វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 2829 321755 307498 2025-06-08T13:39:56Z 96.9.79.148 /* អប់រំ */ 321755 wikitext text/x-wiki <!--This article is in US English--> {{Infobox settlement | name = កំពង់ឆ្នាំង | native_name = | native_name_lang = km | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = Kong Rei Mountain by Sovithya - panoramio.jpg | image_alt = | image_caption = ភ្នំនាងកង្រីនៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង | nickname = | motto = | image_seal = | image_map = Cambodia Kampong Chhnang locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីកម្ពុជាផ្ដិតពណ៌ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង | latd = | latm = | lats = | latNS = | longd = | longm = | longs = | longEW = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[បញ្ជីរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]] | leader_party = | leader_title = អភិបាល | leader_name = ឯកឧត្តម ស៊ុន សុវណ្ណារិទ្ធ (តាំងពីឆ្នាំ ២០២១) | area_footnotes = | area_total_km2 = 5521 | area_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមក្រឡាផ្ទៃ|ចំណាត់ថ្នាកទី១៥]] | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = 472616 | population_as_of = ២០១១ | population_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមប្រជាជន|ចំណាត់ថ្នាក់ទី១៣]] | population_density_km2 = auto | population_density_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមសន្ទភាពប្រជាជន|ចំណាត់ថ្នា់ទី១៥]] | population_demonym = | population_note = | timezone1 = [[ម៉ោងបទដ្ឋានកម្ពុជា]] | utc_offset1 = +៧ | iso_code = [[អ.ម.អ.៣១៦៦-២:|KH-២]] | website = | footnotes = }} '''កំពង់ឆ្នាំង''' ({{IPA-km|kɑmpɔːŋ cʰnaːŋ|IPA}}) ជាខេត្តមួយ ស្ថិតនៅភាគកណ្តាលនៃប្រទេស [[កម្ពុជា]]។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ជាខេត្តល្បីខាងផលិតក្អមឆ្នាំងមានគុណភាពល្អ អំពីដី។ ខេត្តជិតខាងគឺ (ពីខាងជើងតាមទ្រនិចនាឡិកាវិល) [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] [[ខេត្តកំពង់ចាម|កំពង់ចាម]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្ដាល]] [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|កំពង់ស្ពឺ]] និង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]]។ [[ទីក្រុងធានី|ក្រុងទីរួម]]ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងគឺ[[ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]]។ == ភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​ស្ថិតនៅភាគកណ្ដាលប្រទេសកម្ពុជា។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមាន​ព្រំប្រទល់​ខាងជើងជាប់[[ខេត្តកំពង់ធំ]] ខាងកើតជាប់[[ខេត្តកំពង់ចាម]] ខាងត្បូងជាប់[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] និងខាងលិចជាប់[[ខេត្តពោធិ៍សាត់]]។ ខេត្តនេះស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ៩១ គ.​ម. ពីរាជធានី​[[ភ្នំពេញ]]។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​មានអាកាសធាតុក្ដៅហើយសើមដូចបណ្ដាខេត្តទូទាំង​ប្រទេសកម្ពុជាដទៃទៀតដែរ។ រដូវវស្សា​ចាប់ពីខែ ឧសភា ដល់ខែ តុលា (សីតុណ្ហភាពពី ២៧ ទៅ ៣៥អង្សា សំណើម ៩០ % ) រដូវរងារពីខែ វិច្ឆិកា​ ដល់ខែ មីនា (សីតុណ្ហភាពពី ១៨ ទៅ ២៨ អង្សា) និងរដូវក្ដៅពីខែ មីនា ដល់ ខែ ឧសភា (សីតុណ្ហភាពពី ២៨ ទៅ ៣៦ អង្សា)។ វាគឺស្ថិតក្នុងវាលល្បប់ចំកណ្ដាលប្រទេសកម្ពុជានិងត្រូវនាំមកដោយ[[ទន្លេសាប]] [[ដៃទន្លេ|ដៃ]]នៃទន្លេ[[មេគង្គ]]។ ទីក្រុងរាជធានីភ្នំពេញច្បាស់ជាលូតរហូតដល់វាព័ទ្ធជុំវិញដោយព្រំដែនខេត្តកំពង់ឆ្នាំងជាមិនខាន។ ==ប្រវត្តិ== សំណល់បុរាណវត្ថុពីតំបន់នេះត្រូវបានគេដឹងថាចំណោមវត្ថុបុរាណជាច្រើនដែលគេរកឃើញនោះគឺមកពីទ្វារវត្តី អតីតនគរមួយដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតក្នុងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ ដោយចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៦ ដល់ ទី១១។{{fact|date=ខែធ្នូ ២០១៣}} ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងកាលពីប៉ុន្មានសតវត្សកន្លងទៅគឺជាទីក្រុងឆ្នេរនៅតាមច្រកផ្លូវរវាង ចិន និង ឥណ្ឌា ដោយសារតែការហូរនាំដីល្បប់ពីទន្លេមេគង្គ ខ្សែឆ្នេរបានកាន់តែឃ្លាតឆ្ងាយពីសមុទ្រឆ្ងាយៗទៅ។ នៅពេលដែលទន្លេសាបបានផ្លាស់ប្ដូរខ្សែទឹកហូររបស់វា ទីក្រុងនេះក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួន និងដូច្នេះវាក៏បានក្លាយជារហោស្ថាន ប្រជាជនក៏រើលំនៅទៅកាន់ទីក្រុងមួយដែលគេហៅថា កំពង់ត្រឡាច។ ទីក្រុងមួយបានកកើតបន្តិចៗម្ដងជុំវិញទីនោះ ដែលនាំមកនូវជីវិតថ្មីដល់កំពង់ឆ្នាំង។ សារមន្ទីរមួយបង្ហាញនូវកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យាអំពីប្រវត្តិរបស់ទីក្រុងមួយនេះ។ ==និមិត្តរូប== រូបនិមិន្តសញ្ញាតំណាងខេត្តគឺ រូបឆ្នាំងដី ដើមឈើហូបផ្លែប្រចាំខេត្តគឺដើម''[[ចាន់]]''។ ពាក្យស្លោកប្រចាំខេត្ត គឺ ''[[ក្រូចថ្លុង]]ផ្អែម អង្ករឆ្ងាញ់ ស្រីស្រស់ស្អាតៗ''។ == បំណែងចែករដ្ឋបាល == ខេត្តនេះត្រូវបានបែកចែកទៅជា ៨ [[ស្រុក]]-[[ក្រុង]]។ ស្រុកត្រូវបានបែងចែកបន្តទៅទៀតជា ៦៦ [[ឃុំ]] និង ៥៦៩ [[ភូមិ]]។ មានក្រុងមួយ ហើយនិង ៤ សង្កាត់។ ក៏មានអង្គការរដ្ឋបាលឃុំចំនួន ១០២។ {| class="wikitable" |- ! colspan="4"|<br>[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]]<br> <br> |- ! ក្រមស្រុក-ក្រុង ! ស្រុក-ក្រុង ! ឈ្មោះជាឡាតាំង ! ចំនួនឃុំ-សង្កាត់ |- | ០៤០១ | [[ស្រុកបរិបូណ៌|បរិបូណ៌]] | Baribour |១១ |- | ០៤០២ | [[ស្រុកជលគីរី|ជលគីរី]] | Chol Kiri |៥ |- | ០៤០៣ | [[ស្រុកកំពង់ឆ្នាំង|កំពង់ឆ្នាំង]] | Kampong Chhnang |៤ |- | ០៤០៤ | [[ស្រុកកំពង់លែង|កំពង់លែង]] | Kampong Leaeng |៩ |- | ០៤០៥ | [[ស្រុកកំពង់ត្រឡាច|កំពង់ត្រឡាច]] | Kampong Tralach |១០ |- | ០៤០៦ | [[ស្រុករលាប្អៀរ|រលាប្អៀរ]] | Rolea B'ier |១៣ |- | ០៤០៧ | [[ស្រុកសាមគ្គីមានជ័យ|សាមគ្គីមានជ័យ]] | Sameakki Mean Chey |៩ |- | ០៤០៨ | [[ស្រុកទឹកផុស|ទឹកផុស]] | Tuek Phos |៩ |- ! colspan="3"|ចំនួនឃុំ-សង្កាត់សរុប | * ៦៦ឃុំ * ៤សង្កាត់ |} ==ស្ថានីយ៍វិទ្យុ== #[[Angel FM 90.7Mhz]] #[[Sweat FM 104.70Mhz]] #[[វីទ្យុជាតិ FM 92.3Mhz]] #[[រឹទ្ធីសែន FM 99.75Mhz]] #[[My FM 98.70MHz ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] #[[សេកមាស FM 105.30Mhz]] ==ទេសចរណ៍== '''តំបន់ទេសចរណ៍ធម្មជាតិ និងកែច្នៃ''' 1.ទំនប់ធារាសាស្ត្រអាចាង (ស្រុកបរិបូណ៌) 2.ទំនប់ធារាសាស្ត្រលំហាច(ស្រុកបរិបូណ៌) 3.ទឹកធ្លាក់ថ្មរក្រាល(ស្រុកទឹកផុស) 4.ទឺកធ្លាក់ស្រែអំពិល(ស្រុកទឹកផុស) 5. [https://goo.gl/maps/FM69SqAt9yWqKCq38 រមណីយដ្ឋានខ្សាច់ស] (ស្រុកបរិបូណ៌) មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិតាំងត្រពាំង ឃុំពេជចង្វារ ស្រុកបរិបូណ៌ ចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមស្រុកបរិបូណ៌ ([https://goo.gl/maps/FM69SqAt9yWqKCq38 ផែនទី]) ។ ទីតាំងនេះស្ថិតនៅលើដងស្ទឹងបរិបូណ៌ ដែលស្ថិតនៅខាងលើស្ពានអញ្ចាញរូង។ ទីនេះមានឆ្នេរខ្សាច់ស្រស់ស្អាត រួមទាំងមានទឹកសម្រាប់លេងកម្សាន្ត និងមានកន្លែងថតរូបស្អាតៗ។ ===ប្រាសាទ=== #[[ប្រាសាទ​កំពង់ព្រះ​]] #[[ប្រាសាទតូច]] #[[ប្រាសាទថ្មប្តី|ប្រាសាទថ្មមប្តី]] ឬប្រាសាទស្លុតី #[[ប្រាសាទប្រុស]] ឬប្រាសាទសក្ល #[[ប្រាសាទ​ពណ្ណរាយ​]] #[[ប្រាសាទព្រះស្រី]] #[[ប្រាសាទស្រី]] == '''វប្បធម៌ និងសិល្បៈ''' == === របាំស្នែងទន្សោង === [https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link របាំស្នែងទន្សោង] ដើម្បីចង់ដឹងប្រវត្តិនៃរបាំនេះកាន់តែច្បាស់សូមចុចលើពាក្យខាងដើម ([https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link របាំស្នែងទន្សោង]) ឬចុចលើលីងតំណរនេះ https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link នេះជាប្រវត្តិខ្លះរបស់របាំស្នែងទន្សោង។ === សេចក្តីផ្តើម === ក្នុងសៀវភៅសិក្សាគោលអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ថ្នាក់ទី ១១ របស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡានៃព្រះរាជា​​ណាចក្រកម្ពុជា បានរំលេចឡើងនៃរបាំស្នែងទន្សោងលើក្របទំព័រមុខ រួមទាំងបញ្ចូលក្នុងអត្ថបទស្តាប់។ នេះគឺជាកេរមត៌កដ៏មានតម្លៃ ដែលបន្សល់ទុកមកតាំងពីដូនតា រហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ប៉ុន្តែវាហាក់បីសាបរលៀបមិនសូវមានអ្នកលើកយកមកសម្តែងច្រើនឡើយ។ បើចង់មើលការសម្តែងដ៏រស់រវើកនេះ គេឃើញតាមរយៈវីឌីអូឯកសារដែលសម្តែងដោយក្រុមសិល្បៈនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈ ហើយសូម្បីតែក្រុមដែលមានសម្តែងរបាំស្នែងទន្សោងនេះនាពេលបច្ចុប្បន្ន ក៏ជាក្រុមនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈដែរ។ ​ហើយចំណែកនៅឯភូមិសាស្ត្រឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ក៏មានប្រជាជនតិចតួចណាស់ដែរ ដែលចេះចាំនូវទម្រង់លេងនៃរបាំនេះ ព្រមទាំងចង្វាក់ភ្លេងដែលលេងកំដរក៏គេមិនសូវដឹង តែចំពោះទំនុកច្រៀងវិញប្រជាជនតំបន់នេះចេះច្រៀងបានខ្លះ បែបសើចកំសាន្ត ព្រោះទាំងទំនុក និងអត្ថន័យវាមានភាពកំប្លុកកំប្លែង។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទំនុកច្រៀងនេះ គេច្រៀងបែបជាសំនៀងភាសានិយាយរបស់អ្នកស្រុកផ្ទាល់តែម្តង ដែលអាចហ៊ាននិយាយបានថាអ្នកដែលមិនធ្លាប់ស្តាប់ ឬមិនយល់អំពីគ្រាមភាសាអ្នកភូមិអញ្ចាញរូងនោះមិនដឹងឡើយ។ ខ្ញុំនឹងលើកទំនុកច្រៀងដែលពលរដ្ឋក្មេងចាស់នៅតំបន់ភូមិថ្លុកជ្រៅ និងតំបន់មួយចំនួនទៀតដែលតែងលើកទំនុកនេះមកច្រៀងលេងកំដរបរិយាកាសកម្មវិធីណាមួយ។ ក្នុងឱកាសនេះខ្ញុំសុំរំលេចអនុស្សារីយ៍មួយដែលខ្ញុំបានឮសម្តីលោកតាម្នាក់ឈ្មោះ ដូង ដែលប្រជាប្រិយរបស់គាត់ ត្រូវបានប្រជាជននៃស្រុកបរិបូណ៌ស្គាល់គាត់ថាជាតួរល្ខោនជើងចាស់ម្នាក់ដ៏ល្បីផងដែរ។ លោកតា ដូង ក៏ជាពិធីករដ៏មានវោហារស័ព្ទម្នាក់ គេស្គាល់គាត់តាមរយៈការសម្ភោធន៍សមិទ្ធិផលនានានៅក្នុងស្រុកបរិបូណ៌ អមដំណើរសម្តេចចៅហ្វាយវាំង គង់ សំអុល។ មុនដំណើរមកដល់របស់សម្តេចចៅហ្វាយវាំង លោកតា ដូង តែងឡើងវេទិកានិយាយកំដរអង្គពិធីទាំងមូលកុំអោយស្ងាត់ គាត់តែងលើកឡើងអំពីប្រវត្តិតស៊ូរបស់គាត់ក្នុងវិស័យសិល្បៈ ហើយរឿងជាពិសេសក្នុងឱកាសពិធីសម្ភោធស្ពានដែកអញ្ចាញរូង ឆ្លងស្ទឹងបរិបូណ៌កាលពីឆ្នាំ ២០១៣ គាត់បានលើកឡើងពីទំនុកចម្រៀងនៃរបាំទន្សោងព្រៃព្រាលនេះ ហើយក្នុងអង្គពិធីផ្ទុះសំណើចគឹលកញ្ជ្រៀវ។ ព្រោះតែទំនុកចម្រៀងនៃរបាំទន្សោងព្រៃព្រាលនេះ ដែលទំនុកនេះគឺ៖ ទន្សោងៗផ្រៃផ្រាល          គោរ៉ាលៗកប់ផក់ កញ្ជ្រាំងៗបស់ប៉ក់            ថើមក់ៗក្រហមទែង[1]។            គ្រាន់តែទំនុកច្រៀងប៉ុណ្ណេះ បានធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាសើចសប្បាយក្អាកក្អាយ តែចំពោះអ្នកដែលស្តាប់មិនដឹងរឿង បានត្រឹមឆ្ងល់ពីព្រោះមិនយល់អំពីខ្លឹមសារដែលគេបានច្រៀងឡើយ។ ដែលឃ្លានេះហើយទើបប្រជាជនក្នុងតំបន់រត់មាត់ហៅរបាំប្រពៃណីនេះថា ទន្សោងព្រៃព្រាល ដូចដែលគេច្រៀងនៅទំនុកដើមថា ទន្សោងៗផ្រៃផ្រាល (ដែលផ្រៃផ្រាល មានន័យថា ព្រៃព្រាល) ។ នេះបញ្ជាក់ថាប្រជាជននៅចាំទំនុកច្រៀង និងឈ្មោះរបស់របាំស្នែងទន្សោង ចំណែកទម្រង់លេងវិញពលរដ្ឋមិនដែលមានប្រទះច្រើនឡើយ។                                                           នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០២២ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកសុខ ធួក ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចុះមកស្រាវជ្រាវស្វែងរកអ្នកដែលធ្លាប់សម្តែងរបាំស្នែងទន្សោង នៅក្នុងមូលដ្ឋាននៃភូមិអញ្ចាញរូង ឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ដើម្បីឲ្យពួកគាត់បង្ហាញនូវកាយវិការសម្តែង តើមានលក្ខណៈដូចម្តេច តែដោយសារវ័យចំណាស់របស់គាត់ ការសម្តែងហាក់ភ្លេចភ្លាំងមិនសូវជាស៊ីសង្វាក់ឡើយ។ តែទោះយ៉ាងណាក្តី វាក៏បង្ហាញពីដង្ហើមដែលបន្សល់នៅដានខ្លះៗ មិនទាន់រលត់ទាំងស្រុងឡើយ។ លោកសុខ ធួក បានលើកទឹកចិត្តឲ្យអជ្ញាធរភូមិឃុំ ជួយយកចិត្តទុកដាក់អភិរក្ស និងលើកទឹកចិត្តដល់ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យជួយផ្ទេរចំណេះវិជ្ជាដល់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ ហើយរូបលោកនឹងបញ្ជូនមន្ត្រីជំនាញឲ្យជួយមកកែតម្រូវចំណុចណាដែលខ្វះខាត ឲ្យសមស្របទៅតាមទម្រង់នៃប្រភេទនៃរបាំប្រពៃណីនេះ។            នៅខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ ក្នុងឱកាសពិធីបុណ្យពូជសាមគ្គី របស់ក្រុមសហគមន៍កសិកម្មអញ្ចាញរូងសម័យថ្មី ស្ថិតក្នុងភូមិអណ្តូងរវៀង ឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ មានមោទកភាពពេកក្រៃដែលបានពើបនូវទស្សនីយភាពដ៏អស្ចារ្យដែលជាកេរមត៌កដូនតារៀងមក បានលេចឡើងចំពោះមុខដោយក្រុមសម្តែងមកពីមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ។ សកម្មភាពនេះ​ បានដាស់ស្មារតីប្រជាពលរដ្ឋឲ្យដឹង កាន់តែច្បាស់ជាងមុន នេះប្រសិនបើគាត់បានដឹងពីប្រវត្តិនៃការកើតឡើង អារម្មណ៍គាត់កាន់តែមោទកភាពចំពោះខ្លួនឯងជាងនេះ។ ----[1] នេះគ្រាន់ជាទំនុកច្រៀងបែបកំប្លុកកំប្លែងរបស់អ្នកស្រុកតែប៉ុណ្ណោះ! ប្រជាជននៅចំណាស់ៗក្នុងតំបន់ឃុំអញ្ចាញរូង តែងលើកយកឃ្លារនេះមកច្រៀងលេងពេលជុំគ្នាដកស្ទូង ឬក្នុងពេលដែលគេនៅជុំគ្នា។ === អំពីឈ្មោះនៃរបាំ ===            បើនិយាយអំពីនាមនៃរបាំប្រជាប្រិយមួយនេះ គេបានស្គាល់ជាទូទៅថា របាំស្នែងទន្សោង នេះក៏ដោយសារតែគេឲ្យនាមនេះតាមរយៈតួរសម្តែងទាំងពីរ ដែលមានពាក់ស្នែងទន្សោងនៅលើក្បាល។ ហើយឈ្មោះនេះ ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅ ពេញក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងមានកត់ត្រាជាសំណេរជាហូរហែរផងដែរ។ ចំពោះនាមមួយទៀត គេហៅខ្លីត្រឹមថា របាំទន្សោង ដែលឈ្មោះនេះគេសម្គាល់តាមរយៈអ្នកសម្តែង ឬការកើតឡើងនៃរបាំនេះ ដែលរាំត្រាប់តាមសត្វទន្សោងញីឈ្មោល។ ហើយក៏មានទំនុកច្រៀងខ្លះមានចំណងជើងថា ទន្សោងគោព្រៃជាដើម ដែលមានជាច្រើនទំនុក ច្រើនបែបទៅតាមតំបន់ ឬតាមការស្រាវជ្រាវ។ ចំណែកនាមមួយទៀត ដែលមានឈ្មោះរីកសុសសាយតែត្រឹមតំបន់ប៉ុណ្ណោះ ជាពិសេសក្នុងភូមិសាស្ត្រនៃឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងនេះឯង។ របាំទន្សោងព្រៃព្រាល ត្រូវបានគេប្រសិទ្ធិនាមតាមទំនុកច្រៀងមួយឃ្លាដ៏ល្បីល្បាញប្រចាំតំបន់ដូចដែលបានលើកឡើងនៅចំណុចខាងលើ។ ឈ្មោះនេះគេយកប្រយោគដើមនៃល្បះមកសម្គាល់ ដែលព្រៃព្រាលគឺជាឈ្មោះភូមិមួយ ក្នុងចំណោមភូមិទាំង ៦ នៅក្នុងឃុំអញ្ចាញរូង ហើយយើងមិនបានដឹងអំពីមូលហេតុដែលគេលើកយកភូមិព្រៃព្រាល មកភ្ជាប់ជាមួយទំនុកច្រៀងនេះឡើយ។ តែនេះក៏បានបង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណមួយនៃឈ្មោះរបស់របាំប្រជាប្រិយ ប្រចាំតំបន់មួយដែរ។ (ស្មេរដោយ៖ [https://www.facebook.com/profile.php?id=100030598600283&mibextid=haYZDX កវីសិសិររដូវ]) ===ភ្នំ=== #[[ភ្នំ​ក្រាំង​ដី​មាស]] #[[ភ្នំ​ក្រាំង​រមាស​]] #[[ភ្នំ​ដា​]] #[[ភ្នំ​តា​រាជ]] #[[ភ្នំ​នាង​ក​ង្រី]] #[[ភ្នំ​ព្រះ]] #[[ភ្នំ​ព្រះ​ធាតុ]] #[[ភ្នំ​រាប់​បាត]] #[[ភ្នំ​សន្ទូច]] #[[ភ្នំស្រែអំពិល]] #[[ភ្នំកង្កែប]] == ប្រជាសាស្ត្រ == ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​មានប្រជាជនសរុប ៤៧២ ៦១៦ នាក់ គឺស្មើនឹង ៣,៦%​ នៃប្រជាជនកម្ពុជាសរុប (ទិន្នន័យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១១)។ ក្នុងនោះមានបុរស ២៥៩ ៣៤៧ នាក់ និងស្ត្រី ២៧៨ ៨១៦ នាក់។ អត្រាកំនើនប្រជាជនប្រចាំឆ្នាំគឺ ២,៤%។ ប្រជាជន ៨៥,៥% ជាកសិករ ៧,៥% ជាពាណិជ្ជករ ៦% ជាអ្នកនេសាទ និង ១% ទៀតជាមន្ត្រីរាជការ។ == សេដ្ឋកិច្ច == សេដ្ឋកិច្ចខេត្ត​កំពង់ឆ្នាំង​ពឹងផ្អែកទាំងស្រុង​លើការនេសាទ ការបង្កបង្កើនផលស្រូវ បន្លែផ្លែឈើ និងរោងចក្រកាត់ដេរ។ ជាពិសេសនៅតាមតំបន់ជនបទ គេចិញ្ចឹមជីវិតដោយ​ធ្វើកសិកម្ម​និងការងាររាយរងច្រើនយ៉ាងទៀត។ *ផ្សារ៖ #[[ផ្សារកំពង់ត្រឡាច|កំពង់ត្រឡាច]] #[[ផ្សារកំពង់លែង|កំពង់លែង]] #[[ផ្សារក្ដុរ|ក្ដុរ]] #[[ផ្សារទួលក្រឡាញ់ (កំពង់ឆ្នាំង)|ទួលក្រឡាញ់]] #[[ផ្សារក្រោម (កំពង់ឆ្នាំង)|ក្រោម]] #[[ផ្សារក្រាំងល្វា|ក្រាំងល្វា]] #[[ផ្សារឆ្នុកទ្រូ|ឆ្នុកទ្រូ]] #[[ផ្សារត្រាច|ត្រាច]] #[[ផ្សារពង្រ|ពង្រ]] #[[ផ្សារពន្លៃ|ពន្លៃ]] #[[ផ្សារព្រៃខ្មែរ|ព្រៃខ្មែរ]] #[[ផ្សាររមាស|រមាស]] #[[ផ្សារលង្វែក|លង្វែក]] #[[ផ្សារលើ (កំពង់ឆ្នាំង)|លើ]] #[[ផ្សារសាលាលេខ៥|សាលាលេខ៥]] ==អប់រំ== #សាលាបឋមសិក្សាធ្លកវៀន #[[សាលាបឋមសិក្សាអង្គសិរី]] #[[សាលាបឋមសិក្សាគំរូក្រុង]] #សាលរៀនក្តីសង្ឍឹមកាណាន #[[សាលាបឋមសិក្សា​ទឹក​ហូត​]] #[[សាលាបឋមសិក្សា​បត់​ត្រង់​]] #[[សាលាបឋមសិក្សាមិត្តភាព]] #[[សាលាបឋមសិក្សាស្វាយជ្រុំ]] #[[សាលាបឋមសិក្សា​អនុវត្ត​ន៍ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]] # [សាលាចំណេះទូទៅឯកជនបុរីវិជ្ជា] #សាលាបឋមសិក្សាហ៊ុនសែនអណ្ដូងស្នាយ #[[សាលាបឋមសិក្សាក្រាំងល្វា]] #[[សាលាបឋមសិក្សាតាំងគ្រួស]] #សាលាបឋមសិក្សាថ្លុកជ្រៅ #សាលាបឋមសិក្សាអញ្ចាញរូង #សាលាបឋមសិក្សារវៀងជុុំ #សាលាបឋមសិក្សាស្រែកាច់ #សាលាបឋមសិក្សាស្ថានីយ៍ក្រាំងស្គារ #សាលាបឋមសិក្សាភូមិចាស់ #សាលាបឋមសិក្សាក្រាំងតាមុំ #សាលាបឋមសិក្សាតាំងក្រសាំង #សាលាបឋមសិក្សាប៊ុនរ៉ានីហ៊ុនសែនរមាស #សាលាបឋមសិក្សាស្ដុកអាចម៍រមាស #[[អនុវិទ្យាល័យអង្គសិរី]] #[[អនុវិទ្យាល័យកោះក្អែក]] #[[អនុវិទ្យាល័យកោះថ្កូវ]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងស្គារ]] #[[អនុវិទ្យាល័យខ្លាគ្រហឹម]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ត្រពាំង​អំពិល]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ប្រសិ្ន​ប]] #[[អនុវិទ្យាល័យព្រះធាតុ]] #[[អនុវិទ្យាល័យសែប]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ស្វាយជ្រុំ]] #[[អនុវិទ្យាល័យអ្នកតាហាង]] #[[អនុវិទ្យាល័យជោគជ័យច្រណូក]] #[[អនុវិទ្យាល័យដារ]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា|អនុវិទ្យាល័យ]]រវៀងជុំ #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា|អនុវិទ្យាល័យ]]ប្រពេជចង្វារ #[[អនុវិទ្យាល័យតាំងក្រសាំង]]​ #អនុវិទ្យាល័យកោះកណ្ដាល​ ===វិទ្យាល័យ=== #[[វិទ្យាល័យ​ក្រុង​កំពង់ឆ្នាំង]] #[[វិទ្យាល័យជាស៊ីមកំពង់ត្រឡាច]] #[[វិទ្យាល័យ​ប៊ុនរ៉ានីហ៊ុនសែនរលាប្អៀរ]] #[[វិទ្យាល័យព្រះបាទសុរាម្រិត]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែន​កំពង់ត្រឡាច]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែនបរិបូណ៌​]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែនរលាប្អៀរ]] #[[វិទ្យាល័យមិត្តភាពខ្មែរជប៉ុនសាមគ្គីមានជ័យ]] #វិទ្យាល័យតេជោ ហ៊ុនសែន ទឹកហូត #[[វិទ្យាល័យហ៊ុនសែនទឹកផុស]] #[[វិទ្យាល័យហ៊ុនសែនទួលខ្ពស់]] ==សុខាភិបាល== ===មន្ទីរពេទ្យ=== #[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​]] #[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ស្រុក​បរិបូណ៌]] ===មណ្ឌលសុខភាព=== #[[មណ្ឌលសុខភាពតំបន់រ៉ាក្តុល]] #[[មណ្ឌលសុខភាពព្រៃមូល]] #[[មណ្ឌលសុខភាព​លង្វែក]] #មណ្ឌលសុខភាពអភិវឌ្ឍន៍ ===មន្ទីរពហុព្យាបាល=== #[[មន្ទីរពហុព្យាបាលផ្សារឆ្នាំង]] មន្ទីរ​សម្រាក​ព្យាបាល​និង​សម្ភពសាលវុឌ្ឍន៍ ===ឱសថស្ថាន=== #[[ឱសថស្ថានតារា]] #[[ឱសថស្ថានលីនណា]] #[[ឱសថស្ថានស្រះស្រង់]] #[[ឱសថស្ថានស្រស់វិចិត្រ]] ==វត្តអារាម== #[[វត្ត​កំពង់ត្រឡាច​លើ]] #[[វត្តត្រឡែងកែង]] #[[វត្ត​ទេពធីតា​រាម]] ហៅ​ [[វត្ត​យាយ​ទេព]] #[[វត្ត​ធម្មវ័ន]] #[[វត្ត​​បន្ទាយ​​ធ្លក]] #[[វត្ត​បរិបូ​ណ៌]] #[[វត្ត​ពោធិ​រុក្ខា​រាម]] #[[វត្ត​ព្រះរាម​រង្សី]] #[[វត្តភ្នំព្រះ]] #[[​វត្ត​ភ្នំ​រាប់បាត្រ]] #[[វត្ត​មេលំ]] #[[វត្តវិហារហ្លួង]] ​ហៅ​[[វត្តផ្សារ]] #[[វត្ត​សន្ទូច​]] #[[វត្ត​សន្ទៃ]] ហៅ​ [[វត្ត​អណ្ដូង​ស្នាយ]] #[[វត្ត​​សុវណ្ណារាម]] #[[វត្ត​សំរោង​សែន]] #[[​វត្ត​ឧទុម្ពរ]] ហៅ [[វត្តក្រាំងល្វា]] #វត្ត​ចំប៉ីសិរីឫទ្ធិ #វត្ត​ចំប៉ា​បុប្ផា​រាម #វត្ត​សិរីតេជៈ #វត្ត​និគ្រោធវ័ន #វត្ត​ត្រពាំង​ស្នោ #វត្ត​វាលុកថុល្លា​រាម ហៅវត្ត​ទួល​ខ្សាច់ #វត្ត​ពន្លៃ #វត្ត​អង្គ #វត្ត​ក្រោល​ជី #វត្តព្រះរាមរង្សី #វត្តពានី #វត្តកុលម្ពវន្ត #វត្តស្វាយកល្ប ហៅវត្តស្វាយក្អែរ #[[វត្តទេពអប្សរ]] ហៅ [[វត្តតាំងគ្រួស]] #[[វត្តសំបុកក្រៀល]] #វត្តអញ្ញិការាម ហៅស្វាយម្ដើម #វត្តគង្គា #វត្តដំដែក #វត្តសុវណ្ណេសុណារាម #វត្តក្រឡាញ់រង្សី ហៅវត្ត ថ្មី #វត្តធម្មនាទវ័ន == ឯកសារពិគ្រោះ == * វិទ្យាស្ថានស្ថិតិកម្ពុជា http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/dist_pro04.htm{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.tourismcambodia.com/TravelGuides/provinces.asp?ProvinceID=5 ក្រសួងទេសចរកម្ពុជា] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080415120255/http://www.tourismcambodia.com/TravelGuides/Provinces.asp?ProvinceId=5 |date=2008-04-15 }} == តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ == * [http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/english/province/kampong_chhnang.html គេហទំព័ររាជរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081224050355/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/english/province/kampong_chhnang.html |date=2008-12-24 }} {{Geographic location |Centre = កំពង់ឆ្នាំង |North = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |Northeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |East = [[ខេត្តកំពង់ចាម]] |Southeast = [[ខេត្តកណ្ដាល]] |South = [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] |Southwest = [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] |West = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Northwest = [[ទន្លេសាប]] }} {{ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} {{Portal bar|កម្ពុជា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង|កំពង់ឆ្នាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|កំពង់ឆ្នាំង]] sfp7j2dhpwlr84v36nr4yez1xiqajhc 321756 321755 2025-06-08T13:42:05Z 96.9.79.148 /* វត្តអារាម */ 321756 wikitext text/x-wiki <!--This article is in US English--> {{Infobox settlement | name = កំពង់ឆ្នាំង | native_name = | native_name_lang = km | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = Kong Rei Mountain by Sovithya - panoramio.jpg | image_alt = | image_caption = ភ្នំនាងកង្រីនៅខេត្តកំពង់ឆ្នាំង | nickname = | motto = | image_seal = | image_map = Cambodia Kampong Chhnang locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីកម្ពុជាផ្ដិតពណ៌ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង | latd = | latm = | lats = | latNS = | longd = | longm = | longs = | longEW = | coordinates_type = | coordinates_display = inline,title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[បញ្ជីរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]] | leader_party = | leader_title = អភិបាល | leader_name = ឯកឧត្តម ស៊ុន សុវណ្ណារិទ្ធ (តាំងពីឆ្នាំ ២០២១) | area_footnotes = | area_total_km2 = 5521 | area_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមក្រឡាផ្ទៃ|ចំណាត់ថ្នាកទី១៥]] | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = 472616 | population_as_of = ២០១១ | population_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមប្រជាជន|ចំណាត់ថ្នាក់ទី១៣]] | population_density_km2 = auto | population_density_rank = [[បញ្ជីខេត្តនៃកម្ពុជាតាមសន្ទភាពប្រជាជន|ចំណាត់ថ្នា់ទី១៥]] | population_demonym = | population_note = | timezone1 = [[ម៉ោងបទដ្ឋានកម្ពុជា]] | utc_offset1 = +៧ | iso_code = [[អ.ម.អ.៣១៦៦-២:|KH-២]] | website = | footnotes = }} '''កំពង់ឆ្នាំង''' ({{IPA-km|kɑmpɔːŋ cʰnaːŋ|IPA}}) ជាខេត្តមួយ ស្ថិតនៅភាគកណ្តាលនៃប្រទេស [[កម្ពុជា]]។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ជាខេត្តល្បីខាងផលិតក្អមឆ្នាំងមានគុណភាពល្អ អំពីដី។ ខេត្តជិតខាងគឺ (ពីខាងជើងតាមទ្រនិចនាឡិកាវិល) [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] [[ខេត្តកំពង់ចាម|កំពង់ចាម]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្ដាល]] [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|កំពង់ស្ពឺ]] និង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]]។ [[ទីក្រុងធានី|ក្រុងទីរួម]]ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងគឺ[[ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]]។ == ភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​ស្ថិតនៅភាគកណ្ដាលប្រទេសកម្ពុជា។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមាន​ព្រំប្រទល់​ខាងជើងជាប់[[ខេត្តកំពង់ធំ]] ខាងកើតជាប់[[ខេត្តកំពង់ចាម]] ខាងត្បូងជាប់[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] និងខាងលិចជាប់[[ខេត្តពោធិ៍សាត់]]។ ខេត្តនេះស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ៩១ គ.​ម. ពីរាជធានី​[[ភ្នំពេញ]]។ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​មានអាកាសធាតុក្ដៅហើយសើមដូចបណ្ដាខេត្តទូទាំង​ប្រទេសកម្ពុជាដទៃទៀតដែរ។ រដូវវស្សា​ចាប់ពីខែ ឧសភា ដល់ខែ តុលា (សីតុណ្ហភាពពី ២៧ ទៅ ៣៥អង្សា សំណើម ៩០ % ) រដូវរងារពីខែ វិច្ឆិកា​ ដល់ខែ មីនា (សីតុណ្ហភាពពី ១៨ ទៅ ២៨ អង្សា) និងរដូវក្ដៅពីខែ មីនា ដល់ ខែ ឧសភា (សីតុណ្ហភាពពី ២៨ ទៅ ៣៦ អង្សា)។ វាគឺស្ថិតក្នុងវាលល្បប់ចំកណ្ដាលប្រទេសកម្ពុជានិងត្រូវនាំមកដោយ[[ទន្លេសាប]] [[ដៃទន្លេ|ដៃ]]នៃទន្លេ[[មេគង្គ]]។ ទីក្រុងរាជធានីភ្នំពេញច្បាស់ជាលូតរហូតដល់វាព័ទ្ធជុំវិញដោយព្រំដែនខេត្តកំពង់ឆ្នាំងជាមិនខាន។ ==ប្រវត្តិ== សំណល់បុរាណវត្ថុពីតំបន់នេះត្រូវបានគេដឹងថាចំណោមវត្ថុបុរាណជាច្រើនដែលគេរកឃើញនោះគឺមកពីទ្វារវត្តី អតីតនគរមួយដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតក្នុងប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ ដោយចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៦ ដល់ ទី១១។{{fact|date=ខែធ្នូ ២០១៣}} ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងកាលពីប៉ុន្មានសតវត្សកន្លងទៅគឺជាទីក្រុងឆ្នេរនៅតាមច្រកផ្លូវរវាង ចិន និង ឥណ្ឌា ដោយសារតែការហូរនាំដីល្បប់ពីទន្លេមេគង្គ ខ្សែឆ្នេរបានកាន់តែឃ្លាតឆ្ងាយពីសមុទ្រឆ្ងាយៗទៅ។ នៅពេលដែលទន្លេសាបបានផ្លាស់ប្ដូរខ្សែទឹកហូររបស់វា ទីក្រុងនេះក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួន និងដូច្នេះវាក៏បានក្លាយជារហោស្ថាន ប្រជាជនក៏រើលំនៅទៅកាន់ទីក្រុងមួយដែលគេហៅថា កំពង់ត្រឡាច។ ទីក្រុងមួយបានកកើតបន្តិចៗម្ដងជុំវិញទីនោះ ដែលនាំមកនូវជីវិតថ្មីដល់កំពង់ឆ្នាំង។ សារមន្ទីរមួយបង្ហាញនូវកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យាអំពីប្រវត្តិរបស់ទីក្រុងមួយនេះ។ ==និមិត្តរូប== រូបនិមិន្តសញ្ញាតំណាងខេត្តគឺ រូបឆ្នាំងដី ដើមឈើហូបផ្លែប្រចាំខេត្តគឺដើម''[[ចាន់]]''។ ពាក្យស្លោកប្រចាំខេត្ត គឺ ''[[ក្រូចថ្លុង]]ផ្អែម អង្ករឆ្ងាញ់ ស្រីស្រស់ស្អាតៗ''។ == បំណែងចែករដ្ឋបាល == ខេត្តនេះត្រូវបានបែកចែកទៅជា ៨ [[ស្រុក]]-[[ក្រុង]]។ ស្រុកត្រូវបានបែងចែកបន្តទៅទៀតជា ៦៦ [[ឃុំ]] និង ៥៦៩ [[ភូមិ]]។ មានក្រុងមួយ ហើយនិង ៤ សង្កាត់។ ក៏មានអង្គការរដ្ឋបាលឃុំចំនួន ១០២។ {| class="wikitable" |- ! colspan="4"|<br>[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]]<br> <br> |- ! ក្រមស្រុក-ក្រុង ! ស្រុក-ក្រុង ! ឈ្មោះជាឡាតាំង ! ចំនួនឃុំ-សង្កាត់ |- | ០៤០១ | [[ស្រុកបរិបូណ៌|បរិបូណ៌]] | Baribour |១១ |- | ០៤០២ | [[ស្រុកជលគីរី|ជលគីរី]] | Chol Kiri |៥ |- | ០៤០៣ | [[ស្រុកកំពង់ឆ្នាំង|កំពង់ឆ្នាំង]] | Kampong Chhnang |៤ |- | ០៤០៤ | [[ស្រុកកំពង់លែង|កំពង់លែង]] | Kampong Leaeng |៩ |- | ០៤០៥ | [[ស្រុកកំពង់ត្រឡាច|កំពង់ត្រឡាច]] | Kampong Tralach |១០ |- | ០៤០៦ | [[ស្រុករលាប្អៀរ|រលាប្អៀរ]] | Rolea B'ier |១៣ |- | ០៤០៧ | [[ស្រុកសាមគ្គីមានជ័យ|សាមគ្គីមានជ័យ]] | Sameakki Mean Chey |៩ |- | ០៤០៨ | [[ស្រុកទឹកផុស|ទឹកផុស]] | Tuek Phos |៩ |- ! colspan="3"|ចំនួនឃុំ-សង្កាត់សរុប | * ៦៦ឃុំ * ៤សង្កាត់ |} ==ស្ថានីយ៍វិទ្យុ== #[[Angel FM 90.7Mhz]] #[[Sweat FM 104.70Mhz]] #[[វីទ្យុជាតិ FM 92.3Mhz]] #[[រឹទ្ធីសែន FM 99.75Mhz]] #[[My FM 98.70MHz ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] #[[សេកមាស FM 105.30Mhz]] ==ទេសចរណ៍== '''តំបន់ទេសចរណ៍ធម្មជាតិ និងកែច្នៃ''' 1.ទំនប់ធារាសាស្ត្រអាចាង (ស្រុកបរិបូណ៌) 2.ទំនប់ធារាសាស្ត្រលំហាច(ស្រុកបរិបូណ៌) 3.ទឹកធ្លាក់ថ្មរក្រាល(ស្រុកទឹកផុស) 4.ទឺកធ្លាក់ស្រែអំពិល(ស្រុកទឹកផុស) 5. [https://goo.gl/maps/FM69SqAt9yWqKCq38 រមណីយដ្ឋានខ្សាច់ស] (ស្រុកបរិបូណ៌) មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិតាំងត្រពាំង ឃុំពេជចង្វារ ស្រុកបរិបូណ៌ ចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមស្រុកបរិបូណ៌ ([https://goo.gl/maps/FM69SqAt9yWqKCq38 ផែនទី]) ។ ទីតាំងនេះស្ថិតនៅលើដងស្ទឹងបរិបូណ៌ ដែលស្ថិតនៅខាងលើស្ពានអញ្ចាញរូង។ ទីនេះមានឆ្នេរខ្សាច់ស្រស់ស្អាត រួមទាំងមានទឹកសម្រាប់លេងកម្សាន្ត និងមានកន្លែងថតរូបស្អាតៗ។ ===ប្រាសាទ=== #[[ប្រាសាទ​កំពង់ព្រះ​]] #[[ប្រាសាទតូច]] #[[ប្រាសាទថ្មប្តី|ប្រាសាទថ្មមប្តី]] ឬប្រាសាទស្លុតី #[[ប្រាសាទប្រុស]] ឬប្រាសាទសក្ល #[[ប្រាសាទ​ពណ្ណរាយ​]] #[[ប្រាសាទព្រះស្រី]] #[[ប្រាសាទស្រី]] == '''វប្បធម៌ និងសិល្បៈ''' == === របាំស្នែងទន្សោង === [https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link របាំស្នែងទន្សោង] ដើម្បីចង់ដឹងប្រវត្តិនៃរបាំនេះកាន់តែច្បាស់សូមចុចលើពាក្យខាងដើម ([https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link របាំស្នែងទន្សោង]) ឬចុចលើលីងតំណរនេះ https://drive.google.com/file/d/1RNBkaTbzp-H0jnSByoDNrsIo9xCfS8sH/view?usp=drive_link នេះជាប្រវត្តិខ្លះរបស់របាំស្នែងទន្សោង។ === សេចក្តីផ្តើម === ក្នុងសៀវភៅសិក្សាគោលអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ថ្នាក់ទី ១១ របស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡានៃព្រះរាជា​​ណាចក្រកម្ពុជា បានរំលេចឡើងនៃរបាំស្នែងទន្សោងលើក្របទំព័រមុខ រួមទាំងបញ្ចូលក្នុងអត្ថបទស្តាប់។ នេះគឺជាកេរមត៌កដ៏មានតម្លៃ ដែលបន្សល់ទុកមកតាំងពីដូនតា រហូតមកទល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ប៉ុន្តែវាហាក់បីសាបរលៀបមិនសូវមានអ្នកលើកយកមកសម្តែងច្រើនឡើយ។ បើចង់មើលការសម្តែងដ៏រស់រវើកនេះ គេឃើញតាមរយៈវីឌីអូឯកសារដែលសម្តែងដោយក្រុមសិល្បៈនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈ ហើយសូម្បីតែក្រុមដែលមានសម្តែងរបាំស្នែងទន្សោងនេះនាពេលបច្ចុប្បន្ន ក៏ជាក្រុមនៃសាលាមធ្យមវិចិត្រសិល្បៈដែរ។ ​ហើយចំណែកនៅឯភូមិសាស្ត្រឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ក៏មានប្រជាជនតិចតួចណាស់ដែរ ដែលចេះចាំនូវទម្រង់លេងនៃរបាំនេះ ព្រមទាំងចង្វាក់ភ្លេងដែលលេងកំដរក៏គេមិនសូវដឹង តែចំពោះទំនុកច្រៀងវិញប្រជាជនតំបន់នេះចេះច្រៀងបានខ្លះ បែបសើចកំសាន្ត ព្រោះទាំងទំនុក និងអត្ថន័យវាមានភាពកំប្លុកកំប្លែង។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទំនុកច្រៀងនេះ គេច្រៀងបែបជាសំនៀងភាសានិយាយរបស់អ្នកស្រុកផ្ទាល់តែម្តង ដែលអាចហ៊ាននិយាយបានថាអ្នកដែលមិនធ្លាប់ស្តាប់ ឬមិនយល់អំពីគ្រាមភាសាអ្នកភូមិអញ្ចាញរូងនោះមិនដឹងឡើយ។ ខ្ញុំនឹងលើកទំនុកច្រៀងដែលពលរដ្ឋក្មេងចាស់នៅតំបន់ភូមិថ្លុកជ្រៅ និងតំបន់មួយចំនួនទៀតដែលតែងលើកទំនុកនេះមកច្រៀងលេងកំដរបរិយាកាសកម្មវិធីណាមួយ។ ក្នុងឱកាសនេះខ្ញុំសុំរំលេចអនុស្សារីយ៍មួយដែលខ្ញុំបានឮសម្តីលោកតាម្នាក់ឈ្មោះ ដូង ដែលប្រជាប្រិយរបស់គាត់ ត្រូវបានប្រជាជននៃស្រុកបរិបូណ៌ស្គាល់គាត់ថាជាតួរល្ខោនជើងចាស់ម្នាក់ដ៏ល្បីផងដែរ។ លោកតា ដូង ក៏ជាពិធីករដ៏មានវោហារស័ព្ទម្នាក់ គេស្គាល់គាត់តាមរយៈការសម្ភោធន៍សមិទ្ធិផលនានានៅក្នុងស្រុកបរិបូណ៌ អមដំណើរសម្តេចចៅហ្វាយវាំង គង់ សំអុល។ មុនដំណើរមកដល់របស់សម្តេចចៅហ្វាយវាំង លោកតា ដូង តែងឡើងវេទិកានិយាយកំដរអង្គពិធីទាំងមូលកុំអោយស្ងាត់ គាត់តែងលើកឡើងអំពីប្រវត្តិតស៊ូរបស់គាត់ក្នុងវិស័យសិល្បៈ ហើយរឿងជាពិសេសក្នុងឱកាសពិធីសម្ភោធស្ពានដែកអញ្ចាញរូង ឆ្លងស្ទឹងបរិបូណ៌កាលពីឆ្នាំ ២០១៣ គាត់បានលើកឡើងពីទំនុកចម្រៀងនៃរបាំទន្សោងព្រៃព្រាលនេះ ហើយក្នុងអង្គពិធីផ្ទុះសំណើចគឹលកញ្ជ្រៀវ។ ព្រោះតែទំនុកចម្រៀងនៃរបាំទន្សោងព្រៃព្រាលនេះ ដែលទំនុកនេះគឺ៖ ទន្សោងៗផ្រៃផ្រាល          គោរ៉ាលៗកប់ផក់ កញ្ជ្រាំងៗបស់ប៉ក់            ថើមក់ៗក្រហមទែង[1]។            គ្រាន់តែទំនុកច្រៀងប៉ុណ្ណេះ បានធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាសើចសប្បាយក្អាកក្អាយ តែចំពោះអ្នកដែលស្តាប់មិនដឹងរឿង បានត្រឹមឆ្ងល់ពីព្រោះមិនយល់អំពីខ្លឹមសារដែលគេបានច្រៀងឡើយ។ ដែលឃ្លានេះហើយទើបប្រជាជនក្នុងតំបន់រត់មាត់ហៅរបាំប្រពៃណីនេះថា ទន្សោងព្រៃព្រាល ដូចដែលគេច្រៀងនៅទំនុកដើមថា ទន្សោងៗផ្រៃផ្រាល (ដែលផ្រៃផ្រាល មានន័យថា ព្រៃព្រាល) ។ នេះបញ្ជាក់ថាប្រជាជននៅចាំទំនុកច្រៀង និងឈ្មោះរបស់របាំស្នែងទន្សោង ចំណែកទម្រង់លេងវិញពលរដ្ឋមិនដែលមានប្រទះច្រើនឡើយ។                                                           នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០២២ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកសុខ ធួក ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តកំពង់ឆ្នាំង បានចុះមកស្រាវជ្រាវស្វែងរកអ្នកដែលធ្លាប់សម្តែងរបាំស្នែងទន្សោង នៅក្នុងមូលដ្ឋាននៃភូមិអញ្ចាញរូង ឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ ដើម្បីឲ្យពួកគាត់បង្ហាញនូវកាយវិការសម្តែង តើមានលក្ខណៈដូចម្តេច តែដោយសារវ័យចំណាស់របស់គាត់ ការសម្តែងហាក់ភ្លេចភ្លាំងមិនសូវជាស៊ីសង្វាក់ឡើយ។ តែទោះយ៉ាងណាក្តី វាក៏បង្ហាញពីដង្ហើមដែលបន្សល់នៅដានខ្លះៗ មិនទាន់រលត់ទាំងស្រុងឡើយ។ លោកសុខ ធួក បានលើកទឹកចិត្តឲ្យអជ្ញាធរភូមិឃុំ ជួយយកចិត្តទុកដាក់អភិរក្ស និងលើកទឹកចិត្តដល់ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យជួយផ្ទេរចំណេះវិជ្ជាដល់ក្មេងជំនាន់ក្រោយ ហើយរូបលោកនឹងបញ្ជូនមន្ត្រីជំនាញឲ្យជួយមកកែតម្រូវចំណុចណាដែលខ្វះខាត ឲ្យសមស្របទៅតាមទម្រង់នៃប្រភេទនៃរបាំប្រពៃណីនេះ។            នៅខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ ក្នុងឱកាសពិធីបុណ្យពូជសាមគ្គី របស់ក្រុមសហគមន៍កសិកម្មអញ្ចាញរូងសម័យថ្មី ស្ថិតក្នុងភូមិអណ្តូងរវៀង ឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។ មានមោទកភាពពេកក្រៃដែលបានពើបនូវទស្សនីយភាពដ៏អស្ចារ្យដែលជាកេរមត៌កដូនតារៀងមក បានលេចឡើងចំពោះមុខដោយក្រុមសម្តែងមកពីមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ។ សកម្មភាពនេះ​ បានដាស់ស្មារតីប្រជាពលរដ្ឋឲ្យដឹង កាន់តែច្បាស់ជាងមុន នេះប្រសិនបើគាត់បានដឹងពីប្រវត្តិនៃការកើតឡើង អារម្មណ៍គាត់កាន់តែមោទកភាពចំពោះខ្លួនឯងជាងនេះ។ ----[1] នេះគ្រាន់ជាទំនុកច្រៀងបែបកំប្លុកកំប្លែងរបស់អ្នកស្រុកតែប៉ុណ្ណោះ! ប្រជាជននៅចំណាស់ៗក្នុងតំបន់ឃុំអញ្ចាញរូង តែងលើកយកឃ្លារនេះមកច្រៀងលេងពេលជុំគ្នាដកស្ទូង ឬក្នុងពេលដែលគេនៅជុំគ្នា។ === អំពីឈ្មោះនៃរបាំ ===            បើនិយាយអំពីនាមនៃរបាំប្រជាប្រិយមួយនេះ គេបានស្គាល់ជាទូទៅថា របាំស្នែងទន្សោង នេះក៏ដោយសារតែគេឲ្យនាមនេះតាមរយៈតួរសម្តែងទាំងពីរ ដែលមានពាក់ស្នែងទន្សោងនៅលើក្បាល។ ហើយឈ្មោះនេះ ត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅ ពេញក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងមានកត់ត្រាជាសំណេរជាហូរហែរផងដែរ។ ចំពោះនាមមួយទៀត គេហៅខ្លីត្រឹមថា របាំទន្សោង ដែលឈ្មោះនេះគេសម្គាល់តាមរយៈអ្នកសម្តែង ឬការកើតឡើងនៃរបាំនេះ ដែលរាំត្រាប់តាមសត្វទន្សោងញីឈ្មោល។ ហើយក៏មានទំនុកច្រៀងខ្លះមានចំណងជើងថា ទន្សោងគោព្រៃជាដើម ដែលមានជាច្រើនទំនុក ច្រើនបែបទៅតាមតំបន់ ឬតាមការស្រាវជ្រាវ។ ចំណែកនាមមួយទៀត ដែលមានឈ្មោះរីកសុសសាយតែត្រឹមតំបន់ប៉ុណ្ណោះ ជាពិសេសក្នុងភូមិសាស្ត្រនៃឃុំអញ្ចាញរូង ស្រុកបរិបូណ៌ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំងនេះឯង។ របាំទន្សោងព្រៃព្រាល ត្រូវបានគេប្រសិទ្ធិនាមតាមទំនុកច្រៀងមួយឃ្លាដ៏ល្បីល្បាញប្រចាំតំបន់ដូចដែលបានលើកឡើងនៅចំណុចខាងលើ។ ឈ្មោះនេះគេយកប្រយោគដើមនៃល្បះមកសម្គាល់ ដែលព្រៃព្រាលគឺជាឈ្មោះភូមិមួយ ក្នុងចំណោមភូមិទាំង ៦ នៅក្នុងឃុំអញ្ចាញរូង ហើយយើងមិនបានដឹងអំពីមូលហេតុដែលគេលើកយកភូមិព្រៃព្រាល មកភ្ជាប់ជាមួយទំនុកច្រៀងនេះឡើយ។ តែនេះក៏បានបង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណមួយនៃឈ្មោះរបស់របាំប្រជាប្រិយ ប្រចាំតំបន់មួយដែរ។ (ស្មេរដោយ៖ [https://www.facebook.com/profile.php?id=100030598600283&mibextid=haYZDX កវីសិសិររដូវ]) ===ភ្នំ=== #[[ភ្នំ​ក្រាំង​ដី​មាស]] #[[ភ្នំ​ក្រាំង​រមាស​]] #[[ភ្នំ​ដា​]] #[[ភ្នំ​តា​រាជ]] #[[ភ្នំ​នាង​ក​ង្រី]] #[[ភ្នំ​ព្រះ]] #[[ភ្នំ​ព្រះ​ធាតុ]] #[[ភ្នំ​រាប់​បាត]] #[[ភ្នំ​សន្ទូច]] #[[ភ្នំស្រែអំពិល]] #[[ភ្នំកង្កែប]] == ប្រជាសាស្ត្រ == ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​មានប្រជាជនសរុប ៤៧២ ៦១៦ នាក់ គឺស្មើនឹង ៣,៦%​ នៃប្រជាជនកម្ពុជាសរុប (ទិន្នន័យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១១)។ ក្នុងនោះមានបុរស ២៥៩ ៣៤៧ នាក់ និងស្ត្រី ២៧៨ ៨១៦ នាក់។ អត្រាកំនើនប្រជាជនប្រចាំឆ្នាំគឺ ២,៤%។ ប្រជាជន ៨៥,៥% ជាកសិករ ៧,៥% ជាពាណិជ្ជករ ៦% ជាអ្នកនេសាទ និង ១% ទៀតជាមន្ត្រីរាជការ។ == សេដ្ឋកិច្ច == សេដ្ឋកិច្ចខេត្ត​កំពង់ឆ្នាំង​ពឹងផ្អែកទាំងស្រុង​លើការនេសាទ ការបង្កបង្កើនផលស្រូវ បន្លែផ្លែឈើ និងរោងចក្រកាត់ដេរ។ ជាពិសេសនៅតាមតំបន់ជនបទ គេចិញ្ចឹមជីវិតដោយ​ធ្វើកសិកម្ម​និងការងាររាយរងច្រើនយ៉ាងទៀត។ *ផ្សារ៖ #[[ផ្សារកំពង់ត្រឡាច|កំពង់ត្រឡាច]] #[[ផ្សារកំពង់លែង|កំពង់លែង]] #[[ផ្សារក្ដុរ|ក្ដុរ]] #[[ផ្សារទួលក្រឡាញ់ (កំពង់ឆ្នាំង)|ទួលក្រឡាញ់]] #[[ផ្សារក្រោម (កំពង់ឆ្នាំង)|ក្រោម]] #[[ផ្សារក្រាំងល្វា|ក្រាំងល្វា]] #[[ផ្សារឆ្នុកទ្រូ|ឆ្នុកទ្រូ]] #[[ផ្សារត្រាច|ត្រាច]] #[[ផ្សារពង្រ|ពង្រ]] #[[ផ្សារពន្លៃ|ពន្លៃ]] #[[ផ្សារព្រៃខ្មែរ|ព្រៃខ្មែរ]] #[[ផ្សាររមាស|រមាស]] #[[ផ្សារលង្វែក|លង្វែក]] #[[ផ្សារលើ (កំពង់ឆ្នាំង)|លើ]] #[[ផ្សារសាលាលេខ៥|សាលាលេខ៥]] ==អប់រំ== #សាលាបឋមសិក្សាធ្លកវៀន #[[សាលាបឋមសិក្សាអង្គសិរី]] #[[សាលាបឋមសិក្សាគំរូក្រុង]] #សាលរៀនក្តីសង្ឍឹមកាណាន #[[សាលាបឋមសិក្សា​ទឹក​ហូត​]] #[[សាលាបឋមសិក្សា​បត់​ត្រង់​]] #[[សាលាបឋមសិក្សាមិត្តភាព]] #[[សាលាបឋមសិក្សាស្វាយជ្រុំ]] #[[សាលាបឋមសិក្សា​អនុវត្ត​ន៍ក្រុងកំពង់ឆ្នាំង]] # [សាលាចំណេះទូទៅឯកជនបុរីវិជ្ជា] #សាលាបឋមសិក្សាហ៊ុនសែនអណ្ដូងស្នាយ #[[សាលាបឋមសិក្សាក្រាំងល្វា]] #[[សាលាបឋមសិក្សាតាំងគ្រួស]] #សាលាបឋមសិក្សាថ្លុកជ្រៅ #សាលាបឋមសិក្សាអញ្ចាញរូង #សាលាបឋមសិក្សារវៀងជុុំ #សាលាបឋមសិក្សាស្រែកាច់ #សាលាបឋមសិក្សាស្ថានីយ៍ក្រាំងស្គារ #សាលាបឋមសិក្សាភូមិចាស់ #សាលាបឋមសិក្សាក្រាំងតាមុំ #សាលាបឋមសិក្សាតាំងក្រសាំង #សាលាបឋមសិក្សាប៊ុនរ៉ានីហ៊ុនសែនរមាស #សាលាបឋមសិក្សាស្ដុកអាចម៍រមាស #[[អនុវិទ្យាល័យអង្គសិរី]] #[[អនុវិទ្យាល័យកោះក្អែក]] #[[អនុវិទ្យាល័យកោះថ្កូវ]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងស្គារ]] #[[អនុវិទ្យាល័យខ្លាគ្រហឹម]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ត្រពាំង​អំពិល]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ប្រសិ្ន​ប]] #[[អនុវិទ្យាល័យព្រះធាតុ]] #[[អនុវិទ្យាល័យសែប]] #[[អនុវិទ្យាល័យ​ស្វាយជ្រុំ]] #[[អនុវិទ្យាល័យអ្នកតាហាង]] #[[អនុវិទ្យាល័យជោគជ័យច្រណូក]] #[[អនុវិទ្យាល័យដារ]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា]] #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា|អនុវិទ្យាល័យ]]រវៀងជុំ #[[អនុវិទ្យាល័យក្រាំងល្វា|អនុវិទ្យាល័យ]]ប្រពេជចង្វារ #[[អនុវិទ្យាល័យតាំងក្រសាំង]]​ #អនុវិទ្យាល័យកោះកណ្ដាល​ ===វិទ្យាល័យ=== #[[វិទ្យាល័យ​ក្រុង​កំពង់ឆ្នាំង]] #[[វិទ្យាល័យជាស៊ីមកំពង់ត្រឡាច]] #[[វិទ្យាល័យ​ប៊ុនរ៉ានីហ៊ុនសែនរលាប្អៀរ]] #[[វិទ្យាល័យព្រះបាទសុរាម្រិត]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែន​កំពង់ត្រឡាច]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែនបរិបូណ៌​]] #[[វិទ្យាល័យ​ហ៊ុនសែនរលាប្អៀរ]] #[[វិទ្យាល័យមិត្តភាពខ្មែរជប៉ុនសាមគ្គីមានជ័យ]] #វិទ្យាល័យតេជោ ហ៊ុនសែន ទឹកហូត #[[វិទ្យាល័យហ៊ុនសែនទឹកផុស]] #[[វិទ្យាល័យហ៊ុនសែនទួលខ្ពស់]] ==សុខាភិបាល== ===មន្ទីរពេទ្យ=== #[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង​]] #[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ស្រុក​បរិបូណ៌]] ===មណ្ឌលសុខភាព=== #[[មណ្ឌលសុខភាពតំបន់រ៉ាក្តុល]] #[[មណ្ឌលសុខភាពព្រៃមូល]] #[[មណ្ឌលសុខភាព​លង្វែក]] #មណ្ឌលសុខភាពអភិវឌ្ឍន៍ ===មន្ទីរពហុព្យាបាល=== #[[មន្ទីរពហុព្យាបាលផ្សារឆ្នាំង]] មន្ទីរ​សម្រាក​ព្យាបាល​និង​សម្ភពសាលវុឌ្ឍន៍ ===ឱសថស្ថាន=== #[[ឱសថស្ថានតារា]] #[[ឱសថស្ថានលីនណា]] #[[ឱសថស្ថានស្រះស្រង់]] #[[ឱសថស្ថានស្រស់វិចិត្រ]] ==វត្តអារាម== #វត្តធ្លកវៀន #វត្តសុរិយោរង្ស ហៅវត្តប្រខ្លូត្រ #វត្តខ្នាឆ្មា #[[វត្ត​កំពង់ត្រឡាច​លើ]] #[[វត្តត្រឡែងកែង]] #[[វត្ត​ទេពធីតា​រាម]] ហៅ​ [[វត្ត​យាយ​ទេព]] #[[វត្ត​ធម្មវ័ន]] #[[វត្ត​​បន្ទាយ​​ធ្លក]] #[[វត្ត​បរិបូ​ណ៌]] #[[វត្ត​ពោធិ​រុក្ខា​រាម]] #[[វត្ត​ព្រះរាម​រង្សី]] #[[វត្តភ្នំព្រះ]] #[[​វត្ត​ភ្នំ​រាប់បាត្រ]] #[[វត្ត​មេលំ]] #[[វត្តវិហារហ្លួង]] ​ហៅ​[[វត្តផ្សារ]] #[[វត្ត​សន្ទូច​]] #[[វត្ត​សន្ទៃ]] ហៅ​ [[វត្ត​អណ្ដូង​ស្នាយ]] #[[វត្ត​​សុវណ្ណារាម]] #[[វត្ត​សំរោង​សែន]] #[[​វត្ត​ឧទុម្ពរ]] ហៅ [[វត្តក្រាំងល្វា]] #វត្ត​ចំប៉ីសិរីឫទ្ធិ #វត្ត​ចំប៉ា​បុប្ផា​រាម #វត្ត​សិរីតេជៈ #វត្ត​និគ្រោធវ័ន #វត្ត​ត្រពាំង​ស្នោ #វត្ត​វាលុកថុល្លា​រាម ហៅវត្ត​ទួល​ខ្សាច់ #វត្ត​ពន្លៃ #វត្ត​អង្គ #វត្ត​ក្រោល​ជី #វត្តព្រះរាមរង្សី #វត្តពានី #វត្តកុលម្ពវន្ត #វត្តស្វាយកល្ប ហៅវត្តស្វាយក្អែរ #[[វត្តទេពអប្សរ]] ហៅ [[វត្តតាំងគ្រួស]] #[[វត្តសំបុកក្រៀល]] #វត្តអញ្ញិការាម ហៅស្វាយម្ដើម #វត្តគង្គា #វត្តដំដែក #វត្តសុវណ្ណេសុណារាម #វត្តក្រឡាញ់រង្សី ហៅវត្ត ថ្មី #វត្តធម្មនាទវ័ន == ឯកសារពិគ្រោះ == * វិទ្យាស្ថានស្ថិតិកម្ពុជា http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/dist_pro04.htm{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.tourismcambodia.com/TravelGuides/provinces.asp?ProvinceID=5 ក្រសួងទេសចរកម្ពុជា] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080415120255/http://www.tourismcambodia.com/TravelGuides/Provinces.asp?ProvinceId=5 |date=2008-04-15 }} == តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ == * [http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/english/province/kampong_chhnang.html គេហទំព័ររាជរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081224050355/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/english/province/kampong_chhnang.html |date=2008-12-24 }} {{Geographic location |Centre = កំពង់ឆ្នាំង |North = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |Northeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |East = [[ខេត្តកំពង់ចាម]] |Southeast = [[ខេត្តកណ្ដាល]] |South = [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] |Southwest = [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] |West = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Northwest = [[ទន្លេសាប]] }} {{ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} {{Portal bar|កម្ពុជា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង|កំពង់ឆ្នាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|កំពង់ឆ្នាំង]] 62j4oop1a9qlqn0xkk4317q90zqryz8 0 3058 321772 321394 2025-06-09T06:52:10Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321772 wikitext text/x-wiki '''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដឃុំ ! ឃុំ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- | ១៧០៩០១ | [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]] | Ampil | គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ |- | ១៧០៩០២ | [[ឃុំបាគង]] | Bakong | ថ្នល់ត្រង់, ឪឡាក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក |- | ១៧០៩០៣ | [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]] | Ballangk | ធ្លកកំបុត, គោកប្ញស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដិ្ឋ, ត្រាច, ពពេល |- | ១៧០៩០៤ | [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]] | Kampong Phluk | គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម |- | ១៧០៩០៥ | [[ឃុំកន្ទ្រាំង]] | Kantreang | អង្រ្កង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតលិច, ស្រិតកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ |- | ១៧០៩០៦ | [[ឃុំកណ្តែក]] | Kandaek | គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោក, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់ |- | ១៧០៩០៧ | [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]] | Mean Chey | ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយប្ញស្សី, កំពង់ថ្កូវ |- | ១៧០៩០៨ | [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]] | Roluos | មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសលិច |- | ១៧០៩០៩ | [[ឃុំត្រពាំងធំ]] | Trapeang Thum | កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ |} ==ប្រវត្តិ== តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។ ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} == អត្ថបទផ្សេងទៀត == {{ខេត្តសៀមរាប}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប]] mrwa4ih9k4p9z3z2cr17u7air6hx4yu 321773 321772 2025-06-09T06:52:24Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321773 wikitext text/x-wiki '''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដឃុំ ! ឃុំ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- | ១៧០៩០១ | [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]] | Ampil | គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ |- | ១៧០៩០២ | [[ឃុំបាគង]] | Bakong | ថ្នល់ត្រង់, ឪឡោក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក |- | ១៧០៩០៣ | [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]] | Ballangk | ធ្លកកំបុត, គោកប្ញស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដិ្ឋ, ត្រាច, ពពេល |- | ១៧០៩០៤ | [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]] | Kampong Phluk | គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម |- | ១៧០៩០៥ | [[ឃុំកន្ទ្រាំង]] | Kantreang | អង្រ្កង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតលិច, ស្រិតកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ |- | ១៧០៩០៦ | [[ឃុំកណ្តែក]] | Kandaek | គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោក, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់ |- | ១៧០៩០៧ | [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]] | Mean Chey | ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយប្ញស្សី, កំពង់ថ្កូវ |- | ១៧០៩០៨ | [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]] | Roluos | មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសលិច |- | ១៧០៩០៩ | [[ឃុំត្រពាំងធំ]] | Trapeang Thum | កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ |} ==ប្រវត្តិ== តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។ ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} == អត្ថបទផ្សេងទៀត == {{ខេត្តសៀមរាប}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប]] 9e3krcjxk5hqyo8hld2mhtjh6jtp0zg 321796 321773 2025-06-09T07:22:22Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321796 wikitext text/x-wiki '''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដឃុំ ! ឃុំ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- | ១៧០៩០១ | [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]] | Ampil | គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ |- | ១៧០៩០២ | [[ឃុំបាគង]] | Bakong | ថ្នល់ត្រង់, ឪឡោក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក |- | ១៧០៩០៣ | [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]] | Ballangk | ធ្លកកំបុត, គោកប្ញស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដិ្ឋ, ត្រាច, ពពេល |- | ១៧០៩០៤ | [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]] | Kampong Phluk | គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម |- | ១៧០៩០៥ | [[ឃុំកន្ទ្រាំង]] | Kantreang | អង្រ្កង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតលិច, ស្រិតកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ |- | ១៧០៩០៦ | [[ឃុំកណ្តែក]] | Kandaek | គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោក, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់ |- | ១៧០៩០៧ | [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]] | Mean Chey | ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយប្ញស្សី, កំពង់ថ្កូវ |- | ១៧០៩០៨ | [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]] | Roluos | មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសលិច |- | ១៧០៩០៩ | [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]] | Trapeang Thum | កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ |} ==ប្រវត្តិ== តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។ ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} == អត្ថបទផ្សេងទៀត == {{ខេត្តសៀមរាប}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប]] oulex6yfaa7i5jih7ujcr9d5yi9wvd9 321814 321796 2025-06-09T07:55:13Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321814 wikitext text/x-wiki '''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដឃុំ ! ឃុំ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- | ១៧០៩០១ | [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]] | Ampil | គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ |- | ១៧០៩០២ | [[ឃុំបាគង]] | Bakong | ថ្នល់ត្រង់, ឪឡោក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក |- | ១៧០៩០៣ | [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]] | Ballangk | ធ្លកកំបុត, គោកប្ញស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដិ្ឋ, ត្រាច, ពពេល |- | ១៧០៩០៤ | [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]] | Kampong Phluk | គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម |- | ១៧០៩០៥ | [[ឃុំកន្ទ្រាំង]] | Kantreang | អង្រ្កង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតខាងលិច, ស្រិតខាងកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ |- | ១៧០៩០៦ | [[ឃុំកណ្តែក]] | Kandaek | គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោក, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់ |- | ១៧០៩០៧ | [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]] | Mean Chey | ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយប្ញស្សី, កំពង់ថ្កូវ |- | ១៧០៩០៨ | [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]] | Roluos | មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសខាងកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសខាងលិច |- | ១៧០៩០៩ | [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]] | Trapeang Thum | កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ |} ==ប្រវត្តិ== តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។ ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} == អត្ថបទផ្សេងទៀត == {{ខេត្តសៀមរាប}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប]] dbyvwh9r1gsk8xkdemupx6iillcwkuf 0 5403 321761 320353 2025-06-09T01:40:10Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321761 wikitext text/x-wiki {{Good article}} <noinclude>{{pp-protected|small=yes}}</noinclude> {{pp-move-indef}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | conventional_long_name = ម៉ាឡេស៊ី<!-- ពាក្យ សហព័ន្ធ (ឈ្មោះផ្លូវការរបស់រដ្ឋ) បើយោងទៅតាមផ្នែកទី១(១) នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញសហព័ន្ធបានចែងជាភាសាម៉ាឡេ និងភាសាអង់គ្លេសថា ឈ្មោះផ្លូវការរបស់ប្រទេសគឺ 'ម៉ាឡេស៊ី'។ ពាក្យ 'សហព័ន្ធ' ត្រូវបានប្រើសម្រាប់សម្ដៅតែទៅលើរដ្ឋមុនប្រទេសម៉ាឡាស៊ីបច្ចុប្បន្នប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ សហព័ន្ធម៉ាឡាយ៉ា។ ដូច្នេះ សូមកុំបញ្ចូលពាក្យថា 'សហព័ន្ធ' នៅទីនេះ --> | common_name = ម៉ាឡេស៊ី | native_name = {{nobold|''Malaysia'' {{small|([[ភាសាម៉ាឡេ]])}}}} | image_flag = Flag of Malaysia.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិម៉ាឡេស៊ី|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Coat of arms of Malaysia.svg | symbol_type = [[វរលញ្ឆករម៉ាឡេស៊ី|វរលញ្ឆករ]] | image_map = Malaysia on the globe (Southeast Asia centered).svg | image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី (ក្រហម) នៅលើភូគោល | national_motto = "''Bersekutu Bertambah Mutu''"<ref>{{cite web |url=http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20131022191931/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx |url-status=dead |archive-date=22 តុលា 2013 |title=Malaysian Flag and Coat of Arms |publisher=Malaysian Government |access-date=24 កុម្ភៈ 2022 |archivedate=2013-10-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131022191931/http://mygov.malaysia.gov.my/EN/Main/MsianGov/MsianFlagAndCrest/Pages/MsianFlagAndCrest.aspx }}</ref><br />("សាមគ្គីភាពជាកម្លាំង") | national_anthem = "''[[ណឺហ្គារ៉ាគូ|Negaraku]]''"<br />("ប្រទេសខ្ញុំ")<div style="padding-top:0.5em;" class="center">[[File:Negaraku instrumental.ogg]]</div> | capital_type = រាជធានី | capital = {{plainlist| * [[ពុត្រាចាយ៉ា|បុត្រាជ័យ]] (រដ្ឋបាល)<br />{{coord|2|56|N|101|42|E|region:MY|display=inline}} * [[គូឡាឡាំពួ]] (នីតិបញ្ញត្តិ)<br />{{coord|3|8|N|101|41|E|region:MY|display=inline}} }} | largest_city = [[គូឡាឡាំពួ]] | languages_type = '''ភាសាផ្លូវការ'''<br />{{nobold|និងភាសាជាតិ}} | languages = [[ភាសាម៉ាឡេ]]<ref name="Script" group="ស">ផ្នែកទី ៩ នៃ[[ច្បាប់ភាសាជាតិ ១៩៦៣/៦៧]] បានចែងថា៖ "អក្សរ​នៃ​ភាសា​ជាតិ​គឺ​ត្រូវ​មានលក្ខណៈជា​អក្សរឡាតាំង ប៉ុន្តែ​នេះ​មិនមែនមានន័យថាច្បាប់បាម​ហាម​ឃាត់​ការ​សរសេរអក្សរ​ម៉ាឡេតាមទម្រង់អក្សរ​ចាវីនោះទេ, ម៉ាឡេជា​ភាសា​ជាតិ។".</ref>{{#tag:ref|ផ្នែកទី ២ នៃ[[ច្បាប់ភាសាជាតិ ១៨៦៣/៦៧]] បានចែងថា "រក្សាទុកដូចដែលបានផ្តល់នៅក្នុងច្បាប់នេះ ហើយជាកម្មវត្ថុនៃការការពារដែលមាននៅក្នុងមាត្រា ១៥២(១) នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលទាក់ទងនឹងភាសាដទៃ និងភាសានៃសហគមន៍ផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ជាភាសាជាតិគឺត្រូវប្រើក្នុងគោលបំណងផ្លូវការ"។|group="ស"}}<ref name="Recognised language" group="ស">សូមមើលមាត្រា ១៥២ នៃ[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញសហព័ន្ធនៃម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ច្បាប់ភាសាជាតិ ១៩៦៣/៦៧]]។</ref> | languages_sub = yes | languages2_type = ភាសាទទួលស្គាល់ | languages2 = [[ភាសាអង់គ្លេស]]<ref name="Recognised language" group="ស" /> | ethnic_groups = *៦៩.៧% [[w:Bumiputera (Malaysia)|បុមីពូតេរ៉ា]]<br />(៥៧.៣% [[w:Malaysian Malay|ម៉ាឡេ]] និង ១២.៤% ជនជាតិដើមនៃតំបន់[[សាបា]] & [[សារ៉ាវ៉ាក់]] និង[[អូរាំងអាស្លី]]) *២២.៩% [[w:Malaysian Chinese|ចិន]] *៦.៦% [[w:Malaysian Indian|ឥណ្ឌា]] *០.៨% [[ក្រុមជនជាតិដើមនៅម៉ាឡេស៊ី|ជនជាតិផ្សេងៗ]] | ethnic_groups_year = ២០២១ | ethnic_groups_ref = <ref name="2021 pop">{{citeweb|url=https://www.malaymail.com/news/malaysia/2022/01/17/minister-census-shows-malaysias oldest-man-and-woman-aged-120-and-118-preli/2035636|title=Minister: Census shows Malaysia's oldest man and woman aged 120 and 118; preliminary census findings to be released in Feb 2022|publisher=Malaymail|access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> {{sfn|Department of Statistics Malaysia|2021}} | religion = {{ubl|៦៣.៥% [[w:Islam in Malaysia|ឥស្លាមសាសនា]] ([[សាសនារដ្ឋ|ផ្លូវការ]])<ref>{{cite web|url=http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf|title=The States, Religion and Law of the Federation|work=Constitution of Malaysia|publisher=Judicial Appointments Commission|access-date=24 កុម្ភៈ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20170614105535/http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf|archive-date=14 មិថុនា 2017|url-status=dead|archivedate=2016-02-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160202151159/http://www.jac.gov.my/images/stories/akta/federalconstitution.pdf}}</ref>|១៨.៧% [[w:Buddhism in Malaysia|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]|៩.១% [[w:Christianity in Malaysia|គ្រិស្តសាសនា]]|៦.១% [[w:Hinduism in Malaysia|ហិណ្ឌូសាសនា]]|១.៨% គ្មានព័ត៌មាន|០.៩% សាសនាដទៃ}} | religion_ref = <ref>{{cite web|url=https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=117&bul_id=akliVWdIa2g3Y2VubTVSMkxmYXp1UT09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|title=Distribution and Basic Demographic Characteristic Report 2020|publisher=Department of Statistics, Malaysia|date=14 February 2020|access-date=26 June 2022|archive-date=22 August 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230822014403/https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=117&bul_id=akliVWdIa2g3Y2VubTVSMkxmYXp1UT09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|url-status=dead|archivedate=22 សីហា 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230822014403/https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=117&bul_id=akliVWdIa2g3Y2VubTVSMkxmYXp1UT09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09}}</ref> | religion_year = ២០២០ | government_type =[[w:Elective Monarchy|រាជាធិបតេយ្យជ្រើសតាំង]][[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] សហព័ន្ធនិយម [[w: Parliamentary System|សភានិយម]] | leader_title1 = [[w:King of Malaysia|ព្រះប្រមុខរដ្ឋកំពូល]] (ព្រះមហាក្សត្រ) | leader_name1 = [[w:Ibrahim Iskandar of Johor|អ៊ីប្រាហ៊ីម អ៊ីសកាន់ដា]] | leader_title2 = [[w:Prime Minister of Malaysia|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name2 = [[អាន់វ៉ា អ៊ីប្រាហ៊ីម]] | legislature = [[រដ្ឋសភាម៉ាឡេស៊ី|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[ព្រឹទ្ធសភា (ម៉ាឡេស៊ី)|ព្រឹទ្ធសភា]] | lower_house = [[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ម៉ាឡេស៊ី)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]] | sovereignty_type = ទទួល[[ឯករាជ្យ]] | sovereignty_note = ពី[[សហរាជាណាចក្រ]] | established_event2 = [[ទិវាមែរដេកា|ឯករាជ្យភាព]]នៃ[[សហព័ន្ធម៉ាឡាយ៉ា]] | established_date2 = ៣១ សីហា ១៩៥៧<ref>{{cite book|author=Mackay, Derek |title=Eastern Customs: The Customs Service in British Malaya and the Opium Trade|url=https://books.google.com/books?id=QM5LImNbYusC&pg=PA240|date=2005|publisher=The Radcliffe Press|isbn=978-1-85043-844-1|pages=240–}}</ref> | established_event3 = [[ទិវារដ្ឋបាលស្វយ័តសារ៉ាវ៉ាក់|រដ្ឋបាលស្វយ័តសារ៉ាវ៉ាក់]] | established_date3 = ២២ កក្កដា ១៩៦៣ | established_event4 = [[ទិវារដ្ឋបាលស្វយ័តបរនេអូខាងជើង|រដ្ឋបាលស្វយ័តបរនេអូខាងជើង]] | established_date4 = ៣១ សីហា ១៩៦៣<ref>{{cite web|url=https://www.astroawani.com/perspektif/kenapa-kita-takut-dengan-sejarah-22258|title=31 Ogos 1963, Hari kemerdekaan Sabah yang rasmi|publisher=AWANI|date=14 May 2021|access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | established_event5 = [[សេចក្តីប្រកាសម៉ាឡេស៊ី]] | established_date5 = ១៦ កញ្ញា ១៩៦៣ | area_size = 1 E7 | area_rank = ទី៦៧ | area_km2 = ៣៣០,៨០៣ | percent_water = ០.៣ | population_estimate = ៣៤.៥៤៤.៨១០ | population_estimate_year = ២០២បួន | population_estimate_rank = ទី៤៣ | population_census_year = ២០២០ | population_census = {{IncreaseNeutral}} ៣២,៧៣០,០០០<ref>{{cite web|url=https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cthemeByCat&cat=430&bul_id=aFYzVjJ3anNyQytHZGxzcUZxTG9Ydz09&menu_id=L0pheU43NWJwRWVSZklWdzQ4TlhUUT09|title=Demographic Statistics First Quarter 2020, Malaysia|publisher=Department of Statistics, Malaysia|date=14 May 2020|access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | population_density_km2 = ៩២ | population_density_rank = ទី១១៦ | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP = {{increase}} ១,០៥៥.៤៥៤ ពាន់លានដុល្លារ<ref name="IMFWEOMY">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=548,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]] |website=IMF.org |access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | GDP_PPP_rank = ទី៣០ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ៣១,២៤៣ ដុល្លារ<ref name="IMFWEOMY" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៥១ | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal = {{increase}} ៤១៥.៣៧៥ ពាន់លានដុល្លារ<ref name="IMFWEOMY" /> | GDP_nominal_rank = ទី៣៦ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ១២,២៩៥ ដុល្លារ<ref name="IMFWEOMY" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៦០ | Gini_year = ២០១៥ | Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady--> | Gini = ៤១ <!--number only--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=MY |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = ២០១៩ | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI = ០.៨១០<!--number only--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=24 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | HDI_rank = ទី៦២ | currency = [[រីងហ្គីតម៉ាឡេស៊ី|រីងហ្គីត]] (RM) | currency_code = MYR | date_format = dd-mm-yyyy | time_zone = [[ម៉ោងស្តង់ដាម៉ាឡេស៊ី|MST]] | utc_offset = [[UTC+៨|+៨]] | electricity = 240 V, 50 Hz | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅម៉ាឡេស៊ី|+៦០]] | cctld = [[.my]] }} '''ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី''' ([[ភាសាម៉ាឡេ]] និង[[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]៖ ''Malaysia'') គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅ​តំបន់[[w: Southeast Asia|អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ម៉ាឡេស៊ីគឺជា រដ្ឋ[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] ។ សហព័ន្ធនេះមានរដ្ឋចំនួន ១៣ និងដែនដីសហព័ន្ធចំនួនបី ហើយប្រទេសនេះត្រូវបានបំបែកដោយ[[w:South China Sea|សមុទ្រចិនខាងត្បូង]]ជាពីរតំបន់ គឺ[[w: Peninsular Malaysia|ឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី]] និង [[ម៉ាឡេស៊ីខាងកើត]] (ឬម៉ាឡេស៊ីបរនេអូ)។ ម៉ាឡេស៊ីមានព្រំដែនគោកជាប់ប្រទេស[[ថៃ]] [[ឥណ្ឌូណេស៊ី]] និង[[ប្រ៊ុយណេ]] ហើយមានព្រំដែនទឹកជាមួយ[[សិង្ហបុរី]] [[វៀតណាម]] និង[[ហ្វីលីពីន]]។ [[គូឡាឡាំពួ]]គឺជារាជធានីជាតិ ទីក្រុងធំបំផុត និងជាអាសនៈនីតិបញ្ញត្តិរបស់រដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធ។ [[ពុត្រាចាយ៉ា|បុត្រាជ័យ]]ដែលជារាជធានីរដ្ឋបាលគឺដើរតួនាទីជាទីក្រុងតំណាងឱ្យអាសនៈអំណាចប្រតិបត្តិទាំងពីរ (គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ក្រសួង និងទីភ្នាក់ងារសហព័ន្ធ) និងអំណាចតុលាការនៃរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធ។ ម៉ាឡេស៊ីមានការអភិវឌ្ឍន៍និងការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំងនៅអំឡុងសតវត្សរ៍ទី២០។ ជាមួយនឹងផលិតផលក្នុងស្រុក (GDP) ១៣០០០$ ម៉ាឡេស៊ីបានក្លាយខ្លួនបន្តិចម្តងៗទៅជា​ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។ ដោយសារម៉ាឡេស៊ីជាប្រទេសមួយក្នុងចំនោមប្រទេសទាំង៣ដែលគ្រប់គ្រង[[ច្រកម៉ាឡាកា]] សេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ីក៏ពឹងផ្អែកសំខាន់ផងដែរទៅលើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។ ផលិតកម្មក៏មានឥទ្ឋិពលសំខាន់ផងដែរទៅលើសេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ី។ ម៉ាឡេស៊ីនាំមុខគេលើក្នុងផលិតកម្ម [[សំណរប៉ាហាំង]] [[កៅស៊ូ]] និង​ប្រេងដូង។ ប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីមានប្រមាណ ៣២លាននាក់ (ឆ្នាំ២០២០)។ ភាគច្រើននៃប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីជា [[ជនជាតិម៉ាឡេ]]។ ក្រៅពីនេះមានជនជាតិចិន និង ឥណ្ឌា។ [[សាសនាឥស្លាម]]ជាសាសនាដ៏ធំជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ី និង​ជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ភាសាប្រើប្រាស់ផ្លូវការគឺភាសាម៉ាឡេ។ ម៉ាឡេស៊ីជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ [[ASEAN]]។ ម៉ាឡេស៊ីក៏ជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ប្រជាជាតិខំមិនវ៉ែល និង​ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍទាំង៨។ == ឈ្មោះ == ឈ្មោះថា «ម៉ាឡេស៊ី»ត្រូវបានឱ្យប្រើតាំងពីឆ្នាំ​១៩៦៣មក គឺនៅពេលដែលសហព័ន្ឋម៉ាឡាយ៉ា សិង្ហបុរី បរណេអូខាងជើង និង​សារ៉ាវ៉ាក់ រួមគ្នាបង្កើតជាសហព័ន្ឋដែលមាន១៣រដ្ឋ។ == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រម៉ាឡេស៊ី}} === បុរេប្រវត្តិ === ស្លាកស្នាមប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើនត្រូវបានគេរកឃើញនៅម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប រដ្ឋសាបា និង​រដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់។ '''សេម៉ាង''' ជាក្រុមមនុស្សដែលគេជឿថាបានធ្វើដំណើរមកពី[[ទ្វីបអាហ្វ្រិក]] មករស់នៅ[[ឧបទ្វីបម៉ាឡេ]]មុនគេ គឺនៅប្រហែល៥ម៉ឺនឆ្នាំមុន។ '''សេណូយ''' ជាក្រុមជំនាន់ក្រោយដែលមាន​ឈាម​ជ័រ​ពាក់កណ្តាលពីបុព្វបុរសសេម៉ាង និង​ពាក់កណ្តាលពី[[ឥណ្ឌូចិន]]។ === ប្រវត្តិសាស្ត្រដើម === តាមប្រភពពីឯកសារចិនបាននិយាយថា មានរាជាណាចក្រម៉ាឡេប្រមាណ៣០ប្រទេសនៅសតវត្សរ៍ទី២ និងទី៣។ '''រដ្ឋកេដាស''' (ជាភាសាប៉ាឡាវ៉ាបុរាណ '''កេដារ៉ាម''' ជាភាសាសំស្ក្រឹត '''កត្តហៈ''') ស្ថិតនៅចំផ្លូវនៃការឈ្លានពានពីសំណាក់ស្តេចស្តេចស្រីវិជ័យ''' ដែលធ្លាប់តែមានឥទ្ឋិពលលើរដ្ឋកេដាស រដ្ឋប៉័ត្តានី និង រដ្ឋលីហ្គរ ធ្លាក់ចុះខ្សោយ។ ​បន្តិចក្រោយមក រាជាណាចក្រលីហ្គរ ដែលកាន់[[ព្រះពុទ្ឋសាសនា]] បានកាន់កាប់រដ្ឋកេដាស ហើយ'''ព្រះចៅចាន់ដ្រាបានុ'''បានប្រើវាជាទីតាំងវាយកោះស្រីលង្កា នៅសតវត្សរ៍ទី១១។ នៅសហសវត្សរ៍ដំបូង ប្រជាជននៅឧបទ្វីបម៉ាឡេ កាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និងព្រះពុទ្ឋសាសនា និងប្រើប្រាស់[[ភាសាសំស្ក្រឹត]]។ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៥ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃម៉ាឡាកា ត្រូវបានបង្កើតដោយរាជវង្សរបស់ស្តេច១អង្គ ព្រះនាម '''បរមេស្វរៈ'''។ ស្តេចអង្គនេះមកពី'''តំបន់ប៉ាឡេមបាង''' និងមានសែស្រលាយពីរាជវង្សស្រីវិជ័យ ដែលបានភៀសខ្លួនពី'''តំបន់តេម៉ាសេក'''(បច្ចុប្បន្នសិង្ហបុរី)។ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នេះបានគ្រប់គ្រងម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីបបច្ចុប្បន្ន ខេត្តប៉័ត្តានី(ភាគខាងត្បូងប្រទេសថៃ) និង [[កោះស៊ូម៉ាត្រា]]ខាងកើត។ រាជាណាចក្រស៊ុលតង់មានអត្ថិភាពរយៈពេល១ទសវស្សរ៍ ដែលក្នុងអំលុងពេលនោះ សាសនាឥស្លាមបានរីកសាយភាយពាសពេញកម្រងកោះម៉ាឡេ។ ម៉ាឡាកាជាកំពង់ផែដ៏មមាញឹកជាងគេនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នាពេលនោះ។ តឹកតាងដំបូងស្តីអំពីសាសនាឥស្លាមនៅឧបទ្វីបម៉ាឡេដែលរកឃើញនៅតំបន់តេរេងហ្គានុ បានឱ្យ​ដឹងថា ឥស្លាមមាននៅទីនោះតាំងពីទសវត្សរ៍ទី១៤។ នៅឆ្នាំ ១៥១១ ព័រទុយហ្គាល់បានដាក់អាណានិគមលើម៉ាឡាកា។ រាជបុត្រទាំងឡាយនៃរាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃម៉ាឡាកា បានបែកបាក់ដោយចែកចេញជារាជាណាចក្រស៊ុលតង់២គឺ រាជណាចក្រស៊ុលតង់នៃពេរ៉ាក់ (នៅខាងជើង) និង រាជាណាចក្រស៊ុលតង់នៃចូហរ (នៅខាងត្បូង)។ ការបែកបាក់នេះបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ ១៦៤១ គឺនៅពេលដែលហុលឡង់ (សំព័ន្ឋមិត្តរបស់រាជាណាចក្រស៊ុលតង់ចូហរ) បានកាន់កាប់ម៉ាឡាកាទាំងស្រុង។ '''ការមកដល់នៃចក្រភពអង់គ្លេស''' ចក្រភពអង់គ្លេសបានដាក់អាណានិគមជាលើកដំបូងនៅឧបទ្វីបម៉ាឡេ នៅឆ្នាំ១៧៨៦ គឺនៅពេលដែលព្រះចៅស៊ុលតង់នៃកេដាសបានឱ្យខ្វីកោះប៉េណាងទៅក្រុមហ៊ុន British East India របស់អង់គ្លេស។ តាមរយៈសន្ឋិសញ្ញាអង់គ្លេស ហុលឡង់ឆ្នាំ១៨៤២ == ភូមិសាស្ត្រ == {{Main|ភូមិសាស្ត្រម៉ាឡេស៊ី}} ដែនដីសំខាន់របស់​ម៉ាឡេស៊ីត្រូវខណ្ឌចែកជា២ដោយ[[សមុទ្រចិនខាងត្បូង]]។ តែដែនដីទាំង២មានទេសភាពរួមដែលសំបូរដោយច្រាំងសមុទ្រ ​ខ្ពង់រាប និងភ្នំប្រកបដោយព្រៃក្រាស់ៗ។ ភ្នំ​ដែលមាន​កម្ពស់​ខ្ពស់ជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ីឈ្មោះ​​[[ភ្នំគីណាបាលូ]] (៤០៩៥,២ម) ដែលស្ថិតនៅកោះបរណេអូ។ ម៉ាឡេស៊ីមានអាកាសធាតុត្រូពិច ទទួលឥទ្ឋិពលពី​[[ខ្យល់មូសុង]] ដែលបក់ពី​ទិសនិរតី​ពីខែ​មេសាដល់ខែតុលា និងបក់ពី​ទិសឦសាន​ពីខែតុលាដល់ខែកុម្ភៈជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ច្រកម៉ាឡាកាដែលស្ថិតនៅចន្លោះរវាងឧបទ្វីបម៉ាឡេ និង [[កោះស៊ូម៉ាត្រា]] ជាច្រកសមុទ្រដ៏សំខាន់របស់ពិភពលោក។ [[ទីក្រុងពុត្រាចាយ៉ា]] ជាទីក្រុងរដ្ឋបាលដែលទើបត្រូវបានបង្កើតថ្មីដោយរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ឋ ក្នុងគោលដៅបន្ឋូរបន្ថយភាពកកកុញនៅរដ្ឋធានី[[កូឡាឡាំពួរ]]។ កូឡាឡាំពូរនៅតែជាទីក្រុងដែលសភា​តាំងនៅ ក៏ដូចជាទីក្រុងពាណិជ្ជកម្ម និងហិរញ្ញវត្ថុរបស់ម៉ាឡេស៊ីដដែល។ ទីក្រុងសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន ចចថោន អ៊ីប៉ូ ចូហរបារូ គូជីង កុតាគីណាបាលូ មីរី អាឡរស្តារ ម៉ាឡាកាថោន និង ក្លាង ជាដើម។ ===ធនធានធម្មជាតិ=== ម៉ាឡេស៊ី​សំបូរធនធានផ្នែកកសិកម្ម ព្រៃឈើ និងរ៉ែធម្មជាតិ។ ចំពោះវិស័យកសិកម្ម ម៉ាឡេស៊ីជាប្រទេសនាំមុខគេផ្នែក កៅស៊ូធម្មជាតិ និងប្រេងដូង។ ប្រេងដូង​ជា​ចលករដ៏សំខាន់​ក្នុងបម្លាស់ប្តូរ​រូបិយវត្ថុពីបរទេស។ ក្រៅពីនេះម៉ាឡេស៊ីក៏នាំចេញ ក្តារបន្ទះ ឈើអារ [[កាកាវ]] ម្រេច ម្នាស់ និង​ថ្នាំជក់ផងដែរ។ ទាក់ទិននឹងវិស័យព្រៃឈើ យើងគួរកត់សម្គាល់ដែរថា ការកាប់ឈើដើម្បីទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចចាប់ផ្តើមឡើងតាំងពីពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី១៩។ សព្វថ្ងៃ​គេ​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាននៅសល់​ផ្ទៃដីព្រៃឈើ​ប្រមាណតែ ៥៩% ប៉ុណ្ណោះនៃផ្ទៃដីប្រទេស។ កំណើនដ៏ខ្លាំងក្លានៃឧស្សាហកម្មព្រៃឈើ ជាពិសេសចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៦០ បានចោទជាបញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរចំពោះការសឹករេចរិលនៃដី។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលបានប្តេជ្ញាការពារបរិស្ថាន និងប្រព័ន្ឋអេកូឡូស៊ី ដោយគ្រប់គ្រងធនធានព្រៃឈើប្រកបដោយនិរន្តរភាព ស្របពេលជាមួយការធ្លាក់ចុះ​នៃតំលៃឈើ​លើទីផ្សារអន្តរជាតិ។ លើសពីនេះទៅទៀតនៅមានការដាំដើមឈើឡើងវិញដើម្បីបន្ថយការបាត់បង់ផ្ទៃដីព្រៃ។ [[សំណប៉ាហាំង]] និង[[ប្រេងកាត]] ជាធនធានរ៉ែយ៉ាងសំខាន់ដែលទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡាស៊ី។ ម៉ាឡេស៊ីធ្លាប់ជាប្រទេសនាំមុខគេក្នុងផលិតកម្ម[[សំណប៉ាហាំង]] នៅមុនពេលមានការច្របូកច្របល់ក្នុងទីផ្សារសំណប៉ាហាំងនៅដើមទសវត្សរ៍៨០។ នៅសតវត្សរ៍ទី១៩ និងទី២០ សំណប៉ាហាំងបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ី។ គឺទើបតែចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៧២ ទេ ដែលប្រេងកាតនិងឧស្ម័នធម្មជាតិបានមកជំនួសកន្លែងសំណប៉ាហាំង។ ប្រេងកាតនិងឧស្ម័នធម្មជាតិម៉ាឡេស៊ីមាននៅវាលប្រេងកាតនៅឆ្ងាយពីច្រាំងរដ្ឋសាបា សារ៉ាវ៉ាក់ និង តេរេងហ្គានុ។ ធនធានរ៉ែសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន [[ទង់ដែង]] [[ដែកបុកស៊ីត]] រ៉ែដែក និង [[ធ្យូងថ្ម]]។ រ៉ែឧស្សាហកម្មមានដូចជា ដីឥដ្ឋ [[កៅឡាំង]] [[ស៊ីលីកា]] ថ្មកំបោរ [[បារីត]] [[ហ្វូស្វាត]] [[ថ្មក្រានីត]] និង [[ថ្មម៉ាប]]។ ==រដ្ឋាភិបាល និងនយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅម៉ាឡេស៊ី}} {{ផ្នែកទទេ}} == សេដ្ឋកិច្ច == {{Main|សេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ី}} [[ឯកសារ:Malaysia_KL_1.JPG|thumb|right|200px|អាគារភ្លោះប៉េត្រូណាស់ (Petronas Twin Tower) ៖ និមិត្តិរូបម៉ាឡេស៊ី]] [[ឧបទ្វីបម៉ាឡេ]] និង [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ជាស្នូលពាណិជ្ជកម្មជាច្រើនសតវត្សរ៍។ គេឃើញមានការធ្វើជំនួញ[[ប៉រសឺឡែន]] និង គ្រឿងទេស តាំងពីម៉ាឡេស៊ីមិនទាន់កើតជាសហព័ន្ឋតែ១។ ពេលអង់គ្លេសមកកាន់កាប់ម៉ាឡាកា កៅស៊ូនិងដូងប្រេងត្រូវបាននាំមកម៉ាឡេស៊ី។ បន្តិចម្ដងៗ ម៉ាឡាយ៉ាបានក្លាយជាអ្នកនាំមុខគេក្នុងការផលិតកៅស៊ូ ប្រេងដូង និង សំណប៉ាហាំង។ វត្ថុធាតុដើមទាំង៣នេះហើយ ដែលនាំសេដ្ឋកិច្ចម៉ាឡេស៊ីអោយរីកចំរើនរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី២០។ នៅទសវត្សរ៍៧០ ម៉ាឡេស៊ីបានក្លាយជា '''ខ្លានៅអាស៊ី''' ដោយប្រែក្លាយសេដ្ឋកិច្ច​ដែលពឹងផ្អែកលើកសិកម្ម និង រ៉ែ មកជាសេដ្ឋកិច្ចពឹងផ្អែកលើផលិតកម្មឧស្សាហកម្ម។ ការវិនិយោគពី[[ជប៉ុន]]ក្នុងឧស្សាហកម្មធុនធ្ងន់ បានជំរុញអោយការនាំចេញជា​ចលករសេដ្ឋកិច្ចចំបងជាងគេ​នៅម៉ាឡេស៊ី។ ===ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ឋ=== ម៉ាឡេស៊ីមានបណ្តាញផ្លូវគមនាគមន៍ខ្វាត់ខ្វែង ដែលតភ្ជាប់ទីក្រុងធំៗនៅតាមបណ្តោយឆ្នេរភាគខាងលិចនៃម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប។''' បណ្តាញផ្លូវអិចស្ព្រេសម៉ាឡេស៊ី''' (Malaysian expressway network) មានប្រវែងសរុប ១១៩២ គ.ម។ វាតភ្ជាប់ទីក្រុងធំៗដូចជា ក្លាង ចូហរ បារូ និង ប៉េណាង។ ផ្លួវអិចស្ព្រេសសំខាន់គឺផ្លួវអិចស្ព្រេសជើងត្បូង រត់ពីចុងខាងជើងទៅចុងខាងត្បូងឧបទ្វីប។ ផ្លួវនេះជាផ្នែកមួយនៅ [[បណ្តាញផ្លូវហាយវេអាស៊ី]] (Asian Highway Network) ដែលតភ្ជាប់ទៅ[[ថៃ]] និង [[សិង្ហបុរី]]។ ផ្លូវថ្នល់នៅឆ្នេរខាងកើតម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប និង ម៉ាឡេស៊ីខាងកើត មិនសូវមានការអភិវឌ្ឍន៍នៅឡើយទេ។ ផ្លួវទាំងនោះបត់បែនតាមតំបន់ភ្នំ ដែលភាគច្រើនក្រាលក្រួសមិនមានចាក់កៅស៊ូទេ។ មធ្យោបាយធ្វើដំនើរសំខាន់នៅទីនោះគឺ ធ្វើតាមទន្លេ និង ផ្លូវអាកាស។ សេវារថភ្លើងនៅម៉ាឡេស៊ីខាងលិចដំនើរការដោយ '''ផ្លូវដែកម៉ាឡេស៊ី''' (Keretapi Tanah Melayu) ដែលមានបណ្តាញផ្លូវដែកតភ្ជាប់ក្រុងធំៗទាំងអស់នៅលើឧបទ្វីប និង ភ្ជាប់ទៅសិង្ហបុរីផងដែរ។ នៅរដ្ឋសាបា ក៏មានផ្លូវដែកខ្លីមួយដែលដំនើរការដោយ ផ្លូវដែករដ្ឋសាបា សំរាប់ដឹកទំនេញ។ ម៉ាឡេស៊ី​មានកំពុងផែនៅពាសពេញប្រទេស។ កំពង់ផែធំជាងគេមាន កំពង់ផែក្លាង (Port Klang) និង កំពង់ផែតាងជុងប៉េលេប៉ាស (Port of Tanjung Pelepas) នៅចូហរ។ កំពង់ផែសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាននៅ តាងជុងគីឌូរ៉ុង (Tanjung Kidurong) កូតាគីណាបាលូ (Kota Kinabalu) គូឈីង (Kuching) គួនថាន (Kuantan) ប៉ាសៀហ្គួដាង (Pasir Gudang) ប៉េណាង (Penang) មីរី (Miri) សាន់ដាកាន (Sandakan) និង តាវៅ (Tawau)។ អាកាសយាន្តដ្ឋានក៏មាននៅទូទាំងប្រទេសផងដែរ។ អាកាសយាន្តដ្ឋានធំជាងគេគឺ [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិកូឡាឡាំពួរ]] (Kuala Lumpur International Airport KLIA)។ អាកាសយាន្តដ្ឋានសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិកូតាគីណាបាលូ]] (Kota Kinabalu International Airport) [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិប៉េណាង]] (Penang International Airport) [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិគូឈីង]] (Kuching International Airport) [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិឡាងកាវី]] (Langkawi International Airport) និង [[អាកាសយាន្តដ្ឋានអន្តរជាតិសេណៃ]] (Senai International Airport)។ ក្រៅពីនេះនៅមានអាកាសយាន្តដ្ឋានតូចៗតាមទីក្រុងផ្សេងៗ ក៏ដូចជាព្រលានយន្តហោះ​ក្នុងស្រុក​នៅតំបន់ដាច់ស្រយាល​នៅសាបា និង សារ៉ាវ៉ាក់។ ប្រជាជនម៉ាឡេស៊ី​មិនមានការលំបាកក្នុងការធ្វើដំនើររវាងម៉ាឡេស៊ីខាងលិចនិងម៉ាឡេស៊ីខាងកើតទេ ដោយមានការហោះហើរជារៀងរាល់ថ្ងៃរវាងតំបន់ទាំង២នេះ។ ក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ Air Asia របស់ម៉ាឡេស៊ី បំរើសេវាកម្មដឹកជញ្ជូនអ្នកដំនើរក្នុងតំលៃថោកជាងគេក្នុងតំបន់។ សេវាទូរគមនាគមន៍នៅម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប ធ្វើឡើងតាមរយៈការផ្សាយបណ្តាក់[[រលកម៉ៃក្រូវេវ]]។ ទូរគមនាគមន៍អន្តរជាតិ ធ្វើឡើងតាមរយៈខ្សែកាបក្រោមសមុទ្រ និង ផ្កាយរណប។ ក្រុមហ៊ុនទូរគមនាគមន៍ធំជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ី គឺ[[ក្រុមហ៊ុនតេលេកុមម៉ាឡេស៊ីបែហាដ]] (Telekom Malaysia Berhad) ហៅកាត់ថា TM។ ក្រុមហ៊ុននេះផ្តល់នូវសេវាទូរស័ព្ទមានខ្សែ ទូរស័ព្ទដៃ និង សេវាអ៊ីនធឺណិត ដាលអាប់និងប៊្រដបាន។ == ប្រជាសាស្ត្រ == {{Main|ប្រជាសាស្ត្រម៉ាឡេស៊ី}} ប្រជាជនម៉ាឡេស៊ីមានជនជាតិច្រើនជាតិសាសន៍ ដែលនៅក្នុងនោះជនជាតិម៉ាឡេ មានច្រើនជាងគេ(៦២%)។ តាមនិយមន័យក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញម៉ាឡេស៊ី ជនជាតិម៉ាឡេ​ជាអ្នកកាន់​[[សាសនាមូស្លីម]]​ដែលប្រណិប័តតាមវប្បធម៌ម៉ាឡេ។ និយាយម្យ៉ាងទៀត អ្នកណាក៏ដោយ មិនថាមានដើមកំនើតពីសាសន៍ណាក៏ដោយ អោយតែកាន់សាសនាមូស្លីម ហើយគោរពប្រណិប័តតាមវប្បធម៌ម៉ាឡេ អាចត្រូវចាត់ទុកជាជនជាតិម៉ាឡេ ហើយមានសិទ្ឋិស្មើជនជាតិម៉ាឡេដែរ ដូចដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ២៤%នៃប្រជាជនមានខ្សែស្រលាយពីជនជាតិចិន និង ៨%មានដើមកំនើតពី​ជនជាតិឥណ្ឌា។ ៩០%នៃសហគមន៍ជនជាតិម៉ាឡេស៊ីឥណ្ឌានេះជាជនជាតិតាមិល។ ជនជាតិដែលនៅសល់ជាជនជាតិភាគតិចច្រើនអំបូរដែលមិនមែនជាជនជាតិម៉ាឡេ។ ពួកនេះច្រើនមាននៅ​ម៉ាឡេស៊ីខាងកើត(ម៉ាឡេស៊ីបរណេអូ)។ ច្រើនជាង៥០%នៃប្រជាជននៃរដ្ឋសាបា និង រដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់ ជាជនជាតិទាំងនេះ។ តាមឯកសារ គេរកឃើញជនជាតិភាគតិចទាំងនេះរាប់សិបក្រុម តែពួកគេ​ទាំងនោះមានវប្បធម៌មិនខុសគ្នាប៉ុន្មានទេ។ ជនជាតិម៉ាឡេស៊ីផ្សេងទៀតមានដើមកំនើតពីអឺរ៉ុប មជ្ឈិមបូព៌ា កម្ពុជា ថៃ និងវៀតណាម។ ជនជាតិអឺរ៉ុបទាំងនោះជាកូនចៅ​ជនជាតិអង់គ្លេស​និង​ព័រទុយហ្គាល់ដែលមករស់នៅតាំងពីសម័យអាណានិគម។ ជនជាតិកម្ពុជា និង វៀតណាម១ចំនួនតូចនេះ ជាជនភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាមវៀតណាម។ របាយប្រជាជនមិនស្មើទេ។ ប្រជាជនប្រមាណ២០លាននាក់ប្រមូលផ្ដុំគ្នាកកកុញនៅម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប ខណៈម៉ាឡេស៊ីខាងកើតមានប្រជាជនតិចតួច។ ដោយសារកំនើនយ៉ាងគំហុក​នៃឧស្សាហកម្មការងារ កំលាំងពលករពី១០%ទៅ២០% ជាជនជាតិបរទេស ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិឥណ្ឌួនេស៊ី។ មានពលករប្រហែល១លាននាក់ជាពលករ​ស្របច្បាប់ និងប្រហែល១លាននាក់ទៀតជាពលករខុសច្បាប់។ == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌ម៉ាឡេស៊ី}} ម៉ាឡេស៊ីជាសង្គម ពហុជាតិសាសន៍ ពហុវប្បធម៌ និង ពហុភាសា។ ប្រជាជននៅខែកុម្ភៈ ២០០៧ មានចំនូន ២៦,៦លាននាក់ ដែលក្នុងនោះ ៦២%ជាជនជាតិម៉ាឡេ ២៤%ជាជនជាតិចិន ៨%ជាជនជាតិឥណ្ឌា និងក្រៅពីនេះជាជនជាតិភាគតិចច្រើនអំបូរ។ ជនជាតិម៉ាឡេបង្កើតជាសហគមន៍ធំជាងគេ។ ពួកគេកាន់សាសនាឥស្លាម ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ជនជាតិម៉ាឡេដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសគឺវិស័យនយោបាយ។ ភាសាកំនើតរបស់ពួកគេគឺភាសាម៉ាឡេ (Bahasa Melayu)។ ភាសាម៉ាឡេជាភាសាជាតិ។ កាលពីអតីតកាល ភាសាម៉ាឡេសរសេដោយប្រើអក្ខរក្រមសំស្ក្រឹត តែត្រូវបានសរសេរដោយប្រើអក្ខរក្រមអារ៉ាប់វិញនៅសតវត្សរ៍ទី១៥។ ឥទ្ឋិពលពីអាណានិគម​បានប្តូរការសំនេរដោយប្រើ​អក្ខរក្រមរ៉ូម៉ង់ដូចបច្ចុប្បន្នវិញ ដោយប្រព័ន្ឋអប់រំនៅសម័យអាណានិគមប្រើប្រាស់អក្សររ៉ូម៉ង់ក្នុងការបង្រៀន។ ជនជាតិភាគតិចមិនមែនម៉ាឡេ ច្រើនជាងគេគឺ ''កុលសម្ព័ន្ឋអ៊ីបាន''' (Iban) នៅរដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់។ ពួកគេមានគ្នាដល់ទៅ ៦សែននាក់។ ពួកគេមានប្រពៃណីរស់នៅក្នុងផ្ទះវែងៗ ក្នុងភូមិព្រៃភ្នំ តាមដងទន្លេរ៉ាចាង (Rajang River) និង ទន្លេលូប៉ា (Lupar River)។ កុលសម្ព័ន្ឋប៊ីដាយុស (Bidayuhs) ដែលមានគ្នាដល់ទៅ ១៧ម៉ឺននាក់ ប្រមូលផ្តុំគ្នារស់នៅភាគនិរតីរដ្ឋសារ៉ាវ៉ាក់។ កុលសម្ព័ន្ឋជនជាតិភាគតិចធំជាងគេនៅរដ្ឋសាបា គឺ'''កុលសម្ព័ន្ឋកាដាហ្សាន'''់ (Kadazan)។ ពួកគេជាកសិករកាន់សាសនាគ្រឹស្ត។។ ជនជាតិភាគតិចធំជាងជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ីឧបទ្វីប ជា'''ជនជាតិអូរ៉ាងអាស្លី''' (Orang Asli) ដែលមានគ្នាដល់ទៅ១៤ម៉ឺននាក់។ ពួកគេជាជនជាតិដើម ជាអ្នកប្រមាញ់និងកសិករ។ ជនជាតិចិននៅម៉ាឡេស៊ីភាគច្រើនកាន់ពុទ្ឋសាសនាមហាយាន និង សាសនាតាវ។ ពួកគេនិយាយភាសាចិនតំបន់ផ្សេងៗដូចជា ភាសាចិនកុកងឺ ភាសាចិនហុកគាន ភាសាចិនកន្តាំង ភាសាចិនហាក់កា និង ភាសាចិនទាជីវ។ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ជនជាតិចិនបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសហគមន៍ជំនួញនៅម៉ាឡេស៊ី។ ជនជាតិឥណ្ឌានៅម៉ាឡេស៊ីភាគច្រើនជាជនជាតិតាមិល កាន់សាសនាព្រាហ្ម។ ពួកគេរត់មកពីភាគខាងត្បូងឥណ្ឌាក្នុងឋានៈជាគ្រូបង្រៀន អ្នកជំនួញ និងកម្មករជំនាញ ហើយមានភាសាកំនើតគឺភាសាតាមិល។ ជនជាតិឥណ្ឌាភាគច្រើនដែលមានជីវភាពមធ្យមនិងធូធារ និយាយភាសាអង់គ្លេសជាភាសាទី១។ សហគមន៍តាមិលមូស្លីមមានគ្នា២សែននាក់។ សហគមន៍ស៊ីកមានគ្នាជាង៨ម៉ឺននាក់។ ភ្លេងប្រពៃណីម៉ាឡេស៊ីមានទំរង់ជាល្បាយនៃតន្ត្រីចិននិងតន្ត្រីឥស្លាម។ ឧបករណ៍ភ្លេងសំខាន់គឺ ស្គរ។ ម៉ាឡេស៊ីមានរបាំប្រពៃណី និង របាំល្ខោន ដែលមួយចំនួនមានប្រភពមកពីថៃ ឥណ្ឌា និង [[ព័រទុយហ្គាល់]]។ ទំរង់សិល្បៈផ្សេងទៀតមាន ល្ខោនស្រមោល និង [[ស៊ីឡាត]] (សិល្បៈនៃការប្រយុទ្ឋរបស់ម៉ាឡេស៊ី) និងសិប្បកម្ម ដូចជា [[បាទីក]] (ការជ្រលក់ពណ៌ក្រណាត់) តំបាញ និង សិប្បកម្មប្រាក់និងស្ពាន់។ ===សាសនា=== ម៉ាឡេស៊ីជារដ្ឋ ពហុសាសនា ដែលមានសាសនាឥស្លាមជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ តាមលទ្ឋផលពីការជំរឿនប្រជាជននិងភូមិដ្ឋានក្នុងឆ្នាំ២០២០ បានអោយដឹងថា ប្រជាជន ៦៣.៥% កាន់[[សាសនាឥស្លាម]] ១៨.៧ កាន់[[សាសនាព្រះពុទ្ឋ]] ៩,១% កាន់[[សាសនាគ្រឹស្ត]] និង ៦.