Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk Topic 0 1471 3486604 3480795 2025-07-06T17:11:51Z Quarot 149785 Replaced seal with better quality seal. 3486604 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Қарағанды |сурет = Қарағанды вокзалы.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal of Karaganda.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 49|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 73|lon_min= 07|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Мейрам Мұратұлы Кожухов]] |құрылған уақыты = 1931 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 550 |биiктiктiң түрi = биiктiкгі |орталығының биiктігі = 553 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 515 625<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = 937,5 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 47,63 % <br /> [[орыстар]] 38,54 % <br /> [[украиндар]] 2,73 % <br />[[татарлар]] 2,55 % <br /> [[немістер]] 2,36 % <br /> [[корейлер]] 1,44 % <br /> [[белорустар]] 0,64 % <br /> басқалары 4,11 % (2022 ж.)<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT453226 Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)]</ref> |конфессионалдық құрамы = мұсылмандар, христиандар |этнохороним = қарағандылық |телефон коды = 7212 |пошта индекстері = 100000-100030 |автомобиль коды = M |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Karaganda |сайты = https://www.gov.kz/memleket/entities/akimat-karagandy?lang=kk Қарағанды қаласының әкімдігі |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = |add1n = Марапаттары |add1 = {{Еңбек Қызыл Ту ордені|түрі=қала}} |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|Қарағанды (айрық)}} '''Қарағанды''' — [[Орталық Қазақстан]]дағы қала, [[Қарағанды облысы]]ның орталығы. Қазақстан қалаларының халық саны бойынша [[Алматы]], [[Астана]], [[Шымкент]] және [[Ақтөбе]] шаһарларынан кейін 5-ші орында орналасқан. [[1934 жыл]]ғы [[10 ақпан]]да Қарағанды поселкесі ЖОАК Президиумының қаулысымен қала болып қайта құрылды. Қала аумағы 543,3 шаршы километрге тең. Қала халқының саны 2019 жылғы 1 қазан 496 701 адамды құрады<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200926171507/https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 |date=2020-09-26 }}</ref>. Қалалық әкімшілікте 1 ауылдық елді мекен бар. == Этимологиясы == Қaрaғaнды aтaлу себебi - "қaрaғaны қaлың өскен жер" мaғынaсынaн шыққaн. == Тарихы == 1833 жылы көмірді тауып алған бақташы бала [[Аппақ Байжанов]] туралы аңыз ел аузында сақталған. XIX ғасырдың аяғында геологиялық зерттеулер жүргізіліп, XX ғасырдың басында көмір өндіру орыс көпестерімен басталса, соңында француз, ағылшын кәсіпкерлерімен жалғасты. Алғашқы орыс қоныс аударушылары 1906 жылы [[Столыпин реформасы|Столыпин аграрлық реформасы]] бойынша келіп, Михайловка ([[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]]) ауылын құрды, содан кейін “Тихоновка”, “Зеленая балка” және “Новоузенка” құрылған болатын. [[Қазан төңкерісі|Революциядан]] кейін ағылшындықтардың кетуіне байланысты көмір өндірісі уақытша тоқтатылды. Аумақтық құрылым жағынан, [[Ақмола облысы (Ресей империясы)|Ақмола облысы]] [[Ақмола уезі]]нің Спасск болысының құрамына кірді. 1930 жылы көмір өндірісі белсенді түрде қайта басталып, жер аударған(тәркіленген) КСРО азаматтары мен олардың отбасыларына саз-балшықтан жартылай жер үй сияқты уақытша тұрғын үйлердің құрылысы басталды. Жаңадан келген жұмысшылар мен мамандардың басым көпшілігі жаңа салынған [[Майқұдық]], “Жаңа Тихоновка”, “Пришахтинский” ауылдарында қоныстанды. Бұрынғы ауылдарда да халық саны айтарлықтай өсті. 1931 жылдың 20 наурызында ҚазОАК (КазЦИК) бұйрығымен өз бюджеті бар Қарағанды жұмыс кеңесі құрылады, ол тікелей комитетке бағынатын болады. Орталығы кейін қала құрамына кірген “Большая Михайловка” ауылында болды. 1931 жылы шахталық Қарағанды кенті жұмыс ауылына айналады. 1930 бен 1931 жылы кеңес ауылының, кейін 1931-1932 жылы қала кеңесінің тұңғыш басқарушысы болып Қарағанды облысының Шет ауданының тумасы Кәрібоз Шектібаев (1897-1938) тағайындалады. 1934 жылдың 10 ақпанының БРОАК (ВЦИК) Президиумының қаулысы: 1. Қазақ АССР-нің төменде келтірілген елді мекендерді қалаға айналдыру: б) Қарағанды тас көмір бассейнін пайдалану жөніндегі мемлекеттік трест құрылысы аумағында пайда болған Қарағанды облысының Тельман ауданындағы елді мекен қалаға айналып, Қарағанды атауы берілсін.<ref>[https://ru.m.wikisource.org/wiki/Постановление_ВЦИК_от_10.02.1934_Об_утверждении_дополнительного_списка_городов_и_рабочих_поселков_Казакской_АССР Об_утверждении_дополнительного_списка_городов_и_рабочих_поселков_Казакской_АССР]</ref> [[Ұлы Отан соғысы]] басталысымен мыңдаған қарағандылық майданға атсалысты. 1950 жылдары қалада екі апат орын алды - Ил-12 ұшақ күйреуі<ref>[http://www.airdisaster.ru/database.php?id=721Катастрофа Ил-12 Казахского управления ГВФ в аэропорту Караганды]</ref> және 4-Д зауытындағы жарылыс<ref>[http://ru.encyclopedia.kz/index.php/ Взрыв_на_заводе_№_4ДВзрыв_на_заводе_№_4Д]</ref>. 1974 жылы 66 кәсіпорын мен ұйымдар, оның ішінде 3 разрез бен 26 шахта [[Қарағанды көмір бассейні|“Қарағандыкөмір”]] өндіріс бірлестігіне қосылды. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның ыдырауы қазақстандық шахтер астанасына қатты әсер етті - революциялық 1920-шы және әскери 1940-шы жылдардан кейінгі 1990-шы жылдар Қарағанды үшін XX ғасырда ең қиын уақытқа айналды. Еліміздің үшінші от жағушысы деп аталатын Қарағанды XXI ғасырдың басында КСРО кезінде өндірілген көмірдің аз ғана бөлігін өндіреді. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Қарағанды |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/қарағанды/ Қарағанды ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.5 |Ақп_а_макс = 7.0 |Нау_а_макс = 22.3 |Сәу_а_макс = 29.9 |Мам_а_макс = 34.8 |Мау_а_макс = 39.1 |Шіл_а_макс = 39.6 |Там_а_макс = 40.2 |Қыр_а_макс = 37.4 |Қаз_а_макс = 26.5 |Қар_а_макс = 18.4 |Жел_а_макс = 11.5 |Жыл__а_макс = 40.2 |Қаң_а_мин = -35.6 |Ақп_а_мин = -37.3 |Нау_а_мин = -33.0 |Сәу_а_мин = -16.3 |Мам_а_мин = -8.8 |Мау_а_мин = -1.4 |Шіл_а_мин = 4.2 |Там_а_мин = 0.7 |Қыр_а_мин = -6.0 |Қаз_а_мин = -19.3 |Қар_а_мин = -38.0 |Жел_а_мин = -35.0 |Жыл__а_мин = -38.0 |Қаң_ор_макс = -9.1 |Ақп_ор_макс = -7.9 |Нау_ор_макс = -1.4 |Сәу_ор_макс = 12.3 |Мам_ор_макс = 20.3 |Мау_ор_макс = 25.6 |Шіл_ор_макс = 26.9 |Там_ор_макс = 25.4 |Қыр_ор_макс = 19.4 |Қаз_ор_макс = 10.4 |Қар_ор_макс = -0.5 |Жел_ор_макс = -6.9 |Жыл__ор_макс = 9.5 |Қаң_ор_мин = -17.0 |Ақп_ор_мин = -17.0 |Нау_ор_мин = -10.5 |Сәу_ор_мин = -0.1 |Мам_ор_мин = 6.9 |Мау_ор_мин = 12.1 |Шіл_ор_мин = 14.3 |Там_ор_мин = 12.3 |Қыр_ор_мин = 6.1 |Қаз_ор_мин = -0.3 |Қар_ор_мин = -8.6 |Жел_ор_мин = -14.8 |Жыл__ор_мин = -1.4 |Қаң_ор = -13.1 |Ақп_ор = -12.5 |Нау_ор = -6.0 |Сәу_ор = 6.1 |Мам_ор = 13.6 |Мау_ор = 18.8 |Шіл_ор = 20.6 |Там_ор = 18.9 |Қыр_ор = 12.8 |Қаз_ор = 5.0 |Қар_ор = -4.5 |Жел_ор = -10.8 |Жыл__ор = 4.1 |Қаң_ор_ж-ш = 23.2 |Ақп_ор_ж-ш = 21.5 |Нау_ор_ж-ш = 19.1 |Сәу_ор_ж-ш = 25.7 |Мам_ор_ж-ш = 42.3 |Мау_ор_ж-ш = 35.5 |Шіл_ор_ж-ш = 44.0 |Там_ор_ж-ш = 30.6 |Қыр_ор_ж-ш = 21.4 |Қаз_ор_ж-ш = 28.1 |Қар_ор_ж-ш = 30.3 |Жел_ор_ж-ш = 25.3 |Жыл__ор_ж-ш = 347.0 |}} </div> == Ұлттық құрамы == Есептілік деректер бойынша 2020 жылдың басына қалада тұратын халық санының 45,78 %-ы қазақтар, 39,89 %-ы орыстар, 2,91 %-ы украиндар, 2,62 %-ы татарлар, 2,49 %-ы немістер, 1,48 %-ы кәрістер, 4,84 %-ы басқа ұлт өкілдері. == Демография == 2006 жылғы деректер бойынша халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: туылу – 16,85 өлім – 13,89 табиғи өсім – 2,96 Қалада 01.01.07 жылға 10371 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 92 ірі, 397 орта, 9882 шағын субъектілер. *2007 жылғы 1 қаңтарда 453.4 мың адам *2010 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша тұрғындар саны 471,8 мың адамды құрады. Әкімшілік-аумақтық құрылым екі ауданмен ұсынылған: 256,7 мың адам тұрғыны бар [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би атындағы аудан]] және 215,1 мың адам тұрғыны бар [[Октябрь ауданы (Қарағанды)]]. Қала аумағында 113 ұлттың өкілдері тұрады. *2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша тұрғындар саны 470&nbsp;900<ref>[http://www.karaganda-akimat.kz/rus/ Информационный портал Аппарата акима города Караганды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111022021302/http://karaganda-akimat.kz/rus/ |date=2011-10-22 }}</ref> Қарағанды қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2004!! 2005!! 2006 |- |397 083 |523 271 |571 877 |613 797 |608 600 |436 864 |428 867 |435 953 |446 139 |} {| class="wikitable" |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015 |- |453 271 |459 187 |459 778 |465 178 |470 890 |475 370 |478 952 |484 510 |492 162 |} {| class="wikitable" |+ 2021 жылғы Ұлттық халық санағының қорытындысы бойынша халқының саны (1999, 2009, 2021)<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191208111102/https://stat.gov.kz/census/national/2009/region |date=2019-12-08 }}</ref><ref>[https://stat.gov.kz/national/2021/ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары]</ref> |- !1999 !! 2009 !! 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Ерлер 2009 !! Ерлер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен !! Әйелдер 2009 !! Әйелдер 2021 !! 2021 2009-ға пайызбен |- ||436864||{{өсім}}459778 ||{{өсім}}508824 ||110,7 ||209795 ||{{өсім}}235844 ||112,4 ||249983 ||{{өсім}}272980 ||109,2 |} == Өнеркәсіп == Негізгі экономикалық бағыт: энергетика; тамақ өнеркәсібі. Қаланың негізгі кәсіпорындары: «Қарағанды-Жарық» ЖШС, «Қарағанды Маргарин зауыты» АҚ, «Эфес Қарағанды Сыра қайнату зауыты» АҚ ЖК, «Қарағанды конфеті» АҚ, Қарағанды металлоконструкция заводы «Имсталькон» АҚ филиалы, «Қарағанды Жылу» ЖШС. Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: электр энергиясы; жылу энергиясы; маргарин өнімі; сыра; конфеттер. == Ауыл шаруашылығы == 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімнің айтарлықтай бөлігін өсімдік шаруашылығы құрады. 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 20 ауыл шаруашылығы кәсіпорыны, 14,9 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылық өнім өндіруге 10,3 мың гектар ауыл шаруашылық жерлер пайдаланылады, оның ішінде 3,0 мың га – егістік алқаптар.* 2006 жылғы астыққа 2,9 мың гектар ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның 0,1 мың гектарын дәнді дақылдар, 1,3 мың гектарын картоп, 0,5 мың гектарын көкөніс алады. 2006 жылы 0,1 мың тонна дән дақылдар, 23,5 мың тонна картоп, 12,5 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 0,7 мың тонна ет (тірі салмақта), 3,5 мың тонна сүт; 1991,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 3,0 мың бас; қой мен ешкі – 1,1 мың бас; шошқа – 2,4 мың бас; жылқы - 0,1 мың бас; құс - 22,8 мың басты құрады.* Қалада 2006/2007 оқу жылы басына • 103 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 62917 оқушы оқиды, • 18 колледжде – 23427 оқушы, • 11 кәсіби-техникалық оқу орнында – 4567 оқушы, • 12 жоғары оқу орнында - 56222 оқушы оқиды. Қалада • 26 кітапхана, • 9 клуб типті мекеме, • кино көрсету қызметін жүзеге асыратын 7 ұйым, • 4 мәдениет және демалыс паркі, • 3 театр, • 2 мұражай, • 1 концерт залы, • бір хайуанаттар паркі жұмыс істейді. 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 118844 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 34150 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 77505,5 млн теңгені құрады. 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 49855,6 млн теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемге 132,5%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 21687,7 млн теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 140,7%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметін есепке алмағанда) 131272,1 млн теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 21379,2 млн теңге. * Бірінші ұлттық ауылшаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша == Қарағанды қаласының ескерткіштері== Қарағанды қаласының көптеген ескерткіштері де туристерді қызықтыруы мүмкін. Олардың ішінде Абылай ханның ақылшысы, суырып салма ақын Бұқар жыраудың ескерткіші, қазақ әдебиетінің классигі, ұлы ақын Абай Құнанбаев ескерткіші және тағы басқалары көз тартарлықтай. Бұқар жырау ескерткіші (1668- 1781). Бұқар жырау Қалқаманұлы ( 1668- 1781), ақын, жырау. Абылай ханның ақылшысы. Абай Құнанбаев ескерткіші (1845-1904). Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. 2011 жылы 28 мамырда ескерткіш ашылды атақты фраза «Қайда-қайда? Қарағандыда!".<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20110529/381407819.html|title=Памятник фразе "Где-где? В Караганде!" открыт в Казахстане|website=ria.ru|date=2011-05-29}}</ref> 2022 жылғы 31 мамырда Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күнінде Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығы атындағы Қарағанды ​​этносаябағында «Ашаршылық құрбандарына» монументі ашылды.<ref>{{cite web |url=https://saryarqanews.kz/kz/news/zhanalyktar/karagandyda-kugyn-surgin-kurbandaryna-eskertkish-ashyldy|title=Қарағандыда қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш ашылды|website=saryarqanews.kz|date=2022-05-31}}</ref> Ол аштықты бейнелейтін жабық қазанның, сонымен қатар ер мен әйелдің бейнесінде жасалған. == Білім және ғылым == [[Сурет:Karaganda State University.JPG|thumb|left|Қарағанды мемлекеттік университеті]] Мемлекеттік ЖОО-лар Қарағанды өзінің мол жерасты байлығының арқасында өмірге келіп, өсімі тараған қала. Қарағанды облысының әкімшілік-орталығы. Петропавл-Шу темір жол бойындағы ірі темір жол стансасы, әуе, автомобиль қатынасының торабы. Іргесі Қарағанды көмір алабының орталығындағы шахтерлер кенттерінің негізінде қаланды. Тұрғындарының тез өсуіне байланысты 1934 жылы қалаға, 1936 жылы облыс орталығына айналды. Сарыарқаның ұсақ шоқылы, сәл белесті жазығының орта тұсында, жазда тартылып қалатын Бұқпа өзенінің екі жағалауында орналасқан. Климаты айқын континенттік, қысы суық, ұзақ, қары жұқа, боранды; жазы ыстық, құрғақ, аңызақ желді. Қаланы сумен Нұра өзені, Ертіс-Қарағанды каналы, жер асты сулары қамтамасыз етеді. Қарағандының 170 жылдық тарихы бар. Қараған көп өсетіндіктен қала «Қарағанды» деп аталған. Бұл жерден 1833 жылы Байжанов Аппақ тас көмір тапқан. Өтепов деген бай Қарағанды өңірін Н. Ушаковқа 250 сомға сатқан. Орыс кен кәсіпкерлері Ушаков пен Рязанов 1856 жылдан бастап Қарағандыдан көмір өндіре бастайды. Өндірілген көмір [[Спасск мыс кендері акционерлік қоғамы|Спасск мыс қорыту зауыты]]на тасылып тұрған. Қазан төңкерілісінен кейін Қарағанды шахталары мемлекет меншігіне айналды. 1920-30 жылдары жүргізілген барлау жұмыстары мұнда көмір қорының мол екенін анықтады. 1929 жылы «Қазаққұрылыскөмір» тресі құрылды. Қарағандыда елдің үшінші көмір базасын салу туралы шешім шығарылды. Бұл Қарағанды көмір алабының дамуындағы жаңа кезең болды. Алғашқы бесжылдық жылдары Қарағандыда ірі көмір өндіру орталығы пайда болды. Оны салуға Донбасс кеншілері жан-жақты кәсіби көмек көрсетті. Шахталарды кен қазатын құралдар және жабдықтармен қамтамасыз етті. Қарағанды көмірін Оралға, Батыс Сібірге, Орта Азияға жеткізу үшін темір жолдар салынды. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары Қарағанды көмір алабы қорғаныс өнеркәсіптерін, теміржол көлігін қамтамасыз етті. Өнеркәсібінің басты саласы – тас көмір өндіру. Олармен «Қарағандыкөмір», «Көмір-Инвест», «Трансэнерго» ЖШС-терінің ірі кәсіпорындары шұғылданады.Қарағанды ғылым, білім, мәдениет орталығы. Мұнда Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының Орталық Қазақстан бөлімшесі, 19 ғылыми-зерттеу және жобалау институттары орналасқан. Қарағанда мемлекеттік университеті, техникалық университет, медицина академиясы, ішкі істер Министрлігінің заң институты және әр саладан мамандар даярлайтын мемлекеттік емес 10 жоғары оқу орны жұмыс істейді. 10 кәсіптік-техникалық мектеп, 7 колледж, 80 мектеп, 39 мектепке дейінгі балалар мекемесі, 40 аурухана, 84 амбулатория мен емхана, 24 кітапхана, 3 мұражай, 6 мәдениет үйі мен клубтар, 2 драма театры, музыкалық комедия театры, филармония, цирк, спорт кешені, стадион, екі үлкен саябақ бар. Қаланың орталық бөлігінің архитектурасын жасағаны үшін авторлар-тобы (архитектор Э.Г.Меликов, С.И. [[Станислав Ильич Мордвинцев|Мордвинцев]], М.О. Жандәулетов) Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығына ие болды (1978). Қалада Н.Ә.Әбдіровке ескерткіш орнатылды (1958), «Шахтер Даңқы» (1976) және 2-ші дүниежүзілік соғыс жылдары қаза болған қарағандылықтарға (1978), арналған монументтер қойылды. Қарағандыда әр түрлі білім орындары бар. Олар ҚарМУ ҚарМТУ ҚММУ ҚЭУ ҚУ Болашақ ҚЗИ және әр түрлі білімді мектептер қалыптасқан,олар НЗМ, сшод "Мурагер","Дарын", Ктл және тағы да басқа білімді мекемелер қалыптасқан. Қарағанды облысының білімі мен ғылым жоғары деңгейде . == Мәдениетте == Қарағанды қаласына [[Дәулет Ырысбайұлы Сәтибеков]]тың "Қарағанды вальсі" деген әні арналған.<ref>{{Cite web|access-date=2022-02-11|lang=kk-KK|title=Қара Дәулеттің қара өлеңі - Ortalyq.kz|url=https://ortalyq.kz/ara-d-uletti-ara-le-i/}}</ref><ref>{{Cite web|access-date=2022-02-11|title=Қарағанды қ. білім бөлімінің білім беру ұйымдары - Обложка - «Балақай» бөбекжайы шеруінің өткізілуі жайлы ақпарат|url=https://kargoo.kz/photoreport/detail/598|website=kargoo.kz}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Қарағанды]] 6n3zq41awabi7qr0bpyabhzie8vuw5y 0 16083 3486620 3486295 2025-07-06T19:50:28Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3486620 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Acne vulgaris on a very oily skin.jpg|нобай|18 жастағы жігіттің маңдайындағы безеу]] '''Безеу''' (ежелгі грек тілінен - нүкте, гүлдену) – бұл шаш фолликуласының тері майымен бітелу кезінде пайда болатын терінің ұзақ мерзімді қабыну жағдайы.<ref>[https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Acne Acne - New World Encyclopedia. ''www.newworldencyclopedia.org'']</ref> == Безеудің белгілері == * комедондар, * пустулдар, * терінің артық майлануы, * тыртықтар == Адамның ішкі сезімдеріне әсері == Ең алдымен, безеу салыстырмалы түрде май бездері көп шоғырланған тері бөліктеріне, соның ішінде адам бетіне, жоғарғы кеудесіне және арқасына шығады.<ref>[https://www.womenshealth.gov/files/assets/docs/fact-sheets/acne.pdf ''U.S. Department of Health and Human Services, Office of Public Health and Science, Office on Women's Health.'' (шілде 2009)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161210141821/https://www.womenshealth.gov/files/assets/docs/fact-sheets/acne.pdf |date=2016-12-10 }}</ref> Безеу адамды, әсіресе жасөспірімді мазасыздыққа, өзіне-өзі сенімнің төмендеуіне және депрессияға алып келеді, тіпті өзін-өзі өлтіру туралы ойларға әкелуі мүмкін.<ref>[http://www.racgp.org.au/afp/200607/8194 ''Goodman G.'' Acne and acne scarring - The case for active and early intervention // Australian Family Physician: (Review). — 2006. — June (vol. 35, no. 7). — P. 503–4. — PMID 16820822]</ref> ==Тағы қараңыз== *[[Тері аурулары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Stub}} [[Санат:Тері аурулары]] e8x5t4zqguct9zrs389tk4ij1mc7dl5 3 20659 3486668 3481735 2025-07-07T08:04:04Z Arystanbek 14348 /* Интерфейс администратор */ жаңа бөлім 3486668 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|2011 — Наурыз 2018}} {{астынан}} == [[Шерлок (телесериал)]] == {{Сұрақ}}Құрметты Батырбек, бұл мақаладағы өзгерістерді еш түйіндемесіз жоққа шығаруыныздың себебін айтып өтсеніз? Энциклопедиялық мағлұматты фотогалереяга айналдыруға болмайды ғой, Уикипедияның ережелеріне қайшы келеді емес па? Сіздің жағыныздан бұл шешімінізді ұқпадым, Қазақша Уикипедиясының әкімшісі ретінде осы жағдайды түсіндіріп жіберсеніз риза болар едім. --[[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 15:20, 2018 ж. қазанның 24 (+06) : Уикипедияның қай ережесіне қайшы келеді, маған көрсетесіз бе? --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 15:54, 2018 ж. қазанның 24 (+06) :: атап айтқанда [[Уикипедия:Ережелер_тізімі#Құқықтық_негіздер|'''мына жердегі''']] және [[Уикипедия:Уикипедия_—_бұл_энциклопедия#Уикипедия_—_серверлік-айна,_файлдар_мұрағаты_немесе_сiлтемелер_тізімдемесі_(каталог)_емес|'''мына жердегі''']] анық жазылған ережелерді қарап өтсеніз. Талқылап отырған мақаладағы мен жасаған өзгерістерді толықтай ережелерге сүйене отырып жасадым, ал сіздің позициянызды түсінсем бұйырмасын. Бір консенсусқа келейік, немесе бітікшілердің көмегіне жүгінгеніміз дұрыс болады ма? --[[Қатысушы:Arhaangell|Arhaangell]] ([[Қатысушы талқылауы:Arhaangell|талқылауы]]) 16:14, 2018 ж. қазанның 24 (+06) Бұл жерде фотогалерея бөлімі артық емес, бірақ 56 сурет деген тым көп пе деп қалдым. Ағылшын, француз, орыс бөлімдеріне кіріп едім, суреттер топтамасы жоқ көрінді. Сондықтан, суретті 10-12 көлемінен аспағаны дұрыс болар деген пікірдемін. Суреттің молдығынан мақаланың мазмұны байымайды-ау деп ойлаймын. -[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 18:35, 2018 ж. қазанның 24 (+06) == Әкімшілік бірлік == Саламатсыз. Әкімшілік бірлік деген үлгі соны пайдалаңсаңыз дұрыс болар еді--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:58, 2018 ж. қарашаның 15 (+06) : Сәлем! Қай мақала жөнінде айтып тұрсың?) Қырғызстан елді мекендері ме?--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:16, 2018 ж. қарашаның 15 (+06) * Ауданы бойынша --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:39, 2018 ж. қарашаның 15 (+06) == Қырғызстан аудандары == Батырбек мырза қалайсыз. Қырғыз аудандары бойынша үлгіге облыс, ел бойынша сілтеме жасаған дұрыс сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2018 ж. желтоқсанның 23 (+06) : Сәлем! Ия, айтуың дұрыс. Ок, түзеймін. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:50, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06) == Уикипедияшылар рейтингі == Сосын [[Уикипедия:Уикипедияшылар рейтингі]] дегенді жаңарттым, бірақта мақала санында екі қатысушының жаза алмадым және өңдеген беттер саны мен жүктеген файлдарды да біле алмадым (ашылмайды). Соны білсеңіз жаңартып беріңізші) '''Өңдеме саны мен жалпы рейтингті''' жаңарттым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2018 ж. желтоқсанның 23 (+06) * Тағы сұрақ: мен туған жылы үлгісіне баяғыдан бері жасай алмай жүрген нәрсем бар еді. Санатта автоматты түрде туған күнін көрсетеді. Алайда айдың аяғы -'''ның,''' '''-нің''' болып шығып жатыр. Соны білесіз бе, үлгіден емес қаз уикидің баптауында болып тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06) : Аталған сұрақтарға Арыстанбек мырза жауап бере алады деп ойлайм. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:51, 2018 ж. желтоқсанның 24 (+06) == Бүтін бөлік == Бүтін бөлік‎ → Сан антьесі жаңа ресми атау ма? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:40, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06) : Білмейм сол. Мен тек алғашқы әрпі қате болғасын (латынша С) ығыстырдым атауын. ''Бүтін бөлік'' не ''санның бүтін бөлігі'' деген дұрыс сияқты, жалпы (қатты мән бермедім, сөздің шыны керек). Ағылшын және орыс тілдеріндегімен бірдей қылған дұрыс болар. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:55, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06) ::Онда бұрынғы атауын қайтарыңыз. Мектепте сондай атаумен өткенбіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:19, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06) :::Мен тек алғашқы әрпі латынша болғасын ауыстырдым. Сан антьесі деп мен емес атаған. :) (Егер ерініп тұрсаң, зім артынан асықпай түзермін :) ) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 18:40, 2019 ж. қаңтардың 8 (+06) == Адекват == Адекват бұл сөзді кімдерден көбірек еститінің таныс шығар [[File:Face-smile.svg|23px]]. Менің соңғы кездегі әкімшіні құрту деген сөздерді көрген соң осы термин сап етіп миыңа келе қалған шығар [[File:Face-wink.svg|23px]]. Иә бұны Нұрлан Жанай мен Садық Шерімбек көп қолданады. Нұрлан Жанай арасында жақсы танымдық посттар да жазып тұрады, ол шындық. Оларға фейсбутағы атейстер тобында дәлелдермен оларға жауап бердім, соңында Шерімбек шығып кетті. Шындығына келгенде '''солардың өздері''' адекват емес. Ол топта дінді жою керек, өйту керек бүйту керек дегенін көп айтады. Соңында мешіттердің табиғи апаттарды қирамай қалу туралы тартыс болды, мен өте көп дерек таптым, тіпті өзім таң қалдым. Сосын оларға ұнамай қалып мені топтан шығарып жіберді [[File:Face-grin.svg|23px]]. Атейстердің өздеріне ғылымды жақын етіп біреудің жүрегін басқа біреуге салса ештеңе өзгермейді, сол адам болып қалады, бәрі тек мида, жүрек деген қан айдап тұрған бір кесек ет дегені мүлдем ғылыми тұрғыдан да дұрыс болмай шықты. Ең соңғы ғылыми жаңалықтарда нейрондық байланыстар (Neural Network) тек мида ғана болмайды екен, жүректе де іште де болады екен. Кеше ғана Құраннан жүрек көзі дегенді оқып қалып едім. Қазақтың жүрегім бір жамандықты сезіп тұр, ішім сезіп тұр дегендері бос сөз емес сияқты. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:26, 2019 ж. қаңтардың 13 (+06) :Жүрек көзі деген ақпарат алушы деген мағына білдіруі мүмкін. Дарвинизм яғни адамның ата тегі маймыл тектес деген де өтірік болып шықты. Giant Human Skeletons деп іздесең көп ақпарат бар. Оны ғылымға дәлел ретінде келтірмей, жолатпай шағып отырған екен. Бұның бәрі адамдардың миын жуу үшін --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:35, 2019 ж. қаңтардың 13 (+06) :: Сәлем! Рахмет. Қызық ақпарат екен. Мен соңғы кездері ол жөнінде тіпті пікір алмаспайды да екем. Жалпы, қатты-қатты айғайлап пост жазатындар (мейлі ол атеист болсын, мейлі әсіредіншіл болсын) әлі-ақ ойларын он өзгертеді. Бірнеше жыл бойы қазақ фейсбугында жүргенде түсінгенім сол. :) Сол себепті өзіммен-өзім уикиімді өңдеп, интеллектуал ойындарды ойнап, кітабымды оқып, сериалдарымды қарап, саяхатымды жасап жүре берем ешкімге тиіспей, өз-өзімді дамытып барынша. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:40, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) :::Сәлем мен негізі осы уикиде болмаса қатты талас тартыстарға араласа бермеймін. Фейзбукта 4-5 жыл үндемей тып тыныш жүрдім, сосын атейстер тобына кездестім, сосын қызық болсын деп талас тартыстарға араласып кеттім. Бірақ ешкімнің жағасын алып, боқтағам жоқ )))), барлығына ғылыми тұрғыда дәлелдермен, фактлермен жауап жазып отырдым, өзің білесің соңын мен аяқтап түйіндеймін, қандай пост болса да соңына мен нүкте қойып отырдым. Қазір маған телеграм деген бәле болды ))). --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:05, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) == Қырғызстан әкімшілік бөліністері == {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Compass Barnstar Hires.png|left|100px|ГеоЖұлдыз]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''[[Уикипедия:Марапаттама/ГеоЖұлдыз|ГеоЖұлдыз]]''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Құрметті '''[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Батеке]]'''! Қырғызстан әкімшілік бөліністері тақырыбындағы мақалалар топтамасы үшін! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 19:02, 2019 ж. қаңтардың 19 (+06) |} : Рахмет, Нұреке. Жуық арада бітірем деп отырм барлық аудандарын. :)--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:19, 2019 ж. қаңтардың 21 (+06) == Қырғызстан облыстары == Батырбек мырза Қырғызстан облыстары үлгіде координаттар толтырылмаған, ''coor title dm'' үлгісін алып тастау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:19, 2019 ж. ақпанның 5 (+06) == Қазақстан сайлаулары == Қазақстан сайлаулары үлгісін әрлеп қойдым. Енді парламент пен референдумды толықтырып жіберсеңіз жақсы болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:28, 2019 ж. мамырдың 19 (+06) == Ақсуат (Бейімбет Майлин ауданы) == Ақсуат (Бейімбет Майлин ауданы) деп өзгерттім, себебі ондай аттас ауыл облыста бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:23, 2019 ж. маусымның 28 (+06) : Жарайды. Байқамай қалғанмын ғой. Кешірім сұраймын.--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:26, 2019 ж. маусымның 28 (+06) == Мақалаға тапсырыс == Бір жігіт ағылшынша және қазақша Уикипедияға биография енгізбекші екен. Өзі де талпынып көрген екен бірақ мақаламды жойып қоймай жатыр дейді. Соны ақылы түрде енгізіп берші дейді, менің уақытым жоқ болып жүр, сен ағылшын тілін білесің ғой. Негізгі мәтіні дайын дейді, біраз толықтырулар енгізу керек екен. Сен нөміріңді берсең мен ол жігітпен байланыстырып берсем қалай қарайсың? Ол жігіт ақы төлеуге дайын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:38, 2019 ж. тамыздың 18 (+06) :Ақылы мақала жазу Уикипедия ережесіне қайшы емес пе деген сұрақ туындаса https://www.freelancer.com/ осы сайтта көп адам ақылы түрде мақала жазуға тапсырыс береді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:24, 2019 ж. тамыздың 18 (+06) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:33, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&oldid=19352606 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:09, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&oldid=19395159 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 01:01, 2019 ж. қазанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act5)&oldid=19433228 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Тексерілмеген мақалалар == [[:Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар]] бетінде бүгінгі таңда 1681 тексерілмеген мақала бар екен. Тексерілмеген мақаланың басы 2016 жылдан бастап қалыптасқан, яғни 4 жыл уақыт болды деген сөз. Осы санаттағы мақалаларды бәріміз жабылып 2016 жылғы мақаланы түгелге жуық тексеріп шықсақ қалай болады? Ай-айға бөліп алсақ. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 00:08, 2020 ж. қаңтардың 9 (+06) : Жақсы идея деп ойлаймын. Толықтай келісем. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:49, 2020 ж. қаңтардың 15 (+06) ==Translation request== Hello. Can you translate and upload the article [[:ru:Список птиц Азербайджана]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Karalainza|Karalainza]] ([[Қатысушы талқылауы:Karalainza|талқылауы]]) 00:13, 2020 ж. сәуірдің 22 (+06) == Қазақстан басшылары (1917 жылдан бастап) == Аталған үлгіде екінші бөлім қызыл болып тұр, мүмкін атауы дұрыс емес шығар. Сосын үшінші және төртінші бөлімдегі екі мақаланы біріктіріпті, дұрыс деп ойлайсыз ба? ''Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1925-1936)'' → ''Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1920-1936)'' деп өззгерткен, ал ''Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (1920—1925)'' мақаласын жоғарыда айтылған мақала қосып жіберген --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:28, 2020 ж. сәуірдің 29 (+06) :Шын айтсам, мен бұл тақырып жөнінде көп біле бермейді екем. Орысша уикиден қарап, салыстырып көрген дұрыс болар деп ойлайм. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 01:53, 2020 ж. мамырдың 1 (+06) == Рон Уизли == '''Рон''' деген дұрыс болар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2020 ж. мамырдың 2 (+06) == Талқылау:Ұлтшылдық == [[Талқылау:Ұлтшылдық|Мұнда]] өз ойыңыз бен пікіріңізді айта кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2020 ж. мамырдың 16 (+06) == Марафон == {{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түркі марафоны 2020}} 16:57, 2020 ж. маусымның 2 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[АИВ/ЖИТС]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Red Ribbon.svg|150px|link=АИВ/ЖИТС]]</div> |subheader = Таңдаулы мақалаға жаңа үміткер ұсынылып, соған [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/АИВ/ЖИТС|дауыс беру жүргізіліп жатқанын]] хабарлаймыз! <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Ұсынушы пікірі: Мақаланы ағылшын уикиінен аударып шықтым, сондай-ақ жаңа мәліметтер мен Қазақстандағы жағдайды қостым. АИВ пен ЖИТСті жеке қарастырмай бір мақалада жазған дұрыс деп шештім, әйтпесе көбі екеуін жеке дерт деп ойлап жатады. Сонымен қатар елімізде АИВ/ЖИТС жайлы ақпараттандыру жеткілікті деңгейде жүргізілмейді, сол себепті тіпті үлкен кісілер де аталған дерт жайлы бейхабар. Ал Уикипедияның басты беті көп қаралатын беттердің бірі (соңғы 20 күнде басты бетті 25 мың адам қараған екен), сондықтан басты бетте тұрса, көбі кіріп, оқып, таныса ма деген үміт бар. Мақала таңдаулы мақала критерийлеріне сай деп санаймын, ақпарат жаңартылып отырады. |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 11:38, 2020 ж. тамыздың 20 (+06) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақала таңдау == [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер|Жақсы мақала таңдалып жатқанын хабарлаймыз!]]. Ұсынылған 3 үміткер мақаланың біріне өз даусыңызды бере аласыз. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 19:16, 2020 ж. тамыздың 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2769859 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Транскрипция == [[Талқылау:Кек алушылар: Финал|Мұнда]] ойларыңызды жазып кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:47, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> : Done. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 23:43, 2020 ж. қыркүйектің 27 (+06) == Талқылау == [[Уикипедия:Форум/Администраторлар#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 17:35, 2020 ж. қазанның 25 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы/Жақсы мақала статусынан айыру жайында == [[Уикипедия:Форум/Администраторлар форумы#Таңдаулы мақала/жақсы мақала|Мында]] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 17:39, 2020 ж. қазанның 25 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Түрлендіргіш/Converter == {{Уикипедия:Хабарлама тарату/Түрлендіргіш/Converter}} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2793590 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == BI Group == Саламатсыз. '''BI Group''' мақаласын жазыпсыз: неге бірнеше дереккөздер арасында интервал қойылған, сөздер арасын сияқты болып (түзетіп шықтым). Соңғы бөлімде дереккөздерге сандар қалып қойыпты'''[18]''' (түзеттім, бәлкім орысшадан аударғанда қалып қойған шығар). Дереккөздер деген үлгіні түзеттім. Кейбір сөздерге дұрыс сілтенбей қалыпты мысалы облысы орнына қалаға сілтеніп кеткен (түзеттім). Енді сізден өтініш: жасыл сілтемелерді, айрық беттерді түзетіп шығу керек, тарихы бөлімінде соңғы жағында орысша сөйлем тұр. Сізді сынап, жағаласып жатқан жоқпын, сіз әкімші әрі тәжірибелі қатысушы болғандықтан білген кеңесімді айтып жатырған түрім) (әйтпесе соңғы кездері кейбір қатысушылар дұрыс түсінбей жатыр). Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:31, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) :Сәлем! Рахмет көп-көп! Басында аздап қателермен аударылып жасалған. Түзетіп жатырмын әлі де. Әлі де жөндеймін. Ал жалпы уикидегі белсенділігіме келсем, енді қайта жандандырудамын белсенділігімді. Сәл уақыт бер қайтадан "оборот алвп кетуге" :)) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:38, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) :: Жалпы, мақала шикі. Сын айтуың да жөн. Жай тексерместен салып, біратала өңдеп жатырған түрім ғой. Айыпқа бұйырмассың. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:45, 2021 ж. сәуірдің 6 (+06) == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Стефания Туркевич-Лукьянович == Hello Batyrbek.kz, When you have time, could you take a look at the article in my sandbox: [[Қатысушы:Nicola Mitchell/зертхана]]? This article is originally from the English [[en: Stefania Turkewich]]. I found this translation on the internet. Can its language be brought up to Wikipedia standards? When you've had a chance to look at it, can you tell me if its fixable? [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 19:32, 2021 ж. шілденің 25 (+06) == Конвертер == Мына сұранысты жібергенімізге бір жыл жақындады: https://phabricator.wikimedia.org/T268143 Amir Aharoni- ден не үшін кешіктіріп созып жатқанын сұрау керек. Мен ғана сұрай берген болмайды. Meta wiki-дегі қатысушы беті сілтемесін берейін. Сен сонда жазшы. Кешегі екі скриншотты тағы жіберу керек. MetaWiki-ге жауап бермесе ағылшынша және ивритше Уикипедиядағы талқылау беттеріне жазу керек. Қайта қайта мазасын алмаса шешілмейді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:46, 2021 ж. қыркүйектің 4 (+06) : Жарайды. Сілтемесін жібершиш. :) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 13:02, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06) ::[[:meta:User:Amire80]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:24, 2021 ж. қыркүйектің 6 (+06) ::: [https://meta.wikimedia.org/wiki/User_talk:Amire80#%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8 Жаздым]. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:03, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) Сені ағылшынша біледі деп жазып отсам )))) --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:15, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) : Оның ана тілі - орыс тілі. :)[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:39, 2021 ж. қыркүйектің 28 (+06) ::Ол еврей ғой, екінші тілі шығар. Қазір ағылшынша көбірек қолданады. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:26, 2021 ж. қыркүйектің 29 (+06) ::: Орыс тілін ана тілі ретінде көрсетіп қойған. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 11:16, 2021 ж. қыркүйектің 29 (+06) Ал мен Ресейдегі орыс идеяластарыммен ағылшынша сөйлесем, керек болса скриншоттарын жібере алам. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:37, 2021 ж. қазанның 1 (+06) : Good for you. :)[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:21, 2021 ж. қазанның 1 (+06) == Жақсы мақалаға үміткер == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз|Қымыз]] мақаласы осыдан екі ай бұрын жақсы мақалалар тізіміне ұсынылған еді. Оны екі қатысушы қолдаған, қарсы дауыс болған жоқ. Сіз қорытынды шығарсаңыз, қалай қарайсыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:39, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06) :Қайырлы күн! Біріншіден, жақсы мақалаға үміткерлікке мақала ұсынғаныңыз туралы және дауыс беруге шақырғаныңызды байқамаппын, яғни администраторлар мен ең белсенді қатысушылардың талқылау бетіне жазбаған сияқтысыз (өз бетімнен көрмегеніме қарай айтып отырмын). Екіншіден, дауыс бергендер саны әлі аз, әлі де көп дауыс керек. Үшіншіден, Қасымов мырзаның айтқанымен келісемін, әлі де жетілдіру керек - ең алдымен, бейтараптыққа мән беру керек. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:16, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06) ::Онда бұл мақаланы жетілдіру үшін үлесіңізді қосуға шақырамын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2021 ж. желтоқсанның 14 (+06) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день, [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:31, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) :Добрый день, Buntarion! У Вас не получается публиковать? Или выходит, что не проверено? Если последнее, то могу аппрувнуть. Еслм первое, то спрошу у коллег. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 14:53, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) == Дереккөздер қателігі == Саламатсыз, Батырбек мырза! Рустам Хальфин мақаласында туған/қайтысболған жері бойынша арнайы үлгі бар (жасап қойдым), сонда санаттар пайда болады. Дереккөздер қате көрсетіп тұр, соны түзетіп жіберсеңіз. Қазақша нұсқасы сол жерде көрсетіліп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:53, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) : Бір көргеннен дұрыс таба алмадым. Кейінірек тағы қарармын (жалпы сол дереккөз проблемасын біратала түсініп алу керек еді). --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:12, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) ::''<code>{{Мақала}}</code>'', ''<code>{{Кітап}}</code>'' үлгілері сізде орысша болып тұр, соны қазақшалау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:16, 2022 ж. маусымның 1 (+06) == Ahan Zere == Батырбек мырза, ''Ahan Zere'' деген қатысушы жылдар бойынша оқиғалар бөліміне мәліметтер қосыпты (100 шақты өңдеме). Енді мәселе ай мен күн бойынша бөлінбеген, әрі ешқандай сөздерге сілтенбеген. Кері қайтарсам обал, бірақ та олай жасалмасам жинақы емес сөздерге сілтенбей болып тұр. Көмектесіп жіберсеңіз ретке келтіруге --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:57, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) : Жарайды, кейін қарармын. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 19:10, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == НЗМ өңдемелері == Батырбек мырза тағы да айтар назым/өтінішім/кеңесім бар: Телеграмда бір кісі НЗМ оқушыларының қосып жатқан үлесі жайлы айтып кетіп еді. Солардың қосқан үлестеріне назар аударып, сол баяғы шамам келгенше тексерістен өткізіп жатырмын (әлі де толып жатыр). Енді мәселе, кезінде 2014-2017 аралығында НЗМ оқушылары Мексикаға барамыз деп, жаппай мақала сымақ дүниелер толтырған еді, талай шу болып, жоймаңыз, уикипедияның дамуына кедергі келтіріп жатырсыз деп шулаған еді. Кейін ол мақалалар дамып, керемет болады деп жар салып айтып еді. Одан бері 70-80 процент мақала әлі күнге дейін дамымай, жетім мақала болып жатыр (интеруики жоқ; өтірік санаттар; сілтемелер қалай болса солай; мазмұны өте нашар, аз; сурет, үлгі жоқ; дубликат мақалалар; атауы дұрыс емес, тағы сол сияқтылар). Қазіргі қатысушылар (НЗМ) тағы да жаппай уикипедиядағы бар мақалаларға не бас жағына не ортасына интернеттен дайын нәрсені тексермей мақала ішіне тыға салып жатыр. Әрі бөлімдер атаулары қызық, мысалға ''суды жақсы көретін жануарлар, далада жайылатын жануарлар'' (шамалап келтергенім). Кейде қосқан мәліметтері артық, дубликат болып жатады. Бір мақалаға тез-тез жаңағы айтылған әрекетті жасайды, сосын екіншісіне көшеді, солай кете береді. Өте жылдам әрі сапасыз өңдемелер. Бәріңде бірдей дереккөз (''тіл әлемі'' дей ма солай). Сосын басқа тілден аударғаны көрініп тұр, сөздер мен тыныс белгілері арасында интервал сақталмаған, біресе бірігіп немесе алшақтап. Сол тілдің дереккөздер номерлері қалып қойған'''[5], [9]''' (осы сияқты). Мақалаға қатысты сілтемелер қойылмайды. Онсыз да сапасы ақсандап тұрған қазуикиге бұлар да үлес қосып жатыр, былыққа былық болып. Адам деген бір мақаланы жақсартқысы келсе бас аяғына дейін толықтырып, дереккөздерін келтіріп, санаттар қойып, әрлеп дамыту керек қой. Соны сіз телеграмға жазып түсіндіріп бере аласыз ба (НЗМ оқушыларын тексеретін кісіге)? Телеграм топта танымайтын 100 шақты адамға осыны жазып түсіндіргім келіп тұрған жоқ (Арыстанбек мырза неге рандомный адамдарды жинап алған). Ондай жағдайға келіспесе, өздерін де бізді де қинамай-ақ қойсың. Керек адам өз ынтасымен жасау керек. Олардың жасаған нәрселерін тек мектеп емес, кез-келген адам оқып көреді ғой. Көп жазып мазаңызды алғанға кешірім сұраймын, өз ана тілім елімізде екінші тіл болып жүргендіктен, сәлде болсын осында аптасына екі-үш рет кіріп үлес қосқан түрім ғой. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) : Айдын, айтып отырған мәселеңіз өте орынды әрі айтқаныңыздың бәріне келісем, тіпті бұған дейін толерантты болып жүрген менің өзімді де осы сіз атап өткен үрдіс жалықтырып, жүрегімді айнытып жіберді (осыны оқып отырған НЗМ өңдеулеріне қатысты адам болса, кешіріп қойсын). Әлбетте ол мәселені қозғаймын. Тегтеп, сұраймын. Өте дұрыс мәселені қозғап отырсыз. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 18:56, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Please create user groups in other platforms. like telegram. == Hello. It would be convenient to communicate and other users to communicate promptly about problems and innovations in social networks. [https://meta.m.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Community_of_Kazakh_language_User_Group Wikimedia Community of Kazakh language User Group] [[Қатысушы:Gayrat98|Gayrat98]] ([[Қатысушы талқылауы:Gayrat98|талқылауы]]) 11:46, 2022 ж. маусымның 26 (+06) : Hi Gayrat! If you go to the main page of the Kazakh Wikipedia, you can see a link to our Telegram channel and chat. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:19, 2022 ж. шілденің 5 (+06) == Түркі марафоны 2022 == Баке, Түркі марафоны 2022-дегі Жаңа мақала қосу тетігі жасамай тұр, не істеуге болады, әлде қосу қажет емес пе? [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:10, 2022 ж. шілденің 5 (+06) : Армысыз, Мәке! Осы жылы Түркі марафонын әр тілдегі бөлім өзі істеуі керек деді Мехман деген жігіт (Түркі тілдері Юзер групының ұйымдастырушыларының бірі). Яғни, грантқа тапсырыс беру дегенді де әр тіл бөлімі өзі істеу керек деді. Шын айтсам, менің уақытым болмады оған. Басқа ешкім жүргісі келмейді. Сол себепті осы жылы Түркі марафонын өткізуге біздің Қазақ уикипедиясы қатыспады. Өзіңіз үшін мақалалар жаза беруіңізге болады. Осындай ыңғайсыз жағдай болғаны үшін кешірім сұраймын. Бұл волонтерлік, яғни ерікті түрде жасалатын жоба болғандықтан, ешкім ешкімді күштей алмайды және әркім уақытының ыңғайына қарай істейді. Түсіністікпен қарарсыз деген үміттемін. Құрметпен, Батырбек. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 21:13, 2022 ж. шілденің 5 (+06) == NusrTansj қатысушы үлесі == Саламатсыз, [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] деген қатысушы тілдер жағынан көптеген өңдемелер жасап, өзгерістер жасап жатыр. Мен лингвистикадан аса хабарым жоқ, алайды бұл кісі '''ж''' әрпін қазақ тілде '''дж''' айтылады деп көрсетіп жатыр және '''әріп''' дегенді '''хәріп''' деп өзгертіп жатыр. Кейбір өңдемелерін жоққа шығардым. Уақыт тауып, осы қатысушының барлық өңдемелерін бір сүзгіден өткізіп жіберсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:43, 2022 ж. шілденің 25 (+06) Саламатсыз ба, егер хабарыңыз жоқ болса араласып не керек? Білмейтін затқа араласпаңыз. [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] ([[Қатысушы талқылауы:NusrTansj|талқылауы]]) 07:59, 2022 ж. шілденің 26 (+06) : Құрметті [[Қатысушы:NusrTansj|NusrTansj]] мырза/ханым! Этикет дегенді сақтаңыз. Бір істің маманы (сіздің жағдайда, лингвист) болсаңыз, желіде адамдармен қалай сөйлесу керек екенін білетін шығарсыз деген үміттемін. Қарапайым әдеп деген нәрсе бар. Сосын сіз жазған кейбір материалдар (бәрі емес) сенім ұялата бермейді. Егер өз жазғандарыңызды дәлелдей алатын болсаңыз, сенімді жерлерден дереккөз келтіріңіз (Уикипедияның басты шарттарының бірі сол ғой!), сол кезде сізге ешкім күмәнмен қарамайды. Админдерге мұндай тонмен сөйлеу сізге ұпай әпермесі анық. Осы сайттағы баршамыздың ізгі мақсатта бірігіп, тату-тәтті жұмыс істей аламыз деген ниеттемін. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. шілденің 26 (+06) ::{{@|NusrTansj}} әркім ойына келгенін жасаса анархия туындайды ғой. Батырбек мырза айтқандай сенімді дереккөздермен көрсетсеңіз, ешқандай күмән туындамас еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:31, 2022 ж. шілденің 29 (+06) == DariaUrinbasarova21nis == [[Қатысушы:DariaUrinbasarova21nis|<bdi>DariaUrinbasarova21nis</bdi>]] қатысушының еңбектеріне назар аударсаңыз. Жедел жоя беру керек. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:30, 2022 ж. тамыздың 17 (+06) :Кешіріңіз бірақ неліктен? Мен тырысып жүрмін қателері болса айтасыздарма? Өтініш. [[Қатысушы:DariaUrinbasarova21nis|DariaUrinbasarova21nis]] ([[Қатысушы талқылауы:DariaUrinbasarova21nis|талқылауы]]) 13:18, 2022 ж. тамыздың 18 (+06) == Ерден Карсыбеков деген қатысушы == Кеш жарық, Батырбек мырза! Өзіңіз байқаған да шығарсыз Ерден деген мырза 1 жылдан бері артық сөздер жазып, мені аңдып, мазамды ала беретін. Менің талқылау бетімнің жартысы соған тиесілі (кейбіреулерін өзіңше өшіріп жатқан). Ол кісінің, менің талқылау бетіме, соңғы жазылған Мағыпар мырзаның талқылауына назар аудара кетсеңіз. Өте біртүрлі, күлкілі, кейде жүйкеге тиетін жағдайлар. Ол кісіге ескерттім, алайда қайта-қайта мазамды ала бергені үшін, қатысушыны мәңгілікке бұғаттадым. Жалпы қосып жүрген үлесі жақсы еді. Өз пікіріңізді жаза кетсеңіз) рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:38, 2022 ж. қыркүйектің 1 (+06) : Кеш жарық, Айдын! Иә, ол мәселені шешу керек. Шектен шығып жатса, бұғаттаймыз, әрине. Сонымен қатар түсіндіру жұмыстарын да жүргізу керек сияқты (әсіресе өзіңіз айтқандай қосқан үлесі жақсы қатысушы болса). Қол бос кезде қарармын (білем, соңғы кезде уәдем көп болып кетті, бірақ бір күні шынымен қарайм) --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:15, 2022 ж. қыркүйектің 5 (+06) == Қатысушы жайлы == Кеш жарық, Батырбек мырза! [[Қатысушы:Alikhantanirbergennurlanuly|<bdi>Alikhantanirbergennurlanuly</bdi>]] деген қатысушы біраз өзгерістер жасап жатыр екен. Мен басында қатты мән бермеген едім. Қазір байқасам өңдемелері күмән тудыруда, егер уақыт тауып жатсаңыз, осы қатысушының еңбектерін барлығын тексеріп шықсаңыз) Жоғарыдағы қатысушы жайлы да ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:44, 2022 ж. қыркүйектің 14 (+06) == [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#The_Vector_2022_skin_as_the_default_in_two_weeks?]] == Егер қауымдастық талқылауға қосымша уақыт сұрамаса екі аптадан кейін жаңа мәнерге көшірмекші екен. Көрсетілген сілтемеге өтіп қауымдастықпен талқылап алу керектігіміз туралы өз көзқарасыңды жаза аласың ба? Төменгі жағында Request for more time to discuss the change деген батырма бойынша өтіп жаңа тақырып жазу керек не мен жазған тақырыпқа өз пікіріңді жаза аласың [[:mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements#Opt-out_for_kkwiki]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. қыркүйектің 22 (+06) == [[Нымме]] == Nomme.png > [[:file:Nõmme linnaosa vapp.svg]] [[Арнайы:Үлесі/2001:999:785:75F1:394C:4A80:B9FA:F753|2001:999:785:75F1:394C:4A80:B9FA:F753]] 20:08, 2022 ж. қазанның 2 (+06) {| style="border: 1px solid gray; background-color: #fdffe7;" |rowspan="2" valign="middle" | [[File:Wikidata Istanbul 2022 barnstar.svg|left|100px]] |rowspan="2" | |style="font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;" | '''This Star Is For You!''' |- |style="vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;" | Thank you for attending the Wikidata 2022 Istanbul Conference, held in Istanbul, Türkiye (Turkey), from 21 to 23 October 2022. See you again! [[Қатысушы:Kurmanbek|Kurmanbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Kurmanbek|талқылау]]) 00:55, 2022 ж. қазанның 24 (+06) |} == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Рабиндранат Тагор]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:22, 2022 ж. қарашаның 28 (+06) == Тұлға жайындағы мақала атауы == [https://kk.wikipedia.org/wiki/Topic:X7uac9f4bufkyp2k Мында] өз пікіріңізді білдіруіңізді сұраймын. Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] 22:43, 2022 ж. қарашаның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Мұхамеджан Амангелді@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Бауыржан Момышұлы == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:09, 2022 ж. желтоқсанның 3 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Құрметті Batyrbek.Kz, [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қайрат Ноғайбайұлы Рысқұлбеков]] деген бетте өз дауысыңызды әлде ойынызды қалдырынзшы --[[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]]([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылауы]]) 15262, 2022 ж. қарашаның 4 (+06) [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 16:52, 2022 ж. желтоқсанның 4 (+06) :Құрметті Батырбек тағыда қарап көріңізші мақаланы дамыттым [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 20:51, 2022 ж. желтоқсанның 6 (+06) == Alikhantanirbergennurlanuly үлесі == Кеш жарық, {{@|Alikhantanirbergennurlanuly}} деген қатысушы ''Қазақ хандығы, хандар, руларға'' қатысты біраз мәліметтер қосты. Бірақ ешқандай дереккөздер келтірілмеген. Әсіресе рулары жайлы өзгерістер, уақыт тауып жатсаңыз пікіріңізді айта кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:51, 2022 ж. желтоқсанның 21 (+06) :Бұл тақырыпты [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] жақсы білетін сияқты. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 13:24, 2022 ж. желтоқсанның 22 (+06) == Қорытынды шығару == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Бауыржан Момышұлы]] деген бетте қорытындыны шығарсаңыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 08:26, 2023 ж. қаңтардың 17 (+06) : Армысыз! Ең басындағы сипаттамада (бірінші жолда) қазаққа, Қазақстанға қатысы бар титулын (Халық қаһарманы атағын, мысалы) да қосыңыз. Әйтпесе қазаққа қатысы жоқ даладағы кеңес қаһарманы туралы сияқты болып тұр. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:25, 2023 ж. қаңтардың 17 (+06) :: Бірінші сөйлемі сәйкесінше өзгертілді. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 18:28, 2023 ж. қаңтардың 17 (+06) :::Дереккөз келтіруімді сұраған жерге дереккөз келтіріп кетсеңіз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 22:12, 2023 ж. қаңтардың 25 (+06) :::: Дереккөз қосылды. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 17:49, 2023 ж. қаңтардың 26 (+06) Көп рақмет! Енді мақалаға сәйкесті жұлдыз қойыла ма? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:47, 2023 ж. ақпанның 23 (+06) == 2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы == {{WAM |header = [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|2023 Қазақ Уикимедиа конференциясы]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Central Downtown Astana 2.jpg|right|thumb|300px|2023 Астанадағы конференция|link=meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference]]</div> |subheader = 2023 жылғы 3-4 маусым күндері Астанада болады.<div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Астанада болатын Уикимедиа конференциясына стипендия алуға өтінім қабылданып жатқанын қуана хабарлаймыз. Қазақша сөйлейтін уикимедиашылар қауымдастығының өкілі болсаңыз әрі қазақ тіліндегі Уикимедиа жобаларына үлес қоссаңыз, осы конференцияға қатысу үшін стипендияға өтініш бере аласыз. Стипендияның екі түрі болмақ: жол мен қонақ үйге кететін шығынды толық қамтитыны және тек жолды қамтитын жартылай стипендия. * Конференция жайлы толығырақ білу үшін және стипендияға өтініш беру үшін мына парақшаны оқып көріңіз: [[meta:Wikimedia Community of Kazakh language User Group/Events/Conference|Қазақ Уикимедиа конференциясы 2023]] * Конференцияда қандай тақырып қозғалғанын қалайтыныңызды айтқыңыз келса, бұл шарадан не күтетініңізді жеткізгіңіз келсе, мына сауалнаманы толтырыңыз: [https://docs.google.com/forms/d/1QBS6WXkv0dChIHcwhG325Dyu2mu_Hctcev78_f9Yoec/viewform?edit_requested=true сауалнамаға сілтеме] </div> |footer = Ізгі ниетпен, [[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қалпына келтіру == Қайырлы кеш! [[Америкалық мерген]] деген мақаланы қалпына келтіре аласыз ба? Басқа 49 тілде бар екен. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 21:55, 2023 ж. наурыздың 16 (+06) :Сәлем! Қалпына келтірдім. Енді жетілдіріп жіберсеңіз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 10:12, 2023 ж. наурыздың 17 (+06) :: {{like|username=Ерден Карсыбеков}} == Шемонаиха == Қайырлы кеш. Осы бетті кезінде Салиха ханым бұғаттап тастапты. Халық санын жаңарта алмай жүр едім, қайта аша аласыз ба? -- [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|'''Bilgiş Şejireşi''']] 00:12, 2023 ж. сәуірдің 20 (+06) :Дайын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 00:26, 2023 ж. сәуірдің 20 (+06) ::Рақмет -- [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|'''Bilgiş Şejireşi''']] 20:41, 2023 ж. сәуірдің 20 (+06) == Қырғызстан == Қайырлы түн. Сұрайын дегенім, Қырғызстандағы ауылдарға бөлек айрық бет (мысалы Ақтөбе (айыл) деп) жасауға қажеттілік бар ма? -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 05:05, 2023 ж. сәуірдің 22 (+06) :Сосын сізде АутоУикиБраузер болса, сілтемелердегі Қарабура ауданын Айтматов ауданы деп түзетіп шыға аласыз ба? Үлгі-санаттарды өзім жасармын. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 17:37, 2023 ж. сәуірдің 22 (+06) :Сәлем! Нақты мысалдар бар ма? Яғни, сіз айтқандай Ақтөбе деген айыл болса, болады деп ойлайм. Онда тұрған ештеңе жоқ. Ал егер атауцы бірегей болса (яғни басқа атаумен шатастыратындай емес), жақшамен айыл деп жазып керек емес. AWB туралы: оны қолданбағалы көп болды. Қарап көрерм. Өзіңіз де жайлап, бір-бірлеп істей беріңіз. Қазақ уикиінде ол аудан туралы мақала көп деп ойламайм. Ең алдымен Қырғызстан аудандары деген үлгіден өзгертіп алыңыз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 18:06, 2023 ж. сәуірдің 22 (+06) ::Қайырлы кеш. 1) Мысалы, қырғызшасы Ак-Дөбө деп тұр. Бауырлас тіл болғасын қазақшаға икемдеп, Ақтөбе (айрық)-пен біріктіріп едім. Енді Қазақстандағы Ақтөбелермен араластырмай, Ақтөбе (айыл) деп бөлек бастау керек сияқты көрінеді. 2) Рақмет, өзім істеп тастадым. Менің есебімнен көбейіп кетіпті. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 02:00, 2023 ж. сәуірдің 23 (+06) == Чоң == Қырғызша Чоң қазақша Үлкен деп аударылатындықтан, Чоң Алай деген ауданды Үлкен Алай деп өзгерту керек сияқты.. Не ойлайсыз? -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 03:31, 2023 ж. сәуірдің 25 (+06) :Мұндай жағдайда аударудың қажеті жоқ деп ойлайм. Чоң деп тұра берсін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 17:56, 2023 ж. сәуірдің 25 (+06) == Үлгі == [[Үлгі:Div col]] осы үлгі десктоп нұсқада жақсы жасайды да, мобильді нұсқада жасамайды. Соны түзеуге бола ма? -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 21:41, 2023 ж. мамырдың 5 (+06) :Шын айтсам, үлгілерді реттеуді көп біле бермейді екем. @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] біліп қалар. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 23:46, 2023 ж. мамырдың 8 (+06) :: {{@|Casserium}} Кеш жарық! Телефонда салыстырмалы түрде жіңішке болғандықтан оны бағанға бөлудің қажеті аз, сол себепті бөлмейді. Тек комп нұсқада бөледі.--[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]] ([[Қатысушы талқылауы:Amangeldi Mukhamejan|талқылау]]) 22:46, 2023 ж. мамырдың 10 (+06) :::Қайырлы кеш. Жарайды -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 02:46, 2023 ж. мамырдың 11 (+06) == Жоюға өтініш == Қайырлы күн. [[Ақжайлау (Түркістан облысы)]] деген бағыттауыш бетті жойып беріңізші. Басқа бір ауылды қайта атауға кедергі болып тұр. Сосын [[Абыралы ауданы (Семей облысы)]] дегенді жоюға белгілеп едім, әлі ешкім жоймапты -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 19:12, 2023 ж. мамырдың 12 (+06) :Ақжайлау ауылының атау Дихан болып ауысқаны туралы дереккөз қосасыз ба? Әдетте ондай ақпарат adilet.zan.kz сайтында болады. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 23:18, 2023 ж. мамырдың 13 (+06) ::Әділеттен, басқа жерлерден қарап таппадым. Шешімнің электронды нұсқасын шығармаған сияқты. Бірақ кадастрлық карта, мекенжай тіркелімінде өзгерістер енгізілген екен. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Кассериум''']] 12:13, 2023 ж. мамырдың 15 (+06) == !!! == Кеш жарық, Ерден деген қатысушы менің мазамды ала береді, оған тағы біреу қосылыпты, жаңағы біреуді бұғаттаймын. '''[[Қатысушы талқылауы:Kasymov#Жақсы мақаланы жаңарту керек|1]]''' және '''[[Қатысушы талқылауы:Kasymov#Қате санат|2]]''' назар аударсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:31, 2023 ж. мамырдың 18 (+06) == Конференцияға қатысуды нақтылау == Қайырлы күн! Конференцияның өтетіні туралы хабарыңызға рахмет! Міндетті түрде қатысамын. Егер уақыты нақты болса билет ала беруге болады ма? Осы тұста тағы мына бір жәйттерді қайдан білуге болады: конференцияның өтетін жері; қатысушыларды қарсы алу және орналастыру барысы, трансфермен қамтылуы және т.с.с. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] 11:39, 2023 ж. тамыздың 23 (+06) :Сканерленген құжатты қайда немесе кімге жіберу керек? Салиха 12:42, 2023 ж. тамыздың 23 (+06) ::Электрондық поштаға жауап беру арқылы жіберіңіз. Әрі қарай сол жерден сөйлескен дұрыс болады. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 13:09, 2023 ж. тамыздың 23 (+06) ::Қай эл.поштаға? Салиха 17:41, 2023 ж. тамыздың 23 (+06) :Құжат жіберілді поштаңызға.--Салиха 15:40, 2023 ж. тамыздың 25 (+06) == Жаңа таңдаулы мақала == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Эрнест Хемингуэй]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 18:15, 2023 ж. тамыздың 30 (+06) == Визуал редакторда дереккөздерді қосу функциясын жетілдіру == Құрметті @[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] мырза, кеш жарық. Визуал редактормен өңдеу кезінде деректергі сілтеме қою функциясы толық істеп тұрмаған сияқты. Ағылшын немесе орыс википедиясында әртүрлі деректер: сайт, кітап, сияқты генерация жасайды. Сол жерде сайтқа сілтеме жасалған уақытты, ал кітап немесе журнал болса ISBN деректерін де қойып береді. Біздің функционал олай емес екен. Осы жерін жетілдіруге көмектесе аласыз ба? [[Қатысушы:Ashina|Ashina]] ([[Қатысушы талқылауы:Ashina|талқылау]]) 19:38, 2023 ж. қыркүйектің 21 (+06) == Көмек == Қайырлы күн, Батырбек! Менің талқылау бетіме Аль-Ишак деген қатысушы ағылшын тілінің жазылуына байланысты көмек сұрап жазған екен, соның дұрыс-бұрыстығын айтып, жауап бере аласыз ба? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 11:08, 2023 ж. қыркүйектің 24 (+06) == Dark mode and changes to the font settings == [[Сурет:Accessibility_for_reading_prototype_1_widget.png|нобай|Prototype we'd like to test on Kazakh Wikipedia]] Сәлем, I'm Szymon, working for the Foundation in the same team as Aida Akhmedova, who recommended you as a contact person. I'm with the [[mw:Reading/Web|Web team]], the same which is responsible for the skins and has built [[mw:Reading/Web/Desktop_Improvements|Vector 2022]] in the recent years. Now, we're moving to the next project, [[mw:Reading/Web/Accessibility_for_reading|Accessibility for reading]]. In short, this one will be about: * changing the default font size, line height, and paragraph spacing * adding options for logged-in and logged-out users to choose custom font size, line height, and paragraph spacing * building dark mode Regarding the first point, we need to talk to communities to decide what the change will be exactly. Kazakh Wikipedia would be the ideal partner. Three different scripts may require three different default settings. Next week, we'd like to give people a prototype to check out and tell us what settings they like most. I would like to invite Kazakh Wikipedians, and to do this, I need some translations: * [[mw:Reading/Web/Accessibility_for_reading/Community_prototype_testing|Reading/Web/Accessibility for reading/Community prototype testing]] * [[mw:Reading/Web/Accessibility_for_reading/Updates/2023-10|Reading/Web/Accessibility for reading/Updates/2023-10]] * [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=Centralnotice-tgroup-Accessibility_for_reading_prototype&task=view&language=kk&filter=%21translated&action=translate CentralNotice banner] Is this something you would be able to help me with? Right now, it's mostly about translating the messages, but later, if you like, it may also involve encouraging people to use the prototype. Рақмет! [[Қатысушы:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:SGrabarczuk (WMF)|талқылау]]) 01:17, 2023 ж. қазанның 5 (+06) :Hello! Thanks for reaching out. I will look at it later. I want to help with translation. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 02:40, 2023 ж. қазанның 7 (+06) ::Hello, would you able to translate these pages this week? If yes, what is a comfortable deadline for you? From my perspective now, the sooner, the better. Thanks! [[Қатысушы:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[Қатысушы талқылауы:SGrabarczuk (WMF)|талқылау]]) 22:27, 2023 ж. қазанның 11 (+06) == Жаңа жақсы мақала == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну#Биология]] деген бетте дауысыңызды қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 19:32, 2023 ж. қазанның 5 (+06) :Армысыз! Қызыл сілтемелерді көк қылыңыз немесе уикилендіруін мүлде алып тастаңыз. Сосын мақаланы әлі де толықтыру керек сияқты. Ауқымды тақырып болғасын мәліметі де ауқымды болуы керек деп ойлаймын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 02:44, 2023 ж. қазанның 7 (+06) :: {{@|Мира Белль}}, танысып алыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:27, 2023 ж. қазанның 7 (+06) ::: Мен жасап қойдым, тексеріңізші. --[[Қатысушы:Мира Белль|Мира Белль]] ([[Қатысушы талқылауы:Мира Белль|талқылау]]) 13:48, 2023 ж. қазанның 10 (+06) ::: Batyrbek, мақалаға жаңа мәлімет қосылды... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 18:01, 2023 ж. қазанның 11 (+06) ::: Техникалық ақауға байланысты дауысты [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Биология|мына бетте]] қайта қалдырсаңыз... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 18:34, 2023 ж. қазанның 26 (+06) == 2023 Уикиконференциясы үлгісі == Қайырлы күн! Сіз 2023 жылы өткен Уикиконцеренцияның мүшесі болғандықтан сізге осы '''<nowiki>{{1 - Уикиконференция қатысушысы}}</nowiki>''' үлгісін өз қатысушы бетіңізге қоюыңызды ұсынамын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 15:49, 2023 ж. қазанның 6 (+06) :Ок. Рахмет! [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 02:40, 2023 ж. қазанның 7 (+06) == Конвертерді жою == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Форум/Техникалық#Қазақ-латын-төте конвертерің толықтай жою|Мына]] жерде өте маңызды тақырып қозғалып жатыр, қауымдастық мүшесі ретінде ойыңызды қалдырып кетуге шақырамын. Құрметпен, [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:06, 2023 ж. қазанның 29 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3104995 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Администраторды сайлау‎ == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылау]]) 14:05, 2024 ж. қаңтардың 29 (+06) == Бітікші сайлау == Жаңа бітікші сайлап жатырмыз, сол себепті [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|мына жерде]] дауыс беруіңізді сұраймыз. <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Қазақ Уикимедиа конференциясы 2024 == Биылғы кезекті Қазақ Уикимедия конференциясы Қазақ Уикипедиясының туған күніне орай ұйымдастырылмықшы, нақты уақыты мен орны алда белгілі болады, әзірге қауымдастық пікірін білу мақсатында, [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdO1bp-Qvl5XEcv_qkVUNBF6pQrxtTHZ9nkUYT1M2f-f6IkzQ/viewform?usp=sf_link мына бір сауалнаманы] толтыруыңызды сұраймыз. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 22:46, 2024 ж. қаңтардың 30 (+06) <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3222019 тізімін пайдаланып User:Amangeldi Mukhamejan@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Шегіндіруші туы 3.0 == Қайырлы күн, Батырбек! 2020 және 2022 жылдардың қараша айында Нұрлан Рахымжанов мырзадан 1 жыл мерзімге 2 рет шегіндіруші құқығын алғанмын. Ол кісінің соңғы кезде белсенді емес болып жүргеніне байланысты биыл сізден маған шегіндіруші құқығын беруіңізді сұраймын. Ондай құқықты пайдалану себебім бәз-баяғынша: вандализм актілерін бір өңдемемен соңғы нұсқасына қайтару -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. наурыздың 7 (+06) :Қайырлы күн! Нұрлан мырзадан сұрап алайын қалай істеу керегін. Сосын реттейм. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 03:59, 2024 ж. наурыздың 9 (+06) ::Дайын! [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 04:18, 2024 ж. наурыздың 9 (+06) :::Үлкен рақмет! -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 14:15, 2024 ж. наурыздың 9 (+06) == Өңдеме туралы == Қайырлы күн, Батырбек! [[Қатысушы:Casserium|Casserium]] менің [[Алматы облысы]] бойынша жасап кеткен кестелерімді (Ұлттық санақ қорытындысы) өңдеп тастапты. Мен тоғыз облысты бітіріп, қазір оныншы облысты өңдеудемін. Бүкіл еңбекті зая кетірген. Бұл ісін қалай түсінуге болады? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 18:32, 2024 ж. сәуірдің 15 (+06) :Қайырлы кеш, Салиха ханым! Қазір барлығын кері қайтарамын. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 20:53, 2024 ж. сәуірдің 15 (+06) ::Қайырлы күн, [[Қатысушы:Casserium|Casserium]]! Рахмет! Өзіңіз де білесіз бұл цифрлармен көз майды тауысып жасап жатқан еңбек, артық еш нәрсесі жоқ. Кестеде қолда бар дереккөз бойынша санақ қорытындысы толықтай көрсетілген, өйткені кейбір тұрғылықты тұрғындары бар мекен жайлар туралы бізде (Уикипедияда) мәлімет жоқ, ал олар санаққа енгізілген. Сондықтан кейбір аудан, ауылдық округтердің жалпы саны байынша түсініксіздік туындамас үшін берілген мәліметті толықтай енгізудемін. <br> Уикипедия желісіндегі мақсатымыз бір, мүддеміз ортақ, сондықтан бір-бірімізге сыйластықпен, түсіністікпен қарағанымыз абзал. -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] 16:22, 2024 ж. сәуірдің 16 (+06) :Қайырлы кеш. Айтқаныңыз орынды, әрдайым сыйласып жүрейік. Еңбегіңізді бағалаймын, аман болыңыз. Тек санақты жаңартқанда 2021 жылдан бергі өзгерістерді ескеріп отырсаңыз деймін (жаңа аудан, жойылған округ болуы мүмкін). -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:31, 2024 ж. сәуірдің 17 (+06) == Шегіндіруші мәртебесі == Қайырлы күн! Соңғы күндері Уикипедияда бұзақылық әрекеттер көбейіп кетуі себепті өңдемелерді бірден кері қайтаратын мәртебе беруіңізді өтінемін. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 11:40, 2024 ж. сәуірдің 27 (+05) :Дайын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. сәуірдің 27 (+05) ::Көп рақмет. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:36, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Reminder to vote now to select members of the first U4C</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear Wikimedian, You are receiving this message because you previously participated in the UCoC process. This is a reminder that the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) ends on May 9, 2024. Read the information on the [[m:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility. The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 04:11, 2024 ж. мамырдың 3 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2024/Previous_voters_list_2&oldid=26721207 тізімін пайдаланып User:RamzyM (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == МедиаУики == <s>Қайырлы кеш. Үлгі:Efn үлгісін қолданғанда, латынша әріптердің орнына ^{lower-alpha 1} деген шығады. Осы мәселені шешу үшін басқа Уикипедияларда бар МедиаУики:Cite link label group-lower-alpha деген бетті бастау керек сияқты. Мүмкіндік болса.</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. мамырдың 5 (+05) == Жоба:Уики-көктем 2024 == Қайырлы күн, [[Жоба:Уики-көктем 2024]] аяқталғанына 1 ай өтті, шешімдеріңізді шығарсаңыздар. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 16:44, 2024 ж. шілденің 2 (+05) :Қайырлы күн! Жақын арада шығарамыз. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 00:24, 2024 ж. шілденің 4 (+05) ::{{like|username=Тұран}} [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 22:31, 2024 ж. шілденің 9 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:14, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Notice of expiration of your bureaucrat right == <div dir="ltr">Hi, as part of [[:m:Global reminder bot|Global reminder bot]], this is an automated reminder to let you know that your permission "bureaucrat" (Бітікшілер) will expire on 2025-02-19 17:37:17. Please renew this right if you would like to continue using it. <i>In other languages: [[:m:Global reminder bot/Messages/default|click here]]</i> [[Қатысушы:Leaderbot|Leaderbot]] ([[Қатысушы талқылауы:Leaderbot|талқылау]]) 00:43, 2025 ж. ақпанның 13 (+05)</div> == Шегіндіруші туы 4.0 == Қайырлы түн! Менің «Шегіндіруші» құқығым 9 наурыз бітеді екен. Бұл менің үшінші рет толықтай қолданған мерзімім болды. Әр кез бір жыл мерзімге осы құқықты алдым. Енді төртінші рет осы құқықты бір жылға емес, одан көбірек мерзімге немесе шексіз мерзімге қайтадан сұраймын -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 23:00, 2025 ж. наурыздың 7 (+05) :Қайырлы күн! Дайын [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 13:27, 2025 ж. наурыздың 9 (+05) == Шегіндіруші мәртебесі 2 == Қайырлы кеш. Былтыр ғана шегіндіруші атанып едім, осы айдың соңында бітеді екен. Соны тағы бір жылға не одан ұзағырақ мерзімге созуды сұраймын. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:20, 2025 ж. сәуірдің 21 (+05) :Қайырлы күн! Дайын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 09:41, 2025 ж. сәуірдің 23 (+05) == Бітікші == Қайырлы түн! Метаға жазып, менің бітікші дәрежесінен бас тартатынымды айтып, жалаушаны алуыңызды сұранамын. Жай ғана админ дәрежесінде қалуды дұрыс санаймын. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 23:17, 2025 ж. мамырдың 19 (+05) :Асықпаңыз. 1 айдай күте тұрайын. Сол уақытта ойыңыздан айнымасаңыз, жалаушаны алдыртамын. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 14:02, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Айныған жоқпын. Сөзім - сөз. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 23:43, 2025 ж. маусымның 20 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Интерфейс администратор == Интерфейс администратор статусымды толық қайтарып беруіңді сұраймын, уақытша дейді, мен уақытша келген жоқпын. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:04, 2025 ж. шілденің 7 (+05) g7ivn4ekgtnwiwv85axchoxbdhe4wx5 0 29191 3486623 3483280 2025-07-06T20:22:24Z Casserium 68287 /* Өкілеттіктері */ 3486623 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қызмет |қызметі = Қазақстан Республикасының Президенті |шынайы атауы = |ел = Қазақстан |эмблема = Flag of the President of Kazakhstan.svg |эмблема ені = 130px |эмблеманың аты = [[Қазақстан президентінің байрағы|Президент байрағы]] |қазіргі = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |тағайындалды = тікелей дауыс беру арқылы |портреті = Касым-Жомарт Токаев (13-12-2022).jpg |портреттің ені = |портреттің тақырыбы = |тағайындалған = 20 наурыз 2019 жылдан бастап |басшылық етеді = {{байрақ|Қазақстан}} |басқару түрі = |резиденция = [[Ақорда (резиденция)|Ақорда]], [[Астана]] |ұсынылады = |өкілеттігінің мерзімі = 7 жыл, қайта сайлану құқығы жоқ |айлығы = |пайда болды = [[24 сәуір]] [[1990 жыл]] |таратылды = |біріншісі = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] |соңғысы = |сайты = [http://www.akorda.kz akorda.kz] }} {{Қазақстан саясаты}} '''Қазақстан Республикасының Президенті''' — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]]ның [[мемлекет басшысы]] және [[Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері|ҚР Қарулы Күштері]]нің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы]]сы, елдегі ең жоғарғы лауазым. == Тарихы == 1990 жылғы 24 сәуірде [[Қазақ КСР Президенті]]нің лауазымын белгілеу және [[Қазақ КСР Конституциясы]]на өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақ КСР заңымен [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] Қазақ КСР Президенті [[Қазақ КСР президент сайлауы (1990)|болып сайланды]].<ref name="jkjnfg">{{Cite web |url= https://https://egemen.kz/article/270539-tunhghysh-prezidenttinh-eren-enhbegi |title= Тұңғыш Президенттің ерен еңбегі|access-date = 2023-08-23}}</ref> Сайланған кезінде Назарбаев Қазақстанды 1989 жылғы 22 маусымнан бастап [[Қазақстан Коммунистік партиясы (Қазақ КСР)|Қазақ КСР Коммунистік партия]]сы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып басқарған болатын. 1991 жылғы 1 желтоқсанда Қазақстанда [[Қазақстандағы президент сайлауы (1991)|тұңғыш рет жалпыхалықтық Президент сайлауы]] өтті. Дауыс беруге келген 88,2% сайлау 98,78% дауыс жинап Нұрсұлтан Назарбаев жеңіске жетті. 1991 жылғы 16 желтоқсанда [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі]] Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігін жариялады. 1993 жылдың жаңа Конституциясы арқылы Қазақстанда қоғам дамуына динамика беріп, бірпартиялық саяси басқарудан, экономикалық монополия жүйесінен және тарихи идеологиядан бас тарту арқылы [[Қазақстан Жоғарғы Кеңесі|Жоғарғы Кеңес]]ке қатысуға ауқымды өкілет берілді.<ref name="jDuoio">{{Cite web |url= https://https://egemen.kz/article/270539-tunhghysh-prezidenttinh-eren-enhbegi |title= Тұңғыш Президенттің ерен еңбегі|access-date = 2023-08-23}}</ref> Бұл конституцияға сәйкес, президент жалпыхалықтық дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайланды, бір адам екі мерзіммен шектелді. 1995 жылы 29 сәуірде [[Қазақстандағы референдум (29 сәуір 1995)|президент Назарбаевтың өкілеттігін 2000 жылдың 1 желтоқсанына дейін ұзарту туралы референдум]] өтті. Мұны дауыс беруге келген 91,26% сайлаушылардың 95,46% қолдаған. 1995 жылы 30 тамызда республикада бүкілхалықтық референдум өтті, нәтижесінде [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы]] қабылданды. Бұл конституция бойынша президент жалпыхалықтық дауыс беру арқылы 5 жыл мерзімге сайланды. Президент туғаннан Қазақстан азаматы болуы керек, 40 жастан кіші болмауы керек, мемлекеттік ([[Қазақ тілі|қазақ]]) тілді еркін білуі қажет, Қазақстанда кемінде 15 жыл тұруы керек және жоғары білімі болуы керек.<ref name="Fhtht">{{Cite web |url= https://adebiportal.kz/kz/authors/view/704|title= Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев |access-date = 2023-08-23}}</ref> 1998 жылы 7 қазанда Қазақстан конституциясына, оның ішінде президентке қатысты өзгертулер енгізілді — оның өкілеттік мерзімі 7 жылға дейін ұлғайтылды, президент үшін белгіленген шектік жас мөлшерін (65 жас) алып тастады, оған міндетті түрде қатысу қажеттілігі де белгіленді, Президенттік сайлауда сайлаушылардың 50%-ы болу қажеттілігі жойылды, Қазақстанның барлық мемлекеттік қызметшілері үшін осындай шектеуді алып тастады. Конституцияға енгізілген өзгерістермен бір мезгілде кезектен тыс президент сайлауы белгіленді. 10 қаңтар күні 1999 жылы [[Қазақстандағы президент сайлауы (1999)|бірінші кезектен тыс президент сайлауы]]нда Нұрсұлтан Назарбаев 79,78%, [[Серікболсын Әбділдаұлы Әбділдин|Серікболсын Әбділдин]] 11,7%, [[Ғани Есенкелдіұлы Қасымов|Ғани Қасымов]] 4,61%, [[Энгельс Ғаббасов]] 0,76% дауыс жинады.<ref name="Llkopk">{{Cite web |url= https://www.azattyq.org/a/kazakhstan-election/29898554.html|title= Қазақстандағы президент сайлауы. Хроника|access-date = 2023-08-23}}</ref> 2005 жылғы 4 желтоқсанда Қазақстанда [[Қазақстандағы президент сайлауы (2005)|үшінші жалпыхалықтық президент сайлауы]] өтті. Нұрсұлтан Назарбаев сайлаушылардың 91,15 % дауысын жинап, жеңіске жетіп, алдағы 7 жылда билікте қалды. Оппозициялық кандидат [[Жармахан Айтбайұлы Тұяқбай|Жармахан Тұяқбай]] 6,61 % дауыс жинады. Ел тарихында алғаш рет кандидаттар арасында теледебаттар өтті.<ref name="WShjk">{{Cite web |url= https://malim.kz/article/politics/1991-2022-qazaqstan-prezidenti-bolgysy-kelgender-18568|title= 1991-2022. Қазақстан президенті болғысы келгендер|access-date = 2023-08-23}}</ref> 2007 жылғы 21 мамырда Конституцияға, оның ішінде президент лауазымына қатысты өзгерістер қайтадан енгізілді. Парламенттік өзгерістері кезінде Ата заңға 30 түзету жасалды. Президенттің өкілеттігінің мерзімі 5 жылға өзгертілді. Бірақ "бір адам қатарынан екі реттен артық президент болып сайлана алмайды" деген тармаққа "бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш президентіне қолданылмайды" деген есептеме қосылды. Сонымен өзара өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде президенттің саяси партиядағы қызметін тоқтатуына сөз қосылды.<ref name="Gtkuyl">{{Cite web |url= https://sputnik.kz/20220522/tauelsizdik-zhyldarynda-qazaqstannyn-konstitutsiyasy-qalay-ozgerdi-24977048.html|title= Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанның Конституциясы қалай өзгерді|access-date = 2023-08-23}}</ref> 2011 жылғы 3 сәуірде елде [[Қазақстандағы президент сайлауы (2011)|кезектен тыс сайлауы]] тағайындалды.<ref name="LKjijk">{{Cite web |url= https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1100001149|title= Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы|access-date=2023-08-23}}</ref> Нәтижесінде жалпы дауыстың 95,5% жинаған Назарбаев қайта сайланды.<ref name="Wvry">{{Cite web |url= https://e-history.kz/kz/calendar/show/25964|title=2011 жылы ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауы өткізілді|access-date=2023-08-23}}</ref> 2015 жылғы 26 сәуірде Қазақстанда тағы бір [[Қазақстандағы президент сайлауы (2015)|кезектен тыс президент сайлауы]] жүргізілді. Сайлауда Назарбаев сайлаушылардың 97,75% дауысын алды да, тағы қайта сайланды.<ref name="dehgtA">{{Cite web |url= https://malim.kz/article/politics/1991-2022-qazaqstan-prezidenti-bolgysy-kelgender-18568|title= Қазақстан президенті болғысы келгендер|access-date=2023-08-23}}</ref> 2019 жылғы 19 наурызда президент Нұрсұлтан Назарбаев өкілеттігінің аяқталуына бір жыл қалғанда отставкаға кетті.<ref name="LKo;kj">{{Cite web |url= https://kaztag.kz/kz/news-of-the-day/aztag-agenttigini-n-s-asy-boyynsha-2019-zhyldy-10-basty-o-i-asy|title= ҚазТАГ агенттігінің нұсқасы бойынша 2019 жылдың 10 басты оқиғасы|access-date=2023-08-25}}</ref> Президент міндетін атқарушы болып Конституция бойынша [[Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы|Сенат төрағасы]] тағайындалатындықтан Назарбаевтың ізбасары [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] болды.<ref>{{Cite web|url=https://informburo.kz/kaz/nazarbaev-otstavkaa-kett-.html|title=Назарбаев өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдады. Халыққа үндеуінің толық мәтіні|lang=kk|publisher=informburo.kz|date=2019-03-19|accessdate=2023-12-24}}</ref> Көп ұзамай 9 сәуір күні Тоқаевтың жарлығы арқылы [[Қазақстандағы президент сайлауы (2019)|кезектен тыс президент сайлауы]]ның 9 маусым күні өтетіні бекітілді.<ref>{{Cite web|url=https://baq.kz/prezident-saylauy-2019-toqaev_18137/|title=Тоқаев ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауын жариялады|lang=kk|publisher=BAQ.kz|date=2019-04-09|accessdate=2023-12-24}}</ref> Сайлау нәтижесінде Тоқаев жалпы дауыстың 70,96% жинады да, елдің екінші президенті болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.election.gov.kz/eng/news/releases/index.php?ID=5294|title=Results of the early election of the President of the Republic of Kazakhstan, held on June 9, 2019|lang=en|publisher=[[Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы]]|date=2019-06-10|accessdate=2023-12-24}}</ref> 2022 жылғы 17 қыркүйекте Қасым-Жомарт Тоқаев конституцияға өзгертулерге қол қойды, оған сәйкес президенттің өкілеттік мерзімі 7 жылдық болды да, қайта сайлануға тыйым салынды.<ref name="IHgjh">{{Cite web |url= https://www.azattyq.org/a/32038663.html|title= Тоқаев президенттікті 7 жылдық бір мерзіммен шектеу және Астана атауын қайтару туралы түзетулерге қол қойды|access-date=2023-08-25}}</ref> == Сайланатын президентке талаптар == Конституция бойынша Президент жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге сайланады. Бір адам бір реттен артық Республика Президенті болып сайлана алмайды. Қазақстан Республикасының Президенті болып: * тумысынан Республика азаматтығы бар; * қырық жасқа толған; * қазақ тілін еркін меңгерген; * Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын; * жоғары білімі бар Республика азаматы сайлана алады. Сонымен қатар сайлау туралы конституциялық заңға сәйкес Президент болып сайлану үшiн азаматтың мемлекеттік қызметте немесе сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда кемінде 5 жылды құрайтын жұмыс тәжірибесі болуға тиіс. Сот іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға қатысуға құқығы жоқ. == Конституциялық мәртебесі == Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекет басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстан атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға. Конституцияға сәйкес Республика Президенті: * халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі. * мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді. * халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге құқығы бар. Қазақстан Республикасының Президентіне, оның абыройы мен қадір-қасиетіне ешкімнің тиісуіне болмайды. Республика Президенті мен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет көрсету және қорғау мемлекет есебінен жүзеге асырылады. == Өкілеттіктері == Конституцияның 44 бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті: * Қазақстан халқына елдегі жағдай мен Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды; * [[Қазақстан Республикасының Парламенті|Республика Парламентіне]] және оның Палатасына кезекті және кезектен тыс сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақырады; Парламент ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды, заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады; * [[Қазақстан Парламентінің Мәжілісі|Парламент Мәжілісінде]] өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына [[Қазақстан премьер-министрі|Республика Премьер-Министрінің]] кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; Республиканың Премьер-Министрін қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|Үкіметтің]] құрылымын айқындайды; Парламент Мәжілісімен консультациялардан кейін Премьер-Министр енгізген ұсынумен Үкімет мүшелерін қызметке тағайындайды; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер министрлерін қызметке дербес тағайындайды; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; ерекше маңызды мәселелер бойынша қажеттігіне қарай Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; * [[Қазақстан Парламентінің Сенаты|Парламент Сенатының]] келісімімен Қазақстан Республикасы [[Қазақстан Конституциялық Соты|Конституциялық Сотының]] Төрағасын, [[Қазақстан Ұлттық банкі|Ұлттық Банкінің]] Төрағасын, [[Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесі|Жоғары Сот Кеңесінің]] Төрағасын, [[Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы|Бас Прокурорын]] және [[Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті|Ұлттық қауіпсіздік комитетінің]] Төрағасын қызметке тағайындайды; оларды қызметтен босатады; * Республика Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдарды құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады; * Республика дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындайды және кері шақырып алады; * [[Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы|Орталық сайлау комиссиясының]] Төрағасын және екі мүшесін, [[Қазақстан Республикасының Жоғары аудиторлық палатасы|Жоғары аудиторлық палатаның]] Төрағасын және екі мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды; * республикалық референдум өткізу жөнінде шешім қабылдайды; * адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін, егемендігі мен тұтастығын қамтамасыз ету мүддесінде, күшіне енген заңды немесе өзге де құқықтық актіні Республика Конституциясына сәйкестігіне қарау туралы, Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 3-тармағында көзделген жағдайда қорытынды беру туралы Конституциялық Сотқа өтініш жолдайды; * келіссөздер жүргізеді және Республиканың халықаралық шарттарына қол қояды; бекіту грамоталарына қол қояды; өзінің жанында тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де өкілдерінің сенім грамоталары мен кері шақырып алу грамоталарын қабылдайды; * [[Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері|Республика Қарулы Күштерінің]] Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, Қарулы Күштердің жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады; * Республиканың мемлекеттік наградаларымен марапаттайды, құрметті, жоғары әскери және өзге атақтарды, сыныптық шендерді, дипломатиялық дәрежелерді, біліктілік сыныптарын береді; * Республиканың азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерін шешеді; * азаматтарға кешірім жасауды жүзеге асырады; * Республиканың демократиялық институттарына, оның тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауіпсіздігіне елеулі және тікелей қатер төнген, мемлекеттің конституциялық органдарының қалыпты жұмыс істеуі бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика Парламенті Палаталарының Төрағаларымен ресми консультациялардан кейін Республика Парламентіне дереу хабарлай отырып, Қазақстанның бүкіл аумағында және оның жекелеген жерлерінде төтенше жағдай енгізуді, Республиканың Қарулы Күштерін қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар талап ететін шараларды қолданады; * Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер төнген ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде әскери жағдай енгізеді, ішінара немесе жалпы мобилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды; * өзіне бағынысты [[Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі|Мемлекеттік күзет қызметін]] жасақтайды; * [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісін]] қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, оның мәртебесі мен өкілеттігін анықтайды; [[Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі|Республика Президентінің Әкімшілігін]] құрады; * [[Қазақстан Қауіпсіздік кеңесі|Қауіпсіздік Кеңесін]] және өзге де консультативтік-кеңесші органдарды, сондай-ақ [[Қазақстан халқы ассамблеясы|Қазақстан халқы Ассамблеясы]] мен Жоғары Сот Кеңесін құрады; * Республиканың Конституциясы мен заңдарына сәйкес басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады. Конституцияның 41 бабы бойынша: * Президенттің кезектен тыс сайлауын тағайындайды. Конституцияның 50 бабы бойынша: * Сенаттың он депутатын тағайындайды, оның ішінде бесеуін Қазақстан халқы Ассамблеясы ұсынады. Конституцияның 53 бабы бойынша: * Парламентке Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді ұсынады; * Парламентке бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Республиканың Қарулы Күштерін пайдалануды ұсынады. Конституцияның 55 бабы бойынша: * Сенатқа Адам құқықтары жөніндегі уәкілді бес жыл мерзімге сайлауды және оны қызметінен босатуды ұсынады. Конституцияның 58 бабы бойынша: * Сенатқа Сенат Төрағасын сайлау үшін кандидатура ұсынады. Конституцияның 63 бабы бойынша: * Парламентті немесе Парламент Мәжілісін Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейін тарата алады. Конституцияның 71 бабы бойынша: * Конституциялық Соттың төрт судьясын тағайындайды; * Конституциялық Сот Төрағасының ұсынуымен Конституциялық Сот судьяларының арасынан Конституциялық Сот Төрағасының орынбасарын тағайындайды. Конституцияның 82 бабы бойынша: * Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесі бойынша [[Қазақстан Жоғарғы Соты|Жоғарғы Сот]] Төрағасын және судьяларын сайлауды Сенатқа ұсынады; * Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесі бойынша жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын қызметке тағайындайды. Конституцияның 86 бабы бойынша: * Мәслихаттың өкілеттігін мерзімінен бұрын Республика Президенті Премьер-Министрмен және Парламент Палаталарының төрағаларымен консультациялардан кейін тоқтатады. Конституцияның 87 бабы бойынша: * Тиісінше облыстың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) аумағында орналасқан [[мәслихат]]тар депутаттарының келісімімен облыстардың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) [[әкім]]дерін қызметке тағайындайды. == Президентке қойылатын шектеулер == Республика Президенті: * өкілді органның депутаты болуға, өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығы жоқ. * өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезеңінде саяси партияда болмауға тиіс. * жақын туыстары мемлекеттік саяси қызметшілердің, квазимемлекеттік сектор субъектілері басшыларының қызметтерін атқаруға хақысы жоқ. == Президенттің айырым белгілері == <gallery widths="200" heights="200" perrow="3"> File:Znak Presidenta RK.jpg|Қазақстан Республикасы Президентінің омырауға тағатын белгiсi Flag of the President of Kazakhstan.svg|[[Қазақстан президентінің байрағы|Қазақстан Республикасы Президентінің байрағы]] Insignia of order Gold eagle.jpg|[[Алтын Қыран ордені|«Алтын қыран» ордені]] </gallery> == Президентті қызметiнен кетiру тәртібі == Республика Президенті өзінің міндетін атқару кезіндегі іс-әрекеті үшін тек мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап береді және бұл үшін Парламент оны қызметінен кетіруі мүмкін. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутаттарының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелері Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Парламент Палаталары бірлескен отырысының қарауына беріледі. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың негізділігі туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Соттың қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік даусымен Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екі ай ішінде түпкілікті шешім қабылдамау Республика Президентіне қарсы тағылған айыптың күші жойылған деп тануға әкеп соғады. Республиканың Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы осы мәселенің қаралуына себепші болған Мәжіліс депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға әкеп соғады. Республика Президенті мерзімінен бұрын қызметінен босаған, кетірілген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Президент өкілеттігі қалған мерзімге Парламент Сенатының Төрағасына көшеді; Сенат Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін болмаса, ол Парламент Мәжілісінің Төрағасына көшеді; Мәжіліс Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін болмаса, ол Республиканың Премьер-Министріне көшеді. Өзіне Республика Президентінің өкілеттігін қабылдаған тұлға тиісінше Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының немесе Премьер-Министрдің өкілеттігін тапсырады. == Экс-президенттік == Өкілеттігін аяқтап қойған Қазақстан президенті [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Конституция]] бойынша Қазақстан Республикасының Экс-Президенті деп аталады.<ref name="resmiy">{{Cite web|url= https://www.akorda.kz/kz/official_documents/constitutional_laws/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-turaly |title= Қазақстан Республикасының Президентi туралы |lang= kk |publisher= Қазақстан президентінің ресми сайты |accessdate= 2025-01-19}} {{Wayback|url= https://web.archive.org/web/20250119212252/https://www.akorda.kz/kz/official_documents/constitutional_laws/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-turaly |date= 2025-01-19}}</ref> Қызметтегі президенттердей, экс-президент абыройы мен қадір-қасиетіне біреудің тиісуіне тыйым салынған. Оған қоса, экс-президент пен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет көрсету және қорғау мемлекет есебінен жүзеге асырылады.<ref name="resmiy" /> 2024 жылы қабылданған Мемлекеттік құпиялар туралы заңға енген өзгерістер бойынша экс-президент пен оның отбасының денсаулығы, жай-күйі және жеке өмірі — мемлекеттік құпия.<ref>{{Cite web|url= https://kaz.orda.kz/endi-nazarbaev-zhane-onyn-otbasynyn-densaulygy-men-zheke-omiri-kupija-bolady-129144/ |title= Енді Назарбаев және оның отбасының денсаулығы мен жеке өмірі құпия болады |lang= kk |work= kaz.orda.kz |last= Адамбек |first= Альфия |date= 2024-12-12 |accessdate= 2025-01-19}}</ref> Қазақстан тарихында жалғыз экс-президент болған, ол — {{Жас|6|7|1940}}ғы [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]. == Президенттер тізімі == {{Толық мақала|Қазақстан президенттерінің тізімі}} == Тағы қараңыз == * [[Қазақстан Республикасының Вице-президенті]] * [[Қазақстанның бірінші ханымы]] * [[Қазақстан басшыларының тізімі]] == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} [[Санат:Қазақстан президенттері|*]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік құрылымдары]] [[Санат:Президенттер тізімі]] nmeu6nm5o8f8zdevyyr3ymodvoowhua 0 30368 3486643 3337380 2025-07-07T06:01:50Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3486643 wikitext text/x-wiki '''Мұқашев Болат Нығметұлы''' ([[1942|1942 жылы]] [[22 қазан]], Алматы облысы Үштөбе қаласында) – физика-математика ғылымдарының докторы ([[1984]]), [[профессор]] ([[1990]]), Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі ([[1994]]). [[Мәскеу инженер-физика институты]]н бітірген ([[1967).|1967]] [[Қазақстан ғылым академиясының ядролық физика институты]]нда ([[1967–70]]), Қазақстан ғылым академиясының [[Жоғары энергия физикасы институты]]нда (1970–91) ғылыми жұмыстармен айналысты. 1991 жылдан физика-техника институтының директоры ((2002–04) жылдары Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті) қызметтерін атқарды. 1983 жылы <ref name="Source 1">«[[Легирование кремния облучением протонами и низкоэнергетичными ионами]]»</ref> деген тақырыпта докторантуралық диссертация қорғады. Халықаралық Хорезми атындағы (2000), ҚР Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты (2001). 120-дан астам ғылыми жарияланымның, оның ішінде 1 монографияның авторы.<ref name="Source 2">[[Қазақ Энциклопедиясы]]</ref><br /> ==Дереккөздер== <references/> <br /> ==Сілтемелер== [http://www.unesco.kz/heritagenet/kz/participant/scientists/mukashev.htm Мұқашев Болат Нығметұлы]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Ғылым]] {{stub}} sokv1ip52ibilpg1kzvcjsfwv8cu5x9 1 38287 3486651 3486328 2025-07-07T06:40:55Z MuratbekErkebulan 162992 /* Бет өзгерту */ жаңа бөлім 3486651 wikitext text/x-wiki == Бет өзгерту == сәлеметсіз сіз неге Баян Өлгей облысы емес аймағы дец бересіз? бұл біртүрліғо [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:40, 2025 ж. шілденің 7 (+05) rytlkjm3ultpsh4dpre1tov2jidwnnq 3486672 3486651 2025-07-07T08:12:20Z Arystanbek 14348 /* Бет өзгерту */ Жауап беру 3486672 wikitext text/x-wiki == Бет өзгерту == сәлеметсіз сіз неге Баян Өлгей облысы емес аймағы дец бересіз? бұл біртүрліғо [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:40, 2025 ж. шілденің 7 (+05) :@[[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] біртүрлі емес түмнұсқада солай дұрыс <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:12, 2025 ж. шілденің 7 (+05) d7re8y0gg9z0ma95u18kxvj4dy76gvd 0 38924 3486716 3267091 2025-07-07T11:13:42Z Amherst99 4439 3486716 wikitext text/x-wiki [[File:Simple Crane diagram-ru.svg|thumb|255px|Кранның жалпы схемасы.]] '''Көтергіш кран''' ({{Lang-de|Kran}}) — [[жүк]]ті көтеру және жылжыту (тасымалдау) процесін циклмен атқаратын жүк көтергіш [[машина]]. Көтергіш кран көпір, ферма, мұнара, платформа, діңгек, жебе не таған тәрізді металл құралымдардан; шығыр, тельфер, шток, рычаг сияқты көтергіш механизмнен; ілгек, траверса (көлденең тірек), қысқыш не шөміш секілді жүк қармағыш жабдықтардан тұрады. Құралымдық ерекшеліктеріне сай көтергіш кран бұлардан басқа қосымша қондырғылармен және механизмдермен жабдықталады. Бумен жұмыс істейтін алғашқы жүк көтергіш кран [[Ұлыбритания]]да 1830 ж., [[Гидравликалық машиналар|гидравликалық]] жүк көтергіш кран да осы елде 1847 ж. жасалды. Құралымы мен іс-қимылына қарай бұрылмалы және бұрылмайтын болып ажыратылады. *Бұрылмалы көтергіш кранға жүріс аппараты дөңгелекті немесе шынжыртабанды болып келетін пневматикалық-дөңгелекті кран мен шынжыртабанды кран, автомобиль шассиіне орнатылған [[автокран]], реліспен жүретін темір жол краны, құрылыста қолданылатын мұнаралы кран, сондай-ақ үйдің қабырғасына бекітіп қоятын қабырғалық-консольдік кран, үйдің төбесінде тұратын шатыр краны, өзен-теңіз портының порталды краны, понтон мен кемеге орнатылған жүзбе кран мен кеме краны жатады. [[File:Портовый кран 04796.JPG|left|thumb|Порталды кран]] *Бұрылмайтын көтергіш кранға көпір краны, мосы краны, кәбілді кран секілді моторлы шығыры ұзын аралықта жүріп тұратын крандар кіреді. Бұлардың ішінде көп тарағаны – көпір краны. Оның жүк көтергіштігі 5 тоннадан 600 тоннаға, жүкті көтеру жылдамдығы 60 м/мин-қа дейін жетеді. Мұндай көтергіш кран металлургиялық және машина жасау зауыттарында, т.б. орындарда қолданылады. *Порттарда жүк тиеу-түсіру және ірі су техникалық құрылыстарында құрылыс материалдарын тасымалдау жұмыстары порталды көтергіш кранмен жүзеге асырылады. Бұл кран портал деп аталатын биік тірекке орнатылады да, реліс үстімен жылжиды. Жартылай порталды көтергіш кранның портал рамасының астыңғы жағы [[рельс]] үстімен жылжитын тірекке, ал жоғарғы жағы үйдің қабырғасына немесе арнаулы эстакадаға бекітілген реліс үстімен қозғалатын арбаға бекітіледі. Кеме жасау верфтерінде кеменің машина агрегаттарын орнату, т.б. жұмыстарға балға тәрізді көтергіш кран пайдаланылады. Ол қозғалмайтын тіректік бағанға орнатылған, көтеру механизмі мен жүк қармағыш құрылғылармен жабдықталған, жылжымалы арбасы бар екі консольдан тұрады. Суда жүзіп көтеру-тасымалдау жұмыстарын атқаратын, арнаулы кемеге (понтонға) орнатылған кран жүзбе кран деп аталады. Ірі құрылыстарда, ашық тау-кен жұмыстарында және ағаш дайындау жұмыстарында кәбілдік кран пайдаланылады. Ол қозғалмайтын немесе жылжымалы болып жасалған екі тірек мұнарадан тұрады. Мұнаралар арасына болат арқан тартылған. Онымен жүк арбашасы қозғалады. Жүк арбасы жылжымалы немесе жылжымайтын консоль үстімен қозғалатын кран консольді көтергіш кран деп аталады.<ref name="source1">“Балалар Энциклопедиясы”, V-том</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{Құрылыс машиналары}} [[Санат:Машиналар]] rl9daci607zocf4orstrd7c7r0o6krl 0 41484 3486650 3485544 2025-07-07T06:39:44Z MuratbekErkebulan 162992 [[Арнайы:Үлесі/Kasymov|Kasymov]] ([[Қатысушы талқылауы:Kasymov|талқылауы]]) істеген нөмір 3485544 нұсқасын [[Уикипедия:Жоққа шығару|жоққа шығарды]] 3486650 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үржар |сурет = [[File:Urzhar.JPG|thumb|300px|Үржар]] |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =05|lat_sec = 08 |lon_deg =81|lon_min =38|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Үржар ауданы |кестедегі аудан = Үржар ауданы{{!}}Үржар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үржар ауылдық округі{{!}}Үржар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1857 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =17 181<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT478686 Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)]</ref> |санақ жылы = 2023 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үржар''' — [[Абай облысы]] [[Үржар ауданы]] және [[Үржар ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Семей]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 388 км-дей жерде, [[Тарбағатай тауы|Тарбағатай]] тауларының батысында орналасқан. == Халқы == === Демография динамикасы === Үржар ауылының тұрғындарының саны 1989 жылдан 2025 жылға дейін демография динамикасын көрсетілген <center><timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:700 height:300 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:18000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:2000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:1000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1989 text:1989 bar:1999 text:1999 bar:2009 text:2009 bar:2015 text:2015 bar:2023 text:2023 bar:2025 text:2025 PlotData= color:barra width:30 align:center bar:1989 from:0 till:11600 bar:1999 from:0 till:13200 bar:2009 from:0 till:14300 bar:2015 from:0 till:15400 bar:2023 from:0 till:16800 bar:2025 from:0 till:17181 PlotData= bar:1989 at:11600 fontsize:S text:11600 shift:(0,5) bar:1999 at:13200 fontsize:S text:13200 shift:(0,5) bar:2009 at:14300 fontsize:S text:14300 shift:(0,5) bar:2015 at:15400 fontsize:S text:15400 shift:(0,5) bar:2023 at:16800 fontsize:S text:16800 shift:(0,5) bar:2025 at:17181 fontsize:S text:17181 shift:(0,5) TextData= fontsize:S pos:(220,20) text:Үржар ауылы тұрғындарының динамикасы (1989–2025) </timeline></center> == Тарихы == [[1857 жыл]]ы [[25 наурыз]]да [[II Александр (Ресей)|Александр II]] патша бекіткен ''“Батыс Сібірдің Жетісу және Іле өлкелерінде орыс тұрғындарын көбейту туралы”'' Сібір комитетінің ережесіне сәйкес алғаш станица ретінде құрылған. Ол соның алдында ғана құрылған [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]]ның оңтүстік-шығыс бөлігін игеру мақсатында салынды. Үржар станицасы патша үкіметінің қазақ жерін жаппай басып алуды көздеген отарлау саясатын жүзеге асырып, әскери, саяси және экономикалық тұрғыда бекініп алу бағытын мықтап ұстанды. Ол Ресей отарлау жүйесінің маңызды әскери бекінісі әрі әкімшілік-аумақтық орталығы болды. Сібір шептік әскерінің Семейде орналасқан 4-казак бригадасына қарасты 8-Сібір казак полкінің құрамына кірді. Үржар станицасы арқылы [[Орталық Азия]] мен [[Сібір]]ге маңызды керуен жолдары өтті. [[1867 жыл|1867]] - [[1879 жыл|1879]] жылдары Үржар станицасында [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]]дың сауда өкілдігі болып, [[1905 жыл|1905]] - [[1915 жыл|1915]] жылдары қоныстандыру басқармасы орналасты. [[Кеңес үкіметі]] орнағаннан кейін Үржар станицасы осы аймақта құрылған аудан орталығына айналды. == Ауа райы == Үржар — шұғыл континенттік климаттық белдеуде орналасқан. Қысы ұзақ, суық әрі құрғақ, ал жазы – ыстық әрі қапырық. Қаңтардағы орташа температура −15 °C шамасында болса, шілдедегі орташа температура +22 °C шамасында. Жауын-шашын негізінен көктем мен күз мезгілдерінде түседі, жылдық орташа мөлшері 450 мм-ге жуық. <div style="max-width:75%"> {{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Үржар |Дерекнама = [https://www.nodc.noaa.gov/archive/arc0216/0253808/2.2/data/0-data/Region-2-WMO-Normals-9120/Kazakhstan/CSV/Urzhar_36639.csv Үржар климаты — NOAA] |Қаң_а_макс = -7.3 |Ақп_а_макс = -3.2 |Нау_а_макс = 3.8 |Сәу_а_макс = 16.7 |Мам_а_макс = 23.1 |Мау_а_макс = 28.1 |Шіл_а_макс = 30.3 |Там_а_макс = 29.6 |Қыр_а_макс = 23.7 |Қаз_а_макс = 15.4 |Қар_а_макс = 4.5 |Жел_а_макс = -4.4 |Жыл__а_макс = 13.4 |Қаң_а_мин = -28.6 |Ақп_а_мин = -22.1 |Нау_а_мин = -10.5 |Сәу_а_мин = 1.9 |Мам_а_мин = 7.3 |Мау_а_мин = 12.1 |Шіл_а_мин = 13.8 |Там_а_мин = 11.3 |Қыр_а_мин = 5.2 |Қаз_а_мин = -0.6 |Қар_а_мин = -10.3 |Жел_а_мин = -20.2 |Жыл__а_мин = -2.1 |Қаң_ор_макс = -7.3 |Ақп_ор_макс = -3.2 |Нау_ор_макс = 3.8 |Сәу_ор_макс = 16.7 |Мам_ор_макс = 23.1 |Мау_ор_макс = 28.1 |Шіл_ор_макс = 30.3 |Там_ор_макс = 29.6 |Қыр_ор_макс = 23.7 |Қаз_ор_макс = 15.4 |Қар_ор_макс = 4.5 |Жел_ор_макс = -4.4 |Жыл__ор_макс = 13.4 |Қаң_ор_мин = -15.0 |Ақп_ор_мин = -11.7 |Нау_ор_мин = -3.1 |Сәу_ор_мин = 9.5 |Мам_ор_мин = 15.6 |Мау_ор_мин = 20.5 |Шіл_ор_мин = 22.4 |Там_ор_мин = 21.0 |Қыр_ор_мин = 14.7 |Қаз_ор_мин = 6.8 |Қар_ор_мин = -2.6 |Жел_ор_мин = -11.5 |Жыл__ор_мин = 5.5 |Қаң_ор = -15.0 |Ақп_ор = -11.7 |Нау_ор = -3.1 |Сәу_ор = 9.5 |Мам_ор = 15.6 |Мау_ор = 20.5 |Шіл_ор = 22.4 |Там_ор = 21.0 |Қыр_ор = 14.7 |Қаз_ор = 6.8 |Қар_ор = -2.6 |Жел_ор = -11.5 |Жыл__ор = 5.5 |Қаң_ор_ж-ш = 46.4 |Ақп_ор_ж-ш = 36.8 |Нау_ор_ж-ш = 30.4 |Сәу_ор_ж-ш = 33.9 |Мам_ор_ж-ш = 36.2 |Мау_ор_ж-ш = 32.1 |Шіл_ор_ж-ш = 32.0 |Там_ор_ж-ш = 22.8 |Қыр_ор_ж-ш = 19.8 |Қаз_ор_ж-ш = 37.1 |Қар_ор_ж-ш = 65.4 |Жел_ор_ж-ш = 59.7 |Жыл__ор_ж-ш = 452.6 }} </div> == Көлік және инфрақұрылым == Үржар ауылында қоғамдық көлік маршруттары жұмыс істейді. Ауылішілік және ауданаралық бағыттарда шағын автобустар жүреді. [[2023]] жылғы мәлімет бойынша жол ақысы – 100–200 теңге аралығында. Ауылда кішігірім автобекет бар. Онда Үржар – [[Семей]], Үржар – [[Өскемен]], Үржар – [[Алматы]] бағыттарындағы рейстер қатынайды. Үржарда [[Үржар әуежайы]] орналасқан. Маусымдық түрде [[Алматы]] қаласына әуе рейстері орындалады. Әуежай шағын ұшақтарды қабылдауға арналған. Әуе қатынасын негізінен '''[[SCAT]] Airlines''' және '''[[Qazaq Air]]''' орындайды. == Мәдениеті == Үржарда мәдениет үйі, аудандық кітапхана, балалар шығармашылық орталығы мен өнер мектебі жұмыс істейді. Ауылда әртүрлі мерекелер мен мәдени іс-шаралар өткізіліп тұрады. * Аудандық мәдениет үйінде концерттер, спектакльдер және жастарға арналған шаралар ұйымдастырылады. * Ауылда '''Үржар тарихи-өлкетану мұражайы''' бар, онда өңірдің тарихы мен тұрмысын таныстыратын экспонаттар жинақталған. == Көрнекті орындар == * [[Қабанбай батыр кесенесі]] — Үржар ауданы аумағында орналасқан тарихи нысан. * Аудандық мәдениет үйі * Аудандық мешіт * Жастар саябағы * Орталық алаң мен ескерткіштер == Спорт == Үржар ауылында бірнеше спорт нысандары бар: * Аудандық стадион * Жасөспірімдер спорт мектебі (еркін күрес, футбол, жеңіл атлетика бағыттары) * Жазда — ашық алаңдарда [[футбол]], қыста — хоккей == Әкімшілік бөлінуі == Үржар — [[Үржар ауданы|Үржар ауданының]] әкімшілік орталығы. Ауылда аудан әкімдігі, білім беру, денсаулық сақтау және құқық қорғау мекемелері орналасқан. == Су қоры == Үржар ауылы [[Үржар өзені|Үржар өзенінің]] бойында орналасқан. Ауылдың негізгі су көзі — осы өзен мен жерасты су көздері. Ауыз су жүйесі мен ауыл шаруашылығы үшін су тарту жұмыстары жолға қойылған. == Ауылдан шыққан танымал тұлғалар == * [[Алмат Кебіспаев]] — еркін күрес шебері, әлем және Азия чемпионаттарының жүлдегері. * [[Диас Кенешев]] — биатлоншы, Азия ойындарының чемпионы. * [[Ляззат Танысбай]] — журналист, «Qazaqstan» телеарнасының басшысы. * [[Оксана Яцкая]] — шаңғы спорты бойынша халықаралық дәрежедегі спортшы. == Тағы қараңыз == * [[Үржар ауданы]] * [[Үржар әуежайы]] * [[Шығыс Қазақстан облысы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан елді мекендері}} {{Шығыс Қазақстан облысы}} [[Санат:Үржар ауданы]] [[Санат:Шығыс Қазақстан облысының елді мекендері]] s0ybikm5sxw06dfbh4mxtc7v1udvht4 0 55614 3486678 3461519 2025-07-07T08:41:58Z Yousiphh 93168 3486678 wikitext text/x-wiki '''«Қазақстан»''' газеті - [[1911 жыл]]ғы [[10 наурыз]]дан [[1913 жыл]]ғы шілдеге дейін [[Хан Ордасы (ауыл)|Орда]] қаласында, 1913 жылғы 15 қарашадан жыл аяғына дейін [[Орал]]да шығып тұрған. Мақалалар [[Қазақ тілі|қазақ]], [[Орыс тілі|орыс]], [[татар тілі]]нде жарияланған. Газет демократиялық бағыт ұстанды. ''“Қазақстан”'' 1913 жылы ''“Құрмет иесі оқушыларымызға”'' деген мақаласында (№1, 27 қаңтар) көрсетілгендей, қаржы мұқтаждығынан, 18 саны шыққаннан кейін жабылған. ''“[[Айқап]]”'' журналымен пікірталасқа барғанымен, түп мақсаттарының бір екенін түсіне білген.<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref> Негізінен отырықшылық, оқу-ағарту, өнер-білім, мәдениет, тұтынушылар коперациясын құру мәселелерін көтерген. Редакторы - [[Елеусін Бұйрин]]. Газет [[білім]], [[мәдениет]], [[отырықшылық]] мәселесін жиі қозғаған. Мұнда Е.Бұйрин, [[Бақытжан Бейсәліұлы Қаратаев|Б.Қаратаев]], [[Ғұмар Қараш|Ғ.Қараш]], [[Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев|Ш.Бөкейұлы]], [[Ғабдолғазиз Мұсағалиев|Ғ.Мұсағалиев,]] [[Ахмет Мәметов|А.Мәметов]], Ғ.Көпжасаров т.б.-лардың мақалалары жарияланған. Бұл газет те ұлттың оянуына, саяси қозғалыстарға жіті қарауына себепші болды.<ref>«Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7</ref><ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Қазақстан газеттері]] [[Санат:Қазақ тілді газеттер]] [[Санат:Орыс тілді газеттер]] [[Санат:Алаш қозғалысы]] [[Санат:Татар тілді газеттер]] [[Санат:1911 жылы шыққан газеттер]] a57tgj51w6mjb6axcyehz0rseqby20o 0 59850 3486655 3416238 2025-07-07T07:24:32Z Мағыпар 100137 нақтылау 3486655 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады<ref>https://ru.wikibrief.org/wiki/Maya_peoples</ref>. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/944/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] ab1551swdykfsls2f125r6j62garcy7 3486656 3486655 2025-07-07T07:30:20Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ нақтылау 3486656 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады<ref>https://ru.wikibrief.org/wiki/Maya_peoples</ref>. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/944/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] euh27mfc1jq6cd9bj97mlhyjkww6upi 3486657 3486656 2025-07-07T07:34:43Z Мағыпар 100137 /* Діні */ 3486657 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/944/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] t618j2ptzzdqyxqqj26sxo9jp50wm39 3486658 3486657 2025-07-07T07:36:55Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3486658 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә. Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=“Қазақ энциклопедиясы” |жыл=1998|томы= |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/944/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] oufb9rymtco6xab4r56rn97ne0wa202 3486659 3486658 2025-07-07T07:40:37Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ 3486659 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә. Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=“Қазақ энциклопедиясы” |жыл=1998|томы= |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады. == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] 9d0cjergaqbjs0tosa9x4b543y2iauj 3486661 3486659 2025-07-07T07:45:48Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз 3486661 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә. Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=“Қазақ энциклопедиясы” |жыл=1998|томы= |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=305-308|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] ozcq5kw50fzjtg1s07dwrzyhjcc9ct3 3486662 3486661 2025-07-07T07:47:36Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3486662 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майя |төл атауы = |сурет = Jeunes femmes mayas.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 6 млн. |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Мексика}} |саны1 = 2 млн. |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Гватемала}} |саны2 = 3,7 млн. |түсініктемелер2 = |аймақ3 = {{Байрақ|Белиз}} |саны3 = 30 000 |түсініктемелер3 = |аймақ4 = {{Байрақ|Гондурас}} |саны4 = 30 000 |түсініктемелер4 = |аймақ5 = {{Байрақ|Сальвадор}} |саны5 = 30 000 |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майя тілі]], [[киче тілі]] |діні = [[католицизм]], дәстүрлі наным-сенімдер |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майя''' — майя тілінде сөйлейтін этнолингвистикалық топқа жататын Мезоамерикалық халық. Олар негізінен [[Мексика]]ның шығыс және оңтүстік штаттарында (Табаско мен Чьяпастың шығысында және Юкатан түбегінде шамамен 2 миллион адам), [[Гватемала]]да (3,7 миллион адам), [[Белиз]]дің оңтүстігі мен солтүстігінде (30 мың) тұрады. [[Гондурас]] пен [[Сальвадор]]дың батысында тропиктік ормандар мен таулы жазықтарды мекендейді (шамамен 30 мың адам). Олар батыс және шығыс тармақтарға бөлінеді.<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164699?ysclid=lqqv95rdge948541996|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Пенути тіл шоғырының жеке тобын құрайтын, туыстас майя және киче тілдерінде сөйлейді. [[Испан тілі]]нде де сөйлейді.<ref>{{citeweb|url=https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D1%8F?ysclid=lqrzftoirw285254544|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Діні == Майя діні - римдік католицизм, ол байырғы майя дінімен біріктірілген бірегей синкреттік дінді құрайды, ол бүкіл елде кең таралған және 2010-шы жылдарға дейін ауылдық жерлерде сақталған «православия». Дегенмен, 1960-шы жылдарға дейін протестантизм Гватемалада және басқа қалалық орталықтарда басым дін ретінде пайда болды, ал 2010 жылдардың аяғында бұл Батыс Гватемаланың бірнеше ауылдық жерлерінде болды. Батыс Гватемаланың ауылдық жерлері негізінен католицизммен, ал шағын және орта қалаларда 2013 жылдан бастап христиан дінін баяу қабылдай бастады. == Тарихы == Майяның арғы аталары шамамен б.з.б. 4—3-мыңжылдықта Мексика шығанағының солтүстік жағалауынан Чьяпас пен Гватемаланың таулы аудандарына қарай қоныс аударған. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңында Веракрус пен Табаскада Майя тілдес ольмектер Орталық Америкада алғашқы мәдениеттің негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында олардың мекеніне басқа тайпалардың (тотонак, ацтек, михе-сохе, т.б.) баса-көктеп кіруінің нәтижесінде ольмектер мәдениеті құлдырады. Б.з. бастапқы кезеңінде Майя қала-мемлекет мәдениеттері қалыптаса бастады. 7—9 ғасырларда Майя қалаларын тольтектер мен оған одақтас тайпалар бағындырғанымен, Юкатан мен таулы Гватемалада науалардың елеулі ықпалына ұшыраған Майя мәдениеті одан әрі дами берді. 21 ғасырдың басында бұл аймақта жеті миллион майялар өмір сүрген деп есептеледі. Гватемала, Мексиканың оңтүстігі және Юкатан түбегі, Белиз, Сальвадор және батыс Гондурас ежелгі мәдени мұраларының көптеген қалдықтарын сақтай алды. Кейбіреулер өздері тұратын елдердің испан тілді метистердің мәдениетінің көпшілігімен біріктірілген, ал басқалары дәстүрлі, мәдени тұрғыдан бөлек өмірлерін жалғастырады.<ref>{{кітап|авторы=Бас редактор Ә. Нысанбаев | бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Алматы |баспасы=“Қазақ энциклопедиясы” |жыл=1998|томы= |беттері=|барлық беті=|сериясы= |isbn=5-89800-123-9|тиражы= }}</ref> == Кәсібі == Ауылдық жерлердегі қазіргі майялар америка үндістеріне тән дәстүрлі мәдениетті сақтайды. Негізгі дәстүрлі кәсіптері - қолмен атқарылатынг [[егіншілік]]. Қарапайым ауылшаруашылық құралдары сақталған (тұқым салатын шұңқырлар жасайтын үшкір таяқ, ағаштарды кесуге арналған балта). Соқа қала маңындағы суармалы егістіктерге таралады. Дәстүрлі омарта шаруашылығы (әсіресе Юкатанда), құс шаруашылығы (түйкетауық, испандар жаулап алғаннан кейін – тауық), аңшылық (шалғайдағы ауылдарда құстар мен маймылдарды аулау, бұғыларды топтасып аулау), [[терушілік]] (бал, жаңғақтар, жемістер, ұлулар), балық аулау т.б. Сондай-ақ тауда сиыр, шошқа, жылқы, ешкі, қашыр, есек, қой өсіреді. Дәстүрлі қолөнерден керамика, кесте тігу, тоқымашылық, ағаш өңдеу, ағаш ою, тауда – қол тоқыма станоктарында өрнекті тоқу, зергерлік бұйымдар, музыкалық аспаптар, қайық жасау дамыған. Олар кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді, тұз өндірумен, әктас өндірумен, балық аулаумен және орман шаруашылығымен, қызмет көрсету саласында және өнеркәсіпте айналысады.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=305-308|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Әлеуметтік ұйымдарында діни-азаматтық иерархия, ғұрыптық қатынастар орныққан. Қауымның негізін әкімшілік, діни және сауда орталығы — пуэблоның айналасына қоныстанған шағын елді мекендер халқы құрайды. Оқшауланған аудандарда үлкен және кеңейтілген патрилиналдық отбасылар, қауымдық эндогамия сақталған, көп әйелдік, уақытша матрилокалды неке, немере ағайындық неке және қалыңдықтың қалың малын жұмыспен өтеу жүйесі қалыптасқан. [[Сурет:Tunkan_Maia_Yucatan.jpg |нобай|оңға|200px|Майялар (Юкатан)]] Тұрғын үйлері сырықтардан, құрақтардан, сабаннан құрастырылып, екі немесе төрт жақты, сабанмен немесе пальма жапырақтарымен жабылған биік шатырлы болып келеді. Шағын ауылдардағы үйлер, негізінен, саз кірпіштерден салынады. Сопақ пішінді көне тұрғын үйлер де кездеседі. Әр үйде су құятын үлкен қыш ыдыс, тас дән үгіткіш, аласа орындықтар, сәкі, бұрышта үш тас негізінде ошақ, ішкі аулада ас ішетін орын мен астық сақтайтын қойма болады. Ерлердің негізгі киімі таңғыш жамылғы (эш) болды - ол белге бірнеше рет оралған, содан кейін ұштары алдына және артына ілініп тұратындай етіп аяқтың арасына өтетін мата жолағынан тұрды. Әйелдер киімі екі негізгі заттан тұрды: кеудеден жоғары басталып, иықты жалаңаш қалдыратын ұзын көйлек (куб) немесе (мысалы, Юкатандағы сияқты) қолдар мен бастарға арналған саңылаулары бар төртбұрышты материал, және белдемше болды. Көйлек пен белдемшені бірге немесе бөлек киюге болады. Сыртқы киім, ұзынырақ жамылғы шекпен болды, киімнің барлық элементтері түрлі-түсті өрнектермен безендірілген. Ер адамдар тапир немесе бұғы терісінен жасалған сандалдар киген. Әйелдер негізінен жалаң аяқ жүрді.