១% កាន់[[សាសនាព្រាហ្ម]]។ នៅសល់៥%ទៀតត្រូវបានរាប់បញ្ចូលក្នុងក្រុមអ្នកកាន់សាសនាដទៃ មាន សាសនាព្រលឹង [[សាសនាសាម៉ាន់]] [[សាសនាស៊ីក]] [[សាសនាបាហាអ៊ី]] [[សាសនាតាវ]] [[សាសនាខុងជឺ]] និងសាសនាប្រពៃណីរបស់ចិន។ ទោះជាក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានធានានូវសេរីភាពខាងជំនឿសាសនាក៏ដោយ ការអនុវត្តជាក់ស្តែងវាមិនងាយស្រួលដូចនោះទេ។ តាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញជនជាតិម៉ាឡេត្រូវតែកាន់សាសនាឥស្លាម។ អ្នកដែលមិនមែនជាមូស្លីម ហើយរៀបការជាមួយមូស្លីម ត្រូវតែប្តូរទៅកាន់សាសនាឥស្លាម។ ប៉ុន្តែគេមិនឃើញមានការហាមឃាត់ការសាងសង់អគារសាសនា និង​ សកម្មភាពនៃការប្រារព្ឋ​ពិធីសាសនាដែលធ្វើឡើងដោយពួកមិនមែនមូស្លីមទេ។ ជនជាតិមូស្លីមត្រូវឆ្លងកាត់ការសំរេចពី [[តុលាការសារៀ]] នៅពេលមានបញ្ហាផ្សេងៗទាក់ទិននឹងជំនឿនិងកាតព្វកិច្ចជាមូស្លីម មានដូចជា ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ការបន្តកេរ្តិ៍មរតក ការប្តូរសាសនា និង ការលែងលះ។ ការប្រព្រឹត្តបទល្មើសបវេណី និង ឧក្រិដ្ឋកម្ម មិនស្ថិតនៅក្រោមការកាត់ក្តីរបស់តុលាការសារៀទេ។ តាមច្បាប់ ទាំងតុលាការស៊ីវិល ទាំងតុលាការសហព័ន្ឋមិនមានសិទ្ឋិលើការសំរេចពីតុលាការសារៀទេ។ តុលាការសារៀមានអំនាចប្រហាក់ប្រហែលនឹងតុលាការស៊ីវិលដែរ។ តាមច្បាប់ ពួកមូស្លីមមិនអាចប្តូរទៅកាន់សាសនាផ្សេងដោយសេរីបានទេ ដោយអំពើនេះត្រូវតែមានការឆ្លងកាត់ពីតុលាការសារៀ។ តុលាការសារៀគ្រប់គ្រងដោយតុលាការ​ដែលបានរៀនសូត្រ​ពីច្បាប់សារៀ។ ជាទូទៅ អ្នកដែលចង់ចាកចេញពីសាសនាឥស្លាម អាចធ្វើការប្រកាសតាមនីតិវិធី តែការណ៍នេះមិនត្រួវបានទទួលស្គាល់ដោយតុលាការស៊ីវិលទេ ដរាបណាមិនមានការប្រកាស​សំរេចពីតុលាការសារៀនោះ។ តុលាការសារៀអាចសំរេចអនុញ្ញាតអោយនរណាម្នាក់ដែលគេជឿពិតប្រាកដថាគ្មានជំនឿលើសាសនាឥស្លាមតទៅទៀត។ ===ការអប់រំ=== វិស័យអប់រំស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតពិនិត្យពីក្រសួងអប់រំ នៃរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ឋ។ កុមារម៉ាឡេស៊ីភាគច្រើនចូលរៀននៅសាលាមត្តេយ្យនៅអាយុពី៣ទៅ៦ឆ្នាំ។ សាលាមត្តេយ្យភាគច្រើនជាសាលាឯកជន តែក៏មានសាលាមត្តេយ្យរដ្ឋខ្លះៗដែរ។ កុមារចូលរៀនសាលាបឋមសិក្សាពីអាយុ៧ឆ្នាំ ដោយមានរយៈពេល៦ឆ្នាំ។ មានសាលាបឋមសិក្សា២ប្រភេទគឺ ១សាលាបឋមសិក្សាគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋ ដែលយកភាសាម៉ាឡេ​ជាភាសាយាន្ត​ក្នុងការបង្រៀន និង ១ទៀតជាសាលាបឋមសិក្សាជំនួយដោយរដ្ឋ ដែលយកភាសាចិនឬភាសាតាមិលជាភាសាយាន្តក្នុងការបង្រៀន។ មុនពេលឡើងទៅកាន់មធ្យមសិក្សា សិស្សថ្នាក់ទី៦ទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រលង Ujian Pencapaian Sekolah Rendah (UPSR) ដែលមានន័យថា ការប្រលងបឋមសិក្សាប័ត្រ។ ការអប់រំនៅមធ្យមសិក្សាក្នុងវិទ្យាល័យរដ្ឋមានរយៈពេល៥ឆ្នាំ។ វិទ្យាល័យរដ្ឋប្រើភាសាម៉ាឡេជា ភាសាចំបងក្នុងការបង្រៀន លើកលែងតែ​[[គណិតវិទ្យា]]និងមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលមានការបង្រៀនជាភាសាបរទេសោផងដែរ។ នៅចុងឆ្នាំទី៣នៃមធ្យមសិក្សា សិស្សទាំងអស់ត្រូវប្រលង Penilaian Menengah Rendah (PMR) ដែលមានន័យថា ការប្រលងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ។ នៅឆ្នាំចុងក្រោយគឺឆ្នាំទី៥ មានការប្រលងម្តងទៀតគឺការប្រលង Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) ដែលមានន័យថា ការប្រលងមធ្យមសិក្សាប័ត្រម៉ាឡេស៊ី (ត្រូវគ្នានឹង បាក់អង ពីមុននៅ[[កម្ពុជា]]ដែរ)។ សាលាដែលចាស់ជាងគេនៅម៉ាឡេស៊ី ក៏ដូចជានៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដែរ គឺសាសា Penang Free School (សាលាសេរីប៉េណាង)។ មុខវិទ្យា[[គណិតវិទ្យា]]និងវិទ្យាសាស្ត្រ ([[ជីវវិទ្យា]] [[រូបវិទ្យា]] និង [[គីមីវិទ្យា]]) ទាំងនៅបឋមសិក្សានិងមធ្យមសិក្សា ត្រូវបានបង្រៀនជា[[ភាសាអង់គ្លេស]] ដោយគេយល់ថាការធ្វើបែបនេះ​នឹងធ្វើអោយសិស្សមានការងាយស្រួលក្នុងការបន្តការសិក្សាទៅក្នុងផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រនិងវិស្វកម្ម។ នៅទូទាំងម៉ាឡេស៊ី មានវិទ្យាល័យឯករាជ្យចំនួន៦០ ដែលបង្រៀនមុខវិជ្ជាភាគច្រើនជាភាសាចិន។ សាលាទាំងនេះត្រូវបានត្រួតពិនិត្យ និងធ្វើអោយស្របបទដ្ឋានដោយ '''សមាគមគណកម្មាធិការសាលាចិនរួមនៅម៉ាឡេស៊ី''' (The United Chinese School Committees' Association of Malaysia UCSCAM)។ សាលាទាំងនោះមានសិទ្ឋិក្នុងការសំរេចផ្ទាល់ខ្លួន។ ការសិក្សានៅវិទ្យាល័យទាំងនេះមានរយៈពេល៦ឆ្នាំ ដែលចែកចេញជា មធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ ៣ឆ្នាំ និងមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ៣ឆ្នាំ។ សិស្សត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រលង Unified Examination Certificate (UEC) នៅឆ្នាំទៅ៣ (មានតំលៃស្មើឌីប្លូម) និង នៅឆ្នាំទី៦ (មានតំលៃស្មើបាក់ឌុប)។ មានសាលាឯករាជ្យមួយចំនួនក៏បញ្ចូលការបង្រៀនជាភាសាម៉ាឡេនិងភាសាអង់គ្លេសដែរ បន្ថែមពីលើភាសាចិន ដើម្បីអោយសិស្សមានលទ្ឋភាពទៅប្រលងយកសញ្ញាប័ត្រ PMR និង SPM ដែរ។ សាលាមធ្យមសិក្សានៅម៉ាឡេស៊ីមានច្រើនប្រភេទមាន សាលារដ្ឋ(រួមទាំងសាលាធម្មតា និង សាលាសាសនា) សាលាចិនឯករាជ្យ សាលាបច្ចេកទេស សាលាតាមផ្ទះ សាលាវិទ្យាសាស្ត្របឋមម៉ារ៉ា និង សាលាមិនមែនរដ្ឋមួយចំនួនដូចជា សាលាសាសនា សាលាអន្តរជាតិ និង សាលាឯកជន។ សិស្សដែលមានបំនងចូលសាកលវិទ្យាល័យសាធារណៈ ត្រូវតែរៀនបន្ថែម១ឆ្នាំកន្លះទៀតនៅ​វិទ្យាល័យ មុននឹឆ្លងកាត់ការប្រលង១ទៀតគឺ Sijil Tinggi Persekolahan Malaysia (STPM) ដែលមានន័យថា សញ្ញាប័ត្រវិទ្យាល័យជាន់ខ្ពស់ម៉ាឡេស៊ី ដែលមានតំលៃស្មើបាក់ឌុបនៅកម្ពុជា។ នៅឧត្តមសិក្សា មានគ្រឹះស្ថានឧត្តមសិក្សារដ្ឋមួយចំនួនដូចជា [[សាកលវិទ្យាល័យម៉ាឡាយ៉ា]] (University of Malaya) [[សាកលវិទ្យាល័យសាំងម៉ាឡេស៊ី]] (Universiti Sains Malaysia) និង [[សាកលវិទ្យាល័យកេបាំងសានម៉ាឡេស៊ី]] (Universiti Kebangsaan Malaysia)។ ក្រៅពីនេះនៅមាន សាកលវិទ្យាល័យល្បីៗពីបរទេសចំនួន៥ទៀត បានបើកសាខានៅម៉ាឡេស៊ី តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨។ សាខាទាំងនោះផ្តល់នូវការអប់រំ និង សញ្ញាប័ត្រមានតំលៃស្មើនឹងនៅស្នាក់ការធំដែរ។ សកលវិទ្យាល័យដែលជាសាខាពីបរទេសមាន សាកលវិទ្យាល័យម៉ូណាស ស្នាក់ការម៉ាឡេស៊ី (Monash University Malaysia Campus) សាកលវិទ្យាល័យបច្ចេកវិទ្យាឃឺធីន ស្នាក់ការសារ៉ាវ៉ាក់ (Curtin University of Technology Sarawak Campus) សាកលវិទ្យាល័យបច្ចេកវិទ្យាស្វីនបឺន ស្នាក់ការសារ៉ាវ៉ាក់ (Swinburn University of Technology Sarawak Campus) និង សាកលវិទ្យាល័យណតធីងហេម ស្នាក់ការម៉ាឡេស៊ី (University of Nottingham Malaysia Campus)។ សិស្សទាំងអស់មានជំរើសក្នុងការចុះឈ្មោះចូលរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យឯកជនដែលខ្លួនពេញចិត្ត។ សាកលវិទ្យាល័យភាគច្រើន​មានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយ​សាកលវិទ្យាល័យ​នៅបរទេសជាពិសេស នៅ [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] [[ចក្រភពអង់គ្លេស]] និង [[អូស្ត្រាលី]]។ និស្សិតម៉ាឡេស៊ីដែលទៅរៀននៅបរទេសភាគច្រើនមាននៅ សហរដ្ឋអាមេរិក ចក្រភពអង់គ្លេស អូស្ត្រាលី [[ញូហ្សៀលែន]] [[កាណាដា]] [[សិង្ហបុរី]] និង [[ជប៉ុន]]។ ក្រៅពីកម្មវិធីសិក្សារបស់រដ្ឋ សិស្សមានឱកាសសិក្សាតាមកម្មវិធីបរទេស តាមរយៈការរៀននៅសាលាអន្តរជាតិ។ សាលាអន្តរជាតិទាំងនោះមាន Australian International School, Malaysia (កម្មវិធីសិក្សាអូស្ត្រាលី) The Alice Smith School (កម្មវិធីសិក្សាអង់គ្លេស) Elc International School (កម្មវិធីសិក្សាអង់គ្លេស) The Garden International School (កម្មវិធីសិក្សាអង់គ្លេស) Lodge International School (កម្មវិធីសិក្សាអង់គ្លេស) The International School of Kuala Lumpur (កម្មវិធីសិក្សាអាមេរិក និង សញ្ញាប័ត្របាក់ឌុបអន្តរជាតិ) The Japanese School of Kuala Lumpur (កម្មវិធីសិក្សាជប៉ុន) The International School of Penang (កម្មវិធីសិក្សាអង់គ្លេស និង សញ្ញាប័ត្របាក់ឌុបអន្តរជាតិ) Lycée Français de Kuala Lumpur (កម្មវិធីសិក្សាបារាំង) ជាដើម។ ===សុខាភិបាល === សង្គមម៉ាឡេស៊ីអោយសារសំខាន់ទៅលើការពង្រីកនិងការអភិវឌ្ឍន៍សេវាថែទាំសុខភាព ដោយប្រើប្រាស់៥%នៃថវិការដ្ឋសំរាប់ការអភិវឌ្ឈន៍សង្គម ក្នុងវិស័យថែទាំសុខភាពសាធារណៈ។ ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹងកំនើនប្រជាជន និង កំនើនជនចាស់ជរា រដ្ឋាភិបាលមានគំរោងអភិវឌ្ឈប្រព័ន្ឋសុខាភិបាល តាមរយៈការ ជួសជុលកែលំអមន្ទីរពេទ្យដែលមានស្រាប់ ស្ថាបនា​និង​បំពាក់បរិក្ខារ​សំរាប់​មន្ទីរពេទ្យថ្មីៗ បង្កើនចំនួនពហុគ្លីនីក និង ការពង្រីកបណ្តាញ[[តេលេសុខភាព]](Telehealth)។ ប្រព័ន្ឋសុខាភិបាលម៉ាឡេស៊ីតំរូវអោយវេជ្ជបណ្ឌិតទាំងអស់បំរើការងារជាចាំបាច់រយៈពេល៣ឆ្នាំ ក្នុងមន្ទីរពេទ្យសាធារណៈ ដើម្បីធានាបាននូវកំលាំងធ្វើការក្នុងមន្ទីរពេទ្យទាំងនេះ។ ថ្មីៗនេះ វេជ្ជបណ្ឌិត​មកពីបរទេសក៏ត្រូវបានគេលើកទឹកចិត្តអោយធ្វើការនៅទីនេះដែរ។ ទោះជាបែបនេះក៏ដោយ ក៏នៅមានកង្វះខាតគ្រូពេទ្យ ជាហេតុធ្វើអោយ ការព្យាបាល និង ថែទាំវេជ្ជសាស្ត្រ​ពីគ្រូពេទ្យឯកទេស​មានជំនាញខ្ពស់ អាចរកបានតែនៅតាមបណ្តាទីក្រុងធំៗ។ ការវិនិយោគទុននិងកិច្ចប្រឹងប្រែងនាំយកបរិក្ខារពេទ្យទំនើបៗទៅតាមទីប្រជុំជននានា មានក៏ពិតមែន តែបញ្ហាស្ថិតនៅត្រង់ថា​មិនមាន​អ្នកជំនាញគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ទាំងនេះទេ។ ភាគច្រើននៃមន្ទីរពេទ្យឯកជន មាននៅទីក្រុង។ ខុសពីមន្ទីរពេទ្យសាធារណៈ មន្ទីរពេទ្យឯកជនមានបំពាក់ឧបករណ៍ទំនើបៗបំផុតក្នុងការថតនិងវិភាគជំងឺ។ ការវិនិយោគក្នុងមន្ទីរពេទ្យឯកជន​មិនត្រូវបានគេចាត់ទុកជាការវិនិយោគដ៏វាងវៃទេ ដោយគេត្រូវការរយៈពេលជាង១០ឆ្នាំ មុខនឹងគេអាចរកប្រាក់ចំនេញបាន។ តែស្ថានភាពបានផ្លាស់ប្តូរ ដោយក្រុមហ៊ុននានា​បានងាកមករក​ការវិនិយោគទុនក្នុងវិស័យសុខាភិបាលសារជាថ្មី បន្ទាប់ពីមានកំនើនតំរូវការសេវាសុខភាពពីជនបរទេសដែលមកប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និង ការយកចិត្តទុកដាក់ពីរដ្ឋាភិបាល​ក្នុងឧស្សាហកម្ម​ទេសចរណ៍សុខភាព។ ==កំណត់សម្គាល់== {{Reflist|group=ស}} ==ឯកសារយោង == {{Reflist}} {{ASEAN}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ម៉ាឡេស៊ី| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជាធិបតេយ្យសហព័ន្ធ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមដប់ប្រាំ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃសមាគមប្រជាជាតិនៃសហធនរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] qgvnsmlghiht2kyxn8nunruw43c2wvx 0 5614 321765 321713 2025-06-09T03:52:02Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321765 wikitext text/x-wiki {{Infobox continent | title = អាស៊ីខាងលិច | image = [[File:Western Asia (orthographic projection).svg|285px]] | area = ៥,៩៩៤,៩៣៥ គម^២ | population = ៣១៣,៤៥០,០០០ (២០១៨) ([[បញ្ជីរាយទ្វីបតាមចំនួនប្រជាជន#តាមអនុតំបន់នៃទ្វីប|ទី៩]])<ref name = "UN WPP 2019">{{Cite web|title = World Population prospects – Population division|url = https://population.un.org/wpp/|access-date = 29 April 2025|publisher = [[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]|archive-url = https://web.archive.org/web/20190205234912/https://population.un.org/wpp/|archive-date = 5 February 2019|url-status = live}}</ref><ref name = "UN WPP 2019 2">{{Cite web|title = Overall total population|url = https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx|format = xlsx|access-date = 29 April 2025|publisher = [[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]|archivedate = 27 កុម្ភៈ 2021|archiveurl = https://web.archive.org/web/20210227235642/https://population.un.org/wpp/Download/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2019_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx|url-status = dead}}</ref> | density = ៥០.១/គម^២ | countries = {{collapsible list | title = [[ប្រទេសនៅអាស៊ី|២០ ប្រទេសដែលទទួលស្គាល់]] | {{flag|កាតា}} | {{flag|គុយវ៉ែត}} |{{flag|ចចជី}} (លើកលែងតែមួយផ្នែកតូចនៃទឹកដីភាគខាងជើងនៃ[[មហាកូកាស]]) | {{flag|តួកគី}} (លើកលែងតែតំបន់[[ធ្រែសខាងកើត]]) | {{flag|ប៉ាឡេស្ទីន}} | {{flag|បារ៉ែន}} | {{flag|យេម៉ែន}} (លើកលែងតែកោះ[[សូកូត្រា]]) | {{flag|លីបង់}} | {{flag|ស៊ីប}} | {{flag|ស៊ីរី}} | {{flag|ហ្សកដានី}} | {{flag|អ៊ីរ៉ង់}} | {{flag|អ៊ីរ៉ាក់}} | {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} | {{flag|អាមេនី}} | {{flag|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} | {{flag|អាស៊ែបៃសង់}} (លើកលែងតែមួយផ្នែកតូចនៃទឹកដីភាគខាងជើងនៃ[[មហាកូកាស]]) | {{flag|អូម៉ង់}} | {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} | {{flag|អេហ្ស៊ីប}} (គិតតែ[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]ប៉ុណ្ណោះ) }}{{collapsible list | title = '''៣ ប្រទេសដែលមិនត្រូវបានទទួលស្គាល់''' | ''{{flag|ស៊ីបខាងជើង}}'' | ''{{flag|អាប់កាស៊ី}}'' | ''{{flag|អូសេទីខាងត្បូង}}'' }} | dependencies = {{flagicon|សហរាជាណាចក្រ}} [[អាក្រូទីរី និងដេកេលី]] | languages = {{collapsible list | title = ភាសាផ្លូវការ | [[ភាសាក្រិក|ក្រិក]] | [[ភាសាឃឺដ|ឃឺដ]] | [[ភាសាចចជី|ចចជី]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] | [[ភាសាពែរ្ស|ពែរ្ស]] | [[ភាសារុស្ស៊ី|រុស្ស៊ី]] | [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] | [[ភាសាអាប់កាស|អាប់កាស]] | [[ភាសាអាមេនី|អាមេនី]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] | [[ភាសាអាស៊ែបៃសង់|អាស៊ែបៃសង់]] | [[ភាសាអូសេទី|អូសេទី]] }} {{collapsible list | title = '''ភាសាផ្សេងៗ''' | '''[[អំបូរភាសាអាហ្វ្រូអាស៊ី]]'''៖ {{hlist | [[ភាសានវអារ៉ាម|នវអារ៉ាម]] | [[ភាសាស៊ីរីអាក|ស៊ីរីអាក]] | [[ភាសាអាមហារ៉ា|អាមហារ៉ា]] | [[ភាសាអារ៉ាប់ខាងត្បូងសម័យ|អារ៉ាប់ខាងត្បូង]] }} | '''[[អំបូរភាសាអូស្ត្រូណេស៊ី]]'''៖ {{hlist | [[ភាសាឥណ្ឌូណេស៊ី|ឥណ្ឌូណេស៊ី]] | [[ភាសាម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]] | [[ភាសាតាកាឡុក|តាកាឡុក]] }} | '''[[អំបូរភាសាឥណ្ឌូអឺរ៉ុប]]'''៖ {{hlist | [[ភាសាឆាបាគី|ឆាបាគី]] | [[ភាសាដូម៉ារី|ដូម៉ារី]] | [[ភាសាឌរឌូ|ឌរឌូ]] | [[ភាសាតាលីស|តាលីស]] | [[ភាសានេប៉ាល់|នេប៉ាល់]] | [[ភាសាបារាំង|បារាំង]] | [[ភាសាបាស្តូ|បាស្តូ]] | [[ភាសាបាឡូឈី|បាឡូឈី]] | [[ភាសាបេន្កាលី|បេន្កាលី]] | [[ភាសាម៉ាហ្សាន់ដារ៉ានី|ម៉ាហ្សាន់ដារ៉ានី]] | [[ភាសាយីឌីស|យីឌីស]] | [[ភាសារ៉ូហ៊ីងញ៉ា|រ៉ូហ៊ីងញ៉ា]] | [[ភាសារ៉ូម៉ានី|រ៉ូម៉ានី]] | [[ភាសាហ្គីឡាគី|ហ្គីឡាគី]] | [[ភាសាហ្សាហ្សា|ហ្សាហ្សា]] | [[ភាសាហិណ្ឌី|ហិណ្ឌី]] | [[ភាសាឡូរី|ឡូរី]] | [[ភាសាអេស្ប៉ាញ|អេស្ប៉ាញ]] }} | '''[[អំបូរភាសាកូកាសឦសាស្ត]]'''៖ {{hlist | [[ភាសាឆេឆិន|ឆេឆិន]] | [[ភាសាឡេស្គាន|ឡេស្គាន]] | [[ភាសាអាវ៉ា|អាវ៉ា]] }} | '''[[អំបូរភាសាកូកាសពាយព្យ]]''': {{hlist | [[ភាសាកាបារដ៍|កាបារដ៍]] | [[ភាសាស៊ែកាស្ស៊ី|ស៊ែកាស្ស៊ី]] }} | '''[[​អំបូរភាសាតួកស៊ីគ]]'''៖ {{hlist | [[ភាសាកាច្ឆៃ|កាច្ឆៃ]] | [[ភាសាតួកមែន|តួកមែន]] }} }} | time = {{collapsible list | title = ល្វែងម៉ោងចំនួន ៥ | bullets = true | '''[[UTC+០២:០០]]'''៖ {{hlist |បមាណីយ៖ [[ម៉ោងនៅរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន|ប៉ាឡេស្ទីន]] [[ម៉ោងនៅស៊ីប|ស៊ីប]] [[ម៉ោងនៅស៊ីរី|ស៊ីរី]] [[ម៉ោងនៅហ្សកដានី|ហ្សកដានី]] [[ម៉ោងនៅលីបង់|លីបង់]] [[ម៉ោងបមាណីយអ៊ីស្រាអែល|អ៊ីស្រាអែល]] [[ម៉ោងបមាណីយអេហ្ស៊ីប|ស៊ីណៃ]] }} | '''[[UTC+០៣:០០]]'''៖ {{hlist | [[ម៉ោងសន្សំពន្លឺថ្ងៃ]]៖ ប៉ាឡេស្ទីន ស៊ីប ស៊ីរី ហ្សកដានី លីបង់ អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប | បមាណីយ៖ [[ម៉ោងនៅកាតា|កាតា]] [[ម៉ោងនៅគុយវ៉ែត|គុយវ៉ែត]] [[ម៉ោងនៅតួកគី|តួកគី]] [[ម៉ោងនៅបារ៉ែន|បារ៉ែន]] [[ម៉ោងនៅយេម៉ែន|យេម៉ែន]] [[ម៉ោងនៅអ៊ីរ៉ាក់|អ៊ីរ៉ាក់]] [[ម៉ោងបមាណីយអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]] }} | '''[[UTC+០៣:៣០]]'''៖ {{hlist | បមាណីយ៖ [[ម៉ោងបមាណីយអ៊ីរ៉ង់|អ៊ីរ៉ង់]] }} | '''[[UTC+០៤:០០]]'''៖ {{hlist | បមាណីយ៖ [[ម៉ោងចចជី|ចចជី]] [[ម៉ោងអាមេនី|អាមេនី]] [[ម៉ោងអាស៊ែបៃសង់|អាស៊ែបៃសង់]] [[ម៉ោងនៅអូម៉ង់|អូម៉ង់]] [[ម៉ោងនៅអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម]] }} | '''[[UTC+០៤:៣០]]'''៖ {{hlist | ម៉ោងសន្សំពន្លឺថ្ងៃ៖ អ៊ីរ៉ង់ }} }} | internet = [[.ae]], [[.am]], [[.az]], [[.bh]], [[.cy]], [[.eg]], [[.ge]], [[.il]], [[.iq]], [[.ir]], [[.jo]], [[.kw]], [[.lb]], [[.om]], [[.ps]], [[.qa]], [[.sa]], [[.sy]], [[.tr]], [[.ye]] | cities = {{collapsible list | title = បញ្ជី | bullets = true | {{flagicon|គុយវ៉ែត}} [[គុយវ៉ែត (ទីក្រុង)|គុយវ៉ែត]] | {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[ជីដ្ដារ]] | {{flagicon|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} [[ឌូបៃ]] | {{flagicon|អ៊ីរ៉ង់}} [[តេហេរ៉ង់]] | {{flagicon|អ៊ីរ៉ាក់}} [[បាកដាដ]] | {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[រីយ៉ាដ]] | {{flagicon|តួកគី}} [[អ៊ីស្តង់ប៊ុល]] | {{flagicon|តួកគី}} [[អ៊ីស្មៀរ]] | {{flagicon|ហ្សកដានី}} [[អាម៉ាន់]] | {{flagicon|តួកគី}} [[អង់ការ៉ា]] }} }} '''អាស៊ីខាងលិច''' ឬអាចហៅបានថា '''អាស៊ីបស្ចិម''' គឺជាតំបន់ភាគខាងលិចបំផុតនៃទ្វីប[[អាស៊ី]]។ យោងតាមនិយមន័យពីស្ថាប័នសិក្សានានា [[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] និងស្ថាប័នដទៃទៀត គេបានកំណត់អនុតំបន់អាស៊ីខាងលិចដោយក្ដោបតំបន់តូចៗដូចជា [[អាណាតូលី]] [[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[អ៊ីរ៉ង់]] [[មេសូប៉ូតាមី]] [[វាលខ្ពស់អាមេនី]] [[ឡេវ៉ាន]] [[ភូមិសាស្ត្រស៊ីប|កោះស៊ីប]] [[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]] និង[[កូកាសខាងត្បូង]]។ តំបន់មួយនេះត្រូវបានកាត់ផ្ដាច់ពីទ្វីប[[អាហ្វ្រិក]]តាម[[ដីសន្ទះស៊ុយអេ]] និងពី[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]]តាមរយៈផ្លូវទឹកនៃ[[ច្រកសមុទ្រតួកគី]] និងដីជម្រាលនៃតំបន់[[មហាកូកាស]]។ អាស៊ីខាងលិចមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងតំបន់[[អាស៊ីកណ្ដាល]]នៅភាគឦសាន្ត និង[[អាស៊ីខាងត្បូង]]នៅភាគខាងកើត។ តំបន់នេះផងដែរត្រូវបានព័ទ្ធជុំវិញដោយផ្ទៃសមុទ្រចំនួន ១២​ ដូចជា៖ [[សមុទ្រកាសព្យែន]] [[សមុទ្រខ្មៅ]] [[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]] [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] [[សមុទ្រម៉ាម៉ារ៉ា]] [[ឈូងសមុទ្រស៊ុយអេ]] [[សមុទ្រអ៊ីជាន]] [[ឈូងសមុទ្រអាកាបា]] [[ឈូងសមុទ្រអាឌែន]] [[សមុទ្រអារ៉ាប់]] និង[[ឈូងសមុទ្រអូម៉ង់]]។ អាស៊ីខាងលិចគឺគ្របដណ្ដប់ទៅលើតំបន់ផ្ទៃដីស្រដៀងគ្នានឹងតំបន់[[មជ្ឈិមបូព៌ា]]ដែរ គ្រាន់តែមជ្ឈិមបូព៌ាគឺជាពាក្យបង្កប់ន័យនយោបាយដែលតែងតែសម្គាល់ដោយភូមិវិទូលោកខាងលិចអាស្រ័យទៅលើបរិបទនយោបាយ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ ខណៈដែលអាស៊ីខាងលិចវិញគឺជាពាក្យភូមិសាស្ត្រដែលមានភាពត្រឹមត្រូវនិងភាពស៊ីសង្វាក់គ្នាជាង។ តំបន់អាស៊ីខាងលិចគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដីសរុប ៥,៩៩៤,៩៣៥ គម^២ និងមានប្រជាជនរស់នៅចំនួន ៣១៣ លាននាក់។<ref name="UN WPP 2019"/><ref name="UN WPP 2019 2"/> ក្នុងចំណោមប្រទេសដែលជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជនទាំង ២០ នៅក្នុងតំបន់ (ឬមានមួយផ្នែកនៃទឹកដីរបស់ពួកគេក្នុងតំបន់) មាន ១៣ ប្រទេសដែលត្រូវជាផ្នែកនៃ[[ពិភពអារ៉ាប់]]។ បណ្ដាប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនរស់ច្រើនជាងគេនៅក្នុងតំបន់នេះរួមមាន៖ [[អ៊ីរ៉ង់]] [[តួកគី]] [[អ៊ីរ៉ាក់]] [[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]] និង[[យេម៉ែន]]។ល។ នៅក្នុង[[គ្រោងការណ៍ភូមិសាស្ត្រពិភពលោកសម្រាប់កំណត់ត្រាចែកចាយរុក្ខជាតិ]] (WGSRPD) គេមិនបានរាប់បញ្ចូលឧបទ្វីបអារ៉ាប់ជាផ្នែកមួយនៃតំបន់អាស៊ីខាងលិចឡើយ តែក្រុមនេះបានរាប់បញ្ចូលប្រទេស[[អាហ្វហ្កានីស្ថាន]]។<ref name=WGSRPD>{{Cite book |last = Brummitt |first = R. K. |year = 2001 |title = World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions |edition = 2nd |publisher = International Working Group on Taxonomic Databases For Plant Sciences (TDWG) |url = https://raw.githubusercontent.com/tdwg/wgsrpd/master/109-488-1-ED/2nd%20Edition/TDWG_geo2.pdf |access-date = 13 May 2025 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160125135239/http://www.nhm.ac.uk/hosted_sites/tdwg/TDWG_geo2.pdf |archive-date = 25 January 2016}}</ref> ចំពោះ[[អង្គការស្បៀងអាហារ និងកសិកម្ម]] (FAO) វិញបានរាប់បញ្ចូលប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានចូលដូចគ្នា តែបានចាត់ទុកប្រទេសអេហ្ស៊ីបនៅខាងក្រៅតំបន់អាស៊ីខាងលិច។<ref>{{Cite web |title=Chapter 21. West Asia |url=https://www.fao.org/3/Y1997e/y1997e0q.htm |access-date=13 May 2025 |website=www.fao.org}}</ref> រីឯ[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]វិញបានដកប្រទេសស៊ីប អ៊ីស្រាអែល តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ចេញពីតំបន់មួយនេះ។<ref>{{Cite web |last=Environment |first=U. N. |date=12 April 2023 |title=West Asia |url=http://www.unep.org/ozonaction/networks/west-asia |access-date=13 May 2025 |website=Ozonaction }}</ref> ==និយមន័យ== ពាក្យថា ''អាស៊ី​ខាង​លិច'' ឬ''អាស៊ីបស្ចិម'' ​ត្រូវ​បាន​គេ​និយមប្រើ​ជាការណ៍ និង​មិន​មាន​និយមន័យកំណត់ "ត្រឹមត្រូវ" ឬ​ទទួល​យក​ជា​ទូទៅណាមួយឡើយ។ និយមន័យធម្មតារបស់វាគឺច្រើនជាន់គ្នាមិនថាដោយប្រយោល ឬដោយផ្ទាល់ជាមួយនិយមន័យនៃពាក្យសម្គាល់តំបន់ដូចជា [[មជ្ឈិមបូព៌ា]] [[មេឌីទែរ៉ាណេខាងកើត]] និង[[ដើមបូព៌ា]] (ដែលពីបុរាណមកគឺសុទ្ធតែមាននិយមន័យស្រដៀងៗនឹងគ្នា លើកលែងតែពេលបច្ចុប្បន្នដោយគេចង់បំបែកវាឱ្យច្បាស់ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា)។<ref>[https://www.worldatlas.com/articles/what-is-the-difference-between-near-east-and-middle-east.html What Is The Difference Between Near East and Middle East?] ''worldatlas.com''</ref> ''Style Manual'' របស់ ''[[ណាសឹនណលជីអូក្រាហ្វិក|National Geographic]]'' ក៏ដូចជាសៀវភៅ''[[សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក៖ ស្ថិតិប្រវត្តិសាស្ត្រ]]'' (២០១៣) បោះពុម្ភផ្សព្វផ្សាយដោយ[[អង្គការសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច]] (OECD) បានរាប់បញ្ចូលប្រទេសដូចជា កាតា គុយវ៉ែត តួកគី ប៉ាឡេស្ទីន(សម្គាល់ដោយវ៉េសប៊ែង និងក្រោយមកហ្កាហ្សា) បារ៉ែន យេម៉ែន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អ៊ីស្រាអែល អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមទៅក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងលិច។<ref name="ngs">{{cite web |url=https://sites.google.com/a/ngs.org/ngs-style-manual/home/W/west-asia |title=West Asia |last=Miller |first=David |work=National Geographic Style Manual |publisher=National Geographic Society |access-date=16 May 2025 |archivedate=31 ឧសភា 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210531235607/https://sites.google.com/a/ngs.org/ngs-style-manual/home/W/west-asia |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite book |last=Maddison |first=Angus |author-link=Angus Maddison |year=2004 |title=The World Economy: Historical Statistics |series=Development Centre Studies |location=Paris, France |publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |publication-date=2003 |isbn=978-92-64-10412-9 |lccn=2004371607 |oclc=53465560 |title-link=The World Economy: Historical Statistics }}</ref> ផ្ទុយមកវិញ [[អង្គការអភិវឌ្ឍន៍ឧស្សាហកម្មនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] (UNIDO) នៅក្នុងសៀវភៅប្រចាំឆ្នាំនៃឆ្នាំ២០១៥ របស់ខ្លួនបានរាប់បញ្ចូលប្រទេសអាមេនី និងអាស៊ែបៃសង់ និងដកអ៊ីស្រាអែល និងតួកគីចេញ (ជាផ្នែកនៃទ្វីបអឺរ៉ុប)។<ref>{{cite book |author=United Nations Industrial Development Organization Vienna (UNIDO) |author-link=United Nations Industrial Development Organization |year=2005 |title=International Yearbook of Industrial Statistics 2015 |url=https://books.google.com/books?id=FAKMBgAAQBAJ&pg=PA14 |location=Cheltenham, UK |publisher=Edward Elgar Publishing |page=14 |isbn= 9781784715502}}</ref> ខុសពី UNIDO [[ក្រុមស្ថិតិអង្គការសហប្រជាជាតិ]] (UNSD) បានកាត់ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ចេញពីតំបន់ ហើយបានរាប់បញ្ចូលប្រទេសចចជី តួកគី និងស៊ីបចូលវិញ។<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49.htm |title=Standard Country or Area Codes for Statistical Use |publisher=Millenniumindicators.un.org |access-date=16 May 2025}}</ref> ចំពោះ[[ក្រុមតំបន់អង្គការសហប្រជាជាតិ|ក្រុមអឺរ៉ុបខាងលិច]]ដែលត្រួវជាក្រុមមួយនៃក្រុមភូមិសាស្ត្រនយោបាយអង្គការសហប្រជាជាតិ បានរាប់បញ្ចូលប្រទេសអាមេនី និងចចជីជាផ្នែកនៃតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើត ខណៈស៊ីប និងតំបន់ធ្រែសខាងកើតនៃប្រទេសតួកគីគឺស្ថិតនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបខាងត្បូង។ ប្រទេសទាំងបីនេះផងដែរត្រូវបានចុះបញ្ជីក្នុងចំណាត់ថ្នាក់អឺរ៉ុបនៃ[[យូណេស្កូ|អង្គការអប់រំ វិទ្យាសាស្ត្រ និងវប្បធម៌របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ]] (យូណេស្កូ)។ សមាជិកជាតិនៃស្ថាប័នគ្រប់គ្រងកីឡាអាស៊ីខាងលិចត្រូវបានកំណត់ចំពោះប្រទេសដូចជា កាតា គុយវ៉ែត ប៉ាឡេស្ទីន បារ៉ែន យេម៉ែន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ង់ អ៊ីរ៉ាក់ អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អូម៉ង់ និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម។<ref>{{cite web |url=http://www.wabsf.net/en/information.php |title=WABSF Member Countries |access-date=17 May 2025 |archive-date=1 December 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171201035427/http://www.wabsf.net/en/information.php |archivedate=1 ធ្នូ 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171201035427/http://www.wabsf.net/en/information.php |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.topendsports.com/events/games/asian-games/west-asian/index.htm |title=The West Asian Games |publisher=Topend Sports}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.the-waff.com/en/championships/29.html |title=WAFF Member Associations |website=The-Waff.com |access-date=17 May 2025 |archive-date=1 August 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180801232057/http://www.the-waff.com/en/championships/29.html |url-status=dead |archivedate=1 សីហា 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180801232057/http://www.the-waff.com/en/championships/29.html }}</ref> ព្រឹត្តិការណ៍ពហុកីឡារបស់[[ក្រុមប្រឹក្សាអូឡាំពិកអាស៊ី]]គឺ[[កីឡាអាស៊ីខាងលិច]]ត្រូវបានចូលរួមប្រកួតប្រជែងដោយអត្តពលិកតំណាងមកពីប្រទេសទាំង ១៣ នេះដូចគ្នា។ ក្នុងចំណោមអង្គការស្ថាប័នកីឡាក្នុងតំបន់ទាំងនោះរួមមាន [[សមាគមបាល់បោះអាស៊ីខាងលិច]] [[សហព័ន្ធកីឡាបុកប៊ីយ៉ា និងស្នូកឃ័រអាស៊ីខាងលិច]] [[សហព័ន្ធបាល់ទាត់អាស៊ីខាងលិច]] និង[[សហព័ន្ធកីឡាវាយកូនបាល់អាស៊ីខាងលិច]]។ ===ផែនទី=== {{West Asia labelled map}} ==ប្រទេស== {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;width:100%;" |- style="background:#ececec;" ! [[ប្រទេស]]រួមនឹង[[ទង់|ទង់ជាតិ]] ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ក្រឡាផ្ទៃ]]<br />(គម^២) ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ចំនួនប្រជាជន]]{{UN_Population|ref}}<br />(២០១៨) ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមដង់ស៊ីតេប្រជាជន|ដង់ស៊ីតេ]]<br />(ក្នុងមួយ គម^២) ! [[ធានី (នយោបាយ)|រដ្ឋ / រាជធានី]] ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាម ផសស (មធ្យម)|ផសស ជាមធ្យម]]<ref>{{cite web|title=GDP|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=93&pr.y=3&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=NGDP_R&grp=0&a=|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុ|IMF]]|access-date=3 June 2025}}</ref><br />(២០១២) ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាម ផសស (មធ្យម) ក្នុងម្នាក់ៗ|ក្នុងម្នាក់ៗ]]<ref>{{cite web|title=GDP per capita|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=28&pr.y=10&sy=2012&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=NGDPDPC&grp=0&a=|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្|IMF]]|access-date=3 June 2025}}</ref><br />(២០១២) ! [[រូបិយវត្ថុ]] ! [[រដ្ឋាភិបាល]] ! [[ភាសាផ្លូវការ]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[កូកាសខាងត្បូង]]'''៖ |- | {{flag|ចចជី}} | style="text-align:right;" | ៦៩,៧០០ | style="text-align:right;" | ៣,៧៥៧,៩៨០ | style="text-align:right;" | ៦៨.១ | [[ប៊ីលីស៊ី]] | ១៥.៨៤៧ ពាន់លានដុល្លារ | ៣,៥២៣ ដុល្លារ | [[ឡារីចចជី]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាចចជី|ចចជី]] |- | {{flag|អាប់កាស៊ី}} (មិនទទួលស្គាល់) | style="text-align:right;" | ៨,៦៦០ | style="text-align:right;" | ២៤២,៨៦២ | style="text-align:right;" | ២៨ | [[សុខូមី]] | ៥០០ លានដុល្លារ | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[ឡារីចចជី]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអាប់កាស៊ី|អាប់កាស]]<br>[[ភាសារុស្ស៊ី|រុស្ស៊ី]] |- | {{flag|អាមេនី}} | style="text-align:right;" | ២៩,៨០០ | style="text-align:right;" | ២,៧៩០,៩៧៤ | style="text-align:right;" | ១០៨.៤ | [[យេរេវ៉ា]] | ៩.៩៥០ ពាន់លានដុល្លារ | ៣,០៣៣ ដុល្លារ | [[ដ្រាំអាមេនី]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអាមេនី|អាមេនី]] |- | {{flag|អាស៊ែបៃសង់}} | style="text-align:right;" | ៨៦,៦០០ | style="text-align:right;" | ១០,៣១២,៩៩២ | style="text-align:right;" | ១០៥.៨ | [[បាគូ]] | ៦៨.៧០០ ពាន់លានដុល្លារ | ៧,៤៣៩ ដុល្លារ | [[ម៉ាណាតអាស៊ែបៃសង់]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|ប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអាស៊ែបៃសង់|អាស៊ែបៃសង់]] |- | {{flag|អូសេទីខាងត្បូង}} (មិនទទួលស្គាល់) | style="text-align:right;" | ៣,៩០០ | style="text-align:right;" | ៥៣,៥៣២ | style="text-align:right;" | ១៣ | [[ស្គីនវ៉ាលី]] | ៥០០ លានដុល្លារ | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[ឡារីចចជី]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|ប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអូសេទី|អូសេទី]]<br>[[ភាសារុស្ស៊ី|រុស្ស៊ី]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]]'''៖ |- | {{flag|ស៊ីប}} | style="text-align:right;" | ៩,២៥០ | style="text-align:right;" | ១,២៤៤,១៨៨ | style="text-align:right;" | ១១៧ | [[នីកូស៊ី]] | ២២.៩៩៥ ពាន់លានដុល្លារ | ២៦,៣៧៧ ដុល្លារ | [[អឺរ៉ូ]] | [[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាក្រិក|ក្រិក]]<br>[[ភាសាតួកគី|តួកគី]] |- | {{flag|ស៊ីបខាងជើង}} (មិនទទួលស្គាល់) | style="text-align:right;" | ៣,៣៥៥ | style="text-align:right;" | ៣១៣,៦២៦ | style="text-align:right;" | ៩៣ | [[នីកូស៊ីខាងជើង]] | ៤.០៣២ ពាន់លានដុល្លារ | ១៥,១០៩ ដុល្លារ | [[លីរ៉ាតួកគី]] | [[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] |- | {{flagicon|សហរាជាណាចក្រ}} [[អាក្រូទីរី និងដេកេលី]]^១ | style="text-align:right;" | ២៥៤ | style="text-align:right;" | ១៥,៧០០ | style="text-align:right;" | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[បន្ទាយអេពីស្កូពី|អេពីស្កូពី]] | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[អឺរ៉ូ]] | [[ទឹកដីអនិស្សរភាព]]ក្រោម[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]'''៖ |- | {{flag|អេហ្ស៊ីប}}{{refn|group=ស|ចំពោះទិន្នន័យក្រឡាផ្ទៃ និងប្រជាជនរបស់របស់អេហ្ស៊ីបនេះគឺរាប់បញ្ចូលតែ[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]ប៉ុណ្ណោះ។}} | style="text-align:right;" | ៦០,០០០ | style="text-align:right;" | ១០៩,២៦២,១៧៨ | style="text-align:right;" | ៨២ | [[គែរ]] | ២៦២.២៦ ពាន់លានដុល្លារ | ៣,១៧៩ ដុល្លារ | [[ផោនអេហ្ស៊ីប]] | [[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[អឌ្ឍចន្ទពហុពល]]'''៖ |- | {{flagcountry|ប៉ាឡេស្ទីន}}{{refn|group=ស|រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប។}} | style="text-align:right;" | ៦,២២០ | style="text-align:right;" | ៥,១៣៣,៣៩២ | style="text-align:right;" | ៦៦៧ | [[រ៉ាំអាឡា]]^២ | ៦.៦ ពាន់លានដុល្លារ | ១,៦០០ ដុល្លារ | [[ផោនអេហ្ស៊ីប]] [[ឌីណាហ្សកដានី]] [[ស៊ីគែលថ្មីអ៊ីស្រាអែល]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|លីបង់}} | style="text-align:right;" | ១០,៤៥២ | style="text-align:right;" | ៥,៥៩២,៦៣១ | style="text-align:right;" | ៤០៤ | [[បៃរូត]] | ៤២.៥១៩ ពាន់លានដុល្លារ | ១០,៤២៥ ដុល្លារ | [[ផោនលីបង់]] | [[សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|ស៊ីរី}} | style="text-align:right;" | ១៨៥,១៨០ | style="text-align:right;" | ២១,៣២៤,៣៦៧ | style="text-align:right;" | ១១៨.៣ | [[ដាម៉ាស់]] | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[ផោនស៊ីរី]] | [[រដ្ឋាភិបាលអន្តរកាល]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|ហ្សកដានី}} | style="text-align:right;" | ៩២,៣០០ | style="text-align:right;" | ១១,១៤៨,២៧៨ | style="text-align:right;" | ៦៨.៤ | [[អាម៉ាន់]] | ៣០.៩៨ ពាន់លានដុល្លារ | ៤,៨៤៣ ដុល្លារ | [[ឌីណាហ្សកដានី]] | [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|អ៊ីរ៉ាក់}} | style="text-align:right;" | ៤៣៨,៣១៧ | style="text-align:right;" | ៤៣,៥៣៣,៥៩២ | style="text-align:right;" | ៧៣.៥ | [[បាកដាដ]] | ២១៦.០៤៤ ពាន់លានដុល្លារ | ៦,៤១០ ដុល្លារ | [[ឌីណាអ៊ីរ៉ាក់]] | [[សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]<br>[[ភាសាឃឺដ|ឃឺដ]] |- | {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} | style="text-align:right;" | ២០,៧៧០ | style="text-align:right;" | ៨,៩០០,០៥៩ | style="text-align:right;" | ៣៦៥.៣ | [[យេរូសាឡឹម]]^៣ | ៣៥៣.៦៥​ ពាន់លានដុល្លារ | ៣៩,១០៦ ដុល្លារ | [[ស៊ីគែលថ្មីអ៊ីស្រាអែល]] | [[សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា]] | [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[ខ្ពង់រាបអ៊ីរ៉ង់]]'''​៖ |- | {{flag|អ៊ីរ៉ង់}} | style="text-align:right;" | ១,៦៤៨,១៩៥ | style="text-align:right;" | ៨៧,៩២៣,៤៣២ | style="text-align:right;" | ៤៥ | [[តេហេរ៉ង់]] | ៥៤៨.៥៩០ ពាន់លានដុល្លារ | ៧,២០៧ ដុល្លារ | [[រៀលអ៊ីរ៉ង់]] | [[សាធារណរដ្ឋឥស្លាម]] | [[ភាសាពែរ្ស|ពែរ្ស]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[អាណាតូលី]]'''៖ |- | {{flag|តួកគី}}{{refn|group=ស|ទិន្នន័យសម្រាប់ប្រទេសតួកគីគឺរួមបញ្ចូលទាំងតំបន់[[ធ្រែសខាងកើត]] ដែលមិនមែនជាផ្នែកនៃអាណាតូលីឡើយ។}} | style="text-align:right;" | ៧៨៣,៥៦២ | style="text-align:right;" | ៨២,៣៤០,០៨៨ | style="text-align:right;" | ៩៤.១ | [[អង់ការ៉ា]] | ៧៨៨.០៤២ ពាន់លានដុល្លារ | ១០,៥២៣ ដុល្លារ | [[លីរ៉ាតួកគី]] | [[សាធារណរដ្ឋ|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] |- | colspan=10 style="background:#eee;" | '''[[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]]'''៖ |- | {{flag|កាតា}} | style="text-align:right;" | ១១,៤៣៧ | style="text-align:right;" | ២,៦៨៨,២៣៥ | style="text-align:right;" | ១២៣.២ | [[ដូហា]] | ១៩២.៤០២ ពាន់លានដុល្លារ | ១០៤,៧៥៦ ដុល្លារ | [[រៀលកាតា]] | [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|គុយវ៉ែត}} | style="text-align:right;" | ១៧,៨២០ | style="text-align:right;" | ៤,២៥០,១១៤ | style="text-align:right;" | ១៦៧.៥ | [[គុយវ៉ែត (ទីក្រុង)|ទីក្រុងគុយវ៉ែត]] | ១៨៤.៥៤០ ពាន់លានដុល្លារ | ៤៨,៧៦២ ដុល្លារ | [[ឌីណាគុយវ៉ែត]] | [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|បារ៉ែន}} | style="text-align:right;" | ៧៨០ | style="text-align:right;" | ១,៤៦៣,២៦៥ | style="text-align:right;" | ១,៦៤៦.១ | [[ម៉ាណាម៉ា]] | ៣០.៣៥៥ ពាន់លានដុល្លារ | ២៦,៣៦៨ ដុល្លារ | [[ឌីណាបារ៉ែន]] | [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|យេម៉ែន}} | style="text-align:right;" | ៥២៧,៩៧០ | style="text-align:right;" | ៣២,៩៨១,៦៤១ | style="text-align:right;" | ៤៤.៧ | [[សាណា]] (ក្រោម[[សង្គ្រាមស៊ីវិលយេម៉ែន (២០១៤–បច្ចុប្បន្ន)|រដ្ឋាភិបាល]][[ហ៊ូទី]])<br>[[អេដេន]] ([[ធានីស្ដីទី|អាសនៈរដ្ឋាភិបាល]]) | ៣៥.០៥ ពាន់លានដុល្លារ | ១,៣៥៤ ដុល្លារ | [[រៀលយេម៉ែន]] | [[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]][[រដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះអាសន្ន|បណ្ដោះអាសន្ន]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} | style="text-align:right;" | ២,១៤៩,៦៩០ | style="text-align:right;" | ៣៥,៩៥០,៣៩៦ | style="text-align:right;" | ១២ | [[រីយ៉ាដ]] | ៧៣៣.៩៥៦ ពាន់លានដុល្លារ | ២៥,១៣៩ ដុល្លារ | [[រីយ៉ាលសាអ៊ូឌីត]] | [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|អូម៉ង់}} | style="text-align:right;" | ២១២,៤៦០ | style="text-align:right;" | ៤,៥២០,៤៧១ | style="text-align:right;" | ៩.២ | [[មូស្កាត]] | ៧៨.២៩០ ពាន់លានដុល្លារ | ២៥,៣៥៦ ដុល្លារ | [[រៀលអូម៉ង់]] | [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- | {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} | style="text-align:right;" | ៨២,៨៨០ | style="text-align:right;" | ៩,៣៦៥,១៤៥ | style="text-align:right;" | ៩៧ | [[អាប៊ូដាប៊ី]] | ៣៨៣.៧៩៩ ពាន់លានដុល្លារ | ៤៣,៧៧៤ ដុល្លារ | [[ឌៀរហាំអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម|ឌៀរហាំ អអអ]] | [[សហព័ន្ធ]][[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |- |} '''សម្គាល់៖''' <small><br />{{sup|១}} [[ទឹកក្រៅស្រុកអង់គ្លេស]]។<br/>{{sup|២}} រ៉ាំអាឡាគឺជាទីអាសនៈនៃរដ្ឋាភិបាល ខណៈដែលរដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់រដ្ឋប៉ាឡេស្ទីនគឺមានទីតាំងនៅ[[យេរូសាឡឹម]]ឯណោះ ដែលកំពុងមាន[[គោលជំហរចំពោះយេរូសាឡឹម|ទំនាស់]]ជាមួយអ៊ីស្រាអែល។{{refn|តាមនីតិច្បាប់ និងក្រោម[[ច្បាប់អ៊ីស្រាអែល]] យេរូសាឡឹមគឺជារដ្ឋធានីនៃរដ្ឋអ៊ីស្រាអែលដោយជាទីតាំងនៃនិវាសដ្ឋានប្រធានាធិបតី ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលនានា​ តុលាការកំពូល និងសភាជាតិ ([[ឃ្នេសេត]])។ យេរូសាឡឹមនេះផងដែរក៏ត្រូវជារដ្ឋធានីដូចគ្នានៃរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីនក្រោម{{cite web |ref=BasicLawPal-T1A3 |url=http://www.palestinianbasiclaw.org/basic-law/2003-amended-basic-law |title=ច្បាប់មូលដ្ឋានវិសោធឆ្នាំ២០០៣ |date= |postscript=none}} ប៉ុន្តែសម្រាប់រដ្ឋធានីជាក់ស្ដែងវិញគឺស្ថិតនៅក្រុង[[រ៉ាំអាឡា]]ដោយសារតែរ៉ាំអាឡាជាទីអាសនៈផ្ទាល់នៃរដ្ឋាភិបាលប៉ាឡេស្ទីន។ អង្គការសហប្រជាជាតិ និងរួមទាំងរដ្ឋអធិបតេយ្យភាគច្រើនមិនបានទទួលស្គាល់យេរូសាឡឹមជារដ្ឋធានីនៃរដ្ឋទាំងពីរនោះឡើយដោយគេកំពុងស្វែងរកពេលវេលាសមស្របសម្រាប់ការចរចាស្ដីពីវាសនានៃទីក្រុងនេះរវាងអាជ្ញាធរប៉ាឡេស្ទីន និងអ៊ីស្រាអែល។ ដូច្នេះតាមការអនុវត្តជាក់ស្ដែង រដ្ឋអធិបតេយ្យជាច្រើនតែងរក្សាស្ថានទូតរបស់ពួកគេនៅក្នុង ឬជាយក្រុង[[តែលអាវីវ]] ឬក្រៅក្រុងយេរូសាឡឹម។|name="Jerusalem"|group=ស|}}<br/>{{sup|៣}} [[យេរូសាឡឹម]]គឺជា[[ច្បាប់យេរូសាឡឹម|រដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់អ៊ីស្រាអែល]] និងជាទីតាំងនៃ[[ឃ្នេសេត]] [[តុលាការកំពូលអ៊ីស្រាអែល]]។ល។ ដោយសារស្ថានភាពនៃក្រុងនេះកំពុងជាប់ជម្លោះទំនាស់ ដូច្នេះស្ថានទូតបរទេសភាគច្រើនគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្រុង[[តែលអាវីវ]]វិញ។{{refn|group=ស|name="Jerusalem"}}</small> ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== {{See also|ប្រវត្តិសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ា}} ពាក្យ "អាស៊ីខាងលិច" ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាពាក្យសម្គាល់ទីតាំងភូមិសាស្ត្រចាប់ផ្ដើមនៅដើមសតវត្សរ៍ទី១៩ មុនពេលពាក្យ "[[ដើមបូព៌ា]]" បានក្លាយជាពាក្យសម្គាល់ពីភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៃតំបន់អាស៊ីខាងលិច។<ref>e.g. James Rennell, ''A treatise on the comparative geography of western Asia'', 1831.</ref> នៅក្នុងបរិបទនៃប្រវត្តិសាស្រ្តសម័យបុរាណ "អាស៊ីខាងលិច" ច្រើនមានន័យថាផ្នែកនៃទ្វីបអាស៊ីដែលប្រវត្តិវិទូបុរាណដូចជាក្រិក និងរ៉ូមស្គាល់ ខណៈ "អាស៊ីក្នុង" ដូចជា [[ស៊ីតធី]] [[ត្រង់សូស៊ាន]] និង[[ទន្លេឥណ្ឌូ|ឥណ្ឌា]]ច្រើននៅខាងក្រៅនិយមន័យអាស៊ីខាងលិចព្រោះគេមិនទាន់ ឬមិនសូវស្គាល់តំបន់ទាំងនេះ។<ref>James Rennell, ''The Geographical System of Herodotus Examined and Explained'', 1800, [https://archive.org/details/geographicalsys00renn/page/210 p. 210].</ref><ref>Hugh Murray, ''Historical Account of Discoveries and Travels in Asia'' (1820).</ref><ref>Samuel Whelpley, ''A compend of history, from the earliest times'', 1808, [https://books.google.com/books?id=6jkNAAAAYAAJ&pg=RA1-PA9 p. 9] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221120055307/https://books.google.ch/books?id=6jkNAAAAYAAJ&pg=RA1-PA9 |date=20 November 2022 }}.</ref> នៅសតវត្សរ៍ទី២០ ពាក្យ "អាស៊ីខាងលិច" ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ភាគច្រើននៅក្នុងវិស័យបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្រ្តបុរាណ សម្រាប់សម្គាល់តំបន់ភូមិសាស្ត្រ "[[អឌ្ឍចន្ទពហុពល]]ដោយមិនរាប់បញ្ចូល[[អេហ្ស៊ីបបុរាណ]]" ក្នុងគោលបំណងប្រៀបធៀបអរិយធម៌ដើមនៃប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងអរិយធម៌ផ្សេងៗក្នុងតំបន់នោះ។<ref>e.g. Petrus Van Der Meer, ''The Chronology of Ancient Western Asia and Egypt'', 1955. Karl W. Butzer, ''Physical Conditions in Eastern Europe, Western Asia and Egypt Before the Period of Agricultural and Urban Settlement'', 1965.</ref> ការប្រើប្រាស់ពាក្យនេះនៅក្នុងបរិបទភូមិសាស្ត្រនយោបាយសហសម័យ ឬសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានលេចឡើងចាប់តាំងពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ មកម៉្លេះ។<ref>''The Tobacco Industry of Western Asia'', U.S. Department of Agriculture, Foreign Agricultural Service, 1964.</ref> ==ភូមិសាស្ត្រ== តំបន់នេះមានសមុទ្រធំៗព័ទ្ធជុំវិញចំនួនប្រាំបីរួមមាន៖ [[សមុទ្រក្រហម]] [[សមុទ្រកាសព្យែន]] [[សមុទ្រខ្មៅ]] [[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]] [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] [[សមុទ្រអ៊ីជាន]] [[ឈូងសមុទ្រអាឌែន]] និង[[សមុទ្រអារ៉ាប់]]។ នៅភាគពាយព្យ និងខាងជើង តំបន់នេះត្រូវបានបំបែកចេញពី[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]]ដោយ[[ច្រកសមុទ្រតួកគី]] និងដីជម្រាលនៃតំបន់[[មហាកូកាស]]។ ចំពោះភាគនិរតីវិញ វាត្រូវបានផ្ដាច់ចេញពីទ្វីបអាហ្រ្វិកដោយ[[ដីសន្ទះស៊ុយអេ]] ខណៈនៅភាគឦសាន និងខាងកើត វាមានព្រំប្រទល់ជាប់តំបន់[[អាស៊ីកណ្តាល]] និង[[អាស៊ីខាងត្បូង]]។ តំបន់នេះផងដែរគឺស្ថិតនៅភាគខាងកើតនៃតំបន់[[អឺរ៉ុបខាងត្បូង]] និងភាគខាងត្បូងនៃតំបន់[[អឺរ៉ុបខាងកើត]]។ វាលលំហ[[ដាឆតឺកាវារ]] និង[[ដាឆតឺលូត]]នៅភាគខាងកើតប្រទេសអ៊ីរ៉ង់អាចចាត់ទុកបានថាជាព្រំដែនធម្មជាតិបំបែកអាស៊ីខាងលិចពីតំបន់អាស៊ីខាងត្បូង។ ===ភូគព្ភសាស្ត្រ=== ====ផ្លាកតិចតូនិច==== ផ្លាកតិចតូនិចចំនួនបីធំៗត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយតំបន់អាស៊ីខាងលិចមានដូចជា៖ [[ផ្លាកអាហ្វ្រិក]] [[ផ្លាកអឺរ៉ាស៊ី|អឺរ៉ាស៊ី]] និង[[ផ្លាកអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]។ បច្ចុប្បន្ន ផ្លាកអារ៉ាប់បានកំពុងរំកឹលខ្លួនបន្តិចម្តងៗចូលទៅកាន់[[ឧបផ្លាកអាណាតូលី|ផ្លាកអាណាតូលី]] (តួកគី) នៅត្រង់[[សម្រុតអាណាតូលីខាងកើត]]<ref>{{cite web |url=http://eol.jsc.nasa.gov/handbooks/arabianpages/mainframe.htm |title=The Arabian Plate |author=Muehlberger, Bill |publisher=NASA, Johnson Space Center |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070706103125/http://eol.jsc.nasa.gov/handbooks/arabianpages/mainframe.htm |archive-date=6 July 2007 |access-date=25 ឧសភា 2025 |archivedate=6 កក្កដា 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070706103125/http://eol.jsc.nasa.gov/handbooks/arabianpages/mainframe.htm }}</ref> ហើយព្រំដែនរវាង[[ផ្លាកសមុទ្រអ៊ីជាន|ផ្លាកអ៊ីជាន]] និងអាណាតូលីនៅភាគខាងកើតប្រទេសតួកគីក៏មានលំនាំរញ្ជួយជាសកម្មផងដែរ។<ref name="beaumont-pg22">Beaumont (1988), p. 22</ref> ====ធនធានទឹក==== អាស៊ីខាងលិចមានប្រភពទឹកក្រោមដីជាច្រើននៅខ្ចាត់ខ្ចាយជុំវិញតំបន់នេះ។ នៅប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតមានវត្តមានប្រភពទឹកក្រោមដីធំៗចំនួនពីរដែលបន្សល់ពីយុគ[[ប៉ាឡេអូសូអិច]] និង[[ត្រ័យិក]]នៅក្រោមជួរភ្នំ[[ធូវ៉ែគ]] និងតំបន់ប៉ែកខាងលិចពីសមុទ្រក្រហម។<ref name="beaumont-86">Beaumont (1988), p. 86</ref> ប្រភពទឺកក្រោមដីសល់ពីយុគ[[ក្រេតាសេ]] និង[[ឱសាកន្យ]]គឺមានទីតាំងស្ថិតនៅខាងក្រោមផ្ទៃភាគកណ្តាល និងភាគខាងកើតនៃប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដែលមានផ្ទុកទាំងទឹកសាប និងប្រៃ។<ref name="beaumont-86"/> ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្តទឹកជន់ ឬគន្លង ក៏ដូចជាប្រព័ន្ធប្រោះទឹកត្រូវបានគេប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយសម្រាប់វិស័យកសិកម្មនៅទូទាំងអាស៊ីខាងលិចដែលគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីជិត ៩០,០០០ គម^២។<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/land-water/en/|title=Land & Water|website=Food and Agriculture Organization of the United Nations}}</ref> [[ទន្លេធីក្រឺ]] និង[[អឺហ្វ្រាត់]]គឺជាទន្លេពីរដ៏សំខាន់ដែលបានចាក់ឫសចូលអាស៊ីខាងលិចផងដែរ។ ===អាកាសធាតុ=== [[File:Cedars in Lebanon.jpg|right|thumb|upright=1.1|ដើមស៊ីដាក្នុងប្រទេសលីបង់កំឡុងសិសិររដូវ]] អាស៊ីខាងលិចជាចម្បងមានលក្ខណៈស្ងួតហួតហែង ហើយងាយប្រឈមនឹងគ្រោះរាំងស្ងួត ប៉ុន្តែតំបន់នេះក៏មានវត្តមានព្រៃឈើ និងដីជ្រលងជីជាតិនៅតាមផ្នែកខ្លះផងដែរ។ អាស៊ីខាងលិចនេះផងដែរក៏មាន វាលស្មោង​​ [[វាលលំហ]] និងតំបន់[[ភ្នំ]]ជាច្រើនកន្លែង។ កង្វះទឹកប្រើប្រាស់គឺជាបញ្ហាមួយនៅក្នុងទីតាំងមួយចំនួននៃអាស៊ីខាងលិច ដោយកំណើនចំនួនប្រជាជនបានទាមទារតម្រូវការទឹកប្រើប្រាស់បន្ថែម ខណៈដែលការរីកសាយនៃជាតិអំបិល និងការបំពុលទឹកបានកំពុងគំរាមកំហែងដល់ប្រព័ន្ធផ្គត់ផ្គង់ទឹកនៅក្នុងតំបន់នេះ។<ref name="ipcc-1997">{{cite web|url=http://www.grida.no/publications/other/ipcc_sr/?src=/climate/ipcc/regional/index.htm|title=Chapter 7: Middle East and Arid Asia|work=IPCC Special Report on The Regional Impacts of Climate Change: An Assessment of Vulnerability|publisher=United Nations Environment Programme (UNEP), Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)|year=2001|access-date=26 May 2025|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303201222/http://www.grida.no/publications/other/ipcc_sr/?src=%2Fclimate%2Fipcc%2Fregional%2Findex.htm|archive-date=3 March 2016|url-status=dead|archivedate=3 មីនា 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303201222/http://www.grida.no/publications/other/ipcc_sr/?src=%2Fclimate%2Fipcc%2Fregional%2Findex.htm}}</ref> ==សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចមជ្ឈិមបូព៌ា}} សេដ្ឋកិច្ចនៅតាមប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងលិចនេះគឺមានភាពចម្រុះ និងកម្រិតខុសៗគ្នា។ តួកគីជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេនៅក្នុងតំបន់ នាំមុខប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងអ៊ីរ៉ង់ជាដើម។ រ៉ែប្រេងកាតគឺជាឧស្សាហកម្មដ៏សំខាន់បំផុតមួយនៅក្នុងតំបន់ ដោយជាងពាក់កណ្តាលនៃធនធានប្រេងទាំងអស់នៅលើពិភពលោកគឺស្ថិតក្នុងតំបន់នេះ និងព្រមទាំងប្រមាណ ៤០ ភាគរយនៃឧស្ម័នធម្មជាតិផងដែរ។ ==ប្រជាសាស្ត្រ== {{Further|ប្រជាសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ា}} ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងលិចត្រូវបានប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួន ២៧២ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៨ និងត្រូវបានម៉ាឌីសុនព្យាករណ៍ថានឹងស្ទុះឡើងដល់ ៣៧០ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០៣០ (ព្យាករណ៍កាលពីឆ្នាំ២០០៧ និងមិនបានរាប់បញ្ចូលតំបន់កូកាស និងប្រទេសស៊ីបឡើយ)។ ការព្យាករណ៍នេះត្រូវបានធ្វើឡើងដោយអាងលើអត្រាកំណើនប្រជាជនប្រចាំឆ្នាំ ១.៤% (កើនឡើងទ្វេដងក្នុងរយៈពេល ៥០ ឆ្នាំ) ដែលជាអត្រាលើសពីមធ្យមភាគពិភពលោក ០.៩% (ស្មើនឹងកំណើនទ្វេដងក្នុង ៧៥ ឆ្នាំ)។ ចំនួនប្រជាជននៅអាស៊ីខាងលិចត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួនស្មើនឹង ៤% នៃចំនួនប្រជាជនសរុបនៅលើពិភពលោកដោយកើនឡើងពីចំនួនប្រមាណ ៣៩ លាននាក់នៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ឬប្រហែល ២% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោកនៅពេលនោះ។<ref>Data for "15 West Asian countries", from Maddison (2003, 2007).Angus Maddison, 2003, ''[[iarchive:worldeconomyhist0000madd|The World Economy: Historical Statistics]]'', Vol. 2, OECD, Paris, {{ISBN|92-64-10412-7}}. ''Statistical Appendix'' (2007, ggdc.net) "The historical data were originally developed in three books: Monitoring the World Economy 1820–1992, OECD, Paris 1995; The World Economy: A Millennial Perspective, OECD Development Centre, Paris 2001; The World Economy: Historical Statistics, OECD Development Centre, Paris 2003. All these contain detailed source notes." Estimates for 2008 by country (in millions): Turkey (71.9), Iran (70.2), Iraq (28.2), Saudi Arabia (28.1), Yemen (23.0), Syria (19.7), Israel (6.5), Jordan (6.2), Palestine (4.1), Lebanon (4.0), Oman (3.3), United Arab Emirates (2.7), Kuwait (2.6), Qatar (0.9), Bahrain (0.7). </ref> ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុងតំបន់គឺប្រទេស[[តួកគី]]​ និង[[អ៊ីរ៉ង់]]ដោយប្រទេសទាំងពីរនេះមានប្រជាជនប្រមាណ ៧៩ លាននាក់ ហើយជាបន្ទាប់គឺ[[អ៊ីរ៉ាក់]] និង[[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]]ដែលមានចំនួនប្រមាណ ៣៣ លាននាក់​ និងប្រទេស[[យេម៉ែន]]ជាមួយប្រជាជនចំនួន ២៩ លាននាក់។ បើតាមចំនួនតួលេខ តំបន់អាស៊ីខាងលិចមានប្រជាជនរស់នៅភាគច្រើនជា[[ជនជាតិអារ៉ាប់]] [[ជនជាតិពែរ្ស|ពែរ្ស]] និង[[ជនជាតិតួកគី|តួកគី]] ហើយភាសារបស់ពួកគេក៏ជាភាសានិយមប្រើប្រាស់ជាងគេបំផុតនៅក្នុងតំបន់ផងដែរ ខណៈភាសាគេនិយមបន្ទាប់មានដូចជា [[ភាសាឃឺដ]] [[ភាសាអាស៊ែបៃសង់|អាស៊ែបៃសង់]] [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] [[ភាសាអេមេនី|អាមេនី]] និង[[ភាសានវអារ៉ាម|នវអារ៉ាម]]ជាដើម។ ការនិយមប្រើប្រាស់ភាសាអារ៉ាប់ និងតួកគីនៅក្នុងតំបន់នេះគឺបណ្ដាលមកពីសកម្មភាពត្រួតត្រា និងឈ្លានពានពីចក្រភពអារ៉ាប់និងតួកគីពីសម័យបុរាណចាប់ផ្ដើមពីសតវត្សរ៍ទី៧ ដែលនាំឱ្យអតីត[[ភាសាអារ៉ាម]]នៅ[[តំបន់ស៊ីរី|ស៊ីរី]] និង[[ភាសាក្រិក]]នៅអាណាតូលីបានបាត់បង់ឥទ្ធិពល និងធ្លាក់ចុះខ្សោយចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ ថ្វីបើ[[ភាសាហេប្រឺ]]បានទទួលប្រជាប្រិយភាពចាប់តាំងពីពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី២០ នៅលើទឹកដីអ៊ីស្រាអែលមែន ប៉ុ​ន្តែភាសាដើមក្នុងរដ្ឋមួយនេះគឺ[[ភាសានវអារ៉ាម]] និងភាសាក្រិកនូវតែមានអ្នកនិយាយប្រើប្រាស់វាដដែរគ្រាន់តែស្ថិតក្នុងកម្រិតភាគតិច។ ជនជាតិភាគតិចធំៗនៅក្នុងតំបន់នេះរួមមាន៖ [[ជនជាតិអារ៉ាម|អារ៉ាម]] [[ជនជាតិអាស៊ីរី|អាស៊ីរី]]{{sfn|Laing-Marshall|2005|p=149–150}} [[ឌ្រូស]]<ref>{{cite book|title=Middle East Patterns: Places, People, and Politics| first=Colbert|last= C. Held|year= 2008| isbn= 9780429962004| page =109|publisher=Routledge}}</ref> [[ជនជាតិជ្វីហ្វ|ជ្វីហ្វ]] [[ជនជាតិឡូរី|ឡូរី]] [[ជនជាតិម៉ង់ដា|ម៉ង់ដា]] [[ជនជាតិម៉ារ៉ូនីត|ម៉ារ៉ូនីត]] [[ជនជាតិសាបាក់|សាបាក់]] និង[[យ៉េហ្ស៊ីឌី]]ជាដើម។ល។ ===សាសនា=== {{Pie chart | thumb = right | caption = សាសនានៅក្នុងអាស៊ីខាងលិច (២០២០)<ref>{{Cite web|url=https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2020/percent/all/|title=Religious Composition by Country, 2010–2050|website=www.pewforum.org|date=2 April 2015|access-date=18 October 2020|archive-date=21 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191221014350/https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2020/percent/all/|url-status=dead|archivedate=21 ធ្នូ 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191221014350/https://www.pewforum.org/2015/04/02/religious-projection-table/2020/percent/all/}}</ref> | label1 = [[ឥស្លាមសាសនា]] | value1 = 92.59 | color1 = Green | label2 = [[គ្រិស្តសាសនា]] | value2 = 3.87 | color2 = DodgerBlue | label3 = [[យូដាសាសនា]] | value3 = 2.02 | color3 = DarkBlue | label4 = គ្មានជំនឿសាសនា | value4 = 1.16 | color4 = Grey | label5 = [[ហិណ្ឌូសាសនា]] | value5 = 0.32 | color5 = Darkorange | label6 = សាសនាផ្សេងៗទៀត | value6 = 0.25 | color6 = Chartreuse | label7 = [[ព្រះពុទ្ធសាសនា]] | value7 = 0.15 | color7 = Gold | label8 = [[សាសនាប្រជាប្រិយ]] | value8 = 0.06 | color8 = Red }} សាសនាធំៗចំនួនបួន (មានដូចជាសាសនាធំបំផុតចំនួនពីរលើពិភពលោកគឺ [[គ្រិស្តសាសនា​ និងឥស្លាមសាសនា]] បូករួមទាំង[[យូដាសាសនា]] និង[[ឌ្រូស|ជំនឿឌ្រូស]]) គឺសុទ្ធតែមានប្រភពចេញពីតំបន់អាស៊ីខាងលិចនេះ។<ref>{{cite encyclopedia|title=Middle East (region, Asia)|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/381192/Middle-East|encyclopedia=Britannica|access-date=6 June 2025}}</ref><ref>{{cite book|title=An Introduction to Middle East Politics: Continuity, Change, Conflict and Co-operation|first=Benjamin |last=MacQueen|year= 2013| isbn=9781446289761| page =5|publisher=SAGE}}</ref><ref>{{cite book|title=The Modern World: Civilizations of Africa, Civilizations of Europe, Civilizations of the Americas, Civilizations of the Middle East and Southwest Asia, Civilizations of Asia and the Pacific| first=Sarolta |last=Takacs|year= 2015| isbn= 9781317455721| page =552|publisher=Routledge|quote=}}</ref> បច្ចុប្បន្ន​​ ឥស្លាមសាសនាគឺជាសាសនាធំបំផុតនៅក្នុងតំបន់ ខណៈសាសនាដទៃដែលមានប្រភពចេញពីនេះដូចជាគ្រិស្តសាសនា<ref>{{cite book|title=The Rowman & Littlefield Handbook of Christianity in the Middle East|first=Philip |last=Jenkins|year= 2020| isbn=9781538124185| page =XLVIII|publisher=Rowman & Littlefield}}</ref> និងយូដាសាសនាជាដើមនៅតែបន្តមានចំនួនអ្នកគោរពប្រតិបត្តិច្រើនគួរសម។ នៅក្នុងប្រទេស[[ចចជី]] និង[[អាមេនី]] [[អូស្សូដក់បូព៌ា]]គឺជាសាសនាដែលប្រជាជននៃរដ្ឋទាំងពីរគោរពប្រតិបត្តិច្រើនបំផុត។<ref name="Global Christianity" /> អូស្សូដក់បូព៌ាក៏ត្រូវជាសាសនាដ៏ធំមួយនៅក្នុងប្រទេសស៊ីបផងដែរ។ សព្វថ្ងៃ សហគមន៍បុរាណនៃ[[គ្រិស្តសាសនាបូព៌ា|គ្រិស្តសាសនិកបូព៌ា]]នៅតែមានវត្តមាននៅក្នុងតំបន់ (ដូចជា [[ជនជាតិអាស៊ីរី|អាស៊ីរី]] [[គ្រិស្តសាសនានៅមជ្ឈិមបូព៌ា|គ្រិស្តសាសនិកមជ្ឈិមបូព៌ា]] និង[[គ្រិស្តសាសនិកអារ៉ាប់]]ជាដើម) ពិសេសនៅក្នុងប្រទេស[[តួកគី]]<ref>{{cite web|title=Christianity in Turkey|url=http://www.allaboutturkey.com/hristiyan.htm|access-date=6 June 2025}}</ref><ref name="Global Christianity" /> [[ប៉ាឡេស្ទីន]] [[លីបង់]]<ref name="Global Christianity">{{cite web|url=https://assets.pewresearch.org/wp-content/uploads/sites/11/2011/12/Christianity-fullreport-web.pdf|title=Global Christianity – A Report on the Size and Distribution of the World's Christian Population|publisher=Pew Research Center}}</ref> [[ហ្សកដានី]]<ref name="Global Christianity" /> [[អ៊ីរ៉ង់]]<ref name="Farsinet">{{Cite web|last=Price|first=Massoume|date=December 2002|title=History of Christians and Christianity in Iran|url=http://www.farsinet.com/iranbibl/christians_in_iran_history.html|access-date=6 June 2025|work=Christianity in Iran|publisher=FarsiNet Inc.}}</ref> [[អ៊ីរ៉ាក់]]<ref name="Global Christianity" /> [[ស៊ីរី]]<ref name="Global Christianity" /> [[អាស៊ែបៃសង់]] និង[[អ៊ីស្រាអែល]]។<ref name="Global Christianity" /> [[យូដាសាសនា]]គឺជាសាសនាធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល ខណៈសហគមន៍ជ្វីហ្វតូចៗមានវត្តមានរាយប៉ាយនៅជុំវិញតំបន់មួយនេះដូចជានៅក្នុងប្រទេសតួកគី (១៤,៣០០),<ref>{{cite web |url=https://www.jpr.org.uk/countries/how-many-jews-in-turkey |title= How many Jews live in Turkey?|author=<!--Not stated--> |date= 10 May 2022|website= |publisher= Institute for Jewish Policy Research|access-date=6 June 2025|quote=}} </ref> អាស៊ែបៃសង់ (៩,១០០)<ref name="mashke2">{{cite web |url=http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic2009.htm |title=Ethnic composition of Azerbaijan 2009 |publisher=Pop-stat.mashke.org |date=7 April 1971 |access-date=6 June 2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120207161726/http://pop-stat.mashke.org/azerbaijan-ethnic2009.htm |archive-date=7 February 2012}}</ref> និង[[អ៊ីរ៉ង់]] (៨,៧៥៦)។<ref>{{cite news |url=http://www.timesofisrael.com/jewish-woman-brutally-murdered-in-iran-over-property-dispute/#ixzz3Ac6duaqw |title=Jewish woman brutally murdered in Iran over property dispute |newspaper=The Times of Israel |date=28 November 2012 |access-date= 6 June 2025 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140819102713/http://www.timesofisrael.com/jewish-woman-brutally-murdered-in-iran-over-property-dispute/#ixzz3Ac6duaqw |archive-date=19 August 2014}} See</ref> ចំពោះជំនឿឌ្រូសវិញ​ វាគឺជាសាសនាឯកទិទេពដែលផ្អែកលើការបង្រៀនទូន្មានរបស់តួរអង្គដូចជា [[ហាំសា អ៊ីប៊ីន-អាលី|ហាំសា អ៊ីប៊ីន-អាលី អ៊ីប៊ីន-អាម៉ាដ]] និង[[អាល់-ហាឃីម ប៊ី-អាមារ អាឡោះ]] និងទស្សនវិទូក្រិកដូចជា [[ផ្លាតូ]] និង[[អារីសស្ដូថូល]]។ ចំនួនអ្នកកាន់ជំនឿឌ្រូសនៅជុំវិញពិភពលោកមានប្រមាណមួយលាននាក់​ដោយ ៤០% ទៅ ៥០%​ កំពុងរស់នៅក្នុងប្រទេសស៊ីរី, ៣៥% ទៅ ៤០% កំពុងរស់នៅលីបង់ និងប្រមាណតិចជាង ១០% មានវត្តមានក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល។<ref>{{cite book|title=Middle East Patterns: Places, People, and Politics| first=Colbert|last=C. Held|year= 2008| isbn= 9780429962004| page =109|publisher=Routledge}}</ref> ក្រៅពីសាសនាធំៗខាងលើ អាស៊ីខាងលិចក៏មានវត្តមានសាសនាតូចៗជាច្រើនដែរដូចជា៖ [[ជំនឿបាហៃ]] [[យ៉ាសង់នី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]]<ref name="Fuccaro" >{{cite book |first1=Nelida |last1=Fuccaro |title=The Other Kurds: Yazidis in Colonial Iraq |date=1999 |publisher=I. B. Tauris |location=London & New York |isbn=1860641709 |page=9}}</ref> [[ហ្សូរូអាសទ្រីសសាសនា]] [[ម៉ង់ដាសាសនា]] និង[[សាបាក់សាសនា]]។ == មើលផងដែរ== * [[មជ្ឈិមបូព៌ា]] * [[បញ្ជីរាយតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោកនៅអាស៊ីខាងលិច]] * [[កីឡាអាស៊ីខាងលិច]] ==ឯកសារយោង== ===កំណត់សម្គាល់=== {{Reflist|group=ស}} ===អាគតដ្ឋាន=== {{reflist}} ===ប្រភព=== * {{Cite book|last=Laing-Marshall|first=Andrea|chapter=Assyrians|title=Encyclopedia of the World's Minorities|year=2005|volume=1|location=New York-London|publisher=Routledge|pages=149–150|isbn=978-1-135-19388-1|chapter-url=https://books.google.com/books?id=yXYKAgAAQBAJ&pg=PA149}} ==អានបន្ថែម== {{Sister project links|voy=Western Asia}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ីខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:តំបន់នៃទ្វីបអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភូមិសាស្ត្រអាស៊ីខាងលិច]] dtx5vfrv3kss0b1egq69kl5ieklz9io 0 8555 321778 317857 2025-06-09T07:03:31Z 96.9.79.29 321778 wikitext text/x-wiki {{Infobox Musician | Name = សុខ ពិសី | Img = Sok pisey.jpg | Img_capt = | Img_size = 180 | Landscape = yes | Background = solo_singer | Birth_name = សុខ ពិសី | Alias = | Blood = O | School_background = | Birth_day = 19 ធ្នូ 187 | Birth_place = ក្រុងតាខ្មៅ ខេត្តកណ្ដាល | Died = | Origin = {{KHM}} | Instrument = | Genre = ចម្រៀងសម័យ | Occupation = អ្នកចម្រៀង | Years_active = 2004 - បច្ចុប្បន្ន | Label = | Production = ផលិតកម្មសាន់ដេ | Associated_acts = | Influences = | Current_members = | Past_members = | Notable_instruments = }} កញ្ញា សុខ ពិសី ​កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៩០ នៅ​ក្រុង​តាខ្មៅ ខេត្ត​កណ្ដាល។ ​ម្ដាយ​ឈ្មោះ រស់ សុគន្ធារី។ ​មាន​បងប្អូន​បី​នាក់ (ប្រុស​២ ស្រី​១) ហើយ​នាង​ជា​កូន​ទី​ពីរ​។ ​សុខ ពិសី មាន​កម្ពស់​១៦៦​សង់ទីម៉ែត្រ និង​មាន​ទម្ងន់​ជា​មធ្យម៥០​គីឡូក្រាម។ សុខ ពិសី បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​បាក់ឌុប​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៨។[https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html]{{stub}} ==ប្រវត្តិការងារ និងស្នាដៃសិល្បៈ== សុខ ពិសី ​មានចំណូលចិត្តចម្រៀងតាំងតែពីកុមារ ហើយដោយសារ​តែ​ចង់​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​នៅ​វ័យ១៧​ឆ្នាំ យុវតី​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ចូល​ខ្លួន​មក​ហាត់ច្រៀងនៅ​ក្នុង​ក្លិប​សិល្បៈមួយ​កន្លែងក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថានាង​មាន​ទេពកោសល្យល្អលើវិស័យនេះ កញ្ញា ពិសី បានឈានជើងចូល​ផលិតកម្ម KH ដែលជាផលិតកម្មទី១របស់កញ្ញា​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៥។ លុះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧ តារាចម្រៀង​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​រួច​ជាស្រេច​នៅ KH ក៏​បាន​ប្តូរ​ទ្រនំ​ទៅ​កាន់​ផលិតកម្ម ​Nice Star ទាំង​មិនទាន់បានបញ្ចប់កុងត្រាជាមួយផលិតកម្ម KH។ សុខ ពិសី បន្សល់នូវបទពិរោះៗជាច្រើនបទ​ក្នុងផលិតកម្មដំបូងនេះ។ ដោយការព្យាយាម និងខំប្រឹងប្រែងលើវិស័យមួយនេះមិនរាថយនៅឆ្នាំ២០០៨ តារាចម្រៀង​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​របស់​ផលិតកម្ម​សាន់ដេ រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ​ហើយ​កំពុង​ក្រសោប​បាន​ភាព​ល្បីល្បាញ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផង​ដែរ។ ​ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ សុខ ពិសី បានបង្កើនទឹកដមសម្លេង​ និងធ្វើឲ្យតំលៃខ្លួនក្លាយជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់ផលិតកម្ម សានដេ។ កញ្ញា សុខ ពិសី ជាតារាចម្រៀងមួយដួង ដែរបានឈរជើងលើផលិតកម្ម​ សាន់ដេនេះមិនដែល​ងាករេម្ដងណាឡើយ បានបន្សល់បទចម្រៀងពិរោះៗជាច្រើនបទ ដូចជា «សុខសប្បាយទេសង្សារចាស់»​ «លះបង់» «ស្នេហាខ្ញុំមានអ្នកទីបី» ជាពិសេស «យប់នេះខ្ញុំសេដ» «ផ្លូវកម្ម» «ខ្វេះភ្នែកអូនទៅ!» ជាដើម។ និងមានច្រៀងឆ្លើយឆ្លងជាមួយ នាយ​ចើម លោក ខេមរៈ លោក ឆៃ វីរៈយុទ្ធ ជាច្រើនបទទៀត។ តាមការសង្គេត កញ្ញា​ សុខ ពីសី មិនមែនមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះតែក្នុងប្រទេសប៉ុណ្ណោះទេ យើងនៅចាំបានថាកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅកញ្ញា​ សុខ ពិសី បានទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុន។ ការទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុនជាង១០ថ្ងៃនោះ ជាការចេញទៅច្រៀងជូនសមាគមមួយនៅទីនោះ ដើម្បីប្រមូលយកថវិកាជូនមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ជា។ នេះបញ្ជាក់ថា​កញ្ញាមានការទាក់ទាញនៅក្រៅប្រទេស និងមានការនិយមគាំទ្រលើតារាចម្រៀងរូបនេះជាខ្លាំងមិនអាចខ្វះបានដែរ។ ហើយជាទឹកចិត្តដ៏មានតំលៃមួយដែលរួមចំណែកក្នុងការលើកំពស់វិស័យមនុស្សធម៌។ ភាពជាក់ស្តែងនិងមិនអាចខ្វះបានខាងលើនេះហើយ ដែលមាន​ក្រុមហ៊ុនផលិតផលលំដាប់ពិភពលោកនានា បានអញ្ជើញកញ្ញាជាតំណាងទូតសុច្ឆន្ទៈនៃផលិតផលរបស់គេ ដូចជាក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion ​។ល។ ==ជំនួញក្រៅពីសិល្បៈ និងប្រាក់ចំណូល== ចំពោះរឿងជំនួញក្រៅពីវិស័យសិល្បៈ កញ្ញា សុខ ពិសី មានអាជីវកម្មលក់ផលិតផល​តាម​អនឡាញ Gimmick Collagen ដែលមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងពី អ្នកនិយមផលិតផលនេះ និងទទួលបានការជាវយ៉ាងច្រើនពីអតិថិជន។ តាមការឲ្យដឹងវាជាផលិតផល​ដ៏ពេញនិយមរបស់តារានៅថៃ ហើយចំណែកនាងក៏ប្រើ​ផលិតផលនេះដែរ ទើបធ្វើឲ្យរូបកញ្ញាមានរូបសម្រស់ស្អាតគួរជាទីស្រឡាញ់ពីបុរសៗ។ ដោយភាពល្បីក្នុងវិស័យសិល្បៈក៏ដូចជាសម្រស់គ្មានផ្ទឹមរបស់កញ្ញា សុខ ពិសី ធ្វើឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៏ពីម្ចាស់ផលិតផលមួយចំនួន​។ ក្នុងនោះ កញ្ញា សុខ ពិសី ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion អញ្ជើញជាទូតសុច្ឆន្ទៈ ​នៃក្រុមហ៊ុនប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានតំលៃរាប់ម៉ឺនដុល្លារ។ ចំពោះការចេញសម្តែងក្នុងការប្រគំតន្ត្រីម្តង​ៗ មានពី៥០០ដុល្លារទៅ ១០០០ដុល្លារ​។ ចំណែកការចូលរួមច្រៀងជាកិតិ្តយសក្នុងពិធីមង្គលការ​មានពី៣០០០ដុល្លារ ទៅ ៤០០០ដុល្លារជាដើម។ ==ឯកសារយោង== {{Reflist}}(1)https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html [[Category:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] pozsmyq9ye3u8x2jxdg1ompgxpw4cl5 321780 321778 2025-06-09T07:06:06Z 96.9.79.29 321780 wikitext text/x-wiki {{Infobox Musician | Name = សុខ ពិសី | Img = Sok pisey.jpg | Img_capt = | Img_size = 180 | Landscape = yes | Background = solo_singer | Birth_name = សុខ ពិសី | Alias = | Blood = O | School_background = | Birth_day = 19 ធ្នូ 187 | Birth_place = ក្រុងតាខ្មៅ ខេត្តកណ្ដាល | Died = | Origin = {{KHM}} | Instrument = | Genre = ចម្រៀងសម័យ | Occupation = អ្នកចម្រៀង | Years_active = 2004 - បច្ចុប្បន្ន | Label = | Production = ផលិតកម្មសាន់ដេ | Associated_acts = | Influences = | Current_members = | Past_members = | Notable_instruments = }} កញ្ញា សុខ ពិសី ​កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៩០ នៅ​ក្រុង​តាខ្មៅ ខេត្ត​កណ្ដាល។ ​ម្ដាយ​ឈ្មោះ រស់ សុគន្ធារី។ ​មាន​បងប្អូន​បី​នាក់ (ប្រុស​២ ស្រី​១) ហើយ​នាង​ជា​កូន​ទី​ពីរ​។ ​សុខ ពិសី មាន​កម្ពស់​១៦៦​សង់ទីម៉ែត្រ និង​មាន​ទម្ងន់​ជា​មធ្យម៥០​គីឡូក្រាម។ សុខ ពិសី បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​បាក់ឌុប​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៨។[https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html]{{stub}} ==ប្រវត្តិការងារ និងស្នាដៃសិល្បៈ== សុខ ពិសី ​មានចំណូលចិត្តចម្រៀងតាំងតែពីកុមារ ហើយដោយសារ​តែ​ចង់​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​នៅ​វ័យ១៧​ឆ្នាំ យុវតី​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ចូល​ខ្លួន​មក​ហាត់ច្រៀងនៅ​ក្នុង​ក្លិប​សិល្បៈមួយ​កន្លែងក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថានាង​មាន​ទេពកោសល្យល្អលើវិស័យនេះ កញ្ញា ពិសី បានឈានជើងចូល​ផលិតកម្ម KH ដែលជាផលិតកម្មទី១របស់កញ្ញា​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៥។ លុះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧ តារាចម្រៀង​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​រួច​ជាស្រេច​នៅ KH ក៏​បាន​ប្តូរ​ទ្រនំ​ទៅ​កាន់​ផលិតកម្ម ​Nice Star ទាំង​មិនទាន់បានបញ្ចប់កុងត្រាជាមួយផលិតកម្ម KH។ សុខ ពិសី បន្សល់នូវបទពិរោះៗជាច្រើនបទ​ក្នុងផលិតកម្មដំបូងនេះ។ ដោយការព្យាយាម និងខំប្រឹងប្រែងលើវិស័យមួយនេះមិនរាថយនៅឆ្នាំ២០០៨ តារាចម្រៀង​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​របស់​ផលិតកម្ម​សាន់ដេ រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ​ហើយ​កំពុង​ក្រសោប​បាន​ភាព​ល្បីល្បាញ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផង​ដែរ។ ​ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ សុខ ពិសី បានបង្កើនទឹកដមសម្លេង​ និងធ្វើឲ្យតំលៃខ្លួនក្លាយជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់ផលិតកម្ម សានដេ។ កញ្ញា សុខ ពិសី ជាតារាចម្រៀងមួយដួង ដែរបានឈរជើងលើផលិតកម្ម​ សាន់ដេនេះមិនដែល​ងាករេម្ដងណាឡើយ បានបន្សល់បទចម្រៀងពិរោះៗជាច្រើនបទ ដូចជា «សុខសប្បាយទេសង្សារចាស់»​ «លះបង់» «ស្នេហាខ្ញុំមានអ្នកទីបី» ជាពិសេស «យប់នេះខ្ញុំសេដ» «ផ្លូវកម្ម» «ខ្វេះភ្នែកអូនទៅ!» ជាដើម។ និងមានច្រៀងឆ្លើយឆ្លងជាមួយ នាយ​ចើម លោក ខេមរៈ លោក ឆៃ វីរៈយុទ្ធ ជាច្រើនបទទៀត។ តាមការសង្គេត កញ្ញា​ សុខ ពីសី មិនមែនមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះតែក្នុងប្រទេសប៉ុណ្ណោះទេ យើងនៅចាំបានថាកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅកញ្ញា​ សុខ ពិសី បានទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុន។ ការទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុនជាង១០ថ្ងៃនោះ ជាការចេញទៅច្រៀងជូនសមាគមមួយនៅទីនោះ ដើម្បីប្រមូលយកថវិកាជូនមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ជា។ នេះបញ្ជាក់ថា​កញ្ញាមានការទាក់ទាញនៅក្រៅប្រទេស និងមានការនិយមគាំទ្រលើតារាចម្រៀងរូបនេះជាខ្លាំងមិនអាចខ្វះបានដែរ។ ហើយជាទឹកចិត្តដ៏មានតំលៃមួយដែលរួមចំណែកក្នុងការលើកំពស់វិស័យមនុស្សធម៌។ ភាពជាក់ស្តែងនិងមិនអាចខ្វះបានខាងលើនេះហើយ ដែលមាន​ក្រុមហ៊ុនផលិតផលលំដាប់ពិភពលោកនានា បានអញ្ជើញកញ្ញាជាតំណាងទូតសុច្ឆន្ទៈនៃផលិតផលរបស់គេ ដូចជាក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion ​។ល។ ==ជំនួញក្រៅពីសិល្បៈ និងប្រាក់ចំណូល== ចំពោះរឿងជំនួញក្រៅពីវិស័យសិល្បៈ កញ្ញា សុខ ពិសី មានអាជីវកម្មលក់ផលិតផល​តាម​អនឡាញ Gimmick Collagen ដែលមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងពី អ្នកនិយមផលិតផលនេះ និងទទួលបានការជាវយ៉ាងច្រើនពីអតិថិជន។ តាមការឲ្យដឹងវាជាផលិតផល​ដ៏ពេញនិយមរបស់តារានៅថៃ ហើយចំណែកនាងក៏ប្រើ​ផលិតផលនេះដែរ ទើបធ្វើឲ្យរូបកញ្ញាមានរូបសម្រស់ស្អាតគួរជាទីស្រឡាញ់ពីបុរសៗ។ ដោយភាពល្បីក្នុងវិស័យសិល្បៈក៏ដូចជាសម្រស់គ្មានផ្ទឹមរបស់កញ្ញា សុខ ពិសី ធ្វើឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៏ពីម្ចាស់ផលិតផលមួយចំនួន​។ ក្នុងនោះ កញ្ញា សុខ ពិសី ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion អញ្ជើញជាទូតសុច្ឆន្ទៈ ​នៃក្រុមហ៊ុនប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានតំលៃរាប់ម៉ឺនដុល្លារ។ ចំពោះការចេញសម្តែងក្នុងការប្រគំតន្ត្រីម្តង​ៗ មានពី៥០០ដុល្លារទៅ ១០០០ដុល្លារ​។ ចំណែកការចូលរួមច្រៀងជាកិតិ្តយសក្នុងពិធីមង្គលការ​មានពី៣០០ដុល្លារ ទៅ ៤០០ដុល្លារជាដើម។ ==ឯកសារយោង== {{Reflist}}(1)https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html [[Category:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] l86afx5vakflyzav3mj9qezc3upme9s 321803 321780 2025-06-09T07:39:30Z 96.9.79.29 321803 wikitext text/x-wiki {{Infobox Musician | Name = សុខ ពិសី | Img = Sok pisey.jpg | Img_capt = | Img_size = 180 | Landscape = yes | Background = solo_singer | Birth_name = សុខ ពិសី | Alias = | Blood = O | School_background = | Birth_day = 19 ធ្នូ 187 | Birth_place = ក្រុងតាខ្មៅ ខេត្តកណ្ដាល | Died = | Origin = {{KHM}} | Instrument = | Genre = ចម្រៀងសម័យ | Occupation = អ្នកចម្រៀង | Years_active = 2004 - បច្ចុប្បន្ន | Label = | Production = ផលិតកម្មសាន់ដេ | Associated_acts = | Influences = | Current_members = | Past_members = | Notable_instruments = }} កញ្ញា សុខ ពិសី ​កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៩០ នៅ​ក្រុង​តាខ្មៅ ខេត្ត​កណ្ដាល។ ​ម្ដាយ​ឈ្មោះ រស់ សុគន្ធារី។ ​មាន​បងប្អូន​បី​នាក់ (ប្រុស​២ ស្រី​១) ហើយ​នាង​ជា​កូន​ទី​ពីរ​។ ​សុខ ពិសី មាន​កម្ពស់​១៦៦​សង់ទីម៉ែត្រ និង​មាន​ទម្ងន់​ជា​មធ្យម៥០​គីឡូក្រាម។ សុខ ពិសី បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​បាក់ឌុប​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៨។[https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html] ជីវិតស្នេហារបស់កញ្ញា សុខ ពិសី ទទួលបានជោគជ័យ ដោយមានលោក រដ្ឋា អង្គចក្រា ជាសង្សារក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន។{{stub}} ==ប្រវត្តិការងារ និងស្នាដៃសិល្បៈ== សុខ ពិសី ​មានចំណូលចិត្តចម្រៀងតាំងតែពីកុមារ ហើយដោយសារ​តែ​ចង់​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​នៅ​វ័យ១៧​ឆ្នាំ យុវតី​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ចូល​ខ្លួន​មក​ហាត់ច្រៀងនៅ​ក្នុង​ក្លិប​សិល្បៈមួយ​កន្លែងក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថានាង​មាន​ទេពកោសល្យល្អលើវិស័យនេះ កញ្ញា ពិសី បានឈានជើងចូល​ផលិតកម្ម KH ដែលជាផលិតកម្មទី១របស់កញ្ញា​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៥។ លុះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧ តារាចម្រៀង​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​រួច​ជាស្រេច​នៅ KH ក៏​បាន​ប្តូរ​ទ្រនំ​ទៅ​កាន់​ផលិតកម្ម ​Nice Star ទាំង​មិនទាន់បានបញ្ចប់កុងត្រាជាមួយផលិតកម្ម KH។ សុខ ពិសី បន្សល់នូវបទពិរោះៗជាច្រើនបទ​ក្នុងផលិតកម្មដំបូងនេះ។ ដោយការព្យាយាម និងខំប្រឹងប្រែងលើវិស័យមួយនេះមិនរាថយនៅឆ្នាំ២០០៨ តារាចម្រៀង​ សុខ ពិសី ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​តារាចម្រៀង​របស់​ផលិតកម្ម​សាន់ដេ រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ​ហើយ​កំពុង​ក្រសោប​បាន​ភាព​ល្បីល្បាញ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផង​ដែរ។ ​ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ សុខ ពិសី បានបង្កើនទឹកដមសម្លេង​ និងធ្វើឲ្យតំលៃខ្លួនក្លាយជាគ្រាប់ពេជ្ររបស់ផលិតកម្ម សានដេ។ កញ្ញា សុខ ពិសី ជាតារាចម្រៀងមួយដួង ដែរបានឈរជើងលើផលិតកម្ម​ សាន់ដេនេះមិនដែល​ងាករេម្ដងណាឡើយ បានបន្សល់បទចម្រៀងពិរោះៗជាច្រើនបទ ដូចជា «សុខសប្បាយទេសង្សារចាស់»​ «លះបង់» «ស្នេហាខ្ញុំមានអ្នកទីបី» ជាពិសេស «យប់នេះខ្ញុំសេដ» «ផ្លូវកម្ម» «ខ្វេះភ្នែកអូនទៅ!» ជាដើម។ និងមានច្រៀងឆ្លើយឆ្លងជាមួយ នាយ​ចើម លោក ខេមរៈ លោក ឆៃ វីរៈយុទ្ធ ជាច្រើនបទទៀត។ តាមការសង្គេត កញ្ញា​ សុខ ពីសី មិនមែនមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះតែក្នុងប្រទេសប៉ុណ្ណោះទេ យើងនៅចាំបានថាកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅកញ្ញា​ សុខ ពិសី បានទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុន។ ការទៅកាន់ប្រទេសជប៉ុនជាង១០ថ្ងៃនោះ ជាការចេញទៅច្រៀងជូនសមាគមមួយនៅទីនោះ ដើម្បីប្រមូលយកថវិកាជូនមន្ទីរពេទ្យគន្ធបុប្ជា។ នេះបញ្ជាក់ថា​កញ្ញាមានការទាក់ទាញនៅក្រៅប្រទេស និងមានការនិយមគាំទ្រលើតារាចម្រៀងរូបនេះជាខ្លាំងមិនអាចខ្វះបានដែរ។ ហើយជាទឹកចិត្តដ៏មានតំលៃមួយដែលរួមចំណែកក្នុងការលើកំពស់វិស័យមនុស្សធម៌។ ភាពជាក់ស្តែងនិងមិនអាចខ្វះបានខាងលើនេះហើយ ដែលមាន​ក្រុមហ៊ុនផលិតផលលំដាប់ពិភពលោកនានា បានអញ្ជើញកញ្ញាជាតំណាងទូតសុច្ឆន្ទៈនៃផលិតផលរបស់គេ ដូចជាក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion ​។ល។ ==ជំនួញក្រៅពីសិល្បៈ និងប្រាក់ចំណូល== ចំពោះរឿងជំនួញក្រៅពីវិស័យសិល្បៈ កញ្ញា សុខ ពិសី មានអាជីវកម្មលក់ផលិតផល​តាម​អនឡាញ Gimmick Collagen ដែលមានការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងពី អ្នកនិយមផលិតផលនេះ និងទទួលបានការជាវយ៉ាងច្រើនពីអតិថិជន។ តាមការឲ្យដឹងវាជាផលិតផល​ដ៏ពេញនិយមរបស់តារានៅថៃ ហើយចំណែកនាងក៏ប្រើ​ផលិតផលនេះដែរ ទើបធ្វើឲ្យរូបកញ្ញាមានរូបសម្រស់ស្អាតគួរជាទីស្រឡាញ់ពីបុរសៗ។ ដោយភាពល្បីក្នុងវិស័យសិល្បៈក៏ដូចជាសម្រស់គ្មានផ្ទឹមរបស់កញ្ញា សុខ ពិសី ធ្វើឲ្យមានការចាប់អារម្មណ៏ពីម្ចាស់ផលិតផលមួយចំនួន​។ ក្នុងនោះ កញ្ញា សុខ ពិសី ត្រូវបានក្រុមហ៊ុនទូរស័ព្ទ Vivo, Lux, Fairly lovely, Kongfulong, Zorus Cambodia, Hanna body lotion អញ្ជើញជាទូតសុច្ឆន្ទៈ ​នៃក្រុមហ៊ុនប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានតំលៃរាប់ម៉ឺនដុល្លារ។ ចំពោះការចេញសម្តែងក្នុងការប្រគំតន្ត្រីម្តង​ៗ មានពី៥០០ដុល្លារទៅ ១០០០ដុល្លារ​។ ចំណែកការចូលរួមច្រៀងជាកិតិ្តយសក្នុងពិធីមង្គលការ​មានពី៣០០ដុល្លារ ទៅ ៤០០ដុល្លារជាដើម។ ==ឯកសារយោង== {{Reflist}}(1)https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/freshnewsplus/166639-2020-07-29-12-06-20.html [[Category:អ្នកចម្រៀងខ្មែរ]] hldbsew3x45gg2wpzijnuh4vj93mbc9 0 10503 321757 285789 2025-06-08T20:18:54Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321757 wikitext text/x-wiki <!-- {{Redirect|UNDP|the South Korean political party|United New Democratic Party|the Cameroon group|National Union for Democracy and Progress (Cameroon)}} --> {{Use dmy dates|date=October 2012}} {{Infobox UN | name = United Nations Development Programme | image = Emblem of the United Nations.svg | image size = 100px | caption = | type = Programme | acronyms = UNDP | headquarters = [[New York City]], [[USA]] | head = [[Helen Clark]] | status = Active | established = 1965 | website = [http://www.undp.org www.undp.org] | parent = [[ECOSOC]]<ref>{{Cite document |url = http://www.unausa.org/atf/cf/%7b49C555AC-20C8-4B43-8483-A2D4C1808E4E%7d/2007+UNA-USA+MUN+UNDP+%5bMegacities+and+the+Environment,+Foreign+Direct+Investment%5d.pdf |title = Background Guide;: Executive board of the United Nations Development Programme (UNDP) |publisher = UN-USA |accessdate = 13 December 2007 |postscript = <!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. --> |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070614085742/http://www.unausa.org/atf/cf/%7b49C555AC-20C8-4B43-8483-A2D4C1808E4E%7d/2007+UNA-USA+MUN+UNDP+%5bMegacities+and+the+Environment,+Foreign+Direct+Investment%5d.pdf |archivedate = 14 មិថុនា 2007 |dead-url = yes }} (from internet archive)</ref> | commons = United Nations | footnotes = }} កម្មវិធី​អភិវឌ្ឍន៍​សហប្រជាជាតិ​([[ភាសាអង់គ្លេស]]: United Nations Development Programme) ​មាន​ឈ្មោះហៅ​កាត់​ថា '''យូអឹនឌីភី'''(UNDP) គឺ​ជា​ទីភ្នាក់​ងារ​បណ្តាញ​អភិវឌ្ឍន៍​សកល​លោក​របស់​[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ អង្គការ​នេះ​មាន​បុគ្គលិក ៧.០០០នាក់​ធ្វើ​ការ​​នៅ​ក្នុង​​ប្រ​ទេស​​ចំនួន ១៨៥ ហើយ​មាន​ការិយាល័យ​ធំ​នៅ​ក្នុង​ទី[[ក្រុង​ញូវយ៉ក]] ។ '''យូអឹនឌីភី''' ជួយ​ជំរុញ​ការ​អភិវឌ្ឍ​ដោយ​ភ្ជាប់​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ប្រទេស​និង​ប្រ​ទេស ដើម្បី​ចែក​រំលែក​ចំណេះ​ដឹង បទ​ពិសោធ និង​ធនធាន​ដែល​ជា​សេចក្តី​ត្រូវ​ការ​សម្រាប់​ជួយ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ក្នុង​ការ​កសាង​ជីវិត​ឱ្យ​ប្រសើរឡើង ។ អង្គការយូអឹនឌីភី ផ្តោត​ការ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់ ជាពិសេស​លើ​ការ​វិវត្ត​ជា​សកល​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​គោលដៅ​អភិវឌ្ឍន៍​សហស្សវត្សរ៍ ដែល​ត្រូវ​បាន​កំណត់​ដោយ​[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]ក្នុង​ឆ្នាំ ២០០០។ អង្គការ​យូអឹនឌីភី នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​វត្តមាន​តំណាង​ឱ្យ​យូអឹនឌីភី ទូ​ទាំង [[ពិភពលោក]] ។ អង្គការ​យូអឹនឌីភី នៅ​ក្នុង​ប្រ​ទេស​កម្ពុជា​មាន​​គោល​​បំណង​ជួយ​ប្រជាជន​កម្ពុជា ស្វែង​រក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ហា​នៃ​ការ​អភិវឌ្ឍ​នានា​ដោយ​ខ្លួន​គេ​ផ្ទាល់ ។ អង្គការ​​យូអឹនឌីភី នៅ​កម្ពុជា​ផ្តោត​ការ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ជា​សំខាន់​លើ​ការ​សម្រេច​បាន​ជា​ទូទៅ​នៃ​គោលដៅ​អភិវឌ្ឍន៍​សហស្សវត្សរ៍​កម្ពុជា គាំទ្រ​កម្មវិធី​ជាតិ​ផ្សេងៗ​ដែល​មាន​គោល​បំណង​កាត់​បន្ថយ​​ភាព​​ក្រីក្រ លើក​ស្ទួយ​អភិបាល​កិច្ច​បែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ធានា​និរន្តរភាព​បរិស្ថាន គាំ​ទ្រ​ការ​សម្អាត​មីន ជម្រុញ​សមភាព​យេនឌ័រ និង​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​មេរោគ​អេដស៍​និង​​ជម្ងឺ​អេដស៍ ។ ដើម្បី​ធ្វើ​ឱ្យ​ទស្សនៈ​វិស័យ​នេះ​ក្លាយ​ជា​ការ​ពិត អង្គការ​​យូអឹនឌីភី​នៅ​កម្ពុជា សហការ​ជាមួយ​ទីភ្នាក់ងារ​​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ដទៃ​ទៀត ជួយ​គាំ​ទ្រ​ការ​អភិវឌ្ឍ​ជា​អាទិភាព​ប្រទេស​កម្ពុជា ។ ការ​គាំទ្រ​នេះ​មាន​ថវិការ​សរុប ៤០០លាន​ដុល្លារពី​ឆ្នាំ ២០០៦ ដល់​ឆ្នាំ ២០១០ ។ ​ជា​ទីភ្នាក់​ងារ​មួយ​ដែល​ធ្វើ​ការ​នៅ​​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នេះ អង្គការ ​​យូអឹនឌីភី ខ្លួន​ឯង​​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​កម្មវិធី​ផ្សេងៗ​ដែល​មាន​ទឹក​ប្រាក់​ជាង ២៤លាន​​ដុល្លារ​កាល​ពី​ឆ្នាំ ២០០៥ ។ ភាគ​ច្រើន​នៃ​ថវិការ​ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​ផ្តល់​ឱ្យ​តាម​រយៈ​អង្គការ​​ យូអឹនឌីភី នៅ​កម្ពុជា ដោយ​អ្នក​ផ្តល់​ជំនួយ​នានា​ពី​ប្រ​ទេស​អភិវឌ្ឍន៍ និង​ពី​ជំនួយ​ទុក​ចិត្ត​សកល ។ អង្គការ​យូអឹនឌីភី នៅកម្ពុជា ធ្វើ​ការ​ជា​ចម្បង​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបា​ល​​កម្ពុជា ។ ទោះជា​យ៉ាង​នេះ​ក្តី ក៏​អង្គការ​យូអឹនឌីភី នៅ​កម្ពុជា ​ចូល​រួម​​ផង​​ដែរ​ជាមួយ​អង្គការ​​មិន​មែន​រដ្ឋាភិបាល​ក្នុង​ស្រុក និង​អន្តរជាតិ​នានា អង្គការ​សង្គម​ស៊ីវិល និង​ផ្នែក​ឯកជន ។ == ប្រវត្តិUNDP == អង្គការ​​យូអឹនឌីភី ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ១៩៦៥ ដោយបញ្ចូលកម្មវិធីជំនួយខាងផ្នែកបច្ចេកទេសនិងជំនួយថវិកាពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ អង្គការទាំងពីរនេះ ត្រូវបានបញ្ចូលអោយទៅជាអង្គការ​​យូអឹនឌីភីតែមួយនៅឆ្នាំ ១៩៧១។ == គេហទំព័រ == * កម្មវិធី​អភិវឌ្ឍន៍​សហប្រជាជាតិ​ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា http://www.un.org.kh/undp/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090625141203/http://www.un.org.kh/undp/ |date=25 មិថុនា 2009 }} * កម្មវិធី​អភិវឌ្ឍន៍​សហប្រជាជាតិ​ http://www.undp.org/ == ឯក​អគ្គរដ្ឋទូត​សុច្ឆន្ទៈ == UNDP, along with other UN agencies, has long enlisted the voluntary services and support of prominent individuals as Goodwill Ambassadors or Youth Emissaries to highlight and promote key policies. According to UNDP’s website: “Their fame helps amplify the urgent and universal message of human development and international cooperation, helping to accelerate achievement of the [[Millennium Development Goals]].” Goodwill Embassy <!-- Looks like this website may have been hacked/hijacked, 7 March 2013 [http://www.goodwillembassy.org] --> has a complete list of UNDP Goodwill Ambassadors as well as Goodwill Ambassadors of other UN Organisations. === ឯក​អគ្គរដ្ឋទូត​សាកល === * [[Antonio Banderas]]<ref>{{cite news |title=Antonio Banderas appointed as UNDP Goodwill Ambassador |curly=y |url=http://content.undp.org/go/newsroom/2010/march/antonio-banderas-nombrado-embajador-de-buena-voluntad-del-pnud--.en |publisher=UNDP |date=17 March 2010 |accessdate=3 August 2010 |archive-date=5 កញ្ញា 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100905140753/http://content.undp.org/go/newsroom/2010/march/antonio-banderas-nombrado-embajador-de-buena-voluntad-del-pnud--.en |url-status=dead }}</ref> * [[Haakon, Crown Prince of Norway|Crown Prince Haakon Magnus of Norway]]<ref>{{cite news |title=His Royal Highness Crown Prince Haakon |curly=y |url=http://www.kongehuset.no/c28640/artikkel/vis.html?tid=28766 |publisher=[[Monarchy of Norway|Royal House of Norway]] |date=9 April 2008 |accessdate=16 November 2008 }}</ref> * [[Nadine Gordimer]] * [[Misako Konno]] * [[Ronaldo]] * [[Zinedine Zidane]] * [[Maria Sharapova]] * [[Aisam-ul-Haq Qureshi]] in November 2010 === ឯក​អគ្គរដ្ឋទូត​សុច្ឆន្ទៈ​ក្នុង​តំបន់ === * [[Arta Dobroshi]]<ref>{{Cite web |url=http://www.ks.undp.org/?cid=2,26,625 |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=9 មីនា 2013 |archivedate=24 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110724021140/http://www.ks.undp.org/?cid=2,26,625 |url-status=dead }}</ref> * [[Muna Wassef]] * [[Hussein Fahmy]] * [[Adel Emam]] * [[Khaled Abol Naga]] * [[Didier Drogba]] === ឯក​អគ្គរដ្ឋទូត​កិត្តិយស​ការ​អភិវឌ្ឍ​ធនធាន​មនុស្ស === * [[Princess Basma bint Talal]] of Jordan === ទីប្រឹក្សា​កិត្តិយស​លើ​ផ្នែក​កីឡា និង​ការ​អភិវឌ្ឍ === * [[Syndiely Wade]] === តំណាង​យុវជន === * [[Dikembe Mutombo]] * [[Baaba Maal]] * [[Maria de Lurdes Mutola]] == មើល​ផង​ដែរ == {{div col|colwidth=30em}} * [[Muhammad Yunus]] * [[Development assistance]] * [[Economic development]] * [[ECOSOC]] * [[International development]] * [[List of UNDP country codes]] * [[U.S. Committee for the United Nations Development Program]] * [[United Nations Millennium Campaign]] * [[Equator Prize]] * [[United Nations Development Group]] {{div col end}} ==ឯកសារ​យោង== {{Reflist|2}} == តំណ​ខាង​ក្រៅ == {{Commons category|United Nations Development Programme}} * [http://www.undp.org/ Official UNDP web site] * [http://www.undp-usa.org/ U.S. Committee for the UNDP web site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090212205043/http://www.undp-usa.org/ |date=12 កុម្ភៈ 2009 }} * [http://www.jposc.org/documents/UNDP%20for%20Beginners/UNDP_for_Beginners_en.pdf UNDP for Beginners] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151020144202/http://www.jposc.org/documents/UNDP%20for%20Beginners/UNDP_for_Beginners_en.pdf |date=20 តុលា 2015 }}: a short, comprehensive introduction to the UNDP; an updated, fourth edition from June 2011 is now available online. Also available in French and Spanish. * [http://www.unrol.org/article.aspx?article_id=13 United Nations Rule of Law: United Nations Development Programme] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120207031527/http://www.unrol.org/article.aspx?article_id=13 |date=7 កុម្ភៈ 2012 }}, on the [[rule of law]] work conducted by the United Nations Development Programme. * [http://www.goodwillembassy.org Goodwill Embassy] * [http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/m_progre.htm Declaration on Social Progress and Development] * [http://www.palgrave.com/products/Catalogue.aspx?is=0230500587 Palgrave Macmillan, official publisher of the Human Development Report 2006] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070521232238/http://www.palgrave.com/products/Catalogue.aspx?is=0230500587 |date=21 ឧសភា 2007 }} * [http://globalis.gvu.unu.edu/ Interactive maps] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110423062703/http://globalis.gvu.unu.edu/ |date=23 មេសា 2011 }} * [http://europeandcis.undp.org/UNDP Europe and CIS]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://twitter.com/UNDP_RBEC/ Twitter Europe and CIS] * [http://logos.undp.org/ Knowledge Pilot Platform for Latin America and the Caribbean] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081014190350/http://logos.undp.org/ |date=14 តុលា 2008 }} * [http://www.ipc-undp.org/photo Humanizing Development Global Photography Campaign] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120205155247/http://www.ipc-undp.org/photo |date=5 កុម្ភៈ 2012 }} * [http://www.ipc-undp.org UNDP International Policy Centre for Inclusive Growth] {{United Nations}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អសប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:UN]] n3s1jzjss02whvaeiwivimhc2tyh4rj 0 11506 321762 321739 2025-06-09T02:15:50Z 136.228.128.139 321762 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = ណាប៉ូលេអុង | image = Jacques-Louis David - The Emperor Napoleon in His Study at the Tuileries - Google Art Project.jpg | alt = | caption = | succession = [[អធិរាជនៃបារាំង]] | moretext = | reign = ១៨ ឧសាភា ១៨០៤ – ៦ មេសា ១៨១៤ | reign-type = រជ្ជកាលដំបូង | coronation = ២ ធ្នូ ១៨០៤<br />[[ព្រះវិហារនូត្រេ-ដាម]] | successor = [[ល្វីទី១៨]] (ជាព្រះមហាក្សត្របារាំង) | reign-type1 = [[មួយរយថ្ងៃ|រជ្ជកាលទីពីរ]] | reign1 = ២០ មីនា ១៨១៥ – ២២ មិថុនា ១៨១៥ | successor1 = [[w:Napoleon II|ណាប៉ូលេអុងទី២]] (វិវាទ) | succession2 = [[ព្រះមហាក្សត្រអ៊ីតាលី]] | reign2 = ១៧ មីនា ១៨០៥ – ១១ មេសា ១៨១៤ | coronation2 = ២៦ ឧសភា ១៨០៥<br />[[ព្រះវិហារមីឡាន]] | successor2 = [[វិចទ័រ អេម៉ានុយអែលទី២]] | succession3 = [[កុងស៊ុលបារាំង|កុងស៊ុលទីមួយនៃបារាំង]] | reign3 = ១២ ធ្នូ ១៧៩៩ – {{nowrap|១៨ ឧសភា ១៨០៤}} | regent3 = [[ហ្សង់-ហ្សាក-រ៉េជីស ដឺ កំបេសេរ៉េ]]<!-- កុងស៊ុលទីពីរ --><br />[[ឆាល-ហ្វ្រង់ស្វ័រ ឡឺប្រន]]<!-- កុងស៊ុលទីបី --> | reg-type3 = សហកុងស៊ុល | reign-type3 = ក្នុងការិយាល័យ | succession4 = [[កុងស៊ុលបារាំង|កុងស៊ុលបណ្ដោះអាសន្ននៃបារាំង]] | reign4 = ១០ វិច្ឆិកា ១៧៩៩ – {{nowrap|១២ ធ្នូ ១៧៩៩៩}} | regent4 = [[អេម៉ានុយអែល ចូសែហ្វ ស៊ីយ៉េស]]<!-- កុងស៊ុលទីពីរ --><br />[[រ៉ូជឺរ ឌូកុស]]<!-- កុងស៊ុលទីបី --> | reg-type4 = សហកុងស៊ុល | reign-type4 = ក្នុងការិយាល័យ | succession5 = ប្រធានាធិបតីនៃ[[សាធារណរដ្ឋអ៊ីតាលី (ណាប៉ូលេអុង)|សាធារណរដ្ឋអ៊ីតាលី]] | reign5 = ២៦ មករា ១៨០២ – {{nowrap|១៧ មីនា ១៨០៥}} | regent5 = [[ហ្វ្រានសេស្កូ មែលហ្ស៊ី ដេរីល]] | reg-type5 = {{nowrap|អនុប្រធានាធិបតី}} | reign-type5 = ក្នុងការិយាល័យ | succession6 = [[អាណាព្យាបាលនៃសហព័ន្ធរ៉ាំង]] | reign6 = ១២ កក្កដា ១៨០៦ – {{nowrap|៤ វិច្ឆិកា ១៨១៣}} | regent6 = [[កាល វ៉ន ដាល់ប៊ឺក]], [[អ៊ូជេន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] | reg-type6 = ប្រាំង-ព្រីម៉ាត | reign-type6 = ក្នុងការិយាល័យ | birth_name = ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍<br/>(Napoleone Buonaparte)<ref>{{Cite web|url=https://art.rmngp.fr/fr/library/artworks/fac-simile-de-l-acte-de-bapteme-de-napoleon-redige-en-italien_carton|title=&#124; Fac-similé de l'acte de baptême de Napoléon, rédigé en italien. &#124; Images d'Art}}</ref> | birth_date = ១៥ សីហា ១៧៦៩ | birth_place = [[អាចាស៊ីយ៉ូ]], [[កុសស៊ីកា]], [[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង]] | death_date = ៥ ឧសភា ១៨២១ (ជន្មាយុ ៥១) | death_place = [[ឡងវូដ (សង់ហេឡេណា)|ឡងវូដ]], [[សហរាជាណាចក្រនៃក្រុងប្រឺតាញ និងអៀរឡង់|ចក្រភពអង់គ្លេស]] | burial_date = ១៥ ធ្នូ ១៨៤០ | burial_place = [[លេសអង់វ៉ាលីដ]], [[ប៉ារីស]], [[រាជាធិបតេយ្យកក្កដា|បារាំង]] | spouse = [[ចូសេហ្វីន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] (រ.ក. ៩ មីនា ១៧៩៦, ល. ១០ មករា ១៨១០)<br />[[ម៉ារីល្វីនៃអូទ្រីស]] (អ.ភិ. ១១ មីនា ១៨១០) | regnal name = ណាប៉ូលេអុងទី១ (Napoleon I) | issue = {{unbulleted list|[[ណាប៉ូលេអុងទី២]]|[[ឆាល លីយ៉ុង]]|[[អាឡិចសង់ដ្រេ កូឡូនណា-វ៉ាឡេហ្វស្គី]]|[[អេមីលី ពែលឡាប្រា]]}} | issue-type = ព្រះរាជឱរស-ធីតា | full name = ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍ (Napoléon Bonaparte) | house = [[រាជវង្សបូណាប៉ារត៍|បូណាប៉ារត៍]] | father = [[ការឡូ បូណាប៉ារត៍]] | mother = [[លេទីស៊ីយ៉ា រ៉ាម៉ូលីណូ]] | religion = [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|កាតូលិក]] | signature = [[File:Firma Napoleón Bonaparte.svg|180px]] }} '''ណាប៉ូលេអុង''' (នាមពេញ '''ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍''', ១៥ សីហា ១៧៦៩ – ៥ ឧសភា ១៨២១) និងមានព្រះរាជនាមថា '''ណាប៉ូលេអុងទី១''' គឺជាមេដឹកនាំនយោបាយ និងយោធាបារាំងម្នាក់ ដែល​លេចឈ្មោះឡើងនៅ​​អំឡុង​[[w:French Revolution|បដិវត្តន៍​បារាំង]] និង​បាន​ដឹកនាំ​យុទ្ធនាការ​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន​ក្នុង​អំឡុង[[w:French Revolution War|​សង្គ្រាម​បដិវត្តន៍]]។ គាត់បានក្លាយជាមេដឹកនាំនៃ[[w:First French Republic|សាធារណរដ្ឋបារាំង]]ដោយកាន់តំណែងជាកុងស៊ុលទីមួយពីឆ្នាំ១៧៩៩ ដល់ឆ្នាំ១៨០៤ ហើយក្រោយមកបានឡើងកាន់អំណាចជា[[អធិរាជនៃបារាំង]]ពីឆ្នាំ១៨០៤ ដល់ឆ្នាំ១៨១៤ និងម្តងទៀតក្នុងឆ្នាំ១៨១៥។ កេរដំណែលនយោបាយ និងវប្បធម៌របស់ណាប៉ូលេអុងបានបន្សល់ទុករហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ហើយបច្ចុប្បន្នគាត់មានឈ្មោះជាមេដឹកនាំដ៏ល្បីល្បាញ និងចម្រូងចម្រាសមួយរូបនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោក។<ref name="Roberts, Andrew 2014">{{Harvnb|Roberts|2014|loc=Introduction}}</ref><ref>{{cite book|editor=Charles Messenger |title=Reader's Guide to Military History|url=https://books.google.com/books?id=VT7fAQAAQBAJ&pg=PA391|year=2001|publisher=Routledge|pages=391–427|isbn=978-1-135-95970-8}}</ref> ណាប៉ូលេអុងបានចាប់កំណើតក្នុងគ្រួសារអភិជនអ៊ីតាលីតូចមួយនៅលើកោះ[[w:corcisa|កុសស៊ីកា]] ដែលកាលនោះបារាំងទើបតែបានកាត់ដែនកោះមួយនោះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនថ្មីៗ។ គាត់បានគាំទ្រ[[បដិវត្តន៍បារាំង]]ក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩ ហើយខណៈពេលដែលកំពុងបម្រើការក្នុងជួរកងទ័ពបារាំង ណាប៉ូលេអុងបានព្យាយាមផ្សព្វផ្សាយឧត្តមគតិពីបារាំងទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋនៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួន។ ឋានៈកងទ័ពរបស់គាត់បានកើនឡើងយ៉ាងរហ័សក្រោយពីគាត់បានជួយអាជ្ញាធរបដិវត្តន៍យកឈ្នះលើក្រុមបះបោរនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៥។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ណាប៉ូលេអុងបានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការយោធាប្រឆាំងនឹង[[ចក្រភពអូទ្រីស|អូទ្រីស]] និងអ៊ីតាលី ដោយបានទទួលជ័យជម្នះក្នុងគ្រប់សមរភូមិ ហើយក៏បានក្លាយជាវីរបុរសជាតិនៃបារាំង។ ក្នុងឆ្នាំ១៧៩៨ គាត់បានដឹកនាំ[[បេសកកម្មយោធាបារាំងនៅអេហ្ស៊ីប និងស៊ីរី|បេសកកម្មយោធាមួយទៅកាន់ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ដែលនេះជាប្រភពនៃការប្រឡូកចូលវិស័យនយោបាយរបស់ណាប៉ូលេអុង។ ទីបំផុត ណាប៉ូលេអុងបានដឹកនាំ[[រដ្ឋប្រហារ ១៨ ប៊្រូមែរ|រដ្ឋប្រហារនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៧៩៩]] ហើយបានក្លាយជា[[កុងស៊ុលបារាំង|កុងស៊ុលទីមួយ]]នៃសាធារណរដ្ឋ។ == ជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍ និង ភាពព្រឺព្រួចនៅក្នុងសង្រ្គាម == [[ឯកសារ:Portrait of Josephine de Beauharnais-Gerard.jpg|right|thumb|200px|ភរិយារបស់ណាប៉ូលេអុង: នាងចូសេហ្វីន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] ក្នុងឆ្នាំ១៧៩៦ ណាប៉ូលេអុងមានអាយុ២៦ឆ្នាំ បានរៀបការជាមួយស្រ្តីត្រកូលអភិជនដ៍ស្រស់ស្អាតម្នាក់ [[នាងហ្សូសេហ្វីន ដឺ បូណាណេ]] ដែលជាស្រ្តីមេម៉ាយចាស់ជាងគាត់៦ឆ្នាំហើយថែមទាំងមានកូនស្រីម្នាក់អាយុ ១២ ឆ្នាំ និងកូនប្រុសម្នាក់អាយុ ១៤ ឆ្នាំ ស្រាប់ទៅហើយ។ ពីរថ្ងៃបន្ទាប់ពីពិធីមង្គលការគាត់បានចេញទៅសមរភូមិដោយត្រូវបាន គេតែងតាំងជាមេបញ្ជាការកងទព័នៅតាមព្រំដែន[[ប្រទេសអ៊ីតាលី]] ដោយយល់ឃើញថាកងទព័របស់គាត់មានអាវុធ្ធមិនសូវទំនើបហ្វឹកហាត់មិនបានល្អ និងមានស្បៀងមិនគ្រប់គ្រាន់ គាត់បានសន្យាចំ- ពោះពួកគេទាំងនោះថា នឹងផ្ដល់រង្វន់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធប់ បើសិនជាពួកគេទទួលបានជយ័ជំនេះនៅក្នុងការប្រយុទ្ធ ។ដូចដែលគាត់ បានពោលថា" ក្នុងនាមជាទាហាននាក់មានសំលៀកបំពាក់ និង ស្បៀងអាហារបរិភោគគ្រប់់គ្រាន់ ។ ខេត្តមានៗ និងទីក្រុងធំនិងស្ថិត ក្នុងអំនាចរបស់អ្នក ហើយនៅទីនោះអ្នកនឹងទទួលបានកិត្តិយស ភាពរុងរឿងនិងទ្រព្យសម្បត្តិ....។ តើអ្នកចង់បានដែររឺទេ? " កងទព័របស់គាតនៅ[[អ៊ីតាលី]] បានដណ្ដើមបានជយ័ជំនេះមួយហើយមួយទៀត ។ ក្រោយមកដោយប្រឆាំងនិងបទបញ្ជាចេញពីទីក្រុង [[ប៉ារីស]] ណាប៉ូលេអុងវាយបកប្រឆាំងផ្ទាល់និងសត្រូវដ៍ខ្លាំងបំផុតរបស់[[បារាំងគឺ]] [[ប្រទេសអូទ្រីស]] ។ នៅក្នុងដំណើររុលទៅមុខលឿនដូច ផ្លេកបន្ទោរ គាត់បានឆ្លងកាត់ជួរ[[ភ្នំអាល់ (Alps)]] ហើយរុលចូលក្នុង[[ទីក្រុងវីយ៉ែន]] របស់[[អូទ្រីស]]ចំងាយ៩៦គីឡូម៉ែត្រ ។ ពួកអូទ្រីសដែល ប្រឈមមុខនិងការពិត ដែលស្ទើតែបរាជយ័ក្នុងសមរភូមិ បានស្នើសុំអោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ ។ នៅក្នុង សន្ធិសញ្ញា Campo Formio ដែលតែងតាំងឡើងដោយណាប៉ូលេអុង ពួកគេបានយល់ព្រមប្រគល់ទឹកដី[[ប៉ែលហ្ស៊ីក]] [[រ៉ាញលែនដ៍]]និងកោះមួយចំនួននៅឯ ឆ្នេរ[[សមុទ្រក្រិច]] អោយមកស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់[[បារាំង]] ។ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្តិ និងលុយដែលរឹបអូសបានមក ពីសង្រ្គាមទៅកាន់ទីក្រុងប៉ារីស។ ទន្ទឹមនិងពេលនោះគាត់ក៍បានបង្កើតរដ្ផាភិបាល[[អ៊ីតាលី]]ខាងជើងដោយអនុវត្តិគំនិតសេរីភាព[[បដិវត្តន៍បារាំង]] ។ តែអំឡុងពេលមួយរាត្រី សោះគាត់មានឈ្មោះបោះសំលេងពេញ[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]] និងសូម្បីតែនៅអាមេរិកក៍ល្បីឈ្មោះ ណាប៉ូលេអុងដែរ ។ មានតែ[[ប្រទេសអង់]]គ្លេស ប៉ុណ្ណោះដែលនៅតែប្រឆាំងជំទាស់និងអំនាច[[បារាំង]]នៅទ្វីបនេះ ។ ដំបូងណាប៉ូលេអុងគិតចង់ឈ្លានពានដៃសមុទ្រ [[Channel]] របស់អង់ គ្លេស់ ប៉ុន្តែពិនិត្យដោយផ្ទាល់ទៅលើតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ [[Channel]] នោះគាត់ក៍បោះបង់គំនិតព្រោះយល់ឃើញថា កងនាវាអង់គ្លេស់មានកំលាំងខ្លាំងណាស់មិនអាចឈ្លានពានបានឡើយ។ ផ្ទុយទៅ វិញគាត់បានបើកយុទ្ធនាការមួយនៅ[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]]នៅទីនោះគាត់អាចបង្កើតមូលដ្ផានគ្រឹះសំរាប់អំនាចបារាំងនៅ[[សមុទ្រមេធីទែរ៉ាណេ]] ។ហើយទន្ទឹមពេលជាមួយគ្នានេះបានកាត់ផ្តាច់ផ្លូវដ៍សំខាន់របស់របស់[[អង់គ្លេស់]]ទៅកាន់[[ប្រទេសឥណ្ឌា]] ។ នៅទិឃារដូវនៅឆ្នាំ១៧៩៨ គាត់បានឈ្លានពាន[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ​។ មេដឹកនាំបារាំងមួយចំនួនដែលនៅក្នុងនោះក៍មាន [[តាល់ឡឺរ៉ង់ដ៍]] ផងដែរបានលួចសប្បាយក្នុងចិត្តដោយបានឃើញណាប៉ូលេអុងដ៍មានប្រជាប្រិយភាព និងមហិច្ចតាខ្ពស់ចេញឆ្ងាយពី[[ប៉ារីស]] ព្រោះពួកគេខ្លាចណាប៉ូលេអុងដណ្ដើមអំនាច ​។ ភ្លាមនោះគាត់ក៍បានដណ្ដើមកាន់កាប់កោះ [[ម៉ាល់ត៍]] ​នៅ[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] ។ ក្រោយមកគាត់ដណ្តើមបាន[[អាឡិចហ្សង់ឌ្រី]] ដែលជាទីក្រុងចាស់របស់[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ។ ទីបញ្ចប់នៅក្នុងសមរភូមិពីរ៉ាមីត គាត់បានវាយរុញច្រាណអ្នកការពារ[[ក្រុងឡឺគ័រ]] អោយត្រឡប់ទៅកាន់ [[វាលខ្សាច់]]ហើយក៍បានដណ្ដើមកាន់កាប់ទាំងស្រុងភាគខាងជើងនៃ[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ។ នៅពេលដែលការប្រយុទ្ធគ្នាបានបញ្ចប់ គាត់បានរួសរាន់សង់លាលានិងមន្ទីពេទ្យ សំរាប់[[ប្រជាជនអេហ្ស៊ីប]] និងដាក់ផែនការកសាង[[ព្រែកជីក ស៊ុយអេ]]ដ៍ធំដែលភ្ជាប់[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]]ទៅកាន់[[សមុទ្រក្រហម]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]ដ៍ធំល្វឹងល្វើយ ព្រមទាំងមហាសារគរ [[ប៉ាស៊ីហ្វិច]] ។ តែទោះជាយ៉ាងណាក្ដីការបរាជយ័ដ៍ធំមួយតាមមកពីក្រោយស្រមោលយុទ្ធនាការលើទឹកដី[[អេហ្ស៊ីប]]របស់ណាប៉ូលេអុង ​។កងនាវាអង់គ្លេស់ដែលដឹកនាំដោយ ឧត្ដមសេនីយ៍ឯក អូរ៉ាត្យូ ណែលសុន បានវាយកំទិចកង[[ទព័ជើងទឹកបារាំង]]ដែលឈរជើងនៅ [[អាប៊ូកៀរបៃ]] ជិតមាត់[[ទន្លេរនីល]] ។ ដោយគ្មាននាវាដើម្បើជួយសង្រ្គោះកងទព័របស់ណាប៉ូលេអុង ទោះជាមានឧត្តភាពជាងកងទព័អង់គ្លេស់ ក៍មិនអាចគេចខ្លួនចេញពី[[អេហ្ស៊ីប]] រឺក៍ទទួលកំលាំងជំនួយបានឡើយ ។ ណាប៉ូលេអុងបានចាប់ធ្វើការវាយប្រហារលើ[[ប្រទេសស៊ីរី]]ទៀតដោយសង្ឃឹមបើកច្រកទៅទិសខាងជើង តែត្រូវអង់គ្លេស់រារាំង ។ ក្នុងពេលដែលណាប៉ូលេអុងជួបការលំបាកបែបនេះ[[ប្រទេសទួរគី]] រួមជាមួយ[[អង់គ្លេស់]] [[រុស្ស៊ី]] និង [[អូទ្រីស]] បង្កើតសម្ពន្ធ័មិត្ត ប្រឆាំងការឈ្លានពានរបស់[[បារាំង]] ។អ៊ីតាលីក៍បានងាកចេញពីការគ្រប់គ្រង របស់បារាំងដែរ ។ ណាប៉ូលេអុងក៍បានស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពឯកកោដ៍ធ្ងន់ធ្ងរមួយ ។ គាត់ក៍បានសំរេចចិត្តធ្វើការងារជាបន្ទាន់មួយ ។ ដោយទុកចោលកងទព័របស់គាត់នៅក្នុង[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ណាប៉ូលេអុងបានលួចរត់មកកាន់[[ទីក្រុងប៉ារីស]] ដោយកិច្ចខ្លួនរួចទាំងប្រផិតប្រផើយពីការតាមចាប់របស់នាវាអង់គ្លេស់ពីរគ្រឿង ។ ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} {{Stub}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ណាប៉ូលេអុង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រមុខរដ្ឋបារាំងក្នុងសតវត្សទី១៨]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះមហាក្សត្រអ៊ីតាលីក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាបារាំងក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អង្គក្សត្រអង់ដូរ៉ាក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មេបញ្ជាការក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:កុងស៊ុលបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អធិរាជបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកជាតិនិយមបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សបូណាប៉ារត៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ]] 1pd9y1f0m429emp9etcu9ykkuidoecn 321763 321762 2025-06-09T02:37:58Z Carter Corleone 45952 321763 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = ណាប៉ូលេអុង | image = Jacques-Louis David - The Emperor Napoleon in His Study at the Tuileries - Google Art Project.jpg | alt = | caption = | succession = [[w:Emperor of France|អធិរាជនៃបារាំង]] | moretext = | reign = ១៨ ឧសាភា ១៨០៤ – ៦ មេសា ១៨១៤ | reign-type = រជ្ជកាលដំបូង | coronation = ២ ធ្នូ ១៨០៤<br />[[ព្រះវិហារនូត្រេ-ដាម]] | successor = [[ល្វីទី១៨]] (ជាព្រះមហាក្សត្របារាំង) | reign-type1 = [[មួយរយថ្ងៃ|រជ្ជកាលទីពីរ]] | reign1 = ២០ មីនា ១៨១៥ – ២២ មិថុនា ១៨១៥ | successor1 = [[w:Napoleon II|ណាប៉ូលេអុងទី២]] (វិវាទ) | succession2 = [[ព្រះមហាក្សត្រអ៊ីតាលី]] | reign2 = ១៧ មីនា ១៨០៥ – ១១ មេសា ១៨១៤ | coronation2 = ២៦ ឧសភា ១៨០៥<br />[[ព្រះវិហារមីឡាន]] | successor2 = [[វិចទ័រ អេម៉ានុយអែលទី២]] | succession3 = [[កុងស៊ុលបារាំង|កុងស៊ុលទីមួយនៃបារាំង]] | reign3 = ១២ ធ្នូ ១៧៩៩ – {{nowrap|១៨ ឧសភា ១៨០៤}} | regent3 = [[ហ្សង់-ហ្សាក-រ៉េជីស ដឺ កំបេសេរ៉េ]]<!-- កុងស៊ុលទីពីរ --><br />[[ឆាល-ហ្វ្រង់ស្វ័រ ឡឺប្រន]]<!-- កុងស៊ុលទីបី --> | reg-type3 = សហកុងស៊ុល | reign-type3 = ក្នុងការិយាល័យ | succession4 = [[កុងស៊ុលបារាំង|កុងស៊ុលបណ្ដោះអាសន្ននៃបារាំង]] | reign4 = ១០ វិច្ឆិកា ១៧៩៩ – {{nowrap|១២ ធ្នូ ១៧៩៩៩}} | regent4 = [[អេម៉ានុយអែល ចូសែហ្វ ស៊ីយ៉េស]]<!-- កុងស៊ុលទីពីរ --><br />[[រ៉ូជឺរ ឌូកុស]]<!-- កុងស៊ុលទីបី --> | reg-type4 = សហកុងស៊ុល | reign-type4 = ក្នុងការិយាល័យ | succession5 = ប្រធានាធិបតីនៃ[[សាធារណរដ្ឋអ៊ីតាលី (ណាប៉ូលេអុង)|សាធារណរដ្ឋអ៊ីតាលី]] | reign5 = ២៦ មករា ១៨០២ – {{nowrap|១៧ មីនា ១៨០៥}} | regent5 = [[ហ្វ្រានសេស្កូ មែលហ្ស៊ី ដេរីល]] | reg-type5 = {{nowrap|អនុប្រធានាធិបតី}} | reign-type5 = ក្នុងការិយាល័យ | succession6 = [[អាណាព្យាបាលនៃសហព័ន្ធរ៉ាំង]] | reign6 = ១២ កក្កដា ១៨០៦ – {{nowrap|៤ វិច្ឆិកា ១៨១៣}} | regent6 = [[កាល វ៉ន ដាល់ប៊ឺក]], [[អ៊ូជេន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] | reg-type6 = ប្រាំង-ព្រីម៉ាត | reign-type6 = ក្នុងការិយាល័យ | birth_name = ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍<br/>(Napoleone Buonaparte)<ref>{{Cite web|url=https://art.rmngp.fr/fr/library/artworks/fac-simile-de-l-acte-de-bapteme-de-napoleon-redige-en-italien_carton|title=&#124; Fac-similé de l'acte de baptême de Napoléon, rédigé en italien. &#124; Images d'Art}}</ref> | birth_date = ១៥ សីហា ១៧៦៩ | birth_place = [[អាចាស៊ីយ៉ូ]], [[កុសស៊ីកា]], [[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង]] | death_date = ៥ ឧសភា ១៨២១ (ជន្មាយុ ៥១) | death_place = [[ឡងវូដ (សង់ហេឡេណា)|ឡងវូដ]], [[សហរាជាណាចក្រនៃក្រុងប្រឺតាញ និងអៀរឡង់|ចក្រភពអង់គ្លេស]] | burial_date = ១៥ ធ្នូ ១៨៤០ | burial_place = [[លេសអង់វ៉ាលីដ]], [[ប៉ារីស]], [[រាជាធិបតេយ្យកក្កដា|បារាំង]] | spouse = [[ចូសេហ្វីន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] (រ.ក. ៩ មីនា ១៧៩៦, ល. ១០ មករា ១៨១០)<br />[[ម៉ារីល្វីនៃអូទ្រីស]] (អ.ភិ. ១១ មីនា ១៨១០) | regnal name = ណាប៉ូលេអុងទី១ (Napoleon I) | issue = {{unbulleted list|[[ណាប៉ូលេអុងទី២]]|[[ឆាល លីយ៉ុង]]|[[អាឡិចសង់ដ្រេ កូឡូនណា-វ៉ាឡេហ្វស្គី]]|[[អេមីលី ពែលឡាប្រា]]}} | issue-type = ព្រះរាជឱរស-ធីតា | full name = ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍ (Napoléon Bonaparte) | house = [[w:House of Bonaparte|បូណាប៉ារត៍]] | father = [[ការឡូ បូណាប៉ារត៍]] | mother = [[លេទីស៊ីយ៉ា រ៉ាម៉ូលីណូ]] | religion = [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|កាតូលិក]] | signature = [[File:Firma Napoleón Bonaparte.svg|180px]] }} '''ណាប៉ូលេអុង''' (នាមពេញ '''ណាប៉ូលេអុង បូណាប៉ារត៍''', ១៥ សីហា ១៧៦៩ – ៥ ឧសភា ១៨២១) និងមានព្រះរាជនាមថា '''ណាប៉ូលេអុងទី១''' គឺជាមេដឹកនាំនយោបាយ និងយោធាបារាំងម្នាក់ ដែល​លេចឈ្មោះឡើងនៅ​​អំឡុង​[[w:French Revolution|បដិវត្តន៍​បារាំង]] និង​បាន​ដឹកនាំ​យុទ្ធនាការ​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន​ក្នុង​អំឡុង[[w:French Revolution War|​សង្គ្រាម​បដិវត្តន៍]]។ គាត់បានក្លាយជាមេដឹកនាំនៃ[[w:First French Republic|សាធារណរដ្ឋបារាំង]]ដោយកាន់តំណែងជាកុងស៊ុលទីមួយពីឆ្នាំ១៧៩៩ ដល់ឆ្នាំ១៨០៤ ហើយក្រោយមកបានឡើងកាន់អំណាចជា[[អធិរាជនៃបារាំង]]ពីឆ្នាំ១៨០៤ ដល់ឆ្នាំ១៨១៤ និងម្តងទៀតក្នុងឆ្នាំ១៨១៥។ កេរដំណែលនយោបាយ និងវប្បធម៌របស់ណាប៉ូលេអុងបានបន្សល់ទុករហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ហើយបច្ចុប្បន្នគាត់មានឈ្មោះជាមេដឹកនាំដ៏ល្បីល្បាញ និងចម្រូងចម្រាសមួយរូបនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោក។<ref name="Roberts, Andrew 2014">{{Harvnb|Roberts|2014|loc=Introduction}}</ref><ref>{{cite book|editor=Charles Messenger |title=Reader's Guide to Military History|url=https://books.google.com/books?id=VT7fAQAAQBAJ&pg=PA391|year=2001|publisher=Routledge|pages=391–427|isbn=978-1-135-95970-8}}</ref> ណាប៉ូលេអុងបានចាប់កំណើតក្នុងគ្រួសារអភិជនអ៊ីតាលីតូចមួយនៅលើកោះ[[w:corcisa|កុសស៊ីកា]] ដែលកាលនោះបារាំងទើបតែបានកាត់ដែនកោះមួយនោះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនថ្មីៗ។ គាត់បានគាំទ្របដិវត្តន៍បារាំងក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩ ហើយខណៈពេលដែលកំពុងបម្រើការក្នុងជួរកងទ័ពបារាំង ណាប៉ូលេអុងបានព្យាយាមផ្សព្វផ្សាយឧត្តមគតិពីបារាំងទៅកាន់ប្រជាពលរដ្ឋនៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួន។ ឋានៈកងទ័ពរបស់គាត់បានកើនឡើងយ៉ាងរហ័សក្រោយពីគាត់បានជួយអាជ្ញាធរបដិវត្តន៍យកឈ្នះលើក្រុមបះបោរនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៥។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ណាប៉ូលេអុងបានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការយោធាប្រឆាំងនឹង[[ចក្រភពអូទ្រីស|អូទ្រីស]] និងអ៊ីតាលី ដោយបានទទួលជ័យជម្នះក្នុងគ្រប់សមរភូមិ ហើយក៏បានក្លាយជាវីរបុរសជាតិនៃបារាំង។ ក្នុងឆ្នាំ១៧៩៨ គាត់បានដឹកនាំ[[w:French_invasion_of_Egypt_and_Syria|បេសកកម្មយោធាមួយទៅកាន់ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ដែលនេះជាប្រភពនៃការប្រឡូកចូលវិស័យនយោបាយរបស់ណាប៉ូលេអុង។ ទីបំផុត ណាប៉ូលេអុងបានដឹកនាំ[[w:Coup_of_18_Brumaire|រដ្ឋប្រហារនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៧៩៩]] ហើយបានក្លាយជា[[w:French_Consulate|កុងស៊ុលទីមួយ]]នៃសាធារណរដ្ឋ។ == ជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍ និង ភាពព្រឺព្រួចនៅក្នុងសង្រ្គាម == [[ឯកសារ:Portrait of Josephine de Beauharnais-Gerard.jpg|right|thumb|200px|ភរិយារបស់ណាប៉ូលេអុង: នាងចូសេហ្វីន ដឺ ប៊ូហារនៃ]] ក្នុងឆ្នាំ១៧៩៦ ណាប៉ូលេអុងមានអាយុ២៦ឆ្នាំ បានរៀបការជាមួយស្រ្តីត្រកូលអភិជនដ៍ស្រស់ស្អាតម្នាក់ [[w:Joséphine_de_Beauharnais|នាងហ្សូសេហ្វីន ដឺ បូណាណេ]] ដែលជាស្រ្តីមេម៉ាយចាស់ជាងគាត់៦ឆ្នាំហើយថែមទាំងមានកូនស្រីម្នាក់អាយុ ១២ ឆ្នាំ និងកូនប្រុសម្នាក់អាយុ ១៤ ឆ្នាំ ស្រាប់ទៅហើយ។ ពីរថ្ងៃបន្ទាប់ពីពិធីមង្គលការគាត់បានចេញទៅសមរភូមិដោយត្រូវបាន គេតែងតាំងជាមេបញ្ជាការកងទព័នៅតាមព្រំដែន[[ប្រទេសអ៊ីតាលី]] ដោយយល់ឃើញថាកងទព័របស់គាត់មានអាវុធ្ធមិនសូវទំនើបហ្វឹកហាត់មិនបានល្អ និងមានស្បៀងមិនគ្រប់គ្រាន់ គាត់បានសន្យាចំ- ពោះពួកគេទាំងនោះថា នឹងផ្ដល់រង្វន់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធប់ បើសិនជាពួកគេទទួលបានជយ័ជំនេះនៅក្នុងការប្រយុទ្ធ ។ដូចដែលគាត់ បានពោលថា" ក្នុងនាមជាទាហាននាក់មានសំលៀកបំពាក់ និង ស្បៀងអាហារបរិភោគគ្រប់់គ្រាន់ ។ ខេត្តមានៗ និងទីក្រុងធំនិងស្ថិត ក្នុងអំនាចរបស់អ្នក ហើយនៅទីនោះអ្នកនឹងទទួលបានកិត្តិយស ភាពរុងរឿងនិងទ្រព្យសម្បត្តិ....។ តើអ្នកចង់បានដែររឺទេ? " កងទព័របស់គាតនៅអ៊ីតាលី បានដណ្ដើមបានជយ័ជំនេះមួយហើយមួយទៀត ។ ក្រោយមកដោយប្រឆាំងនិងបទបញ្ជាចេញពីទីក្រុង [[ប៉ារីស]] ណាប៉ូលេអុងវាយបកប្រឆាំងផ្ទាល់និងសត្រូវដ៍ខ្លាំងបំផុតរបស់បារាំងគឺ [[w:Austrian_Empire|ប្រទេសអូទ្រីស]] ។ នៅក្នុងដំណើររុលទៅមុខលឿនដូច ផ្លេកបន្ទោរ គាត់បានឆ្លងកាត់ជួរ[[ភ្នំអាល់ (Alps)]] ហើយរុលចូលក្នុង[[w:Vienna|ទីក្រុងវីយ៉ែន]] របស់[[អូទ្រីស]]ចំងាយ៩៦គីឡូម៉ែត្រ ។ ពួកអូទ្រីសដែល ប្រឈមមុខនិងការពិត ដែលស្ទើតែបរាជយ័ក្នុងសមរភូមិ បានស្នើសុំអោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ ។ នៅក្នុង សន្ធិសញ្ញា Campo Formio ដែលតែងតាំងឡើងដោយណាប៉ូលេអុង ពួកគេបានយល់ព្រមប្រគល់ទឹកដី[[w:_Belgium|ប៉ែលហ្ស៊ីក]] [[រ៉ាញលែនដ៍]]និងកោះមួយចំនួននៅឯ ឆ្នេរ[[សមុទ្រក្រិច]] អោយមកស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់បារាំង ។ ណាប៉ូលេអុងបានបញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្តិ និងលុយដែលរឹបអូសបានមក ពីសង្រ្គាមទៅកាន់ទីក្រុងប៉ារីស។ ទន្ទឹមនិងពេលនោះគាត់ក៍បានបង្កើតរដ្ផាភិបាលអ៊ីតាលីខាងជើងដោយអនុវត្តិគំនិតសេរីភាពបដិវត្តន៍បារាំង ។ តែអំឡុងពេលមួយរាត្រី សោះគាត់មានឈ្មោះបោះសំលេងពេញ[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]] និងសូម្បីតែនៅអាមេរិកក៍ល្បីឈ្មោះ ណាប៉ូលេអុងដែរ ។ មានតែ[[អង់គ្លេស|ប្រទេសអង់គ្លេស]]ប៉ុណ្ណោះដែលនៅតែប្រឆាំងជំទាស់និងអំនាចបារាំងនៅទ្វីបនេះ ។ ដំបូងណាប៉ូលេអុងគិតចង់ឈ្លានពានដៃសមុទ្រ [[Channel]] របស់អង់ គ្លេស់ ប៉ុន្តែពិនិត្យដោយផ្ទាល់ទៅលើតំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ [[Channel]] នោះគាត់ក៍បោះបង់គំនិតព្រោះយល់ឃើញថា កងនាវាអង់គ្លេស់មានកំលាំងខ្លាំងណាស់មិនអាចឈ្លានពានបានឡើយ។ ផ្ទុយទៅ វិញគាត់បានបើកយុទ្ធនាការមួយនៅ[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]]នៅទីនោះគាត់អាចបង្កើតមូលដ្ផានគ្រឹះសំរាប់អំនាចបារាំងនៅ[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ|សមុទ្រមេធីទែរ៉ាណេ]] ។ហើយទន្ទឹមពេលជាមួយគ្នានេះបានកាត់ផ្តាច់ផ្លូវដ៍សំខាន់របស់របស់អង់គ្លេស់ទៅកាន់[[ប្រទេសឥណ្ឌា]] ។ នៅទិឃារដូវនៅឆ្នាំ១៧៩៨ គាត់បានឈ្លានពាន[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ​។ មេដឹកនាំបារាំងមួយចំនួនដែលនៅក្នុងនោះក៍មាន [[តាល់ឡឺរ៉ង់ដ៍]] ផងដែរបានលួចសប្បាយក្នុងចិត្តដោយបានឃើញណាប៉ូលេអុងដ៍មានប្រជាប្រិយភាព និងមហិច្ចតាខ្ពស់ចេញឆ្ងាយពីប៉ារីស ព្រោះពួកគេខ្លាចណាប៉ូលេអុងដណ្ដើមអំនាច ​។ ភ្លាមនោះគាត់ក៍បានដណ្ដើមកាន់កាប់កោះ [[ម៉ាល់ត៍]] ​នៅសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ ។ ក្រោយមកគាត់ដណ្តើមបាន[[w:alexandria|អាឡិចហ្សង់ឌ្រី]] ដែលជាទីក្រុងចាស់របស់[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ។ ទីបញ្ចប់នៅក្នុងសមរភូមិពីរ៉ាមីត គាត់បានវាយរុញច្រាណអ្នកការពារ[[ក្រុងឡឺគ័រ]] អោយត្រឡប់ទៅកាន់ [[វាលខ្សាច់]]ហើយក៍បានដណ្ដើមកាន់កាប់ទាំងស្រុងភាគខាងជើងនៃ[[ប្រទេសអេហ្ស៊ីប]] ។ នៅពេលដែលការប្រយុទ្ធគ្នាបានបញ្ចប់ គាត់បានរួសរាន់សង់លាលានិងមន្ទីពេទ្យ សំរាប់ប្រជាជនអេហ្ស៊ីប និងដាក់ផែនការកសាង[[ព្រែកជីកស៊ុយអែស|ព្រែកជីក ស៊ុយអេ]]ដ៍ធំដែលភ្ជាប់សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេទៅកាន់[[សមុទ្រ​ក្រហម|សមុទ្រក្រហម]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]ដ៍ធំល្វឹងល្វើយ ព្រមទាំងមហាសារគរ [[w:Pacific_Ocean|ប៉ាស៊ីហ្វិច]] ។ តែទោះជាយ៉ាងណាក្ដីការបរាជយ័ដ៍ធំមួយតាមមកពីក្រោយស្រមោលយុទ្ធនាការលើទឹកដី[[អេហ្ស៊ីប]]របស់ណាប៉ូលេអុង ​។កងនាវាអង់គ្លេស់ដែលដឹកនាំដោយ ឧត្ដមសេនីយ៍ឯក អូរ៉ាត្យូ ណែលសុន បានវាយកំទិចកង[[w:French_Imperial_Navy|ទព័ជើងទឹកបារាំង]]ដែលឈរជើងនៅ [[អាប៊ូកៀរបៃ]] ជិតមាត់[[ទន្លេនីល|ទន្លេរនីល]] ។ ដោយគ្មាននាវាដើម្បើជួយសង្រ្គោះកងទព័របស់ណាប៉ូលេអុង ទោះជាមានឧត្តភាពជាងកងទព័អង់គ្លេស់ ក៍មិនអាចគេចខ្លួនចេញពីអេហ្ស៊ីប រឺក៍ទទួលកំលាំងជំនួយបានឡើយ ។ ណាប៉ូលេអុងបានចាប់ធ្វើការវាយប្រហារលើ[[ប្រទេសស៊ីរី]]ទៀតដោយសង្ឃឹមបើកច្រកទៅទិសខាងជើង តែត្រូវអង់គ្លេស់រារាំង ។ ក្នុងពេលដែលណាប៉ូលេអុងជួបការលំបាកបែបនេះ[[w:Turkey|ប្រទេសទួរគី]] រួមជាមួយអង់គ្លេស់ [[រុស្ស៊ី]] និង [[អូទ្រីស]] បង្កើតសម្ពន្ធ័មិត្ត ប្រឆាំងការឈ្លានពានរបស់បារាំង ។អ៊ីតាលីក៍បានងាកចេញពីការគ្រប់គ្រង របស់បារាំងដែរ ។ ណាប៉ូលេអុងក៍បានស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពឯកកោដ៍ធ្ងន់ធ្ងរមួយ ។ គាត់ក៍បានសំរេចចិត្តធ្វើការងារជាបន្ទាន់មួយ ។ ដោយទុកចោលកងទព័របស់គាត់នៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ណាប៉ូលេអុងបានលួចរត់មកកាន់ទីក្រុងប៉ារីស ដោយកិច្ចខ្លួនរួចទាំងប្រផិតប្រផើយពីការតាមចាប់របស់នាវាអង់គ្លេស់ពីរគ្រឿង ។ ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} {{Stub}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ណាប៉ូលេអុង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រមុខរដ្ឋបារាំងក្នុងសតវត្សទី១៨]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះមហាក្សត្រអ៊ីតាលីក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាបារាំងក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អង្គក្សត្រអង់ដូរ៉ាក្នុងសតវត្សទី១៩]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មេបញ្ជាការក្នុងសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:កុងស៊ុលបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អធិរាជបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកជាតិនិយមបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រាជវង្សបូណាប៉ារត៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ]] bwaop2haohjggubf63y743i0uue3evb 0 12197 321841 321641 2025-06-09T11:08:02Z 117.20.114.68 /* សេចក្តី​ដក​ស្រង់​ជា​សម្រាយ​សុទ្ធ​ងាយ​ចង​ចាំ «មង្គល​៣៨​ប្រការ​» */ 321841 wikitext text/x-wiki '''មង្គល''' គឺជាសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើន សិរីសួស្តីដែលបានមកពីការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិរបស់អ្នកដែលត្រូវការសេចក្តីសុខចម្រើន។ មង្គលមិនមែនបានមកដោយការអុជធូបបួងសួង បន់ស្រន់សុំពីអាទិទេព ឬព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធឡើយ គឺបានមកពីអំពើល្អដែលខ្លួនបានធ្វើ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សំដែងអំពីមង្គលទាំងនោះដូចមានសេចក្តីខាងក្រោមនេះ៖ <br /> សូត្រនេះឈ្មោះ'''មង្គលសូត្រ''' គឺព្រះអានន្ទបានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា៖ សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្តជេតពន ជាអារាមរបស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ លំដាប់នោះឯង ទេវតាមួយអង្គ កាលដែលវេលាបឋមយាមកន្លងទៅហើយ មានរស្មីដ៏ល្អ ញ៉ាំងវត្តជេតពនជុំវិញទាំងអស់ឲ្យភ្លឺស្វាងហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងទីណា ក៏ចូលទៅក្នុងទីនោះ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទើបថ្វាយ បង្គំចំពោះព្រះដ៏មានព្រះភាគ ហើយឈរនៅក្នុងទីដ៏សមគួរ, កាលទេវតានោះឈរក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ទើបក្រាបទូលព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដោយពាក្យជាគាថាយ៉ាងនេះថា៖ ទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយជាច្រើន ប្រាថ្នានូវសេចក្តីសួស្តី បានគិតរកនូវមង្គលទាំងឡាយ សូមព្រះអង្គទ្រង់ព្រះមេត្តាសំដែងប្រាប់នូវមង្គលដ៏ឧត្តម ។ កុំជឿអំពើនេះពីព្រោះខ្ញុំកុហកទេ។ === ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់សម្តែងតបពាក្យទេវតានោះ ដោយពុទ្ធភាសិតជាគាថាយ៉ាងនេះថា៖ === # កិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ (អសេវនា ចពាលានំ ) # កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ (បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា ) # កិរិយាបូជាដល់បុគ្គលដែលគួរបូជា (បូជា ចបូជនីយានំ ) # កិរិយារស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ (បដិរូបទេសវាសោច ) # ភាវៈនៃអ្នកបានធ្វើបុណ្យទុកហើយក្នុងកាលមុន ( បុព្វេ កតបុញ្ញតា ) # កិរិយាតម្កល់ខ្លួនទុកដោយប្រពៃ (អត្តសម្មាបណីធិ ច ) # ភាវៈជាបុគ្គលបានស្តាប់បានរៀនសូត្រចេះដឹងច្រើន (ពាហុសច្ច ) # សេចក្តីឆ្លៀវឆ្លាតប៉ិនប្រសប់ក្នុងសិល្បៈទាំងពួង ( សិប្បៈ ) # វិន័យដែលបុគ្គលបានសិក្សាហើយដោយប្រពៃ ( វិនយោ ចសុសិក្ខិតោ ) # វាចាដែលបុគ្គលពោលដោយប្រពៃ ( សុភាសិតា ច យា វាចា ) # កិរិយាបម្រើ ឬ ទំនុកបម្រុងមាតា (មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ ) # កិរិយាបម្រើ ឬ ទំនុកបម្រុងបិតា (មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ ) # កិរិយាសង្គ្រោះបុត្រ និងភរិយា (បុត្តទារស្សសង្គហោ ) # ការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់ ( អនាកុលា ចកម្មន្តា ) # កិរិយាបរិច្ចាគទាន (ទានំ ) # កិរិយាប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ (ធម្មចរិយា ) # កិរិយាសង្គ្រោះញាតិទាំងឡាយ ( ញាតកានញ្ច សង្គហោ ) # កិរិយាប្រកបការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស ( អនវជ្ជានិ កម្មានិ ) # កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាបនិងកិរិយាវៀរចាកបាប ( អារតី វិរតីបាបា ) # សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង ( មជ្ជបានា ច សញ្ញាមោ ) # ការមិនប្រមាទក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ( អប្បមាទោ ចធម្មេសុ ) # កិរិយាគោរពចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព ( គាររោ ច ) # កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបខ្លួន( និវាតោ ច ) # សេចក្តីសណ្តោសត្រេកអរចំពោះរបស់ដែលមាន (សន្តុដ្ឋី ច ) # ភាពជាអ្នកដឹងឧបការគុណដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយដល់ខ្លួន ( កតញ្ញូតា ) # កិរិយាស្តាប់នូវធម៌តាមកាល ( កាលេន ធម្មស្សវនំ ) # សេចក្តីអត់ធ្មត់ (ខន្តិ ច ) # ភាវៈនៃបុគ្គលដែលទូន្មានប្រៀនប្រដៅបានដោយងាយ (សោវចស្សតា ) # កិរិយាបានឃើញ បានជួបនូវសាមណៈទាំងឡាយដែលមានឥន្ទ្រីយ៍ស្ងប់រំងាប់ហើយ(សមណានញ្ច ទស្សនំ ) # កិរិយាសន្ទនាសាកសួរនូវធម៌តាមកាល (កាលេនធម្មសាកច្ឆា) # សេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌ ( តបោ ច ) # កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ (ព្រហ្មចរិយញ្ច ) # កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចធម៌ទាំងឡាយ(បរិយសច្ចាន ទស្សនំ ) # កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ( និព្វានសច្ឆិរិយា ច ) # ចិត្តនៃបុគ្គលដែលមិនញាប់ញ័រដោយលោកធម៌ (ផុជ្ឋស្ស លោកធម្មេហិចិត្តំយស្ស ន កម្បតិ ) # ចិត្តនៃបុគ្គលមិនសោយសោកចំពោះអារម្មណ៍ (អសោកំ ) # ចិត្តដ៏បរិសុទ្ធ ស្អាតចាកកិលេស ( វីរជំ ) # ចិត្តក្សេមក្សាន្ត (ខេមំ) ទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយ ធ្វើនូវមង្គលទាំងឡាយប្រាកដដូច្នេះហើយ ជាអ្នកមិនចាល ចាញ់ក្នុងទីទាំងពួង តែងដល់នូវសិរីសួស្តីក្នុងទីទាំងពួង ម្នាលទេវតា អ្នកចូរប្រកាន់ជឿថា មង្គលទាំង៣៨ប្រការ មានកិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលជាដើម នោះ របស់ទេវតានិងមនុស្សទាំងអម្បាលនោះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ===មង្គលសូត្រ ឬមង្គល ៣៨ ប្រការ=== មង្គលសូត្រ​ ឬ​ មង្គល​ ៣៨ ប្រការនេះ ឃើញ​មាន​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​លើ​បណ្តាញ​អ៊ិន​ធើ​ណិត​ជា​ច្រើន​កន្លែង​ហើយ​ ប៉ុន្តែ​សូម​យក​មក​ដាក់​ផ្សាយ​ក្នុង​ទីនេះ​ម្តង​ទៀត​ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​ដល់​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ និង​ការ​ប្រតិបត្តិ​ដល់​អ្នក​ដែល​មិន​ទាន់​បាន​ជួប​បាន​ឃើញ ឬ​ អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​បាន​ប្រទះ​បាន​អា​ន​ហើយ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​រឹង​រឹត​តែ​បាន​ភ្លឺ​ស្រឡះ​ច្បាស់​ឡើង​ថែ​មទៀត។ អ្នក​ដែល​ចង់​បាន​មង្គល​ជីវិត​ ចង់​បាន​សេចក្តី​សុខ​សួស្តី គប្បី​បដិបត្តិ​តាម​គោល​នៃ​មង្គល​នេះ​ នឹង​បាន​សម្រេច​តាម​សេចក្តី​ប្រាថ្នា​ ព្រោះ​ថា​មង្គល​ទាំង​ឡាយ​មិន​អាច​កើត​ឡើង​ពី​ការ​បួង​សួង​បន់​ស្រន់​ឡើយ គឺ​កើត​ចេញ​ពី​សេចក្តី​ល្អ​ដែល​យើង​បាន​ធ្វើ​ បដិបត្តិ​ត្រឹម​ត្រូវ​តាម​ផ្លូវ​សម្មា​ទិដ្ឋិ​ មង្គលសូត្រ​នោះ ​មាន​ដូច​​តទៅ​នេះ​៖ '''ឯវមេ សុត្តំ ​(សូត្រ​នេះ​ឈ្មោះ​មង្គល​សូត្រ)''' ​ គឺ​ខ្ញុំ (ឈ្មោះ​អា​នន្ទ បាន​ស្តាប់​មក​ហើយ​យ៉ាង​នេះ​ថា​)​​ '''ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ'''​ ​ សម័យ​មួយ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​គង់​នៅ ក្នុង​វត្ត​ជេត​ពន ជា​អារាម​របស់​អានាថ​បណ្ឌិក​សេដ្ឋី ទៀ​ប​ក្រុង​សាវត្ថី​ ។​ '''អថខោ អញ្ញតរា ទេវតា អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណា កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឧភាសេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ''' លំដាប់​នោះ​ឯង ទេវតា​អង្គ១ កាល​ដែល​វេលា​រាត្រី​បឋម​យាម កន្លង​ទៅ​ហើយ មាន​រស្មី​ដ៏​ល្មម​ញ៉ាំង​វត្ត​ជេត​ពន ជុំវិញទាំង​អស់​ឲ្យ​ភ្លឺ​ស្វាង ហើយ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​គង់​ក្នុង​ទី​ណា ក៏​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទី​នោះ លុះ​ចូល​ទៅ​ដល់​ហើយ ​ទើប​ថ្វាយ​បង្គំ​ចំពោះ​ព្រះ​អង្គ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ហើយ​ឈរ​នៅ​ក្នុង​ទី​ដ៏​សម​គួរ '''ឯកមន្តំ ឋិតា ខោសា ទេវតា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ''' កាល​ទេវតា​នោះ​ឈរ​ក្នុង​ទី​ដ៏​សម​គួរ​ហើយ ទើប​ក្រាប​ទូល​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ដោយ​ពាក្យ​ជា​គា​ថា (យ៉ាង​នេះ) ថា៖ '''ពហូ ទេវា មនុស្សា ច មង្គលានិ អចិន្តយុំ អាកង្ខមានា សោត្ថានំព្រូហិ មង្គលមុត្តមំ''' ទេវតា​និង​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​ជា​ច្រើន ប្រាថ្នា​នូវ​សេចក្តី​សួស្តី បាន​គិត​រក​នូវ​មង្គល​ទាំង​ឡាយ សូម​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ព្រះ​មេត្តា សំដែង​ប្រាប់​នូវ​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម (ព្រះដ៏មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​ត្រាស់​សំ​ដែងតប​ពាក្យ​ទេវតា​នោះ​ដោយ​ពុទ្ធភា​សិត​ជា​គា​ថា​យ៉ាង​នេះ​ថា) '''អសេវនា ច ពាលានំ បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា បូជា ច បូជនិយានំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' កិរិយា​មិន​សេព​គប់ នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំង​ឡាយ​១ កិរិយា​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ជា​បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ​១ កិរិយា​បូជា​ដល់​បុគ្គល ដែល​គួរ​បូជា​ទាំង​ឡាយ​១ ទាំង​៣​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម​ ។ '''បដិរូបទេសវាសោ ច បុព្វេ ច កតបុញ្ញតា អត្តសម្មាបណីធិ ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' កិរិយា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សម​គួរ​១ ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​បាន​ធ្វើ​បុណ្យ ទុក​ហើយ​ក្នុង​កាល​មុន​១ កិរិយា​ដំកល់​ខ្លួ​ន​ដោយ​ប្រពៃ១​ ទាំង​៣​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ '''ពាហុសច្ចញ្ច សិប្បញ្ច វិនយោ ច សុសិក្ខិត្តោ សុភាសិតា ច យា វាចា ឯតម្មង្គលមុត្តំ''' ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​បាន​ស្តាប់ បាន​រៀន​ហើយ​ដោយ​ច្រើន​១ សិល្ប៍​សាស្ត្រ​គឺ​សេចក្តី​ឆ្លៀវ​ឆ្លាស់​ក្នុង​ហត្ថកម្ម​ របស់​អ្នក​បួស​និង​គ្រហស្ថ១​ វិន័យ​ដែល​បុគ្គល​សិក្សា​ដោយ​ប្រពៃ​១​វាចា​ដែល​បុគ្គល​ពោល​ត្រឹម​ត្រូវ​១ ទាំង​៤នេះ​ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ '''មាតាបិតុឧបដ្ឋានំ បុត្តទារស្ស សង្គហោ អនាកុលា ច កម្មន្តា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' កិរិយា​បម្រើ​នូវ​មាតា​១ កិរិយា​បម្រើនូវ​បិតា​១ សេចក្តី​សង្រ្គោះ​ដល់​បុត្រ​និង​ភរិយា​១ ការងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​ច្របូក​ច្របល់​១ ទាំង​៤​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម​ ។ '''ទានញ្ច ធម្មចរិយា ច ញាតិកានញ្ច សង្គហោ អនវជ្ជានិ កម្មានិ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' កិរិយា​បរិច្ចាគទាន​១ កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌១ សេចក្តី​សង្រ្គោះ ដល់​ញាតិ​ទាំង​ឡាយ១​ ការងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​មាន​ទោស​១ ទាំង​៤នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ '''អារតី វិរតី បាបា មជ្ជបានា ច សញ្ញមោ អប្បមាទោ ច ធម្មេសុ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' កិរិយា​មិន​ត្រេក​អ​​រក្នុង​បាប និង​កិរិយា​វៀរ​ចាក​បាប​១ សេចក្តី​សង្រួម​ចាក​កិរិយា​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង​១ សេចក្តី​មិន​ប្រមាទ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​១ ទាំង​៣​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ​។ '''គារវោ ច និវាតោ ច សន្តុដ្ឋី ច កតញ្ញតា កាលេន ធម្មស្សវនំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' សេចក្តី​គោរព​ចំពោះ​បុគ្គល ដែល​គួរគោរព​១ កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​បន្ទាប​នូវ​ខ្លួន​១ សេចក្តី​ត្រេក​អរ​ចំពោះ​របស់​ដែល​មាន​១ ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​អ្នក​ដឹង​នូវ​ឧបការៈ ដែល​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​ហើយ​ដល់​ខ្លួន១ កិរិយា​ស្តាប់​នូវ​ធម៌​តាម​កាល​១ ទាំង​៥​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ '''ខន្តី ច សោវចស្សតា សមណានញ្ច ទស្សនំ កាលេន ធម្មសាកច្ឆា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' សេចក្តី​អត់​ធន់​១ ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​ដែល គេ​ប្រដៅ​បាន​ដោយ​ងាយ​១ កិរិយា​បាន​ឃើញ​បាន​ជួប​នូវ​សមណៈ​ទាំង​ឡាយ​១ ធម្មសាកច្ឆា​គឺ​កិរិយា សន្ទនា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក នូវធម៌​តាម​កាល​១ ទាំង​៤​នេះ ជា​មង្គ​ល​ដ៏​ឧត្តម ។ '''តបោ ច ព្រហ្មចរិយញ្ច អរិយសច្ចាន ទស្សនំ និព្វានសច្ឆិកិរិយា ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' សេចក្តី​ព្យា​យាម​ដុត​នូវ​បាប​ធម៌​១ កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ​១ កិរិយា​ឃើញ​នូវ​អរិយសច្ចៈ​ទាំង​ឡាយ១​ កិរិយា​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន​១ ទាំង​៤​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម​ ។ '''ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហិ ចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ អសោកំ វិរជំ ខេមំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ''' ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​ឯ​ណា ដែល​លោក​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ពាល់​ត្រូវ​ហើយ មិ​ន​រំភើប​ញាប់​ញ័រ​១ មិន​មាន​សេចក្តី​សោក​១ មាន​ធុលី​គឺ​រាគៈ​ទៅ​ប្រោស​ហើយ​១ ជា​ចិត្ត​ក្សេម​ក្សាន្ត​១ ទាំង​៤​នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម​ ។ '''ឯតាទិសានិ កត្វាន សព្វត្ថមបរាជិតា សព្វត្ថ សោត្ថឹ គច្ឆន្តិ តន្តេសំ មង្គលមុត្តមន្តិ''' ទេវតា​និង​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ ធ្វើ​នូវ​មង្គល​ទាំង​ឡាយ ប្រាកដ​ដូច្នេះ​ហើយ ជា​អ្នក​មិន​ចាល​ចាញ់​ក្នុង​ទី​ទាំង​ពួង តែង​ដល់​នូវ​សេរី​សួស្តី​ក្នុង​ទី​ទាំង​ពួង (ម្នាល​ទេវ​តា ចូរ​អ្នក​ប្រ​កាន់​ជឿ​ថា) មង្គល​ទាំង​៣៨​ប្រការ មាន​កិរិយា​មិន​សេព​គប់ នូវ​បុគ្គល​ពាល​ជា​ដើម​នោះ របស់​ទេវតា​និង​មនុស្ស ទាំង​អម្បាល​ណោះ​ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម​ ។ (ចប់) === សេចក្តី​ដក​ស្រង់​ជា​សម្រាយ​សុទ្ធ​ងាយ​ចង​ចាំ «មង្គល​៣៨​ប្រការ​» === ១. កិរិយា​មិន​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំង​ឡាយ (អសេវនា ចពាលានំ ) ២. កិរិយា​សេព​គប់​នូវ​បុគ្គល​ជា​បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ (បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា ) ៣. កិរិយា​បូជា​ដល់​បុគ្គ​ល​ដែល​គួរ​បូជា (បូជា ចបូជនីយានំ ) ៤. កិរិយា​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សម​គួរ (បដិរូប​ទេស​វា​សោ ច ) ៥. ភាវៈ​នៃ​អ្នក​បាន​ធ្វើ​បុណ្យ​ទុក​ហើយ​ក្នុង​កាល​មុន ( បុព្វេ​ កតបុញ្ញតា ) ៦. កិរិយា​តម្កល់​ខ្លួន​ទុក​ដោយ​ប្រពៃ (អត្ត​សម្មា​បណី​ធិ ច ) ៧. ភាវៈ​ជា​បុគ្គល​បាន​ស្តាប់​បាន​រៀន​សូត្រ​ចេះ​ដឹង​ច្រើន (ពា​ហុ​សច្ច ) ៨. សេចក្តី​ឆ្លៀវ​ឆ្លាត​ប៉ិន​ប្រសប់​ក្នុង​សិល្បៈ​ទាំង​ពួង ( សិប្បៈ ) ៩. វិន័យ​ដែល​បុគ្គល​បាន​សិក្សា​ហើយ​ដោយ​ប្រពៃ ( វិនយោ ច សុសិក្ខិតោ ) ១០. វាចា​ដែល​បុគ្គល​ពោល​ដោយ​ប្រពៃ ( សុភា​សិតា ច យា វាចា ) ១១-១២. កិរិយា​បម្រើ ឬ ទំនុក​បម្រុង​មាតា​និង​បិតា (មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ ) ១៣. កិរិយា​សង្គ្រោះ​បុត្រ និង​ភរិយា (បុត្តទារ​ស្ស​សង្គហោ ) ១៤. ការ​ងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​ច្របូក​ច្របល់ ( អនាកុលា ចកម្មន្តា ) ១៥. កិរិយា​បរិច្ចាគ​ទាន​ (ទានំ ) ១៦. កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ (ធម្មចរិយា ) ១៧. កិរិ​យា​សង្គ្រោះ​ញាតិ​ទាំង​ឡាយ ( ញាតកានញ្ច សង្គហោ ) ១៨. កិរិយា​ប្រ​កប​ការ​ងារ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មិន​មាន​ទោស ( អនវជ្ជានិ កម្មានិ ) ១៩. កិរិយា​មិន​ត្រេក​អរ​ក្នុង​បាប​និង​កិរិយា​វៀរ​ចាក​បាប ( អារតី វិរតីបាបា ) ២០. សេចក្តី​សង្រួម​ចាក​កិរិយា​ផឹក​នូវ​ទឹក​ស្រវឹង ( មជ្ជបានា ច សញ្ញាមោ ) ២១. ការ​មិន​ប្រមាថ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ( អប្បមាទោ ចធម្មេសុ ) ២២. កិរិយា​គោរព​ចំពោះ​បុគ្គល​ដែល​គួរ​គោរព ( គារវោ ច ) ២៣. កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​បន្ទាប​ខ្លួន​( និវាតោ ច ) ២៤. សេចក្តី​សណ្តោស​ត្រេក​អរ​ចំពោះ​របស់​ដែល​មាន (សន្តុ​ដ្ឋី ច ) ២៥. ភាព​ជា​អ្នក​ដឹង​ឧបការ​គុណ​ដែល​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​ហើយ​ដល់​ខ្លួន ( កត​ញ្ញូ​តា ) ២៦. កិរិយា​ស្តាប់​នូវ​ធម៌​តាម​កាល ( កា​លេន ធម្ម​ស្សវនំ ) ២៧. សេចក្តី​អត់​ធ្មត់ (ខន្តិ ច ) ២៨. ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​ដែល​ទូន្មាន​ប្រៀន​ប្រដៅ​បាន​ដោយ​ងាយ (សោវ​ចស្សតា ) ២៩. កិរិយា​បាន​ឃើញ បាន​ជួប​នូវ​ស​មណៈ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​មាន​ឥន្ទ្រីយ៍​ស្ងប់​រំងាប់​ហើយ​(សមណា​នញ្ច ទស្សនំ ) ៣០. កិរិយា​សន្ទនា​សាក​សួរ​នូវ​ធម៌​តាម​កាល (កាលេន​ធម្មសា​កច្ឆា) ៣១. សេចក្តី​ព្យា​យាម​ដុត​នូវ​បាប​ធម៌ ( តបោ ច ) ៣២. កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ (ព្រហ្ម​ចរិ​យញ្ច ) ៣៣. កិរិយា​ឃើញ​នូវ​អរិយ​សច្ចធម៌​ទាំង​ឡាយ​(បរិយ​សច្ចាន ទស្សនំ ) ៣៤. កិរិយា​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន​ដោយ​បញ្ញា​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់ ( និព្វាន​សច្ឆិរិយា ​ច ​) ៣៥. ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​ដែល​មិន​ញាប់​ញ័រ​ដោយ​លោក​ធម៌ ( ផុជ្ឋស្ស លោក​ធម្មេហិ​ចិត្តំ​យស្ស ន កម្បតិ ) ៣៦. ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​មិន​សោយ​សោក​ចំពោះ​អារម្មណ៍ (អ​សោកំ ) ៣៧. ចិត្ត​ដ៏​បរិសុទ្ធ ស្អាត​ចាក​កិលេស ( វីរជំ ) ៣៨. ចិត្ត​ក្សេម​ក្សាន្ត​ (ខេមំ) === ឯកសារយោង === ព្រះត្រៃបិដក > សុត្តន្តបិដក > ខុទ្ទកនិកាយ > ខុទ្ទកបាឋ-ធម្មបទ-ឧទាន-ឥតិវុត្តក-សុត្តនិបាត > [[មង្គលសូត្រ]] (សៀវភៅភាគ​៥២ ទំព័រ​ទី ៤) พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๗ ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต > [https://84000.org/tipitaka/book/v.php?B=25&A=41&Z=72 มงคลสูตร]ในขุททกปาฐะ [https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/kn/khp/khp.5.nara.html Mangala Sutta: Blessings] (Khp 5) [[Category:ព្រះពុទ្ធសាសនា]] 8le762h3dfxw720pcyrdkiza6e0m976 0 34867 321759 320122 2025-06-09T00:14:09Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321759 wikitext text/x-wiki {{មិនមែនភាសាខ្មែរ}} {{about|ប្រទេស}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស |conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋបារាំង |native_name = {{nobold|''République française'' ([[ភាសាបារាំង]])}} |common_name = បារាំង |image_flag = Flag of France.svg |image_coat = Armoiries république française.svg |symbol_type = [[វរលញ្ឆករបារាំង|វរលញ្ឆករ]] |symbol_width = 75px |national_motto = "''[[សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព|Liberté, égalité, fraternité]]''"<br/>"សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព" |other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Great Seal of France.svg|100px|Obverse]] [[File:Great Seal of France (reverse).svg|100px|Reverse]]</div> |other_symbol_type = [[មហាត្រានៃបារាំង|មហាត្រា]] |national_anthem = "[[ឡាម៉ាស៊ីលេស|La Marseillaise]]"<br /><center>[[File:La Marseillaise.ogg]]</center> |image_map = France in the European Union on the globe (Europe centered).svg |map_caption = ទីតាំងប្រទេសបារាំង (ក្រហម) នៅលើភូគោល |capital_type = រដ្ឋធានី |capital = [[ប៉ារីស]] |coordinates = {{Coord|48|51|N|2|21|E|type:city}} |largest_city = capital |official_languages = [[ភាសាបារាំង]]{{refn|group=សម្គាល់|name=one|សម្រាប់ព័ត៌មានអំពីភាសាតាមតំបន់, សូមមើល [[ភាសានៃបារាំង]]។}} |religion_year = ២០២២ |religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap; |៤៧% [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិកនៅបារាំង|កាតូលិក]] |២% [[និកាយប្រូតេស្តង់នៅបារាំង|ប្រូតេស្តង់]] |១% [[និកាយអូស្សូដក់ខាងលិចនៅបារាំង|អូស្សូដក់]] |៣៣% គ្មានជំនឿសាសនា |៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅបារាំង|ឥស្លាមសាសនា]] |២% [[ព្រះពុទ្ធសាសនានៅបារាំង|ព្រះពុទ្ធសាសនា]] |១% សាសនាផ្សេងៗ |៩% មិនបានបញ្ជាក់<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/#people-and-society |title=CIA World Factbook: France |author=[[ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍កណ្តាល]] |date=19 January 2022 |website=Cia.gov |publisher=CIA |access-date=1 កុម្ភៈ 2022}}</ref> }} |government_type = [[រដ្ឋឯកភូត]] [[សាធារណរដ្ឋ|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម]] |leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីបារាំង|ប្រធានាធិបតី]] |leader_name1 = [[​អេម៉ានុយអែល ម៉ាក្រុង​]] |leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីបារាំង|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] |leader_name2 = [[អេលីហ្សាប៊េត ប៊ន]] |legislature = [[សភាតំណាងរាស្ត្របារាំង|សភាតំណាងរាស្ត្រ]] |upper_house = [[ព្រឹទ្ធសភា (បារាំង)|ព្រឹទ្ធសភា]] |lower_house = [[រដ្ឋសភា (បារាំង)|រដ្ឋសភា]] |sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំង|និម្មិតកម្ម]] |established_event2 = [[ហ្វ្រង់ស៊ា|រាជាណាចក្រហ្វ្រង់ស៊ា]]<br/>{{small|(បង្រួបបង្រួមដោយស្តេច[[ក្លូវីសទី១]])}} |established_date2 = ៤៨១ |established_event3 = [[សន្ធិសញ្ញាវែរដុង]] |established_date3 = សីហា ៨៤៣ |established_event4 = [[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង|ព្រះរាជាណាចក្រ]] |established_date4 = ៣ កក្កដា ៩៨៧ |established_event5 = ប្រកាសជា[[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីមួយ|សាធារណរដ្ឋ]] |established_date5 = ២២ កញ្ញា ១៧៩២ |established_event6 = [[រដ្ឋធម្មនុញ្ញបារាំង|រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន]] |established_date6 = ៤ តុលា ១៩៥៨ | area_size = 1 E7 | area_km2 = ៦៤០,៦៧៩ | area_rank = ទី៤២ | percent_water = ០.៨៦ (ត្រឹមឆ្នាំ២០១៥)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=13 តុលា 2021|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref> | area_label2 = [[បារាំងដីគោក]] ([[វិទ្យាស្ថានភូមិសាស្ត្រជាតិ|IGN]]) | area_data2 = ៥៥១,៦៩៥ គម^២{{#tag:ref|ទិន្នន័យរបស់[[វិទ្យាស្ថានភូមិសាស្ត្រជាតិ]] (IGN) ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងផ្ទៃទឹកដែរ|group="សម្គាល់"}} ([[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី៥០]]) | area_label3 = បារាំងដីគោក ([[កាដាស្ត្រេ]]) | area_data3 = ៥៤៣,៩៤០ គម^២{{#tag:ref|ទិន្នន័យចុះបញ្ជីទឹកដីរបស់បារាំងដែលមិនរាប់បញ្ចូលបឹង ស្រះ និងផ្ទាំងទឹកកកធំជាង ១ គម^២ (២៤៧ ហិចតា) ក៏ដូចជាមាត់ទន្លេផងដែរ។|group="សម្គាល់"}}<ref>{{cite journal|url=http://www.insee.fr/fr/themes/comparateur.asp?codgeo=METRODOM-1|title=France Métropolitaine|publisher=INSEE|year=2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828051307/http://www.insee.fr/fr/themes/comparateur.asp?codgeo=METRODOM-1|archive-date=28 សីហា 2015}}</ref> ([[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី៥០]]) |population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៧,៤១៣,០០០<ref>{{cite web|url=https://www.insee.fr/en/statistiques/serie/001641607|title=Demography – Population at the beginning of the month – France|year=2019 |website=Insee|access-date=13 តុលា 2021}}</ref> |population_estimate_year = ២០២១ |population_estimate_rank = ទី២០ |population_density_km2 = ១១៦ |population_density_rank = ទី៨៩ |GDP_nominal = {{increase}} ២.៩៣៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=132,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2016&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=(អង់គ្លេស) World Economic Outlook Database, April 2021|publisher=មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ |website=imf.org|access-date=13 តុលា 2021}}</ref> |GDP_nominal_rank = ទី៧ |GDP_nominal_year = ២០២១ |GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ៤៤,៩៩៥ ដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR"/> |GDP_nominal_per_capita_rank = ទី២៤ |GDP_PPP_year = ២០២១ |GDP_PPP = {{increase}} ៣.២៣២ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR"/> |GDP_PPP_rank = ទី៩ |GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ៤៩,៤៩២ ដុល្លារ<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = ទី២៥ |Gini_year = ២០១៩ |Gini_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> |Gini = 29.2 <!--អនុញ្ញាតតែលេខបារាំងប៉ុណ្ណោះ--> |Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=14 តុលា 2021}}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = ២០១៩ |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.901 <!--អនុញ្ញាតតែលេខបារាំងប៉ុណ្ណោះ--> |HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=14 តុលា 2021}}</ref> |HDI_rank = ទី២៦ |currency = {{unbulleted list | [[អឺរ៉ូ]] ([[និមិត្តសញ្ញាអឺរ៉ូ|€]]) ([[ISO ៤២១៧|EUR]]){{#tag:ref|ត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងសាធារណរដ្ឋបារាំងទាំងមូលលើកលែងតែទឹកដីក្រៅស្រុកនៅឯមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក|group="សម្គាល់"}} | [[ហ្វ្រង់ប៉ាស៊ីហ្វិក|ហ្វ្រង់]] (XPF){{#tag:ref|ទឹកដីក្រៅស្រុករបស់បារាំងនៅឯមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក|group="សម្គាល់"}} }} |time_zone = [[ម៉ោងអឺរ៉ុបកណ្តាល]] |utc_offset = +១ |utc_offset_DST = +២ |time_zone_DST = [[ម៉ោងរដូវក្តៅអឺរ៉ុបកណ្តាល]] |date_format = dd/mm/yyyy ([[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]]) |drives_on = ស្តាំ |calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅបារាំង|៣៣]] |sport_code = FRA |vehicle_code = F | electricity = 230 V–50 Hz |cctld = [[.fr]] }} '''ប្រទេសបារាំង''' ({{lang-fr|France}} ''ហ្វ្រង្សិ៍'') ដោយមានឈ្មោះផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋបារាំង''' គឺជា[[ប្រទេសឆ្លងទ្វីប]]មួយដែលមានទឹកដីចម្បងស្ថិតនៅតំបន់[[អឺរ៉ុបខាងលិច]]​និងមានទឹកដីក្រៅស្រុកមួយចំនួនស្ថិតនៅតាមទ្វីប[[អាមេរិកខាងត្បូង]] និងរួមទាំង[[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]] [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ [[បារាំងមាតុបុរៈ|តំបន់មាតុបុរៈ]]របស់ប្រទេសនេះលាតសន្ធឹងពីតំបន់[[រ៉ាំង (តំបន់)|រ៉ាំង]]នៅភាគខាងកើតទៅដល់[[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]]នៅភាគខាងលិច និងពី[[សមុទ្រ មេឌីទែរ៉ានេ|សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ]]នៅភាគខាងត្បូងដល់[[ផ្លូវទឹកអង់គ្លេស]] និង[[សមុទ្រខាងជើង]]។ ទឹកដីក្រៅប្រទេសរួមមាន៖ [[គុយយ៉ានបារាំង]]នៅ[[អាមេរិកខាងត្បូង]] [[សង់ព្យែរនិងមីកូឡុង]]នៅសមុទ្រអាត្លង់ទិកខាងជើង [[ឥណ្ឌីបារាំងខាងលិច]] និងបណ្តុំកោះជាច្រើនទៀតនៅទ្វីប[[អូសេអានី]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ ដោយសារតែមានទឹកដីជាប់មាត់សមុទ្រច្រើន ប្រទេសបារាំងមាន[[តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ]]ដ៏ធំបំផុតលើពិភពលោក។ នៅប៉ែកអឺរ៉ុប បារាំងមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[បែលហ្សិក]] [[លុចសំបួ]] [[អាល្លឺម៉ង់]] [[ស្វីស]] [[ម៉ូណាកូ]] [[អ៊ីតាលី]] [[អង់ដូរ៉ា]] និងប្រទេស[[អេស្ប៉ាញ]] រីឯនៅ[[ទ្វីបអាមេរិក]]វិញ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់ប្រទេស[[ហុល្លង់]] [[ស៊ូរីណាម]] និងប្រទេស[[ប្រេស៊ីល]]។ បារាំងមាន[[តំបន់នៃបារាំង|តំបន់អាំងតេក្រាលចំនួនដប់ប្រាំបី]] (ប្រាំនៅក្រៅប្រទេស) ដែលលាតសន្ធឹងលើផ្ទៃដីសរុប ៦៤៣,៨០១ គីឡូម៉ែត្រក្ររ៉េ និងមានប្រជាជនជាង ៦៧ លាននាក់ (គិតត្រឹមខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១)។<ref>{{cite web|website=The World Factbook|title=Field Listing :: Area|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|publisher=CIA|access-date=2 កុម្ភៈ 2022|archive-date=31 មករា 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|url-status=dead|archivedate=2014-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html}} {{PD-notice}}</ref> ប្រទេសបារាំងគឺជា[[សាធារណរដ្ឋ]][[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម]] ដែលមានរដ្ឋធានីឈ្មោះថា[[ប៉ារីស]]ដោយវាត្រូវជាទីក្រុងធំបំផុតក្នុងប្រទេស និងជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ និងពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់។ តំបន់ទីក្រុងសំខាន់ៗផ្សេងទៀតរួមមាន៖ [[លីយ៉ុង]] [[ម៉ាសែល]] [[ធូលូស]] [[ប័រដូ]] [[លីល]] និង[[នីស]]។ ទឹកដីបារាំងសព្វថ្ងៃបានទទួលវត្តមានមនុស្សដំបូងៗតាំងពីស័ក[[ប៉ាលេអូលីកទិកលើ|ប៉ាលេអូលីទិក]]មកម្លេះ ហើយទឹកដីមាតុបុរៈបារាំងត្រូវកុលសម្ព័ន្ធសែលតិកមួយក្រុមដែលគេស្គាល់ថា"[[ហ្គោល|ហ្គោល]]"ចូលមកតាំងទីលំនៅក្នុងអំឡុង[[យុគដែក]]។ ពួករ៉ូមបាន[[ហ្គោលរ៉ូម|កាត់តំបន់នេះបញ្ចូលជាផ្នែកមួយនៃទឹកដីខ្លួន]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៥១ មុន គ.ស ដែលជាហេតុនាំឱ្យ[[វប្បធម៌ហ្កាល់ឡូ-រ៉ូម៉ាំង]]លេចឡើង និងត្រូវជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[ភាសាបារាំង]]។ ពួក[[ហ្វ្រង់]]ដែលជាក្រុន[[ជនជាតិជឺម៉ាំង]]មួយបានបង្កើត[[ព្រះរាជាណាចក្រហ្វ្រង់ស៊ា]] ហើយបានក្លាយជាមាតុបេះដូងនៃ[[ចក្រភពការអូលីនជាន]]។ [[សន្ធិសញ្ញាវ៉ែដុង]]នៃឆ្នាំ ៨៤៣ បានបែងចែកចក្រភពនោះដោយមានរដ្ឋ[[ហ្វ្រង់ស៊ាខាងលិច]]ក្លាយទៅជា[[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង]]នៅក្នុងឆ្នាំ៩៨៧។ នៅ[[យុគសម័យកណ្តាល]] បារាំងបានក្លាយជាអាណាចក្រសក្តិភូមិដ៏មានឥទ្ធិពលមួយ ហើយមានវិមជ្ឈការខ្ពស់។ ស្តេច[[ហ្វីលីពទី២ (ព្រះមហាក្សត្របារាំង)|ហ្វីលីពទី២]] បានពង្រឹងអំណាចរាជវង្សប្រកបដោយជោគជ័យ ហើយបានកម្ចាត់ចោលនូវគូប្រជែងរបស់ទ្រង់ដើម្បីបង្កើនវិសាលភាពរាជ្យទឹកដីបារាំង។ នៅចុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ប្រទេសបារាំងបានក្លាយទៅជារដ្ឋដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ ចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៤ ដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៥ ប្រទេសបារាំងបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងជម្លោះរាជវង្សជាបន្តបន្ទាប់ដែលមានប្រទេស[[ព្រះរាជាណាចក្រអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]ជាប់ពាក់ព័ន្ធ គេតែងសម្តៅលើជម្លោះនេះថា[[សង្រ្គាមមួយរយឆ្នាំ]] ហើយអត្តសញ្ញាណរបស់បារាំងថ្មីបានលេចឡើងជាលទ្ធផល។ នៅក្នុង[[សម័យបុនវុឌ្ឍិសិល្បៈ]] (''Renaissance'') ប្រទេសបារាំងបានឆ្លងកាត់វឌ្ឍនភាពសិល្បៈនិងវប្បធម៌ ជម្លោះជាមួយ[[រាជត្រកូលហាបស្បួក]] និងនិម្មិតកម្មនៃ[[ចក្រភពអាណានិគមបារាំង|ចក្រភពអាណានិគមលំដាប់ពិភពលោក]]ដែលដល់សតវត្សទី២០ វាក៏ក្លាយជាចក្រភពមហាអំណាចធំទីពីរនៅលើភពផែនដី។<ref>{{cite book |editor=Hargreaves, Alan G. |title=Memory, Empire, and Postcolonialism: Legacies of French Colonialism |publisher=Lexington Books |year=2005 |isbn=978-0-7391-0821-5 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=UX8aeX_Lbi4C&pg=PA1}}</ref> នៅពាក់កណ្តាលទីពីរនៃសតវត្សទី១៦ បារាំងត្រូវប្រឈមនឹង[[សង្គ្រាមសាសនាបារាំង|សង្រ្គាមស៊ីវិលសាសនា]]រវាងអ្នកកាន់[[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|និកាយកាតូលិក]]និងពួក[[ហ៊ូហ្គូណូ]]ដែលជាហេតុនាំឱ្យប្រទេសចុះទន់ខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង។ ប្រទេសបារាំងបានលេចចេញជាមហាអំណាចសារជាថ្មីនៅអឺរ៉ុបក្នុងសតវត្សទី១៧ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្តេចនាម[[ល្វីទី១៤]] បន្ទាប់ពីទ្រង់បានបិទបញ្ចប់ឆាក[[សង្រ្គាមសាមសិបឆ្នាំ]]។<ref>{{cite book |author=R.R. Palmer |author2=Joel Colton |title=A History of the Modern World |url=https://archive.org/details/historyofmodernw00palm |url-access=registration |edition=5th |year=1978 |page=[https://archive.org/details/historyofmodernw00palm/page/161 161]}}</ref> កង្វះគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច ពន្ធវិសមភាព និងសង្រ្គាមជាញឹកញាប់ (ជាពិសេសការបរាជ័យនៅក្នុង[[សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ]] និងការ[[បារាំងនៅក្នុងសង្គ្រាមឯករាជ្យអាមេរិក|ចូលធ្វើអន្តរាគមន៍]]នៅក្នុង[[សង្គ្រាមឯករាជ្យអាមេរិក]]) បាននាំឱ្យព្រះរាជាណាចក្រធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចមិនជាក់លាក់នៅចុងសតវត្សទី១៨។ បញ្ហាទាំងនេះបានធ្វើឱ្យ[[បដិវត្តន៍បារាំង]]ផ្ទុះឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩ ដែលជាលទ្ធផល [[របបចាស់ (បារាំង)|របបចាស់]] (''Ancien Régime'') ត្រូវបានគេផ្តួលរំលំ និងការបង្កើតនូវ[[សេចក្តីប្រកាសស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ|សេចក្តីប្រកាសសិទ្ធិមនុស្ស]] ដែលបង្ហាញពីឧត្តមគតិរបស់ប្រទេសនេះរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ ប្រទេសបារាំងបានឈានដល់ចំណុចកំពូលខាងផ្នែកនយោបាយ និងយោធានៅដើមសតវត្សទី១៩ ក្រោមការដឹកនាំរបស់[[ណាប៉ូលេអុងបូណាប៉ារត៍]] ដោយពេលនោះបារាំងបានដណ្តើមកាន់កាប់ទឹកដីមួយភាគធំនៃទ្វីបអឺរ៉ុប ហើយបានបង្កើត[[ចក្រភពបារាំងទីមួយ]]ឡើង។ [[បដិវត្តន៍បារាំង]] និង[[សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក]]បានផ្លាស់ប្តូររូបរាងដំណើរប្រវត្តិសាស្ត្រអឺរ៉ុប និងពិភពលោកទាំងមូល។ ការដួលរលំនៃចក្រភពទីមួយបាននាំឱ្យឥទ្ធិពលបារាំងធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ ដែលក្នុងនោះប្រទេសបារាំងត្រូវប្រឈមនឹងវិបត្តិរដ្ឋាភិបាលរហូតដល់ការបង្កើតឡើងនៃ[[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីបី]]នៅក្រោយ[[សង្គ្រាមបារាំង-ព្រុស]]ក្នុងឆ្នាំ១៨៧០។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍បន្ទាប់ៗ គេបានឆ្លងកាត់សម័យសុទិដ្ឋិនិយមនៅបារាំងដូចជា ការរីកចម្រើនផ្នែកវប្បធម៌ និងវិទ្យាសាស្ត្រ ក៏ដូចជាភាពចម្រុងចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចដែលគេនិយមស្គាល់ថា "[[សម័យសោភ័ណ]]" (''Belle Époque'')។ ប្រទេសបារាំងគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសដែលចូលរួមក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] ដោយជាលទ្ធផល វាបានទទួលបានជ័យជម្នះតែត្រូវបាត់បង់ជីវិតមនុស្ស និងសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើន។ ប្រទេសនេះក៏ជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម[[សម្ព័ន្ធមិត្តនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២|មហាអំណាចសម្ព័ន្ធមិត្ត]]នៃ[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] ផងដែរប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មានវាក៏ត្រូវទទួលរងការត្រួតត្រាពីសំណាក់សត្រូវរបស់ខ្លួនហៅ [[មហាអំណាចអ័ក្ស]] នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤០។ បន្ទាប់ពីបានរំដោះនៅឆ្នាំ១៩៤៤ [[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីបួន|សាធារណរដ្ឋទីបួន]]ដែលមានអត្ថិភាពដ៏ខ្លីត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយក្រោយមកត្រូវបានរំលាយនៅក្នុងដំណើរនៃ[[សង្គ្រាមអាល់ហ្សេរី]]។ [[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីប្រាំ|សាធារណរដ្ឋទីប្រាំ]]បច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ ដោយមហាវីរបុរសបារាំងគឺលោក[[សាល ដឺ ហ្គោល]]។ អាល់ហ្សេរី និងរួមទាំងទឹកដីអាណានិគមបារាំងភាគច្រើនបានទទួលឯករាជ្យនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ដោយភាគច្រើនបានរក្សាទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងយោធាយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយបារាំងមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ប្រទេសបារាំងរក្សាបាននូវឋានៈជាមជ្ឈមណ្ឌល[[សិល្បៈបារាំង|សិល្បៈ]] [[បញ្ជីរាយនាមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របារាំង|វិទ្យាសាស្ត្រ]] និង[[បញ្ជីរាយនាមទស្សនវិទូបារាំង|ទស្សនវិជ្ជាសកល]]។ វាជាប្រទេសដែលមានចំនួន[[បេតិកភណ្ឌពិភពលោកអង្គការយូណេស្កូ|បេតិកភណ្ឌពិភពលោកច្រើនបំផុតទីប្រាំ]]របស់អង្គការ[[យូណេស្កូ]] និងជាគោលដៅទេសចរណ៍ឈានមុខគេរបស់ពិភពលោកដោយទទួលបានភ្ញៀវទេសចរបរទេសជាង ៨៩ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/20190517-france-tourism-record-number-visitors-tourists-despite-yellow-vests-paris|title=(អង់គ្លេស) France posts new tourist record despite Yellow Vest unrest|date=17 May 2019|website=France 24}}</ref> ប្រទេសបារាំងគឺជា[[ប្រទេសអភិវឌ្ឍ]]មួយដែលមាន[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (មធ្យម)|សេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៧ នៅលើពិភពលោក]]បើគិតតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបជាមធ្យម និង[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (យអទ)|ធំជាងគេទី ៩]] បើគិតតាមយុគភាពនៃអំណាចទិញ។ បើ​និយាយ​ពី​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​សរុប​តាម​គ្រួសារ វា​ជាប់​ចំណាត់​ថ្នាក់​ទី​បួន​នៅលើ​ពិភពលោក។<ref>{{cite web |date=October 2010 |url=http://piketty.pse.ens.fr/fichiers/enseig/ecoineg/EcoIneg_fichiers/DaviesShorrocks2010(CSGlobalWealthReport).pdf |title=Global Wealth Report |publisher=Credit Suisse |access-date=3 កុម្ភៈ 2022 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141109055804/http://piketty.pse.ens.fr/fichiers/enseig/ecoineg/EcoIneg_fichiers/DaviesShorrocks2010%28CSGlobalWealthReport%29.pdf |archive-date=9 វិច្ឆិកា 2014}}</ref> ប្រទេសបារាំងមានកម្រិត[[សន្ទស្សន៍អប់រំ|អប់រំ]] [[វិស័យសុខាភិបាលនៅបារាំង|ការថែទាំសុខភាព]] [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមអាយុសង្ឈឹមរស់|អាយុសង្ឃឹមរស់]] និង[[សន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស|ការអភិវឌ្ឍមនុស្ស]]ខ្ពស់។<ref>{{cite web |url=https://www.who.int/whr/2000/media_centre/press_release/en/ |title=(អង់គ្លេស) World Health Organization Assesses the World's Health Systems |publisher=អង្គការសុខភាពពិភពលោក |date=8 December 2010 |access-date=3 កុម្ភៈ 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf |title=World Population Prospects&nbsp;– The 2006 Revision |access-date=3 កុម្ភៈ 2022 |publisher=អសប}}</ref> បារាំងនៅតែអាចរក្សាតំណែងជា[[មហាអំណាច]]មួយបាននៅក្នុងកិច្ចការពិភពលោក<ref>Jack S. Levy, ''War in the Modern Great Power System, 1495–1975'', (2014) p. 29</ref> ដោយជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍មួយក្នុងចំណោម[[សមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ|សមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍ទាំងប្រាំ]]នៃ[[ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ]] និងជា[[បញ្ជីរដ្ឋមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ|រដ្ឋអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ]]ផ្លូវការមួយផងដែរ។ ប្រទេសបារាំងគឺជាសមាជិកស្ថាបនិក និងឈានមុខគេនៃ[[សហភាពអឺរ៉ុប]] និង[[តំបន់អឺរ៉ូ]]<ref name="superficy" /> ក៏ដូចជាសមាជិកសំខាន់នៃ[[ក្រុមប្រាំពីរ]] (G7) [[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង]] (អូតង់ ឬណាតូ) [[អង្គការសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច]] (OECD) និង [[អង្គការអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង|ហ្វ្រង់កូហ្វូនី]] (''Francophonie'')។ == និរុត្តិសាស្ត្រ == {{Main|ឈ្មោះនៃបារាំង}} The name "France" comes from the [[Latin]] ''{{lang|la|[[Francia]]}}'', which means "country of the [[Franks]]".<ref>{{cite web |url=http://www.discoverfrance.net/France/History/DF_history.shtml |title=History of France |publisher=Discoverfrance.net |accessdate=17 July 2011 |archivedate=24 សីហា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824051936/http://www.discoverfrance.net/France/History/DF_history.shtml |url-status=dead }}</ref> There are various theories as to the origin of the name Franks: one is that it is derived from the [[Proto-Germanic language|Proto-Germanic]] word ''frankon'' which translates as ''javelin'' or ''lance'' as the throwing axe of the Franks was known as a [[francisca]].<ref>{{cite book |last2=Blair |first2=Claude |last1=Tarassuk |first1=Leonid |url=http://books.google.com/?id=UJbyPwAACAAJ |year=1982 |title=The Complete Encyclopedia of Arms and Weapons: the most comprehensive reference work ever published on arms and armor from prehistoric times to the present with over 1,250 illustrations |page=186 |publisher=[[Simon & Schuster]] |isbn=0-671-42257-X |accessdate=5 July 2011}}</ref> Another proposed etymology is that in an ancient [[Germanic languages|Germanic language]], Frank means ''[[Liberty|free]]'' as opposed to ''[[Slavery|slave]]''.{{citation needed|date=October 2013}} == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំង}} === សម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ === {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំងនៅសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ}} [[File:Lascaux2.jpg|thumb|left|One of the [[Lascaux]] paintings of which depicts a horse ([[Dordogne]], approximately 18,000 BC).]] The oldest traces of human life ([[homo]]) in what is now France date from approximately 1.8 million years ago.<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17">Jean Carpentier (dir.), François Lebrun (dir.), Alain Tranoy, Élisabeth Carpentier et Jean-Marie Mayeur (préface de Jacques Le Goff), Histoire de France, Points Seuil, coll. « Histoire », Paris, 2000 (1re éd. 1987), p. 17 ISBN 2-02-010879-8</ref> Humans were then confronted by a hard and variable climate, marked by several glacial eras which led them to a [[nomad]]ic [[hunter-gatherer]] life.<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> France has a large number of decorated caves from the [[upper Paleolithic]] era, including one of the most famous and best preserved: [[Lascaux]]<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> (approximately 18,000 BC). At the end of the [[last glacial period]] (10,000 BC), the climate softened<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> and from approximately 7,000 BC, this part of Western Europe entered the [[Neolithic]] era and its inhabitants became [[Sedentary lifestyle|sedentary]]. After strong demographic and agricultural development between the 4th and 3rd millennia, metallurgy appeared at the end of the 3rd millennium, initially working gold, copper and bronze, and later iron.<ref>Carpentier et al 2000, pp. 20–24</ref> France has numerous [[megalith]]ic sites from the Neolithic period, including the exceptionally dense [[Carnac stones]] site (approximately 3,300 BC). === ហ្គូល === {{main|Gaul|Celts|Roman Gaul}} In 600 BC, [[Ionia]]n [[Greeks in pre-Roman Gaul|Greeks]], originating from [[Phocaea]], founded the [[Greek colonies|colony of Massalia]] (present-day [[Marseille]]), on the shores of the [[Mediterranean Sea]]. This makes it France's oldest city.<ref name="The Cambridge ancient history">{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=n1TmVvMwmo4C&pg=RA1-PA754 |title=The Cambridge ancient history|page=754 |publisher=Cambridge University Press |accessdate=23 January 2011|isbn=978-0-521-08691-2|year=2000}}</ref><ref name="Orrieux">{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=b8cA8hymTw8C&pg=PA62 |title=A history of ancient Greece|author=Claude Orrieux |page=62 |publisher=John Wiley & Sons |year= 1999|accessdate=23 January 2011|isbn=978-0-631-20309-4}}</ref> At the same time, some Gallic Celtic tribes penetrated parts of the current territory of France, and this occupation spread to the rest of France between the 5th and 3rd century BC.<ref>Carpentier et al 2000, p. 29</ref> [[File:MaisonCarrée.jpeg|thumb|The [[Maison Carrée]] was a temple of the [[Gallo-Roman culture|Gallo-Roman]] city of Nemausus (present-day [[Nîmes]]) and is one of the best preserved vestiges of the [[Roman Empire]].]] The concept of [[Gaul]] emerged at that time; it corresponds to the territories of Celtic settlement ranging between the [[Rhine]], the [[Atlantic Ocean]], the [[Pyrenees]] and the Mediterranean. The borders of modern France are roughly the same as those of ancient Gaul, which was inhabited by Celtic ''Gauls''. Gaul was then a prosperous country, of which the southernmost part was heavily subject to Greek and Roman influences. However, around 390 BC, the Gallic [[Tribal chief|chieftain]] [[Brennus (4th century BC)|Brennus]] and his troops made their way to Italy through the [[Alps]], defeated the Romans in the [[Battle of the Allia]], and besieged and [[ransom]]ed Rome. The Gallic invasion left Rome weakened and the Gauls continued to harass the region until 345 BC, when they entered into a formal peace treaty with Rome. But the Romans and the Gauls would maintain an adversarial relationship for the next several centuries and the Gauls would remain a threat in [[Italy (Roman Empire)|Italia]]. Around 125 BC, the south of Gaul was conquered by the Romans, who called this region ''{{lang|la|Provincia Romana}}'' ("Roman Province"), which over time evolved into the name [[Provence]] in French.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/?id=ZEIEAAAAMBAJ&pg=PA76 |title=Life magazine, 13&nbsp;July 1953, p. 76 |publisher=Google Books |date=13 July 1953 |accessdate=23 January 2011}}</ref> [[Julius Caesar]] conquered the remainder of Gaul and overcame a revolt carried out by the Gallic chieftain [[Vercingetorix]] in 52 BC.<ref>Carpentier et al 2000, p.44-45</ref> Gaul was divided by [[Augustus]] into Roman provinces.<ref name=c53>Carpentier et al 2000, pp. 53–55</ref> Many cities were founded during the [[Roman Gaul|Gallo-Roman period]], including [[Lugdunum]] (present-day [[Lyon]]), which is considered to be the capital of the Gauls.<ref name=c53/> These cities were built in traditional Roman style, with a [[Roman Forum|forum]], a theatre, a [[circus]], an [[amphitheatre]] and [[thermal bath]]s. The Gauls mixed with Roman settlers and eventually adopted [[Romance languages|Roman]] speech ([[Latin]], from which the French language evolved) and Roman culture. The [[Religion in ancient Rome|Roman polytheism]] merged with the [[Celtic polytheism|Gallic paganism]] into the same [[syncretism]]. From the 250s to the 280s AD, Roman Gaul suffered a serious crisis with its "[[limes]]" or fortified borders protecting the Empire being attacked on several occasions by [[barbarian]]s.<ref name=c77>Carpentier et al 2000, pp. 76–77</ref> Nevertheless, the situation improved in the first half of the 4th century, which was a period of revival and prosperity for Roman Gaul.<ref>Carpentier et al 2000, pp. 79–82</ref> In 312, the emperor [[Constantine the Great|Constantin I]] converted to Christianity. Christians, persecuted until then, increased rapidly across the entire Roman Empire.<ref>Carpentier et al 2000, p. 81</ref> But, from the beginning of the 5th century, the [[Migration Period|Barbarian Invasions]] resumed,<ref>Carpentier et al 2000, p. 84</ref> and [[Germanic peoples|Germanic tribes]], such as the [[Vandals]], [[Suebi]] and [[Alans]] crossed the Rhine and settled in Gaul, Spain and other parts of the [[Decline of the Roman Empire|collapsing Roman Empire]].<ref>Carpentier et al 2000, pp. 84–88</ref> === Kingdom of Francia (3rd century–843) === {{Main|Francia|Merovingian dynasty|Carolingian dynasty}} {{See also|List of French monarchs|France in the Middle Ages}} At the end of the [[Late Antiquity|Antiquity]] period, ancient Gaul was divided into several Germanic kingdoms and a remaining Gallo-Roman territory, known as the [[Domain of Soissons|Kingdom of Syagrius]] (West). Simultaneously, [[Britons (historical)|Celtic Britons]], fleeing the [[Anglo-Saxon settlement of Britain]], settled the western part of [[Armorica]]. As a result, the Armorican [[peninsula]] was renamed [[Brittany]], [[Celts|Celtic culture]] was revived and independent [[petty kingdom]]s arose in this region. [[File:Chlodwigs taufe.jpg|thumb|left|upright|With [[Clovis I|Clovis]]' conversion to Catholicism in 498, the [[List of Frankish kings|Frankish monarchy]], [[Elective monarchy|elective]] and [[Secular state|secular]] until then, became [[Hereditary monarchy|hereditary]] and of [[Divine right of kings|divine right]].]] The pagan [[Franks]], from whom the ancient name of "Francie" was derived, originally settled the north part of [[Gaul]], but under [[Clovis I]] conquered most of the other kingdoms in northern and central Gaul. In 498, Clovis I was the first Germanic conqueror after the fall of the Roman Empire to convert to Catholic Christianity, rather than [[Arianism]]; thus France was given the title "Eldest daughter of the Church" (''{{lang-fr|La fille aînée de l’Église}}'') by the papacy,<ref>{{cite web |url=http://www.wf-f.org/03-1-France.html |title=Faith of the Eldest Daughter – Can France retain her Catholic heritage? |publisher=Wf-f.org |accessdate=17 July 2011 |archivedate=22 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722112834/http://www.wf-f.org/03-1-France.html |url-status=dead }}</ref> and French kings would be called "the Most Christian Kings of France" (''{{lang|und|Rex Christianissimus}}''). The Franks embraced the Christian [[Gallo-Roman culture]] and ancient Gaul was eventually renamed ''[[Francia]]'' ("Land of the Franks"). The Germanic Franks adopted [[Romance languages|Romanic languages]], except in north Gaul where Roman settlements were less dense and where [[Germanic languages]] emerged. Clovis made Paris his capital and established the [[Merovingian dynasty]], but his kingdom would not survive his death. The Franks treated land purely as a private possession and divided it among their heirs, so four kingdoms emerged from Clovis's: Paris, [[Orléans]], [[Soissons]], and [[Reims|Rheims]]. The [[Roi fainéant|last Merovingian kings]] [[Power behind the throne|lost power]] to their [[Mayor of the Palace|mayors of the palace]] (head of household). One mayor of the palace, [[Charles Martel]], defeated an [[Islamic invasion of Gaul]] at the [[Battle of Tours]] (732) and earned respect and power within the Frankish kingdoms. His son, [[Pepin the Short]], seized the crown of Francia from the weakened Merovingians and founded the [[Carolingian dynasty]]. Pepin's son, [[Charlemagne]], reunited the Frankish kingdoms and built a vast empire across [[Western Europe|Western]] and Central Europe. Proclaimed [[Holy Roman Emperor]] by [[Pope Leo III]] and thus establishing in earnest the French government's longtime [[History of Roman Catholicism in France|historical association]] with the [[Catholic Church]],<ref name="georgetown1">{{cite web|url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france|title=France|publisher=[[Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs]]|accessdate=14 December 2011|archivedate=6 កុម្ភៈ 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110206213909/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france|url-status=dead}} See drop-down essay on "Religion and Politics until the French Revolution"</ref> Charlemagne tried to revive the [[Western Roman Empire]] and its cultural grandeur. [[File:French borders from 985 to 1947.gif|thumb|[[Territorial evolution of France|French territorial evolution]] from 985 to 1947]] Charlemagne's son, [[Louis the Pious|Louis I]] (emperor 814–840), kept the empire united; however, this Carolingian Empire would not survive his death. In 843, under the [[Treaty of Verdun]], the empire was divided between Louis' three sons, with [[East Francia]] going to [[Louis the German]], [[Middle Francia]] to [[Lothair I]], and [[West Francia]] to [[Charles the Bald]]. West Francia approximated the area occupied by, and was the precursor, to modern France.<ref>{{cite web|url=http://history.howstuffworks.com/european-history/treaty-of-verdun.htm |title=Treaty of Verdun |publisher=History.howstuffworks.com |date=27 February 2008 |accessdate=17 July 2011}}</ref> During the 9th and 10th centuries, continually threatened by [[Viking expansion|Viking invasions]], France became a very decentralised state: the nobility's titles and lands became hereditary, and the authority of the king became more religious than secular and thus was less effective and constantly challenged by powerful noblemen. Thus was established [[feudalism]] in France. Over time, some of the king's vassals would grow so powerful that they often posed a threat to the king. For example, after the [[Battle of Hastings]] in 1066, [[William the Conqueror]] added "King of England" to his titles, becoming both the vassal to (as Duke of [[Normandy]]) and the equal of (as king of England) the king of France. === Kingdom of France (843–1791) === {{main|Kingdom of France|Capetian dynasty|Valois dynasty|Bourbon dynasty}} {{see also|List of French monarchs|France in the Middle Ages|Early modern France|Ancien Régime}} [[File:Joan of Arc miniature graded.jpg|thumb|upright|[[Joan of Arc]] led the French army to several important victories during the [[Hundred Years' War]] which paved the way for the final victory.]] The Carolingian dynasty ruled France until 987, when [[Hugh Capet]], Duke of France and Count of Paris, was crowned [[List of French monarchs|King of the Franks]].<ref>{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=1008&HistoryID=ab03&gtrack=pthc |title=History of France : The Capetian kings of France: AD 987–1328 |publisher=Historyworld.net |accessdate=21 July 2011}}</ref> His descendants {{ndash}} the [[House of Capet|Capetians]], the [[House of Valois]], and the [[House of Bourbon]] {{ndash}} progressively unified the country through wars and dynastic inheritance into the Kingdom of France, which was fully declared in 1190 by [[Philip II of France|Philip II Augustus]]. Gerbert d'Aurillac (Gerbert of Aurillac) was the first French pope; his reign as [[Pope Sylvester II]] lasted from 999 to 1003. The [[Albigensian Crusade]] was launched in 1209 to eliminate the heretical [[Catharism|Cathars]] in the south-western area of modern-day France. In the end, the Cathars were exterminated and the autonomous [[Counts of Toulouse|County of Toulouse]] was annexed into the kingdom of France.<ref>{{cite news | title = Massacre of the Pure | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,897752-2,00.html | newspaper = Time | location = New York | date = 28 April 1961 | access-date = 11 កក្កដា 2017 | archive-date = 20 មករា 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080120172908/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,897752-2,00.html | url-status = dead }}</ref> Later Kings expanded their territory to cover over half of modern continental France, including most of the North, Centre and West of France. Meanwhile, the royal authority became more and more assertive, centred around a [[Estates of the realm|hierarchically conceived society]] distinguishing [[French nobility|nobility]], clergy, and [[Estates General (France)|commoners]]. [[Charles IV of France|Charles IV the Fair]] died without an heir in 1328.