<br />Қазіргі майя әйелдерінің костюмі тобыққа дейін жететін ұзын белдемшеден тұрады - корте. Бұл жай ғана жолақ немесе кішкентай кесте өрнектермен безендірілген тікбұрышты мата. Белдемше өрнекті белдікпен бекітіледі, оның ұзындығы мен ені әйелдің жасына және қоғамдағы орнына байланысты. Әйелдер киімінің екінші құрамдас бөлігі - бос блузка (уипили). Ол әдетте иыққа ілініп киіледі, ол сондай-ақ жүкті тасымалдауға, баланы орап алуға немесе суық мезгілде өзінің орануына болады.<br />Ерлер костюмдері түрлі-түсті. Әдетте өте кең және қысқа (ұзындығы балтырдың ортасына дейін). Түсті жолақты жейделер шалбарға тығылып, белге түрлі-түсті белбеу оралған. Қосымша иыққа тағылатын немесе белбеуге байланған үлкен кенеп сөмке. Бас киімдері түрлі-түсті ленталармен безендірілген жалпақ жиектері бар панама қалпақтарынан өте тар жиектері бар дөңгелек тар қалпақтарға дейін. Дәстүрлі ауыз әдебиеті үлгілері, көне әндер, ертегілер мен аңыздар, билер сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYY|title=Әлем халықтары/Майя|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> ==Майя мемлекеті== {{main|Майя өркениеті‎}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Тағы қараңыз == * [[Майя өркениеті]]; * Галленкамы Ч., Майя. Загадка исчезнувшей цивилизации, М., 1966; * Кузьмищев В.А., Тайна жрецов майя, М., 1968; * Соди Д., Великие культуры Мезоамерики, М., 1985. * Народы мира, историко-этнографический справочник, М., 1988. {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Орталық Америка үндістері]] 19miesb06b8zqvqqqvxj6qkah1xkfr9 0 120542 3486531 2383830 2025-07-06T13:34:36Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 «[[Санат:1947 жылы туғандар|1947 жылы туғандар]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3486531 wikitext text/x-wiki Математикалық ықшамдауда, Данцигтің '''симлекс алгоритмі (немесе симлекстік әдіс)''' сызықтық программалауда кеңінен таралған алгоритм. Информатика төңiрегiндегi техникалық есептеуiш журналы (The journal Computing in Science and Engineering) бұл алгоритмді 20 ғасырдың он мықты алгоритмдерінің біреуіне жатқызды.Алгоритм аты Т.С.Мотцин айтып кеткендей жеңіл (simplex ) деген сөзден шыққан.Симплекс әдістерде қолданыс таппайды, бірақ ол симплексациялық конустарға ісерін тигізеді, қосымша шектеулермен симплекстерге тиісті болады. Конусты симплексті қарау бұрыш яғни бұрыштарының жаны геометриялық дене, көпжақ. ==Стандартты түрі== Сызықтық программалауды стандартты түрдің ьіреуіне келтіру келесі түрде іске асуы мүмкін. Біріншіден, барлық нөлден басқа мәні кіші мүшеге жаңа мүше енгізілуі мүмкін. Шын мүше жаңа мүше арқылы шеттелуге болады. :<math>x_1 \ge 5</math> жаға мүше, ''y''₁, былайша жазылады :<math>\begin{align} y_1 = x_1 - 5\\ x_1 = y_1 + 5 \end{align}</math> Екінші теңдеу ''x'' ₁ мүшесін сызықтық программадан шығарылуы үшін қолданыс табады.Осылайша кіші мәнді шектеулер оң мәнді шектеулерге айналады. Екіншіден, әр бір қалып отырған шектеулер үшін "жалған айнымалы" еніп отыр,олар шектеулерді теңдікке ауыстыру үшін кіргізіледі.Бұл айнымалы теңсіздіктің екі жағындағы айырмашылықты көрсетеді және бұл айнымалы оң болады деп санаймыз. :<math>\begin{align} x_2 + 2x_3 &\le 3\\ -x_4 + 3x_5 &\ge 2 \end{align}</math> төмендегіге ауысады. :<math>\begin{align} x_2 + 2x_3 + s_1 &= 3\\ -x_4 + 3x_5 - s_2 &= 2\\ s_1,\, s_2 &\ge 0 \end{align}</math> Бұл түрде алгебралық тұрғыда амалдар қолдану жеңіл болады. " ≥ " пайда болатын теңсіздіктерде көптеген авторлар "мол айнымалысына{{anchor|Surplus variable}}" жүгінеді. Үшіншіден,шектеусіз мүше сызықтық программалауда теңсіздіктен шығады. Екі әдіспен іске асыруға болады.Бір жолы мүше кездескен теңсіздікте айнымалы енгізу арқылы, екінші жолы мүшені екі шегі бар мүшемен алмастыру болып табылады. Мысалы, егер ''z''₁ шектеусіз болса,онда :<math>\begin{align} &z_1 = z_1^+ - z_1^-\\ &z_1^+,\, z_1^- \ge 0 \end{align}</math> Теңдіктен ''z''₁ сызықты программалауда алып тастау мүмкін болды. Процесс толық мүмкін ауданға келгенде мынадай түрде жазылады :<math>\mathbf{A}\mathbf{x} = \mathbf{b},\, x_i \ge 0</math> Бұл жердегі '''A''' қатардағы сан деп ойлаймыз. Бұл ешқандай кемшіліктергі әкелмейді немесе '''Ax'''&nbsp;>=&nbsp;'''b''' керек емес теңдеулерге,сызықтық программаның шешімі жоқ деген шешімге әкелуі мүмкін. ==Pivot operations== The geometrical operation of moving from a basic feasible solution to an adjacent basic feasible solution is implemented as a ''pivot operation''. First, a nonzero ''pivot element'' is selected in a nonbasic column. The row containing this element is [[Elementary matrix#Row-multiplying transformations|multiplied]] by its reciprocal to change this element to 1, and then multiples of the row are added to the other rows to change the other entries in the column to 0. The result is that, if the pivot element is in row ''r'', then the column becomes the ''r''-th column of the identity matrix. The variable for this column is now a basic variable, replacing the variable which corresponded to the ''r''-th column of the identity matrix before the operation. In effect, the variable corresponding to the pivot column enters the set of basic variables and is called the ''entering variable'', and the variable being replaced leaves the set of basic variables and is called the ''leaving variable''. The tableau is still in canonical form but with the set of basic variables changed by one element. {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тиімділеу алгоритмдері]] [[Санат:Сызықтық бағдарламалау]] 1kghed2esk45glpml2xb61k8o9pyyth 3 122375 3486520 3486475 2025-07-06T12:24:45Z Елмұрат Х 157319 3486520 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) aphuctiqurlwn1uoazk4tp3p4dozdr7 3486521 3486520 2025-07-06T12:34:26Z 1nter pares 146705 /* Мағынасыз мақала */ Жауап беру 3486521 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 2b30ped6t9azto2s59wcnrsjogv86nj 3486536 3486521 2025-07-06T14:03:10Z Елмұрат Х 157319 3486536 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) cpt1m89ew6c18cm4aqouj7lvqx2r27o 3486538 3486536 2025-07-06T14:08:50Z 1nter pares 146705 /* Мағынасыз мақала */ Жауап беру 3486538 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::Мақала басты бетте тұрған жоқ. Тек басқа тілдерден аударып жазылған. 18 тілде жазылған екен. 17 тілде жазылғандарын жойсаңыз, қазақ тілінде де жоямын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:08, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 4gs5pymkadwvtveagrd2xjfbccyj67k 3486555 3486538 2025-07-06T14:46:47Z Елмұрат Х 157319 3486555 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::Мақала басты бетте тұрған жоқ. Тек басқа тілдерден аударып жазылған. 18 тілде жазылған екен. 17 тілде жазылғандарын жойсаңыз, қазақ тілінде де жоямын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:08, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::::Түсінбедім, сонда басқа тілдерде санасыз, мағынасыз мақалалар болса, бізде де қала бере ма? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:46, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) r06z6pu3j4jwttetkvf7k3blfllm9r4 3486582 3486555 2025-07-06T15:10:07Z Nurtenge 93712 /* Мағынасыз мақала */ Жауап беру 3486582 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::Мақала басты бетте тұрған жоқ. Тек басқа тілдерден аударып жазылған. 18 тілде жазылған екен. 17 тілде жазылғандарын жойсаңыз, қазақ тілінде де жоямын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:08, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::::Түсінбедім, сонда басқа тілдерде санасыз, мағынасыз мақалалар болса, бізде де қала бере ма? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:46, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::::{{@|Елмұрат Х}} қайырлы кеш! Қандай да бір мақаланы жойылуға лайықты деп санасаңыз, онда сол мақалаға «[[Үлгі:Жедел жойылсын|Жедел жойылсын]]» үлгісін қойып, себебін жаза кетіңіз. Ары қарай жойылу туралы талқылау бетінде жүруі қажет. Қандай да бір қатысушының талқылау бетіне жеке келіп, "мақаланы жоя салыңыз" деген болмайды -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:10, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 15lpcp0qs4da5160k9cdudvg4i95g9r 3486584 3486582 2025-07-06T15:10:43Z Nurtenge 93712 /* Мағынасыз мақала */ 3486584 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::Мақала басты бетте тұрған жоқ. Тек басқа тілдерден аударып жазылған. 18 тілде жазылған екен. 17 тілде жазылғандарын жойсаңыз, қазақ тілінде де жоямын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:08, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::::Түсінбедім, сонда басқа тілдерде санасыз, мағынасыз мақалалар болса, бізде де қала бере ма? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:46, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::::{{@|Елмұрат Х}} қайырлы кеш! Қандай да бір мақаланы жойылуға лайықты деп санасаңыз, онда сол мақалаға «[[Үлгі:Жедел жойылсын|Жедел жойылсын]]» үлгісін қойып, себебін жаза кетіңіз. Ары қарай жойылу туралы сол мақаланың талқылау бетінде жүруі қажет. Қандай да бір қатысушының талқылау бетіне жеке келіп, "мақаланы жоя салыңыз" деген болмайды -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:10, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) px0zcmb2qpj4life7e4mc3kyc5oqjgn 3486652 3486584 2025-07-07T06:42:38Z MuratbekErkebulan 162992 /* беттің атын өзгертпей туралы */ жаңа бөлім 3486652 wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022|ақпан 2022 — қаңтар 2023|қаңтар 2023 — сәуір 2024}} {{астынан}} == Жою №1 == Қайырлы күн. Мына қажетсіз айрық бетті <s>Мұқыр ауылдық округі</s> жою керек болып тұр. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 05:29, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) :Алматы облысындағысының атауы шынымен Мұқыры ма? [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:34, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) ::Иә, шынымен Мұқыры. Орысшасы ''Мукры''. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:51, 2024 ж. сәуірдің 29 (+05) :Жетісу облысында мұндай ауыл бар ғой [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 16:51, 2024 ж. сәуірдің 28 (+05) == Павел Архипович Загребельный‎ == Павел Архипович Загребельный‎ мақаласынан не үшін «КСРО мемлекеттік сыйлығының иегерлері» деген санатты алып тастадың? Себебін айта кетсең, келесіде қоймас үшін. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:38, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) : Түсіндім, кешірерсің, автоматты шығатын болып тұр ғой.--[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) ::Кеш жарық {{@|Мағыпар}}! Сонымен қатар {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді қолдансаңыз, автоматты түрде туған/қайтыс болған жерлердің санаты пайда болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2024 ж. мамырдың 1 (+05) == Үлгі:Азаматтық қақтығыс == Қайырлы күн, ''[[Үлгі:Азаматтық қақтығыс|Азаматтық қақтығыс]]'' үлгісін дұрыстап жібересіз ба? ''Себеп'' деген істемей тұр. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:30, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Сосын, ''Нәтиже'' дегенде алғашқы сөйлемде * белгісі істемейді, мысалы [[Қазақстандағы жер наразылығы (2016)]] мақаласында көрсеңіз болады. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:41, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) :Иә, енді істейді. Бірақ "жұлдызшаны" білмедім. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 17:29, 2024 ж. мамырдың 7 (+05) ::{{@|Casserium}}''*'' барлық үлгілерде солай дұрыс көрсетпейді, метауикиден болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :::Иә солай шығар онда -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:27, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) == Албан тілі мақалам жоққа шығарылды. == Менің жақында істегем мақаламда қате кеткен болар, мақаланың қате кеткен жері бар ма? Болмаса жоққа шығарудың себе не? [[Қатысушы:Nafpeg|Nafpeg]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 17:21, 2024 ж. мамырдың 8 (+05) :Себебі, сіз аудару функция арқылы мақаланы аяғына дейін өңдеген жоқсыз. Тыныс белгілер, дереккөздер арасында интервал қалып қойған, сонымен қатар дайын үлгіні пайдаланбай отырсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2024 ж. мамырдың 9 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] суретті жойып жіберген екен. Қырғызша нұсқасындағыдай түзеп жіберсеңіз керемет болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.97.162|37.99.97.162]] 17:42, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) : Қайырлы күн! Суретті түзеп қойдым;-[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:52, 2024 ж. мамырдың 11 (+05) == Қате == Қайырлы кеш. Біраздан бері [[Үлгі:Елді мекен-Қазақстан]] дұрыс істемей тұр. Атырау облысының барлық елді мекендерінде '''<imagemap>: 2 жолдағы кескін жарамсыз, әрбір жол мынаның біреуінен басталу қажет:''' деген жазу шығады. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 23:06, 2024 ж. мамырдың 15 (+05) ::{{@|Casserium}}, үлгі қате емес. Позкарта үлгісіне қосымша үлгі жасалды. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:39, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) :::Көп рақмет -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:52, 2024 ж. мамырдың 16 (+05) == Жеңіл атлетші == Сәлеметсізбе! Жеңіл атлетші‎ үлгісі дүрыс істемей жатыр. ең төменгі жағында ақпаратты көрсетпейді (10 000м ден бастап). мүмкін шаблон тым созылғандықтан шығар? қалай түзетуге болады? [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 22:54, 2024 ж. мамырдың 18 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қайырлы күн, уақыт болғанда тексерістен өткіземін. Ұзақ үлгі екен, асықпай қарау керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) ::Ok [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 21:56, 2024 ж. мамырдың 19 (+05) == Мақалаларды жою == Қайырлы кеш, мына мақалаларды жоюға ұсынамын. * <s>Атбасар түсті металдар тресі (Атбасцветмет)</s> * <s>ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы – ХІХ ғасырдың басында Ертістің оң жағалауына көшу.</s> * <s>Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар</s> * <s>Гринвуд Джеймс</s> * <s>Зат мөлшері. Авогадро саны. Молярлық масса</s> * <s>Ең кіші шекті өлшем</s> * <s>Ең үлкен шекті өлшем</s> * ''Есенжол Қаниұлы Әлиаров'' * <s>Шіркеулік славянизмдер</s> * ''Байзақ ауданының ескерткіштері'' * <s>Иоганни Густав Ренат</s> * <s>Әбілқайыр Мұқамбет Ғази Баһадур хан</s> * <s>Әуе-десанттық күштер күні</s> * <s>Өздігінен даму</s> * <s>Сесиль Джон Родс</s> [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 02:25, 2024 ж. мамырдың 20 (+05) :Қалғандары не себеппен жойылмады? [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 04:37, 2024 ж. мамырдың 21 (+05) == Үш мақала жою == Мыналарды жоюға ұсынамын: * <s>Өзіндік маркетинг</s> * ''Өзін-өзі өлтіру‎'' * <s>Мен</s> --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 14:38, 2024 ж. мамырдың 24 (+05) == Өзін-өзі өлтіру‎ == Бұл мақаланы неге жоймадыңыз? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 13:30, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Керек мақала, әлде дубликаты бар ма? Ретке келтіру керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:43, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :: Ол сізге не үшін керек? Оны қашан ретке келтіресіз? Менің ойымша, бұл мақала қажет емес. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 07:18, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|Жанна Ж}}, маған керек деп жазбадым, сосын мен ретке келтіремін деген жоқпын. Мақала маңызды, сіз жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді. Сіздің талқылау бетіңізге қалдырып кеткен жұмысты жасасаңыз дұрыс болар еді, уақытыңыз бен ынтаңыз бар сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::: Бірақ мен айтқан ''Өзіндік маркетинг'' және ''Мен'' мақалаларын жойдыңыз ғой. Оларды талқыға салған жоқсыз. Ендеше мына мақаланы да жойыңыз. Оның тіпті '''Суицидтік ой''' деген дубликаты да бар. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:56, 2024 ж. мамырдың 28 (+05) :{{@|Жанна Ж}} Себебі басқа тілмен байланыспаған, сондықтан маңыздылығы төмен болғандықтан, жойылды. Ендеше жойыңыз деп бұйрық бере алмайсыз, мұнда өз еркімен. Қай нұқасының атауы ресми түрде дұрыс, соны қалдыру керек. Сізге айтылған жұмысты орындау қолыңыздан келмейтін сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:30, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Мен сізді түсінбей отырмын: сапасы жоғары ''Өзіндік маркетинг'', ''Өздігінен даму'' және ''Мен'' мақалаларын сіз оңай жойып, сапасы төмен ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын белгісіз бір себеппен қалдырып отырсыз, оның тіпті дубликаты да бар. Бұл екіжүзділік пе? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:26, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) : Жалпы сіз маңыздылықтың басқа тілдерге қатысы жоқ екенін білмейді екенсіз. Бірақ бұған соншама қадалып қалсаңыз, мысалы, ''Мен'' мақаласының 27 интеруики сілтемесі бар екенін біліп жүріңіз. --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:32, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) ::{{@|Жанна Ж}}Жақсы, сізге айтылған жұмысты білмейді екенсіз. Жасай алмайды екенсіз, бірақ маған сын айтып, білгіш болып, екіжүзділік танытып отырсыз. Немесе өтірікші екенсіз. 134 мақаланы тексерістен өткізіп, жоюға болатын мақалаларға үлгі қалдырып кетсеңіз. Ақыры сондай нәрсенің сарапшысына қатты ұқсайсыз. Іске сәт. Уақыт пен энергияны маған құртпаңыз, өмір онсызда қысқа. Пайдалы нәрсеге жұмсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) ::: Әңгімені басқа жаққа бұрудың шебері екенсіз! Екіжүзділік дегеніміз екі бірдей тақырыпты қарама-қарсы тәсілдермен шешу. Мысалы, мен айтқан '''Өзіндік маркетинг''' мақаласын сіз тез-ақ жоя салдыңыз, бірақ мен айтқан ''Өзін-өзі өлтіру''‎ мақаласын сіз «жой деп талқыға салмай мұндай керек мақалалар жойыла бермейді» деген сылтаумен қалдырдыңыз. Яғни мұнда екіжүзділік таныттыңыз!!! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:38, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :{{@|Жанна Ж}}Егер басқа сұрақтарыңыз бен артық әңгімеңіз бітсе, құр босқа менің мазамды алмаңыз. Сау болыңыз, іске сәт --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:00, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :: Екіжүзді болып танылмас үшін жаңағы үш мақаланы жойғандай [[Өзін-өзі өлтіру]] мақаласын да жойыңыз! --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 10:06, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::Ол мақаланы не себеппен жою керек? '''Біріншіден''', бұл бетке көп бет сілтеніп тұр. '''Екіншіден''', энциклопедиялық маңызы сіз айтқандай жоқ емес айтарлықтай маңызы бар ([[wikidata:Q10737|141 тілде жазылған]]). '''Үшіншіден''', мақаланы жоюға [[Талқылау:Өзін-өзі өлтіру#Жедел жоюға ұсынысы|қарсылықтар бар]]. Нақты аргументтер ұсынсаңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::: Бірақ ол '''Өздігінен даму''' және '''Мен''' мақалаларын жойды ғой. Олардың сапасы шамамен бірдей, оларға да көп тілде сілтеме қойылған. Бұл кедергі болған жоқ қой. Сонда бұны да жойсын, әлде алдыңғы мақалаларды қайтара ма? --[[Қатысушы:Жанна Ж|Жанна Ж]] ([[Қатысушы талқылауы:Жанна Ж|талқылау]]) 11:44, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :::::Тағы айтам '''нақты аргументтер''' келтірсеңіз. Өздігінен даму бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Өздігінен даму|еш бет сілтеніп тұрған жоқ]], ал Мен бетіне [[Арнайы:Мында сілтегендер/Мен|2 бет қана сілтеніп тұр]]. Сонымен қатар, бұл мақалалар көлемі аз және сапасы жағынан өте нашар жазылған. Өтіп кеткен нәрсені қайта қозғаудың қажеті жоқ. Осымен бұл тақырып жабылсын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 03:00, 2024 ж. маусымның 2 (+05) == Күндерек == Сәлеметсізбе! неліктен басты беттегі күндерек жаңартылмайды? кейбір күндері мүлдем бос тұр [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 19:10, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) :{{@|TalgatSnow}} Кеш жарық, себебі ешкім жасамаған, жасалғандардың өзі ескі ақпарат сияқты. Егер ынтаңыз болса жасауға болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2024 ж. мамырдың 26 (+05) ::жазсам қосқан ақпарат басты бетте көрстілмейді. Бетті жаңалау батырмасы істемейді [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 10:28, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) :::{{@|TalgatSnow}} қайырлы күн! Сіз тек ақпаратты «26 мамыр» сияқты деген бетке қосып жатқанға ұқсайсыз. Басты беттегі күндеректі өңдеу үшін «Уикипедия:Бүгін/26 мамыр» дегенді өңдеу қажет -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 13:10, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) ::::Ок [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 13:23, 2024 ж. мамырдың 27 (+05) == [[Әйелдердің қоғамдағы орны]] == Kasymov, сізге не болды??? Бұл мақалаға енгізіп жүрген түзетулерімді неге жойып жүрсіз? Бір жерден қатені таптыңыз ба? --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:49, 2024 ж. мамырдың 30 (+05) :{{@|Амантаева Дарига}} Ешнәрсе болған жоқ) Сіз мақалаға тікелей қатысы '''жоқ''' сөздерге сілтеме қойып жатыр екенсіз. Олай дұрыс емес, ''Әйелдердің қоғамдағы орны'' мақаласында ''генерал'', ''қазақ әйелдері'' (жоқ мақала, әрі ондай мақала болмайды да) сөздерге сілтенген соң кері қайтардым. Сіз қойған санатты қойдым --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:04, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :: Салт-дәстүр, қоғам, дала сөздерінің бұл мақалаға қатысы жоқ деп неге санайсыз? Тарихымызда болған төрт әйгілі әйелдің есіміне сілтеме қосу қалайша бұл мақалаға қатысты емес болады? Қайтарыңыз ол сілтемелерді... --[[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 22:26, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) :::Есімдерді сілтеймін, бірақ сал-дәстүр сияқты сөздер мақалаға тікелей қатысы жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:02, 2024 ж. маусымның 1 (+05) == Аралтұз == Қайырлы күн, ''Аралтұз'' мақаласын жойып, <s>Аралтұз комбинаты</s> мақаласын ''Аралтұз'' бетіне жылжытсаңыз. Себебі ол бұрын басталған және мен оны толықтырдым. Сосын ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық кеңес'', ''Арал теңізі мәселелері жөніндегі мемлекетаралық келісім'' мақалаларын жоя салсаңыз. Арал теңізі мәселелері жөніндегі келісім дубликаты. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 15:58, 2024 ж. мамырдың 31 (+05) == Сайт == Қайырлы кеш. [[Үлгі:Компания|Мына үлгінің кодына]] сайтқа қойылатын ''URL'' үлгісін қоса қоясыз ба. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 1 (+05) :{{@|Casserium}}, өңдеуге болады. Болғаннан кейін, жаза салыңыз. Қайтадан жабамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:46, 2024 ж. маусымның 2 (+05) ::Рақмет, қостым. Жаба берсеңіз болады -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 01:52, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], Енді [[Үлгі:Мемлекеттік орган|мына]] үлгіні уақытша аша тұрасыз ба. Өткендегі себеппен -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 04:18, 2024 ж. маусымның 6 (+05) :::Қайырлы күн, сіздер осы [[Үлгі:Компания]] үлгісінде логотиптен бөлек '''сурет''' бөлімін қоса аласыздар ма, яғни компания логотипі сосын астында мысалға штаб-пәтерінің суреті тұрады. Мәселен, орыс уикипедиясындағы [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/Apple Apple] мақаласынан қарасаңыздар болады. Солай істелсе, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 14:24, 2024 ж. маусымның 6 (+05) ::::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], екі үлгіні қайта аша қойыңызшы онда. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:47, 2024 ж. маусымның 7 (+05) :{{@|Casserium}}, {{@|Тұран}} дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:53, 2024 ж. маусымның 10 (+05) == [[Әйелдің отбасындағы орны]] == Сіз антифеминистсіз бе? Бұл мақаланы неге жойдыңыз? Өте жақсы жазылған мақала еді ғой. [[Қатысушы:Амантаева Дарига|Амантаева Дарига]] ([[Қатысушы талқылауы:Амантаева Дарига|талқылау]]) 19:04, 2024 ж. маусымның 3 (+05) :Иә ''сексистпін''!! Мақаланың маңыздылығы төмен, мәселе әйел, ер болсын! Энциклопедиялық мақалаға қандай қатысы бар??? Неге жойдыңыз деудің орнына, ойыңызға келгенін ойланбай жазуға бола ма?!. Ескерту, бір-бірімізді танитын құрбы емеспіз, этика пен шекараны ұстаңыз! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:50, 2024 ж. маусымның 4 (+05) :Админ дұрыс айтады. Сексист болу ең ауыр күнәлардың бірі болып саналады. Ол Ібіліс шайтанның ісі ғой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 13:36, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Медиа Уики == <s>Қайырлы кеш. Уикипедияда [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Tooltip-n-portal/kk-cyrl Translatewiki] сайтында аударылып қойған [[МедиаУики:Tooltip-n-portal]] [[МедиаУики:Articleexists]] бар. Соны жою мүмкін бе екен?</s> -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 19:46, 2024 ж. маусымның 7 (+05) == Procter & Gamble == ''Проктер мен Гэмбл'' мақаласын '''Procter & Gamble''' деп жылжытып бересіз бе? Себебі бұл компанияның ресми атауы. Сосын, <s>Проктер және Гэмбл</s>, ''Проктер мен Гэмбл'' жоя салу керек, ешкім олай іздемейді. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 01:24, 2024 ж. маусымның 9 (+05) :{{@|Тұран}} Дайын, есік атауға мақалалар сільеніп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:55, 2024 ж. маусымның 10 (+05) ::Рақмет, оны өзім жөндей саламын. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 10:23, 2024 ж. маусымның 11 (+05) ::@[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] енді <s>Проктер мен Гэмбл</s> жоя салыңыз. [[Қатысушы:Тұран|Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран|талқылау]]) 11:08, 2024 ж. маусымның 11 (+05) == Жақсы мақалалардағы хаос == Сәлеметсіз бе, Kasymov мырза! Жақсы мақалаларда бүртүрлі жағдай. [[Қымыз]] мақаласы жақсы мақалалар қатарында болса да, ол таңдаулы мақала белгсіне ие. [[Биология]] мақаласында белгі мүлдем жоқ. Бұл ситуацияны түзейсіз бе [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 00:35, 2024 ж. маусымның 13 (+05) :{{@|Рахман999}}Кеш жарық, шешімді қателеспесем Амангелді мен Нұрлан мырзалар шешкен. Солардан нақты жауап алып, түзетпесе. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:05, 2024 ж. маусымның 14 (+05) ::Солардан сұрап көрейім бе? [[Қатысушы:Рахман999|Рахман999]] ([[Қатысушы талқылауы:Рахман999|талқылау]]) 02:08, 2024 ж. маусымның 14 (+05) :Иә --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:09, 2024 ж. маусымның 14 (+05) == Вандализм == ‎Мықтыбек Оразтайұлы деген қатысушы менің [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа чемпионаты (финал)]] мақаламды жойып, жылжытудың орнына көшіріп басқа атпен бастады [[Футболдан 2024 жылғы Еуропа біріншілігі (финал)]]. өзгенің еңбегін өзіңе жатқызу админге сай келмейтін нәрсе. бұған дейін менің рұқсатымсыз жеке бетімді бастап өндеген [[Қатысушы:TalgatSnow]]. сан үшін мақалаларды бастап бітірмейді:[[Футболдан Литва чемпионаты 2023]], [[Футболдан Украина кубогы 2021/22]]. мақала санатаулары дұрыс емес. әрекет етуіңізді сұраймын @[[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]], @[[Қатысушы:Amangeldi Mukhamejan|Amangeldi Mukhamejan]], @[[Қатысушы:Салиха|Салиха]] [[Қатысушы:TalgatSnow|TalgatSnow]] ([[Қатысушы талқылауы:TalgatSnow|талқылау]]) 16:13, 2024 ж. шілденің 17 (+05) :{{@|TalgatSnow}}Қалпына келді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:46, 2024 ж. шілденің 18 (+05) == Мақаланың көрінуі == Қайырлы күн! [[Айбар Қайнарұлы Олжаев]] мақаласы неге гуглдан іздесе шықпайды? Тек уикидің ішінен іздегенде ғана шығады екен. Жауабыңызға алдын ала рақмет. [[Қатысушы:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] ([[Қатысушы талқылауы:Daniyal.aidarov5|талқылау]]) 12:41, 2024 ж. шілденің 22 (+05) :{{@|Daniyal.aidarov5}} кеш жарық, меніңше біршама уақыт керек сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:54, 2024 ж. шілденің 22 (+05) == Research about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, We would like to invite you to submit your responses to the survey dedicated to the tools that are used currently across the Wikimedia projects and the tools that you want to have. This survey was made by the working group of the [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]], and your responses will be reviewed afterwards, as we want to continue supporting the communities. That support can be documentation for certain most used tools by other communities across the region per specific topics, finding solutions for new tools to be created in the future, creating most needed tools in the region (so called "regional wishlist list"), and many other options. ''Deadline to fill in the survey is '''20th of August, 2024'''.'' Submit your answers [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeIwzCDKs6jXPG7EpZe-JH2Mm1odU0_MAv1bO-z-nLOq9dlug/viewform?usp=sf_link '''here'''] Thank you in advance for your time that you will dedicate in filling in this survey --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 18:07, 2024 ж. шілденің 26 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Мақаладағы қате == Қайырлы күн, [[Egov.Press|мына мақалада]] Instagram-парақшасы қате сілтемеге жолдайды екен. Сілтемені алып тастасаңыз жақсы болар еді. [[Арнайы:Үлесі/37.99.45.88|37.99.45.88]] 18:49, 2024 ж. шілденің 27 (+05) :Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:38, 2024 ж. шілденің 29 (+05) == [[Жоба:Инкубатор/Astana Vision]] == Қайырлы күн Мен өңдеуге жіберген мақаланы тексере аласыз ба? Қарау кезегінде әлі көп мақалалар бар екенін түсінемін және осы мақалаға ерекше назар аударғаным үшін кешірім сұраймын. Алдын ала көп рахмет! [[Қатысушы:Nomini Meo|Nomini Meo]] ([[Қатысушы талқылауы:Nomini Meo|талқылау]]) 13:48, 2024 ж. тамыздың 9 (+05) == Мақаланы жою == Какого хуя менің қазақша мақалаларымды жоясыз ? Мен оларды орысша мақаладан өз қолыммен аударып, толықтай өзім өңдеп жарияласам, өшіріп тастағансыз. Какого хуя ? Қазақ тіліне деген құрметсіздік пе ?[[Қатысушы:Balgymbek Has Been|Balgymbek Has Been]] ([[Қатысушы талқылауы:Balgymbek Has Been|талқылау]]) 07:37, 2024 ж. тамыздың 14 (+05) :{{@|Balgymbek Has Been}} Мақалаңызда '''қ**тақта''' ақпарат жоқ екен, саған ескерткенмін! Мақаласымақты артынан құл сияқты тегін кім өңдеп толықтыру керек?? Дым ақпарат жоқ, өтірік аудару функциясы арқылы топаста жасай алады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2024 ж. тамыздың 16 (+05) == "Бергамаск Сиютасы" мақаласы жойылды. == Сәлеметсіз бе! Менің "Бергамаск Сиютасы" атты мақалам тамыздың 4, сағат 21:00-де жойылды. Не себеппен жойылғанын айтып береңізші, мен қателерін түзетіп қайта жазып көрейін. Деректер ағылшын тілді мақала нұсқасынан алынды өйткені қазақ тілінде Бергамаск Сиютасы туралы мәлеметтер жоқ. [[Қатысушы:Nafpeg|Бекзат Азатұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Nafpeg|талқылау]]) 22:18, 2024 ж. тамыздың 17 (+05) : {{@|Nafpeg}}Сіз мақала емес, жоба бастапсыз, атауы өзгеріп, тексерістен өтпей тұр: ''Бергамаск сюитасы'' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:45, 2024 ж. тамыздың 19 (+05) == Шақырым — километрдің қазақшасы == Қайырлы күн! Мен кей елді мекендердегі орысша сөздерді қазақшалап жатсам, оларды неге қайтадан орыс нұсқасына келтіріп жүрсіз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 13:35, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) Мысалы, мынау жерде [[Ақшоқы (Солтүстік Қазақстан облысы)]]. :{{@|Kyzyljar muzei}}Ресми түрде қалай? шақырым деген сөзге дереккөздер көрсетсеңіз. Халықаралық сөзді аударған дұрыс па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:16, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :: Ойбай, сіз жаңалықтарды қай тілде көресіз, оқисыз?! [https://egemen.kz/article/371013-kolik-infraqurylymyn-damytugha-568-mlrd-tenhge-bolinedi Мынау кешегі жаңалықта] басты газетте шыққан ақпарат — километр емес. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 07:03, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::{{@|Kyzyljar muzei}} Осы туралы телеграмм тобына қосылып, сонда талқылаңыз. Егер шақырым деген 100 пайыз сенімді болсаңыз СІЗ барлық мақала өзгерте аласыз ба???? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:44, 2024 ж. тамыздың 28 (+05) :::: Бұл талқылайтын дүние емес. Бұны бәрі біледі, сізден басқа. --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 09:03, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :{{@|Kyzyljar muzei}} Сізден 100 пайыз дәлел болмағандықтан '''км''' қалады. ''Бұны бәрі біледі'', 20 млн халықтан немесе осында белсенді 250 қатысушыдан сұрадыңыз ба? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. тамыздың 30 (+05) :: Сіз теледидардан референдум сияқты сөздерді естіп, шақырым деген сөзді қалай елемей қалғансыз? --[[Қатысушы:Kyzyljar muzei|Kyzyljar muzei]] ([[Қатысушы талқылауы:Kyzyljar muzei|талқылау]]) 12:18, 2024 ж. қыркүйектің 1 (+05) == Түркістан облысы бауырлас қалалары == неге алынып тасталды? [[Қатысушы:Nurbol9393|Nurbol9393]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurbol9393|талқылау]]) 18:53, 2024 ж. тамыздың 20 (+05) == Үлгі-инфобокс керек еді == Қайырлы күн! Тарихи нысандар мен ескерткіштер бойынша енгізілген беттерді өңдеп, жаңа материалдар енгізбекші едім, соған үлгі-инфобокс жасап бере аласыз ба? (мен жасауды білмеймін). Жасау барысында үлгіде - атауы/суреті/орналасқан жері/ескерткіш түрі/кезеңі/авторы/нысан мәртебесі деген тұстар көрсетілсе. Мысалы, [[Тәнеке батыр мазары]]. Алдын ала рахмет! Салиха 16:39, 2024 ж. тамыздың 21 (+05) :{{@|Салиха}} Кеш жарық, мысалға көрсетіп жіберсеңіз (үлгіні) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:17, 2024 ж. тамыздың 22 (+05) :Қайырлы күн! Мысалы, :{{Тарихи нысан : | атауы = Тәнеке батыр мазары : | Суреті = : | сурет атауы = : | орналасуы = Жетісу облысы, Ақсу ауданы : | жасалу кезеңі = ХІХ ғасыр : | сәулетші = : | мүсінші = : | нысанның түрі = қала құрылысы және сәулет : | нысан мәртебесі = киелі нысан :}} : қосарыңыз болса қосуға болады. Салиха 11:06, 2024 ж. тамыздың 23 (+05) :Жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:59, 2024 ж. тамыздың 24 (+05) == “Мұса пайғамбар” мақалаға енгізілген өзгерістерді қайтару == Bekzat Alibek есімді қолданушы жазған мәтін Уикипедияның стильдік талаптарына сәйкес келмейді. Мысалы, бүкіл мәтін тек жеке және исламдық тұрғыдан сипатталған. ("Ғ.С", стиль, анықтама) [[Қатысушы:Jondjas|Jondjas]] ([[Қатысушы талқылауы:Jondjas|талқылау]]) 09:24, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) :{{@|Jondjas}} Ол жағы дұрыс, бірақ сіз неге '''Киелі кітапқа''' сілтеп тұрсыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2024 ж. тамыздың 26 (+05) == Мақалаларды жою == Ассалаумағалейкүм! [[Назар]] мен [[Абыл Өтембетұлы]] мақалаларын жоюға ұсынамын. Біріншісі түсініксіз, екіншісі қайталанған. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 16:47, 2024 ж. тамыздың 25 (+05) == Үлгі-инфобокс туралы == Қайырлы таң, Айдын! Тарихи нысанға үлгі-инфобокс жасауға мысал ретінде [[Қызыл таң маталар үйі]] бетін көріңізші, жаңа ғана жаздым. Салиха 11:30, 2024 ж. тамыздың 31 (+05) :Жақсы, уақыт тығыз болғандықтан, уикипедияға көңіл бөле алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:15, 2024 ж. қыркүйектің 2 (+05) == Жою №2 == Кеш жарық! ''Асыл Тұрсынбекұлы Шубай''‎ және ''Әйел тілі'' мақалаларын жоюды ұсынамын. --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 00:33, 2024 ж. қыркүйектің 5 (+05) :Жойылды, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Мақалада қате бар == Қайырлы күн. [[Egov.Press|Мына мақаладағы]] Instagram сілтемесі дұрыс емес екен. Түзеп жіберсеңіз. egov.kz орнына egovpress болуы керек. [[Арнайы:Үлесі/37.99.44.42|37.99.44.42]] 09:58, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) : Инстапарашаңызды түзеп қойдым. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 10:24, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Қ.К. Тоқаев туралы == Тоқаевтың Тимурдан басқа тағы Манира (1987 ж.т.) деген қызы бар екен ғой. Оны неге ешкім жазбайды ? Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 11:06, 2024 ж. қыркүйектің 8 (+05) == Аналды секс == Сәлем, ''бұл мақаланы'' жою керек! Масқара емес пе? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:31, 2024 ж. қыркүйектің 11 (+05) :Кеш жарық, енді ол масқара болғанда көп тілде жазылған, бар нәрсені қайтіп жоямыз. Басқа админдерден сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:56, 2024 ж. қыркүйектің 12 (+05) == Қазақстанның темір жол бекеттері == Жалпы фотосуреттер қосқанда түсірген жылы міндетті түрде болу керек деп ойлаймын. Себебі қай жылы түсірілгенін оқырман білу керек. Екіншіден сол суретті, мысалы вокзалдардың дизайны өзгерсе, қайта жіберсең сурет бар деп қабылдамайды, егер жылы болмаса. Мен 10 жылдан бері Фотопланета энциклопедиясына суреттер жіберіп жүрмін, бәрінде де түсірген күнін, айын сұрайды. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 09:54, 2024 ж. қыркүйектің 13 (+05) :{{@|Мағыпар}}Кеш жарық, суреттің атауы ұзақ сияқты. Сипаттамасы бөлімінде бәрін жазып көрсетуге болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:21, 2024 ж. қыркүйектің 14 (+05) ::Жақсы, келесілерін қысқартармын. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылау]]) 10:40, 2024 ж. қыркүйектің 15 (+05) == Үлгілер == == Үлгілер == Ассалаумағалейкум! [[АФК чемпиондар лигасы элитасы|АФК чемпиондар лигасы]] мен [[КОНКАКАФ чемпиондары кубогы|КОНКАКАФ чемпиондар лигасы]]ның атауы өзгеріпті. Үлгілерді қайтеміз? Атауын өзгертеміз бе? --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 12:27, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) :Кеш жарық! Навигациялық үлгілерді ма, егер сол болса иә. Әрі ескі атаудағы үлгіні жою керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:01, 2024 ж. қыркүйектің 16 (+05) == Жою №3 == Қайырлы кеш. Мақала атауларын бір үлгіге келтіру үшін мына сілтеме беттерді жою керек болып тұр: * ''КИМЭП'' * Үлгі:Кәрім Мәсімовтың министрлер кабинеті (2016 жыл 6 мамыр) -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 00:40, 2024 ж. қыркүйектің 30 (+05) :{{@|Casserium}}Екіншісін не үшін жою керек? Атын өзгерту керек, тарихы сақталады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:45, 2024 ж. қазанның 1 (+05) ::Ол дубликат болып тұрған үлгі. Ішіндегі мазмұны [[Үлгі:Кәрім Мәсімовтің II министрлер кабинеті]] осы үлгімен біріктірілген. -- [[Қатысушы:Casserium|'''Casserium''']] 22:57, 2024 ж. қазанның 1 (+05) == Санат == Кеш жарық! "Қазақ билері" санатында [[Би (өнер)]] мен [[Би (тұлға)]] аралас екен. Бұл санатты [[Би (өнер)]]-ге қалдырып, қазақ тұлғаларын "Қазақ би-шешендері" санатына көшірсек қайтеді? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 23:19, 2024 ж. қазанның 2 (+05) * Санаттар дұрысталды, мәселе шешілді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:39, 2024 ж. қазанның 3 (+05) == Results from the survey about the tools on Wikimedia projects by the CEE Hub == Hi everyone, During August 2024, we sent you a survey about the tools, so now we would like to bring to your attention the conclusions and results from the survey, which you can explore on this '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Tools|Meta page]]'''. I hope you will enjoy exploring the mentioned tools on the page, along with other conclusions from the survey. Thanks for your time, and we will continue working on this important topic. --[[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылау]]) 17:10, 2024 ж. қазанның 7 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tools&oldid=27177596 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі == Біріктіруге немесе жоюға ұсынылған мақалалар тізімі: 1.0 – ''Қазақстандағы хандық биліктің жойылуы'' (жақсысы) 1.1 – <s>Қазақ хандығындағы биліктің жойылуы</s> 1.0 – [[Саңырақ Тоқтыбайұлы батыр]] (жақсысы) 1.1 – [[Саңырық Тоқтыбайұлы]] 1.2 – [[Саңырақ батыр Тоқтыбайұлы]] 1.0 – [[Хангелді Сырымбетұлы]] 1.1 – [[Ханкелді батыр]] 1.0 – [[Жолбарыс би]] 1.1 – [[Жолбарыс Жылқайдарұлы]] 1.0 – [[Әлмерек абыз]] 1.1 – [[Әлмерек Жаншықұлы]] [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 20:03, 2024 ж. қазанның 9 (+05) == Translation request == Hello, Kasymov. Can you translate and upload the article about the prominent Turkish economist [[:en:Dani Rodrik]]/[[:ru:Родрик, Дэни]] in Kazakh Wikipedia? Yours sincerely, [[Қатысушы:Oirattas|Oirattas]] ([[Қатысушы талқылауы:Oirattas|талқылау]]) 16:14, 2024 ж. қазанның 14 (+05) == Координаттар == Ассалаумағалейкум! Қала туралы мақала жазғанда картадан географиялық орнын көрсетпей жатыр ғой. [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 13:50, 2024 ж. қазанның 28 (+05) : Уағалейкум салам! Бұл кемшілік кейбір үлгілердің әлі жазылмағанына байланысты болып отыр. Мысалы, мен екі жаңа үлгіні жүктеп қойдым, енді [[Кайенна]] мен [[Уагадугу]] қалалары картада көрсетіліп тұр. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:25, 2024 ж. қазанның 28 (+05) ::{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} қай мақала? Позкартасы жасалмаған болу керек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:14, 2024 ж. қазанның 29 (+05) :::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, [[Сан-Томе (қала)|Сан-Томе]], [[Сент-Джорджес]] мақалаларында тұр. Кей қалалардікі әдемі боп шығады, ал кейбіреуде олай емес--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 00:39, 2024 ж. қазанның 30 (+05) :жақсы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:04, 2024 ж. қазанның 31 (+05) : Иә, мәселе Позкартада болып тұр. Мен тағы Сальвадор және Эритреяны қостым, әрі қарай іліп әкетсеңдер жақсы болар ед... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:26, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::Иә, жасап жатырмын--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Елді мекен үлгісін толық толтыру керек. Ауданы, халқы, телефоны сияқты мәліметтер жоқ қой және дұрыс толтыру керек, ел деген параметрге ешқандай сілтеме немесе туды қоюға болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:27, 2024 ж. қазанның 31 (+05) ::[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>}, ел деген параметрге тек елдің атын жазып жатырмын, еш сілтемесіз, үлгісіз--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылау]]) 01:15, 2024 ж. қарашаның 1 (+05) == Неге жойдың? == ''Махмет Құлмағамбетов'' деген танымал саясаткер туралы мақаланы не пиғылмен жойғансың? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 21:53, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} жедел жоюға ұсыныпты, содан соң жойылды. '''Пиғылға келсек ата жауым болу керек''' --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:00, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :: Ата жауың болатындай саған бірдеңке істеп қойған ба? [[File:Face-smile-big.svg|23px]] Негізі әйгілі тұлға, сақтап қалуға болатын еді. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :{{@|Елмұрат Х}} Қалпына келтірілді, жедел жоюға ұсынған қатысушыдан сұрап көріңіз. Мүмкін дубликат мақала ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:11, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) :Мақала тым қысқа, екіншіден қайталанған. Сондықтан жедел жоюға ұсынылған. Міне жақсысы: [[Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов]]. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 22:15, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::{{@|Елмұрат Х}} мақаланы жоюға ұсынған себебім көрсетілген, бір тұлға туралы екі мақала бола алмайды, "Махмет Ибатоллаұлы Құлмағамбетов" мақаласы бірінші басталған, сондықтан сол қалуға құқылы деп ойлаймын. Жалпы бұл тұлғаның маңыздылығы күмән тудырады. Қосатын ақпаратыңызды осы мақалаға қосуды сұраймын.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 22:37, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) ::: Алғашқыда жоюға себеп ретінде дубликат деп көрсетілмеген еді. Дубликат болса, жояйық әрине. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:57, 2024 ж. қарашаның 24 (+05) == Үлгі == Ассалаумағалейкүм. <nowiki>{{Договор}}</nowiki> үлгісі жарамсыз сияқты, дұрыстап бересіз ба? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 12:34, 2024 ж. қарашаның 27 (+05) : Уағалейкум салам! Үлгі жарамды, бірақ орысша қалып қойған сөзді қазақшаға ауыстыру керек, сонда бәрі жақсы шығады. Мен қазір осы үлгіні мақалаға қосамын. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:57, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) ::Рақмет! [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 10:45, 2024 ж. қарашаның 28 (+05) == Неге жойылды? == Сурет:Maska--kazahstan-shou1.jpeg осы суретті "Маска" мақаласына кірістіріп қоям деп жүктеп қойсам жойып тастапсыз. Адамның еңбегін еш етуді білесіз, ә. Толықтырамын оны әлі!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:39, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :{{@|Madi Dos}}Екеуі де жойылады, себебі авторы мен қайнаркөзі көрсетілмеген. дайын суретті жүктеу қандай еңбек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:42, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) ::Білем, оны көрсету керек екендігін. Менің енгізген бұрынғы суреттерімде дереккөздер бар. Кейінірек енгіземін, оның үстіне бұл еркін сурет емес. Тек осы Қазуикиде ғана орналасатын сурет, сосын адамның жасаған ісін құнсыздандырмаңыз. Админ болсаңыз, өзіңізге админсіз.Дайын суреті де енгізілмеген қаншама мақала бар. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылау]]) 23:48, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) :::Қалпына келтіремін, бірақ авторы мен дереккөзін көрсете кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:54, 2024 ж. желтоқсанның 14 (+05) == Координат модулін жаңарту == Module:Coordinates модуліне көптеген жаңартулар енгізілді, соларды қазақша нұсқасына енгізіп, координаттардың мақаладағы орналасуын дұрыстау керек. Модульді соңғы рет сіз өңдепсіз, жаңартып жіберуіңізді сұраймын. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 22:45, 2024 ж. желтоқсанның 22 (+05) <s>:Дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:41, 2024 ж. желтоқсанның 23 (+05)</s> Нақтылау керек :Мысалы: [[Екібастұз]] немесе кез келген қала жайлы мақаланы ашқанда, коориднаттар инфобокспен бірге жабысып тұрады. Соны түзесеңіз. [[Қатысушы:Murat Karibay|Murat Karibay]] ([[Қатысушы талқылауы:Murat Karibay|талқылау]]) 23:38, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) ::{{@|Murat Karibay}}Ол үлгіден емес, уикипедияның интерфейсі жаңарғаннан болып тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2024 ж. желтоқсанның 27 (+05) == Кедергі == Саламатсыз ба, мазалағыныма кешірім сұраймын. Мен қазақша Википедияға өз үлесімді қосқым келеді, алайда шегіндіруші 1nter pares деген адам менің әрбір өңдеуімді себепсіз жойып жатыр. Мен одан неге өңдеулерімді жойғаның сұрадым, бірақ нақты жауап ала алмадым. Осы жайында шара қолдансаңыз. Алдын ала рақмет [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:33, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Айдаушы мақала == Француз және үнді соғысы деген жойылған мақаланы айдаушы бет ретінде қалпына келтіру үшін сыртқы сілтемелерді қалай қолдансам болады және оған рұқсатым бар ма [[Қатысушы:Әбдіқадыр Асхат|Әбдіқадыр Асхат]] ([[Қатысушы талқылауы:Әбдіқадыр Асхат|талқылау]]) 20:43, 2024 ж. желтоқсанның 25 (+05) == Администраторды сайлау == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администраторларды сайлау‎|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. қаңтардың 1 (+05) == Үлгі == Кеш жарық! Осы үлгінің басқасы бар ма? (Үлгі:Апат). Көрсетілімі нашарлау, не қолдануға болады орнына? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:08, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) :Бсақасын біле алмадым, мүмкін дубликат жасай бермей, осы үлгіні жаңарту керек шығар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:11, 2025 ж. қаңтардың 22 (+05) == Администратор құқығынан айыру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Администратор құқығынан айыру|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. қаңтардың 23 (+05) == Thank you for being a medical contributors! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|130px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" |'''The 2024 Cure Award''' |- | style="vertical-align: middle; padding: 3px;" |In 2024 you '''[[mdwiki:WikiProjectMed:WikiProject_Medicine/Stats/Top_medical_editors_2024_(all)|were one of the top medical editors in your language]]'''. Thank you from [[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med]] for helping bring free, complete, accurate, up-to-date health information to the public. We really appreciate you and the vital work you do! Wiki Project Med Foundation is a [[meta:Wikimedia_thematic_organizations|thematic organization]] whose mission is to improve our health content. '''[[meta:Wiki_Project_Med#People_interested|Consider joining for 2025]]''', there are no associated costs. Additionally one of our primary efforts revolves around translating health content. We invite you to '''[https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php try our new workflow]''' if you have not already. Our dashboard automatically [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/leaderboard.php collects statistics] of your efforts and we are working on [https://mdwiki.toolforge.org/fixwikirefs.php tools to automatically improve formating]. |} Thanks again :-) -- [[mdwiki:User:Doc_James|<span style="color:#0000f1">'''Doc James'''</span>]] along with the rest of the team at '''[[m:WikiProject_Med|Wiki Project Med Foundation]]''' 11:23, 2025 ж. қаңтардың 26 (+05) </div> <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_Other_Language_Editors_2024&oldid=28172893 тізімін пайдаланып User:Doc James@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Байланыс == Kasymov мырза сізбен қалай байланысқа шықсақ болады, мақала өңдеуге қатысты кейбір сұрақтар бар еді? [[Қатысушы:Nirvana 0099|Nirvana 0099]] ([[Қатысушы талқылауы:Nirvana 0099|талқылау]]) 11:21, 2025 ж. ақпанның 5 (+05) == Бітікші сайлауы == Қайырлы таң! [[Уикипедия:Бітікшілерді сайлау|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 07:34, 2025 ж. ақпанның 19 (+05) == Господин Касымов == Господин Касымов, как с вами связаться? У нас есть вопросы по редактированию статьи [[Қатысушы:1lockeny|1lockeny]] ([[Қатысушы талқылауы:1lockeny|талқылау]]) 19:54, 2025 ж. наурыздың 14 (+05) == Assistance with Template Updates on Kazakh Wikipedia == Hello Kasymov, I hope you're doing well. I recently made a request on the Kazakh Wikipedia village pump regarding updating certain country data templates to align with standard formatting. Since this impacts multiple pages, I’d appreciate your input or assistance in addressing it. You can find my request here: [[Уикипедия:Форум#Replacing "Country data" templates with "Үлгі:Байрақ".]] Please let me know if you need any clarification. Thank you for your time and consideration! Best regards. [[Қатысушы:OperationSakura6144|OperationSakura6144]] ([[Қатысушы талқылауы:OperationSakura6144|талқылау]]) 07:35, 2025 ж. наурыздың 26 (+05) == Sorting files in categories == Hi! I hope you can help me a bit. [[Үлгі:Non-free media]] seems to put files in [[:Category:Тегін мақалалар]] and according to Google Translate it means free files. It should say something like "All non-free files" like [[:en:Template:Non-free media]]. Also [[Үлгі:Free media]] should put files in "All free files" like [[:en:Template:Free media]]. Can you help fix? Finally there seems to be a lot of redundant categories in [[:Санат:Уикипедия:Суреттер]]. Can you delete those that are not needed? If you want to rename the categories wit files without machine-readable source, author etc. you need to use Translatewiki. You can see more at [[:m:File_metadata_cleanup_drive/How_to_fix_metadata#Finding_images_without_an_information_template]]. [[Қатысушы:MGA73|MGA73]] ([[Қатысушы талқылауы:MGA73|талқылау]]) 23:23, 2025 ж. сәуірдің 11 (+05) == Бетті жою == Қайырлы күн, Қасымов мырза. ''Қатысушы:Austrian Cat/зертхана/Осман империясы'' бетімді жоюыңыздың себебі не? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 09:55, 2025 ж. сәуірдің 25 (+05) :қалпына келтірдім, бірақ ондай мақала бар ғой. Бұрынғы автордың еңбегін жоққа шығарып, зертханаңыздан көшіре салу болмайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:54, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::неге? Қазақша Уикипедияда мақалалардың көбісі безендіру, яғни эстетика, дереккөздер мен сілтемелердің болуы тараптарынан біраз ақсап, және жалпы сапа критерийлерін қанағаттандырмайды деп айтуға болады. Әсіресе ол басқа тілдік бөлімдермен салыстырғанда байқалады. Егер де біздегі мақаланы ағылшын бөлімінде қолданылған сілтемелер мен деректерге негізделіп, оны бейімдеп һәм безендіріп, қайтадан жазғаннан не залал? Бір түсіндіріп жіберсеңіз [[File:Face-grin.svg|25px]] [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:15, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :::соны неге мақаланың өзің безендіріп, толықтырып жаңартпасқа --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:22, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) ::::әзірше жазылу үрдісінде, зертханамда мәтін толық дайын болған соң, мақаланың өзіне бір-ақ өңдеме арқылы көшіре салам деген ой болған негізі. Себебі қазуикидегі кейбір үлгілер, мысалға [[Үлгі:Sfn]] жеке өзіме қазірше шамалы түсініксіз болып тұр (себебі орыс Уикипедиясында бұл үлгіні қолдану үшін, [[Үлгі:Cite book]] дегеннің "| ref =" қатарында автор есімін енгізіп, дәл соны ''sfn'' үлгісіне қоясың). Жазып аяқтаған соң, бұл үлгі дұрыс жұмыс істеп, барлық ақпарат толық екеніне көзім жеткенде жария етемін (деп ойлағанмын). Ондайға тыйым салынған ба? [[Қатысушы:Austrian Cat|Austrian Cat]] ([[Қатысушы талқылауы:Austrian Cat|талқылау]]) 23:32, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) :Сапаға көмектесер еді, түсінгенім көп өңделген уикипедия тереңдігі көп болады екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:46, 2025 ж. сәуірдің 26 (+05) Балам, ''Абсурдизм'' деген мақаланы неге жойдың? Қайтара салшы... --[[Қатысушы:І Хәріполла|І Хәріполла]] ([[Қатысушы талқылауы:І Хәріполла|талқылау]]) 23:37, 2025 ж. Мамырдың 2 (+05) :Қалпына келді, {{@|І Хәріполла}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) Сәлем, [[Хасанкейф]] және [[Ойжұмбақ]] мақалаларын неге жойғансың? Қалпыларына келтіргенің дұрыс болады. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 22:05, 2025 ж. Мамырдың 7 (+05) :Кеш жарық! {{@|Елмұрат Х}} Ол қатысушы тоқтамай мақалалар жазған екен, барлық мақаласын жойғанмын. Қалпына келтірмеймін, себебі біреудің шала жұмысын админдер артынан неге ретке келтіріп отыру керек? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:38, 2025 ж. Мамырдың 9 (+05) :: Сәлем! Жалпы ондай жерде «тексерілмеген мақала» деген үлгіні қолданған жөн. Басқа қатысушылардың еңбегін елейтін болсақ, әрине. Немесе «бастама» деген үлгі де бар және оған қатысты көптеген нақтылау белгілерін қолдануға болады, егер мақалалар санын күрт азаюын қаламасақ. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:57, 2025 ж. Мамырдың 11 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} кеш жарық! Онсызда сондай үлгі қойылады, бірақ оның мазмұнын, сапасын, грамматикасын кім тексереді. Біреудің артын кім тегін тексеріп, көзді қызартып, қиналып отыру керек. Ынтасы мен жауапкершілігі жоғары адам жазатын нәрсені жазады, жай шетелге барып қайту үшін жасамайды. Шындық солай --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:49, 2025 ж. Мамырдың 13 (+05) :: Қызықсың. Сені мұнда біреу мәжбүрлеп жатыр ма? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 20:00, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :Бірнеше қатысушы ғана тексеріп, уақытын бөліп, сапасыз дүниемен күресіп жүр. Соның ішінен Сені байқамадым. Сондықтан уақытты маған құрта бермей, жақсы мақалалар дамытуға үлес қоссаң немесе қате, жетіспейтін үлгілерлі толықтырса жақсы болар еді. Егер оларды түзетіп тексеріске салсаң, жоюға болмайды. Осыны әсіресе оқушылар мен студенттер көп пайдаланады. Мазмұны копи паст жасалған нәрседен қазуикипедияның сапасына күмәнмен қарайтын болады. Айдаладағы біреудің мақаласына басты ауыртудың қажеті шамалы. Болмаса телеграм топқа жаз, осы мәселені шулатып жүргенімізге біраз болды. Бірақ көбісі робот сияқты, қыстырмайды, бір рет қана өңделген, аударылған, конвейер мақалаларын минут сайын жазып отырады. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:58, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :: Әлгі [[Абсурдизм]] мақаласын алайықшы — оны өзің жойдың, өзің қалпына келтірдің. Жалпы оны жоятындай ештеңе көріп жатқан жоқпын, әжептәуір мақала. Орфографиялық қателер бар әрине, бірақ ол енді басқа әңгіме. Мүмкін, жойғанда сен оны оқымаған да шығарсың? Солай болып көрінеді. --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 17:36, 2025 ж. мамырдың 18 (+05) :Ол да мүмкін, себебі жоймай қарап шыққанымда түзететін заттары көп болды. Сондықтан 2-3 минут аралықта жасалған мақалалардың сапасына күмн тудырдым. Сондықтан соған ұқсас дүниелерді қарамай жойғаным бар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2025 ж. мамырдың 20 (+05) :: Сөйтіп жүріп сапалы мақалаларды құртып жүрсің. Басқа қатысушылар Қазақ уикипедиясындағы мақалалар санын арттырып жатқанда, сен осындай керағар әрекетпен айналысып, не пайда таппақшысың? --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 23:17, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} сені және басқа да ұқсас '''фейк''' аккаунтарды бұғаттау жайлы талқылап жатыр. Соған қарағанда шынымен 4-5 аккаунт бір адамға тиесілі болу керек. Сен мені қадалағанша басқа шаруалармен айналыссай, істейтін тірлігін, жұмысын жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:58, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) :: Мұнда фейк жұмыспен айналысқанды сені ғана көріп тұрмын. Жарайды, сен мылжи бермей, қатесіз жазуды үйреніп алсаш. Әртүрлі фейк тапсырмаларды «қадалағамай». --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 08:09, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::Бұл даудың қажеті жоқ, бір-біріміздің уақытымызды алып нестейміз? :::Әркім барынша жұмыстанып жатыр, арасында қателерде болады, мінсіз адам жоқ) :::@[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]], сізге ұсыныс, басқа қатысушылардың әрекеттерін «қадағаламай» өзіңіз де мақала жазып бастаңыз. Мүмкін сіздікі ең үздігі болып шығар? :::Осы талқылау былай (агрессивті түрде) жалғаса берсе шынымен де бұғаттау шараларын еңгізуге тура келеді. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 08:25, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :::: Артық кетсем, кешірерсіз. Жалпы бейтарап болуға тырысқанмын... --[[Қатысушы:Еститін Азамат|Еститін Азамат]] ([[Қатысушы талқылауы:Еститін Азамат|талқылау]]) 09:18, 2025 ж. мамырдың 23 (+05) :{{@|Еститін Азамат}} не деген екі жүзділік пен жасанды жауап. Бейтарап дей ма... деп Сен, не пайда таппақшысың деген жауаптар ше? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:33, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *{{@|Еститін Азамат}} Айтқаным келді. Құрметті админдер осы және осыған ұқсас '''ФЕЙК-ПРОВОКАТОР''' аккаунттың бәрін бұғаттап жою керек. ''Мира бел, Джамбул, осы аккаунт, Хәриполла'' деген аккаунт бір адамның артында. Кім екенін де сезіп тұрмын. {{@|Batyrbek.kz}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} шара қолдансаңыздар. '''Ң''' әрпіне әдейі қате жіберіп, айтқан жауабынан байқадым. Өзінің жұмысы мен жеке өмірі жоқ па? Дені дұрыс емес-ау (осындай сөздер жазуға тура келіп тұр). Егер сіздер әрекет қылмасаңыздар өзім ретке келтіремін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:28, 2025 ж. мамырдың 24 (+05) *:Еститін Азамат деген қатысушыны 6 айға блоктадым. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 16:29, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) == CEE Meeting 2025 == Сәлеметсізбе. Биыл Грекияның Салоники қаласында CEE Meeting 2025 конференциясы болады. Біздің қауымдастық атынан 2 делегат қатыса алады. [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#CEE_Meeting_2025|Мына бетте]] өз дауысыңызды қалдырсаңыз. [[Қатысушы:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] ([[Қатысушы талқылауы:Muzaffar Turgunov|талқылау]]) 23:25, 2025 ж. мамырдың 15 (+05) :дауыс берілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:01, 2025 ж. мамырдың 16 (+05) == Техникалық мәселе == Ұлы мәртебелім, мен жоқ кезде қандай техникалық мәселе туындады? Мүмкін кейбіреуін шеше алармын. Талқылау легінне жазайын десем жаза алмай қалыппын, бұл менде ғана ма білейін деп едім. Әзірге себебін таба алмай жатырмын. Санатта неге мақалалар қазақ алфавитімен ретттелмейді деген сұраққа әлі жауап тапқам жоқ, мен жоқта анау үш нұсқа деген пәле жоғалыпты, қуанып қалдым. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:51, 2025 ж. мамырдың 21 (+05) :Арыстанбек, үш нұсқаны алдырттық қой әйтүп-бүйтіп. Талқылау легін барлық уики бойынша аламыз деп жатыр еді. Сол алып тастаған болар. Санаттар туралы сұрап көрейін. Осы бет иесінен кешірім өтінем, оның атынан жауап беріп отырғаным үшін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 08:52, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) ::@[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] Талқылау легі деген керемет дүние еді, жақсы дүниені неге құртқанды жақсы көреді екен. Фейсбуктың да алғашқы кездегі дизайны мен талқылау құрылымы өте әдемі еді, қазір быт-шыт бірдеңе болып кетткен. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:18, 2025 ж. мамырдың 22 (+05) == [[Бауыржан]] == Why are you removing the name I added? [[Қатысушы:Altenmann|Altenmann]] ([[Қатысушы талқылауы:Altenmann|талқылау]]) 00:25, 2025 ж. мамырдың 28 (+05) == Join us at the Next CEE Catch up! Learn about Temporary accounts! == Hi everyone, We want to announce the tenth '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|CEE Catch Up]]''' session, which will be dedicated to the '''Temporary accounts''', as this important change is going to affect every Wikipedia soon, so it is important for patrollers and functionaries like you to understand this change. On wikis where temporary accounts are enabled, IP addresses of unregistered editors are not visible publicly. Only those who fight spam, vandalism, harassment and disinformation have access to IP addresses there. The session will take place on '''10th of June 2025, 18:00-19:00 CEST''' (check your ''[https://zonestamp.toolforge.org/1749571200 local time]''). If you are interested in this topic, then '''[[:m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|sign-up for the session here]]'''. [[User:TRistovski-CEEhub|TRistovski-CEEhub]] ([[User talk:TRistovski-CEEhub|талқылау]]) 16:17, 2025 ж. мамырдың 29 (+05) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_admins&oldid=28802724 тізімін пайдаланып User:TRistovski-CEEhub@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Үлгі == Қайырлы кеш! Апат және Оқиға үлгілерін ретке келтіре аласыз ба? Нашарлау екен. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 21:56, 2025 ж. маусымның 1 (+05) :Кеш жарық! Қазір өңдей алмаймын, кейінірек --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:57, 2025 ж. маусымның 1 (+05) ::Қайырлы түн. Осыны ұмытып кетпеңізші. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 00:05, 2025 ж. маусымның 18 (+05) == Жеке кеңістігімдегі мақалалар == Қайырлы күн.Неліктен менің жеке кеңістігімдегі мақалаларды түсіндірместен өшірдіңіз? Мен негізгі мақала кеңістігін толтырмау үшін бос уақытымда жұмыс істейтін жаңа мақалалар жасадым. (Қатысушы:Programman/Kickstarter, т.д.). Барлық жойылған мақалаларды қалпына келтіруді сұраймын. [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 15:46, 2025 ж. маусымның 11 (+05) :Кеш жарық! Ол жерде ешқандай мақалалар көріп тұрған жоқпын. Бәрі бос бет қой? [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:05, 2025 ж. маусымның 13 (+05) ::Иә, әзірге бос беттер болды, онда мен мәтінді біртіндеп қосуды жоспарладым. Осы беттердің барлығын қайта жасауым керек пе, әлде оларды қалпына келтіре аласыз ба? [[Қатысушы:Programman|Programman]] ([[Қатысушы талқылауы:Programman|талқылау]]) 13:40, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :::асықпай, біртіңдеп жазған дұрыс-ау. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. маусымның 14 (+05) == Мыстангер жайлы ақпаратты мақұлдау == Сәлем! Мыстангер жайлы бетті қазақшаға аударып, ақпарат қосып едім. Соны мақұлдап, жариялап жіберсеңіздер. [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 14:19, 2025 ж. маусымның 13 (+05) :Жалпы, қарап жіберетін біреу-міреу бар ма екен мұнда?)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 11:47, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :Сілтемесін беріңіз. Қарап берейін. [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылау]]) 15:42, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::{{@|Aweworthy}} кеш жарық! Басқа да белсенді қатысушылар мен админдерден көмек сұрасаңыз болады--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:57, 2025 ж. маусымның 17 (+05) ::Қайырлы күн! https://en.wikipedia.org/wiki/The_Witcher осының қазақшасын бастап берсеңіз)) [[Қатысушы:Aweworthy|Aweworthy]] ([[Қатысушы талқылауы:Aweworthy|талқылау]]) 15:26, 2025 ж. маусымның 25 (+05) == Жою == Сәлеметсіз бе! <s>Асқар Алтынбекұлы Күлібаев</s> осы мақаланы жоюыңызды сұраймын [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:48, 2025 ж. маусымның 15 (+05) :дайын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:45, 2025 ж. маусымның 15 (+05) == Біріктіру == Сәлеметсіз бе! [[Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжіліс төрағасының орынбасарлары]] мен оның ағылшынша нұсқасын (Deputy Chairman of the Mäjilis) біріктіріп, барлық мақалаларда қолдана берсек қалай жалпы ? Егер рұқсат болса, біріктіруіңізді сұраймын. Рақмет [[Қатысушы:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] ([[Қатысушы талқылауы:Шайнүсіп|талқылау]]) 03:19, 2025 ж. маусымның 16 (+05) :жақсы, өзіңіз жұрыс деп шешсеңіз, жылжыта беріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2025 ж. маусымның 17 (+05) == Бетті уақытша жартылай қорғау == Сәлеметсізбе, менің жаңа мақаламда вандализмнің алдын алу үшін уақытша қорғауыңызды сұраймын. Мерзімі - 1 ай. Мақала аты: [[Яковлев Як-42]] және [[Zhezkazgan Air]] [[Жетісу Әуекомпаниясы]] [[Эрдэнэт қаласы]] 1 айға жартылай қорғау қылдырып беріңіз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 10:45, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Мағынасыз мақала == Кеш жарық, [[PewDiePie T-Series-ге қарсы]] деген мақаланы жоюға ұсынамын. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 20:39, 2025 ж. шілденің 4 (+05) :Кеш жарық! Неге, мазмұнын оқымадым. Басқа тілдерде бар екен, себебін жаза кетсеңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Енді адам деген мазмұнын білу үшін мәтінді оқымай ма?? Қарапайым нәрсе ғой, жоя салыңыз. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 17:24, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::Не себепті жою керек? [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 17:34, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::Ол қазақ болмысына, әдетіне жат шетелдердің еріккен күйбең тіршілігін сипаттайтын еш маңыздылығы жоқ мақала ғой. Анық көрініп тұр ғой, мағынасы жоқ екені. --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:03, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::Мақала басты бетте тұрған жоқ. Тек басқа тілдерден аударып жазылған. 18 тілде жазылған екен. 17 тілде жазылғандарын жойсаңыз, қазақ тілінде де жоямын. [[Қатысушы:1nter pares|1nter pares]] ([[Қатысушы талқылауы:1nter pares|талқылау]]) 19:08, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::::Түсінбедім, сонда басқа тілдерде санасыз, мағынасыз мақалалар болса, бізде де қала бере ма? --[[Қатысушы:Елмұрат Х|Елмұрат Х]] ([[Қатысушы талқылауы:Елмұрат Х|талқылау]]) 19:46, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::::::{{@|Елмұрат Х}} қайырлы кеш! Қандай да бір мақаланы жойылуға лайықты деп санасаңыз, онда сол мақалаға «[[Үлгі:Жедел жойылсын|Жедел жойылсын]]» үлгісін қойып, себебін жаза кетіңіз. Ары қарай жойылу туралы сол мақаланың талқылау бетінде жүруі қажет. Қандай да бір қатысушының талқылау бетіне жеке келіп, "мақаланы жоя салыңыз" деген болмайды -- [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылау]]) 20:10, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == Мақала жойу == Сәлеметсіз бе. Сіз [[Kazakhstan Airlines]] мақаласын жойыңызшы. Мен оның орнына жаңа мақаласын жасамақпын [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:50, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :Кеш жарық! Сол мақаланы уикипедияға сәйкес толықтырыңыз. Жоя алмаймын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:24, 2025 ж. шілденің 5 (+05) ::Неге сіз мен мақалалардың атын толықтай жазып қойсам қысқа қылдырып өзгертіп тастайсыз? Қысқа жазған біртүрлі ғой толық жазып қойу керек қой Ан-30 емес Антонов Ан-30 деп қойу керекқой [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:40, 2025 ж. шілденің 6 (+05) :::енді қайта толықтырып қойыңыз [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 06:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ::::[[Жезқазған әуежайы]] деген мақаланы неге қайта қалпына келтіріңіз? Мен инфобокс және қосымша ақпараттар қосытымғой. Дереккөздердіде қосып қойғам [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 12:42, 2025 ж. шілденің 6 (+05) == беттің атын өзгертпей туралы == сәлеметсізбе, мен мақалалардың бетін тотықтап жазып қойсам сіз неге атын ауыстыра бересіз. Ан-30 жан Антонов Ан-30 деп өзгертсем қысқа сына ауыстырып жібере бересіз, бұл қандай себептермен??? [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 11:42, 2025 ж. шілденің 7 (+05) t8sjxbshpau2kan43w84syemcodgmd7 10 184491 3486621 3425560 2025-07-06T19:58:09Z Lopezsuarez 77361 3486621 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{{1}}} |name = Испания | top = 44.4 | bottom = 34.7 | left = -9.9 | right = 4.8 |image = {{#switch:{{{2|}}} |physical = Spain rel location map.svg |#default = Spain location map with provinces (including Canary Islands).svg }} }}<noinclude>{{ПозКарта/Инфо|Испания}} [[Санат:Үлгілер:Позициялық карталар:Испания|Үлгілер:Позициялық карталар:Испания]] </noinclude> ovj0ab0s4b4mrmb0dh701f22fsef0pf 0 213083 3486641 1827939 2025-07-07T05:16:38Z Gliwi 67438 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen Heilbad Heiligenstadt.png]] → [[File:DEU Heilbad Heiligenstadt COA.svg]] PNG → SVG 3486641 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = қала |қазақша атауы = Хайльбад-Хайлигенштадт |шынайы атауы = Heilbad Heiligenstadt |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Heilbad Heiligenstadt COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=51 |lat_min=22 |lat_sec=39 |lon_dir=E |lon_deg=10 |lon_min=8 |lon_sec=4 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Тюрингия |кестедегі аймақ = Тюрингия |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Айхсфельд |кестедегі аудан = Айхсфельд (аудан){{!}}Айхсфельд |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = 4 ішкі аудан |басшының түрi = |басшысы = Бернхард Бек |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 61,57 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 255 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 16610 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 03606 |пошта индексі = 37308 |пошта индекстері = |автомобиль коды = EIC |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 16 0 61 045 |ортаққордағы санаты = Heilbad Heiligenstadt |сайты = http://www.heilbad-heiligenstadt.de/ |сайт тілі = de }} '''Хайльбад-Хайлигенштадт''' ({{lang-de|Heilbad Heiligenstadt}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Тюрингия]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[қала]]. [[Айхсфельд (аудан)|Айхсфельд]] ауданының құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 16610 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.thueringen.de/datenbank/TabAnzeige.asp?tabelle=gg000102%7C%7C Thüringer Landesamt für Statistik – Bevölkerung nach Gemeinden, erfüllenden Gemeinden und Verwaltungsgemeinschaften]</ref> Алып жатқан жер аумағы 61,57 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''16 0 61 045''. Қаланың басшысы — Бернхард Бек. Қаланың өзі әкімшілік құрылымы бойынша 4 қалалық ауданға бөлінеді. == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.heilbad-heiligenstadt.de/ Ресми сайты] {{Тюрингия аудандары}} {{Германия:Айхсфельд ауданы:Қалалар}} {{Thuringia-geo-stub}} [[Санат:Тюрингия елді мекендері]] qicklht6xn6gsfse5e4cd5tg1jb0jvi 0 220793 3486692 3481692 2025-07-07T09:25:13Z Casserium 68287 3486692 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Ерлан Тынымбайұлы Қарин | Шынайы есімі = | Суреті =Erlankarin.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 1-Мемлекеттік кеңесшісі]] | Ту =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады =14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = |Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = ''лауазым пайда болды'';<br>Мемлекеттік хатшы ретінде өзі | Ізбасары = | Титулы_2 =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 14-Мемлекеттік хатшысы]] | Ту_2 =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_2 =5 қаңтар 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 14 маусым 2022 |Президент_2=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_2 = [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] | Ізбасары_2 = ''лауазым жойылды'';<br>Мемлекеттік кеңесші ретінде өзі | Титулы_3 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] көмекшісі | Ту_3 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_3 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_3 = 13 | Басқара бастады_3 =30 шілде 2020 | Басқаруын аяқтады_3 =5 қаңтар 2022 |Президент_3=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_4 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] кеңесшісі | Ту_4 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_4 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = 5 сәуір 2019 | Басқаруын аяқтады_4 =30 шілде 2020 |Президент_4=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_5 = [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] басқарма төрағасы | Ту_5 = | Ту2_5 =Qazaqstan logo.svg | Реті_5 = | Басқара бастады_5 = 9 ақпан 2017 | Басқаруын аяқтады_5 = 5 сәуір 2019 | Ізашары_5 = [[Кемелбек Бақтығұлұлы Ойшыбаев|Кемелбек Ойшыбаев]] | Ізбасары_5 = [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Танысбай]] | Титулы_6 = [[Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты]]ның директоры | Ту_6 = | Ту2_6 = KISI Logo.jpg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = 16 қазан 2014 | Басқаруын аяқтады_6 = 28 ақпан 2017 | Ізашары_6 = [[Болат Қылышбайұлы Сұлтанов|Болат Сұлтанов]] | Ізбасары_6 = [[Зарема Каукенқызы Шаукенова|Зарема Шаукенова]] | Титулы_7 =[[Аманат (партия)|Нұр Отан партиясының]] хатшысы | Ту_7 = | Ту2_7 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Реті_7 = | Басқара бастады_7 = қараша 2008 | Басқаруын аяқтады_7 = желтоқсан 2013 |тақырыпша1_7 =[[Аманат (партия)#Басшылығы|Төраға]]|мәтін1_7 =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Туған күні = 23.05.1976 | Туған жері = [[Ақсукент]], {{туғанжері|Сайрам ауданы|Сайрам ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Әкесі = [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин|Тынымбай Қарин]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Нұр Отан|Аманат]] | Білімі = 1. [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]<br>2. [[Қазақ ұлттық университеті|Қазақ мемлекеттік университеті]] | Мамандығы = тарихшы, саясаттанушы | Қолтаңбасы = | Commons = | Марапаттары ={{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Достық ордені}}}} {{Қатар | {{2 дәрежелі Барыс ордені}} |{{Астанаға 10 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}}} {{Қатар | {{ҚР ҚК 20 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}} | {{Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін медалі}}}} | Сайты = }} '''Ерлан Тынымбайұлы Қарин''' ([[26 мамыр]] [[1976 жыл|1976]], [[Ақсукент]], [[Сайрам ауданы]]) — қазақстандық саясаттанушы, мемлекет және қоғам қайраткері, [[Қазақстан Республикасының Президенті|президент]] көмекшісі (2020—2022), [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Мемлекеттік кеңесші]] (2022—). [[Ғылым кандидаты|Саясаттану ғылымдарының кандидаты]]. == Өмірбаяны == [[Байұлы]] тайпасының [[Адай]] руынан <ref>{{Cite web|url=https://camonitor.kz/16914-kakov-istinnyy-potencial-direktora-kisi-erlana-karina.html|title=Каков истинный потенциал директора КИСИ Ерлана Карина?|website=Central Asia Monitor|access-date=2022-06-22}}</ref> * [[1997 жыл]]ы Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]н тарих мамандығы бойынша оқыған, * [[1999 жыл]]ы [[Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]-нің Философия және саясаттану факультетін тәмәмдаған. [[Саясаттану|Саясаттану ғылымдарының]] [[ғылым кандидаты|кандидаты]] (диссертация тақырыбы: "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіндегі ішкі саяси аспектілер"). * 1996-1998 жылдары Ақтөбе қаласындағы №33 орта мектепте тарих және география мұғалімі, Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]нде саясаттану кафедрасында оқытушы болған. * 1998—2000 жылдары Қазақстанның даму институтының Саяси зерттеулер орталығында қызметкер, Мәскеу әлеуметтік институты Алматы филиалының проректоры, Ресей және Қытай институтының директорының орынбасары. * 2000-2003 жылдары Орталық Азия саяси зерттеулер агенттігінің директоры. 2002-2003 жылдары – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің штаттан тыс кеңесшісі. * 2003-2004 жылдары – Республикалық [[Асар партиясы|«Асар»]] партиясы төрағасы [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаеваның]] бірінші орынбасары, Заманауи саясат халықаралық институтының бас директоры. * [[2004 жыл]]дан [[2006 жыл]] аралығында Антитеррорлық бағдарламалар орталығының жетекшісі. * [[2006 жыл]]ы [[Маңғыстау облысы]]ның [[әкім]]і [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]]тың қоғамдық және саяси мәселелер жөніндегі кеңесшісі. * [[2008 жыл]]дың [[ақпан]] айында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Президент әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалды. * 2008 жылдың қараша айынан 2013 жылға дейін Нұр Отан партиясының стратегиялық даму жөніндегі хатшысы болды. * 2013-2014 жылдары – Вашингтон Университетінің (АҚШ) арнайы шақырылған профессоры. * [[2014 жыл]]дың 16 қазан күні ҚР Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры болып тағайындалды.<ref>[http://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/erlan-karin-kazakstan-strategiyalyik-zertteuler-institutyin-baskaratyin-boldyi-257498/ Ерлан Қарин Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтын басқаратын болды]</ref> * [[2017 жыл]]ы [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» РТРК»]] АҚ Басқарма төрағасы болып тағайындалды * [[2019 жыл]]ы ҚР Президентінің кеңесшісі қызметіне тағайындалды. * [[2020 жыл]]ы ҚР Президентінің көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://baq.kz/erlan-arin-zha-a-yzmetke-ta-ayyndaldy_229264/ Ерлан Қарин жаңа қызметке тағайындалды]</ref> * [[2022 жыл]]ы 5 қаңтарда ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды.<ref>[https://egemen.kz/article/300549-erlan-qarin-qr-memlekettik-khatshysy-bolyp-taghayyndaldy Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды]</ref> Сол жылғы 14 маусымнан бастап ҚР Мемлекеттік кеңесшісі.<ref>[https://kazgazeta.kz/news/126499 Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік кеңесшісі лауазымына тағайындалды]</ref> == Жеке өмірі == Үйленген, әйелі Зүлфия Дидахметқызы Қарина (1975 туған, тумысында Әшімханова, жазушы [[Дидахмет Әшімханұлы|Дидахмет Әшімханұлының]] баласы). Балалары: қыздары — Айжан (2001 туған), Амина (2002 туған), Зере (2010 туған), Мәриям (2016 туған), Сафия (2016 туған) және ұлы — Бекназар (2005 туған). Әкесі [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин]] (1941 туған) — жазушы. Анасы Несіпкүл Бадаубекқызы Қарина (1952 туған). Бауырлары: ағалары Шоқан (1971 туған) мен Бектұрған (1973 туған, дәрігер) және қарындасы Айнаш (1978 туған, дизайнер). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақтөбе мемлекеттік университеті түлектері]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Саясаттану ғылымының кандидаттары]] [[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]] [[Санат:Қазақстан Қарулы күштеріне 20 жыл медалінің иегерлері]] [[Санат:Аманат партиясының мүшелері]] [[Санат:Қазақстан телерадиосы тұлалары]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік хатшылары]] hynqo5dhpqmlnm71wvm3fwv0fx2rbnf 3486693 3486692 2025-07-07T09:41:31Z Casserium 68287 3486693 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Ерлан Тынымбайұлы Қарин | Шынайы есімі = | Суреті =Erlankarin.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 1-Мемлекеттік кеңесшісі]] | Ту =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады =14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = |Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = ''лауазым пайда болды'';<br>Мемлекеттік хатшы ретінде өзі | Ізбасары = | Титулы_2 =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 14-Мемлекеттік хатшысы]] | Ту_2 =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_2 =5 қаңтар 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 14 маусым 2022 |Президент_2=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_2 = [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] | Ізбасары_2 = ''лауазым жойылды'';<br>Мемлекеттік кеңесші ретінде өзі | Титулы_3 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] көмекшісі | Ту_3 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_3 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_3 = 13 | Басқара бастады_3 =30 шілде 2020 | Басқаруын аяқтады_3 =5 қаңтар 2022 |Президент_3=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_4 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] кеңесшісі | Ту_4 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_4 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = 5 сәуір 2019 | Басқаруын аяқтады_4 =30 шілде 2020 |Президент_4=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_5 = [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] басқарма төрағасы | Ту_5 = | Ту2_5 =Qazaqstan logo.svg | Реті_5 = | Басқара бастады_5 = 9 ақпан 2017 | Басқаруын аяқтады_5 = 5 сәуір 2019 | Ізашары_5 = [[Кемелбек Бақтығұлұлы Ойшыбаев|Кемелбек Ойшыбаев]] | Ізбасары_5 = [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Танысбай]] | Титулы_6 = [[Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты]]ның директоры | Ту_6 = | Ту2_6 = KISI Logo.jpg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = 16 қазан 2014 | Басқаруын аяқтады_6 = 14 ақпан 2017 | Ізашары_6 = [[Болат Қылышбайұлы Сұлтанов|Болат Сұлтанов]] | Ізбасары_6 = [[Зарема Каукенқызы Шаукенова|Зарема Шаукенова]] | Титулы_7 =[[Аманат (партия)|Нұр Отан партиясының]] хатшысы | Ту_7 = | Ту2_7 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Реті_7 = | Басқара бастады_7 = қараша 2008 | Басқаруын аяқтады_7 = 29 тамыз 2013 |тақырыпша1_7 =[[Аманат (партия)#Басшылығы|Төраға]]|мәтін1_7 =[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_7 = | Ізбасары_7 = [[Болат Талапұлы Берсебаев|Болат Берсебаев]] (м.а.) | Туған күні = 23.05.1976 | Туған жері = [[Ақсукент]], {{туғанжері|Сайрам ауданы|Сайрам ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Әкесі = [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин|Тынымбай Қарин]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Нұр Отан|Аманат]] | Білімі = 1. [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]<br>2. [[Қазақ ұлттық университеті|Қазақ мемлекеттік университеті]] | Мамандығы = тарихшы, саясаттанушы | Қолтаңбасы = | Commons = | Марапаттары ={{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Достық ордені}}}} {{Қатар | {{2 дәрежелі Барыс ордені}} |{{Астанаға 10 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}}} {{Қатар | {{ҚР ҚК 20 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}} | {{Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін медалі}}}} | Сайты = }} '''Ерлан Тынымбайұлы Қарин''' ([[26 мамыр]] [[1976 жыл|1976]], [[Ақсукент]], [[Сайрам ауданы]]) — қазақстандық саясаттанушы, мемлекет және қоғам қайраткері, 2022 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Мемлекеттік кеңесші]]. [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] бұрынғы басшысы (2017—2019). [[Ғылым кандидаты|Саясаттану ғылымдарының кандидаты]]. == Өмірбаяны == [[Байұлы]] тайпасының [[Адай]] руынан <ref>{{Cite web|url=https://camonitor.kz/16914-kakov-istinnyy-potencial-direktora-kisi-erlana-karina.html|title=Каков истинный потенциал директора КИСИ Ерлана Карина?|website=Central Asia Monitor|access-date=2022-06-22}}</ref> * [[1997 жыл]]ы Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]н тарих мамандығы бойынша оқыған, * [[1999 жыл]]ы [[Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]-нің Философия және саясаттану факультетін тәмәмдаған. [[Саясаттану|Саясаттану ғылымдарының]] [[ғылым кандидаты|кандидаты]] (диссертация тақырыбы: "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіндегі ішкі саяси аспектілер"). * 1996-1998 жылдары Ақтөбе қаласындағы №33 орта мектепте тарих және география мұғалімі, Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]нде саясаттану кафедрасында оқытушы болған. * 1998—2000 жылдары Қазақстанның даму институтының Саяси зерттеулер орталығында қызметкер, Мәскеу әлеуметтік институты Алматы филиалының проректоры, Ресей және Қытай институтының директорының орынбасары. * 2000-2003 жылдары Орталық Азия саяси зерттеулер агенттігінің директоры. 2002-2003 жылдары – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетовтің]] штаттан тыс кеңесшісі. * 2003-2004 жылдары – Республикалық [[Асар партиясы|«Асар»]] партиясының төрағасы [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаеваның]] бірінші орынбасары, Заманауи саясат халықаралық институтының бас директоры. * [[2004 жыл]]дан [[2006 жыл]] аралығында Антитеррорлық бағдарламалар орталығының жетекшісі. * [[2006 жыл]]ы [[Маңғыстау облысы]]ның [[әкім]]і [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]]тың қоғамдық және саяси мәселелер жөніндегі кеңесшісі. * [[2008 жыл]]дың [[ақпан]] айында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Президент әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалды. * 2008 жылдың қараша айынан 2013 жылға дейін Нұр Отан партиясының стратегиялық даму жөніндегі хатшысы болды. * 2013-2014 жылдары – Вашингтон Университетінің (АҚШ) арнайы шақырылған профессоры. * [[2014 жыл]]дың 16 қазан күні ҚР Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры болып тағайындалды.<ref>[http://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/erlan-karin-kazakstan-strategiyalyik-zertteuler-institutyin-baskaratyin-boldyi-257498/ Ерлан Қарин Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтын басқаратын болды]</ref> * [[2017 жыл]]ы [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» РТРК»]] АҚ Басқарма төрағасы болып тағайындалды. * [[2019 жыл]]ы ҚР Президентінің кеңесшісі қызметіне тағайындалды. * [[2020 жыл]]ы ҚР Президентінің көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://baq.kz/erlan-arin-zha-a-yzmetke-ta-ayyndaldy_229264/ Ерлан Қарин жаңа қызметке тағайындалды]</ref> * [[2022 жыл]]ы 5 қаңтарда ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды.<ref>[https://egemen.kz/article/300549-erlan-qarin-qr-memlekettik-khatshysy-bolyp-taghayyndaldy Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды]</ref> Сол жылғы 14 маусымнан бастап ҚР Мемлекеттік кеңесшісі.<ref>[https://kazgazeta.kz/news/126499 Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік кеңесшісі лауазымына тағайындалды]</ref> == Жеке өмірі == Үйленген, әйелі Зүлфия Дидахметқызы Қарина (1975 туған, тумысында Әшімханова, жазушы [[Дидахмет Әшімханұлы|Дидахмет Әшімханұлының]] баласы). Балалары: қыздары — Айжан (2001 туған), Амина (2002 туған), Зере (2010 туған), Мәриям (2016 туған), Сафия (2016 туған) және ұлы — Бекназар (2005 туған). Әкесі [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин]] (1941 туған) — жазушы. Анасы Несіпкүл Бадаубекқызы Қарина (1952 туған). Бауырлары: ағалары Шоқан (1971 туған) мен Бектұрған (1973 туған, дәрігер) және қарындасы Айнаш (1978 туған, дизайнер). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақтөбе мемлекеттік университеті түлектері]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Саясаттану ғылымының кандидаттары]] [[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]] [[Санат:Қазақстан Қарулы күштеріне 20 жыл медалінің иегерлері]] [[Санат:Аманат партиясының мүшелері]] [[Санат:Қазақстан телерадиосы тұлалары]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік хатшылары]] hadt81191ubqdb5nmqi0sp3iq4fhbt5 3486695 3486693 2025-07-07T09:49:47Z Casserium 68287 3486695 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер | Қазақша есімі = Ерлан Тынымбайұлы Қарин | Шынайы есімі = | Суреті =Erlankarin.jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 1-Мемлекеттік кеңесшісі]] | Ту =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады =14 маусым 2022 жылдан бастап | Басқаруын аяқтады = |Президент=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары = ''лауазым пайда болды'';<br>Мемлекеттік хатшы ретінде өзі | Ізбасары = | Титулы_2 =[[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Қазақстанның 14-Мемлекеттік хатшысы]] | Ту_2 =Emblem of Kazakhstan 3d.svg | Ту2_2 =Flag of Kazakhstan.svg | Басқара бастады_2 =5 қаңтар 2022 | Басқаруын аяқтады_2 = 14 маусым 2022 |Президент_2=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Ізашары_2 = [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]] | Ізбасары_2 = ''лауазым жойылды'';<br>Мемлекеттік кеңесші ретінде өзі | Титулы_3 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] көмекшісі | Ту_3 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_3 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_3 = 13 | Басқара бастады_3 =30 шілде 2020 | Басқаруын аяқтады_3 =5 қаңтар 2022 |Президент_3=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_4 =[[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан президентінің]] кеңесшісі | Ту_4 =Flag of the President of Kazakhstan.svg | Ту2_4 =Flag of Kazakhstan.svg | Реті_4 = | Басқара бастады_4 = 5 сәуір 2019 | Басқаруын аяқтады_4 =30 шілде 2020 |Президент_4=[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] | Титулы_5 = [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] басқарма төрағасы | Ту_5 = | Ту2_5 =Qazaqstan logo.svg | Реті_5 = | Басқара бастады_5 = 9 ақпан 2017 | Басқаруын аяқтады_5 = 5 сәуір 2019 | Ізашары_5 = [[Кемелбек Бақтығұлұлы Ойшыбаев|Кемелбек Ойшыбаев]] | Ізбасары_5 = [[Ләззат Мұратқызы Танысбай|Ләззат Танысбай]] | Титулы_6 = [[Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты]]ның директоры | Ту_6 = | Ту2_6 = KISI Logo.jpg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 = 16 қазан 2014 | Басқаруын аяқтады_6 = 14 ақпан 2017 | Ізашары_6 = [[Болат Қылышбайұлы Сұлтанов|Болат Сұлтанов]] | Ізбасары_6 = [[Зарема Каукенқызы Шаукенова|Зарема Шаукенова]] | Титулы_7 =[[Аманат (партия)|Нұр Отан партиясының]] хатшысы | Ту_7 = | Ту2_7 = Nur_Otan_logo_(2019-).png | Реті_7 = | Басқара бастады_7 = қараша 2008 | Басқаруын аяқтады_7 = 29 тамыз 2013 |тақырыпша1_7 = [[Аманат (партия)#Басшылығы|Төраға]] |мәтін1_7 = [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | Ізашары_7 = | Ізбасары_7 = [[Болат Талапұлы Берсебаев|Болат Берсебаев]] (м.а.)<br> [[Құмар Іргебайұлы Ақсақалов|Құмар Ақсақалов]] | Туған күні = 23.05.1976 | Туған жері = [[Ақсукент]], {{туғанжері|Сайрам ауданы|Сайрам ауданында}}, [[Түркістан облысы|Шымкент облысы]], [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Әкесі = [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин|Тынымбай Қарин]] | Анасы = | Жұбайы = | Балалары = | Партиясы = [[Нұр Отан|Аманат]] | Білімі = 1. [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]<br>2. [[Қазақ ұлттық университеті|Қазақ мемлекеттік университеті]] | Мамандығы = тарихшы, саясаттанушы | Қолтаңбасы = | Commons = | Марапаттары ={{Қатар |{{Құрмет ордені}} |{{Достық ордені}}}} {{Қатар | {{2 дәрежелі Барыс ордені}} |{{Астанаға 10 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 20 жыл медалі}}}} {{Қатар | {{ҚР ҚК 20 жыл медалі}} |{{ҚР тәуелсіздігіне 25 жыл медалі}} | {{Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін медалі}}}} | Сайты = }} '''Ерлан Тынымбайұлы Қарин''' ([[26 мамыр]] [[1976 жыл|1976]], [[Ақсукент]], [[Сайрам ауданы]]) — қазақстандық саясаттанушы, мемлекет және қоғам қайраткері, 2022 жылдан бастап [[Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кеңесшісі|Мемлекеттік кеңесші]]. [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» телерадиокорпорациясының]] бұрынғы басшысы (2017—2019). [[Ғылым кандидаты|Саясаттану ғылымдарының кандидаты]]. == Өмірбаяны == [[Байұлы]] тайпасының [[Адай]] руынан <ref>{{Cite web|url=https://camonitor.kz/16914-kakov-istinnyy-potencial-direktora-kisi-erlana-karina.html|title=Каков истинный потенциал директора КИСИ Ерлана Карина?|website=Central Asia Monitor|access-date=2022-06-22}}</ref> * [[1997 жыл]]ы Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]н тарих мамандығы бойынша оқыған, * [[1999 жыл]]ы [[Қазақ ұлттық университеті|әл-Фараби атындағы ҚазҰУ]]-нің Философия және саясаттану факультетін тәмәмдаған. [[Саясаттану|Саясаттану ғылымдарының]] [[ғылым кандидаты|кандидаты]] (диссертация тақырыбы: "Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіндегі ішкі саяси аспектілер"). * 1996-1998 жылдары Ақтөбе қаласындағы №33 орта мектепте тарих және география мұғалімі, Қ. Жұбанов атындағы [[Ақтөбе өңірлік университеті|Ақтөбе мемлекеттік университеті]]нде саясаттану кафедрасында оқытушы болған. * 1998—2000 жылдары Қазақстанның даму институтының Саяси зерттеулер орталығында қызметкер, Мәскеу әлеуметтік институты Алматы филиалының проректоры, Ресей және Қытай институтының директорының орынбасары. * 2000-2003 жылдары Орталық Азия саяси зерттеулер агенттігінің директоры. 2002-2003 жылдары – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі [[Иманғали Нұрғалиұлы Тасмағамбетов|Иманғали Тасмағамбетовтің]] штаттан тыс кеңесшісі. * 2003-2004 жылдары – Республикалық [[Асар партиясы|«Асар»]] партиясының төрағасы [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаеваның]] бірінші орынбасары, Заманауи саясат халықаралық институтының бас директоры. * [[2004 жыл]]дан [[2006 жыл]] аралығында Антитеррорлық бағдарламалар орталығының жетекшісі. * [[2006 жыл]]ы [[Маңғыстау облысы]]ның [[әкім]]і [[Қырымбек Елеуұлы Көшербаев|Қырымбек Көшербаев]]тың қоғамдық және саяси мәселелер жөніндегі кеңесшісі. * [[2008 жыл]]дың [[ақпан]] айында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жарлығымен Президент әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі болып тағайындалды. * 2008 жылдың қараша айынан 2013 жылға дейін Нұр Отан партиясының стратегиялық даму жөніндегі хатшысы болды. * 2013-2014 жылдары – Вашингтон Университетінің (АҚШ) арнайы шақырылған профессоры. * [[2014 жыл]]дың 16 қазан күні ҚР Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры болып тағайындалды.<ref>[http://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/erlan-karin-kazakstan-strategiyalyik-zertteuler-institutyin-baskaratyin-boldyi-257498/ Ерлан Қарин Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтын басқаратын болды]</ref> * [[2017 жыл]]ы [[Қазақстан (корпорация)|«Қазақстан» РТРК»]] АҚ Басқарма төрағасы болып тағайындалды. * [[2019 жыл]]ы ҚР Президентінің кеңесшісі қызметіне тағайындалды. * [[2020 жыл]]ы ҚР Президентінің көмекшісі болып тағайындалды.<ref>[https://baq.kz/erlan-arin-zha-a-yzmetke-ta-ayyndaldy_229264/ Ерлан Қарин жаңа қызметке тағайындалды]</ref> * [[2022 жыл]]ы 5 қаңтарда ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды.<ref>[https://egemen.kz/article/300549-erlan-qarin-qr-memlekettik-khatshysy-bolyp-taghayyndaldy Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды]</ref> Сол жылғы 14 маусымнан бастап ҚР Мемлекеттік кеңесшісі.<ref>[https://kazgazeta.kz/news/126499 Ерлан Қарин ҚР Мемлекеттік кеңесшісі лауазымына тағайындалды]</ref> == Жеке өмірі == Үйленген, әйелі Зүлфия Дидахметқызы Қарина (1975 туған, тумысында Әшімханова, жазушы [[Дидахмет Әшімханұлы|Дидахмет Әшімханұлының]] баласы). Балалары: қыздары — Айжан (2001 туған), Амина (2002 туған), Зере (2010 туған), Мәриям (2016 туған), Сафия (2016 туған) және ұлы — Бекназар (2005 туған). Әкесі [[Тынымбай Төлепбайұлы Қарин]] (1941 туған) — жазушы. Анасы Несіпкүл Бадаубекқызы Қарина (1952 туған). Бауырлары: ағалары Шоқан (1971 туған) мен Бектұрған (1973 туған, дәрігер) және қарындасы Айнаш (1978 туған, дизайнер). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ақтөбе мемлекеттік университеті түлектері]] [[Санат:Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті түлектері]] [[Санат:Саясаттану ғылымының кандидаттары]] [[Санат:Қазақстан саясаттанушылары]] [[Санат:Қазақстан Қарулы күштеріне 20 жыл медалінің иегерлері]] [[Санат:Аманат партиясының мүшелері]] [[Санат:Қазақстан телерадиосы тұлалары]] [[Санат:Қазақстан мемлекеттік хатшылары]] d9dl4n7taa21pl28m5ju87kn0f5cj4w 0 235261 3486698 1838471 2025-07-07T09:51:40Z Christian Pirkl 89161 +img 3486698 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Дехантскирхен |шынайы атауы = Dechantskirchen |сурет = Pfarrkirche Dechantskirchen 03.jpg |жағдайы = |ел = Аустрия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=25 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=16 |lon_min=1 |lon_sec=1 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Аустрия әкімшілік бөлінісі{{!}}Федералды жері |аймағы = Штирия |кестедегі аймақ = Штирия |аудан түрі = Аустрия округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Хартберг (округ){{!}}Хартберг |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = Вальтрауд Шваммер ([[Аустрия ұлттық партиясы|АҰП]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 23.95 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 531 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі{{!}}немісше |тұрғыны = 1687 |санақ жылы = 2005 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = (+43) 3339 |пошта индексі = 8241 |пошта индекстері = |автомобиль коды = HB |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 6 07 03 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.dechantskirchen.at |сайт тілі = de }} '''Дехантскирхен''' ({{lang-de|Dechantskirchen}}) — [[Аустрия]]дағы коммуна. [[Штирия]] [[Аустрия әкімшілік бөлінісі|федералды жеріне]] қарасты [[Хартберг (округ)|Хартберг]] округінің құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 1687 адамды құрайды (31 желтоқсан 2005). Алып жатқан жер аумағы 23.95 км² шамасында. Елді мекеннің [[Автомобиль нөмірлері|автомобиль коды]] — HB, [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми идентификациялық коды]] — ''6 07 03''. [[2005]] жылғы сайлау нәтижесі бойынша коммунаның бургомистрі болып Вальтрауд Шваммер ([[Аустрия ұлттық партиясы|АҰП]]) саналады. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dechantskirchen.at Ресми сайты] {{Аустрия:Хартберг округі:Қалалар}} {{austria-geo-stub}} [[Санат:Штирия елді мекендері]] 7uiz6q1ho23hn49vxcyk3s5mrkwo053 0 235314 3486633 1838547 2025-07-06T22:13:24Z Christian Pirkl 89161 3486633 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Этмисль |шынайы атауы = Etmißl |сурет = Etmißl 6207 Styria.jpg |жағдайы = |ел = Аустрия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=30 |lat_sec=0 |lon_dir=E |lon_deg=15 |lon_min=10 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Аустрия әкімшілік бөлінісі{{!}}Федералды жері |аймағы = Штирия |кестедегі аймақ = Штирия |аудан түрі = Аустрия округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Брук-на-Муре (округ){{!}}Брук-на-Муре |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = Йохан Йобстман ([[Аустрия социалистік-демократиялық партиясы|АСДП]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 32.0 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 712-1583 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі{{!}}немісше |тұрғыны = 517 |санақ жылы = 2005 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = (+43) 3861 |пошта индексі = 8622 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BM |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 6 02 05 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.etmissl.at |сайт тілі = de }} '''Этмисль''' ({{lang-de|Etmißl}}) — [[Аустрия]]дағы коммуна. [[Штирия]] [[Аустрия әкімшілік бөлінісі|федералды жеріне]] қарасты [[Брук-на-Муре (округ)|Брук-на-Муре]] округінің құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 517 адамды құрайды (31 желтоқсан 2005). Алып жатқан жер аумағы 32.0 км² шамасында. Елді мекеннің [[Автомобиль нөмірлері|автомобиль коды]] — BM, [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми идентификациялық коды]] — ''6 02 05''. [[2005]] жылғы сайлау нәтижесі бойынша коммунаның бургомистрі болып Йохан Йобстман ([[Аустрия социалистік-демократиялық партиясы|АСДП]]) саналады. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.etmissl.at Ресми сайты] {{Аустрия:Брук-на-Муре округі:Қалалар}} {{austria-geo-stub}} [[Санат:Штирия елді мекендері]] exiayjkve76q4jm04zulkymwlmr8bdx 0 235539 3486634 1839152 2025-07-06T23:01:20Z Christian Pirkl 89161 +img 3486634 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Рачендорф |шынайы атауы = Ratschendorf |сурет = Ratschendorf DSC04381.jpg |жағдайы = |ел = Аустрия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=46 |lat_min=44 |lat_sec=40 |lon_dir=E |lon_deg=15 |lon_min=49 |lon_sec=0 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Аустрия әкімшілік бөлінісі{{!}}Федералды жері |аймағы = Штирия |кестедегі аймақ = Штирия |аудан түрі = Аустрия округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Радкерсбург (округ){{!}}Радкерсбург |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = Антон Штраднер ([[Аустрия ұлттық партиясы|АҰП]]) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 10.39 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 240 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі{{!}}немісше |тұрғыны = 613 |санақ жылы = 2005 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = (+43) 3474 |пошта индексі = 8483 |пошта индекстері = |автомобиль коды = RA |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 6 15 15 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.ratschendorf.at |сайт тілі = de }} '''Рачендорф''' ({{lang-de|Ratschendorf}}) — [[Аустрия]]дағы коммуна. [[Штирия]] [[Аустрия әкімшілік бөлінісі|федералды жеріне]] қарасты [[Радкерсбург (округ)|Радкерсбург]] округінің құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 613 адамды құрайды (31 желтоқсан 2005). Алып жатқан жер аумағы 10.39 км² шамасында. Елді мекеннің [[Автомобиль нөмірлері|автомобиль коды]] — RA, [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми идентификациялық коды]] — ''6 15 15''. [[2005]] жылғы сайлау нәтижесі бойынша коммунаның бургомистрі болып Антон Штраднер ([[Аустрия ұлттық партиясы|АҰП]]) саналады. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ratschendorf.at Ресми сайты] {{Аустрия:Радкерсбург округі:Қалалар}} {{austria-geo-stub}} [[Санат:Штирия елді мекендері]] c58mhl8jtbsui4hymy6evr6ytnkdu70 0 235726 3486601 2562443 2025-07-06T16:27:34Z Christian Pirkl 89161 +img 3486601 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Штанц (Мюрцталь) |шынайы атауы = Stanz im Mürztal |сурет = Stanz Mürztal 8187 Styria.jpg |жағдайы = |ел = Аустрия |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=27 |lat_sec=59 |lon_dir=E |lon_deg=15 |lon_min=30 |lon_sec=1 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Аустрия әкімшілік бөлінісі{{!}}Федералды жері |аймағы = Штирия |кестедегі аймақ = Штирия |аудан түрі = Аустрия округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Брук-Мюрццушлаг (округ){{!}}Брук-Мюрццушлаг |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = Friedrich Pichler (BI) |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 76.73 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 669 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі{{!}}немісше |тұрғыны = 1829 |санақ жылы = 2017 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = (+43) 3865 |пошта индексі = 8653 |пошта индекстері = |автомобиль коды = BM |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 6 21 32 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.stanz.at |сайт тілі = de }} '''Штанц (Мюрцталь)''' ({{lang-de|Stanz im Mürztal}}) — [[Аустрия]]дағы коммуна. [[Штирия]] [[Аустрия әкімшілік бөлінісі|федералды жеріне]] қарасты [[Мюрццушлаг (округ)|Мюрццушлаг]] округінің құрамына енеді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 1829 адамды құрайды (01.01.2017). Алып жатқан жер аумағы 76.73 км² шамасында. Елді мекеннің [[Автомобиль нөмірлері|автомобиль коды]] — BM, [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми идентификациялық коды]] — ''6 21 32''. [[2015]] жылғы сайлау нәтижесі бойынша коммунаның бургомистрі болып Friedrich Pichler (BI) саналады. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.stanz.at Ресми сайты] {{Аустрия:Мюрццушлаг округі:Қалалар}} {{austria-geo-stub}} [[Санат:Штирия елді мекендері]] 9rnzgg44ayj2se4it33r0qqzrf51wme 0 303317 3486518 1856641 2025-07-06T12:05:54Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen schwyz.png]] → [[File:CHE Schwyz SZ COA.svg]] → File replacement: jpg/png/gif to svg vector image ([[c::c:GR]]) 3486518 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = коммуна |қазақша атауы = Швиц (коммуна) |шынайы атауы = Schwyz (Gemeinde) |сурет = [[Сурет:Schwyz.jpg|330px]] |жағдайы = |ел = Швейцария |елтаңба = CHE Schwyz SZ COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=47 |lat_min=1 |lat_sec=13 |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=39 |lon_sec=29 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Швейцария әкімшілік бөлінісі{{!}}Кантоны |аймағы = Швиц |кестедегі аймақ = Швиц (кантон){{!}}Швиц |аудан түрі = Швейцария округтерінің тізімі{{!}}Округі |ауданы = Швиц |кестедегі аудан = Швиц (округ){{!}}Швиц |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр{{!}}Бургомистрі |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 53.28 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 516 |климаты = |ресми тілі = неміс тілі |тұрғыны = 14 186 |санақ жылы = 2007 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = |пошта индексі = 6430 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SZ |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 1372 |ортаққордағы санаты = Schwyz |сайты = http://www.gemeindeschwyz.ch |сайт тілі = }} [[Сурет:Karte Gemeinde Schwyz 2007.png|250px|thumb|Картада орналасуы]] '''Швиц (коммуна)''' ({{lang-de|Schwyz (Gemeinde)}}) — [[Швейцария]]ның [[Швиц (кантон)|Швиц]] кантонында орналасқан коммуна. [[Швиц (округ)|Швиц]] округінің құрамына кіреді. [[2007 жыл]]ғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 14 186 адамды құрайды. Алып жатқан жер аумағы 53.28 км² шамасында. [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|Ресми идентификациялық коды]] — ''1372'', [[пошта индексі]] — 6430. == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.gemeindeschwyz.ch Ресми сайты] {{Switzerland-geo-stub}} {{Швейцария:Швиц округі:Қалалар}} [[Санат:Швиц елді мекендері]] 696999h8modmqjgmy3o782yy5w6tzqm 0 480045 3486541 3486297 2025-07-06T14:40:26Z MuratbekErkebulan 162992 3486541 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-72 |типі = транспорттық |өндірушісі = [[Авиант]] (тәжірбиелік партия) [[Харьков авиация зауыты]] |суреті = Russian Air Force - Antonov An-72.jpg |қолтаңба = Ресей әскери күшінің Антонов Ан-72 ұшағының [[Чкаловски әуежайы]]на қонып бара жатуы |жобалаушысы = [[Антонов КБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[31 тамыз]] [[1977]] |эксплуатация басталуы = |эксплуатация аяқталуы = |статусы = |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = 1982-1993 |шығарылған бірліктері = 121<ref name="реестр">[http://russianplanes.net/planelist/Antonov/An-72/74 Реестр самолётов типа Антонов Ан-72/74]{{ref-ru}}</ref> |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov_An-72 }} '''Ан-72''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coaler''' — ''«Көмірші»'') - әскери-көліктік [[ұшақ]]. Ан-26 ұшағын алмастыру үшін [[Антонов|Антонов атындағы тәжірибелік-құрастырымдық бюросында]] жобаланған. Азаматтық модификациялары бар. [[File:Antonov An-72 3view.svg|thumb|Ан-72]] == Модификациялары == {| class="wikitable" ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Тұрпаты ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Сипаттамасы ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Құрастырылған бірліктері |- ! style="align: center; background: lavender;" colspan="3" |Ан-72 ұшақтар жанұясы модификациялары<ref name="Мараев">«Авиация и время» № 3/2008 // Ростислав Мараев «Реактивный вездеход»</ref> |- | '''Ан-72<br /><small>(зауыттық құжаттар бойынша — 72.10)</small>''' | «Салон» үлгісіндегі жолаушылар ұшағы. ! ~60 |- | '''Ан-72<br /><small>(зауыттық құжаттар бойынша — 72.04)</small>''' | Көліктік ұшақ. ! ~35 |- | '''Ан-72-100''' | Халықаралық нормаларға сәйкес сертификатталған көліктік ұшақ. ! |- | '''Ан-72-100Д''' | Халықаралық нормаларға сәйкес сертификатталған «салон» үлгісіндегі жолаушылар ұшағы. Сериялық машиналары қайта жабдықталған. ! 3 |- | '''Ан-71''' | Алыстан радиолокациялық тауып алу ұшағы. ! 3 |- | '''Ан-72Р («88 бұйымы»)''' | Радиоэлектронды барлау ұшағы. Сериялық машиналары қайта жабдықталған. ! 4 |- | '''Ан-72ПС''' | Іздеу-құтқару ұшағы. ! 1 |- | '''Ан-72В''' | Көліктік ұшақ. ! 1 |- | '''Ан-72П''' | Патрульдік ұшақ. ! 18 |- | '''Ан-72А&nbsp;«Арктикалық»''' | Сынақталушы Ан-72 қайта жасақтамасы. '''Ан-74''' ретінде әрменде дамытылған.<ref>[http://russianplanes.net/REGINFO/2590 Антонов Ан-74 CCCP-72003]</ref>. ! 1 |- | '''Ан-74''' | Көп-мақсатты ұшақ. Қиыр Солтүстік жағдайларында қолданыс үшін жасалған. Азаматтық, сонымен қатар әскери (патрульді және әскери-көліктік) модификациялары бар. ! |} == Тағы қараңыз == *[[Шымкент қаласының маңындағы әуе апаты (25 желтоқсан 2012)]] == Дереккөздер == <references /> [[Санат:Әскери-көліктік ұшақтар]] [[Санат:Украина ұшақтары]] {{Aero-stub}} gjmjlqmtc8cxx8ixsc4eg0rzq70znat 3486542 3486541 2025-07-06T14:41:17Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-72]] бетін [[Антонов Ан-72]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486541 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-72 |типі = транспорттық |өндірушісі = [[Авиант]] (тәжірбиелік партия) [[Харьков авиация зауыты]] |суреті = Russian Air Force - Antonov An-72.jpg |қолтаңба = Ресей әскери күшінің Антонов Ан-72 ұшағының [[Чкаловски әуежайы]]на қонып бара жатуы |жобалаушысы = [[Антонов КБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[31 тамыз]] [[1977]] |эксплуатация басталуы = |эксплуатация аяқталуы = |статусы = |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = 1982-1993 |шығарылған бірліктері = 121<ref name="реестр">[http://russianplanes.net/planelist/Antonov/An-72/74 Реестр самолётов типа Антонов Ан-72/74]{{ref-ru}}</ref> |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov_An-72 }} '''Ан-72''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coaler''' — ''«Көмірші»'') - әскери-көліктік [[ұшақ]]. Ан-26 ұшағын алмастыру үшін [[Антонов|Антонов атындағы тәжірибелік-құрастырымдық бюросында]] жобаланған. Азаматтық модификациялары бар. [[File:Antonov An-72 3view.svg|thumb|Ан-72]] == Модификациялары == {| class="wikitable" ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Тұрпаты ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Сипаттамасы ! style="text-align: center; background: lightsteelblue;"|Құрастырылған бірліктері |- ! style="align: center; background: lavender;" colspan="3" |Ан-72 ұшақтар жанұясы модификациялары<ref name="Мараев">«Авиация и время» № 3/2008 // Ростислав Мараев «Реактивный вездеход»</ref> |- | '''Ан-72<br /><small>(зауыттық құжаттар бойынша — 72.10)</small>''' | «Салон» үлгісіндегі жолаушылар ұшағы. ! ~60 |- | '''Ан-72<br /><small>(зауыттық құжаттар бойынша — 72.04)</small>''' | Көліктік ұшақ. ! ~35 |- | '''Ан-72-100''' | Халықаралық нормаларға сәйкес сертификатталған көліктік ұшақ. ! |- | '''Ан-72-100Д''' | Халықаралық нормаларға сәйкес сертификатталған «салон» үлгісіндегі жолаушылар ұшағы. Сериялық машиналары қайта жабдықталған. ! 3 |- | '''Ан-71''' | Алыстан радиолокациялық тауып алу ұшағы. ! 3 |- | '''Ан-72Р («88 бұйымы»)''' | Радиоэлектронды барлау ұшағы. Сериялық машиналары қайта жабдықталған. ! 4 |- | '''Ан-72ПС''' | Іздеу-құтқару ұшағы. ! 1 |- | '''Ан-72В''' | Көліктік ұшақ. ! 1 |- | '''Ан-72П''' | Патрульдік ұшақ. ! 18 |- | '''Ан-72А&nbsp;«Арктикалық»''' | Сынақталушы Ан-72 қайта жасақтамасы. '''Ан-74''' ретінде әрменде дамытылған.<ref>[http://russianplanes.net/REGINFO/2590 Антонов Ан-74 CCCP-72003]</ref>. ! 1 |- | '''Ан-74''' | Көп-мақсатты ұшақ. Қиыр Солтүстік жағдайларында қолданыс үшін жасалған. Азаматтық, сонымен қатар әскери (патрульді және әскери-көліктік) модификациялары бар. ! |} == Тағы қараңыз == *[[Шымкент қаласының маңындағы әуе апаты (25 желтоқсан 2012)]] == Дереккөздер == <references /> [[Санат:Әскери-көліктік ұшақтар]] [[Санат:Украина ұшақтары]] {{Aero-stub}} gjmjlqmtc8cxx8ixsc4eg0rzq70znat 0 481356 3486644 3401706 2025-07-07T06:15:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3486644 wikitext text/x-wiki '''Болмыс''' – кең мағыналы, терең ауқымды [[Философиялық ұғым|пәлсапалық ұғым]]. Болмыс – бұл бар болу немесе шындық күйі, болмау және жоқтыққа қарама-қарсы күй. Болмысты жиі [[Мән|мәнмен]] салыстырады: мән – бұл қандай да бір нысанның негізгі ерекшеліктері немесе қасиеттері, оларды сол нысанның бар-жоғы туралы білмей-ақ түсінуге болады. Ең қарапайым мағынасы бар болу, өмір сүру дегенді білдіреді. [[Адам|Адамға]] қатысты болмыс – бұл оның барлық [[Әрекет (айрық)|әрекеттері]], күнделікті істері, [[Ағза|биологиялық ағза]] ретіндегі және [[Қоршаған орта|қоршаған ортамен]] әрекеттесу кезінде менталдық деңгейдегі жеке тұлға ретіндегі іс-әрекеті. Адамның кім екені, оның қандай болғаны немесе қандай бола алатыны жалпы болмысты түсінуге жатады. Табиғаттағы болмыс – бұл [[Зат|заттардың]], физикалық және нақты нысандардың, сондай-ақ [[Табиғи күш|табиғи күштердің]] (стихиялардың), [[Гравитация|гравитацияның]] және [[Физикалық заң|физикалық заңдардың]] болуы. Болмыс ұғымы – [[Философия|философиядағы]] негізгі түсініктердің бірі. Болмыс – [[Онтология|онтологияның]] зерттеу пәні. Нақтырақ мағынада, [[Мартин Хайдеггер|М. Хайдеггердің]] іргелі онтологиясына тән тар мағынада «болмыс» ұғымы заттың мәнінен бөлек, оның бар болу аспектісін белгілейді. Егер мәнді «Зат деген не?» деген сұрақ анықтаса, болмысты «Заттың бар болуы нені білдіреді?» деген сұрақ ашады.<ref>''[https://platona.net/load/knigi_po_filosofii/ehkzistencialnaja_filosofija/shvarc_shopengauehra_khejdeggeru/35-1-0-4893 Шварц Т.]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'' [https://platona.net/load/knigi_po_filosofii/ehkzistencialnaja_filosofija/shvarc_shopengauehra_khejdeggeru/35-1-0-4893 От Шопенгауэра к Хейдеггеру / пер с нем. — М.: Прогресс, 1964.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200921122153/https://platona.net/load/knigi_po_filosofii/ehkzistencialnaja_filosofija/shvarc_shopengauehra_khejdeggeru/35-1-0-4893 |date=2020-09-21 }} — С.106</ref> Болмыс ұғымы философия тарихында ұзақ уақыт бойы талқыланып келеді және ежелгі философияда, соның ішінде [[Ежелгі Грекия|Ежелгі Грекиядағы]] [[Сократқа дейінгі философия|сократқа дейінгі философияда]], [[Ежелгі Үндістан|Ежелгі Үндістандағы]] [[индуизм]] мен буддистік философияда және [[Ежелгі Қытай|Ежелгі Қытайдағы]] [[Даосизм|даосизмде]] маңызды рөл атқарды. Ол [[логика]], [[математика]], [[эпистемология]], [[ақыл-ой философиясы]], [[тіл философиясы]] және [[экзистенциализм]] сияқты салаларда өзекті болып табылады. Ойшылдар бұл ұғымды пәлсапаның бастауы мен негізі деп білген. Болмысты зерттейтін пәлсапа тармағы — [[онтология]] деп аталады. == Анықтамасы және оған қатысты ұғымдар == Сөздіктерде болмыс шынайы болу күйі ретінде анықталады, ал «өмір сүру» болмысқа ие болу немесе шынайылықта қатысу ретінде қарастырылады. <ref name=":0">AHD staff (2022). [https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=existence&submit.x=58&submit.y=14 "Existence"] ''American Heritage Dictionary''.</ref>Болмыс нақты заттарды қиялдағы заттардан ажыратып, жеке заттарға да, шынайылықтың тұтастығына да қатысты болуы мүмкін. «Болмыс», «[[шынайылық]]<nowiki/>», «[[өзектілік]]<nowiki/>» терминдері «болмыстың» [[Синоним|синонимдері]] ретінде жиі қолданылады,<ref name=":0" /> бірақ болмыстың нақты [[Анықтама|анықтамасы]] және оның осы ұғымдармен байланысы даулы.<ref name=":4">Prior, A. N. (2006). "Existence". In Borchert, Donald (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 3 (2nd ed.). Macmillan Reference USA. ISBN 978-0-02-865790-5.</ref> [[Метафизик]] [[Алексиус Майнонг|Алексиус Майнонгтың]] (1853-1920) пікірінше, барлық заттар болмысқа ие, бірақ олардың бәрі өмір сүрмейді. Ол [[Санта-Клаус]] сияқты мүмкін болатын нысандардың болуы, бірақ олардың жоқтығын дәлелдейді.<ref name=":5">[https://www.britannica.com/topic/existence Van Inwagen, Peter (2023). "Existence". ''Encyclopædia Britannica''.]</ref> [[Онтолог]] [[Такаши Ягисава]] (20 ғасыр – қазіргі) болмысты шынайылықтан ажыратады; ол «[[Шынайылық|шынайылықты]]<nowiki/>» барлық заттарға бірдей қатысы бар іргелі ұғым деп қарастырып, болмысты бір заттың өзі орналасқан әлеммен байланысын көрсететін салыстырмалы ұғым деп сипаттайды.<ref>Yagisawa, Takashi (2011).[https://philpapers.org/rec/YAGPOW "Précis of Worlds and Individuals, Possible and Otherwise"] ''Analytic Philosophy''. '''52''' (4): 270–272.</ref> Философ [[Готлоб Фреге]] (1848–1925) бойынша, өзектілік болмысқа қарағанда тар ұғым, себебі тек нақты заттар ғана өзгеріс жасай немесе өзгеріске ұшырай алады, ал [[Сан|сандар]] мен [[Жиын|жиындар]] сияқты нақты емес заттар болса, өзгермейді.<ref>Chakrabarti, Arindam (2013). ''Denying Existence: The Logic, Epistemology and Pragmatics of Negative Existentials and Fictional Discourse''. Springer Science & Business Media.ISBN 978-94-017-1223-1.</ref> [[Эдмунд Гуссерль]] (1859–1938) сияқты кейбір философтар үшін болмыс элементарлы ұғым болып табылады, яғни оны басқа ұғымдар арқылы анықтау шеңберлікке әкелмейінше мүмкін емес. Бұл болмысты сипаттау немесе оның табиғатын мағыналы түрде талқылау қиын немесе мүмкін емес екенін білдіруі мүмкін. Болмыс [[Шынайылық|шынайылықтың]] жоқтығын білдіретін болмыссыздықпен қарама-қайшы келеді. Нысандарды өмір сүретін және өмір сүрмейтін деп бөлу мүмкіндігі талас тудырады. Бұл айырмашылық кейде [[Айдаһар|айдаһарлар]] мен [[Жалғыз мүйіз|жалғыз мүйіздер]] сияқты ойдан шығарылған заттарды елестету мүмкіндігін түсіндіру үшін қолданылады, бірақ өмір сүрмейтін заттар ұғымы әдетте қабылданбайды; кейбір философтар бұл ұғымды қайшылықты деп санайды.<ref>Maria Reicher [https://plato.stanford.edu/entries/nonexistent-objects/ Nonexistent Objects] ''First published Tue Aug 22, 2006; substantive revision Wed Dec 7, 2022''</ref> Тығыз байланысты ұғымдар — «[[ештеңе жоқтық]]<nowiki/>» және «болмау».<ref>Leclerc, Ivor (2002). ''The Nature of Physical Existence''. Psychology Press.ISBN 978-0-415-29561-1.</ref> Болмыс көбінесе санадан тәуелсіз шынайылықпен байланыстырылады,<ref>Merriam-Webster (2024).[[mwod:existence|"Definition of Existence"]] ''Merriam-Webster Dictionary''. Merriam-Webster. Archived from the original on April 22, 2023. Retrieved April 10, 2024.</ref> бірақ бұл ұстаным жалпы қабылданбайды, өйткені [[Сана|санаға]] тәуелді болмыс түрлері де болуы мүмкін, мысалы, адамның санасында идеяның өмір сүруі. Кейбір [[Идеализм|идеалистердің]] айтуынша, бұл бүкіл шынайылыққа қатысты болуы мүмкін.<ref>Waxman, Wayne (2014). ''Kant's Anatomy of the Intelligent Mind''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-932831-4.</ref> == Бар болатын нысандардың түрлері == Бар болатын нысандардың түрлеріне қатысты көптеген талқылаулар әртүрлі түрлердің анықтамаларына, белгілі бір типтегі нысандардың бар болуы немесе болмауына, әртүрлі типтегі нысандардың бір-бірімен қандай қатынаста екендігіне және кейбір түрлердің басқаларынан неғұрлым негізгі болып табылатындығына байланысты. Мысалы, [[Жан|жанның]] бар немесе жоқ екендігі туралы сұрақтар, абстрактілі, ойдан шығарылған және әмбебап нысандардың бар болуы немесе болмауы туралы талқылаулар және шын әлемнен басқа мүмкін әлемдер мен нысандардың бар немесе жоқ екендігі туралы пікірталастар бар. Бұл талқылаулар бүкіл шындықтың негізін құрайтын ең негізгі зат немесе құраушылар мен нысандардың ең жалпы ерекшеліктерін қамтиды. === Дара және жалпы === Дара болмыс пен жалпы болмыс арасында айырмашылық бар. Бірегей болмыс - жеке тұлғалардың болуы. Мысалы, "[[Абай Құнанбайұлы]] бар" деген сөйлем бір нақты адамның бар екенін білдіреді. Жалпы болмыс жалпы ұғымдарға, қасиеттерге немесе әмбебаптарға қатысты. Мысалы, "[[Саясаткер|саясаткерлер]] бар" деген сөйлем белгілі бір саясаткерге сілтеме жасамай, "саясаткер" жалпы ұғымының мысалдары бар екенін көрсетеді.<ref>Rescher, Nicholas (1957). "Definitions of "Existence"". ''Philosophical Studies''. '''8''' (5): 65–69. </ref> Дара және жалпы болмыс бір-бірімен тығыз байланысты және кейбір философтар біреуін екіншісінің ерекше жағдайы ретінде түсіндіруге тырысты. Мысалы, [[Готлоб Фреге|Фреге]] бойынша, жалпы болмыс дара болмыстан гөрі негізгі болып табылады. Бұл позицияны қолдайтын бір дәлел – сингулярлы болмысты жалпы болмыс тұрғысынан көрсетуге болады. Мысалы, «[[Абай Құнанбайұлы]] бар» деген сөйлемді «Абай Құнанбайұлымен бірдей тұлғалар бар» деп көрсетуге болады, мұнда «Абай Құнанбайұлымен бірдей болу» деген сөз жалпы ұғым ретінде түсініледі. Философ [[Виллард Ван Орман Куайн]] (1908–2000) сингулярлы болмысқа басымдық беріп, жалпы болмысты дара болмыспен көрсетуге болатынын дәлелдей отырып, басқа ұстанымды қорғайды.<ref>Lambert, Karel (1994).[https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/krt-1994-010704/html "A Note on Singular and General Existence"] ''Kriterion – Journal of Philosophy''. '''7''' (1): 3–4.</ref> Осыған байланысты мәселе - жалпы болмыс жекелеген болмыссыз мүмкін бе дегенді білдіреді. Философ Генри С. Леонардтың (1905–1967) пікірінше, қасиет жалпы болмысқа тек оны іске асыратын кем дегенде бір нақты объект болған жағдайда ғана ие болады. Ал философ [[Николас Решер]] (1928–2024) болса, шын мәнінде ешқандай нақты үлгілері жоқ қасиеттер де өмір сүре алады деп есептейді, мысалы, «бірмүйізді болу» қасиеті сияқты. Бұл сұрақтың әмбебаптардың өмір сүруіне қатысты ұзақ философиялық дәстүрі бар. [[Платоншылар]] пікірінше, әмбебаптар жалпы болмысқа нақты объектілерге тәуелсіз түрде, Платондық формалар ретінде ие.Бұл көзқарасқа сәйкес, қызыл түсті заттардың әмбебаптығы қызыл заттардың бар немесе жоқтығына тәуелсіз өмір сүреді. [[Аристотелизм]] де әмбебаптардың болуын қабылдайды, бірақ олардың бар болуы оларды тудыратын ерекшеліктерге байланысты және олар өздігінен өмір сүре алмайды дейді. Бұл көзқарас бойынша кеңістікте және уақытта жоқ әмбебап жоқ. Номиналистер пікірінше, тек нақты объектілер ғана болмысқа ие, ал әмбебаптар жоқ.<ref name=":1">Gibson, Q. B. (1998). ''The Existence Principle''. Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-7923-5188-7.</ref> === Нақтылы және абстрактылы === Онтологияда [[Нақты нысан|нақты]] және [[Абстрактылы нысан|абстрактылы]] объектілер арасындағы маңызды айырмашылық бар. Көптеген нақты объектілер, мысалы, [[Тас|тастар]], [[өсімдіктер]] және [[Адам|адамдар]], күнделікті өмірде кездеседі. Олар [[Кеңістік|кеңістікте]] және [[уақыт]] ішінде бар және бір-біріне әсер ете алады, мысалы, тас өсімдікке түсіп, оны зақымдағанда немесе өсімдік тасты жарып өсетін кезде. Абстрактылы объектілер, мысалы, сандар, жиындар және түрлер , кеңістік пен уақыттағы орынға ие емес және себеп-салдарлық күшке ие емес. Нақты және абстрактылы объектілер арасындағы айырмашылық кейде болмыстың ең жалпы бөлінуі ретінде қарастырылады.<ref name=":2">Lowe, E. J. (2005a). "Ontology". In Honderich, Ted (ed.). [https://philpapers.org/rec/HONTOC-2 The Oxford companion to philosophy] Oxford University Press. ISBN 978-0-19-926479-7.</ref> Нақты объектілердің бар екендігі туралы кеңінен келісілген болса да, абстрактылы объектілер туралы пікірлер әр түрлі. [[Платон]] сияқты реалисттер абстрактылы объектілердің тәуелсіз өмір сүретінін қабылдайды. Кейбір реалисттер абстрактылы объектілер нақты объектілер сияқты өмір сүру режиміне ие деп санайды; басқалары олардың басқа тәсілмен бар екендігін айтады. Антиреалисттер абстрактылы объектілердің өмір сүрмейтінін айтады, бұл көзқарас көбінесе болмыс кеңістік пен уақытта орналасуды немесе себеп-салдарлық әрекеттесуді талап етеді деген идеямен үйлеседі.<ref name=":8">Casati, Filippo; Fujikawa, Naoya. [https://iep.utm.edu/existenc/ Existence] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''. ISSN 2161-0002</ref> === Мүмкін, шартты және қажет === Тағы бір айырмашылық жай ғана мүмкін, [[Шартты (философия)|шартты]] және [[Қажетті (философия)|қажетті]] тіршілік арасында.<ref name=":1" /> Егер бар болудың мәні қажеті бар болса, ол міндетті түрде бар болуы керек немесе бар болмауы мүмкін емес. Бұл қажетті бар болудың мәнін жаңадан құру немесе жою мүмкін еместігін білдіреді. Бар, бірақ болмай қалуы мүмкін бар болу мәні шартты болып табылады; тек мүмкін болатын мәндер әлі жоқ, бірақ бар бола алады.<ref name=":3">Pruss, Alexander R.; Rasmussen, Joshua L. (2018). ''Necessary Existence''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-874689-8.</ref> [[Телефон|Телефондар]], [[Таяқ|таяқтар]] және [[Гүл|гүлдер]] сияқты кәдімгі тәжірибеде кездесетін нысандардың көпшілігі шартты түрде өмір сүреді.<ref name=":3" /> Телефондардың шартты бар болуы олардың қазіргі уақытта бар болғанымен, бұрын болмағандығынан көрінеді, яғни олардың болуы міндетті емес. Кез келген бар болу мәнінің қажеттілігі бар ма, бұл ашық сұрақ.<ref name=":3" /> Кейбір [[Номинализм|номиналистердің]] пікірінше, барлық нақты нысандардың бар болуы шартты болса, ал барлық абстрактілі нысандардың бар болуы қажет болуында.<ref>Cowling, Sam (2017). ''Abstract Entities''. Taylor & Francis. ISBN 978-1-351-97063-1.</ref> {{multiple image |perrow=2 / 1 |total_width=300 |image1=Avicenna lithograph - cropped.png |alt1=Lithograph of Avicenna |link1=Avicenna |image2=Thomas Aquinas by Carlo Crivelli.png |alt2=Painting of Thomas Aquinas |link2=Thomas Aquinas |footer=[[Ибн Сина|Авиценна]] мен [[Томас Аквинат|Томас Аквиндік]] Құдайдың қажетті тіршілік иесі екенін дәлелдеуге тырысты.}} Кейбір теоретиктердің пікірінше, ғаламның түсіндірмелік негізі ретінде бір немесе бірнеше қажетті тіршілік иелері қажет. Мысалы, философтар [[Ибн Сина|Авиценна]] (980–1037) және [[Томас Аквинат|Томас Аквиндік]] (1225–1274) [[Құдай|Құдайдың]] қажетті тіршілік иесі екенін айтады. [[Бенедикт Спиноза|Барух Спиноза]] (1632–1677) сияқты бірнеше философтар Құдай мен әлемді бір нәрсе деп санайды және барлық болмыстардың барлығына біртұтас және ұтымды түсініктеме беру үшін қажетті тіршілік бар екенін айтады.<ref>Lin, Martin (2018). "The Principle of Sufficient Reason in Spinoza". In Rocca, Michael Della (ed.). ''The Oxford Handbook of Spinoza''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533582-8.</ref> Мүмкін болу ғана сипатына ие заттардың бар болуы туралы көптеген академиялық пікірталастар бар. [[Актуализм (философия)|Актуализм]] бойынша тек қана шынайы заттар ғана бар бола алады; оған шартты және қажетті заттар кіреді, бірақ мүмкін болу ғана сипатына ие заттар кірмейді.<ref name=":7">Nelson, Michael (2022). [https://plato.stanford.edu/entries/existence/ Existence] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> [[Актуализм (философия)|Поссибилистер]] бұл пікірмен келіспейді және шынайы заттармен қатар тек мүмкін болу сипатына ие заттардың де бар екенін айтады. Мысалы, метафизик [[Дэвид Келлог Льюис|Дэвид Льюис]] (1941–2001) мүмкін болу сипатына ие заттар шынайы заттар сияқты бар болады деп, мүмкін және қажеттілікті қамтитын мәлімдемелердің неге ақиқат екенін дәлелдеу үшін бұл көзқарасты ұстанады. Оның айтуынша, мүмкін болу сипатына ие заттар мүмкін әлемдерде бар болады, ал шынайы заттар шынайы әлемде бар. Льюис "шынайы" мен "мүмкін" әлемдер арасындағы жалғыз айырмашылық – бұл сөйлеп тұрған адамның орналасуы деп есептейді; "шынайы" ұғымы сөйлеп тұрған адамның әлеміне қатысты айтылады, дәл сол сияқты "осы жерде" және "қазір" ұғымдары сөйлеп тұрған адамның кеңістік пен уақыттағы орналасуына қатысты қолданылады.<ref name=":2" /> === Физикалық және психикалық === Физикалық деңгейде бар нысандарға күнделікті өмірде кездесетін заттар, мысалы, тастар, ағаштар және адам денелері, сондай-ақ заманауи физикада талқыланатын [[Электрон|электрондар]] мен [[Протон|протондар]] жатады.<ref>Mackie, Penelope (1998). [https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/existence/v-1 Existence] ''Routledge Encyclopedia of Philosophy''. Routledge. ISSN 2161-0002</ref> Физикалық нысандарды бақылауға және өлшеуге болады; олардың [[Масса|массасы]] және [[кеңістік]] пен [[Уақыт|уақыттағы]] орналасуы бар.<ref>Smart, John Jamieson Carswell (2023). [https://www.britannica.com/topic/materialism-philosophy Мaterialism] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Психикалық нысандар, мысалы, [[түйсіну]], қуаныш пен ауырсыну тәжірибелері, сенімдер, тілектер және [[Эмоция|эмоциялар]] [[сана]] саласына жатады; олар негізінен саналы тәжірибелермен байланысты, бірақ сонымен қатар бейсаналық күйді, мысалы, бейсаналық сенімдер, тілектер және естеліктерді де қамтиды.<ref>Searle, John R. (2004). ''Mind: A Brief Introduction''. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-988268-7.</ref> [[Психофизикалық проблема|Ақыл мен дене мәселесі]] физикалық және психикалық нысандардың онтологиялық мәртебесі мен олардың арасындағы байланысты қарастырады және бұл [[метафизика]] мен [[Сана философиясы|сана философиясының]] жиі талқылайтын тақырыбы болып табылады. [[Материализм|Материалистердің]] пікірінше, ең негізгі деңгейде тек физикалық нысандардар бар. Материалистер психикалық нысандарды физикалық үдерістермен, мысалы, мидың күйі немесе нейрондық белсенділік үлгілері ретінде түсіндіреді. Қазіргі философияда азшылықты құрайтын [[идеализм]] материяны негізгі ретінде қабылдамай,<ref>Guyer, Paul; Horstmann, Rolf-Peter (2023). [https://plato.stanford.edu/entries/idealism/ Idealism] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> [[Сана|сананы]] ең негізгі шындық ретінде көреді.<ref>Sprigge, T. L. S. (1998). [https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/idealism/v-1 Idealism] ''Routledge Encyclopedia of Philosophy''. Routledge.</ref> [[Рене Декарт|Рене Декар]]<nowiki/>т (1596–1650) сияқты [[Дуализм|дуалистер]] ең негізгі деңгейде физикалық және психикалық объектілердің екеуі де бар деп есептейді. Олар бір-бірімен бірнеше тәсілдермен байланысқанын, бірақ бірін екіншісіне толықтай айналдыру мүмкін емес екенін айтады.<ref>Kelly, Eugene (2004). ''The Basics of Western Philosophy''. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32352-2.</ref> == Тұжырымдаманың пайда болу тарихы == === Батыс философиясы болмыс туралы === [[Батыс философиясы]] барлық болмыстың іргелі алғы бастамасына негізделген ұтымды түсініктемелер беру арқылы ғалам туралы бұрынғы мифологиялық көзқарастарды ауыстыруды мақсат еткен пресократиялық философтардан бастау алды. Болмыс және [[жоқтық]] ұғымдары өзінің шығу тегін ежелгі грек философы [[Парменид|Парменидтің]] пайымдауларына байланыстырады. Парменид алғаш рет әрбір бар нәрсенің болмыс деген қырына назар аударады. Бар нәрсе және оның бар болуы — бұл болмыс деп аталады. Жоқтық, «ештеңе» (яғни, бар емес нәрсе) жоқ. Осылайша, Парменидтің бірінші тезисі былай естіледі: «''Болмыс бар, ал жоқтық мүлдем жоқ''». Осы тезистен болмыстың біртұтас, қозғалмайтын, бөліктері жоқ, бірегей, мәңгілік, игілік екендігі, ол пайда болмайтын және жойылмайтын нәрсе екені шығады, өйткені керісінше болған жағдайда, болмыстан бөлек тағы бір нәрсенің, яғни жоқтықтың бар екенін мойындауға тура келеді, ал бұл Парменидтің ойынша, мүмкін емес. Парменид сондай-ақ «ойлау мен болмыс — бір және бірдей» және «ой мен ой бағытталған нәрсе — бір және бірдей» деп есептейді.<ref>Парменид // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — <abbr>М.</abbr> : Советская энциклопедия, 1969—1978.</ref> Жоқтық болмағандықтан, оны ойлауға да болмайды дегенді білдіреді. Ойлауға болатынның бәрі — болмыс. [[Демокрит|Демокриттің]] болмысты түсінуі Парменидтің көзқарасынан кейбір аспектілері бойынша ерекшеленеді. Демокрит болмыстан бөлек [[Жоқтық|жоқтықтың]] бар екенін мойындайды, оны [[Атом|атомдардың]] арасындағы бос [[кеңістік]] деп есептейді. Әлем құрылымының [[Атомистика|атомистік]] тұжырымдамасына сүйене отырып, Демокрит болмысты қатты, бөлінбейтін, тұрақты атомдардан тұрады деп түсінеді. Оның ойынша, болмыс тұрақты және адамның субъективті түйсінуіне тәуелсіз. Демек, атомдарға тән тұрақтылық, [[уақыт]] бойынша үздіксіздік, өзгермейтіндік сияқты қасиеттер оның ілімінде болмыстың өзіне тән сипаттарымен сәйкес келеді. Болмысты атомдардың жиынтығы ретінде қарастыру Демокриттің ұстазы [[Левкипп|Левкиппке]] де тән болған, ол да жоқтықты атомдар арасындағы бос кеңістік деп түсінген. Сонымен қатар, Демокрит шынайы шынайылық тек атомдар мен бос кеңістік деп атап көрсеткен, ал адамның сезімдік түйсінуіне тәуелді нәрселер шын мәнінде жоқ, өйткені олар субъективті.<ref>''Трофимова Ю. А.'' Парменид и Демокрит: учение о бытии и устойчивость // Манускрипт. — 2017.</ref> Кейбіреулер, мысалы, [[Фалес]] (б.з.д. 624–545 жж.) пен [[Гераклит]] (б.з.д. 540–480 жж.) су мен от сияқты нақты түп негіздерді болмыстың алғы бастамасы деп санаған. [[Анаксимандр]] (б.з.д. 610–545 жж.) бұл ұстанымға қарсы шығып, болмыстың бастауы адамның сезімдік қабылдауынан тыс жатқан абстрактілі түп негіздерде болуы керек деп сенді.<ref name=":6">Graham, Jacob N. [https://iep.utm.edu/ancient-greek-philosophy/ Ancient Greek Philosophy] ''Internet Encyclopedia of Philosophy''.</ref> [[File:"The School of Athens" by Raffaello Sanzio da Urbino (cropped).jpg|left|thumb|alt=Painting of Plato and Aristotle|upright|[[Платон]] мен оның шәкірті [[Аристотель]] форма мен материяның өмір сүруі бір-біріне тәуелді ме деген мәселеде келіспеді.]] [[Платон]] (б.з.д. 428/427–348/347 жж.) әртүрлі болмыстың түрлері әртүрлі дәрежеде бар деп тұжырымдады және көлеңкелер мен бейнелердің нақты материалдық заттарға қарағанда әлсізірек болмысы бар деп санады. Ол өзгермейтін [[Платондық форма|платондық формаларды]] ең жоғары болмыс түрі деп атады және материалдық заттарды платондық формалардың кемелсіз және уақытша көшірмелері ретінде қарастырды.<ref name=":5" /> [[Аристотель|Аристотельдің]] (б.з.д. 384–322 жж.) болмыс туралы ілімі оның «[[Метафизика (Аристотель)|Метафизикасында]]<nowiki/>» берілген. Атап айтқанда, ол болмысты потенциалдық ([[мүмкіндік]]) және өзекті ([[шынайылық]]) деп бөлді. Ол Платонның формалар материядан өзгеше деген идеясын қабылдады, бірақ ол формалардың болмыстың жоғары түрі бар деген пікірге қарсы шықты. Оның орнына ол формалар материясыз өмір сүре алмайды деп сенді. Ол: «болмыс әр түрлі жолдармен айтылады» деп мәлімдеді және болмыстың әртүрлі түрлерінің әртүрлі өмір сүру режимдері бар екенін зерттеді. Мысалы, ол субстанция мен олардың кездейсоқ қасиеттерін, сондай-ақ потенциал мен өзектіліктің арасын ажыратты. Аристотель [[Платон|Платонның]] жеке заттардың (сенсорлық болмыс) өмір сүруімен байланысы жоқ табиғаттан тыс және тәуелсіз нәпселер ретіндегі [[Идея|идеялар]] туралы ілімін жоққа шығарып, болмыстың әртүрлі деңгейлерін (сенсорлық-нақтыланғаннан жалпыәлемдікке дейін) ажырату ұсынысын алға тартты.<ref>[http://db4.sbras.ru/elbib/data/show_page.phtml?77+1434+35#:~:text=%D0%90%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%20%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BB%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%BB%20%D0%B4%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%82%D1%8C%20%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9%20%D0%B1%D1%8B%D1%82%D0%B8%D1%8F,%2C%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5%2C%20%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%B5%2C%20%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5. Онтология Аристотеля]</ref> Аристотель жоқ болу категориясына таза логикалық мағына берді. Ол үшін жоқ болу айырмашылыққа, яғни басқа нәрседе бар нәрседе белгілі бір предикаттың болмауына келіп тіреледі. Бұл ғылыми теориялардың барлық аксиомалары немесе принциптері не бар немесе не болуы мүмкін екенін ғана айта отырып, растаушы ұсыныстар болуы керек дегенді білдіреді. Әрбір заттың бар болуы оның өзіндік мәнімен анықталады. Заттар арасындағы қатынастар тек заттардың қасиеттерінің көрінісі ретінде түсіндіріледі. Қасиеттер өзіндік мәнімен анықталады. [[Плотин]] (б. з. 204–270 ж.) сияқты [[Неоплатонизм|неоплатонисттер]] [[Шынайылық|шынайылықтың]] иерархиялық құрылымы бар екенін айтты. Олар барлық болмыс үшін жауапты «Біртұтас» немесе «Жақсылық» деп аталатын трансценденттік болмыс бар деп сенді. Одан интеллект пайда болады, ол өз кезегінде жан мен материалдық дүниені тудырады.<ref name=":6" /> [[Ортағасыр философиясы|Ортағасырлық философияда]] [[Кентерберилік Ансельм]] (б.з. 1033–1109) құдай ұғымынан Құдайдың бар екендігін шығаруға бағытталған ықпалды [[Онтологиялық дәлел|онтологиялық дәлелді]] тұжырымдады. Ансельм [[Құдай|Құдайды]] ең ұлы жаратылыс деп анықтады. Ол оның ой-санасынан тыс жерде болмаған болмыстың ең ұлы болмыс болмайтынын дәлелдеп, оны Құдай бар деген қорытындыға әкелді.<ref>Grayling, A. C. (2019). ''The History of Philosophy''. Penguin UK. ISBN 978-0-241-98086-6.</ref> [[File:Anselm of Canterbury2.png|thumb|alt=Painting of Anselm of Canterbury|upright=.7|[[Кентерберилік Ансельм]] Құдайдың бар екенін дәлелдеуге бағытталған онтологиялық дәлелді тұжырымдауымен танымал.]] [[Томас Аквинат|Томас Аквиндік]] (б.з.д. 1224–1274) заттың мәні мен оның болмысын ажыратты. Оның ойынша, заттың мәні оның іргелі сипатын құрайды. Ол объектінің бар-жоғын білмесе де, объектінің не екенін түсінуге және оның мәнін түсінуге болатынын айтты. Ол осы бақылауынан болмысты заттың сипатының құрамына кірмейді және оны жеке қасиет деп түсіну керек деген тұжырым жасады.<ref name=":7" /> [[Томас Аквинат|Аквиндік]] де жоқтан жарату мәселесін қарастырып, жаңа нәрселерді шынымен жаратуға құдіреті тек Құдайдың ғана екенін айтты. Бұл идеялар кейінірек метафизик [[Готфрид Вильгельм Лейбниц|Готфрид Вильгельм Лейбництің]] (1646–1716) жаратылыс теориясына шабыт берді; Лейбництің айтуынша, жаратылыс дегеніміз - мүмкін болатын объектілерге нақты болмыс беру.<ref name=":4" /> Философтар [[Дэвид Юм]] (1711–1776) және [[Иммануил Кант]] (1724–1804) болмыстың қасиет ретінде қаралу идеясын жоққа шығарды. Юмның пікірінше, нәрселер қасиеттер жиынтығы болып табылады. Ол болмыс қасиет емес деді, себебі болмыстың әсері осы жиынтықталған қасиеттерден бөлек көрінбейді. Кант онтологиялық дәлелді сынау барысында ұқсас тұжырымға келді; оның ойынша, бұл дәлел сәтсіздікке ұшырайды, себебі қандай да бір ұғымның анықтамасынан сол ұғым сипаттайтын болмыстардың бар-жоғын шығарып алу мүмкін емес.<ref name=":7" /> Кант болмыс нәрсенің ұғымына ештеңе қоспайды, тек осы ұғымның жүзеге асырылғанын көрсетеді деді.<ref name=":8" /> Философ [[Георг Вильгельм Фридрих Гегель|Георг Вильгельм Фридрих Гегельдің]] (1770–1831) айтуынша, таза болмыс не таза жоқтық жоқ, тек үнемі өзгеріс, «болу» ғана бар.<ref>Rosen, Stanley (2014). ''The Idea of Hegel's'' Science of Logic. The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-06588-5.</ref> Философ және психолог [[Франц Брентано]] (1838–1917) Канттың сынымен және оның болмыс нақты предикат емес деген ұстанымымен келісті. Брентано бұл идеяны өзінің пайымдау теориясын дамыту үшін пайдаланды, ол бойынша барлық пайымдаулар экзистенциалды пайымдаулар болып табылады; олар бір нәрсенің бар екенін растайды немесе жоққа шығарады. Ол «кейбір зебралар жолақты» деген пайымдаулар «жолақты зебра бар» деген логикалық формаға ие болса, «барлық зебралар жолақты» деген пайымдаулар «жолақсыз зебра жоқ» деген логикалық формаға ие болады деп тұжырымдады.<ref>Brandl, Johannes L.; Textor, Mark (2022). [https://plato.stanford.edu/entries/brentano-judgement/ Brentano’s Theory of Judgement] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> [[File:Franz Brentano in Vienna, 1875.png|thumb|left|alt=Photo of Franz Brentano|upright=.7|[[Франц Брентано]] барлық пайымдаулар экзистенциалды пайымдаулар деген идеяны қорғады.]] [[Готлоб Фреге]] (1848–1925) және [[Бертран Рассел|Бертранд Рассел]] (1872–1970) болмыстың тұрақты қасиет емес екендігі туралы идеяны нақтылауды мақсат етті. Олар даралардың тұрақты бірінші ретті қасиеттері мен басқа қасиеттердің екінші ретті қасиеттерін ажыратты. Олардың көзқарасы бойынша болмыс «инстанцияланудың» екінші ретті қасиеті болып табылады.<ref name=":7" /> Рассел бұл ойды одан әрі дамыта отырып, «арыстандар бар» деген сияқты жалпы сөйлемдер ең негізгі деңгейінде жеке объектілер туралы екенін атап өтті, яғни, арыстан болып табылатын бір жеке объект бар деп тұжырымдады.<ref name=":4" /> [[Уиллард Ван Орман Куайн]] (1908–2000) Фреге мен Расселдің болмысты екінші ретті қасиет ретінде қабылдауын қолдады. Ол болмысты формальды логикадағы квантификация рөлімен тығыз байланыстырды.<ref name=":8" /> Бұл идеяны ғылыми теорияларға қолданып, теорияда белгілі бір объектілерге қатысты квантификация болса, онда ол объектілердің болмысы бар деп есептелетінін айтты. Мысалы, биологиядағы теория «генетикалық әртүрлілігі бар популяциялар бар» деп мәлімдесе, ол теория генетикалық әртүрлілігі бар популяциялардың болмысын мойындайды.<ref name=":8" /> [[Алексиус Майнонг]] (1853–1920) екінші ретті теориялардың ықпалды сыншысы болды және болмыс – жеке объектілердің қасиеті деген, бірақ барлық объектілерде бұл қасиет бола бермейді деген балама көзқарасты ұсынды.<ref name=":7" /> === Шығыс философиясы === [[Шығыс философиясы|Шығыс философиясындағы]] көптеген мектептер болмыс мәселесі мен оның салдарларын талқылайды. Мысалы, ежелгі [[Индуизм|индуисттік]] [[Самкья]] мектебі метафизикалық дуализмді тұжырымдаған, оған сәйкес болмыстың екі түрі таза сана ([[Пуруша]]) және материя ([[Пракрити]]). Самхья ғаламның көрінісін осы екі негізінің өзара әрекеттесуі деп түсіндіреді.<ref>Perrett, Roy W. (2016). ''An Introduction to Indian Philosophy''. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85356-9.</ref> [[Ведалар|Веда]] философы [[Шанкара|Ади Шанкара]] (шамамен 700–750 жж.) өзінің [[Адвайта Веданта|Адвайта-Веданта]] мектебінде басқа көзқарасты дамытты. Шанкара құдайлықты ([[Брахман|брахманды]]) түпкілікті [[шынайылық]] және жалғыз бар нәрсе деп анықтау арқылы метафизикалық [[Монизм|монизмді]] қорғады. Бұл көзқарасқа сәйкес, көптеген ерекше болмыстардан тұратын ғалам бар деу елес ([[Майя (философия)|Майя]]).<ref>Dalal, Neil (2021). [https://plato.stanford.edu/entries/shankara/ Śaṅkara] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University. </ref> Түпкілікті шынайылықтың маңызды белгілері [[Сатчитананда]] ретінде сипатталады, яғни болмысты, сананы және бақытты білдіреді.<ref>Vanamali (2015). ''The Science of the Rishis: The Spiritual and Material Discoveries of the Ancient Sages of India''. Simon and Schuster. ISBN 978-1-62055-387-9.</ref> [[File:Raja Ravi Varma - Sankaracharya - cropped.png|thumb|left|upright=.7|alt=Painting of Adi Shankara|[[Шанкара|Ади Шанкара]] ең негізгі деңгейде құдайдың ғана бар екенін үйретті.]] [[Буддизм|Буддистік]] философиядағы орталық доктрина «[[болмыстың үш белгісі]]<nowiki/>» деп аталады, олар [[анитья]] (тұрақты емес), [[анатта]] (тұрақты өзімнің болмауы) және [[дукха]] (азап). Анитья - бұл барлық болмыстың өзгеріске ұшырайтыны, яғни бәрі бір кезде өзгереді және мәңгілік ештеңе болмайды деген ілім. Анатта адамдарға қатысты ұқсас күйді, адамдардың тұрақты өздігі немесе бөлек "Мен" болмайтынын айту арқылы білдіреді. Анитья мен анатта туралы надандық адамдарды азап шеккізетін тәуелділіктерді қалыптастыруға итермелейтіндіктен, дуккханың басты себебі ретінде қарастырылады.<ref>Smith, Peter; Worden, David (2003). ''Key Beliefs, Ultimate Questions and Life Issues''. Heinemann. ISBN 978-0-435-30699-1.</ref> [[File:Head of Laozi marble Tang Dynasty (618-906 CE) Shaanxi Province China.jpg|thumb|upright=.7|alt=Bust of Laozi|[[Лао-цзы|Лао-цзы]] [[дао]]-ны барлық болмыстың түбірін құрайтын негізгі қағидасы ретінде қарастырды.]] [[Қытай философиясы|Қытай философиясының]] көптеген мектептеріндегі орталық идея, мысалы, [[Лао-цзы|Лао-цзының]] (б.з.б. 6 ғ.) [[Даосизм|даосизмі]], [[дао]] деп аталатын негізгі қағида барлық болмыстың қайнар көзі болып табылады. Бұл термин көбінесе «жол» деп аударылады және әлемнің табиғи тәртібін басқаратын ғарыштық күш ретінде түсініледі. Қытай метафизиктері дао болмыстың нысаны ма, әлде болмыстың қайнар көзі ретінде ол болмыссызға жатады ма деп пікірталастар жүргізген.<ref>Perkins, Franklin (2019). [https://plato.stanford.edu/entries/chinese-metaphysics/ Metaphysics in Chinese Philosophy] ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''. Metaphysics Research Lab, Stanford University.</ref> Болмыс ұғымы араб-парсы философиясында орталық рөл атқарды. Ислам философтары [[Ибн Сина|Авиценна]] (б.з. 980-1037 ж.) және [[Әбу Хамид әл-Ғазали|Әл-Ғазали]] (1058-1111 ж.) болмыс пен өзіндік мәннің арақатынасын талқылап, болмыстың өзіндік мәні оның өмір сүруінен бұрын болғанын айтты. Заттың пайда болуы үшін өзіндік мәнді тудырудың қосымша қадамы қажет. Философ [[Молла Садра]] (б.з. 1571-1636) өзіндік мәннің болмыстан басымдығын жоққа шығарып, өзіндік мән тек болмысты түсінуге көмектесетін ақыл-ойда қолданылатын ұғым деп санады. Болмыс, керісінше, оның көзқарасы бойынша бүкіл шынайылықты қамтиды.<ref>Leaman, Oliver (2002). ''Key Concepts in Eastern Philosophy''. Routledge. ISBN 978-1-134-68905-7.</ref> == Болмыстың негізгі түрлері == === Заттар (материя), үрдістер болмысы === Тарихи тұрғыдан келгенде адам қызметінің, өмір тіршілігінің негізі – табиғат заттары мен табиғи үрдістер. Бірінші табиғат ол адамзатқа дейін пайда болған, адамдардың санасынан тысқары және тәуелсіз өмір сүреді. Ол теңіздер, мұхит, ормандар, ауа, жер, т.б. Кейін адам Жер табиғатына қуатты да кең әрекет етуші болып табылады. Бұрын табиғатта өмір сүрмеген, адамдар өндірген заттардың, үрдітердің, жай-күйлердің тұтас дүниесі пайда болды. [[Карл Маркс|К. Маркс]] оны «Екінші табиғат» деп атады. «Екінші табиғатқа» жататындар: үйлер, материалдық заттар, адам ойлап шығарған өсімдіктер және тірі организмдер (табиғатта кездеспейтін). Ол жасанды табиғат. Қазіргі заманда «екінші табиғат», өзі «бірінші табиғаттың» туындысы болса да, басымды болды. === Адам болмысы === Адам болмысы екіге бөлінеді: Адам тікелей жанды, нақты кісі ретінде өмір сүреді. Оның үстіне адамның өмір сүруінің табиғи алғышарты - оның денесінің өмір сүруі. Яғни адам, ең алдымен, «сүйек пен еттен жаралған пенде». Сонда адам денесі – табиғат бөлшегі. Денесінің болуы адамды шектеулі, өткінші жан иесі етеді. Ерте заманнан адамдар өз өмірлерінің ұзақтығының ұлғаю мұмкіндіктерін іздестірген. Ағылшын биологтарының айтуынша, барлық жағдайлар жасалса, адам денесі бір мың жыл өмір сүре алады. Өмір ұлғаю үшін не керек? Біріншіден, адам денесінің тіршілігін қамтамасыз ету қажет. Екіншіден, адамның ең алғашқы құқығы өз өмірін сақтаумен, адамзаттың аман-есендігімен байланысты. Үшіншіден, жаңа организм ретінде адамдар тұқым қуалаушылық заңдарына бағынады, мұны жойып жіберуге немесе жоққа шығаруға олар дәрменсіз. Төртіншіден, философия адамның денесі және оның ынтызарлығы, қуаныш – реніші, психикалық жай – күйі, ойы, мінез – құлқы, ерік жігері, іс – әрекеті, бір сөзбен айтқанда, арасындағы байланысты үнемі іздестіреді. === Рухани болмыс === Рухани болмыс сана мен санасыздық процестерін қамтиды. Рухани болмысты шартты түрде екі үлкен топқа: жеке кісілердің өмірлік қызмет – тіршілігінен бөліп алуға келмейтін (дербестенген руханилық) және кісіден тысқары өмір сүретін, басқаша айтқанда, объективтендірілген (дербестенген емес) руханилыққа бөлуге болады. Бірінші жағдайда адам сананың көмегімен сыртқы дүние туралы ойлайды, оның бейнесін туғызады (санасыздық процестер, тіл мен сана, тіл мен ойдың байланысы). Екінші жағдайға жататындар – кітаптар, сызбалар, жобалар, ескерткіштер, идеялар, ойлар, музыка, т.б. === Әлеуметтік болмыс === Әлеуметтік болмыс та екіге бөлінеді: тарих процесінде жекеленген адам болмысына және қоғам болмысына. Жеке адам тек қана қоғамда өмір сүре алады. Ол бір ұлтқа, тапқа кіреді, бір мемлекетте тұрады, тарихи процестерге қатысады. Қоғамдық болмыс жағдайлары мен мүдделері арасындағы қайшылықтар туады. Қоғам неғұрлым жоғары дамыған сайын ондағы алуан саладағы прогресті жоғарылату қарқыны бұқараның, таптардың, жеке адамдардың жоғары саналылығына, әлеуметтік белсенділігіне, яғни субъективтік факторларға тікелей байланыстығын байқаймыз. == Дәйеккөздер == [[Санат:Философия]] 9cdut5j74ehr5kmvmkdf2q6c79ngdph 4 489612 3486654 3471527 2025-07-07T07:08:45Z PowerBUL 60726 3486654 wikitext text/x-wiki '''Қазақша Уикипедияда жазылсын деп тілейтін мақала атауларын осы бетке жазыңыздар. Мақала атаулары алфавиттік ретте орналасуы тиіс.''' ==Теміржол вокзалы== ===Қазақстан=== ====[[Түрксіб]]==== * [[Ақтоғай (станция)]]([[:ru:Актогай (станция)]]) * [[Семипалатинск (станция)]] * [[Жетыген (станция)]] * [[Алтынкөл (станция)]]([[:ru:Алтынколь (станция)]], [[:en:Altynkol railway station]]) * [[Арыс-1 (станция)]] * [[Лұговой (станция)]] * [[Шымкент (станция)]] * [[Сары-Агач (станция)]] ====[[Орынбор-Ташкент темір жолы]]==== * [[Туркестан (станция)]] * [[Қызылорда (станция)]] * [[Қандыағаш (станция)]] ====Түркменбашы — Ташкент темір жолы==== * [[Жетісай (станция)]] ===Ресей=== * [[Барнауыл (станция)]]([[:ru:Барнаул (станция)]]) * [[Новосібір-Главный]]([[:ru:Новосибирск-Главный]], [[:en:Novosibirsk railway station]]) * [[Оренбург (станция)]]([[:ru:Оренбург (станция)]]) * [[Таишет (станция)]]([[:ru:Тайшет (станция)]], [[:en:Tayshet railway station]]) ===Өзбекстан=== * [[Самарканд (станция)]]([[:ru:Самарканд (станция)]]) ===Қытай Республикасы (Тайвань)=== * [[Тайбэй (станция)]] * [[Каосюн (станция)]] ===Қытай=== * [[Үрімжі (станция)]]([[:zh:乌鲁木齐站]], [[:en:Ürümqi railway station]]) * [[Үрімжі Оңтүстік (станция)]]([[:zh:乌鲁木齐南站]], [[:en:Ürümqi South railway station]]) * [[Цзинхэ (станция)]]([[:zh:精河站]]) ===Қырғызстан=== * [[Бішкек I]] * [[Бішкек II]] ===Жапония=== * [[Токио (станция)]] * [[Шинджуку (станция)]] * [[Шибуя (станция)]] * [[Саппоро (станция)]] * [[Осака (станция)]] ==Музыка== * [[Пумпуанг Дуанган]] ([[:en:Pumpuang Duangjan]]) * [[Динтара Фунлаб]] ([[:en:Jintara Poonlarp]]) * [[Сурапон Шомбәтхарен]] ([[:en:Suraphol Sombatcharoen]]) * [[Монган Ганкун]] ([[:en:Monkaen Kaenkoon]]) * [[Аырун]] ([[:en:Irene (singer)]]) * [[Сунги]] ([[:en:Kang Seul-gi]]) * [[Ким Џонг-Хјун]] ([[:en:Kim Jong-hyun (singer)]]) * [[Чханйен]] ([[:en:Park Chanyeol]]) * [[Майк Пиромпон]] ([[:en:Mike Phiromphon]]) * [[Лиса Манобан]] ([[:en:Lisa (rapper)]]) * [[Віанг Нарұмон]] ([[:en:Vieng Narumon]]) * [[Тина Карол]] ([[:en:Tina Karol]]) * [[Ой, при лужку, при лужке]]^{[[:ru:Ой, при лужку, при лужке|ru]], [[:simple:Oy, pri luzhku|en]], [[:de:Oj, pri luschku, pri luschke|de]]} ==Футболшылар== *[[Нобуюки Кодзима]] ([[:en:Nobuyuki Kojima]]) *[[Акира Нарахаси]] ([[:en:Akira Narahashi]]) *[[Наоки Сома]] ([[:en:Naoki Soma]]) *[[Масами Ихара]] ([[:en:Masami Ihara]]) *[[Норио Омура]] ([[:en:Norio Omura]]) *[[Мотохиро Ямагути]] ([[:en:Motohiro Yamaguchi]]) *[[Тэруёси Ито]] ([[:en:Teruyoshi Ito]]) *[[Хидэтоси Наката]] ([[:en:Hidetoshi Nakata]]) *[[Масаси Накаяма]] ([[:en:Masashi Nakayama]]) *[[Хироси Нанами]] ([[:en:Hiroshi Nanami]]) *[[Синдзи Оно]] ([[:en:Shinji Ono]]) *[[Вагнер Лопес]] ([[:en:Wagner Lopes]]) *[[Тосихиро Хаттори]] ([[:en:Toshihiro Hattori]]) *[[Масаюки Окано]] ([[:en:Masayuki Okano]]) *[[Хироаки Морисима]] ([[:en:Hiroaki Morishima]]) *[[Тосихидэ Сайто]] ([[:en:Toshihide Saito]]) *[[Ютака Акита]] ([[:en:Yutaka Akita]]) *[[Сёдзи Дзё]] ([[:en:Shoji Jo]]) *[[Эйсукэ Наканиси]] ([[:en:Eisuke Nakanishi]]) *[[Ёсикацу Кавагути]] ([[:en:Yoshikatsu Kawaguchi]]) *[[Сэйго Нарадзаки]] ([[:en:Seigo Narazaki]]) *[[Такаси Хирано]] ([[:en:Takashi Hirano]]) *[[Такэси Окада]] ([[:en:Takeshi Okada]]) *[[Наоки Мацуда]] ([[:en:Naoki Matsuda]]) *[[Рюдзо Мориока]] ([[:en:Ryuzo Morioka]]) *[[Дзюнъити Инамото]] ([[:en:Junichi Inamoto]]) *[[Акинори Нисидзава]] ([[:en:Akinori Nishizawa]]) *[[Такаюки Судзуки]] ([[:en:Takayuki Suzuki]]) *[[Ацуси Янагисава]] ([[:en:Atsushi Yanagisawa]]) *[[Такаси Фукуниси]] ([[:en:Takashi Fukunishi]]) *[[Кодзи Наката]] ([[:en:Kōji Nakata]]) *[[Цунэясу Миямото]] ([[:en:Tsuneyasu Miyamoto]]) *[[Мицуо Огасавара]] ([[:en:Mitsuo Ogasawara]]) *[[Томокадзу Мёдзин]] ([[:en:Tomokazu Myojin]]) *[[Кадзуюки Тода]] ([[:en:Kazuyuki Toda]]) *[[Дайсукэ Итикава]] ([[:en:Daisuke Ichikawa]]) *[[Хитоси Согахата]] ([[:en:Hitoshi Sogahata]]) *[[Филипп Труссье]] ([[:en:Philippe Troussier]]) *[[Тэруюки Монива]] ([[:en:Teruyuki Moniwa]]) *[[Юити Комано]] ([[:en:Yūichi Komano]]) *[[Ясухито Эндо]] ([[:en:Yasuhito Endō]]) *[[Наохиро Такахара]] ([[:en:Naohiro Takahara]]) *[[Сюнсукэ Накамура]] ([[:en:Shunsuke Nakamura]]) *[[Сэйитиро Маки]] ([[:en:Seiichiro Maki]]) *[[Ёити Дои]] ([[:en:Yoichi Doi]]) *[[Масаси Огуро]] ([[:en:Masashi Oguro]]) *[[Кэйсукэ Цубои]] ([[:en:Keisuke Tsuboi]]) *[[Кейджи Тамада|Кэйдзи Тамада]] ([[:en:Keiji Tamada]]) *[[Акира Кадзи]] ([[:en:Akira Kaji]]) *[[Юдзи Накадзава]] ([[:en:Yuji Nakazawa]]) *[[Юки Абэ]] ([[:en:Yuki Abe]]) *[[Маркус Тулио Танака]] ([[:en:Marcus Tulio Tanaka]]) *[[Ацуто Утида]] ([[:en:Atsuto Uchida]]) *[[Дайсукэ Мацуи]] ([[:en:Daisuke Matsui]]) *[[Синдзи Окадзаки]] ([[:en:Shinji Okazaki]]) *[[Кисё Яно]] ([[:en:Kisho Yano]]) *[[Дайки Ивамаса]] ([[:en:Daiki Iwamasa]]) *[[Кэнго Накамура]] ([[:en:Kengo Nakamura]]) *[[Ясуюки Конно]] ([[:en:Yasuyuki Konno]]) *[[Ёсито Окубо]] ([[:en:Yoshito Ōkubo]]) *[[Макото Хасэбэ]] ([[:en:Makoto Hasebe]]) *[[Такаюки Моримото]] ([[:en:Takayuki Morimoto]]) *[[Эйдзи Кавасима]] ([[:en:Eiji Kawashima]]) *[[Готоку Сакаи]] ([[:en:Gōtoku Sakai]]) *[[Масато Морисигэ]] ([[:en:Masato Morishige]]) *[[Хироси Киётакэ]] ([[:en:Hiroshi Kiyotake]]) *[[Ёитиро Какитани]] ([[:en:Yoichiro Kakitani]]) *[[Сюсаку Нисикава]] ([[:en:Shusaku Nishikawa]]) *[[Тосихиро Аояма]] ([[:en:Toshihiro Aoyama]]) *[[Хотару Ямагути]] ([[:en:Hotaru Yamaguchi]]) *[[Масахико Иноха]] ([[:en:Masahiko Inoha]]) *[[Манабу Сайто]] ([[:en:Manabu Saitō]]) *[[Хироки Сакаи]] ([[:en:Hiroki Sakai]]) *[[Майя Иосида|Мая Ёсида]] ([[:en:Maya Yoshida]]) *[[Сюити Гонда]] ([[:en:Shūichi Gonda]]) *[[Альберто Дзаккерони]] ([[:en:Alberto Zaccheroni]]) *[[Наомити Уэда]] ([[:en:Naomichi Ueda]]) *[[Гэн Сёдзи]] ([[:en:Gen Shoji]]) *[[Ватару Эндо]] ([[:en:Wataru Endo]]) *[[Такаси Усами]] ([[:en:Takashi Usami]]) *[[Масааки Хигасигути]] ([[:en:Masaaki Higashiguchi]]) *[[Рёта Осима]] ([[:en:Ryota Oshima]]) *[[Томоаки Макино]] ([[:en:Tomoaki Makino]]) *[[Косукэ Накамура]] ([[:en:Kosuke Nakamura]]) *[[Акира Нисино]] ([[:en:Akira Nishino (footballer)]]) *[[Кунисиге Камамото]] ([[:en:Kunishige Kamamoto]]) == Компьютерлік ойындар == * [[Age of Empires]] ([[:en:Age of Empires (video game)|en]]) * [[Amnesia: The Dark Descent]] ([[:en:Amnesia: The Dark Descent|en]]) * [[Another World (ойын)]] ([[:en:Another World (video game)|en]]) * [[Baldur's Gate]] ([[:en:Baldur's Gate|en]]) * [[Call of Duty (ойын)]] ([[:en:Call of Duty (video game)|en]]) * [[F.E.A.R.]] ([[:en:F.E.A.R.|en]]) * [[Fahrenheit (ойын)]] ([[:en:Fahrenheit (2005 video game)|en]]) * [[Fallout (ойын]] ([[:en:Fallout (video game)|en]]) * [[Gothic (ойын)]] ([[:en:Gothic (video game)|en]]) * [[Guitar Hero (ойын)]] ([[:en:Guitar Hero (video game)|en]]) * [[Half-Life (ойын)]] ([[:en:Half-Life (video game)|en]]) * [[Hearts of Iron]] ([[:en:Hearts of Iron|en]]) * [[Heroes of Might and Magic III]] ([[:en:Heroes of Might and Magic III|en]]) * [[Just Cause]] ([[:en:Just Cause (video game)|en]]) * [[Mafia (ойын)]] ([[:en:Mafia: The City of Lost Heaven|en]]) * [[Midtown Madness]] ([[:en:Midtown Madness|en]]) * [[Pac-Man]] ([[:en:Pac-Man|en]]) * [[Pong]] ([[:en:Pong|en]]) * [[Prince of Persia (1989 ойын)]] ([[:en:Prince of Persia (1989 video game)|en]]) * [[Rayman 3: Hoodlum Havoc]] ([[:en:Rayman 3: Hoodlum Havoc|en]]) * [[Red Dead Redemption]] ([[:en:Red Dead Redemption|en]]) * [[S.T.A.L.K.E.R.: Shadow of Chernobyl]] ([[:en:S.T.A.L.K.E.R.: Shadow of Chernobyl|en]]) * [[World of Tanks]] ([[:en:World of Tanks|en]]) === Компьютерлік ойындар сериясы === * [[Assassin's Creed]] ([[:en:Assassin's Creed|en]]) * [[Call of Duty]] ([[:en:Call of Duty|en]]) * [[Devil May Cry]] ([[:en:Devil May Cry|en]]) * [[The Elder Scrolls]] ([[:en:The Elder Scrolls|en]]) * [[Mass Effect]] ([[:en:Mass Effect|en]]) * [[Rayman]] ([[:en:Rayman|en]]) * [[Warcraft]] ([[:en:Warcraft|en]]) * [[Worms (ойындар сериясы)]] ([[:en:Worms (series)|en]]) === Компьютерлік ойындар жасаушы === * [[2K Games]] ([[:en:2K Games|en]]) * [[Activision]] ([[:en:Activision|en]]) * [[Bethesda Softworks]] ([[:en:Bethesda Softworks|en]]) * [[BioWare]] ([[:en:BioWare|en]]) * [[Capcom]] ([[:en:Capcom|en]]) * [[Electronic Arts]] ([[:en:Electronic Arts|en]]) * [[Konami]] ([[:en:Konami|en]]) * [[Microsoft Studios]] ([[:en:Microsoft Studios|en]]) * [[Square Enix]] ([[:en:Square Enix|en]]) * [[Ubisoft]] ([[:en:Ubisoft|en]]) '''Please write your article requests to be written in Kazakh on this page. The article names in English have to be listed in the alphabetical order.''' * [[:en:Air China]] - [[Air China]] * [[:en:Azerbaijani rug]] - [[Әзірбайжан кілемдері]] * [[:en:China Central Television]] - http://kazakh.cntv.cn/ * [[:en:China Eastern Airlines]] - [[China Eastern Airlines]] * [[:en:China Southern Airlines]] - [[China Southern Airlines]] * [[:en:Dani Rodrik]] - [[Дэни Родрик]] * [[:en:Dumitru Găleșanu]] - [[Думитру Гәлешану]] * [[:en:Foreign relations of Azerbaijan]] - [[Әзірбайжанның сыртқы саясаты]] * [[:en:Hainan Airlines]] - [[Hainan Airlines]] * [[:en:Tianjin Airlines]] - [[Tianjin Airlines]] * [[:en:UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists]] - [[Адамзаттың материалдық емес мәдени мұра тізімі]] * [[:en:Vrahovice]] - [[Враговице]] * [[:pt:Nadia Pariss]] - [[Надя Парисс]] * [[:en:Opera in Azerbaijan]] - [[Әзірбайжандағы опера өнері]] * [[:en:Mode Gakuen Cocoon Tower]] * [[:en:Yui Ogura]] * [[:en:Haruka Yoshimura]] ==Тағы қараңыз== *[[Уикипедия:Маңыздылығы жоғары жазылмаған мақалалардың толық емес тізімі]] *[[Уикипедия:Барлық Уикипедияларда болуы тиіс мақала тізімі]] * [[Odysee]] ([[:en:Odysee|en]]) ivzdyd3maueo7b5fssjqwoc5ueykjvj 4 492279 3486517 3486203 2025-07-06T12:01:49Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту 3486517 wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Sagzhan|Sagzhan]] || [[Special:Contributions/Sagzhan|{{formatnum:1434}}]] || {{Permissions|Sagzhan}} |- | 2 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1148}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 3 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:399}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 4 || [[User:Casserium|Casserium]] || [[Special:Contributions/Casserium|{{formatnum:361}}]] || {{Permissions|Casserium}} |- | 5 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:268}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 6 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:264}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 7 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:252}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 8 || [[User:ShadZ01|ShadZ01]] || [[Special:Contributions/ShadZ01|{{formatnum:234}}]] || {{Permissions|ShadZ01}} |- | 9 || [[User:Makenzis|Makenzis]] || [[Special:Contributions/Makenzis|{{formatnum:143}}]] || {{Permissions|Makenzis}} |- | 10 || [[User:Epoxa-HH|Epoxa-HH]] || [[Special:Contributions/Epoxa-HH|{{formatnum:140}}]] || {{Permissions|Epoxa-HH}} |- | 11 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:138}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 12 || [[User:Ziv|Ziv]] || [[Special:Contributions/Ziv|{{formatnum:124}}]] || {{Permissions|Ziv}} |- | 13 || [[User:Syrymzhan|Syrymzhan]] || [[Special:Contributions/Syrymzhan|{{formatnum:120}}]] || {{Permissions|Syrymzhan}} |- | 14 || [[User:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] || [[Special:Contributions/MuratbekErkebulan|{{formatnum:116}}]] || {{Permissions|MuratbekErkebulan}} |- | 15 || [[User:Muzaffar Turgunov|Muzaffar Turgunov]] || [[Special:Contributions/Muzaffar Turgunov|{{formatnum:98}}]] || {{Permissions|Muzaffar Turgunov}} |- | 16 || [[User:1nter pares|1nter pares]] || [[Special:Contributions/1nter pares|{{formatnum:94}}]] || {{Permissions|1nter pares}} |- | 17 || [[User:Alash 0005|Alash 0005]] || [[Special:Contributions/Alash 0005|{{formatnum:73}}]] || {{Permissions|Alash 0005}} |- | 18 || [[User:Шайнүсіп|Шайнүсіп]] || [[Special:Contributions/Шайнүсіп|{{formatnum:73}}]] || {{Permissions|Шайнүсіп}} |- | 19 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:57}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 20 || [[User:Nurken|Nurken]] || [[Special:Contributions/Nurken|{{formatnum:51}}]] || {{Permissions|Nurken}} |- | 21 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:48}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 22 || [[User:Nurtenge|Nurtenge]] || [[Special:Contributions/Nurtenge|{{formatnum:48}}]] || {{Permissions|Nurtenge}} |- | 23 || [[User:Daniyal.aidarov5|Daniyal.aidarov5]] || [[Special:Contributions/Daniyal.aidarov5|{{formatnum:47}}]] || {{Permissions|Daniyal.aidarov5}} |- | 24 || [[User:Kotyatzhan|Kotyatzhan]] || [[Special:Contributions/Kotyatzhan|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Kotyatzhan}} |- | 25 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:30}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 26 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:26}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 27 || [[User:Qanattan|Qanattan]] || [[Special:Contributions/Qanattan|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|Qanattan}} |- | 28 || [[User:Kaiyr|Kaiyr]] || [[Special:Contributions/Kaiyr|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Kaiyr}} |- | 29 || [[User:Batyrbek.kz|Batyrbek.kz]] || [[Special:Contributions/Batyrbek.kz|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Batyrbek.kz}} |- | 30 || [[User:Лёха Вырвиглаз|Лёха Вырвиглаз]] || [[Special:Contributions/Лёха Вырвиглаз|{{formatnum:12}}]] || {{Permissions|Лёха Вырвиглаз}} |- | 31 || [[User:Mheidegger|Mheidegger]] || [[Special:Contributions/Mheidegger|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Mheidegger}} |- | 32 || [[User:Sayatshy|Sayatshy]] || [[Special:Contributions/Sayatshy|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|Sayatshy}} |- | 33 || [[User:Programman|Programman]] || [[Special:Contributions/Programman|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Programman}} {{/end}} l4lxrzvx195zwzue88ycbpithc0xvkx 0 498932 3486694 3350450 2025-07-07T09:41:43Z Ziv 164355 ([[c:GR|GR]]) [[File:GalatasarayKitHistoryupdateJuly2014.png]] → [[File:Galatasaray Kit History (1905–present).png]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 3486694 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы | color1=#FCB514 | color2=#A32638 | атауы = {{Flagicon|Turkey}} Галатасарай | логотипі = Galatasaray Sports Club Logo.svg | толық атауы = Galatasaray Spor Kulübü | лақап аты = ''Turkish Barcelona'' (Түріктің Барселонасы),<br /> ''Aslanlar'' (Арыстандар), ''Cimbom'', <br />''Avrupa Fatihi'' (Еуропа жаулаушысы),<br /> ''Sarı-Kırmızılılar'' (Сары-Қызылдар) | құрылған = 1905 | стадионы = Түрік Телеком Арена, [[Ыстамбұл]] | сыйымдылығы = 52,652 | директоры = {{Flagicon|Turkey}} Унал Айсал | жаттықтырушы = {{Flagicon|Italy}} Че́заре Пранделли | капитаны = {{Flagicon|Turkey}} Инан Сельчук | рейтинг = УЕФА рейтингісі бойынша 41-інші орын | жарыс = Супер Лига | маусым = 2023/24 | орын = 1 | website = http://www.galatasaray.org/ | pattern_la1 = _galatasaray1920h | pattern_b1 = _galatasaray1920h | pattern_ra1 = _galatasaray1920h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 8C1223 | body1 = 8C1223 | rightarm1 = FCB514 | shorts1 = 8C1223 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = _galatasaray1920a | pattern_b2 = _galatasaray1920a | pattern_ra2 = _galatasaray1920a | pattern_sh2 = _galatasaray1920a | pattern_so2 = _socks | leftarm2 = E1CEA9 | body2 = E1CEA9 | rightarm2 = E1CEA9 | shorts2 = E1CEA9 | socks2 = E1CEA9 | pattern_la3 = _usa18h | pattern_b3 = _galatasaray1819t | pattern_ra3 = _usa18h | pattern_sh3 = _usa18h | pattern_so3 = _galatasaray1819t | leftarm3 = FFFFFF | body3 = FFFFFF | rightarm3 = FFFFFF | shorts3 = FFFFFF | socks3 = FFFFFF }} '''Галатасарай футбол клубы''' ({{lang-tr|Galatasaray Spor Kulübü}}) — [[Түркия]] біріншілігінде өнер көрсететін [[Ыстанбұл|Ыстамбұл]] қаласының кәсіби [[футбол клубы]]. [[1905 жыл]]ы құрылған клуб өз елінің 46 трофейін оның ішінде 19 дүркін Түркия чемпионатын,14 дүркін Түркия кубогын ,13 дүркін Түркия суперкубогын,[[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогын]] және УЕФА суперкубогын ұтқан.1959 жылдан бастау алатын Түрік Супер Лигасының барлық 55 сезонында ойнаған үш команданың бірі.2000 жылы УЕФА Кубогын және УЕФА Суперкубогын ұтып, Еурокубокты ұтқан алғашқы түрік клубы болып табылады.Айта кетерлігі, [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогын]] турнирде еш жеңіліссіз жеңген болатын.Супер лиганың қатарынан 4 мәрте (1997, 1998, 1999 және 2000) ұтқан жалғыз футбол клубы.1999/00 сезонында клуб Супер лиганы, Түрік кубогын, [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогын]] және TSYD кубогын ұтып алып сирек кездесетін жетістікке қол жеткізді.2001 жылдың қаңтарында «Әлемнің ең үздік клубы» атағын иеленген жалғыз түрік кубогы болып табылады. Галатасрайдың жергілікті стадионы — Түрік Телеком Арена — 52,695 жанкүйерді сыйдыра алатын,«[[Гиннесс рекордтар кітабы]]на» сәйкес футбол әлеміндегі ең шулы стадион (131.76dBA).,<ref>{{cite web|url=http://www.guinnessworldrecords.com/records-1/loudest-crowd-roar-at-a-sports-stadium/ |title=Loudest crowd roar at a sports stadium |publisher=Guinnessworldrecords.com |date=18 наурыз 2011 |lang=en}}</ref> Галатасарайдың Ыстамбұл қаласынан шыққан ежелден бері келе жатқан бақталастары атап айтқанда: [[Бешикташ]] және [[Фенербахче]] бар, ал соңғысымен болатын дерби (Құрлықаралық дерби({{lang-tr|Kıtalar Arası Derbi}})) футбол әлеміндегі ең үлкендерінің бірі болып табылады. Галатасарай — [[Twitter|Туиттер]] және [[Facebook|Фейсбук]] әуелметтік желілерінде 10 миллионнан астам жанкүйерлері бар үш клубтың бірі.Клубтың шамамен 25 миллион (38% Түркиядан басқа елдер) жанкүйері бар. == Тарихы == 100 жылдан астам тарихы бар Галатасарай футбол клубы Түркияның ең табысты клубы болып табылады. 1905 жылдың қазанында Галатасарай лицейінің оқушылары Галатасарай атты жаңа футбол клубын құруға бей байлады. Бұл ойды бастаған және жүзеге асыруға атсалысқан Али Сами Йен бастаған Емин Булент, Бекир Сіткі,Решат Чирвани, Желал Ибрахим, Тахсин Нихат, Абидин Давер және Резик Жевдет есімді сол кездегі лицейде оқитын жасөспірім балалар болатын.Алғашқы ойынын Кадыкөй ({{lang-tr|Cadi-Keuy}}) әуесқой футбол командасына қарсы ойынында 2-0 есебімен жеңіске жетті. Клубтың атауына келгенде біреулер Gloria(жеңіс) деп қою керек десе, енді біреулері Audace(ерлік) болуы керек деген, алайда клубқа Галатасарай лицейінен бастау алатын Галатасарай(Галата-Ыстамбұлдағы тарихи аудан,Сарай-сарай) атауын беру керек деп шешті. [[File:GS Kuruculari.jpg|left|thumb|250px|Галатасарайдың алғышқы фотосуреті (1905)]] {{Rquote|left|Біздің мақсатымыз — ағылшындар секілді доп теуіп, атымыз бен түсімізді паш ету.Түркияның сыртындағы командаларды тізе бүктіру.|Али Сами Йен}} Түркия футболын зерттеуші— Жем Атабейоглуның ойынша грек клубына қарсы алғашқы ойындардың бірінде 2-0 есебімен жеңіске жеткен Галатасарайды көрермендер Галатасарайының мырзалары деп атаған. Осы оқиғадан кейін клубтың есімі Галатасарай атаныпты-мыс. 1905 жылы Осман империясының тұсында бірде-бір футбол ассоциациясы туралы заң болмады.1912 жылы ғана футбол ассоциациясы туралы заң қабылданып, клуб заңды түрде тіркелген болатын.<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/en//tarih/pages/how_was_gs_formed.php/ |title=How was Galatasaray formed|publisher=Galatasaray.org |lang=tr}}</ref> Клубтың алғашқы президенті Али Сами Йен болып табылады.Алғашында Галатасарай Түркия байрағын дәріптейтін қызыл және ақ түсті киім киген, алайда мемлекет басқару органдары ойыншыларға күдікпен қарап, қадағалауға кіріскен соң, клуб басшылары клуб түсін ауыстыруға мәжбүр болған. Аңыз бойынша 1481 жылдың қысында Сұлтан Баязид Галата төңірегінде аң аулап жүріп, раушандармен безендірілген жақсы күйдегі бір лашық үйге кездеседі.Осы жерде тынығып алған сұлтан лашықтың қожасы — Гүл Бабамен кездесіп оған өзіне көрсеткен құрметі үшін сый беретінін айттады.Гүл Баба падишаға сары және қызыл түсті екі раушан беріп, бұл жерге мектеп және аурухана салуын тілейді.Осылайша Галатасарай лицейі құрылғандықтан, клуб басшылары клубтың түсін Гүл Бабаның Сұлтан Баязитке берген раушандарының түстеріне, яғни қызыл және сарыға ауыстырды. Түркия футбол дамып келе жатқан кезде 1952 жылға дейін Галатасарай 10 мәрте Ыстамбұл лигасының, алты мәрте Ыстамбұл сенбі лигасының, үш мәрте Ыстамбұл жұма лигасының жеңімпазы атанды. 1952 жылы Түркиядағы алғашқы кәсіби бірақ ұлттық емес лига - Ыстамбұл кәсіби лигасы құрылды.1952 және 1959 жылдар аралығында ойнатылған лиганың Галатасарай үш мәрте жеңімпазы болды. [[Image:Gs-17052000-lineup.png|thumb|left|200px|2000 УЕФА Кубогының финалындағы [[Арсенал]]ға қарсы құрама, 17 тамыр 2000.]] [[Image:Gs-25082000-lineup.png|thumb|right|200px|2000 УЕФА Суперкубогының финалындағы [[Реал Мадрид]]ка қарсы құрама, 25 тамыз 2000.]] 1959 жылы Түркиядағы алғашқы кәсіби лига - Түркия кәсіби 1. лигасы({{lang-tr|Türkiye Profesyonel 1. Ligi}}) немесе Ұлттық лига ({{lang-tr|Milli lig}}) құрылды.Қазіргі таңда Супер лига атауымен аталатын бұл лига Түркиядағы ең танымал бәсеке болып табылады.Барлық сезонына қатысқан Галатасарай осы уақытқа дейін 18 мәрте жеңімпаз болды. 1962 жылы Түркия футбол федерациясы түрік футбол клубтарын УЕФА бәсекелерінде ойнауға үлес қосу үшін «Түркия кубогын» ұйымдастыруға бел байлады.Бұл Түркиядағы жалғыз ұлттық деңгейдегі кубок болып табылады.Галатасарай барлық сезонына қатысып, оның 14-ін қанжығасына байлады.<ref>{{cite web|url=http://www.tff.org/default.aspx?pageID=411 |title=Türkiye Kupası Tarihçesi|publisher=tff.org|lang=tr}}</ref> Галатасарайдың табысты кезеңі 90 жылдың аяғы болатын.2000 жылы Фатих Терим басқарған клуб [[УЕФА кубогы 1999/2000|УЕФА Кубогында]] жеңіске жетіп(Финалда лондондық [[Арсенал (футбол клубы, Лондон)|Арсенал]]ды жеңді), содан кейін УЕФА Суперкубогына таласқан мадридтік [[Реал Мадрид|Реал]]ды тізе бүктірген. Командаға Георге Хаджидің келуі сәтті болды:2005 жылы Түркия Кубогынын иегері атанды. 2008 жылы Түркия біріншілігінде жеңіске жеткенмен, командадан аты аңызға айналған Хакан Шукюр футболдық карьерасын аяқтады. Клубтың тарихында бұрын болмаған сәтсіздіктен (2010/2011 жылғы сезонда 8 орын) кейін, Галатасарайдың құрамы түгел дерлік өзгеріп, тренер ретінде атақты Хакан Шукюр келді. 2013 жылдың қысында клубтың құрамы футбол әлемінің жұлдыздары — [[Уэсли Снейдер|Весли Снейдер]] және [[Дидье Дрогба]]мен толықты.[[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]ның 2012/13 сезонында Галатасарай 1/4 финалға дейін барды. Галатасарайда ойнап, Түрік футболында өшпес із қалдырған табысты ойыншылар жетерлік. Атап айтқанда: 30 жылдардағы атақты ойынша — Ешфак Айкаш<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih/pages/tairh_unut_esfak.php |title=EŞFAK AYKAÇ (1918-2003)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; небары 21 жысында қайтыс болған — Бодури<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_boduri.php |title=BODURİ (1921-1942)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Жалғыз ғана ойында қарсылас қақпасына 14 гол соққан — Мечмет Леблеби;<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_leblebi.php |title=MEHMET LEBLEBİ (1908-1972)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref> Бапкер болып та ойыншы болып та өз жұмысын жақсы атқарған — Гүндүз Кылыш<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_gunduz.php |title=GÜNDÜZ KILIÇ (1919-1980)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; 1954 жылғы әлем чемпионатында хет-трик жасаған — Суан Мамат<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_suatmamat.php |title=SUAT MAMAT (1930- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Өз өмірін Галатасарайға арнаған — Жошкун Өзарі<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_coskunoz.php |title=COŞKUN ÖZARI (1931- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; «Берлин пантері» атағына ие болған қақпашы — Тургай Шерен<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_tseren.php|title=TURGAY ŞEREN (1932- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Галатасарай және Түркия ұлттық құрамасының капитаны, бапкер ретінде УЕФА кубогын ұтқан — Фатих Терим<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_fterim.php |title=FATİH TERİM (1953- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; 6 дүркін Супер лиганың бомбардирі — Метин Октай<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_metoktay.php |title=METİN OKTAY (1936-1991)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Пенальти тіреудің шебері — Зоран Симович<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_simo.php |title=ZORAN SİMOVİÇ (1954- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Галатасарай үшін 342 ойын өткізген — Жунейт Танман<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_cuneyt.php |title=CÜNEYT TANMAN (1956- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Әлем чемпионы—Бразилияның қақпашысы — Таффарел<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_tafi.php |title=ANDRE CLAUDİO TAFFAREL (1966- )|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref>; Әлі күнге дейін Түркияда ең үздік ойнаған шетелдік азаматтардың бірі,Румыниялық — Георге Хаджи<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/tarih_unut_hagi.php |title=GHEORGHE HAGİ (1965- )|publisher=tff.org|lang=tr}}</ref>; 2000 жылы УЕФА суперкубогының финалында мадридтік Реалға қарсы ойынында екі голдың авторы,жанкүйерлер Супер Марио деп атап кеткен бразилиялық — Марио Жардел және Түркия Супер лигасында ең көп гол(249 гол) соққан — Хакан Шюкюр.<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/tarih/pages/hakansukur.php |title=HAKAN ŞÜKÜR (1971-)|publisher=galatasaray.org|lang=tr}}</ref> == Клуб формасының түсі, формасы, эмблемасы == === Клубтың түсі және формасы === Бастапқыда Галатасарай қызыл және ақ,содан соң 1907/08 жылғы сезонда сары және көк түсті киім киген.1908 жылдың 8 желтоқсанынан бастап клуб Али Сами Йен таңдаған от және күштің символы ретінде қызыл және сары түсті киім кие бастаған.<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/en//tarih/pages/story_of_the_colours.php |title=Story of the Colours|publisher=galatasaray.org|lang=en}}</ref> ==== Киім тарихы ==== [[File:Galatasaray Kit History (1905–present).png|550px]] ==== Киім спонсоры ==== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Шығарушы</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Спонсор</font></span> |- |1977–1978 || Жоқ ||Volvo / PeReJa |- |1978–1979 || Çamlıca / [[Adidas]] || None |- |1979–1980 || Umbro / [[Adidas]] || Halı Fleks |- |1980–1981 || Puma/ Umbro / [[Adidas]] || Telefunken / Alo]/ [[Turkish Airlines|THY]] |- |1981–1982 || Umbro / [[Adidas]] || Borsaş / Meban |- |1982–1983 || Umbro || Meban |- |1983–1984 || Жоқ || Telefunken |- |1984–1985 || Fatih / [[Adidas]] || Modells / Denizbank |- |1985–1986 |rowspan=2| [[Adidas]] || Denizbank |- |1986–1991 || TürkBank |- |1991–1992 |rowspan=2| Umbro || ADEC Saat / Show TV |- |1992–1995 || Show TV/ Emek Sigorta |- |1995–1997 |rowspan=4| [[Adidas]] || VakıfBank |- |1997–1998 || Bank Ekspres |- |1998–2000 || Marshall |- |2000–2001 || Telsim |- |2001–2002 || Lotto |rowspan=2| Avea |- |2002–2004 |rowspan=2| Umbro |- |2004–2005 |rowspan=2| Avea |- |2005–2009 |rowspan=2| [[Adidas]] |- |2009–2014 |rowspan=2| Türk Telekom |- |2011–2024 |rowspan=2| Nike<ref>http://www.galatasaray.org/futbol/futbol_as/haber/20531.php</ref> |- |2014–2015 |rowspan=2| Turkish Airlines және HUAWEI |- |} === Клуб эмблемасы === [[File:Old logo of Galatasaray SK.svg|thumb|100 px|1923 жылы салынған алғашқы эмблема]] [[File:Galatasaray Sports Club Logo.svg|thumb|100 px|Галатасарайдың қазіргі эмблемасы]] Галатасарайдың алғашқы эмблемасын 1923 жылы Шефки Еге салған болтын.Бұл эмблемада бүркіт және оның тұмсығындағы доп бейнеленген.Алайда,1925 жылы Айетуллаһ Емин салған кәзіргі эмблемаға ауысқан болатын.<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/en//tarih/pages/galatasaray_logo.php|title=The Birth of the Galatasaray Logo|publisher=galatasaray.org|lang=en}}</ref> == Стадион == === Али Сами Ен стадионы === Галатасарай құрылған кезде түрік командаларының бірде-біреуінде өз алаңы болмаған.Ыстамбұл Футбол Лигасындағы барлық ойындар Папазын Чайыры({{lang-tr|Papazın Çayırı)}}—қазіргі Фенербахченің Шюкрю Саражоглу стадионында({{lang-tr|Şükrü Saracoğlu Stadium)}} ойналған.1921жылы Ыстамбұлдағы алғаш футбол стадионы—Таксим Стадион салынған болатын.Ыстамбұлдағы барлық футбол клубтары осы алаңда өнер көрсеткен.Алайда, стадион 1940 жылы стадион бұзылып, оның орнына саябақ саллынды.Осы уақытта Галатасарай үлкен, заманға сай стадион салуға бел байлады.Бірақ, екінші дүниежүзілік соғысына байланысты, құрылыс екі онжылдыққа созылды.Осы кезде Галатасарай ойындарын Шереф({{lang-tr|Şeref Stadi}}) және Долмабахче({{lang-tr|Dolmabahçe Stadi}}) стадиондарында өткізді. 1964 жылы 20 желтоқсанда Али Сами Ен стадионы ашылды.<ref>{{cite web|url=http://www.galatasaray.org/en//tarih/pages/ali_sami_yen_stadium.php|title=History of Ali Sami Yen Stadium|publisher=galatasaray.org|lang=en}}</ref> Сол кезде стадионның сыйымдылығы 35000 болды.1996 жылдан бастап барлық орын отыруға арналған болып өзгертілді.2000 жылы Ыстамбұлдағы Олимпиада ойындарына байланысты Ататүрк Олимпиада стадионы салынғанда, Галатасарай УЕФА Чемпиондар лигасының ойындарын сол жерде өткізді.Али Сами Ен стадионы Галатасарай жанкүйерлеріне тарихи маңызды болғанымен сыйымдылығы аз және ескі болды.<ref>{{cite web|url=http://www.fotomac.com.tr/2006/10/20/gal105.html|title=Zulümpiyat!|publisher=Fotomaç|lang=ru}}</ref> Сондықтан 2011 жылы жаңа Түрік Телеком Арена стадионы салынды. === Түрік Телеком Арена стадионы === Галатасарай футбол клубының жаңа стадионы-Түрік Телеком Арена 2011 жылдың 15 қаңтарында ашылды.52695 жанкүйерді сыйдыра алатын стадион Түркиядағы ең үлкен стадиондардың бірі болып табылады.Ең алғашқы ойын Галатасарай және Аякс командаларының арасындағы ойын 0:0 есебімен тең аяқталды.Ең алғашқы гол Сивасспормен болған ойында Серват Четинның атына жазылды.<ref>{{cite web|url=http://www.turktelekomarena.com.tr/stad-bilgileri|title=STAD BİLGİLERİ|publisher=turktelekomarena.com|lang=tr}}</ref> [[File:GS-FB 3-1 Panorama.jpg|left|thumb|Түрлі түсті перфоманс]] [[File:Галатасарайдың Түрік Телеком Аренадағы алғагқы ойыны.jpg|left|thumb|Галатасарайдың Түрік Телеком Аренадағы алғашқы ойыны]] [[File:Галатасарай 19 мәрте жеңімпаз.jpg|left|thumb|Гадатасарайдың 19 мәрте жеңімпаз болуына байлынысты жасалған перфоманс]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">#</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Стадион</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең<ref>[http://www.trt.net.tr/Haber/HaberDetay.aspx?HaberKodu=2f16137c-d2f1-4ec6-94b8-b381b5e3c5bc TRT Website]</ref></font></span> |- |1 |align="left"|Папазын Чайыры({{lang-tr|Papazın Çayırı}}) |1905–1921 |- bgcolor=#EFEFEF |2 |align="left"|Таксим({{lang-tr|Taksim Stadı}}) |1921–1940 |- |3 |align="left"|Шерев({{lang-tr|Şeref Stadı}}) |1940–1948 |-bgcolor=#EFEFEF |4 |align="left"|Долмабахче({{lang-tr|Dolmabahçe Stadı}}) |1948–1966 |- |5 |align="left"|Али Сами Ен({{lang-tr|Ali Sami Yen Stadı}}) |1966–1972 |-bgcolor=#EFEFEF |6 |align="left"|Долмабахче({{lang-tr|Dolmabahçe Stadı}}) |1972–1980 |- |7 |align="left"|Али Сами Ен({{lang-tr|Ali Sami Yen Stadı}}) |1980–1984 |-bgcolor=#EFEFEF |8 |align="left"|Долмабахче({{lang-tr|Dolmabahçe Stadı}}) |1984–1986 |- |9 |align="left"|Али Сами Ен({{lang-tr|Ali Sami Yen Stadı}}) |1986–2003 |-bgcolor=#EFEFEF |10 |align="left"|Ататүрк Олимпиадиа стадионы({{lang-tr|Atatürk Olimpiyat Stadı}}) |2003–2004 |- |11 |align="left"|Али Сами Ен({{lang-tr|Ali Sami Yen Stadı}}) |2004–2011 |-bgcolor=#EFEFEF |12 |align="left"|Түрік Телеком Арена({{lang-tr|Türk Telekom Arena}}) |2011– |} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">#</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Стадион</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Жыл ойнады</font></span> |- |1 |align="left"|Али Сами Ен({{lang-tr|Ali Sami Yen Stadı}}) |34 |- bgcolor=#EFEFEF |2 |align="left"|Долмабахче({{lang-tr|Dolmabahçe Stadı}}) |28 |- |3 |align="left"|Таксим({{lang-tr|Taksim Stadı}}) |18 |-bgcolor=#EFEFEF |4 |align="left"|Папазын Чайыры({{lang-tr|Papazın Çayırı}}) |17 |- |5 |align="left"|Шерев({{lang-tr|Şeref Stadı}}) |8 |-bgcolor=#EFEFEF |6 |align="left"|Түрік Телеком Арена({{lang-tr|Türk Telekom Arena}}) |3 |- |7 |align="left"|Ататүрк Олимпиадиа стадионы({{lang-tr|Atatürk Olimpiyat Stadı}}) |1 |} ==Жанкүйерлер== === Еурапалық ойындар === Еуропа жаулаушысы атанған Галатасарайдың жанкүйерлері Еуропалық ойындарға көп көңіл боледі.Бұл лақап ат 1999/20 сезонында Галатасарайдың қанжығасына байланған [[УЕФА Еуропа Лигасы|УЕФА кубогы]] мен УЕФА суперкубогының маңыздылығына көңіл аударады.Галатасарай — әлемдегі қызу қолдайтын жанкүйерлері бар клубтардың бірі екендігі еуропалық клубтардың арасында кеңінен танымал.Манчестер Юнайтед клубының жыртылай қорғаушысы Райан Гигс бір сөзінде: Мен өмірімде мұндай кереметті бірінші рет көруім.Галатасарайға қарсы ойын басталмастан 2 сағат бұрын алаңға шықсақ алаңда алма түсер орын жоқ!Клуб әнұраны тіпті керемет — бір жақ бастады, екіншісі қостады, сәлден соң тыныштық және барлық стадион қосылып әнұран шырқады!Ойыншылар рахатқа бөленді.Басы тәтті, бірақ аяғы өкінішке орай қатты болды.<ref>{{cite web|last=Minshull|first=Phil|title=Goodbye to Hell|url=http://www.bbc.co.uk/blogs/philminshull/2011/01/goodbye_to_hell.html#more|publisher=BBC|accessdate=9 November 2011}}</ref><ref>{{cite web|last=Tozar|first=Türker|title=Galatasaray depart Ali Sami Yen stadium with win|url=http://www.uefa.com/memberassociations/association=tur/news/newsid=1585450.html|publisher=UEFA|accessdate=9 November 2011}}</ref> === Рекорд === Галатасрайдың жергілікті стадионы — Түрік Телеком Арена — 52,695 жанкүйерді сыйдыра алатын,«[[Гиннесс рекордтар кітабы]]на» сәйкес футбол әлеміндегі ең шулы стадион (131.76dBA).<ref>{{citation | title = Loudest Crowd Roar At A Sport Stadium | url = http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/1/loudest-crowd-roar-at-a-sports-stadium| publisher = Guinness World Records| date = 22 наурыз 2011}}</ref> === Галатасарайдың Түркиядағы әйгілігі === 2000 жылдан бергі БАҚ өкілдерінің сауалнамасына сәйкес, Галатасарай — футбол жанкүйерлері арасында Түркиядағы ең әйгілі клуб болып табылады.2012 жылдың маусымында өткізілген соңғы сауалнамаға сәйкес, Галатасарай 41.8%-бен көш бастап келеді.Тиісінше, екінші орында — Фенербахче (35.9%), үшінші орында — Бешикташ (16.3%) және төртінші орында — Трабзонспор (4.7%) орналасқан.<ref name="internethaber1">{{cite web|url=http://www.internethaber.com/en-fazla-taraftar-kimde-60926h.htm |title=En fazla taraftar kimde? |publisher=Internethaber.com |date=3 ақпан 2000 / 12 қазан 2006 |accessdate=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ligtv.com.tr/haber/taraftarin-gercek-yuzu |title=Taraftarın gerçek yüzü! |publisher=Ligtv.com.tr |date=15 желтоқсан 2008 |accessdate=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.samanyoluhaber.com/spor/En-cok-taraftar-hangi-takimda-ISTE-CEVABI/408100/ |title=En çok taraftar hangi takımda? İŞTE CEVABI |publisher=Samanyolu Haber |date= 6 сәуір 2010 |accessdate=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.sabah.com.tr/SabahSpor/Futbol/2012/06/13/turkiyede-en-cok-taraftara-sahip-takim-hangisi# |title=Türkiye'de En Çok Taraftara Sahip Takım Hangisi? |publisher=Sabah Gazetesi Spor Sayfası |date= 13 маусым 2012|accessdate=}}</ref> === Ыстамбұлдағы дербилер === [[File:Galatasaray-Fenerbahçe 1913-14.jpg|thumb|Фенербахче және Галатасарай футбол клубтары 1913–1914]] Ыстамбұлдан шыққан Бешикташ, Фенербахче және Галатасарай футбол клубтары ғасырдан астам уақыт бойы бір-біріне бәсекелестік көрсетуде.Галатасарай-Фенербахче арасындағы ойын-Ыстамбұлдағы және Түркия футболындағы ең басты дерби болып табылады.Жанкүйерлердің пікірінше Супер лиганының дербиді ұтпай жеңімпазы болу — құр бекершілік. == Клуб жетістіктері == === Халықаралық === *'''УЕФА Суперкубогы''' : '''Жеңімппаз (1):''' 2000 *'''[[УЕФА Кубогы (кубок)|УЕФА Кубогы]]''' : '''Жеңімпаз (1):''' 1999–2000 *'''[[УЕФА Чемпиондар Лигасы]]''' : ''Жартылай финал (1):'' 1988–1989 : ''Ширек финал (5):'' 1962–1963, 1969–70, 1993–1994, 2000–2001, 2012–13 : ''1/16 финал (2):'' 2001–02, 2013–14 *'''УЕФА Кубок Иегерлер Кубогы''' : ''Ширек финал (1):'' 1991–1992 *'''Эмират Кубогы''' : '''Жеңімпаз (1):''' 2013 *'''Turkish Airlines Antalya Cup''' : '''Жеңімпаз (1):''' 2014 ===Ұлттық=== * '''Супер Лига''' : '''Жеңімпаз (24): (рекорд)''' 1961–62, 1962–63, 1968–69, 1970–71, 1971–72, 1972–73, 1986–87, 1987–88, 1992–93, 1993–94, 1996–97, 1997–98, 1998–99, 1999–2000, 2001–02, 2005–06, 2007–08, 2011–12, 2012–13, 2012/13, 2014/15, 2017/18, 2018/19, 2022/23, 2023/24 * '''Түркия Кубогы''' : '''Жеңімпаз (15): (рекорд)''' 1963, 1964, 1965, 1966, 1973, 1976, 1982, 1985, 1991, 1993, 1996, 1999, 2000, 2005, 2014 * '''Түрік Суперкубогы''' : '''Жеңімпаз (13): (рекорд)''' 1966, 1969, 1972, 1982, 1987, 1988, 1991, 1993, 1996, 1997, 2008, 2012, 2013 ===Басқа да=== * '''Ұлттық Лига: ** '''Winners (1): ''' 1938–39 * '''Әуесқой Чемпионат: ** '''Winners (1): ''' 1953 * '''Түркия Премьер-министр кубогы:''' ** '''Winners (5):''' 1975, 1979, 1986, 1990, 1995 * '''TSYD Кубогы:''' ** '''Winners (12):''' 1963, 1966, 1967, 1970, 1977, 1981, 1987, 1991, 1992, 1997, 1998, 1999 * '''Ататүрік Кубогы:''' ** '''Winners (1):''' 1928 * '''50 жылдық кубогы:''' ** '''Winners (1):'''1973 * '''Ыстамбұл Футбол Лигасы:''' ** '''Жеңімпаз (15):''' 1908–09, 1909–10, 1910–11, 1914–15, 1915–16, 1921–22, 1924–25, 1925–26, 1926–27, 1928–29, 1930–31, 1948–49, 1954–55, 1955–56, 1957–58 * '''Ыстамбұл Футбол Кубогы:''' ** '''Жеңімпаз (2):''' 1942, 1943 * '''Ыстамбұл Кубогы:''' ** '''Winners (1):''' 1932–33 * '''Одақ кубогы:''' ** '''Winners (1):''' 1909 ===УЕФА рейтингі=== {{updated|5 Aug 2014.}}<ref>{{cite web|url=http://www.uefa.com/memberassociations/uefarankings/club/index.html |title=UEFA coefficients |work=[[UEFA]].com |publisher=[[UEFA]] |accessdate=19 мамыр 2014}}</ref> {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- ! Орын !! Ел !! Комада !! Ұпай |- |31 |{{flagicon|RUS}} |ЦСКА |49.799 |- |32 |{{flagicon|Spain}} |Севилья |48.799 |- |33 |{{flagicon|POR}} |Спортинг |48.726 |- |''34'' ||{{flagicon|TUR}} |'''Галатасарай''' |47.980 |- |35 |{{flagicon|UKR}} |Динамо Киев |47.166 |- |36 |{{flagicon|NED}} |АЗ Алкмаар |45.612 |- |37 |{{flagicon|ITA}} |Лацио |45.568 |} == Қазіргі ағымдағы құрам == {{Fs start}} {{Fs player|no= 1|nat=Uruguay|pos={{comment|Қп|Қақпашы}}|name=Фернандо Муслера}} {{Fs player|no=3|nat=Brazil|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Фелипе Мело}} {{Fs player|no= 4|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Хамит Алтынтоп}} {{fs player|no= 5|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Гёкхан Зан}} {{Fs player|no=6|nat=Switzerland|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Блери́м Джема́йли}} {{fs player|no= 7|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Айдын Йылмаз}} {{Fs player|no= 8|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Cельчук Инан|other=Капитан}} {{fs player|no= 9|nat=Turkey|pos={{comment|Ш|Шабуылшы}}|name=Умут Булут}} {{Fs player|no=10|nat=Netherlands|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Уэсли Снайдер|other=Вице-капитан}} {{fs player|no=11|nat=Portugal|pos={{comment|Ш|Шабуылшы}}|name=Брума}} {{Fs player|no=13|nat=Brazil|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Алекс Теллес}} {{Fs player|no=17|nat=Turkey|pos={{comment|Ш|Шабуылшы}}|name=Бурак Йылмаз}} {{fs player|no=18|nat=Germany|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Синан Гумуч}} {{Fs player|no=19|nat=Macedonia|pos={{comment|Ш|Шабуылшы}}|name=Горн Пандев}} {{Fs player|no=20|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Фуркан Өзчал}} {{fs player|no=21|nat=Cameroon|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Орелье́н Шеджу́}} {{fs mid}} {{fs player|no=22|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Хакан Балта}} {{fs player|no=23|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Йсын Өзтекин}} {{Fs player|no=26|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Семих Кайа}} {{fs player|no=28|nat=Germany|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Корай Гунтер}} {{fs player|no=29|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Олжан Адын}} {{Fs player|no=35|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Йекта Куртулуч}} {{fs player|no=38|nat=Turkey|pos={{comment|Қп|Қақпашы}}|name=Синан Болат}} {{fs player|no=40|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Эмре Жан Жочкун}} {{fs player|no=43|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Бирхан Ватансевер}} {{Fs player|no=52|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Эмре Чолак}} {{Fs player|no=67|nat=Turkey|pos={{comment|Қп|Қақпашы}}|name=Эрай Ишджан}} {{Fs player|no=68|nat=Turkey|pos={{comment|Қп|Қақпашы}}|name=Алперен Уйсал}} {{Fs player|no=77|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Тарык Чамдал}} {{Fs player|no=88|nat=Turkey|pos={{comment|Қр|Қорғаушы}}|name=Вейсел Сары}} {{fs player|no=90|nat=Turkey|pos={{comment|ЖҚ|Жартылай қорғаушы}}|name=Умут Гүндоган}} {{Fs end}} === Академия және Резервшілер === Бүкіл жыл бойы ашық Галатасарай футбол академиясы 7 және 15 жас аралығындағы балаларды дайындап қана қоймай, үйренгенін іс жүзінде асыруға көңіл бөледі.Түркия ұллтық құрамасында 300-ден астам шәкірттері ойын көрсеткен академия [[Түркия]]дағы табысты академиялардың бірі болып табылады. Бұл ұйым 75 футбол академияларынан құралады.Академиялар тек қана [[Түркия]]да емес, сонымен қатар [[Аустралия]], [[Нидерланд]], [[Ұлыбритания]] және [[Германия]] мемлекеттерінде орналасқан. Галатасарай резервтік командасы (Галатарай А2) Түркиядағы резервіліктерге арналған лигада (А2 лига) өнер көрсетеді.Клуб құрамасы негізінен 23 жасқа толмаған ойыншылардын құралады.А2 лигасының 8 мәрте 1989-90, 1993–94, 2004–05, 2005–06, 2006–07, 2010-11 жылдары жеңімпазы болды.<ref>{{cite web |url=http://www.tff.org/default.aspx?pageID=377 |title=A2 ve PAF Lig Arşiv Sayfası |publisher=Turkish Football Federation |lang=tr}}</ref> ==== Клуб капитаны ==== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең</font></span> |- {| class="wikitable" |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Адиль Гирай | 1920–24 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Нихат Бекдик | 1924–36 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Гундуз Кылыч | ?–1953 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Булент Екен | 1953–54 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Жочкун Өзары | 1954–60 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Тургай Черен | 1960–67 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Метин Октай | 1967–69 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Талат Өзкарслы | 1969–71 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Угур Көкен | 1971–73 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Музаффер Сипахи | 1973–75 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Нихат Акбай | 1975–78 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Мехмет Огуз | 1978–79 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Угур Көкен | 1971–73 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Гөумен Өзденак | 1979–80 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Фатих ТЕрим | 1980–1985 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Жунейт Танман |1985–1991 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Ердал Кесер |1991–1994 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Тугай Керимоглу |1994–1995 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Булент Коркмаз |1995–2005 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Ханан Шукюр |2005–2008 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Умит Каран |2008–2009 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Арда Туран |2009–2011 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Айхан Акман |2011–2012 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Сабри Сарыоглу |2012–2014 |- |align="left"|{{Flagicon|TUR}} Селчук Инан |2014– |} == Техникалық қызметкерлер== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Қызметі</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> |- |Бас жаттықтырушы||{{flagicon|Italy}} Роберто Манчини |-bgcolor=#EFEFEF |Бас жаттықтырушы ассистенті ||{{flagicon|Italy}} Габриэле Пин |- |Бас жаттықтырушы ассистенті ||{{flagicon|Italy}} Ренцо Каселлато |-bgcolor=#EFEFEF |Қақпашылар жаттықтырушысы ||{{flagicon|Brazil}} Клаудио Таффарел |- |Қақпашылар жаттықтырушысы ||{{flagicon|Italy}} Винченцо ди Палма |-bgcolor=#EFEFEF |Физикалық дайындық жаттықтырушысы ||{{flagicon|Italy}} Джиамбаттиста Вентурати |- |Бас скаут ||{{flagicon|Turkey}} Эмре Уткужан |} == Клуб президенттері== {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең</font></span> |- |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Фарук Сурен |1996–01 |-bgcolor=#EFEFEF |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Мехмет Жансун |2001–02 |- |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Өзхан Жанайдын |2002–08 |-bgcolor=#EFEFEF |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Аднан Полат |2008–11 |- |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Унал Айсал |2011– |} == Бас жаттықтырушылар == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> |- |1996–00||{{flagicon|Turkey}} Фатих Терим |-bgcolor=#EFEFEF |2000–02||{{flagicon|Romania}} Мирча Луческу |- |2002–03||{{flagicon|Turkey}} Фатих Терим |-bgcolor=#EFEFEF |2003–04||{{flagicon|Turkey}} Фатих Терим<br />{{flagicon|Romania}} Георге Хаджи |- |2004–05||{{flagicon|Romania}} Георге Хаджи |-bgcolor=#EFEFEF |2005–07||{{flagicon|Belgium}} Ерик Геретс |- |2007–08||{{flagicon|Germany}} Карл-Хейнз Фелдкамп<br />{{flagicon|Turkey}} Жеват Гулер |-bgcolor=#EFEFEF |2008–09||{{flagicon|Germany}} Скиббе Михаэль<br />{{flagicon|Turkey}} Бюлент Коркмаз |- |2009–10||{{flagicon|Netherlands}} Франк Райкард |-bgcolor=#EFEFEF |2010–11||{{flagicon|Netherlands}} Франк Райкард<br />{{flagicon|Romania}} Георге Хаджи<br />{{flagicon|Turkey}} Бюлент Юндер |- |2011–13||{{flagicon|Turkey}} Фатих Терим |- |2013-14||{{flagicom|Itay}} Фатих Терим<br />{{flagicon|Italy}} Роберто Манчини |- |2011–13||{{flagicon|Italy}} Че́заре Пранделли |} == Демеушілері == {| | {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Атауы</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Демеушілік түрі</font></span> |- | Түрік Телеком || Басты демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | Nike || Техникалық демеуші |- | General Motors || Ресми демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | Ülker || Ресми демеуші |- | Avea || Ресми демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | HCL Me || Ресми демеуші |- | Opel || Ресми демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | [[Turkish Airlines]] || Ресми демеуші |- | Medical Park || Ресми демеуші |} | || | {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Атауы</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Демеушілік түрі</font></span> |-bgcolor=#EFEFEF | Hedef Filo Hizmetleri || Ресми демеуші |- | MNG Kargo || Ресми демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | HDI-Gerling || Ресми демеуші |- | Bilyoner || Ресми демеуші |-bgcolor=#EFEFEF | W Collection || Ресми демеуші |- | JohnsonDiversey || Ресми жеткізуші |-bgcolor=#EFEFEF | GNC || Ресми жеткізуші |- | Power plate || Ресми жеткізуші |-bgcolor=#EFEFEF | Yandex || Ресми жеткізуші |} |} ==Ең көп гол соққан ойыншылар тізімі== {| class="wikitable sortable" cellpadding="3" style="text-align: center;" |- | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">№</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Ойын</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Гол</font></span> |- |1 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Метин Октай ||324 ||294 |-bgcolor=#EFEFEF |2 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Хакан Шюкур ||392 ||228 |- |3 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Ариф Ердем ||292 ||120 |-bgcolor=#EFEFEF |4 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Танжи Чолак ||107 ||116 |- |5 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Гүндүз Кылыш ||129 ||104 |-bgcolor=#EFEFEF |6 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Гөкмен Өзденак ||306 ||101 |- |} ==Ең көп матч ойнаған ойыншылар тізімі== {| class="wikitable sortable" cellpadding="3" style="text-align: center;" |- |bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">№</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Аты</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Ойын</font></span> | bgcolor="#A32638"|<span style="color:#FFB300"><font face="kz taurus">Кезең</font></span> |- |1 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Булент Коркмаз ||613 ||1987-2005 |-bgcolor=#EFEFEF |2 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Хакан Шюкур ||549 ||1992-2008 |- |3 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Жунейт Танман ||535 ||1973-1991 |-bgcolor=#EFEFEF |4 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Ариф Ердем ||499 ||1991-2005 |- |5 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Ергүн Пенбе ||438 ||1994-2007 |-bgcolor=#EFEFEF |6 |align="left"|{{flagicon|Turkey}} Фатих Терим ||435 ||1974-1985 |- |} ==Дереккөздер мен тораптар== <div class="references" style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px" > <references/> </div> ==Әдебиеттер== * Birand, M. A., & Polat, M. M. (2006). ''Passion that continues for 100 years''. İstanbul: D Yapım. OCLC 164788939 * Turagay, U., Özgün, G., Gökçin, B., Ahunbay (2006). ''17 мамыр: The story of a championship''. İstanbul: D Yapım. OCLC 169899400 * Hasol, D. (2004). ''Dreams/realities in Galatasaray''. İstanbul: Yapı Yayın. ISBN 978-975-8599-44-8 * Tuncay, B. (2003). ''Galatasaray with European Success and Notable Players''. Yapı Kredi Kü̈ltü̈r Sanat Yayıncılık. ISBN 978-975-08-0427-4 * Yamak, O. (2001). ''Galatasaray: Story of 95 years''. Sinerji. OCLC 59287768 * Çakar, A. (1995). ''90 questions about history of Galatasaray SK''. Cağaloğlu, İstanbul: Demir Ajans Yayınları. OCLC 42434622 * Tekil, S. (1986). ''History of Galatasaray, 1905–1985.'' Galatasaray Spor Kulübü. OCLC 25025508 * Tekil, S. (1983). ''Galatasaray 1905–1982: Memories''. Arset Matbaacılık Koll. Şti. OCLC 62614035 * İsfendiyar, F. (1952). ''History of Galatasaray''. İstanbul: [Doğan Kardeş yayınları]. OCLC 27753643 {{Галатасарай негізгі құрам}} {{Супер лига}} {{УЕФА Чемпиондар лигасы}} {{УЕФА Кубогы мен УЕФА Еуропа лигасының жеңімпаздары}} {{УЕФА Суперкубогының иегерлері}} [[Санат:Алфавит бойынша футбол клубтары]] [[Санат:1905 жылы құрылған футбол клубтары]] [[Санат:Түркия футбол клубтары]] pk0okr3xu1sy4scehw8jdteeihvwmjt 0 504276 3486546 3486300 2025-07-06T14:44:34Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-124]] бетін [[Антонов Ан-124]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486084 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Ан-124 Руслан |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = [[Антонов]], [[Авиастар-СП]] |мемлекеті = [[КСРО|Кеңес Одағы]] |суреті = Polet Airlines An-124 RA-82075 in flight 28-Jul-2011.jpg |қолтаңба = [[Polet Airlines]] әуе комапаниясының Ан-124 ұшағы Шереметьево Халықаралық әуежайына қонуда, шілде, 2011 жыл. |жобалаушысы = |конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[26 желтоқсан]] [[1982]]<ref>[http://www.antonov.com/news/index.xml?news=antk-main/news_200712241.xml "Antonov" News]. antonov.com</ref> |эксплуатация басталуы = [[1986 жыл]] |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Ресей әскери күштері]] |басқа эксплуатанттары = [[Antonov Airlines]] <br/>[[Volga-Dnepr Airlines]] |өндіріс жылдары = 1982– қазіргі уақыт |шығарылған бірліктері = |жобалау құны = |бірлігінің құны = US$70–100&nbsp;million<ref>[http://www.casr.ca/id-antonov-costs.htm]</ref> |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Антонов Ан-225]] |ортаққордағы санаты = }} '''Антонов Ан-124 ''Руслан''''' ([[НАТО]] кодификациясымен '''Condor''' — ''«Кондор»'') - ауыр әскери-көліктік [[ұшақ]]. [[Антонов|Антонов атындағы ТКБ-ды]] жобаланған. == Модификациялары == * '''«Изделие 400»''' — проекттік жұмыстық шифр; * '''Ан-124''' — базалық әскери-көліктік [[ұшақ]] модификациясы; * '''Ан-124''' — комерциялык транспорттык ұшақ; * '''Ан-124-100М''' — азайтылған экипаж санымен (6-дан 4 адамға дейн) жане модернизацияланған радиоэлектронды құралдармен жабдықталған Ан-124-100 ұшағынын модификациясы; * '''Ан-124-100М-150''' — 124-100 модификациясы, түрлендірілген бүйірмен [[Радиоэлектр жабдықтар|РЭЖ]] және кішірейтілген экипаж санымен (6-дан 4 адамға дейін), сонымен бірге үлкейтілген көтеру мүмкіндігімен, 150 тонна. == Дереккөздер == <references/> {{Антонов ұшақтары}} {{Aero-stub}} [[Санат:Әскери-көліктік ұшақтар]] [[Санат:Украина ұшақтары]] b5g0ts6ct0tmys78vd76am9ybejxl4h 0 504788 3486637 3394265 2025-07-07T03:37:07Z KoshkoDeva 156878 Ақпарат қостым 3486637 wikitext text/x-wiki {{Тұлға | Аты-жөні = Айқын Төлепберген | Сурет = | Туған күні = 10 ақпан 1982 | Туған жері = [[Алматы]], [[Қазақстан]] | Азаматтығы = {{KAZ}} | Кәсібі = әнші, актер, режиссер | Белсенді жылдары = 2000 жылдан бері | Жанры = поп, эстрада | Лақап аты = Айқын | Білім = [[Қазақ ұлттық техникалық университеті]] | Балалары = Ансар, Асылым, Санжар, Айя | Жұбайы = Асель (бұрынғы), [[Жұлдыз Өмірғали]] }} '''Айқын Төлепберген''' (толық аты-жөні: ''Төлепберген Айқын Нұртанұлы''; 1982 жылы 10 ақпанда, [[Алматы]] қаласында туған) — [[қазақ]] әншісі, актер және режиссер. Ол алғаш рет «[[Superstar KZ]]» байқауы арқылы танымал болды. Қазақ эстрадасында белсенді қызмет етіп, бірнеше хит әндер мен альбомдар шығарған. == Өмірбаяны == === Ерте өмірі және білімі === Айқын Алматы қаласында дүниеге келген. Әкесі — Нұртан Төлепберген, журналист және әдебиеттанушы; анасы — Гүлзода Төлепберген, банк қызметкері. Айқынның інісі Айдын — инженер, апасы Гаухар — педагог. Балалық шағында музыкаға қызығып, домбыра тартып, ән жазған. Мектеп кезінде спортпен — таэквондо, футбол, волейбол, баскетбол, регби — айналысқан. Қазақ ұлттық техникалық университетінде баспагер-инженер мамандығын меңгерген. Университет кезінде музыкалық байқауларға қатысып, «Мистер ҚазҰТУ» атағына ие болған. == Музыкалық карьерасы == Айқынның музыкадағы жолы «SuperStar.KZ» байқауынан басталды. 2006 жылы «Жаңа әуез» байқауында 7-орынға ие болды. 2013 жылы «Түрквизион» байқауында жартылай финалист, ал 2017 жылы «Жібек жолы жұлдызы» байқауында 2-орын алды. === Хит әндері мен альбомдары === Айқын қазақ және орыс тілдерінде ән айтады. Белгілі әндері: * «Алтыным» * «Сағыныш» * «Ерке қыз» (2014) * «Төлепберген таным» (2016) * «Я за тебя умру» * «Сендей ару жоқ» * «Жүрегім ақ» (2020) * «Крепче держи», «Сенші маған шын айтамын» (2021) === Дуэттер === * «Асылым» (2013) — Ал Насрмен * «Кожды ден» (2016) — Сосо Павлиашвилимен (EMA-2016) * «Жол» (2021) — Турал Эверест пен Аргонямен * «Өтіп кетті» (2022) — АЗ-пен (Азамат Зенкаев) * «Любовь слепая» (2023) — Никамен === Альбомдары === * «Асылым» (2015) * «Корабль» (2016) === Жаңа клип === 2025 жылы Айқын «Жалғыз сен» атты жасанды интеллектпен жасалған анимациялық клип шығарды. Болашақтағы қаланы, ұшатын көліктерді бейнелеген клип [[YouTube]] платформасында жарық көрді. == Кино саласы == 2021 жылы Айқын «Менің сақинам қайда?» атты комедиялық фильмнің режиссері әрі бас орындаушысы болды. Фильм 171 миллион теңге табыс жинады. == Жеке өмірі == Айқын екі рет үйленген. Бірінші некеден — ұлы Ансар және қызы Асылым, екінші некеден — ұлы Санжар және қызы Айя. Қазіргі жұбайы — әнші [[Жұлдыз Өмірғали]]. 2024 жылы екінші той жоспарланған. Хоббилері: бокс, шаңғы және биллиард. 2021 жылы АҚШ-та шығармашылық сапарда болды. Алматыда өз үйін салып, көпшілікке таныстырды. == Марапаттар мен жетістіктері == * 2000 — «Мистер ҚазҰТУ» * 2006 — «Жаңа әуез» байқауы — 7-орын, арнайы сыйлық * 2013 — «Түрквизион» жартылай финалист * 2017 — «Жібек жолы жұлдызы» — 2-орын * 2021 — «Менің сақинам қайда?» фильмі — 171 млн теңге табыс * 2025 — «Жалғыз сен» — жасанды интеллектпен жасалған клип == Дереккөздер == * [https://kk.wikipedia.org/wiki/Айқын_Төлепберген Айқын Төлепберген Уикипедия] * [https://www.nur.kz/family/gloss/1602829-ajkyn-tolepbergen-biografia-licnaa-zizn/ Биографиялық мақала] * [https://aikyn.kz/280573/zhasandy-intellekt-onerde--ayk-yn-tolepbergen-zhan-a-klipin-u-syndy Жасанды интеллектпен жасалған клип туралы мақала] [[Санат:Қазақ әншілері]] [[Санат:1982 жылы туғандар]] [[Санат:Қазақ актерлері]] [[Санат:Қазақ режиссерлері]] ==Биография== [[Албан руы|Албан]] руынан шыққан.<ref>https://m.facebook.com/story.php/?id=100022680831526&story_fbid=1553063778792968</ref><ref>https://www.instagram.com/reel/C9BsuqaIn1u/?igsh=MW83cW4yMGdjaDQzcQ==</ref> '''туған күні, айы, жылы:''' 10.02.1982 ж. '''Туған жері:''' [[Алматы қаласы]]. [[Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті|Қ. И. Сәтпаев ат. Қазақ Ұлттық Техникалық Университетін]] баспагер-инженер мамандығы бойынша бітірген. === Фильмдер === 2020 — «Менім сақинам қайда?» — Асқар<ref>[https://tengrinews.kz/news/film-gde-moe-koltso-sobral-kazahstanskom-prokate-171-million-441378/ Фильм "Где мое кольцо?" собрал в казахстанском прокате 171 миллион тенге. tengrinews.kz]</ref> ==Жетістіктері:== 1.«Мистер ҚазҰТУ-2000», 2. «Superstar KZ» финалисті, 3. «Новая волна 2006» байқауына қатысушы. 4. <<Астана жұлдызы>> наминация иегері Продюсері [[Эрик Тастембеков]] . ==Дереккөздер== 1. http://meta.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140110030418/http://meta.kz/ |date=2014-01-10 }} 2. http://music.nur.kz/artist_bio-10267-ajkin-tolepbergen {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116101934/http://music.nur.kz/artist_bio-10267-ajkin-tolepbergen |date=2014-01-16 }} [[Санат:Қазақстан әншілері]] [[Санат:1982 жылы туғандар]] [[Санат:Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті түлектері]] [[Санат:Қазақстан актерлері]] j30mfyg9yquh3k5s9m6pd5gkdd2mj37 0 513768 3486556 3486319 2025-07-06T14:47:11Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан 24]] бетін [[Антонов Ан 24]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3368223 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Ан-24 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Антонов Ан-24 07306301, Днепропетровск RP5513.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[20 қазан]] [[1959]] |эксплуатация басталуы = 1962 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Антонов Желісі]] |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1962]] — [[1979]] |шығарылған бірліктері = 1367<br/>([[Xian Y-7]] қытайдыкімен қоса ) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Ан-26]]<br/>[[Ан-30]]<br/>[[Ан-32]]<br/>[[Ан-34]]<br/>[[Xian Y-7]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-24 }} '''Ан-24''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coke''' — ''«Құрым»'' — орташа және төмен қащықтағы желілерде ұшуға арналған көліктік ұшақ. Ұшу қашықтығы 2000 км. Крейсерлік жылдамдығы: 450 км/сағ. Максималды ұшу мас: 21 т. Екі турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АИ-24, АИ-24Т (Ивченко) қадам өзгерілетін ауа винтпен АВ-72, АВ-72Т. '''Ан-24''' [[1959]] жылдан [[1979 жыл]]ға дейін өндірілді. 1200 астама ұшақ жасалынды, 101 қолдануда. 1960 жылдардын басынан кәзіргі уақытқа дейін ТМД, Ресей/КСРО елдерінде жергілікті әуе желілерінде негізгі ұшақ болып қалып отыр. == Жасалыну тарихы == Жергілікті әуе желілеріне арналған жаңа екі қозғалтқышты көліктік '''Ан-24'' 'ұшағынын жобалануы 1958 жылы Антонов [[ЗХБ]]-сында басталды. Тапсырма бойнша ұшақ келесі нормативтерге сай болу керек еді: 4000 кг дейінгі эквивалентті жолаушылар массассын 400 км қашықтыққа дейін, крейсерлік жылдамдық 450 км/сағ(АИ-24 қозғалтқышынын қолдануы қарастырылған). Бірінші ұшуын '''Ан-24''' [[1959 жыл]]ы 20 қазанда жүзеге асырды, штурвал алдында ұшқық-сынаушы Г. И. Лысенко болды. 1961 жылы мемлекеттік және зауыттық сынаулар өтті. Сериялық шығарылуы [[1962 жыл]]ы Киевтегі Авиант зауытында басталды. 1962 жылдың қыркүйегінде жолаушылар мен бірге бірінші техникалық ұшу өтті. 1962 31 қазаныңда [[Киев]] — [[Херсон]] бағытында ұшағтың жүйелі қолдануы басталды. Ұшақтың өндірілуі 1979 жылға дейін жалғасты. 1962 жылдан 1979 жылға дейін 1200 ұшақтай жасалынды, оның 1028-нін Киевтегі «Авиант» зауоты өндірді. Сонымен бірге '''Ан-24''' [[ҚХР|Қытайда]] '''Xian Y-7''' атымен шығарылды. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ Ан-24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140722175526/http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ |date=2014-07-22 }} на страницах портала Авиа-Мир. * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://aviation-safety.net/database/dblist.php?field=typecode&var=044%&cat=%1&sorteer=datekey&page=1 Список потерянных самолётов] * [http://www.an-26.com An-26.com] * [http://an-26.com/An-26/index.php КОНСТРУКЦИЯ И ЛЕТНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ САМОЛЕТА Ан-26] * [http://an-26.com/eng/index.php АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] * [http://an-26.com/RU19A-300_boock-I/content.php РУ19А-300 Руководство по эксплуатации и техническому обслуживанию] == Қолданылған Әдебиет == * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 212—215. * История конструкций самолётов в СССР 1951—1965. — М.: «Машиностроение», 2002. — С. 77-87. * Коряка В. Ан-24 и его «братья». // [[Крылья Родины]]. — 1980. — № 11. — С. 25-27. * Сафонов С. Негражданские варианты пассажирского лайнера: О самолёте Ан-24. // Крылья Родины. — 1999. — № 10. — С. 1-3. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 110—117. [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Әскери-Транспорттық ұшақтар]] [[Санат:Антонов ұшақтары]] fptb6x7idb0a292muoed4srzeu4h2qc 3486560 3486556 2025-07-06T14:48:28Z MuratbekErkebulan 162992 Ан-24 Тен Антонов Ан-24 деп атын толық өзгерттім. Және Украина ұшақтары деген санатқа қостым бұл иақаланы 3486560 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-24 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Антонов Ан-24 07306301, Днепропетровск RP5513.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[20 қазан]] [[1959]] |эксплуатация басталуы = 1962 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Антонов Желісі]] |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1962]] — [[1979]] |шығарылған бірліктері = 1367<br/>([[Xian Y-7]] қытайдыкімен қоса ) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Ан-26]]<br/>[[Ан-30]]<br/>[[Ан-32]]<br/>[[Ан-34]]<br/>[[Xian Y-7]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-24 }} '''Антонов Ан-24''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coke''' — ''«Құрым»'' — орташа және төмен қащықтағы желілерде ұшуға арналған көліктік ұшақ. Ұшу қашықтығы 2000 км. Крейсерлік жылдамдығы: 450 км/сағ. Максималды ұшу мас: 21 т. Екі турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АИ-24, АИ-24Т (Ивченко) қадам өзгерілетін ауа винтпен АВ-72, АВ-72Т. '''Ан-24''' [[1959]] жылдан [[1979 жыл]]ға дейін өндірілді. 1200 астама ұшақ жасалынды, 101 қолдануда. 1960 жылдардын басынан кәзіргі уақытқа дейін ТМД, Ресей/КСРО елдерінде жергілікті әуе желілерінде негізгі ұшақ болып қалып отыр. == Жасалыну тарихы == Жергілікті әуе желілеріне арналған жаңа екі қозғалтқышты көліктік '''Ан-24'' 'ұшағынын жобалануы 1958 жылы Антонов [[ЗХБ]]-сында басталды. Тапсырма бойнша ұшақ келесі нормативтерге сай болу керек еді: 4000 кг дейінгі эквивалентті жолаушылар массассын 400 км қашықтыққа дейін, крейсерлік жылдамдық 450 км/сағ(АИ-24 қозғалтқышынын қолдануы қарастырылған). Бірінші ұшуын '''Ан-24''' [[1959 жыл]]ы 20 қазанда жүзеге асырды, штурвал алдында ұшқық-сынаушы Г. И. Лысенко болды. 1961 жылы мемлекеттік және зауыттық сынаулар өтті. Сериялық шығарылуы [[1962 жыл]]ы Киевтегі Авиант зауытында басталды. 1962 жылдың қыркүйегінде жолаушылар мен бірге бірінші техникалық ұшу өтті. 1962 31 қазаныңда [[Киев]] — [[Херсон]] бағытында ұшағтың жүйелі қолдануы басталды. Ұшақтың өндірілуі 1979 жылға дейін жалғасты. 1962 жылдан 1979 жылға дейін 1200 ұшақтай жасалынды, оның 1028-нін Киевтегі «Авиант» зауоты өндірді. Сонымен бірге '''Ан-24''' [[ҚХР|Қытайда]] '''Xian Y-7''' атымен шығарылды. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ Ан-24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140722175526/http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ |date=2014-07-22 }} на страницах портала Авиа-Мир. * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://aviation-safety.net/database/dblist.php?field=typecode&var=044%&cat=%1&sorteer=datekey&page=1 Список потерянных самолётов] * [http://www.an-26.com An-26.com] * [http://an-26.com/An-26/index.php КОНСТРУКЦИЯ И ЛЕТНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ САМОЛЕТА Ан-26] * [http://an-26.com/eng/index.php АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] * [http://an-26.com/RU19A-300_boock-I/content.php РУ19А-300 Руководство по эксплуатации и техническому обслуживанию] == Қолданылған Әдебиет == * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 212—215. * История конструкций самолётов в СССР 1951—1965. — М.: «Машиностроение», 2002. — С. 77-87. * Коряка В. Ан-24 и его «братья». // [[Крылья Родины]]. — 1980. — № 11. — С. 25-27. * Сафонов С. Негражданские варианты пассажирского лайнера: О самолёте Ан-24. // Крылья Родины. — 1999. — № 10. — С. 1-3. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 110—117. [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Әскери-Транспорттық ұшақтар]] [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:Украина ұшақтары]] eq2t8s2vjepn5ywdmz1hwkecgf4wrte 3486567 3486560 2025-07-06T14:50:54Z MuratbekErkebulan 162992 3486567 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-24 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Антонов Ан-24 07306301, Днепропетровск RP5513.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[20 қазан]] [[1959]] |эксплуатация басталуы = 1962 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Антонов Желісі]] |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1962]] — [[1979]] |шығарылған бірліктері = 1367<br/>([[Xian Y-7]] қытайдыкімен қоса ) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Антонов Ан-26]]<br/>[[Ан-30]]<br/>[[Ан-32]]<br/>[[Ан-34]]<br/>[[Xian Y-7]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-24 }} '''Антонов Ан-24''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coke''' — ''«Құрым»'' — орташа және төмен қащықтағы желілерде ұшуға арналған көліктік ұшақ. Ұшу қашықтығы 2000 км. Крейсерлік жылдамдығы: 450 км/сағ. Максималды ұшу мас: 21 т. Екі турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АИ-24, АИ-24Т (Ивченко) қадам өзгерілетін ауа винтпен АВ-72, АВ-72Т. '''Ан-24''' [[1959]] жылдан [[1979 жыл]]ға дейін өндірілді. 1200 астама ұшақ жасалынды, 101 қолдануда. 1960 жылдардын басынан кәзіргі уақытқа дейін ТМД, Ресей/КСРО елдерінде жергілікті әуе желілерінде негізгі ұшақ болып қалып отыр. == Жасалыну тарихы == Жергілікті әуе желілеріне арналған жаңа екі қозғалтқышты көліктік '''Ан-24'' 'ұшағынын жобалануы 1958 жылы Антонов [[ЗХБ]]-сында басталды. Тапсырма бойнша ұшақ келесі нормативтерге сай болу керек еді: 4000 кг дейінгі эквивалентті жолаушылар массассын 400 км қашықтыққа дейін, крейсерлік жылдамдық 450 км/сағ(АИ-24 қозғалтқышынын қолдануы қарастырылған). Бірінші ұшуын '''Ан-24''' [[1959 жыл]]ы 20 қазанда жүзеге асырды, штурвал алдында ұшқық-сынаушы Г. И. Лысенко болды. 1961 жылы мемлекеттік және зауыттық сынаулар өтті. Сериялық шығарылуы [[1962 жыл]]ы Киевтегі Авиант зауытында басталды. 1962 жылдың қыркүйегінде жолаушылар мен бірге бірінші техникалық ұшу өтті. 1962 31 қазаныңда [[Киев]] — [[Херсон]] бағытында ұшағтың жүйелі қолдануы басталды. Ұшақтың өндірілуі 1979 жылға дейін жалғасты. 1962 жылдан 1979 жылға дейін 1200 ұшақтай жасалынды, оның 1028-нін Киевтегі «Авиант» зауоты өндірді. Сонымен бірге '''Ан-24''' [[ҚХР|Қытайда]] '''Xian Y-7''' атымен шығарылды. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ Ан-24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140722175526/http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ |date=2014-07-22 }} на страницах портала Авиа-Мир. * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://aviation-safety.net/database/dblist.php?field=typecode&var=044%&cat=%1&sorteer=datekey&page=1 Список потерянных самолётов] * [http://www.an-26.com An-26.com] * [http://an-26.com/An-26/index.php КОНСТРУКЦИЯ И ЛЕТНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ САМОЛЕТА Ан-26] * [http://an-26.com/eng/index.php АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] * [http://an-26.com/RU19A-300_boock-I/content.php РУ19А-300 Руководство по эксплуатации и техническому обслуживанию] == Қолданылған Әдебиет == * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 212—215. * История конструкций самолётов в СССР 1951—1965. — М.: «Машиностроение», 2002. — С. 77-87. * Коряка В. Ан-24 и его «братья». // [[Крылья Родины]]. — 1980. — № 11. — С. 25-27. * Сафонов С. Негражданские варианты пассажирского лайнера: О самолёте Ан-24. // Крылья Родины. — 1999. — № 10. — С. 1-3. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 110—117. [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Әскери-Транспорттық ұшақтар]] [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:Украина ұшақтары]] 1mbn15sd6ifbas5pbwofub3098lw8cp 3486573 3486567 2025-07-06T14:52:25Z MuratbekErkebulan 162992 3486573 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-24 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Антонов Ан-24 07306301, Днепропетровск RP5513.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[20 қазан]] [[1959]] |эксплуатация басталуы = 1962 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Антонов Желісі]] |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1962]] — [[1979]] |шығарылған бірліктері = 1367<br/>([[Xian Y-7]] қытайдыкімен қоса ) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Антонов Ан-26]]<br/>[[Антонов Ан-30]]<br/>[[Ан-32]]<br/>[[Ан-34]]<br/>[[Xian Y-7]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-24 }} '''Антонов Ан-24''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coke''' — ''«Құрым»'' — орташа және төмен қащықтағы желілерде ұшуға арналған көліктік ұшақ. Ұшу қашықтығы 2000 км. Крейсерлік жылдамдығы: 450 км/сағ. Максималды ұшу мас: 21 т. Екі турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АИ-24, АИ-24Т (Ивченко) қадам өзгерілетін ауа винтпен АВ-72, АВ-72Т. '''Ан-24''' [[1959]] жылдан [[1979 жыл]]ға дейін өндірілді. 1200 астама ұшақ жасалынды, 101 қолдануда. 1960 жылдардын басынан кәзіргі уақытқа дейін ТМД, Ресей/КСРО елдерінде жергілікті әуе желілерінде негізгі ұшақ болып қалып отыр. == Жасалыну тарихы == Жергілікті әуе желілеріне арналған жаңа екі қозғалтқышты көліктік '''Ан-24'' 'ұшағынын жобалануы 1958 жылы Антонов [[ЗХБ]]-сында басталды. Тапсырма бойнша ұшақ келесі нормативтерге сай болу керек еді: 4000 кг дейінгі эквивалентті жолаушылар массассын 400 км қашықтыққа дейін, крейсерлік жылдамдық 450 км/сағ(АИ-24 қозғалтқышынын қолдануы қарастырылған). Бірінші ұшуын '''Ан-24''' [[1959 жыл]]ы 20 қазанда жүзеге асырды, штурвал алдында ұшқық-сынаушы Г. И. Лысенко болды. 1961 жылы мемлекеттік және зауыттық сынаулар өтті. Сериялық шығарылуы [[1962 жыл]]ы Киевтегі Авиант зауытында басталды. 1962 жылдың қыркүйегінде жолаушылар мен бірге бірінші техникалық ұшу өтті. 1962 31 қазаныңда [[Киев]] — [[Херсон]] бағытында ұшағтың жүйелі қолдануы басталды. Ұшақтың өндірілуі 1979 жылға дейін жалғасты. 1962 жылдан 1979 жылға дейін 1200 ұшақтай жасалынды, оның 1028-нін Киевтегі «Авиант» зауоты өндірді. Сонымен бірге '''Ан-24''' [[ҚХР|Қытайда]] '''Xian Y-7''' атымен шығарылды. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ Ан-24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140722175526/http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ |date=2014-07-22 }} на страницах портала Авиа-Мир. * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://aviation-safety.net/database/dblist.php?field=typecode&var=044%&cat=%1&sorteer=datekey&page=1 Список потерянных самолётов] * [http://www.an-26.com An-26.com] * [http://an-26.com/An-26/index.php КОНСТРУКЦИЯ И ЛЕТНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ САМОЛЕТА Ан-26] * [http://an-26.com/eng/index.php АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] * [http://an-26.com/RU19A-300_boock-I/content.php РУ19А-300 Руководство по эксплуатации и техническому обслуживанию] == Қолданылған Әдебиет == * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 212—215. * История конструкций самолётов в СССР 1951—1965. — М.: «Машиностроение», 2002. — С. 77-87. * Коряка В. Ан-24 и его «братья». // [[Крылья Родины]]. — 1980. — № 11. — С. 25-27. * Сафонов С. Негражданские варианты пассажирского лайнера: О самолёте Ан-24. // Крылья Родины. — 1999. — № 10. — С. 1-3. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 110—117. [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Әскери-Транспорттық ұшақтар]] [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:Украина ұшақтары]] 5qqmso3v9nfwdwui34frgc6ehq9hhk7 3486574 3486573 2025-07-06T14:53:07Z MuratbekErkebulan 162992 3486574 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-24 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Антонов Ан-24 07306301, Днепропетровск RP5513.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[20 қазан]] [[1959]] |эксплуатация басталуы = 1962 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Антонов Желісі]] |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1962]] — [[1979]] |шығарылған бірліктері = 1367<br/>([[Xian Y-7]] қытайдыкімен қоса ) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Антонов Ан-26]]<br/>[[Антонов Ан-30]]<br/>[[Антонов Ан-32]]<br/>[[Антонов Ан-34]]<br/>[[Xian Y-7]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-24 }} '''Антонов Ан-24''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Coke''' — ''«Құрым»'' — орташа және төмен қащықтағы желілерде ұшуға арналған көліктік ұшақ. Ұшу қашықтығы 2000 км. Крейсерлік жылдамдығы: 450 км/сағ. Максималды ұшу мас: 21 т. Екі турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АИ-24, АИ-24Т (Ивченко) қадам өзгерілетін ауа винтпен АВ-72, АВ-72Т. '''Ан-24''' [[1959]] жылдан [[1979 жыл]]ға дейін өндірілді. 1200 астама ұшақ жасалынды, 101 қолдануда. 1960 жылдардын басынан кәзіргі уақытқа дейін ТМД, Ресей/КСРО елдерінде жергілікті әуе желілерінде негізгі ұшақ болып қалып отыр. == Жасалыну тарихы == Жергілікті әуе желілеріне арналған жаңа екі қозғалтқышты көліктік '''Ан-24'' 'ұшағынын жобалануы 1958 жылы Антонов [[ЗХБ]]-сында басталды. Тапсырма бойнша ұшақ келесі нормативтерге сай болу керек еді: 4000 кг дейінгі эквивалентті жолаушылар массассын 400 км қашықтыққа дейін, крейсерлік жылдамдық 450 км/сағ(АИ-24 қозғалтқышынын қолдануы қарастырылған). Бірінші ұшуын '''Ан-24''' [[1959 жыл]]ы 20 қазанда жүзеге асырды, штурвал алдында ұшқық-сынаушы Г. И. Лысенко болды. 1961 жылы мемлекеттік және зауыттық сынаулар өтті. Сериялық шығарылуы [[1962 жыл]]ы Киевтегі Авиант зауытында басталды. 1962 жылдың қыркүйегінде жолаушылар мен бірге бірінші техникалық ұшу өтті. 1962 31 қазаныңда [[Киев]] — [[Херсон]] бағытында ұшағтың жүйелі қолдануы басталды. Ұшақтың өндірілуі 1979 жылға дейін жалғасты. 1962 жылдан 1979 жылға дейін 1200 ұшақтай жасалынды, оның 1028-нін Киевтегі «Авиант» зауоты өндірді. Сонымен бірге '''Ан-24''' [[ҚХР|Қытайда]] '''Xian Y-7''' атымен шығарылды. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ Ан-24] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140722175526/http://avia-mir.com/ru/an/an-24/ |date=2014-07-22 }} на страницах портала Авиа-Мир. * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://aviation-safety.net/database/dblist.php?field=typecode&var=044%&cat=%1&sorteer=datekey&page=1 Список потерянных самолётов] * [http://www.an-26.com An-26.com] * [http://an-26.com/An-26/index.php КОНСТРУКЦИЯ И ЛЕТНАЯ ЭКСПЛУАТАЦИЯ САМОЛЕТА Ан-26] * [http://an-26.com/eng/index.php АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] * [http://an-26.com/RU19A-300_boock-I/content.php РУ19А-300 Руководство по эксплуатации и техническому обслуживанию] == Қолданылған Әдебиет == * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 212—215. * История конструкций самолётов в СССР 1951—1965. — М.: «Машиностроение», 2002. — С. 77-87. * Коряка В. Ан-24 и его «братья». // [[Крылья Родины]]. — 1980. — № 11. — С. 25-27. * Сафонов С. Негражданские варианты пассажирского лайнера: О самолёте Ан-24. // Крылья Родины. — 1999. — № 10. — С. 1-3. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 110—117. [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Әскери-Транспорттық ұшақтар]] [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:Украина ұшақтары]] o4odvjek8q68yyexbv3di5rfyp5krod 0 513769 3486568 3486321 2025-07-06T14:51:40Z MuratbekErkebulan 162992 3486568 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-30 |типі = аэрофотосурет ұшағы |өндірушісі = |суреті = Antonov An-30.JPG |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = [[Балабуев, Пётр Васильевич|П. В. Балабуев]] |алғашқы ұшуы = [[21 тамыз]] [[1967]] |эксплуатация басталуы =1975 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = |шығарылған бірліктері = |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Антонов Ан 24]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-30 }} '''Антонов Ан-30''' (бұйым «ФК» немесе Ан-24ФК, ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Clank''' — ''«Сылдыр»'') — аэрофотосурет және әуе бақылау ұшағы. Антонов және Бериев [[ЗЖБ]]лары қосылып жобалаған. Ан-30 [[Ан 24]] және [[Ан-26]] ұшақтарының модификациясы болып табылады, және аэрофотосурет жұмыстары және аэрогеофизика жұмыстары бағытында жұмыс істеуге бағытталған. == Тарихы == Антонов Ан-30 ұшағынын жобалануы 1964 жылы басталды. Антонов [[ЗЖБ]]сынын алдына Ан 24 негізінде аэрофотосурет ұшағын жобалауға тапсырыс береді. Жобалау басында ұшақтың екі модификациясы жасалынды: [[Ан-30А]] азаматтық авиация үшін және [[Ан-30Б]] Әуе Әскери Күштер үшін, бірақ кейін біріңғай компоновкаға келді,яғни түрлі фото жабдықтар мен арнайы аппаратураны орнату. Алғаш рет бірнші ұшуын [[1967 жыл]]дын 21 тамызынды жүйеге асырды. [[1968 жыл]]дын шілдесінде зауоттық сыннақтар аяқталды. Ан-30 жүйелі өндіруге Киев авиация зауотында [[1971 жыл]]ы тұрғызылды. 1971 жылдан 1980 жылға дейін 115 ұшақ жасалындв, оның 23і экспортқа. Ан-30 [[Ауғанстан]], [[Болгария]], [[Вьетнам]], [[Қытай]], [[Куба]], [[Чехия]], [[Моңғолия]]. === Қолданылуы === Ан-30 ұшақтары жергілікті аумақтың аэрофототүсірілімін жасау, географиялық карталарды әзірлеу және жаңарту үшін кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, олар әртүрлі ведомстволардың сұранысы бойынша да жұмыс атқарды. Қазіргі уақытта Ан-30Б ұшақтары Ресей, Украина, Болгария, Қазақстан және басқа да елдерде «Ашық аспан туралы халықаралық келісім» аясында бақылау ұшуларына пайдаланылады.<ref>https://web.archive.org/web/20101118005818/http://www.airwar.ru/enc/spy/an30.html</ref> Сондай-ақ, аэрофототүсірілім жабдығы алынған Ан-30 ұшақтары көлік ұшағы ретінде немесе қосымша терезелер орнатылып, жылу мен дыбыс оқшаулағыш және діріл сіңіретін қаптамалармен жабдықталғаннан кейін, жолаушылар креслолары, салонға арналған желдеткіш және жарықтандыру жүйелері қойылып, '''Ан-30А-100''' моделіне айналады. Бұл нұсқада ұшақ 20 жолаушыны тасымалдауға арналған.<ref>https://web.archive.org/web/20101118005818/http://www.airwar.ru/enc/spy/an30.html</ref>{{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} 4579irf2yts79vxvfqdakh9yqdqkg45 3486569 3486568 2025-07-06T14:51:56Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-30]] бетін [[Антонов Ан-30]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486568 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-30 |типі = аэрофотосурет ұшағы |өндірушісі = |суреті = Antonov An-30.JPG |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = [[Балабуев, Пётр Васильевич|П. В. Балабуев]] |алғашқы ұшуы = [[21 тамыз]] [[1967]] |эксплуатация басталуы =1975 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = |шығарылған бірліктері = |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Антонов Ан 24]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-30 }} '''Антонов Ан-30''' (бұйым «ФК» немесе Ан-24ФК, ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Clank''' — ''«Сылдыр»'') — аэрофотосурет және әуе бақылау ұшағы. Антонов және Бериев [[ЗЖБ]]лары қосылып жобалаған. Ан-30 [[Ан 24]] және [[Ан-26]] ұшақтарының модификациясы болып табылады, және аэрофотосурет жұмыстары және аэрогеофизика жұмыстары бағытында жұмыс істеуге бағытталған. == Тарихы == Антонов Ан-30 ұшағынын жобалануы 1964 жылы басталды. Антонов [[ЗЖБ]]сынын алдына Ан 24 негізінде аэрофотосурет ұшағын жобалауға тапсырыс береді. Жобалау басында ұшақтың екі модификациясы жасалынды: [[Ан-30А]] азаматтық авиация үшін және [[Ан-30Б]] Әуе Әскери Күштер үшін, бірақ кейін біріңғай компоновкаға келді,яғни түрлі фото жабдықтар мен арнайы аппаратураны орнату. Алғаш рет бірнші ұшуын [[1967 жыл]]дын 21 тамызынды жүйеге асырды. [[1968 жыл]]дын шілдесінде зауоттық сыннақтар аяқталды. Ан-30 жүйелі өндіруге Киев авиация зауотында [[1971 жыл]]ы тұрғызылды. 1971 жылдан 1980 жылға дейін 115 ұшақ жасалындв, оның 23і экспортқа. Ан-30 [[Ауғанстан]], [[Болгария]], [[Вьетнам]], [[Қытай]], [[Куба]], [[Чехия]], [[Моңғолия]]. === Қолданылуы === Ан-30 ұшақтары жергілікті аумақтың аэрофототүсірілімін жасау, географиялық карталарды әзірлеу және жаңарту үшін кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, олар әртүрлі ведомстволардың сұранысы бойынша да жұмыс атқарды. Қазіргі уақытта Ан-30Б ұшақтары Ресей, Украина, Болгария, Қазақстан және басқа да елдерде «Ашық аспан туралы халықаралық келісім» аясында бақылау ұшуларына пайдаланылады.<ref>https://web.archive.org/web/20101118005818/http://www.airwar.ru/enc/spy/an30.html</ref> Сондай-ақ, аэрофототүсірілім жабдығы алынған Ан-30 ұшақтары көлік ұшағы ретінде немесе қосымша терезелер орнатылып, жылу мен дыбыс оқшаулағыш және діріл сіңіретін қаптамалармен жабдықталғаннан кейін, жолаушылар креслолары, салонға арналған желдеткіш және жарықтандыру жүйелері қойылып, '''Ан-30А-100''' моделіне айналады. Бұл нұсқада ұшақ 20 жолаушыны тасымалдауға арналған.<ref>https://web.archive.org/web/20101118005818/http://www.airwar.ru/enc/spy/an30.html</ref>{{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} 4579irf2yts79vxvfqdakh9yqdqkg45 0 513772 3486561 3486310 2025-07-06T14:49:09Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-26]] бетін [[Антонов Ан-26]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486095 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Ан-26 |типі = әскери транспорттық ұшақ |өндірушісі = Киев әуе зауоты |суреті = Antonov.an26.fairford.arp.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = В. А. Гарвардт |алғашқы ұшуы = [[21 мамыр]] [[1969 жыл]] |эксплуатация басталуы = 1973 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1969]] — [[1986]] |шығарылған бірліктері = 1398 |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Ан 24|Ан-24Т]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Ан-32]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-26 }} '''Ан-26''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Curl''' — ''«Боран»'') — Антонов [[ЗЖБ]]сімен жобаланған ұщақ.'''[[Ан-24]]''' бастапқы моделінің модификациясы. Жүк люгінің үлкендігі үшін жерден және автокөлік кузовынан жүктерді жәнеде басқа заттарды тию оңай. Ан-26 екі турбовинтті [[АИ-24]]ВТ қозғалтқыштармен және бір қосымша реактивті [[РУ-19А-300]] қозғалтқышымен жабдықталған. [[Қытай]] өзі жобалап өндіретін [[Y-14]] ұшағы бар, Ан-26 негізінде жасаланған. Кәзіргі уақытта [[Ан-26-100]] азаматтық ұшағы қолдануда, 43 сыйымдылығымен. == Сілтемелер == * [http://www.airwar.ru/enc/craft/an26.html Ан-26\\"Уголок неба"] * [http://www.airliners.net/search/photo.search?aircraft_genericsearch=Antonov%20An-26&distinct_entry=true Фотографии Ан-26] {{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} [[Санат: Украина ұшақтары]] oryp48w202wzjhff1hzarhzhp6fnqo4 3486566 3486561 2025-07-06T14:50:18Z MuratbekErkebulan 162992 3486566 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-26 |типі = әскери транспорттық ұшақ |өндірушісі = Киев әуе зауоты |суреті = Antonov.an26.fairford.arp.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = В. А. Гарвардт |алғашқы ұшуы = [[21 мамыр]] [[1969 жыл]] |эксплуатация басталуы = 1973 |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = [[1969]] — [[1986]] |шығарылған бірліктері = 1398 |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Ан 24|Ан-24Т]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[Ан-32]] |ортаққордағы санаты = Antonov An-26 }} '''Антонов Ан-26''' ([[НАТО]] кодификациясы бойынша '''Curl''' — ''«Боран»'') — Антонов [[ЗЖБ]]сімен жобаланған ұщақ.'''[[Антонов Ан-24]]''' бастапқы моделінің модификациясы. Жүк люгінің үлкендігі үшін жерден және автокөлік кузовынан жүктерді жәнеде басқа заттарды тию оңай. Ан-26 екі турбовинтті [[АИ-24]]ВТ қозғалтқыштармен және бір қосымша реактивті [[РУ-19А-300]] қозғалтқышымен жабдықталған. [[Қытай]] өзі жобалап өндіретін [[Y-14]] ұшағы бар, Ан-26 негізінде жасаланған. Кәзіргі уақытта [[Антонов Ан-26-100]] азаматтық ұшағы қолдануда, 43 сыйымдылығымен. == Сілтемелер == * [http://www.airwar.ru/enc/craft/an26.html Ан-26\\"Уголок неба"] * [http://www.airliners.net/search/photo.search?aircraft_genericsearch=Antonov%20An-26&distinct_entry=true Фотографии Ан-26] {{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} [[Санат: Украина ұшақтары]] mgp7lv4weo1y0hansukc7vwm9xjvm9a 0 513925 3486550 3486315 2025-07-06T14:45:10Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-34]] бетін [[Антонов Ан-34]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3159499 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Ан-34 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Rumanian Antonov An-24 RT on runway.