<ref name="guerard">Albert Guerard, ''France: A Modern History'' ([[University of Michigan Press]]: Ann Arbor, 1959) pp. 100, 101.</ref> Under the rules of the [[Salic law]] the crown of France could not pass to a woman nor could the line of kingship pass through the female line.<ref name="guerard"/> Accordingly, the crown passed to Philip of Valois, a cousin of Charles, rather than through the female line to Charles' nephew, Edward, who would soon become [[Edward III of England]]. During the reign of [[Philip IV of France|Philip of Valois]], the French monarchy reached the height of its medieval power.<ref name="guerard"/> However, Philip's seat on the throne was contested by Edward III of England and in 1337, on the eve of the first wave of the [[Black Death]],<ref name = Encarta>{{cite web |url=http://encarta.msn.com/text_761568934___117/France.html |title=France VII |work=Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009 |publisher=Webcitation.org |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=29 សីហា 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090829034202/http://encarta.msn.com/text_761568934___117/France.html |url-status=dead }}</ref> England and France went to war in what would become known as the [[Hundred Years' War]].<ref>Don O'Reilly. "[https://web.archive.org/web/20061109043743/http://www.historynet.com/magazines/military_history/3031536.html Hundred Years' War: Joan of Arc and the Siege of Orléans]". ''TheHistoryNet.com''.</ref> The exact boundaries changed greatly with time, but French landholdings of the [[List of English monarchs|English Kings]] remained extensive for decades. With charismatic leaders, such as [[Joan of Arc]] and [[La Hire]], strong French counterattacks won back English continental territories. Like the rest of Europe, France was struck by the Black Death. Around 1340, France had a population of approximately 17 million,<ref>Emmanuel Le Roy Ladurie (1987). "''[http://books.google.com/books?id=VT9rIMQFt2MC&pg=PA32 The French peasantry, 1450–1660]''". University of California Press. p. 32. ISBN 0-520-05523-3</ref> which by the end of the [[pandemic]] had declined by about one-half.<ref>Peter Turchin (2003). "''[http://books.google.com/books?id=mUoCrTUo-eEC&pg=PA179 Historical dynamics: why states rise and fall]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}''". Princeton University Press. p. 179. ISBN 0-691-11669-5</ref> [[File:Francois Dubois 001.jpg|thumb|left|The [[St. Bartholomew's Day massacre]] (1572) was the climax of the [[French Wars of Religion]], which were brought to an end by the [[Edict of Nantes]] (1598).]] The [[French Renaissance]] saw a long set of wars, known as the [[Italian Wars]], between the Kingdom of France and the powerful [[Holy Roman Empire]]. It also saw the first standardization of the French language, which would become the official language of France and the language of Europe's aristocracy. French explorers, such as [[Jacques Cartier]] or [[Samuel de Champlain]], claimed lands in the Americas for France, paving the way for the expansion of the [[French colonial empire#First French colonial empire|First French colonial empire]]. The rise of Protestantism in Europe led France to a civil war known as the French Wars of Religion, where, in the most notorious incident, thousands of [[Huguenot]]s were murdered in the [[St. Bartholomew's Day massacre]] of 1572.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/516821/Massacre-of-Saint-Bartholomews-Day |title=Massacre of Saint Bartholomew’s Day |publisher=Britannica.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> The Wars of Religion were ended by [[Henry IV of France|Henry IV]]'s [[Edict of Nantes]], which granted some freedom of religion to the Huguenots. Under [[Louis XIII of France|Louis XIII]], the energetic [[Cardinal Richelieu]] reinforced the centralization of the state, royal power and French dominance in Europe, foreshadowing the reign of [[Louis XIV]]. During Louis XIV's minority and the regency of [[Anne of Austria|Queen Anne]] and [[Cardinal Mazarin]], a period of trouble known as the [[Fronde]] occurred in France, which was at that time [[Franco-Spanish War (1635)|at war with Spain]]. This rebellion was driven by the great feudal lords and [[sovereign court]]s as a reaction to the [[Absolutism (European history)|rise of royal power]] in France. [[File:Louis le Grand; Rigaud Hyacinthe.jpg|thumb|upright|[[Louis XIV of France|Louis XIV]], the "sun king" was the [[Absolute monarchy in France|absolute monarch of France]] and made France the leading European power.]] The monarchy reached its peak during the 17th century and the reign of Louis XIV. By turning powerful feudal lords into [[courtier]]s at the [[Palace of Versailles]], Louis XIV's personal power became unchallenged. Remembered for his numerous wars, he made France the leading European power. France possessed the largest population in Europe (see [[Demographics of France]]) and had tremendous influence over European politics, economy, and culture. French became the most-used language in diplomacy, science, literature and international affairs, and remained so until the 20th century.<ref name="Language and Diplomacy">{{cite web |url=http://www.nakedtranslations.com/en/2004/language-and-diplomacy/ |title=Language and Diplomacy |publisher=Nakedtranslations.com |accessdate=21 July 2011 |archivedate=21 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721070018/http://www.nakedtranslations.com/en/2004/language-and-diplomacy/ |url-status=dead }}</ref> France obtained many overseas possessions in the Americas, Africa and Asia. Louis XIV [[Edict of Fontainebleau|revoked the Edict of Nantes]], forcing thousands of Huguenots into exile. Under [[Louis XV of France|Louis XV]], France lost [[New France]] and most of its [[French India|Indian possessions]] after its defeat in the [[Seven Years' War]], which ended in 1763. Its [[Metropolitan France|continental territory]] kept growing, however, with notable acquisitions such as [[Lorraine (region)|Lorraine]] (1766) and [[Corsica]] (1770). An unpopular king, Louis XV's weak rule, his ill-advised financial, political and military decisions, and his debauchery discredited the monarchy and arguably led to the French Revolution 15 years after his death.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/louis_xv.shtml |title=BBC History : Louis XV (1710–1774) |publisher=BBC |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://webspace.qmul.ac.uk/cdhjones/documents/gn_pdf.pdf |title=Scholarly bibliography by Colin Jones (2002) |format=PDF |accessdate=21 July 2011}}</ref> [[Louis XVI of France|Louis XVI]], Louis XV's grandson, actively [[France in the American Revolutionary War|supported the Americans]], who were seeking their [[American Revolutionary War|independence from Great Britain]] (realized in the [[Treaty of Paris (1783)]]). The example of the [[American Revolution]] and the financial crisis which followed France's involvement in it were two of many contributing factors to the French Revolution. Much of the [[Age of Enlightenment|Enlightenment]] occurred in French intellectual circles, and major scientific breakthroughs and inventions, such as the [[Antoine Lavoisier|discovery of oxygen]] (1778) and the first [[Montgolfier brothers|hot air balloon carrying passengers]] (1783), were achieved by French scientists. French explorers, such as [[Louis Antoine de Bougainville|Bougainville]] and [[Jean-François de Galaup, comte de Lapérouse|Lapérouse]], took part in the [[European and American voyages of scientific exploration|voyages of scientific exploration]] through maritime expeditions around the globe. The Enlightenment philosophy, in which [[rationalism|reason]] is advocated as the primary source for [[Legitimacy (political)|legitimacy]] and [[authority]], undermined the power of and support for the monarchy and helped pave the way for the French Revolution. === Republics and Empires (1792–) === {{Main|French Revolution|ចក្រភពបារាំងទីមួយ|Second French Empire|French colonial empire}} {{See also|France in the 19th century|France in the 20th century}} [[File:Prise de la Bastille.jpg|thumb|The [[Storming of the Bastille]] on 14 July 1789 was the starting event of the [[French Revolution]].]] After the [[storming of the Bastille]] on 14 July 1789, the absolute monarchy was abolished and France became a [[Kingdom of France (1791–1792)|constitutional monarchy]]. Through the [[Declaration of the Rights of Man and of the Citizen]], France established fundamental rights for French citizens (who could only be male). The Declaration affirms "the natural and imprescriptible rights of man" to "liberty, property, security and resistance to oppression". It called for the destruction of aristocratic privileges and proclaimed freedom and equal rights for all men, as well as access to public office based on talent rather than birth. របបរាជានិយមត្រូវបានរឹតបន្តឹង ហើយប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងដំណើរការនីតិបញ្ញត្តិ។ សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មានត្រូវបានប្រកាស ហើយការចាប់ខ្លួនតាមអំពើចិត្តមិនត្រូវបានអនុញ្ញាត។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ក៏បានអះអាងនូវគោលការណ៍នៃអធិបតេយ្យភាពដ៏ពេញនិយម ដែលផ្ទុយពីសិទ្ធិដ៏ទេវភាពរបស់ស្តេចដែលកំណត់លក្ខណៈនៃរាជាធិបតេយ្យបារាំង និងសមភាពសង្គមក្នុងចំណោមប្រជាពលរដ្ឋ ដោយលុបបំបាត់ឯកសិទ្ធិរបស់អភិជន និងបព្វជិត។ While Louis XVI, as a [[Kingdom of France (1791–92)|constitutional king]], enjoyed popularity among the population, his disastrous [[flight to Varennes]] seemed to justify rumours he had tied his hopes of political salvation to the prospects of foreign invasion. His credibility was deeply undermined to the extent that the [[Abolished monarchy|abolition of the monarchy]] and establishment of a republic became an increasing possibility. European [[Declaration of Pillnitz|monarchies gathered]] against the new régime, to restore the French absolute monarchy. The foreign threat exacerbated France's political turmoil and deepened the sense of urgency among the various factions and [[War of the First Coalition|war was declared against Austria]] on 20 April 1792. [[Riot|Mob violence]] occurred during the [[10 August (French Revolution)|insurrection of 10 August 1792]]<ref>Censer, Jack R. and Hunt, Lynn. ''Liberty, Equality, Fraternity: Exploring the French Revolution.'' University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, 2004.</ref> and the [[September Massacres|following month]].<ref>Doyle, William. ''The Oxford History of The French Revolution.'' Oxford: Oxford University Press, 1989. pp 191–192.</ref> As a result of this violence and the political instability of the constitutional monarchy, the [[French First Republic|Republic was proclaimed]] on 22 September 1792. [[File:Napoleon in 1806.PNG|thumb|left|upright|[[Napoleon]], [[Emperor of the French]], and his ''[[Grande Armée]]'' built a [[First French Empire|vast Empire]] across Europe. He helped spread the French revolutionary ideals and his legal reforms had a major influence worldwide.]] [[Louis XVI of France|Louis XVI]] was [[Trial of Louis XVI|convicted]] of [[treason]] and [[Execution of Louis XVI|guillotined]] in 1793. Facing increasing pressure from European monarchies, internal guerrilla wars and [[Counter-revolutionary|counterrevolution]]s (such as the [[War in the Vendée]] or the [[Chouannerie]]), the [[National Convention|young Republic]] fell into the [[Reign of Terror]]. Between 1793 and 1794, between 16,000 and 40,000 people were executed. In Western France, the civil war between the ''Bleus'' ("Blues", supporters of the Revolution) and the ''Blancs'' ("Whites", supporters of the Monarchy) lasted from 1793 to 1796 and led to the loss of between 200,000 and 450,000 lives.<ref>{{cite news | title = The Terror in the French Revolution | first = Marisa | last = Dr Linton | url = http://www.port.ac.uk/special/france1815to2003/chapter1/interviews/filetodownload,20545,en.pdf | newspaper = Kingston University | access-date = 2017-07-11 | archive-date = 2012-01-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120117152123/http://www.port.ac.uk/special/france1815to2003/chapter1/interviews/filetodownload%2C20545%2Cen.pdf | url-status = dead }}</ref><ref name="hussenet">Jacques Hussenet (dir.), ''« Détruisez la Vendée ! » Regards croisés sur les victimes et destructions de la guerre de Vendée'', La Roche-sur-Yon, Centre vendéen de recherches historiques, 2007</ref> Both foreign armies and French counterrevolutionnaries were crushed and the French Republic survived. Furthermore, it extended greatly its boundaries and established "[[French client republic|Sister Republics]]" in the surrounding countries. As the threat of a foreign invasion receded and France became mostly pacified, the [[Thermidorian Reaction]] put an end to [[Maximilien Robespierre|Robespierre]]'s rule and to the Terror. The [[Abolitionism in France|abolition of slavery]] and male [[universal suffrage]], enacted during this radical phase of the revolution, were cancelled by subsequent governments. After a [[French Directory|short-lived governmental scheme]], [[Napoleon|Napoleon Bonaparte]] [[18 Brumaire|seized control of the Republic]] in 1799 becoming [[French Consulate|First Consul]] and later [[Constitution of the Year XII|Emperor]] of the [[First French Empire|French Empire]] (1804–1814/1815). As a continuation of [[French Revolutionary Wars|the wars]] sparked by the European monarchies against the French Republic, changing sets of [[Napoleonic Wars|European Coalitions]] declared wars on Napoleon's Empire. His armies conquered most of continental Europe, while members of the [[House of Bonaparte|Bonaparte]] family were appointed as monarchs in some of the newly established kingdoms.<ref name="Blanning">{{cite news | title = Napoleon and German identity | first = Tim | last = Blanning | url = http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5001329960 | newspaper = History Today | location = London | date = April 1998 | volume = 48 | access-date = 2017-07-11 | archive-date = 2012-05-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120513171824/http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5001329960 | url-status = dead }}</ref> These victories led to the worldwide expansion of French revolutionary ideals and reforms, such as the [[Metric system]], the [[Napoleonic Code]] and the Declaration of the Rights of Man. After the catastrophic [[French invasion of Russia|Russian campaign]], Napoleon was [[War of the Sixth Coalition|defeated]] and the Bourbon monarchy [[Bourbon Restoration#First Restoration (1814)|restored]]. About a million Frenchmen died during the Napoleonic Wars.<ref name="Blanning"/> [[File:Douaumont Ossuary cemetery.JPG|thumb|[[Douaumont ossuary]]. With 4.3 million wounded from a population of only 39.6 million at the time, the Third French Republic sustained the highest [[World War I casualties|number of total casualties]] among the Allies during [[World War I]].]] After his [[Hundred Days|brief return]] from exile, Napoleon was finally defeated in 1815 at the [[Battle of Waterloo]], the monarchy was [[Bourbon Restoration#Second Restoration (1815)|re-established]] (1815–1830), with new constitutional limitations. The discredited Bourbon dynasty was overthrown by the [[July Revolution]] of 1830, which established the constitutional [[July Monarchy]], which lasted until 1848, when the [[French Second Republic]] was proclaimed, in the wake of the European [[Revolutions of 1848]]. The abolition of slavery and male [[universal suffrage]], both briefly enacted during the French Revolution were re-enacted in 1848. In 1852, the [[President of France|president of the French Republic]], [[Napoleon III|Louis-Napoléon Bonaparte]], Napoleon I’s nephew, was proclaimed emperor of the [[Second French Empire|second Empire]], as Napoleon III. He multiplied French interventions abroad, especially in [[Crimean War|Crimea]], in [[French intervention in Mexico|Mexico]] and [[Second Italian War of Independence|Italy]]. Napoleon III was unseated following defeat in the [[Franco-Prussian War]] of 1870 and his regime was replaced by the [[French Third Republic|Third Republic]]. France had [[French colonial empire|colonial possessions]], in various forms, since the beginning of the 17th century. In the 19th and 20th centuries, its [[List of largest empires|global overseas colonial empire]] extended greatly and became the second largest in the world behind the [[British Empire]]. Including [[metropolitan France]], the total area of land under French [[sovereignty]] almost reached 13 million square kilometres in the 1920s and 1930s, 8.6% of the world's land. [[File:De Gaulle-OWI.jpg|thumb|upright|[[Charles de Gaulle]] took an active part in all major events of the 20th century: a hero of World War I, leader of the [[Free French Forces|Free French]] during [[World War II]], he then became [[President of France|President]], where he facilitated decolonization, maintained France as a major power and overcame the [[May 1968 in France|revolt of May 1968]].]] France was a member of the [[Triple Entente]] when World War I broke out. A small part of Northern France was occupied, but France and its allies emerged victorious against the [[Central Powers]], at a tremendous human and material cost. World War I left 1.4&nbsp;million French soldiers dead, 4% of its population,<ref>{{cite news | title = France's oldest WWI veteran dies | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7199127.stm |work=BBC News | location = London | date = 20 January 2008 }}</ref> between 27 and 30% of the conscript classes of 1912–1915.<ref>Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts (2005). "''[http://books.google.cz/books?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PR25 Encyclopedia Of World War I: A Political, Social, And Military History]''". ABC-CLIO. ISBN 1851094202</ref> The interbellum years were marked by [[Events preceding World War II in Europe|intense international tensions]] and a variety of social reforms introduced by the [[Popular Front (France)|Popular Front government]] ([[Annual leave]], [[Eight-hour day|working time reduction]], women in Government among others). France was occupied following the [[Nazi Germany|German]] ''[[Blitzkrieg]]'' campaign in World War II, with metropolitan France divided into a [[German military administration in occupied France during World War II|German occupation zone in the north]] and [[Vichy France]], a newly established authoritarian regime collaborating with Germany, in the south.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=Q7ORlIpHKLEC&pg=PA368 Vichy France and the Jews]''". Michael Robert Marrus, Robert O. Paxton (1995). [[Stanford University Press]]. p. 368. ISBN 0-8047-2499-7</ref> The [[Allies]] and the [[French Resistance]] eventually emerged victorious from the [[Axis powers]] and French sovereignty was restored. The [[French Fourth Republic|Fourth Republic]] was established after World War II and saw spectacular economic growth (''les [[Trente Glorieuses]]''). Suffrage was extended to women in 1944. France was one of the founding members of [[NATO]] (1949). France attempted to [[First Indochina War|regain control of French Indochina]] but was defeated by the [[Viet Minh]] in 1954. Only months later, France faced a new [[Algerian War|conflict in Algeria]]. The debate over whether or not to keep control of [[French Algeria|Algeria]], then home to over one million [[Pied-Noir|European settlers]],<ref>{{cite news | title = In France, a War of Memories Over Memories of War | first = Michael | last = Kimmelman | url = http://www.nytimes.com/2009/03/05/arts/design/05abroad.html?_r=1 | newspaper=The New York Times | date = 4 March 2009 }}</ref> wracked the country and nearly led to civil war. In 1958, the weak and unstable Fourth Republic gave way to the [[French Fifth Republic|Fifth Republic]], which contained a strengthened Presidency.<ref>[http://seacoast.sunderland.ac.uk/~os0tmc/contem/fifth.htm From Fourth to Fifth Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080523234726/http://seacoast.sunderland.ac.uk/~os0tmc/contem/fifth.htm |date=2008-05-23 }} – [[University of Sunderland]]</ref> In the latter role, Charles de Gaulle managed to keep the country together while taking steps to end the war. The Algerian War was concluded with the [[Évian Accords]] in 1962 that led to Algerian independence. France granted independence progressively to its colonies. A vestige of the colonial empire are the [[Overseas departments and territories of France|French overseas departments and territories]]. In the wake of the series of worldwide [[protests of 1968]], the [[May 1968 in France|revolt of May 1968]] had an enormous social impact. In France, it is considered to be the watershed moment when a conservative moral ideal (religion, patriotism, respect for authority) shifted towards a more liberal moral ideal. ប្រទេសបារាំងបានឈានមុខគេក្នុងប្រទេសជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបដែលកំពុងស្វែងរកទុនលើសន្ទុះនៃសហជីពរូបិយវត្ថុដើម្បីបង្កើតឧបករណ៍នយោបាយ ការការពារ និងសន្តិសុខរបស់សហភាពអឺរ៉ុបដែលមានការរួបរួម និងមានសមត្ថភាពជាងមុន។<ref>{{cite web|url=http://www.elysee.fr/elysee/anglais/speeches_and_documents/2004/declaration_by_the_franco-german_defence_and_security_council.1096.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051025215249/http://www.elysee.fr/elysee/anglais/speeches_and_documents/2004/declaration_by_the_franco-german_defence_and_security_council.1096.html|archivedate=25 October 2005|title=Declaration by the Franco-German Defense and Security Council |publisher=Elysee.fr |accessdate=21 July 2011}}</ref> {{anchor|Climate}} == ភូមិសាស្ត្រ == {{Main|Geography of France}} [[File:France cities.png|thumb|upright=1.5|center|A relief map of Metropolitan France, showing cities with over 100,000 inhabitants.]] [[Metropolitan France]] is situated mostly between latitudes [[41st parallel north|41°]] and [[51st parallel north|51° N]], and longitudes [[6th meridian west|6° W]] and [[10th meridian east|10° E]], on the western edge of Europe, and thus lies within the northern [[temperateness|temperate]] zone. From northeast to southwest, France shares borders with [[Belgium]], [[Luxembourg]], [[Germany]], [[Switzerland]], [[Italy]], [[Monaco]], [[Spain]] and [[Andorra]]. France also borders [[Suriname]] to its west and [[Brazil]] to its east and south, by way of the overseas region of [[French Guiana]], which is considered an integral part of the Republic.<ref name=France/> [[Corsica]] and the French mainland form [[Metropolitan France]]; [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Réunion]], and [[Mayotte]] form, with French Guiana, the overseas regions. These two integral groupings, along with several [[overseas collectivity|overseas collectivities]] and [[French Southern and Antarctic Lands|one territory]], comprise the French Republic. The European territory of France covers {{convert|547030|km2|sqmi|0}},<ref name=France/> the largest among [[European Union]] members.<ref name = superficy>[http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/france/index_en.htm France] on Europa Official Site</ref> France possesses a wide variety of landscapes, from coastal plains in the north and west to mountain ranges of the [[Alps]] in the south-east, the [[Massif Central]] in the south-central and [[Pyrenees]] in the south-west. At {{convert|4810.45|m|ft|0}}<ref>{{cite news|url=http://www.smh.com.au/environment/mont-blanc-shrinks-by-45cm-in-two-years-20091106-i0kk.html |title=Mont Blanc shrinks by {{convert|45|cm|2|abbr=on}} in two years |work=Sydney Morning Herald |date=6 November 2009 |accessdate=9 August 2010}}</ref> above sea level, the highest point in Western Europe, [[Mont Blanc]], is situated in the Alps on the border between France and Italy. France also has extensive river systems such as the [[Seine]], the [[Loire]], the [[Garonne]], and the [[Rhone]], which divides the Massif Central from the Alps and flows into the Mediterranean Sea at the [[Camargue]]. Corsica lies off the Mediterranean coast. France's total land area, with its overseas departments and territories (excluding [[Adélie Land]]), is {{convert|674843|km2|sqmi|0|abbr=on}}, 0.45% of the total land area on Earth. France possesses the second largest [[exclusive economic zone]] (EEZ) in the world,<ref>{{fr icon}} [http://www.developpementdurable.com/economie/2010/07/A2769/mediterranee-la-france-prend-le-controle-en-creant-une-zone-economique-exclusive.html Méditerranée : la France prend le contrôle en créant une zone économique exclusive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110430124908/http://www.developpementdurable.com/economie/2010/07/A2769/mediterranee-la-france-prend-le-controle-en-creant-une-zone-economique-exclusive.html |date=2011-04-30 }}</ref> covering {{convert|11035000|km2|sqmi|0|abbr=on}}, approximately 8% of the total surface of all the EEZs of the world, just behind the US ({{convert|11351000|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}).<ref>According to a different calculation cited by the [[Pew Research Center]], the EEZ of France would be {{convert|10084201|km2|sqmi|0|abbr=on}}, still behind the US ({{convert|12174629|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}), and still ahead of Australia ({{convert|8980568|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}) and Russia ({{convert|7566673|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}).</ref> === Climate === The north and northwest have a temperate climate, while a combination of maritime influences, [[latitude]] and altitude produce a varied climate in the rest of Metropolitan France.<ref name="climate">{{cite web |author=Ministry of Foreign Affairs |year=2005 |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/discovering-france_2005/france-from-to-z_1978/country_2004/geography_4405/geography_1507.html |title=Discovering France: Geography |accessdate=29 December 2006 |authorlink=Minister of Foreign Affairs (France) |archivedate=6 មករា 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070106121611/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/discovering-france_2005/france-from-to-z_1978/country_2004/geography_4405/geography_1507.html |url-status=dead }}</ref> In the south-east a [[Mediterranean climate]] prevails. In the west, the climate is predominantly [[oceanic climate|oceanic]] with a high level of rainfall, mild winters and cool to warm summers. Inland the climate becomes more [[continental climate|continental]] with hot, stormy summers, colder winters and less rain. The [[climate of the Alps]] and other mountainous regions is mainly [[alpine climate|alpine]], with the number of days with temperatures below freezing over 150 per year and snow cover lasting for up to six months. {{-}} <gallery> File:Aiguille1.jpg|[[Limestone]] cliffs of [[Normandy]] near [[Étretat]] File:Lavender field.jpg|[[Mediterranean Sea|Mediterranean]] vegetation ([[lavender]]) in [[Provence]] File:Beauce 3.jpg| The plains of the [[Beauce]] File:Aiguille du Dru 3.jpg|[[Alpine climate]] in the [[French Alps]] File:Verdon Trescaire.jpg|[[Verdon Gorge]] in Provence File:Weinberg Cote de Nuits.jpg | [[French wine|Vineyards]] in [[Côte de Nuits]], [[Burgundy (French region)|Burgundy]] File:Lac Vert de Fontanalbe.jpg|[[Alpine climate]] in [[Mercantour National Park]] File:Bora Bora - Mt Otemanu.jpg|[[Tropical climate]] in [[Bora Bora]] ([[French Polynesia]]) File:Pointe du van.jpg|[[Heathland]] in [[Pointe du Van]], Western [[Brittany]] File:PassesBassin.JPG|[[Oceanic climate]] and sandy beach in [[Arcachon Bay]] File:Piana Dardo dans les Calanche.jpg|Semi-arid climate in [[Corsica]] </gallery> === បរិស្ថាន === {{See also|Ministry of Ecology, Sustainable Development and Energy|National parks of France|Regional natural parks of France}} [[File:Parcs naturels français.svg|thumb|[[Regional natural parks of France|Regional]] (green) and [[National parks of France|National (pink) natural parks]] in France. Indicated in green and purple colour respectively.]] France was one of the first countries to create an environment ministry, in 1971.<ref>[http://www.ambafrance-ca.org/kid/pages_en/eco6.htm Protection of the Environment] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425005903/http://www.ambafrance-ca.org/kid/pages_en/eco6.htm |date=2011-04-25 }} on the [http://www.ambafrance-ca.org/spip.php?rubrique2 Official Site of the French Ambassy in Canada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130201052846/http://www.ambafrance-ca.org/spip.php?rubrique2 |date=2013-02-01 }}</ref> Although France is one of the most industrialised countries, it is ranked [[List of countries by carbon dioxide emissions|only seventeenth]] by carbon dioxide emissions, behind less populous nations such as Canada or Australia. This situation results from the France's decision to invest in [[nuclear power]] in 1974 after the [[1973 oil crisis]],<ref>{{cite web |url=http://www.world-nuclear.org/info/inf40.html |title=Nuclear Power in France |publisher=World-nuclear.org |accessdate=17 July 2011 |archivedate=19 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719055222/http://www.world-nuclear.org/info/inf40.html |url-status=dead }}</ref> which now accounts for 75% of France's electricity production<ref>{{cite web|url=http://www.eoearth.org/article/Energy_profile_of_France |title=Energy profile of France |publisher=Eoearth.org |accessdate=17 July 2011}}</ref> and explains why France pollutes less than comparable countries.<ref>{{fr icon}} [http://www.usinenouvelle.com/article/co2-la-france-moins-pollueuse-grace-au-nucleaire.N133933 CO2 : la France mois pollueuse grâce au nucléaire]</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.ambafrance-cn.org/L-energie-nucleaire-en-France.html L'énergie nucléaire en France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100701211529/http://www.ambafrance-cn.org/L-energie-nucleaire-en-France.html |date=2010-07-01 }} – Ambassade française en Chine</ref> Like all European Union members, France agreed to cut carbon emissions by at least 20% of 1990 levels by the year 2020,<ref>{{cite news|author=Ian Traynor and David Gow in Brussels |url=http://www.guardian.co.uk/environment/2007/feb/21/climatechange.climatechangeenvironment |title=EU promises 20% reduction in carbon emissions by 2020 |work=The Guardian |location=London |date= 21 February 2007|accessdate=21 July 2011 }}</ref> in comparison the US agreed to a cut of 4% of its emissions.<ref name="Les quatre enjeux de Copenhague">{{fr icon}} [http://www.la-croix.com/Actualite/S-informer/Sciences/Les-quatre-enjeux-de-Copenhague-_NG_-2009-12-06-569870 Les quatres enjeux de Copenhague] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111125721/http://www.la-croix.com/Actualite/S-informer/Sciences/Les-quatre-enjeux-de-Copenhague-_NG_-2009-12-06-569870 |date=2012-01-11 }} – [[La Croix]]</ref> In 2009, French carbon dioxide emissions per capita was lower than the Chinese.<ref>{{cite news|last=Kanter |first=James |url=http://green.blogs.nytimes.com/2010/07/01/emissions-soar-in-china-and-india/ |title=Per-Capita Emissions Rising in China |location=Beijing (China);China;Copenhagen (Denmark);France;India;Russia;United States |publisher=Green.blogs.nytimes.com |date=1 July 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> France was set to impose a [[carbon tax]] in 2009 at 17 Euros per tonne of carbon emitted.<ref>{{cite news|author=By Reuters |url=http://www.nytimes.com/2009/09/11/business/global/11carbon.html |title=France Sets Carbon Tax at 17 Euros a Ton |location=France |work=The New York Times |date=10 September 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref> The carbon tax would have brought in 4&nbsp;billion Euros of revenue per year.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8248392.stm |title=France set to impose carbon tax |publisher=BBC News |date=10 September 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref> But the tax was abandoned for various reasons, including that French companies would have difficulty competing with companies in neighbouring countries that would not have to pay such steep taxes on carbon emissions. Instituting a carbon tax was an unpopular political move for President Sarkozy.<ref>{{cite news|last=Saltmarsh |first=Matthew |url=http://www.nytimes.com/2010/03/24/business/global/24iht-carbon.html |title=France Abandons Plan for Carbon Tax |location=France |work=The New York Times |date=23 March 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> In 2010, a study at Yale and [[Columbia University|Columbia]] universities ranked France the seventh most environmentally conscious country in the world.<ref>{{cite web|url=http://epi.yale.edu/dataexplorer/countryprofiles|title=Country Profiles -starts at Switzerland, click for France|publisher=Epi.yale.edu|accessdate=9 August 2010|archivedate=22 កញ្ញា 2012|archiveurl=https://archive.is/20120922010211/http://epi.yale.edu/dataexplorer/countryprofiles|url-status=dead}}</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=1125478&clef=ARC-TRK-NC_01 La France au 7ème rang mondial pour l'environnement]. [[Le Monde]]. 30 May 2010</ref> Forests account for 28% of the land area of France.<ref>{{cite web |url=http://www.nationmaster.com/red/graph/env_for_are_of_lan_are-environment-forest-area-of-land%26date%3D2005%26b_map%3D1 |title=Forest area by country |publisher=Nationmaster.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=23 កក្កដា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130723122206/http://www.nationmaster.com/red/graph/env_for_are_of_lan_are-environment-forest-area-of-land%26date%3D2005%26b_map%3D1 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.ifn.fr/spip/?rubrique83&lang=en Evolution of the French forest from 1984 to 1996] – French National Forest Inventory</ref> French forests are some of the most diversified of Europe, with more than 140 differents varieties of trees.<ref>{{fr icon}} [http://www.lepapier.fr/foret_france.htm Une situation privilégiée en France et en Europe] – Papier, bois et forêt</ref> There are nine [[national park]]s<ref>[http://www.parks.it/world/FR/Eindex.html Parks, Reserves, and Other Protected Areas in France] – [http://www.parks.it/indice/Epremessa.html The portal about parks in Italy]</ref> and 46 [[Protected area|natural park]]s in France.<ref>{{fr icon}} [http://www.parcs-naturels-regionaux.tm.fr/fr/accueil/ Fédération des parcs naturels régionaux de France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100712003310/http://www.parcs-naturels-regionaux.tm.fr/fr/accueil/ |date=2010-07-12 }}</ref> France wants to convert 20% of its [[Exclusive economic zone|Exclusive Economic Zone]] to a [[Marine protected area|Marine Protected Area]] by 2020.<ref>{{fr icon}} [http://www.actu-environnement.com/ae/news/mer_grenelle_zee_meditarrane_borloo_aire_marine_8120.php4 La France veut créer une Zone Économique Exclusive en Méditérannée] – Actu-Environnement</ref> == លក្ខណៈទូទៅរបស់ប្រទេសបារាំង == [[ឯកសារ:Lavender field.jpg|thumb|left|]] [[ឯកសារ:Bora Bora - Mt Otemanu.jpg|thumb|left|]] [[ឯកសារ:Toulouse Capitole Night Wikimedia Commons.jpg|thumb|left|Place du Capitole]] [[ឯកសារ:France Loir-et-Cher Chambord Chateau 03.jpg|thumb|left| Château de Chambord]] === ផ្ទៃដី === មានផ្ទៃដីចំនួន ៥៥០០០០ គីឡូម៉ែត្រការេ។ ប្រទេសបារាំងលាតសន្ធឹងលើទឹកដីនៃទ្វីបអឺរ៉ុបភាគខាងលិច ប្រហែល១ភាគ១៥នៃផ្ទៃ ដីសហភាពអឺរ៉ុប ទាំងមូល ហើយជា ប្រទេសមួយដែលមានតំបន់សមុទ្រធំទូលាយ (ជា តំបន់សេដ្ឋកិច្ច ផ្ដាច់មុខលាតសន្ឋឹងលើផ្ទៃ១១លាន គម២)។ === ស្ថានភាពដី === * តំបន់ទំនាប ៖ ២/៣ នៃផ្ទៃដីទាំងមូល. * ប្រជុំភ្នំសំខាន់ៗ: ភ្នំអាល់ (Alpes) ភ្នំដែលមានកំពស់ខ្ពស់ជាងគេនៅអឺរ៉ុបភាគខាងលិច គឺភ្នំម៉ុងប្លង់ ដែលមានកំពស់ ៤៨០៧ម៉ែត្រ ភ្នំពីរេណ៉េ ភ្នំហ៊្សុយរ៉ា ភ្នំអាកឌែន ភ្នំម៉ាស៊្សីស សង់ត្រាល់ និងភ្នំវ៉ូហ្សឺ។ * តំបន់មាត់សមុទ្រ: ដោយមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងសមុទ្រចំនួន៤ សមុទ្រខាងជើង សមុទ្រឡាម៉ង់ មហាសមុទ្រ អាត្លង់ទិច និងសមុទ្រម៉េឌីទែរ៉ាណេ ប្រទេសបារាំងមាន ឆ្នេរសរុបប្រវែង ៥៥០០គីឡូម៉ែត្រ។ * ដែនដីសំខាន់ហ៊ុំព័ទ្ឋដោយ [[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]]នៅខាងលិច [[សមុទ្រម៉ង់]] និង [[សមុទ្រខាងជើង]](la mer du Nord)នៅខាងជើង ប្រទេស[[បែលហ្ស៊ីក]] [[លុចហ្សំបួរ]] [[អាលឺម៉ង់]] [[ស្វីស]]និង[[អ៊ីតាលី]] នៅខាងកើត និងដោយ [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ]] ប្រទេស[[អង់ដូរ៉ា]] [[ម៉ូណាកូ]] និង[[អេស្បាញ]]នៅខាងត្បូង។ * ដែនដីឯនាយសមុទ្រមាន [[ហ្គុយយ៉ាន]](la Guyane)និង[[កោះសាំងម៉ាតាំង]]( l’île de Saint-Martin)នៅ[[ទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង]] , [[ប៉ូលីនេស៊ីបារាំង]]( la Polynésie française) [[វ៉ាលីនិងហ្វុទុណា]](Wallis-et-Futuna) [[ណូវ៉ែលកាលេដូនី]](la Nouvelle-Calédonie) និងកោះ[[ខ្លីបពឺតុង]](l’Île Clipperton) នៅ[[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]] , [[ឡារ៉េអ៊ុយនីញ៉ុង]](La Réunion) [[ម៉ាយ៉ុត]](Mayotte) និងកោះ[[អេប៉ាស]](Îles Éparses)នៅ[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] , [[ដែនដែអូស្ត្រាល់និងអង់តាទិកបារាំង]] (les Terres australes et antarctiques françaises)​នៅ[[ទ្វីបអូសេអានី]]និង[[មហាសមុទ្រអង់តាទិក]] , [[ហ្គាដឺលូប]](la Guadeloupe) [[ម៉ាទីនីក]](la Martinique) [[កោះសាំងម៉ាតាំង]](l’île Saint-Martin)​[[កោះសាំងបេទេលេមី]](l’île Saint-Barthélemy) នៅ[[សមុទ្រការ៉ាអ៊ីប]]។ === អាកាសធាតុ === ប្រទេសបារាំងស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអាកាសធាតុ៣ប្រភេទ៖ * ផ្នែកខាងលិចនៃប្រទេសបារាំងទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុមហាសមុទ្រ * ផ្នែកខាងត្បូងទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុម៉េឌីទេរ៉ាណេ * ភាគកណ្ដាល និងខាងកើតទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុពីដែនទ្វីបជាអាកាសធាតុក្ដៅ ត្រជាក់ខ្លាំង ។ === បរិស្ថាន === [[ឯកសារ:Louis XIV of France.jpg|thumb|upright|Louis XIV of France]] [[ឯកសារ:Versailles Garden.jpg|thumb|right|Château de Versailles]] [[ឯកសារ:Declaration of Human Rights.jpg|thumb|upright|Declaration of Human Rights]] តំបន់ផលិតផលកសិកម្ម និងព្រៃឈើគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដី៤៨លានហិកតា គឺស្មើនឹង៨២%នៃផ្ទៃដីគោក។ ព្រៃ​ក្រាស់​លាត​សន្ធឹង​លើ​២៦%​នៃ​ផ្ទៃ​ដី​ហើយ​ជាប់​ចំណាត់​ថ្នាក់​លេខ​៣នៅអឺរ៉ុប បន្ទាប់ពី ស៊ុយអែដ និងហ្វាំងឡង់ ។ ផ្ទៃដីព្រៃឈើនៅប្រទេសបារាំងបានកើន៤៦%ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៥ ហើយនឹងកើន​ឡើង​ទ្វេ​ដង​ក្នុង​រយៈពេល២០០ឆ្នាំ។ លើលពីនេះ គេឃើញមាន ដើមឈើចំនួន១៣៦ប្រភេទផ្សេងគ្នានៅក្នុងប្រទេសបារាំង ដែលនេះគឺជាករណីពិសេសមួយសំរាប់​ប្រទេស​​នៅ​ក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។<br /><br /> ចំនួនសត្វព្រៃមាន ការកើនឡើង ក្នុងរយៈពេលតែ២០ឆ្នាំ សត្វប្រើសមានចំនួនកើន ឡើងទ្វេ ដង រីឯពពួកសត្វឈ្លូសវិញកើនឡើងបីដង។<br /><br /> ដើម្បីថែរក្សា និងលើកតំកើងបេតិកភណ្ឌធម្មជាតិរបស់ប្រទេសបារាំង រដ្ឋបានបង្កើត ៖ * ឧទ្យានជាតិចំនួន៧ * តំបន់ការពារធម្មជាតិ១៥៦កន្លែង * តំបន់ការពាររុក្ខជាតិ និងសត្វចំនួន៥១៦កន្លែង * តំបន់រមណីដ្ឋាន ៤២៩កន្លែង ស្ថិតក្រោមការការពាររបស់ការិយាល័យការពារដែន សមុទ្រ * រាប់បញ្ចូលផងដែរនូវឧទ្យានធម្មជាតិ៤៣កន្លែង។<br /> នៅលើឆាកអន្ដរជាតិ ប្រទេសបារាំងជាភាគីនៃសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាជាច្រើនក្នុងនោះ មានទាំង អនុសញ្ញា អង្គការសហប្រជាជាតិស្ដីអំពីអា-កាសធាតុ ជីវៈចំរុះ និងការប្រែក្លាយ ជាតំបន់រហស្ថាន។ == ប្រជាសាស្ត្រ == {{Main|Demographics of France|French people}} [[File:France population density 40pc.png|thumb|Population density in the French Republic at the 1999 census.]] With an estimated population of 66&nbsp;million people in July 2013, France is the [[List of countries by population#List|21st most populous country in the world]].<ref name=France/> In 2004, the Institut Montaigne estimated there were 51 million (85%) white people, 6 million (10%) North African people, 2 million (3.5%) black people and 1 million (1.5%) people of Asian origin in Metropolitan France.<ref>[[Yazid Sabeg]] et Laurence Méhaignerie, [http://www.conventioncitoyenne.com/documents/oubliesdelegalite.pdf Les oubliés de l'égalité des chances], [[Institut Montaigne]], January 2004</ref><ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/node/13377324 |title=France's ethnic minorities: To count or not to count |publisher=The Economist |date=26 March 2009 |accessdate=25 April 2013}}</ref> In 2003, France's natural population growth (excluding immigration) was responsible for almost all natural population growth in the European Union. The natural growth rate (excess of births over deaths) rose to 300,000 in 2006,<ref name=evol>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=0&ref_id=bilan-demo&page=donnees-detaillees/bilan-demo/pop_age3.htm#evol-gen-sit-demo-fe|title=Évolution générale de la situation démographique, France|first=Government of France|last=INSEE|accessdate=20 January 2011}}</ref> its highest since the end of the [[baby boom]] in 1973. The [[total fertility rate]] rose to 2 in 2010,<ref name=population>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=ip1332|title=Bilan démographique 2010|first=[[Government of France]]|last=[[INSEE]]|accessdate=20 January 2011}}</ref> from a nadir of 1.7 in 1994.<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/irweb/sd2008/dd/excel/sd2008_t44_fe.xls|title=Tableau 44 – Taux de fécondité générale par âge de la mère|first=Government of France|last=INSEE|accessdate=20 January 2011}}</ref> From 2006 to 2011 population growth was on average +0.6% per year.<ref name=evol /> In 2010, 27% of newborns in metropolitan France had at least one [[Immigration to France#Immigration per region|foreign-born]] parent and 24% had at least one parent born outside of Europe (parents born in overseas territories are considered as born in France).<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=ir-sd20101 |title=Naissances selon le pays de naissance des parents 2010 |publisher=Insee.fr |date= |accessdate=1 October 2013}}</ref> In 2008, the French national institute of statistics [[INSEE]] estimated that 11.8 million foreign-born immigrants and their direct descendants (born in France) lived in France, representing 19% of the country's population. More than 5 million are of European origin and 4 million of [[Maghrebis|Maghrebi]] origin. There are 2.7 million immigrants aged 18–50 (accounting for 10% of the population aged 18–50) and 5 million altogether (8% of the entire population). The second generation aged 18–50 make up 3.1 million (12% of 18–50) and 6.5 million for all ages (11% of population)<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=0&ref_id=ip1287 Être né en France d’un parent immigré], [[Insee Première]], n°1287, mars 2010, Catherine Borrel et Bertrand Lhommeau, Insee</ref><ref name="Insee_1">[http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=immigrespaysnais Répartition des immigrés par pays de naissance 2008], Insee, October 2011</ref><ref name="INSEE1">{{fr icon}} {{cite web |author=INSEE |url=http://www.insee.fr/fr/ffc/ipweb/ip1098/ip1098.html#encadre1 |title=Enquêtes annuelles de recensement 2004 et 2005 |date=25 January 2005|accessdate=14 December 2006|archiveurl = https://web.archive.org/web/20061212212050/http%3A//www.insee.fr/fr/ffc/ipweb/ip1098/ip1098.html#encadre1 |archivedate = 12 December 2006|deadurl=yes}}</ref> In 2008, France granted citizenship to 137,000 persons, mostly to people from Morocco, Algeria and Turkey.<ref>{{cite news | title = Turks and Moroccans top list of new EU citizens | first = Andrea | last = Swalec | url = http://in.reuters.com/article/2010/07/06/idINIndia-49921620100706 | agency = Reuters | date = 6 July 2010 | access-date = 11 កក្កដា 2017 | archive-date = 12 មករា 2012 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120112223503/http://in.reuters.com/article/2010/07/06/idINIndia-49921620100706 | url-status = dead }}</ref> Although it is illegal for the French state to collect data on ethnicity and ancestry, a law with its origins in the 1789 revolution and reaffirmed in the [[French Constitution]] of 1958, some surveys, like the TeO ("Trajectories and origins") survey conducted jointly by [[INED]] and [[INSEE]] in 2008, are allowed to.<ref>[http://teo_english.site.ined.fr/ "TRAJECTORIES AND ORIGINS" Survey on population diversity in France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111202054910/http://teo_english.site.ined.fr/ |date=2011-12-02 }}, Insee 2008</ref><ref name="Oppenheimer">{{cite journal |last=Oppenheimer |first=David B. |year=2008| title=Why France needs to collect data on racial identity...in a French way |journal=Hastings International and Comparative Law Review |volume=31 |issue=2 |pages=735–752 |url=http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1236362}}</ref> Before this survey, it was estimated that 5 million people were of [[Italian people|Italian]] ancestry (the most numerous immigrant community),<ref name="amazon.com">Roben Cohen [http://www.amazon.com/The-Cambridge-Survey-World-Migration/dp/0521444055 The Cambridge survey of world Migration] 24 November 1995</ref> between 3 million<ref>{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/frances-crisis-of-national-identity-1826942.html |location=London |work=The Independent | title=France's crisis of national identity | date=25 November 2009}}</ref> and 6 million<ref>"Les personnes d'origine maghrébine y sont également au nombre de 5 à 6 millions; 3,5 millions ont la nationalité française (dont 500 000 harkis)", Évelyne Perrin, ''Identité Nationale, Amer Ministère'', L'Harmattan, 2010, p. 112 ISBN 2-296-10839-3</ref> people are of [[Maghrebis|North African]] ancestry, 2.5&nbsp;million people are of [[Afro-French|Sub-Saharan Africa]]n ancestry, 200,000 people are of [[Turks in France|Turkish]] ancestry,<ref>{{cite web|author=Falila Gbadamassi |url=http://www.afrik.com/article16248.html |title=Les personnes originaires d'Afrique, des Dom-Tom et de la Turquie sont 5,5 millions dans l'Hexagone |publisher=Afrik.com |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> and many more are of other [[European ethnic groups|European ethnic ancestry]], such as [[Spaniards]], [[Portuguese people|Portuguese]], [[Poles]], and [[Greeks]].<ref name="amazon.com"/><ref>{{cite news | title = Europe's Minority Politicians in Short Supply | first = Keith B. | last = Richburg | url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A12396-2005Apr23.html | newspaper=The Washington Post | date = 24 April 2005 }}</ref><ref>{{cite news | title = In officially colorblind France, blacks have a dream – and now a lobby | first = Susan | last = Sachs | url = http://www.csmonitor.com/2007/0112/p01s04-woeu.html | newspaper=The Christian Science Monitor | location = Boston, MA | date = 12 January 2007 }}</ref> បច្ចុប្បន្ននេះ វាត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថា 40% នៃប្រជាជនបារាំងត្រូវបានចុះមកយ៉ាងហោចណាស់មួយផ្នែកពីរលកផ្សេងគ្នានៃអន្តោប្រវេសន៍ដែលប្រទេសបានទទួល។<ref>{{cite news | title = Paris Riots in Perspective | url = http://abcnews.go.com/International/story?id=1280843 | work=ABC News | location = New York | date = 4 November 2005 }}</ref> Between 1921 and 1935 about 1.1&nbsp;million net immigrants came to France.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=uUsLAAAAIAAJ&pg=PA22 Transactions of the American Philosophical Society. III. French Government and the Refugees]''". American Philosophical Society, James E. Hassell (1991). p. 22. ISBN 0-87169-817-X</ref> An estimated 1.6&nbsp;million ''[[pieds noirs]]'' returned to France as the country's North African possessions gained independence.<ref>{{cite news | title = For Pieds-Noirs, the Anger Endures | first = James M. | last = Markham | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940DEFDE1539F935A35757C0A96E948260&sec=&spon=&pagewanted=all | newspaper=The New York Times | date = 6 April 1988 }}</ref><ref>Raimondo Cagiano De Azevedo (1994). ''"[http://books.google.com/books?id=N8VHizsqaH0C&pg=PA25 Migration and development co-operation.]"''. p. 25.</ref> France accepts about 200,000 legal immigrants each year.<ref>[http://www.ined.fr/fr/pop_chiffres/france/flux_immigration/depuis_1994/ Statistiques détaillées sur les flux d'immigration] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523053018/http://www.ined.fr/fr/pop_chiffres/france/flux_immigration/depuis_1994/ |date=2012-05-23 }}, Ined, 2011</ref> France is the leading [[refugee|asylum]] destination in Western Europe with an estimated 50,000 applications in 2005 (a 15% decrease from 2004).<ref name="UNHCR">{{cite web |publisher=[[UNHCR]] |year=2006 |url=http://www.unhcr.org/publ/PUBL/4492677f0.pdf |title=UNHCR Global Report 2005: Western Europe |accessdate=14 December 2006 |format=PDF}}</ref> The European Union allows free movement between the member states, France however put in place controls to curb [[Eastern European]] migration. The [[List of cities in France over 20,000 population (1999 census)|largest cities]] in France, in terms of metropolitan area population, are Paris (11,836,970), [[Lyon]] (1,757,180), [[Marseille]] (1,618,369), [[Lille]] (1,163,934), [[Toulouse]] (1,118,472), [[Bordeaux]] (1,009,313), [[Nice]] (999,678), [[Nantes]] (768,305). A perennial political issue concerns [[rural flight]]. === Language === {{main|French language|Languages of France}} {{See also|Language policy in France|Organisation internationale de la Francophonie}} [[File:New-Map-Francophone World.svg|thumb|upright=2|France's legacy: a map of the [[French language|Francophone]] world {{legend|#0c5eb1|native language}} {{legend|#0080ff|administrative language}} {{legend|#9fceff|secondary or non-official language}} {{legend|#00ff00|francophone minorities}}]] According to Article 2 of the Constitution, the official language of France is French,<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110604145028/http://www.legifrance.gouv.fr/html/constitution/constitution2.htm#titre2 La Constitution- La Constitution du 4 Octobre 1958] – Légifrance</ref> a [[Romance language]] derived from [[Latin]]. Since 1635, the [[Académie française]] has been France's official authority on the French language, although its recommendations carry no legal power. រដ្ឋាភិបាលបារាំងមិនគ្រប់គ្រងជម្រើសនៃភាសាក្នុងការបោះពុម្ពដោយបុគ្គលនោះទេ ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់ភាសាបារាំងត្រូវបានទាមទារដោយច្បាប់ក្នុងការទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម និងកន្លែងធ្វើការ។ In addition to mandating the use of French in the territory of the Republic, the French government tries to promote French in the European Union and globally through institutions such as [[La Francophonie]]. The perceived threat from [[anglicisation]] has prompted efforts to safeguard the position of the French language in France. Besides French, there exist 77 vernacular minority languages of France, eight spoken in French metropolitan territory and 69 in the French [[Overseas departments and territories of France|overseas territories]]. From the 17th to the mid-20th century, French served as the pre-eminent international language of diplomacy and international affairs as well as a [[lingua franca]] among the educated classes of Europe.<ref name=exception>Joffre Agnes [http://www.franceinlondon.com/en-Article-335-Is-the-French-obsession-with-cultural-exception-declining-Culture--london-language.html ls the French obsession with "cultural exception" declining?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017023619/http://www.franceinlondon.com/en-Article-335-Is-the-French-obsession-with-cultural-exception-declining-Culture--london-language.html |date=2011-10-17 }}. France in London. 5 October 2008</ref> The dominant position of French language in international affairs was overtaken by English, since the emergence of the US as a major power.<ref name="Language and Diplomacy"/><ref>{{cite web|url=http://www.diplomacy.edu/language/Translation/default.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719183516/http://www.diplomacy.edu/language/Translation/default.htm |archivedate=19 July 2011 |title=Language and Diplomacy – Translation and Interpretation |publisher=Diplomacy.edu |accessdate=10 September 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.legallanguage.com/legal-articles/language-of-diplomacy/ |title=Why Is French Considered the Language of Diplomacy? |publisher=Legallanguage.com |accessdate=23 January 2011}}</ref> Though for most of the time in which French served as an international lingua franca, it was not the native language of most Frenchmen: a report in 1794 conducted by [[Henri Grégoire]] found that of the country's 25 million people, only three million spoke French natively; the rest spoke one of the country's many regional languages, such as [[Alsatian language|Alsatian]], [[Breton language|Breton]] or [[Occitan language|Occitan]].<ref>{{Cite web |url=http://www.languefrancaise.net/dossiers/dossiers.php?id_dossier=66 |title=Rapport Grégoire an II |access-date=2017-07-11 |archivedate=2008-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080405022802/http://www.languefrancaise.net/dossiers/dossiers.php?id_dossier=66 |url-status=dead }}</ref> Through the expansion of public education, in which French was the sole language of instruction, as well as other factors such as increased urbanization and the rise of mass communication, French gradually came to be adopted by virtually the entire population, a process not completed until the 20th century. As a result of France's extensive [[French colonial empire|colonial ambitions]] between the 17th and 20th centuries, French was introduced to America, Africa, Polynesia, South-East Asia, and the Caribbean. French is the second most studied foreign language in the world after English,<ref>{{cite web |url=http://www.intstudy.com/articles/practicalfrench.htm |title=The International Education Site |publisher=Intstudy.com |accessdate=23 January 2011 |archivedate=27 កុម្ភៈ 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110227075911/http://www.intstudy.com/articles/practicalfrench.htm |url-status=dead }}</ref> and is a lingua franca in some regions, notably in Africa. The legacy of French as a living language outside Europe is mixed: it is nearly extinct in some former French colonies (South-east Asia), while creoles and pidgins based on French have emerged in the French departments in the [[West Indies]] and the South Pacific ([[French Polynesia]]). On the other hand, many former French colonies have adopted French as an official language, and the total number of French speakers is increasing, especially in Africa. It is estimated that between 300 million<ref>{{cite web|url=http://about-france.com/french/french-language.htm |title=French: one of the world's main languages |publisher=About-france.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> and 500 million<ref>{{fr icon}} [http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/francophonie/francophonie.htm Qu'est-ce que la Francophonie ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623113030/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/francophonie/francophonie.htm |date=2011-06-23 }} – [[Organisation internationale de la Francophonie]]</ref> people worldwide can speak French, either as a [[mother tongue]] or a [[second language]]. === សាសនា === {{Main|Religion in France}} [[File:Facade de la Cathédrale de Reims - Parvis.jpg|thumb|upright|[[Notre-Dame de Reims]] is the Roman Catholic cathedral where the [[Coronation of the French monarch|kings of France were crowned]] until 1825.<ref>The last ''sacre'' was that of [[Charles X of France|Charles X]], 29 May 1825.</ref> ]] France is a [[secular]] country, and [[freedom of religion]] is a constitutional right. French religious policy is based on the concept of ''[[laïcité]]'', a strict [[separation of church and state]] under which public life is kept completely secular. [[Catholicism]] has been the predominant religion in France for more than a millennium, though it is not as actively practised today as it was. Among the 47,000 religious buildings in France, 94% are [[Roman Catholic]].<ref>{{cite web|title=Observatoire du patrimoine religieux|url=http://www.patrimoine-religieux.fr/rubriques/gauche/actualites/actualites-de-la-base-de-donnees|date=1 February 2012|quote=94 % des édifices sont catholiques (dont 50 % églises paroissiales, 25 % chapelles, 25 % édifices appartenant au clergé régulier)|access-date=11 កក្កដា 2017|archivedate=26 វិច្ឆិកា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131126171213/http://www.patrimoine-religieux.fr/rubriques/gauche/actualites/actualites-de-la-base-de-donnees|url-status=dead}}</ref> Whilst in 1965, 81% of the French declared themselves to be Catholics, in 2009 this proportion was 64%. Moreover, whilst 27% of the French went to Mass once a week or more in 1952, only 5% did so in 2006.<ref name=catho>{{fr icon}} [http://www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France reste catholique mais moins pratiquante] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827200652/http://www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 |date=2016-08-27 }} – La Croix. 29 December 2009</ref> The same survey found that [[Protestantism|Protestants]] accounted for 3% of the population, an increase from previous surveys, and 5% adhered to other religions, with the remaining 28% stating they had no religion.<ref name=catho/> Evangelical Christianity may be the fastest growing religion in France.<ref>{{cite web|author=Robert Marquand |url=http://www.csmonitor.com/World/2012/0712/In-a-France-suspicious-of-religion-evangelicalism-s-message-strikes-a-chord |title=In a France suspicious of religion, evangelicalism's message strikes a chord|publisher=Christian Science Monitor|date=12 July 2012 |accessdate=25 April 2013}}</ref> The [[French Revolution]] saw a radical shift in the status of the Catholic Church with the launch of a brutal [[Dechristianisation of France during the French Revolution|campaign of de-Christianization]]. After the back and forth of Catholic royal and secular republican governments over the 19th century, ''laïcité'' was established with the [[1905 French law on the Separation of the Churches and the State|1905 law on the Separation of the Churches and the State]].<ref name="georgetown2">{{cite web |url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france |title=France |publisher=[[Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs]] |accessdate=14 December 2011 |archivedate=6 កុម្ភៈ 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110206213909/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france |url-status=dead }}</ref> According to a poll in January 2007,<ref>{{cite web |author=Catholic World News |year=2003 |url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=48547 |title=France is no longer Catholic, survey shows |accessdate=19 December 2009}}</ref> only 5% of the French population attended church regularly (10% attend church services regularly among the respondents who did identify themselves as Catholics). The poll showed<ref name="religion">{{ro icon}} [http://old.cotidianul.ro/franta_nu_mai_e_o_tara_catolica-20395.html Franţa nu mai e o ţară catolică] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110812025725/http://old.cotidianul.ro/franta_nu_mai_e_o_tara_catolica-20395.html |date=2011-08-12 }}, ''[[Cotidianul]]'' 11 January 2007</ref> 51% identified as being Catholics, 31% identified as being agnostics or [[atheism|atheists]] ''(another poll<ref>La Vie, issue 3209, 1 March 2007 {{Fr icon}}</ref> sets the proportion of atheists equal to 27%)'', 10% identified as being from other religions or being without opinion, 4% identified as Muslim, 3% identified as Protestant, 1% identified as [[Buddhism|Buddhist]], 1% identified as Jewish. Meanwhile, an independent estimate by the politologist Pierre Bréchon in 2009 concluded that the proportion of Catholics had fallen to 42% while the number of atheists and agnostics had risen to 50%.<ref>{{cite web|url=http://www.la-croix.com.prd-jsp.bayardweb.com/documents/doc.jsp?docId=2389007&rubId=786 |title=" Sur la religion, les Français restent dubitatifs " – A la Une |work=La Croix |location=France |date=14 August 2009 |accessdate=30 October 2010}}</ref> Estimates of the number of [[Islam in France|Muslims in France]] vary widely. In 2003, the French Ministry of the Interior estimated the total number of people of Muslim background to be between 5 and 6 million (8–10%).<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2004/apr/23/france.islam France to train imams in 'French Islam'], The Guardian</ref><ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2005/51552.htm |title=France – International Religious Freedom Report 2005 |publisher=State.gov |accessdate=30 October 2010}}</ref> According to the Pewforum, "In France, proponents of a 2004 law banning the wearing of religious symbols in schools say it protects Muslim girls from being forced to wear a headscarf, but the law also restricts those who want to wear headscarves – or any other “conspicuous” religious symbol, including large Christian crosses and Sikh turbans – as an expression of their faith"<ref>{{cite web |url=http://pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Issues/Government/restrictions-fullreport.pdf |title=Global Restrictions on Religion. Pew Forum on Religion & Public Life. Washington. 2009 |format=PDF |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=23 កក្កដា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130723124338/http://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Issues/Government/restrictions-fullreport.pdf |url-status=dead }}</ref> The current [[Jews in France|Jewish community in France]] numbers around 600,000 according to the [[World Jewish Congress]] and is the largest in Europe. Since 1905 the French government has followed the principle of ''[[laïcité]]'', in which it is prohibited from recognising any specific right to a religious community (except for legacy statutes like that of military chaplains and the [[local law in Alsace-Moselle]]). Instead, it merely recognises ''religious organisations'', according to formal legal criteria that do not address religious doctrine. Conversely, religious organizations should refrain from intervening in policy-making.<ref>Joy of Sects, Sam Jordison, 2006, p. 166</ref> Certain bodies of beliefs such as [[Scientology]], [[Children of God (New Religious Movement)|Children of God]], the [[Unification Church]], or the [[Order of the Solar Temple]] are considered [[cult]]s ("''[[sect#Corresponding words in other European languages|sectes]]''" in French),<ref>{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/rap-enq/r2468.asp |title=Commission d’enquête sur les sectes |publisher=Assemblee-nationale.fr |accessdate=30 October 2010}}</ref> and therefore do not have the same status as religions in France. ''Secte'' is considered a pejorative term in France.<ref>{{cite web |url=http://www.understandfrance.org/France/Society2.html |title=Society2 ; religion in France ; beliefs ; secularism (laicité) |publisher=Understandfrance.org |accessdate=20 September 2009 |archivedate=16 កញ្ញា 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090916220047/http://www.understandfrance.org/France/Society2.html |url-status=dead }}</ref> === សុខភាព === {{Main|Health in France}} [[File:P1000513 Paris XIII Salpetrière reductwk.JPG|thumb|The [[Pitié-Salpêtrière Hospital]], a teaching hospital in Paris, one of Europe's largest hospitals.<ref>[https://web.archive.org/web/20070117112822/http://www.paris-region.com/ard_uk/upload/document/D176.pdf How to conduct European clinical trials from the Paris Region ?] Clinical Trials. Paris. February 2003</ref>]] The [[Health in France|French healthcare system]] was ranked first worldwide by the [[World Health Organization]] in 1997<ref>[http://www.photius.com/rankings/healthranks.html The ranking, see spreadsheet details for a whole analysis] photius.com</ref> and then again in 2000.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/healthinfo/paper30.pdf |title=Measuring Overall Health System Performance for 191 Countries |format=PDF |accessdate=21 July 2011}}</ref> Care is generally free for people affected by [[chronic disease]]s (''affections de longues durées'') such as cancer, AIDS or [[Cystic Fibrosis]]. Average life expectancy at birth is 78 years for men and 85 years for women, one of the highest of the European Union.<ref>{{fr icon}} [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=98&ref_id=CMPTEF02216 Espérance de vie, taux de mortalité et taux de mortalité infantile dans le monde], [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATnon02229 Evolution de l'espérance de vie à divers âges] – [[INSEE]]</ref> There are 3.22 physicians for every 1000 inhabitants in France,<ref>{{fr icon}} [http://www.statistiques-mondiales.com/medecins.htm Nombre de médecins pour 1000 habitants] – Statistiques mondiales</ref> and average health care spending per capita was US$4,719 in 2008.<ref>{{fr icon}} [http://www.statistiques-mondiales.com/sante.htm Dépenses de santé par habitants] – Statistiques mondiales</ref> As of 2007, approximately 140,000 inhabitants (0.4%) of France are living with HIV/AIDS.<ref name =France/> Even if the [[Frenchmen|French]] have the reputation of being one of the thinnest peoples in developed countries, <ref name = obesity>[http://www.nytimes.com/2005/05/03/world/europe/03iht-obese.html Even the French are fighting obesity] – The NY Times</ref><ref name=daily>{{cite web|last=Wahlgren |first=Eric |url=http://www.dailyfinance.com/2009/11/14/frances-obesity-crisis-all-those-croissants-really-do-add-up/|date=14 November 2009 |title=France's obesity crisis: All those croissants really do add up, after all |publisher=Dailyfinance.com |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref name = Telegraph>{{cite news|last=Lambert |first=Victoria |url=http://www.telegraph.co.uk/health/dietandfitness/3353715/The-French-children-learning-to-fight-obesity.html |title=The French children learning to fight obesity |work=The Daily Telegraph |location=London |date=8 March 2008 |accessdate=9 August 2010 }}</ref><ref name = bloomberg>[http://www.businessweek.com/bwdaily/dnflash/jul2001/nf2001073_981.htm Why So Few French Are Fat] – Bloomberg Businessweek</ref><ref>{{cite news|author=Mimi Spencer |url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2004/nov/07/foodanddrink.features11 |title=Let them eat cake |work=The Guardian |location=London |date= 7 November 2004|accessdate=21 July 2011 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.streetdirectory.com/travel_guide/24041/e_diet/the_french_diet___eat_drink_and_be_thin.html |title=The French diet : Eat, Drink, and be Thin |publisher=Streetdirectory.com |accessdate=9 August 2010}}</ref> France—like other rich countries—faces an increasing and recent epidemic of [[obesity]], due mostly to the replacement of traditional healthy French cuisine by [[junk food]] in French eating habits.<ref name=obesity/><ref name=daily/><ref name = obesity2>[http://www.foodnavigator.com/Science-Nutrition/France-heading-for-US-obesity-levels-says-study France heading for US obesity levels says study] – Food Navigator</ref> Nevertheless, the French obesity rate is far below that of the USA (for instance, obesity rate in France is the same that the American once was in the 1970s<ref name = daily/>), and is still the lowest of Europe,<ref name = bloomberg/><ref name = obesity2/> but it is now regarded by the authorities as one of the main public health issues<ref>{{cite web|url=http://www.nutraingredients.com/Regulation/New-French-food-guidelines-aimed-at-tackling-obesity |title=New French food guidelines aimes at tabkling obesity |publisher=Nutraingredients.com|date=14 September 2006 |accessdate=9 August 2010}}</ref> and is fiercely fought; rates of childhood obesity are slowing in France, while continuing to grow in other countries.<ref>{{cite web |author=Petah Marian |url=http://www.just-food.com/analysis/france-urged-to-get-tough-on-child-obesity_id102509.aspx |title=France urged to get tough on child obesity |publisher=Just-food.com |date=23 May 2008 |accessdate=9 August 2010 |archivedate=26 ធ្នូ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101226205551/http://www.just-food.com/analysis/france-urged-to-get-tough-on-child-obesity_id102509.aspx |url-status=dead }}</ref> === ការអប់រំ === [[File:Absolute BNUS 01.JPG|thumb|The [[Bibliothèque nationale et universitaire|National and University Library]] on the campus of the [[University of Strasbourg]].]] {{main|Education in France}} {{See also|History of education in France|Baccalauréat}} In 1802, [[Napoleon]] created the [[lycée]].<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/352505/lycee |title=Lycée |publisher=Britannica.com |accessdate=22 July 2011}}</ref> Nevertheless it is [[Jules Ferry]] who is considered to be the father of the French modern school, which is free, secular, and compulsory until the age of 13 since 1882<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110605080546/http://www.assemblee-nationale.fr/site-jeunes/laicite/fiche-dates/fiche-1881-1882/fiche.pdf 1881–1882 : Lois Ferry École publique gratuite, laïque et obligatoire]. Assemblé Nationale</ref> (school attendance in France is now compulsory until the age of 16<ref>{{fr icon}} [http://www.senat.fr/rap/l97-504/l97-5041.html II. L'évolution du contenu de l'obligation scolaire]. Sénat.fr</ref>). Nowadays, the schooling system in France is centralized, and is composed of three stages, primary education, secondary education, and higher education. The [[Programme for International Student Assessment]], coordinated by the [[OECD]], currently ranks France's education as the 25th best in the world, being neither significantly higher nor lower than the OECD average.<ref>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dataoecd/42/8/39700724.pdf |title=Range of rank on the PISA 2006 science scale |format=PDF |accessdate=22 July 2011}}</ref> Primary and secondary education are predominantly public, run by the [[Minister of National Education (France)|Ministry of National Education]]. [[Education in France#Higher education|Higher education in France]] is divided between [[Universities in France|public universities]] and the prestigious and selective ''[[Grandes écoles]]'', such as [[Sciences Po Paris|Science Po Paris]] for Political studies, [[HEC Paris]] for Economics, [[Polytechnique]] and the [[École nationale supérieure des mines de Paris]] that produces high-profile engineers, or the [[École nationale d'administration]] for careers in the great corps of the State. The ''Grandes écoles'' have been criticised for alleged [[elitism]],<ref name="gécoles">{{fr icon}} [http://www.lefigaro.fr/formation/2010/01/08/01015-20100108ARTFIG00525-les-grandes-ecoles-dans-la-tourmente-.php Les grandes écoles dans la tourmente] – [[Le Figaro]]</ref> nevertheless they have produced many if not most of France's high-ranking civil servants, CEOs, and politicians. === ប្រជាជន === [[ឯកសារ:Andrea Appiani 002.jpg|thumb|right|[[ណាប់ប៉ូឡេអុងទី១]] ]] មានប្រជាជនរស់នៅ៦៣,៨ លាននាក់ (២០០៨)។ ដង់សីតេប្រជាជន: ៩៨,១ នាក់/គម^២។ទីក្រុងដែលមានប្រជាជនរស់នៅលើសពី ១០០ ០០០នាក់ មានចំនួន៥៧។ ក្នុងនោះមានទីក្រុង៥ ដែលមានប្រជាជន រស់នៅច្រើនជាងគេ ៖ {| class="wikitable" |- ! ទីក្រុង !