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = Сумцов Виктор Алексеевич |алғашқы ұшуы = [[4 қыркүйек]] [[1961 жыл]] |эксплуатация басталуы = |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[КСРО Қарулы Күштері]] |басқа эксплуатанттары = [[Аэрофлот]] |өндіріс жылдары = [[1965]] — [[1971]] |шығарылған бірліктері = 226 ('''Ан-24РТ''' қоса) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Ан 24]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-34 }} '''Ан-34''' — әскери көліктік ұшақ, Антонов [[ЗЖБ]]сонда жобаланған. Жүктерді, сарбаздарды, десантшыларды және жарақат алған адамдарды тасымалдау үшін жобаланған. Қосымша бомбалушы ретінде қолданыла алады. == Жасалу тарихы және дамуы == [[1961 жыл]]ы [[Ан-24]] ұшағы көліктік ұшаққа өзгертіліп жобдақталған. Жолаушылар салоны жүк тасылу үшін өзгертіліп жабдықталған. Оң жақ бортта қосымша есік қосылды. Ұшақ алғашқы ұшуын [[1961 жыл]]дың 4 қыркүйегінде жасады. [[1962 жыл]]да [[ұшақ]] Мемлекеттік сынауларға өткізілді, бір қатар кемшіліктер табылды. Ұшақтың бас конструкторы [[Сумцов, Виктор Алексеевич]]. 'Ан-24РТ'''. == Модификациялары == * '''Ан-24 «Троянда»''' — әуе лаборотория * '''Ан-24РТ''' — қосымша қозғалтқышпен жабдықталған көліктік ұшақ. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-34/ Ан-34] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419134944/http://avia-mir.com/ru/an/an-34/ |date=2014-04-19 }} на страницах портала Авиа-Мир * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://www.an-26.com/eng АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] [[Санат:КСРО ұшақтары]] {{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} 9klq9mb58y880urfpb8vgx2iy2wogj7 3486554 3486550 2025-07-06T14:46:37Z MuratbekErkebulan 162992 Ан-34 Тен Антонов Ан-34 деп атауын өзгерттім. Және Украина ұшақтары деген санатқа қостым бұл мақаланы 3486554 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-34 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = Rumanian Antonov An-24 RT on runway.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ ЗЖБ]] |бас конструкторы = Сумцов Виктор Алексеевич |алғашқы ұшуы = [[4 қыркүйек]] [[1961 жыл]] |эксплуатация басталуы = |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[КСРО Қарулы Күштері]] |басқа эксплуатанттары = [[Аэрофлот]] |өндіріс жылдары = [[1965]] — [[1971]] |шығарылған бірліктері = 226 ('''Ан-24РТ''' қоса) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Ан 24]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-34 }} '''Антонов Ан-34''' — әскери көліктік ұшақ, Антонов [[ЗЖБ]]сонда жобаланған. Жүктерді, сарбаздарды, десантшыларды және жарақат алған адамдарды тасымалдау үшін жобаланған. Қосымша бомбалушы ретінде қолданыла алады. == Жасалу тарихы және дамуы == [[1961 жыл]]ы [[Ан-24]] ұшағы көліктік ұшаққа өзгертіліп жобдақталған. Жолаушылар салоны жүк тасылу үшін өзгертіліп жабдықталған. Оң жақ бортта қосымша есік қосылды. Ұшақ алғашқы ұшуын [[1961 жыл]]дың 4 қыркүйегінде жасады. [[1962 жыл]]да [[ұшақ]] Мемлекеттік сынауларға өткізілді, бір қатар кемшіліктер табылды. Ұшақтың бас конструкторы [[Сумцов, Виктор Алексеевич]]. 'Ан-24РТ'''. == Модификациялары == * '''Ан-24 «Троянда»''' — әуе лаборотория * '''Ан-24РТ''' — қосымша қозғалтқышпен жабдықталған көліктік ұшақ. == Сілтемелер == * [http://avia-mir.com/ru/an/an-34/ Ан-34] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140419134944/http://avia-mir.com/ru/an/an-34/ |date=2014-04-19 }} на страницах портала Авиа-Мир * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_173.html Фотографии Ан-24Т с аэродрома Саки (Украина)] * [http://www.an-26.com/eng АИ-24ВТ РУКОВОДСТВО по эксплуатации] [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат:Украина ұшақтары]] {{Aero-stub}} {{Антонов ұшақтары}} 1ecmflj11j5cl9wsv1ukkvm9vx5kx2h 0 513947 3486575 3486317 2025-07-06T14:54:50Z MuratbekErkebulan 162992 Мақала атын Ан-22 емес толық жаздым. Нәтижесі Антонов Ан-22 3486575 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-22 «Антей» |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Ташкент Әуе Зауыты |суреті = Russian Air Force An-22 RA-09344 Monino 2006-6-3.png |қолтаңба = Ресей ӘӘК-нің Ан-22 ұшағы |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ЗЖБ]] |бас конструкторы = А.Я.Белолипецкий |алғашқы ұшуы = [[27 ақпан]] [[1965 жыл]] |эксплуатация басталуы = [[1969]] |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Ресей ӘӘҚ]] |басқа эксплуатанттары = [[Антонов Желісі]] |өндіріс жылдары = [[1966]] — [[1976]] |шығарылған бірліктері = 68(-9) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-22 }} '''Антонов Ан-22 «Антей»''' («бұйым 100», [[НАТО кодтық белгілеуі|НАТО кодтау жүйесі]] бойынша: '''Cock''') — [[КСРО|кеңестік]] ауыр [[турбовинтті]] [[көліктік ұшақ]]. Бірінші кеңестік кеңфюзеляжды ұшақ. Алғаш рет аспанға [[1965 жыл]]ы көтерілді. Сериялы 68 ұшақ жасалынды, сонымен бірге сынаулар үшін екі бөлек ұшақ жасалынды. [[КСРО ӘӘҚ]]де қолданылды, [[Ресей ӘӘҚ]]та және [[Украина|украиндік]] [[Антонов желісі|«Antonov Airlines» желісінде]] қолдану жалғасын тапты. == Аэродинамикалық сызбанұсқасы == Төртқозғалтқыш турбовинтті жоғарыплан, екікильді қауырсынмен және жүктік люкпен жабдықталған. == Тарихы == [[Сурет:Antonov An-22 3.jpg|нобай|250 px|Антонов Ан-22 Украинада]] Антонов Ан-22 («бұйым 100») ұшағының жобалауы бойынша жұмыстар [[1960 жыл]]ы басталды, оны басқарған бас конструктор [[Белолипецкий, Алексей Яковлевич|А. Я. Белолипецкий]]<ref>[http://aviaros.narod.ru/an-22.htm Ан-22]</ref> басқарды. Жүктік кабина жобалауы сол кездегі әскери техниканы сыйдыру негізімен жобаланды, 50 тоннаға дейін. [[1961 жыл]]ы макеттік комиссияның «бұйым 100» бойынша мәжілісі өтті. [[1963 жыл]]ы прототип дайындалуы басталды, [[1964 жыл]]дың жазына таман дайын болды. [[1964 жыл]]дың [[18 тамыз]] күні бірінші ұшақ ұшу сынақтарына берілді. Осы уақыттан бастап ұшақ '''Ан-22 «Антей»''' атауын алды. Алғаш ұшуын '''Ан-22''' [[1965 жыл]]дың [[27 ақпан]]ында [[Киев]] Әуе зауотынын аэродромынан [[Узин]] әскери аэродромына өткізді. Кабина ішінде Ю. В. Курлина, ал екінші пилот В. И. Терског, [[штурман]] П. В. Кошкина, бортинженер В. М. Воротникова, бортэлектрик М. П. Раченко, бортрадист Н. Ф. Дробышева және жетекші инженер. Н. Шаталов болды. Бірінші халықтық ұшақ демонстрациясы [[1965 жыл]]дың [[15 маусым]]ында [[Ле-Бурже|Ле Бурже авиасалонында]] өтті. '''Ан-22''' сериялық жасалуы Ташкентское авиациязауотында орнатылды. Алғаш «Антеилер» ӘӘҚ құрамына 1969 жылдың қаңтарында басталды. Ұшақ жасалуы [[1976 жыл]]ға дейін созылды. 1965 жылдаң қарашасынан 1965 жылға дейін 66 '''«Антеи»''' жасалынып, оның 22 — '''Ан-22А''' үлгісінде. 2010 жылда 7 Ан-22 қолдануда (6 Ресейде және 1 Украинада), 18 сақталуда.<ref>[http://russianplanes.net/planelist/Antonov/An-22 Неофициальный реестр Ан-22]</ref> Ресейде 2011 жылда: RA-09342, RA-09328, RA-09329, RA-08832, RA-09309, RA-09344. == Жетекші сынаушылар == * Авиация генерал-майоры Дедух С.Г.; * Полковник-инженер Панков И. М.; * Полковник-инженер Ищеев М.П. == Нұсқалары == [[Сурет:Antonov An-22PZ (UR-64459 (cn 5340101)) - 1.jpg|нобай|250 px|Үшкилдік қауырсыны бар ұшақ Ан-22ПЗ, UR-64459]] * '''Ан-22''' — базалық; * '''Ан-22А''' — 80 тоннаға дейінгі жүктерді көтеруге арналған ұшақ; * '''Ан-22А''' — жетілдірілген. Әуе стартермен ерекшеленеді. 28 ұшақ дайарланған; * '''[[Ан-22ПЗ]]''' («тасымалдаушы») — [[Ан-124]] және [[Ан-225]] ұшақтарының үлкен габоритті бөліктерін тасымалдау үшін жасалған.[[1980]]—[[1983]] жылдары 3 ұшақ жасалған. == Техникалық сипаттамасы == [[Сурет:Antonov an-22 cockpit.jpg|thumb|250 px|Ан-22 ұшқыштарының жұмыс орны]] [[Сурет:Antonov An-22 dorsal silhouette.png|нобай|250 px|Ан-22 ұшағының силуэті]] {| style="text-align: center; font-size:100%;" |- bgcolor="#7FA2FA" !<font color="#FFFFFF">Сипаттамалар</font> !<font color="#FFFFFF"> Ан-22 </font> |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Экипаж || 5-7 ұшқыш |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Сыйымдылығы || әскерилер — 290 <br /> десантшылар — 150 <br /> жарақат алғандар (зембіл үстінде) — 202 |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Ұзындығы || 57,37 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қанат жаймасы || 64,4 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қанат ауданы || colspan=2 | 345 м² |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Биіктігі || colspan=2 | 12,54 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Бос ұшақ салмағы || 118727 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималды қону массасы || 27000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Крейсерлік жылдамдығы || 550 км/сағ, (9000 м биіктікте) |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" || Толық ұшақ массасы || 120000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималды жүктеме || 60000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Ұшу қашықтығы || 5225 км |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималді жанармай салмағы || 96000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қажетті ұшу-қону жолағының ұзындығы || 1460 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қозғалтқыштар (2×) || НК-12МА |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қозғалтқыштың қуаттылығы || 11240 кВт |} == Қолданылған әдебиет == * Андреев И. Воздушные гиганты // Техника — молодёжи. — 1977. — № 10. — С. 50-51. * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 9-13. * Военная авиация. — Кн. 2. — Мн.: «Попурри», 1999. — С. 99-101. * Заярин В. М., Краснощёков А. Н. Античный герой XX века // Авиация и Время. — 1997. — № 5. — С. 4-20. * Ильин В. Е. Военно-транспортная авиация России. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 45-59. * Лагутин О. В. Самолёт на столе. — 2-е изд., испр. и доп. — Киев: «АэроХобби», 1997. — С. 121—122. * Оперативно-стратегический военно-транспортный самолёт Ан-22 «Антей» // Авиация и космонавтика. — 2003. — № 8. — С. 34-35. * Якубович Н. В. Антей не из легенды // Крылья Родины. — 1997. — № 1. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 130—150. == Дереккөздер == {{references}} == Сыртқы сілтемелер== * [http://walkarounds.scalemodels.ru/v/walkarounds/avia/after_1950/An-22a/ Фотообход Ан-22А «Антей» RA-09309 на авиасалоне МАКС-2009] * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_243.html Фотообход Ан-22 из Монино] * [http://vta81vtap.narod.ru/history2.htm История самолёта Ан-22 «Антей» на сайте 81 втап] {{Антонов ұшақтары}} [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:КСРО ұшақтары]] {{Aero-stub}} 1hfbn6sdijqwe2z3udbm8n4kc2vxjto 3486576 3486575 2025-07-06T14:55:06Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-22]] бетін [[Антонов Ан-22]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486575 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Антонов Ан-22 «Антей» |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Ташкент Әуе Зауыты |суреті = Russian Air Force An-22 RA-09344 Monino 2006-6-3.png |қолтаңба = Ресей ӘӘК-нің Ан-22 ұшағы |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ЗЖБ]] |бас конструкторы = А.Я.Белолипецкий |алғашқы ұшуы = [[27 ақпан]] [[1965 жыл]] |эксплуатация басталуы = [[1969]] |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = [[Ресей ӘӘҚ]] |басқа эксплуатанттары = [[Антонов Желісі]] |өндіріс жылдары = [[1966]] — [[1976]] |шығарылған бірліктері = 68(-9) |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-22 }} '''Антонов Ан-22 «Антей»''' («бұйым 100», [[НАТО кодтық белгілеуі|НАТО кодтау жүйесі]] бойынша: '''Cock''') — [[КСРО|кеңестік]] ауыр [[турбовинтті]] [[көліктік ұшақ]]. Бірінші кеңестік кеңфюзеляжды ұшақ. Алғаш рет аспанға [[1965 жыл]]ы көтерілді. Сериялы 68 ұшақ жасалынды, сонымен бірге сынаулар үшін екі бөлек ұшақ жасалынды. [[КСРО ӘӘҚ]]де қолданылды, [[Ресей ӘӘҚ]]та және [[Украина|украиндік]] [[Антонов желісі|«Antonov Airlines» желісінде]] қолдану жалғасын тапты. == Аэродинамикалық сызбанұсқасы == Төртқозғалтқыш турбовинтті жоғарыплан, екікильді қауырсынмен және жүктік люкпен жабдықталған. == Тарихы == [[Сурет:Antonov An-22 3.jpg|нобай|250 px|Антонов Ан-22 Украинада]] Антонов Ан-22 («бұйым 100») ұшағының жобалауы бойынша жұмыстар [[1960 жыл]]ы басталды, оны басқарған бас конструктор [[Белолипецкий, Алексей Яковлевич|А. Я. Белолипецкий]]<ref>[http://aviaros.narod.ru/an-22.htm Ан-22]</ref> басқарды. Жүктік кабина жобалауы сол кездегі әскери техниканы сыйдыру негізімен жобаланды, 50 тоннаға дейін. [[1961 жыл]]ы макеттік комиссияның «бұйым 100» бойынша мәжілісі өтті. [[1963 жыл]]ы прототип дайындалуы басталды, [[1964 жыл]]дың жазына таман дайын болды. [[1964 жыл]]дың [[18 тамыз]] күні бірінші ұшақ ұшу сынақтарына берілді. Осы уақыттан бастап ұшақ '''Ан-22 «Антей»''' атауын алды. Алғаш ұшуын '''Ан-22''' [[1965 жыл]]дың [[27 ақпан]]ында [[Киев]] Әуе зауотынын аэродромынан [[Узин]] әскери аэродромына өткізді. Кабина ішінде Ю. В. Курлина, ал екінші пилот В. И. Терског, [[штурман]] П. В. Кошкина, бортинженер В. М. Воротникова, бортэлектрик М. П. Раченко, бортрадист Н. Ф. Дробышева және жетекші инженер. Н. Шаталов болды. Бірінші халықтық ұшақ демонстрациясы [[1965 жыл]]дың [[15 маусым]]ында [[Ле-Бурже|Ле Бурже авиасалонында]] өтті. '''Ан-22''' сериялық жасалуы Ташкентское авиациязауотында орнатылды. Алғаш «Антеилер» ӘӘҚ құрамына 1969 жылдың қаңтарында басталды. Ұшақ жасалуы [[1976 жыл]]ға дейін созылды. 1965 жылдаң қарашасынан 1965 жылға дейін 66 '''«Антеи»''' жасалынып, оның 22 — '''Ан-22А''' үлгісінде. 2010 жылда 7 Ан-22 қолдануда (6 Ресейде және 1 Украинада), 18 сақталуда.<ref>[http://russianplanes.net/planelist/Antonov/An-22 Неофициальный реестр Ан-22]</ref> Ресейде 2011 жылда: RA-09342, RA-09328, RA-09329, RA-08832, RA-09309, RA-09344. == Жетекші сынаушылар == * Авиация генерал-майоры Дедух С.Г.; * Полковник-инженер Панков И. М.; * Полковник-инженер Ищеев М.П. == Нұсқалары == [[Сурет:Antonov An-22PZ (UR-64459 (cn 5340101)) - 1.jpg|нобай|250 px|Үшкилдік қауырсыны бар ұшақ Ан-22ПЗ, UR-64459]] * '''Ан-22''' — базалық; * '''Ан-22А''' — 80 тоннаға дейінгі жүктерді көтеруге арналған ұшақ; * '''Ан-22А''' — жетілдірілген. Әуе стартермен ерекшеленеді. 28 ұшақ дайарланған; * '''[[Ан-22ПЗ]]''' («тасымалдаушы») — [[Ан-124]] және [[Ан-225]] ұшақтарының үлкен габоритті бөліктерін тасымалдау үшін жасалған.[[1980]]—[[1983]] жылдары 3 ұшақ жасалған. == Техникалық сипаттамасы == [[Сурет:Antonov an-22 cockpit.jpg|thumb|250 px|Ан-22 ұшқыштарының жұмыс орны]] [[Сурет:Antonov An-22 dorsal silhouette.png|нобай|250 px|Ан-22 ұшағының силуэті]] {| style="text-align: center; font-size:100%;" |- bgcolor="#7FA2FA" !<font color="#FFFFFF">Сипаттамалар</font> !<font color="#FFFFFF"> Ан-22 </font> |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Экипаж || 5-7 ұшқыш |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Сыйымдылығы || әскерилер — 290 <br /> десантшылар — 150 <br /> жарақат алғандар (зембіл үстінде) — 202 |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Ұзындығы || 57,37 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қанат жаймасы || 64,4 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қанат ауданы || colspan=2 | 345 м² |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Биіктігі || colspan=2 | 12,54 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Бос ұшақ салмағы || 118727 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималды қону массасы || 27000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Крейсерлік жылдамдығы || 550 км/сағ, (9000 м биіктікте) |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" || Толық ұшақ массасы || 120000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималды жүктеме || 60000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Ұшу қашықтығы || 5225 км |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Максималді жанармай салмағы || 96000 кг |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қажетті ұшу-қону жолағының ұзындығы || 1460 м |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қозғалтқыштар (2×) || НК-12МА |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Қозғалтқыштың қуаттылығы || 11240 кВт |} == Қолданылған әдебиет == * Андреев И. Воздушные гиганты // Техника — молодёжи. — 1977. — № 10. — С. 50-51. * Беляев В. В., Ильин В. Е. Российская современная авиация. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 9-13. * Военная авиация. — Кн. 2. — Мн.: «Попурри», 1999. — С. 99-101. * Заярин В. М., Краснощёков А. Н. Античный герой XX века // Авиация и Время. — 1997. — № 5. — С. 4-20. * Ильин В. Е. Военно-транспортная авиация России. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 45-59. * Лагутин О. В. Самолёт на столе. — 2-е изд., испр. и доп. — Киев: «АэроХобби», 1997. — С. 121—122. * Оперативно-стратегический военно-транспортный самолёт Ан-22 «Антей» // Авиация и космонавтика. — 2003. — № 8. — С. 34-35. * Якубович Н. В. Антей не из легенды // Крылья Родины. — 1997. — № 1. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 130—150. == Дереккөздер == {{references}} == Сыртқы сілтемелер== * [http://walkarounds.scalemodels.ru/v/walkarounds/avia/after_1950/An-22a/ Фотообход Ан-22А «Антей» RA-09309 на авиасалоне МАКС-2009] * [http://scalemodels.ru/modules/photo/viewcat_cid_243.html Фотообход Ан-22 из Монино] * [http://vta81vtap.narod.ru/history2.htm История самолёта Ан-22 «Антей» на сайте 81 втап] {{Антонов ұшақтары}} [[Санат:Антонов ұшақтары]] [[Санат:КСРО ұшақтары]] {{Aero-stub}} 1hfbn6sdijqwe2z3udbm8n4kc2vxjto 0 514108 3486648 3486312 2025-07-07T06:33:28Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-3]] бетін [[Антонов Ан-3]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486098 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = Ан-3 |типі = Көліктік ұшақ |өндірушісі = Антонов атындағы [[ЗЖБ]] |суреті = An-3.jpg |қолтаңба = |жобалаушысы = О. К. Антонова атындағы [[ЗЖБ]] |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = [[13 мамыр]] [[1980]] жылы |эксплуатация басталуы = [[2000]] |эксплуатация аяқталуы = |статусы = Қолдануда |негізгі эксплуатанты = Полярные авиалинии |басқа эксплуатанттары = [[Ресей ТЖМ]] |өндіріс жылдары = [[2000]] — [[2009]] |шығарылған бірліктері = |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Ан-2]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = |ортаққордағы санаты = Antonov An-3 }} '''Ан-3''' — турбовиннті [[ТВД-20]] қозғалтқышпен жабдықталған [[Ан-2]] ұшағының үлгісі. [[ТВД-20]] қозғалтқышы Омбы моторжасаушы [[ЗЖБ]]сімен жобаланған.Ұшақ кішігірім сириялармен Омбы "Полет" бірлестігімен 2000-2009 жылдар арсасында жасалынды . == Тарихы == [[File:Антонов Ан-3 2109, Киев - Антонов (Гостомель) RP29069.jpg|thumb|Антонов Ан-3 2109, Киев RP29069]] 1950 жылдары [[Ан-2]] ұшағына турбовиннті қозғалтқышты орнату идеясы пайда болды, бірақ сол жылдары жарамды қозғалтқыш болған жоқ. 1960 Омбы моторжасаушы [[ЗЖБ]]сінде, А. Глушенков жобалаушы басшылығымен ГТД-10 ([[ТВД-10]]) қозғалтқыштары пайда болып, ал [[1967жыл]]да [[ТВД-10]]А қозғалтқышымен Ан-3 жобасы дайын болды. Бірақ бір қатар себептерден жұмыстар аяқталған жоқ. 1978 жылы Ан-3 жобасы өз жалғасы тауып, 1980 жылы өзінің алғаш ұшуын жасады. == Ұшу техникалық сипаттамасы == * Қанат қарқыны (м)  ** Үстінгі қанат қарқыны — 18,176 ** Астыңғы қанат қарқыны — 14,200 * Ұшақ ұзындығы (м) — 13,965 * Биіктігі (м) — 4,930 * Ортақ қанат ауданы (м²) — 71,51 ** Үстінгі қанат ауданы — 43,55 ** Астыңғы қанат ауданы — 27,96 * Крейсерлік жылдамдығы (км/сағ) — 470—530 * Крейсерлік биіктігі (м) — 8000 * Эксплуатациялық шегі (м) — 9400 * Максималды қону массасы (кг) — 5650 * Бос ұшақ массасы (кг) — 3615 * Толық ұшақ массасы (кг) — 5800 * Максималды жанармай массасы (кг) — 5500 * Максималды жүктеме (т) — 7,5 * Ұшу алыстығы (км): 1140 - 1000 м биіктікте ** 7,5 т жүкпен  — 1050 ** 5,0 т жұкпен — 2000 ** макс. жанармай қоры — 1271 * Керекті ұшып-қону жолағы (м) — 140 * Қозғалтқыш типі — ТВД-20 * Қозғалтқыш қуаты, кВт (э.л.с.) — 1375 * Экипаж — 1 — 2 == Қолданушылары == [[File:Марка России 2006г №1063-Ан-3Т.jpg|thumb|Ресей маркасы 2006ж №1063-Ан-3Т]] * [[Полярные авиалинии]] — 4 бір. * [[Ресей ТЖМ]] — 3 бір. * [["Авиалифт ДВ" Әуежелісі]] — 2 бір. == Дереккөздер == {{references}} == Сілтемелер == * [http://www.an2plane.ru/ru/moderniz.htm Модернизация Ан-2 в Ан-3 и другие варианты модернизации Ан-2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090904023444/http://www.an2plane.ru/ru/moderniz.htm |date=2009-09-04 }} * [http://dir.avia.ru/aircrafts/951408923.shtml Ан-3] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060213200701/http://dir.avia.ru/aircrafts/951408923.shtml |date=2006-02-13 }} на сайте [[Avia.ru]] * [http://www.antonov.com/aircraft/transport-aircraft/an-3t?lang=ru Ан-3Т на сайте ГП "Антонов"] * [http://lenta.ru/articles/2012/08/24/small/ Назад к "кукурузникам"] == Әдебиет == * Бипланы, трипланы, гидросамолёты / Пер. с ағылш. Т.Горошковой. — М.: АСТ, 2001. — С. 50. * Заярин В. Турбовинтовой наследник Ан-2 // Авиация и Время. — 2004. — № 4. — С. 4-13. * Удалов В. Возрождение Ан-3 // [[Крылья Родины]]. — 2000. — № 9. — С. 17. * Якубович Н. В. Все самолёты О. К. Антонова. — М.: АСТ, «Астрель», 2001. — С. 23-27. [[Санат:Ұшақтар]] [[Санат:КСРО ұшақтары]] [[Санат: Украина ұшақтары]] 4ux0ix0nbbuhjtcwttmz405izrq84c6 1 518174 3486548 3486301 2025-07-06T14:44:34Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-124]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-124]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154369 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 1 518175 3486578 3486318 2025-07-06T14:55:06Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-22]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-22]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154370 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=III}} 9ofqhoiflgl8toonger0q03cjl2ad6q 1 518177 3486563 3486311 2025-07-06T14:49:09Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-26]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-26]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154372 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 1 518178 3486571 3486322 2025-07-06T14:51:56Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-30]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-30]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154373 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 1 518180 3486552 3486316 2025-07-06T14:45:11Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-34]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-34]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154375 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 1 518181 3486544 3486298 2025-07-06T14:41:17Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-72]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-72]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154376 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 1 518183 3486558 3486320 2025-07-06T14:47:11Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан 24]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан 24]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 2154378 wikitext text/x-wiki {{Авиация жобасының мақаласы|маңыздылығы=жоғары|деңгейі=IV}} 0i383a9d2e0t4y00cah8xzjq1ian9fe 3 562448 3486631 2443229 2025-07-06T22:08:05Z MemicznyJanusz 111229 MemicznyJanusz [[Қатысушы талқылауы:Jacobí]] бетін [[Қатысушы талқылауы:DianaLluna]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Jacobí|Jacobí]]" to "[[Special:CentralAuth/DianaLluna|DianaLluna]]" 2443229 wikitext text/x-wiki {{Қош келдіңіз|Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов 07:16, 2016 ж. мамырдың 4 (+06)}} etw3acokickiq4kijfgbibvvoxdvsa8 0 624287 3486606 3432754 2025-07-06T17:51:45Z Yousiphh 93168 Nakhchivan does not have an official coat of arms 3486606 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Нахшыван |шынайы атауы = {{lang-az|Naxçıvan}} |сурет = Montage of Naxçıvan 2019.jpg |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Әзірбайжан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 12|lat_sec = 32 |lon_dir = E|lon_deg = 45|lon_min = 24|lon_sec = 44 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = Автономиялы республика |аймағы = Нахшыван Автономиялық Республикасы |кестедегі аймақ = Нахшыван Автономиялық Республикасы |аудан түрі = Республикалық бағыныстағы қала |ауданы = Нахшыван |кестедегі аудан = Нахшыван |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = б. з. б. 1500 жылы |алғашқы дерек = [[II ғасыр]]ы |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 191,57 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 873 |климаты = |ресми тілі = Әзербайжан тілі |тұрғыны = 94,5 мың |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[әзербайжандар]] |конфессионалдық құрамы = [[мұсылман]]-[[шииттер]] |этнохороним = |уақыт белдеуі = +4 |DST = |телефон коды = +994 36 |пошта индексі = AZ 7000 |пошта индекстері = |автомобиль коды = 70, 85, 75 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Nakhchivan |сайты = http://www.nakhchivan.az/ |сайт тілі = az }} '''Нахшыван''' ({{lang-az|Naxçıvan}}) — [[Әзірбайжан]]дағы қала, дәл осы аттас тарихи аймақтың орталығы, қазіргі кезде [[Нахшыван Автономиялық Республикасы]]ның астанасы. [[Нахшываншай]] өзенінің оң жағалауында, [[Арас]]тың саласында орналасқан. == Атауы == Алғаш рет қала [[Клавдий Птолемей|Птолемейдің]] «[[География (Птолемей)|Географиясында]]» «Наксуана» ({{lang-grc|Ναξουὰνα}}, {{lang-la|Naxuana}}) деген атпен кездеседі. Армян тарихшысы [[Мовсес Хоренатси]] оны «Иджеван» деп атады<ref>{{кітап |авторы =Flavius Josephus, William Whiston, Paul L. Maier. |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы =The new complete works of Josephus|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = Revised and expanded edition|орны = |баспасы = Kregel Academic|жыл = 1999 |томы = |беттері =56 |барлық беті = 1143|сериясы = |isbn = 0825429242|тиражы = }}</ref>. Яһуди тарихшысы [[Иосиф Флавий]]дің (I ғасыр) түсіндірмесі бойынша армян топонимі '''Нахжаван (Нахижеван)''' «алғашқы қонған жер» ([[Нұх кемесі]]) дегенді білдіреді. Ол Нахижеван қаласы таудың етегінде салынғанын, оның библиондық топан су кезінде Нұхтың кемесі тоқтағанын жазды<ref name="Josephus">[http://library.untraveledroad.com/Ch/Josephus/Antiquities-Jews/Book1/3.htm Josephus, Antiquities of the Jews, Chapter 3,] прим. 6:"''This Αποβατηριον , or Place of Descent, is the proper rendering of the Armenian name of this very city. It is called in Ptolemy Naxuana, and by Moses Chorenensis, the Armenian historian, Idsheuan; but at the place itself Nachidsheuan, which signifies The first place of descent, and is a lasting monument of the preservation of Noah in the ark, upon the top of that mountain, at whose foot it was built, as the first city or town after the flood.''«</ref><ref>[http://www.vehi.net/istoriya/israil/flavii/drevnosti/01.html Иосиф Флавий, „Иудейские древности“, кн. I , гл. I]</ref>. [[Макс Фасмер|М.Фасмердің]] айтуынша, Нахжаван (Нахишеван) топонимі арм. жалқы есімі «Νaχič» және „avan“ сөзі - мекен, [[Көне парсы тілі|көне парсы]] „avahana“ - „мекен, ауыл“ (кейінірек ж → ш түркі трансформациясы Нахичеван немесе Нахичеван нұсқаларының пайда болуына әкелді) дегеннен шыққан. Бұл түсініктемен неміс филологы [[Генрих Хюбшманн|Г. Хюбшманн]] келіседі. «Әлемнің географиялық атаулары» топонимикалық сөздігінде автор Е.М. Поспелов Нахтчаван топонимінің алғашқы жазбаша түрінде «нахтча» [[Грабар|көне -арм.]] тайпалық атау болып табылады, ал «ван» элементі («вани», «вана» нұсқалары) Күнгей Кавказ бен Кіші Азияның ежелгі топонимикасында «орын», «үй», «жер», «ел» мағыналарында өте өнімді, сонымен қатар, тиемелді жұрнақ рөлінде қолданылған екенін көрсетеді. == Тарихы == Аңыз бойынша, Нахшыван қаласының негізін інжілдік Нұқ қалаған. Парсы және армян деректері бойынша қала б.з.б. 1539 жылы қаланған. «[[Британника энциклопедиясы|Британника]]» аймақ пен қаланың тарихын б.з.б. 1500 жылдарға жатқызады<ref>Britannica. Nakhichevan. «''The republic, especially the capital city of Nakhichevan, has a long history dating back to about 1500 bc.''»</ref>. [[Кеңестік тарих энциклопедиясы]]на сәйкес, Нахшыван қаласы — жасы 3 мың жылдан асатын Күнгей Кавказдағы ежелгі қалалардың бірі<ref>{{мақала | авторы = | тақырыбы = Нахшыван|шынайы атауы = | сілтеме = | тілі = | жауапты =| баспа авторы = | басылым = Кеңестік тарих энциклопедиясы| түрі = | орны = | баспасы = | жыл = 1967| томы = X| нөмірі = | беттері = 16| isbn = | issn =}}</ref>. [[Сурет:The grave monument of the prophet Noah-2.JPG|170px|thumb|left|Нахшывандағы [[Нұқ Пайғамбардың кесенесі|Нұқ кесенесі]], 2006 жыл]] [[Мовсес Хоренатси]]де бейнеленген армян ұлттық аңызы бойынша б.з.б. 550 ж. армяндық патша [[I Тигран Ервандуни]] [[Кир II|Кирмен]] одақтасып, [[Мидия|Мидия патшалығын]] талқандап, қалада және оған жақын жерлердегі барлық мидиялық тұтқындарды (марларды) өзі өлтірген соңғы мидия патшасы Астиагтың отбасымен бірге қоныстандырды<ref>{{кітап |авторы =Шопен И.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Ресей империясына қосылу дәуіріндегі Армян облысы мемлекетінің тарихи ескерткіші|шынайы атауы = |сілтеме = https://books.google.ru/books?id=uzIpAAAAYAAJ&hl=ru&pg=RA1-PA640#v=onepage&q&f=false|уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = СПб.|баспасы = |жыл = 1852|томы = |беттері = 321—322|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>. «Ислам энциклопедиясы» авторларының айтуынша, бұл мидиялық халықты осы аймақтың [[күрдтер]]інің ата-бабалары деп санауға болады<ref>{{кітап |авторы =Шопен И.|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = The Encyclopaedia of Islam|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Leiden — New York|баспасы = |жыл = 1993|томы = VII|беттері = |барлық беті = 922|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>. Б.з. II ғасырында қала [[Клавдий Птолемей|Птоломейге]] Ναξουὰνα (Наксуана) атымен белгілі болды<!-- XIV ғасырдың Иран тарихшысы әрі географы Хамдалла Казвини өзінің «Нұзхат әл-құлұб» («Жүректердің рақаты») атты кітабында Нахшыван (Накш и-жахан) қаласының негізін қалаушы б.з.б. VI ғасырдың аяғында өмір сүрген Иранның кейінгі шаһиншаһы, сасанидтік қолбасшы Баһрам Шобинді атады.<ref>''Хамдаллах Казвини.'' [http://www.vostlit.info/Texts/rus/Kazvini_Chamdallach/frametext1.htm Нұзхаб әл-құлұб]</ref>.-->. Б.з.б. II ғасырдың басында [[Васпуракан]] облысының құрамындағы Нахшыван патша [[І Арташес]]тің үлесімен [[Ұлы Армения]]ға қосылды<ref>Страбон. География, XI, XIV, 5</ref>. Бұл жерде Васпуракан [[ашхар]]дың (аймақ)<ref name="Ширакаци">''Анания Ширакаци.'' [http://vehi.net/istoriya/armenia/geographiya/04.html Армяндық география]</ref> құрамына кіретін [[Нахжаван|аттас гавардың (өңір)]] орталығы болды және б.з. V ғасырының басында бұл патшалық құлағанға дейін Армения құрамында қалды. Нахжаван, шамасы, Арменияның ұлыстық үйлерінің бірі — Марпетаканның иелігінің орталығы болған<ref>{{кітап |авторы = Robert H.Hewsen|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Armenian Van/Vaspurakan|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Richard G. Hovannisian|басылым = |орны = |баспасы = Mazda Publishers|жыл = 2000|томы = |беттері = 19|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }}<blockquote>The large land of the Mardpetakan lay in the midst of these other principalities and probably comprised the districts of Mardastan, Bun (Main or Original) Mardastan, Chuash-rot, Tornavan, Arjishakovit, Khunghanovit, Aghand-rot, Krchunik, and, across Araxes River, the district of Nakhchavan. A royal land by the fourth century, the Mardpetakan may have been originally a part of Artaz. Its center was apparently the city of Nakhchavan (Greek: Naxouana or Apobaterion, the latter a translation of the Armenian folk etymology Nakhichevan «place of the descent [Noah from the Ark]»)</blockquote></ref>. Бұл титулды рулық иелігі [[Мардастан]] болған каспио-мидиялық немесе матиено-маннейлік мардтардың руынан шыққан әулетті ұлықтар алды<ref>{{кітап |авторы = Cyril Toumanoff|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = States and Dynasties of Caucasia in the Formative Centuries |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = |баспасы = |жыл = 1963|томы = |беттері = |барлық беті = 169|сериясы = |isbn = |тиражы =}}<blockquote>The office of Grand Chamberlain was, moreover, conjoined with the dignity of mardpet, so that the terms hayrut’iwn (Grand Chamberlainship) and mardpetut’iwn (Mardpet-dom) became synonymous. The dignity in question was originally a gentilitial title which denoted the dynastic princes of the tribe of the Mardians. These represented a Caspio-Median or Ma(n)tianian-Mannaean enclave in Armenia, south of the Araxes and east of lake Van, with Mardastan, on the eastern shore of that lake, as their territory and as the nucleus of Mardpetakan, or the generality of the Mardpet’s dominions that stretched from Van to Atropatene.</blockquote></ref>. V ғасырдағы армян тарихшысы [[Фаустос Бузанд]] б.з.б. I ғасырда армян патшасы [[II Тигран|Ұлы Тигран]] Нахжаван аймағына Палестинадан шығарылған яһудилерді қоныстандырды, ал 369 жылы Парсы патшасы [[II Шапур]] Арменияға басқыншылығы кезінде Нахжаваннан Персияға «екі мың армян отбасы мен 16 мың яһуди отбасын» әкелді<ref name="Фауст">''Фавстос Бузанд.'' [http://www.vehi.net/istoriya/armenia/buzand/04.html Тарих, IV, 40]</ref>, бұл Нахжаванның бұрынғы мағынасын жоғалтуына алып келгенін айтады. 623 жылы Нахжаван Византия императоры [[II Ираклий (Византия императоры)|Ираклий]] Персияға қарсы жорық жасаған Армения қалаларының бірі болды. VII ғасырдың ортасында бүкіл Күнгей Кавказ [[Халифат|Араб халифатының]] қол астына өтті. Сол кездегі араб деректерінде Нахжаван Нашава деп аталады<ref>{{кітап |авторы = V. Minorsky|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Studies in Caucasian History|шынайы атауы = |сілтеме = https://books.google.com/books?id=Pzg8AAAAIAAJ&pg=PA59&dq=Ani+1065+Bagrat+IV&as_brr=3&hl=ru&cd=2#v=snippet&q=Nashawa&f=false|уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = |баспасы = CUP Archive|жыл = 1953|томы = |беттері = |барлық беті = 34|сериясы = |isbn = |тиражы =}}</ref>. 705 жылы арабтар Нахжаван мен көршілес Харм ауылында шіркеулерде келісімге келуге шақырылған армян ақсүйектерінің бірнеше жүз өкілдері тірідей өртелді<ref>Дүниежүзі тарихы. Т. 3. — М., 1956. — Б. 137.</ref><ref>[http://www.kulichki.com/~gumilev/HE2/he2103.htm Шығыстың тарихы. 6 т. Т. 2. Орта ғасырлардағы Шығыс.] — М.: Восточная литература, 2002. — ISBN 5-02-017711-3</ref>. 885 жылы Нахжаванды арабтардан [[Пагратуни Армян патшалығы|Армян патшалығының]] екінші патшасы — I Смбат [[Пагратуни әулеті|Пагратуни]] жаулап алып, 891/92 жылы Сүнік ұлығына шартты иелікке берді. 902 жылы Смбат аймақты Васпуракананың иесі Ашот Артсруниге берді, ал 904 жылы соңғысы қайтыс болғаннан кейін оны [[Сүнік]] иесі Смбатқа қайтты. Осыдан кейін Нахжаван немесе Нахижеван, қалай аталса да, Сүніктің құрамында қалды. Мұнда Орбелиандар мен Прошиандардың рулары билік жүргізді, бұл [[Степанос Орбелиан]]ның жылнамасынан (XIII ғ.) көрініп тұрғандай, түркі жаулап жорықтарынан кейін де маңыздылығын сақтап қалды. [[Сурет:Momine Hatoon Mausoleum.jpg|thumb|left|300px|Нахшыван сәулет мектебінің ескерткіштерінің бірі — [[Мүмін Қатын кесенесі]]]] XI ғасырда Нахшыван [[Селжүк әулеті|селжүк сұлтанының]] резиденциясы болды, XII ғасырда [[Елдеңіздер|Елдеңіздер мемлекетінің]] астаналарының бірі болды. Сол дәуірдің ескерткіштері — [[Мүмін Қатын кесенесі]] (1186-1187) (сәулетші [[Нахшыван-Мараға сәулет мектебі]]нің негізін қалаушы, сәулетші [[Әжәми Нахшывани]] тұрғызған, Әзірбайжан сәулет өнерінің жауһары болып саналады)<ref>''Ronald G. Suny, James Nichol, Darrell L. Slider.'' Armenia, Azerbaijan, and Georgia: Country Studies. p 88. ISBN 0-7881-2813-2.</ref> және [[Жүсіп ибн Құсейір кесенесі]] (1162) қаланың басты көрікті жерлері болып табылады. [[Виллем Рубрук|Виллем де Рубрук]] 1253-1255 жылдары Нахшыван армяндарымен кездесуі туралы хабарлады<ref>{{кітап |авторы = Robert W. Thomson|бөлімі = The Crusaders through Armenian Eyes|бөлім сілтемесі = https://books.google.am/books?id=YTAhPw3SjxIC&printsec=frontcover&hl=hy&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|тақырыбы = The Crusades from the Perspective of Byzantium and the Muslim World|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Edited by Angeliki E. Laiou and Roy Parviz Mottahedeh|басылым = |орны = |баспасы = Dumbarton Oaks|жыл = 2001|томы = |беттері = 77|барлық беті = 34|сериясы = |isbn = |тиражы =}}</ref>. Моңғолдар қиратқаннан кейін көп ұзамай қалаға келген папа елшісі Рубрук бір кездері «аса зор әрі ең әдемі қала» орнынан «шөлге айналып қалған жерді» тапты: «Бұрын сегіз жүз армян шіркеуі болған, ал қазір екі кішкентай ғана қалды, қалғандарын саракендіктер қиратты»<ref>Peter Jackson, David Morgan //The mission of Friar William of Rubruck: his journey to the court of the Great Khan Möngke, 1253—1255 //2 том, 4 бөлім, 173 шығарылым, 265(312) б. Hakluyt Society, 1990 ISBN 0-904180-29-8, 9780904180299<blockquote>It contained at one time eight hundred Armenian churches, but now there are no more than two tiny ones, as they have been demolished by the Saracens: in one of them I celebrated the Christmas feast.</blockquote></ref><ref name="Рубрук">{{Cite web |url=http://kitap.net.ru/archive/13.php |title=Виллем де Рубрук. Шығыс елдеріне саяхат, 51 тар.|access-date=2008-05-29 |archive-date=2012-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120402214355/http://kitap.net.ru/archive/13.php |deadlink=yes }}</ref><ref>[https://books.google.ru/books?ei=hzoUTYq-HcPO4AaS-siGAg&ct=result&id=YVRQXyN350UC&dq=%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5+%D0%B2+%D0%BD%D1%91%D0%BC+%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%BE+%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8C%D1%81%D0%BE%D1%82+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B5%D0%B9%2C&q=%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8C%D1%81%D0%BE%D1%82+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B5%D0%B9%2C#search_anchor XII-XV ғғ. Әзірбайжан сәулеті және оның Таяу Шығыс сәулетіндегі орны]</ref>. 1386 жылы [[Әмір Темір|Темірлан]] Арменияға басып кіріп, соның ішінде Нахшыванды да жаулап алды<ref>{{кітап |авторы = |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = КСРО тарихы очерктері. IX-XV ғасырлардағы феодализм кезеңі. Екі бөлімде|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Б.Д. Греков, Л.В. Черепнин, В.Т. Пашуто|басылым = |орны = М.|баспасы = Изд. АН СССР|жыл = 1953|томы = II|беттері = 717|барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы =}}</ref>. 1603 жылдың күзінде [[І Аббас (Парсы шаһы)|I Аббас]] шаһ Осман империясымен соғыс кезінде Нахшыван аймағын басып алды, бірақ 1604 жылдың жазында Османлы әскерлері қарсы шабуылға шығып, аңдаусызда Аббас шаһтың үстінен шықты. Аббас шаһ басып алынған жерлерді сақтап қалуға үміттенбестен, «[[Күйдірілген жер тактикасы|күйдірілген жер]]» тактикасын жүргізуге шешім қабылдап, Нахшыван мен Ериванның барлық тұрғындарын (армянды да, мұсылманды да) Персияның ішіне қарай шығарды. Нахшыван мен Ериваннан Персияға барлығы 250-300 мың армян айдап әкетілді<ref>James Stuart Olson, Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas. An Ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires, p.44:<blockquote>Armenians were uprooted during these wars, and, in 1604, some 250,000 Armenians were forcibly transferred by Shah 'Abbas to Iran. By the seventeenth century, the Armenian had become a minority in parts of their historic lands</blockquote></ref><ref>Massoume Price. Iran’s diverse peoples: a reference sourcebook, p. 71:<blockquote>Primary sources estimate that between 1604 and 1605 some 250 to 300,000 Armenians were removed from Armenia for settlement in Iran.</blockquote></ref>. Соған қарамастан, 1648 жылы Нахшыван аймағына барған түрік саяхатшысы [[Евлия Челеби]] Нахшыван туралы «қала сазбен қапталған 10 000 үлкен үйлермен безендірілген; мұнда 70 собор мешіті мен тәжім ету орындары, 40 аудандық мешіт, келушілерге арналған 20 үй, 7 әдемі монша, 1000-ға жуық дүкен бар»<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Celebi4/frametext6.htm Евлия Челеби->Саяхат кітабы->Басылым 1983 ж.->Күнгей Кавказ, Кіші Азия мен Иран жерлері->6 тарау]</ref>. Челеби Нахшыванның негізін қалауды (Нахшеван немесе Накшижиһан деген атпен) Иран мифологиясынан аңызға айналған [[Тұран]] патшасы [[Афрасиаб]]қа жатқызды<ref>''Евлия Челеби.'' [http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Celebi4/frametext6.htm Саяхат кітабы. Күнгей Кавказ және Кіші Азия мен Иранның іргелес аймақтары.]</ref>. [[Сурет:Nakhchivan khan palace7.JPG|thumb|left|250px|[[Нахшыван хан сарайы]]]] XVIII ғасырдың аяғы — XIX ғасырдың басында Нахшыван жартылай тәуелсіз [[Нахшыван хандығы]]ның астанасы болды. 1813 жылы [[Гүлістан бейбіт келісімшарты]]на сәйкес Ресей бұл хандықты Персияның «мінсіз билігінде» мойындады<ref name="Гүлістан">[http://www.hrono.ru/dokum/ruper1813.html Гүлістан бейбіт келісімшарты]</ref>, бірақ жаңа [[Парсы-орыс соғысы (1826—1828)|парсы-орыс соғысының]] басталуымен хандықты 1827 жылы 26 маусымда үш мың парсы атты әскер жасағын талқандап, Нахшыванға кірген генерал [[Иван Федорович Паскевич|Паскевич]] әскерлері басып алды<ref>[https://web.archive.org/web/20020502010751/http://www.tuad.nsk.ru/~history/Author/Russ/B/Bantysh-Kamensky/feld/g-45.html Граф Паскевич-Ериван]</ref>. 1828 жылы 10 ақпанда қол қойылған [[Түрікменшай бейбіт келісімшарты]]на сәйкес, Ериван мен Нахшыван хандықтарының аумағын шаһ [[Ресей империясы]]ның «толық меншігіне» берді<ref name="Келісімшарт">[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/FOREIGN/turkman.htm Түрікменшай бейбіт келісімшарты]</ref>. Сонымен бірге Нахшыван қаласы жаңадан құрылған [[Армян облысы]]ның құрамына кірді. 1849 жылдан бастап — [[Ериван губерниясы]] Нахшыван уезінің орталығы болды. [[Сурет:Nakhchivan on postcard.jpg|thumb|300px|Нахшыван Ресей империясының пошталық ашықхатында]] 1918 жылдың маусымында қаланы алдымен түрік әскерлері басып алды, олардың қолдауымен [[Араз Түрік Республикасы|Араз Республикасы]] жарияланды, содан кейін 1918 жылдың қарашасында олардың орнына британдықтар келді. 1919 жылы наурызда [[Мұса Қасым Қарабекір|Қарабекір]] әскерлері [[Әзірбайжан Халық Республикасы|Әзірбайжан]] мен [[Бірінші Армения Республикасы|Армения]] арасындағы даулы аумақ ретінде Нахшыванды басып алды<ref>{{кітап |авторы = Charlotte Mathilde Louise Hille|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = State Building and Conflict Resolution in the Caucasus|шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = М.|баспасы = BRILL|жыл = 2010|томы = 1|беттері = 173|барлық беті = 359|сериясы = |isbn = 9789004179011|тиражы =}}</ref>. 1920 жылы 28 шілдеде Нахшыванды [[11-ші армия (ЖШҚӘ)|11-ші Қызыл Әскердің]] бөлімшелері басып алды, сол уақытта түрік әскерінің тұрақсыздандырғыш әсері сақталды. 1921 жылдың қаңтарында Сталин Армения өкілімен сөйлескенде Нахшыван туралы ешқандай әңгіме болуы мүмкін емес — бұл Арменияның бір бөлігі болуы керек деп мәлімдеді<ref name=":0">{{Cite web|url=http://lraber.asj-oa.am/3619/1/1990-9(74).pdf|title=Нахшыван аймағын армяндау тарихынан (1920-1921).Мұрағаттық құжаттар.|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>. 1921 жылдың басында референдум өткізілді, осыған сәйкес референдумға қатысушылардың 90% автономиялық республика ретінде Әзірбайжанның құрамында болғысы келетінін көрсетті. Көптеген армян ауылдары Нахшыванның Әзірбайжанның бақылауына өтуі туралы білмеді. 1921 жылы ақпанда көптеген армян босқындары Садаракқа жиналды. 1924 жылдың 9 ақпанынан бастап [[Нахшыван Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы|Нахшыван АКСР]] астанасы болды<ref>[http://novostink.ru/armenia/6731-vopros-naxichevana-v-aktualnom-pole-diskussii.html Нахшыван мәселесі өзекті талқылау алаңында // Армения Жаңалықтары]</ref>. Кеңес уақытында қала қайта жаңартылды, жаңа тұрғын аудандары, әкімшілік және қоғамдық ғимараттар, оның ішінде [[Нахшыван музыка драма театры|Музыка драма театрының]] ғимараты (1964, сәулетшілер Е. Исмаилов, [[Хасан Әлиоғлы Межидов|Х. Межидов]]), Әзірбайжан КП Нахшыван облыстық комитеті (1965, сәулетші Ю. Ибрагимов) салынды. 1970-1980 жылдары Нахшыван 1968 жылғы бас жоспарға (сәулетшілер У. Ибрагимова, Н. Маммедбейли) сәйкес салынды. == Тұрғындары == {{Wikidata/Population}} 1896 жылға қарай қалада бес мешіт<ref>{{кітап |авторы = И.Е.Андреевский|бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Брокгауза пен Ефронның энциклопедиялық сөздігі|шынайы атауы = |сілтеме = https://runivers.ru/bookreader/book10171/#page/240/mode/1up|уикитека = |жауапты = |басылым = |орны = Кишинёв|баспасы = |жыл = 1973|томы = |беттері =|барлық беті = 705|сериясы = |isbn = |тиражы = }}</ref>, үш армян апостолдық және бір православиелік шіркеу болды. 1905 жылы осы аймаққа келген саяхатшы Луиджи Виллари Нахшыванда әзербайжандар армяндардан гөрі жағдайы жақсы екенін және жердің барлығына дерлік иелік ететінін, ал армяндардың көпшілігі шаруалар ретінде осы жерлерде жұмыс істейтінін хабарлайды<ref>[http://www.armenianhouse.org/villari/caucasus/nakhitchevan-massacres.html Fire and Sword in the Caucasus] by Luigi Villari. London, T. F. Unwin, 1906: p. 267 <blockquote>As at Erivan, the Tartars are wealthier than the Armenians, and own nearly all the land, whereas the bulk of the Armenians are peasants on Tartar properties or on those of the State.</blockquote></ref>. [[Ресей империясының халық санағы (1897)|1897 жылы Ресей империясының тұрғындарының бірінші жалпы халық санағы]] бойынша мәліметтер<ref>[https://www.prlib.ru/item/436694 Ресей империясының алғашқы жалпы халық санағы, 1897 ж. т. 71 Ериван губерниясы. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. Б. 2-3, 52-71.]</ref>. Қала халқы 8790 адамды құрады, оның ішінде 1310 (14,9%) сауатты болды<ref>[https://www.prlib.ru/item/436694 Ресей империясының алғашқы жалпы халық санағы, 1897 ж. т. 71 Эриван губерниясы. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. Б. 1.]</ref>. 1915 жылға арналған «[[Кавказ күнтізбесі]]» бойынша 1914 жылдың басына қарай қалада 8945 адам өмір сүрді, оның ішінде 5986 — шиит мұсылмандары, 2638 — армяндар, 192 — орыстар және т.б.<ref>[https://www.prlib.ru/item/417320 «1915 ж. арналған Кавказ күнтізбесі». Статистикалық мәліметтер. б. 251-252.]</ref> Сол күнтізбе бойынша 1915 жылы қала тұрғындары 10 246 адамды құрады<ref>[https://www.prlib.ru/item/417321 1916 ж. арналған Кавказ күнтізбесі. Статистика бөлімі.] Б. 26.</ref>. 2016 жылғы халық санағы бойынша Нахшыван қаласының тұрғындары 95 100 адамды құрады<ref>{{Cite web|url=https://nakhchivan.preslib.az/az_a3-1.html|title=Naxçıvan Muxtar Respublikası|website=nakhchivan.preslib.az|accessdate=2021-02-25}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://imp.nakhchivan.az/index.php/nax-van-haqq-nda/h-r-v-rayonlar|title=Şəhər və rayonları|website=imp.nakhchivan.az|accessdate=2021-02-25}}</ref><ref>{{Cite web|lang=az|url=http://virtualnakhchivan.az/naxcivan-seheri|title=Naxçıvan Şəhəri|author=Abbas Abbasov|website=Portonovi.com|date=2018-05-01|accessdate=2021-02-25}}</ref>. === Ұлттық құрамы === {| class="wikitable" !Жылы !Барлығы ![[әзербайжандар]] ![[Армяндар]] ![[Орыстар]], [[украиндар]], [[беларустар]] !Поляктар ![[Грузиндер]] ![[Гректер]] ![[Ассириялықтар]] ![[Немістер]] ![[Күрдтер]] !Қалғандары |- |'''1890-ж.''' '''ортасы''' |{{S|7433}} |4512 (60,70 %) |2376 (31,97 %) |52 (0,7 %) | --- | --- | --- | --- | --- | --- | --- |- |'''1897 жылы<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=576|title=Демоскоп Weekly - Қосымша. Статистикалық көрсеткіштердің анықтамалығы.|website=www.demoscope.ru|accessdate=2021-02-25}}</ref><ref>[https://www.prlib.ru/item/436694 Ресей империясының алғашқы жалпы халық санағы, 1897 ж., т. 71 Ериван губерниясы. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. Б. 1-3, 52-71.]</ref>''' |{{S|8790}} |6161 (70,09 %) |2263 (25,75 %) |232 (2,64 %) |83 (0,94 %) |24 (0,27 %) |8 (0,09 %) |4 (<0,01 %) |3 (<0,01 %) |2 (<0,01 %) |10 (0,11 %) |- |'''1926 жылы<ref>{{Cite web|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/naxichevan26.html|title=Нахшыван КСР 1926|website=www.ethno-kavkaz.narod.ru|accessdate=2021-02-25}}</ref>''' |{{S|10 296}} |7567 (73,49 %) |1065 (10,34 %) |1376 (13,36) | --- | --- | --- | --- | --- | 6 (0,06 %) |282 (2,74 %) |- |'''1939 жылы<ref>{{Cite web|url=http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html|title=Әзірбайжан тұрғындары|website=www.ethno-kavkaz.narod.ru|accessdate=2021-02-25}}</ref>''' | '''---''' |11 901 |2033 |1420 | --- | --- | --- | --- | --- | 32 |289 |} === Діни құрамы === 1897 жылы Ресей империясының тұрғындарының бірінші жалпы халық санағы бойынша мәліметтер<ref>[https://www.prlib.ru/item/436694 Ресей империясының алғашқы жалпы халық санағы, 1897 ж. т. 71 Ериван губерниясы. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. Б. 1-3, 52-71.]</ref>. * [[Мұсылман]]<ref>Санақта магометтер деп көрсетілген</ref> — 6170 (70,19 %), * [[Армяндық апостол шіркеуі|Армяндар (ААШ)]]<ref>В переписи указаны как "Армяне-григориане"</ref> — 2226 (25,32 %), * [[Православ шіркеуі|Православтар]] — 249 2,83 %), * [[Армяндық католик шіркеуі|Армян-католиктер]] — 35 (0,4 %), * Ескі наным-сенушілер және діни еместер — 16 (0,18 %), * [[Католицизм|Рим-католиктері]] — 88 (1 %), * [[Яһудилік]] — 1 (<0,01 %), * [[Протестантизм|Протестанттар]] — 5 (<0,01 %), == Климаты == {{Қаланың ауа райы | Ені = 70% | Жағдайы = center | Жер_ілік = Нахшыван | Дерекнама = [http://www.climate-charts.com/Locations/a/AJ37936.php World Climate] | Қаң_ор = -4.0 | Қаң_ор_ж-ш = 19 | Ақп_ор = -0.5 | Ақп_ор_ж-ш = 18 | Нау_ор = 5.4 | Нау_ор_ж-ш = 29 | Сәу_ор = 12.4 | Сәу_ор_ж-ш = 38 | Мам_ор = 17.5 | Мам_ор_ж-ш = 36 | Мау_ор = 22.4 | Мау_ор_ж-ш = 30 | Шіл_ор = 26.9 | Шіл_ор_ж-ш = 17 | Там_ор = 26.2 | Там_ор_ж-ш = 8 | Қыр_ор = 21.9 | Қыр_ор_ж-ш = 11 | Қаз_ор = 14.1 | Қаз_ор_ж-ш = 26 | Қар_ор = 6.5 | Қар_ор_ж-ш = 20 | Жел_ор = 0.9 | Жел_ор_ж-ш = 15 | Жыл_ор = 12.4 | Жыл_ор_ж-ш = 267 | Қаң_ор_мин = -6.8 | Қаң_ор_макс = 0.8 | Ақп_ор_мин = -4.3 | Ақп_ор_макс = 4.0 | Нау_ор_мин = 1.0 | Нау_ор_макс = 12.3 | Сәу_ор_мин = 7.4 | Сәу_ор_макс = 20.1 | Мам_ор_мин = 11.5 | Мам_ор_макс = 24.7 | Мау_ор_мин = 15.9 | Мау_ор_макс = 29.5 | Шіл_ор_мин = 20.0 | Шіл_ор_макс = 34.7 | Там_ор_мин = 18.7 | Там_ор_макс = 33.7 | Қыр_ор_мин = 14.7 | Қыр_ор_макс = 30.1 | Қаз_ор_мин = 8.2 | Қаз_ор_макс = 21.9 | Қар_ор_мин = 2.3 | Қар_ор_макс = 12.6 | Жел_ор_мин = -2.5 | Жел_ор_макс = 5.1 | Жыл_ор_мин = 7.1 | Жыл_ор_макс = 19.1 | Қаң_а_мин = | Қаң_а_макс = | Ақп_а_мин = | Ақп_а_макс = | Нау_а_мин = | Нау_а_макс = | Сәу_а_мин = | Сәу_а_макс = | Мам_а_мин = | Мам_а_макс = | Мау_а_мин = | Мау_а_макс = | Шіл_а_мин = | Шіл_а_макс = | Там_а_мин = | Там_а_макс = | Қыр_а_мин = | Қыр_а_макс = | Қаз_а_мин = | Қаз_а_макс = | Қар_а_мин = | Қар_а_макс = | Жел_а_мин = | Жел_а_макс = | Жыл_а_мин = | Жыл_а_макс = | Қаң_су = | Ақп_су = | Нау_су = | Сәу_су = | Мам_су = | Мау_су = | Шіл_су = | Там_су = | Қыр_су = | Қаз_су = | Қар_су = | Жел_су = | Жыл_су = }} == Көлік == Қала республиканың негізгі көлік орталығы болып табылады. Нахшыванда бір ғана әуежай бар. Одан [[Баку]]ге, [[Гәнжә]]ға, [[Киев]]ке, [[Мәскеу]]ге, [[Ыстанбұл]]ға жолаушылар сапарларын орындайды. Тұрақты жолаушылар пойыздары Нахшыван вокзалынан [[Шарур]]ға, [[Жулфа]]ға, [[Ордубат]]қа жүреді. Иранның [[Тебриз]], [[Тегеран]], [[Машһад]] қалаларымен тұрақты халықаралық байланыс орнатылды. 15/16 жылдам пойызы аптасына бір рет Иранның Машһад қаласына аттанады. Түркиямен автомобил байланысы бар. 1986 жылдың 3 қарашасынан 2004 жылдың сәуіріне дейін қалада троллейбус жүйесі жұмыс істеді. == Суреттер == <center> === Нахшыван ескерткіштері === <gallery perrow="4" heights="250px" widths="150px"> Сурет:Nakhichevan Mausoleum.jpg|[[Жүсіп ибн Құсейір кесенесі]], 1162 Сурет:Momine Khatun Mausoleum, 2008.jpg|[[Мүмін Қатын кесенесі]], 1186 File:Haji Rufai Bey mosque - 18th century-2.JPG|XVIII ғасыр ескерткіші, Қажы Руфай бек мешіті File:Nakhchivan city khalideyi kubra tomb.JPG|Күбре кесенесі </gallery> <gallery perrow="4" heights="150px" widths="250px"> Сурет:Nakhichevan02.JPG|[[Мүмін Қатын кесенесі]]нің жанында жиналған ортағасырлық [[Аттар мен қойлардың тас мүсіндері|тас қойлар]] Сурет:Nakhichevan04.JPG|Бетон негіздегі [[Аттар мен қойлардың тас мүсіндері|тасты қой]] File:Nakhchivan khan palace7.JPG|Хан сарайы File:Nakhchivan city femme centre.JPG|Әйелдер орталығы, XIX ғасыр </gallery> </center> <center> === Қала суреттері === <gallery perrow="4" widths="250" heights="250"> Сурет:NAJ front1.jpg|Нахшыван әуежайы Сурет:Huseyn Javid Mausoleum at Nakhchivan from side.jpg|[[Хүсейін Жауид кесенесі]] Сурет:Nakhchivan city library.JPG|Кітап үйі Сурет:View from the grave monument of the prophet Noah-4.JPG|Нұх кесенесінен қала көрінісі </gallery> </center> == Туыстас қалалар == *{{flagicon|Georgia}} [[Батуми]], [[Грузия]] ([[8 маусым]] [[2012 жыл|2012]]). *{{flagicon|Belarus}} [[Брест]], [[Беларусь|Беларус]] == Танымал тумалары == {{main|:Санат:Нахшыванда туғандар}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әзербайжан қалалары]] [[Санат:Ұлы Армения қалалары]] [[Санат:Нахшыван]] 1877astn0uqpnweungiljinwcx8ayb1 0 625279 3486645 3472344 2025-07-07T06:19:51Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 3486645 wikitext text/x-wiki {{Футбол клубы |атауы = Болонья ФК |ағымдағы маусым = |логотипі = Bologna F.C. 1909 logo.svg |толық атауы = |лақап аты = |құрылған = 1909 |таратылды = |стадионы = Ренато Далл’Ара, Болонья |сыйымдылығы = 38279 |иесі = |президенті = |директоры = |бас директоры = |жаттықтырушы = {{flagicon|Италия}} [[Винченцо Итальяно]] |капитаны = [[Блерим Джемайли|Блерим Джемаили]] |рейтингі = |бюджеті = |жарыс = [[Футболдан Италия чемпионаты|Италия чемпионаты]] |маусым = 2024/25 |орын = |сайты = {{URL|https://www.bolognafc.it/|bolognafc.it}} | pattern_b1 = _bologna2425h | body1 = | pattern_la1 = _bologna2425h | leftarm1 = | pattern_ra1 = _bologna2425h | rightarm1 = | pattern_sh1 = _bologna2425h | shorts1 = | pattern_so1 = _bologna2425hl | socks1 = | pattern_b2 = _bologna2425a | body2 = | pattern_la2 = _bologna2425a | leftarm2 = | pattern_ra2 = _bologna2425a | rightarm2 = | pattern_sh2 = _bologna2425a | shorts2 = | pattern_so2 = _bologna2425al | socks2 = | pattern_b3 = _bologna2425t | body3 = | pattern_la3 = _bologna2425t | leftarm3 = | pattern_ra3 = _bologna2425t | rightarm3 = | pattern_sh3 = _bologna2425t | shorts3 = | pattern_so3 = _bologna2425tl | socks3 = }} '''«Болонья»''' ({{lang-it|Bologna FC}}) — [[Футболдан Италия чемпионаты|Италия чемпионатында]] өнер көрсететін кәсіпқой футбол клубы. 1909 жылы құрылған. Италияның жеті дүркін чемпионы. 1998 жылғы Интертото кубогының жеңімпазы. == Тарихы== == Жетістіктері == === Ұлттық === * '''Чемпионат''' ** '''Чемпион (7):''' 1924/25, 1928/29, 1935/36, 1936/37,1938/39, 1940/41, 1963/64 ** '''Вице-чемпион (4):''' 1926/27, 1931/32, 1939/40, 1965/66 ** '''3-орын (3):''' 1930/31, 1932/33, 1966/67 * '''В серия''' ** '''Чемпион''' ('''2'''): 1987/88, 1995/96 * '''Кубок''' ** '''Жеңімпаз (3):''' 1969/70, 1973/74, 2024/25 === Халықаралық === * '''[[Митропа кубогы]]''' ** '''Жеңімпаз (3):''' 1931/32, 1933/34, 1960/61 ** '''Финалист (2):''' 1961/62, 1988/89 * '''Интертото кубогы''' ** '''Жеңімпаз''' '''(1):''' 1998 * '''T[[ournoi International de l'Expo Universelle de Paris]]''' ** '''Жеңімпаз (1):''' 1937 == Атақты футболшылары == * [[Теодорос Загоракис]] * [[Роберто Баджо]] * [[Роберто Манчини]] * Хелмут Халлер * Джанлука Пальюка == Сілтемелер == * [https://www.bolognafc.it Ресми сайт] {{ref-it}}{{ref-en}} * [https://www.forumrossoblu.org/ Клуб фанаттарының форумы]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://www.noirossobluweb.it/ Фанаттар сайты] * https://instagram.com/officialbolognafc [[Санат:Италия футбол клубтары]] ch1w8oj00yl36h9wk6v242etad9fie0 3 626602 3486532 2713036 2025-07-06T13:48:15Z XXBlackburnXx 81796 XXBlackburnXx [[Қатысушы талқылауы:Wonomatr]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Rockanastas]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Wonomatr|Wonomatr]]" to "[[Special:CentralAuth/Rockanastas|Rockanastas]]" 2713036 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Wonomatr}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 03:12, 2019 ж. қыркүйектің 25 (+06) 0nt73052zq73ocu0qi17o2bz9y36c7e 0 632391 3486636 3484625 2025-07-07T02:12:08Z Stephan1000000 88032 78 3486636 wikitext text/x-wiki {{Мультсериал |Атауы = Рик және Морти |Түпнұсқа = {{Lang-en|Rick and Morty}} |Сурет = Rick and Morty.svg |Сурет атауы = |Түрі = |Форматы = |Жанры = [[сатира]], [[ғылыми фантастика]], [[трагикомедия]], [[қара әзіл]] |Режиссері = |Продюсері = Дж. Майкл Мендель (1–4 маусым)<br>Кенни Мика (пилот) |Жасаушы = Дэн Хармон<br>Джастин Ройланд<br>Джеймс А. Фино<br>Джо Руссо II |Сценарист = |Рөлдер = Джастин Ройланд<br>Крис Парнелл<br>Спенсер Граммер<br>Сара Чок<br>Кари Уолгрен |Композиторы = Райан Элдер |Аниматорлар = |Студия = * Williams Street * Harmonious Claptrap * Starburns Industries (1–2 маусым) * Justin Roiland's Solo Vanity Card Productions! * Rick and Morty, LLC. (2–3 маусым)<ref>{{cite web|url=https://www.cartoonbrew.com/artist-rights/rick-and-morty-co-creator-justin-roiland-fuck-the-union-103723.html|title=Rick and Morty co-creator Justin Roiland: "F*** the union"|work=CartoonBrew.com|date=2014-09-15|accessdate=March 24, 2018|archive-date=March 24, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180324102500/https://www.cartoonbrew.com/artist-rights/rick-and-morty-co-creator-justin-roiland-fuck-the-union-103723.html|url-status=live}}</ref> * Green Portal Productions (4–5 маусым) |Ел = |Маусымдар саны = 8 |Сериялар саны = 78 |Сериялар тізімі = |Ұзақтығы = ~22 мин. |Телеарна = [[Adult Swim]] |Премьера = 2 желтоқсан 2013 жыл |Аяқталуы = |ҚазТелеарна = |ҚазПремьера = |ҚазОкончание = |Сиквелдар = |Приквелдар = |Дубляж = |imdb_id = 2861424 }} '''«Рик және Морти»''' ({{Lang-en|Rick and Morty}}) — ересектерге арналған америкалық [[комедия]]лық [[ғылыми фантастика]]лық анимациялық сериал. Сериалды Джастин Ройланд пен Дэн Хармон [[Cartoon Network]]-тегі «Adult Swim» блогының бөлігі ретінде жасаған. Сериалдың премьерасы 2013 жылы желтоқсанда өтті. Екінші маусымы 2015 жылы шықты. Үшінші маусым 2017 жылдың 1 қазанында аяқталды және 2018 жылдың мамыр айында тағы 70 эпизод шығару жаңалығы жарияланды. Сериал ақымақ ғалым Рик Санчес пен оның ақжүрек, бірақ ашулы және өзіне сенімсіз немересі Морти Смиттің сәтсіз оқиғаларын баяндайды. Олар өз уақыттарын үй өмірі мен шексіз санды шындықтарда орын алатын өлшемаралық шытырман оқиғалар арасында бөледі, олар көбінесе порталдар арқылы және Риктің ұшатын кемесінде басқа планеталар мен өлшемдерге саяхаттайды. Рик пен Мортидің жалпы тұжырымдамасы екі қарама-қайшы сценарийге сүйенеді: үйдегі отбасылық драма және немересін шытырман оқиғаларға сүйреп бара жатқан мизантроптық ата. «Болашаққа оралу» фильмдер сериясына бұзақылық анимациялық пародиядан өскен сериал сыншылардың өте жоғары пікіріне ие болды, олар оның бірегейлігін, креативтілігін және әзіл сезімін ерекше атап өтті. [[2023 жыл]]дың қаңтарында «Adult Swim» Роландпен отбасылық зорлық-зомбылық туралы айыптауларға байланысты қарым-қатынасын үзді. Жетінші маусым басты кейіпкерлерді Джастин Ройланд дыбыстамаған бірінші маусым болды.<ref>{{Cite web |url=https://tass.ru/proisshestviya/16878081 |title=Создателя "Рика и Морти" отстранили от нового сезона из-за обвинений в домашнем насилии<!-- Заголовок добавлен ботом --> |access-date=2023-10-22 |archive-date=2023-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230127145623/https://tass.ru/proisshestviya/16878081 |deadlink=no }}</ref> Жетінші маусымның премьерасы 2023 жылдың 15 қазанында өтті.<ref>{{cite web|author=Никита Ентус|title=На Adult Swim стартовал седьмой сезон «Рика и Морти» — это первые серии без Джастина Ройланда|url=https://dtf.ru/cinema/2198673-na-adult-swim-startoval-sedmoy-sezon-rika-i-morti-eto-pervye-serii-bez-dzhastina-roylanda|website=[[DTF]]|date=2023-10-16|accessdate=2023-10-16|lang=ru|archive-date=2023-10-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20231016110025/https://dtf.ru/cinema/2198673-na-adult-swim-startoval-sedmoy-sezon-rika-i-morti-eto-pervye-serii-bez-dzhastina-roylanda|deadlink=no}}</ref> == Кейіпкерлер == === Негізгі кейіпкерлер === * '''Рик Санчез''' (дыбыстаған Джастин Ройланд) ({{Lang-en|Rick Sanchez}}) — екі басты кейіпкердің бірі, гениальді және ішімдіктен бас тарта алмайтын қарт ғалым. Скептик, ессіз, қарғысшыл, өзімшіл, бірақ әзіл сезімі бар адам. Өз даналығына байланысты бүкіл әлемде көптеген жаулары бар. Жақында қызына Смиттер отбасына көшіп, содан бері барлық саяхатқа немересі Мортимен аттанады. * '''Морти Смит''' (дыбыстаған Джастин Ройланд) ({{Lang-en|Marty Smith}}) — екінші басты кейіпкер, Рик Санчездың немересі, 14 жастағы бала (3 маусымы 15 жас), қарапайым жасөспірім. Атамен саяхат кезінде жиі не болып жатқанын түсінбейді, бірақ үнемі тапқырлық танытады. Джессикаға ғашық. "Кроненбергтің" нәтижесінде туған Жер ғаламшарының халқы жойылғаннан кейін, Рикпен бірге бірнеше өлшемдерге көшті. Басқа өлшемдерге тағы бірнеше көшу болды, бұл туралы Морти жазылған естеліктер айтады. Олар "кроненбергизации" оқиғаларына дейін белгісіз болғаны — белгісіз. * '''Бэт Смит (Санчез)''' (дыбыстаған Сара Чок) ({{Lang-en|Beth Smith (Sanchez)}}) Рик Санчездың қызы, Морти және Саммердің анасы, Джерридің әйелі, 34 жаста. Кардиохирург — ветеринар болып жұмыс істейді. Саммерді&nbsp; 17 жаста туды, сол себептен, өзінің айтуынша, Саммер — "үнемі мәселе тудырушы". Ішімдікпенен мәселелері бар, өзін құнсыз деп санайды және әкесі оны қайтадан тастайды деп қорқады.&nbsp; Үшінші маусымның соңғы серияларында оны клон алмастырды деген ойлар бар. * '''Джерри Смит''' ( дыбыстаған Крис Парнелл) ({{Lang-en|Jerry Smith}}) — Морти мен Саммердің әкесі, Бэт Смит күйеуі, &nbsp;34-35 жыл. Морти сияқты, ақылсыз және ақымақ. Әйеліне ол "нағыз хирург емес" тиіседі. "Титаник "фильмін өте жақсы көреді. Жұмыссыз, бұл туралы "жұмыс тауып ал "фразаларының барлық отбасы мүшелері оған мезгіл-мезгіл еске салады. Біраз уақыт жарнама агенті болып жұмыс істейді. Азаматтық құқықпен қызығады. Рикті ұнатпайды және бұл сезім Рик те оны ұнатпайды. * '''Саммер Смит''' (дыбыстаған Спенсер Грэммер) ({{Lang-en|Summer Smith}}) — Мортидің үлкен әпкесі, 17 жаста. Тиісті қызығушылықтары бар әдеттегі жасөспірім. Кейде атамен және кіші ағасымен саяхаттап, оларды жиі күтеді. Өз отбасының шығуын "ақымақ"деп санайды. Біраз уақыт шайтан дүкенінде жұмыс істеді. Итанға ғашық болды, 3 маусымның екінші сериясында Кровотекпен, постапокалиптикалық өлшемнің тұрғындарының көшбасшысымен кездеседі. Телефонға өте байланған. Өз денесін ұсқынсыз деп санайды. === Қосымша кейіпкерлер === * '''Джессика''' (дыбыстаған Кэри Уолгрен) ({{Lang-en|Jessica}}) — математикалық сыныпта Мортимен бірге оқитын тартымды қыз. Жиі Мортиді байқамайды. * '''Стэн Голденфолд мырза''' (дыбыстаған Брэндон Джонс) ({{Lang-en|Mr. Stan Goldenfold}}) — математикалық сыныптағы Морти мұғалімі. * '''Coach Feratu''' — көзге көрінбейтін дене шынықтыру мұғалімі. * '''Вагина директоры''' (Фил Хендри айтты) ({{Lang-en|Principal Vagina}}) — Гарри-Херсон жоғары мектебінің директоры. * '''Брэд''' (Эхо Келлум) ({{Lang-en|Brad}}) — Гарри-Херсон жоғары мектебінің оқушысы. Джессикамен кездескен, бірақ олар 3 маусымда айырылысқан. * '''Тэмми''' (дыбыстаған Кэсси Стил) ({{Lang-en|Tammy}}) — Галактикалық Федерацияның агенті. * '''Итан''' (Дэниел Бенсон) ({{Lang-en|Ethan}}) — Саммердің экс-жігіті. * '''Нэнси''' (айтты Эйслинн Жынысы) ({{Lang-en|Nancy}}) — мектепте белгісіз қыз. Флейтада ойнайды. * '''Тоби Мэтьюз''' (Алекс Хирш айтты) ({{Lang-en|Tony Matthews}}) — мектепте танымал жігіт. * '''Фрэнк Паликки ('''айтты Райан Ридли) ({{Lang-en|Frank Palicki}}) — студент, Рикпен&nbsp; мұздатылған. * '''MC Haos''' (Дэн Хармон айтты) ({{Lang-en|MC Chips}}) — рэпер. * '''Қорқынышты Тэрри''' (дыбыстаған Джесс Харнелл) ({{Lang-en|Scary Terry}}) — Фредди Крюгер ғаламның Рика және Морти, батыр, ұйқы ұйқы ұйқы. Әрбір сөз тіркестен кейін баласына және әйеліне сөйлескенде былапыт сөйлейді. * '''Снаффлз (Снежок)''' (дыбыстаған Роб Полсен) ({{Lang-en|Snuffles (Snowball)}}) — Смит отбасының иті, Риктың арқасында ақылға ие болды және ит көтерілісін көтерді. Снаффлз портретін Смит үйінде көруге болады. * '''Джастин Ройланд''' ({{Lang-en|Mr. Poopybutthole}}) — 2 маусымының 4 сериясында пайда болды. Мүмкін, бөтен паразит болды, бірақ соңында бұл олай емес. Екінші маусымның аяғында да пайда болады (бірақ бірінші маусымда ол "Яйцелюба" шоуында, сондай-ақ бірнеше жарнамада түсірілетіндігі көрінеді), үшінші маусым туралы айтып. 3 маусымының соңында ол үйленіп, ұлы дүниеге келді және төртінші маусым жақында шықпайды дейді. * '''Құс тұлғасы''' (дыбыстаған Дэн Хармон) ({{Lang-en|Birdperson}}) – Риктың ең жақсы досы. Бірінші маусымның соңғы сериясында екінші маусымда екі рет пайда болды. Екінші маусымның соңында өледі. 1 сериясының соңында 3 маусымы Феникс тұлға атты киборг болады. * '''Юнити''' (дыбыстаған Кристина Хендрикс айтқан) ({{Lang-en|Unity}}) — бүкіл ғаламшарды таңдайтын ұжымдық ақыл,Риктің бұрынғы сүйіктісі. * '''Сквончи''' (дыбыстаған Оның Kenny) ({{Lang-en|Squanchy}}) — 11 сериясы 1 маусымы пайда болды. Ол мысық, Рика досы. Өте жиі әр түрлі нұсқаларда "сквонч" сөзін қолданады. 2 маусымның 10 сериясында ол үйлену тойында Рика отбасын қорғайды, сонымен Рика мен оның отбасына қашып кетуге мүмкіндік береді,бірақ ол тірі қалды деген ақпарат жоқ. * '''Жаман Морти''' ({{Lang-en|Evil Morty}}) — пайда 10 сериясы бірінші маусымы. Риктерді жойып, билікке ұмтылатын көптеген Мортидің бірі. 7 сериясының соңында 3 маусымы риков және Морти цитаделінің президенті бола алды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{Official website|https://www.adultswim.com/videos/rick-and-morty/|Рик және Морти}} * {{Imdb title|2861424}} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:АҚШ мультсериалдары]] [[Санат:Ағылшын тіліндегі телесериалдар]] dqlmsn346uamzhkd0snfv75td7p6brg 0 643150 3486619 3292416 2025-07-06T19:50:27Z Nurtenge 93712 3486619 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Чендлер Кентербери |шынайы есімі = Chandler Canterbury |сурет = ChanCanterburyHeadshot.jpg |сурет ені = 250 |сурет атауы = Чендлер Кентербери 2009 жылы |туған кездегі есімі = Chandler Canterbury |туған күні = 15.12.1998 |туған жері = {{туғанжері|Хьюстон|Хьюстонда}}, [[Техас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{актер|АҚШ|XXI ғасыр|АҚШ телевидение}} |азаматтығы = {{Байрақ|АҚШ}} |белсенді жылдары = 2007—2014 |бағыты = |киностудия = |марапаттары = «[[Жас Әртіс Марапаты|Жас Әртіс]]» (2008) |imdb_id = 2425105 |сайты = |ортаққор = Chandler Canterbury }} '''Чендлер Кентербери''' ({{lang-en|Chandler Canterbury}}; [[15 желтоқсан]] [[1998 жыл|1998]], [[Хьюстон]], [[Техас]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) — америкалық актер. == Өмірбаяны == Чендлер 15 желтоқсан 1998 жылы [[Техас]]тағы [[Хьюстон]] қаласында, Кристина және Рассел Кентерберилардың отбасында дүниеге келді. Оның Колби есімді үлкен ағасы бар, олда актер, және оның кіші қарындасы бар, актриса.<ref>{{cite news|url=http://articles.sfgate.com/2010-04-09/movies/20841918_1_chandler-canterbury-movie-anna|work=The San Francisco Chronicle|first=Lana|last=Berkowitz|date=2010-04-09|title=Current Video Releases}}</ref> == Мансабы == Ол өзінің алғашқы рөлін 2007 жылы «Қылмыстық ойлар» телесериалында ойнады. Осы рөлі үшін 2008 жылы «Жас Әртіс» марапатын жеңіп алды. Ол сондай-ақ 2008 жылы «Бенджамин Баттонның Жұмбақ Оқиғасы» фильмінде басты рөлдегі кейіпкердің сегіз жасар кезін ойнады. Ол «Summit Entertainment»-тың 2009 жылғы «Білу» триллер фильмінде басты рөлдегі Калеб кейіпкерін ойнады. Осы жылы «Гари, теннис жаттықтырушысы» фильміне түсті. 2010 жылы [[Кристина Риччи]]мен және [[Лиам Нисон]]мен бірге «Өмірден кейін» психологиялық триллер фильмінде түсті. Қосымша рөлдері ретінде 2009 жылғы «Көк ұнтақ», 2010 жылғы «Репо ерлер» фильмдеріне түсті. 2011 жылы «Шегі» 8 жастағы Питер Бишоп ретінде пайда болды. 2013 жылы [[Сирша Ронан]]мен бірге «[[Қонақ (фильм)|Қонақ]]» фильмінде түсті және «Көтерілу» фильмінде басты рөлді ойнады. == Фильмдер тізімі == {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Жыл ! style="background:#B0C4DE;" | Қазақша атауы ! style="background:#B0C4DE;" | Түпнұсқа атауы ! style="background:#B0C4DE;" | Рөл ! style="background:#B0C4DE;" | Жазба |- | 2007 || Қылмыстық ойлар || ''Criminal Minds'' || Дэвид Смит<ref name=TVGUIDE>{{cite web|title=TV Guide Credits|url=http://www.tvguide.com/celebrities/chandler-canterbury/credits/296882|accessdate=27 February 2012}}</ref> || Телевидение сериалы ("In Name and Blood" эпизоды) |- | 2008 || Бенджамин Баттонның Жұмбақ Оқиғасы || ''The Curious Case of Benjamin Button'' || Бенджамин Баттон - 8 жас<ref name=MovieWeb/> || |- |rowspan="4"| 2009 || Гари, теннис жаттықтырушысы || ''Balls Out: Gary the Tennis Coach'' || Жас Гари<ref name=MovieWeb/> || |- | [[Көріпкелдік (фильм)|Көріпкелдік]] || ''Knowing'' || Калеб Кестлер<ref name=TVGUIDE/> || |- | Көк ұнтақ || ''Powder Blue'' || Билли<ref name=MovieWeb/> || |- | Өмірден кейін || ''After.Life'' || Джек<ref name=MovieWeb/> || |- |rowspan="2"| 2010 || Репо ерлер ''Repo Men'' || Питер<ref name=TVGUIDE/> || |- | || ''R.L. Stine's The Haunting Hour'' || Тис || Телевидение сериалы ("My Robot" эпизоды) |- |rowspan="2"| 2011 || Шегі || ''Fringe'' || Жас Питер Бишоп<ref name=TVGUIDE/> || Телевидение сериалы ("Subject 13" эпизоды) |- | Балғалар сөмкесі || ''A Bag of Hammers'' || Келси || |- |rowspan="1"| 2012 || Кішкентай Қызыл Арба || ''Little Red Wagon'' || Зак Боннер<ref name=MovieWeb>{{cite web|title=Movie Web Credits|url=http://www.movieweb.com/person/chandler-canterbury/credits|access-date=2012-02-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029205947/http://www.movieweb.com/person/chandler-canterbury/credits|archive-date=2013-10-29|url-status=dead}}</ref> || Басты рөл, сондай-ақ продюсер |- |rowspan="3" | 2013 || Көтерілу || ''Standing Up'' || Хоуи || Басты рөл |- | Періштелер әні || ''Angels Sing'' || Дэвид Уолкер || |- | [[Қонақ (фильм)|Қонақ]] || ''The Host'' || Джейми Страйдер || |- |2014 | Қаракөзді ит || ''Black Eyed Dog'' || Малик || |- |} == Марапаттар мен номинациялар == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- style="background:#B0C4DE;" align="center" ! Марапат !! Жыл !! Санат !! Нәтиже !! Жұмыс |- | rowspan="6" | [[Жас Әртіс Марапаты|Жас Әртіс]] || 2008 || Телесериалдағы үздік қойылым - Қонақ ретінде басты рөлдегі жас актер || {{won}} || ''Қылмыстық ойлар'' |- | 2010 || Көркем фильмдегі үздік қойылым - Қолдаушы жас актер || rowspan="4" {{nom}} || ''Білу''<ref name="YoungArtistAwards.org">{{cite web|url=http://www.youngartistawards.org/noms31.html|title=31st Annual Young Artist Awards|accessdate=April 7, 2012|work=[[Жас Әртіс Марапаты]]}}</ref> |- | 2011 || Көркем фильмдегі үздік қойылым - Қолдаушы он жасқа дейінгі жас актер || ''Өмірден кейін'' |- | 2012 || Телевидение шоуындағы үздік қойылым - Қонақ ретінде басты рөлдегі жас актер 11-13 || ''Шегі''<ref>{{Cite web|url=http://www.youngartistawards.org/noms33.html |title=33rd Annual Young Artist Awards |work=[[Жас Әртіс Марапаты]] |accessdate=July 7, 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120404162133/http://www.youngartistawards.org/noms33.html |archivedate=April 4, 2012 }}</ref> |- | 2013 || Көркем фильмдегі үздік қойылым - Он жасқа дейінгі жас актер|| ''Балғалар сөмкесі''<ref name="Young Artist Awards 3">{{cite web|url=http://www.youngartistawards.org/noms34.html|title=34th Annual Young Artist Awards|accessdate=March 31, 2013|work=[[Жас Әртіс Марапаты]]}}</ref> |- | 2014 || Көркем фильмдегі үздік қойылым - Жетекші жас актер ||{{nom}}||''Көтерілу''<ref name="YAA35">{{cite web|url=http://www.youngartistawards.org/noms35.html|title=35th Annual Young Artist Awards|author=|date=|accessdate=April 14, 2014|work=[[Жас Әртіс Марапаты]]}}</ref> |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat|Chandler Canterbury}} * {{IMDb name|2425105}} * {{twitter|ChanCanterbury}} {{DEFAULTSORT:Кентербери, Чендлер}} [[Санат:АҚШ бала актерлары]] 8sai1va677f8lvo3bvt4dwnd9e5k2au 0 645992 3486612 3413606 2025-07-06T19:40:13Z Nurtenge 93712 3486612 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Джексон Роберт Скотт |шынайы есімі = Джексон Роберт Скотт |сурет = Jackson Robert Scott by Gage Skidmore.jpg |сурет ені = 250 |сурет атауы = Скотт 2025 жылы |туған кездегі есімі = Джексон Роберт Скотт |туған күні = 18.09.2008 |туған жері = {{туғанжері|Финикс|Финиксте}}, [[Аризона]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{актер|АҚШ|XXI ғасыр|АҚШ телевидение}} |азаматтығы = {{Байрақ|АҚШ}} |белсенді жылдары = 2015—қазіргі күн |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = |ортаққор = }} '''Джексон Роберт Скотт''' ({{lang-en|Jackson Robert Scott}}; [[18 қыркүйек]] [[2008 жыл|2008]], [[Финикс]], [[Аризона]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) — америкалық [[актер]]. «[[Ол (фильм, 2017)|Ол]]» және «[[Ол: Екінші Тарау]]» фильмдеріндегі Джорджи Денбро және «[[Локк және Кілт (телесериал)|Локк және Кілт]]» сериалындағы Боди Локк рөлімен танымал.<ref>{{cite web |url=https://hollywoodlife.com/2017/09/07/it-movie-georgie-actor-remake-interview/ |title=‘It’ Star Jackson Robert Scott, 8, Reveals Why He Wasn’t Scared At All Of Pennywise & More |publisher=HollywoodLife |date=2017-09-07 |lang=en}}</ref> == Ерте өмірі == Скотт [[Аризона]]ның [[Финикс]] қаласында туып-өскен.<ref name="AZFamily.com">{{Cite web|url=https://www.azfamily.com/archives/it-has-valley-connection/article_eb4d88d0-08ce-5bb2-ac0f-0424c7817539.html|title='It' has Valley connection|last=Hechanova|first=Maria |website=AZFamily|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|url=https://www.azcentral.com/story/entertainment/movies/2020/03/23/jackson-robert-scott-arizona-born-actor-locke-key-netflix-stephen-kings-it/4939992002/|title=You might know this Arizona-born actor as Georgie in 'It.' Now he's in a new Netflix show|last=Ludden|first=Nicole|website=azcentral|language=en|access-date=2020-04-02}}</ref> Ол өзінің мектебінің «Mandarin Immersion Program» (Мандарин Диалегіне Бату) бағдарламасына қатысады, осы бағдарламамен ол [[Мандариндік Қытай тілі]]нде сөйлеуді үйренді.<ref>{{Citation|title=Jackson Robert Scott at the "IT" premiere on FabulousTV|url=https://www.youtube.com/watch?v=8httfWqfcPE|language=en|access-date=2020-04-05}}</ref> Ол сондай-ақ [[Скаутизм|бойскаут]].<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Begj9RPFaDB/|title=Jackson Robert Scott’s Instagram photo: "Having fun at the Cub Scout Pinewood Derby Race... A 65 year old tradition! 🏎🚦🏁 #cubscouts #cubscoutsofamerica #pinewoodderby"|website=Instagram|language=en|access-date=2020-04-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Bf4wO__FXYZ/|title=Jackson Robert Scott on Instagram: "Crossed the bridge...I’m now officially a Webelo! 😁"|website=Instagram|language=en|access-date=2020-04-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/B8DT94DlzFD/|title=Jackson Robert Scott on Instagram: "My 5th Pinewood Derby Race! 🏎🏁Such a fun day with my Cub Scout/Arrow of Light troop! #cubscouts #pinewoodderby #boyscoutsofamerica"|website=Instagram|language=en|access-date=2020-04-05}}</ref> Ол CGTV актерлік бағдарламасының мүшесі болды, онда көптеген актерлік техникаларын үйренді. CGTV бағдарламасында ол [[Nickelodeon]] мен [[The Walt Disney Company|Disney]] актерлерімен жұмыс істеді, сондай-ақ CGTV-дің негізін қалаушы Адриан Р'Мантемен.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://cgtv.la/celebrating-silver-screen-debut-cgtv-graduate/|title=Celebrating the Silver Screen Debut of a CGTV Graduate|last=R'Mante|date=2017-09-06|website=CGTV|language=en-CA|access-date=2019-10-02}}</ref> Оның сүйікті сабағы Импровизациялық Шеберханасы болды.<ref name="Jackson Robert Scott Hits Prime Time TV">{{Cite web|url=https://cgtv.la/cgtv-alum-jackson-robert-scott-hits-prime-time-tv-hollywood/|title=Jackson Robert Scott Hits Prime Time TV|last=R'Mante|date=2016-12-29|website=CGTV|language=en-CA|access-date=2019-10-02}}</ref> CGTV-де жұмыс істеп болғаннан бірнеше уақыттан кейін, оны жетекші агенттік байқады және ол өзінің мансабын тыңдалымдардан және жетекші телешоуларға жазылымдардан бастады.<ref name="5 Year gets 15 agent callbacks and secures a costar role in Criminal Minds after CGTV">{{Cite web|url=https://cgtv.la/criminal-minds-after-cgtv/|title=5 Year gets 15 agent callbacks|last=R'Mante|date=2016-07-27|website=CGTV|language=en-CA|access-date=2019-10-02}}</ref> == Мансабы == Скотт өзінің алғашқы рөлін 2015 жылы ''[[:en:Criminal Minds|Қылмыстық ойлар]]'' америкалық сериалында алды. Скотт сериалдың 11-ші маусымының "Қылмыскер" атты 4-ші эпизодында Коул Васкесті ойнады. Эпизод эфирге 21 қазан 2015 жылы шықты.<ref name="Criminal Minds 11x04 IMDB Page">{{Citation|title=Outlaw|url=http://www.imdb.com/title/tt4920092/|access-date=2019-10-02}}</ref> Ол сондай-ақ ''[[Жүретін өліктерден сақтан]]'' сериалының "[[:en:TEOTWAWKI (Fear the Walking Dead)|TEOTWAWKI]]" эпизодында қосымша кейіпкерді - Трой Оттоны ойнады.<ref name="Fear The Walking Dead 3x03 IMDB Page">{{Citation|title=TEOTWAWKI|url=http://www.imdb.com/title/tt6082752/|access-date=2019-10-02}}</ref> 2016 жылы Скотт ''[[Ол (фильм, 2017)|Ол]]'' фильмінің түсіріліміне қатысты, бұл фильмде Скотт Джорджи Денброны ойнады. Бұл фильм [[Стивен Кинг]]тің ''[[Ол (роман)|Ол]]'' романына негізделген. Джорджи бұл фильмнің басында билейтін клоун Пеннивайз жасайтын кейіпкер. Скотт Пеннивайзды ойнаған [[Билл Скарсгорд]]тан қорықпағанын айтты, өйткені Билл шынайы өмірде жақсы адам болған.<ref name="Video Interview of Jackson at the premiere of IT in 2017">{{Citation|title=🍭 Jackson Robert Scott co-stars with Bill Skarsgård (Pennywise) & describes him with & no makeup|url=https://www.youtube.com/watch?v=qmKLb1KczPI|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Скотт Қытайлық театр TCL-де өткен фильмнің тұсаукесерінде болды.<ref name="Another Jackson Interview at the IT premiere">{{Citation|title=Jackson Robert Scott (Georgie) - "IT" Premiere 2017|url=https://www.youtube.com/watch?v=bkAhne1Xk6I|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> 6 қыркүйек 2019 жылы шыққан ''[[Ол: Екінші Тарау]]'' сиквелінде өзінің Джорджи рөлін қайталады.<ref name="IT: Chapter Two IMDB Page">{{Citation|title=It: Chapter Two|url=http://www.imdb.com/title/tt7349950/|access-date=2019-10-02}}</ref> Скотт 2018 жылы шыққан ''[[:en:Skin (2018 short film)|Тері]]'' фильмінде Тройдың рөлін ойнауға шақырылды. Бұл фильм 91-ші Оскар марпатын табыстау рәсімінде Тікелей Эфирдегі Үздік Қысқа Фильм үшін Оскар Марапатын жеңді.<ref name="Skin Oscar Page">{{Cite web|title=Skin: Short Film (Live Action) Oscar Nominees 2019|url=https://oscar.go.com/nominees/short-film-live-action/skin|website=oscar.go.com|access-date=2019-10-02}}</ref><ref name="Skin Wins Oscar">{{Citation|title="Skin" wins Best Live Action Short Film|url=https://www.youtube.com/watch?v=x-fsRO3CbW8|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Хоррор жанрын жалғастыра отырып, Скотт 2019 жылғы ''[[:en:The Prodigy (film)|Вундеркинд]]'' фильмінде Майлз Блумның басты рөлін ойнады. Бұл оның көркем фильмдегі алғашқы басты рөлі болды.<ref name="Jackson cast in The Prodigy article">{{Cite web|url=https://deadline.com/2018/03/jackson-robert-scott-horror-movie-taylor-schilling-nicholas-mccarthy-midnight-meat-train-1202308536/|title=Jackson Robert Scott Joins Orion’s Horror Pic From Nicholas McCarthy|last=Hipes|first=Patrick|date=2018-03-02|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref><ref name="The Prodigy Trailer">{{Cite web|url=https://deadline.com/2019/01/the-prodigy-trailer-taylor-schilling-jackson-robert-scott-1202529056/|title=‘The Prodigy’ Trailer: Taylor Schilling Tries To Make Sense Of Her Young Son’s Strange Behavior|last=Pedersen|first=Erik|date=2019-01-04|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Энди Мускетти Скотты [[Hulu]] үшін түсірілген бір сағаттық пилоттық ''[[:en:Locke & Key (TV series)|Локк және Кілт]]'' сериалында жетекші жас актерлардың бірі ретінде жалдады. Ол ағайындалардың ең кішісі Боди Локкты ойнады.<ref name="Jackson Hulu L&K Pilot Article">{{Cite web|url=https://deadline.com/2017/08/locke-key-it-jackson-robert-scott-cast-hulu-pilot-1202157390/|title=‘Locke & Key’: Young ‘It’ Co-Star To Play Bode Locke In Hulu Pilot|last=Andreeva|first=Nellie|date=2017-08-29|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Hulu бұл пилоттан бас тартты және сериалға беруден бас тартты.<ref name="Hulu passed over Locke & Key series Article">{{Cite web|url=https://deadline.com/2018/03/locke-key-pilot-dead-not-going-to-series-hulu-pauses-pilot-orders-shopped-1202354352/|title=‘Locke & Key’ Not Going To Series At Hulu As Streamer Pauses Pilot Orders|last=Andreeva|first=Nellie|date=2018-03-27|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Алайда [[Netflix]] бұл сериалды қайта өңдеді, Скоттан басқа актерлерді алмастырды.<ref name="Netflix orders Locke & Key to series Article">{{Cite web|url=https://deadline.com/2018/07/locke-key-drama-carlton-cuse-joe-hill-series-order-netflix-aron-eli-coleite-meredith-averill-1202433692/|title=‘Locke & Key’ Drama From Carlton Cuse & Joe Hill Gets Series Order At Netflix, Aron Eli Coleite & Meredith Averill Join As EPs|last=Andreeva|first=Nellie|date=2018-07-25|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> Алғашқы маусымы Netflix-те 7 ақпан 2020 жылы шықты.<ref>{{Cite web|url=https://www.hollywoodreporter.com/live-feed/locke-key-gets-netflix-premiere-date-1259502|title='Locke & Key' Gets Netflix Premiere Date, Ending 9-Year Journey to Screen|website=The Hollywood Reporter|language=en|access-date=2019-12-04}}</ref> Скотт The Arizona Republic-ке берген сұхбатында Боди оның сүйікті кейіпкері болғанын айтты, өйткені оның көп мінездері осы кейіпкермен бірдей, мысалы көңілді мінез және беконға деген махаббаты. Оның шынайы өміріндегі аспектілерін Бодидің мінезіне қосу үшін шоудың сценаристі Скоттпен түсірілім кезінде танысты. Сондай-ақ Скотт сол сұхбатында шоудың түсірілім барысында ''[[:en:Locke & Key (TV series)|Локк және Кілт]]'' сериалының басқа актерларымен қатты жақындасқанын айтты. 2018 жылы ''Gossamer Folds'' фильмінде Скотт Тейт Милликин рөлін алды.<ref name="Gossamer Folds Annoucement Article">{{Cite web|url=https://deadline.com/2018/11/yeardley-smiths-paperclip-ltd-gossamer-folds-alexandra-grey-lisa-donato-lgbtq-diversity-inclusion-1202502237/|title=Yeardley Smith’s Paperclip Ltd. Sets Transgender Drama ‘Gossamer Folds’ Starring ‘Transparent’s Alexandra Grey|last=Ramos|first=Dino-Ray|date=2018-11-15|website=Deadline|language=en|access-date=2019-10-02}}</ref> == Фильмдер тізімі == === Фильм === {| class="wikitable sortable" !Жыл !Қазақ<br />тіліндегі<br />атауы !Түпнұсқа<br />атауы !Рөл !Жазба |- |2017 |[[Ол (фильм, 2017)|Ол]] |''It'' |Джорджи Денбро | |- |2018 |Тері |''[[:en:Skin (2018 short film)|Skin]]'' |Трой |Тікелей Эфирдегі Үздік Қысқа Фильм үшін Оскар Марапаты |- |2019 |Дарын |''[[:en:The Prodigy (film)|The Prodigy]]'' |Майлз Блум | |- |2019 |[[Ол: Екінші Тарау]] |''It Chapter Two'' |Джорджи Денбро | |- |2020 |Госсамер Фолдс |''Gossamer Folds'' |Тейт Милликин | |- |2020 |Көтерілу |''Rising'' |Люк |Қысқа фильм<ref name="Rising (2020) IMDB Page">{{Citation|title=Rising (2020)|url=https://www.imdb.com/title/tt11093922/|access-date=2019-10-11}}</ref> |} === Телевидение === {| class="wikitable sortable" !Жыл !Қазақ<br />тіліндегі<br />атауы !Түпнұсқа<br />атауы !Рөл !Жазба |- |2015 |Қылмыстық ойлар |''[[:en:|Criminal Minds]]'' |Коул Васкес |Эпизод: "Outlaw" |- |2017 |[[Жүретін өліктерден сақтан]] |''Fear the Walking Dead'' |Трой Отто бала кезінде |Эпизод: "[[:en:TEOTWAWKI (Fear the Walking Dead)|TEOTWAWKI]]" |- |2020—қазіргі күн |Локк және Кілт |''[[:en:Locke & Key (TV series)|Locke & Key]]'' |Боди Локк |Басты рөл |} == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сілтемелер == * {{IMDb name|7669135}} * [https://www.instagram.com/jacksonrobertscottofficial/ Джексон Роберт Скотт] [[Instagram]]-да * [https://twitter.com/jacksonrscottit/ Джексон Роберт Скотт] [[Twitter]]-де * [https://www.facebook.com/JacksonRobertScottOfficial/ Джексон Роберт Скотт] [[Facebook]]-те {{DEFAULTSORT:Скотт, Джексон Роберт}} 2hs6eax7haxxrcuqzxuys3xuoitxwh7 0 682445 3486600 3416957 2025-07-06T16:03:18Z Kas77777 100404 3486600 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] iyu3n1hjg5osqlumchtb8p6x5m1w5mf 3486602 3486600 2025-07-06T16:30:51Z Kas77777 100404 3486602 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 12 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 13 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 14 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 15 ||align=left| {{BLR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 16 ||align=left| {{ITA}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 17 ||align=left| {{YUG}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 18 ||align=left| {{NOR}} || 38 || 66 || 95 || 199 | gold_BLR = 21 | silver_BLR = 60 | bronze_BLR = 72 | gold_ITA = 14 | silver_ITA = 16 | bronze_ITA = 41 | gold_YUG = 12 | silver_YUG = 13 | bronze_YUG = 15 | gold_NOR = 13 | silver_NOR = 18 | bronze_NOR = 21 | gold_SUI = 8 | silver_SUI = 14 | bronze_SUI = 10 | gold_MDA = 9 | silver_MDA = 17 | bronze_MDA = 33 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 0se5ro54sgm03ic1kou5e7hcvm1zh6f 3486707 3486602 2025-07-07T10:35:49Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3486707 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 12 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 13 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 14 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 15 ||align=left| {{BLR}} || 21 || 60 || 72 || 153 |- | 16 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 17 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 18 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 19 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- | 20 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] cauopp586jkqlrawirbceu65t59jxy1 3486708 3486707 2025-07-07T10:37:55Z Kas77777 100404 3486708 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 21 || 60 || 72 || 153 |- | 17 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 18 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- | 21 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 58plmjoxf8ctyx5pl1vs87bh7e2p68g 3486709 3486708 2025-07-07T10:39:10Z Kas77777 100404 3486709 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 21 || 60 || 72 || 153 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 20 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 21 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] aei1h5vv6ve49xbc0at1ooq7xlob6pp 3486710 3486709 2025-07-07T10:41:38Z Kas77777 100404 3486710 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 242 || 98 || 95 || 435 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 21 || 60 || 72 || 153 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 62bs1iiukpp784sg0y5fge7190oaw5q 3486711 3486710 2025-07-07T10:51:37Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3486711 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 252 || 100 || 101 || 453 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 22 || 61 || 76 || 159 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 709lrgdntuow3s8n5hb64lt61no22cg 3486712 3486711 2025-07-07T10:52:49Z Kas77777 100404 3486712 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2025]]''' || [[Братислава]] || {{SVK}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 252 || 100 || 101 || 453 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 22 || 61 || 76 || 159 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] j5o2qowxw8nucvgdljjspw1yr018rxo 3486713 3486712 2025-07-07T11:02:58Z Kas77777 100404 3486713 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2025]]''' || [[Братислава]] || {{SVK}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 252 || 100 || 101 || 453 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 24 || 62 || 79 || 165 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 53blojo4mrjk65nyirrcuv631lem0kx 3486714 3486713 2025-07-07T11:03:23Z Kas77777 100404 3486714 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=36 ([[2024 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2025]]''' || [[Братислава]] || {{SVK}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 255 || 104 || 109 || 468 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 24 || 62 || 79 || 165 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] 9o0ehp86qy7iruksdqjq5ws5f5iom0p 3486715 3486714 2025-07-07T11:04:37Z Kas77777 100404 3486715 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league |logo= |pixels= |caption= |sport=[[Күрес]] |founded=1911 |teams=33 ([[2025 жыл]]) |continent=[[Еуропа]] [[Бірыңғай күрес әлемімен]] (''UWW'') |champion= }} '''Күрестен Еуропа чемпионаты''' [[Бірыңғай күрес əлем]]імен ({{lang-en|United World Wrestling}}) ұйымдастырылатын халықаралық жарыс. Грек-рим күресінен алғашқы чемпионат [[1911]] жыл өткізілді, еркін күресінен [[1929]] жыл, ал әйелдер үшін [[1988]] жылы. [[1898]] жылдан [[1911]] жылға дейін ресми емес чемпионаттар өткізілді. == Чемпионаттар тізімі== {|class="wikitable" |- !Жыл !Қала !Ел |- |'''[[1911]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1921]]''' || [[Оффенбах]] || {{GER}} |- |'''[[1924]]''' || [[Ньюкирхен]] || {{GER}} |- |'''[[1925]]''' || [[Милан]] || {{ITA}} |- |'''[[1926]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[1927]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1928]]''' || [[Париж]]/[[Дортмунд]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1930]]''' || [[Стокгольм]]/[[Брюссель]] || {{SWE}}/{{BEL}} |- |'''[[1931]]''' || [[Прага]]/[[Будапешт]] || {{TCH}}/{{HUN}} |- |'''[[1933]]''' || [[Хельсинки]]/[[Париж]] || {{FIN}}/{{FRA}} |- |'''[[1934]]''' || [[Рим]]/[[Стокгольм]] || {{ITA}}/{{SWE}} |- |'''[[1935]]''' || [[Копенгаген]]/[[Брюссель]]|| {{DEN}}/{{BEL}} |- |'''[[1937]]''' || [[Париж]]/[[Мюнхен]] || {{FRA}}/{{GER}} |- |'''[[1938]]''' || [[Таллин]] || {{EST}} |- |'''[[1939]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1946]]''' || [[Стокгольм]] || {{SWE}} |- |'''[[1947]]''' || [[Прага]] || {{TCH}} |- |'''[[1949]]''' || [[Ыстамбұл]] || {{TUR}} |- |'''[[1966]]''' || [[Осло]] || {{NOR}} |- |'''[[1967]]''' || [[Минск]]/[[Ыстамбұл]] || {{URS}}/{{TUR}} |- |'''[[1968]]''' || [[Вастерас]]/[[Скопье]] || {{SWE}}/{{YUG}} |- |'''[[1969]]''' || [[Модена]]/[[София]] || {{ITA}}/{{BUL}} |- |'''[[1970]]''' || [[Берлин]] || {{DDR}} |- |'''[[1972]]''' || [[Катовице]] || {{POL}} |- |'''[[1973]]''' || [[Хельсинки]]/[[Лозанна]] || {{FIN}}/{{CHE}} |- |'''[[1974]]''' || [[Мадрид]] || {{ESP}} |- |'''[[1975]]''' || [[Людвигсхавен]] || {{FRG}} |- |'''[[1976]]''' || [[Ленинград]] || {{URS}} |- |'''[[1977]]''' || [[Бурса]] || {{TUR}} |- |'''[[1978]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[1979]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[1980]]''' || [[Прьевидза]] || {{TCH}} |- |'''[[1981]]''' || [[Гётеборг]]/[[Лодзь]] || {{SWE}}/{{POL}} |- |'''[[1982]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[1983]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[1984]]''' || [[Йёнчёпинг]] || {{SWE}} |- |'''[[1985]]''' || [[Лейпциг]] || {{DDR}} |- |'''[[1986]]''' || [[Пирей]] || {{GRE}} |- |'''[[1987]]''' || [[Велико-Тырново]]/[[Тампере]] || {{BUL}}/{{FIN}} |- |'''[[1988]]''' || [[Манчестер]]/[[Кулботн]]/ [[Дижон]] || {{GBR}}/{{NOR}}/{{FRA}} |- |'''[[1989]]''' || [[Оуло]]/[[Анкара]] || {{FIN}}/{{TUR}} |- |'''[[1990]]''' || [[Познань]] || {{POL}} |- |'''[[1991]]''' || [[Ашаффенбург]]/[[Штутгарт]] || {{GER}} |- |'''[[1992]]''' || [[Копенгаген]]/[[Будапешт]] || {{DEN}}/{{HUN}} |- |'''[[1993]]''' || [[Ыстамбұл]]/[[Иваново]] || {{TUR}}/{{RUS}} |- |'''[[1994]]''' || [[Афины]]/[[Рим]] || {{GRE}}/{{ITA}} |- |'''[[1995]]''' || [[Безансон]]/[[Фрибург]] || {{FRA}}/{{CHE}} |- |'''[[1996]]''' || [[Будапешт]]/[[Осло]] || {{HUN}}/{{NOR}} |- |'''[[1997]]''' || [[Коуволо]]/[[Варшава]] || {{FIN}}/{{POL}} |- |'''[[1998]]''' || [[Минск]]/[[Братислава]] || {{BLR}}/{{SVK}} |- |'''[[1999]]''' || [[Минск]]/[[Гетцис]]/[[София]] || {{BLR}}/{{AUT}}/{{BUL}} |- |'''[[2000]]''' || [[Мəскеу]]/[[Будапешт]] || {{RUS}}/{{HUN}} |- |'''[[2001]]''' || [[Будапешт]]/[[Ыстамбұл]] || {{HUN}}/{{TUR}} |- |'''[[2002]]''' || [[Сейняйоки]]/[[Баку]] || {{FIN}}/{{AZE}} |- |'''[[2003]]''' || [[Белград]]/[[Рига]] || {{SCG}}/{{LAT}} |- |'''[[2004]]''' || [[Хапаранда]]/[[Анкара]] || {{SWE}}/{{TUR}} |- |'''[[2005]]''' || [[Варна]] || {{BUL}} |- |'''[[2006]]''' || [[Мəскеу]] || {{RUS}} |- |'''[[2007]]''' || [[София]] || {{BUL}} |- |'''[[2008]]''' || [[Тампере]] || {{FIN}} |- |'''[[2009]]''' || [[Вильнюс]] || {{LTH}} |- |'''[[2010]]''' || [[Баку]] || {{AZE}} |- |'''[[2011]]''' || [[Дортмунд]] || {{GER}} |- |'''[[2012]]''' || [[Белград]] || {{SRB}} |- |'''[[2013]]''' || [[Тбилиси]] || {{GEO}} |- |'''[[2014]]''' || [[Ванта]] || {{FIN}} |- |'''[[2016]]''' || [[Рига]] || {{LAT}} |- |'''[[2017]]''' || [[Нови Сад]] || {{SRB}} |- |'''[[2018]]''' || [[Каспийск]] || {{RUS}} |- |'''[[2019]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2020]]''' || [[Рим]] || {{ITA}} |- |'''[[2021]]''' || [[Варшава]] || {{POL}} |- |'''[[2022]]''' || [[Будапешт]] || {{HUN}} |- |'''[[2023]]''' || [[Загреб]] || {{CRO}} |- |'''[[2024]]''' || [[Бухарест]] || {{ROM}} |- |'''[[2025]]''' || [[Братислава]] || {{SVK}} |- |} ==Жалпы медальдар саны== {| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}} |- | 1 ||align=left| {{RUS}} || 255 || 104 || 109 || 468 |- | 2 ||align=left| {{URS}} || 230 || 107 || 73 || 410 |- | 3 ||align=left| {{BUL}} || 145 || 152 || 172 || 469 |- | 4 ||align=left| {{TUR}} || 120 || 104 || 161 || 385 |- | 5 ||align=left| {{SWE}} || 85 || 76 || 83 ||244 |- | 6 ||align=left| {{GER}} || 75 || 113 || 130 || 318 |- | 7 ||align=left| {{AZE}} || 72 || 52 || 71 || 195 |- | 8 ||align=left| {{HUN}} || 69 || 95 || 102 || 266 |- | 9 ||align=left| {{UKR}} || 68 || 90 || 118 || 276 |- | 10 ||align=left| {{POL}} || 38 || 66 || 95 || 199 |- | 11 ||align=left| {{ARM}} || 36 || 30 || 40 || 106 |- | 12 ||align=left| {{FIN}} || 35 || 35 || 46 || 116 |- | 13 ||align=left| {{GEO}} || 34 || 52 || 91 || 177 |- | 14 ||align=left| {{ROM}} || 32 || 82 || 91 || 205 |- | 15 ||align=left| {{FRA}} || 28 || 32 || 72 || 132 |- | 16 ||align=left| {{BLR}} || 24 || 62 || 79 || 165 |- | 17 ||align=left| {{DDR}} || 16 || 38 || 40 || 94 |- | 18 ||align=left| {{ITA}} || 14 || 16 || 41 || 71 |- | 19 ||align=left| {{NOR}} || 13 || 18 || 21 || 52 |- | 20 ||align=left| {{YUG}} || 12 || 13 || 15 || 40 |- | 21 ||align=left| {{GRE}} || 9 || 20 || 27 || 56 |- | 22 ||align=left| {{MDA}} || 9 || 17 || 33 || 59 |- | 23 ||align=left| {{CHE}} || 8 || 14 || 10 || 32 |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [https://uww.org/event/european-championships-28 Database] * [https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 Results book] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220403191311/https://cdn.uww.org/s3fs-public/2022-04/2022_senior_european_championships_official_results.pdf?VersionId=KEoKJnjfNdVsB13voNEJO9gMUHnyIlq0 |date=2022-04-03 }} *[https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/start.php FILA Database] [[Санат:Күрестен Еуропа чемпионаттары]] h33iyprpjp8h171c83kcqng6k44v17p 0 683199 3486588 3435882 2025-07-06T15:31:07Z Kas77777 100404 3486588 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Регбиден Еуропа чемпионаты]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1936 | teams = 35 | champion = {{GEO}} (16-ші рет) | most_champs = {{FRA}} (25 рет) | countries = Еуропа ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe International Championship}}) — 2016 жылға дейін ''Еуропалық Ұлттар кубогы'' ({{lang-en|European Nations Cup}})— Еуропада [[регби]]ден 2-3 деңгейлі ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == ===FIRA Tournaments (1936–1938)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=5%|Жыл !width=10%|Өткізілу орны !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1936]] |align=left|{{байрақ|Германия}} [[Берлин]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ITA}} |- |[[1937]] |align=left|{{байрақ|Франция}} [[Париж]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- ||[[1938]] |align=left|{{байрақ|Румыния}} [[Бухарест]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ROM}} |} ===Регби кеңесінің Еуропалық кубогы (1952–1954)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1952]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- |[[1954]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Ұлттар кубогы (1965–1973)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1966]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1967]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |- |[[1968]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{TCH}} |- |[[1969]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{TCH}} |- |[[1970]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1971]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1972]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1973]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Trophy (1974–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1974]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1975]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1976]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1977]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1978]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1979]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{URS}} |- |[[1980]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1981]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{URS}} |- |[[1982]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1983]] |{{ROM}} |{{ITA}} |{{URS}} |- |[[1984]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1985]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ITA}} |- |[[1987]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1989]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1990]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1992]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1994]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1997]] |{{ITA}} |{{FRA}} |{{ROM}} |- |} === FIRA Tournament (1996–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1997]] |{{ESP}} |{{POR}} |{{POL}} |- |} === Еуропалық Ұлттар кубогы (2000–2016)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2000]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{MAR}} |- |[[2001]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2002]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2004]] |{{POR}} |{{ROM}} |{{GEO}} |- |[[2006]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{POR}} |- |[[2008]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{ROM}} |- |[[2009]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{POR}} |- |[[2010]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2011]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2012]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2013]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2014]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2015]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2016]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |} === Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–2024)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2017]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{ESP}} |- |[[2018]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{GER}} |- |[[2019]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2020]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2021]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2022]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2023]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ROM}} |- |[[2024]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ESP}} |- |[[2025]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{FRA}} |25||3||0||'''28''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GEO}} |16||5||1||'''22''' |- |'''3'''||align=left|{{ROM}} |10||20||15||'''45''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |1||9||8||'''18''' |- |'''5'''||align="left"|{{ESP}} |1||3||8||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{POR}} |1||3||4||'''8''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{URS}} |0||4||3||'''7''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{RUS}} |0||3||6||'''9''' |- |'''9'''||align=left|{{GER}} |0||2||3||'''5''' |- |'''10'''||align="left"|{{MAR}} |0||0||3||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] dcsxv2c12kyejjdew4c2kdxlpjc8955 3486589 3486588 2025-07-06T15:31:43Z Kas77777 100404 /* Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–) */ 3486589 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Регбиден Еуропа чемпионаты]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1936 | teams = 35 | champion = {{GEO}} (16-ші рет) | most_champs = {{FRA}} (25 рет) | countries = Еуропа ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe International Championship}}) — 2016 жылға дейін ''Еуропалық Ұлттар кубогы'' ({{lang-en|European Nations Cup}})— Еуропада [[регби]]ден 2-3 деңгейлі ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == ===FIRA Tournaments (1936–1938)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=5%|Жыл !width=10%|Өткізілу орны !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1936]] |align=left|{{байрақ|Германия}} [[Берлин]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ITA}} |- |[[1937]] |align=left|{{байрақ|Франция}} [[Париж]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- ||[[1938]] |align=left|{{байрақ|Румыния}} [[Бухарест]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ROM}} |} ===Регби кеңесінің Еуропалық кубогы (1952–1954)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1952]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- |[[1954]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Ұлттар кубогы (1965–1973)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1966]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1967]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |- |[[1968]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{TCH}} |- |[[1969]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{TCH}} |- |[[1970]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1971]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1972]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1973]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Trophy (1974–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1974]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1975]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1976]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1977]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1978]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1979]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{URS}} |- |[[1980]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1981]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{URS}} |- |[[1982]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1983]] |{{ROM}} |{{ITA}} |{{URS}} |- |[[1984]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1985]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ITA}} |- |[[1987]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1989]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1990]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1992]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1994]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1997]] |{{ITA}} |{{FRA}} |{{ROM}} |- |} === FIRA Tournament (1996–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1997]] |{{ESP}} |{{POR}} |{{POL}} |- |} === Еуропалық Ұлттар кубогы (2000–2016)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2000]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{MAR}} |- |[[2001]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2002]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2004]] |{{POR}} |{{ROM}} |{{GEO}} |- |[[2006]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{POR}} |- |[[2008]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{ROM}} |- |[[2009]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{POR}} |- |[[2010]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2011]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2012]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2013]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2014]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2015]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2016]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |} === Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2017]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{ESP}} |- |[[2018]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{GER}} |- |[[2019]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2020]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2021]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2022]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2023]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ROM}} |- |[[2024]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ESP}} |- |[[2025]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{FRA}} |25||3||0||'''28''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GEO}} |16||5||1||'''22''' |- |'''3'''||align=left|{{ROM}} |10||20||15||'''45''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |1||9||8||'''18''' |- |'''5'''||align="left"|{{ESP}} |1||3||8||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{POR}} |1||3||4||'''8''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{URS}} |0||4||3||'''7''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{RUS}} |0||3||6||'''9''' |- |'''9'''||align=left|{{GER}} |0||2||3||'''5''' |- |'''10'''||align="left"|{{MAR}} |0||0||3||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] akun6qy2c71t5qolx3gzm2q4wuqxtpj 3486590 3486589 2025-07-06T15:33:05Z Kas77777 100404 3486590 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Регбиден Еуропа чемпионаты]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1936 | teams = 35 | champion = {{GEO}} (16-ші рет) | most_champs = {{FRA}} (25 рет) | countries = Еуропа ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe International Championship}}) — 2016 жылға дейін ''Еуропалық Ұлттар кубогы'' ({{lang-en|European Nations Cup}})— Еуропада [[регби]]ден 2-3 деңгейлі ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == ===FIRA Tournaments (1936–1938)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=5%|Жыл !width=10%|Өткізілу орны !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1936]] |align=left|{{байрақ|Германия}} [[Берлин]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ITA}} |- |[[1937]] |align=left|{{байрақ|Франция}} [[Париж]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- ||[[1938]] |align=left|{{байрақ|Румыния}} [[Бухарест]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ROM}} |} ===Регби кеңесінің Еуропалық кубогы (1952–1954)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1952]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- |[[1954]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Ұлттар кубогы (1965–1973)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1966]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1967]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |- |[[1968]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{TCH}} |- |[[1969]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{TCH}} |- |[[1970]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1971]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1972]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1973]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Trophy (1974–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1974]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1975]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1976]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1977]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1978]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1979]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{URS}} |- |[[1980]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1981]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{URS}} |- |[[1982]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1983]] |{{ROM}} |{{ITA}} |{{URS}} |- |[[1984]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1985]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ITA}} |- |[[1987]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1989]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1990]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1992]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1994]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1997]] |{{ITA}} |{{FRA}} |{{ROM}} |- |} === FIRA Tournament (1996–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1997]] |{{ESP}} |{{POR}} |{{POL}} |- |} === Еуропалық Ұлттар кубогы (2000–2016)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2000]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{MAR}} |- |[[2001]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2002]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2004]] |{{POR}} |{{ROM}} |{{GEO}} |- |[[2006]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{POR}} |- |[[2008]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{ROM}} |- |[[2009]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{POR}} |- |[[2010]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2011]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2012]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2013]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2014]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2015]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2016]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |} === Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2017]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{ESP}} |- |[[2018]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{GER}} |- |[[2019]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2020]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2021]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2022]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2023]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ROM}} |- |[[2024]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ESP}} |- |[[2025]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{FRA}} |25||3||0||'''28''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GEO}} |17||5||1||'''23''' |- |'''3'''||align=left|{{ROM}} |10||20||16||'''46''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |1||9||8||'''18''' |- |'''5'''||align="left"|{{ESP}} |1||4||8||'''13''' |- |'''6'''||align="left"|{{POR}} |1||3||4||'''8''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{URS}} |0||4||3||'''7''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{RUS}} |0||3||6||'''9''' |- |'''9'''||align=left|{{GER}} |0||2||3||'''5''' |- |'''10'''||align="left"|{{MAR}} |0||0||3||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] f7n4tckv01330tyluul9qhif61pj8no 3486599 3486590 2025-07-06T15:48:24Z Kas77777 100404 3486599 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Регбиден Еуропа чемпионаты]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1936 | teams = 35 | champion = {{GEO}} (17-ші рет) | most_champs = {{FRA}} (25 рет) | countries = Еуропа ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe International Championship}}) — 2016 жылға дейін ''Еуропалық Ұлттар кубогы'' ({{lang-en|European Nations Cup}})— Еуропада [[регби]]ден 2-3 деңгейлі ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == ===FIRA Tournaments (1936–1938)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=5%|Жыл !width=10%|Өткізілу орны !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1936]] |align=left|{{байрақ|Германия}} [[Берлин]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ITA}} |- |[[1937]] |align=left|{{байрақ|Франция}} [[Париж]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- ||[[1938]] |align=left|{{байрақ|Румыния}} [[Бухарест]] |{{FRA}} |{{GER}} |{{ROM}} |} ===Регби кеңесінің Еуропалық кубогы (1952–1954)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1952]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{GER}} |- |[[1954]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Ұлттар кубогы (1965–1973)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1966]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1967]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |- |[[1968]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{TCH}} |- |[[1969]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{TCH}} |- |[[1970]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1971]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1972]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{MAR}} |- |[[1973]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |} === FIRA Trophy (1974–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1974]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1975]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1976]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1977]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{ITA}} |- |[[1978]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[1979]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{URS}} |- |[[1980]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1981]] |{{ROM}} |{{FRA}} |{{URS}} |- |[[1982]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1983]] |{{ROM}} |{{ITA}} |{{URS}} |- |[[1984]] |{{FRA}} |{{ROM}} |{{ITA}} |- |[[1985]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ITA}} |- |[[1987]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1989]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1990]] |{{FRA}} |{{URS}} |{{ROM}} |- |[[1992]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1994]] |{{FRA}} |{{ITA}} |{{ROM}} |- |[[1997]] |{{ITA}} |{{FRA}} |{{ROM}} |- |} === FIRA Tournament (1996–1997)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[1997]] |{{ESP}} |{{POR}} |{{POL}} |- |} === Еуропалық Ұлттар кубогы (2000–2016)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2000]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{MAR}} |- |[[2001]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2002]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2004]] |{{POR}} |{{ROM}} |{{GEO}} |- |[[2006]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{POR}} |- |[[2008]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{ROM}} |- |[[2009]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{POR}} |- |[[2010]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{RUS}} |- |[[2011]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2012]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2013]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2014]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |[[2015]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2016]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{RUS}} |- |} === Регбиден Халықаралық Еуропа Чемпионаты (2016–)=== {| class="wikitable" style="font-size:95%; text-align: center;" |- !width=15%|Жыл !width=15%|Жеңімпаз !width=15%|2-ші орын !width=15%|3-ші орын |- |[[2017]] |{{ROM}} |{{GEO}} |{{ESP}} |- |[[2018]] |{{GEO}} |{{RUS}} |{{GER}} |- |[[2019]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2020]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |[[2021]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{POR}} |- |[[2022]] |{{GEO}} |{{ROM}} |{{ESP}} |- |[[2023]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ROM}} |- |[[2024]] |{{GEO}} |{{POR}} |{{ESP}} |- |[[2025]] |{{GEO}} |{{ESP}} |{{ROM}} |- |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{FRA}} |25||3||0||'''28''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{GEO}} |17||5||1||'''23''' |- |'''3'''||align=left|{{ROM}} |10||20||16||'''46''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |1||9||8||'''18''' |- |'''5'''||align="left"|{{ESP}} |1||4||8||'''13''' |- |'''6'''||align="left"|{{POR}} |1||3||4||'''8''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{URS}} |0||4||3||'''7''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{RUS}} |0||3||6||'''9''' |- |'''9'''||align=left|{{GER}} |0||2||3||'''5''' |- |'''10'''||align="left"|{{MAR}} |0||0||3||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] frfvxg93hstozjh91svkkxwz4jykcnb 0 683259 3486592 3415290 2025-07-06T15:37:53Z Kas77777 100404 3486592 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (11-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (11 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |11||5||2||'''18''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||7||3||'''11''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"| {{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] hjnzpntnf3fsqfsukivh3l5o3gube4h 3486593 3486592 2025-07-06T15:40:31Z Kas77777 100404 3486593 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (11-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (11 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] cjpilmzgkh13ae4dg91yoi3tqap4t6y 3486594 3486593 2025-07-06T15:42:02Z Kas77777 100404 3486594 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (11-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (11 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |'''11'''||align=left|{{WAL}} |0||1||0||'''1''' |- |'''12'''||align="left"|{{CHE}} |0||1||0||'''1''' |- |'''13'''||align=left|{{SAM}} |0||1||0||'''1''' |- |'''14'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] szg8ltwhwruolm9iu83qx1givg0xtk2 3486595 3486594 2025-07-06T15:43:21Z Kas77777 100404 3486595 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (11-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (11 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |'''11'''||align=left|{{WAL}} |0||1||0||'''1''' |- |'''12'''||align="left"|{{GBR}} |0||1||0||'''1''' |- |'''13'''||align=left|{{SAM}} |0||1||0||'''1''' |- |'''14'''||align="left"|{{RUS}} |0||1||5||'''6''' |- |'''15'''||align=left|{{GER}} |0||0||2||'''2''' |- |'''16'''||align="left"|{{POR}} |0||0||2||'''2''' |- |'''17'''||align=left|{{IRL}} |0||0||2||'''2''' |- |'''18'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] pwrprtgq4mddk8bxyd5w3lap6sc18fg 3486596 3486595 2025-07-06T15:44:39Z Kas77777 100404 3486596 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (11-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (11 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |rowspan=3|'''11'''||align=left|{{WAL}} |0||1||0||'''1''' |- |align="left"|{{GBR}} |0||1||0||'''1''' |- |align=left|{{SAM}} |0||1||0||'''1''' |- |'''14'''||align="left"|{{RUS}} |0||1||5||'''6''' |- ||rowspan=2|'''15'''||align=left|{{GER}} |0||0||2||'''2''' |- |align="left"|{{POR}} |0||0||2||'''2''' |- |'''17'''||align=left|{{IRL}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] tnqhvbhucgx80bla8oma8xl7uxuqk1z 3486597 3486596 2025-07-06T15:46:43Z Kas77777 100404 3486597 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (12-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (12 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |rowspan=3|'''11'''||align=left|{{WAL}} |0||1||0||'''1''' |- |align="left"|{{GBR}} |0||1||0||'''1''' |- |align=left|{{SAM}} |0||1||0||'''1''' |- |'''14'''||align="left"|{{RUS}} |0||1||5||'''6''' |- ||rowspan=2|'''15'''||align=left|{{GER}} |0||0||2||'''2''' |- |align="left"|{{POR}} |0||0||2||'''2''' |- |'''17'''||align=left|{{IRL}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] 8hozqyi5c3k6c25c0fcxfnftvu5cyto 3486598 3486597 2025-07-06T15:47:11Z Kas77777 100404 /* Жалпы медальдар саны */ 3486598 wikitext text/x-wiki {{Infobox Sports league | title = Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты | current = [[Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты 2024]] | logo = | pixels = | sport = Регби | chairman = | ceotag = | ceo = | founded = 1988 | teams = 13 | champion = {{ESP}} (12-ші рет) | most_champs = {{ESP}} (12 рет) | countries = [[Еуропа]] ([[Rugby Europe]]) | TV = | website = [https://http://www.rugbyeurope.eu/ http://www.rugbyeurope.eu] }} '''Əйелдер арасындағы Регбиден Еуропа чемпионаты''' ({{lang-en|Rugby Europe Women's Championship}}) — Еуропада [[регби]]ден əйелдер ұлттық құрамалар арасында ең басты жарыс. Жарыстың ұйымдастырушы және басқарушы ұйымы [[Еуропа регби кеңесі]] болып табылады. == Жеңімпаздары және жүлдегерлері == {| border=1 style="border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center" cellpadding=3 cellspacing=0 width=100 % |- bgcolor=#C1D8FF !rowspan=2 width=5 %|Жыл !rowspan=2 width=10 %|Өткізілу орны !