ប្រជាជនក្នុងឆ្នាំ២០០៦ |- | 1. បារីស | ៩,៦ លាន |- | 2. លីល | ១,៧ លាន |- | 3. លីយ៉ុង | ១,៤ លាន |- | 4. ម៉ាកសី | ១,៣ លាន |- | 5. ទូលូ | ១ លាន |} == Administrative divisions == {{Main|Administrative divisions of France|Regions of France|Departments of France}} {{See also|Metropolitan Area (France)|List of communes in France with over 20,000 inhabitants (2006 census)}} France is divided into 27 administrative [[Regions of France|regions]].<ref name=France/> 22 are in [[metropolitan France]] (21 are on the continental part of metropolitan France; one is the territorial collectivity of [[Corsica]]), and five are [[overseas region]]s. The regions are further subdivided into 101 [[Departments of France|departments]]<ref>{{cite web |url=http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php |title=Departments of France |language={{fr icon}} |publisher=Myfrenchproperty.com |accessdate=21 July 2011 |archivedate=14 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714142645/http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php |url-status=dead }}</ref> which are numbered (mainly alphabetically). This number is used in postal codes and vehicle number plates amongst others. The 101 departments are subdivided into 341 [[Arrondissements of France|arrondissements]] which are, in turn, subdivided into 4,051 [[Cantons of France|cantons]]. These cantons are then divided into 36,697 [[Communes of France|communes]], which are municipalities with an elected municipal council. There are 2,588 [[Communes in France#Intercommunality|intercommunal]] entities grouping 33,414 of the 36,697 communes (i.e. 91.1% of all the communes). Three communes, Paris, Lyon and Marseille are subdivided into 45 [[Municipal arrondissements of France|municipal arrondissements]]. The regions, departments and communes are all known as [[territorial collectivity|territorial collectivities]], meaning they possess local assemblies as well as an executive. Arrondissements and cantons are merely administrative divisions. However, this was not always the case. Until 1940, the arrondissements were territorial collectivities with an elected assembly, but these were suspended by the [[Vichy France|Vichy regime]] and definitely abolished by the [[French Fourth Republic|Fourth Republic]] in 1946. === Metropolitan regions === [[File:France departements regions narrow.jpg|thumb|The 22 [[regions of France|regions]] and 96 [[departments of France|departments]] of metropolitan France includes Corsica (''Corse'', lower right). Paris area is expanded (inset at left)]] {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Region ! Departments ! [[Prefectures in France|រដ្ឋធានី]] |- | {{Coat of arms|Alsace}} | [[Bas-Rhin]], [[Haut-Rhin]] | {{Coat of arms|Strasbourg}} |- | {{Coat of arms|Aquitaine}} | [[Dordogne]], [[Gironde]], [[Landes (department)|Landes]], [[Lot-et-Garonne]], [[Pyrénées-Atlantiques]] | {{Coat of arms|Bordeaux}} |- | {{Coat of arms|Auvergne (region)|text=[[Auvergne (region)|Auvergne]]}} | [[Allier]], [[Cantal]], [[Haute-Loire]], [[Puy-de-Dôme]] | {{Coat of arms|Clermont-Ferrand}} |- | {{Coat of arms|Brittany|text=[[Brittany (administrative region)|Brittany]]}} | [[Côtes-d'Armor]], [[Finistère]], [[Ille-et-Vilaine]], [[Morbihan]] | {{Coat of arms|Rennes}} |- | {{Coat of arms|Burgundy (French region)|text=[[Burgundy]]}} | [[Côte-d'Or]], [[Nièvre]], [[Saône-et-Loire]], [[Yonne]] | {{Coat of arms|Dijon}} |- | {{Coat of arms|Centre (French region)|text=[[Centre (French region)|Centre]] }} | [[Cher (department)|Cher]], [[Eure-et-Loir]], [[Indre]], [[Indre-et-Loire]], [[Loiret]], [[Loir-et-Cher]] | {{Coat of arms|Orléans}} |- | {{Coat of arms|Champagne-Ardenne}} | [[Ardennes (department)|Ardennes]], [[Aube]], [[Haute-Marne]], [[Marne]] | {{Coat of arms|Châlons-en-Champagne}} |- | {{Coat of arms|Corsica}} | [[Corse-du-Sud]], [[Haute-Corse]] | {{Coat of arms|Ajaccio}} |- | {{Coat of arms|Franche-Comté}} | [[Doubs]], [[Haute-Saône]], [[Jura (department)|Jura]], [[Territoire de Belfort]] | {{Coat of arms|Besançon}} |- | {{Coat of arms|Île-de-France (region)|text=[[Île-de-France (region)|Île-de-France]]}} | [[Essonne]], [[Hauts-de-Seine]], [[ប៉ារីស]], [[Seine-et-Marne]], [[Seine-Saint-Denis]], [[Val-de-Marne]], [[Val-d'Oise]], [[Yvelines]] | {{Coat of arms|Paris}} |- | {{Coat of arms|Languedoc-Roussillon}} | [[Aude]], [[Gard]], [[Hérault]], [[Lozère]], [[Pyrénées-Orientales]] | {{Coat of arms|Montpellier}} |- | {{Coat of arms|Limousin (region)|text=[[Limousin (region)|Limousin]]}} | [[Corrèze]], [[Creuse]], [[Haute-Vienne]] | {{Coat of arms|Limoges}} |- | {{Coat of arms|Lorraine (region)|text=[[Lorraine (region)|Lorraine]]}} | [[Meurthe-et-Moselle]], [[Meuse]], [[Moselle]], [[Vosges]] | {{Coat of arms|Metz}} |- | {{Coat of arms|Lower Normandy}} | [[Calvados]], [[Manche]], [[Orne]] | {{Coat of arms|Caen}} |- | {{Coat of arms|Midi-Pyrénées}} | [[Ariège]], [[Aveyron]], [[Gers]], [[Haute-Garonne]], [[Hautes-Pyrénées]], [[Lot (department)|Lot]], [[Tarn (department)|Tarn]], [[Tarn-et-Garonne]] | {{Coat of arms|Toulouse}} |- | {{Coat of arms|Nord-Pas-de-Calais}} | [[Nord (French department)|Nord]], [[Pas-de-Calais]] | {{Coat of arms|Lille}} |- | {{Coat of arms|Pays de la Loire}} | [[Loire-Atlantique]], [[Maine-et-Loire]], [[Mayenne]], [[Sarthe]], [[Vendée]] | {{Coat of arms|Nantes}} |- | {{Coat of arms|Picardy}} | [[Aisne]], [[Oise]], [[Somme]] | {{Coat of arms|Amiens}} |- | {{Coat of arms|Poitou-Charentes}} | [[Charente]], [[Charente-Maritime]], [[Deux-Sèvres]], [[Vienne]] | {{Coat of arms|Poitiers}} |- | {{Coat of arms|Provence-Alpes-Côte d'Azur}} | [[Alpes-de-Haute-Provence]], [[Alpes-Maritimes]], [[Bouches-du-Rhône]], [[Hautes-Alpes]], [[Var (department)|Var]], [[Vaucluse]] | {{Coat of arms|Marseille}} |- | {{Coat of arms|Rhône-Alpes}} | [[Ain]], [[Ardèche]], [[Drôme]], [[Haute-Savoie]], [[Isère]], [[Loire]], [[Rhône (department)|Rhône]], [[Savoie]] | {{Coat of arms|Lyon}} |- | {{Coat of arms|Upper Normandy}} | [[Eure]], [[Seine-Maritime]] | {{Coat of arms|Rouen}} |} === Overseas regions === {{Main|Overseas departments and territories of France}} Among the 101 departments of France, five ([[French Guiana]], [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Mayotte]], and [[Réunion]]) are in overseas regions (ROMs) that are also simultaneously overseas departments (DOMs) and are an integral part of France (and the European Union) and thus enjoy exactly the same status to metropolitan departments. {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Name ! ស្ថានភាពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ! រដ្ឋធានី |- | {{Flag|French Guiana|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Cayenne]] |- | {{Flag|Guadeloupe|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Basse-Terre]] |- | {{Flag|Martinique|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Fort-de-France]] |- | {{Flag|Mayotte|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Mamoudzou]] |- | {{Flag|Réunion|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Saint-Denis, Réunion|Saint-Denis]] |} === Overseas territories and collectivities === In addition to the 27 regions and 101 departments, the French Republic has five [[overseas collectivity|overseas collectivities]] ([[French Polynesia]], [[Saint Barthélemy]], [[Collectivity of Saint Martin|Saint Martin]], [[Saint Pierre and Miquelon]], and [[Wallis and Futuna]]), one ''[[sui generis]]'' collectivity ([[New Caledonia]]), one [[overseas territory (France)|overseas territory]] ([[French Southern and Antarctic Lands]]), and one island possession in the Pacific Ocean ([[Clipperton Island]]). [[File:France-Constituent-Lands.png|thumb|The lands making up the French Republic, shown at the same [[scale (map)|geographic scale]].]] Overseas collectivities and territories form part of the French Republic, but do not form part of the European Union or its fiscal area (with the exception of St. Bartelemy, which seceded from Guadeloupe in 2007). The Pacific Collectivities (COMs) of French Polynesia, Wallis and Fortuna, and New Caledonia continue to use the [[CFP franc]]<ref>{{cite web|url=http://www.thetahititraveler.com/touristinfo/moneycurr.asp |title=Currency and Exchange Rate |publisher=Thetahititraveler.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> whose value is strictly linked to that of the euro. In contrast, the five overseas regions used the French franc and now use the euro.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513121037/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |url-status=dead }}</ref> {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Name ! ស្ថានភាពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ! រដ្ឋធានី |- | {{Flag|Clipperton Island}} | State private property under the direct authority of the [[Minister of Overseas France|French government]] ! ''[[Uninhabited]]'' |- | {{Flag|French Polynesia}} | Designated as an overseas land (''pays d'outre-mer'' or POM), the status is the same as an overseas collectivity. ! [[Papeete]] |- | {{Flag|French Southern and Antarctic Lands}} | Overseas territory (''territoire d'outre-mer'' or TOM) ! [[Port-aux-Français]] |- | {{Flag|New Caledonia}} | ''[[Sui generis]]'' collectivity ! [[Nouméa]] |- | {{Flag|Saint Barthélemy|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM) ! [[Gustavia, Saint Barthélemy|Gustavia]] |- | {{Flag|Saint Martin|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM) ! [[Marigot, Saint Martin|Marigot]] |- | {{Flag|Saint Pierre and Miquelon|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM). Still referred to as a ''collectivité territoriale''. ! [[Saint-Pierre, Saint Pierre and Miquelon|Saint-Pierre]] |- | {{Flag|Wallis and Futuna|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM). Still referred to as a ''territoire''. ! [[Mata-Utu]] |} === ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល === ទឹកដីនៃសាធារណរដ្ឋបារាំងចែកជា ៖ * មេត្រូប៉ូល រួមមានទាំងអស់២២តំបន់ និង៩៦ខេត្ដ * ខេត្ដឯនាយសមុទ្រចំនួន៤ (DOM) ហ្គាដឺឡុប ម៉ាកទីនិក ហ្គីយាន ឡារ៉េអ៊ុយនីញុង * ដែនដីឯនាយសមុទ្រចំនួន៧: Polynésie française, Wallis et Futuna, Mayotte, Saint-Pierre និងMiquelon, les Terres australes និងantarctiques françaises, Saint-Barthélémy, Saint-Martin, * និង La Nouvelle Calédonie. == Governance == {{Main|Politics of France}} === Government === {{Main|Government of France|Constitution of France}} [[File:Logo de la République française.svg|thumb|left|Logo of the French Republic|តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/Logo_de_la_République_française.svg]] The French Republic is a [[unitary state|unitary]] [[semi-presidential system|semi-presidential]] republic with strong democratic traditions.<ref>{{cite web |url=http://www.democracyweb.org/limits/france.php |title=Comparative studies in Freedom – France |publisher=Democracy Web |date= |accessdate=30 September 2013 |archivedate=21 មីនា 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150321022455/http://www.democracyweb.org/limits/france.php |url-status=dead }}</ref> The constitution of the Fifth Republic was approved by [[referendum]] on 28 September 1958.<ref>[http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html France: Fifth Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216232042/http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html |date=2012-02-16 }} – [http://flagspot.net/flags/index.html Flags of the World]</ref> It greatly strengthened the authority of the executive in relation to parliament. The executive branch itself has two leaders: the [[President of France|President of the Republic]], currently [[François Hollande]], who is [[head of state]] and is elected directly by universal adult suffrage for a 5-year term (formerly 7 years),<ref>{{fr icon}} [http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/quinquennat/chronologie.shtml Le quinquennat : le référendum du 24 Septembre 2000]</ref> and the Government, led by the president-appointed [[Prime Minister of France|Prime Minister]], currently [[Jean-Marc Ayrault]]. [[File:François Hollande (Journées de Nantes 2012).jpg|thumb|upright|[[François Hollande]], elected [[President of France|President of the French Republic]] in April 2012.]] The French [[French Parliament|parliament]] is a [[Bicameralism|bicameral]] legislature comprising a [[National Assembly (France)|National Assembly]] (''Assemblée Nationale'') and a [[Senate (France)|Senate]].<ref>[https://web.archive.org/web/20081205055025/http://www.assemblee-nationale.fr/english/synthetic_files/file_4.asp The National Assembly and the Senate – General Characteristics of the Parliament]. Official Site of the French National Assembly</ref> The National Assembly deputies represent local constituencies and are directly elected for 5-year terms.<ref>[https://web.archive.org/web/20110704054719/http://www.assemblee-nationale.fr/english/election.asp#election Election of deputies]. Official Site of the National Assembly</ref> The Assembly has the power to dismiss the cabinet, and thus the majority in the Assembly determines the choice of government. Senators are chosen by an electoral college for 6-year terms (originally 9-year terms), and one half of the seats are submitted to election every 3 years starting in September 2008.<ref>[https://web.archive.org/web/20110615001205/http://www.senat.fr/lng/en/election_senateurs.html The senatorial elections]. Official Site of the Senate</ref> The Senate's legislative powers are limited; in the event of disagreement between the two chambers, the National Assembly has the final say.<ref>{{fr icon}} [http://www.politique.net/2007081801-le-role-du-senat.htm Le role du Sénat]</ref> The government has a strong influence in shaping the agenda of Parliament. French politics are characterised by two politically opposed groupings: one left-wing, centred around the [[Socialist Party (France)|French Socialist Party]], and the other right-wing, centred previously around the [[Rally for the Republic|Rassemblement pour la République (RPR)]] and now its successor the [[Union for a Popular Movement|Union for a Popular Movement (UMP)]].<ref>{{fr icon}} {{cite book |title=La France vers le bipartisme ? : La présidentialisation du PS et de l'UMP|last=Grunberg |first=Gérard |year=2007 |isbn=2-7246-1010-5|url=http://www.pressesdesciencespo.fr/fr/livre/?GCOI=27246100617740}}</ref> Since the 2012 elections, the executive branch is currently composed mostly of the Socialist Party. === ច្បាប់ === {{Main|Law of France}} France uses a [[civil law (legal system)|civil legal]] system;<ref name=France/> that is, law arises primarily from written statutes; judges are not to make law, but merely to interpret it (though the amount of judicial interpretation in certain areas makes it equivalent to [[case law]]). Basic principles of the [[rule of law]] were laid in the [[Napoleonic Code]] (which was, in turn, largely based on the royal law codified under [[Louis XIV of France|Louis XIV]]). In agreement with the principles of the Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, law should only prohibit actions detrimental to society. As [[Guy Canivet]], first president of the [[Court of Cassation (France)|Court of Cassation]], wrote about the management of prisons: ''Freedom is the rule, and its restriction is the exception; any restriction of Freedom must be provided for by Law and must follow the principles of necessity and proportionality.'' That is, Law should lay out prohibitions only if they are needed, and if the inconveniences caused by this restriction do not exceed the inconveniences that the prohibition is supposed to remedy. [[File:Declaration of Human Rights.jpg|thumb|upright|The basic principles that the French Republic must respect are found in the 1789 [[Declaration of the Rights of Man and of the Citizen]]]] French law is divided into two principal areas: [[private law]] and [[public law]]. Private law includes, in particular, [[civil law (common law)|civil law]] and [[criminal law]]. Public law includes, in particular, [[administrative law]] and [[constitutional law]]. However, in practical terms, French law comprises three principal areas of law: civil law, criminal law, and administrative law. Criminal laws can only address the future and not the past (criminal ''[[Ex post facto law|ex post facto]]'' laws are prohibited). While administrative law is often a subcategory of civil law in many countries, it is completely separated in France and each body of law is headed by a specific supreme court: ordinary courts (which handle criminal and civil litigation) are headed by the [[Court of Cassation (France)|Court of Cassation]] and administrative courts are headed by the [[Conseil d'Etat (France)|Council of State]]. To be applicable, every law must be officially published in the ''[[Journal officiel de la République française]]''. France does not recognize [[religious law]] as a motivation for the enactment of prohibitions. France has long had neither [[blasphemy]] laws nor [[sodomy law]]s (the latter being abolished in 1791). However, "offenses against [[Decency|public decency]]" (''contraires aux bonnes mœurs'') or [[breach of the peace|disturbing public order]] (''trouble à l'ordre public'') have been used to repress public expressions of homosexuality or street prostitution. Laws prohibiting discriminatory speech in the press are [[Law on the Freedom of the Press of 29 July 1881|as old as 1881]]. Some consider however that [[hate speech laws in France]] are too broad or severe and damage [[freedom of speech]].{{citation needed|date=October 2013}} France has laws against [[racism]] and [[antisemitism]].<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20101205103557/http://www.ambafrance-dz.org/ambassade/IMG/Lutte_racisme_et_antisemitisme.pdf La lutte contre le racisme et l'antisémintisme en France]. AmbaFrance</ref> France's attitude towards [[freedom of religion in France|freedom of religion]] is complex. Freedom of religion is guaranteed by the constitutional rights set forth in the 1789 ''Declaration of the Rights of Man and of the Citizen''. However, since the [[1905 French law on the Separation of the Churches and the State]], the State tries to prevent its policy-making from being influenced by religion and became suspicious in recent decades towards new religious tendencies of the French society: the Parliament has [[Groups referred to as cults in government reports#France|listed many religious movements as dangerous cults]] since 1995, and has [[French law on secularity and conspicuous religious symbols in schools|banned wearing conspicuous religious symbols in schools]] since 2004. In 2010, it banned the [[French ban on face covering|wearing of face-covering Islamic veils in public]]. As some have complained that they have suffered from discrimination thus, and after criticism by human rights groups such as [[Amnesty International]] and [[Human Rights Watch]],<ref>{{cite web|author=Kenneth Roth Executive Director |url=http://hrw.org/english/docs/2004/02/26/france7666.htm |title=Human Rights Watch |publisher=Hrw.org |date=26 February 2004 |accessdate=31 January 2009}}</ref><ref>{{Cite news|title=France votes to ban full-face veils|url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/france-votes-ban-full-face-veils-2010-07-13|publisher=[[Amnesty International]]|date=13 July 2010|access-date=2017-07-11|archive-date=2014-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20141207163309/http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/france-votes-ban-full-face-veils-2010-07-13|url-status=dead}}</ref> these laws remain controversial, although they are supported by most of the population.<ref name='Pew'>{{Cite news | first = Frederic | last = Dumoulin | title = French parliament adopts ban on full-face veil | date = 14 September 2010 | publisher = Google News | url = http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gNCFdNZ4r-9aDEBG0G_OUSMKoASw | accessdate = 14 September 2010 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130518083647/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gNCFdNZ4r-9aDEBG0G_OUSMKoASw | archivedate = 18 ឧសភា 2013 | url-status = live }}</ref> France is tolerant of the [[LGBT community]]. Since 1999, [[Pacte civil de solidarité|civil unions]] for homosexual couples are permitted, and since May 2013, [[same-sex marriage]] and [[LGBT adoption]] are legal in France.<ref>{{cite news|last=|first=|title=François Hollande signs same-sex marriage into law|url=http://www.france24.com/en/20130518-france-gay-marriage-law-adoption|accessdate=27 June 2013|newspaper=France 24|date=18 May 2013}}</ref> === Foreign relations === {{Main|Foreign relations of France}} {{See also|European Union|Organisation internationale de la Francophonie|Latin Union|United Nations Security Council|NATO}} France is a member of the United Nations and serves as one of the permanent members of the UN Security Council with veto rights.<ref>[http://www.un.org/sc/members.asp Membership of the Security Councils of the UN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100706231352/http://www.un.org/sc/members.asp |date=2010-07-06 }} on the [http://www.un.org/en/index.shtml Official Site of the UN]</ref> It is also a member of the [[G8]], [[World Trade Organization]] (WTO),<ref>{{cite web|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm |title=Understanding the WTO – Members |publisher=Wto.org |accessdate=30 October 2010}}</ref> the [[Secretariat of the Pacific Community]] (SPC)<ref>[http://www.spc.int/en/about-spc/history.html History] on the [http://www.spc.int/ Official Site of the SPC]</ref> and the [[Indian Ocean Commission]] (COI).<ref>{{fr icon}} [http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 Pays membres] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402173028/http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 |date=2012-04-02 }} – [http://www.coi-ioc.org/index.php?id=72 Site officiel de la COI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402173028/http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 |date=2012-04-02 }}</ref> It is an associate member of the [[Association of Caribbean States]] (ACS)<ref>{{cite web |url=http://www.acs-aec.org/index.php?q=about-the-acs |title=About the Association of Caribbean States |publisher=Acs-aec.org |date=24 July 1994 |accessdate=22 June 2012 |archivedate=22 សីហា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120822100530/http://www.acs-aec.org/index.php?q=about-the-acs |url-status=dead }}</ref> and a leading member of the [[Organisation internationale de la Francophonie|International Francophone Organisation]] (OIF) of fifty-one fully or partly French-speaking countries.<ref>{{fr icon}} [http://www.francophonie.org/-Etats-et-gouvernements-.html États et gouvernements : le monde de la Francophonie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091003114546/http://www.francophonie.org/-Etats-et-gouvernements-.html |date=2009-10-03 }} – [http://www.francophonie.org/ Site officiel de l'OIF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100724001316/http://www.francophonie.org/ |date=2010-07-24 }}</ref> [[File:Bundesarchiv B 145 Bild-F076314-0006, Manching, Manöver Frankreich-Deutschland.jpg|thumb|right|French President [[François Mitterrand]] and German Chancellor [[Helmut Kohl]], in 1987.]] [[File:President Barack Obama and President Nicolas Sarkozy of France.jpg|thumb|Former French President [[Nicolas Sarkozy]] and United States President [[Barack Obama]], before NATO summit, in [[Strasbourg]], on 3 April 2009]] France hosts the headquarters of the [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]],<ref>[http://www.oecd.org/document/8/0,3343,en_2649_201185_1956607_1_1_1_1,00.html History of the Château de la Muette, OECD headquarters, Paris] – [http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html Official Site of the OECD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216232042/http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html |date=2012-02-16 }}</ref> [[UNESCO]],<ref>[http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/paris-headquarters/ Paris Headquarters] on the [http://en.unesco.org/ Official Site of UNESCO]</ref> [[Interpol]],<ref>{{cite web|author=Interpol |url=http://www.interpol.int/ |title=Official Site of Interpol |publisher=Interpol.int |accessdate=9 August 2010}}</ref> [[Alliance Base]]<ref>{{fr icon}} [http://www.lexpress.fr/actualite/politique/alliance-base-existe-bien_460124.html "Alliance Base" existe bien] – [[L'Express (France)|L'Express]]</ref> and the [[International Bureau of Weights and Measures|International Bureau for Weights and Measures]].<ref>{{cite web|url=http://www.bipm.org/en/home/ |title=Home page of the IBWM |publisher=Bipm.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> France has the [[List of diplomatic missions of France|second largest network]] of [[diplomatic mission]]s in the world, second only to the USA.<ref>[http://www.diplomatie.gouv.fr/en/ministry_158/embassies-and-consulates_2052/bilateral-embassies_1580.html Embassies and consulates] on the [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/ Official Site of the Ministry of Foreign Affairs of France]</ref> In 1953, France received a request from the United Nations to pick a [[coat of arms]] that would represent it internationally. Thus the [[National emblem of France|French emblem]] was adopted and is currently used on passports.<ref>{{fr icon}} [http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-faisceau-de-licteur/le-faisceau-de-licteur.5979.html Le faisceau de licteur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121104072203/http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-faisceau-de-licteur/le-faisceau-de-licteur.5979.html |date=2012-11-04 }} – Présidence de la République</ref> Postwar French foreign policy has been largely shaped by membership of the European Union, of which it was a [[Inner Six|founding member]]. Since the [[Élysée Treaty|1960s]], France has developed close ties with reunified Germany to become the [[France–Germany relations|most influential driving force of the EU]].<ref>{{fr icon}} [http://www.oftt.eu/perspectives/article/l-alliance-franco-allemande-au-coeur-de-la-puissance-europeenne L'alliance franco-allemande au coeur de la puissance européenne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100123092331/http://www.oftt.eu/perspectives/article/l-alliance-franco-allemande-au-coeur-de-la-puissance-europeenne |date=2010-01-23 }}</ref> In the 1960s, France sought to exclude the British from the European unification process,<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/27/newsid_4187000/4187714.stm |title=De Gaulle says 'non' to Britain – again |publisher=BBC News |date= 27 November 1967|accessdate=21 July 2011}}</ref> seeking to build its own standing in continental Europe. However, since 1904, France has maintained an "[[Entente cordiale]]" with the United Kingdom, and there has been a strengthening of links between the countries, especially [[Defence and Security Co-operation Treaty|militarily]]. France is a member of the North Atlantic Treaty Organisation (NATO), but under President de Gaulle, it excluded itself from the joint military command to protest the [[Special Relationship|special relationship]] between the United States and Britain and to preserve the independence of French foreign and security policies.<ref>{{fr icon}} [http://www.lefigaro.fr/international/2009/03/11/01003-20090311ARTFIG00073-quand-mitterrand-deja-negociait-le-retour-dans-l-otan-.php Quand Mitterrand, déjà, négociait le retour de la France dans l'OTAN] – ''Le Figaro''</ref> France vigorously opposed the [[2003 invasion of Iraq]],<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/23/sprj.irq.china/index.html |title=China adds voice to Iraq war doubts |publisher=CNN |date=23 January 2003 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=29 មិថុនា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629004428/http://edition.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/23/sprj.irq.china/index.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2683409.stm |title=EU allies unite against Iraq war |publisher=BBC News |date=22 January 2003 |accessdate=21 July 2011}}</ref> straining bilateral relations with the US<ref>{{cite web |url=http://usforeignpolicy.about.com/od/newsiss3/tp/iraqwarrelations.htm |title=Foreign Policy Implications of the Iraq War |publisher=Usforeignpolicy.about.com |date=11 March 2004 |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 កុម្ភៈ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225005448/http://usforeignpolicy.about.com/od/newsiss3/tp/iraqwarrelations.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |author=Sean Loughlin CNN Washington Bureau |url=http://edition.cnn.com/2003/ALLPOLITICS/03/11/sprj.irq.fries/ |title=House cafeterias change names for 'french' fries and 'french' toast |publisher=CNN |date=12 March 2003 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=4 សីហា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110804224007/http://edition.cnn.com/2003/ALLPOLITICS/03/11/sprj.irq.fries/ |url-status=dead }}</ref> and the UK.<ref>{{fr icon}} [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/royaume-uni_202/index.html France-Diplomatie : Royaume-Uni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100317112607/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/royaume-uni_202/index.html |date=2010-03-17 }} – [[Minister of Foreign Affairs (France)|Ministère des Affaires Étrangères]]</ref> However, as a result of Nicolas Sarkozy's ''pro-American'' politics (much criticised in France by the leftists and by a part of the right),<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7937666.stm |title=France ends four-decade Nato rift |publisher=BBC News |date=12 March 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{fr icon}} {{cite news | title = Le retour de la France dans l'OTAN suscite un malaise dans les rangs de la Droite | first = Patrick | last = Roger | url = http://www.lemonde.fr/politique/article/2009/03/11/le-retour-de-la-france-dans-l-otan-suscite-un-malaise-dans-les-rangs-de-la-droite_1166352_823448.html | newspaper=Le Monde | location = Paris | date = 11 March 2009 }}</ref> France rejoined the NATO joint military command on 4 April 2009. In the early 1990s, the country drew considerable criticism from other nations for its underground nuclear tests in [[French Polynesia]].<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/WORLD/9512/france_nuclear/ |title=Fifth French nuclear test sparks international outrage |publisher=CNN |date=28 December 1995 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=21 ធ្នូ 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171221230828/http://edition.cnn.com/WORLD/9512/france_nuclear/ |url-status=dead }}</ref> France retains strong political and economic influence in its [[Second French colonial empire|former African colonies]] ([[Françafrique]])<ref>{{fr icon}} [http://www.memo.fr/article.asp?ID=CON_COL_009 L'empire colonial français]</ref> and has supplied economic aid and troops for peace-keeping missions in [[Ivory Coast]] and [[Chad]].<ref>{{cite web |url=http://www.delegfrance-onu-geneve.org/spip.php?article417 |title=France involvement in peace-keeping operations |publisher=Delegfrance-onu-geneve.org |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 មេសា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110425024055/http://www.delegfrance-onu-geneve.org/spip.php?article417 |url-status=dead }}</ref> Recently, after the unilateral declaration of independence of northern [[Mali]] by the [[Tuareg rebellion (2012)|Tuareg]] [[National Movement for the Liberation of Azawad|MNLA]] and the subsequent regional [[Northern Mali conflict]] with several Islamist groups including [[Ansar Dine]] and [[Movement for Oneness and Jihad in West Africa|MOJWA]], France and other African states intervened to help the Malian Army to retake control. In 2009, France was the second largest (in absolute numbers) donor of [[development aid]] in the world, behind the US, and ahead of Germany, Japan and the UK.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/17/9/44981892.pdf Net Official Development Assistance 2009] OECD</ref> This represents 0.5% of its GDP, in this regard rating France as tenth largest donor on the list.<ref>{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/france-in-the-world_6820/development-assistance-and-humanitarian-action_6908/index.html |title=Development assistance and humanitarian action |publisher=Diplomatie.gouv.fr |accessdate=21 July 2011 |archivedate=9 វិច្ឆិកា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109025028/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/france-in-the-world_6820/development-assistance-and-humanitarian-action_6908/index.html |url-status=dead }}</ref> The organisation managing the French help is the [[French Development Agency]], which finances primarily humanitarian projects in [[sub-Saharan Africa]].<ref name = aid/> The main goals of this help are "developing infrastructure, access to health care and education, the implementation of appropriate economic policies and the consolidation of the rule of law and democracy."<ref name = aid>[http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france-priorities_1/index.html France priorities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100722114125/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france-priorities_1/index.html |date=2010-07-22 }} – France Diplomatie</ref> === Military === {{Main|French Armed Forces}} {{See also|Military history of France|Deployments of the French military}} [[File:French military images.jpg|thumb|upright=1.5|Examples of France's military. Clockwise from top left: Nuclear aircraft carrier ''Charles de Gaulle''; A [[Dassault Rafale|Rafale]] [[fighter aircraft]]; French [[Chasseurs Alpins]] patrolling the valleys of Kapisa province in Afghanistan; a [[AMX-56 Leclerc|Leclerc tank]] in Paris for the [[Bastille Day|14 July]] [[Bastille Day Military Parade]].]] The French Armed Forces (''Armées françaises'') are the military and paramilitary forces of France, under the [[President of France|president]] as supreme commander. They consist of the [[French Army]] (''Armée de Terre''), [[French Navy]] (''Marine Nationale''), the [[French Air Force]] (''Armée de l'Air'') and the auxiliary paramilitary force, the [[National Gendarmerie]] (''Gendarmerie nationale'') and are among the [[List of countries by number of troops|largest armed forces]] in the world. While administratively a part of the French armed forces, and therefore under the purview of the [[Minister of Defense (France)|Ministry of Defence]], the Gendarmerie is operationally attached to the [[Minister of the Interior (France)|Ministry of the Interior]]. The gendarmerie is a military police force which serves for the most part as a rural and general purpose police force. It encompasses the counter terrorist units of the [[Parachute Intervention Squadron of the National Gendarmerie]] (''Escadron Parachutiste d'Intervention de la Gendarmerie Nationale'') and the [[National Gendarmerie Intervention Group]] (''Groupe d'Intervention de la Gendarmerie Nationale''). One of the French intelligence units, the [[Directorate-General for External Security]] (''Direction Générale de la Sécurité Extérieure'') reports to the Ministry of Defence. The other, the [[Direction centrale du renseignement intérieur|Central Directorate of Interior Intelligence]] (''Direction Centrale du Renseignement Intérieur''), reports directly to the Ministry of the Interior. There has been no national [[conscription]] since 1997.<ref>{{fr icon}} [http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/service-civil/fin-service-militaire-obligatoire.shtml La fin du service militaire obligatoire] – La documentation française</ref> France is a [[Big Five (United Nations)|permanent member of the Security Council of the UN]], and a [[List of states with nuclear weapons#Five nuclear-weapon states under the NPT|recognised nuclear state]] since 1960. France has signed and ratified the [[Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty]] (CTBT)<ref name="status">{{cite web |url=http://www.ctbto.org/the-treaty/status-of-signature-and-ratification/ |title=Status of signature and ratification: CTBTO Preparatory Commission |work=CTBTO Preparatory Commission |date=26 May 2010 |accessdate=27 May 2010}}</ref> and acceeded to the [[Nuclear Non-Proliferation Treaty]]. France's annual military expenditure in 2011 was US$62.5 billion, or 2.3%, of its GDP making it the [[List of countries by military expenditures|fifth biggest military spender in the world]] after the United States, China, Russia, and the United Kingdom.<ref name="SIPRI Yearbook 2012"/> French nuclear deterrence, (formerly known as “''[[Force de Frappe]]''”), relies on complete independence. The current French nuclear force consists of four [[Triomphant class submarine|''Triomphant'']] class submarines equipped with [[submarine-launched ballistic missile]]s. In addition to the submarine fleet, it is estimated that France has about 60 [[Air-Sol Moyenne Portée|''ASMP'']] medium-range [[Air-to-surface missile|air-to-ground missile]]s with [[Nuclear weapon|nuclear warhead]]s,<ref>{{fr icon}} Centre de Documentation et de Recherche sur la Paix et les Conflits, [http://obsarm.org/obsnuc/puissances-mondiales/france-forces.html ''Etat des forces nucléaires françaises au 15 août 2004''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725004911/http://obsarm.org/obsnuc/puissances-mondiales/france-forces.html |date=2011-07-25 }}</ref> of which around 50 are deployed by the Air Force using the [[Dassault Mirage 2000N/2000D|Mirage 2000N]] long-range nuclear strike aircraft, while around 10 are deployed by the French Navy's [[Dassault-Breguet Super Étendard|Super Étendard Modernisé (SEM)]] attack aircraft which operate from the nuclear-powered [[aircraft carrier]] [[French aircraft carrier Charles de Gaulle (R91)|''Charles de Gaulle'']]. The new [[Dassault Rafale|Rafale F3]] aircraft will gradually replace all Mirage 2000N and SEM in the nuclear strike role with the improved ''ASMP-A'' missile with a nuclear warhead. France has major military industries with one of the largest [[Aerospace manufacturer|aerospace industries]] in the world.<ref>{{cite web|url=http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1990/7/90.07.06.x.html |title=90.07.06: The Aerospace Industry: Its History and How it Affects the U.S. Economy |publisher=Yale.edu |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bbfrenchtranslation.com/aerospace-industry-of-france.html |title=Aerospace industry of France |publisher=Bbfrenchtranslation.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=26 មេសា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426095916/http://www.bbfrenchtranslation.com/aerospace-industry-of-france.html |url-status=dead }}</ref> Its industries have produced such equipment as the Rafale fighter, the ''Charles de Gaulle'' aircraft carrier, the [[Exocet]] missile and the [[AMX-56 Leclerc|Leclerc]] tank amongst others. Despite withdrawing from the [[Eurofighter Typhoon|Eurofighter]] project, France is actively investing in European joint projects such as the [[Eurocopter Tiger]], [[FREMM multipurpose frigate|multipurpose frigates]], the [[Unmanned combat air vehicle|UCAV]] demonstrator [[Dassault nEUROn|nEUROn]] and the [[Airbus A400M]]. France is a major arms seller,<ref>"En 2001, la France a vendu pour 1,288 milliard de dollars d'équipements militaires, ce qui la met au troisième rang mondial des exportateurs derrière les États-Unis et la Russie." " In 2001, France sold $1,288&nbsp;billion of military equipment, ranking 3rd in the world for arms exportations behind the USA and Russia" [http://lexpansion.lexpress.fr/entreprise/la-france-demeure-un-fournisseur-d-armes-de-premier-plan_95084.html La France demeure un fournisseur d'armes de premier plan (France stays one of the biggest arms supplier)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311161443/http://lexpansion.lexpress.fr/entreprise/la-france-demeure-un-fournisseur-d-armes-de-premier-plan_95084.html |date=2012-03-11 }} – L'express. 13 June 2002</ref><ref>"La France est au 4ème rang mondial des exportateurs d'armes, derrière les Etats-Unis, le Royaume-Uni et la Russie, et devant Israël, selon un rapport du ministère de la Défense publié l'an dernier." "France is 4th biggest arms exportator, behind the USA, the UK and Russia, and ahead of Israel, according to a report of the Ministry of Defense published a year ago" [http://www.20minutes.fr/article/551139/Economie-Les-ventes-d-armes-explosent-en-2009.php Arms sellings explode in 2009] – 20 minutes</ref> with most of its arsenal's designs available for the export market with the notable exception of nuclear-powered devices. The [[Bastille Day Military Parade|military parade]] held in Paris each 14 July for [[Bastille Day|France's national day]] is the oldest and largest regular military parade in Europe.<ref>Mail Online, ''Harrowing loss of Afghanistan troops overshadows France's Bastille Day military parade'', 14 July 2011. [http://www.dailymail.co.uk/news/article-2014729/France-proudly-celebrates-Bastille-Day-despite-deaths-soldiers-Afghanistan-overshadowing-annual-parade.html]. Retrieved 5 January 2012</ref> === ហិរញ្ញវត្ថុរបស់រដ្ឋាភិបាល === {{See also|Taxation in France}} [[File:Public Deficit of France.png|thumb|upright=1.25|French government borrowing ([[budget deficits]]) as a percentage of GNP, 1960–2009]] In April and May 2012, France held a [[French presidential election, 2012|presidential election]] in which the winner, [[François Hollande]], had opposed [[austerity]] measures, promising to eliminate France's budget deficit by 2017. The new government stated that it aimed to cancel recently enacted tax cuts and exemptions for the wealthy, raising the top tax bracket rate to 75% on incomes over a million euros, restoring the retirement age to 60 with a full pension for those who have worked 42 years, restoring 60,000 jobs recently cut from public education, regulating rent increases; and building additional public housing for the poor. In June, Hollande's [[Socialist Party (France)|Socialist Party]] won a supermajority in [[French legislative election, 2012|legislative elections]] capable of amending the [[Constitution of France|French Constitution]] and enabling the immediate enactment of the promised reforms. French government bond interest rates fell 30% to record lows,<ref name="bloomberg.com">Bloomberg (2012) [http://www.bloomberg.com/quote/GFRN10:IND French government bond interest rates] (graph)</ref> less than 50 [[basis point]]s above German government bond rates.<ref name="Bloomberg 2012">Bloomberg (2012) [http://www.bloomberg.com/quote/GDBR10:IND German government bond interest rates] (graph)</ref> ==== បំណុលរដ្ឋាភិបាល ==== Under European Union rules, member states are supposed to limit their debt to 60% of output or be reducing the ratio structurally towards this ceiling, and run public deficits of no more than 3% of GDP. The French government has run a [[budget deficit]] each year since the early 1970s. In 2012, French government debt levels reached 1.8 trillion euros, the equivalent of 90% of French GDP.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2186rank.html |title=The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 មិថុនា 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070613005546/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2186rank.html |url-status=dead }}</ref> In late 2012, [[credit rating agencies]] warned that growing French government debt levels risked [[List of countries by credit rating|France's AAA credit rating]], raising the possibility of a future downgrade and subsequent higher borrowing costs for the French government.<ref>{{cite web |last=John |first=Mark |url=http://www.reuters.com/article/2012/10/26/us-france-debt-idUSBRE89P0SO20121026 |title=Analysis: Low French borrowing costs risk negative reappraisal |publisher=Reuters |date= |accessdate=27 November 2012 |archivedate=2 ឧសភា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130502014859/http://www.reuters.com/article/2012/10/26/us-france-debt-idUSBRE89P0SO20121026 |url-status=dead }}</ref> == ស្ថាប័ននានារបស់បារាំង == === រដ្ឋធម្មនុញ្ញ === '''រដ្ឋធម្មនុញ្ញ'''ថ្ងៃទី ៤ តុលា ឆ្នាំ១៩៥៨ ចែងពីដំណើរការស្ថាប័ននានានៃសាធារណរដ្ឋទី៥។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានគេសើរើ ពិនិត្យឡើងវិញជាច្រើនដងទាក់ទងនឹង ៖ * ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីជាសកល និងដោយចំពោះ (១៩៦២) * ការដាក់បញ្ចូលជំពូកថ្មីមួួយស្ដីការទទួលខុសត្រូវខាងព្រហ្មទណ្ឌរបស់សមាជិករដ្ឋាភិបាល(១៩៩៣) * ការបង្កើតសម័យប្រជុំរួមមួយរវាងស្ថាប័នសភា * ការពង្រីកដែនធ្វើប្រជាមតិ(១៩៩៥) * អន្ដរបញ្ញត្ដិស្ដីពីលក្ខន្ដិកៈរបស់កោះណូវែលកាលេដូនី ( Nouvelle-Calédonie ) (១៩៩៨) * ការបង្កើតសហព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនិងរូបិយវត្ថុ * ភាពស្មើគ្នារវាងបុរសនិងស្ដ្រីនៅក្នុងការទទួលអណត្ដិបោះឆ្នោតនានា និងទទួលនូវដែលគេជ្រើសរើស * ការទទួលស្គាល់យុត្ដាធិការនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្ដរជាតិ(១៩៩៩) * ការកាត់បន្ថយអាណត្ដិប្រធានាធិបតី(២០០០) * កែទំរង់ការទទួលខុសត្រូវខាងព្រហ្មទណ្ឌរបស់ប្រមុខរដ្ឋ * បញ្ចូលការហាមឃាត់់ទោសប្រហារជីវិតក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ * កំណែទំរង់ភាពស្វយ័តរបស់កោះណូវែលកាឡេដូនី(២០០៧) === ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ === [[ឯកសារ:Logo de la République française.svg|thumb|right|French Republic|តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/Logo_de_la_République_française.svg]] [[ឯកសារ:Nicolas Sarkozy - Sarkozy meeting in Toulouse for the 2007 French presidential election 0299 2007-04-12 cropped further.jpg|thumb|upright|President Nicolas Sarkozy]] [[ឯកសារ:Palais Luxembourg Sunset Edit.JPG|thumb|right|Palace of Luxembourg]] '''ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ'''មានសមាជិក៩រូប និងមានសមត្ថកិច្ចត្រួតពិនិត្យជាពិសេសនៃ ភាពត្រឹម ត្រូវ តាមច្បាប់ នៃការបោះឆ្នោតនានា និងពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់រៀបចំអង្គការ ព្រម ទាំងច្បាប់ ដែលដាក់មកអនុម័ត។ === ប្រធានាធិបតីនៃសារធារណរដ្ឋ === ប្រមុខរដ្ឋត្រូវបានជ្រើសរើសសំរាប់រយៈពេល៥ឆ្នាំតាមរយៈការបោះឆ្នោតជាសកល និង ដោយចំពោះ (អណត្ដិ​​រយៈ​ពេល​៥​ឆ្នាំ​នេះ​បាន​បង្កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​ការ​ធ្វើ​ប្រជាមតិ​នៅ​ថ្ងៃទី ២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០០)។ លោក នីកូឡា សាកូហ្ស៊ី ជាប្រធានាធិបតីទី៦នៃសាធារណរដ្ឋ ទី៥ លោកបានជាប់ឆ្នោតនៅថ្ងៃទី៧ឧសភា ឆ្នាំ​២០០៧ ។ ប្រធានាធិបតីតែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ដ្រី និងសមាជិករដ្ឋាភិបាលតាមសំណើររបស់នាយក រដ្ឋមន្ដ្រី (មាត្រា ទី៨នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ ប្រធានាធិបតីដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី ប្រកាសអោយប្រើច្បាប់នានា ជាបញ្ជាការនៃកងកម្លាំង ប្រដាប់អាវុធ។ ប្រធានាធិបតីអាចរំលាយរដ្ឋសភា ហើយ​ក្នុង​ករណី​ធ្ងន់​ធ្ងរ​ ប្រធានាធិបតីមានអំណាចពិសេស (មាត្រាទី១៦)។ === នាយករដ្ឋមន្ដ្រី និងរដ្ឋាភិបាល === ក្រោមការដឹកនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្ដ្រី រដ្ឋាភិបាលកំណត់ និងដឹកនាំនយោបាយជាតិ។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រី ទទួល ខុសត្រូវចំពោះរដ្ឋសភា (មាត្រាទី២០)។ នាយក​រដ្ឋ​មន្ដ្រី​ដឹក​នាំ​សកម្មភាពរដ្ឋាភិបាលនិងធានានូវការអនុវត្ដច្បាប់ (មាត្រាទី២១)។ លោក François Fillon ត្រូវ បានតែងតាំងជានាយក រដ្ឋមន្ដ្រីនៅថ្ងៃទី១៧ ឧសភា ឆ្នាំ២០០៧។ === សភា === សភាមានពីរថ្នាក់ ៖<br /> - '''ព្រឹទ្ធសភា''' ៖ ព្រឹទ្ធសមាជិកត្រូវជ្រើសតាំងសំរាប់រយៈពេល៦ឆ្នាំ(ពីមុនមានរយៈពេល៩ឆ្នាំ) ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០៣ ដោយការបោះឆ្នោតជាសកល និងមិនចំពោះ ហើយត្រូវបានផ្លាស់ ប្ដូរសមាជិក ៣០% ក្នុងរយៈ ពេលបីឆ្នាំម្ដង។ ការបោះឆ្នោតលើកចុងក្រោយ បានប្រព្រឹត្ដ ទៅនៅខែ កញ្ញាឆ្នាំ២០០៤។<br /> - '''រដ្ឋភាជាតិ''' ៖ តំណាងរាស្ដ្រត្រូវបានជ្រើសតាំងសំរាប់រយៈពេល៥ឆ្នាំដោយការបោះឆ្នោត ជាសកល និង ដោយចំពោះ។ ការបោះឆ្នោតលើកចុងក្រោយបាន ប្រព្រឹត្ដទៅនៅខែមិថុ- នា ឆ្នាំ២០០៧។<br /> ក្រៅពីត្រួតពិនិត្យរដ្ឋាភិបាល សភាទាំងពីរថ្នាក់មានតួនាទីរៀបចំ និងអនុម័តច្បាប់។ ក្នុងករណីមិនមានការយល់ព្រម រដ្ឋសភាជាតិធ្វើការសំរេចជាស្ថាពរ។ ==== ព្រឹទ្ធសភា ==== ក្រោយ​ការបោះឆ្នោតខែកញ្ញឆ្នាំ២០០៤ ព្រឹទ្ធសភាមានសមាជិក៣៣១នាក់ដែលមកពី ៖ * គណបក្សសហព័ន្ធសំរាប់ចលនាប្រជាជន ( UMP ) ៖ ១៥៨នាក់ * គណបក្សសង្គមនិយម ៖ ៩៦នាក់ * ក្រុមគណបក្សកណ្ដាលនិយម ៖ ៣០នាក់ * គណបក្សកុម្មុយនិស្ដ គណបក្សសាធារណរដ្ឋ និងគណបក្សពលរដ្ឋ ៖ ២៣នាក់ * គណបក្សសម្ព័ន្ធភាពប្រជាធិបតី និងសង្គមអឺរ៉ុប ៖១៦នាក់ * បេក្ខជនឯករាជ្យ ៖ ៦នាក់ ។ ==== រដ្ឋសភាជាតិ ==== [[ឯកសារ:France national assembly.JPG|right|thumb|រដ្ឋសភាជាតិ]] បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតថ្ងៃទី១០ និង១៧ឆ្នាំ២០០៧មិថុនា រដ្ឋសភាជាតិមានតំណាងរាស្ដ្រ៥៧៧នាក់ មកពី ៖ * គណបក្សសហព័ន្ធសំរាប់ចលនាប្រជាជន (UMP) ៖ ៣១៤នាក់ (សម្ព័ន្ធភាព៦គណបក្ស) * ក្រុមសង្គមនិយម និងប្រជាជនៈ ១៨៦នាក់(សម្ព័ន្ធ១៨គណបក្ស) * ក្រុមប្រជាធិបតីឆ្វេងនិយម និងសាធារណរដ្ឋ ៖ ២៤នាក់ (គ្មានសម្ព័ន្ធភាព) * ក្រុមគណបក្សកណ្ដាលនិយមថ្មី ៖ ២០នាក់(សម្ព័ន្ធភាព២គណបក្ស) * តំណាងរាស្ដ្រមិនស្ថិតក្នុងក្រុមណាមួយ ៖ ២០នាក់ === តុលាការ === តុលាការជាអ្នកការពារសេរីភាពបុគ្គល (មាត្រា៦៦នៃ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ អំណាចតុលាការបា- រាំងបានរៀបចំ ទៅតាមភាពខុសគ្នាជាមូលដ្ឋានរវាង ៖ # តុលាការយុត្ដិធម៌ត្រូវទទួលខុសត្រូវជំលោះរវាងបុគ្គល និងបុគ្គល។ # តុលាការរដ្ឋបាលដោះស្រាយជំលោះរវាងប្រជាជននិងអំណាចសាធារណៈ។ តុលាការមានពីរលំដាប់ថ្នាក់ ៖<br /> 1. '''យុត្ដាធិការរដ្ឋប្បវេណី''' តុលាការនីតិរួម (តុលាការជាន់ខ្ពស់) រឺនីតិពិសេសផ្សេងៗ (សាលាតំបូង តុលាការពាណិជ្ជ កម្ម តុលាការកិច្ចការសន្ដិសុខសង្គម និងក្រុមតុលាការការងារដែលដោះស្រាយជំលោះ រវាងបុគ្គលិក និយោជិក និងនិយោជក។<br /> 2. '''យុត្ដិធិការព្រហ្មទណ្ឌ'''ទទួលបន្ទុកវិនិច្ឆ័យលើបទល្មើស៣ប្រភេទ ៖ * បទលហុដែលវិនិច្ឆ័យដោយតុលាការនគរបាល * បទល្មើសដែលវិនិច្ឆ័យដោយតុលាការលហុ * បទឧក្រិដ្ឋដោយសាលាឧក្រិដ្ឋ<br /> មានតុលាការដោយឡែកសំរាប់រដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌតុលាការកុមារ។ '''សាលាវិនិច្ឆ័យ''' ៖គឺជាតុលាខ្ពស់ជាងគេ ហើយទទួលខុសត្រូវពិនិត្យបណ្ដឹងសារទុក្ខលើអង្គច្បាប់ប្រឆាំងនឹងសាលដីការបស់សាលាឧទ្ធរណ៍។យុត្ដាធិការ​​​​ខ្ពស់​ជាង​គេក្នុង​តុលាការរដ្ឋបាលគឺក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋដែលមានសមត្ថកិច្ចធ្វើការវិនិច្ឆ័យចុងក្រោយ គេបង្អស់លើភាពត្រឹមត្រូវនៃលិខិតរដ្ឋបាលតាមច្បាប់។ ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ​នេះ​ក៏ផ្ដល់​ការពិគ្រោះផងដែរដល់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការផ្ដល់ជាគំនិតស្ដីពីសេចក្ដី ព្រាងច្បាប់និង សេចក្ដីព្រាងក្រឹត្យមួយចំនួន។ === ភ្លេង និងបាវចនាជាតិ === [[ឯកសា|thumb|right|La Defense]] [[ឯកសារ:French Armed Forces2.JPEG|thumb|right|]] [[ឯកសារ:ESM St Cyr cadets DSC03272.JPG|thumb|right|]] [[ឯកសារ:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|upright|Tour de France]] បទចំរៀងសំរាប់កងទ័ពនៅទីក្រុង Rhin ដែលត្រូវបានតែងឡើងនៅទីក្រុងស្ដ្រាសបួ ឆ្នាំ ១៧៩២ បានក្លាយជាបទ Marseillaise ហើយចុងបញ្ចប់់ត្រូវបាន ប្រើជាភ្លេងជាតិនៅ ថ្ងៃទី១៤ កក្កដា ឆ្នាំ១៧៩៥។ បាវវចនារបស់សាធារណៈរដ្ឋបារាំងគឺ “សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព“។ === ទង់ជាតិបារាំង === នៅឆ្នាំ១៧៨៩ លោកឧត្ដមសេនីយ Fayette បាន បន្ថែមពណ៌សដែលជានិមិត្ដរូបនៃរាជា និយម ទៅលើ សញ្ញាទង់ជាតិដែលមានពណ៌ខៀវ និង ពណ៌ក្រហម របស់កងទ័ពជាតិទីក្រុង ប៉ារីស ។ ទង់ជាតិបីពណ៌ជា និមិត្ដរូបផ្លូវការរបស់ សាធារណរដ្ឋបារាំង។ === ការពារជាតិ === នៅឆ្នាំ២០០៧ ថវិកាការពារជាតិឡើងដល់ ៣៦,២៥ពាន់លានអឺរ៉ូ គឹស្មើនឹង២,០២%នៃ ផលិតផល ក្នុងស្រុកសរុប និងថវិកាជាតិ១០,៨២%។ ច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំកម្មវិធីផ្នែកយោធាឆ្នាំ២០០៣-២០០៨កំនត់ពីមធ្យោបាយ និងចំនួនទ័ព ដើម្បី ឆានាទៅ សំរេចគោលបំណងរបស់ប្រធានាធិបតី និង​រដ្ឋា​ភិបាល​ក្នុងការផ្ដល់អោយ ប្រទេសបារាំងការ ការពារមួយ ដោយស្របទៅតាមតំរូវការរបស់ខ្លួន។ច្បាប់​នេះ​មាន​គោល​ដៅ​បង្កើត​កិច្ច​ខំ​ប្រឹង​ប្រែង​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​អោយ​ឧបករណ៍ការពារជាតិ របស់យើងអាចឆ្លើយ តបទៅនឹងបញ្ហាចំពោះមុខនានា។ កិច្ចខំប្រឹងប្រែងខាងលើស្ដែងអោយឃើញតាមរយៈ ៖ * ការពង្រឹងមធ្យោបាយប្រយុទ្ធប្រឆាំង នឹងភេវរកម្ម។ * សុវត្ថិភាព និងភាពទុកចិត្ដនៃការទប់ស្កាត់អាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់ប្រទេសបារាំង។ * ការចូលរួមរបស់ប្រទេសបារាំងក្នុងការបង្ការ និងដោះស្រាយជលោះផ្សេងៗ (ចំនួនទ័ព ប្រមាណពី១៥ ទៅ២០ ០០០នាក់ត្រូវបានដាក់ពង្រាយក្នុងប្រតិបត្ដិការ )។ * សហប្រតិបត្ដិការយោធាក្នុងអង្គការអូតង់ និងសហគមអឺរ៉ុប។ នៅឆ្នាំ២០០៦ ទ័ពកងកំលាំងប្រដាប់អាវុធកើនឡើងដល់៣៤៧ ៩០៣នាក់ គិតទាំងយោធា និងជន ស៊ីវិល ហើយបែងចែកដូចខាងក្រោម ៖ * កងទ័ពជើងគោកមាន ១៣៣ ៦២៧នាក់ * កងទ័ពអាកាសមាន ៥៩ ១១៨នាក់ * កងទ័ពជើងទឹកមាន ៤២ ៧៥២នាក់ * កងអាវុធហត្ថមាន ៩៧ ៧២៣នាក់ * ក្នុងសេវាសាធារណៈ (សុខភាព ការងារសង្គមកិច្ច)មាន១៤ ៦៨៣នាក់ == សេដ្ឋកិច្ច == បារាំងជាប្រទេសមានអនុភាពសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកលំដាប់ទី៦បន្ទាប់ពី [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] [[ជប៉ុន]] [[អាលឺម៉ង់]] [[ចិន]] និង [[អង់គ្លេស]]។​ {{Main|Economy of France|Energy in France}} {{Further|List of companies of France|Economic history of France}} A member of the [[G8]] group of leading industrialised countries, it is ranked as the world's [[List of countries by GDP (PPP)|seventh largest]] and the EU's [[List of sovereign states in Europe by GDP (nominal)|second largest]] economy by [[purchasing power parity]].<ref name="data.worldbank.org">[http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?order=wbapi_data_value_2012+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc GDP, PPP (current international $) | Data | Table<!-- Bot generated title -->]</ref> With 39 of the 500 biggest companies in the world in 2010, France ranks fourth in the [[Fortune Global 500]], ahead of Germany and the UK.<ref>{{cite news|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/France.html|title=Global 500 by Country |publisher=CNN |date=26 July 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> France joined 11 other EU members to launch the euro in 1999, with [[euro coins]] and [[euro banknotes|banknotes]] completely replacing the [[French franc]] (₣) in 2002.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/business/2001/euro_cash/history/ |title=History of the Euro |publisher=BBC News |accessdate=30 October 2010}}</ref> [[File:Golfech NPP cropped.jpg|thumb|France derives [[Nuclear power in France|75% of its electricity from nuclear power]], the highest percentage in the world.<ref name="energy profile">{{Cite news | last = EnerPub | title = France: Energy profile | work=Spero News | accessdate =25 August 2007 | date = 8 June 2007 | url = http://www.speroforum.com/site/article.asp?idarticle=9839&t=France%3A+Energy+profile }}</ref> ]] France has a [[mixed economy]] which combines extensive private enterprise<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF09203|title=Entreprises selon le nombre de salariés et l'activité|publisher=[[INSEE]]|date=July 2008}}</ref><ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF9303|title=Entreprises publiques selon l'activité économique|publisher=INSEE|date=March 2009}}</ref> with substantial state enterprise and government intervention. The government retains considerable influence over key segments of infrastructure sectors, with majority ownership of railway, electricity, aircraft, nuclear power and telecommunications.<ref name=France/> It has been relaxing its control over these sectors since the early [[1990s in economics|1990s]].<ref name=France/> The government is slowly [[Corporatization|corporatising]] the state sector and selling off holdings in [[Orange S.A.|France Télécom]], [[Air France]], as well as in the insurance, banking, and defence industries.<ref name=France/> France has an important aerospace industry led by the European consortium [[Airbus]], and has its own national [[spaceport]], the ''[[Centre Spatial Guyanais]]''. [[File:Eurozone.svg|thumb|France is part of a monetary union, the [[Eurozone]] (dark blue), and of the [[Internal Market (European Union)|EU single market]].]] According to the [[World Trade Organization]] (WTO), in 2009 France was the world's sixth largest exporter and the fourth largest importer of manufactured goods.<ref>{{cite web|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2008_e/its2008_e.pdf |title=International Trade Statistics 2008|page=12|year=2009|publisher=[[World Trade Organization]] (WTO)|accessdate=5 July 2011}}</ref> In 2008, France was the third largest recipient of [[foreign direct investment]] among OECD countries at $118 billion, ranking behind Luxembourg (where foreign direct investment was essentially monetary transfers to banks located there) and the US ($316&nbsp;billion), but above the UK ($96.9&nbsp;billion), Germany ($25&nbsp;billion), or Japan ($24&nbsp;billion).<ref name=FDI>{{cite web|url=http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_fr_en.pdf|publisher=[[United Nations Conference on Trade and Development]] (UNCTAD)|format=PDF|work=World Investment Report 2009|title=Country fact sheet: France|accessdate=7 October 2010|archivedate=4 កក្កដា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100704045547/http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_fr_en.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name=FDI2>{{cite web|url=http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_jp_en.pdf|publisher=UNCTAD|format=PDF|work=World Investment Report 2009|title=Country fact sheet: Japan|accessdate=7 October 2010|archivedate=4 កក្កដា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100704045522/http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_jp_en.pdf|url-status=dead}}</ref> In the same year, French companies invested $220&nbsp;billion outside France, ranking France as the second largest outward direct investor in the OECD, behind the US ($311&nbsp;billion), and ahead of the UK ($111&nbsp;billion), Japan ($128&nbsp;billion) and Germany ($157&nbsp;billion).<ref name=FDI/><ref name=FDI2/> Financial services, banking and the insurance sector are an important part of the economy. The Paris stock exchange ({{lang-fr|link=no|La Bourse de Paris}}) is an old institution, created by [[Louis XV of France|Louis XV]] in 1724.<ref>{{fr icon}} [http://www.gralon.net/articles/economie-et-finance/bourse/article-la-bourse-de-paris---une-institution-depuis-1724-981.htm La Bourse de Paris : une institution depuis 1724]</ref> In 2000, the stock exchanges of Paris, Amsterdam and Bruxelles merged into [[Euronext]].<ref name = banque>{{cite web |author=Embassy of France |url=http://www.ambafrance-us.org/spip.php?article511 |title=Embassy of France in Washington: Economy of France |publisher=Ambafrance-us.org |accessdate=16 July 2011 |archivedate=9 តុលា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111009235442/http://ambafrance-us.org/spip.php?article511 |url-status=dead }}</ref> In 2007, Euronext merged with the [[New York stock exchange]] to form [[NYSE Euronext]], the world's largest stock exchange.<ref name = banque/> [[Euronext Paris]], the French branch of the NYSE Euronext group is Europe's 2nd largest stock exchange market, behind the [[London Stock Exchange]]. French companies have maintained key positions in the insurance and banking industries: [[AXA]] is the world's largest insurance company. The leading French banks are [[BNP Paribas]] and the [[Crédit Agricole]], ranking as the world's first and sixth largest banks in 2010<ref>{{cite web|url=http://www.doughroller.net/banking/largest-banks-in-the-world/ |title=The 10 Largest Banks in the World |publisher=Doughroller.net |date=15 June 2010 |accessdate=16 July 2011}}</ref> (by assets), while the [[Société Générale]] group was ranked the world's eighth largest in 2009. France is the smallest emitter of [[Greenhouse gas|carbon dioxide]] among the [[G8]], due to its heavy investment in [[nuclear power]].<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/environment/air_co2_emissions.htm|title=CO₂ emissions per capita in 2006|publisher=United Nations|date=August 2009|work=Environmental Indicators |title=Greenhouse Gas Emissions}}</ref> As a result of large investments in nuclear technology, most electricity produced by France is generated by 59 nuclear power plants (75% in 2012).<ref>{{cite web |url=http://www.world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/Nuclear-generation-by-country/#.UkrawYakrOM |title=Nuclear shares of electricity generation |publisher=World-nuclear.org |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=1 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131001103413/http://world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/Nuclear-generation-by-country/#.UkrawYakrOM |url-status=dead }}</ref> In this context, renewable energies are having difficulty taking off. === Agriculture === [[File:Carcassonne-vignes-2.jpg|thumb|[[French wine|Vineyards]] near [[Carcassonne]]]] France has historically been a large producer of agricultural products.<ref name = agriculture>[http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Europe/France-AGRICULTURE.html France – Agriculture] – Encyclopedia of the Nations</ref> Large tracts of fertile land, the application of modern technology, and [[Common agricultural policy|EU subsidies]] have combined to make France the leading agricultural producer and exporter in Europe<ref>{{cite web|url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/economy_6815/overview-of-the-french-economy_6831/key-figures-of-the-french-economy_1402.html#sommaire_1|publisher=[[Minister of Foreign Affairs (France)|French Ministry of Foreign and European Affairs]]|title=Key figures of the French economy|quote=France is the world’s fifth largest exporter of goods (mainly durables). The country ranks fourth in services and third in agriculture (especially in cereals and the agri-food sector). It is the leading producer and exporter of farm products in Europe.|access-date=2017-07-11|archivedate=2010-01-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100114024542/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/economy_6815/overview-of-the-french-economy_6831/key-figures-of-the-french-economy_1402.html#sommaire_1|url-status=dead}}</ref> (representing 20% of the EU's agricultural production<ref name="ministère">[http://agriculture.gouv.fr/IMG/pdf/panorama_agriculture_ed2008EN.pdf A panorama of the agriculture and agri-food industries] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100921021111/http://agriculture.gouv.fr/IMG/pdf/panorama_agriculture_ed2008EN.pdf |date=2010-09-21 }} – Ministère de l'Alimentation, de l'Agriculture et de la Pêche</ref>) and the world's third biggest exporter of agricultural products.<ref>{{fr icon}} [http://agriculture.gouv.fr/un-ministere-au-service-de-votre Un ministère au service de votre alimentation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100806180615/http://agriculture.gouv.fr/un-ministere-au-service-de-votre |date=2010-08-06 }} – Ministère de l'Alimentation, de l'Agriculture et de la Pêche</ref> Wheat, poultry, dairy, beef, and pork, as well as internationally recognized processed foods are the primary French agricultural exports. [[Rosé|Rosé wines]] are primarily consumed within the country, but [[champagne (wine)|champagne]] and [[Bordeaux wine|Bordeaux]] wines are major exports, being known worldwide. EU agriculture subsidies to France have decreased in recent years, but still amounted to $8&nbsp;billion in 2007.<ref>{{cite web|url= http://ec.europa.eu/agriculture/fin/directaid/2007/annex1_en.pdf|title=Financial year 2007|work=Distribution of direct aid to farmers |format=PDF |publisher=[[European Commission]]|date=22 April 2009|accessdate=7 October 2010}}</ref> That same year, France sold 33.4&nbsp;billion euros of transformed agricultural products.<ref>{{fr icon}} [http://panorama-iaa.alimentation.gouv.fr/ Les enjeux des industries agroalimentaires françaises] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111229143438/http://panorama-iaa.alimentation.gouv.fr/ |date=2011-12-29 }} – Panorama des Industries Agroalimentaires</ref> Agriculture is thus an important sector of France's economy: 3.8% of the active population is employed in agriculture, whereas the total agri-food industry made up 4.2% of French GDP in 2005.<ref name="ministère"/> === Labour market === French GDP per capita is similar to comparable European countries such as Germany and the UK.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html|title=Rank Order – GDP – per capita (PPP)|year=2012|publisher=The World Factbook|accessdate=5 July 2013|archivedate=24 មេសា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130424075526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html|url-status=dead}}</ref> GDP per capita is determined by (i) productivity per hour worked, (ii) the number of hours worked, which is one of the lowest of developed countries,<ref>{{cite web|url=http://www.conference-board.org/data/economydatabase/#GDP_perHourWorked |title=France is at 1480 hours, compared to an average of 1650 in European countries |publisher=Conference-board.org |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> and (iii) the employment rate. France has one of the lowest 15–64 years employment rates of the OECD countries: in 2012, only 71% of the French population aged 15–64 years were in employment, compared to 74% in Japan, 77% in the UK, 73% in the US and 77% in Germany.<ref name="Employment2004">{{cite web |author=Organisation for Economic Co-operation and Development |year=2012 |url=http://www.oecd.org/els/emp/employmentoutlookstatisticalannex.htm |title=OECD Employment Outlook 2012 – Statistical Annex |format=PDF |accessdate=29 June 2013}}</ref> This gap is due to the low employment rate for 15–24 years old: 38% in 2012, compared to 47% in the OECD. This low rate is explained by the high [[minimum wage]]s which prevent low productivity workers – such as young people – from easily entering the labour market,<ref>{{fr icon}} {{cite book |authorlink=Philippe Aghion|author=Philippe Aghion|coauthors=Gilbert Cette, Élie Cohen and [[Jean Pisani-Ferry]]|publisher=Conseil d'analyse économique|year=2007|url=http://www.cae.gouv.fr/IMG/pdf/072.pdf |title=Les leviers de la croissance française |accessdate=1 September 2008|page=55|format=PDF|isbn=978-2-11-006946-7|place=Paris}}</ref> ineffective university curricula that fail to prepare students adequately for the labour market.<ref>{{cite web|url=http://www.olis.oecd.org/olis/2007doc.nsf/LinkTo/NT00002ECA/$FILE/JT03230693.PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090310212706/http://www.olis.oecd.org/olis/2007doc.nsf/LinkTo/NT00002ECA/$FILE/JT03230693.PDF|archivedate=10 March 2009|title=Enhancing Incentives to Improve Performances in the Education System in France|publisher=OECD|date=1 August 2007|quote=Initial education, especially secondary education and the universities, along with labour market policies themselves, do not always succeed in improving labour market entry for a significant proportion of young people.|format=PDF|accessdate=26 December 2011}}</ref> It has been argued that French laws that protect full-time workers have the effect of trapping highly educated youth into temporary and informal employment, because of the difficulty and expense of dealing with formal full-time employees.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/12/03/world/europe/young-and-educated-in-france-find-employment-elusive.html "Young, Educated and Jobless in France."]</ref> In July 2013, the unemployment rate for France was 11%.<ref>{{cite web|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=teilm020&tableSelection=1&plugin=1 |title=Harmonised unemployment rate by gender – total – % (SA) |publisher=Epp.eurostat.ec.europa.eu |date=11 March 2011 |accessdate=21 July 2011}}</ref> Shorter working hours and the reluctance to reform the labour market are mentioned as weak spots of the French economy in the view of [[Right-wing politics|right-wing]] commentators, whilst the [[Left-wing politics|left]] claims lack of government policies fostering social justice. [[Economic liberalism|Liberal economists]] have stated repeatedly that the main problem in the French economy is the issue of structural reforms, in order to increase the size of the working population in the overall population, reduce the taxation level and the administrative burden. [[Keynesian economics|Keynesian economists]] have different answers to the unemployment issue, and their theories led to the [[35-hour workweek]] law in the 2000s (decade), which turned out to be a failure in reducing unemployment. Afterwards, between 2004 and 2008, the government made some supply-side reforms to combat unemployment but met with fierce resistance,<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/2006/WORLD/europe/04/04/france.jobslaw/index.html |title=More than 1 million protest French jobs law |publisher=CNN |accessdate=21 July 2011 |archive-date=30 ឧសភា 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530180006/http://edition.cnn.com/2006/WORLD/europe/04/04/france.jobslaw/index.html |url-status=dead }}</ref> especially with the ''[[contrat nouvelle embauche]]'' and the ''[[First Employment Contract|contrat première embauche]]'' which both were eventually repealed.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4816306.stm |title=Q&A: French labour law row |publisher=BBC News |date=11 April 2006 |accessdate=21 July 2011}}</ref> The Sarkozy government used the ''[[revenu de solidarité active]]'' to redress the negative effect of the ''[[revenu minimum d'insertion]]'' on the incentive to work.<ref>{{cite web |url=http://www.rsa.gouv.fr/-English-version-.html |title=Le Revenu de Solidarité active |publisher=Rsa.gouv.fr |accessdate=9 August 2010 |archivedate=17 កក្កដា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100717012046/http://www.rsa.gouv.fr/-English-version-.html |url-status=dead }}</ref> === ទេសចរណ៍ === {{Main|Tourism in France}} [[File:Versailles-Chateau-VueJardins1.jpg|thumb|The [[Palace of Versailles]] is one of the most popular tourist destinations in France.]] With 83&nbsp;million foreign tourists in 2012,<ref name="tourism.stat" /> France is [[World Tourism rankings|ranked]] as the first tourist destination in the world, ahead of the US (67&nbsp;million) and China (58&nbsp;million). This 83&nbsp;million figure excludes people staying less than 24 hours, such as North Europeans crossing France on their way to Spain or Italy. It is third in income from tourism due to shorter duration of visits.<ref>{{Cite news | first=Sarah | last=Dilorenzo | title=France learns to welcome, to speak 'touriste' | url=http://bigstory.ap.org/article/france-learns-speak-touriste-0 | newspaper=[[The Burlington Free Press]] | location=[[Burlington, Vermont]] | pages=5A | date=20 July 2013 | accessdate=20 July 2013 | archive-date=22 សីហា 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130822043825/http://bigstory.ap.org/article/france-learns-speak-touriste-0 | url-status=dead }}</ref><!---sources for hard and soft copy differ but are identical articles---> [[File:Mont Saint-Michel France.jpg|thumb|left|The [[Mont Saint-Michel]] is one of the most visited sites of France]] France has 37 sites inscribed in [[List of World Heritage Sites in France|UNESCO's World Heritage List]] and features cities of high cultural interest, beaches and seaside resorts, [[ski]] resorts, and rural regions that many enjoy for their beauty and tranquillity ([[Ecotourism|green tourism]]). Small and picturesque French villages are promoted through the association ''[[Les Plus Beaux Villages de France]]'' (litt. "The Most Beautiful Villages of France"). The "[[Remarkable Gardens of France|Remarkable Gardens]]" label is a list of the over 200 gardens classified by the [[Minister of Culture (France)|French Ministry of Culture]]. This label is intended to protect and promote remarkable gardens and [[park]]s. France attracts many religious pilgrims on their [[Way of St. James|way to St. James]], or to [[Lourdes]], a town in the [[Hautes-Pyrénées]] that hosts several million visitors a year. France, especially Paris, has some of the world's largest and renowned museums, including the [[Musée du Louvre|Louvre]], which is the [[List of most visited art museums in the world|most visited art museum in the world]], the [[Musée d'Orsay]], mostly devoted to [[impressionism]], and [[Centre Georges Pompidou|Beaubourg]], dedicated to [[Contemporary art]]. [[File:France Loir-et-Cher Chambord Chateau 03.jpg|thumb|The [[Château de Chambord]] is one of the many [[List of French monarchs|French royal]] residences of the [[Loire Valley]].]] [[Disneyland Paris]] is Europe's most popular theme park, with 15 million combined visitors to the resort's [[Disneyland Park (Paris)|Disneyland Park]] and [[Walt Disney Studios Park]] in 2009.