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Финалдық матч !width=1 % rowspan=36 bgcolor=ffffff| !colspan=3|Қола үшін матч |- bgcolor=#EFEFEF !width=15 %|Алтын !width=8 %|Есеп !width=15 %|Күміс !width=15 %|Қола !width=8 %|Есеп !width=15 %|4-ші орын |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- bgcolor=#F5FAFF |[[1988]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{GBR}} |{{NED}} |'''10:6''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1995]] |{{ITA}} |'''{{ESP}}''' |'''22:6''' |{{FRA}} |{{ITA}} |'''22:19''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1996]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''15:10''' |{{ESP}} |{{ITA}} |'''11:6''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[1997]] |{{FRA}} |'''{{ENG}}''' |'''24:8''' |{{SCO}} |{{ESP}} |'''25:8''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[1999]] |{{ITA}} |'''{{FRA}}''' |'''13:5''' |{{ESP}} |{{SCO}} |'''15:13''' |{{ENG}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2000]] |{{ESP}} |'''{{FRA}}''' |'''31:0''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''40:20''' |{{SCO}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2001]] |{{FRA}} |'''{{SCO}}''' |'''15:3''' |{{ESP}} |{{ENG}} |'''34:23''' |{{FRA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2002]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''35:24''' |{{SWE}} |{{GER}} |'''12:10''' |{{NED}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2003]] |{{SWE}} |'''{{ESP}}''' |'''16:10''' |{{FRA}} |{{SWE}} |'''15:10''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2004]] |{{FRA}} |'''{{FRA}}''' |'''8:6''' |{{ENG}} |{{SCO}} |'''11:10''' |{{WAL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2005]] |{{GER}} |'''{{ITA}}''' |'''22:3''' |{{NED}} |{{SWE}} |'''17:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2006]] |{{ITA}} |'''{{ITA}}''' |'''28:7''' |{{NED}} |{{RUS}} | |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2007]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''27:17''' |{{FRA}} |{{ESP}} |'''37:0''' |{{NED}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2008]] |{{NED}} |'''{{ENG}}''' |'''12:6''' |{{WAL}} |{{IRL}} |'''12:12''' |{{FRA}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2009]] |{{SWE}} |'''{{SWE}}''' | |{{SCO}} |{{NED}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2010]] |{{FRA}} |'''{{ESP}}''' |'''31:13''' |{{ITA}} |{{NED}} |'''47:19''' |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2011]] |{{ESP}} |'''{{ENG}}''' |'''5:3''' |{{ESP}} |{{FRA}} |'''17:7''' |{{ITA}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2012]] |{{ITA}} |'''{{ENG}}''' | |{{FRA}} |{{ITA}} | |{{ESP}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2013]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' | |{{WSM}} | | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2014]] |{{BEL}} |'''{{NED}}''' |'''12:3''' |{{BEL}} |{{RUS}} |'''34:21''' |{{CHE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2015]] |{{CHE}} |'''{{BEL}}''' |'''50:20''' |{{CHE}} |{{RUS}} |'''40:15''' |{{CZE}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2016]] |{{ESP}} |'''{{ESP}}''' |'''35:7''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''74:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2018]] |{{BEL}} |'''{{ESP}}''' |'''40:7''' |{{NED}} |{{GER}} |'''24:5''' |{{BEL}} |- bgcolor=#D0E7FF |[[2019]] | |'''{{ESP}}''' |'''54:0''' |{{NED}} |{{RUS}} |'''22:5''' |{{GER}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2020]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2022]] | |'''{{ESP}}''' | |{{RUS}} |{{NED}} | | |- bgcolor=#F5FAFF |[[2023]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{SWE}} | | |- bgcolor=#D0E7FF |[[2024]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |- bgcolor=#F5FAFF |[[2025]] | |'''{{ESP}}''' | |{{NED}} |{{POR}} | |{{SWE}} |} == Жалпы медальдар саны == {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- |- align=center |'''1'''||align=left|{{ESP}} |12||5||2||'''19''' |- |- align=center |'''2'''||align="left"| {{FRA}} |5||4||1||'''10''' |- |'''3'''||align=left|{{ENG}} |5||1||2||'''8''' |- |'''4'''||align="left"|{{ITA}} |3||1||3||'''7''' |- |'''5'''||align="left"|{{NED}} |1||8||3||'''12''' |- |'''6'''||align="left"|{{SCO}} |1||2||3||'''6''' |- |- align=center |'''7'''||align=left|{{SWE}} |1||1||3||'''5''' |- |- align=center |'''8'''||align="left"|{{BEL}} |1||1||0||'''2''' |- |'''9'''||align=left|{{CZE}} |1||0||0||'''1''' |- |'''10'''||align="left"|{{CHE}} |0||2||0||'''2''' |- |rowspan=3|'''11'''||align=left|{{WAL}} |0||1||0||'''1''' |- |align="left"|{{GBR}} |0||1||0||'''1''' |- |align=left|{{WSM}} |0||1||0||'''1''' |- |'''14'''||align="left"|{{RUS}} |0||1||5||'''6''' |- |rowspan=2|'''15'''||align=left|{{GER}} |0||0||2||'''2''' |- |align="left"|{{POR}} |0||0||2||'''2''' |- |'''17'''||align=left|{{IRL}} |0||0||1||'''1''' |- |} == Сыртқы сілтемелер == * [http://rugbyeurope.eu Регби Еуропаның ресми сайты] [[Санат:Еуропа біріншіліктері]] [[Санат:Регби]] k4cise730hunsee70q769oas18m8fg7 3 699642 3486639 3152777 2025-07-07T04:34:37Z Ternarius 17489 Ternarius [[Қатысушы талқылауы:Bobjoethekraken]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Jhuang07105]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Bobjoethekraken|Bobjoethekraken]]" to "[[Special:CentralAuth/Jhuang07105|Jhuang07105]]" 3152777 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bobjoethekraken}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 20:57, 2023 ж. сәуірдің 21 (+06) le45ksh0a54s6mpjrjvnarv7ymw9l1j 0 701995 3486618 3484615 2025-07-06T19:46:30Z Casserium 68287 /* Басшылығы және құрамы */ 3486618 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = Emblem of Kazakhstan latin.svg |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[17 маусым]] [[1993 жыл]] |ізашары1 = Қазақ КСР Қауіпсіздік Кеңесі |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = [[Астана]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] |басшылықтың лауазымы2 = Хатшысы |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = |сайты = [https://www.akorda.kz/kz akorda.kz] |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі''' — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган. Қауіпсіздік кеңесін Қазақстан Республикасының Президенті ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты және халықаралық аренада Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау мақсатында құрады. == Тарихы == Қауіпсіздік Кеңесі туралы қолданыстағы Ереже Қазақстан Республикасы Президентінің 2019 жылғы 12 ақпандағы № 838 Жарлығымен бекітілген. Қауіпсіздік Кеңесінің тарихы 1991 жылдан басталады, онда Қазақ КСР Президентінің 21 тамыздағы Жарлығымен Қазақ КСР-нің Қауіпсіздік Кеңесі құрылған болатын. Кейіннен ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 17 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі болып қайта құрылды. == Өкілеттіктері == ''Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі "Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті құратын және ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тәуелсіздікті қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган болып табылады.'' '''Қауіпсіздік Кеңесінің негізгі міндеттері:''' 1) Президентке ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің қорғаныс қабілетін нығайту, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, осы салалардағы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметін үйлестіру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар енгізу; 2) Президент үшін: соғыс жағдайын енгізу, ұзарту, күшін жою; төтенше жағдай енгізу, ұзарту, күшін жою; бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін пайдалану; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының шешімдеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау болып табылады. '''Қауіпсіздік кеңесі''' мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың елдің ұлттық қауіпсіздігі мен халықаралық ұстанымдарын, мемлекеттің қорғаныс қабілетін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы іс-шараларды іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіреді. Сондай-ақ заң жобаларын талдайды және құзыреті шегінде нормативтік құжаттардың орындалуын бақылайды. '''Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары''' Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының немесе Төрағаның уәкілеттік беруі бойынша Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің бірінің төрағалық етуімен өткізіледі. Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарын өткізу мерзімділігін Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы айқындайды. Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының шешімі бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің жекелеген мүшелерінің қатысуымен Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестері өткізілуі мүмкін. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері Қауіпсіздік Кеңесінің қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының қарапайым көпшілік даусымен қабылданады. Дауыстар тең болған кезде төрағалық етушінің дауысы шешуші болып табылады. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері оларды Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы бекіткеннен кейін күшіне енеді, қажет болған жағдайда олар Президенттің актілерімен іске асырылады. Қауіпсіздік Кеңесінің, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері міндетті болып табылады және оларды Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары, ұйымдары мен лауазымды адамдары мүлтіксіз орындауға тиіс. Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді Қауіпсіздік Кеңесінің Аппараты жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін қамтамасыз ету үшін Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін. Оларды құру, міндеттері, функциялары мен лауазымдық құрамы туралы мәселені қауіпсіздік кеңесі хатшысының ұсынуы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы шешеді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары мен жедел кеңестеріне материалдар дайындауды жүзеге асырады, Қауіпсіздік Кеңесінің, Президенттің, Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының тапсырмасы бойынша талдамалық және зерттеу жұмыстарын орындайды, Қауіпсіздік Кеңесіне Мемлекеттік қызметтің негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді. елдің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласындағы саясат. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жанындағы консультативтік-кеңесші органдардың қызметін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы үйлестіреді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссияларының, Сараптамалық кеңестің, инспекциялық және жұмыс топтарының, Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдардың қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді өкілдері осы органдардың жұмысына қатысатын мемлекеттік органдар мен ұйымдар, сондай-ақ аппарат жүзеге асырады. == Басшылығы және құрамы == Қазақстан Республикасының Президенті '''Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы''' болады, ол '''Қауіпсіздік Кеңесінің құрамын''' қалыптастырады. Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні ! colspan="2" |Атқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Встреча с Нурсултаном Назарбаевым (2025-05-29) 3 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br>{{small|(1940 туған)}} || 21 тамыз 1991 || 5 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Kassym-Jomart Tokayev in January 2025 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]<br>{{small|(1953 туған)}} || 5 қаңтар 2022 || — |} '''Лауазымы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері:''' * Қазақстан Республикасының Президенті: [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы: [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы: [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] * Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі: [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] * Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Басшысы: [[Айбек Арқабайұлы Дәдебаев|Айбек Дәдебай]] * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы: [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] * Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры: [[Берік Ноғайұлы Асылов|Берік Асылов]] * Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы: [[Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев|Ермек Сағымбаев]] * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы: [[Сәкен Сайынұлы Исабеков|Сәкен Исабеков]] * Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі: [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Мұрат Нұртілеу]] * Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі: [[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]] * Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі: [[Ержан Сапарбекұлы Сәденов|Ержан Сәденов]].<ref>[https://www.akorda.kz/kz/security_council/about Қауіпсіздік Кеңесі туралы]</ref> ҚР Қауіпсіздік Кеңесі туралы Заңға сәйкес Қауіпсіздік Кеңесінің өмір бойы төрағасы болып Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев саналды. 2018 жылы республиканың Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң қабылданды, оның төрағасы ретінде Қазақстанның Тұңғыш Президенті "өмір бойы" тағайындалды. Бұрын сарапшылар бұл заңды Назарбаев қайтыс болғанға дейін, тіпті елде басқа президент пен Үкімет болса да, билікті сақтауға мүмкіндік беретін жоба ретінде қарастырған. 2022 жылғы 5 қаңтарда Қауіпсіздік Кеңесінің төрағалығы Нұрсұлтан Назарбаевтан Қазақстан Республикасының Президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевқа]] өтті. 2022 жылғы 19 қаңтарда Қазақстан Мәжілісі Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік кеңесіне өмір бойы төрағалық етуін тоқтатты.<ref>[https://egemen.kz/article/301653-nazarbaevtynh-qauipsizdik-kenhesine-toraghalyq-etuin-dgoyu-turaly-zanh-qaraldy Назарбаевтың Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етуін жою туралы заң қаралды]</ref> 2022 жылғы 7 ақпанда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев заңға түзетулерге қол қойды.<ref>[https://kaztag.kz/ru/news/to-aev-nazarbaevty-kilettigin-shekteu-boyynsha-t-zetulerge-ol-oydy Тоқаев Назарбаевтың өкілеттігін шектеу бойынша түзетулерге қол қойды]</ref> == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты Президент әкімшілігінің құрамына кіреді, оны Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін '''Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы''' басқарады. Қауіпсіздік кеңесінің хатшысын Қазақстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Аппарат құрылымы: * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Ахуалдық орталығы * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Әскери қауіпсіздік және қорғаныс бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Қауіпсіздіктің өзекті мәселелері бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Талдау бөлімі<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture Президент Әкімшілігінің құрылымы]</ref> Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы лауазымы 1994 жылдың маусымынан бастап бекітілді. Бұған дейін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні !Лауазымға тағайындалды !Лауазымынан босатылды |- | 1 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Әбдірахманұлы Баекенов|Болат Баекенов]]<br>{{small|(1942—2023)}} || маусым 1994 || қазан 1994 |- | 2 || [[Сурет:Төлеген Жүкеев.jpeg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]]<br>{{small|(1949 туған)}} || қазан 1994 || қазан 1995 |- | 3 || [[Сурет:Baltash Tursumbayev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]]<br>{{small|(1946—2022)}} || қазан 1995 || қазан 1996 |- | 4 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Бексұлтан Сәрсеков]]<br>{{small|(1953 туған)}} || қазан 1996 || ақпан 1999 |- | 5 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 24 ақпан 1999 || 4 мамыр 2001 |- | 6 || [[Сурет:Altynbek.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Алтынбек Сәрсенбайұлы]]<br>{{small|(1962—2006)}} || 4 мамыр 2001 || 11 желтоқсан 2001 |- | 7 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 11 желтоқсан 2001 || тамыз 2002 |- | 8 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]]<br>{{small|(1954 туған)}} || тамыз 2002 || маусым 2003 |- | 9 || [[Сурет:Photo of Bulat Utemuratov 1.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 16 маусым 2003 || 28 наурыз 2006 |- | 10 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 13 сәуір 2006 || 11 қаңтар 2007 |- | 11 || [[Сурет:Berik Imashev (12.2013).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Берік Мәжитұлы Имашев|Берік Имашев]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 12 қаңтар 2007 || тамыз 2008 |- | 12 || [[Сурет:Қ. Сүлейменов.tif|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайырбек Шошанұлы Сүлейменов|Қайырбек Сүлейменов]]<br>{{small|(1949 туған)}} || тамыз 2008 || 4 қыркүйек 2009 |- | 13 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 4 қыркүйек 2009 || 16 қаңтар 2013 |- | 14 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайрат Пернешұлы Қожамжаров|Қайрат Қожамжаров]]<br>{{small|(1965 туған)}} || 22 қаңтар 2013 || 6 тамыз 2014 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]<br>{{small|(1954 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|6 тамыз 2014 || style="background-color:#E6E6AA"|19 қараша 2014 |- | 15 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қараша 2014 || 13 қыркүйек 2016 |- | 16 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Владимир Зейноллаұлы Жұмақанов|Владимир Жұмақанов]]<br>{{small|(1955 туған)}} || 13 қыркүйек 2016 || 4 сәуір 2018 |- | 17 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 4 сәуір 2018 || 7 тамыз 2018 |- | 18 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғабит Жақыпбайұлы Байжанов|Ғабит Байжанов]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қыркүйек 2018 || 12 ақпан 2019 |- | 19 || [[Сурет:Kalmukhambet Kassymov (24599) (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы Қасымов|Қалмұханбет Қасымов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 12 ақпан 2019 || 16 қаңтар 2020 |- | 20 || [[Сурет:Aset Isekeshev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]]<br>{{small|(1971 туған)}} || 16 қаңтар 2020 || 25 ақпан 2022 |- | 21 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]]<br>{{small|(1964 туған)}} || 25 ақпан 2022 || — |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекеттік құрылымдары]] d8sc4kp7nze56akdkihe35xt7z7znok 3486622 3486618 2025-07-06T19:58:20Z Casserium 68287 3486622 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = Emblem of Kazakhstan latin.svg |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[17 маусым]] [[1993 жыл]] |ізашары1 = Қазақ КСР Қауіпсіздік Кеңесі |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] |басшылықтың лауазымы2 = Хатшысы |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = [https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1800000178 ҚР Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң] |сайты = [https://www.akorda.kz/kz akorda.kz] |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі''' — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган. Қауіпсіздік кеңесін Қазақстан Республикасының Президенті ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты және халықаралық аренада Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау мақсатында құрады. == Тарихы == Қауіпсіздік Кеңесінің тарихы 1991 жылдан басталады, онда Қазақ КСР Президентінің 21 тамыздағы Жарлығымен Қазақ КСР-нің Қауіпсіздік Кеңесі құрылған болатын. Кейіннен ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 17 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі болып қайта құрылды. 2018 жылы республиканың Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң қабылданып, заң бойынша Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өмір бойы басқару құқығына ие болды. Бұрын сарапшылар бұл заңды Назарбаев қайтыс болғанға дейін, тіпті елде басқа президент пен Үкімет болса да, билікті сақтауға мүмкіндік беретін жоба ретінде қарастырған. 2022 жылғы 5 қаңтарда Қауіпсіздік Кеңесінің төрағалығы Нұрсұлтан Назарбаевтан Қазақстан Республикасының Президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевқа]] өтті. 2022 жылғы 19 қаңтарда Қазақстан Мәжілісі Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік кеңесіне өмір бойы төрағалық етуін тоқтатты.<ref>[https://egemen.kz/article/301653-nazarbaevtynh-qauipsizdik-kenhesine-toraghalyq-etuin-dgoyu-turaly-zanh-qaraldy Назарбаевтың Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етуін жою туралы заң қаралды]</ref> 2022 жылғы 7 ақпанда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев заңға түзетулерге қол қойды.<ref>[https://kaztag.kz/ru/news/to-aev-nazarbaevty-kilettigin-shekteu-boyynsha-t-zetulerge-ol-oydy Тоқаев Назарбаевтың өкілеттігін шектеу бойынша түзетулерге қол қойды]</ref> == Өкілеттіктері == ''Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі "Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті құратын және ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тәуелсіздікті қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган болып табылады.'' '''Қауіпсіздік Кеңесінің негізгі міндеттері:''' 1) Президентке ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің қорғаныс қабілетін нығайту, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, осы салалардағы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметін үйлестіру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар енгізу; 2) Президент үшін: соғыс жағдайын енгізу, ұзарту, күшін жою; төтенше жағдай енгізу, ұзарту, күшін жою; бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін пайдалану; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының шешімдеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау болып табылады. '''Қауіпсіздік кеңесі''' мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың елдің ұлттық қауіпсіздігі мен халықаралық ұстанымдарын, мемлекеттің қорғаныс қабілетін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы іс-шараларды іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіреді. Сондай-ақ заң жобаларын талдайды және құзыреті шегінде нормативтік құжаттардың орындалуын бақылайды. '''Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары''' Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының немесе Төрағаның уәкілеттік беруі бойынша Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің бірінің төрағалық етуімен өткізіледі. Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарын өткізу мерзімділігін Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы айқындайды. Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының шешімі бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің жекелеген мүшелерінің қатысуымен Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестері өткізілуі мүмкін. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері Қауіпсіздік Кеңесінің қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының қарапайым көпшілік даусымен қабылданады. Дауыстар тең болған кезде төрағалық етушінің дауысы шешуші болып табылады. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері оларды Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы бекіткеннен кейін күшіне енеді, қажет болған жағдайда олар Президенттің актілерімен іске асырылады. Қауіпсіздік Кеңесінің, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері міндетті болып табылады және оларды Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары, ұйымдары мен лауазымды адамдары мүлтіксіз орындауға тиіс. Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді Қауіпсіздік Кеңесінің Аппараты жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін қамтамасыз ету үшін Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін. Оларды құру, міндеттері, функциялары мен лауазымдық құрамы туралы мәселені қауіпсіздік кеңесі хатшысының ұсынуы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы шешеді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары мен жедел кеңестеріне материалдар дайындауды жүзеге асырады, Қауіпсіздік Кеңесінің, Президенттің, Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының тапсырмасы бойынша талдамалық және зерттеу жұмыстарын орындайды, Қауіпсіздік Кеңесіне Мемлекеттік қызметтің негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді. елдің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласындағы саясат. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жанындағы консультативтік-кеңесші органдардың қызметін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы үйлестіреді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссияларының, Сараптамалық кеңестің, инспекциялық және жұмыс топтарының, Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдардың қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді өкілдері осы органдардың жұмысына қатысатын мемлекеттік органдар мен ұйымдар, сондай-ақ аппарат жүзеге асырады. == Басшылығы және құрамы == Қазақстан Республикасының Президенті '''Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы''' болып табылады, ол '''Қауіпсіздік Кеңесінің құрамын''' қалыптастырады. Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні ! colspan="2" |Атқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Встреча с Нурсултаном Назарбаевым (2025-05-29) 3 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br>{{small|(1940 туған)}} || 21 тамыз 1991 || 5 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Kassym-Jomart Tokayev in January 2025 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]<br>{{small|(1953 туған)}} || 5 қаңтар 2022 || — |} '''Лауазымы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері:''' * Қазақстан Республикасының Президенті: [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы: [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы: [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] * Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі: [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] * Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Басшысы: [[Айбек Арқабайұлы Дәдебаев|Айбек Дәдебай]] * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы: [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] * Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры: [[Берік Ноғайұлы Асылов|Берік Асылов]] * Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы: [[Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев|Ермек Сағымбаев]] * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы: [[Сәкен Сайынұлы Исабеков|Сәкен Исабеков]] * Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі: [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Мұрат Нұртілеу]] * Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі: [[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]] * Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі: [[Ержан Сапарбекұлы Сәденов|Ержан Сәденов]].<ref>[https://www.akorda.kz/kz/security_council/about Қауіпсіздік Кеңесі туралы]</ref> == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты Президент әкімшілігінің құрамына кіреді, оны Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін '''Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы''' басқарады. Қауіпсіздік кеңесінің хатшысын Қазақстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Аппарат құрылымы: * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Ахуалдық орталығы * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Әскери қауіпсіздік және қорғаныс бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Қауіпсіздіктің өзекті мәселелері бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Талдау бөлімі<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture Президент Әкімшілігінің құрылымы]</ref> Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы лауазымы 1994 жылдың маусымынан бастап бекітілді. Бұған дейін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні !Лауазымға тағайындалды !Лауазымынан босатылды |- | 1 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Әбдірахманұлы Баекенов|Болат Баекенов]]<br>{{small|(1942—2023)}} || маусым 1994 || қазан 1994 |- | 2 || [[Сурет:Төлеген Жүкеев.jpeg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]]<br>{{small|(1949 туған)}} || қазан 1994 || қазан 1995 |- | 3 || [[Сурет:Baltash Tursumbayev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]]<br>{{small|(1946—2022)}} || қазан 1995 || қазан 1996 |- | 4 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Бексұлтан Сәрсеков]]<br>{{small|(1953 туған)}} || қазан 1996 || ақпан 1999 |- | 5 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 24 ақпан 1999 || 4 мамыр 2001 |- | 6 || [[Сурет:Altynbek.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Алтынбек Сәрсенбайұлы]]<br>{{small|(1962—2006)}} || 4 мамыр 2001 || 11 желтоқсан 2001 |- | 7 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 11 желтоқсан 2001 || тамыз 2002 |- | 8 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]]<br>{{small|(1954 туған)}} || тамыз 2002 || маусым 2003 |- | 9 || [[Сурет:Photo of Bulat Utemuratov 1.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 16 маусым 2003 || 28 наурыз 2006 |- | 10 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 13 сәуір 2006 || 11 қаңтар 2007 |- | 11 || [[Сурет:Berik Imashev (12.2013).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Берік Мәжитұлы Имашев|Берік Имашев]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 12 қаңтар 2007 || тамыз 2008 |- | 12 || [[Сурет:Қ. Сүлейменов.tif|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайырбек Шошанұлы Сүлейменов|Қайырбек Сүлейменов]]<br>{{small|(1949 туған)}} || тамыз 2008 || 4 қыркүйек 2009 |- | 13 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 4 қыркүйек 2009 || 16 қаңтар 2013 |- | 14 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайрат Пернешұлы Қожамжаров|Қайрат Қожамжаров]]<br>{{small|(1965 туған)}} || 22 қаңтар 2013 || 6 тамыз 2014 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]<br>{{small|(1954 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|6 тамыз 2014 || style="background-color:#E6E6AA"|19 қараша 2014 |- | 15 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қараша 2014 || 13 қыркүйек 2016 |- | 16 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Владимир Зейноллаұлы Жұмақанов|Владимир Жұмақанов]]<br>{{small|(1955 туған)}} || 13 қыркүйек 2016 || 4 сәуір 2018 |- | 17 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 4 сәуір 2018 || 7 тамыз 2018 |- | 18 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғабит Жақыпбайұлы Байжанов|Ғабит Байжанов]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қыркүйек 2018 || 12 ақпан 2019 |- | 19 || [[Сурет:Kalmukhambet Kassymov (24599) (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы Қасымов|Қалмұханбет Қасымов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 12 ақпан 2019 || 16 қаңтар 2020 |- | 20 || [[Сурет:Aset Isekeshev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]]<br>{{small|(1971 туған)}} || 16 қаңтар 2020 || 25 ақпан 2022 |- | 21 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]]<br>{{small|(1964 туған)}} || 25 ақпан 2022 || — |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекеттік құрылымдары]] bww7mdms7mgwwbgl38sp700r1fvqnmy 3486628 3486622 2025-07-06T21:24:35Z Casserium 68287 /* Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты */ 3486628 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = Emblem of Kazakhstan latin.svg |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[17 маусым]] [[1993 жыл]] |ізашары1 = Қазақ КСР Қауіпсіздік Кеңесі |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] |басшылықтың лауазымы2 = Хатшысы |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = [https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1800000178 ҚР Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң] |сайты = [https://www.akorda.kz/kz akorda.kz] |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі''' — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган. Қауіпсіздік кеңесін Қазақстан Республикасының Президенті ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты және халықаралық аренада Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау мақсатында құрады. == Тарихы == Қауіпсіздік Кеңесінің тарихы 1991 жылдан басталады, онда Қазақ КСР Президентінің 21 тамыздағы Жарлығымен Қазақ КСР-нің Қауіпсіздік Кеңесі құрылған болатын. Кейіннен ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 17 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі болып қайта құрылды. 2018 жылы республиканың Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң қабылданып, заң бойынша Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өмір бойы басқару құқығына ие болды. Бұрын сарапшылар бұл заңды Назарбаев қайтыс болғанға дейін, тіпті елде басқа президент пен Үкімет болса да, билікті сақтауға мүмкіндік беретін жоба ретінде қарастырған. 2022 жылғы 5 қаңтарда Қауіпсіздік Кеңесінің төрағалығы Нұрсұлтан Назарбаевтан Қазақстан Республикасының Президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевқа]] өтті. 2022 жылғы 19 қаңтарда Қазақстан Мәжілісі Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік кеңесіне өмір бойы төрағалық етуін тоқтатты.<ref>[https://egemen.kz/article/301653-nazarbaevtynh-qauipsizdik-kenhesine-toraghalyq-etuin-dgoyu-turaly-zanh-qaraldy Назарбаевтың Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етуін жою туралы заң қаралды]</ref> 2022 жылғы 7 ақпанда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев заңға түзетулерге қол қойды.<ref>[https://kaztag.kz/ru/news/to-aev-nazarbaevty-kilettigin-shekteu-boyynsha-t-zetulerge-ol-oydy Тоқаев Назарбаевтың өкілеттігін шектеу бойынша түзетулерге қол қойды]</ref> == Өкілеттіктері == ''Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі "Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті құратын және ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тәуелсіздікті қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган болып табылады.'' '''Қауіпсіздік Кеңесінің негізгі міндеттері:''' 1) Президентке ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің қорғаныс қабілетін нығайту, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, осы салалардағы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметін үйлестіру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар енгізу; 2) Президент үшін: соғыс жағдайын енгізу, ұзарту, күшін жою; төтенше жағдай енгізу, ұзарту, күшін жою; бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін пайдалану; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының шешімдеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау болып табылады. '''Қауіпсіздік кеңесі''' мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың елдің ұлттық қауіпсіздігі мен халықаралық ұстанымдарын, мемлекеттің қорғаныс қабілетін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы іс-шараларды іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіреді. Сондай-ақ заң жобаларын талдайды және құзыреті шегінде нормативтік құжаттардың орындалуын бақылайды. '''Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары''' Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының немесе Төрағаның уәкілеттік беруі бойынша Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің бірінің төрағалық етуімен өткізіледі. Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарын өткізу мерзімділігін Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы айқындайды. Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының шешімі бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің жекелеген мүшелерінің қатысуымен Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестері өткізілуі мүмкін. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері Қауіпсіздік Кеңесінің қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының қарапайым көпшілік даусымен қабылданады. Дауыстар тең болған кезде төрағалық етушінің дауысы шешуші болып табылады. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері оларды Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы бекіткеннен кейін күшіне енеді, қажет болған жағдайда олар Президенттің актілерімен іске асырылады. Қауіпсіздік Кеңесінің, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері міндетті болып табылады және оларды Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары, ұйымдары мен лауазымды адамдары мүлтіксіз орындауға тиіс. Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді Қауіпсіздік Кеңесінің Аппараты жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін қамтамасыз ету үшін Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін. Оларды құру, міндеттері, функциялары мен лауазымдық құрамы туралы мәселені қауіпсіздік кеңесі хатшысының ұсынуы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы шешеді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары мен жедел кеңестеріне материалдар дайындауды жүзеге асырады, Қауіпсіздік Кеңесінің, Президенттің, Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының тапсырмасы бойынша талдамалық және зерттеу жұмыстарын орындайды, Қауіпсіздік Кеңесіне Мемлекеттік қызметтің негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді. елдің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласындағы саясат. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жанындағы консультативтік-кеңесші органдардың қызметін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы үйлестіреді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссияларының, Сараптамалық кеңестің, инспекциялық және жұмыс топтарының, Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдардың қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді өкілдері осы органдардың жұмысына қатысатын мемлекеттік органдар мен ұйымдар, сондай-ақ аппарат жүзеге асырады. == Басшылығы және құрамы == Қазақстан Республикасының Президенті '''Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы''' болып табылады, ол '''Қауіпсіздік Кеңесінің құрамын''' қалыптастырады. Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні ! colspan="2" |Атқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Встреча с Нурсултаном Назарбаевым (2025-05-29) 3 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br>{{small|(1940 туған)}} || 21 тамыз 1991 || 5 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Kassym-Jomart Tokayev in January 2025 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]<br>{{small|(1953 туған)}} || 5 қаңтар 2022 || — |} '''Лауазымы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері:''' * Қазақстан Республикасының Президенті: [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы: [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы: [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] * Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі: [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] * Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Басшысы: [[Айбек Арқабайұлы Дәдебаев|Айбек Дәдебай]] * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы: [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] * Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры: [[Берік Ноғайұлы Асылов|Берік Асылов]] * Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы: [[Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев|Ермек Сағымбаев]] * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы: [[Сәкен Сайынұлы Исабеков|Сәкен Исабеков]] * Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі: [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Мұрат Нұртілеу]] * Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі: [[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]] * Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі: [[Ержан Сапарбекұлы Сәденов|Ержан Сәденов]].<ref>[https://www.akorda.kz/kz/security_council/about Қауіпсіздік Кеңесі туралы]</ref> == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты Президент әкімшілігінің құрамына кіреді, оны Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін '''Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы''' басқарады. Қауіпсіздік кеңесінің хатшысын Қазақстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Аппарат құрылымы: * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Ахуалдық орталығы * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Әскери қауіпсіздік және қорғаныс бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Қауіпсіздіктің өзекті мәселелері бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Талдау бөлімі<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture Президент Әкімшілігінің құрылымы]</ref> Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы лауазымы 1994 жылдың маусымынан бастап бекітілді. Бұған дейін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні !Лауазымға тағайындалды !Лауазымынан босатылды |- | 1 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Әбдірахманұлы Баекенов|Болат Баекенов]]<br>{{small|(1942—2023)}} || маусым 1994 || қазан 1994 |- | 2 || [[Сурет:Төлеген Жүкеев.jpeg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]]<br>{{small|(1949 туған)}} || қазан 1994 || қазан 1995 |- | 3 || [[Сурет:Baltash Tursumbayev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]]<br>{{small|(1946—2022)}} || қазан 1995 || қазан 1996 |- | 4 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Бексұлтан Сәрсеков]]<br>{{small|(1953 туған)}} || қазан 1996 || ақпан 1999 |- | 5 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 24 ақпан 1999 || 4 мамыр 2001 |- | 6 || [[Сурет:Altynbek.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Алтынбек Сәрсенбайұлы]]<br>{{small|(1962—2006)}} || 4 мамыр 2001 || 11 желтоқсан 2001 |- | 7 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 11 желтоқсан 2001 || тамыз 2002 |- | 8 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]]<br>{{small|(1954 туған)}} || тамыз 2002 || маусым 2003 |- | 9 || [[Сурет:Photo of Bulat Utemuratov 1.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 16 маусым 2003 || 28 наурыз 2006 |- | 10 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 13 сәуір 2006 || 11 қаңтар 2007 |- | 11 || [[Сурет:Berik Imashev (12.2013).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Берік Мәжитұлы Имашев|Берік Имашев]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 12 қаңтар 2007 || тамыз 2008 |- | 12 || [[Сурет:Қ. Сүлейменов.tif|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайырбек Шошанұлы Сүлейменов|Қайырбек Сүлейменов]]<br>{{small|(1949 туған)}} || тамыз 2008 || 4 қыркүйек 2009 |- | 13 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 4 қыркүйек 2009 || 16 қаңтар 2013 |- | 14 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайрат Пернешұлы Қожамжаров|Қайрат Қожамжаров]]<br>{{small|(1965 туған)}} || 22 қаңтар 2013 || 6 тамыз 2014 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]<br>{{small|(1954 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|14 тамыз 2014 || style="background-color:#E6E6AA"|22 қазан 2014 |- | 15 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қараша 2014 || 13 қыркүйек 2016 |- | 16 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Владимир Зейноллаұлы Жұмақанов|Владимир Жұмақанов]]<br>{{small|(1955 туған)}} || 13 қыркүйек 2016 || 4 сәуір 2018 |- | 17 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 4 сәуір 2018 || 7 тамыз 2018 |- | 18 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғабит Жақыпбайұлы Байжанов|Ғабит Байжанов]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қыркүйек 2018 || 12 ақпан 2019 |- | 19 || [[Сурет:Kalmukhambet Kassymov (24599) (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы Қасымов|Қалмұханбет Қасымов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 12 ақпан 2019 || 16 қаңтар 2020 |- | 20 || [[Сурет:Aset Isekeshev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]]<br>{{small|(1971 туған)}} || 16 қаңтар 2020 || 25 ақпан 2022 |- | 21 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]]<br>{{small|(1964 туған)}} || 25 ақпан 2022 || — |} Қауіпсіздік кеңесінің хатшысының атқаратын қызметі: * Қазақстан Республикасының Президентін мемлекеттің қорғаныс қабілеті, сыртқы және ішкі қауіпсіздік мәселелері жөнінде хабардар етеді, Қауіпсіздік Кеңесіне Қазақстан Республикасы қауіпсіздігінің жай-күйі туралы ақпараттық және талдау материалдарын табыс етеді; * Қауіпсіздік Кеңесінің инспекциялық қызметіне, Қауіпсіздік Кеңесі аппаратының жұмысына жалпы басшылықты жүзеге асырады; * Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына Қауіпсіздік Кеңесінің жыл сайынғы жұмыс жоспарларының, Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдері мен оларды іске асыру жөніндегі актілердің жобаларын табыс етеді; * орталық атқарушы органдардың ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы қызметінің нәтижелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жыл сайынғы баяндамасын қарағаннан кейін Мемлекет басшысына ұсыныстар енгізеді; * Қауіпсіздік Кеңесінің тапсыруы бойынша Қазақстан Республикасы Президенті актілерінің іске асырылуына, Қауіпсіздік Кеңесі шешімдерінің орындалуын бақылауды, елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың жұмысын тексеруді жүзеге асырады. Тексерудің қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті мен Қауіпсіздік Кеңесіне ұсыныстар енгізеді; * Қазақстан Республикасы Президентiнiң қызметiн қамтамасыз ету, елдегi және шетелдегi iстiң жағдайы туралы оны уақтылы әрi толық хабардар ету, Қауiпсiздiк Кеңесiнiң шешiмдерiн сөзсiз әрi егжей-тегжейлi орындау және олардың орындалуын бақылау мақсатында: ** Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң Кеңсесiне; ** министрлiктерге және өзге де орталық атқарушы органдарға; ** Жоғарғы Сотқа, Бас прокуратураға, Ұлттық қауіпсіздік комитетіне, Мемлекеттік қызмет істері министрлігіне - тиісінше сот төрелігін жүзеге асырумен, қылмыстық қудалау, анықтау, алдын ала тергеу және жедел-іздестіру қызметі Функцияларын жүзеге асырумен байланысты емес мәселелер бойынша; ** Ұлттық Банкке; ** Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетіне, Президентке тікелей бағынатын және есеп беретін өзге де мемлекеттік органдарға; ** облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Қазақстан Республикасы астанасының әкiмдерiне тапсырмалар беруге хақылы; * Қауіпсіздік Кеңесіне қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен құралдарын үйлестіру жөнінде ұсыныстар енгізеді; * Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы саясатты қалыптастыруға тұжырымдамалық көзқарастар әзірлеуді және Қазақстан Республикасының Президентіне ел қауіпсіздігінің жай-күйі туралы жыл сайынғы Баяндаманы дайындау жөніндегі жұмысты ұйымдастырады; * Мемлекет басшысының ұлттық қауiпсiздiк мәселелерi бойынша қызметiн ақпараттық және талдау материалдарымен қамтамасыз етуге қатысады; * жұмыс топтарын құрады және Мемлекет басшысына ведомоствоаралық комиссиялар мен инспекцияны құру, олардың міндеттері мен лауазымдық құрамы жөнінде ұсыныстар енгізеді, сондай-ақ олардың дербес құрамын бекітеді; * жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері қаралған кезде Үкіметтің және Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі құрған басқа да органдардың, министрліктер алқаларының және өзге де орталық атқарушы органдарының отырыстарына қатысуға хақылы; * Қауіпсіздік Кеңесінің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің халықаралық ұйымдармен, шетелдік үкіметтік және үкіметтік емес құрылымдармен, қоғамдық және діни бірлестіктермен өзара іс-қимылын ұйымдастырады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекеттік құрылымдары]] m1qyb7val2qxn3a85e0r189jp75omb3 3486630 3486628 2025-07-06T21:39:07Z Casserium 68287 /* Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты */ 3486630 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган |атауы = Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі |қысқартылған атауы = |шынайы атауы = |шынайы атауы1 = |шынайы атауы2 = |құзыреті = |құзерет_тақырып_мәтіні = |эмблема = Emblem of Kazakhstan latin.svg |эмблеманың ені = |эмблеманың тақырыбы = |мөрі = |мөрдің ені = |мөрдің тақырыбы = |сурет = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |құрылған жылы = [[17 маусым]] [[1993 жыл]] |ізашары1 = Қазақ КСР Қауіпсіздік Кеңесі |ізашары2 = |таратылған жылы = |ізбасары = |бағынады = |штаб-пәтері = {{байрақ|Қазақстан}}, [[Астана]] |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |region_code = |қызметкерлер = |бюджет = |министрдің есімі1 = |министрдің міндеті1 = |министрдің есімі2 = |министрдің міндеті2 = |басшылықтың есімі1 = [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] |басшылықтың лауазымы1 = Төрағасы |басшылықтың есімі2 = [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] |басшылықтың лауазымы2 = Хатшысы |жоғарыда тұрған мекеме = |бір мекемеге қарасты орган1 = |бір мекемеге қарасты орган2 = |құжат1 = [https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1800000178 ҚР Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң] |сайты = [https://www.akorda.kz/kz akorda.kz] |түсініктемелер = |карта = |карта ені = |картаның тақырыбы = }} '''Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесі''' — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган. Қауіпсіздік кеңесін Қазақстан Республикасының Президенті ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тұтастықты және халықаралық аренада Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау мақсатында құрады. == Тарихы == Қауіпсіздік Кеңесінің тарихы 1991 жылдан басталады, онда Қазақ КСР Президентінің 21 тамыздағы Жарлығымен Қазақ КСР-нің Қауіпсіздік Кеңесі құрылған болатын. Кейіннен ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 17 маусымдағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңесі болып қайта құрылды. 2018 жылы республиканың Қауіпсіздік Кеңесі туралы заң қабылданып, заң бойынша Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өмір бойы басқару құқығына ие болды. Бұрын сарапшылар бұл заңды Назарбаев қайтыс болғанға дейін, тіпті елде басқа президент пен Үкімет болса да, билікті сақтауға мүмкіндік беретін жоба ретінде қарастырған. 2022 жылғы 5 қаңтарда Қауіпсіздік Кеңесінің төрағалығы Нұрсұлтан Назарбаевтан Қазақстан Республикасының Президенті [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаевқа]] өтті. 2022 жылғы 19 қаңтарда Қазақстан Мәжілісі Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік кеңесіне өмір бойы төрағалық етуін тоқтатты.<ref>[https://egemen.kz/article/301653-nazarbaevtynh-qauipsizdik-kenhesine-toraghalyq-etuin-dgoyu-turaly-zanh-qaraldy Назарбаевтың Қауіпсіздік кеңесіне төрағалық етуін жою туралы заң қаралды]</ref> 2022 жылғы 7 ақпанда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев заңға түзетулерге қол қойды.<ref>[https://kaztag.kz/ru/news/to-aev-nazarbaevty-kilettigin-shekteu-boyynsha-t-zetulerge-ol-oydy Тоқаев Назарбаевтың өкілеттігін шектеу бойынша түзетулерге қол қойды]</ref> == Өкілеттіктері == ''Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі "Қазақстан Республикасының қауіпсіздік кеңесі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті құратын және ішкі саяси тұрақтылықты сақтау, конституциялық құрылысты, мемлекеттік тәуелсіздікті, аумақтық тәуелсіздікті қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты жүргізуді үйлестіретін конституциялық орган болып табылады.'' '''Қауіпсіздік Кеңесінің негізгі міндеттері:''' 1) Президентке ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, елдің қорғаныс қабілетін нығайту, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, осы салалардағы мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметін үйлестіру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын іске асыру жөнінде ұсыныстар мен ұсынымдар енгізу; 2) Президент үшін: соғыс жағдайын енгізу, ұзарту, күшін жою; төтенше жағдай енгізу, ұзарту, күшін жою; бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Қазақстан Республикасының Қарулы күштерін пайдалану; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының шешімдеріне сәйкес өзге де міндеттерді орындау болып табылады. '''Қауіпсіздік кеңесі''' мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, құқық қорғау және арнаулы мемлекеттік органдардың елдің ұлттық қауіпсіздігі мен халықаралық ұстанымдарын, мемлекеттің қорғаныс қабілетін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету саласындағы іс-шараларды іске асыру жөніндегі қызметін үйлестіреді. Сондай-ақ заң жобаларын талдайды және құзыреті шегінде нормативтік құжаттардың орындалуын бақылайды. '''Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары''' Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының немесе Төрағаның уәкілеттік беруі бойынша Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің бірінің төрағалық етуімен өткізіледі. Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстарын өткізу мерзімділігін Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы айқындайды. Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының шешімі бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің жекелеген мүшелерінің қатысуымен Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестері өткізілуі мүмкін. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері Қауіпсіздік Кеңесінің қатысып отырған мүшелерінің жалпы санының қарапайым көпшілік даусымен қабылданады. Дауыстар тең болған кезде төрағалық етушінің дауысы шешуші болып табылады. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері оларды Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы бекіткеннен кейін күшіне енеді, қажет болған жағдайда олар Президенттің актілерімен іске асырылады. Қауіпсіздік Кеңесінің, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесінің жедел кеңестерінің шешімдері міндетті болып табылады және оларды Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары, ұйымдары мен лауазымды адамдары мүлтіксіз орындауға тиіс. Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етуді Қауіпсіздік Кеңесінің Аппараты жүзеге асырады. Қажет болған жағдайда Қауіпсіздік Кеңесінің қызметін қамтамасыз ету үшін Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар құрылуы мүмкін. Оларды құру, міндеттері, функциялары мен лауазымдық құрамы туралы мәселені қауіпсіздік кеңесі хатшысының ұсынуы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы шешеді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссиялары, сараптама кеңесі, инспекциялық және жұмыс топтары, сондай-ақ Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдар Қауіпсіздік Кеңесінің отырыстары мен жедел кеңестеріне материалдар дайындауды жүзеге асырады, Қауіпсіздік Кеңесінің, Президенттің, Қауіпсіздік Кеңесі Төрағасының тапсырмасы бойынша талдамалық және зерттеу жұмыстарын орындайды, Қауіпсіздік Кеңесіне Мемлекеттік қызметтің негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлейді. елдің ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету саласындағы саясат. Қауіпсіздік Кеңесінің және Қауіпсіздік Кеңесінің жанындағы консультативтік-кеңесші органдардың қызметін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы үйлестіреді. Қауіпсіздік Кеңесінің ведомствоаралық комиссияларының, Сараптамалық кеңестің, инспекциялық және жұмыс топтарының, Қауіпсіздік Кеңесі жанындағы өзге де консультативтік-кеңесші органдардың қызметін ақпараттық-талдамалық және ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді өкілдері осы органдардың жұмысына қатысатын мемлекеттік органдар мен ұйымдар, сондай-ақ аппарат жүзеге асырады. == Басшылығы және құрамы == Қазақстан Республикасының Президенті '''Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы''' болып табылады, ол '''Қауіпсіздік Кеңесінің құрамын''' қалыптастырады. Қауіпсіздік Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні ! colspan="2" |Атқарған уақыты |- | 1 || [[Сурет:Встреча с Нурсултаном Назарбаевым (2025-05-29) 3 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]]<br>{{small|(1940 туған)}} || 21 тамыз 1991 || 5 қаңтар 2022 |- | 2 || [[Сурет:Kassym-Jomart Tokayev in January 2025 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]]<br>{{small|(1953 туған)}} || 5 қаңтар 2022 || — |} '''Лауазымы бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері:''' * Қазақстан Республикасының Президенті: [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы: [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев|Мәулен Әшімбаев]] * Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы: [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] * Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі: [[Олжас Абайұлы Бектенов|Олжас Бектенов]] * Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Басшысы: [[Айбек Арқабайұлы Дәдебаев|Айбек Дәдебай]] * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы: [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]] * Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры: [[Берік Ноғайұлы Асылов|Берік Асылов]] * Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы: [[Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев|Ермек Сағымбаев]] * Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы: [[Сәкен Сайынұлы Исабеков|Сәкен Исабеков]] * Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі: [[Мұрат Әбуғалиұлы Нұртілеу|Мұрат Нұртілеу]] * Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі: [[Дәурен Жұматайұлы Қосанов|Дәурен Қосанов]] * Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі: [[Ержан Сапарбекұлы Сәденов|Ержан Сәденов]].<ref>[https://www.akorda.kz/kz/security_council/about Қауіпсіздік Кеңесі туралы]</ref> == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты == Қауіпсіздік Кеңесінің аппараты Президент әкімшілігінің құрамына кіреді, оны Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін '''Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы''' басқарады. Қауіпсіздік кеңесінің хатшысын Қазақстан Республикасының Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Аппарат құрылымы: * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Ахуалдық орталығы * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Әскери қауіпсіздік және қорғаныс бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Қауіпсіздіктің өзекті мәселелері бөлімі * Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Талдау бөлімі<ref>[https://www.akorda.kz/kz/executive_office/executive_office_stucture Президент Әкімшілігінің құрылымы]</ref> Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы лауазымы 1994 жылдың маусымынан бастап бекітілді. Бұған дейін Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы қызметін атқарған тұлғалар: {| class="wikitable" style="text-align:center" |- !№ !Суреті !Аты-жөні !Лауазымға тағайындалды !Лауазымынан босатылды |- | 1 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Әбдірахманұлы Баекенов|Болат Баекенов]]<br>{{small|(1942—2023)}} || маусым 1994 || қазан 1994 |- | 2 || [[Сурет:Төлеген Жүкеев.jpeg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Төлеген Тілекұлы Жүкеев|Төлеген Жүкеев]]<br>{{small|(1949 туған)}} || қазан 1994 || қазан 1995 |- | 3 || [[Сурет:Baltash Tursumbayev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Балташ Молдабайұлы Тұрсымбаев|Балташ Тұрсымбаев]]<br>{{small|(1946—2022)}} || қазан 1995 || қазан 1996 |- | 4 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Бексұлтан Сәрсеков]]<br>{{small|(1953 туған)}} || қазан 1996 || ақпан 1999 |- | 5 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 24 ақпан 1999 || 4 мамыр 2001 |- | 6 || [[Сурет:Altynbek.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Алтынбек Сәрсенбайұлы]]<br>{{small|(1962—2006)}} || 4 мамыр 2001 || 11 желтоқсан 2001 |- | 7 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 11 желтоқсан 2001 || тамыз 2002 |- | 8 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Омархан Нұртайұлы Өксікбаев|Омархан Өксікбаев]]<br>{{small|(1954 туған)}} || тамыз 2002 || маусым 2003 |- | 9 || [[Сурет:Photo of Bulat Utemuratov 1.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Болат Жамитұлы Өтемұратов|Болат Өтемұратов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 16 маусым 2003 || 28 наурыз 2006 |- | 10 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 13 сәуір 2006 || 11 қаңтар 2007 |- | 11 || [[Сурет:Berik Imashev (12.2013).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Берік Мәжитұлы Имашев|Берік Имашев]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 12 қаңтар 2007 || тамыз 2008 |- | 12 || [[Сурет:Қ. Сүлейменов.tif|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайырбек Шошанұлы Сүлейменов|Қайырбек Сүлейменов]]<br>{{small|(1949 туған)}} || тамыз 2008 || 4 қыркүйек 2009 |- | 13 || [[Сурет:Marat Tazhin.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин|Марат Тәжин]]<br>{{small|(1960 туған)}} || 4 қыркүйек 2009 || 16 қаңтар 2013 |- | 14 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қайрат Пернешұлы Қожамжаров|Қайрат Қожамжаров]]<br>{{small|(1965 туған)}} || 22 қаңтар 2013 || 6 тамыз 2014 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Adilbek Dzhaksybekov (2013).jpg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Әділбек Рыскелдіұлы Жақсыбеков|Әділбек Жақсыбеков]]<br>{{small|(1954 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|14 тамыз 2014 || style="background-color:#E6E6AA"|22 қазан 2014 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Азамат Құрманбекұлы Әбдімомынов|Азамат Әбдімомынов]]<br>{{small|(1975 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|22 қазан 2014 || style="background-color:#E6E6AA"|19 қараша 2014 |- | 15 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қараша 2014 || 13 қыркүйек 2016 |- | 16 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Владимир Зейноллаұлы Жұмақанов|Владимир Жұмақанов]]<br>{{small|(1955 туған)}} || 13 қыркүйек 2016 || 4 сәуір 2018 |- | 17 || [[Сурет:Официальный визит Министра обороны Российской Федерации генерала армии Сергея Шойгу в Астану 01 (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаев|Нұрлан Ермекбаев]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 4 сәуір 2018 || 7 тамыз 2018 |- | style="background-color:#E6E6AA"|м.а. || style="background-color:#E6E6AA"|[[Сурет:Replace this image male (blue).svg|99px]] || style="background-color:#E6E6AA"|[[Марат Ерсайынұлы Шайхутдинов|Марат Шайхутдинов]]<br>{{small|(1959 туған)}} || style="background-color:#E6E6AA"|8 тамыз 2018 || style="background-color:#E6E6AA"|19 қыркүйек 2018 |- | 18 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғабит Жақыпбайұлы Байжанов|Ғабит Байжанов]]<br>{{small|(1963 туған)}} || 19 қыркүйек 2018 || 12 ақпан 2019 |- | 19 || [[Сурет:Kalmukhambet Kassymov (24599) (cropped).jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы Қасымов|Қалмұханбет Қасымов]]<br>{{small|(1957 туған)}} || 12 ақпан 2019 || 16 қаңтар 2020 |- | 20 || [[Сурет:Aset Isekeshev.jpg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Әсет Өрентайұлы Исекешев|Әсет Исекешев]]<br>{{small|(1971 туған)}} || 16 қаңтар 2020 || 25 ақпан 2022 |- | 21 || [[Сурет:Replace this image male (blue).svg|жиекті|141x141 нүкте]] || [[Ғизат Дәуренбекұлы Нұрдәулетов|Ғизат Нұрдәулетов]]<br>{{small|(1964 туған)}} || 25 ақпан 2022 || — |} Қауіпсіздік кеңесінің хатшысының атқаратын қызметі: * Қазақстан Республикасының Президентін мемлекеттің қорғаныс қабілеті, сыртқы және ішкі қауіпсіздік мәселелері жөнінде хабардар етеді, Қауіпсіздік Кеңесіне Қазақстан Республикасы қауіпсіздігінің жай-күйі туралы ақпараттық және талдау материалдарын табыс етеді; * Қауіпсіздік Кеңесінің инспекциялық қызметіне, Қауіпсіздік Кеңесі аппаратының жұмысына жалпы басшылықты жүзеге асырады; * Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына Қауіпсіздік Кеңесінің жыл сайынғы жұмыс жоспарларының, Қауіпсіздік Кеңесінің шешімдері мен оларды іске асыру жөніндегі актілердің жобаларын табыс етеді; * орталық атқарушы органдардың ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы қызметінің нәтижелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жыл сайынғы баяндамасын қарағаннан кейін Мемлекет басшысына ұсыныстар енгізеді; * Қауіпсіздік Кеңесінің тапсыруы бойынша Қазақстан Республикасы Президенті актілерінің іске асырылуына, Қауіпсіздік Кеңесі шешімдерінің орындалуын бақылауды, елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың жұмысын тексеруді жүзеге асырады. Тексерудің қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті мен Қауіпсіздік Кеңесіне ұсыныстар енгізеді; * Қазақстан Республикасы Президентiнiң қызметiн қамтамасыз ету, елдегi және шетелдегi iстiң жағдайы туралы оны уақтылы әрi толық хабардар ету, Қауiпсiздiк Кеңесiнiң шешiмдерiн сөзсiз әрi егжей-тегжейлi орындау және олардың орындалуын бақылау мақсатында: ** Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң Кеңсесiне; ** министрлiктерге және өзге де орталық атқарушы органдарға; ** Жоғарғы Сотқа, Бас прокуратураға, Ұлттық қауіпсіздік комитетіне, Мемлекеттік қызмет істері министрлігіне - тиісінше сот төрелігін жүзеге асырумен, қылмыстық қудалау, анықтау, алдын ала тергеу және жедел-іздестіру қызметі Функцияларын жүзеге асырумен байланысты емес мәселелер бойынша; ** Ұлттық Банкке; ** Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетіне, Президентке тікелей бағынатын және есеп беретін өзге де мемлекеттік органдарға; ** облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Қазақстан Республикасы астанасының әкiмдерiне тапсырмалар беруге хақылы; * Қауіпсіздік Кеңесіне қауіпсіздікті қамтамасыз ету күштері мен құралдарын үйлестіру жөнінде ұсыныстар енгізеді; * Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы саясатты қалыптастыруға тұжырымдамалық көзқарастар әзірлеуді және Қазақстан Республикасының Президентіне ел қауіпсіздігінің жай-күйі туралы жыл сайынғы Баяндаманы дайындау жөніндегі жұмысты ұйымдастырады; * Мемлекет басшысының ұлттық қауiпсiздiк мәселелерi бойынша қызметiн ақпараттық және талдау материалдарымен қамтамасыз етуге қатысады; * жұмыс топтарын құрады және Мемлекет басшысына ведомоствоаралық комиссиялар мен инспекцияны құру, олардың міндеттері мен лауазымдық құрамы жөнінде ұсыныстар енгізеді, сондай-ақ олардың дербес құрамын бекітеді; * жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері қаралған кезде Үкіметтің және Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі құрған басқа да органдардың, министрліктер алқаларының және өзге де орталық атқарушы органдарының отырыстарына қатысуға хақылы; * Қауіпсіздік Кеңесінің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша Қауіпсіздік Кеңесінің халықаралық ұйымдармен, шетелдік үкіметтік және үкіметтік емес құрылымдармен, қоғамдық және діни бірлестіктермен өзара іс-қимылын ұйымдастырады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан мемлекеттік құрылымдары]] kolislw5ao9nzjqx0vr6zp57qkh0leu 0 702977 3486717 3486473 2025-07-07T11:45:49Z MuratbekErkebulan 162992 3486717 wikitext text/x-wiki '''Жезқазған әуежайы''' — [[Ұлытау облысы|Ұлытау облысындағы]] [[Жезқазған]] қаласының халықаралық әуежайы. {{Infobox Airport | name = <center>Жезқазған әуежайы</center><center>{{lang-kk|[[Латын тілі|лат]]. Jezqazǵan áýejaıy}}</center> | nativename-a = | nativename-r = | image = Zhezķazġan aeroporty.png | image-width = 500 | caption = Жезқазған әуежайы ғимараты | IATA = DZN | ICAO = UAKD | type = Мемлекеттік | owner = [[Қазақстан Республикасы Көлік министрлігі]] | operator = [[SCAT]] әуекомпаниясы, [[Qazaq Air]], [[Zhezkazgan Air]] | city-served = [[Жезқазған]], [[Қазақстан]] | location = Жезқазған қаласынан шығысқа қарай 8 км, [[Ұлытау облысы]] | elevation-f = 1,186 | elevation-m = 362 | coordinates = | website = | metric-elev = yes | metric-rwy = yes | r1-number = 08/26 | r1-length-f = 8,202 | r1-length-m = 2,500 | r1-surface = [[Асфальт]] | stat-year = 2025 | stat1-header = Жолаушы | stat1-data = {{өсім}} 30 015 адам (2025) | footnotes = <!-- Карталар инфобокстың ішінде төменде --> <center>{{Location map|Қазақстан|width=500|float=center |caption=Қазақстандағы орны|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=DZN|position=right |lat_deg=47|lat_min=42|lat_sec=30|lat_dir=N |lon_deg=67|lon_min=43|lon_sec=50|lon_dir=E }}</center> <center>{{Location map|Қазақстан Ұлытау облысы|width=500|float=center |caption=Ұлытау облысындағы орны|mark=Airplane_silhouette.svg|marksize=10 |label=DZN|position=right |lat_deg=47|lat_min=42|lat_sec=30|lat_dir=N |lon_deg=67|lon_min=43|lon_sec=50|lon_dir=E }}</center> [[File:Zheskazgan airport sputnik view of high ankle.png|thumb|500px|Жезқазған аэропортының үстінен көрінісі]] }} == Тарихы == 1949 жылдан бастап Жезқазған теміржол вокзалынан 1 шақырым жерде екі топырақ ҰҚЖ (18/36 және 10/28) бар ескі әуежай болды. Жаңбыр мен қардан кейін жолақтар жарамсыз болып, рейстер жиі тоқтайтын. 1971–1973 жылдары қазіргі әуежай салынды. 1985 жылы сағатына 200 жолаушыға қызмет көрсете алатын жаңа терминал ашылды. Алғашқы рейс 1973 жылы 13 шілдеде Ил-18 ұшағымен орындалды. 1970-жылдары Жезқазған біріккен әуе эскадрильясы (DOAE) құрылды. 1983 жылы L-410, 1995 жылы Ми-8 тікұшақтары енгізілді. 1996 жылы «Жезқазған Эйр» құрылды. 2004 жылдан бастап «Қазақмыс» ЖШС қолдауымен толық реконструкция жүргізілді. 2008 жылы халықаралық мәртебе берілді. == ӘК қабылданатын түрлері == [[Ан-12]], [[Ан-24]], [[Ан-26]], [[Ил-76]], [[Л-410]], [[Ту-134]], [[Ту-154]], [[Яковлев Як-40]], [[Яковлев Як-42]], [[Bombardier CRJ 200]], [[Bombardier Q400]], [[Embraer EMB 120 Brasilia]], [[Boeing 737]] және барлық тікұшақтар. ҰҚЖ (PCN): 37/R/B/X/T. == Авиакомпаниялар мен бағыттар == {| class="wikitable sortable" ! Әуе компаниясы ! Межелі пункттер |- | [[Zhezkazgan Air]] | [[Қарағанды]] |- | [[SCAT]] | [[Алматы]], [[Астана]] |- | [[Qazaq Air]] | [[Астана]] |} == Жолаушылар ағыны == * 2015 — 29 518 адам<ref>http://www.kase.kz/files/emitters/ARAL/aralp_2016_rus.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201127174747/http://www.kase.kz/files/emitters/ARAL/aralp_2016_rus.pdf |date=2020-11-27 }}</ref> * 2016 — {{өсім}}26 624 адам * 2025 - {{өсім}}30 015 адам == Оқиғалар == 1987 жылы 6 қаңтарда Ан-2Р ұшағы (борт: [[Аэрофлот CCCP-16075 рейсі]]) Жезқазғаннан пошта тасымалдай отырып, ауа райының қолайсыздығынан апатқа ұшырады. Экипаж визуалды бақылаудан айырылып, 680 м биіктікте қар жамылған рельефке соғылды. Командир оқиға орнында қаза тапты. Екінші ұшқыш кейін табылып, ауруханада қайтыс болды. <ref>http://www.airdisaster.ru/database.php?id=567</ref> == Дереккөздер == * http://www.kase.kz/files/emitters/ARAL/aralp_2016_rus.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201127174747/http://www.kase.kz/files/emitters/ARAL/aralp_2016_rus.pdf |date=2020-11-27 }} * http://www.airdisaster.ru/database.php?id=567 * https://centrasia.org/newsA.php?st=1101950040 * https://www.zakon.kz/30857-v-zhezkazgane-zavershilas-rekonstrukcija.html * https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/vozdushnaya-gavan-zhezkazgana-nachinaet-jit-novoy-jiznyu-126095/ * https://aviation.kz/2021/02/02/zhazhaj-zhazhaj-zhezkazgan-ajport/ * https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30159290 – Жезқазған халықаралық әуежайына мәртебе беру туралы ҚР Үкіметінің 2008 жылғы қаулысы * https://ru.wikipedia.org/wiki/Авиапроисшествие_Ан-2_под_Жезказганом – 1987 жылғы Ан-2 апаты туралы орысша мақала {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан әуежайлары]] [[Санат:Жезқазған]] [[Санат:Ұлытау облысы]] 2k1ly5jb2h5r1gwv3i6t88q630zxhr7 0 707856 3486687 3484910 2025-07-07T09:12:14Z Makenzis 71333 https://alyga.lt/zaidejas/fabien-ourega 3486687 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |туған күні = 7.12.1992 |туған жері = {{туғанжері|Париж|Парижде}}, [[Франция]] |азаматтығы = {{ту|Франция}} [[Франция]] |бойы = 178 |позиция = жартылай қорғаушы |қазіргі клуб = {{ту|Литва}} [[Кауно Жальгирис]] |клубтары = {{футбол карьерасы |2011—2013|{{ту|Франция}} Дранси|41 (1) |2013—2015|{{ту|Франция}} [[Гавр (футбол клубы)|Гавр 2]]|32 (4) |2015—2016|{{ту|Бельгия}} Виртон|8 (0) |2017—2018|{{ту|Франция}} Дранси|24 (5) |2018—2019|{{ту|Франция}} [[Париж (футбол клубы)|Париж]]|27 (0) |2019—2021|{{ту|Франция}} [[Сошо (футбол клубы)|Сошо]]|46 (3) |2021—2022|{{ту|Франция}} [[Орлеан (футбол клубы)|Орлеан]]|10 (1) |2022|{{ту|Литва}} [[Жальгирис (футбол клубы)|Жальгирис]]|32 (5) |2023—2024|{{ту|Қазақстан}} [[Астана (футбол клубы)|Астана]]|30 (1) |2025— |{{ту|Литва}} [[Кауно Жальгирис]]|18 (3) }} }} '''Фабьен Урега''' ([[Француз тілі|фр]]. ''Fabien Ourega''; 7 желтоқсан 1992<ref>[https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/216533 Тransfermarkt.com]</ref>, [[Париж]], [[Франция]]) — франциялық футболшы, жартылай қорғаушы. == Жетістіктері == === Командалық === ; «Жальгирис» * Литва чемпионы: 2022 * Литва Кубогы: 2022 '''"Астана"''' * Қазақстан суперкубогы: 2023 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * [https://int.soccerway.com/players/-/202077/ SOCCERWAY] * [https://globalsportsarchive.com/people/soccer/fabien-ourega/73326/ Globalsportsarchive] {{сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Франция футболшылары]] [[Санат:Франция Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Сошо ФК ойыншылары]] [[Санат:Жальгирис ФК ойыншылары]] [[Санат:Астана ФК ойыншылары]] qzbza0porbnl9sab41xlt896indq29e 0 720309 3486688 3375242 2025-07-07T09:13:40Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Америка халықтары|Америка халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3486688 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031<ref>{{cite web|title=2010 Census CPH-T-6. American Indian and Alaska Native Tribes in the United States and Puerto Rico: 2010 |url=https://www.census.gov/population/www/cen2010/cph-t/t-6tables/TABLE%20(1).pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20141209093630/http://www.census.gov/population/www/cen2010/cph-t/t-6tables/TABLE%20%281%29.pdf |archive-date=2014-12-09|website=www.census.gov |access-date= }}</ref> |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA</ref> == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/949/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>https://essay-pro.ru/sochinenie/ponimanie-kultury-makah-i-ee-svyazi-s-kitobojnym-promyslom/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231231110714/https://essay-pro.ru/sochinenie/ponimanie-kultury-makah-i-ee-svyazi-s-kitobojnym-promyslom/ |date=2023-12-31 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] m2j7e24fl7cmyccd07t6t89llj5r8xd 3486689 3486688 2025-07-07T09:14:13Z Мағыпар 100137 3486689 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031 |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA</ref> == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/949/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>https://essay-pro.ru/sochinenie/ponimanie-kultury-makah-i-ee-svyazi-s-kitobojnym-promyslom/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231231110714/https://essay-pro.ru/sochinenie/ponimanie-kultury-makah-i-ee-svyazi-s-kitobojnym-promyslom/ |date=2023-12-31 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] qshpiacqewlbd6640pofxew7csyhsyk 3486696 3486689 2025-07-07T09:51:03Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3486696 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031 |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA</ref> == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/949/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=309|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 6npth1r92s9qxjexrcdoa1886196ip5 3486697 3486696 2025-07-07T09:51:34Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ 3486697 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031 |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA</ref> == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі. == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=309|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] eixix7b64t76dj7umjwep3hi4di6bth 3486699 3486697 2025-07-07T09:58:15Z Мағыпар 100137 толықтыру 3486699 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031 |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA</ref> == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі. == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=309|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Туыстық байланыстармен, тілмен және дәстүрлермен байланысты 5 елді мекен болды. 1855 жылғы келісім бойынша жердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазір макахтың 80%-ға жуығы Кейп Флаттери маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней шығанағы) тұруын жалғастыруда. 1970 жылдары байырғы мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы маках мәдени және тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асырылуда. Маках күні жыл сайын өткізіледі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] 242ya3cl5s799blwexva7ystvonws5p 3486700 3486699 2025-07-07T10:00:59Z Мағыпар 100137 нақтылау 3486700 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Маках |төл атауы = Квидиччаатх |сурет =Makah Indian Basket-Weavers.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 2 031 |аймақ = {{Байрақ|АҚШ}} |тілдері = [[маках тілі]], [[ағылшын тілі]] |діні = [[христиандық]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Маках''' — [[Америка Құрама Штаттары]]ның солтүстік-батыс бөлігіндегі [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] штатында тұратын Тынық мұхитының солтүстік-батысының байырғы халқы. Олар Мака Үндіс қорығының Маках үндіс тайпасының құрамында тіркелген, әдетте Маках тайпасы деп аталады. == Тілі == [[Мака тілі]] - маках халқы сөйлейтін жергілікті тіл. Маках тілі лингвистикалық жағынан Вакашан тілдер отбасының оңтүстік-нуткан тармағына жатады. [[Ағылшын тілі]] де кеңінен таралған. == Тарихы == Хуан-де-Фука бұғазымен және Тынық мұхитымен шектесетін Маках тайпасы ішкі және жағалаудағы кең аймақты иемденді. 1855 жылғы келісім бойынша олар жерлердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазіргі Макахтың 80%-ға жуығы Флаттери мүйісі маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней-Бэй) өмір сүруді жалғастыруда. 1970 жылдары аборигендік мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы Маках мәдени-тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асуда. Жыл сайын маках күні өткізіледі. == Кәсібі == Жүздеген ғасырлар бойы Маках үндістері өздерінің мәдениеті мен дәстүрлерін кит аулау төңірегінде айналдырды. Бұл бұрыннан бері олардың дәстүрлерінің бір бөлігі болды. 1969 жылы кит жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілгенде, аң аулауға ресми түрде тыйым салынды. Макахтар ресми түрде кит аулаудан бас тартуға мәжбүр болды.<br /> Қазіргі макахтар балық аулау, ағаш кесу және саудада жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=309|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Туыстық байланыстармен, тілмен және дәстүрлермен байланысты 5 елді мекен болды. 1855 жылғы келісім бойынша жердің көп бөлігін АҚШ билігіне берді. Қазір макахтың 80%-ға жуығы Кейп Флаттери маңындағы Маках резервациясындағы 4 дәстүрлі ауылда (негізі Ней шығанағы) тұруын жалғастыруда. 1970 жылдары байырғы мәдениеттің жандануы басталды. 1979 жылы маках мәдени және тарихи орталығы құрылды. Ана тілін жаңғырту бағдарламасы сәтті жүзеге асырылуда. Маках күні жыл сайын өткізіледі.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAKA|title=Әлем халықтары/Маках|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Солтүстік Америка үндістері]] [[Санат:АҚШ этникалық топтары]] [[Санат:Америка халықтары]] pfuipapbpjpsfpsjx8nqr55dobphlug 0 720672 3486608 3379718 2025-07-06T19:34:53Z Мағыпар 100137 нақтылау 3486608 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған<ref>https://more3dperm.ru/b0400c/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%BE_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4){{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]]<ref>https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html</ref>. == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері)<ref>https://wikious.com/en/Mayo_people</ref>. == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/942/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] t2rlzn5n4g5jmfyoswrgad2tamzg7lh 3486609 3486608 2025-07-06T19:37:12Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3486609 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған<ref>https://more3dperm.ru/b0400c/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%BE_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4){{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері)<ref>https://wikious.com/en/Mayo_people</ref>. == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/942/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] jkh8xjbcr2ael6q64rgw5f65khfhz46 3486610 3486609 2025-07-06T19:37:38Z Мағыпар 100137 /* Тілі */ 3486610 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері)<ref>https://wikious.com/en/Mayo_people</ref>. == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/942/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] he6qv84pi52f3iyb4e7u1u9pphwrebk 3486611 3486610 2025-07-06T19:38:27Z Мағыпар 100137 /* Таралуы */ 3486611 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері). == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/942/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] mifvxwlebc7ei2thky645lzpwqvxvea 3486613 3486611 2025-07-06T19:40:37Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3486613 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері). == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>{{citeweb|url=https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia|title=Майо-Британдық онлайн энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/942/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] nbhlte8gjnkyfapa24qlpmqw7mfo2j0 3486614 3486613 2025-07-06T19:41:09Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ 3486614 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері). == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>{{citeweb|url=https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia|title=Майо-Британдық онлайн энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады. == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] eniets7l2p90ibz1hhe0kwnl9hnetho 3486615 3486614 2025-07-06T19:42:35Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз, нақтылау 3486615 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері). == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>{{citeweb|url=https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia|title=Майо-Британдық онлайн энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=305|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] i02gfgey5wbgavhdg7zp81ugwcc9rzf 3486616 3486615 2025-07-06T19:43:49Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3486616 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Майо |төл атауы = йореме |сурет = Tradicional danza del venado.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 49 000 |аймақ = {{Байрақ|Мексика}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[майо тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Майо''' (''йореме'') — [[Мексика]]ның солтүстік-батысындағы үндіс халқы. Олар негізінен Майо өзенінің бойында (Сонора штатының оңтүстігінде және Синалоа штатының солтүстігінде) тұрады. Саны 79 мың адам. (2005, халық санағы).<ref>{{citeweb|url=https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2164299?ysclid=lqq9uueugh822260780|title=Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тілі == Тілі – [[майо тілі]], юто-ацтек отбасына жатады, [[испан тілі]] де кең таралған. == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: [[Католицизм|католиктер]].<ref>{{citeweb|url=https://slovar.cc/enc/slovarik/1826172.html|title=Майо сөзінің мағынасы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Таралуы == Сонора штаты: * Аламос муниципалитеті (Аламос және Эль-Саладо елді мекендері). * Бенито-Хуарес муниципалитеті (Асеитунитас (Субе и Бажа) және Вилла Хуарес елді мекендері). * Кахеме муниципалитеті (Агрикола-Тараска, Сьюдад-Обрегон, Кокорит және Зона-де-Гранхас (Гранхас-Мика) елді мекендері). * Этчохоа муниципалитеті (Агустин Мелгар, Бакобампо, Этчохоа және Йемобари елді мекендері). * Уатабампо муниципалитеті (Адольфо Лопес Матеос, Уатабампо және Замикарит сияқты елді мекендер). * Навохоа муниципалитеті (Агиабампо, Навохоа және Йорентамеуа елді мекендері). * Сан-Игнасио-Рио-Муэрто муниципалитеті (Аграристас-де-Сьюдад Обрегон және Тетабиате елді мекендері). Синалоа штаты: * Ахоме муниципалитеті (89 B de I, Ahome және Zapotillo Viejo елді мекендері). * Ангостура муниципалитеті (Алуэй, Ангостура және Сан-Лучано елді мекендері). * Шуа муниципалитеті (Агуа-Кальенте-Гранде (Де Гастелум), Шуа және Ринкон-де-Агуа-Калиенте Гранде елді мекендері). * Эль-Фуэрте муниципалитеті (Адольфо Лопес-Матеос (Хауара-Сегундо) және Зозорике елді мекендері). * Гуасаве муниципалитеті (Адольфо Руис Кортинес, Гуасаве және Тамазула сияқты елді мекендері). == Тарихы == Испанияның Мексиканы жаулап алуына дейінгі Майо халқының тарихы түсініксіз. 17 ғасырдың басында олар испандықтармен солтүстік көршілері якилерге қарсы одақтасты. Бірақ испандықтардың өз жерлеріне біртіндеп басып кіруі 1740 жылы Майо көтерілісіне әкелді. 1740 жылы қарулы көтеріліс болып, ол тағы да испандықтардың жеңісімен аяқталды, одан кейін бір ғасырға жуық бейбітшілік кезеңі болды. Мексика төңкерісінен кейін олар жерді коммуналдық меншікке беру туралы бейбіт келісімге келді.<ref>{{citeweb|url=https://bfjaawards.com/ru/pages/17469-mayo--britannica-online-encyclopedia|title=Майо-Британдық онлайн энциклопедиясы|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Негізгі кәсібі суармалы [[егіншілік]] (бидай, мақта, күріш, күнжіт, көкөніс, жүгері), кейбір ауылдарда балық аулау. Жалдамалы жұмыс кең тараған. тоқымашылық, қоржын тоқу, төсеніш тоқу дамыған. Қазіргі уақытта майолардың көпшілігі фермерлер, көбінесе озық технологияны қолданады.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=305|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Майо 5-6 адамнан тұратын патриархалдық отбасында тұрады. Туыстық есеп екі жақты. Үйленгенге дейін қалыңдық күйеу жігіттің үйінде 5-6 ай тұрады. Көсемдер (кованагуа) жыл сайын сайланады. Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйдің сырты кейде әктеледі, төбесі тегіс, аздап еңістеу келеді. Үйдің алдында міндетті түрде ағаш крест болады. Саздан жасалған биік ошағы бар ас үй бөлек салынған. Дәстүрлі киімдері өз мәнін жоғалтқан. Дәстүрлі тағамдары -тұз, бұрыш және лимон (мачака) қосылған, кептірілген жылқы және есек еті. Танымалі сусыны — кофе. Дәстүрлі әндер, аңыздар, билер сақталған.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAYO|title=Әлем халықтары/Майо|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Мексика этникалық топтары]] hfpptevy36nja6ea9w4onybgp5pdtmv 0 720675 3486702 3375247 2025-07-07T10:06:58Z Мағыпар 100137 /* Діні */ нақтылау 3486702 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Мам |төл атауы = маме |сурет = Mam people.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 290 000 |аймақ = {{Байрақ|Гватемала}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[маме тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]], ежелгі наным-сенімдер. |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Мам''' (''маме'') — үндіс халқы, [[Гватемала]]дағы майя халықтарының бірі. Олар Гватемаланың батысындағы тауларда тұрады. Халық саны 290 мың адам (басқа деректер бойынша – 680 мың адам), 10 мың адам [[Мексика]]ның көршілес аудандарында тұрады. == Тілі == [[Маме тілі]] - кише тармағының тілі, ишилей мен агуакатектердің тіліне жақын, 7 диалектісі бар. Үштен бірі [[испан тілі]]нде сөйлейді. == Діні == Сенушілер [[Католицизм|католиктер]], ежелгі наным-сенімдердің күшті қалдықтарының қоспасы бар.<ref>{{citeweb|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/106283/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B5?ysclid=lqto7hqd82552543240|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тарихы == Бұл халықтың тарихы шамамен б.з. 200 жылға дейін, олар Майя империясының құрамындағы патшалық болған кезден басталады. Шамамен 1750 жылы иезуит діни қызметкерлері Гватемалаға кофе әкелді, содан кейін ол Мам халқының мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Маме классикалық майя өркениетін құруға қатысты (олар Грихальва мен Лакантун өзендерінің жоғарғы ағысында 1 мыңжылдықтың екінші жартысындағы қала-мемлекеттерге иелік еткен болуы мүмкін). XIII-XIV ғасырларда Сакулеу, Чальчитан және т.б. қала-мемлекеттер құрылды.<ref>https://triptychcoffee.com/espresso/tproduct/382997736-630553810201-gvatemala-mam {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231231160606/https://triptychcoffee.com/espresso/tproduct/382997736-630553810201-gvatemala-mam |date=2023-12-31 }}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (жүгері, бұршақ, асқабақ, бұрыш, қызанақ, кейбір қауымдастықтар картоп, какао, пияз, бидай, жержаңғақ, банан, қант қамысы, жемістер өсіруге маманданған), құс шаруашылығы, мал шаруашылығы (қой, шошқа, қашыр, сирек сиыр).<br /> Дәстүрлі қолөнерден – керамика, тік қол станогында өрнек тоқу, кесте тігу, өру, тері өңдеу сақталған. Көптеген Маме плантацияларда, тау-кен өнеркәсібінде және қалаларда жалдамалы жұмысшы болып жұмыс істейді.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/966/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Дәстүрлі отбасы үлкен, кейде шағын болады. Туыстық есеп негізінен патрилиндік, неке патрилокальды және неолокалдық болып табылады. Полигиния кездеседі. Қауымдастық эндогамдық, оны ақсақалдар кеңесі басқарады, қауымдардың 4 кантонға және елді мекендерде 4 кварталға бөлінуі сақталған, бұл ежелгі фратрияларға бөлінуін көрсетеді. Елді мекендері, тұрғын үйлері, азық-түлік – барлық майяларға ортақ. Дәстүрлі ерлер киімі – қызыл және ақ жолақты шалбар, түсті белбеу, түрлі-түсті көйлек, тізеге дейін жүннен тоқылған жолақ пончо (капишайх), үстіне сабаннан тоқылған қалпақ киетін үлкен қызыл орамал.<br /> Әйелдер киімі – түзу тігілген белдемше (сары және қызыл жолақтары бар қою көк немесе ашық көк), кестеленген өрнекті ақ блузка, түрлі түсті өрнекті уипили, ұзын (3 м-ге дейін) өрнекті белдік. Әрбір қауымдастық өзінің дәстүрлі киімінің түсі мен үлгісіне ие.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAME</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Мексика этникалық топтары]] hzemnodg709e51c08dsyisroemsu1i0 3486703 3486702 2025-07-07T10:11:02Z Мағыпар 100137 /* Тарихы */ нақтылау 3486703 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Мам |төл атауы = маме |сурет = Mam people.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 290 000 |аймақ = {{Байрақ|Гватемала}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[маме тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]], ежелгі наным-сенімдер. |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Мам''' (''маме'') — үндіс халқы, [[Гватемала]]дағы майя халықтарының бірі. Олар Гватемаланың батысындағы тауларда тұрады. Халық саны 290 мың адам (басқа деректер бойынша – 680 мың адам), 10 мың адам [[Мексика]]ның көршілес аудандарында тұрады. == Тілі == [[Маме тілі]] - кише тармағының тілі, ишилей мен агуакатектердің тіліне жақын, 7 диалектісі бар. Үштен бірі [[испан тілі]]нде сөйлейді. == Діні == Сенушілер [[Католицизм|католиктер]], ежелгі наным-сенімдердің күшті қалдықтарының қоспасы бар.<ref>{{citeweb|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/106283/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B5?ysclid=lqto7hqd82552543240|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тарихы == Бұл халықтың тарихы шамамен б.з. 200 жылға дейін, олар Майя империясының құрамындағы патшалық болған кезден басталады. Шамамен 1750 жылы иезуит діни қызметкерлері Гватемалаға кофе әкелді, содан кейін ол Мам халқының мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Маме классикалық майя өркениетін құруға қатысты (олар Грихальва мен Лакантун өзендерінің жоғарғы ағысында 1 мыңжылдықтың екінші жартысындағы қала-мемлекеттерге иелік еткен болуы мүмкін). XIII-XIV ғасырларда Сакулеу, Чальчитан және т.б. қала-мемлекеттер құрылды.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20231231160606/https://triptychcoffee.com/espresso/tproduct/382997736-630553810201-gvatemala-mam|title=Еватемала. Мам|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (жүгері, бұршақ, асқабақ, бұрыш, қызанақ, кейбір қауымдастықтар картоп, какао, пияз, бидай, жержаңғақ, банан, қант қамысы, жемістер өсіруге маманданған), құс шаруашылығы, мал шаруашылығы (қой, шошқа, қашыр, сирек сиыр).<br /> Дәстүрлі қолөнерден – керамика, тік қол станогында өрнек тоқу, кесте тігу, өру, тері өңдеу сақталған. Көптеген Маме плантацияларда, тау-кен өнеркәсібінде және қалаларда жалдамалы жұмысшы болып жұмыс істейді.<ref>https://travel-journal.ru/ethno/40/966/{{Deadlink|date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Тұрмыс салты == Дәстүрлі отбасы үлкен, кейде шағын болады. Туыстық есеп негізінен патрилиндік, неке патрилокальды және неолокалдық болып табылады. Полигиния кездеседі. Қауымдастық эндогамдық, оны ақсақалдар кеңесі басқарады, қауымдардың 4 кантонға және елді мекендерде 4 кварталға бөлінуі сақталған, бұл ежелгі фратрияларға бөлінуін көрсетеді. Елді мекендері, тұрғын үйлері, азық-түлік – барлық майяларға ортақ. Дәстүрлі ерлер киімі – қызыл және ақ жолақты шалбар, түсті белбеу, түрлі-түсті көйлек, тізеге дейін жүннен тоқылған жолақ пончо (капишайх), үстіне сабаннан тоқылған қалпақ киетін үлкен қызыл орамал.<br /> Әйелдер киімі – түзу тігілген белдемше (сары және қызыл жолақтары бар қою көк немесе ашық көк), кестеленген өрнекті ақ блузка, түрлі түсті өрнекті уипили, ұзын (3 м-ге дейін) өрнекті белдік. Әрбір қауымдастық өзінің дәстүрлі киімінің түсі мен үлгісіне ие.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAME</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Мексика этникалық топтары]] ptloyf7t4vzu0dwvkgepo1n1g0bx8g6 3486704 3486703 2025-07-07T10:19:14Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ нақтылау 3486704 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Мам |төл атауы = маме |сурет = Mam people.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 290 000 |аймақ = {{Байрақ|Гватемала}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[маме тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]], ежелгі наным-сенімдер. |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Мам''' (''маме'') — үндіс халқы, [[Гватемала]]дағы майя халықтарының бірі. Олар Гватемаланың батысындағы тауларда тұрады. Халық саны 290 мың адам (басқа деректер бойынша – 680 мың адам), 10 мың адам [[Мексика]]ның көршілес аудандарында тұрады. == Тілі == [[Маме тілі]] - кише тармағының тілі, ишилей мен агуакатектердің тіліне жақын, 7 диалектісі бар. Үштен бірі [[испан тілі]]нде сөйлейді. == Діні == Сенушілер [[Католицизм|католиктер]], ежелгі наным-сенімдердің күшті қалдықтарының қоспасы бар.<ref>{{citeweb|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/106283/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B5?ysclid=lqto7hqd82552543240|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тарихы == Бұл халықтың тарихы шамамен б.з. 200 жылға дейін, олар Майя империясының құрамындағы патшалық болған кезден басталады. Шамамен 1750 жылы иезуит діни қызметкерлері Гватемалаға кофе әкелді, содан кейін ол Мам халқының мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Маме классикалық майя өркениетін құруға қатысты (олар Грихальва мен Лакантун өзендерінің жоғарғы ағысында 1 мыңжылдықтың екінші жартысындағы қала-мемлекеттерге иелік еткен болуы мүмкін). XIII-XIV ғасырларда Сакулеу, Чальчитан және т.б. қала-мемлекеттер құрылды.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20231231160606/https://triptychcoffee.com/espresso/tproduct/382997736-630553810201-gvatemala-mam|title=Еватемала. Мам|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (жүгері, бұршақ, асқабақ, бұрыш, қызанақ, кейбір қауымдастықтар картоп, какао, пияз, бидай, жержаңғақ, банан, қант қамысы, жемістер өсіруге маманданған), құс шаруашылығы, мал шаруашылығы (қой, шошқа, қашыр, сирек сиыр).<br /> Дәстүрлі қолөнерден – керамика, тік қол станогында өрнек тоқу, кесте тігу, өру, тері өңдеу сақталған. Көптеген Маме плантацияларда, тау-кен өнеркәсібінде және қалаларда жалдамалы жұмысшы болып жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=319|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Дәстүрлі отбасы үлкен, кейде шағын болады. Туыстық есеп негізінен патрилиндік, неке патрилокальды және неолокалдық болып табылады. Полигиния кездеседі. Қауымдастық эндогамдық, оны ақсақалдар кеңесі басқарады, қауымдардың 4 кантонға және елді мекендерде 4 кварталға бөлінуі сақталған, бұл ежелгі фратрияларға бөлінуін көрсетеді. Елді мекендері, тұрғын үйлері, азық-түлік – барлық майяларға ортақ. Дәстүрлі ерлер киімі – қызыл және ақ жолақты шалбар, түсті белбеу, түрлі-түсті көйлек, тізеге дейін жүннен тоқылған жолақ пончо (капишайх), үстіне сабаннан тоқылған қалпақ киетін үлкен қызыл орамал.<br /> Әйелдер киімі – түзу тігілген белдемше (сары және қызыл жолақтары бар қою көк немесе ашық көк), кестеленген өрнекті ақ блузка, түрлі түсті өрнекті уипили, ұзын (3 м-ге дейін) өрнекті белдік. Әрбір қауымдастық өзінің дәстүрлі киімінің түсі мен үлгісіне ие.<ref>http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAME</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Мексика этникалық топтары]] t62rfwlxn4j3t6iajq9foq3aqnjue5z 3486705 3486704 2025-07-07T10:20:39Z Мағыпар 100137 /* Тұрмыс салты */ нақтылау 3486705 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Мам |төл атауы = маме |сурет = Mam people.jpg |сурет тақырыбы = |саны = 290 000 |аймақ = {{Байрақ|Гватемала}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[маме тілі]], [[испан тілі]] |діні = [[католицизм]], ежелгі наным-сенімдер. |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Мам''' (''маме'') — үндіс халқы, [[Гватемала]]дағы майя халықтарының бірі. Олар Гватемаланың батысындағы тауларда тұрады. Халық саны 290 мың адам (басқа деректер бойынша – 680 мың адам), 10 мың адам [[Мексика]]ның көршілес аудандарында тұрады. == Тілі == [[Маме тілі]] - кише тармағының тілі, ишилей мен агуакатектердің тіліне жақын, 7 диалектісі бар. Үштен бірі [[испан тілі]]нде сөйлейді. == Діні == Сенушілер [[Католицизм|католиктер]], ежелгі наным-сенімдердің күшті қалдықтарының қоспасы бар.<ref>{{citeweb|url=https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/106283/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D0%B5?ysclid=lqto7hqd82552543240|title=Үлкен Кеңестік Энциклопедия|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Тарихы == Бұл халықтың тарихы шамамен б.з. 200 жылға дейін, олар Майя империясының құрамындағы патшалық болған кезден басталады. Шамамен 1750 жылы иезуит діни қызметкерлері Гватемалаға кофе әкелді, содан кейін ол Мам халқының мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Маме классикалық майя өркениетін құруға қатысты (олар Грихальва мен Лакантун өзендерінің жоғарғы ағысында 1 мыңжылдықтың екінші жартысындағы қала-мемлекеттерге иелік еткен болуы мүмкін). XIII-XIV ғасырларда Сакулеу, Чальчитан және т.б. қала-мемлекеттер құрылды.<ref>{{citeweb|url=https://web.archive.org/web/20231231160606/https://triptychcoffee.com/espresso/tproduct/382997736-630553810201-gvatemala-mam|title=Еватемала. Мам|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Кәсібі == Дәстүрлі кәсіптері қолмен атқарылатын [[егіншілік]] (жүгері, бұршақ, асқабақ, бұрыш, қызанақ, кейбір қауымдастықтар картоп, какао, пияз, бидай, жержаңғақ, банан, қант қамысы, жемістер өсіруге маманданған), құс шаруашылығы, мал шаруашылығы (қой, шошқа, қашыр, сирек сиыр).<br /> Дәстүрлі қолөнерден – керамика, тік қол станогында өрнек тоқу, кесте тігу, өру, тері өңдеу сақталған. Көптеген Маме плантацияларда, тау-кен өнеркәсібінде және қалаларда жалдамалы жұмысшы болып жұмыс істейді.<ref>{{кітап|авторы=В.А.Тишков |бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны=Москва |баспасы=Үлкен Ресей энциклопедиясы |жыл=1999 |томы= |беттері=319|барлық беті=930 |сериясы= |isbn=5-85270-155-6 |тиражы=100 000 }}</ref> == Тұрмыс салты == Дәстүрлі отбасы үлкен, кейде шағын болады. Туыстық есеп негізінен патрилиндік, неке патрилокальды және неолокалдық болып табылады. Полигиния кездеседі. Қауымдастық эндогамдық, оны ақсақалдар кеңесі басқарады, қауымдардың 4 кантонға және елді мекендерде 4 кварталға бөлінуі сақталған, бұл ежелгі фратрияларға бөлінуін көрсетеді. Елді мекендері, тұрғын үйлері, азық-түлік – барлық майяларға ортақ. Дәстүрлі ерлер киімі – қызыл және ақ жолақты шалбар, түсті белбеу, түрлі-түсті көйлек, тізеге дейін жүннен тоқылған жолақ пончо (капишайх), үстіне сабаннан тоқылған қалпақ киетін үлкен қызыл орамал.<br /> Әйелдер киімі – түзу тігілген белдемше (сары және қызыл жолақтары бар қою көк немесе ашық көк), кестеленген өрнекті ақ блузка, түрлі түсті өрнекті уипили, ұзын (3 м-ге дейін) өрнекті белдік. Әрбір қауымдастық өзінің дәстүрлі киімінің түсі мен үлгісіне ие.<ref>{{citeweb|url=http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAME|title=Әлем халықтары/Маме|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка халықтары}} [[Санат:Гватемала этникалық топтары]] [[Санат:Мексика этникалық топтары]] hk13b7nai2n5cewzgyhvmhkbuj16zew 0 734524 3486624 3332949 2025-07-06T20:31:59Z Niegodzisie 85876 3486624 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = Black Sabbath |Шынайы атауы = |Логотипі = Black Sabbath (Logo).png |Логотип ені = |Суреті = Black Sabbath (1970).png |Сурет тақырыбы = Black Sabbath (1970). Солдан оңға қарай: [[Гизер Батлер]], [[Тони Айомми]], [[Билл Уорд]], [[Оззи Осборн]]. |Сурет ені = 250px |Фон = |Жанры = [[хеви-метал]]<ref name="Larson2004a">{{cite book|author=Tom Larson|title=History of Rock and Roll|url=https://books.google.com/books?id=vGJ7XmA8rjIC&pg=PA183|year=2004|publisher=Kendall/Hunt Pub.|isbn=978-0-7872-9969-9|pages=183–187}} {{Wayback|url=https://books.google.com/books?id=vGJ7XmA8rjIC&pg=PA183 |date=20230817145630 }}</ref> |Белсенділік жылдары = 1968 — 2025<br>(1984-1985, 1996-1997, 2006-2011, 2017-2024 жылдардағы үзілістер) |Мемлекет = {{байрақ|Ұлыбритания}} |Қайдан = [[Бирмингем]] |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]] |Басқаша атауы = The Polka Tulk Blues Band, Earth |Лейблі = {{flatlist| * [[Fontana Records|Fontana]] * [[Vertigo Records|Vertigo]] * [[Mercury Records|Mercury]] * {{nowrap|[[Virgin EMI Records|Virgin EMI]]}} * [[Universal Music Group|Universal]] * [[Warner Bros. Records|Warner Bros.]] * [[I.R.S. Records|I.R.S.]] * [[Sanctuary Records|Sanctuary]]}} |Басқа да жобалары = [[Dio]], [[Heaven and Hell]] |Құрамы = |Бұрынғы қатысушылары = [[Тони Айомми]]<br>[[Оззи Осборн]]<br>[[Гизер Батлер]]<br>[[Билл Уорд]] |Сайты = {{URL|blacksabbath.com}} }} '''Black Sabbath''' — [[1968 жыл]]ы Англияның [[Бирмингем]] қаласында құрылған және рок музыкасының, ең алдымен [[Хеви-метал|хеви-метал]]дың дамуына айтарлықтай әсер еткен британдық рок тобы.<ref>{{cite web |url = http://www.blacksabbath.com/history.html |title = The History of Black Sabbath |access-date = 2013-03-11 |archive-date = 2013-03-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130330144628/http://www.blacksabbath.com/history.html |url-status = live }}</ref> == Дискография == {{div col|colwidth=32em}} * ''[[Black Sabbath (альбом)|Black Sabbath]]'' (1970) * ''[[Paranoid (альбом)|Paranoid]]'' (1970) * ''[[Master of Reality]]'' (1971) * ''[[Vol. 4 (Black Sabbath альбомы)|Vol. 4]]'' (1972) * ''[[Sabbath Bloody Sabbath]]'' (1973) * ''[[Sabotage (Black Sabbath альбомы)|Sabotage]]'' (1975) * ''[[Technical Ecstasy]]'' (1976) * ''[[Never Say Die!]]'' (1978) * ''[[Heaven and Hell (Black Sabbath альбомы)|Heaven and Hell]]'' (1980) * ''[[Mob Rules (альбом)|Mob Rules]]'' (1981) * ''[[Born Again (Black Sabbath альбомы)|Born Again]]'' (1983) * ''[[Seventh Star]]'' (1986) * ''[[The Eternal Idol]]'' (1987) * ''[[Headless Cross (альбом)|Headless Cross]]'' (1989) * ''[[Tyr (альбом)|Tyr]]'' (1990) * ''[[Dehumanizer]]'' (1992) * ''[[Cross Purposes]]'' (1994) * ''[[Forbidden (Black Sabbath альбомы)|Forbidden]]'' (1995) * ''[[13 (Black Sabbath альбомы)|13]]'' (2013) {{div col end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Ұлыбритания рок топтары]] [[Санат:Ұлыбритания хеви-метал топтары]] [[Санат:Ұлыбритания дум-метал топтары]] [[Санат:Рок-н-ролл даңқ залына енген орындаушылар]] [[Санат:Grammy Lifetime Achievement Award иегерлері]] [[Санат:Vertigo Records орындаушылары]] [[Санат:I.R.S. Recordss орындаушылары]] [[Санат:1968 жылы құрылған музыкалық ұжымдар]] pky3d0k4lhx6wixemw4ymmw6k57d4bq 3486625 3486624 2025-07-06T20:32:16Z Niegodzisie 85876 3486625 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = Black Sabbath |Шынайы атауы = |Логотипі = Black Sabbath (Logo).png |Логотип ені = |Суреті = Black Sabbath (1970).png |Сурет тақырыбы = Black Sabbath (1970). Солдан оңға қарай: [[Гизер Батлер]], [[Тони Айомми]], [[Билл Уорд]], [[Оззи Осборн]]. |Сурет ені = 250px |Фон = |Жанры = [[хеви-метал]]<ref name="Larson2004a">{{cite book|author=Tom Larson|title=History of Rock and Roll|url=https://books.google.com/books?id=vGJ7XmA8rjIC&pg=PA183|year=2004|publisher=Kendall/Hunt Pub.|isbn=978-0-7872-9969-9|pages=183–187}} {{Wayback|url=https://books.google.com/books?id=vGJ7XmA8rjIC&pg=PA183 |date=20230817145630 }}</ref> |Белсенділік жылдары = 1968 — 2025<br>(1984—1985, 1996—1997, 2006—2011, 2017—2024 жылдардағы үзілістер) |Мемлекет = {{байрақ|Ұлыбритания}} |Қайдан = [[Бирмингем]] |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]] |Басқаша атауы = The Polka Tulk Blues Band, Earth |Лейблі = {{flatlist| * [[Fontana Records|Fontana]] * [[Vertigo Records|Vertigo]] * [[Mercury Records|Mercury]] * {{nowrap|[[Virgin EMI Records|Virgin EMI]]}} * [[Universal Music Group|Universal]] * [[Warner Bros. Records|Warner Bros.]] * [[I.R.S. Records|I.R.S.]] * [[Sanctuary Records|Sanctuary]]}} |Басқа да жобалары = [[Dio]], [[Heaven and Hell]] |Құрамы = |Бұрынғы қатысушылары = [[Тони Айомми]]<br>[[Оззи Осборн]]<br>[[Гизер Батлер]]<br>[[Билл Уорд]] |Сайты = {{URL|blacksabbath.com}} }} '''Black Sabbath''' — [[1968 жыл]]ы Англияның [[Бирмингем]] қаласында құрылған және рок музыкасының, ең алдымен [[Хеви-метал|хеви-метал]]дың дамуына айтарлықтай әсер еткен британдық рок тобы.<ref>{{cite web |url = http://www.blacksabbath.com/history.html |title = The History of Black Sabbath |access-date = 2013-03-11 |archive-date = 2013-03-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130330144628/http://www.blacksabbath.com/history.html |url-status = live }}</ref> == Дискография == {{div col|colwidth=32em}} * ''[[Black Sabbath (альбом)|Black Sabbath]]'' (1970) * ''[[Paranoid (альбом)|Paranoid]]'' (1970) * ''[[Master of Reality]]'' (1971) * ''[[Vol. 4 (Black Sabbath альбомы)|Vol. 4]]'' (1972) * ''[[Sabbath Bloody Sabbath]]'' (1973) * ''[[Sabotage (Black Sabbath альбомы)|Sabotage]]'' (1975) * ''[[Technical Ecstasy]]'' (1976) * ''[[Never Say Die!]]'' (1978) * ''[[Heaven and Hell (Black Sabbath альбомы)|Heaven and Hell]]'' (1980) * ''[[Mob Rules (альбом)|Mob Rules]]'' (1981) * ''[[Born Again (Black Sabbath альбомы)|Born Again]]'' (1983) * ''[[Seventh Star]]'' (1986) * ''[[The Eternal Idol]]'' (1987) * ''[[Headless Cross (альбом)|Headless Cross]]'' (1989) * ''[[Tyr (альбом)|Tyr]]'' (1990) * ''[[Dehumanizer]]'' (1992) * ''[[Cross Purposes]]'' (1994) * ''[[Forbidden (Black Sabbath альбомы)|Forbidden]]'' (1995) * ''[[13 (Black Sabbath альбомы)|13]]'' (2013) {{div col end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Ұлыбритания рок топтары]] [[Санат:Ұлыбритания хеви-метал топтары]] [[Санат:Ұлыбритания дум-метал топтары]] [[Санат:Рок-н-ролл даңқ залына енген орындаушылар]] [[Санат:Grammy Lifetime Achievement Award иегерлері]] [[Санат:Vertigo Records орындаушылары]] [[Санат:I.R.S. Recordss орындаушылары]] [[Санат:1968 жылы құрылған музыкалық ұжымдар]] 7o5kwz4cbif6egi9d983suoa0q2znc1 3 744426 3486540 3372470 2025-07-06T14:31:12Z Amr M. Al-Kahtani 161712 /* Hey */ жаңа бөлім 3486540 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Amr M. Al-Kahtani}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 02:12, 2024 ж. қыркүйектің 6 (+05) == Hey == Hello [[Қатысушы:Amr M. Al-Kahtani|Amr M. Al-Kahtani]] ([[Қатысушы талқылауы:Amr M. Al-Kahtani|талқылау]]) 19:31, 2025 ж. шілденің 6 (+05) pbai8hjwhdsgrgvhb91ap11b53y7pdt 3 747226 3486539 3486275 2025-07-06T14:28:25Z MuratbekErkebulan 162992 /* Үлгі қою */ Жауап беру 3486539 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ewww with}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 23:04, 2024 ж. қазанның 23 (+05) == Мұратбекұлы Еркебұлан == '''Жуан жазу''' [[Қатысушы:Ewww with|Ewww with]] ([[Қатысушы талқылауы:Ewww with|талқылау]]) 23:26, 2024 ж. қазанның 23 (+05) == Қазақша үлгілер == Кеш жарық! Қазақша үлгілерді қолдану керек, сонымен қатар дереккөздерді қосу керек. Алдыңғы қатысушының еңбегін жоймауды өтінемін [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2025 ж. шілденің 4 (+05) == Үлгі қою == Үлгіні мақаланың ортасына емес бас жағына қояды, соны ескеріңіз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:29, 2025 ж. шілденің 5 (+05) :сәлеметсіз жақсы [[Қатысушы:MuratbekErkebulan|MuratbekErkebulan]] ([[Қатысушы талқылауы:MuratbekErkebulan|талқылау]]) 19:28, 2025 ж. шілденің 6 (+05) gxn6u7qkt6ws31vxwzu8rblfc8vrrze 2 747228 3486691 3486460 2025-07-07T09:25:09Z MuratbekErkebulan 162992 /* Мақалалары */ 3486691 wikitext text/x-wiki <div style="position: fixed; top: 91px; left: 0; z-index: 100;"> [[File:Animated-Flag-Kazakhstan.gif|160px]] </div> Мұратбекұлы Еркебұлан (MuratbekErkebulan) - Қазақша Уикипедия қолданушысы, өңдеушісі. қазіргі таңда ол 2024 жылдың қазан айында қосылған. Туған өлкесі [[Шығыс Қазақстан облысы]], [[Өскемен]] қаласы. [[Ұлан ауданы]], [[Бозанбай]] ауылында тұрады. == Мақалалары == Мұратбек Еркебұлан жалпы [[10]] жаңа мақала жазған. <center> [[Эрдэнэт]] - [[2025 жыл]] - [[1 қаңтар]]</center> <center> [[Яковлев Як-42]] - [[2025 жыл]] - [[4 шілде]]</center> <center> [[Яковлев Як-40]] - [[2025 жыл]] - [[5 шілде]]</center> <center> [[Zhezkazgan Air]] - [[2025 жыл]] - [[4 шілде]]</center> <center>[[Жетісу Әуекомпаниясы]] - [[2025 жыл]] - [[4 шілде]]</center> <center>[[Аэрофлот 167 рейсі]] - [[2025 жыл]] - [[5 шілде]]</center> <center>[[Орхон облысы]] - [[2025 жыл]] - [[5 шілде]]</center> <center>[[Орхон өзені]] - [[2025 жыл]] - [[6 шілде]]</center> <center>[[Ховд]] - [[2025 жыл]] - [[6 шілде]]</center> <center>[[ГАЗ-3307]] - [[2025 жыл]] - [[7 шілде]] </center> Ол қатысушының Қазақша Уикипедияға кіргеніне '''{{Age in days|year1=2024|month1=10|day1=23}}''' күн болды {{User Wikipedian For|аты=Еркебұлан|жыл=2024|ай=10|күн=23}} kx9l4xi27e5ywv7k1lvs286b4f81q81 0 747323 3486529 3394439 2025-07-06T13:31:31Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Мергендер */ 3486529 wikitext text/x-wiki {{Ұлттық чемпионат|атауы1=Бірінші лига 2024|алдыңғы сезон=[[Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы 2023|2023]]|келесі сезон=[[Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы 2025|2025]]|қатысушылар саны=15|чемпион=[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]]|2 орын=[[Ұлытау-2022|Ұлытау]]|ойналған ойындар саны=196|голдар саны=666|уақыты=4 сәуір - 25 қазан 2024}} '''[[Футболдан Қазақстан бірінші лигасы|Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы]] 2024''' — Қазақстандағы екінші дивизион саналатын футбол чемпионатының 33-ші маусымы. Турнирге 16 команда қатысты. Бірақ "[[Қыран (футбол клубы)|Қыран]]" клубы бір ойын да өткізбестен жарыстан шығып қалды. == Турнир кестесі == {{ФутболКесте}} {{ФК-команда|1|[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]]|20|3|5|61|16|түс=#ace1af}} {{ФК-команда|2|[[Ұлытау-2022|Ұлытау]]|19|3|6|69|29|түс=#ace1af}} {{ФК-команда|3|[[Каспий (футбол клубы)|Каспий]]|18|4|6|63|29}} {{ФК-команда|4|[[Қайрат (жастар клубы)|Қайрат-Жастар]]|18|3|7|67|43}} {{ФК-команда|5|[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]]|17|4|7|55|30}} {{ФК-команда|6|[[Екібастұз (футбол клубы, 2003)|Екібастұз]]|16|3|9|54|36}} {{ФК-команда|7|[[Жетісай (футбол клубы)|Жетісай]]|14|6|8|50|37}} {{ФК-команда|8|[[Тараз (футбол клубы)|Тараз]]|12|5|11|37|34}} {{ФК-команда|9|[[Алтай (футбол клубы, Өскемен)|Алтай]]|11|5|12|31|37}} {{ФК-команда|10|[[SD Family]]|9|4|15|53|64}} {{ФК-команда|11|[[Ақжайық (футбол клубы)|Ақжайық]]|7|3|18|24|48}} {{ФК-команда|12|[[Қайсар (футбол клубы)|Қайсар Жас]]|5|7|16|23|56}} {{ФК-команда|13|[[Түркістан (футбол клубы)|Түркістан]]|4|7|17|26|70}} {{ФК-команда|14|[[Ақтөбе (футбол клубы)|Ақтөбе-2]]|3|3|22|25|73}} {{ФК-команда|15|[[Арыс (футбол клубы, 2022)|Арыс]]|5|4|19|28|64|түс=#f4d4d4}} {{ФК-команда|16|[[Қыран (футбол клубы)|Қыран]]|0|0|0|0|0|түс=#f4d4d4}} {{ФутболКестеСоңы}} == Статистика == === Мергендер === {| class="wikitable" !№ !Ойыншы !Клуб !Гол |- | rowspan="1" align="center" |1 |{{ту|Қазақстан}} Жасұлан Молдақараев |[[Ұлытау-2022|Ұлытау]] |19 |- | rowspan="1" align="center" |2 |{{ту|Қазақстан}} Диас Калыбаев |[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]] |12 |- | rowspan="3" align="center" |3 |{{ту|Қазақстан}} [[Рамазан Батыртайұлы Абылайхан|Рамазан Абылайхан]] |[[Жетісай (футбол клубы)|Жетісай]] |11 |- |{{ту|Қазақстан}} Рамазан Багдат |[[Қайрат (жастар клубы)|Кайрат-Жастар]] |11 |- |{{ту|Қазақстан}} Шыңгыс Флюк |[[Ұлытау-2022|Ұлытау]] |11 |- | rowspan="3" align="center" |6 |{{ту|Қазақстан}} Глеб Валгушев |[[Қайрат (жастар клубы)|Кайрат-Жастар]] |10 |- |{{ту|Қазақстан}} [[Мирас Айтболатұлы Тұрлыбек|Мирас Тұрлыбек]] |[[Екібастұз (футбол клубы, 2003)|Екібастұз]] |10 |- |{{ту|Қазақстан}} Нұрдәулет Әмірбек |[[Қайсар-Жас]] |10 |- | rowspan="2" align="center" |9 |{{ту|Қазақстан}} [[Алияр Бақтиярұлы Мұхаммед|Алияр Мухамед]] |[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]] |9 |- |{{ту|Қазақстан}} Нурдаулет Агзамбаев |[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]] |9 |} == Сілтемелер == * https://www.transfermarkt.world/pervaa-liga/startseite/wettbewerb/KAS2 {{Футболдан Қазақстан бірінші лигасы}} [[Санат:Футболдан Қазақстан бірінші лигасы]] [[Санат:2024 жылғы футбол]] 870p405a9wlgqteh8jpuf4jnznkavy4 3486530 3486529 2025-07-06T13:31:45Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Сілтемелер */ 3486530 wikitext text/x-wiki {{Ұлттық чемпионат|атауы1=Бірінші лига 2024|алдыңғы сезон=[[Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы 2023|2023]]|келесі сезон=[[Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы 2025|2025]]|қатысушылар саны=15|чемпион=[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]]|2 орын=[[Ұлытау-2022|Ұлытау]]|ойналған ойындар саны=196|голдар саны=666|уақыты=4 сәуір - 25 қазан 2024}} '''[[Футболдан Қазақстан бірінші лигасы|Футболдан Қазақстан бірінші Лигасы]] 2024''' — Қазақстандағы екінші дивизион саналатын футбол чемпионатының 33-ші маусымы. Турнирге 16 команда қатысты. Бірақ "[[Қыран (футбол клубы)|Қыран]]" клубы бір ойын да өткізбестен жарыстан шығып қалды. == Турнир кестесі == {{ФутболКесте}} {{ФК-команда|1|[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]]|20|3|5|61|16|түс=#ace1af}} {{ФК-команда|2|[[Ұлытау-2022|Ұлытау]]|19|3|6|69|29|түс=#ace1af}} {{ФК-команда|3|[[Каспий (футбол клубы)|Каспий]]|18|4|6|63|29}} {{ФК-команда|4|[[Қайрат (жастар клубы)|Қайрат-Жастар]]|18|3|7|67|43}} {{ФК-команда|5|[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]]|17|4|7|55|30}} {{ФК-команда|6|[[Екібастұз (футбол клубы, 2003)|Екібастұз]]|16|3|9|54|36}} {{ФК-команда|7|[[Жетісай (футбол клубы)|Жетісай]]|14|6|8|50|37}} {{ФК-команда|8|[[Тараз (футбол клубы)|Тараз]]|12|5|11|37|34}} {{ФК-команда|9|[[Алтай (футбол клубы, Өскемен)|Алтай]]|11|5|12|31|37}} {{ФК-команда|10|[[SD Family]]|9|4|15|53|64}} {{ФК-команда|11|[[Ақжайық (футбол клубы)|Ақжайық]]|7|3|18|24|48}} {{ФК-команда|12|[[Қайсар (футбол клубы)|Қайсар Жас]]|5|7|16|23|56}} {{ФК-команда|13|[[Түркістан (футбол клубы)|Түркістан]]|4|7|17|26|70}} {{ФК-команда|14|[[Ақтөбе (футбол клубы)|Ақтөбе-2]]|3|3|22|25|73}} {{ФК-команда|15|[[Арыс (футбол клубы, 2022)|Арыс]]|5|4|19|28|64|түс=#f4d4d4}} {{ФК-команда|16|[[Қыран (футбол клубы)|Қыран]]|0|0|0|0|0|түс=#f4d4d4}} {{ФутболКестеСоңы}} == Статистика == === Мергендер === {| class="wikitable" !