<ref>{{cite web|format=PDF|url=http://www.themeit.com/etea/2009report.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100602032710/http://www.themeit.com/etea/2009report.pdf|archivedate=2 June 2010|publisher=Themed Entertainment Association|title=2009 Theme Index. The Global Attractions Attendance Report, 2009|accessdate=7 October 2010}}</ref> With more than 10 millions tourists a year, the [[French Riviera]] (or ''Côte d'Azur''), in south-east France, is the second leading tourist destination in the country, after the [[Île-de-France (region)|Paris region]].<ref>{{cite web |url=http://www.frenchriviera-tourism.com/regional-tourism-organization/the-french-riviera-tourist-board-06_191.html |title=The French Riviera Tourist Board |publisher=Frenchriviera-tourism.com |accessdate=23 January 2011 |archivedate=25 មេសា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110425152011/http://www.frenchriviera-tourism.com/regional-tourism-organization/the-french-riviera-tourist-board-06_191.html |url-status=dead }}</ref> It benefits from 300 days of sunshine per year, {{convert|115|km}} of coastline and beaches, 18 golf courses, 14 ski resorts and 3,000 restaurants.<ref>Côte d'Azur Economic Development Agency. [http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf p. 31 CRDP-Nice.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116144834/http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf |date=2013-01-16 }}</ref> Each year the ''Côte d'Azur'' hosts 50% of the world's [[Luxury yacht|superyacht]] fleet.<ref>Côte d'Azur Economic Development Agency, [http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf p. 66] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116144834/http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf |date=2013-01-16 }}</ref> Another major destination are the ''Châteaux'' of the [[Loire Valley]], this [[World Heritage Site]] is noteworthy for its architectural heritage, in its historic towns but in particular its castles (''châteaux''), such as the [[Château]]x d'[[Château d'Amboise|Amboise]], de Chambord, d'[[Château d'Ussé|Ussé]], de [[Château de Villandry|Villandry]] and [[Château de Chenonceau|Chenonceau]]. The most popular tourist sites include: (according to a 2003 ranking<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www2.culture.gouv.fr/deps/mini_chiff_03/fr/musee.htm|title=Fréquentation des musées et des bâtiments historiques|access-date=2017-07-11|archivedate=2007-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071224180811/http://www2.culture.gouv.fr/deps/mini_chiff_03/fr/musee.htm|url-status=dead}}</ref> visitors per year): [[Eiffel Tower]] (6.2&nbsp;million), Louvre Museum (5.7&nbsp;million), Palace of Versailles (2.8&nbsp;million), Musée d'Orsay (2.1&nbsp;million), [[Arc de Triomphe]] (1.2&nbsp;million), [[Centre Georges Pompidou|Centre Pompidou]] (1.2&nbsp;million), [[Mont Saint-Michel]] (1&nbsp;million), Château de Chambord (711,000), [[Sainte-Chapelle]] (683,000), [[Château du Haut-Kœnigsbourg]] (549,000), [[Puy de Dôme]] (500,000), [[Musée Picasso]] (441,000), [[Carcassonne]] (362,000). === Transport === {{Main|Transport in France|Rail transport in France}} [[File:TGV-Duplex Paris.jpg|thumb|A [[TGV Duplex]], which can reach a maximum speed of {{convert|320|km/h|2|abbr=on}}.]] The railway network of France, which {{as of|lc=y|2008}} stretches {{convert|29473|km|mi|0}}<ref>{{fr icon}} {{cite web|format=PDF|url=http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/Chiffres_transport-pdf.pdf|title=Chiffres clés du transport 2010|accessdate=7 October 2010|archivedate=1 មិថុនា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100601124351/http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/Chiffres_transport-pdf.pdf|url-status=dead}} – [http://www.developpement-durable.gouv.fr/ Site officiel] du [[Ministry of Ecology, Energy, Sustainable Development and Sea|Ministère de l'Écologie, de l'Énergie, du Développement Durable et de la Mer]]</ref> is the second most extensive in Western Europe after the German one.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=9#fr |title=Country comparison : railways – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=4 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004215524/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=9#fr |url-status=dead }}</ref> It is operated by the [[SNCF]], and high-speed trains include the [[Thalys]], the [[Eurostar]] and [[TGV]], which travels at {{convert|320|km/h|mph|0|abbr=on}} in commercial use.<ref>{{cite web|url=http://www.railway-technology.com/projects/frenchtgv/ |title=TGV High-Speed Rail Network, France |publisher=Railway-technology.com |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://h2g2.com/dna/h2g2/A711785 |title=h2g2 – TGV – The French High-speed Train Service |publisher=BBC |accessdate=21 July 2011 |archivedate=16 កក្កដា 2012 |archiveurl=https://archive.today/20120716194231/http://h2g2.com/dna/h2g2/A711785 |url-status=dead }}</ref> The Eurostar, along with the [[Eurotunnel Shuttle]], connects with the United Kingdom through the [[Channel Tunnel]]. Rail connections exist to all other neighbouring countries in Europe, except [[Andorra]]. Intra-urban connections are also well developed with both [[Rapid transit|underground services]] and tramway services complementing bus services. There are approximately {{convert|1027183|km|mi|0}} of serviceable roadway in France, ranking it the most extensive network of the European continent.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |title=Country Comparison : roadways – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513121037/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |url-status=dead }}</ref> The Paris region is enveloped with the most dense network of roads and highways that connect it with virtually all parts of the country. French roads also handle substantial international traffic, connecting with cities in neighbouring Belgium, Spain, Andorra, Monaco, Switzerland, Germany and Italy. There is no annual registration fee or [[road tax]]; however, motorway usage is through tolls except in the vicinity of large communes. The new car market is dominated by domestic brands such as [[Renault]] (27% of cars sold in France in 2003), [[Peugeot]] (20.1%) and [[Citroën]] (13.5%).<ref>{{fr icon}} L'automobile magazine, hors-série 2003/2004 page 294</ref> Over 70% of new cars sold in 2004 had [[diesel engine]]s, far more than contained petrol or [[Liquified petroleum gas|LPG]] engines.<ref>{{cite web|url=http://www.ademe.fr/particuliers/fiches/voiture/rub3.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081006095330/http://www.ademe.fr/particuliers/fiches/voiture/rub3.htm |archivedate=6 October 2008 |title=Guide pratique de l' ADEME, la voiture |publisher=Ademe.fr |accessdate=22 October 2008}}</ref> France possesses the [[Millau Viaduct]], the world's tallest bridge,<ref>{{cite news|last=Bockman |first=Chris |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3237329.stm |title=France builds world's tallest bridge |publisher=BBC News |date=4 November 2003 |accessdate=21 July 2011}}</ref> and has built many important bridges such as the [[Pont de Normandie]]. There are 475 [[List of airports in France|airports]] in France.<ref name=France>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html |title=The World Factbook: France |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=23 January 2013 |archivedate=24 ធ្នូ 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211127/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html |url-status=dead }}</ref> [[Charles de Gaulle Airport]], located in the vicinity of Paris, is the largest and busiest airport in the country, handling the vast majority of popular and commercial traffic and connecting Paris with virtually all major cities across the world. [[Air France]] is the national carrier airline, although numerous private airline companies provide domestic and international travel services. There are ten major ports in France, the largest of which is in [[Marseille]],<ref>[https://web.archive.org/web/20080517035156/http://www.bdpinternational.com/news/StrikesblockFrenchports.asp Strikes block French ports]. The Journal of Commerce Online (via BDP International). 23 April 2008</ref> which also is the largest bordering the Mediterranean Sea.<ref>{{fr icon}} [http://www.laprovence.com/article/region/marseille-un-grand-port-maritime-qui-ne-demande-qua-se-montrer Marseille : un grand port maritime qui ne demande qu'à se montrer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121114060851/http://www.laprovence.com/article/region/marseille-un-grand-port-maritime-qui-ne-demande-qua-se-montrer |date=2012-11-14 }} – La Provence</ref><ref>{{cite web |url=http://blog.hotelclub.com/marseille/ |title=Marseille – A French Pearl in the Mediterranean Sea |publisher=Blog.hotelclub.com |date=22 February 2010 |accessdate=21 July 2011 |archivedate=24 កុម្ភៈ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100224075407/http://blog.hotelclub.com/marseille/ |url-status=dead }}</ref> {{convert|12261|km|mi|0}} of waterways traverse France including the [[Canal du Midi]] which connects the Mediterranean Sea to the Atlantic Ocean through the [[Garonne]] river.<ref name =France/> == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌បារាំង}} ប្រទេសបារាំងគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការអភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌លោកខាងលិចអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ វិចិត្រករបារាំងជាច្រើនបានស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកល្បីល្បាញបំផុតនៃសម័យកាលរបស់ពួកគេ ហើយប្រទេសបារាំងនៅតែត្រូវបានទទួលស្គាល់នៅលើពិភពលោកសម្រាប់ប្រពៃណីវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់វា។ The successive political regimes have always promoted artistic creation, and the creation of the [[Minister of Culture (France)|Ministry of Culture]] in 1959 helped preserve the cultural heritage of the country and make it available to the public. The Ministry of Culture has been very active since its creation, granting subsidies to artists, promoting French culture in the world, supporting festivals and cultural events, protecting [[Monument historique|historical monuments]]. The French government also succeeded in maintaining a [[cultural exception]] to defend audiovisual products made in the country. France receives the highest number of tourists per year, largely thanks to the numerous cultural establishments and historical buildings implanted all over the territory. It counts 1,200 [[List of museums in France|museums]] welcoming more than 50&nbsp;million people annually.<ref>Ministère de la Culture et de la Communication, "Cultura statistics", [http://www2.culture.gouv.fr/culture/deps/2008/pdf/minichiffrescles2010-en.pdf Key figures]</ref> The most important cultural sites are run by the government, for instance through the public agency [[Centre des monuments nationaux]], which is responsible for approximately 85 national historical monuments. The 43,180 buildings protected as historical monuments include mainly residences (many [[List of castles in France|castles]], or ''[[château]]x'' in French) and religious buildings ([[List of cathedrals in France|cathedrals]], [[List of basilicas in France|basilicas]], churches, etc.), but also statutes, memorials and [[Gardens of France|gardens]]. The [[UNESCO]] inscribed 38 sites in [[Table of World Heritage Sites by country|France on the World Heritage List]].<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/fr|title=Official properties inscribed on the UNESCO World Heritage List in France |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=31 December 2012}}</ref> === សិល្បៈ === {{Main|French art}} [[File:Claude Monet 023.jpg|thumb|upright|[[Claude Monet]] founded the [[Impressionist]] movement (''Femme avec un parasol'', 1886, [[Musée d'Orsay]]).]] The origins of French art were very much influenced by [[Flemish art]] and by [[Italian art]] at the time of the Renaissance. [[Jean Fouquet]], the most famous medieval French painter, is said to have been the first to travel to Italy and experience the Early Renaissance at first hand. The Renaissance painting [[School of Fontainebleau]] was directly inspired by Italian painters such as [[Primaticcio]] and [[Rosso Fiorentino]], who both worked in France. Two of the most famous French artists of the time of [[Baroque era]], [[Nicolas Poussin]] and [[Claude Lorrain]], lived in Italy. The 17th century was the period when French painting became prominent and individualized itself through classicism. Louis XIV's prime minister [[Jean-Baptiste Colbert]] founded in 1648 the [[Royal Academy of Painting and Sculpture]] to protect these artists, and in 1666 he created the still-active [[French Academy in Rome]] to have direct relations with Italian artists. French artists developed the [[rococo]] style in the 18th century, as a more intimate imitation of old baroque style, the works of the court-endorsed artists [[Antoine Watteau]], [[François Boucher]] and [[Jean-Honoré Fragonard]] being the most representative in the country. The French Revolution brought great changes, as [[Napoleon]] favoured artists of [[neoclassicism|neoclassic style]] such as [[Jacques-Louis David]] and the highly influential [[Académie des Beaux-Arts]] defined the style known as [[Academism]]. At this time France had become a centre of artistic creation, the first half of the 19th century being dominated by two successive movements, at first [[Romanticism]] with [[Théodore Géricault]] and [[Eugène Delacroix]], and [[Realism (arts)|Realism]] with [[Camille Corot]], [[Gustave Courbet]] and [[Jean-François Millet]], a style that eventually evolved into [[Naturalism (arts)|Naturalism]]. [[File:LE PENSEUR - Museo Rodin- PARIS.jpg|thumb|left|upright|''[[The Thinker|Le Penseur]]'' by [[Auguste Rodin]] (1902), [[Musée Rodin]], Paris.]] In the second part of the 19th century, France's influence over painting became even more important, with the development of new styles of painting such as [[Impressionism]] and [[Symbolism (arts)|Symbolism]]. The most famous impressionist painters of the period were [[Camille Pissarro]], [[Édouard Manet]], [[Edgar Degas]], Claude Monet and [[Auguste Renoir]].<ref>{{cite web|url=http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/learn-about-art/guide-to-impressionism/guide-to-impressionism |title=Guide to Impressionism |publisher=Nationalgallery.org.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref> The second generation of impressionist-style painters, [[Paul Cézanne]], [[Paul Gauguin]], [[Toulouse-Lautrec]] and [[Georges Seurat]], were also at the avant-garde of artistic evolutions,<ref>{{fr icon}} RFI, [http://www.rfi.fr/actufr/articles/063/article_34792.asp Le néo-impressionnisme de Seurat à Paul Klee] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010120343/http://www.rfi.fr/actufr/articles/063/article_34792.asp |date=2017-10-10 }} 15 March 2005</ref> as well as the [[fauvism|fauvist artists]] [[Henri Matisse]], [[André Derain]] and [[Maurice de Vlaminck]].<ref>National Gallery of Art (United States), [http://www.nga.gov/feature/artnation/fauve/index.shtm The Fauves (dossier)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101105195501/http://www.nga.gov/feature/artnation/fauve/index.shtm |date=2010-11-05 }}</ref><ref>{{fr icon}} RFI, [http://www.rfi.fr/culturefr/articles/098/article_63189.asp Vlaminck, version fauve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010120345/http://www.rfi.fr/culturefr/articles/098/article_63189.asp |date=2017-10-10 }}, 25 February 2008</ref> At the beginning of 20th century, Cubism was developed by [[Georges Braque]] and the Spanish painter [[Pablo Picasso]], living in Paris. Other foreign artists also settled and worked in or near Paris, such as [[Vincent van Gogh]], [[Marc Chagall]], [[Amedeo Modigliani]] and [[Wassily Kandinsky]]. Many museums in France are entirely or partly devoted to sculptures and painting works. A huge collection of old masterpieces created before or during the 18th century are displayed in the state-owned [[Musée du Louvre]], such as [[Mona Lisa]], also known as La Joconde. While the [[Louvre Palace]] has been for a long time a museum, the Musée d'Orsay was inaugurated in 1986 in the old railway station [[Gare d'Orsay]], in a major reorganization of national art collections, to gather French paintings from the second part of the 19th century (mainly Impressionism and Fauvism movements).<ref>Musée d'Orsay (official website), History of the museum – [http://www.musee-orsay.fr/en/collections/history-of-the-museum/home.html From station to museum]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/history-of-the-collections/painting.html |title=History of the painting collection |publisher=Musee-orsay.fr |date=31 July 2007 |accessdate=22 July 2011}}</ref> Modern works are presented in the [[Musée National d'Art Moderne]], which moved in 1976 to the [[Centre Georges Pompidou]]. These three state-owned museums welcome close to 17&nbsp;million people a year.<ref name=sites>{{fr icon}} Ministry of Tourism, [http://www.tourisme.gouv.fr/stat_etudes/memento/2009/sites.pdf Sites touristiques en France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511093631/http://www.tourisme.gouv.fr/stat_etudes/memento/2009/sites.pdf |date=2011-05-11 }} page 2 "Palmarès des 30 premiers sites culturels (entrées comptabilisées)" [Ranking of 30 most visited cultural sites in France]</ref> Other national museums hosting paintings include the [[Grand Palais]] (1.3&nbsp;million visitors in 2008), but there are also many museums owned by cities, the most visited being the [[Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris]] (0.8&nbsp;million entries in 2008), which hosts contemporary works.<ref name=sites/> Outside Paris, all the large cities have a Museum of Fine Arts with a section dedicated to European and French painting. Some of the finest collections are in [[Musée des Beaux-Arts de Lyon|Lyon]], [[Palais des Beaux-Arts de Lille|Lille]], [[Musée des Beaux-Arts de Rouen|Rouen]], [[Musée des Beaux-Arts de Dijon|Dijon]], [[Musée des Beaux-Arts de Rennes|Rennes]] and [[Museum of Grenoble|Grenoble]]. === ស្ថាបត្យកម្ម === {{Main|French architecture}} [[File:Sainte chapelle - Upper level.jpg|thumb|[[Louis IX of France|Saint Louis']] [[Sainte Chapelle]] represents the French impact on religious architecture.]] [[File:Palais Garnier's grand salon, 12 February 2008.jpg|thumb|[[Opéra Garnier]], Paris, a symbol of the French [[Second Empire (architecture)|Second Empire]] style]] [[File:Tour eiffel at sunrise from the trocadero.jpg|thumb|upright|The world's most visited paid monument,<ref>{{fr icon}} [http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=998920&clef=ARC-TRK-D_01 Tour Eiffel et souvenirs de Paris]</ref> the [[Eiffel Tower]] is an icon of both Paris and France.]] During the Middle Ages, many fortified [[castle]]s were built by feudal nobles to mark their powers. Some French castles that survived are [[Chinon (castle)|Chinon]], [[Château d'Angers]], the massive [[Château de Vincennes]] and the so-called [[Cathar castles]]. During this era, France had been using [[Romanesque architecture]] like most of Western Europe. Some of the greatest examples of Romanesque churches in France are the [[Basilique de Saint-Sernin, Toulouse|Saint Sernin Basilica]] in [[Toulouse, France|Toulouse]], the largest romanesque church in Europe,<ref>{{cite web|url=http://www.europeupclose.com/article/toulouses-saint-sernin-largest-romanesque-church-in-europe/ |title=Toulouse’s Saint Sernin, Largest Romanesque Church in Europe |publisher=Europeupclose.com |date=22 February 1999 |accessdate=22 July 2011}}</ref> and the remains of the [[Cluny Abbey|Cluniac Abbey]]. The [[Gothic architecture]], originally named ''Opus Francigenum'' meaning « French work »,<ref>{{cite web|url=http://www.answers.com/topic/opus-francigenum-art |title=Opus Francigenum |publisher=Answers.com |accessdate=22 July 2011}}</ref> was born in [[Île-de-France]] and was the first French style of architecture to be copied in all Europe.<ref>{{cite web |url=http://www.justfrance.org/france/architecture/001.asp |title=The Gothic Period |publisher=Justfrance.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718181401/http://www.justfrance.org/france/architecture/001.asp |url-status=dead }}</ref> Northern France is the home of some of the most important Gothic [[cathedral]]s and basilicas, the first of these being the [[Saint Denis Basilica]] (used as the royal necropolis); other important French Gothic cathedrals are [[Cathedral of Chartres|Notre-Dame de Chartres]] and [[Amiens Cathedral|Notre-Dame d'Amiens]]. The kings were crowned in another important Gothic church: [[Notre-Dame de Reims]].<ref>{{fr icon}} [http://www.cathedrale-reims.culture.fr/histoire.html Histoire et Architecture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160809141112/http://www.cathedrale-reims.culture.fr/histoire.html |date=2016-08-09 }} – [http://www.cathedrale-reims.culture.fr/ Site officiel de la Cathedrale de Notre-Dame de Reims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160717234437/http://www.cathedrale-reims.culture.fr/ |date=2016-07-17 }}</ref> Aside from churches, Gothic Architecture had been used for many religious palaces, the most important one being the [[Palais des Papes]] in Avignon. The final victory in the Hundred Years' War marked an important stage in the evolution of French architecture. It was the time of the [[French Renaissance]] and several artists from Italy were invited to the French court; many residential palaces were built in the [[Loire Valley]]. Such residential castles were the [[Château de Chambord]], the [[Château de Chenonceau]], or the [[Château d'Amboise]]. Following the renaissance and the end of the Middle Ages, [[French Baroque architecture|Baroque architecture]] replaced the traditional Gothic style. However, in France, baroque architecture found a greater success in the secular domain than in a religious one.<ref>{{fr icon}} Claude Lébedel – Les Splendeurs du Baroque en France: ''Histoire et splendeurs du baroque en France'' page 9: “Si en allant plus loin, on prononce les mots ‘art baroque en France’, on provoque alors le plus souvent une moue interrogative, parfois seulement étonnée, parfois franchement réprobatrice: Mais voyons, l'art baroque n'existe pas en France!”</ref> In the secular domain, the [[Palace of Versailles]] has many baroque features. [[Jules Hardouin Mansart]], who designed the extensions to Versailles, was one of the most influential French architect of the baroque era; he is famous for his dome at [[Les Invalides]].<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/?id=jLmFbEdqBDUC&pg=PA86&dq=Mansart+influential#v=onepage&q=influential&f=false |title=Architecture and the Politics of Gender in Early Modern Europe |first=Helen|last= Hills|page=86 |isbn=9780754603092|publisher=Ashgate Publishing |year=2003}}</ref> Some of the most impressive provincial baroque architecture is found in places that were not yet French such as the [[Place Stanislas]] in [[Nancy, France|Nancy]]. On the military architectural side, [[Vauban]] designed some of the most efficient fortresses in Europe and became an influential military architect; as a result, imitations of his works can be found all over Europe, the Americas, Russia and Turkey.<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1283 |title=Fortifications of Vauban |publisher=Whc.unesco.org |date=8 July 2008 |accessdate=9 August 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.unesco.org/ |title=Official site of the UNESCO |publisher=Unesco.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> After the Revolution, the [[Republicanism|Republicans]] favoured [[Neoclassicism]] although neoclassicism was introduced in France prior to the revolution with such building as the [[Panthéon, Paris|Parisian Pantheon]] or the [[Capitole de Toulouse]]. Built during the first French Empire, the [[Arc de Triomphe]] and [[Église de la Madeleine|Sainte Marie-Madeleine]] represent the best example of [[Empire style]] architecture.<ref>{{cite book |title= Paris: City Guide |year= 2008 |publisher=Lonely Planet |isbn=1-74059-850-4|page= 48 |url=http://books.google.com/?id=OtabdzMdbboC&pg=PA48}}</ref> Under [[Napoleon III]], a new wave of urbanism and architecture was given birth; extravagant buildings such as the neo-baroque [[Palais Garnier]] were built. The urban planning of the time was very organised and rigorous; for example, [[Haussmann's renovation of Paris]]. The architecture associated to this era is named [[Second Empire (architecture)|Second Empire]] in English, the term being taken from the [[Second French Empire]]. At this time there was a strong Gothic resurgence across Europe and in France; the associated architect was [[Eugène Viollet-le-Duc]]. In the late 19th century, [[Gustave Eiffel]] designed many bridges, such as [[Garabit viaduct]], and remains one of the most influential bridge designers of his time, although he is best remembered for the iconic [[Eiffel Tower]]. In the 20th century, French-Swiss architect [[Le Corbusier]] designed several buildings in France. More recently, French architects have combined both modern and old architectural styles. The [[Louvre Pyramid]] is an example of modern architecture added to an older building. The most difficult buildings to integrate within French cities are skyscrapers, as they are visible from afar. For instance, in Paris, since 1977, new buildings had to be under 37 meters, or 121 feet.<ref>[http://lci.tf1.fr/posez-vos-questions/2008-07/gratte-ciel-paris-pensez-vous-4872555.html Des gratte-ciel à Paris : qu'en pensez-vous ?] – [[La Chaîne Info|LCI]]</ref> France's largest financial district is [[La Defense]], where a significant number of skyscrapers are located.<ref>[http://www.groupenci.com/uk/ile-de-france/defense.com-square.html In the heart of the main European Business area] – NCI Business Center</ref> Other massive buildings that are a challenge to integrate into their environment are large bridges; an example of the way this has been done is the [[Millau Viaduct]]. Some famous modern French architects include [[Jean Nouvel]], [[Dominique Perrault]], [[Christian de Portzamparc]] or [[Paul Andreu]]. === អក្សរសិល្ប៍ === {{Main|French literature}} [[File:French literary figures.jpg|thumb|French literary figures. Clockwise from top left: [[Molière]] is the most played author in the [[Comédie-Française]];<ref>{{fr icon}} [http://www.comedie-francaise.fr/histoire-et-patrimoine?id=525 Auteurs et répertoires] – Official site of the Comédie Française</ref> [[Victor Hugo]] is one of the most important French novelists and poets, and is sometimes seen as the greatest French writer of all time.<ref name = victor>{{cite web|url=http://www.lecavalierbleu.com/images/30/extrait_75.pdf |title=Victor Hugo est le plus grand écrivain français |format=PDF |date= |accessdate=29 September 2013}}</ref> 19th-century poet, writer, and translator [[Charles Baudelaire]]; 20th-century philosopher and novelist [[Jean-Paul Sartre]]. |តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/French_literary_figures.jpg]] The earliest French literature dates from the [[Middle Age]]s, when what is now known as modern France did not have a single, uniform language. There were several languages and dialects and writers used their own spelling and grammar. Some authors of French mediaeval texts are unknown, such as ''[[Tristan and Iseult]]'' and ''[[Lancelot-Grail]]''. Other authors are known, for example [[Chrétien de Troyes]] and [[William IX of Aquitaine|Duke William IX of Aquitaine]], who wrote in [[Occitan]]. Much mediaeval French poetry and literature were inspired by the legends of the [[Matter of France]], such as ''[[The Song of Roland]]'' and the various [[chansons de geste]]. The ''Roman de Renart'', written in 1175 by Perrout de Saint Cloude, tells the story of the mediaeval character [[Reynard]] ('the Fox') and is another example of early French writing. An important 16th-century writer was [[François Rabelais]], whose novel ''[[Gargantua and Pantagruel]]'' has remained famous and appreciated until now. [[Michel de Montaigne]] was the other major figure of the French literature during that century. His most famous work, ''[[Essays (Montaigne)|Essais]]'', created the literary genre of the essay.<ref>{{cite web |url=http://www.humanistictexts.org/montaigne.htm |title=Montaigne |publisher=Humanistictexts.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=25 ឧសភា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110525201508/http://www.humanistictexts.org/montaigne.htm |url-status=dead }}</ref> [[French poetry]] during that century was embodied by [[Pierre de Ronsard]] and [[Joachim du Bellay]]. Both writers founded the [[La Pléiade]] literary movement. During the 17th century, [[Madame de La Fayette]] published anonymously ''[[La Princesse de Clèves]]'', a novel that is considered to be one of the very first [[psychological novel]]s of all times.<ref>{{cite web|url=http://www.radiodramareviews.com/id438.html |title=La Princesse de Cleves by Madame de Lafayette, adapted by Jo Clifford |publisher=Radiodramareviews.com |date=28 February 2010 |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[Jean de La Fontaine]] is one of the most famous [[fabulist]] of that time, as he wrote hundreds of fables, some being far more famous than others, such as ''[[The Ant and the Grasshopper]]''. Generations of French pupils had to learn his fables, that were seen as helping teaching [[wisdom]] and [[common sense]] to the young people. Some of his verses have entered the popular language to become proverbs.<ref>{{cite web|url=http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Jean_de_La_Fontaine |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090618002516/http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Jean_de_La_Fontaine |archivedate=18 June 2009 |title=Jean de la Fontaine |publisher=Newworldencyclopedia.org |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[Jean Racine]], whose incredible mastery of the [[alexandrine]] and of the French language has been praised for centuries, created plays such as ''[[Phèdre]]'' or ''[[Britannicus]]''. He is, along with [[Pierre Corneille]] (''[[Le Cid]]'') and Molière, considered as one of the three great dramatists of the France's [[Louis XIV of France#Patronage o the arts|golden age]]. Molière, who is deemed to be one of the greatest masters of comedy of the [[Western literature]],<ref>"Author of some of the finest comedies in the history of the theater." Hartnoll, Phyllis (ed.). The Oxford Companion to the Theatre, 1983, Oxford University Press, p. 554</ref> wrote [[Molière#List of major works|dozens of plays]], including ''[[Le Misanthrope]]'', ''[[L'Avare]]'', ''[[Le Malade imaginaire]]'', and ''[[Le Bourgeois Gentilhomme]]''. His plays have been so popular around the world that French language is sometimes dubbed as "the language of Molière" (''la langue de Molière''),<ref>{{cite news|last=Randall |first=Colin |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1475046/France-looks-to-the-law-to-save-the-language-of-Moliere.html |title=France looks to the law to save the language of Molière |work=The Daily Telegraph |location=London |date=25 October 2004 |accessdate=22 July 2011 }}</ref> just like English is considered as "the language of [[Shakespeare]]". French literature and poetry flourished even more in the 18th and 19th centuries. [[Denis Diderot]]'s best-known works are ''[[Jacques the Fatalist]]'' and ''[[Rameau's Nephew]]''. He is however best known for being the main redactor of the ''[[Encyclopédie]]'', whose aim was to sum up all the knowledge of his century (in fields such as arts, sciences, languages, philosophy) and to present them to the people, in order to fight ignorance and [[obscurantism]]. During that same century, [[Charles Perrault]] was a prolific writer of famous children's fairy tales including ''[[Puss in Boots]]'', ''[[Cinderella]]'', ''[[Sleeping Beauty]]'' and ''[[Bluebeard]]''. At the start of the 19th century, [[symbolist poetry]] was an important movement in French literature, with poets such as Charles Baudelaire, [[Paul Verlaine]] and [[Stéphane Mallarmé]].<ref>{{fr icon}} [http://users.skynet.be/litterature/symbolisme/symbolismefrancais.htm Le symbolisme français] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180307192737/http://users.skynet.be/litterature/symbolisme/symbolismefrancais.htm |date=2018-03-07 }}</ref> The 19th century saw the writings of many renowned French authors. Victor Hugo is sometimes seen as "the greatest French writer of all times"<ref name = victor/> for excelling in all [[literary genre]]s. The preface of his play ''[[Cromwell (play)|Cromwell]]'' is considered to be the manifesto of the [[Romanticism|Romantic movement]]. ''[[:fr:Les Contemplations|Les Contemplations]]'' and ''[[La Légende des siècles]]'' are considered as "poetic masterpieces",<ref name = hugo>{{cite web |url=http://www.enotes.com/victor-hugo-criticism/hugo-victor |title=Victor Hugo 1802–1885 |publisher=Enotes.com |accessdate=16 July 2011 |archivedate=16 វិច្ឆិកា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121116174008/http://www.enotes.com/victor-hugo-criticism/hugo-victor |url-status=dead }}</ref> Hugo's verse having been compared to that of Shakespeare, [[Dante]] and [[Homer]].<ref name = hugo/> His novel ''[[Les Misérables]]'' is widely seen as one of the greatest novel ever written<ref>{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/100_novel.html |title=All-Time 100 Best Novels List |publisher=Adherents.com |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 មីនា 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180318194508/http://www.adherents.com/people/100_novel.html |url-status=dead }}</ref> and ''[[The Hunchback of Notre-Dame|The Hunchback of Notre Dame]]'' has remained immensely popular. Other major authors of that century include [[Alexandre Dumas]] (''[[The Three Musketeers]]'' and ''[[The Count of Monte-Cristo]]''), [[Jules Verne]] (''[[Twenty Thousand Leagues Under the Sea]]''), [[Émile Zola]] (''[[Les Rougon-Macquart]]''), [[Honoré de Balzac]] (''[[La Comédie humaine]]''), [[Guy de Maupassant]], [[Théophile Gautier]] and [[Stendhal]] (''[[The Red and the Black]]'', ''[[The Charterhouse of Parma]]''), whose works are amongst the most well known in France and the world. The [[Prix Goncourt]] is a French literary prize first awarded in 1903.<ref>{{fr icon}} [http://www.academie-goncourt.fr/?article=1229174089 La première Académie Goncourt]&nbsp;– [http://www.academie-goncourt.fr/? Site officiel de l'Académie Goncourt]</ref> Important writers of the 20th century include [[Marcel Proust]], [[Louis-Ferdinand Céline]], [[Albert Camus]], and [[Jean-Paul Sartre]]. [[Antoine de Saint Exupéry]] wrote ''[[The Little Prince|Little Prince]]'' which has remained popular for decades with children and adults around the world.<ref>{{cite web |url=http://www.completelynovel.com/books/50599 |title=The Little Prince |publisher=Completelynovel.com |accessdate=22 July 2011 |archivedate=30 កញ្ញា 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180930232031/http://www.completelynovel.com/books/50599 |url-status=dead }}</ref> As of 2010, French authors had more [[Nobel Prize in Literature|Literature Nobel Prizes]] than [[List of Nobel laureates in Literature#Laureates per country|those of any other nation]].<ref>National Literature Nobel Prize shares 1901–2009 [http://www.idsia.ch/~juergen/lit.html by citizenship at the time of the award] and [http://www.idsia.ch/~juergen/litnat.html by country of birth]. From [[Jürgen Schmidhuber|J. Schmidhuber]] (2010), [http://www.idsia.ch/~juergen/nobelshare.html Evolution of National Nobel Prize Shares in the 20th century] at [http://arxiv.org/abs/1009.2634 arXiv:1009.2634v1]</ref> === ទស្សនវិជ្ជា === {{main|French philosophy}} Medieval philosophy was dominated by [[Scholasticism]] until the emergence of [[Humanism in France|Humanism]] in the Renaissance. [[Modern philosophy]] began in France in the 17th century with the philosophy of [[René Descartes]], [[Blaise Pascal]], and [[Nicolas Malebranche]]. Descartes revitalised [[Western philosophy]], which had been declined after the Greek and Roman eras.<ref>{{cite web|url=http://www.friesian.com/hist-2.htm |title=The Beginning of Modern Sciences |publisher=Friesian.com |accessdate=16 July 2011}}</ref> His ''[[Meditations on First Philosophy]]'' changed the primary object of philosophical thought and raised some of the most fundamental problems for foreigners such as [[Spinoza]], [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]], [[David Hume|Hume]], [[George Berkeley|Berkeley]], and [[Immanuel Kant|Kant]]. [[File:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|thumb|upright|left|[[René Descartes]], founder of modern philosophy.]] During the 18th century, French philosophers produced one of the most important works of the [[Age of Enlightenment]]. In ''[[The Spirit of the Laws]]'', [[Baron de Montesquieu]] theorized the principle of [[separation of powers]], which has been implemented in all [[liberal democracy|liberal democracies]] since [[Separation of powers under the United States Constitution|it was first applied in the United States]]. In ''[[Du contrat social ou Principes du droit politique|The Social Contract]]'', [[Jean-Jacques Rousseau]] openly criticized the European [[Divine right monarchy|divine right monarchies]] and strongly affirmed the principle of the [[sovereignty of the people]]. [[Voltaire]] came to embody the Enlightenment with his defence of civil liberties, such as the right to a free trial and freedom of religion. 19th-century French thought was targeted at responding to the social malaise following the French Revolution. Rationalist philosophers such as [[Victor Cousin]] and [[Auguste Comte]], who called for a new social doctrine, were opposed by reactionnary thinkers such as [[Joseph de Maistre]], [[Louis Gabriel Ambroise de Bonald|Louis de Bonald]] and [[Hugues Felicité Robert de Lamennais|Lamennais]], who blamed the rationalist rejection of traditional order. De Maistre is considered, together with the Englishman [[Edmund Burke]], one of the founders of European conservatism, while Comte is regarded as the founder of [[positivism]] and [[sociology]]. In the early 20th century, French [[Spiritualism (philosophy)|spiritualist]] thinkers such as [[Maine de Biran]], [[Henri Bergson]] and [[Louis Lavelle]] influenced Anglo-Saxon thought, including the Americans [[Charles Sanders Peirce]] and [[William James]], and the Englishman [[Alfred North Whitehead]]. In the late 20th century, partly influenced by German [[Phenomenology (philosophy)|phenomenology]] and [[existentialism]], [[postmodern philosophy]] began in France, with notable [[post-structuralism|post-structuralist]] thinkers including [[Jean-François Lyotard]], [[Jean Baudrillard]], [[Jacques Derrida]], [[Jacques Lacan]], [[Michel Foucault]] and [[Gilles Deleuze]]. === Sciences === {{Main|List of French inventions and discoveries}} [[File:Ariane4.jpg|thumb|upright|right|[[Ariane 4]] launched from [[Kourou]], [[French Guiana]] (1988)]] France has been since the [[Middle Ages]] a major focus of knowledge and discoveries. Around the beginning of the 11th century [[Pope Sylvester II]] reintroduced the [[abacus]] and [[armillary sphere]], and introduced [[Arabic numerals]] and [[clock]]s to northern and western Europe.<ref>{{cite web|url=https://archive.org/details/livesnecromance04godwgoog|title=Lives of the Necromancers|author=William Godwin|year=1876|page=232}}</ref> The [[University of Paris]], founded in the mid-12th century, is still one of the most important universities of the Western world.<ref>André Thuilier, Histoire de l’université de Paris et de la Sorbonne, Paris, Nouvelle librairie de France, 1994</ref> In the 17th century, [[René Descartes]] defined a [[Rationalism|method for the acquisition of scientific knowledge]], while [[Blaise Pascal]] became famous for his work on [[probability]] and [[fluid mechanics]]. They were both key figures of the [[Scientific revolution]] which erupted in Europe during this period. The [[French Academy of Sciences|Academy of Sciences]] was founded by [[Louis XIV]] to encourage and protect the spirit of [[French people|French]] [[Scientific method|scientific research]]. It was at the forefront of scientific developments in Europe in the 17th and 18th centuries. It is one of the earliest [[academy of sciences|academies of sciences]]. The [[Age of Enlightenment]] was marked by the work of biologist [[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Buffon]] and chemist [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]], who discovered the role of [[oxygen]] in [[combustion]], while [[Denis Diderot|Diderot]] and [[Jean le Rond d'Alembert|D'Alembert]] published the ''[[Encyclopédie]]'' which aimed to give access to "useful knowledge" to the people, a knowledge that they can apply to their everyday life.<ref>Burke, Peter, A social history of knowledge: from Gutenberg to Diderot, Malden: Blackwell Publishers Inc., 2000, p.17</ref> With the [[Industrial Revolution]], the 19th century saw spectacular scientific developments in France with scientists such as [[Augustin Fresnel]], founder of modern [[optics]], [[Nicolas Léonard Sadi Carnot|Sadi Carnot]] who laid the foundations of [[thermodynamics]], or [[Louis Pasteur]], a pioneer of [[microbiology]]. Other eminent French scientists of the 19th century have their [[List of the 72 names on the Eiffel Tower|names inscribed on the Eiffel Tower]]. Famous French scientists of the 20th century include the mathematician and physicist [[Henri Poincaré]], physicists [[Henri Becquerel]], [[Pierre Curie|Pierre]] and [[Marie Curie]], remained famous for their work on [[radioactivity]], the physicist [[Paul Langevin]] or virologist [[Luc Montagnier]], co-discoverer of [[HIV AIDS]]. As of 2012, [[List of Nobel laureates by country|65 French]] people have been awarded a [[Nobel Prize]]<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/lists/all/ |title=All Nobel Prizes |publisher=Nobel Media |accessdate=10 October 2012}}</ref> and 11 have received the [[Fields Medal]].<ref>{{cite web |url=http://www.mathunion.org/general/prizes/fields/prizewinners/ |title=List of Fields Medallists |publisher=International Mathematical Union |accessdate=10 October 2012}}</ref> === តន្ត្រី === {{Main|Music of France}} [[File:Gainsbourgb.jpg|thumb|upright|[[Serge Gainsbourg]], one of the world's most influential popular musicians.<ref>{{cite web|author=2003年4月21日 (月) |url=http://www.hmv.co.jp/news/newsDetail.asp?newsnum=304080038 |title=The 100 Greatest Artists – No. 62 |publisher=Hmv.co.jp |date= |accessdate=25 January 2011}}</ref>]] France has a long and varied musical history. It experienced a golden age in the 17th century thanks to Louis XIV, who employed several musicians and composers in the royal court. The most renowned composers of this period include [[Marc-Antoine Charpentier]], [[François Couperin]], [[Michel-Richard Delalande]], [[Jean-Baptiste Lully]] and [[Marin Marais]], all of them composers at the court. After the death of the "Roi Soleil", French musical creation lost dynamism, but in the next century the music of [[Jean-Philippe Rameau]] reached some prestige, and today he is still one of the most renowned French composers. French classical music knew a revival in the 19th and 20th century, at the end of the romantic movement, at first with opera composers [[Hector Berlioz]], [[Georges Bizet]], [[Gabriel Fauré]], [[Charles Gounod]], [[Jacques Offenbach]], [[Édouard Lalo]], [[Jules Massenet]] and [[Camille Saint-Saëns]]. This period was a golden age for operas, being popular in the country the [[opéra bouffon]], the [[opera-ballet]] and the [[opéra comique]] genres. Later came precursors of modern classical music [[Érik Satie]], [[Francis Poulenc]], and above all [[Maurice Ravel]] and [[Claude Debussy]], who invented new musical forms.<ref>{{cite web|last=Huizenga |first=Tom |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4957580 |title=Debussy's 'La Mer' Marks 100th Birthday |publisher=Npr.org |date=14 October 2005 |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=92338564 |title=Debussy's Musical Game of Deception |publisher=Npr.org |date=12 July 2008 |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.classicfm.co.uk/music/composers/c-g/claude-debussy/ |title=Biography of Claude Debussy |publisher=Classicfm.co.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.classicfm.co.uk/music/composers/n-r/maurice-ravel/ |title=Biography of Maurice Ravel |publisher=Classicfm.co.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref> More recently, at the middle of the 20th century, [[Maurice Ohana]], [[Pierre Schaeffer]] and [[Pierre Boulez]] contributed to the evolutions of [[contemporary classical music]].<ref>{{cite web|last=Boulez |first=Pierre |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=126668117 |title=Composer-Conductor Pierre Boulez At 85 |publisher=Npr.org |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[File:DaftAlive.jpeg|thumb|[[Daft Punk]], pioneers of the [[French house]].]] French music then followed the rapid emergence of pop and rock music at the middle of the 20th century. Although English-speaking creations achieved popularity in the country, [[French popular music|French pop music]], known as ''[[chanson française]]'', has also remained very popular. Among the most important French artists of the century are [[Édith Piaf]], [[Georges Brassens]], [[Léo Ferré]], [[Charles Aznavour]] and [[Serge Gainsbourg]]. Although there are very few rock bands in France compared to English-speaking countries,<ref>[[Radio France Internationale|RFI Musique]], [http://www.rfimusic.com/artist/rock/noir-desir/biography Biography of Noir Désir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430102257/http://www.rfimusic.com/artist/rock/noir-desir/biography |date=2016-04-30 }}, March 2009 : “Rock music doesn't come naturally to the French. A Latin country, with more affinity to poetry and melody, France has very rarely produced talented rock musicians. Rock music has other, more Anglo-Saxon ingredients”</ref> bands such as [[Noir Désir]], [[Mano Negra]], [[Niagara (band)|Niagara]], [[Les Rita Mitsouko]] and more recently [[Superbus (band)|Superbus]], [[Phoenix (band)|Phoenix]] and [[Gojira (band)|Gojira]]<ref name=frmusic>France Diplomatie, [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/french-music-has-the-whole-planet-singing_13031.html French music has the whole planet singing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101222105333/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/french-music-has-the-whole-planet-singing_13031.html |date=2010-12-22 }}, June 2009</ref> have reached worldwide popularity. Other French artists with international careers have been popular in several countries, for example female singers [[Dalida]], [[Mireille Mathieu]] and [[Mylène Farmer]],<ref name=frmusic/> electronic music pioneers [[Jean-Michel Jarre]], [[Laurent Garnier]] and [[Bob Sinclar]], and later [[Martin Solveig]] and [[David Guetta]]. In the 1990s and 2000s (decade), electronic duos [[Daft Punk]], [[Justice (French band)|Justice]] and [[Air (French band)|Air]] also reached worldwide popularity and contributed to the reputation of modern electronic music in the world.<ref name=frmusic/><ref>The Telegraph, [http://www.telegraph.co.uk/culture/music/3669339/Daft-Punk-Behind-the-robot-masks.html Daft Punk: Behind the robot masks], 17 November 2007 : "Daft Punk were in many ways responsible for turning the spotlight on a new, cool underground of French music in the late 1990s, including bestselling acts such as Air, and have been a huge influence on the current generation of international star DJs"</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1721450.stm |title=The return of French pop music |publisher=BBC News |date=20 December 2001 |accessdate=22 July 2011}}</ref> Among current musical events and institutions in France, many are dedicated to classical music and operas. The most prestigious institutions are the state-owned [[Paris National Opera]] (with its two sites [[Palais Garnier]] and [[Opéra Bastille]]), the [[Opéra National de Lyon]], the [[Théâtre du Châtelet]] in Paris, the [[Théâtre du Capitole]] in [[Toulouse]] and the [[Grand Théâtre de Bordeaux]]. As for music festivals, there are several events organized, the most popular being the [[Eurockéennes]] and [[Rock en Seine]]. The [[Fête de la Musique]], imitated by many foreign cities, was first launched by the French government in 1982.<ref>Ministry of Culture of France, [http://www.fetedelamusique.culture.fr/site-2010/?page_id=550 About « Fête de la Musique »] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515071351/http://www.fetedelamusique.culture.fr/site-2010/?page_id=550 |date=2010-05-15 }}</ref><ref>France Diplomatie, [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/fete-musique-21 June 2007_9392.html Fête de la Musique] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118060250/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/fete-musique-21 |date=18 មករា 2012 }}, 21 June 2007</ref> Major music halls and venues in France include [[Le Zénith]] sites present in many cities and other places in Paris ([[Paris Olympia]], [[Théâtre Mogador]], [[Élysée Montmartre]], etc.). === Cinema === {{Main|Cinema of France}} [[File:Palmed'or.jpg|thumb|A ''[[Palme d'Or]]'' from the [[Cannes Film Festival]], the world's most prestigious and publicized film festival.<ref>{{cite news|url = http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/subjects/c/cannes_international_film_festival/index.html|title = Cannes International Film Festival|work=New York Times | first=Manohla|last=Dargis}}</ref><ref>{{cite news|url = http://www.nytimes.com/2012/05/16/arts/16iht-lim16.html?_r=1&ref=movies|title = They'll Always Have Cannes|work=New York Times | first=Dennis|last=Lim}}</ref><ref>{{cite news|url = http://www.forbes.com/2008/05/14/cannes-properties-luxury-forbeslife-cx_mw_0514realestate_slide.html?thisSpeed=15000|title = In Pictures: Chic Cannes Hideaways|work=Forbes | first=Matt|last=Woolsey}}</ref>]] France has historical and strong links with [[Filmmaking|cinema]], with two [[Frenchmen]], Auguste and Louis Lumière (known as the [[Auguste and Louis Lumière|Lumière Brothers]]) having created cinema in 1895.<ref>{{fr icon}} [http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Lumière/130661 Les frères Lumière]</ref> France remains a leader in filmmaking, as of 2006 producing more films than any other European country.<ref>{{cite web |url=http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx |title=Cinema: production of feature films |publisher=Stats.uis.unesco.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=16 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716104117/http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx |url-status=dead }}</ref> The nation also hosts the [[Cannes Festival]], one of the most important and famous film festivals in the world.<ref>{{cite web |url=http://www.cannesguide.com/basics/ |title=Cannes&nbsp;– a festival virgin's guide |publisher=Cannesguide.com |date=15 Februatype_item=ART_ARCH_30Jry 2007 |accessdate=22 July 2011 |archivedate=12 កញ្ញា 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160912231419/http://www.cannesguide.com/basics/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.whatsonwhen.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=21731 |title=Cannes Film Festival &#124; Palais des Festivals, Cannes, France |publisher=Whatsonwhen.com |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=10 មិថុនា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120610125315/http://www.whatsonwhen.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=21731 |url-status=dead }}</ref> Although the French film market is dominated by [[Hollywood]], France is the only nation in the world where American films make up the smallest share of total film revenues, at 50%, compared with 77% in Germany and 69% in Japan.<ref name = erudit>{{fr icon}} Damien Rousselière [http://www.erudit.org/revue/hphi/2005/v15/n2/801295ar.pdf Cinéma et diversité culturelle: le cinéma indépendant face à la mondialisation des industries culturelles]. ''Horizons philosophiques'' Vol. 15 No. 2 2005</ref> French films account for 35% of the total film revenues of France, which is the highest percentage of national film revenues in the developed world outside the United States, compared to 14% in Spain and 8% in the UK.<ref name = erudit/> Until recently, France had for centuries been the cultural center of the world,<ref name=exception/> although its dominant position has been surpassed by the [[American culture|United States]]. Subsequently, France takes steps in protecting and promoting its culture, becoming a leading advocate of the [[cultural exception]].<ref>Joëlle Farchy (1999) [http://www.scienceshumaines.com/la-fin-de-l-exception-culturelle_fr_10912.html La Fin de l'exception culturelle ?] [[CNRS]] ISBN 978-2-271-05633-7</ref> The nation succeeded in convincing all EU members to refuse to include culture and audiovisuals in the list of liberalized sectors of the WTO in 1993.<ref>[http://www.culture.gouv.fr/culture/actualites/politique/diversite/wto-en2.htm The cultural exception is not negotiable by Catherine Trautmann] – Ministry of Culture</ref> Moreover, this decision was confirmed in a voting in the [[UNESCO]] in 2005, and the principle of "cultural exception" won an overwhelming victory: 198 countries voted for it, only 2 countries, the U.S and Israel, voted against it.<ref>{{fr icon}} [http://www.fnsac-cgt.com/administration/upload/ARTICLE%20UNESCO%20CONF%201602_06%20(3).pdf La Convention UNESCO pour la diversité culturelle : vers un droit international culturel contraignant ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110427020210/http://www.fnsac-cgt.com/administration/upload/ARTICLE%20UNESCO%20CONF%201602_06%20%283%29.pdf |date=2011-04-27 }} – www.fnsac-cgt.com</ref> === Fashion === {{main|French fashion}} [[File:Channel headquarters bordercropped.jpg|thumb|[[Chanel]]'s headquarters on the [[Place Vendôme]], Paris.]] Fashion has been an important industry and cultural export of France since the 17th century, and modern "haute couture" originated in Paris in the 1860s. Today, Paris, along with London, Milan, and New York City, is considered one of the world's fashion capitals, and the city is home or headquarters to many of the premier fashion houses. The expression [[Haute couture]] is, in France, a legally protected name, guaranteeing certain quality standards. The association of France with fashion and style ({{lang-fr|link=no|la mode}}) dates largely to the reign of [[Louis XIV of France|Louis XIV]]<ref>Kelly, 181. DeJean, chapters 2–4.</ref> when the luxury goods industries in France came increasingly under royal control and the French royal court became, arguably, the arbiter of taste and style in Europe. But France renewed its dominance of the high fashion ({{lang-fr|link=no|couture or haute couture}}) industry in the years 1860–1960 through the establishing of the great [[couturier]] houses such as Chanel, [[Christian Dior S.A.|Dior]], and [[Givenchy]]. The French perfume industry is world leader in its sector and is centered around the town of [[Grasse]].<ref>http://about-france.com/tourism/french-perfume.htm</ref> In the 1960s, the elitist "Haute couture" came under criticism from France's [[May 1968 in France|youth culture]]. In 1966, the designer [[Yves Saint Laurent (designer)|Yves Saint Laurent]] broke with established Haute Couture norms by launching a [[prêt-à-porter]] ("ready to wear") line and expanding French fashion into mass manufacturing. With a greater focus on marketing and manufacturing, new trends were established by [[Sonia Rykiel]], [[Thierry Mugler]], [[Claude Montana]], [[Jean-Paul Gaultier]] and [[Christian Lacroix]] in the 1970s and 1980s. The 1990s saw a conglomeration of many French couture houses under luxury giants and multinationals such as [[LVMH]]. === ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ === {{Main|Telecommunications in France}} Compared to other developed countries, the French do not spend much time reading newspapers, due to the popularity of broadcast media. Best-selling daily national newspapers in France are ''[[Le Monde]]'' and ''[[Le Figaro]]'', with around 300,000 copies sold daily, but also ''[[L'Équipe]]'', dedicated to sports coverage.<ref>{{fr icon}} OJD, "Observatoire de la Presse", [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQN/ Presse Quotidienne Nationale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100507013851/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQN/ |date=2010-05-07 }}</ref> In the past years, free dailies made a breakthrough, with ''[[Metro International|Metro]]'', ''[[20 minutes (France)|20 Minutes]]'' and ''Direct Plus'' distributed at more than 650,000 copies respectively.<ref>{{fr icon}} OJD, [http://www.ojd.com/pgi/section/ Presse Gratuite d'Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101204123544/http://www.ojd.com/pgi/section |date=2010-12-04 }}. November 2011</ref> However, the widest circulations are reached by regional daily ''[[Ouest France]]'' with more than 750,000 copies sold, and the 50 other regional papers have also high sales.<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQRD/ Presse Quotidienne Régionale et Départementale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100507014206/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQRD/ |date=2010-05-07 }}</ref><ref>{{fr icon}} OJD, "Bureau Presse Payante Grand Public", [http://www.ojd.com/chiffres/section/PPGP/print?submitted=1&section=PPGP&famille=2&thema=&search=&go=Lancer+la+recherche Presse Quotidienne Régionale et Départementale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425131947/http://www.ojd.com/chiffres/section/PPGP/print?submitted=1&section=PPGP&famille=2&thema=&search=&go=Lancer+la+recherche |date=2011-04-25 }}</ref> The sector of weekly magazines is stronger and diversified with more than 400 specialized weekly magazines published in the country.<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PMAG/ Presse Magazine – Synthèse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100929204536/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PMAG |date=2010-09-29 }}</ref> The most influential news magazine are left-wing ''[[Le Nouvel Observateur]]'', centrist ''[[L'Express (France)|L'Express]]'' and right-wing ''[[Le Point]]'' (more than 400.000 copies),<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_NEWS/ Presse News] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100929204512/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_NEWS |date=2010-09-29 }}</ref> but the highest circulation for weeklies is reached by TV magazines and by women’s magazines, among them ''[[Marie Claire]]'' and ''[[ELLE]]'', which have foreign versions. Influential weeklies also include investigative and satirical papers ''[[Le Canard Enchaîné]]'' and ''[[Charlie Hebdo]]'', as well as ''[[Paris Match]]''. Like in most industrialized nations, the print media have been affected by a [[Newspaper crisis|severe crisis]] in the past decade. In 2008, the government have launched a major initiative to help the sector reform to be financially independent,<ref>''[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]'', [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/3125110/Nicolas-Sarkozy-French-media-faces-death-without-reform.html Nicolas Sarkozy: French media faces 'death' without reform] 2 October 2008</ref><ref>French government portal, [http://www.gouvernement.fr/gouvernement/lancement-des-etats-generaux-de-la-presse Lancement des états généraux de la presse] 2 October 2008 [Launching of General State of written media]</ref> but in 2009 it had to give 600.000 euros to help the print media cope with the [[Global financial crisis of 2008-2009|economic crisis]], in addition to existing subsidies.<ref>{{cite web|author=Angelique Chrisafis in Paris |url=http://www.guardian.co.uk/media/2009/jan/23/sarkozy-pledges-state-aid-to-newspapers |title=Sarkozy pledges €600m to newspapers |publisher=Guardian |date= |accessdate=21 June 2012}}</ref> In 1974, after years of centralized monopoly on radio and television, the governmental agency [[ORTF]] was split into several national institutions, but the three already-existing TV channels and four national radio stations<ref>Radio France, "L'entreprise", [https://web.archive.org/web/20110722004341/http://www.radiofrance.fr/lentreprise/reperes/statuts/ Repères]. Landmarks of Radio France company</ref><ref name=mediapol>{{fr icon}} Vie Publique, [http://www.vie-publique.fr/politiques-publiques/politique-audiovisuel/chronologie/ Chronologie de la politique de l’audiovisuel] 20 August 2004 [Chronology of policy for audiovisual]</ref> remained under state-control. It was only in 1981 that the government allowed free broadcasting in the territory, ending state monopoly on radio.<ref name=mediapol/> French television was partly liberalized in the next two decade with the creation of several commercial channels, mainly thanks to cable and satellite television. In 2005 the national service [[Télévision Numérique Terrestre]] introduced digital television all over the territory, allowing the creation of other channels. The four existing national channels are now owned by state-owned consortium [[France Télévisions]], while public broadcasting group [[Radio France]] run five national radio stations. Among these public media are [[Radio France Internationale]], which broadcasts programs in French all over the world, and Franco-German TV channel [[TV5 Monde]]. In 2006, the government created global news channel [[France 24]]. Long-established TV channels [[TF1]] (privatized in 1987), [[France 2]] and [[France 3]] have the highest shares, while radio stations [[RTL (French radio)|RTL]], [[Europe 1]] and state-owned [[France Inter]] are the least listened to. === សង្គម === [[File:La Liberté guidant le peuple - Eugène Delacroix - Musée du Louvre Peintures RF 129 - après restauration 2024.jpg|thumb|right|[[Marianne]], in a painting by [[Eugène Delacroix]], ''La Liberté guidant le peuple'' ([[Liberty Leading the People]]) (1830)]] According to a BBC poll in 2010, based on 29,977 responses in 28 countries, France is globally seen as a positive influence in the world's affairs: 49% have a positive view of the country's influence, whereas 19% have a negative view.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8626041.stm |title=World warming to US under Obama, BBC poll suggests |publisher=BBC News |date=19 April 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/shared/bsp/hi/pdfs/160410bbcwspoll.pdf|title=Global Views of United States Improve While Other Countries Decline|format=PDF|date=18 April 2010 |work=BBC News |accessdate=26 December 2011 }}</ref> The [[Nation Brands Index|Nation Brand Index]] of 2008 suggested that France has the second best international reputation, only behind [[Germany#Society|Germany]].<ref>{{cite web |url=http://www.gfk.com/group/press_information/press_releases/003055/index.en.html |title=Germany on Top, U.S. Seventh in Nation Brands IndexSM |publisher=Gfk.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 សីហា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100825075750/http://www.gfk.com/group/press_information/press_releases/003055/index.en.html |url-status=dead }}</ref> According to a poll in 2011, the French were found to have the highest level of religious tolerance and to be the country where the highest proportion of the population defines its identity primarily in term of nationality and not religion.<ref name=pewmwtp>{{cite web|title=Muslim-Western tensions persist|url=http://www.pewglobal.org/files/2011/07/Pew-Global-Attitudes-Muslim-Western-Relations-FINAL-FOR-PRINT-July-21-2011.pdf|format=PDF|publisher=Pew Research Center|accessdate=17 November 2011|archivedate=3 ធ្នូ 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111203105340/http://www.pewglobal.org/files/2011/07/Pew-Global-Attitudes-Muslim-Western-Relations-FINAL-FOR-PRINT-July-21-2011.pdf|url-status=dead}}</ref> 69% of French have a favourable view of the US, making France one of the most pro-American countries in the world.<ref>{{cite web|title=Opinion of the United States|url=http://www.pewglobal.org/database/?indicator=1 |publisher=Pew Research Center|year=2012}}</ref> In January 2010, the [[magazine]] [[International Living]] ranked France as "best country to live in", ahead of 193 other countries, for the fifth year running.<ref>{{cite web|author=Peter Allen |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1240988/France-tops-list-best-places-live-world-fifth-year-row--Britain-languishes-25th.html |title=Britain falls to 25th best place to live in the world... behind Lithuania, the Czech Republic and Hungary |publisher=Dailymail.co.uk |date=7 January 2010 |accessdate=1 October 2013}}</ref><ref name = quality>{{cite web |author=By Daniela Deane for CNN |url=http://edition.cnn.com/2010/WORLD/europe/02/11/france.quality.life/index.html |title=Why France is best place to live in world |publisher=Edition.cnn.com |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=4 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004221537/http://edition.cnn.com/2010/WORLD/europe/02/11/france.quality.life/index.html |url-status=dead }}</ref> The four official symbols of the Republic, as stated by the [[Constitution of the French Fifth Republic|Constitution]],<ref>Conseil Constitutionnel, [http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf Constitution of 4 October 1958] (page 4) "Title I – Of Sovereignty"</ref> all commemorate events from the French Revolution. [[Bastille Day]], the national holiday, commemorates the [[Fête de la Fédération]], held on 14 July 1790 to celebrate the [[storming of the Bastille]].<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-14th-of-july-the-bastille-day_13113.html The 14th&nbsp;of July: Bastille day] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514035528/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-14th-of-july-the-bastille-day_13113.html |date=2012-05-14 }}</ref> The origins of the [[Flag of France|Tricolour flag]] date to the Revolution, as the [[cockade]] was the symbols adopted by the revolutionaries in 1789.<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-french-flag_1504.html The French Flag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513143650/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-french-flag_1504.html |date=2012-05-13 }}</ref> The national anthem, [[La Marseillaise]], was written in 1792 as a war song for the French Army.<ref>Assemblée Nationale, "History and heritage : La Marseillaise, [http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp Rouget de Lisle (1760–1836) and La Marseillaise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120515104621/http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp |date=2012-05-15 }}</ref><ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-national-anthem-the-marseillaise_1502.html The national anthem : The Marseillaise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513180412/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-national-anthem-the-marseillaise_1502.html |date=2012-05-13 }}</ref> The official motto of the French Republic, "[[Liberté, égalité, fraternité]]" (Liberty, equality, brotherhood), also appeared during the Revolution.<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/liberty-equality-fraternity_1503.html Liberty, Equality, Fraternity] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513132352/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/liberty-equality-fraternity_1503.html |date=2012-05-13 }}</ref> [[Marianne]], an unofficial symbol, is an allegorical figure of liberty and the Republic, and appeared at the time of the Revolution.<ref>{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/marianne_1506.html?var_recherche=Marianne |title=The Symbols of the Republic : Marianne on the Official Site of the Foreign Affairs Ministry of France |publisher=Diplomatie.gouv.fr |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513094110/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/marianne_1506.html?var_recherche=Marianne |url-status=dead }}</ref> A common and traditional symbol of the French people is the [[Gallic rooster]]. Its origins date back to Antiquity, since the Latin word Gallus meant both "[[rooster]]" and "inhabitant of Gaul". Then this figure gradually became the most widely shared representation of the French, used by French monarchs, then by the Revolution and under the successive republican regimes as representation of the national identity, used for some stamps and coins.<ref>{{fr icon}} French Presidency, "Les symboles de la République française", [http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-coq/le-coq.6052.html Le coq] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100401063525/http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-coq/le-coq.6052.html |date=2010-04-01 }}</ref> === Gastronomy === {{Main|French cuisine}} [[File:Foie gras en cocotte.jpg|thumb|''[[Foie gras]]'' with mustard seeds and green onions in duck [[Au jus|jus]]. Foie gras belongs to the protected gastronomical heritage of France.<ref>French rural code [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnArticleDeCode?commun=&code=CRURALNL.rcv&art=L654-27-1 L654-27-1]{{dead link|date=September 2013}}</ref>]] French cuisine is renowned for being one of the finest in the world.<ref>{{fr icon}} [http://www.ladepeche.fr/article/2008/02/24/436892-cuisine-sommes-nous-les-meilleurs-du-monde.html Cuisine : sommes-nous les meilleurs du monde ?]. La Dépêche. 24 February 2008</ref><ref>[http://www.discoverfrance.net/France/Food/DF_cuisine.shtml French Cuisine] – Discover France</ref><ref>[http://blog.hotelclub.com/top-10-international-cuisine/ Top 10 Most Tasty Cuisines in the World] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120425194104/http://blog.hotelclub.com/top-10-international-cuisine/ |date=2012-04-25 }} – Hotel Club Travel Blog</ref><ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110721024114/http://www.vbartdevivre.fr/fr/ateliers-de-cuisine-francaise Ateliers de cuisine française] – Art de vivre à Paris</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.amour-de-france.com/contenu.php?page=article-51 La Gastronomie Française] – Chinese Lovers of France</ref><ref>[http://www.theinternationalkitchen.com/cooking-vacations/france About our vacations in France] -Cooking Vacations to France</ref> French cuisine is extremely diverse and has exerted a major influence on other western cuisines.