№ !Ойыншы !Клуб !Гол |- | rowspan="1" align="center" |1 |{{ту|Қазақстан}} Жасұлан Молдақараев |[[Ұлытау-2022|Ұлытау]] |19 |- | rowspan="1" align="center" |2 |{{ту|Қазақстан}} Диас Калыбаев |[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]] |12 |- | rowspan="3" align="center" |3 |{{ту|Қазақстан}} [[Рамазан Батыртайұлы Абылайхан|Рамазан Абылайхан]] |[[Жетісай (футбол клубы)|Жетісай]] |11 |- |{{ту|Қазақстан}} Рамазан Багдат |[[Қайрат (жастар клубы)|Кайрат-Жастар]] |11 |- |{{ту|Қазақстан}} Шыңгыс Флюк |[[Ұлытау-2022|Ұлытау]] |11 |- | rowspan="3" align="center" |6 |{{ту|Қазақстан}} Глеб Валгушев |[[Қайрат (жастар клубы)|Кайрат-Жастар]] |10 |- |{{ту|Қазақстан}} [[Мирас Айтболатұлы Тұрлыбек|Мирас Тұрлыбек]] |[[Екібастұз (футбол клубы, 2003)|Екібастұз]] |10 |- |{{ту|Қазақстан}} Нұрдәулет Әмірбек |[[Қайсар-Жас]] |10 |- | rowspan="2" align="center" |9 |{{ту|Қазақстан}} [[Алияр Бақтиярұлы Мұхаммед|Алияр Мухамед]] |[[Оқжетпес (футбол клубы)|Оқжетпес]] |9 |- |{{ту|Қазақстан}} Нурдаулет Агзамбаев |[[Хан Тәңірі (футбол клубы)|Хан-Тәңірі]] |9 |} == Сілтемелер == * https://www.transfermarkt.world/pervaa-liga/startseite/wettbewerb/KAS2 {{Футболдан Қазақстан бірінші лигасы}} [[Санат:Футболдан Қазақстан бірінші лигасы]] [[Санат:2024 жылғы футбол]] rhh2ro36jndgk6kj555kn0xlg33wlk3 0 749480 3486635 3407719 2025-07-06T23:57:53Z Xqbot 3358 Бот: Шынжырлы айдатуды түзетті → [[Хазаралар]] 3486635 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Хазаралар]] oqfpm1yl9odubfmmw1iv47e2w6le9w0 3 754802 3486527 3442677 2025-07-06T13:29:24Z J ansari 73009 J ansari [[Қатысушы талқылауы:Entropy fighter]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Entropy Fighter]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Entropy fighter|Entropy fighter]]" to "[[Special:CentralAuth/Entropy Fighter|Entropy Fighter]]" 3442677 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Entropy fighter}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 12:54, 2025 ж. наурыздың 15 (+05) 8s42d3n4m3bib0lwk2sidke4od8tx9q 0 759660 3486679 3484571 2025-07-07T08:44:08Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Silviu_Predoiu.jpg|Silviu_Predoiu.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] [[commons:File:Silviu_Predoiu.jpg|жойған]], себебі: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: Taken from Facebook https://www.face 3486679 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала}} {{Сайлау | ел = Румыния | сайлау атауы = | сайлау күні = {{date|04|05|2025|1}} (бірінші айналым)<br />{{date|18|05|2025|1}} (екінші айналым) | алдыңғы сайлау = Румыниядағы президент сайлауы (2024) | алдыңғы сайлау жылы = 2024 | түрі = [[Президенттік сайлау]] | қосымша2 = | жалпы кандидат = | кезең = | тіркелгендер = 17988031 | сайлаушылар = 9571740 | жарамды = 9430274 | жарамсыз = | бос = | халық = | тіркелген = | сайлаушылар2 = | қатысқандар = 53.21 | қатысқандар қатынасы = | алдыңғы қатысқандар = 52.56 | босжәнежарамсыз = 141466 | қатысқандар2 = | қатысқандар2 қатынасы = | алдыңғы қатысқандар2 = | жарамды2 = | босжәнежарамсыз2 = | бос2 = | жарамсыз2 = | науқан = | Дебат = | сурет1 = Nicușor Dan (8 mai 2025).jpg | түс1 = #dcdcdc | кандидат1 = [[Никушор Дан]] | партия1 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | дауыс1 = 1979767 | пайыз1 = 20.99 | дауыс2v1 = 6168642 | пайыз2v1 = 53.60 | сурет2 = George Simion & Arkadiusz Mularczyk (cropped).jpg | түс2 = #FCB21F | кандидат2 = [[Джордже Симион]] | партия2 = Румындар одағы үшін альянс | партия2 коалиция1 = Жастар партиясы | дауыс2 = 3862761 | пайыз2 = 40.96 | алдыңғы пайыз2 = 13.86 | дауыс2v2 = 5339053 | пайыз2v2 = 46.40 | сурет3 = Crin Antonescu - 28 March 2025.jpg | түс3 = #dcdcdc | кандидат3 = [[Крин Антонеску]] | партия3 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | коалиция3 = «Румыния алға» Cайлау альянсы мен [[Румыниядағы этникалық азшылықтар партиясы|этникалық азшылықтар]] | партия1 коалиция3 = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] | партия2 коалиция3 = [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | партия3 коалиция3 = [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] | дауыс3 = 1892930 | пайыз3 = 20.07 | сурет4 = Victor Ponta debate November 2014.jpg | түс4 = #dcdcdc | кандидат4 = [[Виктор Понта]] | партия4 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | партия1 коалиция4 = [[ПРО Румыния]] | дауыс4 = 1230164 | пайыз4 = 13.04 | қарта атауы = Дауыстарды аумақтар бойынша бөлу | қарта = Romanian Presidential Elections 2025 - First Round.svg | қарта тақарыбы = Бірінші айналымдың нәтижелері | қарта шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br>{{colorbox|#169F9F}} [[Крин Антонеску]]<br>{{colorbox|#E02043}} [[Виктор Понта]]<br>{{colorbox|#002A59}} [[Елена Ласкони]]<br> | қарта шарты2 = | қарта шарты3 = | қарта2 атауы = | қарта2 = Romanian Presidential Elections 2025 - Second Round.svg | қарта2 тақарыбы = Екінші айналымдың нәтижелері | қарта2 шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br> | қарта2 шарты2 = | қарта2 шарты3 = | диаграмма атауы = | диаграмма = | ізашар = [[Илие Боложан]] <small>({{м.а.}})</small> | ізашар партия = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]] }} '''[[Румыния|Румынияда]] қайта президенттік сайлау''' 2025 жылдың 4 мамырында өтті.<ref>[https://b365.ro/guvernul-a-decis-data-noilor-alegeri-prezidentiale-din-romania-vor-avea-loc-in-luna-mai-2025-surse-553388/ Guvernul a decis data noilor alegeri prezidențiale din România. Vor avea loc în luna mai 2025]</ref> [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Кезекті сайлау 2024 жылы өтті]], бірақ Румыния Конституциялық соты ықтимал [[Интервенция|шетелдік араласуға]] күдікпен олардың нәтижелерін жойғаннан кейін, [[Румыния үкіметі]] 2025 жылдың мамырында жаңа сайлау жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/world/1003277|title=Правительство Румынии утвердило проведение президентских выборов в мае|date=2025-01-16|publisher=[[Интерфакс]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250117051633/https://www.interfax.ru/world/1003277|archive-date=2025-01-17|access-date=2025-02-14|url-status=live|lang=ru}}</ref> 2025 жылдың 4 мамырында өткен сайлаудың бірінші айналымда ең көп дауыс жинаған (41%) оңшыл кандидат Симион болды; 2025 жылдың 18 мамырында өткен сайлаудың екінші айналымда 54 % дауыс жинап, Бухарест примары [[Никушор Дан]] жеңіске жетті.<ref>{{Cite web|title=Румынияда президент сайлауында Никушор Дан жеңіске жетті|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/710716-rumyniada-prezident-sajlauynda-nikusor-dan-zeniske-zetti|accessdate=2025-05-19|date=2025-05-19|publisher=[[24KZ]]}}</ref> == Рәсімі == [[Румыния конституциясы|Румыния конституциясының]] 83-бабына сәйкес, «Румыния президентінің өкілеттік мерзімі бес жыл»,<ref>{{cite web|url=http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|title=Title III|date=|publisher=[[Палата депутатов Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508185732/http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|archive-date=2018-05-08|access-date=2014-11-02|url-status=live}}</ref> бірақ тек екі мерзім. [[Мемлекет басшысы]] тең және тікелей жалпыға бірдей жасырын дауыс беру арқылы сайланады. Үшінші мерзімге ұсыныла алмайды, бірақ оның қолданыстағы мерзімі мемлекеттегі [[Төтенше жағдай|төтенше]] немесе [[әскери жағдай]] жағдайында ұзартылуы мүмкін. Тұрақты сайлау органы (ТCО) — сайлау арасындағы кезеңде сайлау инфрақұрылымын басқаратын Румыния агенттігі.<ref>[https://www.roaep.ro/prezentare/en/prima-pagina/ Permanent Electoral Authority – general view]</ref> Сайлаудың өзі кезінде әр сайлау үшін арнайы құрылған Орталық сайлау бюросы (ОCB) құрылады.<ref>[https://valahia.news/romania-implements-e-vote-2024/ Romanian Permanent Electoral Authority: Romania will implement e-vote system by 2024]</ref> Президенттік сайлауда ОCB Румынияның Жоғарғы кассациялық соты мен сот төрелігінің бес судьясынан, ПИО төрағасы мен Төрағасының орынбасарларынан және 10-ға дейін саяси партиялардың өкілдерінен тұрады.<ref>[https://www.te.gob.mx/vota_elections/thesaurus/article/49232/16589/161 Law on the Election of the President of Romania]</ref> == Алғышарттары == === 2024 жылғы сайлау нәтижелерінің күшін жою === [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Румыниядағы президенттік сайлау]] 2024 жылдың 24 қарашасында өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|title=Romanian ruling coalition agrees parliamentary, presidential election dates|lang=en|website=[[Reuters]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110957/https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|title=Romania’s ruling parties agree on dates for presidential and parliamentary elections|lang=en|website=Romania Insider|date=2024-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110736/https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref> Екінші тур 8 желтоқсанда күтілді, өйткені үміткерлердің ешқайсысы бірінші турда абсолютті көпшілікке қол жеткізе алмады,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241203010358/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-03|access-date=2025-01-14}}</ref> ал келесі президенттік сайлау 2029 жылдың соңында өтуі керек еді,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241202171151/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-02|access-date=2025-01-14}}</ref> алайда 6 желтоқсанда [[Румыния Конституциялық Соты|Конституциялық сот]] «сайлау процесінің айқын бұзылуына» сілтеме жасай отырып, бірінші турдың қорытындыларын жойды және [[Ресей]] тарапынан ықтимал араласу.<ref>[https://protv.md/international/ultima-ora-alegerile-preziden%C8%9Biale-din-romania-au-fost-anulate-judecatorii-cur%C8%9Bii-constitu%C8%9Bionale-au-anulat-rezultatele-primului-tur-hotararea-este-definitiva-si-obligatorie---2707105.html%7D PRO TV Chisinau: Stiri din Moldova]</ref><ref>[https://www.romania-insider.com/romania-declassified-reports-calin-georgescu-presidential-elections-2024 Romanian authorities reveal massive financing for pro-Russian presidential candidate Calin Georgescu]</ref><ref>[https://www.politico.eu/article/romania-court-cancels-presidential-election-runoff-tiktok-russian-influence-calin-georgescu/ Romanian court cancels presidential election amid Russian influence fears]</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/news/articles/cgq18w507dko Romania hit by major election influence campaign and Russian cyber-attacks]</ref><ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2024/12/06/romania-court-annuls-presidential-election/ Romanian court annuls presidential vote after Russian interference claims]</ref><ref>[https://edition.cnn.com/2024/12/06/europe/romania-annuls-presidential-election-intl/index.html Romania’s top court annuls presidential election result]</ref> === Клаус Йоханнистің отставкасы === 2024 жылғы желтоқсандағы сайлау қорытындылары жойылғаннан кейін Конституциялық сот [[Клаус Йоханнис|Йоханниске]] мұрагер сайланғанға дейін [[Румыния президенті]] болып қалуға рұқсат берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|title=Romania's President Iohannis resigns in face of impeachment threat from hard-right opposition|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-02-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211034144/https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|archive-date=2025-02-11|access-date=2025-02-11}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 10 ақпанында ол «бөлінген Румынияны құрмау» үшін отставкаға кететінін жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|title=Президент Румынии подал в отставку|lang=ru|website=|date=2025-02-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250210151324/https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|archive-date=2025-02-10|access-date=2025-02-11}}</ref> Сенат спикері [[Илие Боложан]] сайлауға дейін президенттің міндетін атқаруға ниетті. Йоханнистің отставкасы 12 ақпанда, оппозиция оны шеттету туралы өтініш бергеннен кейін екі күн өткен соң күшіне енді.<ref>{{Cite news|title=Cinci probleme majore cu care președintele interimar Ilie Bolojan se va confrunta în următoarele trei luni|first=Ionuț|last=Benea|url=https://romania.europalibera.org/a/cinci-probleme-majore-cu-care-presedintele-interimar-ilie-bolojan-se-va-confrunta-in-urmatoarele-trei-luni/33310960.html|website=[[Радио «Свобода»|Europa Liberă România]]|date=2025-02-11|access-date=2025-02-11|lang=ro}}</ref> === Кэлин Джорджеску ісі === 2025 жылдың 26 ақпанында [[Кэлин Джорджеску|Джорджескуға]] конституциялық құрылысқа қарсы іс-қимылдарды қозғау, сайлау науқаны аясында жалған ақпарат тарату, фашистік, нәсілшіл немесе ксенофобиялық ұйымды бастау немесе құру туралы айып тағылды. Тергеу Джорджескуға жақын әскери нұсқаушы [[Хорациу Потра]] фашистік ксенофобиялық ұйымды құрды деп санайды, оған қатысушылар конституциялық құрылысқа қарсы қылмыстар жасады, қару-жарақтың заңсыз айналымы, сондай-ақ геноцид актілеріне кінәлі адамдарға табынушылықты насихаттады деп күдіктенеді. Джорджескудің көлігін жол полициясы тоқтатты, содан кейін ол Бас прокуратураға жеткізілді. Бұлтартпау шарасымен оған 60 күн бойы сот бақылауы сайланды-ол бостандықта қалды, бірақ оған белгілі бір әрекеттерге тыйым салынды.<ref>{{Cite news|title=Как Джорджеску стал фигурантом дела о попытке переворота в Румынии|url=https://www.rbc.ru/politics/26/02/2025/67bf30289a7947a956dc1f19|website=[[РБК]]|date=2025-02-26}}</ref> 2025 жылдың 8 наурызында Румынияның Конституциялық соты Джорджескуға алдағы президенттік сайлауға қатысуға рұқсат берді, оны тіркеуге қарсы талаптарды қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=Джорджеску допустили к участию в президентских выборах в Румынии|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/23343431|website=[[ТАСС]]|date=2025-03-08|access-date=2025-03-15}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 9 наурызында Орталық сайлау комиссиясының 14 мүшесінің он адамы Джорджескудің кандидат ретінде тіркелуден бас тартуына дауыс берді. Ресми мәлімдемеде ол сайлауға қатысу үшін қажетті шарттарды орындамады және Румыниядағы демократияны қорғайтынына кепілдік бермеді деп мәлімдеді. Осыдан кейін Джорджеску Конституциялық сотқа шағым түсірді. 2025 жылғы 11 наурызда Конституциялық сот бұл апелляцияны бірауыздан қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=КС Румынии отказал Джорджеску в участии в президентских выборах|url=https://www.rbc.ru/politics/11/03/2025/67d0759f9a794700344a9eb2|website=РБК|date=2025-03-11|access-date=2025-03-15}}</ref> Конституциялық Соттың сайтында жарияланған хабарламада:<blockquote>«Конституциялық сот конституциялық принциптер мен құндылықтарды бұзған адамның кандидатурасын тіркеуден бас тарту бұл адамның Румыния президенті болып сайлану құқығынан мерзімсіз айырылуына әкелмейді деп шешті. Бұл аспектілер әр жағдайда бөлек талданады және сайлаудың циклдік сипатына және кандидаттың негізгі конституциялық принциптер мен құндылықтарды құрметтеуін бағалауға байланысты белгілі бір уақытша шарттылыққа ие».</blockquote> == Үміткерлері == === Тіркелген === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" ! style="width: 10px;" |№{{efn|Бюллетеньдегі нөмір}} ! style="width: 110px;" |Аты (өмір күндері) ! style="width: 145px;" |Науқаны ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Лауазымдары ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Білімі және мамандығы ! colspan="2" style="width: 215px;" |Партиясы ! colspan="4" style="width: 215px;" |Қолдау !Даты<!-- анонсирование, утверждение партией, регистрация в избиркоме, утверждение Конституционным судом и т. д. --> |- |1 |{{hs|Simion|format=dmy}} [[Сурет:George_Simion_(1_July_2024).png|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Джордже Симион]]'''<br/ >{{date|21|09|1986|4}} ж.т.<br/ >({{жас|21|09|1986}})<br/ >[[Фокшани]], [[Вранча (жудец)|Вранча]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-14 181250.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Democrație. (Демократия.)''<br/ >[https://georgesimion.ro/ Georgesimion.ro] |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |Бизнес және әкімшілік факультеті, [[Бухарест университеті]] (2008)<br/ >Азаматтық белсенді | style="background:#fcb21f" | | style="text-align:left;" |Румындар одағы үшін альянс | bgcolor="#350299" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Жастар партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 19CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_19.pdf|access-date=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului SIMION GEORGE-NICOLAE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_31D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- | rowspan="4" |2 | rowspan="4" data-sort-value="Antonescu, Crin" |[[Сурет:Crin_Antonescu_-_24_February_2025_(cropped).jpg|160x160 нүкте]] '''[[Крин Антонеску]]'''<br/ >{{date|21|09|1959|4}} ж.т.<br/ >({{жас |21|09|1959}})<br/ >[[Тулча]], [[Тулча (жудец)|Тулча]] | rowspan="4" |[[Сурет:Crin Antonescu 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România, înainte!''<br/ >''(Алға, Румыния!)''<br/ >[https://crinantonescu.ro Crinantonescu.ro] | rowspan="4" |[[Румыния президенті|Президент]] міндетін атқарушы<br/ >(2012)<br/ >Жастар және спорт министрі<br/ >(1997–2000)<br/ >[[Румыния Сенаты]]ның төрағасы<br/ >(2012–2014)<br/ >Сенатор<br/ >(2008–2016)<br/ >[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(1992–2008) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]]<br/ >Тарих пәнінің мұғалімі, мұражай кураторы | rowspan="4" bgcolor=#aaaaaa | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]]<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Crin Antonescu și-a anunțat demisia din PNL: Voi ajunge în turul doi|url=https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|accessdate=2025-03-07|website=Capital.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241230070346/https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|archivedate=30 December 2024|url-status=live}}</ref> | rowspan="3" style="background:#2596be" | | rowspan="3" style="text-align:left;" |«Румыния алға» Cайлау альянсы | bgcolor="#ef3340" | | style="text-align:left;" |[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | rowspan="4" |{{small|[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]], [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] және [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] қолдады:<br>{{date|24|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-23|title=BREAKING Crin Antonescu a fost propus candidat comun la prezidențiale de șefii coaliției. Cine e Crin Antonescu, șomer de lux timp de zece ani după puciul din 2012|url=https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|accessdate=2025-03-01|website=G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241223094513/https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|archivedate=23 December 2024|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанның өзін-өзі тоқтатуы туралы жарияланды:<br>{{date|04|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-04|title=Crin Antonescu anunță că își "suspendă" candidatura la prezidențiale și acuză PSD, PNL și UDMR că l-au lăsat singur / "Dacă dânșii vor sa fiu din nou candidat, să mă caute"|url=https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|accessdate=2025-03-01|website=HotNews.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250104184748/https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|archivedate=4 January 2025|url-status=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]]: {{date|26|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-26|title=Crin Antonescu, validat de PNL drept candidat la alegerile prezidențiale|url=https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|access-date=2025-03-01|website=romania.europalibera.org|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207172051/https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live|last1=Amariei|first1=Cezar}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]]: {{date|29|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-29|title=UDMR a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale|url=https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|accessdate=2025-03-01|website=digi2G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207235243/https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] <nowiki>:</nowiki> {{date|02|02|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-02|title=PSD a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale: "Ăsta poate fi începutul unei frumoase prietenii"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|accessdate=2025-03-01|website=digi24.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250304113243/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|archivedate=4 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-09|title=Crin Antonescu și-a depus candidatura la prezidențiale în huidulieli: Doar eu îl pot învinge pe Călin Georgescu|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|accessdate=2025-03-09|website=adevarul.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121412/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|11|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului ANTONESCU GEORGE-CRIN-LAURENȚIU şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_20D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#ffdd00" | | style="text-align:left;" |[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] |- | bgcolor="#00833e" | | style="text-align:left;" |[[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] |- | bgcolor="black" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Этникалық азшылықтар |- |3 | data-sort-value="Lasconi, Elena" |[[Сурет:Elena_Lasconi_2024-11-25_(cropped).png|160x160 нүкте]] '''[[Елена Ласкони]]'''<br/ >{{date|20|04|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|04|1972}})<br/ >[[Хацег]], [[Хунедоара (жудец)|Хунедоара]] |[[Сурет:Elena Lasconi 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Am curaj să fac dreptate!''<br/ >''(Менде әділеттілікті қалпына келтіруге батылдық бар!)''<br/ >[https://elenalasconi.ro/ Elenalasconi.ro] |[[Кымпулунг]] мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |[[Экономикалық академия (Бухарест)|Бухарест Экономикалық академиясы]]<br/ >(2001)<ref>{{cite web|url=https://www.primariacampulung.ro/primarul-municipiului-campulung/biografie|title=Primarul Municipiului Câmpulung – Biografie}}</ref><br/ >Экономист, журналист | bgcolor="#011E41" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Румыния Құтқару одағы]] |{{small|[[Румыния Құтқару одағы]] кандидаты деп жарияланды:<br>{{date|10|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Elena Lasconi rămâne candidatul USR pentru alegerile prezidențiale din 4-18 mai 2025. #elenalasconi|url=https://www.facebook.com/watch/?v=943949890671992|work=Facebook.com|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121605/https://www.facebook.com/usrgalati/videos/943949890671992/|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Elena Lasconi, președinta USR, şi-a depus candidatura la BEC|url=https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|work=Monitorul de Cluj|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250317085325/https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|archivedate=17 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei LASCONI ELENA-VALERICA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_25D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |4 |{{hs|Terheș|format=dmy}} [[Сурет:MEP_Cristian_Terheș_2024.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''Кристиан Терхеш'''<br/ >род. {{date|4|12|1978|4}}<br/ >({{жас|4|12|1978}})<br/ >[[Залэу]], [[Сэлаж]] |Ұран: ''Credincios națiunii române''<br/ >''(Румын халқына адал)'' |[[Еуропалық парламент]] мүшесі (2019–{{н.в.}}) |[[Бабеш — Бойяй университеті]] (2000)<br/ >Грек католик діни қызметкері | bgcolor="#1665fe" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Румыния ұлттық консервативті партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Cristian Terheş şi-a depus candidatura pentru alegerile prezidenţiale|url=https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313161710/https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului TERHEŞ CRISTIAN-VASILE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_26D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |5 |{{hs|Șandru|format=dmy}} [[Сурет:Lavinia_Sandru.PNG|160x160 нүкте]]<br/ >'''Лавиния Шандру'''<br/ >{{date|6|02|1975|4}} ж.т.<br/ >({{жас|6|02|1975}})<br/ >[[Деж]], [[Клуж (жудец)|Клуж]] |Ұран: ''România Reală''<br/ >''(Нағыз Румыния)'' |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2008) |[[Тыргу-Муреш өнер университеті]]<br/ >Журналист | style="background:#0066b6" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Социал-либералды гуманистік партия |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 18CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_18.pdf|accessdate=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei ŞANDRU MARCELA-LAVINIA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_30D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |6 | data-sort-value="Ponta, Victor" |[[Сурет:Victor_Ponta_debate_November_2014.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Виктор Понта]]'''<br/ >{{date|20|09|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|09|1972}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''România pe primul loc''<br/ >(''Румыния бәрінен бұрын!'')<br/ >[https://victorponta.ro/ Victorponta.ro] |[[Румыния премьер-министрі]]<br/ >(2012–2015) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2020, 2024–{{н.в.}})<br/ >Парламенттік байланыстар министрі<br/ >(2008–2009)<br/ >Министр-халықаралық гранттық бағдарламалардың іске асырылуын бақылау және Acquis Communautaire қолдану мониторингі жөніндегі делегат<br/ >(2004) |[[Бухарест университеті]],<br/ >Кэрол I атындағы Ұлттық қорғаныс университеті<br/ >Прокурор | bgcolor=#aaaaaa | | style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | bgcolor="#0f73bc" | | colspan="3" style="text-align:left;" |ПРО Румыния |{{small|Қызығушылық білдірді:<br>{{date|19|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta: Nu am cu cine să votez dintre candidații actuali la prezidențiale. "Poate voi candida chiar eu"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|accessdate=2025-01-20|website=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250220083659/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|archivedate=20 February 2025|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta nu exclude o candidatură la prezidențiale, în ciuda avertismentului dat de Ciolacu. "Coaliția foarte greu o să intre cu un candidat în turul al doilea"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|accessdate=2025-01-20|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250202083700/https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|archivedate=2 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Қолдау үшін қол жинау жарияланды:<br>{{date|5|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-05|title=Victor Ponta strânge semnături pentru candidatura sa la alegerile prezidențiale|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309121813/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333?__grsc=cookieIsUndef0&__grts=58050756&__grua=9e90f00bfd79edbeb2910967839a1fb1&__grrn=1|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|19|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-19|title=Victor Ponta anunţă că va candida la alegerile prezidenţiale: "Nu voi lăsa votanţii fără candidat"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|accessdate=2025-02-19|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250219131458/https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|archivedate=19 February 2025|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанды бастады:<br>{{date|6|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-06|title=Prezidențiale2025/ Ponta: Am luat decizia de a candida; m-am schimbat mult față de acum 10 ani|url=https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|work=Agerpres.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309122009/https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|12|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-12|title=Victor Ponta și-a depus candidatura la alegerile prezidențiale: „România are nevoie de un nou început”|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313201632/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului PONTA VICTOR-VIOREL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_24D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |7 |{{hs|Popescu|format=dmy}} [[Сурет:Sebastian_Popescu.jpg|жиекті|174x174 нүкте]]<br/ >'''Себастьян Попеску'''<br/ >{{date|12|02|1982|4}} ж.т.<br/ >({{жас|12|02|1982}}) [[Балш (Румыния)|Балш]], [[Олт (жудец)|Олт]] |{{д/ж}} |«Жаңа Румыния» партиясынан 2024 жылғы президенттік сайлауға үміткер |Банат ауылшаруашылық ғылымдары және ветеринарлық медицина университеті Ветеринар | style="background:#005593" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Жаңа Румыния |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 29CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_29.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 40D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_40D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |8 |{{hs|Predoiu|format=dmy}} <br/ >'''Сильвиу Предойу'''<br/ >{{date|5|08|1958|4}} <br/ >{{жас|5|08|1958}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''Competență. Caracter. Curaj''<br/ >''(Құзыреттілік. Мінез. Батылдық.)''<br/ >[https://silviupredoiu.ro/ Silviupredoiu.ro] |[[Румыния Сыртқы барлау қызметі]] директорының міндетін атқарушы<br/ >(2006, 2007),<br/ >Румыния Сыртқы барлау қызметі директорының бірінші орынбасары<br/ >(2005–2018) |География-геология факультеті, [[Бухарест университеті]] (1984)<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|url=https://silviupredoiu.ro/biografie/|title=Biograhy|work=Biograhy|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241206020338/https://silviupredoiu.ro/biografie/|archivedate=6 December 2024|url-status=live}}</ref><br/ >Барлау офицері | bgcolor="#4975ba" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 25CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_25.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref><br/ >ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 35D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_35D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |9 |{{hs|Banu-Muscel|format=dmy}} [[Сурет:John-banu-500.jpg|160x160 нүкте]] '''Джон-Ион Бану Муссел'''<br/ >{{date|8|07|1960|4}} ж.т.<br/ >({{жас|8|07|1960}})<br/ >[[Роман (Румыния)|Роман]], [[Нямц (жудец)|Нямц]] |[[Сурет:John Ion Banu Muscel 2025 presidential campaign.png|center|177x177px]]<br/ >Слоган: ''Democrația și Civilizația trebuiesc apărate de către cetățeni''<br/ >''(Демократия мен өркениетті азаматтар қорғауы керек!)''<br/ >[http://www.banumuscel.ro/ banumuscel.ro] |Румын саясаткері және американдық кәсіпкер, «Румыния ұлты партиясының» мүшесі |[[Бухарест политехникалық университеті]]<br/ >Инженер-механик | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 20CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_20.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului BANU-MUSCEL JOHN-ION şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_32D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |10 |{{hs|Funeriu|format=dmy}} [[Сурет:Replace_this_image_male.svg|жиекті|160x160 нүкте]]<br/ >'''Даниэль Фунериу'''<br/ >род. {{date|11|04|1971|4}}<br/ >({{жас|11|04|1971}})<br/ >[[Арад (Румыния)|Арад]], [[Арад (жудец)|Арад]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-09 110148.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Asta-i direcția!''<br/ >''(Бұл бағыт!)'' |Румыния Білім министрі<br/ >(2009–2012),<br/ >[[Еуропалық парламент]] мүшесі<br/ >(2008–2009) | | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 26CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_26.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 36D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_36D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- | rowspan="4" |11 | rowspan="4" data-sort-value="Dan, Nicușor" |[[Сурет:Nicușor_Dan_candidatura_bgiu.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Дан, Никушор|Никушор Дан]]'''<br/ >{{date|20|12|1969|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|12|1969}})<br/ >[[Фэгэраш]], [[Брашов (жудец)|Брашов]] | rowspan="4" |[[Сурет:Capture d'écran 2025-02-06 211124.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România onestă''<br/ >''(Честная Румыния!)''<br/ >[https://nicusordan.ro Nicusordan.ro] | rowspan="4" |Бухарест мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2016–2020)<br/ >Бухарест бас кеңесшісі<br/ >(2016) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]], [[Жоғары қалыпты мектеп (Париж)|Жоғары қалыпты мектеп]], [[Париж университеті]]<br/ >Математика профессоры | rowspan="4" style="background:#aaaaaa" | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | style="background:#1bbeff" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған | rowspan="4" |{{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|16|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-16|title=VIDEO Nicușor Dan: Intenționez să candidez la alegerile prezidențiale din 2025 / Sunt zone întregi din statul român capturate de grupuri de interese|url=https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|accessdate=2024-12-16|work=HotNews.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250203134325/https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|archivedate=3 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған қолдау көрсетті:<br>{{date|18|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-18|title=Primul partid care anunță public susținerea pentru Nicușor Dan: "Dorim ca acesta să fie primul pas către o alianță de susținere"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|accessdate=2024-12-18|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250115093324/https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|archivedate=15 January 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан [[Партия Народного движения|Партией народного движения]] и Силами правых:<br>{{date|02|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|url=https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|title=Nicușor Dan, susținut de PMP și Forța Dreptei la alegerile prezidențiale 2025. "O să merg până la capăt cu candidatura"|language=ro|work=|date=2025-02-02|publisher=[[Euronews]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250214130924/https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|archivedate=14 February 2025|accessdate=2025-02-06|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан партией Обновление европейского проекта Румынии қолдау көрсетті:<br>{{date|01|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-01|title=România Onestă are nevoie de lideri integri!|url=https://www.instagram.com/partidulreper/p/DGpo-28MX0H/?img_index=1|accessdate=2025-03-07|language=ro}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|07|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-07|title=VIDEO&FOTO Nicușor Dan și-a depus candidatura la prezidențiale: "Este rolul preşedintelui să adune toate energiile pentru a face o țară puternică"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|accessdate=2025-03-07|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250307170913/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|archivedate=7 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului DAN NICUȘOR-DANIEL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_17D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#a7cf35" | | colspan="3" style="text-align:left;" |[[Халықтық қозғалыс партиясы]] |- | bgcolor="#08510a" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Оңшылар күші |- | bgcolor="#c40075" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Румыния Еуропалық жобасын жаңарту |- |} === Тіркелмеген === * Петру Мындру — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_13D.pdf Decision 13D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мария Марку — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_15D.pdf Decision 15D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ион Попа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_16D.pdf Decision 16D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Кэлин Джорджеску]] — [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы президенттікке]] кандидат, бірінші турда жеңіске жетіп, екінші турға шықты[44].<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_18D.pdf Decision 18D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мэтью Ванеа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_27D.pdf Decision 27D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Пол Испас — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_28D.pdf Decision 28D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин Виериу — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_29D.pdf Decision 29D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Диана Шошоакэ]] — Румыния сенаторы және [[Еуропалық парламентің депутаты]]<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|title=Профиль|lang=ro|publisher=[[Сенат Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210220234943/https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|archivedate=2021-02-20|accessdate=2023-05-13|url-status=live}}</ref><ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_34D.pdf Decision 34D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Тицэ Джику-Ромео — {{Ж/е}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_38D.pdf Decision 38D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ремус Прикопие — Румынияның бұрынғы Білім министрі (2012–2014)<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_39D.pdf Decision 39D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Оана Крету — румын заңгері және кәсіпкер<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_43D.pdf Decision 43D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин-Тициан Филипп — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_44D.pdf Decision 44D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Гелу Драган — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_45D.pdf Decision 45D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Олар қызығушылық білдірді, бірақ уақытында сәйкес келмеді === * Кристиан Сима — Бухарест қор биржасы әкімшілігі кеңесінің мүшесі (2007). * Ана Бирчал — Румыния премьер-министрінің бұрынғы орынбасары<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|title=Cei 8 candidați favoriți să candideze la prezidențiale, în 2025. Călin Georgescu și Crin Antonescu, în capul listei: „E un cal mort / O bunicuță care a abuzat de dulciuri"|lang=ro|website=Ziare.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20250125100305/https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|archivedate=2025-01-25|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Антон Писароглу — саяси кеңесші. === Қатысудан бас тартқандар === * [[Илие Боложан]] — Румыния президентінің міндетін атқарушы<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|title=В Румынии назначили врио президента|lang=ru|website=[[Газета.Ru]]|date=2025-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211222053/https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|archivedate=2025-02-11|accessdate=2025-02-11}}</ref>, бывший мэр [[Орадя|Оради]]. * [[Марчел Чолаку]] — лидер «[[Социал-демократиялық партия (Румыния)|Румыния Социал-демократиялық партиясы»]] (СДП), Румынияның бұрынғы премьер-министрі<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|title=Romanian lawmakers narrowly approve new pro-European coalition during period of political turmoil|lang=en|website=[[AP News]]|date=2024-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20250227020014/https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|archivedate=2025-02-27|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Каталин Аврамеску — [[Бухарест университеті|Бухарест университетінің]] профессоры<ref>{{Cite web|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|title=Profesorul Cătălin Avramescu și-a retras candidatura de la alegerile prezidențiale. „E o chestiune de familie. Am mintea în altă parte acum”|lang=ro|website=adevarul.ro|date=2025-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250122083544/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|archivedate=2025-01-22|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Дэн Пурич — румындық театр және кино актері, продюсер және режиссер. * Ана-Мария Гаврилэ — Депутаттар палатасының мүшесі, «Жастар партиясының» жетекшісі<ref>[https://romania.europalibera.org/a/anamaria-gavrila-candidatura-alegerile-prezidentiale-george-simion/33352779.html Anamaria Gavrilă și-a retras candidatura la alegerile prezidențiale la câteva ore după ce îi fusese validată de CCR]</ref>. == Сауалнамалары == === Бірінші айналым === [[Сурет:Opinion polling for the 2025 Romanian presidential election.svg|center|thumb|1000x1000px|Румыния президенттігіне үміткерлердің қалауы туралы сауалнаманың орташа қисығы: {{flatlist| {{Color box|#fcc92c|border=darkgray}} [[Джордже Симион]], {{Color box|#bbe109|border=darkgray}} [[Никушор Дан]], {{Color box|#64c3cb|border=darkgray}} [[Крин Антонеску]], {{Color box|#e22147|border=darkgray}} [[Виктор Понта]], {{Color box|#002a59|border=darkgray}} [[Елена Ласкони]], {{Color box|#3277ba|border=darkgray}} Лавиния Шандру, {{Color box|#ac467e|border=darkgray}} Даниэль Фунериу,<br> {{Color box|#1665fe|border=darkgray}} Кристиан Тержеш, {{Color box|#493b96|border=darkgray}} ''[[Кэлин Джорджеску]] (шығарылды)'', {{Color box|#4064b2|border=darkgray}} ''[[Диана Шошоакэ]] (шығарылды)'' }}]] === Екінші айналым === [[Сурет:George Simion versus Nicușor Dan 8.5.2025 (11).jpg|нобай|[[Euronews]] телеарнасында Дана мен Симионның пікірсайысы.]] {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" |Сауалнама жүргізді ! rowspan="2" |Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" |Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Никушор Дан]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Джордже Симион]]<br /><small>AUR</small> ! rowspan="2" |Другие |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#FCB21F; " | |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-ultimul-mare-sondaj-inainte-de-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-de-duminica-18-mai-avans-foarte-mic-pentru-unul-dintre-candidati-in-marja-de-eroare-suspansul-continua-1976328 AtlasIntel] |13-15 мамыр 2025 |5628 |style="background:#C0C0C0" |'''48,7%''' |47,8% |3,5% |- |[https://hotnews.ro/primul-sondaj-in-care-nicusor-dan-conduce-in-fata-lui-george-simion-care-este-avansul-potrivit-irsop-1975212 IRSOP] |10-13 мамыр 2025 |951 |style="background:#C0C0C0" |'''52%''' |48% |— |- |[https://www.romaniatv.net/mirel-palada-director-sociopol-in-momentul-de-fata-avem-george-simion-53-nicusor-dan-47_8923399.html Sociopol] |10-12 мамыр 2025 |1024 |47% |style="background:#ffe5a5" |'''53%''' |— |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-primul-mare-sondaj-pentru-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-din-18-mai-2025-lupta-extrem-de-stransa-intre-george-simion-si-nicusor-dan-ce-se-intampla-cu-electoratul-lui-crin-antonescu-1972338 AtlasIntel] |9-12 мамыр 2025 |3995 |style="background:#C0C0C0" |'''48,2%''' |style="background:#ffe5a5" |'''48,2%''' |3,6% |- |[https://tvrinfo.ro/noul-sondaj-curs-george-simion-52-nicusor-dan-48-inaintea-turului-doi-al-alegerilor-prezidentiale/ CURS] |8-11 мамыр 2025 |3042 |48% |style="background:#ffe5a5" |'''52%''' |— |- |[https://www.g4media.ro/live-nicusor-dan-conferinta-de-presa-de-la-ora-1800.html Verifield] |6 мамыр 2025 |944 |45,2% |style="background:#ffe5a5" |'''54,8%''' |— |} ===Кандидаттар тіркелгенге дейін === {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" | Сауалнама<br>жүргізді ! rowspan="2" | Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" | Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Кэлин Джорджеску]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Елена Ласкони]]<br><small>[[Румынияны құтқару одағы|РҚО]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Джордже Симион]]<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Джиджи Бекали<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Илие Боложан]]<br /><small>[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Крин Антонеску]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Никушор Дан]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Диана Шошоакэ]]<br /><small>С.О.С.</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Даниэль Фунериу<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Понта, Виктор|Виктор Понта]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! rowspan="2" class="unsortable" style="width:20px;" | Басқалары |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#002A59; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FFDD00; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#4DA9DA; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | |- | colspan="14" |'''Сайлау органы [[Кэлин Джорджеску]] кандидатурасын қабылдамады''' |- |[https://www.romania-insider.com/mkor-presidential-elections-georgescu-bolojan-march-2025 MKOR] |25–28 ақпан 2025 |1100 |style="background:#c0c0c0;" | '''44,1%''' |9,4% |0,6% |1,8% |style="background:#fff5b6;" | '''14,7%''' |8,9% |14,2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |4,2% |2,1% |- |[https://www.stiripesurse.ro/sondaj-verifield-calin-georgescu-peste-40prc-ar-urma-un-tur-2-impotriva-lui-crin-antonescu_3603487.html Verifield] |14–28 ақпан 2025 |1000 |style="background:#c0c0c0;" | '''41,1%''' |7,0% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''18,5%''' |12,4% |3,0% |1,0% |{{д/ж}} |17% |- |[https://www.g4media.ro/sondaj-atlasintel-publicat-de-nicusor-dan-calin-georgescu-384-nicusor-dan-254-crin-antonescu-158-in-primul-tur-cum-s-ar-imparti-voturile-intr-un-tur-doi-cu-georgescu-si-dan.html AtlasIntel] |21–24 ақпан 2025 |2947 | style="background:#c0c0c0;" | '''38,4%''' |5,8% |0,9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15,8% | style="background:#c0c0c0;" | '''25,4%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |7,5% |6,2% |- |[https://www.aktual24.ro/cel-mai-recent-sondaj-de-opinie-efectuat-in-perioada-14-16-februarie-releva-ca-finala-prezidentialelor-s-ar-putea-disputa-intre-calin-georgescu-si-nicusor-dan/ FlashData] |14–16 ақпан 2025 |7500 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |17% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |3% |1% |5% |1% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/sondaj-sociopol-cine-ar-castiga-alegerile-daca-s-ar-vota-azi-ascensiune-remarcabila-a-lui-victor-ponta_8781481.html Sociopol] | rowspan="2" |10–14 ақпан 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''45%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |2% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% |style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |9% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://www.dailybusiness.ro/stiri-interne/sondaj-sociopol-victor-ponta-ar-intra-in-turul-doi-idiferent-daca-lui-calin-georgescu-i-se-va-permite-sau-nu-sa-candideze-470070/ Sociopol] | rowspan="2" |27–30 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1003 |style="background:#c0c0c0;" |'''47%''' |8% |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |4% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% | style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |14% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://curs.ro/sondaj-de-opinie-la-nivel-national-ianuarie-2025/ CURS] | rowspan="2" |21–25 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1100 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |7% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |18% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |13% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''25%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |23% | style="background:#c0c0c0;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15% |- |[https://www.libertatea.ro/stiri/calin-georgescu-si-crin-antonescu-in-turul-2-la-alegerile-prezidentiale-2025-arata-primul-sondaj-din-acest-an-ce-procente-au-nicusor-dan-si-george-simion-5165331 Avangarde] |10–16 қаңтар 2025 |1354 | style="background:#c0c0c0;" |'''38%''' |6% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''25%''' |17% |5% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |3% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/exclusiv-sondaj-sociopol-calin-georgescu-intra-in-turul-2-cu-victor-ponta-la-alegerile-prezidentiale_8728756.html Sociopol] | rowspan="2" |10–15 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''50%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |8% |10% |5% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''15%''' |1% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''35%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |13% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''26%''' |3% |- |[https://docs.google.com/spreadsheets/d/e/2PACX-1vS8rvSzyGmKTbnYUiiKdRoP-kp2y_XwNbqodE2155H4tpuzIAE5-JU4yyCrGYujpOx8MOIkHzXV9QiU/pubhtml?gid=934682221&single=true Noi, Cetățenii] |23 желтоқсан 2024–13 қаңтар 2025 |1067 | style="background:#c0c0c0;" |'''35%''' |8% |2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |16% | style="background:#c0c0c0;" |'''25%''' |8% |{{д/ж}} |8% |6% |- | [https://propolitica.ro/2025/01/04/primul-sondaj-pe-2025-georgescu-conduce-detasat-la-39-antonescu-e-la-17-si-nicusor-dan-sta-pe-14-procente-se-va-reedita-la-prezidentiale-teatrul-prost-jucat-de-la-alegerile-locale/ Cozmin Gușă] |28–29 желтоқсан 2024 |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''39%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''17%''' |14% |9% |5% |{{д/ж}} |7% |- |[https://www.g4media.ro/nicusor-dan-noi-informatii-despre-sondajul-pe-care-l-a-comandat-calin-georgesc-peste-40-din-intentiile-de-vot-urmat-de-crin-antonescu-cu-24-si-nicusor-dan-cu-18-nu-au-fost-masurati-marcel-ciolacu.html Nicușor Dan] |Желтоқсан 2024{{efn|Мереке күндері}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''40%''' |8% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''24%''' |18% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |} == Нәтижелері == {| class="wikitable" style="text-align:right" ! colspan="2" rowspan="2" |Үміткер ! rowspan="2" |Ұсыну субъектісі ! colspan="2" |Бірінші айналым ! colspan="2" |Екінші айналым |- !Дауыстар !% !Дауыстар !% |- | style="background:#FCB21F;" | | align="left" |[[Джордже Симион]] | align="left" |Румындар одағы үшін альянс |'''3 862 761''' |'''40,96''' |'''6 168 642''' |'''53,60''' |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Никушор Дан]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |'''1 979 767''' |'''20,99''' |5 339 053 |46,40 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Крин Антонеску]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 892 930 |20,07 | colspan="2" rowspan="9" | |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Виктор Понта]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 230 164 |13,04 |- | style="background:#002a59;" | | align="left" |[[Елена Ласкони]] | align="left" |[[Румынияны құтқару одағы]] |252 721 |2,68 |- | style="background:#0066b6;" | | align="left" |Лавиния Шандру | align="left" |Социал-либералдық гуманистік партия |60 682 |0,64 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Даниэль Фунериу | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |49 604 |0,53 |- | style="background:#1665fe;" | | align="left" |Кристиан Тержеш | align="left" |Румынияның ұлттық консервативтік партиясы |36 445 |0,39 |- | style="background:#005593;" | | align="left" |Себастьян Попеску | align="left" |Жаңа Румыния |25 994 |0,28 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Джон-Ион Бану Муссел | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |22 020 |0,23 |- | style="background:#4975ba;" | | align="left" |Сильвиу Предойу | align="left" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |17 186 |0,18 |- | colspan="3" align="left" |'''Барлығы''' |'''9 430 274''' |'''100''' |'''11 507 695''' |'''100''' |- | colspan="3" align="left" |Жарамды бюллетеньдер |9 430 274 |98,52 | | |- | colspan="3" align="left" |Жарамсыз/бос бюллетеньдер |141 466 |1,48 | | |- | colspan="3" align="left" |Барлығы бюллетеньдер |'''9 571 740''' |'''100''' | | |- | colspan="3" align="left" |Тіркелген сайлаушылар/келу |17 988 031 |53,21 | | |- |colspan=7 align=left|Дереккөз: [https://prezenta.roaep.ro/prezidentiale04052025/pv/romania/results/ Румыния Тұрақты сайлау органы] |} == Реакция == === Бірінші айналым === Нәтижелер жарияланғаннан кейін [[Марчел Чолаку]] [[Румыния премьер-министрі|премьер-министр]] қызметінен кететінін жариялады,<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/articles/cn05lyrxl8qo|title=Премьер Румынии уходит в отставку на фоне успеха националистов на выборах президента|lang=ru|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2025-05-08}}</ref> сондай-ақ ол басқаратын «Социал-демократиялық партияның» (СДП) басқарушы коалициядан шығуы туралы. Сондай-ақ, Чолаку президенттік сайлаудың екінші кезеңінде кандидаттардың ешқайсысын қолдамайтынын айтты.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|title=Премьер Румынии Марчел Чолаку объявил, что уходит в отставку|lang=ru|website=[[Meduza]]|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505173335/https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Симионның бірінші айналымдағы жеңісі де экономикалық әсер етті: [[Бухарест қор биржас]]<nowiki/>ы айтарлықтай шығынға ұшырады,<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|title=Bursa e în scădere după ce George Simion a câștigat primul tur al alegerilor prezidențiale. Toți indicii sunt pe roșu|lang=ro|website=Știrile ProTV|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505115611/https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> ал [[Румыния Ұлттық банкі]] [[Румын лей|ұлттық валюта]]ны тұрақтандыру және оның құнсыздануын болдырмау үшін 2 миллиард еуродан астам инвестиция салды.<ref>{{Cite web|url=https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|title=BNR a cheltuit 2 miliarde de euro într-o singură zi ca să mențină cursul stabil al leului după victoria lui George Simion în turul 1. BNR: ”În ultima perioadă a apărut o schimbare importantă pe piața valutară”|lang=ro|website=G4Media.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506090001/https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06|url-status=live}}</ref> «[[Румындар одағы үшін альянс|Румындар одағы үшін альянс»]] партиясының жетекшісі [[Джордже Симион]] екінші турда жеңіске жеткеннен кейін Кэлин Джорджескeны [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы сайлау]]да бұрын жеңіске жеткен премьер-министр етіп тағайындаймын деп уәде берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|title=Hard-right candidate George Simion to face pro-EU reformist in Romania's presidential runoff|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-05-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505013415/https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Экс-президент [[Траян Бесеску]] [[Румын диаспорасы]]н Симионның бірінші турдағы жеңісі үшін сынға алды. Ол диаспораның сайлауға деген көзқарасын «адал емес» деп атап, «''өз дауыстарымен румындықтар Румынияны „ол [[Украина]]мен бірге Ресей мен [[Еуропа одағы]] арасындағы [[Буферлік мемлекет|буферлік кеңістік]]ке айналуға“'' ''итермелеу қаупі бар''» деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|title=Băsescu critică dur diaspora: „Ei trăiesc în Occident şi spun: voi care trăiţi acasă, ia treceţi către tătucu' Putin”|lang=ro|website=stirileprotv.ro|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505230847/https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-05}}</ref> 6 мамырда бірінші турдан кейін кандидат Себастьян Попеску «демократиялық қағидаларды бұзу және сайлаушылардың ықпалына» түрткі бола отырып, сайлау нәтижелерінің күшін жою туралы өтініш берді.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|title=Cine este candidatul care a cerut la CCR invalidarea alegerilor. Invocă manipulare prin TikTok și influențarea alegătorilor prin mesaje despre „vot util”|lang=ro|website=hotnews.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506170802/https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06}}</ref> Ол бұған дейін 2024 жылғы сайлаудан кейін осындай өтініш жасаған болатын.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|title=Sebastian Popescu contestă decizia CCR de a-i respinge cererea de anulare a primului tur al alegerilor: „Cererea a fost depusă în termen” / „Știm să numărăm până la 3?”|lang=ro|website=HotNews.ro|date=2024-11-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250323230100/https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|archivedate=2025-03-23|accessdate=2025-05-08}}</ref> Бірінші айналымдағы Симионның жеңісімен Польшаның бұрынғы [[Польша премьер-министрі|премьер-министрі]] және «Еуропалық консерваторлар мен реформаторлар партиясының» жетекшісі [[Матеуш Моравецкий]], Италия премьер-министрінің орынбасары [[Маттео Сальвини]] және Франциядан [[Еуропалық парламент депутаты]] [[Марион Марешал]] құттықтады.<ref>{{Cite web|url=https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|title=Simion’s Romanian election win sparks right-wing jubilation around Europe|lang=en|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Politico]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505121349/https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> === Екінші айналым === Симион [[Facebook]]-те өзінің жеңісін мерзімінен бұрын жариялап, келесі мазмұнды жариялады: «''Мен жеңдім!!! Мен Румынияның жаңа президентімін және билікті румындарға қайтарамын!''». Кейін ол сайлауда жеңілгенін мойындады.<ref>[https://www.reuters.com/world/europe/romanians-vote-presidential-run-off-that-could-widen-eu-rifts-2025-05-17/ Centrist Dan wins Romanian presidency over hard-right pro-Trump rival]</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} s0pjetjm30p0rs92bk2r7nvej1r9135 3486682 3486679 2025-07-07T08:45:57Z CommonsDelinker 165 «[[:File:Sebastian_Popescu.jpg|Sebastian_Popescu.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] [[commons:File:Sebastian_Popescu.jpg|жойған]], себебі: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: Taken from Facebook https:/ 3486682 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала}} {{Сайлау | ел = Румыния | сайлау атауы = | сайлау күні = {{date|04|05|2025|1}} (бірінші айналым)<br />{{date|18|05|2025|1}} (екінші айналым) | алдыңғы сайлау = Румыниядағы президент сайлауы (2024) | алдыңғы сайлау жылы = 2024 | түрі = [[Президенттік сайлау]] | қосымша2 = | жалпы кандидат = | кезең = | тіркелгендер = 17988031 | сайлаушылар = 9571740 | жарамды = 9430274 | жарамсыз = | бос = | халық = | тіркелген = | сайлаушылар2 = | қатысқандар = 53.21 | қатысқандар қатынасы = | алдыңғы қатысқандар = 52.56 | босжәнежарамсыз = 141466 | қатысқандар2 = | қатысқандар2 қатынасы = | алдыңғы қатысқандар2 = | жарамды2 = | босжәнежарамсыз2 = | бос2 = | жарамсыз2 = | науқан = | Дебат = | сурет1 = Nicușor Dan (8 mai 2025).jpg | түс1 = #dcdcdc | кандидат1 = [[Никушор Дан]] | партия1 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | дауыс1 = 1979767 | пайыз1 = 20.99 | дауыс2v1 = 6168642 | пайыз2v1 = 53.60 | сурет2 = George Simion & Arkadiusz Mularczyk (cropped).jpg | түс2 = #FCB21F | кандидат2 = [[Джордже Симион]] | партия2 = Румындар одағы үшін альянс | партия2 коалиция1 = Жастар партиясы | дауыс2 = 3862761 | пайыз2 = 40.96 | алдыңғы пайыз2 = 13.86 | дауыс2v2 = 5339053 | пайыз2v2 = 46.40 | сурет3 = Crin Antonescu - 28 March 2025.jpg | түс3 = #dcdcdc | кандидат3 = [[Крин Антонеску]] | партия3 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | коалиция3 = «Румыния алға» Cайлау альянсы мен [[Румыниядағы этникалық азшылықтар партиясы|этникалық азшылықтар]] | партия1 коалиция3 = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] | партия2 коалиция3 = [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | партия3 коалиция3 = [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] | дауыс3 = 1892930 | пайыз3 = 20.07 | сурет4 = Victor Ponta debate November 2014.jpg | түс4 = #dcdcdc | кандидат4 = [[Виктор Понта]] | партия4 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | партия1 коалиция4 = [[ПРО Румыния]] | дауыс4 = 1230164 | пайыз4 = 13.04 | қарта атауы = Дауыстарды аумақтар бойынша бөлу | қарта = Romanian Presidential Elections 2025 - First Round.svg | қарта тақарыбы = Бірінші айналымдың нәтижелері | қарта шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br>{{colorbox|#169F9F}} [[Крин Антонеску]]<br>{{colorbox|#E02043}} [[Виктор Понта]]<br>{{colorbox|#002A59}} [[Елена Ласкони]]<br> | қарта шарты2 = | қарта шарты3 = | қарта2 атауы = | қарта2 = Romanian Presidential Elections 2025 - Second Round.svg | қарта2 тақарыбы = Екінші айналымдың нәтижелері | қарта2 шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br> | қарта2 шарты2 = | қарта2 шарты3 = | диаграмма атауы = | диаграмма = | ізашар = [[Илие Боложан]] <small>({{м.а.}})</small> | ізашар партия = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]] }} '''[[Румыния|Румынияда]] қайта президенттік сайлау''' 2025 жылдың 4 мамырында өтті.<ref>[https://b365.ro/guvernul-a-decis-data-noilor-alegeri-prezidentiale-din-romania-vor-avea-loc-in-luna-mai-2025-surse-553388/ Guvernul a decis data noilor alegeri prezidențiale din România. Vor avea loc în luna mai 2025]</ref> [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Кезекті сайлау 2024 жылы өтті]], бірақ Румыния Конституциялық соты ықтимал [[Интервенция|шетелдік араласуға]] күдікпен олардың нәтижелерін жойғаннан кейін, [[Румыния үкіметі]] 2025 жылдың мамырында жаңа сайлау жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/world/1003277|title=Правительство Румынии утвердило проведение президентских выборов в мае|date=2025-01-16|publisher=[[Интерфакс]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250117051633/https://www.interfax.ru/world/1003277|archive-date=2025-01-17|access-date=2025-02-14|url-status=live|lang=ru}}</ref> 2025 жылдың 4 мамырында өткен сайлаудың бірінші айналымда ең көп дауыс жинаған (41%) оңшыл кандидат Симион болды; 2025 жылдың 18 мамырында өткен сайлаудың екінші айналымда 54 % дауыс жинап, Бухарест примары [[Никушор Дан]] жеңіске жетті.<ref>{{Cite web|title=Румынияда президент сайлауында Никушор Дан жеңіске жетті|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/710716-rumyniada-prezident-sajlauynda-nikusor-dan-zeniske-zetti|accessdate=2025-05-19|date=2025-05-19|publisher=[[24KZ]]}}</ref> == Рәсімі == [[Румыния конституциясы|Румыния конституциясының]] 83-бабына сәйкес, «Румыния президентінің өкілеттік мерзімі бес жыл»,<ref>{{cite web|url=http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|title=Title III|date=|publisher=[[Палата депутатов Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508185732/http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|archive-date=2018-05-08|access-date=2014-11-02|url-status=live}}</ref> бірақ тек екі мерзім. [[Мемлекет басшысы]] тең және тікелей жалпыға бірдей жасырын дауыс беру арқылы сайланады. Үшінші мерзімге ұсыныла алмайды, бірақ оның қолданыстағы мерзімі мемлекеттегі [[Төтенше жағдай|төтенше]] немесе [[әскери жағдай]] жағдайында ұзартылуы мүмкін. Тұрақты сайлау органы (ТCО) — сайлау арасындағы кезеңде сайлау инфрақұрылымын басқаратын Румыния агенттігі.<ref>[https://www.roaep.ro/prezentare/en/prima-pagina/ Permanent Electoral Authority – general view]</ref> Сайлаудың өзі кезінде әр сайлау үшін арнайы құрылған Орталық сайлау бюросы (ОCB) құрылады.<ref>[https://valahia.news/romania-implements-e-vote-2024/ Romanian Permanent Electoral Authority: Romania will implement e-vote system by 2024]</ref> Президенттік сайлауда ОCB Румынияның Жоғарғы кассациялық соты мен сот төрелігінің бес судьясынан, ПИО төрағасы мен Төрағасының орынбасарларынан және 10-ға дейін саяси партиялардың өкілдерінен тұрады.<ref>[https://www.te.gob.mx/vota_elections/thesaurus/article/49232/16589/161 Law on the Election of the President of Romania]</ref> == Алғышарттары == === 2024 жылғы сайлау нәтижелерінің күшін жою === [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Румыниядағы президенттік сайлау]] 2024 жылдың 24 қарашасында өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|title=Romanian ruling coalition agrees parliamentary, presidential election dates|lang=en|website=[[Reuters]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110957/https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|title=Romania’s ruling parties agree on dates for presidential and parliamentary elections|lang=en|website=Romania Insider|date=2024-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110736/https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref> Екінші тур 8 желтоқсанда күтілді, өйткені үміткерлердің ешқайсысы бірінші турда абсолютті көпшілікке қол жеткізе алмады,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241203010358/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-03|access-date=2025-01-14}}</ref> ал келесі президенттік сайлау 2029 жылдың соңында өтуі керек еді,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241202171151/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-02|access-date=2025-01-14}}</ref> алайда 6 желтоқсанда [[Румыния Конституциялық Соты|Конституциялық сот]] «сайлау процесінің айқын бұзылуына» сілтеме жасай отырып, бірінші турдың қорытындыларын жойды және [[Ресей]] тарапынан ықтимал араласу.<ref>[https://protv.md/international/ultima-ora-alegerile-preziden%C8%9Biale-din-romania-au-fost-anulate-judecatorii-cur%C8%9Bii-constitu%C8%9Bionale-au-anulat-rezultatele-primului-tur-hotararea-este-definitiva-si-obligatorie---2707105.html%7D PRO TV Chisinau: Stiri din Moldova]</ref><ref>[https://www.romania-insider.com/romania-declassified-reports-calin-georgescu-presidential-elections-2024 Romanian authorities reveal massive financing for pro-Russian presidential candidate Calin Georgescu]</ref><ref>[https://www.politico.eu/article/romania-court-cancels-presidential-election-runoff-tiktok-russian-influence-calin-georgescu/ Romanian court cancels presidential election amid Russian influence fears]</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/news/articles/cgq18w507dko Romania hit by major election influence campaign and Russian cyber-attacks]</ref><ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2024/12/06/romania-court-annuls-presidential-election/ Romanian court annuls presidential vote after Russian interference claims]</ref><ref>[https://edition.cnn.com/2024/12/06/europe/romania-annuls-presidential-election-intl/index.html Romania’s top court annuls presidential election result]</ref> === Клаус Йоханнистің отставкасы === 2024 жылғы желтоқсандағы сайлау қорытындылары жойылғаннан кейін Конституциялық сот [[Клаус Йоханнис|Йоханниске]] мұрагер сайланғанға дейін [[Румыния президенті]] болып қалуға рұқсат берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|title=Romania's President Iohannis resigns in face of impeachment threat from hard-right opposition|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-02-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211034144/https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|archive-date=2025-02-11|access-date=2025-02-11}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 10 ақпанында ол «бөлінген Румынияны құрмау» үшін отставкаға кететінін жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|title=Президент Румынии подал в отставку|lang=ru|website=|date=2025-02-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250210151324/https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|archive-date=2025-02-10|access-date=2025-02-11}}</ref> Сенат спикері [[Илие Боложан]] сайлауға дейін президенттің міндетін атқаруға ниетті. Йоханнистің отставкасы 12 ақпанда, оппозиция оны шеттету туралы өтініш бергеннен кейін екі күн өткен соң күшіне енді.<ref>{{Cite news|title=Cinci probleme majore cu care președintele interimar Ilie Bolojan se va confrunta în următoarele trei luni|first=Ionuț|last=Benea|url=https://romania.europalibera.org/a/cinci-probleme-majore-cu-care-presedintele-interimar-ilie-bolojan-se-va-confrunta-in-urmatoarele-trei-luni/33310960.html|website=[[Радио «Свобода»|Europa Liberă România]]|date=2025-02-11|access-date=2025-02-11|lang=ro}}</ref> === Кэлин Джорджеску ісі === 2025 жылдың 26 ақпанында [[Кэлин Джорджеску|Джорджескуға]] конституциялық құрылысқа қарсы іс-қимылдарды қозғау, сайлау науқаны аясында жалған ақпарат тарату, фашистік, нәсілшіл немесе ксенофобиялық ұйымды бастау немесе құру туралы айып тағылды. Тергеу Джорджескуға жақын әскери нұсқаушы [[Хорациу Потра]] фашистік ксенофобиялық ұйымды құрды деп санайды, оған қатысушылар конституциялық құрылысқа қарсы қылмыстар жасады, қару-жарақтың заңсыз айналымы, сондай-ақ геноцид актілеріне кінәлі адамдарға табынушылықты насихаттады деп күдіктенеді. Джорджескудің көлігін жол полициясы тоқтатты, содан кейін ол Бас прокуратураға жеткізілді. Бұлтартпау шарасымен оған 60 күн бойы сот бақылауы сайланды-ол бостандықта қалды, бірақ оған белгілі бір әрекеттерге тыйым салынды.<ref>{{Cite news|title=Как Джорджеску стал фигурантом дела о попытке переворота в Румынии|url=https://www.rbc.ru/politics/26/02/2025/67bf30289a7947a956dc1f19|website=[[РБК]]|date=2025-02-26}}</ref> 2025 жылдың 8 наурызында Румынияның Конституциялық соты Джорджескуға алдағы президенттік сайлауға қатысуға рұқсат берді, оны тіркеуге қарсы талаптарды қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=Джорджеску допустили к участию в президентских выборах в Румынии|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/23343431|website=[[ТАСС]]|date=2025-03-08|access-date=2025-03-15}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 9 наурызында Орталық сайлау комиссиясының 14 мүшесінің он адамы Джорджескудің кандидат ретінде тіркелуден бас тартуына дауыс берді. Ресми мәлімдемеде ол сайлауға қатысу үшін қажетті шарттарды орындамады және Румыниядағы демократияны қорғайтынына кепілдік бермеді деп мәлімдеді. Осыдан кейін Джорджеску Конституциялық сотқа шағым түсірді. 2025 жылғы 11 наурызда Конституциялық сот бұл апелляцияны бірауыздан қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=КС Румынии отказал Джорджеску в участии в президентских выборах|url=https://www.rbc.ru/politics/11/03/2025/67d0759f9a794700344a9eb2|website=РБК|date=2025-03-11|access-date=2025-03-15}}</ref> Конституциялық Соттың сайтында жарияланған хабарламада:<blockquote>«Конституциялық сот конституциялық принциптер мен құндылықтарды бұзған адамның кандидатурасын тіркеуден бас тарту бұл адамның Румыния президенті болып сайлану құқығынан мерзімсіз айырылуына әкелмейді деп шешті. Бұл аспектілер әр жағдайда бөлек талданады және сайлаудың циклдік сипатына және кандидаттың негізгі конституциялық принциптер мен құндылықтарды құрметтеуін бағалауға байланысты белгілі бір уақытша шарттылыққа ие».</blockquote> == Үміткерлері == === Тіркелген === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" ! style="width: 10px;" |№{{efn|Бюллетеньдегі нөмір}} ! style="width: 110px;" |Аты (өмір күндері) ! style="width: 145px;" |Науқаны ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Лауазымдары ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Білімі және мамандығы ! colspan="2" style="width: 215px;" |Партиясы ! colspan="4" style="width: 215px;" |Қолдау !Даты<!-- анонсирование, утверждение партией, регистрация в избиркоме, утверждение Конституционным судом и т. д. --> |- |1 |{{hs|Simion|format=dmy}} [[Сурет:George_Simion_(1_July_2024).png|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Джордже Симион]]'''<br/ >{{date|21|09|1986|4}} ж.т.<br/ >({{жас|21|09|1986}})<br/ >[[Фокшани]], [[Вранча (жудец)|Вранча]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-14 181250.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Democrație. (Демократия.)''<br/ >[https://georgesimion.ro/ Georgesimion.ro] |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |Бизнес және әкімшілік факультеті, [[Бухарест университеті]] (2008)<br/ >Азаматтық белсенді | style="background:#fcb21f" | | style="text-align:left;" |Румындар одағы үшін альянс | bgcolor="#350299" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Жастар партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 19CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_19.pdf|access-date=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului SIMION GEORGE-NICOLAE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_31D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- | rowspan="4" |2 | rowspan="4" data-sort-value="Antonescu, Crin" |[[Сурет:Crin_Antonescu_-_24_February_2025_(cropped).jpg|160x160 нүкте]] '''[[Крин Антонеску]]'''<br/ >{{date|21|09|1959|4}} ж.т.<br/ >({{жас |21|09|1959}})<br/ >[[Тулча]], [[Тулча (жудец)|Тулча]] | rowspan="4" |[[Сурет:Crin Antonescu 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România, înainte!''<br/ >''(Алға, Румыния!)''<br/ >[https://crinantonescu.ro Crinantonescu.ro] | rowspan="4" |[[Румыния президенті|Президент]] міндетін атқарушы<br/ >(2012)<br/ >Жастар және спорт министрі<br/ >(1997–2000)<br/ >[[Румыния Сенаты]]ның төрағасы<br/ >(2012–2014)<br/ >Сенатор<br/ >(2008–2016)<br/ >[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(1992–2008) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]]<br/ >Тарих пәнінің мұғалімі, мұражай кураторы | rowspan="4" bgcolor=#aaaaaa | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]]<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Crin Antonescu și-a anunțat demisia din PNL: Voi ajunge în turul doi|url=https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|accessdate=2025-03-07|website=Capital.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241230070346/https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|archivedate=30 December 2024|url-status=live}}</ref> | rowspan="3" style="background:#2596be" | | rowspan="3" style="text-align:left;" |«Румыния алға» Cайлау альянсы | bgcolor="#ef3340" | | style="text-align:left;" |[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | rowspan="4" |{{small|[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]], [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] және [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] қолдады:<br>{{date|24|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-23|title=BREAKING Crin Antonescu a fost propus candidat comun la prezidențiale de șefii coaliției. Cine e Crin Antonescu, șomer de lux timp de zece ani după puciul din 2012|url=https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|accessdate=2025-03-01|website=G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241223094513/https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|archivedate=23 December 2024|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанның өзін-өзі тоқтатуы туралы жарияланды:<br>{{date|04|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-04|title=Crin Antonescu anunță că își "suspendă" candidatura la prezidențiale și acuză PSD, PNL și UDMR că l-au lăsat singur / "Dacă dânșii vor sa fiu din nou candidat, să mă caute"|url=https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|accessdate=2025-03-01|website=HotNews.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250104184748/https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|archivedate=4 January 2025|url-status=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]]: {{date|26|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-26|title=Crin Antonescu, validat de PNL drept candidat la alegerile prezidențiale|url=https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|access-date=2025-03-01|website=romania.europalibera.org|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207172051/https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live|last1=Amariei|first1=Cezar}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]]: {{date|29|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-29|title=UDMR a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale|url=https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|accessdate=2025-03-01|website=digi2G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207235243/https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] <nowiki>:</nowiki> {{date|02|02|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-02|title=PSD a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale: "Ăsta poate fi începutul unei frumoase prietenii"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|accessdate=2025-03-01|website=digi24.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250304113243/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|archivedate=4 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-09|title=Crin Antonescu și-a depus candidatura la prezidențiale în huidulieli: Doar eu îl pot învinge pe Călin Georgescu|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|accessdate=2025-03-09|website=adevarul.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121412/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|11|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului ANTONESCU GEORGE-CRIN-LAURENȚIU şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_20D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#ffdd00" | | style="text-align:left;" |[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] |- | bgcolor="#00833e" | | style="text-align:left;" |[[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] |- | bgcolor="black" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Этникалық азшылықтар |- |3 | data-sort-value="Lasconi, Elena" |[[Сурет:Elena_Lasconi_2024-11-25_(cropped).png|160x160 нүкте]] '''[[Елена Ласкони]]'''<br/ >{{date|20|04|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|04|1972}})<br/ >[[Хацег]], [[Хунедоара (жудец)|Хунедоара]] |[[Сурет:Elena Lasconi 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Am curaj să fac dreptate!''<br/ >''(Менде әділеттілікті қалпына келтіруге батылдық бар!)''<br/ >[https://elenalasconi.ro/ Elenalasconi.ro] |[[Кымпулунг]] мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |[[Экономикалық академия (Бухарест)|Бухарест Экономикалық академиясы]]<br/ >(2001)<ref>{{cite web|url=https://www.primariacampulung.ro/primarul-municipiului-campulung/biografie|title=Primarul Municipiului Câmpulung – Biografie}}</ref><br/ >Экономист, журналист | bgcolor="#011E41" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Румыния Құтқару одағы]] |{{small|[[Румыния Құтқару одағы]] кандидаты деп жарияланды:<br>{{date|10|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Elena Lasconi rămâne candidatul USR pentru alegerile prezidențiale din 4-18 mai 2025. #elenalasconi|url=https://www.facebook.com/watch/?v=943949890671992|work=Facebook.com|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121605/https://www.facebook.com/usrgalati/videos/943949890671992/|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Elena Lasconi, președinta USR, şi-a depus candidatura la BEC|url=https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|work=Monitorul de Cluj|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250317085325/https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|archivedate=17 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei LASCONI ELENA-VALERICA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_25D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |4 |{{hs|Terheș|format=dmy}} [[Сурет:MEP_Cristian_Terheș_2024.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''Кристиан Терхеш'''<br/ >род. {{date|4|12|1978|4}}<br/ >({{жас|4|12|1978}})<br/ >[[Залэу]], [[Сэлаж]] |Ұран: ''Credincios națiunii române''<br/ >''(Румын халқына адал)'' |[[Еуропалық парламент]] мүшесі (2019–{{н.в.}}) |[[Бабеш — Бойяй университеті]] (2000)<br/ >Грек католик діни қызметкері | bgcolor="#1665fe" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Румыния ұлттық консервативті партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Cristian Terheş şi-a depus candidatura pentru alegerile prezidenţiale|url=https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313161710/https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului TERHEŞ CRISTIAN-VASILE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_26D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |5 |{{hs|Șandru|format=dmy}} [[Сурет:Lavinia_Sandru.PNG|160x160 нүкте]]<br/ >'''Лавиния Шандру'''<br/ >{{date|6|02|1975|4}} ж.т.<br/ >({{жас|6|02|1975}})<br/ >[[Деж]], [[Клуж (жудец)|Клуж]] |Ұран: ''România Reală''<br/ >''(Нағыз Румыния)'' |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2008) |[[Тыргу-Муреш өнер университеті]]<br/ >Журналист | style="background:#0066b6" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Социал-либералды гуманистік партия |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 18CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_18.pdf|accessdate=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei ŞANDRU MARCELA-LAVINIA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_30D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |6 | data-sort-value="Ponta, Victor" |[[Сурет:Victor_Ponta_debate_November_2014.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Виктор Понта]]'''<br/ >{{date|20|09|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|09|1972}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''România pe primul loc''<br/ >(''Румыния бәрінен бұрын!'')<br/ >[https://victorponta.ro/ Victorponta.ro] |[[Румыния премьер-министрі]]<br/ >(2012–2015) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2020, 2024–{{н.в.}})<br/ >Парламенттік байланыстар министрі<br/ >(2008–2009)<br/ >Министр-халықаралық гранттық бағдарламалардың іске асырылуын бақылау және Acquis Communautaire қолдану мониторингі жөніндегі делегат<br/ >(2004) |[[Бухарест университеті]],<br/ >Кэрол I атындағы Ұлттық қорғаныс университеті<br/ >Прокурор | bgcolor=#aaaaaa | | style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | bgcolor="#0f73bc" | | colspan="3" style="text-align:left;" |ПРО Румыния |{{small|Қызығушылық білдірді:<br>{{date|19|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta: Nu am cu cine să votez dintre candidații actuali la prezidențiale. "Poate voi candida chiar eu"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|accessdate=2025-01-20|website=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250220083659/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|archivedate=20 February 2025|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta nu exclude o candidatură la prezidențiale, în ciuda avertismentului dat de Ciolacu. "Coaliția foarte greu o să intre cu un candidat în turul al doilea"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|accessdate=2025-01-20|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250202083700/https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|archivedate=2 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Қолдау үшін қол жинау жарияланды:<br>{{date|5|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-05|title=Victor Ponta strânge semnături pentru candidatura sa la alegerile prezidențiale|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309121813/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333?__grsc=cookieIsUndef0&__grts=58050756&__grua=9e90f00bfd79edbeb2910967839a1fb1&__grrn=1|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|19|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-19|title=Victor Ponta anunţă că va candida la alegerile prezidenţiale: "Nu voi lăsa votanţii fără candidat"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|accessdate=2025-02-19|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250219131458/https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|archivedate=19 February 2025|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанды бастады:<br>{{date|6|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-06|title=Prezidențiale2025/ Ponta: Am luat decizia de a candida; m-am schimbat mult față de acum 10 ani|url=https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|work=Agerpres.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309122009/https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|12|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-12|title=Victor Ponta și-a depus candidatura la alegerile prezidențiale: „România are nevoie de un nou început”|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313201632/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului PONTA VICTOR-VIOREL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_24D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |7 |{{hs|Popescu|format=dmy}} <br/ >'''Себастьян Попеску'''<br/ >{{date|12|02|1982|4}} ж.т.<br/ >({{жас|12|02|1982}}) [[Балш (Румыния)|Балш]], [[Олт (жудец)|Олт]] |{{д/ж}} |«Жаңа Румыния» партиясынан 2024 жылғы президенттік сайлауға үміткер |Банат ауылшаруашылық ғылымдары және ветеринарлық медицина университеті Ветеринар | style="background:#005593" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Жаңа Румыния |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 29CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_29.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 40D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_40D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |8 |{{hs|Predoiu|format=dmy}} <br/ >'''Сильвиу Предойу'''<br/ >{{date|5|08|1958|4}} <br/ >{{жас|5|08|1958}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''Competență. Caracter. Curaj''<br/ >''(Құзыреттілік. Мінез. Батылдық.)''<br/ >[https://silviupredoiu.ro/ Silviupredoiu.ro] |[[Румыния Сыртқы барлау қызметі]] директорының міндетін атқарушы<br/ >(2006, 2007),<br/ >Румыния Сыртқы барлау қызметі директорының бірінші орынбасары<br/ >(2005–2018) |География-геология факультеті, [[Бухарест университеті]] (1984)<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|url=https://silviupredoiu.ro/biografie/|title=Biograhy|work=Biograhy|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241206020338/https://silviupredoiu.ro/biografie/|archivedate=6 December 2024|url-status=live}}</ref><br/ >Барлау офицері | bgcolor="#4975ba" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 25CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_25.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref><br/ >ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 35D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_35D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |9 |{{hs|Banu-Muscel|format=dmy}} [[Сурет:John-banu-500.jpg|160x160 нүкте]] '''Джон-Ион Бану Муссел'''<br/ >{{date|8|07|1960|4}} ж.т.<br/ >({{жас|8|07|1960}})<br/ >[[Роман (Румыния)|Роман]], [[Нямц (жудец)|Нямц]] |[[Сурет:John Ion Banu Muscel 2025 presidential campaign.png|center|177x177px]]<br/ >Слоган: ''Democrația și Civilizația trebuiesc apărate de către cetățeni''<br/ >''(Демократия мен өркениетті азаматтар қорғауы керек!)''<br/ >[http://www.banumuscel.ro/ banumuscel.ro] |Румын саясаткері және американдық кәсіпкер, «Румыния ұлты партиясының» мүшесі |[[Бухарест политехникалық университеті]]<br/ >Инженер-механик | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 20CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_20.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului BANU-MUSCEL JOHN-ION şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_32D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |10 |{{hs|Funeriu|format=dmy}} [[Сурет:Replace_this_image_male.svg|жиекті|160x160 нүкте]]<br/ >'''Даниэль Фунериу'''<br/ >род. {{date|11|04|1971|4}}<br/ >({{жас|11|04|1971}})<br/ >[[Арад (Румыния)|Арад]], [[Арад (жудец)|Арад]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-09 110148.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Asta-i direcția!''<br/ >''(Бұл бағыт!)'' |Румыния Білім министрі<br/ >(2009–2012),<br/ >[[Еуропалық парламент]] мүшесі<br/ >(2008–2009) | | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 26CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_26.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 36D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_36D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- | rowspan="4" |11 | rowspan="4" data-sort-value="Dan, Nicușor" |[[Сурет:Nicușor_Dan_candidatura_bgiu.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Дан, Никушор|Никушор Дан]]'''<br/ >{{date|20|12|1969|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|12|1969}})<br/ >[[Фэгэраш]], [[Брашов (жудец)|Брашов]] | rowspan="4" |[[Сурет:Capture d'écran 2025-02-06 211124.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România onestă''<br/ >''(Честная Румыния!)''<br/ >[https://nicusordan.ro Nicusordan.ro] | rowspan="4" |Бухарест мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2016–2020)<br/ >Бухарест бас кеңесшісі<br/ >(2016) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]], [[Жоғары қалыпты мектеп (Париж)|Жоғары қалыпты мектеп]], [[Париж университеті]]<br/ >Математика профессоры | rowspan="4" style="background:#aaaaaa" | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | style="background:#1bbeff" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған | rowspan="4" |{{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|16|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-16|title=VIDEO Nicușor Dan: Intenționez să candidez la alegerile prezidențiale din 2025 / Sunt zone întregi din statul român capturate de grupuri de interese|url=https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|accessdate=2024-12-16|work=HotNews.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250203134325/https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|archivedate=3 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған қолдау көрсетті:<br>{{date|18|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-18|title=Primul partid care anunță public susținerea pentru Nicușor Dan: "Dorim ca acesta să fie primul pas către o alianță de susținere"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|accessdate=2024-12-18|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250115093324/https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|archivedate=15 January 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан [[Партия Народного движения|Партией народного движения]] и Силами правых:<br>{{date|02|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|url=https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|title=Nicușor Dan, susținut de PMP și Forța Dreptei la alegerile prezidențiale 2025. "O să merg până la capăt cu candidatura"|language=ro|work=|date=2025-02-02|publisher=[[Euronews]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250214130924/https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|archivedate=14 February 2025|accessdate=2025-02-06|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан партией Обновление европейского проекта Румынии қолдау көрсетті:<br>{{date|01|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-01|title=România Onestă are nevoie de lideri integri!|url=https://www.instagram.com/partidulreper/p/DGpo-28MX0H/?img_index=1|accessdate=2025-03-07|language=ro}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|07|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-07|title=VIDEO&FOTO Nicușor Dan și-a depus candidatura la prezidențiale: "Este rolul preşedintelui să adune toate energiile pentru a face o țară puternică"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|accessdate=2025-03-07|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250307170913/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|archivedate=7 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului DAN NICUȘOR-DANIEL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_17D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#a7cf35" | | colspan="3" style="text-align:left;" |[[Халықтық қозғалыс партиясы]] |- | bgcolor="#08510a" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Оңшылар күші |- | bgcolor="#c40075" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Румыния Еуропалық жобасын жаңарту |- |} === Тіркелмеген === * Петру Мындру — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_13D.pdf Decision 13D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мария Марку — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_15D.pdf Decision 15D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ион Попа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_16D.pdf Decision 16D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Кэлин Джорджеску]] — [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы президенттікке]] кандидат, бірінші турда жеңіске жетіп, екінші турға шықты[44].<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_18D.pdf Decision 18D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мэтью Ванеа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_27D.pdf Decision 27D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Пол Испас — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_28D.pdf Decision 28D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин Виериу — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_29D.pdf Decision 29D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Диана Шошоакэ]] — Румыния сенаторы және [[Еуропалық парламентің депутаты]]<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|title=Профиль|lang=ro|publisher=[[Сенат Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210220234943/https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|archivedate=2021-02-20|accessdate=2023-05-13|url-status=live}}</ref><ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_34D.pdf Decision 34D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Тицэ Джику-Ромео — {{Ж/е}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_38D.pdf Decision 38D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ремус Прикопие — Румынияның бұрынғы Білім министрі (2012–2014)<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_39D.pdf Decision 39D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Оана Крету — румын заңгері және кәсіпкер<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_43D.pdf Decision 43D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин-Тициан Филипп — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_44D.pdf Decision 44D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Гелу Драган — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_45D.pdf Decision 45D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Олар қызығушылық білдірді, бірақ уақытында сәйкес келмеді === * Кристиан Сима — Бухарест қор биржасы әкімшілігі кеңесінің мүшесі (2007). * Ана Бирчал — Румыния премьер-министрінің бұрынғы орынбасары<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|title=Cei 8 candidați favoriți să candideze la prezidențiale, în 2025. Călin Georgescu și Crin Antonescu, în capul listei: „E un cal mort / O bunicuță care a abuzat de dulciuri"|lang=ro|website=Ziare.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20250125100305/https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|archivedate=2025-01-25|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Антон Писароглу — саяси кеңесші. === Қатысудан бас тартқандар === * [[Илие Боложан]] — Румыния президентінің міндетін атқарушы<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|title=В Румынии назначили врио президента|lang=ru|website=[[Газета.Ru]]|date=2025-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211222053/https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|archivedate=2025-02-11|accessdate=2025-02-11}}</ref>, бывший мэр [[Орадя|Оради]]. * [[Марчел Чолаку]] — лидер «[[Социал-демократиялық партия (Румыния)|Румыния Социал-демократиялық партиясы»]] (СДП), Румынияның бұрынғы премьер-министрі<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|title=Romanian lawmakers narrowly approve new pro-European coalition during period of political turmoil|lang=en|website=[[AP News]]|date=2024-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20250227020014/https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|archivedate=2025-02-27|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Каталин Аврамеску — [[Бухарест университеті|Бухарест университетінің]] профессоры<ref>{{Cite web|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|title=Profesorul Cătălin Avramescu și-a retras candidatura de la alegerile prezidențiale. „E o chestiune de familie. Am mintea în altă parte acum”|lang=ro|website=adevarul.ro|date=2025-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250122083544/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|archivedate=2025-01-22|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Дэн Пурич — румындық театр және кино актері, продюсер және режиссер. * Ана-Мария Гаврилэ — Депутаттар палатасының мүшесі, «Жастар партиясының» жетекшісі<ref>[https://romania.europalibera.org/a/anamaria-gavrila-candidatura-alegerile-prezidentiale-george-simion/33352779.html Anamaria Gavrilă și-a retras candidatura la alegerile prezidențiale la câteva ore după ce îi fusese validată de CCR]</ref>. == Сауалнамалары == === Бірінші айналым === [[Сурет:Opinion polling for the 2025 Romanian presidential election.svg|center|thumb|1000x1000px|Румыния президенттігіне үміткерлердің қалауы туралы сауалнаманың орташа қисығы: {{flatlist| {{Color box|#fcc92c|border=darkgray}} [[Джордже Симион]], {{Color box|#bbe109|border=darkgray}} [[Никушор Дан]], {{Color box|#64c3cb|border=darkgray}} [[Крин Антонеску]], {{Color box|#e22147|border=darkgray}} [[Виктор Понта]], {{Color box|#002a59|border=darkgray}} [[Елена Ласкони]], {{Color box|#3277ba|border=darkgray}} Лавиния Шандру, {{Color box|#ac467e|border=darkgray}} Даниэль Фунериу,<br> {{Color box|#1665fe|border=darkgray}} Кристиан Тержеш, {{Color box|#493b96|border=darkgray}} ''[[Кэлин Джорджеску]] (шығарылды)'', {{Color box|#4064b2|border=darkgray}} ''[[Диана Шошоакэ]] (шығарылды)'' }}]] === Екінші айналым === [[Сурет:George Simion versus Nicușor Dan 8.5.2025 (11).jpg|нобай|[[Euronews]] телеарнасында Дана мен Симионның пікірсайысы.]] {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" |Сауалнама жүргізді ! rowspan="2" |Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" |Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Никушор Дан]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Джордже Симион]]<br /><small>AUR</small> ! rowspan="2" |Другие |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#FCB21F; " | |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-ultimul-mare-sondaj-inainte-de-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-de-duminica-18-mai-avans-foarte-mic-pentru-unul-dintre-candidati-in-marja-de-eroare-suspansul-continua-1976328 AtlasIntel] |13-15 мамыр 2025 |5628 |style="background:#C0C0C0" |'''48,7%''' |47,8% |3,5% |- |[https://hotnews.ro/primul-sondaj-in-care-nicusor-dan-conduce-in-fata-lui-george-simion-care-este-avansul-potrivit-irsop-1975212 IRSOP] |10-13 мамыр 2025 |951 |style="background:#C0C0C0" |'''52%''' |48% |— |- |[https://www.romaniatv.net/mirel-palada-director-sociopol-in-momentul-de-fata-avem-george-simion-53-nicusor-dan-47_8923399.html Sociopol] |10-12 мамыр 2025 |1024 |47% |style="background:#ffe5a5" |'''53%''' |— |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-primul-mare-sondaj-pentru-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-din-18-mai-2025-lupta-extrem-de-stransa-intre-george-simion-si-nicusor-dan-ce-se-intampla-cu-electoratul-lui-crin-antonescu-1972338 AtlasIntel] |9-12 мамыр 2025 |3995 |style="background:#C0C0C0" |'''48,2%''' |style="background:#ffe5a5" |'''48,2%''' |3,6% |- |[https://tvrinfo.ro/noul-sondaj-curs-george-simion-52-nicusor-dan-48-inaintea-turului-doi-al-alegerilor-prezidentiale/ CURS] |8-11 мамыр 2025 |3042 |48% |style="background:#ffe5a5" |'''52%''' |— |- |[https://www.g4media.ro/live-nicusor-dan-conferinta-de-presa-de-la-ora-1800.html Verifield] |6 мамыр 2025 |944 |45,2% |style="background:#ffe5a5" |'''54,8%''' |— |} ===Кандидаттар тіркелгенге дейін === {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" | Сауалнама<br>жүргізді ! rowspan="2" | Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" | Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Кэлин Джорджеску]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Елена Ласкони]]<br><small>[[Румынияны құтқару одағы|РҚО]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Джордже Симион]]<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Джиджи Бекали<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Илие Боложан]]<br /><small>[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Крин Антонеску]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Никушор Дан]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Диана Шошоакэ]]<br /><small>С.О.С.</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Даниэль Фунериу<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Понта, Виктор|Виктор Понта]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! rowspan="2" class="unsortable" style="width:20px;" | Басқалары |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#002A59; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FFDD00; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#4DA9DA; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | |- | colspan="14" |'''Сайлау органы [[Кэлин Джорджеску]] кандидатурасын қабылдамады''' |- |[https://www.romania-insider.com/mkor-presidential-elections-georgescu-bolojan-march-2025 MKOR] |25–28 ақпан 2025 |1100 |style="background:#c0c0c0;" | '''44,1%''' |9,4% |0,6% |1,8% |style="background:#fff5b6;" | '''14,7%''' |8,9% |14,2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |4,2% |2,1% |- |[https://www.stiripesurse.ro/sondaj-verifield-calin-georgescu-peste-40prc-ar-urma-un-tur-2-impotriva-lui-crin-antonescu_3603487.html Verifield] |14–28 ақпан 2025 |1000 |style="background:#c0c0c0;" | '''41,1%''' |7,0% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''18,5%''' |12,4% |3,0% |1,0% |{{д/ж}} |17% |- |[https://www.g4media.ro/sondaj-atlasintel-publicat-de-nicusor-dan-calin-georgescu-384-nicusor-dan-254-crin-antonescu-158-in-primul-tur-cum-s-ar-imparti-voturile-intr-un-tur-doi-cu-georgescu-si-dan.html AtlasIntel] |21–24 ақпан 2025 |2947 | style="background:#c0c0c0;" | '''38,4%''' |5,8% |0,9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15,8% | style="background:#c0c0c0;" | '''25,4%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |7,5% |6,2% |- |[https://www.aktual24.ro/cel-mai-recent-sondaj-de-opinie-efectuat-in-perioada-14-16-februarie-releva-ca-finala-prezidentialelor-s-ar-putea-disputa-intre-calin-georgescu-si-nicusor-dan/ FlashData] |14–16 ақпан 2025 |7500 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |17% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |3% |1% |5% |1% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/sondaj-sociopol-cine-ar-castiga-alegerile-daca-s-ar-vota-azi-ascensiune-remarcabila-a-lui-victor-ponta_8781481.html Sociopol] | rowspan="2" |10–14 ақпан 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''45%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |2% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% |style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |9% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://www.dailybusiness.ro/stiri-interne/sondaj-sociopol-victor-ponta-ar-intra-in-turul-doi-idiferent-daca-lui-calin-georgescu-i-se-va-permite-sau-nu-sa-candideze-470070/ Sociopol] | rowspan="2" |27–30 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1003 |style="background:#c0c0c0;" |'''47%''' |8% |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |4% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% | style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |14% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://curs.ro/sondaj-de-opinie-la-nivel-national-ianuarie-2025/ CURS] | rowspan="2" |21–25 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1100 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |7% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |18% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |13% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''25%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |23% | style="background:#c0c0c0;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15% |- |[https://www.libertatea.ro/stiri/calin-georgescu-si-crin-antonescu-in-turul-2-la-alegerile-prezidentiale-2025-arata-primul-sondaj-din-acest-an-ce-procente-au-nicusor-dan-si-george-simion-5165331 Avangarde] |10–16 қаңтар 2025 |1354 | style="background:#c0c0c0;" |'''38%''' |6% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''25%''' |17% |5% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |3% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/exclusiv-sondaj-sociopol-calin-georgescu-intra-in-turul-2-cu-victor-ponta-la-alegerile-prezidentiale_8728756.html Sociopol] | rowspan="2" |10–15 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''50%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |8% |10% |5% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''15%''' |1% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''35%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |13% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''26%''' |3% |- |[https://docs.google.com/spreadsheets/d/e/2PACX-1vS8rvSzyGmKTbnYUiiKdRoP-kp2y_XwNbqodE2155H4tpuzIAE5-JU4yyCrGYujpOx8MOIkHzXV9QiU/pubhtml?gid=934682221&single=true Noi, Cetățenii] |23 желтоқсан 2024–13 қаңтар 2025 |1067 | style="background:#c0c0c0;" |'''35%''' |8% |2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |16% | style="background:#c0c0c0;" |'''25%''' |8% |{{д/ж}} |8% |6% |- | [https://propolitica.ro/2025/01/04/primul-sondaj-pe-2025-georgescu-conduce-detasat-la-39-antonescu-e-la-17-si-nicusor-dan-sta-pe-14-procente-se-va-reedita-la-prezidentiale-teatrul-prost-jucat-de-la-alegerile-locale/ Cozmin Gușă] |28–29 желтоқсан 2024 |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''39%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''17%''' |14% |9% |5% |{{д/ж}} |7% |- |[https://www.g4media.ro/nicusor-dan-noi-informatii-despre-sondajul-pe-care-l-a-comandat-calin-georgesc-peste-40-din-intentiile-de-vot-urmat-de-crin-antonescu-cu-24-si-nicusor-dan-cu-18-nu-au-fost-masurati-marcel-ciolacu.html Nicușor Dan] |Желтоқсан 2024{{efn|Мереке күндері}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''40%''' |8% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''24%''' |18% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |} == Нәтижелері == {| class="wikitable" style="text-align:right" ! colspan="2" rowspan="2" |Үміткер ! rowspan="2" |Ұсыну субъектісі ! colspan="2" |Бірінші айналым ! colspan="2" |Екінші айналым |- !Дауыстар !% !Дауыстар !% |- | style="background:#FCB21F;" | | align="left" |[[Джордже Симион]] | align="left" |Румындар одағы үшін альянс |'''3 862 761''' |'''40,96''' |'''6 168 642''' |'''53,60''' |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Никушор Дан]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |'''1 979 767''' |'''20,99''' |5 339 053 |46,40 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Крин Антонеску]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 892 930 |20,07 | colspan="2" rowspan="9" | |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Виктор Понта]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 230 164 |13,04 |- | style="background:#002a59;" | | align="left" |[[Елена Ласкони]] | align="left" |[[Румынияны құтқару одағы]] |252 721 |2,68 |- | style="background:#0066b6;" | | align="left" |Лавиния Шандру | align="left" |Социал-либералдық гуманистік партия |60 682 |0,64 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Даниэль Фунериу | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |49 604 |0,53 |- | style="background:#1665fe;" | | align="left" |Кристиан Тержеш | align="left" |Румынияның ұлттық консервативтік партиясы |36 445 |0,39 |- | style="background:#005593;" | | align="left" |Себастьян Попеску | align="left" |Жаңа Румыния |25 994 |0,28 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Джон-Ион Бану Муссел | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |22 020 |0,23 |- | style="background:#4975ba;" | | align="left" |Сильвиу Предойу | align="left" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |17 186 |0,18 |- | colspan="3" align="left" |'''Барлығы''' |'''9 430 274''' |'''100''' |'''11 507 695''' |'''100''' |- | colspan="3" align="left" |Жарамды бюллетеньдер |9 430 274 |98,52 | | |- | colspan="3" align="left" |Жарамсыз/бос бюллетеньдер |141 466 |1,48 | | |- | colspan="3" align="left" |Барлығы бюллетеньдер |'''9 571 740''' |'''100''' | | |- | colspan="3" align="left" |Тіркелген сайлаушылар/келу |17 988 031 |53,21 | | |- |colspan=7 align=left|Дереккөз: [https://prezenta.roaep.ro/prezidentiale04052025/pv/romania/results/ Румыния Тұрақты сайлау органы] |} == Реакция == === Бірінші айналым === Нәтижелер жарияланғаннан кейін [[Марчел Чолаку]] [[Румыния премьер-министрі|премьер-министр]] қызметінен кететінін жариялады,<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/articles/cn05lyrxl8qo|title=Премьер Румынии уходит в отставку на фоне успеха националистов на выборах президента|lang=ru|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2025-05-08}}</ref> сондай-ақ ол басқаратын «Социал-демократиялық партияның» (СДП) басқарушы коалициядан шығуы туралы. Сондай-ақ, Чолаку президенттік сайлаудың екінші кезеңінде кандидаттардың ешқайсысын қолдамайтынын айтты.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|title=Премьер Румынии Марчел Чолаку объявил, что уходит в отставку|lang=ru|website=[[Meduza]]|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505173335/https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Симионның бірінші айналымдағы жеңісі де экономикалық әсер етті: [[Бухарест қор биржас]]<nowiki/>ы айтарлықтай шығынға ұшырады,<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|title=Bursa e în scădere după ce George Simion a câștigat primul tur al alegerilor prezidențiale. Toți indicii sunt pe roșu|lang=ro|website=Știrile ProTV|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505115611/https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> ал [[Румыния Ұлттық банкі]] [[Румын лей|ұлттық валюта]]ны тұрақтандыру және оның құнсыздануын болдырмау үшін 2 миллиард еуродан астам инвестиция салды.<ref>{{Cite web|url=https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|title=BNR a cheltuit 2 miliarde de euro într-o singură zi ca să mențină cursul stabil al leului după victoria lui George Simion în turul 1. BNR: ”În ultima perioadă a apărut o schimbare importantă pe piața valutară”|lang=ro|website=G4Media.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506090001/https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06|url-status=live}}</ref> «[[Румындар одағы үшін альянс|Румындар одағы үшін альянс»]] партиясының жетекшісі [[Джордже Симион]] екінші турда жеңіске жеткеннен кейін Кэлин Джорджескeны [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы сайлау]]да бұрын жеңіске жеткен премьер-министр етіп тағайындаймын деп уәде берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|title=Hard-right candidate George Simion to face pro-EU reformist in Romania's presidential runoff|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-05-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505013415/https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Экс-президент [[Траян Бесеску]] [[Румын диаспорасы]]н Симионның бірінші турдағы жеңісі үшін сынға алды. Ол диаспораның сайлауға деген көзқарасын «адал емес» деп атап, «''өз дауыстарымен румындықтар Румынияны „ол [[Украина]]мен бірге Ресей мен [[Еуропа одағы]] арасындағы [[Буферлік мемлекет|буферлік кеңістік]]ке айналуға“'' ''итермелеу қаупі бар''» деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|title=Băsescu critică dur diaspora: „Ei trăiesc în Occident şi spun: voi care trăiţi acasă, ia treceţi către tătucu' Putin”|lang=ro|website=stirileprotv.ro|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505230847/https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-05}}</ref> 6 мамырда бірінші турдан кейін кандидат Себастьян Попеску «демократиялық қағидаларды бұзу және сайлаушылардың ықпалына» түрткі бола отырып, сайлау нәтижелерінің күшін жою туралы өтініш берді.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|title=Cine este candidatul care a cerut la CCR invalidarea alegerilor. Invocă manipulare prin TikTok și influențarea alegătorilor prin mesaje despre „vot util”|lang=ro|website=hotnews.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506170802/https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06}}</ref> Ол бұған дейін 2024 жылғы сайлаудан кейін осындай өтініш жасаған болатын.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|title=Sebastian Popescu contestă decizia CCR de a-i respinge cererea de anulare a primului tur al alegerilor: „Cererea a fost depusă în termen” / „Știm să numărăm până la 3?”|lang=ro|website=HotNews.ro|date=2024-11-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250323230100/https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|archivedate=2025-03-23|accessdate=2025-05-08}}</ref> Бірінші айналымдағы Симионның жеңісімен Польшаның бұрынғы [[Польша премьер-министрі|премьер-министрі]] және «Еуропалық консерваторлар мен реформаторлар партиясының» жетекшісі [[Матеуш Моравецкий]], Италия премьер-министрінің орынбасары [[Маттео Сальвини]] және Франциядан [[Еуропалық парламент депутаты]] [[Марион Марешал]] құттықтады.<ref>{{Cite web|url=https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|title=Simion’s Romanian election win sparks right-wing jubilation around Europe|lang=en|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Politico]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505121349/https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> === Екінші айналым === Симион [[Facebook]]-те өзінің жеңісін мерзімінен бұрын жариялап, келесі мазмұнды жариялады: «''Мен жеңдім!!! Мен Румынияның жаңа президентімін және билікті румындарға қайтарамын!''». Кейін ол сайлауда жеңілгенін мойындады.<ref>[https://www.reuters.com/world/europe/romanians-vote-presidential-run-off-that-could-widen-eu-rifts-2025-05-17/ Centrist Dan wins Romanian presidency over hard-right pro-Trump rival]</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} 67ymi8upwcs5tq192n2tw3awecyxx0g 3486683 3486682 2025-07-07T08:48:46Z CommonsDelinker 165 «[[:File:John-banu-500.jpg|John-banu-500.jpg]]» дегенді аластады, бұны [[Ортаққор]]дың қатысушысы [[commons:User:Túrelio|Túrelio]] [[commons:File:John-banu-500.jpg|жойған]], себебі: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: Taken from 21 September 2019 article ht 3486683 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала}} {{Сайлау | ел = Румыния | сайлау атауы = | сайлау күні = {{date|04|05|2025|1}} (бірінші айналым)<br />{{date|18|05|2025|1}} (екінші айналым) | алдыңғы сайлау = Румыниядағы президент сайлауы (2024) | алдыңғы сайлау жылы = 2024 | түрі = [[Президенттік сайлау]] | қосымша2 = | жалпы кандидат = | кезең = | тіркелгендер = 17988031 | сайлаушылар = 9571740 | жарамды = 9430274 | жарамсыз = | бос = | халық = | тіркелген = | сайлаушылар2 = | қатысқандар = 53.21 | қатысқандар қатынасы = | алдыңғы қатысқандар = 52.56 | босжәнежарамсыз = 141466 | қатысқандар2 = | қатысқандар2 қатынасы = | алдыңғы қатысқандар2 = | жарамды2 = | босжәнежарамсыз2 = | бос2 = | жарамсыз2 = | науқан = | Дебат = | сурет1 = Nicușor Dan (8 mai 2025).jpg | түс1 = #dcdcdc | кандидат1 = [[Никушор Дан]] | партия1 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | дауыс1 = 1979767 | пайыз1 = 20.99 | дауыс2v1 = 6168642 | пайыз2v1 = 53.60 | сурет2 = George Simion & Arkadiusz Mularczyk (cropped).jpg | түс2 = #FCB21F | кандидат2 = [[Джордже Симион]] | партия2 = Румындар одағы үшін альянс | партия2 коалиция1 = Жастар партиясы | дауыс2 = 3862761 | пайыз2 = 40.96 | алдыңғы пайыз2 = 13.86 | дауыс2v2 = 5339053 | пайыз2v2 = 46.40 | сурет3 = Crin Antonescu - 28 March 2025.jpg | түс3 = #dcdcdc | кандидат3 = [[Крин Антонеску]] | партия3 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | коалиция3 = «Румыния алға» Cайлау альянсы мен [[Румыниядағы этникалық азшылықтар партиясы|этникалық азшылықтар]] | партия1 коалиция3 = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] | партия2 коалиция3 = [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | партия3 коалиция3 = [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] | дауыс3 = 1892930 | пайыз3 = 20.07 | сурет4 = Victor Ponta debate November 2014.jpg | түс4 = #dcdcdc | кандидат4 = [[Виктор Понта]] | партия4 = [[Тәуелсіз үміткер|Тәуелсіз]] | партия1 коалиция4 = [[ПРО Румыния]] | дауыс4 = 1230164 | пайыз4 = 13.04 | қарта атауы = Дауыстарды аумақтар бойынша бөлу | қарта = Romanian Presidential Elections 2025 - First Round.svg | қарта тақарыбы = Бірінші айналымдың нәтижелері | қарта шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br>{{colorbox|#169F9F}} [[Крин Антонеску]]<br>{{colorbox|#E02043}} [[Виктор Понта]]<br>{{colorbox|#002A59}} [[Елена Ласкони]]<br> | қарта шарты2 = | қарта шарты3 = | қарта2 атауы = | қарта2 = Romanian Presidential Elections 2025 - Second Round.svg | қарта2 тақарыбы = Екінші айналымдың нәтижелері | қарта2 шарты1 = {{colorbox|#FCB524}} [[Джордже Симион]]<br>{{colorbox|#88B626}} [[Никушор Дан]]<br> | қарта2 шарты2 = | қарта2 шарты3 = | диаграмма атауы = | диаграмма = | ізашар = [[Илие Боложан]] <small>({{м.а.}})</small> | ізашар партия = [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]] }} '''[[Румыния|Румынияда]] қайта президенттік сайлау''' 2025 жылдың 4 мамырында өтті.<ref>[https://b365.ro/guvernul-a-decis-data-noilor-alegeri-prezidentiale-din-romania-vor-avea-loc-in-luna-mai-2025-surse-553388/ Guvernul a decis data noilor alegeri prezidențiale din România. Vor avea loc în luna mai 2025]</ref> [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Кезекті сайлау 2024 жылы өтті]], бірақ Румыния Конституциялық соты ықтимал [[Интервенция|шетелдік араласуға]] күдікпен олардың нәтижелерін жойғаннан кейін, [[Румыния үкіметі]] 2025 жылдың мамырында жаңа сайлау жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.interfax.ru/world/1003277|title=Правительство Румынии утвердило проведение президентских выборов в мае|date=2025-01-16|publisher=[[Интерфакс]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250117051633/https://www.interfax.ru/world/1003277|archive-date=2025-01-17|access-date=2025-02-14|url-status=live|lang=ru}}</ref> 2025 жылдың 4 мамырында өткен сайлаудың бірінші айналымда ең көп дауыс жинаған (41%) оңшыл кандидат Симион болды; 2025 жылдың 18 мамырында өткен сайлаудың екінші айналымда 54 % дауыс жинап, Бухарест примары [[Никушор Дан]] жеңіске жетті.<ref>{{Cite web|title=Румынияда президент сайлауында Никушор Дан жеңіске жетті|url=https://24.kz/kz/zha-aly-tar/lemde/710716-rumyniada-prezident-sajlauynda-nikusor-dan-zeniske-zetti|accessdate=2025-05-19|date=2025-05-19|publisher=[[24KZ]]}}</ref> == Рәсімі == [[Румыния конституциясы|Румыния конституциясының]] 83-бабына сәйкес, «Румыния президентінің өкілеттік мерзімі бес жыл»,<ref>{{cite web|url=http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|title=Title III|date=|publisher=[[Палата депутатов Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20180508185732/http://www.cdep.ro/pls/dic/site.page?den=act2_2&par1=3#t3c2s0a81|archive-date=2018-05-08|access-date=2014-11-02|url-status=live}}</ref> бірақ тек екі мерзім. [[Мемлекет басшысы]] тең және тікелей жалпыға бірдей жасырын дауыс беру арқылы сайланады. Үшінші мерзімге ұсыныла алмайды, бірақ оның қолданыстағы мерзімі мемлекеттегі [[Төтенше жағдай|төтенше]] немесе [[әскери жағдай]] жағдайында ұзартылуы мүмкін. Тұрақты сайлау органы (ТCО) — сайлау арасындағы кезеңде сайлау инфрақұрылымын басқаратын Румыния агенттігі.<ref>[https://www.roaep.ro/prezentare/en/prima-pagina/ Permanent Electoral Authority – general view]</ref> Сайлаудың өзі кезінде әр сайлау үшін арнайы құрылған Орталық сайлау бюросы (ОCB) құрылады.<ref>[https://valahia.news/romania-implements-e-vote-2024/ Romanian Permanent Electoral Authority: Romania will implement e-vote system by 2024]</ref> Президенттік сайлауда ОCB Румынияның Жоғарғы кассациялық соты мен сот төрелігінің бес судьясынан, ПИО төрағасы мен Төрағасының орынбасарларынан және 10-ға дейін саяси партиялардың өкілдерінен тұрады.<ref>[https://www.te.gob.mx/vota_elections/thesaurus/article/49232/16589/161 Law on the Election of the President of Romania]</ref> == Алғышарттары == === 2024 жылғы сайлау нәтижелерінің күшін жою === [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|Румыниядағы президенттік сайлау]] 2024 жылдың 24 қарашасында өтті.<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|title=Romanian ruling coalition agrees parliamentary, presidential election dates|lang=en|website=[[Reuters]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110957/https://www.reuters.com/world/europe/romanian-ruling-coalition-agrees-parliamentary-presidential-election-dates-2024-07-04/|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|title=Romania’s ruling parties agree on dates for presidential and parliamentary elections|lang=en|website=Romania Insider|date=2024-07-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20240704110736/https://www.romania-insider.com/romania-presidential-parliamentary-election-dates-2024|archive-date=2024-07-04|access-date=2025-01-14}}</ref> Екінші тур 8 желтоқсанда күтілді, өйткені үміткерлердің ешқайсысы бірінші турда абсолютті көпшілікке қол жеткізе алмады,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241203010358/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-03|access-date=2025-01-14}}</ref> ал келесі президенттік сайлау 2029 жылдың соңында өтуі керек еді,<ref>{{Cite web|url=https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|title=Romania’s ruling coalition delays presidential election to year’s end|lang=en|website=tvpworld.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20241202171151/https://tvpworld.com/79150187/romanias-ruling-coalition-delays-presidential-election-to-years-end|archive-date=2024-12-02|access-date=2025-01-14}}</ref> алайда 6 желтоқсанда [[Румыния Конституциялық Соты|Конституциялық сот]] «сайлау процесінің айқын бұзылуына» сілтеме жасай отырып, бірінші турдың қорытындыларын жойды және [[Ресей]] тарапынан ықтимал араласу.<ref>[https://protv.md/international/ultima-ora-alegerile-preziden%C8%9Biale-din-romania-au-fost-anulate-judecatorii-cur%C8%9Bii-constitu%C8%9Bionale-au-anulat-rezultatele-primului-tur-hotararea-este-definitiva-si-obligatorie---2707105.html%7D PRO TV Chisinau: Stiri din Moldova]</ref><ref>[https://www.romania-insider.com/romania-declassified-reports-calin-georgescu-presidential-elections-2024 Romanian authorities reveal massive financing for pro-Russian presidential candidate Calin Georgescu]</ref><ref>[https://www.politico.eu/article/romania-court-cancels-presidential-election-runoff-tiktok-russian-influence-calin-georgescu/ Romanian court cancels presidential election amid Russian influence fears]</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/news/articles/cgq18w507dko Romania hit by major election influence campaign and Russian cyber-attacks]</ref><ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2024/12/06/romania-court-annuls-presidential-election/ Romanian court annuls presidential vote after Russian interference claims]</ref><ref>[https://edition.cnn.com/2024/12/06/europe/romania-annuls-presidential-election-intl/index.html Romania’s top court annuls presidential election result]</ref> === Клаус Йоханнистің отставкасы === 2024 жылғы желтоқсандағы сайлау қорытындылары жойылғаннан кейін Конституциялық сот [[Клаус Йоханнис|Йоханниске]] мұрагер сайланғанға дейін [[Румыния президенті]] болып қалуға рұқсат берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|title=Romania's President Iohannis resigns in face of impeachment threat from hard-right opposition|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-02-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211034144/https://www.france24.com/en/europe/20250210-romania-s-outgoing-president-resigns-in-face-of-impeachment-threat-from-opposition|archive-date=2025-02-11|access-date=2025-02-11}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 10 ақпанында ол «бөлінген Румынияны құрмау» үшін отставкаға кететінін жариялады.<ref>{{Cite web|url=https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|title=Президент Румынии подал в отставку|lang=ru|website=|date=2025-02-10|publisher=[[Deutsche Welle]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250210151324/https://www.dw.com/ru/prezident-rumynii-podal-v-otstavku/a-71562685|archive-date=2025-02-10|access-date=2025-02-11}}</ref> Сенат спикері [[Илие Боложан]] сайлауға дейін президенттің міндетін атқаруға ниетті. Йоханнистің отставкасы 12 ақпанда, оппозиция оны шеттету туралы өтініш бергеннен кейін екі күн өткен соң күшіне енді.<ref>{{Cite news|title=Cinci probleme majore cu care președintele interimar Ilie Bolojan se va confrunta în următoarele trei luni|first=Ionuț|last=Benea|url=https://romania.europalibera.org/a/cinci-probleme-majore-cu-care-presedintele-interimar-ilie-bolojan-se-va-confrunta-in-urmatoarele-trei-luni/33310960.html|website=[[Радио «Свобода»|Europa Liberă România]]|date=2025-02-11|access-date=2025-02-11|lang=ro}}</ref> === Кэлин Джорджеску ісі === 2025 жылдың 26 ақпанында [[Кэлин Джорджеску|Джорджескуға]] конституциялық құрылысқа қарсы іс-қимылдарды қозғау, сайлау науқаны аясында жалған ақпарат тарату, фашистік, нәсілшіл немесе ксенофобиялық ұйымды бастау немесе құру туралы айып тағылды. Тергеу Джорджескуға жақын әскери нұсқаушы [[Хорациу Потра]] фашистік ксенофобиялық ұйымды құрды деп санайды, оған қатысушылар конституциялық құрылысқа қарсы қылмыстар жасады, қару-жарақтың заңсыз айналымы, сондай-ақ геноцид актілеріне кінәлі адамдарға табынушылықты насихаттады деп күдіктенеді. Джорджескудің көлігін жол полициясы тоқтатты, содан кейін ол Бас прокуратураға жеткізілді. Бұлтартпау шарасымен оған 60 күн бойы сот бақылауы сайланды-ол бостандықта қалды, бірақ оған белгілі бір әрекеттерге тыйым салынды.<ref>{{Cite news|title=Как Джорджеску стал фигурантом дела о попытке переворота в Румынии|url=https://www.rbc.ru/politics/26/02/2025/67bf30289a7947a956dc1f19|website=[[РБК]]|date=2025-02-26}}</ref> 2025 жылдың 8 наурызында Румынияның Конституциялық соты Джорджескуға алдағы президенттік сайлауға қатысуға рұқсат берді, оны тіркеуге қарсы талаптарды қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=Джорджеску допустили к участию в президентских выборах в Румынии|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/23343431|website=[[ТАСС]]|date=2025-03-08|access-date=2025-03-15}}</ref> Алайда, 2025 жылдың 9 наурызында Орталық сайлау комиссиясының 14 мүшесінің он адамы Джорджескудің кандидат ретінде тіркелуден бас тартуына дауыс берді. Ресми мәлімдемеде ол сайлауға қатысу үшін қажетті шарттарды орындамады және Румыниядағы демократияны қорғайтынына кепілдік бермеді деп мәлімдеді. Осыдан кейін Джорджеску Конституциялық сотқа шағым түсірді. 2025 жылғы 11 наурызда Конституциялық сот бұл апелляцияны бірауыздан қабылдамады.<ref>{{Cite news|title=КС Румынии отказал Джорджеску в участии в президентских выборах|url=https://www.rbc.ru/politics/11/03/2025/67d0759f9a794700344a9eb2|website=РБК|date=2025-03-11|access-date=2025-03-15}}</ref> Конституциялық Соттың сайтында жарияланған хабарламада:<blockquote>«Конституциялық сот конституциялық принциптер мен құндылықтарды бұзған адамның кандидатурасын тіркеуден бас тарту бұл адамның Румыния президенті болып сайлану құқығынан мерзімсіз айырылуына әкелмейді деп шешті. Бұл аспектілер әр жағдайда бөлек талданады және сайлаудың циклдік сипатына және кандидаттың негізгі конституциялық принциптер мен құндылықтарды құрметтеуін бағалауға байланысты белгілі бір уақытша шарттылыққа ие».</blockquote> == Үміткерлері == === Тіркелген === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" ! style="width: 10px;" |№{{efn|Бюллетеньдегі нөмір}} ! style="width: 110px;" |Аты (өмір күндері) ! style="width: 145px;" |Науқаны ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Лауазымдары ! style="width: 425px;" class="unsortable" |Білімі және мамандығы ! colspan="2" style="width: 215px;" |Партиясы ! colspan="4" style="width: 215px;" |Қолдау !Даты<!-- анонсирование, утверждение партией, регистрация в избиркоме, утверждение Конституционным судом и т. д. --> |- |1 |{{hs|Simion|format=dmy}} [[Сурет:George_Simion_(1_July_2024).png|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Джордже Симион]]'''<br/ >{{date|21|09|1986|4}} ж.т.<br/ >({{жас|21|09|1986}})<br/ >[[Фокшани]], [[Вранча (жудец)|Вранча]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-14 181250.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Democrație. (Демократия.)''<br/ >[https://georgesimion.ro/ Georgesimion.ro] |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |Бизнес және әкімшілік факультеті, [[Бухарест университеті]] (2008)<br/ >Азаматтық белсенді | style="background:#fcb21f" | | style="text-align:left;" |Румындар одағы үшін альянс | bgcolor="#350299" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Жастар партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 19CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_19.pdf|access-date=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului SIMION GEORGE-NICOLAE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_31D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- | rowspan="4" |2 | rowspan="4" data-sort-value="Antonescu, Crin" |[[Сурет:Crin_Antonescu_-_24_February_2025_(cropped).jpg|160x160 нүкте]] '''[[Крин Антонеску]]'''<br/ >{{date|21|09|1959|4}} ж.т.<br/ >({{жас |21|09|1959}})<br/ >[[Тулча]], [[Тулча (жудец)|Тулча]] | rowspan="4" |[[Сурет:Crin Antonescu 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România, înainte!''<br/ >''(Алға, Румыния!)''<br/ >[https://crinantonescu.ro Crinantonescu.ro] | rowspan="4" |[[Румыния президенті|Президент]] міндетін атқарушы<br/ >(2012)<br/ >Жастар және спорт министрі<br/ >(1997–2000)<br/ >[[Румыния Сенаты]]ның төрағасы<br/ >(2012–2014)<br/ >Сенатор<br/ >(2008–2016)<br/ >[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(1992–2008) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]]<br/ >Тарих пәнінің мұғалімі, мұражай кураторы | rowspan="4" bgcolor=#aaaaaa | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]]<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Crin Antonescu și-a anunțat demisia din PNL: Voi ajunge în turul doi|url=https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|accessdate=2025-03-07|website=Capital.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241230070346/https://www.capital.ro/crin-antonescu-si-a-anuntat-demisia-din-pnl-voi-ajunge-in-turul-doi.html|archivedate=30 December 2024|url-status=live}}</ref> | rowspan="3" style="background:#2596be" | | rowspan="3" style="text-align:left;" |«Румыния алға» Cайлау альянсы | bgcolor="#ef3340" | | style="text-align:left;" |[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] | rowspan="4" |{{small|[[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]], [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] және [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] қолдады:<br>{{date|24|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-23|title=BREAKING Crin Antonescu a fost propus candidat comun la prezidențiale de șefii coaliției. Cine e Crin Antonescu, șomer de lux timp de zece ani după puciul din 2012|url=https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|accessdate=2025-03-01|website=G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241223094513/https://www.g4media.ro/surse-liderii-coalitiei-au-convenit-sa-il-sustina-pe-crin-antonescu-candidat-comun-la-prezidentiale-urmeaza-voturi-in-fiecare-partid-cine-e-crin-antonescu.html|archivedate=23 December 2024|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанның өзін-өзі тоқтатуы туралы жарияланды:<br>{{date|04|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-04|title=Crin Antonescu anunță că își "suspendă" candidatura la prezidențiale și acuză PSD, PNL și UDMR că l-au lăsat singur / "Dacă dânșii vor sa fiu din nou candidat, să mă caute"|url=https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|accessdate=2025-03-01|website=HotNews.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250104184748/https://hotnews.ro/crin-antonesu-anunta-ca-isi-suspenda-candidatura-la-prezidentiale-si-acuza-psd-pnl-si-udmr-ca-l-au-lasat-singur-1874280|archivedate=4 January 2025|url-status=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]]: {{date|26|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-26|title=Crin Antonescu, validat de PNL drept candidat la alegerile prezidențiale|url=https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|access-date=2025-03-01|website=romania.europalibera.org|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207172051/https://romania.europalibera.org/a/crin-antonescu-a-fost-validat-de-pnl-drept-candidat-la-alegerile-prezidentiale/33289436.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live|last1=Amariei|first1=Cezar}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]]: {{date|29|01|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-29|title=UDMR a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale|url=https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|accessdate=2025-03-01|website=digi2G4Media.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250207235243/https://www.g4media.ro/udmr-a-validat-candidatura-lui-crin-antonescu-la-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=7 February 2025|urlstatus=live}}</ref> Кандидат ретінде бекітілген [[Социал-демократиялық партиясы (Румыния)|Социал-демократиялық партиясы]] <nowiki>:</nowiki> {{date|02|02|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-02|title=PSD a validat candidatura lui Crin Antonescu la prezidențiale: "Ăsta poate fi începutul unei frumoase prietenii"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|accessdate=2025-03-01|website=digi24.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250304113243/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/congres-extraordinar-la-psd-pentru-validarea-lui-crin-antonescu-drept-candidat-la-prezidentiale-3105405|archivedate=4 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-09|title=Crin Antonescu și-a depus candidatura la prezidențiale în huidulieli: Doar eu îl pot învinge pe Călin Georgescu|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|accessdate=2025-03-09|website=adevarul.ro|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121412/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/crin-antonescu-si-a-depus-candidatura-la-2427271.html|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|11|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului ANTONESCU GEORGE-CRIN-LAURENȚIU şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_20D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#ffdd00" | | style="text-align:left;" |[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|Ұлттық либералдық партия]] |- | bgcolor="#00833e" | | style="text-align:left;" |[[Румынияның Венгрлер демократиялық одағы]] |- | bgcolor="black" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Этникалық азшылықтар |- |3 | data-sort-value="Lasconi, Elena" |[[Сурет:Elena_Lasconi_2024-11-25_(cropped).png|160x160 нүкте]] '''[[Елена Ласкони]]'''<br/ >{{date|20|04|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|04|1972}})<br/ >[[Хацег]], [[Хунедоара (жудец)|Хунедоара]] |[[Сурет:Elena Lasconi 2025 presidential campaign.svg|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Am curaj să fac dreptate!''<br/ >''(Менде әділеттілікті қалпына келтіруге батылдық бар!)''<br/ >[https://elenalasconi.ro/ Elenalasconi.ro] |[[Кымпулунг]] мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) |[[Экономикалық академия (Бухарест)|Бухарест Экономикалық академиясы]]<br/ >(2001)<ref>{{cite web|url=https://www.primariacampulung.ro/primarul-municipiului-campulung/biografie|title=Primarul Municipiului Câmpulung – Biografie}}</ref><br/ >Экономист, журналист | bgcolor="#011E41" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Румыния Құтқару одағы]] |{{small|[[Румыния Құтқару одағы]] кандидаты деп жарияланды:<br>{{date|10|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-27|title=Elena Lasconi rămâne candidatul USR pentru alegerile prezidențiale din 4-18 mai 2025. #elenalasconi|url=https://www.facebook.com/watch/?v=943949890671992|work=Facebook.com|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250309121605/https://www.facebook.com/usrgalati/videos/943949890671992/|archivedate=9 March 2025|urlstatus=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Elena Lasconi, președinta USR, şi-a depus candidatura la BEC|url=https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|work=Monitorul de Cluj|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250317085325/https://www.monitorulcj.ro/politica-administratie/127287-elena-lasconi-presedinta-usr-si-a-depus-candidatura-la-bec|archivedate=17 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei LASCONI ELENA-VALERICA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_25D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |4 |{{hs|Terheș|format=dmy}} [[Сурет:MEP_Cristian_Terheș_2024.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''Кристиан Терхеш'''<br/ >род. {{date|4|12|1978|4}}<br/ >({{жас|4|12|1978}})<br/ >[[Залэу]], [[Сэлаж]] |Ұран: ''Credincios națiunii române''<br/ >''(Румын халқына адал)'' |[[Еуропалық парламент]] мүшесі (2019–{{н.в.}}) |[[Бабеш — Бойяй университеті]] (2000)<br/ >Грек католик діни қызметкері | bgcolor="#1665fe" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Румыния ұлттық консервативті партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|13|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-13|title=Cristian Terheş şi-a depus candidatura pentru alegerile prezidenţiale|url=https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313161710/https://www.g4media.ro/cristian-terhes-si-a-depus-candidatura-pentru-alegerile-prezidentiale.html|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii domnului TERHEŞ CRISTIAN-VASILE şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_26D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |5 |{{hs|Șandru|format=dmy}} [[Сурет:Lavinia_Sandru.PNG|160x160 нүкте]]<br/ >'''Лавиния Шандру'''<br/ >{{date|6|02|1975|4}} ж.т.<br/ >({{жас|6|02|1975}})<br/ >[[Деж]], [[Клуж (жудец)|Клуж]] |Ұран: ''România Reală''<br/ >''(Нағыз Румыния)'' |[[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2008) |[[Тыргу-Муреш өнер университеті]]<br/ >Журналист | style="background:#0066b6" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Социал-либералды гуманистік партия |ТCО-да тіркелген: {{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-14|title=Press Release no. 18CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_18.pdf|accessdate=2025-03-14|language=ro}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii doamnei ŞANDRU MARCELA-LAVINIA şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_30D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |6 | data-sort-value="Ponta, Victor" |[[Сурет:Victor_Ponta_debate_November_2014.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Виктор Понта]]'''<br/ >{{date|20|09|1972|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|09|1972}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''România pe primul loc''<br/ >(''Румыния бәрінен бұрын!'')<br/ >[https://victorponta.ro/ Victorponta.ro] |[[Румыния премьер-министрі]]<br/ >(2012–2015) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2004–2020, 2024–{{н.в.}})<br/ >Парламенттік байланыстар министрі<br/ >(2008–2009)<br/ >Министр-халықаралық гранттық бағдарламалардың іске асырылуын бақылау және Acquis Communautaire қолдану мониторингі жөніндегі делегат<br/ >(2004) |[[Бухарест университеті]],<br/ >Кэрол I атындағы Ұлттық қорғаныс университеті<br/ >Прокурор | bgcolor=#aaaaaa | | style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | bgcolor="#0f73bc" | | colspan="3" style="text-align:left;" |ПРО Румыния |{{small|Қызығушылық білдірді:<br>{{date|19|01|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta: Nu am cu cine să votez dintre candidații actuali la prezidențiale. "Poate voi candida chiar eu"|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|accessdate=2025-01-20|website=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250220083659/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-nu-am-cu-cine-sa-votez-dintre-candidatii-actuali-la-prezidentiale-poate-o-sa-candidez-eu-3087621|archivedate=20 February 2025|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|date=2025-01-19|title=Victor Ponta nu exclude o candidatură la prezidențiale, în ciuda avertismentului dat de Ciolacu. "Coaliția foarte greu o să intre cu un candidat în turul al doilea"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|accessdate=2025-01-20|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250202083700/https://hotnews.ro/victor-ponta-nu-exclude-o-candidatura-la-prezidentiale-in-ciuda-avertismentului-dat-de-ciolacu-coalitia-foarte-greu-o-sa-intre-cu-un-candidat-in-turul-al-doilea-1883638|archivedate=2 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Қолдау үшін қол жинау жарияланды:<br>{{date|5|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-05|title=Victor Ponta strânge semnături pentru candidatura sa la alegerile prezidențiale|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309121813/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-strange-semnaturi-pentru-candidatura-sa-la-alegerile-prezidentiale-3110333?__grsc=cookieIsUndef0&__grts=58050756&__grua=9e90f00bfd79edbeb2910967839a1fb1&__grrn=1|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|19|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-02-19|title=Victor Ponta anunţă că va candida la alegerile prezidenţiale: "Nu voi lăsa votanţii fără candidat"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|accessdate=2025-02-19|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250219131458/https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/victor-ponta-anunta-ca-va-candida-la-alegerile-prezidentiale-nu-voi-lasa-votantii-fara-candidat-3127213|archivedate=19 February 2025|urlstatus=live}}</ref> {{small|Науқанды бастады:<br>{{date|6|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-06|title=Prezidențiale2025/ Ponta: Am luat decizia de a candida; m-am schimbat mult față de acum 10 ani|url=https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|work=Agerpres.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250309122009/https://agerpres.ro/politic/2025/03/06/prezidentiale2025-ponta-am-luat-decizia-de-a-candida-m-am-schimbat-mult-fata-de-acum-10-ani--1428322|archivedate=9 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|12|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-12|title=Victor Ponta și-a depus candidatura la alegerile prezidențiale: „România are nevoie de un nou început”|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|work=Digi24.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250313201632/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/victor-ponta-si-a-depus-candidatura-la-alegerile-prezidentiale-romania-are-nevoie-de-un-nou-inceput-3154463|archivedate=13 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului PONTA VICTOR-VIOREL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_24D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |7 |{{hs|Popescu|format=dmy}} <br/ >'''Себастьян Попеску'''<br/ >{{date|12|02|1982|4}} ж.т.<br/ >({{жас|12|02|1982}}) [[Балш (Румыния)|Балш]], [[Олт (жудец)|Олт]] |{{д/ж}} |«Жаңа Румыния» партиясынан 2024 жылғы президенттік сайлауға үміткер |Банат ауылшаруашылық ғылымдары және ветеринарлық медицина университеті Ветеринар | style="background:#005593" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Жаңа Румыния |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 29CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_29.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 40D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_40D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |8 |{{hs|Predoiu|format=dmy}} <br/ >'''Сильвиу Предойу'''<br/ >{{date|5|08|1958|4}} <br/ >{{жас|5|08|1958}})<br/ >[[Бухарест]], [[Илфов (жудец)|Илфов]] |Ұран: ''Competență. Caracter. Curaj''<br/ >''(Құзыреттілік. Мінез. Батылдық.)''<br/ >[https://silviupredoiu.ro/ Silviupredoiu.ro] |[[Румыния Сыртқы барлау қызметі]] директорының міндетін атқарушы<br/ >(2006, 2007),<br/ >Румыния Сыртқы барлау қызметі директорының бірінші орынбасары<br/ >(2005–2018) |География-геология факультеті, [[Бухарест университеті]] (1984)<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|url=https://silviupredoiu.ro/biografie/|title=Biograhy|work=Biograhy|language=ro|archiveurl=https://web.archive.org/web/20241206020338/https://silviupredoiu.ro/biografie/|archivedate=6 December 2024|url-status=live}}</ref><br/ >Барлау офицері | bgcolor="#4975ba" | | colspan="5" style="text-align:left;" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 25CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_25.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref><br/ >ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 35D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_35D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- |9 |{{hs|Banu-Muscel|format=dmy}} '''Джон-Ион Бану Муссел'''<br/ >{{date|8|07|1960|4}} ж.т.<br/ >({{жас|8|07|1960}})<br/ >[[Роман (Румыния)|Роман]], [[Нямц (жудец)|Нямц]] |[[Сурет:John Ion Banu Muscel 2025 presidential campaign.png|center|177x177px]]<br/ >Слоган: ''Democrația și Civilizația trebuiesc apărate de către cetățeni''<br/ >''(Демократия мен өркениетті азаматтар қорғауы керек!)''<br/ >[http://www.banumuscel.ro/ banumuscel.ro] |Румын саясаткері және американдық кәсіпкер, «Румыния ұлты партиясының» мүшесі |[[Бухарест политехникалық университеті]]<br/ >Инженер-механик | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген:<br/ >{{date|14|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 20CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_20.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған:<br/ >{{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului BANU-MUSCEL JOHN-ION şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_32D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> |- |10 |{{hs|Funeriu|format=dmy}} [[Сурет:Replace_this_image_male.svg|жиекті|160x160 нүкте]]<br/ >'''Даниэль Фунериу'''<br/ >род. {{date|11|04|1971|4}}<br/ >({{жас|11|04|1971}})<br/ >[[Арад (Румыния)|Арад]], [[Арад (жудец)|Арад]] |[[Сурет:Capture d'écran 2025-03-09 110148.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''Asta-i direcția!''<br/ >''(Бұл бағыт!)'' |Румыния Білім министрі<br/ >(2009–2012),<br/ >[[Еуропалық парламент]] мүшесі<br/ >(2008–2009) | | style="background:#aaaaaa" | | colspan="5" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |ТCО-да тіркелген: {{date|15|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-15|title=Press Release no. 26CP|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/CP_26.pdf|accessdate=2025-03-15|language=ro-RO}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|17|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-17|title=Decision no. 36D|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_36D.pdf|accessdate=2025-03-17|language=ro-RO}}</ref> |- | rowspan="4" |11 | rowspan="4" data-sort-value="Dan, Nicușor" |[[Сурет:Nicușor_Dan_candidatura_bgiu.jpg|160x160 нүкте]]<br/ >'''[[Дан, Никушор|Никушор Дан]]'''<br/ >{{date|20|12|1969|4}} ж.т.<br/ >({{жас|20|12|1969}})<br/ >[[Фэгэраш]], [[Брашов (жудец)|Брашов]] | rowspan="4" |[[Сурет:Capture d'écran 2025-02-06 211124.png|center|177x177px]]<br/ >Ұран: ''România onestă''<br/ >''(Честная Румыния!)''<br/ >[https://nicusordan.ro Nicusordan.ro] | rowspan="4" |Бухарест мэрі<br/ >(2020–{{н.в.}}) [[Румыния Депутаттар палатасы|Депутаттар палатасы]]ның мүшесі<br/ >(2016–2020)<br/ >Бухарест бас кеңесшісі<br/ >(2016) | rowspan="4" |[[Бухарест университеті]], [[Жоғары қалыпты мектеп (Париж)|Жоғары қалыпты мектеп]], [[Париж университеті]]<br/ >Математика профессоры | rowspan="4" style="background:#aaaaaa" | | rowspan="4" style="text-align:left;" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] | style="background:#1bbeff" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған | rowspan="4" |{{small|Ұсыну жариялады:<br>{{date|16|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-16|title=VIDEO Nicușor Dan: Intenționez să candidez la alegerile prezidențiale din 2025 / Sunt zone întregi din statul român capturate de grupuri de interese|url=https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|accessdate=2024-12-16|work=HotNews.ro|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250203134325/https://hotnews.ro/nicusor-dan-conferinta-de-presa-la-ora-18-00-prima-iesire-publica-dupa-aparitia-informatiei-ca-va-candida-la-presedintie-1862590|archivedate=3 February 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Еуропадағы әділеттілік пен құрмет партиясы барлығына арналған қолдау көрсетті:<br>{{date|18|12|2024|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2024-12-18|title=Primul partid care anunță public susținerea pentru Nicușor Dan: "Dorim ca acesta să fie primul pas către o alianță de susținere"|work=HotNews.ro|url=https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|accessdate=2024-12-18|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250115093324/https://hotnews.ro/primul-partid-care-anunta-public-sustinerea-pentru-nicusor-dan-dorim-ca-acesta-sa-fie-primul-pas-catre-o-alianta-de-sustinere-1864117|archivedate=15 January 2025|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан [[Партия Народного движения|Партией народного движения]] и Силами правых:<br>{{date|02|02|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|url=https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|title=Nicușor Dan, susținut de PMP și Forța Dreptei la alegerile prezidențiale 2025. "O să merg până la capăt cu candidatura"|language=ro|work=|date=2025-02-02|publisher=[[Euronews]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20250214130924/https://www.euronews.ro/articole/nicusor-dan-sustinut-de-pmp-si-forta-dreptei-la-prezidentiale-o-sa-merg-pana-la-c|archivedate=14 February 2025|accessdate=2025-02-06|url-status=live}}</ref> {{small|Поддержан партией Обновление европейского проекта Румынии қолдау көрсетті:<br>{{date|01|03|2025|4}}}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-01|title=România Onestă are nevoie de lideri integri!|url=https://www.instagram.com/partidulreper/p/DGpo-28MX0H/?img_index=1|accessdate=2025-03-07|language=ro}}</ref> ТCО-да тіркелген: {{date|07|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|date=2025-03-07|title=VIDEO&FOTO Nicușor Dan și-a depus candidatura la prezidențiale: "Este rolul preşedintelui să adune toate energiile pentru a face o țară puternică"|work=Digi24.ro|url=https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|accessdate=2025-03-07|language=ro|archive-url=https://web.archive.org/web/20250307170913/https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2025/nicusor-dan-si-a-depus-candidatura-la-prezidentiale-este-rolul-presedintelui-sa-adune-toate-energiile-pentru-a-face-o-tara-puternica-3148577|archivedate=7 March 2025|url-status=live}}</ref> ТCО мақұлдаған: {{date|09|03|2025|4}}<ref>{{Cite web|title=DECIZIE privind înregistrarea candidaturii independente a domnului DAN NICUȘOR-DANIEL şi a semnului electoral la alegerile pentru Preşedintele României din anul 2025|url=https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_17D.pdf|website=prezidentiale2025.bec.ro}}</ref> Конституциялық сот ТCО валидациясын растады: {{date|11|03|2025|4}} |- | bgcolor="#a7cf35" | | colspan="3" style="text-align:left;" |[[Халықтық қозғалыс партиясы]] |- | bgcolor="#08510a" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Оңшылар күші |- | bgcolor="#c40075" | | colspan="3" style="text-align:left;" |Румыния Еуропалық жобасын жаңарту |- |} === Тіркелмеген === * Петру Мындру — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_13D.pdf Decision 13D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мария Марку — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_15D.pdf Decision 15D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ион Попа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_16D.pdf Decision 16D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Кэлин Джорджеску]] — [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы президенттікке]] кандидат, бірінші турда жеңіске жетіп, екінші турға шықты[44].<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_18D.pdf Decision 18D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Мэтью Ванеа — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_27D.pdf Decision 27D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Пол Испас — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_28D.pdf Decision 28D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин Виериу — {{д/ж}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_29D.pdf Decision 29D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * [[Диана Шошоакэ]] — Румыния сенаторы және [[Еуропалық парламентің депутаты]]<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|title=Профиль|lang=ro|publisher=[[Сенат Румынии]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210220234943/https://www.senat.ro/FisaSenator.aspx?ParlamentarID=c075edaf-bf9f-4d70-8927-9d304a3177d0|archivedate=2021-02-20|accessdate=2023-05-13|url-status=live}}</ref><ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_34D.pdf Decision 34D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Тицэ Джику-Ромео — {{Ж/е}}<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_38D.pdf Decision 38D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Ремус Прикопие — Румынияның бұрынғы Білім министрі (2012–2014)<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_39D.pdf Decision 39D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Оана Крету — румын заңгері және кәсіпкер<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_43D.pdf Decision 43D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Константин-Тициан Филипп — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_44D.pdf Decision 44D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Гелу Драган — тәуелсіз кандидат<ref>[https://prezidentiale2025.bec.ro/wp-content/uploads/2025/03/decizie_45D.pdf Decision 45D]{{Deadlink|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. === Олар қызығушылық білдірді, бірақ уақытында сәйкес келмеді === * Кристиан Сима — Бухарест қор биржасы әкімшілігі кеңесінің мүшесі (2007). * Ана Бирчал — Румыния премьер-министрінің бұрынғы орынбасары<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|title=Cei 8 candidați favoriți să candideze la prezidențiale, în 2025. Călin Georgescu și Crin Antonescu, în capul listei: „E un cal mort / O bunicuță care a abuzat de dulciuri"|lang=ro|website=Ziare.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20250125100305/https://ziare.com/alegeri-prezidentiale-2025/calin-georgescu-crin-antonescu-1914129|archivedate=2025-01-25|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Антон Писароглу — саяси кеңесші. === Қатысудан бас тартқандар === * [[Илие Боложан]] — Румыния президентінің міндетін атқарушы<ref>{{Cite web|url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|title=В Румынии назначили врио президента|lang=ru|website=[[Газета.Ru]]|date=2025-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20250211222053/https://www.gazeta.ru/politics/news/2025/02/11/25061036.shtml|archivedate=2025-02-11|accessdate=2025-02-11}}</ref>, бывший мэр [[Орадя|Оради]]. * [[Марчел Чолаку]] — лидер «[[Социал-демократиялық партия (Румыния)|Румыния Социал-демократиялық партиясы»]] (СДП), Румынияның бұрынғы премьер-министрі<ref>{{Cite web|url=https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|title=Romanian lawmakers narrowly approve new pro-European coalition during period of political turmoil|lang=en|website=[[AP News]]|date=2024-12-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20250227020014/https://apnews.com/article/romania-government-ciolacu-eu-23f5ddc68c50ec3f5634edfabb1e5dbf|archivedate=2025-02-27|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Каталин Аврамеску — [[Бухарест университеті|Бухарест университетінің]] профессоры<ref>{{Cite web|url=https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|title=Profesorul Cătălin Avramescu și-a retras candidatura de la alegerile prezidențiale. „E o chestiune de familie. Am mintea în altă parte acum”|lang=ro|website=adevarul.ro|date=2025-01-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250122083544/https://adevarul.ro/alegeri-prezidentiale-2024/profesorul-catalin-avramescu-si-a-retras-2416506.html|archivedate=2025-01-22|accessdate=2025-02-13}}</ref>. * Дэн Пурич — румындық театр және кино актері, продюсер және режиссер. * Ана-Мария Гаврилэ — Депутаттар палатасының мүшесі, «Жастар партиясының» жетекшісі<ref>[https://romania.europalibera.org/a/anamaria-gavrila-candidatura-alegerile-prezidentiale-george-simion/33352779.html Anamaria Gavrilă și-a retras candidatura la alegerile prezidențiale la câteva ore după ce îi fusese validată de CCR]</ref>. == Сауалнамалары == === Бірінші айналым === [[Сурет:Opinion polling for the 2025 Romanian presidential election.svg|center|thumb|1000x1000px|Румыния президенттігіне үміткерлердің қалауы туралы сауалнаманың орташа қисығы: {{flatlist| {{Color box|#fcc92c|border=darkgray}} [[Джордже Симион]], {{Color box|#bbe109|border=darkgray}} [[Никушор Дан]], {{Color box|#64c3cb|border=darkgray}} [[Крин Антонеску]], {{Color box|#e22147|border=darkgray}} [[Виктор Понта]], {{Color box|#002a59|border=darkgray}} [[Елена Ласкони]], {{Color box|#3277ba|border=darkgray}} Лавиния Шандру, {{Color box|#ac467e|border=darkgray}} Даниэль Фунериу,<br> {{Color box|#1665fe|border=darkgray}} Кристиан Тержеш, {{Color box|#493b96|border=darkgray}} ''[[Кэлин Джорджеску]] (шығарылды)'', {{Color box|#4064b2|border=darkgray}} ''[[Диана Шошоакэ]] (шығарылды)'' }}]] === Екінші айналым === [[Сурет:George Simion versus Nicușor Dan 8.5.2025 (11).jpg|нобай|[[Euronews]] телеарнасында Дана мен Симионның пікірсайысы.]] {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" |Сауалнама жүргізді ! rowspan="2" |Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" |Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Никушор Дан]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" |[[Джордже Симион]]<br /><small>AUR</small> ! rowspan="2" |Другие |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#FCB21F; " | |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-ultimul-mare-sondaj-inainte-de-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-de-duminica-18-mai-avans-foarte-mic-pentru-unul-dintre-candidati-in-marja-de-eroare-suspansul-continua-1976328 AtlasIntel] |13-15 мамыр 2025 |5628 |style="background:#C0C0C0" |'''48,7%''' |47,8% |3,5% |- |[https://hotnews.ro/primul-sondaj-in-care-nicusor-dan-conduce-in-fata-lui-george-simion-care-este-avansul-potrivit-irsop-1975212 IRSOP] |10-13 мамыр 2025 |951 |style="background:#C0C0C0" |'''52%''' |48% |— |- |[https://www.romaniatv.net/mirel-palada-director-sociopol-in-momentul-de-fata-avem-george-simion-53-nicusor-dan-47_8923399.html Sociopol] |10-12 мамыр 2025 |1024 |47% |style="background:#ffe5a5" |'''53%''' |— |- |[https://hotnews.ro/exclusiv-primul-mare-sondaj-pentru-turul-doi-al-alegerilor-prezidentiale-din-18-mai-2025-lupta-extrem-de-stransa-intre-george-simion-si-nicusor-dan-ce-se-intampla-cu-electoratul-lui-crin-antonescu-1972338 AtlasIntel] |9-12 мамыр 2025 |3995 |style="background:#C0C0C0" |'''48,2%''' |style="background:#ffe5a5" |'''48,2%''' |3,6% |- |[https://tvrinfo.ro/noul-sondaj-curs-george-simion-52-nicusor-dan-48-inaintea-turului-doi-al-alegerilor-prezidentiale/ CURS] |8-11 мамыр 2025 |3042 |48% |style="background:#ffe5a5" |'''52%''' |— |- |[https://www.g4media.ro/live-nicusor-dan-conferinta-de-presa-de-la-ora-1800.html Verifield] |6 мамыр 2025 |944 |45,2% |style="background:#ffe5a5" |'''54,8%''' |— |} ===Кандидаттар тіркелгенге дейін === {| class="wikitable" style="text-align:center;font-size:85%;line-height:14px;" ! rowspan="2" | Сауалнама<br>жүргізді ! rowspan="2" | Күні ! rowspan="2" style="width:35px;" | Көшірме<br>(адам.) ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Кэлин Джорджеску]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Елена Ласкони]]<br><small>[[Румынияны құтқару одағы|РҚО]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Джордже Симион]]<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Джиджи Бекали<br /><small>АСР</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Илие Боложан]]<br /><small>[[Ұлттық либералдық партия (Румыния)|ҰЛП]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Крин Антонеску]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Никушор Дан]]<br><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Диана Шошоакэ]]<br /><small>С.О.С.</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | Даниэль Фунериу<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! class="unsortable" style="width:20px;" | [[Понта, Виктор|Виктор Понта]]<br /><small>[[Тәуелсіз кандидат|Тәу.]]</small> ! rowspan="2" class="unsortable" style="width:20px;" | Басқалары |- ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#002A59; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FCB21F; " | ! style="background:#FFDD00; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#4DA9DA; " | ! style="background:#A9A9A9; " | ! style="background:#A9A9A9; " | |- | colspan="14" |'''Сайлау органы [[Кэлин Джорджеску]] кандидатурасын қабылдамады''' |- |[https://www.romania-insider.com/mkor-presidential-elections-georgescu-bolojan-march-2025 MKOR] |25–28 ақпан 2025 |1100 |style="background:#c0c0c0;" | '''44,1%''' |9,4% |0,6% |1,8% |style="background:#fff5b6;" | '''14,7%''' |8,9% |14,2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |4,2% |2,1% |- |[https://www.stiripesurse.ro/sondaj-verifield-calin-georgescu-peste-40prc-ar-urma-un-tur-2-impotriva-lui-crin-antonescu_3603487.html Verifield] |14–28 ақпан 2025 |1000 |style="background:#c0c0c0;" | '''41,1%''' |7,0% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''18,5%''' |12,4% |3,0% |1,0% |{{д/ж}} |17% |- |[https://www.g4media.ro/sondaj-atlasintel-publicat-de-nicusor-dan-calin-georgescu-384-nicusor-dan-254-crin-antonescu-158-in-primul-tur-cum-s-ar-imparti-voturile-intr-un-tur-doi-cu-georgescu-si-dan.html AtlasIntel] |21–24 ақпан 2025 |2947 | style="background:#c0c0c0;" | '''38,4%''' |5,8% |0,9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15,8% | style="background:#c0c0c0;" | '''25,4%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |7,5% |6,2% |- |[https://www.aktual24.ro/cel-mai-recent-sondaj-de-opinie-efectuat-in-perioada-14-16-februarie-releva-ca-finala-prezidentialelor-s-ar-putea-disputa-intre-calin-georgescu-si-nicusor-dan/ FlashData] |14–16 ақпан 2025 |7500 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |17% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |3% |1% |5% |1% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/sondaj-sociopol-cine-ar-castiga-alegerile-daca-s-ar-vota-azi-ascensiune-remarcabila-a-lui-victor-ponta_8781481.html Sociopol] | rowspan="2" |10–14 ақпан 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''45%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |2% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% |style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |9% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://www.dailybusiness.ro/stiri-interne/sondaj-sociopol-victor-ponta-ar-intra-in-turul-doi-idiferent-daca-lui-calin-georgescu-i-se-va-permite-sau-nu-sa-candideze-470070/ Sociopol] | rowspan="2" |27–30 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1003 |style="background:#c0c0c0;" |'''47%''' |8% |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |10% |4% |{{д/ж}} |style="background:#c0c0c0;" |'''16%''' |1% |- |{{д/ж}} |9% | style="background:#ffe5a5;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |14% |16% |14% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''22%''' |1% |- | rowspan="2" |[https://curs.ro/sondaj-de-opinie-la-nivel-national-ianuarie-2025/ CURS] | rowspan="2" |21–25 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1100 | style="background:#c0c0c0;" |'''37%''' |7% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |18% | style="background:#c0c0c0;" |'''21%''' |4% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |13% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''25%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |23% | style="background:#c0c0c0;" |'''24%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |15% |- |[https://www.libertatea.ro/stiri/calin-georgescu-si-crin-antonescu-in-turul-2-la-alegerile-prezidentiale-2025-arata-primul-sondaj-din-acest-an-ce-procente-au-nicusor-dan-si-george-simion-5165331 Avangarde] |10–16 қаңтар 2025 |1354 | style="background:#c0c0c0;" |'''38%''' |6% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''25%''' |17% |5% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |3% |- | rowspan="2" |[https://www.romaniatv.net/exclusiv-sondaj-sociopol-calin-georgescu-intra-in-turul-2-cu-victor-ponta-la-alegerile-prezidentiale_8728756.html Sociopol] | rowspan="2" |10–15 қаңтар 2025 | rowspan="2" |1001 | style="background:#c0c0c0;" |'''50%''' |10% |6% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |8% |10% |5% |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''15%''' |1% |- |{{д/ж}} |13% | style="background:#ffe5a5;" |'''35%''' |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |13% |{{д/ж}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" |'''26%''' |3% |- |[https://docs.google.com/spreadsheets/d/e/2PACX-1vS8rvSzyGmKTbnYUiiKdRoP-kp2y_XwNbqodE2155H4tpuzIAE5-JU4yyCrGYujpOx8MOIkHzXV9QiU/pubhtml?gid=934682221&single=true Noi, Cetățenii] |23 желтоқсан 2024–13 қаңтар 2025 |1067 | style="background:#c0c0c0;" |'''35%''' |8% |2% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |16% | style="background:#c0c0c0;" |'''25%''' |8% |{{д/ж}} |8% |6% |- | [https://propolitica.ro/2025/01/04/primul-sondaj-pe-2025-georgescu-conduce-detasat-la-39-antonescu-e-la-17-si-nicusor-dan-sta-pe-14-procente-se-va-reedita-la-prezidentiale-teatrul-prost-jucat-de-la-alegerile-locale/ Cozmin Gușă] |28–29 желтоқсан 2024 |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''39%''' |9% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''17%''' |14% |9% |5% |{{д/ж}} |7% |- |[https://www.g4media.ro/nicusor-dan-noi-informatii-despre-sondajul-pe-care-l-a-comandat-calin-georgesc-peste-40-din-intentiile-de-vot-urmat-de-crin-antonescu-cu-24-si-nicusor-dan-cu-18-nu-au-fost-masurati-marcel-ciolacu.html Nicușor Dan] |Желтоқсан 2024{{efn|Мереке күндері}} |{{д/ж}} | style="background:#c0c0c0;" | '''40%''' |8% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} | bgcolor="#c0c0c0" |'''24%''' |18% |{{д/ж}} |{{д/ж}} |{{д/ж}} |10% |} == Нәтижелері == {| class="wikitable" style="text-align:right" ! colspan="2" rowspan="2" |Үміткер ! rowspan="2" |Ұсыну субъектісі ! colspan="2" |Бірінші айналым ! colspan="2" |Екінші айналым |- !Дауыстар !% !Дауыстар !% |- | style="background:#FCB21F;" | | align="left" |[[Джордже Симион]] | align="left" |Румындар одағы үшін альянс |'''3 862 761''' |'''40,96''' |'''6 168 642''' |'''53,60''' |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Никушор Дан]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |'''1 979 767''' |'''20,99''' |5 339 053 |46,40 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Крин Антонеску]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 892 930 |20,07 | colspan="2" rowspan="9" | |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |[[Виктор Понта]] | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |1 230 164 |13,04 |- | style="background:#002a59;" | | align="left" |[[Елена Ласкони]] | align="left" |[[Румынияны құтқару одағы]] |252 721 |2,68 |- | style="background:#0066b6;" | | align="left" |Лавиния Шандру | align="left" |Социал-либералдық гуманистік партия |60 682 |0,64 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Даниэль Фунериу | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |49 604 |0,53 |- | style="background:#1665fe;" | | align="left" |Кристиан Тержеш | align="left" |Румынияның ұлттық консервативтік партиясы |36 445 |0,39 |- | style="background:#005593;" | | align="left" |Себастьян Попеску | align="left" |Жаңа Румыния |25 994 |0,28 |- | style="background:#dcdcdc;" | | align="left" |Джон-Ион Бану Муссел | align="left" |[[Тәуелсіз кандидат|Тәуелсіз]] |22 020 |0,23 |- | style="background:#4975ba;" | | align="left" |Сильвиу Предойу | align="left" |Ұлттық іс-қимыл лигасының партиясы |17 186 |0,18 |- | colspan="3" align="left" |'''Барлығы''' |'''9 430 274''' |'''100''' |'''11 507 695''' |'''100''' |- | colspan="3" align="left" |Жарамды бюллетеньдер |9 430 274 |98,52 | | |- | colspan="3" align="left" |Жарамсыз/бос бюллетеньдер |141 466 |1,48 | | |- | colspan="3" align="left" |Барлығы бюллетеньдер |'''9 571 740''' |'''100''' | | |- | colspan="3" align="left" |Тіркелген сайлаушылар/келу |17 988 031 |53,21 | | |- |colspan=7 align=left|Дереккөз: [https://prezenta.roaep.ro/prezidentiale04052025/pv/romania/results/ Румыния Тұрақты сайлау органы] |} == Реакция == === Бірінші айналым === Нәтижелер жарияланғаннан кейін [[Марчел Чолаку]] [[Румыния премьер-министрі|премьер-министр]] қызметінен кететінін жариялады,<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.com/russian/articles/cn05lyrxl8qo|title=Премьер Румынии уходит в отставку на фоне успеха националистов на выборах президента|lang=ru|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Русская служба Би-би-си]]|accessdate=2025-05-08}}</ref> сондай-ақ ол басқаратын «Социал-демократиялық партияның» (СДП) басқарушы коалициядан шығуы туралы. Сондай-ақ, Чолаку президенттік сайлаудың екінші кезеңінде кандидаттардың ешқайсысын қолдамайтынын айтты.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|title=Премьер Румынии Марчел Чолаку объявил, что уходит в отставку|lang=ru|website=[[Meduza]]|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505173335/https://meduza.io/news/2025/05/05/premier-rumynii-marchel-cholaku-ob-yavil-chto-uhodit-v-otstavku|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Симионның бірінші айналымдағы жеңісі де экономикалық әсер етті: [[Бухарест қор биржас]]<nowiki/>ы айтарлықтай шығынға ұшырады,<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|title=Bursa e în scădere după ce George Simion a câștigat primul tur al alegerilor prezidențiale. Toți indicii sunt pe roșu|lang=ro|website=Știrile ProTV|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505115611/https://stirileprotv.ro/stiri/financiar/bursa-de-valori-bucuresti-reactioneaza-negativ-dupa-primul-tur-de-alegeri-toti-indicii-sunt-in-scadere.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> ал [[Румыния Ұлттық банкі]] [[Румын лей|ұлттық валюта]]ны тұрақтандыру және оның құнсыздануын болдырмау үшін 2 миллиард еуродан астам инвестиция салды.<ref>{{Cite web|url=https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|title=BNR a cheltuit 2 miliarde de euro într-o singură zi ca să mențină cursul stabil al leului după victoria lui George Simion în turul 1. BNR: ”În ultima perioadă a apărut o schimbare importantă pe piața valutară”|lang=ro|website=G4Media.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506090001/https://www.g4media.ro/banca-nationala-a-cheltuit-2-miliarde-de-euro-intr-o-singura-zi-ca-sa-mentina-cursul-stabil-al-leului-dupa-victoria-lui-george-simion-in-turul-1-surse.html|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06|url-status=live}}</ref> «[[Румындар одағы үшін альянс|Румындар одағы үшін альянс»]] партиясының жетекшісі [[Джордже Симион]] екінші турда жеңіске жеткеннен кейін Кэлин Джорджескeны [[Румыниядағы президент сайлауы (2024)|2024 жылғы сайлау]]да бұрын жеңіске жеткен премьер-министр етіп тағайындаймын деп уәде берді.<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|title=Hard-right candidate George Simion to face pro-EU reformist in Romania's presidential runoff|lang=en|website=[[France 24]]|date=2025-05-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505013415/https://www.france24.com/en/europe/20250504-live-romanians-cast-ballots-for-critical-presidential-election-rerun|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> Экс-президент [[Траян Бесеску]] [[Румын диаспорасы]]н Симионның бірінші турдағы жеңісі үшін сынға алды. Ол диаспораның сайлауға деген көзқарасын «адал емес» деп атап, «''өз дауыстарымен румындықтар Румынияны „ол [[Украина]]мен бірге Ресей мен [[Еуропа одағы]] арасындағы [[Буферлік мемлекет|буферлік кеңістік]]ке айналуға“'' ''итермелеу қаупі бар''» деп мәлімдеді.<ref>{{Cite web|url=https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|title=Băsescu critică dur diaspora: „Ei trăiesc în Occident şi spun: voi care trăiţi acasă, ia treceţi către tătucu' Putin”|lang=ro|website=stirileprotv.ro|date=2025-05-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505230847/https://stirileprotv.ro/alegeri/prezidentiale/2024/basescu-critica-dur-diaspora-zei-traiesc-in-occident-si-spun-voi-care-traiti-acasa-ia-treceti-catre-tatucu-putin.html|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-05}}</ref> 6 мамырда бірінші турдан кейін кандидат Себастьян Попеску «демократиялық қағидаларды бұзу және сайлаушылардың ықпалына» түрткі бола отырып, сайлау нәтижелерінің күшін жою туралы өтініш берді.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|title=Cine este candidatul care a cerut la CCR invalidarea alegerilor. Invocă manipulare prin TikTok și influențarea alegătorilor prin mesaje despre „vot util”|lang=ro|website=hotnews.ro|date=2025-05-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250506170802/https://hotnews.ro/cine-este-candidatul-care-a-cerut-la-ccr-invalidarea-alegerilor-invoca-incalcari-grave-ale-principiilor-democratice-document-1966903|archivedate=2025-05-06|accessdate=2025-05-06}}</ref> Ол бұған дейін 2024 жылғы сайлаудан кейін осындай өтініш жасаған болатын.<ref>{{Cite web|url=https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|title=Sebastian Popescu contestă decizia CCR de a-i respinge cererea de anulare a primului tur al alegerilor: „Cererea a fost depusă în termen” / „Știm să numărăm până la 3?”|lang=ro|website=HotNews.ro|date=2024-11-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250323230100/https://hotnews.ro/sebastian-popescu-acuza-o-mega-magarie-dupa-ce-ccr-i-a-respins-cererea-de-anulare-a-primului-tur-care-il-viza-pe-calin-georgescu-cererea-a-fost-depusa-in-termen-1848109|archivedate=2025-03-23|accessdate=2025-05-08}}</ref> Бірінші айналымдағы Симионның жеңісімен Польшаның бұрынғы [[Польша премьер-министрі|премьер-министрі]] және «Еуропалық консерваторлар мен реформаторлар партиясының» жетекшісі [[Матеуш Моравецкий]], Италия премьер-министрінің орынбасары [[Маттео Сальвини]] және Франциядан [[Еуропалық парламент депутаты]] [[Марион Марешал]] құттықтады.<ref>{{Cite web|url=https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|title=Simion’s Romanian election win sparks right-wing jubilation around Europe|lang=en|website=|date=2025-05-05|publisher=[[Politico]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250505121349/https://www.politico.eu/article/romania-election-george-simion-far-right-jubilation-eu/|archivedate=2025-05-05|accessdate=2025-05-08}}</ref> === Екінші айналым === Симион [[Facebook]]-те өзінің жеңісін мерзімінен бұрын жариялап, келесі мазмұнды жариялады: «''Мен жеңдім!!! Мен Румынияның жаңа президентімін және билікті румындарға қайтарамын!''». Кейін ол сайлауда жеңілгенін мойындады.<ref>[https://www.reuters.com/world/europe/romanians-vote-presidential-run-off-that-could-widen-eu-rifts-2025-05-17/ Centrist Dan wins Romanian presidency over hard-right pro-Trump rival]</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} pig0lelk4hxc07gin7wv8b39yc3mdvl 0 761731 3486522 3486384 2025-07-06T12:44:48Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486522 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттар]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans (31 January 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] 0v3ivbqvwxjvgbhjoryur6dv19wnzwm 3486523 3486522 2025-07-06T12:51:32Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486523 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans (31 January 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] 9rpgklgwufuxhk3csnyz8at7d1uyvks 3486524 3486523 2025-07-06T12:57:00Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486524 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans (31 January 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] oifcx5dapv0pn47n413cu46hrv2pbef 3486526 3486524 2025-07-06T13:08:56Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486526 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref>[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] 93oi4njlycyha8stoaowevjzkqu22pb 3486667 3486526 2025-07-07T08:00:58Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486667 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. * Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref name=":15">[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> * Сол сияқты, әйелдердің жағдайы да Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда төменірек болғаны байқалады. Спартада әйелдер көпшілік алдында дене жаттығуларына қатысқан – сондықтан [[Аристофан|Аристофанның]] «[[Лисистрата]]<nowiki/>» пьесасында афиналық әйелдер спарталық әріптестерінің күнге күйген, бұлшықетті денелеріне таңданады – және әйелдер өз атына мүлік иелене алған, ал Афинада бұл мүмкін емес еді. [[Мизогиния]] (әйелдерді кемсіту) Афинада ойлап табылмағанымен, сол кездегі басқа мемлекеттерге қарағанда Афинада мизогиния қаталдау болды деген пікір бар.<ref>Just, Roger (7 March 2008). ''[https://books.google.kz/books?id=-U6IAgAAQBAJ&q=worse+in+athens&redir_esc=y#v=snippet&q=worse%20in%20athens&f=false Women in Athenian Law and Life]'' Routledge. ISBN 978-1-134-93167-5.</ref> * Құлдық Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда кең таралған. Шынында да, шетелдік грек еместерді («[[Варварлар|варварларды]]<nowiki/>») жылжымалы мүлік ретінде пайдалану – яғни заттық [[Құлдық|құл]] ретінде – афиналық тәжірибе сияқты көрінеді. Бұл парадоксалды сұрақты туындатады: демократия құлдыққа «негізделген» бе? Құлдарға иелік ету, тіпті аз ғана құл ұстау байлықпен бірдей болмаса да, кедейлеу афиналықтардың өз уақыттарының көп бөлігін саяси өмірге арнауына мүмкіндік бергені анық сияқты.<ref>Rodriguez, Junius P. ''[https://books.google.kz/books?id=ATq5_6h2AT0C&dq=athens+democracy+++++slavery&pg=PA313&redir_esc=y <nowiki>The Historical Encyclopedia of World Slavery [2 Volumes]</nowiki>]'' Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-87436-885-7.</ref> Бірақ бұл қосымша уақыт демократия үшін шешуші болды ма, оны нақты айту мүмкін емес. Құл иеленудің кең таралуы сондай-ақ байлардың (нақты еңбек етуден бос азшылықтың) бос уақыттары кедей әріптестерін қанауға онша тәуелді болмауына да әсер етті. Жалақыға жұмыс істеу біреудің еркіне бағыну деп есептелгенімен, Афинада (б.з.д. VI ғасырдың басында Солонның реформаларынан кейін) борыштық құлдық жойылған еді. Азаматтар арасындағы жаңа теңдік түріне жол ашу демократияға алып келді, ал демократия, өз кезегінде, бос уақытқа қолжетімділікті бай мен кедей арасында белгілі бір дәрежеде теңестіру үшін жаңа құрал – заттық құлдықты қажет етті. Сенімді статистика болмағандықтан, осы байланыстардың бәрі жорамал болып қалады. Алайда, [[Корнелиус Касториадис]] атап өткендей, басқа қоғамдар да құл ұстаған, бірақ оларда демократия дамымаған. Құлдық мәселесіне қатысты да, бастапқыда афиналық әкелер құл әйелдерден туған балаларын азамат ретінде тіркей алған деген жорамал бар.<ref name=":15" /> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] 72vhpp91aqhdwkn8xdv6oab8utfv6kf 3486674 3486667 2025-07-07T08:17:34Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486674 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. * Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref name=":15">[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> * Сол сияқты, әйелдердің жағдайы да Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда төменірек болғаны байқалады. Спартада әйелдер көпшілік алдында дене жаттығуларына қатысқан – сондықтан [[Аристофан|Аристофанның]] «[[Лисистрата]]<nowiki/>» пьесасында афиналық әйелдер спарталық әріптестерінің күнге күйген, бұлшықетті денелеріне таңданады – және әйелдер өз атына мүлік иелене алған, ал Афинада бұл мүмкін емес еді. [[Мизогиния]] (әйелдерді кемсіту) Афинада ойлап табылмағанымен, сол кездегі басқа мемлекеттерге қарағанда Афинада мизогиния қаталдау болды деген пікір бар.<ref>Just, Roger (7 March 2008). ''[https://books.google.kz/books?id=-U6IAgAAQBAJ&q=worse+in+athens&redir_esc=y#v=snippet&q=worse%20in%20athens&f=false Women in Athenian Law and Life]'' Routledge. ISBN 978-1-134-93167-5.</ref> * Құлдық Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда кең таралған. Шынында да, шетелдік грек еместерді («[[Варварлар|варварларды]]<nowiki/>») жылжымалы мүлік ретінде пайдалану – яғни заттық [[Құлдық|құл]] ретінде – афиналық тәжірибе сияқты көрінеді. Бұл парадоксалды сұрақты туындатады: демократия құлдыққа «негізделген» бе? Құлдарға иелік ету, тіпті аз ғана құл ұстау байлықпен бірдей болмаса да, кедейлеу афиналықтардың өз уақыттарының көп бөлігін саяси өмірге арнауына мүмкіндік бергені анық сияқты.<ref>Rodriguez, Junius P. ''[https://books.google.kz/books?id=ATq5_6h2AT0C&dq=athens+democracy+++++slavery&pg=PA313&redir_esc=y <nowiki>The Historical Encyclopedia of World Slavery [2 Volumes]</nowiki>]'' Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-87436-885-7.</ref> Бірақ бұл қосымша уақыт демократия үшін шешуші болды ма, оны нақты айту мүмкін емес. Құл иеленудің кең таралуы сондай-ақ байлардың (нақты еңбек етуден бос азшылықтың) бос уақыттары кедей әріптестерін қанауға онша тәуелді болмауына да әсер етті. Жалақыға жұмыс істеу біреудің еркіне бағыну деп есептелгенімен, Афинада (б.з.д. VI ғасырдың басында Солонның реформаларынан кейін) борыштық құлдық жойылған еді. Азаматтар арасындағы жаңа теңдік түріне жол ашу демократияға алып келді, ал демократия, өз кезегінде, бос уақытқа қолжетімділікті бай мен кедей арасында белгілі бір дәрежеде теңестіру үшін жаңа құрал – заттық құлдықты қажет етті. Сенімді статистика болмағандықтан, осы байланыстардың бәрі жорамал болып қалады. Алайда, [[Корнелиус Касториадис]] атап өткендей, басқа қоғамдар да құл ұстаған, бірақ оларда демократия дамымаған. Құлдық мәселесіне қатысты да, бастапқыда афиналық әкелер құл әйелдерден туған балаларын азамат ретінде тіркей алған деген жорамал бар.<ref name=":15" /> XIX ғасырдан бастап, афиналық демократияның нұсқасы кейбір топтар тарапынан қазіргі қоғамдар әлі де қол жеткізе алмай жүрген мақсат ретінде қарастырылып келеді. Олар [[Өкілдік демократия|өкілдік демократияны]] афиналық үлгідегі [[Тікелей демократия|тікелей демократиямен]] толықтыруды немесе тіпті ауыстыруды қалайды, бәлкім [[Электронды демократия|электронды демократияны]] пайдалану арқылы. Басқа бір топ, керісінше, көптеген афиналықтардың үкіметке қатысуына рұқсат етілмегенін ескеріп, афиналық демократияны мүлде демократия деп есептемейді. "Афинамен салыстырулар жалғаса бермек, өйткені қоғамдар қазіргі жағдайларда демократияны жүзеге асыруға ұмтыла береді, ал олардың жетістіктері мен сәтсіздіктері талқыланып отырады."<ref>Grafton, Anthony; Most, Glenn W.; Settis, Salvatore ''[https://books.google.kz/books?id=LbqF8z2bq3sC&q=%22overlooking+the+fact+that%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22overlooking%20the%20fact%20that%22&f=false The Classical Tradition]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03572-0.</ref> Грек философы және белсендісі [[Такис Фотопулос]] былай деп уәж айтқан: "Афиналық демократияның түпкілікті сәтсіздігі әдеттегідей сыншылар айтатындай, демократияның ішкі қайшылықтарынан емес, керісінше, афиналық демократия ешқашан инклюзивті демократияға жетіліп үлгермегендіктен болды. Мұны жай ғана жетілмеген "объективті" жағдайлармен, өндіргіш күштердің төмен даму деңгейімен және т.б. түсіндіру жеткіліксіз – бұл факторлар қаншалықты маңызды болса да, дәл сол объективті жағдайлар ол кезде Жерорта теңізі өңірінің көптеген жерлерінде, Грекияны айтпағанда, кең тараған болатын, бірақ демократия тек Афинада ғана гүлденді".<ref>[https://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/english/brbooks/brtid/IDBook.pdf "Fotopoulos Takis, ''Towards An Inclusive Democracy'', Cassell/Continuum, 1997, p. 194"] (PDF)</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] gbhsvorrlluuutu64etl7pcwghed46c 3486675 3486674 2025-07-07T08:29:44Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486675 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. * Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref name=":15">[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> * Сол сияқты, әйелдердің жағдайы да Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда төменірек болғаны байқалады. Спартада әйелдер көпшілік алдында дене жаттығуларына қатысқан – сондықтан [[Аристофан|Аристофанның]] «[[Лисистрата]]<nowiki/>» пьесасында афиналық әйелдер спарталық әріптестерінің күнге күйген, бұлшықетті денелеріне таңданады – және әйелдер өз атына мүлік иелене алған, ал Афинада бұл мүмкін емес еді. [[Мизогиния]] (әйелдерді кемсіту) Афинада ойлап табылмағанымен, сол кездегі басқа мемлекеттерге қарағанда Афинада мизогиния қаталдау болды деген пікір бар.<ref>Just, Roger (7 March 2008). ''[https://books.google.kz/books?id=-U6IAgAAQBAJ&q=worse+in+athens&redir_esc=y#v=snippet&q=worse%20in%20athens&f=false Women in Athenian Law and Life]'' Routledge. ISBN 978-1-134-93167-5.</ref> * Құлдық Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда кең таралған. Шынында да, шетелдік грек еместерді («[[Варварлар|варварларды]]<nowiki/>») жылжымалы мүлік ретінде пайдалану – яғни заттық [[Құлдық|құл]] ретінде – афиналық тәжірибе сияқты көрінеді. Бұл парадоксалды сұрақты туындатады: демократия құлдыққа «негізделген» бе? Құлдарға иелік ету, тіпті аз ғана құл ұстау байлықпен бірдей болмаса да, кедейлеу афиналықтардың өз уақыттарының көп бөлігін саяси өмірге арнауына мүмкіндік бергені анық сияқты.<ref>Rodriguez, Junius P. ''[https://books.google.kz/books?id=ATq5_6h2AT0C&dq=athens+democracy+++++slavery&pg=PA313&redir_esc=y <nowiki>The Historical Encyclopedia of World Slavery [2 Volumes]</nowiki>]'' Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-87436-885-7.</ref> Бірақ бұл қосымша уақыт демократия үшін шешуші болды ма, оны нақты айту мүмкін емес. Құл иеленудің кең таралуы сондай-ақ байлардың (нақты еңбек етуден бос азшылықтың) бос уақыттары кедей әріптестерін қанауға онша тәуелді болмауына да әсер етті. Жалақыға жұмыс істеу біреудің еркіне бағыну деп есептелгенімен, Афинада (б.з.д. VI ғасырдың басында Солонның реформаларынан кейін) борыштық құлдық жойылған еді. Азаматтар арасындағы жаңа теңдік түріне жол ашу демократияға алып келді, ал демократия, өз кезегінде, бос уақытқа қолжетімділікті бай мен кедей арасында белгілі бір дәрежеде теңестіру үшін жаңа құрал – заттық құлдықты қажет етті. Сенімді статистика болмағандықтан, осы байланыстардың бәрі жорамал болып қалады. Алайда, [[Корнелиус Касториадис]] атап өткендей, басқа қоғамдар да құл ұстаған, бірақ оларда демократия дамымаған. Құлдық мәселесіне қатысты да, бастапқыда афиналық әкелер құл әйелдерден туған балаларын азамат ретінде тіркей алған деген жорамал бар.<ref name=":15" /> XIX ғасырдан бастап, афиналық демократияның нұсқасы кейбір топтар тарапынан қазіргі қоғамдар әлі де қол жеткізе алмай жүрген мақсат ретінде қарастырылып келеді. Олар [[Өкілдік демократия|өкілдік демократияны]] афиналық үлгідегі [[Тікелей демократия|тікелей демократиямен]] толықтыруды немесе тіпті ауыстыруды қалайды, бәлкім [[Электронды демократия|электронды демократияны]] пайдалану арқылы. Басқа бір топ, керісінше, көптеген афиналықтардың үкіметке қатысуына рұқсат етілмегенін ескеріп, афиналық демократияны мүлде демократия деп есептемейді. "Афинамен салыстырулар жалғаса бермек, өйткені қоғамдар қазіргі жағдайларда демократияны жүзеге асыруға ұмтыла береді, ал олардың жетістіктері мен сәтсіздіктері талқыланып отырады."<ref name=":16">Grafton, Anthony; Most, Glenn W.; Settis, Salvatore ''[https://books.google.kz/books?id=LbqF8z2bq3sC&q=%22overlooking+the+fact+that%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22overlooking%20the%20fact%20that%22&f=false The Classical Tradition]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03572-0.</ref> Грек философы және белсендісі [[Такис Фотопулос]] былай деп уәж айтқан: "Афиналық демократияның түпкілікті сәтсіздігі әдеттегідей сыншылар айтатындай, демократияның ішкі қайшылықтарынан емес, керісінше, афиналық демократия ешқашан инклюзивті демократияға жетіліп үлгермегендіктен болды. Мұны жай ғана жетілмеген "объективті" жағдайлармен, өндіргіш күштердің төмен даму деңгейімен және т.б. түсіндіру жеткіліксіз – бұл факторлар қаншалықты маңызды болса да, дәл сол объективті жағдайлар ол кезде Жерорта теңізі өңірінің көптеген жерлерінде, Грекияны айтпағанда, кең тараған болатын, бірақ демократия тек Афинада ғана гүлденді".<ref>[https://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/english/brbooks/brtid/IDBook.pdf "Fotopoulos Takis, ''Towards An Inclusive Democracy'', Cassell/Continuum, 1997, p. 194"] (PDF)</ref> == Қалдырған ізі == XX ғасырдың ортасынан бастап, көпшілік мемлекеттер үкіметтерінің нақты құрамына қарамастан өздерін демократиялық деп жариялады. Алайда афиналық демократия жойылғаннан кейін оны жақсы басқару формасы ретінде бағалағандар аз болды.<ref>''Paul Cartledge.'' [https://www.bbc.co.uk/history/ancient/greeks/greekcritics_01.shtml Critics and Critiques of Athenian Democracy] ''www.bbc.co.uk''</ref> Билікті заңдастыру Платон мен Аристотельдің теріс сипаттамаларына қарсы тұратындай түрде тұжырымдалмады, олар демократияны байларды тонайтын кедейлердің билігі деп санаған. Демократия "ұжымдық тирания" ретінде қабылдана бастады. "XVIII ғасырдың соңына дейін демократия үнемі айыпталып келді." Кейде демократиялық элементтері бар аралас конституциялар дамыды, бірақ "ол азаматтардың өзін-өзі басқаруы дегенді білдірмеді".<ref name=":16" /> Афиналық демократия дәстүрі XVIII ғасырдағы көтерісшілердің зияткерлік негізінің маңызды бөлігі болды деп айту жаңсақ болар еді. Америка мен Франция көтерісшілеріне, сондай-ақ ағылшын радикалдарына шабыт берген классикалық үлгі Грекия емес, Рим болды, ал [[Цицерон]] мен [[Гай Юлий Цезарь|Цезарь]] дәуіріндегі [[Рим империясы|Рим]] демократия емес, республика болды. Осылайша, 1787 жылы Филадельфияда жиналған [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|Америка Құрама Штаттарының]] [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|негізін қалаушылар]] кеңесі Ареопаг кеңесін емес, кейіннен [[Капитолий (Вашингтон)|Капитолийде]] жиналатын [[Сенат|Сенатты]] құрды.<ref>Hansen, Mogens Herman. ''[https://books.google.kz/books?id=8lPaSAnZg28C&q=%22it+would+be+misleading+%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22it%20would%20be%20misleading%20%22&f=false The Tradition of Ancient Greek Democracy and Its Importance for Modern Democracy]'' Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. ISBN 978-87-7304-320-2.</ref> [[Жан-Жак Руссо|Руссоның]] (1712–1778) ізімен, "демократия билік жүргізуге халықтың тікелей қатысуы емес, халық егемендігімен байланыстырыла бастады". == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] fwq2m3ilybmacf1nxq9xzkiptev7lj6 3486676 3486675 2025-07-07T08:37:49Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486676 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан құлатылды, алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]]<nowiki/>б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. * Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref name=":15">[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> * Сол сияқты, әйелдердің жағдайы да Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда төменірек болғаны байқалады. Спартада әйелдер көпшілік алдында дене жаттығуларына қатысқан – сондықтан [[Аристофан|Аристофанның]] «[[Лисистрата]]<nowiki/>» пьесасында афиналық әйелдер спарталық әріптестерінің күнге күйген, бұлшықетті денелеріне таңданады – және әйелдер өз атына мүлік иелене алған, ал Афинада бұл мүмкін емес еді. [[Мизогиния]] (әйелдерді кемсіту) Афинада ойлап табылмағанымен, сол кездегі басқа мемлекеттерге қарағанда Афинада мизогиния қаталдау болды деген пікір бар.<ref>Just, Roger (7 March 2008). ''[https://books.google.kz/books?id=-U6IAgAAQBAJ&q=worse+in+athens&redir_esc=y#v=snippet&q=worse%20in%20athens&f=false Women in Athenian Law and Life]'' Routledge. ISBN 978-1-134-93167-5.</ref> * Құлдық Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда кең таралған. Шынында да, шетелдік грек еместерді («[[Варварлар|варварларды]]<nowiki/>») жылжымалы мүлік ретінде пайдалану – яғни заттық [[Құлдық|құл]] ретінде – афиналық тәжірибе сияқты көрінеді. Бұл парадоксалды сұрақты туындатады: демократия құлдыққа «негізделген» бе? Құлдарға иелік ету, тіпті аз ғана құл ұстау байлықпен бірдей болмаса да, кедейлеу афиналықтардың өз уақыттарының көп бөлігін саяси өмірге арнауына мүмкіндік бергені анық сияқты.<ref>Rodriguez, Junius P. ''[https://books.google.kz/books?id=ATq5_6h2AT0C&dq=athens+democracy+++++slavery&pg=PA313&redir_esc=y <nowiki>The Historical Encyclopedia of World Slavery [2 Volumes]</nowiki>]'' Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-87436-885-7.</ref> Бірақ бұл қосымша уақыт демократия үшін шешуші болды ма, оны нақты айту мүмкін емес. Құл иеленудің кең таралуы сондай-ақ байлардың (нақты еңбек етуден бос азшылықтың) бос уақыттары кедей әріптестерін қанауға онша тәуелді болмауына да әсер етті. Жалақыға жұмыс істеу біреудің еркіне бағыну деп есептелгенімен, Афинада (б.з.д. VI ғасырдың басында Солонның реформаларынан кейін) борыштық құлдық жойылған еді. Азаматтар арасындағы жаңа теңдік түріне жол ашу демократияға алып келді, ал демократия, өз кезегінде, бос уақытқа қолжетімділікті бай мен кедей арасында белгілі бір дәрежеде теңестіру үшін жаңа құрал – заттық құлдықты қажет етті. Сенімді статистика болмағандықтан, осы байланыстардың бәрі жорамал болып қалады. Алайда, [[Корнелиус Касториадис]] атап өткендей, басқа қоғамдар да құл ұстаған, бірақ оларда демократия дамымаған. Құлдық мәселесіне қатысты да, бастапқыда афиналық әкелер құл әйелдерден туған балаларын азамат ретінде тіркей алған деген жорамал бар.<ref name=":15" /> XIX ғасырдан бастап, афиналық демократияның нұсқасы кейбір топтар тарапынан қазіргі қоғамдар әлі де қол жеткізе алмай жүрген мақсат ретінде қарастырылып келеді. Олар [[Өкілдік демократия|өкілдік демократияны]] афиналық үлгідегі [[Тікелей демократия|тікелей демократиямен]] толықтыруды немесе тіпті ауыстыруды қалайды, бәлкім [[Электронды демократия|электронды демократияны]] пайдалану арқылы. Басқа бір топ, керісінше, көптеген афиналықтардың үкіметке қатысуына рұқсат етілмегенін ескеріп, афиналық демократияны мүлде демократия деп есептемейді. "Афинамен салыстырулар жалғаса бермек, өйткені қоғамдар қазіргі жағдайларда демократияны жүзеге асыруға ұмтыла береді, ал олардың жетістіктері мен сәтсіздіктері талқыланып отырады."<ref name=":16">Grafton, Anthony; Most, Glenn W.; Settis, Salvatore ''[https://books.google.kz/books?id=LbqF8z2bq3sC&q=%22overlooking+the+fact+that%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22overlooking%20the%20fact%20that%22&f=false The Classical Tradition]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03572-0.</ref> Грек философы және белсендісі [[Такис Фотопулос]] былай деп уәж айтқан: "Афиналық демократияның түпкілікті сәтсіздігі әдеттегідей сыншылар айтатындай, демократияның ішкі қайшылықтарынан емес, керісінше, афиналық демократия ешқашан инклюзивті демократияға жетіліп үлгермегендіктен болды. Мұны жай ғана жетілмеген "объективті" жағдайлармен, өндіргіш күштердің төмен даму деңгейімен және т.б. түсіндіру жеткіліксіз – бұл факторлар қаншалықты маңызды болса да, дәл сол объективті жағдайлар ол кезде Жерорта теңізі өңірінің көптеген жерлерінде, Грекияны айтпағанда, кең тараған болатын, бірақ демократия тек Афинада ғана гүлденді".<ref>[https://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/english/brbooks/brtid/IDBook.pdf "Fotopoulos Takis, ''Towards An Inclusive Democracy'', Cassell/Continuum, 1997, p. 194"] (PDF)</ref> == Мұрасы == XX ғасырдың ортасынан бастап, көпшілік мемлекеттер үкіметтерінің нақты құрамына қарамастан өздерін демократиялық деп жариялады. Алайда афиналық демократия жойылғаннан кейін оны жақсы басқару формасы ретінде бағалағандар аз болды.<ref>''Paul Cartledge.'' [https://www.bbc.co.uk/history/ancient/greeks/greekcritics_01.shtml Critics and Critiques of Athenian Democracy] ''www.bbc.co.uk''</ref> Билікті заңдастыру Платон мен Аристотельдің теріс сипаттамаларына қарсы тұратындай түрде тұжырымдалмады, олар демократияны байларды тонайтын кедейлердің билігі деп санаған. Демократия "ұжымдық тирания" ретінде қабылдана бастады. "XVIII ғасырдың соңына дейін демократия үнемі айыпталып келді." Кейде демократиялық элементтері бар аралас конституциялар дамыды, бірақ "ол азаматтардың өзін-өзі басқаруы дегенді білдірмеді".<ref name=":16" /> Афиналық демократия дәстүрі XVIII ғасырдағы көтерісшілердің зияткерлік негізінің маңызды бөлігі болды деп айту жаңсақ болар еді. Америка мен Франция көтерісшілеріне, сондай-ақ ағылшын радикалдарына шабыт берген классикалық үлгі Грекия емес, Рим болды, ал [[Цицерон]] мен [[Гай Юлий Цезарь|Цезарь]] дәуіріндегі [[Рим империясы|Рим]] демократия емес, республика болды. Осылайша, 1787 жылы Филадельфияда жиналған [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|Америка Құрама Штаттарының]] [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|негізін қалаушылар]] кеңесі Ареопаг кеңесін емес, кейіннен [[Капитолий (Вашингтон)|Капитолийде]] жиналатын [[Сенат|Сенатты]] құрды.<ref>Hansen, Mogens Herman. ''[https://books.google.kz/books?id=8lPaSAnZg28C&q=%22it+would+be+misleading+%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22it%20would%20be%20misleading%20%22&f=false The Tradition of Ancient Greek Democracy and Its Importance for Modern Democracy]'' Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. ISBN 978-87-7304-320-2.</ref> [[Жан-Жак Руссо|Руссоның]] (1712–1778) ізімен, "демократия билік жүргізуге халықтың тікелей қатысуы емес, халық егемендігімен байланыстырыла бастады". Бірқатар неміс философтары мен ақындары ежелгі Афинадағы өмірдің толыққанды болмысын көріп, одан ләззат алды, және көп ұзамай "ағылшын либералдары афиналықтарды қолдайтын жаңа уәж ұсынды". Қарсы тарапта, [[Сэмюэл Джонсон]] сияқты ойшылдар демократиялық шешім қабылдайтын органдардың надандығына алаңдады, бірақ "[[Томас Бабингтон Маколей|Маколей]], [[Джон Стюарт Милль]] және [[Джордж Грот]] афиналық демократияның басты күші азаматтардың жоғары мәдени деңгейінде жатыр деп білді және Британияда ежелгі афиналықтар жеткен деңгейге ұқсас ортақ азаматтық сананы қалыптастыра алатын білім беру жүйесін жақсартуды ұсынды".<ref>Euben, J. Peter; Wallach, John R.; Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=9OhhSc1ds4QC&dq=grote++athenian+democracy&pg=PA96&redir_esc=y#v=onepage&q=grote%20%20athenian%20democracy&f=false Athenian Political Thought and the Reconstruction of American Democracy]'' Cornell University Press. ISBN 0-8014-8179-1.</ref> Джордж Гроут өзінің "Грекия тарихы" (1846–1856) еңбегінде "афиналық демократия — кедейлердің тираниясы да, тобырдың билігі де емес" деп мәлімдеді. Ол әрбір азаматқа дауыс беру құқығын беру арқылы ғана мемлекет жалпы мүдде үшін басқарылатынын дәлелдеуге болады деп есептеді. Кейінірек, [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] аяқталғанға дейін демократия ежелгі тарихи контекстен ажыратыла бастады. Осыдан кейін ол саяси билікті ұйымдастырудың көптеген ықтимал тәсілдерінің бірі ғана болуды доғарды. Оның орнына, демократия теңдікке негізделген қоғамдағы жалғыз мүмкін саяси жүйеге айналды.<ref>Vlassopoulos, Kostas. ''[https://books.google.kz/books?id=hkuPnwa3k00C&dq=Politics:+Antiquity+and+Its+Legacy&pg=PP1&redir_esc=y#v=onepage&q=Politics%3A%20Antiquity%20and%20Its%20Legacy&f=false Politics: Antiquity and Its Legacy]'' Oxford University Press. ISBN 978-0-19-988870-2.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] tcgglzildvtlhapqoghjbl88pmazdrf 3486685 3486676 2025-07-07T08:54:51Z Epoxa-HH 100258 қосымша ақпарат және сілтемелер 3486685 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AGMA Stèle de la démocratie.jpg|thumb|220px|right|«Демократия стеласы» деп аталатын [[барельеф|барельефте]] Демос (халықтың бейнесі) пен Демократияның тұлғаландыруы бейнеленген: Демократия Демосқа тәж кигізіп тұр. [[Агора мұражайы (Афина)|Афинаның Агора мұражайы]].]] '''Афиналық демократия''' б.з.д. VI ғасыр шамасында [[Ежелгі Грекия|Грекиядағы]] [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекет]] ([[Полис (ежелгі қала)|полис]]) — [[Ежелгі Афина|Афинада]] дамыды. Бұл жүйе Афина қаласын және оны қоршаған [[Аттика]] аумағын қамтыды және еркіндік, теңдік пен қауіпсіздікті қолдауға негізделді.<ref>Alwine, Andrew T. (2016). [https://www.jstor.org/stable/44157490 "Freedom and Patronage in the Athenian Democracy".] ''The Journal of Hellenic Studies''. '''136''': 1–17. ISSN 0075-4269.</ref> Афина — ежелгі Грекиядағы демократиялық қала-мемлекеттердің ішіндегі ең танымалы болғанымен, жалғыз немесе ең алғашқысы емес еді; Афинаға дейін де бірнеше басқа полистер демократиялық конституциялар енгізген болатын.<ref>Robinson, Eric W. (1997). ''The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens''. Historia – Einzelschriften. Stuttgart, Germany: Franz Steiner Verlag. ISBN 978-3515069519.</ref><ref>Robinson, Eric W. (2011). ''Democracy beyond Athens: Popular Government in the Greek Classical Age''. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 978-0521843317.</ref> Б.з.д. IV ғасырдың соңына қарай, бар болғаны мыңнан астам грек қалаларының жартысына жуығы демократиялық басқару жүйесін қолданған болуы мүмкін.<ref>Josiah Ober, ''The Rise and Fall of Classical Greece'' (2015) Princeton University Press.</ref> Афинада [[Заңнама|заң шығару]] мен [[Атқарушы билік|атқарушы билікке]] негізделген [[саяси жүйе]] болған. Саяси қатысу құқығы тек ересек, еркін ер адамдарға берілген (яғни [[Метек|метектерге]], әйелдерге және құлдарға берілмеген). Осындай азаматтар бүкіл ересек халықтың шамамен 30 пайызынан аспаған деп есептеледі.<ref name=":4">Thorley, John (2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&pg=PA74&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Athenian Democracy]'' Lancaster Pamphlets in Ancient History. Routledge. p. 74. ISBN 978-1-13-479335-8.</ref> Афиналық демократияның дамуына б.з.д. 594 жылы [[Солон]], б.з.д. 508–507 жылдары [[Клисфен]] және б.з.д. 462 жылы [[Эфиальт]] маңызды үлес қосты.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/place/ancient-Greece "Ancient Greek civilization – The reforms of Cleisthenes".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Клисфен азаматтарды байлығына емес, тұрған жеріне қарай он топқа бөліп, ақсүйектердің шексіз билігін шектеді.<ref name=":0" /> Афиналық демократияның ең ұзақ мерзімді басшысы — [[Перикл]] болды. Оның өлімінен кейін, [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] соңына қарай, демократия екі рет — б.з.д. 411 және 404 жылдары — қысқа уақытқа [[Олигархия|олигархиялық]] төңкерістермен үзіліске ұшырады. Кейінірек [[Евклид (архонт)|Евклид]] тұсында демократия қалпына келтірілді, бірақ біршама өзгеріске ұшырады. Бүгінгі таңда бізге белгілі демократияның ең егжей-тегжейлі сипаттамалары осы IV ғасырдағы өзгертілген үлгіге қатысты, Перикл дәуіріндегісіне емес. Б.з.д. 322 жылы [[Ежелгі Македония|македониялықтар]] демократияны жойды. Кейін Афинаның саяси институттары қайта жанданды, бірақ олардың бастапқы демократиялық үлгіге қаншалықты сәйкес келгені — пікірталас тудыратын мәселе. == Этимологиясы == «[[Демократия]]<nowiki/>» сөзі ([[Грек тілі|грекше]]: ''dēmokratia'', δημοκρατία) екі құрамдас бөліктен тұрады: ''dêmos'' (δῆμος — дәстүрлі түрде «халық» немесе «қала тұрғындары» деп түсіндіріледі) және ''krátos'' (κράτος — «күш», «билік» деген мағынада). Сондықтан бұл сөз тура мағынасында «халық билігі» дегенді білдіреді. «Монархия» және «олигархия» сияқты сөздердегі екінші бөлік — ''archē'' (ἀρχή), бұл сөз бастапқыда «бастау», «бірінші нәрсе» дегенді білдірген және сол арқылы «басты орын», «билік», «егемендік» мағынасын алған. Осы ұқсастық негізінде Афина демократтары енгізген жаңа басқару формасына ''«демархия»'' (δημαρχία) ұғымы қолданылар еді деп күтуге болады. Алайда бұл сөз сол кезде-ақ басқа мағынаға ие болған: ол [[Муниципалитет|қалалық]] магистраттың лауазымы немесе [[Мэр|мэрлік]] қызмет ретінде қолданылған (қазіргі заманда ''«демархия»'' сөзі жаңа мағынаға ие болған). Басқару жүйелері алғаш демократиялық деп танылған кезде «демократия» сөзі нақты қолданыста болған-болмағаны белгісіз. Бұл ұғымның алғашқы тұжырымды түрде қолданылуы шамамен б.з.д. 470 жылдарға, [[Эсхил|Эсхилдің]] ''«[[Жалбарынушылар (Эсхил)|Жалбарынушылар]]<nowiki/>»'' трагедиясына (604-жол) тиесілі деп есептеледі. Онда хор былай дейді: ''dēmou kratousa cheir'' (δήμου κρατούσα χειρ) — бұл шамамен «халық билік жүргізіп тұрған қол» дегенге саяды. Пьеса контекстінде бұл жол патша кез келген маңызды шешімді (мұнда — Данаос қыздарын Аргосқа қабылдау мәселесі) қабылдамас бұрын, халық жиналысынан рұқсат алуы тиіс екенін білдіреді. Яғни, халық жиналысы арқылы жүзеге асатын билік патшаның шешіміне [[вето]] қоя алады. Бұл сөз одан кейін [[Геродот|Геродоттың]] еңбектерінде де кездеседі (''[[Тарих (Геродот)|Тарих]]'', 6.43.3) — әрі етістік, әрі зат есім түрінде: ''dēmokrateomai'' (δημοκρατέομαι) — «мен демократияға қатысамын» және ''dēmokratia'' (δημοκρατία) — «демократия». Бұл ұғым үшін бұған дейін қолданылған сөз — [[Изономия|''изономия'']] (isonomia), яғни «барлық азаматтардың заң алдындағы теңдігі». Геродот бұл сөзді де талқылауында атап өтеді.<ref>Vlastos, Gregory (1953). [https://www.jstor.org/stable/292054?origin=crossref "Isonomia".] ''American Journal of Philology''. '''74''' (4): 337–366.</ref> Шамамен б.з.д. 460 жылдары ''Демократ'' (Δημοκράτης) есімді адам белгілі болған,<ref>Raaflaub, Kurt A. (2007). "The Breakthrough of Demokratia in Mid-Fifth-Century Athens". In Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert (eds.). ''Origins of Democracy in Ancient Greece''. Berkeley: University of California Press. p. 112.</ref> оның есімі демократиялық сенімді білдіру мақсатында ойлап табылған болуы мүмкін. Бұл есім [[Эолида|Эолидалық]] [[Темнос]] қаласында да кездеседі.<ref>[[Ксенофонт]], ''Anabasis'' 4.4.15.</ref> == Тарихы == === Қалыптасуы === {{Multiple image | direction = vertical | width = 250 | image1 = Draco engraving from 1833 (cropped).jpg | caption1 = [[Драконт]]. Қашалып жасалған портрет, 1833 жыл | image2 = Solon demands to pledge respect for his laws.jpg | caption2 = «[[Солон]] өз заңдарына құрметпен қарауға ант беруді талап етуде», кітап иллюстрациясы (Аугсбург, 1832 ж.) | image3 = Cleisthenes.jpg | caption3 = '''Афина демократиясының атасы''' ретінде танылған [[Клисфен|Клисфеннің]] қазіргі заманғы [[бюст|бюсті]] — [[Огайо]] [[АҚШ штаттарының тізімі|штатының]] астанасы [[Колумбус (Огайо)|Колумбус]] қаласындағы [[Огайо штатының Капитолийі|Капитолий]] ғимаратында көрмеге қойылған. | align = right | perrow = 2 | total_width = | caption_align = center }} Ежелгі Грекияда демократиялық басқару жүйесін енгізген жалғыз [[Полис (ежелгі қала)|полис]] Афина емес еді. [[Аристотель]] басқа да қалалардың демократиялық басқару формасын қабылдағанын атап өтеді. Дегенмен, демократиялық институттардың қалыптасуы туралы жалпы тарихи баяндаулар көбінесе Афинаға сүйенеді, өйткені дәл осы қала-мемлекеттің жүйесі толық тарихи жазбалармен жақсы құжатталған. Оның ішінде, бізге дейін жеткен жалғыз толық «конституция» — Аристотель мен оның шәкірттері б.з.д. IV ғасырда жинақтаған «[[Конституциялар (Аристотель)|Конституциялар]]<nowiki/>» (''Politeiai'') жинағының бір бөлігі ретінде сақталған.<ref>Clarke, Paul Barry; Foweraker, Joe. ''[https://books.google.kz/books?id=qry16UDq83EC&redir_esc=y Encyclopedia of Democratic Thought]'' Routledge. ISBN 978-1-136-90863-7.</ref> Афинада алғашқы демократиялық басқару жүйесі пайда болғанға дейін, билік [[Архонт|архонттар]] деп аталатын бірқатар лауазым иелерінің<ref name=":12">[https://www.britannica.com/topic/archon-ancient-Greek-magistrate "Archon | Ancient Greek Magistrates & Role in Athenian Democracy | Britannica"] ''www.britannica.com''.</ref> және архонттық қызмет мерзімін аяқтағандардан құралған [[Ареопаг]] кеңесінің қолында болған. Бұл мекемелердің мүшелері, әдетте, ақсүйектер қатарынан шығатын. Б.з.д. 621 жылы [[Драконт]] бұрынғы [[Дәстүрлі (ауызекі) құқық|ауызша құқық]] жүйесінің орнына заңдарды [[Кодекс|жазбаша түрде]] енгізіп, оларды тек [[сот]] арқылы ғана жүзеге асыру тәртібін орнатты.<ref name=":1">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 10.</ref><ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&redir_esc=y The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Кейіннен «[[Драконт заңдары]]<nowiki/>» деп аталған бұл заңдар өте қатал әрі шектеуші болған, сондықтан олардың көпшілігі кейіннен күшін жойды. Соған қарамастан, жазбаша заңдар кодексі — өз заманы үшін жаңалық болып саналып, Афиналық демократияның ең алғашқы қадамдарының бірі ретінде бағаланады.<ref>[https://www.britannica.com/topic/Draconian-laws "Draconian laws | Definition & Facts".] ''Encyclopedia Britannica''.</ref> Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] бас архонт болып тағайындалып, Афина қоғамындағы теңсіздікке байланысты туындап келе жатқан қайшылықтарды жеңілдету мақсатында экономикалық және конституциялық реформалар жасай бастады. Оның реформалары азаматтықты жаңаша анықтап берді: Аттикадағы әрбір еркін тұрғын саяси қызмет атқаруға мүмкіндік алды — яғни, Афина азаматтары халық жиналыстарына қатысу құқығына ие болды. Солонның мақсаты — үкіметке тек ақсүйектер ғана емес, мүлікке ие басқа да азаматтық топтарды да қатыстыру арқылы ақсүйек отбасылардың ықпалын әлсірету еді. Ол қоғамды төрт мүліктік топқа бөлді: # [[Пентакосиомедимн|Пентакосиомедимндер]] — ең байлар (жылдық табысы кем дегенде 500 [[медимн]]) # [[Гиппейлер]] — атпен әскерге шығатындар (300–500 медимн) # [[Зеугиттер]] — орташа жер иелері (200–300 медимн) # [[Феттер]] — ең кедей еркін азаматтар (200 медимннен аз табысы бар)<ref>Thorley, John (2004). ''Athenian democracy'' (2nd ed.). London & New York: Routledge. ISBN 0-203-62256-1.</ref> Бұл жүйе саяси құқықтар мен міндеттерді азаматтардың байлығына қарай бөлуді енгізді және Афинадағы кейінгі демократиялық құрылымның негізін қалады. Солон бұрын тек ақсүйектерге тән болған саяси рөлдерді жері бар әрбір еркін азаматқа беру арқылы қала-мемлекеттің әлеуметтік құрылымын түбегейлі өзгертті. Оның реформалары аясында күнделікті басқару істерін жүргізіп, саяси күн тәртібін айқындайтын орган ретінде [[буле]] (400 адамнан тұратын кеңес; әрбір төрт филаның 100 өкілі) құрылды.<ref name=":1" /> Бұған дейін осы рөлді атқарған Ареопаг кеңесі сақталып қалды, бірақ енді оның міндеті «заңдарды қорғау» қызметімен шектелді.<ref>[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Areopagus-Greek-council Areopagus.]</ref> Солон демократияға қосқан тағы бір маңызды үлесі — [[Экклесия]] немесе Халық жиналысын құруы болды. Бұл жиналысқа барлық ер азаматтардың қатысуына мүмкіндік берілді. Бұл ретте халық жиналыстарында талқыланған мәселелер ауқымы өте кең болды. Және де, ареопаг халық билік органдары тарапынан енгізілген жаңалықтар мемлекеттің негізін шайқалтпауын қадағалайтын саяси жүйенің консервативті, тежеуші элементі ретінде сақталса да, азаматтардың және әлеуметтік топтардың әлдеқайда көбірек саны полис өміріне ықпал ете бастады. Солон сондай-ақ елеулі экономикалық реформалар жасады: барлық бұрынғы қарыздарды жойды, қарызға байланысты құлдыққа түскендерді босатты, адамның өзін кепілге қою арқылы қарыз алу тәжірибесіне тыйым салды. Бұл өзгерістер Афина қоғамындағы қарыздық құлдық пен экономикалық теңсіздікті қайта құрылымдау үшін жасалған болатын.<ref name=":11">[[Британника энциклопедиясы]], [https://www.britannica.com/topic/Solons-laws Solon’s laws]</ref> Осылайша, саяси жүйені демократияландыру жолында айқын қадам жасалды. Дегенмен, жаңа тәртіптер бірден орныққан жоқ және әлі де болса екіге бөлінген афиналық қоғамды қанағаттандырмады. Халық демократияны одан әрі күшейтуді талап етті, ал бұрынғы тәртіптерді жақтаушылар өз құқықтарының бұзылғанын сезінді. Осындай бірліктің болмауын б.з.д. 561 жылы енді ғана қалыптаса бастаған афиналық демократия [[Тирания|тиран]] [[Писистрат]] тарапынан ең радикалды кедей демостың қолдауымен құлатылды. Солон енгізген кейбір қағидалар сақталып қалды, алайда барлық маңызды лауазымдар жоғарғы билеушімен туыстық негіз бойынша тағайындалды.<ref>''В. В. Латышев.'' Очерк греческих древностей. — Алетейя, 1997. — Т. 1.</ref><ref>''Плутарх.'' Сравнительные жизнеописания в двух томах. — 2. — Наука, 1994. — Т. 1.</ref> Алайда оның ұлы [[Гиппий (тиран)|Гиппий]] б.з.д. 510 жылы қуылғаннан кейін демократия қайта қалпына келтірілді. Б.з.д. 508 және 507 жылдары [[Клисфен]] реформалар жүргізіп, ақсүйек әулеттердің үстемдігін әлсіретті және әрбір афиналық азаматты қаланың басқаруымен тікелей байланыстырып қойды. Клисфен Аттикадағы барлық еркін тұрғындарды Афина азаматтары ретінде ресми түрде мойындады, бұл оларға саяси құқық пен азаматтық бірлік сезімін берді.<ref>Farrar, Cynthia (1 December 1988). ''[https://books.google.kz/books?id=Bp04AAAAIAAJ&q=%22ensuing+conflict+was%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22ensuing%20conflict%20was%22&f=false The Origins of Democratic Thinking: The Invention of Politics in Classical Athens]'' ISBN 978-0-521-37584-9.</ref> Ол бұл мақсатқа жету үшін дәстүрлі рулық ([[фила]]) бөліністердің саяси рөлін жойып, олардың орнына он жаңа фила құрды. Әрбір жаңа фила шамамен үш [[Триттия|триттиядан]] (географиялық аудан) құралды, ал әр триттия бірнеше [[Дем (Жер аймағы)|демнен]] (кіші әкімшілік бірлік) тұрды. 18 жастан асқан әрбір ер азамат өзі тіркелген демге ресми түрде жазылуға міндетті болды. Бұл жүйе азаматтардың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз ететін маңызды негізге айналды.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Үшінші реформалар жиынтығы б.з.д. 462/1 жылы [[Эфиальт|Эфиальттің]] бастамасымен жүзеге асырылды. Эфиальттің қарсыластары сол кезде спарталықтарға көмек көрсету мақсатында қаладан тыс жерде жүргенде, ол Экклесияны (халық жиналысын) Ареопаг кеңесінің өкілеттігін шектеуге көндірді. Осы реформаның нәтижесінде Ареопагтың билігі тек кісі өлтіру және қасиетті заттарға қол сұғу (қасиеттілікке қол сұғушылық) істерін қарайтын қылмыстық сот ретіндегі қызметімен шектелді.<ref name=":13">Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 55–56</ref> Сол уақытта немесе көп ұзамай, Ареопаг кеңесінің құрамына мүлік цензі төмен азаматтар да қабылданатын болды — бұл бұрын тек жоғары мүлік санатына жататын азаматтарға тән болған артықшылықты жойып, кеңес құрамын демократияландыруға бағытталған маңызды қадам еді. Б.з.д. 413 жылы Афинаның [[Сицилия жорығы|Сицилия жорығында]] күйрете жеңілуінен кейін, кейбір азаматтар қаланы құлдырауға әкеліп жатыр деп есептеген радикалды демократияны шектеу шараларын қолға алды. Бастапқыда бұл әрекеттер конституциялық жолмен жүзеге асырылса да, ақыры [[Б.з.д. 411 жылғы Афинадағы төңкеріс|б.з.д. 411 жылы болған төңкеріспен]] Афинада 400 Кеңесі атты олигархиялық үкімет құрылды. Алайда бұл [[олигархия]] төрт-ақ ай өмір сүріп, оның орнына қайтадан демократиялық сипаттағы үкімет келді. Афинада демократиялық басқару жүйесі б.з.д. 404 жылы Спартаға тізе бүккенге дейін жалғасты. Осы кезде билік «[[Отыз тиран]]<nowiki/>» деп аталған, Спартаға жақтас олигархтардың қолына өтті.<ref>Blackwell, Christopher. [https://brewminate.com/the-development-of-athenian-democracy/ "The Development of Athenian Democracy".] ''brewminate.com''</ref> Бірақ бір жылдан кейін, демократияны жақтаушылар билікті қайтарып алды, және б.з.д. 338 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипптің]] [[Ежелгі Македония|Македония]] әскері Афинаны жаулап алғанға дейін демократиялық басқару жүйесі өз жалғасын тапты. === Қазіргі заманғы демократиямен байланысы === Қазіргі заманғы демократия өзінің түп-тамырымен ежелгі Афина түп-негіздеріне сүйенсе де, ол қазіргі басқару талаптарына сай бейімделіп дамыды. Афина демократиясының басты ерекшелігі — тікелей қатысу болған, алайда бұл жүйе жиі [[Тобыр психологиясы|тобыр психологиясының]] әсері мен шешімдерді асығыс қабылдау сияқты қиындықтарға тап болатын. Ал қазіргі демократиялық жүйелер билік тармақтарының арасында тепе-теңдік пен [[Биліктердің бөлінуі|өзара бақылау]] қағидатын басты орынға қояды. Мұндай құрылымдар шешімдердің терең талқылау мен байыпты ой елегінен өткізуге негізделуін қамтамасыз етуге тырысады, осылайша қоғамдық пікірдің ықпалымен қабылданатын асығыс шешімдердің алдын алуға бағытталған. Сонымен қатар, қазіргі демократиялық мемлекеттер түрлі көзқарастарды ескеретін жүйелер қалыптастырған, бұл өз кезегінде биліктің аз ғана топтың қолында шоғырлану қаупін төмендетіп, саяси жағынан саналы сайлаушыны тәрбиелеуге септігін тигізеді.<ref>Cary, M (1927). [https://www.jstor.org/stable/24400152 "Athenian Democracy".] ''History''. NEW SERIES, Vol. 12, No. 47 (OCTOBER, 1927), pp. 206-214 (9 pages)</ref> === Салдары === Б.з.д. 336 жылы [[Макендондық Филипп II|II Филипп]] грек полистерінің коалициясын бастап Парсыға қарсы соғыс жариялады, алайда бұл одақта грек әскерлері өз қалаларының адалдығы үшін кепілдік ретінде де қарастырылды. Кейінірек [[Ескендір Зұлқарнайын|Ұлы Александр]] мен Афина арасындағы қатынастар нашарлай түсті — әсіресе ол б.з.д. 324 жылы [[Вавилон|Вавилонға]] оралғаннан кейін. Александр қайтыс болған соң, Афина мен Спарта бірнеше қала-мемлекетпен бірігіп Македонияға қарсы соғыс ашты, бірақ жеңіліп қалды.<ref name=":3">Habicht, Christian. ''[https://books.google.kz/books?id=--Hay8eZ5loC&q=%22athenians+completely%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22athenians%20completely%22&f=false Athens from Alexander to Antony]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05111-9</ref> Нәтижесінде Афина эллинистік бақылауға өтті. Македония патшасы қалада саяси басқарушы ретінде жергілікті өкіл тағайындады. Мысалы, [[Кассандр]] тағайындаған [[Деметрий Фалерлік|Фалерлік Деметрий]] дәстүрлі афиналық саяси институттардың сыртқы құрылымын сақтағанымен, халық оларды Македонияның қуыршақ билеушілері деп санады. Кейінірек [[Деметрий I Полиоркет|Деметрий Поллиоркет]] Кассандрдың Афинадағы билігін жойып, Деметрий Фалерлік жер аударылып, б.з.д. 307 жылы демократия қалпына келтірілді. Алайда бұл кезеңге қарай Афина саяси жағынан әлсіз, ықпалсыз қалаға айналып кеткен еді.<ref>Green, Peter (1 December 1990). ''[https://books.google.kz/books?id=1QOvJ14Jxv8C&q=%22backed+puppet+dictator%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22backed%20puppet%20dictator%22&f=false Alexander to Actium: The Historical Evolution of the Hellenistic Age]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-08349-3.</ref> Мұның бір мысалы: сол 307 жылы Македония мен Мысырдың қолдауына ие болу мақсатында үш жаңа [[фила]] (ру) құрылды. Оның екеуі — Македония патшасы мен оның ұлына, ал үшіншісі — Мысыр патшасына арналып аталған. Алайда, б.з.д. 200 жылы [[Ежелгі Рим|Рим]] Македониямен соғыс бастаған кезде, афиналықтар бұрын құрылған екі филаны (Македония патшасы мен ұлына арналған) таратып, он екінші жаңа филаны [[Пергам]] патшасының құрметіне құрды. Афина Рим жағында екенін жариялады, және б.з.д. 146 жылы қала «автономды одақтас қала» (лат. ''civitas foederata'') мәртебесін алды, бұл оған ішкі істерін өз бетінше басқаруға мүмкіндік берді. Бұл мәртебе Афинаға демократияның сыртқы формаларын сақтауға мүмкіндік берді, дегенмен Рим билігі қаланың ақсүйектерін күшейтетін конституцияны қамтамасыз етті.<ref name=":2">[https://books.google.kz/books?id=3hs9AAAAIAAJ&dq=athenian+democracy+rome&pg=PA447&redir_esc=y#v=onepage&q=athenian%20democracy%20rome&f=false A Companion to Greek Studies] Edited by Leonard Whibley. Cambridge University Press.</ref> Рим билігі тұсында [[Архонт|архонттар]] жоғары лауазым иелері болып қала берді. Олар сайланып тұрды, тіпті [[Домициан]] мен [[Адриан]] сияқты шетелдіктер де бұл қызметті құрметті атақ ретінде иеленген. Төрт архонт сот істерін жүргізуге жауапты болды. Кеңес (оның құрамы әр кезеңде 300 бен 750 аралығында өзгеріп отырды) жеребе арқылы тағайындалды. Алайда ол өзінің маңыздылығын жоғалтып, оның орнын [[Ареопаг]] басты — бұл кеңес сайланған архонттардан құрылып, ақсүйектік сипатта болды және кең өкілеттіктерге ие болды. Адриан тұсынан бастап қала қаржысын императорлық бақылаушы (куратор) қадағалайтын болды. Рим империясы құлағаннан кейін де ежелгі конституцияның сұлбасы сақталып, архонттар мен Ареопаг кеңесі өз қызметін жалғастыра берді.<ref name=":2" /> Б.з.д. 88 жылы философ [[Афенион|Афенионның]] басшылығымен төңкеріс болды. Ол өзін [[Тирания|тиран]] ретінде жариялап, [[Экклесия|Экклесияны]] (Халық жиналысын) өз қалауынша лауазымдарға адамдар тағайындауға көндірді. Афенион [[Понт]] патшасы [[VI Митридат|Митридатпен]] одақтасып, Римге қарсы соғыс ашты. Соғыс барысында Афенион қаза тауып, оның орнын [[Аристион]] басты. Римнің жеңімпаз қолбасшысы [[Публий Корнелий Сулла]] афиналықтарды құлдыққа сатпады және өмірлерін сақтап қалды. Сонымен қатар, ол б.з.д. 86 жылы бұрынғы үкіметті қалпына келтірді.<ref>Cartledge, Paul; Garnsey, Peter; Gruen, Erich S. ''[https://books.google.kz/books?id=LNCv7A05JWoC&dq=athens++%22athenion%22+88+bc&pg=PA145&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20%20%22athenion%22%2088%20bc&f=false Hellenistic Constructs: Essays in Culture, History, and Historiography]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-20676-2.</ref> Алайда [[Октавиан Август]] кезінде Рим империяға айналған соң, Афинаның ресми тәуелсіздігі жойылып, оның басқару жүйесі римдік муниципалитеттердің типтік үлгісіне көшті. Қалада [[Декуриондар (Рим әкімшілігі)|декуриондар]] сенаты құрылып, әкімшілік басқару осы жүйеге сәйкестендірілді.<ref name=":3" /> == Мемлекет басқаруына қатысу және одан шеттетілу == === Афина халқының саны мен құрамы === {{Толық мақала|Ежелгі Грекиядағы құлдық}} Ежелгі Афина халқының саны туралы бағалар әртүрлі. Б.з.д. IV ғасырда Аттикада 250 000–300 000 адам өмір сүрген болуы мүмкін.<ref name=":4" /> Азамат отбасылары 100 000 адамға жетуі мүмкін еді, және олардың шамамен 30 000-ы жиналыста дауыс беру құқығына ие ересек ер азаматтар болған. Б.з.д. V ғасырдың ортасында ересек ер азаматтардың саны 60 000-ға дейін жеткен болуы мүмкін, бірақ бұл сан [[Пелопоннес соғысы]] кезінде күрт төмендеді.<ref name=":5">John A. Rothchild. [https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1020397 Introduction to Athenian Democracy of the Fifth and Fourth Centuries BCE] Wayne State University Law School</ref> Бұл құлдырау тұрақты болды, себебі төменде сипатталған азаматты анықтаудың қатаңырақ ережелері енгізілді. Қазіргі заман көзқарасынан бұл сандар аз болып көрінуі мүмкін, бірақ грек қала-мемлекеттері арасында Афина ірі қала болған: мыңға жуық грек қалаларының көбісі әрқайсысы 1 000–1 500 ересек ер азаматтан ғана тұра алатын; ал ірі алпауыт болған [[Коринф|Коринфтің]] өзінде ең көбі 15 000 адам болған.<ref>Dixon, Michael D. (27 June 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=hN7pAwAAQBAJ&dq=corinth+population&pg=PA44&redir_esc=y#v=onepage&q=corinth%20population&f=false Late Classical and Early Hellenistic Corinth: 338–196 BC]'' Routledge. ISBN 978-1-317-67649-2.</ref> Халықтың азамат еместер бөлігін тұрақты тұратын шетелдіктер (метэкилер) мен құлдар құрады, және, мүмкін, құлдар олардың ішінде көбірек болған. Б.з.д. 338 жылы шешен [[Гиперид]] (13-фрагмент) [[Аттика|Аттикада]] 150 000 құл бар деп мәлімдеген, бірақ бұл сан, шамасы, тек әсер ретінде айтылған: құлдар азаматтардан көп болғанымен, олар оларды басып тастаған жоқ.<ref>Kamen, Deborah E. (21 July 2013). ''[https://books.google.kz/books?id=calr-oiSrTEC&dq=hyperides+fragment+13+attica+slaves+150,000&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q=hyperides%20fragment%2013%20attica%20slaves%20150%2C000&f=false Status in Classical Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-4653-5.</ref> === Афинадағы азаматтық === Афинада тек [[Эфебия|эфеб]] ретінде әскери дайындықтан өткен ересек ер афиналық азаматтардың ғана дауыс беру құқығы болған. Үкіметке шын мәнінде қатысқан халықтың пайызы жалпы тұрғындардың 10%-дан 20%-ға дейінгі бөлігін құраған, бірақ бұл б.з.д. V ғасырдан IV ғасырға дейін өзгеріп отырған.<ref name=":5" /> Бұл халықтың көп бөлігін: [[Ежелгі Грекиядағы құлдық|құлдарды]], азат етілген құлдарды, балаларды, әйелдерді және [[Метек|метектерді]] (Афинада тұратын шетелдіктер) шеттеткен.<ref name=":6">[https://www.ascsa.edu.gr/excavations/athenian-agora Athenian Agora] American School of Classical Studies at Athens</ref> Әйелдердің құқықтары мен артықшылықтары шектеулі болған, олардың қоғамдық орындарда қозғалысы шектелген және олар ер адамдардан қатты оқшауланған.<ref name=":6" /> Грек [[Қала-мемлекеті|қала-мемлекеттеріндегі]] азаматтықтың эксклюзивті және ата-бабаға негізделген түсінігін ескерсек, салыстырмалы түрде халықтың үлкен бөлігі Афинада және оған ұқсас радикалды демократияларда үкіметке қатыса алған, бұл оларды олигархиялар мен аристократиялармен салыстырғанда ерекшелендіреді.<ref name=":5" /> Көп жағдайда Афина азаматтықты туу арқылы берілетін критерийге сүйенген. Бұл критерий үш санатқа бөлінген: афиналық әкеден еркін туған, афиналық әкеден еркін және заңды некеден туған, және афиналық әке мен афиналық шешеден еркін және заңды некеден туған.<ref name=":7">Lape, Susan (2010). ''[https://search.worldcat.org/title/798549142 Race and citizen identity in the classical Athenian democracy]'' Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-67676-5.</ref> Афиналықтар адамның қай отбасынан туғанын және туу жағдайын оның азамат ретіндегі саяси болмысы мен лауазымдарға ие болу мүмкіндігімен байланысты деп есептеген. [[Ежелгі Афина|Ежелгі Афинада]] азаматтық тек мемлекет алдындағы заңды міндет қана емес, сонымен қатар этникалық-ұлттық тектіліктің бір түрі ретінде де қарастырылған болуы мүмкін деген болжам бар. «Афиналық» атағы еркін тұрғындарға беріліп, оларды азамат ретінде тануға және қаладағы басқа «азамат емес» тұрғындарға қарағанда ерекше артықшылықтар мен құқықтық қорғанысқа ие болуға мүмкіндік берген.<ref name=":7" /> Афина заңдары тарихында [[Солон|Солонның]] заңдары азаматтар (афиналықтар) мен азамат емес тұрғындар (афиналық емес еркіндер) арасындағы құқықтық қорғаныс шекарасын анық көрсеткен. Азаматтар — еркін деп танылғандар, ал азамат емес адамдар заң жүзінде құлдыққа түсуге жататын болған.<ref name=":7" /> Сондай-ақ дауыс беру құқығынан құқығы уақытша тоқтатылған азаматтар да айырылған (көбінесе қалаға қарызын төлемегені үшін — ''[[атимия]]'' ұғымына қараңыз). Кейбір афиналықтар үшін бұл тұрақты (және тіпті мұрагерлікпен берілетін) құқықтан айырылу ретінде қарастырылған. Кейбір афиналық азаматтар басқаларға қарағанда саяси өмірге анағұрлым белсенді қатысқанымен, бұл жүйенің жұмыс істеуі үшін қажет болған орасан зор қатысушылар саны тікелей демократияға қатысқан азаматтардың ауқымын көрсетеді — бұл қазіргі кез келген демократиядан әлдеқайда кең болған.<ref name=":5" /> Афина азаматы болу үшін азаматтың ата-анасы да азамат болуға тиіс еді; [[Перикл]] мен [[Кимон|Кимонның]] б.з.д. 450 жылғы реформаларынан кейін, азаматтық тек екі афиналық ата-анадан туғандарға ғана берілетін болды.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, p. 54.</ref> Бұл заң артқа қарай қолданылмағанымен, бес жылдан кейін Мысыр патшасы жіберген астық сыйы барлық азаматтарға таратылмақ болғанда, көптеген «заңсыз» азаматтар тіркеуден алынып тасталды.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&dq=plutarch+pericles+grain+egypt&pg=PA278&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> Азаматтық жеке адамға да, оның ұрпақтарына да қолданылды. Сонымен қатар, оны Халық жиналысы (Экклесия) арнайы шешіммен де бере алатын. Кейде азаматтық тұтас халықтарға да берілді (мысалы, б.з.д. 427 жылы — [[Платея|платеяліктерге]], б.з.д. 405 жылы — [[Самос|самостықтарға]]). Алайда IV ғасырға қарай азаматтық тек жеке адамдарға ғана, 6000 адамдық кворуммен арнайы дауыс беру арқылы берілетін болды. Бұл, әдетте, мемлекетке ерекше қызмет көрсеткендерге марапат ретінде ұсынылатын. Бір ғасыр ішінде осылайша берілген азаматтықтар саны мыңдап емес, жүздеп есептеледі.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22citizenship+was+not%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22citizenship%20was%20not%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2.</ref> ''Ксения графе'' (ξενίας γραφή) — азаматтық құқықтарды заңсыз пайдаланған адамға қарсы қозғалатын іс болатын. Егер кінәсі дәлелденсе, адам құлдыққа сатылатын, ал оның мүлкі мемлекет пайдасына тәркіленетін.<ref>[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:alphabetic+letter=X:entry+group=1:entry=xenias-graphe-harpers Xenias Graphé] Harry Thurston Peck, ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898).''</ref> === Афинадағы әйелдердің орны === Афина демократиясына тек ересек ер афиналық азаматтар ғана қатыса алғандықтан, әйелдер үнемі үкіметтен және қоғамдық рөлдерден шеттетілген. Азаматтық мәселесінде де бұл ұғым әйелдерге сирек қатысты қолданылған. Оның орнына әйелдер көбінесе астэ (''astē'') деп аталған, яғни «қалаға тиесілі әйел» немесе Аттикэ гунэ (''Attikē gunē'') — «Аттикалық әйел / жұбай» деген мағынаны білдірген. «Афиналық» деген атау көбіне тек ер азаматтарға арналған болатын.<ref name=":8">Pritchard, David (2014). [https://www.cambridge.org/core/journals/greece-and-rome/article/position-of-attic-women-in-democratic-athens/4A45F942BCEE5E69ACC7ED8AC9EAD1CB "The Position of Attic Women in Democratic Athens"] ''Greece and Rome''. Cambridge University Press</ref> Периклдің азаматтық туралы заңы (азаматтық тек екі ата-анасы да афиналық болған балаларға беріледі деген) қабылданғанға дейін полис әйелдерді азамат ретінде тіркемеген, және оларға арналған арнайы есеп жүргізілмеген. Соның салдарынан көптеген сот істерінде әйелдердің афиналық еркектің әйелі екенін дәлелдеу қажет болған.<ref name=":8" /> Тек үкіметтен ғана емес, әйелдер қоғамдық пікірталастар мен сөз сөйлеу салаларынан да тыс қалған. Шешендер тіпті азаматтардың әйелдері мен қыздарының есімдерін атамауға тырысқан немесе оларға жанама жолмен сілтеме жасаған.<ref name=":8" /> Қоғамдық өмірден ығыстырылған әйелдердің рөлі үй шаруасымен айналысу және екінші сортты адам ретінде қарастырылып, әкесі немесе күйеуінің толық билігіне бағынышты болумен шектелген.<ref>ameson, Michael H. (1997), Brulé, Pierre; Oulhen, Jacques (eds.), [https://books.openedition.org/pur/20971 "Women and Democracy in Fourth-century Athens"] Presses universitaires de Rennes, pp. 95–107, ISBN 978-2-7535-2482-8. "Афиналық әйелдердің идеал бейнесі — үнсіз, аты-жөні аталмайтын және көрінбейтін болуы керек еді, тек кейбір діни рәсімдерде ғана ерекшелік жасалатын. Олар үй ішінде қалуға тиісті болатын, есік қаққанға жауап бермеу, ал көшеге жүгіріп шығу мүлде орынсыз саналатын (Menander Fr. 592 Koerte). Бөгде ер адамдар үйге келген жағдайда, әйелдер олармен араласуға тыйым салынған. Сондай-ақ, мүлікке иелік ету құқықтары да қатты шектелген — әйелдер толыққанды меншік иесі бола алмаған.</ref> Афиналық ер адамдардың ойынша, әйелдерді саясаттан шеттету себептерінің бірі — олардың әйелдерді жыныстық және зияткерлік тұрғыда кемтар деп кеңінен санауы болды. Афиналық ерлер әйелдердің жыныстық құмарлығы жоғары деп есептеген, сондықтан егер оларға қоғамда еркін әрекет етуге рұқсат берілсе, олар арсыз болады деп қорыққан. Осыны ескере отырып, олар әйелдер некесіз қатынасқа түсіп, некесіз ұл туады деп қауіптенген, бұл жағдайда мұрагерлік пен мүлікті беру жүйесі, сондай-ақ егер баланың ата-аналығы күмән тудырса, оның азаматтық мәртебесі де қауіпке ұшырайды.<ref name=":8" /> Зияткерлік тұрғыда афиналық ер адамдар әйелдер ерлерге қарағанда ақылсыз деп есептеген және сондықтан да, сол кездегі варварлар мен құлдар сияқты, оларды саяси мәселелер мен істер жөніндегі қоғамдық пікірталастарға тиімді қатыса алмайды әрі үлес қоса алмайды деп санаған. Бұл ұстанымдар, сондай-ақ әйелдердің шайқаста соғысуына тыйым салу (азамат болудың тағы бір талабы) — афиналық ер адамдардың көзқарасы бойынша әйелдер табиғатынан азаматтыққа лайық емес деген ойға негіз болған.<ref>Hubbard, Ben (March–April 2020). [https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/revealing-the-hidden-lives-of-ancient-greek-women "Revealing the Hidden Lives of Ancient Greek Women".] ''National Geographic History Magazine''</ref> Дауыс беру және азаматтық құқықтарынан шеттетілгеніне қарамастан, әйелдерге дінді ұстану құқығы берілген.<ref name=":8" /> == Басқарудың негізгі органдары == Өзінің тарихы барысында Афина әртүрлі басшылар тұсында көптеген әртүрлі конституциялық жүйелерді бастан өткерді. Афинадағы реформалар тарихының бір бөлігі, сондай-ақ басқа ежелгі грек қала-мемлекеттерінің конституцияларының жинағы [[Аристотель]] немесе оның шәкірттерінің бірі құрастырған «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық]] [[Афиналық полития (Аристотель)|полития]]<nowiki/>» деп аталатын үлкен әрі жан-жақты жинаққа біріктірілген. «[[Афиналық полития (Аристотель)|Афиналық полития]]<nowiki/>» Афина үкіметінің құрылымы мен оның жұмыс үрдісін сипаттайды.<ref>[https://classics.mit.edu/Aristotle/athenian_const.1.1.html The Athenian Constitution translated by Sir Frederic G. Kenyon] . The Internet Classics Archive</ref> Азаматтар жүздеп, кейде мыңдап жиналатын үш саяси орган болды: # [[Экклесия]] (халық жиналысы) – кей жағдайларда 6 000 адамнан тұратын кворум қажет етілген; # [[Буле]] (500 кеңесі); # Соттар – ең аз дегенде 200 адам, кей жағдайларда 6 000-ға дейін жеткен. Осы үш органның ішінде шынайы билік экклесия мен соттарға тиесілі болды – бірақ соттар экклесия сияқты ешқашан жай ғана ''демос'' («халық») деп аталмаған, себебі олар тек отыз жастан асқан азаматтардан құралған. Маңызды бір ерекшелік – экклесия мен соттардағы дауыс беруші азаматтар кеңес мүшелері мен өзге де лауазымды тұлғалар сияқты қадағалау мен сот жауапкершілігіне тартылмаған. Б.з.д. V ғасырда экклесия саяси маңызы бар істерді өзі сот ретінде қарап отырған жағдайлар жиі кездескен, және бұл кездейсоқ емес: 6 000 саны – әрі экклесиядағы толық кворум, әрі жыл сайын сот мүшелері таңдалатын пулдың көлемі болған. Алайда б.з.д. IV ғасырдың ортасына қарай, экклесияның соттық қызметтері едәуір шектелді, дегенмен ол әрдайым саяси істерді бастау сияқты рөлдерді өз қолында сақтап қалды. === Экклесия === {{Толық мақала|Экклесия}} Афина демократиясының орталық оқиғалары — экклесия (''ἐκκλησία, ekklesía'') жиналыстары болды. [[Парламент|Парламенттен]] айырмашылығы, экклесия мүшелері сайланбайтын, жиналысқа өз қалауы бойынша қатысатын құқыққа ие азаматтар еді. Афинада құрылған грек демократиясы [[Тікелей демократия|тікелей сипатта]] болды, яғни [[өкілдік демократия]] емес: кез келген 20 жастан асқан ер азамат қатыса алатын,<ref name=":9">Thorley, John. ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=between+30,000&redir_esc=y#v=snippet&q=between%2030%2C000&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> әрі бұл азаматтық міндет ретінде қарастырылған. Демократияның лауазымды тұлғалары ішінара экклесия арқылы сайланды, бірақ көп бөлігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе арқылы таңдалды]]. Экклесияның төрт негізгі қызметі болды: # Атқарушы шешімдер шығару (мысалы, соғыс жариялау немесе шетелдікке азаматтық беру сияқты декреттер қабылдау); # Кейбір лауазым иелерін сайлау; # Заң шығару; # Саяси қылмыстарды қарау. Жүйе дамыған сайын, соңғы қызмет — саяси қылмыстарды қарау — соттарға берілді. Экклесиядағы стандартты процедура — ұсынылған мәселеге қарсы және жақтап сөйлеулер, содан кейін қол көтеру арқылы дауыс беру (иә немесе жоқ) болатын. Маңызды мәселелерде кейде тұрақты көзқарас блоктары болғанымен, [[Саяси партия|саяси партиялар]] болған жоқ, сондай-ақ [[Вестминстер жүйесі|Вестминстер жүйесіндегі]] сияқты [[үкімет]] немесе [[Парламенттік оппозиция|оппозиция]] деген түсінік те болмаған. Дауыс беру жай [[Көпшілік ережесі|көпшілік]] дауыспен жүргізілді. Кем дегенде б.з.д. V ғасырда, экклесияның өкілеттігіне дерлік ешқандай шектеу қойылмаған. Егер экклесия заң бұзса, жалғыз салдары — ол өзі қабылдаған ұсынысты ұсынғандарды жазалауы мүмкін еді. Егер бір қате шешім қабылданса, экклесияның көзқарасы бойынша, бұл тек өзінің адастырылғандығынан болған.<ref name=":9" /> Көптеген ежелгі демократиялардағыдай, дауыс беру үшін жеке қатысу қажет болған. Әскери қызмет немесе ұзақ қашықтық азаматтық құқықты жүзеге асыруға кедергі келтірген. Дауыс беру, әдетте, қол көтеру арқылы (''χειροτονία, kheirotonia'' — «қол созу») жүргізілді, нәтижені лауазымды адамдар көзбен анықтаған. Бұл, әсіресе қараңғы түсе бастағанда, қиындық тудырған. Алайда кез келген қатысушы лауазым иелерінен дауыс санауды қайта жүргізуді талап ете алатын.<ref name=":9" /> Кейбір ерекше дауыс берулер үшін, мысалы азаматтық беру кезінде, 6 000 адамдық кворум қажет болды. Мұндай жағдайларда кішігірім түрлі түсті тастар пайдаланылған: ақ түс – "иә", қара түс – "жоқ" дегенді білдірген. Жиын соңында әрбір дауыс беруші таңдаған тасын үлкен балшық ыдысқа тастаған, кейін бұл ыдыс жарып ашылып, дауыстар саналған. [[Остракизм]] — Афина демократиясына тән ерекше құбылыс, б.з.д. V ғасырдың басында енгізілген. Бұл тәжірибе Экклесияға мемлекет тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін деп танылған азаматты қуғынға жіберуге мүмкіндік берді. Жыл сайын өткізілетін бұл дауыс беру болашақ [[Тирания|тирандарға]] немесе [[Парламенттік фракция|саяси фракцияларға]] қарсы алдын ала сақтық шарасы болатын. Зерттеуші Старрдың айтуынша, остракизм — Афинаның демократияны қорғау үшін ықпалды тұлғаларға шектеу қою арқылы, бірақ қатал жазаларға жүгінбей, саяси тұрақтылық пен еркіндікті тең ұстауға тырысқан әрекеті болған.<ref>Starr, Chester G (1990). ''The Birth of Athenian Democracy: The Assembly in the Fifth Century B.C.'' (1st ed.). New York: Oxford University Press. pp. 57–64. ISBN 978-0195065862.</ref> Б.з.д. V ғасырда жыл сайын 10 тұрақты экклесия отырысы өткізілген — әрбір он [[Аттика күнтізбесі|мемлекеттік айда]] бір реттен. Қажет болған жағдайда қосымша жиналыстар да шақырылатын. Келесі ғасырда бұл жүйе өзгеріп, жылына 40 жиналыс өткізілетін болған — әрбір айда 4 жиналыстан. Оның біреуі негізгі жиналыс (kyria ekklesia) деп аталды. Қосымша жиналыстар әлі де шақырылып отырған, әсіресе б.з.д. 355 жылға дейін, саяси сот процестері сотта емес, экклесияда өткен. Жиналыстар қатаң белгіленген күндерде емес, ай күнтізбесімен есептелетін жыл сайынғы мерекелерге сәйкес келмеу үшін ауысып отырған. Сонымен қатар, төрт жиналыстың барлығы көбіне айдың соңына қарай жинақталып өткізілетін үрдіс болған.<ref>Manville, Philip Brook (14 July 2014). ''[https://books.google.kz/books?id=RBcABAAAQBAJ&q=%22assembly+normally%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22assembly%20normally%22&f=false The Origins of Citizenship in Ancient Athens]'' Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6083-8.</ref> Экклесия жиналысына қатысу әрдайым ерікті бола бермеген. Б.з.д. V ғасырда қызыл бояуға малынған арқанмен тізбек құрған мемлекеттік құлдар азаматтарды [[Агора|агорада]] (орталық алаңда) жинап, жиналыс өтетін орын — [[Пникс|Пникске]] қарай айдап апарған. Егер адамның киіміне қызыл бояу жұқса, айыппұл салынған.<ref>[[Аристофан]], ''Acharnians'' 17–22.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократия қалпына келтірілгеннен кейін, экклесияға қатысқаны үшін ақы төлеу жүйесі енгізілді. Бұл жаңалық азаматтардың жиналыстарға деген қызығушылығын арттырды. Тек алғашқы келген 6 000 адам ғана жиналысқа кіргізіліп, төлем алған. Бұдан кейін қызыл арқан енді кешіккендерді сыртта ұстау үшін пайдаланылған.<ref>[[Аристофан]], ''Ekklesiazousai'' 378-9</ref> === Буле === {{Толық мақала|Буле}} Б.з.д. 594 жылы [[Солон]] экклесия жұмысына бағыт-бағдар беру үшін 400 адамнан тұратын [[буле]] (кеңес) құрды деп айтылады.<ref>Terry Buckley, [https://books.google.kz/books?id=pxqIAgAAQBAJ&pg=PA98&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Aspects of Greek History: ''A Source-Based Approach'',] Routledge, 2006, p. 98</ref> Кейін Клисфеннің реформаларынан кейін, бұл кеңес 500 адамға дейін кеңейтілді және жыл сайын жеребе арқылы сайланатын болды. Клисфен енгізген 10 филаның әрқайсысы кемінде 30 жастағы 50 кеңесші жіберетін. Буленің мемлекеттік істердегі рөлдері: * Қаржыны басқару; * Әскердің атты жасағы мен флотын қадағалау; * Стратегтерге кеңес беру; * Жаңа сайланған магистраттарды бекіту; * Шетелдік елшілерді қабылдау. Ең бастысы, буле экклесияға арналған алдын ала қаралатын ұсыныстар — [[Пробулевма|пробулевмаларды]] дайындаған. Төтенше жағдайлар кезінде экклесия булеге уақытша ерекше өкілеттіктер бере алатын.<ref>[https://www.britannica.com/topic/boule-ancient-Greek-council "Boule: ancient Greek council".] ''Encyclopædia Britannica''.</ref> Клисфен булеге мүше болуды [[Зеугиттер|зеугит]] және одан жоғары әлеуметтік топтармен шектеді. Бұл шешім, шамасы, осы топтардың қаржылық мүдделері оларды тиімді басқаруға ынталандырады деген есеппен қабылданған. Кеңес мүшесі болу үшін адам өз демінде мақұлдануы тиіс еді, ал дем өз атынан жергілікті саясатта тәжірибесі бар және басқаруға тиімді қатыса алатын адамдарды таңдауға мүдделі болатын.<ref name=":10">Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=%22those+of+zeugitai+status%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22those%20of%20zeugitai%20status%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Буледегі он филаның әрқайсысынан шыққан мүшелер бірізділікпен кезекпен буленің тұрақты комитеті — [[Притания|притан]] ретінде отыз алты күндік мерзімге қызмет атқарды. Кезекшіліктегі барлық елу притания мүшесі экклесия мен буле жиналатын [[булевтерий]] ғимаратына іргелес орналасқан [[Пританей|Пританейдегі]] [[фолос]] деп аталатын арнайы жерде тұрып, сонда тамақтандырылған. Әр күн сайын әр филадан бір адам жеребе арқылы төраға ретінде таңдалды, ол келесі 24 сағат бойы тфолос ішінде қалуға міндетті болды және буле мен экклесия жиналыстарына төрағалық етті.<ref name=":10" /> Бұған қоса, буле экклесияның атқарушы комитеті ретінде де қызмет атқарды және кейбір басқарушы магистраттардың қызметін бақылап отырды. Буле түрлі алқалар мен магистраттардың жұмыстарын үйлестіріп, өз құрамынан жеребе арқылы таңдалатын он адамдық арнайы алқалар құрды. Бұл алқалар теңіз істерінен бастап діни рәсімдерді өткізуге дейінгі түрлі салаларға жауапты болды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 238</ref> Жалпы алғанда, буле мемлекеттің әкімшілік басқаруының үлкен бөлігін атқарғанымен, шешім қабылдауда дербестік шеңбері шектеулі болды. Буленің саясатқа ықпалы негізінен пробулевтикалық қызметі арқылы іске асты — яғни ол экклесияға ұсыныстар дайындап берді, ал атқарушы рөлінде тек экклесияның шешімдерін жүзеге асырды.<ref>Hignett, ''History of the Athenian Constitution'', 241</ref> === Соттар (Дикастерий) === {{Толық мақала|Дикастерий}} Афинада толық азаматтық құқықтарға негізделген (''[[атимия]][[атимия|ны]]'' қараңыз) күрделі құқықтық жүйе болған. Лауазым иелеріне қойылатын жас шегімен бірдей, бірақ экклесияға қатысу үшін талап етілетін жастан он жасқа үлкен — 30 жас немесе одан жоғары болу талабы соттарға экклесиямен салыстырғанда белгілі бір бедел берген. Алқа мүшелері ант қабылдауға міндетті болған, бұл экклесияға қатысуға қойылмайтын талап. Соттардың қолданған билігі экклесиямен бірдей негізге сүйенген: екеуі де халық еркін тікелей білдіретін орган ретінде қарастырылған. Лауазымды тұлғалар (магистраттар) қызметтік теріс қылықтары үшін айыпталып, сотқа тартылуы мүмкін болса, алқа мүшелерін ешкім айыптай алмайтын, себебі олар шын мәнінде халықтың өзі болған және олардың үстінен жоғары билік жоқ деп есептелген. Мұның салдары ретінде, кем дегенде айыпталушылардың тарапынан, егер сот әділетсіз шешім шығарса, бұл тек сот талапкердің жалған дәлелдері арқылы адасып қалды деген ұстанымға негізделген.<ref>Dover, K. J.; Dover, Kenneth James. ''[https://books.google.kz/books?id=XvyoMAUCTh8C&redir_esc=y Greek Popular Morality in the Time of Plato and Aristotle]'' Hackett. ISBN 0-87220-245-3.</ref> Негізінде, талап қоюдың екі деңгейі болған: кіші түрі — дике (δίκη) немесе жеке талап, және үлкен түрі — графе (γραφή) немесе қоғамдық талап. Жеке талаптар үшін ең аз алқа саны — 200 адам (егер дауласқан сома 1 000 драхмадан асса, бұл сан 401-ге дейін көбейтілген), ал қоғамдық талаптар үшін — 501 адам. Клисфен реформалары аясында алқалар 6000 адамнан тұратын пулдан жеребе арқылы іріктелген, әр филадан 600 адам.<ref>Thorley, J., ''Athenian Democracy'', Routledge, 2005, pp. 36–38.</ref> Аса маңызды қоғамдық істер үшін алқа саны қосымша 500 адамнан арттырылуы мүмкін болған. 1000 және 1500 адамдық алқалар жиі кездеседі, ал кем дегенде бір жағдайда (жаңа типтегі іс алғаш сотқа түскенде, мысалы [[Графе параномон|''графе параномон'']]) барлық 6000 адам бір іске қатысқан болуы мүмкін.<ref>MacDowell, Douglas Maurice. ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&dq=athens+court+jury+6000&pg=PA36&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%206000&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> Істерді талапкерлердің өздері ұсынған, олар бір реттік сөйлеу арқылы, [[Су сағаты|су сағатымен]] (''клепсидра'') өлшенген уақыт шеңберінде сөз сөйлеген: алдымен айыптаушы, содан кейін айыпталушы. Қоғамдық істерде әр тарапқа сөйлеу үшін үш сағат берілген, жеке істерде бұл уақыт әлдеқайда қысқа болған (бірақ мұнда дауласу сомасына байланысты сәйкестік сақталған). Шешімдер талқылауға арнайы уақыт бөлінбестен, дауыс беру арқылы қабылданған. Алқа мүшелері дауыс беру кезінде бір-бірімен бейресми түрде сөйлесе алған және кейде сот процесі даулы әрі қатты айқаймен өткен — сот мүшелері талапкерлердің айтқандарына наразы немесе сенбейтінін айқайлап білдірген. Бұл, бәлкім, пікір бірлігін қалыптастыруда белгілі бір рөл атқарған. Алқа тек "иә" немесе "жоқ" деген дауыс бере алған — айыпталушының кінәсі мен жазаға қатысты. Жеке істер бойынша тек жәбірленуші немесе оның отбасы ғана айып тағуға құқылы болған, ал қоғамдық істерде кез келген азамат (толық азаматтық құқыққа ие болған — ''ho boulomenos'', «қалаған кез келген адам») іс қозғай алатын, себебі бұл істер бүкіл қауымға әсер ететін деп саналған. Әділ сот тез өткен: іс бір күннен артық созылмауға тиіс, және күн батқанша аяқталуы қажет еді.<ref>[https://books.google.kz/books?id=8D_--jaxt3EC&dq=athens+court+jury+%22one+day%22+-georgia+-ohio&pg=PA1013&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20court%20jury%20%22one%20day%22%20-georgia%20-ohio&f=false ABA Journal] October 1971</ref> Кейбір үкімдер автоматты түрде жаза тағайындауға алып келген, бірақ ондай жағдай болмаса, екі тарап та өз жазаларын ұсынған, алқа екі ұсыныстың бірін қосымша дауыс беру арқылы таңдаған.<ref>Arnason, Johann P.; Raaflaub, Kurt A.; Wagner, Peter. ''[https://books.google.kz/books?id=PCbeFkmvXB0C&dq=athens+court+jury+penalty+-georgia+-ohio&pg=PA167&redir_esc=y The Greek Polis and the Invention of Democracy]'' Wiley. ISBN 978-1-118-56160-7.</ref> [[Апелляция]] қарастырылмаған. Алайда сотта жеңіске жеткен тараптың куәгерлеріне қарсы талап қою механизмі болған, бұл жағдай бұрынғы үкімнің қайта қаралуына әкелуі мүмкін. Алқа мүшелеріне ақы төлеу шамамен б.з.д. 462 жылы енгізілген және бұл бастама [[Перикл|Периклге]] тиесілі деп есептеледі. [[Аристотель]] бұл төлемді радикалды демократияның негізгі белгісі деп сипаттайды (''[[Саясат (Аристотель)|Саясат]], 1294a37''). [[Пелопоннес соғысы|Пелопоннес соғысының]] басында [[Клеон]] бұл төлемді екі [[Обол|оболдан]] үш оболға дейін көтерген, және сол деңгейде қалған; бастапқы мөлшері белгісіз. Айта кетерлік жайт — бұл тәжірибе экклесия жиналысына қатысқаны үшін ақы төлеуден 50 жылдан астам бұрын енгізілген. Сот жүйесін жүргізу Афина мемлекетінің негізгі шығындарының бірі болған және б.з.д. IV ғасырда кейбір қаржылық дағдарыс кезеңдерінде, жеке істер бойынша соттар уақытша тоқтатылған.<ref>Rhodes, P. J. (24 August 2011). ''[https://books.google.kz/books?id=5fkjzwJxCA4C&q=suspension&pg=PA235&redir_esc=y#v=snippet&q=suspension&f=false A History of the Classical Greek World]'' John Wiley & Sons. ISBN 978-1-4443-5858-2.</ref> Бұл жүйе айқын кәсібилікті жоққа шығаратын сипатқа ие болған. * Сотта кәсіби төрешілер төрағалық етпеген, * Сот алқасына ешкім құқық нұсқауын бермеген; * Алқа мүшелері — кездейсоқ таңдалған, заң саласынан ешбір тәжірибесі жоқ жай азаматтар болған.<ref>Hansen, Mogens (2010). "The Concepts of Demos, Ekklesia, and Dikasterion in Classical Athens". ''Greek, Roman, and Byzantine Studies'': 499–536.</ref> Магистраттардың міндеті тек әкімшілік сипатта болған және олар да қарапайым адамдар еді. Афинада жыл сайынғы магистрат қызметтері көбіне өмірде бір-ақ рет атқарылатын. Кәсіби [[Адвокат|адвокаттар]] мүлде болмаған — тараптар өз азаматтық құқығы негізінде сөйлеуге міндетті болған. Егер қандай да бір кәсібилік болса, ол жасырын сипатта жүретін: ''[[логограф]]'' (logographos, шешендік сөз жазушы) жалдап сөйлеуге болатын, бірақ бұл қызмет сотта жарнамаланбаған және алқа мүшелеріне талапкердің өзі сөйлеп тұрғандай көрінуі әлдеқайда әсерлі болған.<ref>MacDowell, Douglas Maurice (1986). ''[https://books.google.kz/books?id=92_Nz8jjrSUC&q=logographos&redir_esc=y#v=snippet&q=logographos&f=false The Law in Classical Athens]'' Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-9365-2.</ref> === Халық жиналысы мен соттар арасындағы ықпалдың ауысуы === Жүйе дами келе, соттар (яғни басқа кейіптегі азаматтар) экклесияның билігіне араласа бастады. Б.з.д. 355 жылдан бастап, саяси сот істері экклесияда емес, тек соттарда ғана қаралатын болды. Б.з.д. 416 жылы [[Графе параномон|''графе параномон'']] (''«заңға қайшы ұсыныстарға қарсы айыптау»'') енгізілді. Осы тәртіп бойынша, экклесия қабылдаған немесе ұсынған кез келген шешім сотта қаралып, тоқтатылуы мүмкін еді — сот оны жойып, тіпті ұсыныс жасаған адамды жазалауы да мүмкін болған. Ерекше назар аударар нәрсе — шешімді бұғаттау және сотта сәтті қайта қарау оны экклесияда дауыс бермей-ақ заңдастыруға жеткілікті болған. Мысалы: екі адам экклесияда бір ұсыныс бойынша келіспей қалады; біреуінің ұсынысы қабылданады. Енді олар сотқа барады, және экклесияда жеңілген адам ұсыныс пен оның авторын сотқа тартады. Мұндай істердің саны өте көп болған. Осылайша, соттар іс жүзінде жоғарғы палата сияқты рөл атқара бастады. Б.з.д. V ғасырда атқарушы декрет пен заң арасында ешқандай рәсімдік айырмашылық болмаған — екеуі де экклесияда қаралып, қабылданған. Алайда б.з.д. 403 жылдан бастап, бұл екеуі қатаң түрде ажыратылды. Осыдан кейін заңдар экклесияда емес, жыл сайынғы 6 000 алқадан арнайы таңдалған азаматтар тобы — [[Номотет|номотеттер]] (''νομοθέται'', «заң шығарушылар») арқылы қабылданатын болды.<ref name=":9" /> === Бастама көтеруші азаматтар === Жоғарыда сипатталған институттар — экклесия, лауазымды тұлғалар, кеңес, соттар — барлық жүйені алға жылжытқан басты тұлғасыз толық болмайды. Бұл тұлға — ho boulomenos (ὁ βουλόμενος - ''«қалаған адам», немесе «қалаған кез келген адам»''). Бұл тіркес азаматтың келесі істерге бастама көтеру құқығын білдіреді: * экклесияда сөз сөйлеу, * қоғамдық талап, арыз беру (яғни бүкіл саяси қауымдастыққа әсер ететін іс бойынша), * заң ұсыну (заң шығарушылардың алдына) немесе кеңеске ұсыныспен жүгіну. Лауазымды тұлғалардан айырмашылығы, бастама көтерген азамат қызметке кіріспес бұрын сайлауға түспейді, қызметтен кеткен соң автоматты түрде есеп бермейді себебі бұл институттарда нақты өкілеттік мерзімі болмайды, және кейде бұл әрекет бір ғана сәтке созылатын болуы мүмкін. Алайда, демократиялық сахнаға шығу — қауіпті қадам болған. Егер басқа бір азамат бастама көтерсе, кез келген қоғам қайраткері өз әрекеттері үшін жауапқа тартылып, жазалануы мүмкін. Мұндай жағдайда, бастама көтеруші азамат енді kategoros (κατήγορος - ''«айыптаушы»'') деп аталған — бұл сөз кісі өлтіру істерінде де қолданылған, және ол ho diokon (ὁ διώκων - ''«қудалаушы»'') деген қалыпты ұғымнан ерекше.<ref>Gagarin, Michael; Cohen, David. ''[https://books.google.kz/books?id=v0yJ9fECG88C&q=who+pursues&redir_esc=y The Cambridge Companion to Ancient Greek Law]'' Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-82689-1.</ref> [[Перикл]], [[Фукидид|Фукидидтің]] айтуынша, афиналықтарды саясат жөнінде өте жақсы хабардар деп сипаттаған:<blockquote>''Біз саясатқа қызықпайтын адамды өз ісімен айналысып жүрген жан деп айтпаймыз; біз мұндай адамның бұл жерде мүлде шаруасы жоқ дейміз''.<ref>"Funeral Oration", Thucydides II.40, trans. Rex Warner (1954).</ref></blockquote>«Идиот» сөзі бастапқыда жай ғана «жеке азамат» дегенді білдірген; кейінгі дәуірдегі «ақымақ адам» деген мағынамен ұштастыра отырып, бұл сөз қазіргі заманғы кейбір комментаторлар тарапынан ежелгі афиналықтар саясатқа араласпаған адамдарды ақымақ деп санаған дегенді көрсету үшін қолданылады.<ref>Goldhill, S., 2004, The Good Citizen, in Love, Sex & Tragedy: Why Classics Matters. John Murray, London, 179-94.</ref><ref>Anthamatten, Eric. [https://www.nytimes.com/2017/06/12/opinion/trump-and-the-true-meaning-of-idiot.html "Trump and the True Meaning of 'Idiot'".] ''The New York Times''. ISSN 0362-4331</ref><ref>Parker, Walter C. (January 2005)."Teaching Against Idiocy". ''Phi Delta Kappan''. '''86''' (5): 344.</ref> Алайда, сөздің тарихи мағынасының даму барысы бұл түсіндіруге дәлел болмайды.<ref>Sparkes, A.W. (1988). "Idiots, Ancient and Modern". ''Australian Journal of Political Science''. '''23''' (1): 101–102.</ref> Афиналық демократия жағдайында сайлаушылар пікір білдіру және талқылауға әсер ету мүмкіндігіне бірдей ие болғанымен, олар әрдайым табысты бола бермеген және көбіне азшылық өздері келіспеген шешімге дауыс беруге мәжбүр болған.<ref>Benn, Stanley (2006). "Democracy". In Borchert, Donald M. (ed.). ''Encyclopedia of Philosophy''. Vol. 2 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference US. pp. 699–703.</ref> === Архонттар және Ареопаг === {{Толық мақала|Архонт|Ареопаг}} Солонның реформаларына дейін, б.з.д. VII ғасырда, Афинаны бірнеше [[архонт]] (алдымен үшеу, кейін тоғыз) және ықпалды ақсүйек әулеттерінен құралған [[Ареопаг]] кеңесі басқарған. Азаматтар жиналысының бір түрі (мүмкін, [[Гоплит|гоплиттер]] [[Қоғамдық тап|табынан]]) болған сияқты, алайда Солонның реформаларына дейін мемлекетті архонттар мен Ареопаг басқарған және халықтың басқаруға ешқандай қатысы болмаған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=YQaFAgAAQBAJ&q=%22the+arkhons,+with%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22the%20arkhons%2C%20with%22&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79334-1.</ref> Бастапқыда архонттар, әрқашан аристои қатарынан таңдалып, үш магистраттан тұрған: * [[Эпоним архонты]] (ἄρχων ἐπώνυμος / epốnumos Arkhon немесе ὁ ἄρχων / ho Arkhon, тура мағынасында «архонт», нақтыламасыз), ол жылға өзінің атын берген. Бұл қала-мемлекеттегі ең жоғары саяси лауазым болды. Бұл лауазым архаикалық кезеңнен бастап белгілі, Афина монархиядан демократияға көшкенде қалыптасқан.<ref>Hornblower, Simon. [https://www.britannica.com/place/ancient-Greece/The-reforms-of-Cleisthenes "The reforms of Cleisthenes".] ''Britannica''.</ref> Эпоним архонты, мүмкін, монархия аяқталғаннан кейін мемлекетті басқаруды өз мойнына алған, ал діни міндеттер мен соғыс істері басқа архонттарға тиесілі болған. Эпоним архонты ауысуы тарихи тұрғыдан өте маңызды болған, себебі жыл оның атымен аталған, және ол заңдардың, келісімдердің, және қоғамдық жазбалардың басында көрсетілген. Ол азаматтық басқару және қоғамдық құзырет үшін жауапты болған. Ол жесірлер мен жетімдердің қамқоршысы болған және отбасылық дауларды қадағалаған. Ол сондай-ақ театр мәселелерімен айналысып, тетралогиялардың демеушілері мен жеңімпаздарын тағайындаған. Тарихи баяндауларда жылдар әдетте сол уақытта эпоним лауазымын атқарған архонттың атымен белгіленген. * [[Базилеус архонты]] (ἄρχων βασιλεὺς / árkhôn basileùs), ежелгі патшалардың діни қызметтерін өз мойнына алған. Ол қаланың «бас абызы» болған және, сол себепті, зайырлы салада да міндеттері бар қасиетті лауазымды тұлға болған. Ол діни рәсімдерге жауапты болған және Ареопагқа төрағалық еткен. Ол орындалуы тиіс діни тыйымдарды енгізген. Сонымен қатар, ол аймақтар мен қасиетті орындарды бақылап, қоғам атынан құрбандықтар шалып, құпия мейрамдар мен [[Ленея|Ленеяны]] басқарған. Оның жауапкершілік саласы сондай-ақ адам өлтіру және құдайға қарсы әрекеттер сияқты істер бойынша, мысалы, ғибадатханаларды тонау және діни қызмет лауазымының заңсыздығы секілді, оның құқықтық өкілеттігіне сәйкес келген. Базилеус архонтының әйелі — базилина — Афинадағы Буколейон мерекесінде қаланың амандығы үшін [[Дионис]] құдайына күйеуге шығып, жыныстық қатынасқа түсуі керек деген сенім болған; бұл заңның нақты қалай жүзеге асқаны белгісіз. * [[Полемарх архонты]] (ἄρχων πολέμαρχος / polemarkhos Arkhon), бастапқыда патшалардан мұраға қалған әскери өкілеттігі бойынша әскерді басқарған, бірақ бұл билікті б.з.д. 487 жылдан кейін стратегтерге берген. Кейбір тарихшылардың айтуынша, полемарх қала-мемлекеттің қарулы күштерінің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|бас қолбасшысы]] болған. [[Марафон шайқасы|Марафон шайқасында]] [[Геродот]] полемарх [[Каллимах (полемарх)|Каллимахтың]] дауысын шайқасқа кіру мәселесін шешкен шешуші фактор ретінде сипаттаған; бұл дауыс полемархтың стратегке тең дәрежеде немесе бас қолбасшы болғанын білдіреді дегенге қатысты пікірталастар бар.<ref>Godley, A.D. [https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.%206.109&lang=original "Herodotus, The Histories".] ''www.perseus.tufts.edu''</ref><ref>E.Badian, ''Antichthon'', 1971, 1–34</ref><ref>N. G. L. Hammond, Studies in Greek History, (1973), 346–364</ref> Полемархтың әскери міндеттері б.з.д. 487 жылға дейін жалғасқан, сол кезде жаңа тәртіп енгізіліп, магистраттар жеребе бойынша тағайындала бастады.<ref>Gilbert, Gustav (1895). ''[https://books.google.kz/books?id=5LwoAAAAYAAJ&q=polemarch+role+in+sparta&pg=PA153&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20role%20in%20sparta&f=false The Constitutional Antiquities of Sparta and Athens]'' S. Sonnenschein & Company. p. 153.</ref><ref>Hamel, Debra (1998). ''[https://books.google.kz/books?id=bDTCbh7wmr0C&q=polemarch+in+athens+role&pg=PA79&redir_esc=y#v=snippet&q=polemarch%20in%20athens%20role&f=false Athenian Generals: Military Authority in the Classical Period]'' BRILL. pp. 79, 80. ISBN 9004109005.</ref> Ол сондай-ақ кейбір діни қызметтерді қайтадан атқарған: * шайқаста қаза тапқан сарбаздарды құрметтеу рәсімдеріне төрағалық еткен. * тиран өлтірушілер — [[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]] [[Гармодий мен Аристогитон|мен Аристогитонды]] еске алу құрметіне рәсімдік құрбандықтар шалған. * афиналық емес азаматтарға қатысты соттық қызметтердіатқарған (негізінен метектерге қатысты сот дауларын қадағалаған). Белгісіз бір уақыттан бастап,<ref>[[Аристотель]] өзінің «Афиналық полития» атты еңбегінің III 3-бөлімінде бұл оқиғаны Акасттың патшалығы немесе Медонттың архонттығы кезіне жатқызады, бірақ бұл сілтемелер мифологиялық сипатта, тарихи емес. Қараңыз: Клод Моссэ, ''La démocratie grecque'', MA Editions, Париж, 1986, мақала: Archontes.</ref> үш архонт тоғыз архонтқа айналды, олардың үшеуіне тағы алтауы — [[Тесмотет|тесмотеттер]] деп аталған, бір түрі сот әкімшілері — көмек көрсеткен. Ақырында, Клисфен тоғыз архонттың хабарламаларын жазуға жауапты хатшыны қосты. Осылайша, басқа афиналық магистраттар сияқты, олардың саны онға жетті. Солонның реформалары архонттардың тек ақсүйек әулеттерінен ғана емес, жоғары мүлік иелері топтарынан да шығуына мүмкіндік берді. Ареопаг бұрынғы архонттардан құралғандықтан, бұл ақырында ол жердегі ақсүйектердің үстемдігінің әлсіреуіне алып келді. Солон сондай-ақ саяси жүйеге өзгерістер енгізіп, кең ауқымды қатысуға мүмкіндік берді.<ref name=":11" /> Алайда, Солон азаматтар жиналысын құрғанына қарамастан, архонттар мен Ареопаг әлі де айтарлықтай билікке ие болған.<ref>Sinclair, R. K. (1988). ''[https://books.google.kz/books?id=RxH3UcC2FYwC&q=%22liberty+of+Athenians%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22liberty%20of%20Athenians%22&f=false Democracy and Participation in Athens]'' Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42389-2<nowiki/>7</ref> Клисфеннің реформалары архонттарды Экклесия сайлайтын болғанын білдірді, бірақ олар әлі де жоғарғы тап өкілдерінен таңдалатын.<ref name=":12" /> Ареопаг «Заңдардың қорғаушысы» ретіндегі құзырын сақтап қалды, яғни ол өзіне конституцияға қайшы деп есептеген әрекеттерге [[вето]] қоя алатын, алайда бұл іс жүзінде қалай жұмыс істегені нақты емес.<ref name=":13" /> [[Эфиальт]] және кейінірек Перикл Ареопагты басқа мекемелерді бақылау және қадағалау рөлінен айырды, бұл оның билігін күрт төмендетті. 458 жылы қойылған «[[Эвменидтер (Эсхил)|Эвменидтер]]<nowiki/>» пьесасында асыл текті болған [[Эсхил]] Ареопагты Афинаның өзі құрған сот ретінде сипаттайды — бұл оның биліктен айрылуына қарамастан Ареопагтың абыройын сақтап қалуға жасалған әрекет сияқты көрінеді.<ref name=":13" /> === Лауазымды тұлғалар === Жыл сайын шамамен 1 100 азамат (оның ішінде 500 кеңес мүшелері де бар) лауазым атқарған. Олардың көпшілігі [[Жеребе арқылы сайлау|жеребе бойынша]], ал әлдеқайда аз және беделдірек тобы — шамамен 100 адам — [[сайлау]] арқылы тағайындалған. Екі әдіс те міндетті болмаған; азаматтар өз еркімен кандидатурасын ұсынуы тиіс болған. Әсіресе жеребе арқылы таңдалғандар — арнайы біліктілігі жоқ қарапайым азаматтар болған. Бұл дерлік сөзсіз еді, себебі стратегтерден басқа барлық лауазымдарға қатаң мерзімдік шектеулер қойылған. Мысалы, азамат өмірінде тек екі рет және араға жыл салып қана Буле мүшесі бола алған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Сонымен қатар, лауазым иелеріне қатысты белгілі бір шектеулер де болған. Жас шектеуі белгіленіп, ең төменгі жас — 30 деп белгіленген, бұл кез келген уақытта ересек азаматтардың шамамен үштен бірін жарамсыз еткен. Белгісіз бір бөлігі сондай-ақ азаматтық құқығынан айырылған ([[атимия]]), олардың бір бөлігі — тұрақты, ал енді бірі уақытша шеттетілген. Бұдан бөлек, барлық таңдалған азаматтар қызметке кіріспес бұрын тексеруден ([[докимасия]]) өткен, осы сәтте олар қызметке жіберілмей қалуы да мүмкін еді. Экклесияда дауыс берген азаматтар бақылау мен жазаға тартылудан босатылған болса, сол азаматтар лауазымды қызмет атқарған кезде, халыққа қызмет еткен болып саналған және өте қатаң жазаға ұшырауы мүмкін болған. Қызметке кіріспестен бұрын тексеруден бөлек, лауазымды тұлғалар қызметтен кеткен соң да қызметін тексеруге ([[эутина]], “есеп тапсыру”) міндетті болған. Бұл екі рәсім көп жағдайда қысқа әрі формалды сипатта болса да, егер бір азамат бұл мәселеге сотта шағымданғысы келсе, істі алқа сотына жеткізу мүмкіндігі болған.<ref>Thorley, John (20 June 2005). ''[https://books.google.kz/books?id=iU6EAgAAQBAJ&q=athenian+democracy+thorley&redir_esc=y#v=snippet&q=athenian%20democracy%20thorley&f=false Athenian Democracy]'' Routledge. ISBN 978-1-134-79335-8.</ref> Егер тексеру сотқа жетсе, бұрынғы лауазым иесі ауыр жазаға тартылуы мүмкін еді. Тіпті лауазым атқару кезінде де кез келген лауазымды тұлға [[Импичмент|импичментке]] ұшырап, экклесия шешімімен қызметінен босатылуы мүмкін болған. Жыл сайын өтетін он “негізгі жиналыстың” әрқайсысында күн тәртібінде нақты түрде «Лауазымды тұлғалар өз міндеттерін дұрыс атқарып жатыр ма?» деген сұрақ қойылған. Лауазымды тұлға ретінде белсенді болған азаматтар экклесияда дауыс бергенде немесе алқаби ретінде қызмет еткен кезінен мүлде өзгеше рөл атқарған. Жалпы алғанда, бұл лауазымды тұлғалар жүзеге асырған билік күнделікті әкімшілікке қатысты және өте шектеулі болған. Бұл лауазымды тұлғалар халықтың өкілдері емес, олардың агенттері болған, сондықтан олардың рөлі басқару емес, әкімшілік ету болған. Лауазымды тұлғалардың өкілеттігі нақты анықталған және бастама көтеру қабілеттері шектеулі болған. Жазалауға келгенде, ешбір лауазымды тұлға елу драхмадан артық айыппұл сала алмаған. Бұдан жоғары кез келген айыппұл сотқа жеткізілуі тиіс болған. Біліктілік басты мәселе болып көрінбеген, кем дегенде б.з.д. IV ғасырда, басты назар олардың демократияға адалдығына немесе олигархиялық бейімділігіне аударылған. Демократияның этикасының бір бөлігі, керісінше, жалпылама біліктілікті үздіксіз қатысу арқылы қалыптастыру болған. Б.з.д. V ғасырдағы жүйеде жыл сайын сайланатын он генерал жиі өте беделді болған, бірақ олардың билігі, негізінен, олардың жиі сөйлеген сөздерінде және экклесиядағы беделінде жатқан, нақты берілген өкілеттікте емес. ==== Жеребе бойынша сайлау ==== Жеке тұлғаны жеребе бойынша сайлау еңбегіне немесе сатып алынуы мүмкін жеке беделіне емес, азаматтығына негізделген. Сондықтан жеребе әдісі дауыс сатып алу арқылы жемқорлықты болдырмау құралы ретінде қарастырылған және ол азаматтарға саяси теңдік берген, өйткені әрбір азаматтың мемлекеттік лауазымға ие болуға тең мүмкіндігі болған. Бұл әдіс сондай-ақ [[Демагогия|демагогияға]] қарсы тосқауыл ретінде қызмет еткен, дегенмен бұл тосқауыл кемшіліксіз болмаған және сайлауда сайлаушылардың көңілін табу әрекеттерін толықтай тоқтатпаған.<ref>Samons, L., ''What's Wrong with Democracy?: From Athenian Practice to American Worship'', University of California Press, 2004, pp. 44–45.</ref> Жауапкершілікті білікті не біліксіз адамдарға кездейсоқ тапсырудың айқын қауіптері бар, бірақ бұл жүйеде мүмкін болатын мәселелерді жұмсартуға бағытталған тетіктер де қарастырылған. Афинада лауазымға таңдалған азаматтар топпен (кеңестермен, алқалармен) қызмет атқарған. Топ ішінде бір адамның дұрыс жолды білетін ықтималдығы жоғары және білмейтіндер білетіндерден үйренуі мүмкін. Белгілі бір лауазымды атқару кезеңінде топтағы әр адам басқаларын бақылау арқылы тексеріп отырған. Алайда, мысалы, тоғыз архонт секілді, сырттай бір кеңес болып көрінгенімен, әрқайсысы мүлде түрлі қызметтер атқарған лауазымды тұлғалар да болған. Жеребе арқылы тағайындалатын ешбір лауазымды бір адам екі рет иелене алмайтын. Жалғыз ерекшелік — буле (500 кеңесі). Бұл жағдайда демографиялық қажеттілікке байланысты, азамат өмірінде екі рет қызмет ете алатын болған. Бұл қағида архонттар сияқты магистраттарға көмек көрсететін хатшылар мен көмекші хатшыларға дейін қолданылған. Афиналықтар үшін сақтанатын басты нәрсе біліксіздік емес, лауазымды билікті ұзақ мерзімге иеленуге ұмтылу болған сияқты.<ref>Raaflaub, Kurt A., Ober, Josiah and Wallace Robert W., ''Origins of Democracy in Ancient Greece'', University of California Press, 2007 p. 182.</ref> ==== Сайлау ==== Афиналық сайлау кезінде мың адамның шамамен жүзге жуығы жеребе бойынша емес, сайлау арқылы таңдалған. Бұл топта екі негізгі санат болған: көп мөлшердегі ақшаны басқаруға жауапты лауазымды тұлғалар және он генерал, яғни стратегтер. Қаржыға жауапты лауазымды тұлғалардың сайлану себептерінің бірі — ұрланған ақшаны олардың мүлкінен өндіріп алуға болатындығы еді; жалпы алғанда, сайлау бай адамдарға басымдық берген, бірақ бұл жағдайда байлық іс жүзінде қажетті шарт болған. Генералдар тек олардың рөлі арнайы білімді талап еткендіктен ғана емес, сонымен қатар соғыстар жүріп жатқан бүкіл грек әлемінде тәжірибесі мен байланыстары бар адамдар болуы керек болғандықтан сайланған. Б.з.д. V ғасырда, әсіресе Периклдің бейнесі арқылы қарағанда, генералдар полистегі ең ықпалды адамдардың қатарында болуы мүмкін еді. Дегенмен, Перикл жағдайында, оның билігі жыл сайынғы бірнеше рет генерал болып сайлануынан (әр жылы тағы тоғыз адаммен бірге) туындады деп түсіну қате. Оның лауазым иесі болуы — оның ықпалының көрінісі мен нәтижесі болған. Бұл ықпал оның экклесиямен қарым-қатынасына негізделген, ал бұл қарым-қатынас ең алдымен кез келген азаматтың халық алдында шығып сөйлеу құқығында жатқан. Б.з.д. IV ғасырдағы демократия нұсқасында генерал және экклесиядағы негізгі саяси шешен рөлдері әдетте әртүрлі адамдармен орындалатын болған. Бұл ішінара кейінгі кезеңде қолданылған соғыстың барған сайын маманданған түрлерінің салдары еді. Сайланған лауазымды тұлғалар да қызметке кіріспестен бұрын тексеруге және қызметтен кейін бақылауға ұшыраған. Сондай-ақ олар экклесия жиналған кез келген уақытта қызметінен босатылуы мүмкін еді. Тіпті лауазымда болған кезде «қызметін тиісінше атқармағаны» үшін өлім жазасы да болған.<ref>Cartledge, Paul. [https://web.archive.org/web/20100416085011/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-43.html "Ostracism: selection and de-selection in ancient Greece".] ''History & Policy''. United Kingdom</ref> == Сын == Афина демократиясын көне де, қазіргі де көптеген сыншылар сынаған. Ежелгі грек сыншыларының қатарына қолбасшы әрі тарихшы [[Фукидид]], драматург [[Аристофан]], [[Сократ|Сократтың]] шәкірті [[Платон]], Платонның шәкірті [[Аристотель]] және [[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]] деген атпен белгілі бір жазушы кіреді. Қазіргі сыншылар көбінесе саяси қатысудың шектеулі талаптарын сынға алса, ежелгілер демократияны тым инклюзивті деп есептеген. Олардың ойынша, қарапайым халық билік жүргізуге міндетті түрде лайық емес және олар үлкен қателіктерге жол беруі мүмкін еді.<ref name=":14">Tangian, Andranik (2020). "Chapter 1 Athenian democracy and Chapter 6 Direct democracy". ''Analytical theory of democracy. Vols. 1 and 2''. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. pp. 3–43, 263–315.</ref> Сэмонс былай дейді:<blockquote>Қазіргі заманда Афинадан қазіргі ойға, үкіметке немесе қоғамға қатысты сабақ немесе шабыт іздеу ниеті мына бір таңғаларлық парадоксқа тап болады: ежелгі демократияны дүниеге әкеліп, оны жүзеге асырған халық бізге бұл басқару түріне (философиялық немесе теориялық деңгейде) қатысты тек сыннан басқа ештеңе қалдырмаған. Одан да бұрын, демократиялық үкімет кезеңіндегі Афинаның нақты тарихы көптеген сәтсіздіктермен, қателіктермен және қиянаттармен белгіленген — ең әйгілісі Сократтың өлім жазасына кесілуі — және бұл қазіргі кезде кең таралған «демократия жақсы басқаруға әкеледі» деген ұғымға көлеңке түсіретін сияқты.<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22modern+desire+to+look+to+Athens%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22modern%20desire%20to%20look%20to%20Athens%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref></blockquote>Фукидид, өзінің аристократиялық және тарихи көзқарасынан, демократиялық үкіметтегі елеулі кемшілік – қарапайым халықтың тіпті заманауи фактілерге тым сенгіштігі әділ басқаруға кедергі болады деп есептеді, бұл оның сыншыл-тарихи көзқарасынан айырмашылық танытты. Мысалы, ол Спартаға қатысты қателіктерді атап өтеді; афиналықтар қате түрде Спарта патшаларының әрқайсысы билеуші кеңесте екі дауысқа ие деп және Спартада Питанат локосы деп аталатын батальон бар деп сенген. Фукидид үшін бұл салғырттық қарапайым халықтың "дайын әңгімелерді артық көретіндігімен" байланысты болған.<ref>Ober, J., ''Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule'', Princeton University Press, 2001, pp. 54 & 78–79.</ref> Дәл сол сияқты, Платон мен Аристотель демократиялық басқаруды сан жағынан басым кедейлердің байларды езгіге салуы ретінде сынаған. Олар оны әркімнің тең құқығы бар әділ жүйе ретінде емес, айқын әділетсіз жүйе ретінде қарастырған. Аристотельдің еңбектерінде бұл "арифметикалық" және "геометриялық" (яғни, пропорционалды) теңдік арасындағы айырмашылық ретінде жіктеледі.<ref>Kagan, D. (2013). ''[https://books.google.kz/books?id=z9garz74CJ0C&q=athens+kagan&pg=PA108&redir_esc=y#v=snippet&q=athens%20kagan&f=false The Fall of the Athenian Empire]'' Cornell University Press. p. 108. ISBN 9780801467264.</ref><ref name=":14" /> Демостың басқаруын ежелгі сыншылар бейберекет және ерікті деп санаған. Екі мысал бұл көзқарасты дәлелдейді: * Б.з.д. 406 жылы, Сицилиядағы кең көлемді шабуыл күштерінің жойылуынан кейінгі бірнеше жылдық жеңілістерден соң, афиналықтар ақыры [[Аргинус шайқасы|Аргинус теңіз шайқасында]] спарталықтарды жеңді. Шайқастан кейін дауыл тұрып, қолбасшы генералдар тірі қалғандарды жинай алмады. Афиналықтар сегіз генералдың алтауын соттап, өлім жазасына кесті. Техникалық тұрғыдан бұл заңсыз болды, өйткені генералдар Афина заңдары талап еткендей жеке-жеке емес, бір топ ретінде сотталып, үкім шығарылды. Сол күні экклесияда төрағалық еткен азамат Сократ болып, (ешқандай әсері болмағанымен) бұл әрекетке қарсылық білдіріп, халықтың қалағанын істеуге толық құқылы емес екендігін айту — масқара екенін жеткізді. Бұл заңсыз әділетсіздіктен бөлек, кейінірек демос бұл шешімге өкініп, оларды адастырғандар кінәлі деп тапты. Генералдарды бірге соттауды ұсынғандардың өзі, соның ішінде ұсыныс авторы да, сотқа тартылды.<ref>Hobden, Fiona; Tuplin, Christopher. ''[https://books.google.kz/books?id=lmipXXWdohoC&dq=athens+execute+generals+Arginusae&pg=PA197&redir_esc=y#v=onepage&q=athens%20execute%20generals%20Arginusae&f=false Xenophon: Ethical Principles and Historical Enquiry]'' BRILL. ISBN 978-90-04-22437-7.</ref> * Б.з.д. 399 жылы [[Сократтың ісі бойынша сот|Сократтың өзі "жастарды бұзды және бөтен құдайларға сенеді" деген айыппен сотталып]], өлім жазасына кесілді. Оның өлімі Еуропаға бүгінге дейін есте сақталған алғашқы интеллектуалды мерт етілген тұлғаны сыйлады, бірақ демократияға оның шәкірті және демократияның жауы Платон арқылы мәңгілік жағымсыз атақ әкелді. Сократтың соттағы дәлелдеріне сүйене отырып, Лорен Сэмонс былай деп жазады: "Әрине, кез келген көпшілік, оның ішінде алқабилердің көпшілігі де, дұрыс шешім қабылдауы екіталай деген қорытынды шығады." Алайда, "кейбіреулер бұған қарсы уәж келтіріп: Афина — Сократты дүниеге әкелген жалғыз қала-мемлекет деп айтуы мүмкін. Кейбіреулер сөзін жалғастырып, Сократты өлім жазасына кескен сияқты оқиғаларды афиналықтардың өз демократиясының мәні мен мүмкіндігін толық түсінбеуінің мысалы ретінде қабылдауымыз керек деп айтуы мүмкін."<ref>Samons, Loren J. ''[https://books.google.kz/books?id=HhoFUylKLAAC&q=%22only+criticism+of%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22only%20criticism%20of%22&f=false What's Wrong with Democracy?]'' University of California Press. ISBN 978-0-520-23660-8.</ref> [[Платон]] [[Сократ|Сократтың]] өліміне демократияны кінәлағанымен, оның демостың басқаруына деген сыны әлдеқайда ауқымды болған. Оның көптеген еңбектері демократияға балама жүйелерге арналған. «[[Мемлекет (Платон)|Мемлекет]]<nowiki/>», «[[Саясаткер (Платон)|Саясаткер]]<nowiki/>» және «[[Заңдар (Платон)|Заңдар]]<nowiki/>» атты еңбектерінде ол демократиялық басқаруға қарсы көптеген уәждер келтіріп, керісінше тар ауқымды, білімге негізделген басқару формасын жақтаған:<blockquote>«Қаланы басқару міндеті тек білімі бар адамдарға сеніп тапсырылуы тиіс, өйткені тек солар ғана өз азаматтарына білім арқылы ізгілікке, яғни жетілуге жетуге көмектесе алады.»<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22organization+of+the+city+must%22&redir_esc=y .] Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref></blockquote>Демократиялық сәтсіздіктерді жүйелік мәселе ретінде қарау керек пе, әлде Пелопоннес соғысы кезіндегі төтенше жағдайлардың салдары ма — бұл талқылауға ашық мәселе. Дегенмен, кемшіліктерді түзетуге бағытталған әрекеттер болғаны байқалады.<ref>Adamidis, Vasileios (2019). [https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/36810/ "Manifestations of Populism in late 5th Century Athens".] ''New Studies in History and Law'': 11–28. ISBN 9789605982386.</ref> Б.з.д. 403 жылы демократияның жаңа нұсқасы енгізілді, бірақ оны бұған дейінгі де, кейінгі де реформалармен байланыстыруға болады (мысалы: б.з.д. 416 ж. — [[графе параномон]], б.з.д. 355 ж. — экклесияда саяси соттардың тоқтатылуы). Мысалы, номотесия жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде:<blockquote>Жаңа заңды кез келген азамат ұсынуға құқылы болды. Қолданыстағы заңды өзгерту ұсынысы міндетті түрде оны алмастыратын жаңа заң жобасымен бірге ұсынылуы тиіс еді. Ұсынысты жасаған азамат оны алдын ала жариялауы керек болатын: жариялау — ұсынысты агорадағы Эпоним қаһармандарының мүсіндерінің жанындағы ағартылған тақтаға жазып ілу арқылы жүзеге асырылды. Бұл ұсынысты Буле (Кеңес) қарастырып, ол Экклесия (Жалпы жиналыс) күн тәртібіне енгізілетін. Егер экклесия ұсынылған өзгерісті қолдаса, жоба әрі қарай [[Номотет|номотеттер]] деп аталатын (сөзбе-сөз «заң орнатушылар») азаматтар тобында қаралатын.<ref name=":5" /></blockquote>Уақыт өте келе, жауапкершілік экклесиядан соттарға ауыса бастады: заңдарды алқабилер қабылдай бастады, ал экклесия шешімдері қайта қарауға болатын болды. Яғни, барлық азаматтардың жаппай жиналысы біршама шеттетіліп, орнына ант берген, бір күн ішінде тек бір мәселені қарайтын мыңға жуық азаматтан құралған топтардың рөлі артты. Бұл өзгерістің бір кемшілігі — жаңа демократия жүйесі жедел әрі шешуші әрекет қажет болған жағдайларда баяу жауап беруге бейім болды. Тағы бір сын бағыты – демократия мен Афина өмірінің жағымсыз қырлары арасындағы мазасыз байланысты байқау. Демократия Афина империализмінен отыз жылдан астам уақыт бұрын пайда болғанымен, олар кейде бір-бірімен байланыстырылып жатады. Ең кемінде б.з.д. V ғасырдың көп бөлігінде демократия бағынышты мемлекеттерден тұратын империя есебінен қоректенді. Мелесийдің ұлы [[Фукидид (Мелесийдің ұлы)|Фукидид]] (тарихшы емес), ақсүйек ретінде, бұл саясаттарға қарсы тұрды және сол үшін б.з.д. 443 жылы [[Остракизм|остракизмге]] ұшырады. Кейде империалистік демократия аса қатыгездікпен әрекет етті, мысалы, [[Мелос]] аралының бүкіл ер адамдарын өлім жазасына кесіп, әйелдері мен балаларын құлдыққа сатып жіберу туралы шешім қабылдағанда, тек Афинаға бағынышты болудан бас тартқаны үшін. Қарапайым халық сан жағынан теңіз флотында басымдыққа ие болды, және олар бұл флотты ескекші ретінде жұмыс істеу және шетелдік әкімшілік лауазымдар арқылы өз мүдделерін көздеуге пайдаланды. Бұған қоса, олар империядан түскен табысты мемлекеттік қызмет үшін жалақы төлеуге жұмсады. Бұл көзқарас антидемократиялық брошюрада баяндалған, оның аноним авторын жиі «[[Афиналық полития (Псевдо-Ксенофонт)|Ескі Олигарх]]<nowiki/>» деп атайды. Бұл жазушы (сондай-ақ псевдо-Ксенофонт деп те аталады) демократияға қарсы бірнеше сыни ескертпелер жасаған, мысалы:<ref>Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=iKXXc7AFuakC&q=%22democracy%E2%80%99s+domestic+and+foreign%22&redir_esc=y Political Dissent in Democratic Athens: Intellectual Critics of Popular Rule]'' Princeton University Press. ISBN 0-691-08981-7.</ref> * Демократиялық басқару бүкіл полистің емес, ұсақ әрі өз мүддесін көздейтін топтардың пайдасына жұмыс істейді. * Саяси жауапкершілікті ұжымдастыру — бұл алдамшы тәжірибелерге жол ашып, кейбір шаралар танымал болмаған кезде жеке адамдарды жазықсыз жапа шеккен етуге әкеледі. * Жүйенің ашықтығы оппозицияны да сол жүйенің бір бөлігіне айналдырып жібереді, сондықтан демократияда, кемшіліктері бола тұра, қарсыластар аз. * Империялық саясат жүргізетін демократиялық Афина полистен тыс жерде де демократияға ұмтылысты таратады. * Демократиялық үкімет ресурстарды бақылауға тәуелді, бұл үшін әскери күш пен материалдық қанау қажет. * Бостандық пен теңдік ұғымдары шектен тыс кеңейтіліп, азамат еместерді де көп қамтиды. * Табиғи және саяси әлемнің ара жігін көмескі ете отырып, демократия биліктегілерді өз мүддесіне қарсы келетін бейморальдық әрекеттерге итермелейді. Аристотель де демократиядан гөрі жақсырақ деп санаған басқару түрі туралы жазған. Оның пікірінше, билікке кез келген азаматтың бірдей қатысуы емес, ізгілігі жоғары азаматтардың көбірек ықпалға ие болуы — әлдеқайда орынды.<ref>Beck, Hans. ''[https://books.google.kz/books?id=ZQfFuJBiWvsC&q=%22the+chief+determinant+%22&redir_esc=y A Companion to Ancient Greek Government]'' Wiley. ISBN 978-1-118-30318-4.</ref> Сонымен қатар, кейбір зерттеушілер Афина демократиясы кезінде кемсітушілік шекаралары айқындала түсті деп есептейді, әсіресе әйелдер мен құлдар арасында, сондай-ақ азаматтар мен азамат емес тұрғындар арасында. Ер азаматтың рөлін тым асыра мадақтау, осы мәртебеге ие болмағандардың қоғамдық жағдайын әлсіретіп жіберді деген уәж де бар. * Бастапқыда, ер адам азамат болып есептелуі үшін оның әкесі азамат болуы жеткілікті еді. [[Перикл|Периклдің]] тұсында, б.з.д. 450 жылы, талаптар қатайтылып, азамат тек афиналық әке мен афиналық анадан туған жағдайда ғана азамат деп танылатын болды. Сондықтан шетелдік аналары барлар, яғни метроксениялар, енді азаматтықтан шығарылды. [[Демосфен]] заманына қарай мұндай аралас некелер үшін қатаң жазалар қолданылды. Ғасыр басында белгілі болған көптеген афиналықтар бұл заң күшіне енген жағдайда азаматтықтан айырылатын еді: демократияның негізін қалаушы [[Клисфен|Клисфеннің]] анасы афиналық болмаған, ал [[Кимон]] мен [[Фемистокл|Фемистоклдың]] аналары грек те емес, [[Фракиялықтар|фракиялық]] болған.<ref name=":15">[[iarchive:atheniandemocrac00hans|The Athenian democracy in the age of Demosthenes]] University of Oklahoma Press</ref> * Сол сияқты, әйелдердің жағдайы да Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда төменірек болғаны байқалады. Спартада әйелдер көпшілік алдында дене жаттығуларына қатысқан – сондықтан [[Аристофан|Аристофанның]] «[[Лисистрата]]<nowiki/>» пьесасында афиналық әйелдер спарталық әріптестерінің күнге күйген, бұлшықетті денелеріне таңданады – және әйелдер өз атына мүлік иелене алған, ал Афинада бұл мүмкін емес еді. [[Мизогиния]] (әйелдерді кемсіту) Афинада ойлап табылмағанымен, сол кездегі басқа мемлекеттерге қарағанда Афинада мизогиния қаталдау болды деген пікір бар.<ref>Just, Roger (7 March 2008). ''[https://books.google.kz/books?id=-U6IAgAAQBAJ&q=worse+in+athens&redir_esc=y#v=snippet&q=worse%20in%20athens&f=false Women in Athenian Law and Life]'' Routledge. ISBN 978-1-134-93167-5.</ref> * Құлдық Афинада басқа грек қалаларымен салыстырғанда кең таралған. Шынында да, шетелдік грек еместерді («[[Варварлар|варварларды]]<nowiki/>») жылжымалы мүлік ретінде пайдалану – яғни заттық [[Құлдық|құл]] ретінде – афиналық тәжірибе сияқты көрінеді. Бұл парадоксалды сұрақты туындатады: демократия құлдыққа «негізделген» бе? Құлдарға иелік ету, тіпті аз ғана құл ұстау байлықпен бірдей болмаса да, кедейлеу афиналықтардың өз уақыттарының көп бөлігін саяси өмірге арнауына мүмкіндік бергені анық сияқты.<ref>Rodriguez, Junius P. ''[https://books.google.kz/books?id=ATq5_6h2AT0C&dq=athens+democracy+++++slavery&pg=PA313&redir_esc=y <nowiki>The Historical Encyclopedia of World Slavery [2 Volumes]</nowiki>]'' Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-87436-885-7.</ref> Бірақ бұл қосымша уақыт демократия үшін шешуші болды ма, оны нақты айту мүмкін емес. Құл иеленудің кең таралуы сондай-ақ байлардың (нақты еңбек етуден бос азшылықтың) бос уақыттары кедей әріптестерін қанауға онша тәуелді болмауына да әсер етті. Жалақыға жұмыс істеу біреудің еркіне бағыну деп есептелгенімен, Афинада (б.з.д. VI ғасырдың басында Солонның реформаларынан кейін) борыштық құлдық жойылған еді. Азаматтар арасындағы жаңа теңдік түріне жол ашу демократияға алып келді, ал демократия, өз кезегінде, бос уақытқа қолжетімділікті бай мен кедей арасында белгілі бір дәрежеде теңестіру үшін жаңа құрал – заттық құлдықты қажет етті. Сенімді статистика болмағандықтан, осы байланыстардың бәрі жорамал болып қалады. Алайда, [[Корнелиус Касториадис]] атап өткендей, басқа қоғамдар да құл ұстаған, бірақ оларда демократия дамымаған. Құлдық мәселесіне қатысты да, бастапқыда афиналық әкелер құл әйелдерден туған балаларын азамат ретінде тіркей алған деген жорамал бар.<ref name=":15" /> XIX ғасырдан бастап, афиналық демократияның нұсқасы кейбір топтар тарапынан қазіргі қоғамдар әлі де қол жеткізе алмай жүрген мақсат ретінде қарастырылып келеді. Олар [[Өкілдік демократия|өкілдік демократияны]] афиналық үлгідегі [[Тікелей демократия|тікелей демократиямен]] толықтыруды немесе тіпті ауыстыруды қалайды, бәлкім [[Электронды демократия|электронды демократияны]] пайдалану арқылы. Басқа бір топ, керісінше, көптеген афиналықтардың үкіметке қатысуына рұқсат етілмегенін ескеріп, афиналық демократияны мүлде демократия деп есептемейді. "Афинамен салыстырулар жалғаса бермек, өйткені қоғамдар қазіргі жағдайларда демократияны жүзеге асыруға ұмтыла береді, ал олардың жетістіктері мен сәтсіздіктері талқыланып отырады."<ref name=":16">Grafton, Anthony; Most, Glenn W.; Settis, Salvatore ''[https://books.google.kz/books?id=LbqF8z2bq3sC&q=%22overlooking+the+fact+that%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22overlooking%20the%20fact%20that%22&f=false The Classical Tradition]'' Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03572-0.</ref> Грек философы және белсендісі [[Такис Фотопулос]] былай деп уәж айтқан: "Афиналық демократияның түпкілікті сәтсіздігі әдеттегідей сыншылар айтатындай, демократияның ішкі қайшылықтарынан емес, керісінше, афиналық демократия ешқашан инклюзивті демократияға жетіліп үлгермегендіктен болды. Мұны жай ғана жетілмеген "объективті" жағдайлармен, өндіргіш күштердің төмен даму деңгейімен және т.б. түсіндіру жеткіліксіз – бұл факторлар қаншалықты маңызды болса да, дәл сол объективті жағдайлар ол кезде Жерорта теңізі өңірінің көптеген жерлерінде, Грекияны айтпағанда, кең тараған болатын, бірақ демократия тек Афинада ғана гүлденді".<ref>[https://www.inclusivedemocracy.org/fotopoulos/english/brbooks/brtid/IDBook.pdf "Fotopoulos Takis, ''Towards An Inclusive Democracy'', Cassell/Continuum, 1997, p. 194"] (PDF)</ref> == Мұрасы == XX ғасырдың ортасынан бастап, көпшілік мемлекеттер үкіметтерінің нақты құрамына қарамастан өздерін демократиялық деп жариялады. Алайда афиналық демократия жойылғаннан кейін оны жақсы басқару формасы ретінде бағалағандар аз болды.<ref>''Paul Cartledge.'' [https://www.bbc.co.uk/history/ancient/greeks/greekcritics_01.shtml Critics and Critiques of Athenian Democracy] ''www.bbc.co.uk''</ref> Билікті заңдастыру Платон мен Аристотельдің теріс сипаттамаларына қарсы тұратындай түрде тұжырымдалмады, олар демократияны байларды тонайтын кедейлердің билігі деп санаған. Демократия "ұжымдық тирания" ретінде қабылдана бастады. "XVIII ғасырдың соңына дейін демократия үнемі айыпталып келді." Кейде демократиялық элементтері бар аралас конституциялар дамыды, бірақ "ол азаматтардың өзін-өзі басқаруы дегенді білдірмеді".<ref name=":16" /> Афиналық демократия дәстүрі XVIII ғасырдағы көтерісшілердің зияткерлік негізінің маңызды бөлігі болды деп айту жаңсақ болар еді. Америка мен Франция көтерісшілеріне, сондай-ақ ағылшын радикалдарына шабыт берген классикалық үлгі Грекия емес, Рим болды, ал [[Цицерон]] мен [[Гай Юлий Цезарь|Цезарь]] дәуіріндегі [[Рим империясы|Рим]] демократия емес, республика болды. Осылайша, 1787 жылы Филадельфияда жиналған [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|Америка Құрама Штаттарының]] [[Америка Құрама Штаттарының негізін қалаушылар|негізін қалаушылар]] кеңесі Ареопаг кеңесін емес, кейіннен [[Капитолий (Вашингтон)|Капитолийде]] жиналатын [[Сенат|Сенатты]] құрды.<ref>Hansen, Mogens Herman. ''[https://books.google.kz/books?id=8lPaSAnZg28C&q=%22it+would+be+misleading+%22&redir_esc=y#v=snippet&q=%22it%20would%20be%20misleading%20%22&f=false The Tradition of Ancient Greek Democracy and Its Importance for Modern Democracy]'' Kgl. Danske Videnskabernes Selskab. ISBN 978-87-7304-320-2.</ref> [[Жан-Жак Руссо|Руссоның]] (1712–1778) ізімен, "демократия билік жүргізуге халықтың тікелей қатысуы емес, халық егемендігімен байланыстырыла бастады". Бірқатар неміс философтары мен ақындары ежелгі Афинадағы өмірдің толыққанды болмысын көріп, одан ләззат алды, және көп ұзамай "ағылшын либералдары афиналықтарды қолдайтын жаңа уәж ұсынды". Қарсы тарапта, [[Сэмюэл Джонсон]] сияқты ойшылдар демократиялық шешім қабылдайтын органдардың надандығына алаңдады, бірақ "[[Томас Бабингтон Маколей|Маколей]], [[Джон Стюарт Милль]] және [[Джордж Грот]] афиналық демократияның басты күші азаматтардың жоғары мәдени деңгейінде жатыр деп білді және Британияда ежелгі афиналықтар жеткен деңгейге ұқсас ортақ азаматтық сананы қалыптастыра алатын білім беру жүйесін жақсартуды ұсынды".<ref>Euben, J. Peter; Wallach, John R.; Ober, Josiah. ''[https://books.google.kz/books?id=9OhhSc1ds4QC&dq=grote++athenian+democracy&pg=PA96&redir_esc=y#v=onepage&q=grote%20%20athenian%20democracy&f=false Athenian Political Thought and the Reconstruction of American Democracy]'' Cornell University Press. ISBN 0-8014-8179-1.</ref> Джордж Гроут өзінің "Грекия тарихы" (1846–1856) еңбегінде "афиналық демократия — кедейлердің тираниясы да, тобырдың билігі де емес" деп мәлімдеді. Ол әрбір азаматқа дауыс беру құқығын беру арқылы ғана мемлекет жалпы мүдде үшін басқарылатынын дәлелдеуге болады деп есептеді. Кейінірек, [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] аяқталғанға дейін демократия ежелгі тарихи контекстен ажыратыла бастады. Осыдан кейін ол саяси билікті ұйымдастырудың көптеген ықтимал тәсілдерінің бірі ғана болуды доғарды. Оның орнына, демократия теңдікке негізделген қоғамдағы жалғыз мүмкін саяси жүйеге айналды.<ref>Vlassopoulos, Kostas. ''[https://books.google.kz/books?id=hkuPnwa3k00C&dq=Politics:+Antiquity+and+Its+Legacy&pg=PP1&redir_esc=y#v=onepage&q=Politics%3A%20Antiquity%20and%20Its%20Legacy&f=false Politics: Antiquity and Its Legacy]'' Oxford University Press. ISBN 978-0-19-988870-2.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Афиналық демократия]] [[Санат:Саяси жүйелер]] 7f9utq7kpxopgfjech26ljzs9cmp3be 0 761775 3486580 3486064 2025-07-06T15:05:33Z Nurtenge 93712 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3486580 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Алфи Уильямс |шынайы есімі = Alfie Williams |сурет = Alfie Williams.webp |сурет ені = 250px |сурет атауы = Уильямс 2025 жылы |туған кездегі есімі = Алфи Уильямс |туған күні = 03.01.2011 |туған жері = {{туғанжері|Ньюкасл-апон-Тайн|Ньюкасл-апон-Тайнда}}, [[Англия]], [[Ұлыбритания]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = |мамандығы = {{актер|Ұлыбритания|XXI ғасыр|Англия телевидение|Ұлыбритания телевидение}} |азаматтығы = {{Байрақ|Ұлыбритания}} |белсенді жылдары = 2021—қазіргі күн |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 12595111 |қолтаңбасы = |сайты = |ортаққор = }} '''Алфи Уильямс''' ({{lang-en|Alfie Williams}}; [[3 қаңтар]] [[2011 жыл|2011]], [[Ньюкасл-апон-Тайн]], [[Англия]], [[Ұлыбритания]]) — британдық бала актер. «[[28 жылдан кейін]]» (2025) және шығуы жоспарланған «[[28 жылдан кейін: Сүйек ордасы]]» (2026) фильмдерінде Спайк рөлімен танымал. == Жеке өмірі == Ол Англиядағы [[Ньюкасл-апон-Тайн]] маңында өсіп, білім алды.<ref>{{cite magazine |first=Douglas |last=Greenwood |title=This 14-Year-Old's Face Is On the Bus He Rode to School |magazine=[[i-D]] |date=2025-06-18 |url=https://i-d.co/article/alfie-williams-28-years-later-kid-actor-interview/ |access-date=2025-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250622211323/https://i-d.co/article/alfie-williams-28-years-later-kid-actor-interview/ |archive-date=2025-06-22 |url-status=live}}</ref> Оның әкесі Альфи Добсон да актер.<ref>{{cite web |subject-first=Alfie |subject-last=Williams |interviewer-first=Alex |interviewer-last=Ritman |title='28 Years Later' Teen Star Alfie Williams on Collaborating With Danny Boyle, Climbing a Tower of Skulls and Navigating the 'Scary' Infected on Set |work=[[Variety]] |date=2025-06-17 |url=https://variety.com/2025/film/global/28-years-later-alfie-williams-14-year-old-star-1236424542/ |access-date=2025-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250618034553/https://variety.com/2025/film/global/28-years-later-alfie-williams-14-year-old-star-1236424542/ |archive-date=2025-06-18 |url-status=live}}</ref> == Фильмдер тізімі == {| class="wikitable sortable" !Жыл !Қазақ тіліндегі атауы !Түпнұсқа атауы !Рөлі !Жазба |- |2021||||''Phallacy''||Бо Уильямс||қысқа фильм |- |2022||Оның қараңғы материалдары||''His Dark Materials''||елес Тео||Эпизод: «No Way Out» |- |2023||Қылмыскердің жаңа тұқымы||''A New Breed of Criminal''||жас Генри Джон Сэйерс|| |- |2025||[[28 жылдан кейін]]||''28 Years Later''||Спайк|| |- |2026||[[28 жылдан кейін: Сүйек ордасы]]||''28 Years Later: The Bone Temple''||Спайк|| |} == Марапаттар мен номинациялар == {| class="wikitable sortable" |- ! Жыл ! Марапат ! Санат ! Жұмыс ! Нәтиже |- | 2025 | Astra Midseason Movie Awards | Үздік актер | [[28 жылдан кейін]] | {{nom}} |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * {{IMDb name|12595111}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{DEFAULTSORT:Уильямс, Алфи}} f9cxhs5nef78mbniittgeyumcldjh4i 3486587 3486580 2025-07-06T15:30:27Z Nurtenge 93712 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ 3486587 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Алфи Уильямс |шынайы есімі = Alfie Williams |сурет = Alfie Williams.webp |сурет ені = 200 |сурет атауы = Уильямс 2025 жылы |туған кездегі есімі = Алфи Уильямс |туған күні = 03.01.2011 |туған жері = {{туғанжері|Ньюкасл-апон-Тайн|Ньюкасл-апон-Тайнда}}, [[Англия]], [[Ұлыбритания]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |білімі = |мамандығы = {{актер|Ұлыбритания|XXI ғасыр|Англия телевидение|Ұлыбритания телевидение}} |азаматтығы = {{Байрақ|Ұлыбритания}} |белсенді жылдары = 2021—қазіргі күн |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 12595111 |қолтаңбасы = |сайты = |ортаққор = }} '''Алфи Уильямс''' ({{lang-en|Alfie Williams}}; [[3 қаңтар]] [[2011 жыл|2011]], [[Ньюкасл-апон-Тайн]], [[Англия]], [[Ұлыбритания]]) — британдық бала актер. «[[28 жылдан кейін]]» (2025) және шығуы жоспарланған «[[28 жылдан кейін: Сүйек ордасы]]» (2026) фильмдерінде Спайк рөлімен танымал. == Жеке өмірі == Ол Англиядағы [[Ньюкасл-апон-Тайн]] маңында өсіп, білім алды.<ref>{{cite magazine |first=Douglas |last=Greenwood |title=This 14-Year-Old's Face Is On the Bus He Rode to School |magazine=[[i-D]] |date=2025-06-18 |url=https://i-d.co/article/alfie-williams-28-years-later-kid-actor-interview/ |access-date=2025-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250622211323/https://i-d.co/article/alfie-williams-28-years-later-kid-actor-interview/ |archive-date=2025-06-22 |url-status=live}}</ref> Оның әкесі Альфи Добсон да актер.<ref>{{cite web |subject-first=Alfie |subject-last=Williams |interviewer-first=Alex |interviewer-last=Ritman |title='28 Years Later' Teen Star Alfie Williams on Collaborating With Danny Boyle, Climbing a Tower of Skulls and Navigating the 'Scary' Infected on Set |work=[[Variety]] |date=2025-06-17 |url=https://variety.com/2025/film/global/28-years-later-alfie-williams-14-year-old-star-1236424542/ |access-date=2025-06-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250618034553/https://variety.com/2025/film/global/28-years-later-alfie-williams-14-year-old-star-1236424542/ |archive-date=2025-06-18 |url-status=live}}</ref> == Фильмдер тізімі == {| class="wikitable sortable" !Жыл !Қазақ тіліндегі атауы !Түпнұсқа атауы !Рөлі !Жазба |- |2021||||''Phallacy''||Бо Уильямс||қысқа фильм |- |2022||Оның қараңғы материалдары||''His Dark Materials''||елес Тео||Эпизод: «No Way Out» |- |2023||Қылмыскердің жаңа тұқымы||''A New Breed of Criminal''||жас Генри Джон Сэйерс|| |- |2025||[[28 жылдан кейін]]||''28 Years Later''||Спайк|| |- |2026||[[28 жылдан кейін: Сүйек ордасы]]||''28 Years Later: The Bone Temple''||Спайк|| |} == Марапаттар мен номинациялар == {| class="wikitable sortable" |- ! Жыл ! Марапат ! Санат ! Жұмыс ! Нәтиже |- | 2025 | Astra Midseason Movie Awards | Үздік актер | [[28 жылдан кейін]] | {{nom}} |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * {{IMDb name|12595111}} {{Сыртқы сілтемелер}} {{DEFAULTSORT:Уильямс, Алфи}} 8szze8t6hjhxze28p1vilp2w09l5t19 0 761842 3486647 3486386 2025-07-07T06:27:02Z MuratbekErkebulan 162992 3486647 wikitext text/x-wiki '''Орхон''' — [[Моңғолия]]дағы ең ұзын өзен. [[Хангай|Хангай тауларынан]] басталып, [[Селенга (өзен)|Селенга өзені]]не қосылады. Ұзындығы – 1124 км, су алабы – шамамен 132 835 км². Өзен [[Архангай облысы]], [[Өвөрхангай облысы]], [[Булган облысы]], [[Дархан-Уул облысы]] мен [[Сэлэнгэ облысы]] арқылы ағып өтеді. {{Өзен |атауы = Орхон |шынайы атауы = Орхон гол |сурет = Orchon-mongolei.JPG |сурет ені = |сурет атауы = Орхон өзені |карта = Selengerivermap.png |карта ені = |карта атауы = Орхон өзенінің алабы |ұзындығы = 1124 |су алабының ауданы = 132 835 |су алабы = [[Сэлэнгэ]] |өзендердің су алабы = [[Байкал|Байкал көлі]]не дейін |су шығыны = 66 |өлшеу орны = сағасы |бастауы = [[Суврага Хайрхан]] |бастауының орны = [[Цэнхэр]], [[Архангай облысы]] |s_lat_dir = N|s_lat_deg = 47|s_lat_min = 02|s_lat_sec = 59 |s_lon_dir = E|s_lon_deg = 101|s_lon_min = 20|s_lon_sec = 30 |сағасы = [[Селенга (өзен)|Селенга]] |сағасының орны = [[Сүхбаатар]], [[Сэлэнгэ облысы]] |m_lat_dir = N|m_lat_deg = 50|m_lat_min = 15|m_lat_sec = 00 |m_lon_dir = E|m_lon_deg = 106|m_lon_min = 08|m_lon_sec = 20 |еңістігі = |ел = {{MNG}} |аймақ = [[Архангай облысы]], [[Өвөрхангай облысы]], [[Булган облысы]], [[Дархан-Уул облысы]], [[Сэлэнгэ облысы]] |ортаққордағы санаты = Orkhon River }} == Бастауы == Орхон өзені [[Архангай облысы]]ның [[Цэнхэр|Цэнхэр ауданындағы]] [[Суврага Хайрхан]] тауынан бастау алады. == Гидрологиясы == Орхон негізінен қар, мұздық және жаңбыр суларымен қоректенеді. Су тасу кезеңі — көктемнің соңынан жаз ортасына дейін. Орташа жылдық су шығыны – шамамен 66 м³/сек. Жоғарғы бөлігіне [[Улаан Цутгалан сарқырамасы]] орналасқан. == Маңызы == Өзен бойында [[Қарақорым]] және [[Қара Балғас]] секілді тарихи қалалар орналасқан. Ауыл шаруашылығы мен ирригациялық мақсатта пайдаланылады. [[ЮНЕСКО]] Орхон аңғарын [[Бүкіләлемдік мұра]]лар қатарына қосқан. == Салалары == Орхон өзенінің негізгі салалары: * [[Тамир өзені]] * [[Туул өзені]] * [[Хараа өзені]] == Қызықты дерек == Орхон атауы көне түркі жазуларында кездеседі. Осы өзен бойынан [[Күлтегін]], [[Білге қаған]] ескерткіштері табылған. == Дереккөздер == <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Orkhon_River</ref> <ref>https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/618776/mongolia-country-water-security-assessment_0.pdf</ref> <ref>Монгол Улсын усны нөөцийн тайлан, 2021</ref> [[Санат:Моңғолия өзендері]] d7wl5k95g8lzd9z0r560wl0tp6ozill 0 761851 3486646 3486461 2025-07-07T06:26:19Z MuratbekErkebulan 162992 3486646 wikitext text/x-wiki Ховд - ( [[моңғол тілі|моңғол]] : Ховд [χɔ́ɸt] ) - бұрын Кобдо деп жазылған — батыс [[Моңғолия]]дағы [[Ховд облысы]]ның астанасы . Бұл [[Ховд|Жаргалант]] ауданының әкімшілік орны. {{Елді мекен |статусы = [[Аудан]] және қала |қазақша атауы = Ховд |шынайы атауы = Ховд <center>{{mongolUnicode|ᠬᠣᠪᠳᠤ}}</center> |сурет = Khovd Main Square.jpg |жағдайы = Облыс орталығы |ел = Моңғолия |елтаңба = |Карта = Khovd Jargalant sum map.PNG |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 47|lat_min = 59|lat_sec = 58 |lon_dir = E|lon_deg = 91|lon_min = 38|lon_sec = 42.33 |CoordAddon = type:city(100000)_region:MN |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 381 |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = аймақ |аймағы = |кестедегі аймақ = |аудан түрі = сомон |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр |басшысы = |құрылған уақыты = [[1731 жыл]] |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 70,0 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 1395 |климаты = BWk |ресми тілі = моңғол тілі |тұрғыны = 29 800 |санақ жылы = 2017 |тығыздығы = 430 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |ЖІӨ = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +7 |DST = |телефон коды = +976 (0)143 |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = ХО_ |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://khovd.gov.mn/ |сайт тілі = mn |сайт тілі 2 = en }} == Географиясы мен климаты == [[File:Khovd Street.jpg|thumb|Ховд қаласындағы көше]] [[File:Hovd.jpg|thumb|Ховд қаласының орталығы]] Ховд қаласы [[Алтай таулары]]ның етегінде орналасқан, оны [[Буйант өзені]] кесіп өтеді. Қаладан 25 км шығыста [[Хар-Өс нуур]] көлі бар. Мұнда Моңғол үкіметі ерекше қорғалатын **Манхан табиғи қорығын** құрған.{{Дереккөзі қажет|2023 жылдың тамызы}} 1992 жылы әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде, қала Жаргалант аудан мен қала болды. Жалпы ауданы — 70 км². Қазіргі Жаргалант ауданы Ховд қаласы болып табылады [[Кёппен климаттық жіктелуі|Кёппен жіктемесіне]] сәйкес, Ховдта суық шөл климаты қалыптасқан: қысы ұзақ әрі аязды, жазы қысқа әрі жылы. Жауын-шашын аз, негізінен жаз мезгілінде түседі. {{Ауа райы | Ені = 70 | Жағдайы = Суық шөл климаты (BWk) | Жер_ілік = Ховд | Дерекнама =. [http://www.pogoda.ru.net/climate4.php?id=44218 Ховд – Ауа райы және климат] | Қаң_ор =−23.0 | Қаң_ор_ж-ш =1 | Ақп_ор =−17.3 | Ақп_ор_ж-ш =2 | Нау_ор =−4.7 | Нау_ор_ж-ш =3 | Сәу_ор =6.1 | Сәу_ор_ж-ш =7 | Мам_ор =12.7 | Мам_ор_ж-ш =14 | Мау_ор =18.5 | Мау_ор_ж-ш =26 | Шіл_ор =20.3 | Шіл_ор_ж-ш =35 | Там_ор =18.1 | Там_ор_ж-ш =26 | Қыр_ор =11.6 | Қыр_ор_ж-ш =10 | Қаз_ор =2.9 | Қаз_ор_ж-ш =4 | Қар_ор =−8.2 | Қар_ор_ж-ш =2 | Жел_ор =−18.3 | Жел_ор_ж-ш =2 | Жыл_ор = 0.5 | Жыл_ор_ж-ш =132 | Қаң_ор_мин =−27.7 | Қаң_ор_макс =−16.1 | Ақп_ор_мин =−23.2 | Ақп_ор_макс =−9.9 | Нау_ор_мин =−11.5 | Нау_ор_макс =2.7 | Сәу_ор_мин =−1.0 | Сәу_ор_макс =13.3 | Мам_ор_мин =5.7 | Мам_ор_макс =19.6 | Мау_ор_мин =11.8 | Мау_ор_макс =25.0 | Шіл_ор_мин =13.9 | Шіл_ор_макс =26.4 | Там_ор_мин =11.5 | Там_ор_макс =24.6 | Қыр_ор_мин =4.7 | Қыр_ор_макс =18.6 | Қаз_ор_мин =−3.4 | Қаз_ор_макс =10.1 | Қар_ор_мин =−13.5 | Қар_ор_макс =−1.2 | Жел_ор_мин =−23.0 | Жел_ор_макс =−11.7 | Жыл_ор_мин =−8.0 | Жыл_ор_макс =11.0 | Қаң_а_мин =−45.1 | Қаң_а_макс =8.9 | Ақп_а_мин =−45.1 | Ақп_а_макс =13.1 | Нау_а_мин =−31.7 | Нау_а_макс =19.4 | Сәу_а_мин =−20.6 | Сәу_а_макс =29.6 | Мам_а_мин =−10.9 | Мам_а_макс =31.1 | Мау_а_мин =0.0 | Мау_а_макс =37.6 | Шіл_а_мин =2.5 | Шіл_а_макс =37.0 | Там_а_мин =0.0 | Там_а_макс =35.5 | Қыр_а_мин =−9.6 | Қыр_а_макс =32.4 | Қаз_а_мин =−25.5 | Қаз_а_макс =26.1 | Қар_а_мин =−34.1 | Қар_а_макс =18.0 | Жел_а_мин =−41.4 | Жел_а_макс =14.3 | Жыл_а_мин =−45.1 | Жыл_а_макс =37.6 }} == Тарих == Қаланы XVII ғасырда Жоңғар ханы Галдан Бошогту қазіргі [[Эрдэнэбүрен ауданы]]ның [[Ховд өзені]]нің жағасында құрған . Ховд қаласының төңірегінде бау-бақша шаруашылығы Тараншы мен Орта Азия тұтқындарының жер өңдеу тәжірибесін пайдалана отырып дамыды . Қаланы [[1757 жыл]]дан кейін Жоңғар хандығы жойылғаннан кейін Цин әкімшілігі Буянт өзенінің жағасына көшірді . 1912 жылы 7 тамызда Манлай Баатур Дамдинсұрен, Хатанбаатар Магсаржав және Жа Лама Дамбийжанцан бастаған моңғол әскерлері Ховд қаласын басып алып, барлық маньчжур-қытай гарнизондарын қиратып, Цин тағайындаған амбанды басқаруды жойды . == Халық == Қала халқы [[2000 жыл]]ы 26 023 (2000 жылғы халық санағы), 2003 жылы 30 479 (болжалды) және [[2007 жылы]] 28 601 адамды құрады. [[2010 жыл]]ғы халық саны 29 046 болды. [[2005 жыл]]ы Жаргалант ауданында ([[Ховд облысы]]ның орталығы) 32 351 тұрғын (6 675 үй) болды, олар оннан астам ұлттар мен ұлд , халх , захчин , торгууд , урианхай , мянгад , байадс , дөрз , чану , дүзақ , дүзән , дүзән, 1000 ұлтқа және т.б жататын. == Инфрақұрылым == Ховд қаласын орталықтандырылған жылумен қамту == Туристік көрікті жерлер == [[Ховд облысы]]ның мұражайы. == Дереккөздер == <references> <ref name="khovdclimate">{{cite web |url=http://www.pogoda.ru.net/climate4.php?id=44218 |title=Климат Ховда |publisher=Pogoda.ru.net |access-date=2024-07-06}}</ref> <ref name="stat2007">{{cite web |url=http://khovdstat.50webs.com/medeelel/2007/UntitledFrameset-3.html |title=Khovd Aimag Statistical Office 2007 Annual Report |access-date=2024-07-06}}</ref> <ref name="info2010">{{Cite web |title=Khovd General Information 2010 – population found on page 48 |url=https://www2.1212.mn/BookLibraryDownload.ashx?url=Khuvd.pdf&ln=Mn |access-date=2024-07-06}}</ref> <ref name="UNUM">{{cite web|title=Feasibility Assessment of Sustainable Use of Land and Water in the Buyant River Delta, Khovd Aimag|publisher=National University of Mongolia|url=http://162.23.39.120/dezaweb/ressources/resource_en_151664.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20070822060414/http://162.23.39.120/dezaweb/ressources/resource_en_151664.pdf|archive-date=22 August 2007|year=2006|page=138|last=Dr Jörg Janzen}}</ref> <ref name="zunghar">{{cite journal|title=The Physical Remains of the Zunghar Legacy in Central Eurasia: Some Notes from the Field |journal=Paper presented at the Social and Environmental Changes on the Mongolian Plateau Workshop, Canberra, ACT, Australia |last1=Haines |first1=R Spencer |date=2016 |publisher=The Australian National University }}</ref> </references> [[Санат:Моңғолия қалалары]] 44uj07iet6mi45524849bkhvq53rx81 3486686 3486646 2025-07-07T09:03:32Z MuratbekErkebulan 162992 /* Дереккөздер */ 3486686 wikitext text/x-wiki Ховд - ( [[моңғол тілі|моңғол]] : Ховд [χɔ́ɸt] ) - бұрын Кобдо деп жазылған — батыс [[Моңғолия]]дағы [[Ховд облысы]]ның астанасы . Бұл [[Ховд|Жаргалант]] ауданының әкімшілік орны. {{Елді мекен |статусы = [[Аудан]] және қала |қазақша атауы = Ховд |шынайы атауы = Ховд <center>{{mongolUnicode|ᠬᠣᠪᠳᠤ}}</center> |сурет = Khovd Main Square.jpg |жағдайы = Облыс орталығы |ел = Моңғолия |елтаңба = |Карта = Khovd Jargalant sum map.PNG |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 47|lat_min = 59|lat_sec = 58 |lon_dir = E|lon_deg = 91|lon_min = 38|lon_sec = 42.33 |CoordAddon = type:city(100000)_region:MN |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = 381 |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = аймақ |аймағы = |кестедегі аймақ = |аудан түрі = сомон |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = Мэр |басшысы = |құрылған уақыты = [[1731 жыл]] |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 70,0 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 1395 |климаты = BWk |ресми тілі = моңғол тілі |тұрғыны = 29 800 |санақ жылы = 2017 |тығыздығы = 430 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |ЖІӨ = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +7 |DST = |телефон коды = +976 (0)143 |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = ХО_ |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://khovd.gov.mn/ |сайт тілі = mn |сайт тілі 2 = en }} == Географиясы мен климаты == [[File:Khovd Street.jpg|thumb|Ховд қаласындағы көше]] [[File:Hovd.jpg|thumb|Ховд қаласының орталығы]] Ховд қаласы [[Алтай таулары]]ның етегінде орналасқан, оны [[Буйант өзені]] кесіп өтеді. Қаладан 25 км шығыста [[Хар-Өс нуур]] көлі бар. Мұнда Моңғол үкіметі ерекше қорғалатын **Манхан табиғи қорығын** құрған.{{Дереккөзі қажет|2023 жылдың тамызы}} 1992 жылы әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде, қала Жаргалант аудан мен қала болды. Жалпы ауданы — 70 км². Қазіргі Жаргалант ауданы Ховд қаласы болып табылады [[Кёппен климаттық жіктелуі|Кёппен жіктемесіне]] сәйкес, Ховдта суық шөл климаты қалыптасқан: қысы ұзақ әрі аязды, жазы қысқа әрі жылы. Жауын-шашын аз, негізінен жаз мезгілінде түседі. {{Ауа райы | Ені = 70 | Жағдайы = Суық шөл климаты (BWk) | Жер_ілік = Ховд | Дерекнама =. [http://www.pogoda.ru.net/climate4.php?id=44218 Ховд – Ауа райы және климат] | Қаң_ор =−23.0 | Қаң_ор_ж-ш =1 | Ақп_ор =−17.3 | Ақп_ор_ж-ш =2 | Нау_ор =−4.7 | Нау_ор_ж-ш =3 | Сәу_ор =6.1 | Сәу_ор_ж-ш =7 | Мам_ор =12.7 | Мам_ор_ж-ш =14 | Мау_ор =18.5 | Мау_ор_ж-ш =26 | Шіл_ор =20.3 | Шіл_ор_ж-ш =35 | Там_ор =18.1 | Там_ор_ж-ш =26 | Қыр_ор =11.6 | Қыр_ор_ж-ш =10 | Қаз_ор =2.9 | Қаз_ор_ж-ш =4 | Қар_ор =−8.2 | Қар_ор_ж-ш =2 | Жел_ор =−18.3 | Жел_ор_ж-ш =2 | Жыл_ор = 0.5 | Жыл_ор_ж-ш =132 | Қаң_ор_мин =−27.7 | Қаң_ор_макс =−16.1 | Ақп_ор_мин =−23.2 | Ақп_ор_макс =−9.9 | Нау_ор_мин =−11.5 | Нау_ор_макс =2.7 | Сәу_ор_мин =−1.0 | Сәу_ор_макс =13.3 | Мам_ор_мин =5.7 | Мам_ор_макс =19.6 | Мау_ор_мин =11.8 | Мау_ор_макс =25.0 | Шіл_ор_мин =13.9 | Шіл_ор_макс =26.4 | Там_ор_мин =11.5 | Там_ор_макс =24.6 | Қыр_ор_мин =4.7 | Қыр_ор_макс =18.6 | Қаз_ор_мин =−3.4 | Қаз_ор_макс =10.1 | Қар_ор_мин =−13.5 | Қар_ор_макс =−1.2 | Жел_ор_мин =−23.0 | Жел_ор_макс =−11.7 | Жыл_ор_мин =−8.0 | Жыл_ор_макс =11.0 | Қаң_а_мин =−45.1 | Қаң_а_макс =8.9 | Ақп_а_мин =−45.1 | Ақп_а_макс =13.1 | Нау_а_мин =−31.7 | Нау_а_макс =19.4 | Сәу_а_мин =−20.6 | Сәу_а_макс =29.6 | Мам_а_мин =−10.9 | Мам_а_макс =31.1 | Мау_а_мин =0.0 | Мау_а_макс =37.6 | Шіл_а_мин =2.5 | Шіл_а_макс =37.0 | Там_а_мин =0.0 | Там_а_макс =35.5 | Қыр_а_мин =−9.6 | Қыр_а_макс =32.4 | Қаз_а_мин =−25.5 | Қаз_а_макс =26.1 | Қар_а_мин =−34.1 | Қар_а_макс =18.0 | Жел_а_мин =−41.4 | Жел_а_макс =14.3 | Жыл_а_мин =−45.1 | Жыл_а_макс =37.6 }} == Тарих == Қаланы XVII ғасырда Жоңғар ханы Галдан Бошогту қазіргі [[Эрдэнэбүрен ауданы]]ның [[Ховд өзені]]нің жағасында құрған . Ховд қаласының төңірегінде бау-бақша шаруашылығы Тараншы мен Орта Азия тұтқындарының жер өңдеу тәжірибесін пайдалана отырып дамыды . Қаланы [[1757 жыл]]дан кейін Жоңғар хандығы жойылғаннан кейін Цин әкімшілігі Буянт өзенінің жағасына көшірді . 1912 жылы 7 тамызда Манлай Баатур Дамдинсұрен, Хатанбаатар Магсаржав және Жа Лама Дамбийжанцан бастаған моңғол әскерлері Ховд қаласын басып алып, барлық маньчжур-қытай гарнизондарын қиратып, Цин тағайындаған амбанды басқаруды жойды . == Халық == Қала халқы [[2000 жыл]]ы 26 023 (2000 жылғы халық санағы), 2003 жылы 30 479 (болжалды) және [[2007 жылы]] 28 601 адамды құрады. [[2010 жыл]]ғы халық саны 29 046 болды. [[2005 жыл]]ы Жаргалант ауданында ([[Ховд облысы]]ның орталығы) 32 351 тұрғын (6 675 үй) болды, олар оннан астам ұлттар мен ұлд , халх , захчин , торгууд , урианхай , мянгад , байадс , дөрз , чану , дүзақ , дүзән , дүзән, 1000 ұлтқа және т.б жататын. == Инфрақұрылым == Ховд қаласын орталықтандырылған жылумен қамту == Туристік көрікті жерлер == [[Ховд облысы]]ның мұражайы. == Дереккөздер == <references> English - Khovd (city) Руский - Ховд (город) </references> [[Санат:Моңғолия қалалары]] 30wwj4h0jcukzilfsaib95n9btfqe9y 3 761863 3486519 2025-07-06T12:20:34Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486519 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bluebloxx}} -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:20, 2025 ж. шілденің 6 (+05) e45yrc5td62zfbrg1hkovwsrmzut23l 3 761864 3486525 2025-07-06T13:01:30Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486525 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mawwer1}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 18:01, 2025 ж. шілденің 6 (+05) s2rj0af70s8zrm1kvo4b4god3gvudg5 3 761865 3486528 2025-07-06T13:29:24Z J ansari 73009 J ansari [[Қатысушы талқылауы:Entropy fighter]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Entropy Fighter]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Entropy fighter|Entropy fighter]]" to "[[Special:CentralAuth/Entropy Fighter|Entropy Fighter]]" 3486528 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Entropy Fighter]] ho7szcz9g2t8zuwreeg2kbotfr9oqt0 3 761866 3486533 2025-07-06T13:48:15Z XXBlackburnXx 81796 XXBlackburnXx [[Қатысушы талқылауы:Wonomatr]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Rockanastas]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Wonomatr|Wonomatr]]" to "[[Special:CentralAuth/Rockanastas|Rockanastas]]" 3486533 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Rockanastas]] m61yu5thmam0q0ys2bl2cjm6kq3ufpv 3 761867 3486534 2025-07-06T13:49:55Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486534 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Danialbehzadi}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 18:49, 2025 ж. шілденің 6 (+05) nmx10k1nlws1nlraa1m8x19g44002wg 3 761868 3486535 2025-07-06T14:01:35Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486535 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Tagasaf}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:01, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ej7p08r48zrmcvwicqge91e3tnsiueb 3 761869 3486537 2025-07-06T14:07:15Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486537 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Միշա Ասիրյան}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 19:07, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 57qz55x0fvuwtzxheqdlxbqamnsbnf3 0 761870 3486543 2025-07-06T14:41:17Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-72]] бетін [[Антонов Ан-72]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486543 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-72]] 9xt0j0vjztd8ikca0kltd2fya6hwctf 1 761871 3486545 2025-07-06T14:41:17Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-72]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-72]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486545 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Антонов Ан-72]] 0ze1md5htlgtbkxi910vaoatb8dggsb 0 761872 3486547 2025-07-06T14:44:34Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-124]] бетін [[Антонов Ан-124]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486547 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-124]] liawafjfz8nfsvh9n80evopm5ontn1a 1 761873 3486549 2025-07-06T14:44:34Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-124]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-124]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486549 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Антонов Ан-124]] edvqjwerf6s1gymajsrjaakqwvrre43 0 761874 3486551 2025-07-06T14:45:10Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-34]] бетін [[Антонов Ан-34]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486551 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-34]] 29euxlcgx7ngp2areb7ra4yf4el3mof 1 761875 3486553 2025-07-06T14:45:11Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Талқылау:Ан-34]] бетін [[Талқылау:Антонов Ан-34]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486553 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Талқылау:Антонов Ан-34]] gaaesvm7bxzh0p009fn2c8fs4el475c 0 761876 3486557 2025-07-06T14:47:11Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан 24]] бетін [[Антонов Ан 24]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486557 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан 24]] f73b3kx7hmy1xyxu6g86p5v66emtrfz 0 761878 3486562 2025-07-06T14:49:09Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-26]] бетін [[Антонов Ан-26]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486562 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-26]] jgezd1akpko95vfe0ubgwbop25qosyw 3 761880 3486565 2025-07-06T14:49:26Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486565 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sighma}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 19:49, 2025 ж. шілденің 6 (+05) j1khjsgbbbtgn03539muh8hr49j1cb8 0 761881 3486570 2025-07-06T14:51:56Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-30]] бетін [[Антонов Ан-30]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486570 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-30]] 42glr1o6d8t99jndzi0ugt66twwsc0m 0 761883 3486577 2025-07-06T14:55:06Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-22]] бетін [[Антонов Ан-22]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486577 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-22]] hzj80jw82wvgxwa4vmh180272mh2quz 3 761885 3486581 2025-07-06T15:06:52Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486581 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=G.Hasratyan242}} -- [[Қатысушы:GanS NIS|<span style="text-shadow:gray 4px 4px 3px;"><font face="AR Cena" color="black"><b>Fани</b></font></span>]] ([[Қатысушы талқылауы:GanS NIS|талқылауы]]) 20:06, 2025 ж. шілденің 6 (+05) fzffm8yhtcr5kmij7ktje5bxyrmj8ck 3 761886 3486583 2025-07-06T15:10:31Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486583 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Corterhaha}} -- [[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 20:10, 2025 ж. шілденің 6 (+05) ejtsp4od9c5gmbk7h4y225u296l7yfy 3 761887 3486585 2025-07-06T15:29:02Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486585 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=MansK23}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 20:29, 2025 ж. шілденің 6 (+05) h3rawt308mzy4amh4f6210lqpt0zgj8 3 761888 3486586 2025-07-06T15:29:43Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486586 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bender235}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 20:29, 2025 ж. шілденің 6 (+05) q7792c8vbk3kf1fbzmjlx71xgve0p5d 14 761889 3486591 2025-07-06T15:35:10Z Nurtenge 93712 Жаңа бетте: {{Commonscat|People of Newcastle upon Tyne}} [[Санат:Ньюкасл-апон-Тайн тұлғалары]] [[Санат:Англияда туғандар]] 3486591 wikitext text/x-wiki {{Commonscat|People of Newcastle upon Tyne}} [[Санат:Ньюкасл-апон-Тайн тұлғалары]] [[Санат:Англияда туғандар]] mexpgqrxm9ooid4idmbk7e0xn0kg0by 3 761890 3486603 2025-07-06T16:49:57Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486603 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Дина Бекен}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 21:49, 2025 ж. шілденің 6 (+05) q8zvj01hj86981b97ayrgi8r00o6bi4 3 761891 3486605 2025-07-06T17:41:06Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486605 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Bukabara}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:41, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 7hre1jlgxwdiw2mmyajvvxe0axt36rt 3 761892 3486607 2025-07-06T17:58:13Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486607 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sam5817}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 22:58, 2025 ж. шілденің 6 (+05) 9m1ewo5tatofhos2g4cc5ta9mwcxi5e 3 761893 3486617 2025-07-06T19:44:07Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486617 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Ricardo Alessandro Moura Brasil}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 00:44, 2025 ж. шілденің 7 (+05) 6vzk7k8fdbd8dhta6xudalzdr4xfraa 3 761894 3486626 2025-07-06T20:36:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486626 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kaizen0702}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 01:36, 2025 ж. шілденің 7 (+05) 22w1vt6hijop5owjnv83nun65cj8lvv 3 761895 3486627 2025-07-06T21:21:29Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486627 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Akniyet A}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 02:21, 2025 ж. шілденің 7 (+05) tufposhuzwusib1wq8qoxvewlhjuxqj 3 761896 3486629 2025-07-06T21:25:53Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486629 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Кутили}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 02:25, 2025 ж. шілденің 7 (+05) 2viumfr84z1oqgxzcxvb9i3gohugqca 3 761897 3486632 2025-07-06T22:08:05Z MemicznyJanusz 111229 MemicznyJanusz [[Қатысушы талқылауы:Jacobí]] бетін [[Қатысушы талқылауы:DianaLluna]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Jacobí|Jacobí]]" to "[[Special:CentralAuth/DianaLluna|DianaLluna]]" 3486632 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:DianaLluna]] kfgixctilxxf2ofnc59zb3r9u2l662i 3 761898 3486638 2025-07-07T03:59:54Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486638 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Adeshda arageni}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 08:59, 2025 ж. шілденің 7 (+05) jzkxt95lqrf1tzw26ts6dwl1lctb871 3 761899 3486640 2025-07-07T04:34:37Z Ternarius 17489 Ternarius [[Қатысушы талқылауы:Bobjoethekraken]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Jhuang07105]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Bobjoethekraken|Bobjoethekraken]]" to "[[Special:CentralAuth/Jhuang07105|Jhuang07105]]" 3486640 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Jhuang07105]] oek2zdvzjc4v26to2pbt6po3vsbzocu 3 761900 3486642 2025-07-07T05:37:54Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486642 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Abdumustafa}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:37, 2025 ж. шілденің 7 (+05) hv3o6y4kkhskrcm2jpngobfl4appy9d 0 761901 3486649 2025-07-07T06:33:29Z MuratbekErkebulan 162992 MuratbekErkebulan [[Ан-3]] бетін [[Антонов Ан-3]] бетіне жылжытты: Себебі ұшақ атын толық жазу керек. Админдердің мәтінді қайта орынына қалдырмауы на сұраймын 3486649 wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Антонов Ан-3]] f53yf41vppdhdw5gqvo45j1p0j0vgso 3 761902 3486653 2025-07-07T06:54:51Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486653 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Թագուհի Ասիրյան}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 11:54, 2025 ж. шілденің 7 (+05) 86wnot5mflz0xd85l7i3eko3kzdo9tm 3 761903 3486660 2025-07-07T07:44:16Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486660 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Жакеар}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 12:44, 2025 ж. шілденің 7 (+05) cn8n27acgnbwwtlo6cr0c4nvl687zzp 0 761904 3486663 2025-07-07T07:54:16Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Дереккөздер == {{дереккөзде... 3486663 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] ilqnmn8jxxry8ybec1mhl01mb1axdst 3486664 3486663 2025-07-07T07:55:49Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Дағыстан тілдері|Дағыстан тілдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3486664 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Дағыстан тілдері]] sdsar6550ur8snkb4wdnhvh22yhwc1s 3486665 3486664 2025-07-07T07:56:07Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Әзербайжан тілдері|Әзербайжан тілдері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) 3486665 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Дағыстан тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] fbjuojbf6vh9tq68h139zsfphfyloa1 3486666 3486665 2025-07-07T07:58:46Z Мағыпар 100137 толықтыру 3486666 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Дағыстан тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] 200vg93gx9uqr4qewjtaryqcmi2kwe9 3486669 3486666 2025-07-07T08:04:47Z Мағыпар 100137 толықтыру 3486669 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] k7o7o15y44rt54pvy1kke1h3jymqrus 3486670 3486669 2025-07-07T08:05:47Z Мағыпар 100137 /* Географиялық таралуы */ дереккөз 3486670 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] bj7t07cllvou42r5m8jjnq7vmjabou8 3486671 3486670 2025-07-07T08:11:27Z Мағыпар 100137 дереккөз 3486671 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] jxzvdhjregx9z0asui4uvtavvjkzfgb 3486673 3486671 2025-07-07T08:16:29Z Мағыпар 100137 толықтыру 3486673 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1930 жылдары латын негізіндегі уди жазуын жасауға әрекет жасалды. Алайда көп ұзамай бұл әліпбиді қолдану тоқтатылды. 1974 жылы кириллицаға негізделген уди әліпбиін В.Л.Гукасян құрастырды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] dnv57rg7vr6gt8qwmi8aic09fycx208 3486677 3486673 2025-07-07T08:41:09Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3486677 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1930 жылдары латын негізіндегі уди жазуын жасауға әрекет жасалды. Алайда көп ұзамай бұл әліпбиді қолдану тоқтатылды. 1974 жылы кириллицаға негізделген уди әліпбиін В.Л.Гукасян құрастырды. 1990 жылдардың ортасында Әзербайжанда латын графикасына негізделген жаңа уди әліпбиі жасалды. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |A a | style=«width:3em;» |B b | style=«width:3em;» |C c | style=«width:3em;» |Ç ç | style=«width:3em;» |D d | style=«width:3em;» |E e | style=«width:3em;» |Ə ə | style=«width:3em;» |F f | style=«width:3em;» |G g | style=«width:3em;» |Ğ ğ | style=«width:3em;» |H h |- | style=«width:3em;» |X x | style=«width:3em;» |I ı | style=«width:3em;» |İ i | style=«width:3em;» |Ҝ ҝ | style=«width:3em;» |J j | style=«width:3em;» |K k | style=«width:3em;» |Q q | style=«width:3em;» |L l | style=«width:3em;» |M m | style=«width:3em;» |N n | style=«width:3em;» |O o |- | style=«width:3em;» |Ö ö | style=«width:3em;» |P p | style=«width:3em;» |R r | style=«width:3em;» |S s | style=«width:3em;» |Ş ş | style=«width:3em;» |T t | style=«width:3em;» |U u | style=«width:3em;» |Ü ü | style=«width:3em;» |V v | style=«width:3em;» |Y y | style=«width:3em;» |Z z |- | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Цı цı | style=«width:3em;» |Eъ eъ | style=«width:3em;» |Tı tı | style=«width:3em;» |Əъ əъ | style=«width:3em;» |Kъ kъ | style=«width:3em;» |Pı pı | style=«width:3em;» |Xъ xъ | style=«width:3em;» |Şı şı | style=«width:3em;» |Öъ öъ | style=«width:3em;» |Çı çı |- | style=«width:3em;» |Çъ çъ | style=«width:3em;» |Ć ć | style=«width:3em;» |Jı jı | style=«width:3em;» |Zı zı | style=«width:3em;» |Uъ uъ | style=«width:3em;» |Oъ oъ | style=«width:3em;» |İъ iъ | style=«width:3em;» |Dz dz |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] h35a5u27qnbj5l5u4uc68fp0wm0entk 3486680 3486677 2025-07-07T08:44:37Z Мағыпар 100137 /* Жазуы */ толықтыру 3486680 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады. == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1930 жылдары латын негізіндегі уди жазуын жасауға әрекет жасалды. Алайда көп ұзамай бұл әліпбиді қолдану тоқтатылды. 1974 жылы кириллицаға негізделген уди әліпбиін В.Л.Гукасян құрастырды. 1990 жылдардың ортасында [[Әзербайжан]]да латын графикасына негізделген жаңа уди әліпбиі жасалды. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |A a | style=«width:3em;» |B b | style=«width:3em;» |C c | style=«width:3em;» |Ç ç | style=«width:3em;» |D d | style=«width:3em;» |E e | style=«width:3em;» |Ə ə | style=«width:3em;» |F f | style=«width:3em;» |G g | style=«width:3em;» |Ğ ğ | style=«width:3em;» |H h |- | style=«width:3em;» |X x | style=«width:3em;» |I ı | style=«width:3em;» |İ i | style=«width:3em;» |Ҝ ҝ | style=«width:3em;» |J j | style=«width:3em;» |K k | style=«width:3em;» |Q q | style=«width:3em;» |L l | style=«width:3em;» |M m | style=«width:3em;» |N n | style=«width:3em;» |O o |- | style=«width:3em;» |Ö ö | style=«width:3em;» |P p | style=«width:3em;» |R r | style=«width:3em;» |S s | style=«width:3em;» |Ş ş | style=«width:3em;» |T t | style=«width:3em;» |U u | style=«width:3em;» |Ü ü | style=«width:3em;» |V v | style=«width:3em;» |Y y | style=«width:3em;» |Z z |- | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Цı цı | style=«width:3em;» |Eъ eъ | style=«width:3em;» |Tı tı | style=«width:3em;» |Əъ əъ | style=«width:3em;» |Kъ kъ | style=«width:3em;» |Pı pı | style=«width:3em;» |Xъ xъ | style=«width:3em;» |Şı şı | style=«width:3em;» |Öъ öъ | style=«width:3em;» |Çı çı |- | style=«width:3em;» |Çъ çъ | style=«width:3em;» |Ć ć | style=«width:3em;» |Jı jı | style=«width:3em;» |Zı zı | style=«width:3em;» |Uъ uъ | style=«width:3em;» |Oъ oъ | style=«width:3em;» |İъ iъ | style=«width:3em;» |Dz dz |} 2013 жылы [[Ресей]]де Гукасян сөздігінен алфавиттің өзгертілген нұсқасы болып табылатын кириллица негізіндегі Уди әліпбиі кітабы жарық көрді. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Аь аь | style=«width:3em;» |Аъ аъ | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Гъ гъ | style=«width:3em;» |Гь гь | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Дз дз | style=«width:3em;» |Дж дж |- | style=«width:3em;» |Джъ джъ | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |Жъ жъ | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Иъ иъ | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |К' к' | style=«width:3em;» |Къ къ |- | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |Оь оь | style=«width:3em;» |Оъ оъ | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |П' п' | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т |- | style=«width:3em;» |Т' т' | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Уь уь | style=«width:3em;» |Уъ уъ | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Хъ хъ | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ц' ц' | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Чъ чъ |- | style=«width:3em;» |Ч' ч' | style=«width:3em;» |Ч’ъ ч’ъ | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Шъ шъ | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Эъ эъ | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] p358r9nlztsoca2zb94cghf26se83k0 3486681 3486680 2025-07-07T08:45:52Z Мағыпар 100137 дереккөз 3486681 wikitext text/x-wiki '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=187|барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1930 жылдары латын негізіндегі уди жазуын жасауға әрекет жасалды. Алайда көп ұзамай бұл әліпбиді қолдану тоқтатылды. 1974 жылы кириллицаға негізделген уди әліпбиін В.Л.Гукасян құрастырды. 1990 жылдардың ортасында [[Әзербайжан]]да латын графикасына негізделген жаңа уди әліпбиі жасалды. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |A a | style=«width:3em;» |B b | style=«width:3em;» |C c | style=«width:3em;» |Ç ç | style=«width:3em;» |D d | style=«width:3em;» |E e | style=«width:3em;» |Ə ə | style=«width:3em;» |F f | style=«width:3em;» |G g | style=«width:3em;» |Ğ ğ | style=«width:3em;» |H h |- | style=«width:3em;» |X x | style=«width:3em;» |I ı | style=«width:3em;» |İ i | style=«width:3em;» |Ҝ ҝ | style=«width:3em;» |J j | style=«width:3em;» |K k | style=«width:3em;» |Q q | style=«width:3em;» |L l | style=«width:3em;» |M m | style=«width:3em;» |N n | style=«width:3em;» |O o |- | style=«width:3em;» |Ö ö | style=«width:3em;» |P p | style=«width:3em;» |R r | style=«width:3em;» |S s | style=«width:3em;» |Ş ş | style=«width:3em;» |T t | style=«width:3em;» |U u | style=«width:3em;» |Ü ü | style=«width:3em;» |V v | style=«width:3em;» |Y y | style=«width:3em;» |Z z |- | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Цı цı | style=«width:3em;» |Eъ eъ | style=«width:3em;» |Tı tı | style=«width:3em;» |Əъ əъ | style=«width:3em;» |Kъ kъ | style=«width:3em;» |Pı pı | style=«width:3em;» |Xъ xъ | style=«width:3em;» |Şı şı | style=«width:3em;» |Öъ öъ | style=«width:3em;» |Çı çı |- | style=«width:3em;» |Çъ çъ | style=«width:3em;» |Ć ć | style=«width:3em;» |Jı jı | style=«width:3em;» |Zı zı | style=«width:3em;» |Uъ uъ | style=«width:3em;» |Oъ oъ | style=«width:3em;» |İъ iъ | style=«width:3em;» |Dz dz |} 2013 жылы [[Ресей]]де Гукасян сөздігінен алфавиттің өзгертілген нұсқасы болып табылатын кириллица негізіндегі Уди әліпбиі кітабы жарық көрді. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Аь аь | style=«width:3em;» |Аъ аъ | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Гъ гъ | style=«width:3em;» |Гь гь | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Дз дз | style=«width:3em;» |Дж дж |- | style=«width:3em;» |Джъ джъ | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |Жъ жъ | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Иъ иъ | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |К' к' | style=«width:3em;» |Къ къ |- | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |Оь оь | style=«width:3em;» |Оъ оъ | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |П' п' | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т |- | style=«width:3em;» |Т' т' | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Уь уь | style=«width:3em;» |Уъ уъ | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Хъ хъ | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ц' ц' | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Чъ чъ |- | style=«width:3em;» |Ч' ч' | style=«width:3em;» |Ч’ъ ч’ъ | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Шъ шъ | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Эъ эъ | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] 0srvcw39150l7qbczubxui9yvr1dsgc 3486684 3486681 2025-07-07T08:51:50Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру 3486684 wikitext text/x-wiki {{Тілдер |аты=Удин тілі |рейтинг= |ISO2= |МЕСТ 7.75–97= |ISO1= udi |жазу= [[кириллица]], [[латын әліпбиі]] |классификация= [[Еуразия тілдері]] :иберий-кавказ тілдері отбасы ::нах-дағыстан тармағы :::лезгин ішкі тобы |санаты= |сөйлеушілер саны= 8 000 |түсі=алтай |реттейтін мекеме= |ресми тіл= |елдер=[[Әзербайжан]], [[Ресей]] |айтылуы= |өз атауы=Udinian language |Сурет= |ISO3= }} '''Удин тілі''' (Udinian language) — иберий-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лезгин ішкі тобына кіреді. Тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады, эргативті және номинативті құрылыстарының үйлесімімен сипатталады.<ref>{{кітап|авторы=Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова|бөлімі= |бөлім сілтемесі= |тақырыбы=«Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» |шынайы атауы= |сілтеме= |уикитека= |жауапты= |басылым= |орны= |баспасы=«Издательство Золотая Книга» ЖШС |жыл=2020 |томы= |беттері=187|барлық беті=480 |сериясы= |isbn=978–601–7988-21-0|тиражы= }}</ref> == Референтті халық == Референтті халық: удиндер; өз атауы – уди, ути. == Географиялық таралуы == Удиндердің бастапқы тұрғылықты жері [[Әзербайжан]]ның солтүстігінде, сондай-ақ [[Грузия]]ның бір ауылында (1920 жылдан бастап) орналасқан. [[Ресей]]де негізінен оңтүстік облыстар (Ростов облысы, Краснодар өлкесі, Ставрополь өлкесі, Волгоград облысы), сондай-ақ Иваново облысы, Мәскеу облысы, Саратов облысы, Свердлов облысы және т.б. Этникалық топтың саны 8-10 мың адам деп бағаланады, тілін білетіндер шамамен 8 мыңдай. Ресейде 4 мыңға жуық удиндер тұрады.<ref>{{citeweb|url=https://minlang.iling-ran.ru/lang/udinskiy-yazyk?ysclid=mcst310cpi534662059|title=Удин тілі|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Диалектісі == Удин тілі екі диалектіге бөлінеді: нидж және варташен-октомбери.<ref>{{citeweb|url=https://les.academic.ru/1194/%D0%A3%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA?ysclid=mcstlfb9ta847106809|title=Лингвистикалық энциклопедиялық сөздік|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=2026-07-7 |lang=}}</ref> == Жазуы == 1930 жылдары латын негізіндегі уди жазуын жасауға әрекет жасалды. Алайда көп ұзамай бұл әліпбиді қолдану тоқтатылды. 1974 жылы кириллицаға негізделген уди әліпбиін В.Л.Гукасян құрастырды. 1990 жылдардың ортасында [[Әзербайжан]]да латын графикасына негізделген жаңа уди әліпбиі жасалды. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |A a | style=«width:3em;» |B b | style=«width:3em;» |C c | style=«width:3em;» |Ç ç | style=«width:3em;» |D d | style=«width:3em;» |E e | style=«width:3em;» |Ə ə | style=«width:3em;» |F f | style=«width:3em;» |G g | style=«width:3em;» |Ğ ğ | style=«width:3em;» |H h |- | style=«width:3em;» |X x | style=«width:3em;» |I ı | style=«width:3em;» |İ i | style=«width:3em;» |Ҝ ҝ | style=«width:3em;» |J j | style=«width:3em;» |K k | style=«width:3em;» |Q q | style=«width:3em;» |L l | style=«width:3em;» |M m | style=«width:3em;» |N n | style=«width:3em;» |O o |- | style=«width:3em;» |Ö ö | style=«width:3em;» |P p | style=«width:3em;» |R r | style=«width:3em;» |S s | style=«width:3em;» |Ş ş | style=«width:3em;» |T t | style=«width:3em;» |U u | style=«width:3em;» |Ü ü | style=«width:3em;» |V v | style=«width:3em;» |Y y | style=«width:3em;» |Z z |- | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Цı цı | style=«width:3em;» |Eъ eъ | style=«width:3em;» |Tı tı | style=«width:3em;» |Əъ əъ | style=«width:3em;» |Kъ kъ | style=«width:3em;» |Pı pı | style=«width:3em;» |Xъ xъ | style=«width:3em;» |Şı şı | style=«width:3em;» |Öъ öъ | style=«width:3em;» |Çı çı |- | style=«width:3em;» |Çъ çъ | style=«width:3em;» |Ć ć | style=«width:3em;» |Jı jı | style=«width:3em;» |Zı zı | style=«width:3em;» |Uъ uъ | style=«width:3em;» |Oъ oъ | style=«width:3em;» |İъ iъ | style=«width:3em;» |Dz dz |} 2013 жылы [[Ресей]]де Гукасян сөздігінен алфавиттің өзгертілген нұсқасы болып табылатын кириллица негізіндегі Уди әліпбиі кітабы жарық көрді. {| class=standard cellpadding=5 style="font-size: 1.3em; line-height: 2.5em; text-align: center;" | style=«width:3em;» |А а | style=«width:3em;» |Аь аь | style=«width:3em;» |Аъ аъ | style=«width:3em;» |Б б | style=«width:3em;» |В в | style=«width:3em;» |Г г | style=«width:3em;» |Гъ гъ | style=«width:3em;» |Гь гь | style=«width:3em;» |Д д | style=«width:3em;» |Дз дз | style=«width:3em;» |Дж дж |- | style=«width:3em;» |Джъ джъ | style=«width:3em;» |Е е | style=«width:3em;» |Ж ж | style=«width:3em;» |Жъ жъ | style=«width:3em;» |З з | style=«width:3em;» |И и | style=«width:3em;» |Иъ иъ | style=«width:3em;» |Й й | style=«width:3em;» |К к | style=«width:3em;» |К' к' | style=«width:3em;» |Къ къ |- | style=«width:3em;» |Л л | style=«width:3em;» |М м | style=«width:3em;» |Н н | style=«width:3em;» |О о | style=«width:3em;» |Оь оь | style=«width:3em;» |Оъ оъ | style=«width:3em;» |П п | style=«width:3em;» |П' п' | style=«width:3em;» |Р р | style=«width:3em;» |С с | style=«width:3em;» |Т т |- | style=«width:3em;» |Т' т' | style=«width:3em;» |У у | style=«width:3em;» |Уь уь | style=«width:3em;» |Уъ уъ | style=«width:3em;» |Ф ф | style=«width:3em;» |Х х | style=«width:3em;» |Хъ хъ | style=«width:3em;» |Ц ц | style=«width:3em;» |Ц' ц' | style=«width:3em;» |Ч ч | style=«width:3em;» |Чъ чъ |- | style=«width:3em;» |Ч' ч' | style=«width:3em;» |Ч’ъ ч’ъ | style=«width:3em;» |Ш ш | style=«width:3em;» |Шъ шъ | style=«width:3em;» |Ы ы | style=«width:3em;» |Э э | style=«width:3em;» |Эъ эъ | style=«width:3em;» |Ю ю | style=«width:3em;» |Я я |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Ресей тілдері]] [[Санат:Әзербайжан тілдері]] 54nlqt4md8t6humu0eiyg3myj3xjk0d 0 761905 3486690 2025-07-07T09:20:45Z MuratbekErkebulan 162992 Жаңа бетте: {{Тексерілмеген мақала|date={{subst:#time:F Y}}}} {{Автокөлік | атауы = ГАЗ-3307 | модель = ГАЗ-3307 / 3309 | фото = GAZ 3307 in Moskovsky.jpg | өндіруші = [[ГАЗ]] | өндіріс жылдары = 1989–2020<ref name="Пояснение">Шассилер тапсырыспен қазіргі күнге дейін жиналады (негізінен э... 3486690 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=шілде 2025}} {{Автокөлік | атауы = ГАЗ-3307 | модель = ГАЗ-3307 / 3309 | фото = GAZ 3307 in Moskovsky.jpg | өндіруші = [[ГАЗ]] | өндіріс жылдары = 1989–2020<ref name="Пояснение">Шассилер тапсырыспен қазіргі күнге дейін жиналады (негізінен экспортқа арналған арнайы жабдық үшін).</ref> | ізашары = [[ГАЗ-53|ГАЗ-53-12]], [[ГАЗ-52]] | ізбасары = [[ГАЗон NEXT]] | зауыттар = {{flagicon|USSR}} [[ГАЗ]] ([[Горький автомобиль зауыты|Горький]] / [[Төменгі Новгород]])<br> {{flagicon|Russia}} [[ГАЗ]] ([[Төменгі Новгород]]) | класс = Жүк көлігі | шанақ типі = Бортты / шасси | компоновка = Алдыңғы мотор, артқы жетек (4×2) | қозғалтқыш = V8 ЗМЗ-511, ЗМЗ-5231, ЗМЗ-5244 (бензин)<br>R4 ЯМЗ-534 (дизель) | берілістер қорабы = 4 немесе 5 сатылы механикалық | дөңгелек базасы = 3770 мм | ұзындығы = 6550 мм | ені = 2380 мм | биіктігі = 2350 мм | алдыңғы сорап = 1630 мм | артқы сорап = 1690 мм | клиренс = 265 мм | толық салмағы = 7850 кг | бак көлемі = 105 л | макс.жылдамдық = 90 км/сағ (кей модельдерде 110 км/сағ) | жанармай шығыны = 19–32 л/100 км | байланысты модельдер = | ұқсас = [[ЗИЛ-4329]], [[КамАЗ-4308]], [[МАЗ-4370]] | ортаққор = GAZ-3307 }} '''ГАЗ-3307''' — [[КСРО]] мен [[Ресей]]де шығарылған төртінші буындағы орташа тоннажды [[жүк көлігі]]. Бұл модель [[ГАЗ-53]] сериясының ізбасары ретінде 1989 жылы шығарылып, 2020 жылға дейін өндірісте болды. ГАЗ-3309 – дизельді нұсқасы болып табылады. == Қысқаша сипаттама == ГАЗ-3307 бензинді [[ЗМЗ-511]] (V8, 4.25 л) және кейінірек [[ЗМЗ-5231]], [[ЗМЗ-5244]] қозғалтқыштарымен жабдықталған. Кейінгі жылдары дизельді нұсқалар — [[ЯМЗ-534]] және [[ММЗ Д-245]] орнатылды. Қозғалтқыштар [[Еуро-1]]-ден [[Еуро-5]]-ке дейінгі экостандарттарға сәйкес келді. Жүккөліктің максималды жылдамдығы – 90–110 км/сағ аралығында, ал жүккөтергіштігі шамамен 4,5 тонна. == Тарих == ГАЗ-3307 1980-жылдары ГАЗ-4301 жобасы аясында жасалған жаңа буын кабинасымен және технологиялық жаңартулармен келді. 1994 жылдан бастап ГАЗ-3309 дизельді нұсқасы ұсынылды. 2000 жылдары модельге жаңа қозғалтқыштар мен [[АБС]] сияқты жүйелер енгізілді. Өндіріс 2020 жылы ресми түрде тоқтатылды, бірақ кейбір шассилер арнайы тапсырыспен жиналып жатыр. == Модификациялар == * '''ГАЗ-3306''' — ГАЗ-544.10 (R4, ауа салқындатқышы, атмосфералық, 4,15 л, 85 а.к., Deutz лицензиясы) дизель қозғалтқышымен борттық жүк көлігі. Жүк көтергіштігі — 3,0 т. 1992—1995 жылдары өндірілді. ** '''ГАЗ-33061''' — [[ГАЗ-52]] агрегаттарына негізделген өтпелі модель, ГАЗ-52 карбюраторлы қозғалтқышымен. Жүк көтергіштігі — 2,5 т. 1992—1993 жылдары негізінен жүк-жолаушы такси ретінде өндірілді. * '''ГАЗ-3307''' — ЗМЗ-511.10 (2008 жылдан бастап — ЗМЗ-5231.10) карбюраторлы қозғалтқышымен борттық жүк көлігі және шасси. Жүк көтергіштігі — 4,5 т. 1989—1996 және 1997–2009 жылдары сериялық өндірілді. 2010–2016 жылдары шағын сериямен шықты. 2016 жылы инжекторлы ЗМЗ-524400 (V8, 137 а.к., Еуро-5) қозғалтқышымен, ABS жүйесімен және шиберлі рульдік гидрокүшейткішпен сертификатталды. ** '''ГАЗ-330701''' — солтүстік климатқа арналған модификация. ** '''ГАЗ-330706''' — қалыпты климатты елдерге арналған экспорттық модификация. ** '''ГАЗ-330707''' — тропикалық климатты елдерге арналған экспорттық модификация. ** '''ГАЗ-33072''' — самосвалдарға арналған шасси (негізінен [[САЗ]]). ** '''ГАЗ-33073''' — жүк-жолаушы такси. Платформасы [[ГАЗ-66]]-11 (1993 ж.) үлгісіне ұқсас. ** '''ГАЗ-33074''' — [[КАвЗ-3976]] автобустарына арналған шасси. ЗМЗ-513.10 қозғалтқышы. Қақпақпен және алдыңғы бөлікпен, бірақ кабинасыз жеткізілді. 1990–1996 және 1997–2008 жылдары өндірілді. ** '''ГАЗ-33075''' — сұйытылған газбен жұмыс істейтін нұсқа. ЗМЗ-513.10 қозғалтқышы. Сериялық өндірілмеген, 2012 жылға дейін шағын фирмалар қайта жабдықтады. ** '''ГАЗ-33076''' — сығылған газбен жұмыс істейтін нұсқа. ЗМЗ-513.10 қозғалтқышы. Сериялық өндірілмеген. ** '''ГАЗ-33078''' — [[Hino]] W04CT (136 а.к.) дизелімен шығарылған. 1992–1995 жж. тапсырыспен өндірілді. == Дизель қозғалтқыштарының техникалық сипаттамалары == === ММЗ === '''[[ММЗ Д-245|ММЗ Д-245.7Е4]]''' моделі (ГАЗ-330900 үшін) Қатарлы, 4 цилиндрлі, 4 тактілі, сұйықтықпен салқындатылатын дизель қозғалтқышы, турбонаддувпен және ауа салқындатқышымен, тікелей отын бүрку жүйесімен, төртінші экологиялық сынып (Еуро-4). * Жұмыс көлемі, л — 4,75 * Қысу дәрежесі — 17,0 * Қуаты, а.к. (кВт) / айн/мин — 125,4 (92,2) / 2200 * Макс. айналдыру моменті, кгс·м (Н·м) / айн/мин — 42,5 (417) / 1100–2100 * Арнайы отын шығыны, г/а.к.·сағ (г/кВт) — 154 (210) * Салмағы, кг — 430 * Отын түрі: ГОСТ Р 52368-2005 II немесе III түріндегі дизель отыны === ЯМЗ-5344 (2013 жылғы үлгі) === [[ЯМЗ-534|ЯМЗ-5344]] моделі (ГАЗ-33098 үшін) Қатарлы, 4 цилиндрлі, 4 тактілі, сұйықтықпен салқындатылатын дизель қозғалтқышы, турбонаддувпен және ауа салқындатқышымен, тікелей отын бүрку жүйесімен, төртінші экологиялық сынып (Еуро-4). * Жұмыс көлемі, л — 4,43 * Қысу дәрежесі — 17,5 * Қуаты, а.к. (кВт) / айн/мин — 134,5 (99) / 2300 * Макс. айналдыру моменті, кгс·м (Н·м) / айн/мин — 42,5 (417) / 1200–2100 * Арнайы отын шығыны, г/а.к.·сағ (г/кВт) — 197 (145) * Тұрақты 60 км/сағ жылдамдықпен қозғалғандағы отын шығыны — 15,5 л/100 км, 80 км/сағ — 19,0 л/100 км * Салмағы — 460 кг * Отын түрі: ГОСТ Р 52368-2005 II немесе III түріндегі дизель отыны Тапсырыс бойынша автокөлік алдын ала жылыту құрылғысымен жабдықталуы мүмкін. === ЯМЗ-53443 (2016 жылғы үлгі) === [[ЯМЗ-534|ЯМЗ-53443]] моделі (ГАЗ-33098 үшін) Қатарлы, 4 цилиндрлі, 4 тактілі, сұйықтықпен салқындатылатын дизель қозғалтқышы, турбонаддувпен және ауа салқындатқышымен, тікелей отын бүрку жүйесімен, бесінші экологиялық сынып (Еуро-5). * Жұмыс көлемі, л — 4,43 * Қысу дәрежесі — 17,5 * Қуаты, а.к. (кВт) / айн/мин — 146,9 (109,5) / 2300 * Макс. айналдыру моменті, кгс·м (Н·м) / айн/мин — 49,9 (490) / 1200–2100 * Арнайы отын шығыны, г/а.к.·сағ (г/кВт) — 197 (145) * Тұрақты 60 км/сағ жылдамдықпен қозғалғандағы отын шығыны — 15,5 л/100 км, 80 км/сағ — 19,0 л/100 км * Салмағы — 480 кг * Отын түрі: ГОСТ Р 52368-2005 III түріндегі дизель отыны Тапсырыс бойынша автокөлік алдын ала жылыту құрылғысымен жабдықталуы мүмкін. == Дереккөздер == <ref>{{Cite web|url=https://gazglobal.com|title=ГАЗ ресми сайты|lang=ru|access-date=2025-07-07}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://gruzovikpress.ru/article/2616-muzey-istorii-i-trudovoy-slavy-gaza-gorod-gorkiy-prospekt-lenina/|title=Музей истории и трудовой славы ГАЗа|publisher=Gruzovik Press|lang=ru|access-date=2025-07-07}}</ref> <ref>Ежегодник Большой советской энциклопедии. — 1987 (вып. 31). — М.: Советская энциклопедия, 1987. — С. 42.</ref> <ref>Каменев С. Грузовые автомобили СССР. — Москва: Транспорт, 2002. — 320 с. ISBN 5-277-01597-0.</ref> <ref>[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:GAZ-3307 Wikimedia Commons — Category:GAZ-3307]</ref> <ref>Бұл мақала [[Орысша Уикипедия]]дағы [[:ru:ГАЗ-3307]] бетінен аударылған. Көру күні: 2025-07-07.</ref> [[Санат:ГАЗ көліктері]] [[Санат:Жүк көліктері]] [[Санат:Кеңестік автокөліктер]] heg1rl455aykixgkfid0i6vm91ndhiy 0 761906 3486701 2025-07-07T10:05:16Z Epoxa-HH 100258 жаңадан мақала 3486701 wikitext text/x-wiki [[File:Balance scales symbol.svg|thumb|right|250px|[[Таразы]] [[Ежелгі Грекия|ежелгі грек]] әлемінде [[заң алдындағы теңдік|теңдік]] пен [[Әлеуметтік әділеттілік|әділеттіліктің]] символы ретінде де қолданылған.<ref>Maria Luisa Nava,: Immagine e mito nella Basilicata antica. Osanna Edizioni, 2013, S. 134 (italienisch, Titel in Deutsch: Bild und Mythos in der antiken Basilikata)</ref>]] '''Изономия''' (ἰσονομία "[[Азаматтық және саяси құқықтар|саяси құқықтардағы]] теңдік"<ref name=":0">Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon</ref><ref>The Athenian Democracy in the Age of Demosthenes", Mogens Herman Hansen, ISBN 1-85399-585-1, p. 81-84</ref> [[Грек тілі|грек тіліндегі]] ἴσος isos, "тең," және νόμος nomos, "әдет, салт, заң"<ref name=":0" /> деген сөздерден шыққан) — [[Ежелгі Грекия|ежелгі грек]] жазушылары [[Геродот]]<ref name=":1">Herodotus 3.80</ref> және [[Фукидид]]<ref>Thucydides 3.82, 4.78</ref> сияқты авторлар халық билігінің белгілі бір түрін білдіру үшін қолданған сөз. Бұл ұғым ежелгі Грекияда [[Полис (ежелгі қала)|полистің]] барлық толыққұқықты [[Азамат|азаматтарының]] заң алдындағы саяси теңдігін білдірген. Бұл сөз [[Ежелгі Афина|Афинада]] алғаш рет 514 ж. б.з.д. [[Тирания|тиран]] [[Гиппарх (тиран)|Гиппархтың]] өлтірілуіне арналған атақты «[[Гармодий мен Аристогитон|Гармодий]]-[[Сколион|сколионында]]<nowiki/>» сын есім түрінде пайда болды; онда тиранның жойылуы изономияның орнауы ретінде жырланған. Ал [[Иония|Ионияда]] изономиялар туралы бұдан да ертерек, б.з.д. VI ғасырдың ортасынан бастап, бірақ мағынасы әлі анықталмаған түрде айтылып жүрген. Тек [[Клисфен]] [[Клисфен реформалары|реформаларынан]] кейін ғана изономия нақты мазмұнға ие болып, оң мағынамен қолданылған.<ref>Kelly Lancaster: . In: Roxana Kath, Michaela Rücker, Reinhold Scholl, Charlotte Schubert (Hrsg.): . Band 5, Nr. 2. Leipzig 2019, S. 53–79; hier: S. 57, 66, 74</ref> [[Эллинизм]] дәуірінде бұл ұғым [[Пифагореизм|пифагорлық дәрігерлер]] — мысалы, [[Алкмеон Кротондық|Кротондық Алкмеон]] тарапынан қарама-қарсы жұптардың теңгерімі ретінде қолданылған, ол адам денесінің саулығын сақтау үшін қажет делінген. Кейін бұл ұғым қолданыстан шығып қалған, бірақ кейінірек ағылшын тіліне isonomy ("[[заң алдындағы теңдік]]") түрінде қайта енгізілген. Экономист [[Фридрих Август фон Хайек|Фридрих Хайек]] бұл ұғымды өзінің "[[Бостандық Конституциясы]]" кітабында кеңінен таратуға тырысып, гректер қолданған мағынада isonomy ұғымын "заңдардың барлығына бірдей қолданылуы" деп түсінуді ұсынған.<ref>Hayek, The Constitution of Liberty pgs 238-242, University of Chicago Press 1960, 2011.</ref> == Ежелгі қолданысы == [[Могенс Херман Хансен|Могенс Херман Хансеннің]] пікірінше, изономия ұғымы жиі «заң алдындағы теңдік» деп аударылғанымен, шын мәнінде ол басқа нәрсені білдірген.[2] Афиналықтар изономия ұғымымен қатар теңдікке қатысты бірнеше ұғымдарды қолданған,[2] олардың барлығы изо- (тең) префиксімен басталатын күрделі сөздер: * изегория – саяси жиналыстарда сөз сөйлеу құқығының теңдігі,<ref>Demosthenes 15.18</ref> * изопсефос полис – «бір адам – бір дауыс» қағидасы,<ref>Euripides, The Suppliant Woman, 353. Ste Croix (1981) 285</ref> * [[изократия]] – билік жүргізудегі теңдік.<ref>Herodotus 5.92</ref> [[Геродот]] [[Парсылар|парсылардың]] қандай билік түрін таңдауы керектігі жөнінде ойдан шығарылған пікірталаста Отаныстың сөзі арқылы ''изономияны'' жақтайды. Бірақ оның сипаттамасына қарасақ, ол қолдап отырған билік түрін біз ''демократия'' деп атар едік.<blockquote>«Халық билігі барлық билік түрлерінің ішіндегі ең әділетті атауға ие — изономия (заң алдындағы теңдік), әрі ол [[монархия]] істейтін нәрселерді істемейді. Лауазымдар жеребе арқылы белгіленеді, билік есеп береді, ал кеңесулер жұрт алдында ашық түрде жүргізіледі».<ref name=":1" /></blockquote>Бұл жерде Геродот демократияға тән негізгі қағидалар — лауазымдарды жеребе арқылы тағайындау, биліктің есепті болуы және мәселелердің ашық талқылануы — бәрін ''изономия'' ұғымымен байланыстырады. Бұл антикалық кезеңдегі халық билігіне қатысты ұғымдардың әлі тұрақталмағанын көрсетеді. [[Фукидид]] изономия ұғымын әулеттік [[Олигархия|олигархияға]]<ref>Thucydides 4.78 </ref> және орташа [[Аристократия|аристократияға]]<ref>Thucydides 3.82</ref> балама ретінде қолданған. Уақыт өте келе бұл сөз нақты бір саяси құрылымды білдіруін тоқтатты; [[Платон]] оны жай ғана тең құқықтылықты білдіру үшін қолданған,<ref>Plato, ''Republic'' 563b</ref> ал [[Аристотель]] бұл сөзді мүлде қолданбаған.<ref>Aristotle, ''Politics''</ref> [[Ежелгі грек философиясы|Ежелгі грек философиясында]] изономия ұғымы изегориямен (заң қағидаларын анықтаудағы бастапқы теңдік) және изократиямен (заңды кейінгі басқаруда немесе қолданудағы теңдік) байланыстырылған.<ref>[https://cibernous.com/ ''La filosofía de Platón'']</ref> == Дереккөздер == [[Санат: Ежелгі Грекия]] [[Санат: Афиналық демократия]] 3gdz4mfnwu9t5500azzaz52hv5u72da 3 761907 3486706 2025-07-07T10:23:03Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486706 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Jansaya1221}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 15:23, 2025 ж. шілденің 7 (+05) lvvdjmsrxj5swegd4bs24ev6iwwlven 3 761908 3486718 2025-07-07T11:54:17Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486718 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=CyrilArduinator}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:54, 2025 ж. шілденің 7 (+05) 5l5wanhivqzgkam8y0ykdh5navb4xbr 3 761909 3486719 2025-07-07T11:56:45Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. 3486719 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=だいだっち}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 16:56, 2025 ж. шілденің 7 (+05) dk38ocvqygrmbuuekaxahewkpj2e95a