<ref name=cuisine>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.delices-du-monde.fr/recettes-francaise.html|title=Recettes françaises|access-date=2017-07-11|archivedate=2010-07-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100723164351/http://www.delices-du-monde.fr/recettes-francaise.html|url-status=dead}} – Delices du Monde</ref> According to the regions, traditional recipes are different, the North of the country prefers to use butter as the preferred fat for cooking, whereas [[olive oil]] is more commonly used in the South.<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110425112349/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jvmxWfyZ2tFVA3qcmC7DkX6SMi5g La France du beurre et celle de l'huile d'olive maintiennent leurs positions] – [[Agence France Presse]]</ref> Moreover, each region of France has iconic traditional specialities : [[Cassoulet]] in the Southwest, [[Choucroute]] in Alsace, [[Quiche]] in the [[Lorraine (region)|Lorraine region]], [[Beef bourguignon]] in the [[Burgundy|Bourgogne]], [[Provence|provençal]] [[Tapenade]], etc. France's most renowned products are [[French wine|wines]],<ref>{{cite web|url=http://www.cs.utexas.edu/users/walter/wine/france.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100211145428/http://www.cs.utexas.edu/users/walter/wine/france.html |archivedate=11 February 2010 |title=Wines of France |publisher=Userweb.cs.utexas.edu |accessdate=9 August 2010}}</ref> including Champagne, [[Bordeaux wine|Bordeaux]], [[Burgundy wine|Bourgogne]], and [[Beaujolais]] as well as a large variety of different [[List of French cheeses|cheeses]], such as [[Camembert]], [[Roquefort (cheese)|Roquefort]] and [[Brie cheese|Brie]]. There are more than 400 different varieties.<ref>{{cite web|url=http://www.goodcooking.com/frcheese.htm |title=French Cheese |publisher=Goodcooking.com |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>[http://www.franceway.com/cheese/ French Cheese] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100827131743/http://www.franceway.com/cheese/ |date=2010-08-27 }} on [http://www.traditionalfrenchfood.com/index.html Traditional French Food]</ref> French cuisine is also regarded as a key element of the [[quality of life]] and the attractiveness of France.<ref name =quality/> A French publication, the [[Michelin guide]], had by 2006 awarded 620 stars to French restaurants, at that time more than any other country, although the guide also inspects more restaurants in France than in any other country (by 2010, Japan was awarded as many Michelin stars as France, despite having half the number of Michelin inspectors working there).<ref>{{cite web|url=http://www.3starrestaurants.com/michelin-restaurants-star-guide.asp |title=Michelin 3 Star Restaurants around the world |publisher=3starrestaurants.com |date=14 December 2006 |accessdate=30 October 2010}}</ref><ref>''Japan overtakes France with more Michelin-starred restaurants'', Gilles Campion | Agence France-Presse | Thu 25 November 2010</ref> === កីឡា === {{Main|Sport in France}} [[File:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|The [[Tour de France]] is the oldest and most prestigious of [[Grand Tour (cycling)|Grands Tours]], and the world's most famous cycling race.<ref>http://www.uciprotour.com/Modules/BUILTIN/getObject.asp?MenuId=MTcxNw&ObjTypeCode=FILE&type=FILE&id=34028&LangId=1</ref>]] Popular sports played in France include [[Association football|football]], [[judo]], tennis<ref>{{fr icon}} [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATTEF05401&reg_id=0 Les licences sportives en France] – Insee</ref> and [[basketball]].<ref>{{cite web |url=http://www.france-pub.com/esport.htm |title=All you need to know about sport in France |accessdate=11 February 2012 |archivedate=10 មិថុនា 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170610041323/http://www.france-pub.com/esport.htm |url-status=dead }}</ref> France has hosted events such as the [[1938 FIFA World Cup|1938]] and [[1998 FIFA World Cup]]s,<ref>{{cite web |url=http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mcwc/ip-201_10e_fwcdraw-history_8842.pdf |title=History of the World Cup Final Draw |format=PDF |accessdate=22 July 2011 |archivedate=14 មិថុនា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100614213618/http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mcwc/ip-201_10e_fwcdraw-history_8842.pdf |url-status=dead }}</ref> and the [[2007 Rugby World Cup]].<ref>[https://web.archive.org/web/20110606170717/http://www.rugby.com.au/news/2003_april/france_wins_right_to_host_the_2007_rugby_wor_15381,3851.html France wins right to host the 2007 rugby world cup]. Associated Press. 11 April 2003</ref> [[Stade de France]] in [[Saint-Denis]] is France's largest stadium and was the venue for the 1998 FIFA World Cup and 2007 Rugby World Cup finals. France hosts the annual [[Tour de France]], the most famous [[road bicycle race]] in the world.<ref>{{cite web |url=http://www.weightlossdietinformation.com/the-tour-de-france-the-most-famous-bicycle-race-in-the-world.html |title=The Tour De France: The Most Famous Bicycle Race In The World |publisher=Weightlossdietinformation.com |date=3 January 2010 |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718024209/http://www.weightlossdietinformation.com/the-tour-de-france-the-most-famous-bicycle-race-in-the-world.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.faqs.org/sports-science/Ce-Do/Cycling-Tour-de-France.html |title=Cycling: Tour de France |publisher=Faqs.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> France is famous for its [[24 Hours of Le Mans]] [[sports car racing|sports car]] [[endurance racing (motorsport)|endurance race]].<ref>{{fr icon}} [http://www.lemans.org/fr/courses/24h/histoire.html Une course légendaire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116131353/http://www.lemans.org/fr/courses/24h/histoire.html |date=2013-01-16 }} – [http://www.lemans.org/ Site officiel du 24 heures du Mans]</ref> Several major tennis tournaments take place in France, including the [[Paris Masters]] and the French Open, one of the four [[Grand Slam (tennis)|Grand Slam]] tournaments. French [[martial arts]] include [[Savate]] and [[Fencing]]. France has a close association with the Modern Olympic Games; it was a French aristocrat, Baron [[Pierre de Coubertin]], who suggested the Games' revival, at the end of the 19th century.<ref>{{Cite book | last = Hill | first = Christopher R. | title = Olympic Politics | page = 5 |publisher=Manchester University Press ND | year = 1996 | url = http://books.google.com/?id=0o-9AAAAIAAJ| isbn = 0-7190-4451-0 | accessdate =5 July 2011}}</ref><ref name=Olympic>[http://www.worldatlas.com/aatlas/infopage/olympic.htm Olympic History] – World Atlas of Travel</ref> After [[Athens]] was awarded the first Games, in reference to the Olympics' Greek origins, Paris hosted the second Games [[1900 Summer Olympics|in 1900]].<ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org/paris-1900-summer-olympics |title=Paris 1900 Summer Olympics. Official Site of the Olympic Movement |publisher=Olympic.org |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> Paris was the first home of the [[International Olympic Committee]], before it moved to [[Lausanne]].<ref>[http://www.lausanne-tourisme.ch/view.asp?DomID=63416&Language=E Lausanne, olympic capital] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071006220349/http://www.lausanne-tourisme.ch/view.asp?DomID=63416&Language=E |date=2007-10-06 }} – Tourism in Lausanne</ref> Since 1900, France has hosted the Olympics on 4 further occasions: the [[1924 Summer Olympics]], again in Paris<ref name=Olympic/> and three [[Winter Olympic Games|Winter Games]] ([[1924 Winter Olympics|1924]] in [[Chamonix]], [[1968 Winter Olympics|1968]] in [[Grenoble]] and [[1992 Winter Olympics|1992]] in [[Albertville]]).<ref name=" Olympic"/> [[File:Finale Coupe de France 2010-2011 (Lille LOSC vs Paris SG PSG).jpg|thumb|right|The [[Stade de France]] was built for the [[1998 FIFA World Cup]], and is listed as a [[UEFA stadium categories|UEFA category four stadium]].]] Both the [[France national football team|national football team]] and the [[France national rugby union team|national rugby union team]] are nicknamed “''Les Bleus''” in reference to the team’s shirt color as well as the national French tricolor flag. Football is the most popular sport in France, with over 1,800,000 registered players, and over 18,000 registered clubs.<ref>[http://www.fff.fr/common/ressources/217361.pdf Licenses of the French Football Federation]</ref> The football team is among the most successful in the world, particularly at the start of the 21st century, with one [[FIFA World Cup]] victory in 1998,<ref>{{cite news |url=http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/events/1998/worldcup/ |title=CNN/SI – World Cup |work=Sports Illustrated |date=1 December 1998 |accessdate=22 July 2011 |archive-date=28 កក្កដា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728121516/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/events/1998/worldcup/ |url-status=dead }}</ref> one FIFA World Cup second place in 2006,<ref>{{cite news|last=Stevenson |first=Jonathan |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/world_cup_2006/4991652.stm |title=Zidane off as Italy win World Cup |publisher=BBC News |date=9 July 2006 |accessdate=21 July 2011}}</ref> and two [[UEFA European Championship]]s in [[UEFA Euro 1984|1984]]<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season=1984/index.html 1984: Platini shines for flamboyant France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120507185106/http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season%3D1984/index.html |date=2012-05-07 }}. UEFA</ref> and [[UEFA Euro 2000|2000]].<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season=2000/index.html 2000: Trezeguet strikes gold for France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111028011653/http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season%3D2000/index.html |date=2011-10-28 }}. UEFA</ref> The top national football club competition is [[Ligue 1]]. France has produced some of the greatest players in the world, including three time [[FIFA World Player of the Year]] [[Zinedine Zidane]], three time [[Ballon d'Or]] recipient [[Michel Platini]], record holder for most goals scored at a World Cup [[Just Fontaine]], first football player to receive the [[Légion d'honneur]] [[Raymond Kopa]], and the all-time leading goalscorer for the French national team [[Thierry Henry]]. [[Rugby union]] is popular, particularly in Paris and the southwest of France.<ref>[https://web.archive.org/web/20090615002946/http://www.123voyage.com/realsw/tosee/rugby.htm Rugby]. 123 Voyage</ref> The national rugby union team has competed at every [[Rugby World Cup]], and takes part in the annual [[Six Nations Championship]]. Stemming from a [[Top 14|strong domestic league]], the French rugby team has won 16 Six Nations Championships, including 8 [[Grand Slam (rugby union)|grand slam]]s; and has reached the semi-final of the Rugby World Cup 6 times and the final 3 times. [[Rugby league in France]] is a sport that is most popular in the south, in cities such as [[Perpignan]] and [[Toulouse]]. The [[Catalans Dragons]] currently play in the [[Super League]], which is the top tier rugby league competition in Europe. The [[Elite One Championship]] is the professional competition for rugby league clubs in France. In recent decades, France has produced world-elite basketball players, most notably [[Tony Parker]]. The [[France national basketball team|French National Basketball Team]] won gold at the [[FIBA EuroBasket 2013]]. The national team has won two Olympic Silver Medals: in [[Basketball at the 2000 Summer Olympics|2000]] and [[Basketball at the 1948 Summer Olympics|1948]]. == កំណត់សម្គាល់ == {{Reflist|30em|group=សម្គាល់}} == ឯកសារយោង == {{Reflist|30em}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == {{Wikibooks|Wikijunior:Countries A-Z|France}} {{Sister project links|France}} * [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17298730 France] from the [[BBC News]] * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/france.htm France] at ''UCB Libraries GovPubs'' *{{dmoz|Regional/Europe/France}} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215768/France France] ''Encyclopædia Britannica'' entry * [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/france/index_en.htm France] at the [[European Union|EU]] *{{Wikiatlas|France}} *{{osmrelation-inline|1403916}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=FR Key Development Forecasts for France] from [[International Futures]] ;Economy *{{INSEE|National Institute of Statistics and Economic Studies}} * [http://stats.oecd.org/Index.aspx?QueryId=14594 OECD France statistics] ;Government * [http://www.france.fr/en France.fr (in English)] Official French tourism website *{{fr icon}} [http://www.gouvernement.fr/ Official Site of the Government] * [http://www.service-public.fr/langue/english/ Official site of the French public service] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103101721/http://service-public.fr/langue/english/ |date=2012-01-03 }} – Links to various administrations and institutions * [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-f/france.html Chief of State and Cabinet Members] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110501073837/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-f/france.html |date=2011-05-01 }} on ''[[The World Factbook]]'' * [http://www.assemblee-nationale.fr/english/index.asp Official site of the National Assembly] ;Culture *{{en-icon}} [http://www.french.uiuc.edu/cfc/ ''Contemporary French Civilization''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120308004315/http://www.french.uiuc.edu/CFC/ |date=2012-03-08 }}, journal, University of Illinois. * [http://us.franceguide.com/ FranceGuide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150617101158/http://www.us.franceguide.com/ |date=2015-06-17 }} – Official website of the French Government Tourist Office {{France topics |titlestyle=background:#ddf;}} {{Navboxes |title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Geographic locale |list={{Coord|47|N|2|E|type:country_region:FR|display=inline}} {{Geographic location | Centre = {{flag|France}} | North = {{flag|United Kingdom}} | Northeast = {{flag| Belgium}}{{flag|Luxembourg}} | East = {{flag|Germany}}{{flag| Switzerland}}{{flag|Italy}} | Southeast = [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] | South = {{flag|Algeria}} | Southwest = {{flag|Spain}}{{flag|Andorra}} | West = [[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]] | Northwest = {{flag|United Kingdom}} }} {{Sovereign states of Europe}} {{Countries of North America}} {{Countries of South America}} {{Countries of Africa}} {{Countries and territories of Oceania}} {{Countries and territories bordering the Mediterranean Sea}} }} {{Navboxes |title = International organisations |list = {{EU members}} {{G8 nations}} {{G20}} {{UN Security Council}} {{Council of Europe members}} {{Organisation for Economic Co-operation and Development}} {{North Atlantic Treaty Organisation (NATO)}} {{La Francophonie}} }} {{Coord|47|N|2|E|type:country_region:FR|display=title}} == ប្រភពពត៌មាន == * [http://www.ambafrance-kh.org/spip.php?rubrique141 ស្ថានទូតបារាំងប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111001004338/http://www.ambafrance-kh.org/spip.php?rubrique141 |date=2011-10-01 }} * [http://meteo.15.growiktionary.org ការទស្សទាយអាកាសធាតុ]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{បណ្តាប្រទេសនៅ​ទ្វីបអឺរ៉ុប}} {{G8}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បារាំង| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអឺរ៉ុប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមប្រាំពីរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមម្ភៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអង្គការណាតូ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃសហភាពអឺរ៉ុប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសម្រាប់មេឌីទែរ៉ានេ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអឺរ៉ុបនិរតី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឆ្លងទ្វីប]] 25z1umla7glem0nfsyp1zm12szvqkj6 0 35021 321760 267582 2025-06-09T00:14:22Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321760 wikitext text/x-wiki '''ស៊េរី Baskin-Robbins នៅ''' [[ការ៉េមអង្គភាព|ហាងការ៉េម]] [[Burt Baskin]] និង [[Irv Robbins បាន]] បានផលិតសម្រាប់ការ៉េមបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 1953 គ្របដណ្តប់បរិស្ថានសាកល [[តំបន់ Glendale, កាលីហ្វញ៉ា]] ។ ក្រុមហ៊ុនមាន 5800, ជារង្វង់ដែលមានជំនាញវិជ្ជាជីវៈនៃការ៉េមនេះត្រូវបានគេរបស់ពិភពលោកនៅសាខា 2.800 នាក់បានធ្វើការនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនោះ។ ការចែកចាយការ៉េម Baskin-Robbins នៅក្នុងប្រទេសជាង 30 នៅជុំវិញពិភពលោក។ ក្រុមហ៊ុននេះមានទីស្នាក់ការធំនៅ [[Canton រដ្ឋ Massachusetts]] ។ ==តំណភ្ជាប់ខាងក្រៅ== * [http://www.baskinrobbins.com Baskin-Robbins នៅគេហទំព័រផ្លូវការ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531181853/http://www.baskinrobbins.com/ |date=2012-05-31 }} mny8oi35jc66itxaiiggxec57jjyp4t 0 36583 321824 321665 2025-06-09T08:10:57Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 321824 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសិរីសាកេត''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ศรีสะเกษ , [[ភាសាខ្មែរសុរិន្ទ|ខ្មែរសុរិន្ទ្រ]] : ซีซะเกด) គឺជាអតីតខេត្តរបស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដែលចំណុះឲ្យ[[សៀម]]នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៨ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៩។បច្ចុប្បន្នខេត្តសិរីសាកេតត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តស៊ីសាកេត(ប្រទេសសៀម)|ខេត្តស៊ីសាកេត]]វិញ។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុរិន្ទ|ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តរយឯត|ខេត្តសុវណ៌ភូមិ]] [[ខេត្តយសោធរ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសិរីសាកេត | native_name = ศรีสะเกษ(សៀម) | native_name_lang = th | other_name = ซีซะเกด(ខ្មែរសុរិន្រ្ទ) | settlement_type = | image_skyline = | image_size = 200px | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal of Sisaket.svg | image_flag = Flag of Sisaket.svg | image_map = Thailand Sisaket locator map.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសិរីសាកេត | latd = | latm = | lats = | longd = | longm = | longs = | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសិរីសាកេត | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = <ref name="AREA">{{cite web |url=https://www.forest.go.th |title=Table 2 Forest area Separate province year 2019 |publisher=Royal Forest Department |access-date=6 April 2021}}</ref> | area_total_km2 = ៨៩៣៦ | area_rank = ២១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = 0.6137&nbsp;"low"<br/>[[#Human achievement index 2022|Ranked 71st]] | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 33xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 045 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-33]] | website = {{URL|sisaket.go.th}} | footnotes = }} == ប្រវត្តិ == សំណង់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនរបស់[[ខ្មែរ]]ដែលបានរកឃើញនៅក្នុងខេត្តនេះបានបង្ហាញថាតំបន់នេះធ្លាប់ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងមានសារៈសំខាន់ចំពោះ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]យ៉ាងហោចណាស់ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី ១២ បើទោះបីជាតំបន់នេះមានប្រជាជនរស់នៅមិនសូវច្រើនក៏ដោយ។បើតាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានស្គាល់ថាជា'''ស្រីនគររំដួល'''។ក្រោយមកត្រូវបានគេហៅថា[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]វិញបន្ទាប់ពីទីក្រុងមួយបានកសាងនៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៥ នៃគ.សនៅក្នុងរជ្ជកាល[[បរមរាជាធិរាជទី៣|ស្ដេចបរមរាជាធិរាជទី ៣]] នៃ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ទីក្រុងអយុធ្យា]]។[[ជនជាតិលាវ]]បានចាប់ផ្ដើមមកតាំងទីលំនៅភាគខាងជើងនៃខេត្តនេះហើយនៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៨៦ [[ក្រុងសិរីសាកេត]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយស្ថិតនៅក្រោមអំណាច[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ ខេត្តសិរីសាកេតត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ខណៈដែល[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ពីដើមត្រូវប្ដូរឈ្មោះទៅជា'''ហួយនឿ'''វិញ។ [[មណ្ឌល]][[ខេត្តឧត្តរធានី|ឧត្តរធានី]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩១២ ហើយបានគ្រប់គ្រងកាន់កាប់តំបន់ជាច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៣ ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង[[មណ្ឌល]]ត្រូវបានបញ្ចប់ហើយ[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ពី[[បាងកក|រាជធានីបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។០៥ ឆ្នាំក្រោយមកឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកត្រូវបានដាក់ឲ្យត្រឡប់ទៅជាខេត្តសិរីសាកេតវិញខណៈដែលស្រុកនៅក្នុង'''ហួយនឿ'''ត្រូវបានគេប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ស្រុកគោកខ័ណ្ឌ]]វិញ។ '''ទំនប់ទឹករ៉ាស៊ីសាឡៃ'''ដែលបានសាងសង់នៅទីនេះក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៤ ត្រូវបានផ្អាកដំណើរការនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០០ បន្ទាប់ពីមានការខូចខាតនិងបំផ្លិចបំផ្លាញដល់ភូមិកសិកម្មនៅក្នុងស្រុក។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តសិរីសាកេត ចែកចេញជា ២២ ក្រុង/ស្រុក ២០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៤១១ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Sisaket.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តសិរីសាកេត]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងស្រីស្លាកែត ឬ សិរីស្លាកែត ឬ សិរីសាកេត|ក្រុងសិរីសាកេត]] [[File:Seal_of_Sisaket.tiff|100px]] |Mueang Sisaket |เมืองศรีสะเกษ |- |០២ |[[ស្រុកយ៉ាងឈុមណយ]] |Yang Chum Noi |ยางชุมน้อย |- |០៣ |[[ស្រុកកាន់ថារ៉ារម្យ]] |Kanthararom |กันทรารมย์ |- |០៤ |[[ស្រុកកាន់ថារ៉ាឡាក់]] |Kantharalak |กันทรลักษ์ |- |០៥ |[[ស្រុកគោកខ័ណ្ឌ]] |KhuKhan |ขุขันธ์ |- |០៦ |[[ស្រុកព្រៃបឹង]] |Phrai Bueng |ไพรบึง |- |០៧ |[[ស្រុកប្រាសាទប្រាង្គគូ]] |Prang Ku |ปรางค์กู่ |- |០៨ |[[ស្រុកឃុនហាន]] |Khun Han |ขุนหาญ |- |០៩ |[[ស្រុករ៉ាស៊ីសាឡៃ]] |Rasi Salai |ราษีไศล |- |១០ |[[ស្រុកឧទុម្ពរពិស័យ]] |Uthumphon Phisai |อุทุมพรพิสัย |- |១១ |[[ស្រុកបឹងបូរណ៍]] |Bueng Bun |บึงบูรพ์ |- |១២ |[[ស្រុកហួយថាប់ថាន់]] |Huai Thap Than |ห้วยทับทัน |- |១៣ |[[ស្រុកណនឃុន]] |Non Khun |โนนคูณ |- |១៤ |[[ស្រុកសិរីរតនៈ|ស្រុកសិរីរតនៈ]] |Si Rattana |ศรีรัตนะ |- |១៥ |[[ស្រុកណាំឃ្លាំង]] |Nam Kliang |น้ำเกลี้ยง |- |១៦ |[[ស្រុកវ៉ាងហ៊ិន]] |Wang Hin |วังหิน |- |១៧ |[[ស្រុកភូស៊ីង]] |Phu Sing |ภูสิงห์ |- |១៨ |[[ស្រុកមឿងច័ន្ទ]] |Mueang Chan |เมืองจันทร์ |- |១៩ |[[ស្រុកបេនចាឡាក់]] |Benchalak |เบญจลักษ์ |- |២០ |[[ស្រុកភៃយូ]] |Phayu |พยุห์ |- |២១ |[[ស្រុកស្រីសុវណ្ណ|ស្រុកស្រីសុវណ្ណ]] |Pho Si Suwan |โพธิ์ศรีสุวรรณ |- |២២ |[[ស្រុកសីលាឡាដ]] |Sila Lat |ศิลาลาด |- | colspan="2" |[[ស្រុកគ្រញូង]] | colspan="2" |Kranhong |- | colspan="2" |[[ស្រុកគគីរ]] | colspan="2" |Kokir |- | colspan="2" |[[ស្រុកប្រាសាទសំរោង]] | colspan="2" |Prasat Samrong |- | colspan="2" |[[ស្រុកប្រាសាទភូមិសម្បូណ៌|ស្រុកប្រាសាទភូមិសម្បូណ៌]] | colspan="2" |Prasat Phumi Sambo |- | colspan="2" |[[ស្រុកភ្នំដងរែក]] | colspan="2" |Phnom Dongrek |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទតាឡេង]] *[[ប្រាសាទត្រពាំងយំ]] *[[ប្រាសាទតាមណាក់សៃ]] *[[ប្រាសាទប្រាង្គគូ]] *[[ប្រាសាទប្រាង្គគូសាមប៊ុន]] *[[ប្រាសាទបានប្រាសាទ]] *[[ប្រាសាទបានលំភុក]] *[[ប្រាសាទបាណស៊ី]] *[[ប្រាសាទបាណអារាំង]] *[[ប្រាសាទព្រះជម្រុង]] *[[ប្រាសាទភូហ្វៃ]] *[[ប្រាសាទភូមិសម្បូណ៍]] *[[ប្រាសាទមេបុណ្យប្រាង្គគូ]] *[[ប្រាសាទដូនតួន|ប្រាសាទដូនទួន]] *[[ប្រាសាទយើនឿ]] *[[ប្រាសាទយេរ]] *[[ប្រាសាទសន្ធប់]] *[[ប្រាសាទកំពែងតូច|ប្រាសាទស្រះកំពែងណូយ]] *[[ប្រាសាទកំពែងធំ|ប្រាសាទស្រះកំពែងយ៉ៃ]] *[[ប្រាសាទសំរោងប្រាសាទ]] *[[ប្រាសាទ​ហិន​បាន​សា​ម៉ូ​|ប្រាសាទហ៊ិនបានសាម៉ូ]] == មើលផងដែរ == {{Navbox |name = ខេត្តសិរីសាកេត |title = [[ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខ្មែរសុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[File:ខ្មែរសុរិន្ទ]] |group1 = '''ទីរួមខេត្ត''' |list1 = ​[[ទី​រួមខេត្ត​ |ទីរួមខេត្ត]] |group2 = '''ក្រុង''' |list2 = ​[[ទីក្រុង|ទីក្រុង]] |group3 = '''ស្រុក''' |list3 = [[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក |​ ]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[ខេត្តសិរីសាកេត]]​មាន [[ក្រុង]]​ [[ស្រុក]]​ចំនួន​១២ </div> }} {{Navbox |name = ខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសថៃ(សៀម) |title = ខ្មែរសុរិន្ទ[[សុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[Image:Flag of Cambodia.svg|right|75px|ខ្មែរ]] |group1 = '''ខេត្តបុរាណ''' |list1 = [[ខេត្តសុខោទ័យ]](ក្រុងសុខោទ័យ) {{spaces|3}}[[ខេត្តអយុធ្យា]](ក្រុងអយុធ្យា) {{spaces|3}}[[ខេត្តបឹងកក់]](ក្រុងបាងកក) |group2 = '''ខេត្តនៅដែនសុរិន្ទ''' |list2 = [[ខេត្តសុរិន្ទ|សុរិន្ទ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបុរីរម្យ|បុរីរម្យ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តនគររាជ|នគររាជ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបស្ចឹមបុរី |បស្ចឹមបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសិរីសាកេត |សិរីសាកេត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តត្រាច |ត្រាច ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តច័ន្ទបុរី |ច័ន្ទបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសង្គឹត |សង្គឹត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តធនបុរី |ធនបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ |ស្ទឹងជ្រៅ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ |គោកខ័ណ្ឌ ]]{{spaces|3}}[[ខេត្តអ៊ូប៊ុន|អ៊ូប៊ុន]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្រះកែវ|ស្រះកែវ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តពលបុរី|ពលបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្តជេតបុរី|ជេតបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្ត | ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តកញ្ជានៈបុរី|ខេត្តកញ្ជានៈបុរី]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[សុរិន្ទ]]​មាន [[​ក្រុង]]ចំនួន [[ខេត្ត]]​ចំនួន​១៦ </div> }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] 1oj9f1j7fuc55zq5zn7zk9j5sdsvx8v 321825 321824 2025-06-09T08:14:07Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321825 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសិរីសាកេត''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ศรีสะเกษ , [[ភាសាខ្មែរសុរិន្ទ|ខ្មែរសុរិន្ទ្រ]] : ซีซะเกด) គឺជាអតីតខេត្តរបស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដែលចំណុះឲ្យ[[សៀម]]នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៨ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៩។បច្ចុប្បន្នខេត្តសិរីសាកេតត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តស៊ីសាកេត(ប្រទេសសៀម)|ខេត្តស៊ីសាកេត]]វិញ។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុរិន្ទ|ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តរយឯត|ខេត្តសុវណ៌ភូមិ]] [[ខេត្តយសោធរ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]]។​ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសិរីសាកេត | native_name = ศรีสะเกษ(សៀម) | native_name_lang = th | other_name = ซีซะเกด(ខ្មែរសុរិន្រ្ទ) | settlement_type = | image_skyline = | image_size = 200px | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal of Sisaket.svg | image_flag = Flag of Sisaket.svg | image_map = Thailand Sisaket locator map.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសិរីសាកេត | latd = | latm = | lats = | longd = | longm = | longs = | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសិរីសាកេត | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = <ref name="AREA">{{cite web |url=https://www.forest.go.th |title=Table 2 Forest area Separate province year 2019 |publisher=Royal Forest Department |access-date=6 April 2021}}</ref> | area_total_km2 = ៨៩៣៦ | area_rank = ២១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = 0.6137&nbsp;"low"<br/>[[#Human achievement index 2022|Ranked 71st]] | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 33xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 045 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-33]] | website = {{URL|sisaket.go.th}} | footnotes = }} == ប្រវត្តិ == សំណង់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនរបស់[[ខ្មែរ]]ដែលបានរកឃើញនៅក្នុងខេត្តនេះបានបង្ហាញថាតំបន់នេះធ្លាប់ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងមានសារៈសំខាន់ចំពោះ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]យ៉ាងហោចណាស់ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី ១២ បើទោះបីជាតំបន់នេះមានប្រជាជនរស់នៅមិនសូវច្រើនក៏ដោយ។បើតាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានស្គាល់ថាជា'''ស្រីនគររំដួល'''។ក្រោយមកត្រូវបានគេហៅថា[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]វិញបន្ទាប់ពីទីក្រុងមួយបានកសាងនៅចុងសតវត្សរ៍ទី ១៥ នៃគ.សនៅក្នុងរជ្ជកាល[[បរមរាជាធិរាជទី៣|ស្ដេចបរមរាជាធិរាជទី ៣]] នៃ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ទីក្រុងអយុធ្យា]]។[[ជនជាតិលាវ]]បានចាប់ផ្ដើមមកតាំងទីលំនៅភាគខាងជើងនៃខេត្តនេះហើយនៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៨៦ [[ក្រុងសិរីសាកេត]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយស្ថិតនៅក្រោមអំណាច[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ ខេត្តសិរីសាកេតត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ខណៈដែល[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ពីដើមត្រូវប្ដូរឈ្មោះទៅជា'''ហួយនឿ'''វិញ។ [[មណ្ឌល]][[ខេត្តឧត្តរធានី|ឧត្តរធានី]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩១២ ហើយបានគ្រប់គ្រងកាន់កាប់តំបន់ជាច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៣ ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រង[[មណ្ឌល]]ត្រូវបានបញ្ចប់ហើយ[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]]ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ពី[[បាងកក|រាជធានីបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។០៥ ឆ្នាំក្រោយមកឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកត្រូវបានដាក់ឲ្យត្រឡប់ទៅជាខេត្តសិរីសាកេតវិញខណៈដែលស្រុកនៅក្នុង'''ហួយនឿ'''ត្រូវបានគេប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ស្រុកគោកខ័ណ្ឌ]]វិញ។ '''ទំនប់ទឹករ៉ាស៊ីសាឡៃ'''ដែលបានសាងសង់នៅទីនេះក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៤ ត្រូវបានផ្អាកដំណើរការនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០០ បន្ទាប់ពីមានការខូចខាតនិងបំផ្លិចបំផ្លាញដល់ភូមិកសិកម្មនៅក្នុងស្រុក។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តសិរីសាកេត ចែកចេញជា ២២ ក្រុង/ស្រុក ២០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៤១១ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Sisaket.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តសិរីសាកេត]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងស្រីស្លាកែត ឬ សិរីស្លាកែត ឬ សិរីសាកេត|ក្រុងសិរីសាកេត]] [[File:Seal_of_Sisaket.tiff|100px]] |Mueang Sisaket |เมืองศรีสะเกษ |- |០២ |[[ស្រុកយ៉ាងឈុមណយ]] |Yang Chum Noi |ยางชุมน้อย |- |០៣ |[[ស្រុកកាន់ថារ៉ារម្យ]] |Kanthararom |กันทรารมย์ |- |០៤ |[[ស្រុកកាន់ថារ៉ាឡាក់]] |Kantharalak |กันทรลักษ์ |- |០៥ |[[ស្រុកគោកខ័ណ្ឌ]] |KhuKhan |ขุขันธ์ |- |០៦ |[[ស្រុកព្រៃបឹង]] |Phrai Bueng |ไพรบึง |- |០៧ |[[ស្រុកប្រាសាទប្រាង្គគូ]] |Prang Ku |ปรางค์กู่ |- |០៨ |[[ស្រុកឃុនហាន]] |Khun Han |ขุนหาญ |- |០៩ |[[ស្រុករ៉ាស៊ីសាឡៃ]] |Rasi Salai |ราษีไศล |- |១០ |[[ស្រុកឧទុម្ពរពិស័យ]] |Uthumphon Phisai |อุทุมพรพิสัย |- |១១ |[[ស្រុកបឹងបូរណ៍]] |Bueng Bun |บึงบูรพ์ |- |១២ |[[ស្រុកហួយថាប់ថាន់]] |Huai Thap Than |ห้วยทับทัน |- |១៣ |[[ស្រុកណនឃុន]] |Non Khun |โนนคูณ |- |១៤ |[[ស្រុកសិរីរតនៈ|ស្រុកសិរីរតនៈ]] |Si Rattana |ศรีรัตนะ |- |១៥ |[[ស្រុកណាំឃ្លាំង]] |Nam Kliang |น้ำเกลี้ยง |- |១៦ |[[ស្រុកវ៉ាងហ៊ិន]] |Wang Hin |วังหิน |- |១៧ |[[ស្រុកភូស៊ីង]] |Phu Sing |ภูสิงห์ |- |១៨ |[[ស្រុកមឿងច័ន្ទ]] |Mueang Chan |เมืองจันทร์ |- |១៩ |[[ស្រុកបេនចាឡាក់]] |Benchalak |เบญจลักษ์ |- |២០ |[[ស្រុកភៃយូ]] |Phayu |พยุห์ |- |២១ |[[ស្រុកស្រីសុវណ្ណ|ស្រុកស្រីសុវណ្ណ]] |Pho Si Suwan |โพธิ์ศรีสุวรรณ |- |២២ |[[ស្រុកសីលាឡាដ]] |Sila Lat |ศิลาลาด |- | colspan="2" |[[ស្រុកគ្រញូង]] | colspan="2" |Kranhong |- | colspan="2" |[[ស្រុកគគីរ]] | colspan="2" |Kokir |- | colspan="2" |[[ស្រុកប្រាសាទសំរោង]] | colspan="2" |Prasat Samrong |- | colspan="2" |[[ស្រុកប្រាសាទភូមិសម្បូណ៌|ស្រុកប្រាសាទភូមិសម្បូណ៌]] | colspan="2" |Prasat Phumi Sambo |- | colspan="2" |[[ស្រុកភ្នំដងរែក]] | colspan="2" |Phnom Dongrek |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទតាឡេង]] *[[ប្រាសាទត្រពាំងយំ]] *[[ប្រាសាទតាមណាក់សៃ]] *[[ប្រាសាទប្រាង្គគូ]] *[[ប្រាសាទប្រាង្គគូសាមប៊ុន]] *[[ប្រាសាទបានប្រាសាទ]] *[[ប្រាសាទបានលំភុក]] *[[ប្រាសាទបាណស៊ី]] *[[ប្រាសាទបាណអារាំង]] *[[ប្រាសាទព្រះជម្រុង]] *[[ប្រាសាទភូហ្វៃ]] *[[ប្រាសាទភូមិសម្បូណ៍]] *[[ប្រាសាទមេបុណ្យប្រាង្គគូ]] *[[ប្រាសាទដូនតួន|ប្រាសាទដូនទួន]] *[[ប្រាសាទយើនឿ]] *[[ប្រាសាទយេរ]] *[[ប្រាសាទសន្ធប់]] *[[ប្រាសាទកំពែងតូច|ប្រាសាទស្រះកំពែងណូយ]] *[[ប្រាសាទកំពែងធំ|ប្រាសាទស្រះកំពែងយ៉ៃ]] *[[ប្រាសាទសំរោងប្រាសាទ]] *[[ប្រាសាទ​ហិន​បាន​សា​ម៉ូ​|ប្រាសាទហ៊ិនបានសាម៉ូ]] == មើលផងដែរ == {{Navbox |name = ខេត្តសិរីសាកេត |title = [[ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខ្មែរសុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[File:ខ្មែរសុរិន្ទ]] |group1 = '''ទីរួមខេត្ត''' |list1 = ​[[ទី​រួមខេត្ត​ |ទីរួមខេត្ត]] |group2 = '''ក្រុង''' |list2 = ​[[ទីក្រុង|ទីក្រុង]] |group3 = '''ស្រុក''' |list3 = [[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក |​ ]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] {{spaces|3}}[[​ស្រុក|​ស្រុក]] {{spaces|3}}[[ស្រុក |ស្រុក ]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[ខេត្តសិរីសាកេត]]​មាន [[ក្រុង]]​ [[ស្រុក]]​ចំនួន​១២ </div> }} {{Navbox |name = ខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសថៃ(សៀម) |title = ខ្មែរសុរិន្ទ[[សុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[Image:Flag of Cambodia.svg|right|75px|ខ្មែរ]] |group1 = '''ខេត្តបុរាណ''' |list1 = [[ខេត្តសុខោទ័យ]](ក្រុងសុខោទ័យ) {{spaces|3}}[[ខេត្តអយុធ្យា]](ក្រុងអយុធ្យា) {{spaces|3}}[[ខេត្តបឹងកក់]](ក្រុងបាងកក) |group2 = '''ខេត្តនៅដែនសុរិន្ទ''' |list2 = [[ខេត្តសុរិន្ទ|សុរិន្ទ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបុរីរម្យ|បុរីរម្យ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តនគររាជ|នគររាជ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបស្ចឹមបុរី |បស្ចឹមបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសិរីសាកេត |សិរីសាកេត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តត្រាច |ត្រាច ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តច័ន្ទបុរី |ច័ន្ទបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសង្គឹត |សង្គឹត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តធនបុរី |ធនបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ |ស្ទឹងជ្រៅ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ |គោកខ័ណ្ឌ ]]{{spaces|3}}[[ខេត្តអ៊ូប៊ុន|អ៊ូប៊ុន]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្រះកែវ|ស្រះកែវ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តពលបុរី|ពលបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្តជេតបុរី|ជេតបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្ត | ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តកញ្ជានៈបុរី|ខេត្តកញ្ជានៈបុរី]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[សុរិន្ទ]]​មាន [[​ក្រុង]]ចំនួន [[ខេត្ត]]​ចំនួន​១៦ </div> }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] grcurmc6v5xr1jghwlpy2dbfpg5uifb 0 36584 321827 321751 2025-06-09T08:19:41Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321827 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal Trat.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើតប្រទេសសៀម។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] | | |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] | | |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] | | |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] | | |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] | | |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] | | |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] | | |- |} == មើលផងដែរ == 8nt47gk3pgb2zz3ibci2b04rhxi8v1r 321828 321827 2025-06-09T08:36:54Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321828 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal Trat.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] | | |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] | | |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] | | |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] | | |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] | | |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] | | |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] | | |- |} == មើលផងដែរ == qtpkqg7k1ias69ibs6aanawh3nbaunt 321830 321828 2025-06-09T08:46:37Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321830 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal Trat.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat | |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai | |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming | |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai | |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop | |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] |Ko Kut | |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang | |- |} == មើលផងដែរ == t9gfxlcv2iybtvsux52mkrcwxdjqi2c 321831 321830 2025-06-09T08:48:03Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321831 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal Trat.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] |Ko Kut | |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang | |- |} == មើលផងដែរ == n97p0a63508kpsxfnk667ol2a0lbvrb 321832 321831 2025-06-09T08:49:11Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321832 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal Trat.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == an9whin7o12j8o4dje31vyj5wgdwm7i 321833 321832 2025-06-09T08:49:44Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321833 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះកុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == 03bg8spf4cgark94s2nuky7kkk7o997 321834 321833 2025-06-09T08:50:53Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321834 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[​ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង ​|ព្រះបាទ​ប្រាសាទ​ថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់ព្រះបាទ[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិ[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]]វិបត្តិ​ប៉ាក់ណាមឆ្នាំ​ ១៨៩៣ កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា '''"ការិយាល័យ ៨៧"''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == p21razl1uqbazx7isd7jwq1st7mhwgk 0 36648 321826 321677 2025-06-09T08:17:01Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321826 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន | name = ខេត្តច័ន្ទបុរី | native_name = จันทบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Chanthaburi (1).svg | image_flag = Flag of Chanthaburi.svg | image_map = Thailand Chanthaburi locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តច័ន្ទបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}} [[en:Thailand|សៀម]](សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងច័ន្ទបុរី | leader_party = | leader_title = Governor | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤១៥ | area_rank = ៣៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 22xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-22]] | website = {{URL|chan-pao.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តច័ន្ទបុរី ឬ ច័ន្ទបុរៈ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]]: จันทบุรี ; [[ភាសាជង|ជង]] : {{Lang|cog|จันกะบูย}}) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៧ នៅភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តប៉ៃលិន]]នៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]នៅច្រាំង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] [[ខេត្តត្រាច|​ខេត្តត្រាច]]នៅ​ភាគ​ខាង​កើត​ និង [[ខេត្តរយ៉ង|​ខេត្តរយ៉ង]] ​[[ខេត្តជលបុរី (ឆនបុរី)|ខេត្តជលបុរី]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ|​ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] ​និង [[ខេត្តស្រះកែវ|​ខេត្តស្រះកែវ]]នៅ​ភាគ​ខាង​លិច​និង​ខាង​ជើង​។ == ប្រវត្តិ == ជនជាតិដើមភាគតិចនៅតំបន់ច័ន្ទបុរីគឺជា[[ជនជាតិជង]]។[[ជនជាតិជង]]បានមករស់នៅក្នុងតំបន់នេះតាំងពី[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ហើយត្រូវបានគេគិតថាជាជនជាតិដើមនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ប្រហែលអាចកើតឡើងមុនសម័យ[[ជនជាតិខ្មែរ]]ចូលមកដល់។នៅ​ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី[[ជន​ជាតិជង]]ភាគច្រើន​រស់​នៅ​ក្នុង[[ស្រុក​ខាវឃីតចាកុត]] [[ស្រុកពុងណាំរ៉ុន]] និង [[​ស្រុកម៉ាខាំ]]។ <ref name="Nation-20190622">{{Cite news|last=Pholdhampalit|first=Khetsirin|date=22 June 2019|title=Chantaburi on the table|work=The Nation|url=https://www.nationthailand.com/detail/thailand/30371545|url-status=live|access-date=22 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190622021135/https://www.nationmultimedia.com/detail/thailand/30371545|archive-date=22 June 2019}}</ref> ក្រោយវិបត្តិប៉ាក់ណាមនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]បានដណ្ដើមកាន់កាប់ខេត្តច័ន្ទបុរីបានព្រោះជាតំបន់ដែលមានភូមិសាស្រ្តដ៏ល្អមានទាំងផ្លូវគោកនិងផ្លូវទឹកងាយស្រួលនៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនទំនិញផ្សេងៗទៅកាន់ផ្លូវសមុទ្រប៉ុន្តែក្រោយមក[[បារាំង]]បានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]វិញរួមទាំងខេត្តមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤-១៩០៧ ដើម្បីដោះដូរយក[[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសិរីសោភ័ណ្ឌ]]​ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]](ម្លូព្រៃ និង ទន្លេរពៅ) និង [[ខេត្តកោះកុង]]មកឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ជនជាតិភាគតិចសំខាន់ៗនៅខេត្តនេះគឺជា[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]ដែលបានមកតាំងទីលំនៅនៅទីនេះនៅក្នុងរលក ០៣ គឺទី ០១ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញប្រឆាំងនឹង[[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|សាសនាគ្រិស្តនិកាយកាតូលិក]]នៅឯ[[កូសាំងស៊ីន]] [[សហភាពឥណ្ឌូចិន]]។ទី ០២ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩២០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤០ [[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានភៀសខ្លួនចេញពី[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|សហភាណឥណ្ឌូចិន]]។ទី​ ០៣ បន្ទាប់​ពី[[ការដួលរលំទីក្រុងសៃហ្គន|ជ័យជម្នះ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​នៅក្នុង​ឆ្នាំ​ ១៩៧៥]]។ទីក្រុងច័ន្ទបុរីបានក្លាយជាអាសនៈរបស់អភិបាលនៃសង្ឃមណ្ឌលច័ន្ទបុរីតាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៤ ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីអតីតកាលគឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]ព្រោះខេត្តនេះធ្លាប់ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ក្រោយពីបែក[[បន្ទាយលង្វែក]]មក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]អស់ឬទ្ធានុភាពហើយបានធ្លាក់ទៅជារដ្ឋទន់ខ្សោយមួយនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។[[ប្រទេសកម្ពុជា]]បានបាត់បង់អាណាខេត្តខាងលិចនិងពាយ័ព្យដូចជា[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]]...។បច្ចុប្បន្នខេត្តច័ន្ទបុរីត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តចន្ថាប៊ូរី]]វិញ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីធ្លាប់ជាខេត្តដែលមានត្បូងដ៏សំខាន់ជាពិសេសត្បូងទទឹមនិងត្បូងកណ្តៀង។ខណៈពេលដែលសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''ត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាង ០៣ សតវត្សរ៍មុនរជ្ជកាល[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]តាមមាត់'''ទន្លេមេណាមច័ន្ទបុ'''រី។វាជាមជ្ឈមណ្ឌលដឹកជញ្ជូននិងពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់ប៉ុន្តែប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''បានបាត់បង់ភាពត្រចេះត្រចង់របស់ខ្លួន។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ថ្មីៗនេះប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់នេះដែលទទួលបានជំនួយពីមន្ត្រី[[សៀម]]បានរួមចំណែកធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះរីកចម្រើនឡើងវិញដែលជាគោលដៅសំខាន់សម្រាប់ទេសចរណ៍វប្បធម៌។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តច័ន្ទបុរី ចែកចេញជា ១០ ក្រុង/ស្រុក ៧៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ៦៩០ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Chanthaburi.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តច័ន្ទបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |-​ |០១ |[[ក្រុងច័ន្ទបុរី]] |Mueang Chanthaburi |เมืองจันทบุรี |- |០២ |[[ស្រុកខ្លុង]] |Khlung |ขลุง |- |០៣ |[[ស្រុកថាម៉ៃ]] |Tha Mai |ท่าใหม่ |- |០៤ |[[ស្រុកពងណាមរ៉ន]] |Pong Nam Ron |โป่งน้ำร้อน |- |០៥ |[[ស្រុកម៉ះខាម]] |Makham |มะขาม |- |០៦ |[[ស្រុកឡែមស៊ីង]] |Leam Sing |แหลมสิงห์ |- |០៧ |[[ស្រុកសូយដាវ]] |Soi Dao |สอยดาว |- |០៨ |[[ស្រុកកែងហង្សមែវ]] |Kaeng Hang Maeo |แก่งหางแมว |- |០៩ |[[ស្រុកណាយ៉ៃអេម]] |Na Yai Am |นายายอาม |- |១០ |[[ស្រុកខៅឃីតឆាគូត]] |Khao Khitchakut |เขาคิชฌกูฏ |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទជី]] *[[ប្រាសាទនើនស៊ុង]] *[[ប្រាសាទទី]] *[[ប្រាសាទប៉ានៀតរាំង]] *[[ប្រាសាទសំផន]] == ឯកសារយោង == == មើលផងដែរ == ixh1ey477hyf2cw9ota5b40er0jbuyb 321835 321826 2025-06-09T08:56:34Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 321835 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន | name = ខេត្តច័ន្ទបុរី | native_name = จันทบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Chanthaburi (1).svg | image_flag = Flag of Chanthaburi.svg | image_map = Thailand Chanthaburi locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តច័ន្ទបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}} [[en:Thailand|សៀម]](សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងច័ន្ទបុរី | leader_party = | leader_title = Governor | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤១៥ | area_rank = ៣៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 22xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-22]] | website = {{URL|chan-pao.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តច័ន្ទបុរី ឬ ច័ន្ទបុរៈ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]]: จันทบุรี ; [[ភាសាជង|ជង]] : {{Lang|cog|จันกะบูย}}) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៧ នៅភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តប៉ៃលិន]]នៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]នៅច្រាំង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] [[ខេត្តត្រាច|​ខេត្តត្រាច]]នៅ​ភាគ​ខាង​កើត​ និង [[ខេត្តរយ៉ង|​ខេត្តរយ៉ង]] ​[[ខេត្តជលបុរី (ឆនបុរី)|ខេត្តជលបុរី]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ|​ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] ​និង [[ខេត្តស្រះកែវ|​ខេត្តស្រះកែវ]]នៅ​ភាគ​ខាង​លិច​និង​ខាង​ជើង​។ == ប្រវត្តិ == ជនជាតិដើមភាគតិចនៅតំបន់ច័ន្ទបុរីគឺជា[[ជនជាតិជង]]។[[ជនជាតិជង]]បានមករស់នៅក្នុងតំបន់នេះតាំងពី[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ហើយត្រូវបានគេគិតថាជាជនជាតិដើមនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ប្រហែលអាចកើតឡើងមុនសម័យ[[ជនជាតិខ្មែរ]]ចូលមកដល់។នៅ​ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី[[ជន​ជាតិជង]]ភាគច្រើន​រស់​នៅ​ក្នុង[[ស្រុក​ខាវឃីតចាកុត]] [[ស្រុកពុងណាំរ៉ុន]] និង [[​ស្រុកម៉ាខាំ]]។ <ref name="Nation-20190622">{{Cite news|last=Pholdhampalit|first=Khetsirin|date=22 June 2019|title=Chantaburi on the table|work=The Nation|url=https://www.nationthailand.com/detail/thailand/30371545|url-status=live|access-date=22 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190622021135/https://www.nationmultimedia.com/detail/thailand/30371545|archive-date=22 June 2019}}</ref> ក្រោយវិបត្តិប៉ាក់ណាមនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]បានដណ្ដើមកាន់កាប់ខេត្តច័ន្ទបុរីបានព្រោះជាតំបន់ដែលមានភូមិសាស្រ្តដ៏ល្អមានទាំងផ្លូវគោកនិងផ្លូវទឹកងាយស្រួលនៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនទំនិញផ្សេងៗទៅកាន់ផ្លូវសមុទ្រប៉ុន្តែក្រោយមក[[បារាំង]]បានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]វិញរួមទាំងខេត្តមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤-១៩០៧ ដើម្បីដោះដូរយក[[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសិរីសោភ័ណ្ឌ]]​ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]](ម្លូព្រៃ និង ទន្លេរពៅ) និង [[ខេត្តកោះកុង]]មកឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ជនជាតិភាគតិចសំខាន់ៗនៅខេត្តនេះគឺជា[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]ដែលបានមកតាំងទីលំនៅនៅទីនេះនៅក្នុងរលក ០៣ គឺទី ០១ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញប្រឆាំងនឹង[[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|សាសនាគ្រិស្តនិកាយកាតូលិក]]នៅឯ[[កូសាំងស៊ីន]] [[សហភាពឥណ្ឌូចិន]]។ទី ០២ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩២០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤០ [[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានភៀសខ្លួនចេញពី[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|សហភាណឥណ្ឌូចិន]]។ទី​ ០៣ បន្ទាប់​ពី[[ការដួលរលំទីក្រុងសៃហ្គន|ជ័យជម្នះ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​នៅក្នុង​ឆ្នាំ​ ១៩៧៥]]។ទីក្រុងច័ន្ទបុរីបានក្លាយជាអាសនៈរបស់អភិបាលនៃសង្ឃមណ្ឌលច័ន្ទបុរីតាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៤ ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីពីអតីតកាលគឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]ព្រោះខេត្តនេះធ្លាប់ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ក្រោយពីបែក[[បន្ទាយលង្វែក]]មក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]អស់ឬទ្ធានុភាពហើយបានធ្លាក់ទៅជារដ្ឋទន់ខ្សោយមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។[[ប្រទេសកម្ពុជា]]បានបាត់បង់អាណាខេត្តខាងលិចនិងពាយ័ព្យដូចជា[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]]...។បច្ចុប្បន្នខេត្តច័ន្ទបុរីត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តចន្ថាប៊ូរី]]វិញ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីធ្លាប់ជាខេត្តដែលមានត្បូងដ៏សំខាន់ជាពិសេសត្បូងទទឹមនិងត្បូងកណ្តៀង។ខណៈពេលដែលសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''ត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាង ០៣ សតវត្សរ៍មុនរជ្ជកាល[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]តាមមាត់'''ទន្លេមេណាមច័ន្ទបុ'''រី។វាជាមជ្ឈមណ្ឌលដឹកជញ្ជូននិងពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់ប៉ុន្តែប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''បានបាត់បង់ភាពត្រចេះត្រចង់របស់ខ្លួន។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ថ្មីៗនេះប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់នេះដែលទទួលបានជំនួយពីមន្ត្រី[[សៀម]]បានរួមចំណែកធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះរីកចម្រើនឡើងវិញដែលជាគោលដៅសំខាន់សម្រាប់ទេសចរណ៍វប្បធម៌។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តច័ន្ទបុរី ចែកចេញជា ១០ ក្រុង/ស្រុក ៧៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ៦៩០ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Chanthaburi.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តច័ន្ទបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |-​ |០១ |[[ក្រុងច័ន្ទបុរី]] |Mueang Chanthaburi |เมืองจันทบุรี |- |០២ |[[ស្រុកខ្លុង]] |Khlung |ขลุง |- |០៣ |[[ស្រុកថាម៉ៃ]] |Tha Mai |ท่าใหม่ |- |០៤ |[[ស្រុកពងណាមរ៉ន]] |Pong Nam Ron |โป่งน้ำร้อน |- |០៥ |[[ស្រុកម៉ះខាម]] |Makham |มะขาม |- |០៦ |[[ស្រុកឡែមស៊ីង]] |Leam Sing |แหลมสิงห์ |- |០៧ |[[ស្រុកសូយដាវ]] |Soi Dao |สอยดาว |- |០៨ |[[ស្រុកកែងហង្សមែវ]] |Kaeng Hang Maeo |แก่งหางแมว |- |០៩ |[[ស្រុកណាយ៉ៃអេម]] |Na Yai Am |นายายอาม |- |១០ |[[ស្រុកខៅឃីតឆាគូត]] |Khao Khitchakut |เขาคิชฌกูฏ |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទជី]] *[[ប្រាសាទនើនស៊ុង]] *[[ប្រាសាទទី]] *[[ប្រាសាទប៉ានៀតរាំង]] *[[ប្រាសាទសំផន]] == ឯកសារយោង == == មើលផងដែរ == dq5cpbtjpxp3h33q0vwdemerwwvwq53 321836 321835 2025-06-09T09:00:08Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 321836 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន | name = ខេត្តច័ន្ទបុរី | native_name = จันทบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Chanthaburi (1).svg | image_flag = Flag of Chanthaburi.svg | image_map = Thailand Chanthaburi locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តច័ន្ទបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}} [[en:Thailand|សៀម]](សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងច័ន្ទបុរី | leader_party = | leader_title = Governor | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤១៥ | area_rank = ៣៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 22xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-22]] | website = {{URL|chan-pao.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តច័ន្ទបុរី ឬ ច័ន្ទបុរៈ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]]: จันทบุรี ; [[ភាសាជង|ជង]] : {{Lang|cog|จันกะบูย}}) គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៧ នៅភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តប៉ៃលិន]]នៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]នៅច្រាំង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] [[ខេត្តត្រាច|​ខេត្តត្រាច]]នៅ​ភាគ​ខាង​កើត​ និង [[ខេត្តរយ៉ង|​ខេត្តរយ៉ង]] ​[[ខេត្តជលបុរី (ឆនបុរី)|ខេត្តជលបុរី]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ|​ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] ​និង [[ខេត្តស្រះកែវ|​ខេត្តស្រះកែវ]]នៅ​ភាគ​ខាង​លិច​និង​ខាង​ជើង​។ == ប្រវត្តិ == ជនជាតិដើមភាគតិចនៅតំបន់ច័ន្ទបុរីគឺជា[[:en:Pearic peoples|ជនជាតិជង]]។[[:en:Pearic peoples|ជនជាតិជង]]បានមករស់នៅក្នុងតំបន់នេះតាំងពី[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ហើយត្រូវបានគេគិតថាជាជនជាតិដើមនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ប្រហែលអាចកើតឡើងមុនសម័យ[[ជនជាតិខ្មែរ]]ចូលមកដល់។នៅ​ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី[[:en:Pearic peoples|ជន​ជាតិជង]]ភាគច្រើន​រស់​នៅ​ក្នុង[[ស្រុក​ខាវឃីតចាកុត]] [[ស្រុកពុងណាំរ៉ុន]] និង [[​ស្រុកម៉ាខាំ]]។ <ref name="Nation-20190622">{{Cite news|last=Pholdhampalit|first=Khetsirin|date=22 June 2019|title=Chantaburi on the table|work=The Nation|url=https://www.nationthailand.com/detail/thailand/30371545|url-status=live|access-date=22 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190622021135/https://www.nationmultimedia.com/detail/thailand/30371545|archive-date=22 June 2019}}</ref> ក្រោយវិបត្តិប៉ាក់ណាមនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៣ កងទ័ព[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]បានដណ្ដើមកាន់កាប់ខេត្តច័ន្ទបុរីបានព្រោះជាតំបន់ដែលមានភូមិសាស្រ្តដ៏ល្អមានទាំងផ្លូវគោកនិងផ្លូវទឹកងាយស្រួលនៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនទំនិញផ្សេងៗទៅកាន់ផ្លូវសមុទ្រប៉ុន្តែក្រោយមក[[បារាំង]]បានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]វិញរួមទាំងខេត្តមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤-១៩០៧ ដើម្បីដោះដូរយក[[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសិរីសោភ័ណ្ឌ]]​ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]](ម្លូព្រៃ និង ទន្លេរពៅ) និង [[ខេត្តកោះកុង]]មកឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ជនជាតិភាគតិចសំខាន់ៗនៅខេត្តនេះគឺជា[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]ដែលបានមកតាំងទីលំនៅនៅទីនេះនៅក្នុងរលក ០៣ គឺទី ០១ នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញប្រឆាំងនឹង[[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|សាសនាគ្រិស្តនិកាយកាតូលិក]]នៅឯ[[កូសាំងស៊ីន]] [[សហភាពឥណ្ឌូចិន]]។ទី ០២ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩២០ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤០ [[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានភៀសខ្លួនចេញពី[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|សហភាណឥណ្ឌូចិន]]។ទី​ ០៣ បន្ទាប់​ពី[[ការដួលរលំទីក្រុងសៃហ្គន|ជ័យជម្នះ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​នៅក្នុង​ឆ្នាំ​ ១៩៧៥]]។ទីក្រុងច័ន្ទបុរីបានក្លាយជាអាសនៈរបស់អភិបាលនៃសង្ឃមណ្ឌលច័ន្ទបុរីតាំងពីឆ្នាំ ១៩៤៤ ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីពីអតីតកាលគឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]ព្រោះខេត្តនេះធ្លាប់ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ក្រោយពីបែក[[បន្ទាយលង្វែក]]មក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]អស់ឬទ្ធានុភាពហើយបានធ្លាក់ទៅជារដ្ឋទន់ខ្សោយមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។[[ប្រទេសកម្ពុជា]]បានបាត់បង់អាណាខេត្តខាងលិចនិងពាយ័ព្យដូចជា[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]] [[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]]...។បច្ចុប្បន្នខេត្តច័ន្ទបុរីត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះទៅជា[[ខេត្តចន្ថាប៊ូរី]]វិញ។ ខេត្តច័ន្ទបុរីធ្លាប់ជាខេត្តដែលមានត្បូងដ៏សំខាន់ជាពិសេសត្បូងទទឹមនិងត្បូងកណ្តៀង។ខណៈពេលដែលសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''ត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាង ០៣ សតវត្សរ៍មុនរជ្ជកាល[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]តាមមាត់'''ទន្លេមេណាមច័ន្ទបុ'''រី។វាជាមជ្ឈមណ្ឌលដឹកជញ្ជូននិងពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់ប៉ុន្តែប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះសហគមន៍មាត់'''ទន្លេច័ន្ទតាប៊ុន'''បានបាត់បង់ភាពត្រចេះត្រចង់របស់ខ្លួន។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ថ្មីៗនេះប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងតំបន់នេះដែលទទួលបានជំនួយពីមន្ត្រី[[សៀម]]បានរួមចំណែកធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះរីកចម្រើនឡើងវិញដែលជាគោលដៅសំខាន់សម្រាប់ទេសចរណ៍វប្បធម៌។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តច័ន្ទបុរី ចែកចេញជា ១០ ក្រុង/ស្រុក ៧៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ៦៩០ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Chanthaburi.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តច័ន្ទបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |-​ |០១ |[[ក្រុងច័ន្ទបុរី]] |Mueang Chanthaburi |เมืองจันทบุรี |- |០២ |[[ស្រុកខ្លុង]] |Khlung |ขลุง |- |០៣ |[[ស្រុកថាម៉ៃ]] |Tha Mai |ท่าใหม่ |- |០៤ |[[ស្រុកពងណាមរ៉ន]] |Pong Nam Ron |โป่งน้ำร้อน |- |០៥ |[[ស្រុកម៉ះខាម]] |Makham |มะขาม |- |០៦ |[[ស្រុកឡែមស៊ីង]] |Leam Sing |แหลมสิงห์ |- |០៧ |[[ស្រុកសូយដាវ]] |Soi Dao |สอยดาว |- |០៨ |[[ស្រុកកែងហង្សមែវ]] |Kaeng Hang Maeo |แก่งหางแมว |- |០៩ |[[ស្រុកណាយ៉ៃអេម]] |Na Yai Am |นายายอาม |- |១០ |[[ស្រុកខៅឃីតឆាគូត]] |Khao Khitchakut |เขาคิชฌกูฏ |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទជី]] *[[ប្រាសាទនើនស៊ុង]] *[[ប្រាសាទទី]] *[[ប្រាសាទប៉ានៀតរាំង]] *[[ប្រាសាទសំផន]] == ឯកសារយោង == == មើលផងដែរ == r8lr242wk1yj42rs2iky23hbwfnihb9 0 36753 321838 321235 2025-06-09T09:19:10Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 321838 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ฉะเชิงเทรา) គឺជាខេត្តខ្មែរដែលចំណុះឲ្យសៀមក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៨ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៩។បច្ចុប្បន្នត្រូវបាន[[ប្រទេសថៃ|ប្រទេសសៀម]]ផ្លាស់ប្ដូរទៅជា[[ខេត្តឆាឈឿងសាវ]]វិញ។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រះជិនបុរី]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តជលបុរី (ឆនបុរី)|ខេត្តជលបុរី]] [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តបទុមធានី]] [[ខេត្តនគរនាយក]] និង [[ឈូងសមុទ្រសៀម]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ | native_name = ฉะเชิงเทรา | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Chachoengsao Flag.png | image_seal = Seal Chachoengsao.png | seal_alt = Official Seal of Chachoengsao, featuring Wat Sothonwararam | image_map = Thailand Chachoengsao locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តស្ទឹងជ្រៅ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងស្ទឹងជ្រៅ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = 5,169 | area_rank = ៤៤ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 24xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 038 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-24]] | website = {{url|chachoengsao.go.th}} | footnotes = }} = ប្រវត្តិ = = រដ្ឋបាល = ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ ចែកចេញជា ១១ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ៨៥៩ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Chachoengsao.svg|500px|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងស្ទឹងជ្រៅ]] |Mueang Chachoengsao |เมืองฉะเชิงเทรา |- |០២ |[[ស្រុកបាងខ្លា]] |Bang Khla |บางคล้า |- |០៣ |[[ស្រុកបាងណាងព្រាវ]] |Bang Nam Priao |บางน้ำเปรี้ยว |- |០៤ |[[ស្រុកបឹងបង្កង]] |Bang Pakong |บางปะกง |- |០៥ |[[ស្រុកបានពោធិ៍]] |Ban Pho |บ้านโพธิ์ |- |០៦ |[[ស្រុកភ្នំសារ៉ាក់គាម]] |Phanom Sarakham |พนมสารคาม |- |០៧ |[[ស្រុករាជាសាន្ត]] |Ratchasan |ราชสาส์น |- |០៨ |[[ស្រុកសាណាមឆៃយ៉ាខេត]] |Sanam Chai Khet |สนามชัยเขต |- |០៩ |[[ស្រុកភ្លេងយ៉ាវ]] |Plaeng Yao |แปลงยาว |- |១០ |[[ស្រុកថាតាក់គាប]] |Tha Takiap |ท่าตะเกียบ |- |១១ |[[ស្រុកក្លងឃឿន]] |Khlong Khuean |คลองเขื่อน |- |} = មើលផងដែរ = e4t04sdrk2wq9xciyu7dty2j5rjk3za 1 37249 321766 320994 2025-06-09T06:00:37Z 119.13.61.193 321766 wikitext text/x-wiki == Yuo == VoV [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/175.100.14.149|175.100.14.149]] ម៉ោង១៥:២៦ ថ្ងៃអាទិត្យ ទី០៩ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) == Minecraft == Minecraft [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/117.20.116.250|117.20.116.250]] ម៉ោង០២:៣៥ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី២៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) ''ទ្រេត'' [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/119.13.61.193|119.13.61.193]] ម៉ោង០៦:០០ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី០៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) 0jveqtvoxm1j2z0kjku8nsgpuiosuop 0 38282 321770 319231 2025-06-09T06:51:29Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321770 wikitext text/x-wiki '''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | ១៧០៩០២០១ | [[ភូមិថ្នល់ត្រង់]] | Thnal Trang |- | ១៧០៩០២០២ | [[ភូមិឱឡោក]] | Aolaok |- | ១៧០៩០២០៣ | [[ភូមិលលៃ]] | Loley |- | ១៧០៩០២០៤ | [[ភូមិស្ទឹង]] | Stueng |- | ១៧០៩០២០៥ | [[ភូមិគោកត្រាច]] | Kouk Trach |- | ១៧០៩០២០៦ | [[ភូមិតាភោគ]] | Ta Phouk |} 3qmalqd5oe8z7u345mjhljwt7qlwrqr 321774 321770 2025-06-09T06:53:05Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321774 wikitext text/x-wiki '''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង​ |- | ១៧០៩០២០១ | [[ភូមិថ្នល់ត្រង់]] | Thnal Trang |- | ១៧០៩០២០២ | [[ភូមិឱឡោក]] | Aolaok |- | ១៧០៩០២០៣ | [[ភូមិលលៃ]] | Loley |- | ១៧០៩០២០៤ | [[ភូមិស្ទឹង]] | Stueng |- | ១៧០៩០២០៥ | [[ភូមិគោកត្រាច]] | Kouk Trach |- | ១៧០៩០២០៦ | [[ភូមិតាភោគ]] | Ta Phouk |} tmnpxf7cx56zj6fo2fkmhjc0r2oymir 0 38283 321769 319217 2025-06-09T06:51:08Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321769 wikitext text/x-wiki '''ឃុំអំពិល''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេខកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧១០១១០១ |[[ភូមិគោកចាន់|ភូមិគោកចាន់ ]] |Kouk Chan |- |១៧១០១១០២ |[[ភូមិថ្នល់បាក់|ភូមិថ្នល់បាក់ ]] |Thnal Bak |- |១៧១០១១០៣ |[[ភូមិត្នោត|ភូមិត្នោត ]] |Tnaot |- |១៧១០១១០៤ |[[ភូមិត្រពាំងរុន|ភូមិត្រពាំងរុន ]] |Trapeang Run |- |១៧១០១១០៥ |[[ភូមិតាប៉ាង|ភូមិតាប៉ាង ]] |Ta Pang |- |១៧១០១១០៦ |[[ភូមិព្រៃគុយ|ភូមិព្រៃគុយ ]] |Prey Kuy |- |១៧១០១១០៧ |[[ភូមិបង្កោង|ភូមិបង្កោង ]] |Bangkaong |- |១៧១០១១០៨ |[[ភូមិគីរីមានន្ទ|ភូមិគីរីមានន្ទ ]] |Kiri Meanon |- |១៧១០១១០៩ |[[ភូមិបុស្សធំ|ភូមិបុស្សធំ ]] |Bos Thum |- |១៧១០១១១០ |[[ភូមិត្រាចជ្រុំ|ភូមិត្រាចជ្រុំ ]] |Trach Chrum |} 7n80rmgf0bl1fukb6qaych12la2cmpv 0 38285 321775 262584 2025-06-09T06:55:41Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321775 wikitext text/x-wiki ឃុំកំពង់ភ្លុក ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | |[[ភូមិគោកក្ដុល|ភូមិគោកក្ដុល]] | |- | |[[ភូមិត្នោតកំបុត|ភូមិត្នោតកំបុត]] | |- | |[[ភូមិដីក្រហម|ភូមិដីក្រហម]] | |- |} i7x3oe32za7rmozryspxqp1xx36d6wl 321776 321775 2025-06-09T06:56:07Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321776 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកំពង់ភ្លុក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | |[[ភូមិគោកក្ដុល|ភូមិគោកក្ដុល]] | |- | |[[ភូមិត្នោតកំបុត|ភូមិត្នោតកំបុត]] | |- | |[[ភូមិដីក្រហម|ភូមិដីក្រហម]] | |- |} d6a874lxuf4kg3jbwsbbqbrzpdxe9so 321779 321776 2025-06-09T07:04:30Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321779 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកំពង់ភ្លុក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | |[[ភូមិគោកក្ដុល|ភូមិគោកក្ដុល]] |Kouk Kdol |- | |[[ភូមិត្នោតកំបុត|ភូមិត្នោតកំបុត]] |Tnaot Kambot |- | |[[ភូមិដីក្រហម|ភូមិដីក្រហម]] |Dey Krahom |- |} cug2ssocvmgazuso01kxgp1ox4v8n3y 321781 321779 2025-06-09T07:06:11Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321781 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកំពង់ភ្លុក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៤០១ |[[ភូមិគោកក្ដុល|ភូមិគោកក្ដុល]] |Kouk Kdol |- |១៧០៩០៤០២ |[[ភូមិត្នោតកំបុត|ភូមិត្នោតកំបុត]] |Tnaot Kambot |- |១៧០៩០៤០៣ |[[ភូមិដីក្រហម|ភូមិដីក្រហម]] |Dey Krahom |- |} poc2weyb19m28z33hzyo00bhq5ni2rs 321782 321781 2025-06-09T07:07:24Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំកំពង់ភ្លុក (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321781 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកំពង់ភ្លុក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៤០១ |[[ភូមិគោកក្ដុល|ភូមិគោកក្ដុល]] |Kouk Kdol |- |១៧០៩០៤០២ |[[ភូមិត្នោតកំបុត|ភូមិត្នោតកំបុត]] |Tnaot Kambot |- |១៧០៩០៤០៣ |[[ភូមិដីក្រហម|ភូមិដីក្រហម]] |Dey Krahom |- |} poc2weyb19m28z33hzyo00bhq5ni2rs 0 38286 321784 234812 2025-06-09T07:08:39Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321784 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៨ ភូមិ ៖ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឃុំនៃកម្ពុជា|កន្ទ្រាំង]] 8ikwz42y7bzwpwum3eng4q5f3yp1rwi 321785 321784 2025-06-09T07:09:09Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321785 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៨ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} j5xi0moc7n2418t277lo9oy9v26j1wh 321786 321785 2025-06-09T07:16:43Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321786 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | |[[ភូមិអង្ក្រង]] |Angkrong |- | |[[ភូមិកន្ទ្រាំង]] |Kantreang |- | |[[ភូមិស្រិតលិច]] |Sret Khang Lech |- | |[[ភូមិស្រិតកើត]] |Sret Khang Kaeut |- | |[[ភូមិសូភី]] |Souphi |- | |[[ភូមិត្រពាំង]] |Trapeang |- | |[[ភូមិថ្នល់]] |Thnal |- | |[[ភូមិតាត្រាវ]] |Ta Trav |- | |[[ភូមិពង្រ]] |Pongro |} s557f1fvahjy9swpau4tlqzcjlpsz2s 321787 321786 2025-06-09T07:17:07Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321787 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | |[[ភូមិអង្ក្រង]] |Angkrong |- | |[[ភូមិកន្ទ្រាំង]] |Kantreang |- | |[[ភូមិស្រិតខាងលិច]] |Sret Khang Lech |- | |[[ភូមិស្រិតខាងកើត]] |Sret Khang Kaeut |- | |[[ភូមិសូភី]] |Souphi |- | |[[ភូមិត្រពាំង]] |Trapeang |- | |[[ភូមិថ្នល់]] |Thnal |- | |[[ភូមិតាត្រាវ]] |Ta Trav |- | |[[ភូមិពង្រ]] |Pongro |} 5eylneg5hqq9u9r5abdijbb2rymrii7 321789 321787 2025-06-09T07:19:45Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321789 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៥០១ |[[ភូមិអង្ក្រង]] |Angkrong |- |១៧០៩០៥០២ |[[ភូមិកន្ទ្រាំង]] |Kantreang |- |១៧០៩០៥០៣ |[[ភូមិស្រិតខាងលិច]] |Sret Khang Lech |- |១៧០៩០៥០៤ |[[ភូមិស្រិតខាងកើត]] |Sret Khang Kaeut |- |១៧០៩០៥០៥ |[[ភូមិសូភី]] |Souphi |- |១៧០៩០៥០៦ |[[ភូមិត្រពាំង]] |Trapeang |- |១៧០៩០៥០៧ |[[ភូមិថ្នល់]] |Thnal |- |១៧០៩០៥០៨ |[[ភូមិតាត្រាវ]] |Ta Trav |- |១៧០៩០៥០៩ |[[ភូមិពង្រ]] |Pongro |} 1sjmtjhqylil2fy65t00ty8ytdhr9z1 321790 321789 2025-06-09T07:20:02Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321790 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកន្ទ្រាំង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |-​ |១៧០៩០៥០១ |[[ភូមិអង្ក្រង]] |Angkrong |- |១៧០៩០៥០២ |[[ភូមិកន្ទ្រាំង]] |Kantreang |- |១៧០៩០៥០៣ |[[ភូមិស្រិតខាងលិច]] |Sret Khang Lech |- |១៧០៩០៥០៤ |[[ភូមិស្រិតខាងកើត]] |Sret Khang Kaeut |- |១៧០៩០៥០៥ |[[ភូមិសូភី]] |Souphi |- |១៧០៩០៥០៦ |[[ភូមិត្រពាំង]] |Trapeang |- |១៧០៩០៥០៧ |[[ភូមិថ្នល់]] |Thnal |- |១៧០៩០៥០៨ |[[ភូមិតាត្រាវ]] |Ta Trav |- |១៧០៩០៥០៩ |[[ភូមិពង្រ]] |Pongro |} g5o73ymilj6tv252yu39we2yhfauuj2 0 38287 321791 218729 2025-06-09T07:20:25Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321791 wikitext text/x-wiki ឃុំកណ្ដែក ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- ឃុំកណ្ដែក មាន ១០ ភូមិ÷ *[[ភូមិគោកធ្លក |ភូមិគោកធ្លក ]] *[[ភូមិត្រពាំងទឹម |ភូមិត្រពាំងទឹម ]] *[[ភូមិឃុនមោឃ |ភូមិឃុនមោឃ ]] *[[ភូមិច្រេស |ភូមិច្រេស ]] *[[ភូមិអូរ |ភូមិអូរ ]] *[[ភូមិស្ពានក្អែក |ភូមិស្ពានក្អែក ]] *[[ភូមិត្រាង |ភូមិត្រាង ]] *[[ភូមិជ្រៃ |ភូមិជ្រៃ ]] *[[ភូមិគោកត្នោត |ភូមិគោកត្នោត ]] *[[ភូមិល្អក់ |ភូមិល្អក់ ]] gtygbm1y0z08h17xr9hlum84lwvn4eq 321797 321791 2025-06-09T07:25:28Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321797 wikitext text/x-wiki ឃុំកណ្ដែក ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} kpmuyhpwpw5a75yza5v0hxp7k6ylosd 321798 321797 2025-06-09T07:33:22Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321798 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកណ្ដែក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៦០១ |[[ភូមិគោកធ្លក]] |Kouk Thlok |- |១៧០៩០៦០២ |[[ភូមិត្រពាំងទឹម]] |Trapeang Tuem |- |១៧០៩០៦០៣ |[[ភូមិឃុនមោក]] |Khun Moukh |- |១៧០៩០៦០៤ |[[ភូមិច្រេស]] |Chres |- |១៧០៩០៦០៥ |[[ភូមិអូរ]] |Ou |- |១៧០៩០៦០៦ |[[ភូមិស្ពានក្អែក]] |Spean K'aek |- |១៧០៩០៦០៧ |[[ភូមិត្រាង]] |Trang |- |១៧០៩០៦០៨ |[[ភូមិជ្រៃ]] |Chrey |- |១៧០៩០៦០៩ |[[ភូមិគោកត្នោត]] |Kouk Tnaot |- |១៧០៩០៦១០ |[[ភូមិល្អក់]] |L'ak |} fy7yzgk4u0yunnnrk4cw1swmbdo7bmq 321799 321798 2025-06-09T07:34:15Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321799 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកណ្ដែក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៦០១ |[[ភូមិគោកធ្លក]] |Kouk Thlok |- |១៧០៩០៦០២ |[[ភូមិត្រពាំងទឹម]] |Trapeang Tuem |- |១៧០៩០៦០៣ |[[ភូមិឃុនមោក]] |Khun Moukh |- |១៧០៩០៦០៤ |[[ភូមិច្រេស]] |Chres |- |១៧០៩០៦០៥ |[[ភូមិអូរ]] |Ou |- |១៧០៩០៦០៦ |[[ភូមិស្ពានក្អែក]] |Spean K'aek |- |១៧០៩០៦០៧ |[[ភូមិត្រាង]] |Trang |- |១៧០៩០៦០៨ |[[ភូមិជ្រៃ]] |Chrey |- |១៧០៩០៦០៩ |[[ភូមិគោកត្នោត(ឃុំកណ្ដែក)|ភូមិគោកត្នោត]] |Kouk Tnaot |- |១៧០៩០៦១០ |[[ភូមិល្អក់]] |L'ak |} 6wjnex18wtku8zt5vfev86vinmz45p2 321800 321799 2025-06-09T07:36:15Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321800 wikitext text/x-wiki '''ឃុំកណ្ដែក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៦០១ |[[ភូមិគោកធ្លក]] |Kouk Thlok |- |១៧០៩០៦០២ |[[ភូមិត្រពាំងទឹម]] |Trapeang Tuem |- |១៧០៩០៦០៣ |[[ភូមិឃុនមោក]]​ |Khun Moukh |- |១៧០៩០៦០៤ |[[ភូមិច្រេស]] |Chres |- |១៧០៩០៦០៥ |[[ភូមិអូរ]] |Ou |- |១៧០៩០៦០៦ |[[ភូមិស្ពានក្អែក]] |Spean K'aek |- |១៧០៩០៦០៧ |[[ភូមិត្រាង]] |Trang |- |១៧០៩០៦០៨ |[[ភូមិជ្រៃ]] |Chrey |- |១៧០៩០៦០៩ |[[ភូមិគោកត្នោត(ឃុំកណ្ដែក)|ភូមិគោកត្នោត]] |Kouk Tnaot |- |១៧០៩០៦១០ |[[ភូមិល្អក់]] |L'ak |} kzptu89eq59ba0yeps4v5aulo9uwftg 0 38288 321792 218731 2025-06-09T07:20:44Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321792 wikitext text/x-wiki ឃុំមានជ័យ ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- ឃុំមានជ័យ មាន ៦ ភូមិ÷ *[[ភូមិត្រពាំងធំ(ឃុំមានជ័យ) |ភូមិត្រពាំងធំ ]] *[[ភូមិតាប្រាក់ |ភូមិតាប្រាក់ ]] *[[ភូមិដូននំ |ភូមិដូននំ ]] *[[ភូមិជាស្មន់ |ភូមិជាស្មន់ ]] *[[ភូមិបន្ទាយឫស្សី |ភូមិបន្ទាយឫស្សី ]] *[[ភូមិកំពង់ថ្កូវ |ភូមិកំពង់ថ្កូវ ]] g4s2carvli538henovurv8lbqknf48r 321801 321792 2025-06-09T07:37:03Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321801 wikitext text/x-wiki ឃុំមានជ័យ ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} 1v4ajiy82tye55v05l3eagxkgk3hp4w 321802 321801 2025-06-09T07:37:47Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321802 wikitext text/x-wiki '''ឃុំមានជ័យ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} fqoo8a35npxtytouhy2mccg95j1iiog 321804 321802 2025-06-09T07:43:41Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321804 wikitext text/x-wiki '''ឃុំមានជ័យ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៧០១ |[[ភូមិត្រពាំងធំ]] |Trapeang Thum |- |១៧០៩០៧០២ |[[ភូមិតាប្រាក់]] |Ta Prak |- |១៧០៩០៧០៣ |[[ភូមិដូននំ]] |Doun Num |- |១៧០៩០៧០៤ |[[ភូមិជាស្មន់]] |Chea Sman |- |១៧០៩០៧០៥ |[[ភូមិបន្ទាយឬស្សី]] |Banteay Ruessei |- |១៧០៩០៧០៦ |[[ភូមិកំពង់ថ្កូវ]] |Kampong Thkov |} 83kx2tdm0270rtmoknmot9ep1m7t7om 321805 321804 2025-06-09T07:43:55Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំមានជ័យ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321804 wikitext text/x-wiki '''ឃុំមានជ័យ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៧០១ |[[ភូមិត្រពាំងធំ]] |Trapeang Thum |- |១៧០៩០៧០២ |[[ភូមិតាប្រាក់]] |Ta Prak |- |១៧០៩០៧០៣ |[[ភូមិដូននំ]] |Doun Num |- |១៧០៩០៧០៤ |[[ភូមិជាស្មន់]] |Chea Sman |- |១៧០៩០៧០៥ |[[ភូមិបន្ទាយឬស្សី]] |Banteay Ruessei |- |១៧០៩០៧០៦ |[[ភូមិកំពង់ថ្កូវ]] |Kampong Thkov |} 83kx2tdm0270rtmoknmot9ep1m7t7om 321807 321805 2025-06-09T07:44:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321807 wikitext text/x-wiki '''ឃុំមានជ័យ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៧០១ |[[ភូមិត្រពាំងធំ(ឃុំមានជ័យ)|ភូមិត្រពាំងធំ]] |Trapeang Thum |- |១៧០៩០៧០២ |[[ភូមិតាប្រាក់]] |Ta Prak |- |១៧០៩០៧០៣ |[[ភូមិដូននំ]] |Doun Num |- |១៧០៩០៧០៤ |[[ភូមិជាស្មន់]] |Chea Sman |- |១៧០៩០៧០៥ |[[ភូមិបន្ទាយឬស្សី]] |Banteay Ruessei |- |១៧០៩០៧០៦ |[[ភូមិកំពង់ថ្កូវ]] |Kampong Thkov |} fei7gxioxbvdfjgk75ppeu40x25s4dg 0 38289 321793 218733 2025-06-09T07:21:02Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321793 wikitext text/x-wiki ឃុំរលួស ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- ឃុំរលួស មាន ៧ ភូមិ÷ *[[ភូមិមមាញ |ភូមិមមាញ ]] *[[ភូមិគោកស្រុក |ភូមិគោកស្រុក ]] *[[ភូមិកញ្ជរ |ភូមិកញ្ជរ ]] *[[ភូមិរលួសខាងកើត |ភូមិរលួសខាងកើត ]] *[[ភូមិចំបក់ |ភូមិចំបក់ ]] *[[ភូមិដូនទាវ |ភូមិដូនទាវ ]] *[[ភូមិរលួសខាងលិច |ភូមិរលួសខាងលិច ]] b8q28cprr49axvp8hikrd67ica5gp1z 321808 321793 2025-06-09T07:45:22Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321808 wikitext text/x-wiki ឃុំរលួស ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} 72fyg24jr8zia0mt1g5zdtn1fh3qubq 321809 321808 2025-06-09T07:49:25Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321809 wikitext text/x-wiki '''ឃុំរលួស''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៧ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៨០១ |[[ភូមិមមាញ]] | |- |១៧០៩០៨០២ |[[ភូមិគោកស្រុក]] | |- |១៧០៩០៨០៣ |[[ភូមិកញ្ជរ]] | |- |១៧០៩០៨០៤ |[[ភូមិរលួសកើត]] | |- |១៧០៩០៨០៥ |[[ភូមិចំបក់]] | |- |១៧០៩០៨០៦ |[[ភូមិដូនទាវ]] | |- |១៧០៩០៨០៧ |[[ភូមិរលួសលិច]] | |} qlfwkrrz4ulr5kgx864w3nh18noqyvu 321811 321809 2025-06-09T07:51:18Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321809 wikitext text/x-wiki '''ឃុំរលួស''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៧ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៨០១ |[[ភូមិមមាញ]] | |- |១៧០៩០៨០២ |[[ភូមិគោកស្រុក]] | |- |១៧០៩០៨០៣ |[[ភូមិកញ្ជរ]] | |- |១៧០៩០៨០៤ |[[ភូមិរលួសកើត]] | |- |១៧០៩០៨០៥ |[[ភូមិចំបក់]] | |- |១៧០៩០៨០៦ |[[ភូមិដូនទាវ]] | |- |១៧០៩០៨០៧ |[[ភូមិរលួសលិច]] | |} qlfwkrrz4ulr5kgx864w3nh18noqyvu 321813 321811 2025-06-09T07:54:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321813 wikitext text/x-wiki '''ឃុំរលួស''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៧ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៨០១ |[[ភូមិមមាញ]] |Momeanh |- |១៧០៩០៨០២ |[[ភូមិគោកស្រុក]] |Kouk Srok |- |១៧០៩០៨០៣ |[[ភូមិកញ្ជរ]] |Kanhchor |- |១៧០៩០៨០៤ |[[ភូមិរលួសកើត]] |Roluos Khang Kaeut |- |១៧០៩០៨០៥ |[[ភូមិចំបក់]] |Chambak |- |១៧០៩០៨០៦ |[[ភូមិដូនទាវ]] |Doun Teav |- |១៧០៩០៨០៧ |[[ភូមិរលួសលិច]] |Roluos Khang Lech |} 8ktjnkxkg8fanxzftixz3t73v8x828o 321815 321813 2025-06-09T07:55:49Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321815 wikitext text/x-wiki '''ឃុំរលួស''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៧ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៨០១ |[[ភូមិមមាញ]] |Momeanh |- |១៧០៩០៨០២ |[[ភូមិគោកស្រុក]] |Kouk Srok |- |១៧០៩០៨០៣ |[[ភូមិកញ្ជរ]] |Kanhchor |- |១៧០៩០៨០៤ |[[ភូមិរលួសខាងកើត]] |Roluos Khang Kaeut |- |១៧០៩០៨០៥ |[[ភូមិចំបក់]] |Chambak |- |១៧០៩០៨០៦ |[[ភូមិដូនទាវ]] |Doun Teav |- |១៧០៩០៨០៧ |[[ភូមិរលួសខាងលិច]] |Roluos Khang Lech |} no8h14c30h1g6x508o8xd2ejiefzcmz 0 38290 321794 243363 2025-06-09T07:21:37Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321794 wikitext text/x-wiki សំដៅដល់ ៖ *[[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] *[[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកទឹកឈូ)|ឃុំត្រពាំងធំ]] [[ស្រុកទឹកឈូ]] [[ខេត្តកំពត]] suvt5jic8d7fd3j6wxbw9lb9fn52qoz 0 38291 321771 319223 2025-06-09T06:51:45Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321771 wikitext text/x-wiki '''ភូមិលលៃ''' [[ឃុំបាគង]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ nsdockdt7eiqzqxb37jq97dmvvivwpx 0 38706 321823 321245 2025-06-09T08:09:02Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321823 wikitext text/x-wiki *[[ភូមិវាល(ឃុំចាម)|ភូមិវាល]] [[ឃុំចាម]] [[ស្រុកកំចាយមារ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] *[[ភូមិវាល(ឃុំស្រង់)|ភូមិវាល]] [[ឃុំស្រង់]] [[ស្រុកគងពិសី]] [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] *[[ភូមិវាល(ឃុំខ្នុរដំបង)|ភូមិវាល]] [[ឃុំខ្នុរដំបង]] [[ស្រុកជើងព្រៃ]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] *[[ភូមិវាល(ឃុំឃុំពាមប្រធ្នោះ)|ភូមិវាល]] [[ឃុំពាមប្រធ្នោះ]] [[ស្រុកកោះសូទិន]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] *[[ភូមិវាល(ឃុំមានជ័យ)|ភូមិវាល]] [[ឃុំមានជ័យ]] [[ស្រុកស្រីសន្ធរ ]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] *[[ភូមិវាល(ឃុំកញ្ចំ)|ភូមិវាល]] [[ឃុំកញ្ចំ ]] [[ស្រុកពារាំង]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] *[[ភូមិវាល(ឃុំព្រៃខ្លា)|ភូមិវាល]] [[ឃុំព្រៃខ្លា]] [[ស្រុកស្វាយអន្ទរ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] *[[ភូមិវាល(សង្កាត់ជ្រាវ)|ភូមិវាល]] [[សង្កាត់ជ្រាវ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]] *[[ភូមិវាល(សង្កាត់សំបួរ)|ភូមិវាល]] [[សង្កាត់សំបួរ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]] gg5xml6vqhg3o6b0pvzbq7gqe2tnpy5 0 38707 321788 320916 2025-06-09T07:18:28Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321788 wikitext text/x-wiki សំដៅដល់ ៖ *[[ភូមិពង្រ(ឃុំរលាំង)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំរលាំង]] [[ស្រុកស្វាយទង(ខេត្តមាត់ជ្រូក)|ស្រុកស្វាយទង]] [[ខេត្តមាត់ជ្រូក]] [[កម្ពុជាក្រោម]] *[[ភូមិពង្រ(ឃុំស្រង់)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំស្រង់]] [[ស្រុកគងពិសី]] [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] *[[ភូមិពង្រ(ឃុំពង្រ)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំពង្រ(ស្រុកឆ្លូង)|ឃុំពង្រ]] [[ស្រុកឆ្លូង]] [[ខេត្តក្រចេះ]] *[[ភូមិពង្រ(ឃុំខ្វាវ)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំខ្វាវ(ស្រុកទ្រាំង)|ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកទ្រាំង]] [[ខេត្តតាកែវ]] *[[ភូមិពង្រ(ឃុំនគរភាស)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំនគរភាស]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]] [[ខេត្តសៀមរាប]] *[[ភូមិពង្រ(ឃុំកន្ទ្រាំង)|ភូមិពង្រ]] [[ឃុំកន្ទ្រាំង]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] ishcm779g0m1xtca9q2amy0wzhdvker 0 40114 321810 237672 2025-06-09T07:51:03Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321810 wikitext text/x-wiki សំដៅដល់ ៖ *[[ភូមិចំបក់(សង្កាត់ចេក)|ភូមិចំបក់]] [[សង្កាត់ចេក]] [[ក្រុងស្វាយរៀង]] [[ខេត្តស្វាយរៀង]] *[[ភូមិចំបក់(ឃុំព្រៃខ្លា)|ភូមិចំបក់]] [[ឃុំព្រៃខ្លា]] [[ស្រុកកោះអណ្ដែត]] [[ខេត្តតាកែវ]] *[[ភូមិចំបក់(ឃុំរលួស)|ភូមិចំបក់]] [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] 30xt28h52puxwkclghe8ewxnp7hc30a 0 40201 321767 321635 2025-06-09T06:39:39Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321767 wikitext text/x-wiki '''ឃុំយាង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកពួក]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៧១៦០១ | | |- |១៧០៧១៦០២ | | |- |១៧០៧១៦០៣ | | |- |១៧០៧១៦០៤ | | |- |១៧០៧១៦០៥ | | |} ekqammu58094f3tzmitu837zzzytfmk 321768 321767 2025-06-09T06:45:47Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321768 wikitext text/x-wiki '''ឃុំយាង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកពួក]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៧១៦០១ |[[ភូមិសូន្យសា]] | |- |១៧០៧១៦០២ |[[ភូមិចុងថ្នល់]] | |- |១៧០៧១៦០៣ |[[ភូមិយាង]] |Yeang |- |១៧០៧១៦០៤ |[[ភូមិសុខសាន្ត]] | |- |១៧០៧១៦០៥ |[[ភូមិកញ្ចន់គុយ]] | |} 1wd619d4mvbzlgxyczjlfbg4a5o1qkw 321777 321768 2025-06-09T07:01:24Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321777 wikitext text/x-wiki '''ឃុំយាង''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកពួក]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៧១៦០១ |[[ភូមិសូន្យសា]] |Suon Sa |- |១៧០៧១៦០២ |[[ភូមិចុងថ្នល់]] |Chong Thnal |- |១៧០៧១៦០៣ |[[ភូមិយាង]] |Yeang |- |១៧០៧១៦០៤ |[[ភូមិសុខសាន្ត]] |Sokh San |- |១៧០៧១៦០៥ |[[ភូមិកញ្ចន់គុយ]] |Kanhchan Kuy |} leamvfmauy37wjyy1m5i6vm55876lag 0 40654 321822 321577 2025-06-09T08:07:42Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321822 wikitext text/x-wiki សំដៅដល់ ៖ *[[ភូមិល្វា(ឃុំជ្រៃឃ្មុំ)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំជ្រៃឃ្មុំ]] [[ស្រុកស៊ីធរកណ្ដាល]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] *[[ភូមិល្វា(ឃុំស៊ាងឃ្វាង)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំស៊ាងឃ្វាង]] [[ស្រុកកំចាយមារ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] *[[ភូមិល្វា(សង្កាត់កោះដាច់)|ភូមិល្វា]] [[សង្កាត់កោះដាច់]] [[ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] *[[ភូមិល្វា(ឃុំស្ពានត្នោត)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំស្ពានត្នោត]] [[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] *[[ភូមិល្វា(ឃុំត្រពាំងធំ)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំត្រពាំងធំ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] ikuivasj17wgh7xpyizu42zgmksm31m 0 41234 321795 243131 2025-06-09T07:21:54Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321795 wikitext text/x-wiki ឃុំត្រពាំងធំ ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- ឃុំត្រពាំងធណ មាន ៩ ភូមិ÷ *[[ភូមិកូនសត្វ |ភូមិកូនសត្វ ]] *[[ភូមិបឹងជុំ |ភូមិបឹងជុំ ]] *[[ភូមិតាអី |ភូមិតាអី ]] *[[ភូមិរកាកំបុត |ភូមិរកាកំបុត ]] *[[ភូមិសួង |ភូមិសួង ]] *[[ភូមិភ្នំដី |ភូមិភ្នំដី ]] *[[ភូមិល្វា |ភូមិល្វា ]] *[[ភូមិស្វាយជ័យ |ភូមិស្វាយជ័យ ]] *[[ភូមិអន្លង់ពីរ |ភូមិអន្លង់ពីរ ]] ol3jve4sc8fgow8emyl4q7x1pjr1nyq 321816 321795 2025-06-09T07:56:47Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321816 wikitext text/x-wiki ឃុំត្រពាំងធំ ស្ថិតនៅ [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- |} l6csri3xv9ab5v1kkqyznnlvg7zg2e7 321817 321816 2025-06-09T07:57:40Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321817 wikitext text/x-wiki '''ឃុំត្រពាំងធំ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |} 80aj8ntzjgdiisoi4dfnmxe875b5ux5 321818 321817 2025-06-09T07:57:51Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំត្រពាំងធំ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321817 wikitext text/x-wiki '''ឃុំត្រពាំងធំ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |- | | | |} 80aj8ntzjgdiisoi4dfnmxe875b5ux5 321820 321818 2025-06-09T08:05:19Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321820 wikitext text/x-wiki '''ឃុំត្រពាំងធំ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៩០១ |[[ភូមិកូនសត្វ]] |Koun Satv |- |១៧០៩០៩០២ |[[ភូមិបឹងជុំ]] |Boeng Chum |- |១៧០៩០៩០៣ |[[ភូមិតាអី]] |Ta Ei |- |១៧០៩០៩០៤ |[[ភូមិរកាកំបុត]] |Roka Kambot |- |១៧០៩០៩០៥ |[[ភូមិសួង]] |Suong |- |១៧០៩០៩០៦ |[[ភូមិភ្នំដី]] |Phnum Dei |- |១៧០៩០៩០៧ |[[ភូមិល្វា]] |Lvea |- |១៧០៩០៩០៨ |[[ភូមិស្វាយជ័យ]] |Svay Chey |- |១៧០៩០៩០៩ |[[ភូមិអន្លង់ពីរ]] |Anlong Pir |} r9t4vfo3xg293u01r0n2ptcm44n8c1k 321821 321820 2025-06-09T08:06:05Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 321821 wikitext text/x-wiki '''ឃុំត្រពាំងធំ''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ភូមិ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" ! លេងកូដភូមិ ! ភូមិ ! អក្សរឡាតាំង |- |១៧០៩០៩០១ |[[ភូមិកូនសត្វ]] |Koun Satv |- |១៧០៩០៩០២ |[[ភូមិបឹងជុំ]] |Boeng Chum |- |១៧០៩០៩០៣ |[[ភូមិតាអី(ឃុំត្រពាំងធំ)|ភូមិតាអី]] |Ta Ei |- |១៧០៩០៩០៤ |[[ភូមិរកាកំបុត]] |Roka Kambot |- |១៧០៩០៩០៥ |[[ភូមិសួង]] |Suong |- |១៧០៩០៩០៦ |[[ភូមិភ្នំដី]] |Phnum Dei |- |១៧០៩០៩០៧ |[[ភូមិល្វា]] |Lvea |- |១៧០៩០៩០៨ |[[ភូមិស្វាយជ័យ]] |Svay Chey |- |១៧០៩០៩០៩ |[[ភូមិអន្លង់ពីរ]] |Anlong Pir |} i26fnuiru4afxear3s3f6f5zegqzqvk 0 41536 321758 317969 2025-06-08T22:26:38Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 321758 wikitext text/x-wiki {{short description|Infectious respiratory disease caused by SARS coronavirus 2}} {{About|ជំងឺ|វីរុស|កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២|រោគរាតត្បាត|រោគរាតត្បាតកូវីដ-១៩}} {{Notkhmer}} {{Update}} {{pp-protected|small=yes}} {{Use dmy dates|date=March 2020}} {{Infobox medical condition | name = ជំងឺកូរ៉ូណាវីរុស២០១៩ (កូវីដ-១៩) | synonyms = * កូរ៉ូណាវីរុស * កូវីដ * ជំងឺផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវ ២០១៩-នកូវ * ជំងឺសួតកូរ៉ូណាវីរុសថ្មី<ref name="chinamortality" /><ref>{{cite journal|vauthors=Han X, Cao Y, Jiang N, Chen Y, Alwalid O, Zhang X, Gu J, Dai M, Liu J, Zhu W, Zheng C, Shi H | display-authors=6 |title=Novel Coronavirus Pneumonia (COVID-19) Progression Course in 17 Discharged Patients: Comparison of Clinical and Thin-Section CT Features During Recovery|journal=Clinical Infectious Diseases|date=March 2020|doi=10.1093/cid/ciaa271|pmid=32227091 | pmc=7184369 | doi-access=free }}</ref> | image = Symptoms of coronavirus disease 2019 4.0.svg | caption = រោគសញ្ញាកូវីដ-១៩ | specialty = [[ជំងឺបង្ករោគ (ឯកទេសវេជ្ជសាស្រ្ត)|ជំងឺបង្ករោគ]] | symptoms = ឡើងកម្តៅ, ក្អក, ពិបាកដកដង្ហើម, បាត់បង់ឃានវិញ្ញាណ (ក្លិន)<ref name="CDC Interim Guidance" /><ref name=CDC2020Sym/><ref name=WHO2020QA/> | complications = [[រោគរលាកសួតបណ្តាលមកពីវីរុស|រោគរលាកសួត]], [[ពិសឈាមវិសាណូ|ពិសឈាមវីរុសviral sepsis]], [[acute respiratory distress syndrome]], [[កំហូចតំរងនោមស្រួចស្រាវAcute kidney injury|ការខ្សោយតំរងនោមkidney failure]], [[សមាការព្រលែងកោសិការចលកម្មcytokine release syndrome]] | onset = ២–១៤ ថ្ងៃ (ជាធម្មតា ៥) ពីការឆ្លង | duration = | types = | cause = [[កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២]] (សារស៍-កូវ-២) | risks = ធ្វើដំណើរ, ទៅកន្លែងណាដែលងាយប្រថុយនឹងវីរុស | diagnosis = [[ប្រតិកម្មច្រវាក់ពហុមែរ៉ាសចំលងក្រមបញ្ច្រាសReverse transcription polymerase chain reaction|សំណាក rRT-PCR testing]], [[ការឆ្លុះCT scan]] | differential = | prevention = [[ការលាងដៃ]], បិទមុខ, [[ចត្តាឡីស័ក]] (នៅដោយឡែក)<ref name=Quar2020>{{cite journal |last1=Nussbaumer-Streit |first1=B |last2=Mayr |first2=V |last3=Dobrescu |first3=AI |last4=Chapman |first4=A |last5=Persad |first5=E |last6=Klerings |first6=I |last7=Wagner |first7=G |last8=Siebert |first8=U |last9=Christof |first9=C |last10=Zachariah |first10=C |last11=Gartlehner |first11=G |title=Quarantine alone or in combination with other public health measures to control COVID-19: a rapid review. |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |date=8 April 2020 |volume=4 |pages=CD013574 |doi=10.1002/14651858.CD013574 |pmid=32267544|pmc=7141753 }}</ref> | treatment = [[ការព្យាបាលតាមរោគសញ្ញាSymptomatic treatment|តាមរោគសញ្ញាSymptomatic]] និងand [[ការព្យាបាលឧបត្ថម្ភsupportive treatment|ឧបត្ថម្ភsupportive]] | medication = | prognosis = | frequency = {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|confirmed|editlink=|ref=yes}} confirmed cases | deaths = {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|deaths|editlink=|ref=no}} ({{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ratio|editlink=|ref=no}} of confirmed cases){{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ref=yes}} }} [[File:Stop the Spread of Germs updated (Khmer).pdf|thumb|បញ្ឈប់ការរីករាលដាលនៃមេរោគ]] <!-- 1) Definition and epidemiology --> '''ជំងឺវីរុសកូរ៉ូណាឆ្នាំ២០១៩''' ('''កូវីដ-១៩''') គឺជា[[ជំងឺបង្ករោគ|ជំងឺឆ្លង]]ដែលបង្កដោយ[[កូរ៉ូណាវីរុសសមាការផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវធ្ងន់ធ្ងរ២]] (សារ្ស-កូវ-២).<ref>{{cite web|url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/coronavirus/symptoms-causes/syc-20479963|title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19)—Symptoms and causes|website=Mayo Clinic|access-date=2020-04-14}}</ref> កូវីដ-១៩ ត្រូវបានគេរកឃើញដំបូងក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩ នៅក្នុង[[អ៊ូហាន|ទីក្រុងអ៊ូហាន]], រដ្ឋធានីនៃខេត្ត[[ហ៊ូប៉ី]]របស់ប្រទេសចិនហើយចាប់តាំងពីពេលនោះមកវាបានរីករាលដាលទៅជុំវិញពិភពលោកហើយបន្តក្លាយជា[[ជំងឺរាតត្បាតសកលកូវីដ-១៩|ជំងឺរាតត្បាតសកល]]។<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="WHOPandemic">{{cite press release | title=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 | website=[[World Health Organization]] (WHO) | date=11 March 2020 | url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020 |access-date=12 March 2020 | url-status=live | archive-url=https://web.archive.org/web/20200311212521/https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020 | archive-date=11 March 2020 }}</ref> គិតត្រឹមថ្ងៃ {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|date|editlink=|ref=no}}, [[ករណីជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩|ករណីប្រមាណ {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|conround|editlink=|ref=no}} ករណី]]ត្រូវបានគេរកឃើញនៅតាមប្រទេសនិងដែនដីចំនួន {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|territories|ref=no}} ដែលជាលទ្ធផល[[មរណភាពដោយជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩|មនុស្សប្រមាណជាង {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|dround|editlink=|ref=no}} នាក់ត្រូវបានបាត់បង់ជីវិត]]។ ចំណែកឯអ្នកជាសះស្បើយមានចំនួនជាង {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|recround|editlink=|ref=no}} នាក់។{{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ref=yes}} <!-- 2) Symptoms --> រោគសញ្ញាទូទៅរួមមាន[[គ្រុនក្តៅ]]កំដៅចាប់ពី ៣៧,៥ុអង្សារឡើងទៅ, [[ក្អក]],ឈឺបំពង់ក, ឆាប់អស់កម្លាំង, [[ការពិបាកដកដង្ហើម]], និង[[អាណូស្មៀរ|បាត់បង់ឃាណវិញ្ញាណ]] និងជីវ្ហាវិញ្ញាណ។<ref name="CDC2020Sym" /><ref name="whoqa">{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19)|url-status=live|access-date=11 March 2020|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archive-date=20 January 2020}}</ref><ref name="entuk-anosmia" /> រោគសញ្ញានៃករណីកូវីដ-១៩ ភាគច្រើនគឺបែបលក្ខណៈធន់ស្រាល, ប៉ុន្តែខ្លះអាចវិវត្តទៅជា[[រោគរលាកសួតបណ្តាលមកពីវីរុស|រោគរលាកសួត]], [[រោគសញ្ញាជំងឺនៃសរីរាង្គមួយចំនួន|សរីរាង្គមួយចំនួនឈប់ដំណើរការ]], ឫ[[កកសរសៃឈាម]]ជាដើម។<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="tocil-8" /><ref name="WHO-q-a">{{cite web |url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses |title=Q&A on coronaviruses |website=[[World Health Organization]] (WHO) |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses |archive-date=20 January 2020 |access-date=27 January 2020| name-list-format = vanc}}</ref> [[រយៈពេលបង្ករោគ|រយៈវេលានៃរោគសញ្ញា]]នឹងចាប់ផ្តើមមាននៅថ្ងៃទីប្រាំបន្ទាប់ពីបានប៉ះជាមួយនឹងវីរុសប៉ុន្តែពេលខ្លះវានឹងចំណាយពេលចាប់ពី ២ ថ្ងៃរហូតដល់ទៅ ១៤ ថ្ងៃឯណោះ។<ref name="CDC2020Sym" /><ref>{{cite journal|author-last1=Velavan |author-first1=T. P. |author-last2=Meyer |author-first2=C. G. |title=The COVID-19 epidemic|journal=Tropical Medicine & International Health|volume=n/a|issue=n/a|pages=278–80|doi=10.1111/tmi.13383 |doi-access=free |pmid=32052514|date=March 2020 |pmc=7169770 }}</ref> <!-- 3) Spread and diagnosis --> <!-- DO NOT INTERFERE WITH THE SECTION BEGIN/END TAGS, AS IT WILL BREAK THE PANDEMIC ARTICLE --><section begin="Spread">វីរុស អាចចម្លងពីមនុស្សម្នាក់ ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀតតាមរយៈការនៅជិតគ្នា ។</section>The virus is primarily [[Transmission (medicine)|spread]] between people during close contact,{{efn|Close contact is defined as one metre (three feet) by the WHO<ref name="WHO2020QA">{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses|date=8 April 2020|work=[[World Health Organization]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archive-date=20 January 2020|access-date=30 April 2020}}</ref> and two metres (six feet) by the CDC.<ref name="CDCTrans">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/how-covid-spreads.html |title=How COVID-19 Spreads |date=2 April 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200403001235/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/transmission.html|archive-date=April 3, 2020|access-date=April 3, 2020}}</ref>}} often via [[Respiratory droplet|small droplets]] produced by coughing,{{efn|An uncovered cough can travel up to {{convert|8.2|m|ft|abbr=off}}.<ref name="Bourouiba, JAMA, 26 March">{{Cite journal| doi = 10.1001/jama.2020.4756| vauthors=Bourouiba L | title = Turbulent Gas Clouds and Respiratory Pathogen Emissions: Potential Implications for Reducing Transmission of COVID-19| journal = JAMA | date = March 2020| pmid = 32215590 | doi-access = free}}</ref>}} sneezing, and talking.<ref name=WHO2020QA/><ref name=CDCTrans/><ref name="ECDCQA">{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/questions-answers|title=Q & A on COVID-19|website=European Centre for Disease Prevention and Control|access-date=30 April 2020}}</ref> The droplets usually fall to the ground or onto surfaces rather than [[airborne disease|remaining in the air]] over long distances.<ref name=WHO2020QA/><!--These droplets are relatively heavy, do not travel far and quickly sink to the ground. --> People may also become infected by touching a contaminated surface and then touching their face.<ref name=WHO2020QA/><!-- These droplets land on objects and surfaces around the person. Other people then catch COVID-19 by touching these objects or surfaces, then touching their eyes, nose or mouth. --><ref name=CDCTrans/><!-- The virus is thought to spread mainly from person-to-person [...] Between people who are in close contact with one another --> On surfaces, the amount of virus declines over time until it is insufficient to remain infectious, but it may be detected for hours or days.<ref name=WHO2020QA/><ref name="ECDCQA" /><!-- Quote:A recent study published by The New England Journal of Medicine (NEJM) reported that the causal agent of COVID-19 (SARS-CoV-2) is able to persist for up to 24 hours on cardboard, in experimental settings (e.g. controlled relative humidity and temperature). In practice however there is no evidence of the infection ever being transmitted through contaminated packages that are exposed to different environmental conditions and temperatures. --><ref name="StableNIH">{{cite web|url=https://www.nih.gov/news-events/news-releases/new-coronavirus-stable-hours-surfaces|title=New coronavirus stable for hours on surfaces|date=17 March 2020|publisher=[[National Institutes of Health]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323032520/https://www.nih.gov/news-events/news-releases/new-coronavirus-stable-hours-surfaces|archive-date=23 March 2020|access-date=30 April 2020}}</ref><!-- Quote: The scientists found that severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) was detectable in aerosols for up to three hours, up to four hours on copper, up to twenty-four hours on cardboard and up to two to three days on plastic and stainless steel. --> It is most contagious during the first three days after the onset of symptoms, although spread may be possible before symptoms appear and in later stages of the disease.<!-- Quote: "People are thought to be most contagious when they are most symptomatic (the sickest) [...] Some spread might be possible before people show symptoms" --><ref name=":22">{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200402-sitrep-73-covid-19.pdf?sfvrsn=5ae25bc7_4|title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report—73|last=|first=|date=2 April 2020|website=World Health Organization|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=3 April 2020}}</ref><!-- Quote: shedding of the COVID-19 virus is highest in upper respiratory tract (nose and throat) early in the course of the disease.8-11 That is, within the first three days from onset of symptoms.10-11 Preliminary data suggests people may be more contagious around the time of symptom onset as compared to later on in the disease. --><!-- DO NOT REMOVE THE FOLLOWING TAG --><section end="Spread"/> The standard method of [[diagnosis]] is by [[real-time reverse transcription polymerase chain reaction]] (rRT-PCR) from a [[nasopharyngeal swab]].<ref name="CDC2020Testing">{{cite web |title=Interim Guidelines for Collecting, Handling, and Testing Clinical Specimens from Persons for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/guidelines-clinical-specimens.html |website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date=26 March 2020 |date=11 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/lab/guidelines-clinical-specimens.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref> [[Chest CT]] imaging may also be helpful for diagnosis in individuals where there is a high suspicion of infection based on symptoms and risk factors; however, guidelines do not recommend using it for routine screening.<ref name=":0">{{cite journal|vauthors=Salehi S, Abedi A, Balakrishnan S, Gholamrezanezhad A |date=March 2020 |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients |journal=American Journal of Roentgenology|pages=1–7|doi=10.2214/AJR.20.23034|pmid=32174129 | doi-access=free}}</ref><ref name="acr.org">{{cite web|url=https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|title=ACR Recommendations for the use of Chest Radiography and Computed Tomography (CT) for Suspected COVID-19 Infection|last=|first=|date=2020-03-22|website=American College of Radiology|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328055813/https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection|archive-date=28 March 2020|access-date=|archivedate=28 មីនា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200328055813/https://www.acr.org/Advocacy-and-Economics/ACR-Position-Statements/Recommendations-for-Chest-Radiography-and-CT-for-Suspected-COVID19-Infection}}</ref> <!-- 4) Prevention --> Recommended measures to prevent infection include frequent [[hand washing]], [[social distancing|maintaining physical distance from others]] (especially from those with symptoms), [[quarantine]], covering coughs, and keeping unwashed hands away from the face.<ref name="Advice for public">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for public|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=25 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|archive-date=26 January 2020|url-status=live| name-list-format = vanc}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-on-social-distancing-and-for-vulnerable-people/guidance-on-social-distancing-for-everyone-in-the-uk-and-protecting-older-people-and-vulnerable-adults|title=Guidance on social distancing for everyone in the UK|website=GOV.UK|access-date=25 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200324214400/https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-on-social-distancing-and-for-vulnerable-people/guidance-on-social-distancing-for-everyone-in-the-uk-and-protecting-older-people-and-vulnerable-adults|archive-date=24 March 2020|url-status=live}}</ref><ref name=Quar2020/> In addition, the use of a face covering is recommended for those who suspect they have the virus and their caregivers.<ref name="CDC2020IfSick">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/if-you-are-sick/steps-when-sick.html |title=What to Do if You Are Sick |vauthors=((Centers for Disease Control and Prevention)) |date=5 April 2020|website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archive-date=14 February 2020|access-date=24 April 2020 }}</ref><ref name=WHO2020masks>{{cite web |title=When and how to use masks |url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks |website=[[World Health Organization]] (WHO) |access-date=24 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200307013848/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks |archive-date=7 March 2020 |url-status=live }}</ref><!-- Quote: "If you are healthy, you only need to wear a mask if you are taking care of a person with suspected 2019-nCoV infection." --> Recommendations for face covering use by the general public vary, with some authorities recommending, some recommending against, and others requiring their use.<ref name=WHO2020masks/><ref>{{cite journal|vauthors=Feng S, Shen C, Xia N, Song W, Fan M, Cowling BJ |date=March 2020|title=Rational use of face masks in the COVID-19 pandemic|journal=Lancet Respiratory Medicine|volume=0|issue=5|pages=434–436|doi=10.1016/S2213-2600(20)30134-X|pmid=32203710|pmc=7118603 | doi-access=free }}</ref><ref>{{cite news|last=Tait|first=Robert|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/30/czechs-get-to-work-making-masks-after-government-decree-coronavirus|title=Czechs get to work making masks after government decree|date=2020-03-30|work=The Guardian|access-date=2020-03-31|issn=0261-3077|archive-url=https://web.archive.org/web/20200330235911/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/30/czechs-get-to-work-making-masks-after-government-decree-coronavirus|archive-date=30 March 2020|url-status=live}}</ref> There is limited evidence for or against the use of masks (medical or other) in healthy individuals in the wider community.<ref name=WHO2020QA/><!-- Quote: Currently, there is not enough evidence for or against the use of masks (medical or other) in healthy individuals in the wider community. --> <!-- 5) Management and history --> According to the World Health Organization, there are no available [[COVID-19 vaccine|vaccine]]s nor [[COVID-19 drug development|specific]] [[antiviral treatment]]s for COVID-19.<ref name=WHO2020QA/><!-- To date, there is no vaccine and no specific antiviral medicine to prevent or treat COVID-2019. --> On 1 May 2020, the United States gave [[Emergency Use Authorization]] to the antiviral [[remdesivir]] for people hospitalized with severe COVID-19.<ref name=fda20200501 /> Management involves the [[Palliative care|treatment of symptoms]], [[supportive care]], [[isolation (health care)|isolation]], and [[Medical research|experimental measures]].<ref name="cdc21Jan20202">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/prevention.html |title=How to Protect Yourself & Others |date=8 April 2020|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226145347/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html|archive-date=26 February 2020|access-date=9 April 2020 }}</ref> The [[World Health Organization]] (WHO) declared the COVID-19 [[outbreak]] a [[Public Health Emergency of International Concern]] (PHEIC)<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|title=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=11 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200131005904/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|archive-date=31 January 2020|url-status=live| name-list-format = vanc}}</ref><ref>{{cite news | author-last1=Mahtani |author-first1=S. |author-last2=Berger |author-first2=M. |author-last3=O'Grady |author-first3=S. |author-last4=Iati |author-first4=M. | url = https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html |title = Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China | work = [[The Washington Post]] | date = 6 February 2020 | access-date = 11 February 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200207134650/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html | archive-date = 7 February 2020 | url-status = live | name-list-format = vanc}}</ref> on 30 January 2020 and a [[pandemic]] on 11 March 2020.<ref name="WHOPandemic" /> [[Local transmission]] of the disease has occurred in most countries across all six [[WHO regions]].<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200416-sitrep-87-covid-19.pdf?sfvrsn=9523115a_2|title=WHO Situation Report #87|last=|first=|date=16 April 2020|website=WHO|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> [[File:En.Wikipedia-VideoWiki-Coronavirus disease 2019.webm|thumb|thumbtime=0:02|upright=1.4|Video summary ([[Wikipedia:VideoWiki/Coronavirus disease 2019|script]])]] {{TOC limit}} ==អាការៈ និង រោគសញ្ញា== {| class="wikitable" style = "float:right; margin-left:1em; text-align:center" |+ Symptoms of COVID-19<ref name="CDC Interim Guidance" /> |- ! scope="col" | Symptom ! scope="col" | Range |- |Fever |83–99% |- |Cough |59–82% |- |Loss of appetite |40–84% |- |Fatigue |44–70% |- |Shortness of breath |31–40% |- |Coughing up sputum |28–33% |- |Muscle aches and pains |11–35% |} [[Fever]] is the most common symptom, although some older people and those with other health problems experience fever later in the disease.<ref name="CDC Interim Guidance" /><ref>{{cite journal |quote=...{{nbsp}}52 critically ill adult patients{{nbsp}}... fever (98%){{nbsp}}... [of which] fever was not detected at the onset of illness in six (11·5%){{nbsp}}...|display-authors=etal|last1=Yang|first1=Xiaobo|last2=Yu|first2=Yuan|last3=Xu|first3=Jiqian|title=Clinical course and outcomes of critically ill patients with SARS-CoV-2 pneumonia in Wuhan, China: a single-centered, retrospective, observational study |journal=Lancet |date=24 February 2020 |volume=8|issue=5|pages=475–481|doi=10.1016/S2213-2600(20)30079-5 |pmid=32105632|pmc=7102538<!-- Let's hold this number in reserve: |pmid=32105632 -->}}</ref> In one study, 44% of people had fever when they presented to the hospital, while 89% went on to develop fever at some point during their hospitalization.<ref name="CDC Interim Guidance" /><ref name="Guan Ni Hu Liang p."/> Other common symptoms include [[cough]], [[Anorexia (symptom)|loss of appetite]], [[fatigue]], [[Dyspnea|shortness of breath]], [[sputum|sputum production]], and [[Myalgia|muscle]] and [[Arthralgia|joint pains]].<ref name="CDC Interim Guidance" /><ref name="CDC2020Sym"><!-- KEEP THIS NAMED REFERENCE -->{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html |title=Symptoms of Coronavirus |date=20 March 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202038/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html|archive-date=30 January 2020|access-date=}}</ref><ref name="chinamortality" /><ref name="Hessen27Jan2020">{{cite web |url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center |title=Novel Coronavirus Information Center: Expert guidance and commentary |last=Hessen |first=Margaret Trexler | name-list-format = vanc |date=27 January 2020 |website=Elsevier Connect |url-status=live |access-date=31 January 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130171622/https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center |archive-date=30 January 2020 }}</ref> Symptoms such as [[nausea]], [[vomiting]], and [[diarrhoea]] have been observed in varying percentages.<ref name=":10">{{cite news|title=Clinical Characteristics of SARS-CoV-2 Infected Pneumonia with Diarrhea|first1=Xiao-Shan|last1=Wei|first2=Xuan|last2=Wang|first3=Yi-Ran|last3=Niu|first4=Lin-Lin|last4=Ye|first5=Wen-Bei|last5=Peng|first6=Zi-Hao|last6=Wang|first7=Wei-Bing|last7=Yang|first8=Bo-Han|last8=Yang|first9=Jian-Chu|last9=Zhang|first10=Wan-Li|last10=Ma|first11=Xiao-Rong|last11=Wang|first12=Qiong|last12=Zhou|date=26 February 2020|doi=10.2139/ssrn.3546120|ssrn = }}</ref><ref name="Huang24Jan2020">{{cite journal | vauthors = Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B | display-authors = 6 | title = Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China | journal = Lancet | volume = 395 | issue = 10223 | pages = 497–506 | date = February 2020 | pmid = 31986264 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30183-5 | pmc = 7159299 | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite journal|last1=Lai|first1=Chih-Cheng|last2=Shih|first2=Tzu-Ping|last3=Ko|first3=Wen-Chien|last4=Tang|first4=Hung-Jen|last5=Hsueh|first5=Po-Ren|date=1 March 2020|title=Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-19): The epidemic and the challenges|journal=International Journal of Antimicrobial Agents|volume=55|issue=3|page=105924|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105924|pmid=32081636|issn=0924-8579|pmc=7127800}}</ref> Less common symptoms include sneezing, runny nose, or sore throat.<ref name="WHOReport24Feb2020"/> Some cases in China initially presented with only [[chest pain|chest tightness]] and [[palpitations]].<ref name="Zheng Ma Zhang Xie p.">{{cite journal | vauthors = Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X | title = COVID-19 and the cardiovascular system | journal = Nature Reviews. Cardiology | date = March 2020 | volume = 17 | issue = 5 | pages = 259–260 | pmid = 32139904 | doi = 10.1038/s41569-020-0360-5 | pmc = 7095524 | doi-access = free }}</ref> A decreased sense of smell or disturbances in taste may occur.<ref name="LancetIDSmell">{{cite journal |vauthors=Xydakis MS, Dehgani-Mobaraki P, Holbrook EH, Geisthoff UW, Bauer C, Hautefort C, Herman P, Manley GT, Lyon DM, Hopkins C |display-authors=6 |title=Smell and taste dysfunction in patients with COVID-19 |journal=Lancet Infectious Diseases |date=April 15, 2020 |doi=10.1016/S1473-3099(20)30293-0 |pmid=32304629 |url=https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30293-0/fulltext#%20 |accessdate=21 April 2020|pmc=7159875 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html|title=Symptoms of Coronavirus|last=|first=|date=27 April 2020|website=|publisher=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=28 April 2020}}</ref><!-- Even though loss of smell as a symptom was first hyped and then fell back down to Earth, and even though other upper respiratory infections can cause loss of smell, I thought I'd keep some of technical terms which were here still available: anosmia means loss of smell, hyposmia means partial loss of smell, and dysgeusia means disturbance in taste. --> [[anosmia|Loss of smell]] was a presenting symptom in 30% of confirmed cases in South Korea.<ref name="entuk-anosmia">{{cite web|url=https://www.entuk.org/loss-sense-smell-marker-covid-19-infection|title=Loss of sense of smell as marker of COVID-19 infection|last=Hopkins|first=Claire|date=|website=Ear, Nose and Throat surgery body of United Kingdom|access-date=2020-03-28|archive-date=27 ឧសភា 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200527203954/https://www.entuk.org/sites/default/files/files/Loss%20of%20sense%20of%20smell%20as%20marker%20of%20COVID.pdf|url-status=dead|archivedate=27 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200527203954/https://www.entuk.org/sites/default/files/files/Loss%20of%20sense%20of%20smell%20as%20marker%20of%20COVID.pdf}}</ref><ref name="Iacobucci2020">{{cite journal|last1=Iacobucci|first1=Gareth|title=Sixty seconds on ... anosmia|journal=BMJ|year=2020|volume=368|pages=m1202|issn=1756-1833|doi=10.1136/bmj.m1202|pmid=32209546|doi-access=free}}</ref> As is common with infections, there is a delay between the moment a person is first infected and the time he or she develops symptoms. This is called the [[incubation period]]. The incubation period for COVID‑19 is typically five to six days but may range from two to 14 days,<ref>{{cite document | vauthors=((World Health Organization)) |title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report, 29 |date=19 February 2020|website=[[World Health Organization]] (WHO) | hdl=10665/331118 | hdl-access=free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|title=Q&A on coronaviruses (COVID-19): How long is the incubation period for COVID-19?|date=|website=[[World Health Organization]] (WHO)|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120174649/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses|archive-date=20 January 2020|access-date=26 February 2020| name-list-format = vanc}}</ref> although 97.5% of people who develop symptoms will do so within 11.5 days of infection.<ref>{{cite journal|last1=Lauer|first1=Stephen A.|last2=Grantz|first2=Kyra H.|last3=Bi|first3=Qifang|last4=Jones|first4=Forrest K.|last5=Zheng|first5=Qulu|last6=Meredith|first6=Hannah R.|last7=Azman|first7=Andrew S.|last8=Reich|first8=Nicholas G.|last9=Lessler|first9=Justin|date=10 March 2020|title=The Incubation Period of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) From Publicly Reported Confirmed Cases: Estimation and Application|journal=Annals of Internal Medicine|volume=172|issue=9|page=577|doi=10.7326/M20-0504|pmid=32150748|pmc=7081172|issn=0003-4819}}</ref> A minority of cases do not develop noticeable symptoms at any point in time.<ref name=Imperial>{{cite journal|publisher=Imperial College COVID-19 Response Team|title=Report 9: Impact of non-pharmaceutical interventions (NPIs) to reduce COVID-19 mortality and healthcare demand|date=March 16, 2020|url=https://www.imperial.ac.uk/media/imperial-college/medicine/sph/ide/gida-fellowships/Imperial-College-COVID19-NPI-modelling-16-03-2020.pdf|accessdate=April 21, 2020}}</ref><ref name=MizumotoEtAl>{{cite journal |last1=Mizumoto |first1=Kenji |last2=Kagaya |first2=Katsushi |last3=Zarebski |first3=Alexander |last4=Chowell |first4=Gerardo |title=Estimating the asymptomatic proportion of coronavirus disease 2019 (COVID-19) cases on board the Diamond Princess cruise ship, Yokohama, Japan, 2020 |journal=Euro Surveillance |date=2020 |volume=25 |issue=10 |doi=10.2807/1560-7917.ES.2020.25.10.2000180 |pmid=32183930 |pmc=7078829 |url=http://med.stanford.edu/content/dam/sm/id/documents/COVID/AsymptCOVID_TransmissionShip.pdf |accessdate=April 21, 2020}}</ref> These asymptomatic carriers tend not to get tested, and their role in transmission is not yet fully known.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html|title=Clinical Questions about COVID-19: Questions and Answers |last=|date=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=2020-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html|archive-date=14 February 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Lai |first1=Chich-Cheng |last2=Liu |first2=Yen Hung |last3=Wang |first3=Cheng-Yi |last4=Wang |first4=Ya-Hui |last5=Hsueh |first5=Shun-Chung |last6=Yen |first6=Muh-Yen |last7=Ko |first7=Wen-Chien |last8=Hsueh |first8=Po-Ren |title=Asymptomatic carrier state, acute respiratory disease, and pneumonia due to severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): Facts and myths |journal=Journal of Microbiology, Immunology, and Infection |date=March 4, 2020 |doi=10.1016/j.jmii.2020.02.012 |pmid=32173241 |pmc=7128959 }}</ref> However, preliminary evidence suggests they may contribute to the spread of the disease.<ref>{{cite journal|last=Bai|first=Yan|last2=Yao|first2=Lingsheng|last3=Wei|first3=Tao|last4=Tian|first4=Fei|last5=Jin|first5=Dong-Yan|last6=Chen|first6=Lijuan|last7=Wang|first7=Meiyun|date=2020-02-21|title=Presumed Asymptomatic Carrier Transmission of COVID-19|journal=JAMA|volume=323|issue=14|page=1406|doi=10.1001/jama.2020.2565|issn=0098-7484|pmc=7042844|pmid=32083643}}</ref><ref name=":1">{{cite web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-31/china-reveals-1-541-symptom-free-virus-cases-under-pressure|title=China Reveals 1,541 Symptom-Free Virus Cases Under Pressure|last=|first=|date=31 March 2020|website=www.bloomberg.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-03-31}}</ref> In March 2020, the [[Korea Centers for Disease Control and Prevention]] (KCDC) reported that 20% of confirmed cases remained asymptomatic during their hospital stay.<ref name=":1" /><ref>{{cite web|url=http://www.ktv.go.kr/program/home/PG1110921D/content/595426|title=코로나19 국내 발생현황 브리핑 (20. 03. 16. 14시)|website=ktv.go.kr|language=ko|access-date=2020-03-31}}</ref> ===Complications=== In some, the disease may progress to [[pneumonia]], [[Multiple organ dysfunction syndrome|multi-organ failure]], and [[death]].<ref name="Hui14Jan2020">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|date=February 2020|title=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health - The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China |journal=Int J Infect Dis|volume=91|issue=|pages=264–66|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|pmc=7128332|pmid=31953166|doi-access=free }}</ref> Neurological manifestations include [kikilu[seizures]], [[stroke]], [[encephalitis]], and [[Guillain–Barré syndrome]].<ref>{{cite journal|last1=Carod-Artal|first1=FJ|date=1 May 2020|title=Neurological complications of coronavirus and COVID-19.|journal=Revista de neurologia|volume=70|issue=9|pages=311–322|doi=10.33588/rn.7009.2020179|pmid=32329044}}</ref> Cardiovascular-related complications may include [[heart failure]], [[Arrhythmia|irregular electrical activity]], [[Venous thromboembolism|blood clots]], and [[Myocarditis|heart inflammation]].<ref>{{cite journal|last1=Long|first1=B|last2=Brady|first2=WJ|last3=Koyfman|first3=A|last4=Gottlieb|first4=M|date=18 April 2020|title=Cardiovascular complications in COVID-19.|journal=The American Journal of Emergency Medicine|doi=10.1016/j.ajem.2020.04.048|pmc=7165109|pmid=32317203}}</ref> In some people, COVID‑19 may affect the lungs causing [[pneumonia]]. In those most severely affected, COVID-19 may rapidly progress to [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS) causing respiratory failure, [[septic shock]], or multi-organ failure.<ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–5452">{{cite journal|vauthors=Heymann DL, Shindo N|date=February 2020|title=COVID-19: what is next for public health?|journal=Lancet|publisher=Elsevier BV|volume=395|issue=10224|pages=542–545|doi=10.1016/s0140-6736(20)30374-3|pmc=7138015|pmid=32061313|collaboration=WHO Scientific and Technical Advisory Group for Infectious Hazards}}</ref><ref>{{cite book|title=StatPearls|vauthors=Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Di Napoli R|date=2020|publisher=StatPearls Publishing|location=Treasure Island (FL)|chapter=Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19)|pmid=32150360|access-date=18 March 2020|chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/}}</ref> Complications associated with COVID‑19 include [[sepsis]], [[Coagulopathy|abnormal clotting]], and damage to the heart, kidneys, and liver. Clotting abnormalities, specifically an increase in [[prothrombin time]], have been described in 6% of those admitted to hospital with COVID-19, while abnormal kidney function is seen in 4% of this group.<ref name="Zhou Yu Du Fan 2020 p.2">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, Xiang J, Wang Y, Song B, Gu X, Guan L|date=2020|title=Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study|journal=The Lancet|publisher=Elsevier BV|volume=395|issue=10229|pages=1054–1062|doi=10.1016/s0140-6736(20)30566-3|issn=0140-6736|pmid=32171076|doi-access=free}}</ref> Approximately 20-30% of people who present with COVID‑19 demonstrate elevated liver enzymes ([[transaminase]]s).<ref name="Sanders20202">{{cite journal|last1=Sanders|first1=JM|last2=Monogue|first2=ML|last3=Jodlowski|first3=TZ|last4=Cutrell|first4=JB|date=April 13, 2020|title=Pharmacologic Treatments for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Review|journal=JAMA|doi=10.1001/jama.2020.6019|pmid=32282022|doi-access=free}}</ref> Liver injury as shown by blood markers of liver damage is frequently seen in severe cases.<ref>{{cite journal|vauthors=Xu L, Liu J, Lu M, Yang D, Zheng X|date=March 2020|title=Liver injury during highly pathogenic human coronavirus infections|journal=Liver International|volume=40|issue=5|pages=998–1004|doi=10.1111/liv.14435|pmid=32170806|doi-access=free}}</ref> ==Cause== {{See also|Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2}} ===ការចំលង=== <!-- DO NOT INTERFERE WITH THE SECTION BEGIN/END TAGS, AS IT WILL BREAK THE PANDEMIC ARTICLE --><section begin="Transmission"/>[[File:Sneeze.JPG|alt=Cough/sneeze droplets visualised in dark background using Tyndall scattering|thumb|Respiratory droplets produced when a man [[sneeze]]s, visualised using [[Tyndall scattering]]]] [[File:COVID19 in numbers- R0, the case fatality rate and why we need to flatten the curve.webm|thumb|thumbtime=4:02|A video discussing the [[basic reproduction number]] and [[case fatality rate]] in the context of the pandemic]] COVID-19 is a new disease, and the ways it spreads between people are under investigation, including: the role of small droplets, the extent and how it may be transmitted through air, and how long the virus remains infectious on surfaces.<ref name="WHO2020QA" /><ref name="CDCTrans" /><ref name=ECDCQA/> The disease is spread during close contact, often by small droplets produced during coughing, sneezing, or talking.<ref name="WHO2020QA" /><ref name=ECDCQA/> During close contact, (1 to 2 metres, 3 to 6 feet), people catch the disease after [[inhaling|breathing in]] contaminated droplets that were [[exhaled]] by infected people. However, the droplets are relatively heavy and usually fall to the ground or surfaces, as opposed to being infectious over large distances.<ref name="WHO2020QA" /><ref name=ECDCQA/> After the droplets fall to floors or surfaces, they still can infect other people, if they touch contaminated surfaces and then their eyes, nose or mouth with unwashed hands.<ref name="WHO2020QA" /> On surfaces the amount of active virus decreases over time until it can no longer cause infection.<ref name=ECDCQA/> However, experimentally, the virus can survive on various surfaces for some time, (for example copper or cardboard for a few hours, and plastic or steel for a few days).<ref name=ECDCQA/><ref name="Doremalen">{{cite journal|vauthors=van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Gamble A, Williamson BN, Tamin A, Harcourt JL, Thornburg NJ, Gerber SI, Lloyd-Smith JO, de Wit E, Munster VJ | display-authors=6 |date=March 2020 |title=Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1|journal=New England Journal of Medicine| volume=382 | issue=16|pages=1564–7|doi=10.1056/NEJMc2004973|issn=0028-4793|pmc=7121658|pmid=32182409 |doi-access=free }}</ref> Surfaces are easily decontaminated with household disinfectants which kill the virus outside the human body or on the hands.<ref name="WHO2020QA" /> Disinfectants or bleach are not a treatment for COVID-19, and cause health problems when not used properly, such as inside the human body.<ref>{{cite web|title=Household cleaners and disinfectants can cause health problems when not used properly. Follow the instructions on the product label to ensure safe and effective use. Learn more about cleaning and disinfecting your home: <nowiki>https://bit.ly/2S2a9yc .pic.twitter.com/rdcR9QJNIR</nowiki>|url=https://twitter.com/cdcgov/status/1253742258853199872?lang=en|last=CDC|date=2020-04-24|website=@cdcgov|language=en|access-date=2020-05-06}}</ref> [[Sputum]] and [[saliva]] carry large amounts of virus.<ref name="Saliva2020"/><ref name="WHO2020QA" /><ref name="CDCTrans" /><ref name=ECDCQA/> Some medical procedures may result in the virus being transmitted easier than normal for such small droplets, known as [[airborne transmission]].<ref name="WHO2020QA" /><ref name=ECDCQA/> The virus is most contagious during the first three days after onset of symptoms, although spread is known to occur up to two days before symptoms appear (presymptomatic transmission) and in later stages of the disease.<ref name="CDCTrans" /><ref name=ECDCQA/><ref name="who20200402">{{cite web |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200402-sitrep-73-covid-19.pdf?sfvrsn=5ae25bc7_4 |title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report—73 |date=2 April 2020 |website=World Health Organization|url-status=live|access-date=3 April 2020}}</ref><ref name=ECDC23April2020>[https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/covid-19-rapid-risk-assessment-coronavirus-disease-2019-ninth-update-23-april-2020.pdf Coronavirus disease 2019 (COVID-19) in the EU/EEA and the UK – ninth update], 23 April 2020. Stockholm: ECDC, p.8-9.</ref> Some people have been infected and recovered without showing symptoms, but uncertainties remain in terms of asymptomatic transmission.<ref name=ECDCQA/> Although COVID-19 is not a [[sexually transmitted infection]], kissing, intimate contact, and faecal oral routes are suspected to transmit the virus.<ref>{{cite web|url=https://www.acon.org.au/what-we-are-here-for/covid19/ |title=COVID-19 and Our Communities -ACON – We are a New South Wales based health promotion organisation specialising in HIV prevention, HIV support and lesbian, gay, bisexual, transgender and intersex (LGBTI) health |publisher=Acon.org.au |date= |accessdate=2020-04-29}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www1.nyc.gov/assets/doh/downloads/pdf/imm/covid-sex-guidance.pdf|title=Sex and Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|last=|first=|date=27 March 2020|website=nyc.gov|url-status=dead|archive-url=|archive-date=|access-date=29 April 2020|archivedate=20 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200520011428/https://www1.nyc.gov/assets/doh/downloads/pdf/imm/covid-sex-guidance.pdf}}</ref><!-- DO NOT REMOVE THE FOLLOWING TAG --><section end="Transmission"/> ===វីរុសវិទ្យា=== {{Main|Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2}} [[File:Coronavirus virion structure.svg|thumb|Illustration of [[SARSr-CoV]] virion]] Severe acute respiratory syndrome coronavirus{{nbsp}}2 (SARS-CoV-2) is a [[novel virus|novel]] severe acute respiratory syndrome coronavirus, first isolated from three people with pneumonia connected to the [[Disease cluster|cluster]] of acute respiratory illness cases in Wuhan.<ref name="ECDC risk assessment">{{cite web |url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/SARS-CoV-2-risk-assessment-14-feb-2020.pdf |title=Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China—fourth update |publisher=European Centre for Disease Prevention and Control |date=14 February 2020 |access-date=8 March 2020}}</ref> All features of the novel SARS-CoV-2 virus occur in related coronaviruses in nature.<ref name="NM-20200317" /> Outside the human body, the virus is killed by household [[soap]], which bursts its [[Viral envelope|protective bubble]].<ref name=":0"/> SARS-CoV-2 is closely related to the original [[SARS-CoV]].<ref name="Zhu24Jan2020">{{cite journal |vauthors=Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, Zhao X, Huang B, Shi W, Lu R, Niu P, Zhan F, Ma X, Wang D, Xu W, Wu G, Gao GF, Tan W |display-authors=6 |title=A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 |journal=[[The New England Journal of Medicine]] |volume=382 |issue=8 |pages=727–733 |date=February 2020 |pmid=31978945 |doi=10.1056/NEJMoa2001017|pmc=7092803 }}</ref> It is thought to have a [[Zoonosis|zoonotic]] origin. Genetic analysis has revealed that the coronavirus genetically clusters with the genus ''[[Betacoronavirus]]'', in subgenus [[Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus|''Sarbecovirus'']] (lineage B) together with two [[bat]]-derived strains. It is 96% identical at the whole [[genome]] level to other bat coronavirus samples (BatCov RaTG13).<ref name="WHOReport24Feb2020" /> In February 2020, Chinese researchers found that there is only one [[amino acid]] difference in the binding domain of the [[Peplomer|S protein]] between the coronaviruses from [[pangolins]] and those from humans; however, whole-genome comparison to date found that at most 92% of genetic material was shared between pangolin coronavirus and SARS-CoV-2, which is insufficient to prove pangolins to be the [[intermediate host]].<ref name="Cyranoski26Feb2020">{{cite journal |title=Mystery deepens over animal source of coronavirus |journal=Nature |volume=579 |pages=18–19 |date=26 February 2020 |doi=10.1038/d41586-020-00548-w |pmid=32127703 |vauthors=Cyranoski D |issue=7797 |bibcode=2020Natur.579...18C|doi-access=free }}</ref> ==Pathophysiology== The lungs are the organs most affected by COVID‑19 because the virus accesses host cells via the enzyme [[angiotensin-converting enzyme 2]] (ACE2), which is most abundant in [[Type II cell|type II alveolar cells]] of the lungs. The virus uses a special surface glycoprotein called a "spike" ([[peplomer]]) to connect to ACE2 and enter the host cell.<ref name="Nature Microbiology">{{cite journal | title=Functional assessment of cell entry and receptor usage for SARS-CoV-2 and other lineage B betacoronaviruses | journal=Nature Microbiology | doi=10.1038/s41564-020-0688-y | doi-access=free | pmid=32094589 | date=2020 | vauthors=Letko M, Marzi A, Munster V | volume=5 | issue=4 | pages=562–569 | pmc=7095430 }}</ref> The density of ACE2 in each tissue correlates with the severity of the disease in that tissue and some have suggested that decreasing ACE2 activity might be protective,<ref name="Zhang Penninger Li Zhong p.">{{cite journal | vauthors=Zhang H, Penninger JM, Li Y, Zhong N, Slutsky AS | title=Angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) as a SARS-CoV-2 receptor: molecular mechanisms and potential therapeutic target | journal=Intensive Care Medicine | date=March 2020 | volume=46 | issue=4 | pages=586–590 |doi=10.1007/s00134-020-05985-9 | doi-access=free | pmid=32125455 | pmc=7079879 }}</ref><ref name="Xu Zhong Deng Peng p.">{{cite journal | vauthors=Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, Li T, Chen Q | display-authors=6 | title=High expression of ACE2 receptor of 2019-nCoV on the epithelial cells of oral mucosa | journal=International Journal of Oral Science | volume=12 | issue=1 | page=8 | date=February 2020 | doi=10.1038/s41368-020-0074-x |doi-access=free | pmid=32094336 | pmc=7039956 }}</ref> though another view is that increasing ACE2 using [[angiotensin II receptor blocker]] medications could be protective and these hypotheses need to be tested.<ref>{{cite journal | vauthors=Gurwitz D | title=Angiotensin receptor blockers as tentative SARS‐CoV‐2 therapeutics | journal=Drug Development Research | doi=10.1002/ddr.21656 | doi-access=free | pmid=32129518 | date=March 2020 }}</ref> As the alveolar disease progresses, respiratory failure might develop and death may follow.<ref name="Xu Zhong Deng Peng p." /> SARS-CoV-2 may also cause respiratory failure through affecting the brainstem as other coronaviruses have been found to invade the [[Central nervous system|central nervous system (CNS)]]. While virus has been detected in cerebrospinal fluid of autopsies, the exact mechanism by which it invades the CNS remains unclear and may first involve invasion of peripheral nerves given the low levels of ACE2 in the brain.<ref>{{Cite journal|last=Li|first=Yan-Chao|last2=Bai|first2=Wan-Zhu|last3=Hashikawa|first3=Tsutomu|date=2020|title=The neuroinvasive potential of SARS-CoV2 may play a role in the respiratory failure of COVID-19 patients|journal=Journal of Medical Virology|language=en|volume=92|issue=6|pages=552–555|doi=10.1002/jmv.25728|pmid=32104915|issn=1096-9071|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Baig|first=Abdul Mannan|last2=Khaleeq|first2=Areeba|last3=Ali|first3=Usman|last4=Syeda|first4=Hira|date=March 2020|title=Evidence of the COVID-19 Virus Targeting the CNS: Tissue Distribution, Host–Virus Interaction, and Proposed Neurotropic Mechanisms|journal=ACS Chemical Neuroscience|volume=11|issue=7|pages=995–998|doi=10.1021/acschemneuro.0c00122|pmid=32167747|pmc=7094171|issn=1948-7193}}</ref> The virus also affects gastrointestinal organs as ACE2 is abundantly expressed in the [[gland]]ular cells of [[Stomach|gastric]], [[Duodenum|duodenal]] and [[Rectum|rectal]] [[epithelium]]<ref name=":11">{{cite journal|last1=Gu|first1=Jinyang|last2=Han|first2=Bing|last3=Wang|first3=Jian|date=27 February 2020|title=COVID-19: Gastrointestinal manifestations and potential fecal-oral transmission|journal=Gastroenterology|volume=158|issue=6|pages=1518–1519|doi=10.1053/j.gastro.2020.02.054|pmid=32142785|issn=0016-5085|pmc=7130192}}</ref> as well as [[Endothelium|endothelial]] cells and [[enterocyte]]s of the [[small intestine]].<ref>{{cite journal|last1=Hamming|first1=I.|last2=Timens|first2=W.|last3=Bulthuis|first3=M. L. C.|last4=Lely|first4=A. T.|last5=Navis|first5=G. J.|last6=Goor|first6=H. van|date=2004|title=Tissue distribution of ACE2 protein, the functional receptor for SARS coronavirus. A first step in understanding SARS pathogenesis|journal=The Journal of Pathology|volume=203|issue=2|pages=631–637|doi=10.1002/path.1570|pmid=15141377|issn=1096-9896|pmc=7167720}}</ref> The virus can cause [[Myocardial infarction|acute myocardial injury]] and chronic damage to the [[Circulatory system|cardiovascular system]].<ref name=":3">{{cite journal|last=Zheng|first=Ying-Ying|last2=Ma|first2=Yi-Tong|last3=Zhang|first3=Jin-Ying|last4=Xie|first4=Xiang|date=March 2020|title=COVID-19 and the cardiovascular system|journal=Nature Reviews Cardiology|volume=17|issue=5|pages=259–260|doi=10.1038/s41569-020-0360-5|pmid=32139904|issn=1759-5010|pmc=7095524}}</ref> An acute cardiac injury was found in 12% of infected people admitted to the hospital in Wuhan, China,<ref name="Huang24Jan2020"/> and is more frequent in severe disease.<ref>{{cite journal|last=Wang|first=Dawei|last2=Hu|first2=Bo|last3=Hu|first3=Chang|last4=Zhu|first4=Fangfang|last5=Liu|first5=Xing|last6=Zhang|first6=Jing|last7=Wang|first7=Binbin|last8=Xiang|first8=Hui|last9=Cheng|first9=Zhenshun|last10=Xiong|first10=Yong|last11=Zhao|first11=Yan|date=March 2020|title=Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China|journal=JAMA|volume=323|issue=11|pages=1061–1069|doi=10.1001/jama.2020.1585|issn=0098-7484|pmc=7042881|pmid=32031570}}</ref> Rates of cardiovascular symptoms are high, owing to the systemic inflammatory response and immune system disorders during disease progression, but acute myocardial injuries may also be related to ACE2 receptors in the heart.<ref name=":3" /> ACE2 receptors are highly expressed in the heart and are involved in heart function.<ref name=":3" /><ref>{{cite journal|last=Turner|first=Anthony J.|last2=Hiscox|first2=Julian A.|last3=Hooper|first3=Nigel M.|date=2004-06-01|title=ACE2: from vasopeptidase to SARS virus receptor|url=https://www.cell.com/trends/pharmacological-sciences/abstract/S0165-6147(04)00097-5|journal=Trends in Pharmacological Sciences|volume=25|issue=6|pages=291–294|doi=10.1016/j.tips.2004.04.001|issn=0165-6147|pmc=7119032|pmid=15165741}}</ref> A high incidence of [[thrombosis]] (31%) and [[venous thromboembolism]] (25%) have been found in ICU patients with COVID‑19 infections and may be related to poor prognosis.<ref name=":4">{{cite journal|last=Klok|first=F.A.|last2=Kruip|first2=M.J.H.A.|last3=van der Meer|first3=N.J.M.|last4=Arbous|first4=M.S.|last5=Gommers|first5=D.A.M.P.J.|last6=Kant|first6=K.M.|last7=Kaptein|first7=F.H.J.|last8=van Paassen|first8=J.|last9=Stals|first9=M.A.M.|last10=Huisman|first10=M.V.|last11=Endeman|first11=H.|date=April 2020|title=Incidence of thrombotic complications in critically ill ICU patients with COVID-19|journal=Thrombosis Research|doi=10.1016/j.thromres.2020.04.013|pmid=32291094|issn=0049-3848|pmc=7146714}}</ref><ref>{{cite journal|last=Cui|first=Songping|last2=Chen|first2=Shuo|last3=Li|first3=Xiunan|last4=Liu|first4=Shi|last5=Wang|first5=Feng|date=2020-04-09|title=Prevalence of venous thromboembolism in patients with severe novel coronavirus pneumonia|journal=Journal of Thrombosis and Haemostasis|doi=10.1111/jth.14830|pmid=32271988|doi-access=free}}</ref> Blood vessel dysfunction and clot formation (as suggested by high D-dimer levels) are thought to play a significant role in mortality, incidences of clots leading to [[pulmonary embolism]]s, and [[stroke|ischaemic events]] within the brain have been noted as complications leading to death in patients infected with SARS-CoV-2. Infection appears to set off a chain of [[vasoconstriction|vasoconstrictive responses]] within the body, constriction of blood vessels within the [[pulmonary circulation]] has also been posited as a mechanism in which oxygenation decreases alongside the presentation of viral pneumonia.<ref name="Science">{{cite journal | last=Wadman | first=Meredith |doi=10.1126/science.abc3208 |title= How does coronavirus kill? Clinicians trace a ferocious rampage through the body, from brain to toes | journal=Science |date=April 2020 |doi-access=free }}</ref> Another common cause of death is complications related to the [[kidney]]s<ref name="Science"/>—SARS-CoV-2 directly infects kidney cells, as confirmed in post-mortem studies. [[Acute kidney injury]] is a common complication and cause of death; this is more significant in patients with already compromised kidney function, especially in people with pre-existing chronic conditions such as hypertension and diabetes which specifically cause [[nephropathy]] in the long run.<ref>{{cite journal|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.03.04.20031120v4|title=Human Kidney is a Target for Novel Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Infection|first1=Bo|last1=Diao|first2=Chenhui|last2=Wang|first3=Rongshuai|last3=Wang|first4=Zeqing|last4=Feng|first5=Yingjun|last5=Tan|first6=Huiming|last6=Wang|first7=Changsong|last7=Wang|first8=Liang|last8=Liu|first9=Ying|last9=Liu|first10=Yueping|last10=Liu|first11=Gang|last11=Wang|first12=Zilin|last12=Yuan|first13=Liang|last13=Ren|first14=Yuzhang|last14=Wu|first15=Yongwen|last15=Chen|date=10 April 2020|journal=MedRxiv|pages=2020.03.04.20031120|via=www.medrxiv.org|doi=10.1101/2020.03.04.20031120}}</ref> Autopsies of people who died of COVID‑19 have found diffuse alveolar damage (DAD), and lymphocyte-containing inflammatory infiltrates within the lung.<ref name="AJCPCOVID">{{cite journal|vauthors=Barton L, Duval E, Stroberg E, Ghosh S, Mukhopadhyay S|title=COVID-19 autopsies, Oklahoma, USA|journal=American Journal of Clinical Pathology|date=April 2020|volume=153|issue=6|pages=725–733|doi= 10.1093/ajcp/aqaa062 |pmid=32275742|pmc=7184436}}</ref> ===Immunopathology=== Although SARS-COV-2 has a tropism for ACE2-expressing epithelial cells of the respiratory tract, patients with severe COVID‑19 have symptoms of systemic hyperinflammation. Clinical laboratory findings of elevated IL-2, IL-7, IL-6, [[granulocyte-macrophage colony-stimulating factor]] (GM-CSF), [[CXCL10|interferon-γ inducible protein 10]] (IP-10), [[Monocyte chemoattractant protein-1|monocyte chemoattractant protein{{nbsp}}1]] (MCP-1), [[Macrophage inflammatory protein|macrophage inflammatory protein 1-α]] (MIP-1α), and [[Tumor necrosis factor alpha|tumour necrosis factor-α]] (TNF-α) indicative of [[cytokine release syndrome]] (CRS) suggest an underlying immunopathology.<ref name="Huang24Jan2020"/> Additionally, people with COVID‑19 and [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS) have classical serum biomarkers of CRS, including elevated [[C-reactive protein]] (CRP), [[lactate dehydrogenase]] (LDH), [[D-dimer]], and [[ferritin]].<ref>{{cite journal | vauthors = Zhang C, Wu Z, Li JW, Zhao H, Wang GQ | title = The cytokine release syndrome (CRS) of severe COVID-19 and Interleukin-6 receptor (IL-6R) antagonist Tocilizumab may be the key to reduce the mortality | journal = International Journal of Antimicrobial Agents | date = March 2020 | page = 105954 | doi = 10.1016/j.ijantimicag.2020.105954 | pmid = 32234467 | pmc = 7118634 | url = https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924857920301047}}</ref> Systemic inflammation results in vasodilation, allowing inflammatory lymphocytic and monocytic infiltration of the lung and the heart. In particular, pathogenic GM-CSF-secreting T-cells were shown to correlate with the recruitment of inflammatory IL-6-secreting monocytes and severe lung pathology in COVID‑19 patients.<ref>{{cite journal | vauthors = Zhou Y, Fu B, Zheng X, Wang D, Zhao C, Qi Y, Sun R, Tian Z, Xu X, Wei H | display-authors = 6 | title = Aberrant pathogenic GM-CSF+ T cells and inflammatory CD14+CD16+ monocytes in severe pulmonary syndrome patients of a new coronavirus | journal = bioRxiv Pre-print | year = 2020 | pages = 2020.02.12.945576 | doi = 10.1101/2020.02.12.945576 | url = https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.02.12.945576v1}}</ref> Lymphocytic infiltrates have also been reported at autopsy.<ref name="AJCPCOVID"/> ==Diagnosis== {{main|COVID-19 testing}} [[File:Infektionsschutzzentrum im Rautenstrauch-Joest-Museum, Köln-6313 (cropped).jpg|thumb|Demonstration of a [[nasopharyngeal swab]] for [[COVID-19 testing]]]] [[File:CDC 2019-nCoV Laboratory Test Kit.jpg|thumb|[[Centers for Disease Control and Prevention|CDC]] [[rRT-PCR]] test kit for COVID-19<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/testing.html|title=CDC Tests for 2019-nCoV|author=|date=5 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214023335/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/testing.html|archive-date=14 February 2020|access-date=12 February 2020| name-list-format = vanc}}</ref>]] The WHO has published several testing protocols for the disease.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200317023052/https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117|archive-date=17 March 2020|url-status=live}}</ref> The standard method of testing is [[real-time reverse transcription polymerase chain reaction]] (rRT-PCR).<ref name="20200130cdc">{{cite web |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/summary.html |title=2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) Situation Summary |date=30 January 2020 |website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200126210549/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-nCoV/summary.html |archive-date=26 January 2020 |access-date=30 January 2020| name-list-format = vanc}}</ref> The test is typically done on respiratory samples obtained by a [[nasopharyngeal swab]]; however, a nasal swab or [[sputum]] sample may also be used.<ref name="CDC2020Testing"/><ref name="20200129cdc">{{cite web |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html |title=Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV |date=29 January 2020 |website=[[Centers for Disease Control and Prevention]] |access-date=1 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200130202031/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/lab/rt-pcr-detection-instructions.html |archive-date=30 January 2020 |url-status=live | name-list-format = vanc}}</ref> Results are generally available within a few hours to two days.<ref name="globenewswire1977226">{{cite web |url=https://www.globenewswire.com/news-release/2020/01/30/1977226/0/en/Curetis-Group-Company-Ares-Genetics-and-BGI-Group-Collaborate-to-Offer-Next-Generation-Sequencing-and-PCR-based-Coronavirus-2019-nCoV-Testing-in-Europe.html |title=Curetis Group Company Ares Genetics and BGI Group Collaborate to Offer Next-Generation Sequencing and PCR-based Coronavirus (2019-nCoV) Testing in Europe |date=30 January 2020 |website=GlobeNewswire News Room |access-date=1 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200131201626/https://www.globenewswire.com/news-release/2020/01/30/1977226/0/en/Curetis-Group-Company-Ares-Genetics-and-BGI-Group-Collaborate-to-Offer-Next-Generation-Sequencing-and-PCR-based-Coronavirus-2019-nCoV-Testing-in-Europe.html |archive-date=31 January 2020 |url-status=live | name-list-format = vanc}}</ref><ref name="20200130businessinsider">{{cite web |url=https://www.businessinsider.com/how-to-know-if-you-have-the-coronavirus-pcr-test-2020-1 |title=There's only one way to know if you have the coronavirus, and it involves machines full of spit and mucus |last=Brueck |first=Hilary | name-list-format = vanc |date=30 January 2020 |website=Business Insider |access-date=1 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200201034232/https://www.businessinsider.com/how-to-know-if-you-have-the-coronavirus-pcr-test-2020-1 |archive-date=1 February 2020 |url-status=live }}</ref> Blood tests can be used, but these require two blood samples taken two weeks apart, and the results have little immediate value.<ref>{{cite web |url=https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117 |title=Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases |access-date=26 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200221192745/https://www.who.int/publications-detail/laboratory-testing-for-2019-novel-coronavirus-in-suspected-human-cases-20200117 |archive-date=21 February 2020 |url-status=live }}</ref> Chinese scientists were able to isolate a strain of the coronavirus and publish the [[Nucleic acid sequence|genetic sequence]] so laboratories across the world could independently develop [[polymerase chain reaction]] (PCR) tests to detect infection by the virus.<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="Cohen17Jan20202">{{cite journal | vauthors = Cohen J, Normile D | title = New SARS-like virus in China triggers alarm | journal = Science | volume = 367 | issue = 6475 | pages = 234–35 | date = January 2020 | pmid = 31949058 |doi=10.1126/science.367.6475.234 | bibcode = 2020Sci...367..234C | url = https://mcb.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/2341/2020/01/WuhanScience24Jan2020.pdf | access-date = 11 February 2020 | url-status = live | archive-url = https://web.archive.org/web/20200211230310/https://mcb.uconn.edu/wp-content/uploads/sites/2341/2020/01/WuhanScience24Jan2020.pdf | archive-date = 11 February 2020 }}</ref><ref name="ncbiWuhanGenomes">{{cite web |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/virus/vssi/#/virus?SeqType_s=Nucleotide&VirusLineage_ss=Wuhan%20seafood%20market%20pneumonia%20virus,%20taxid:2697049 |title=Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 data hub |website=NCBI |url-status=live |access-date=4 March 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321235550/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/virus/vssi/#/virus?SeqType_s=Nucleotide&VirusLineage_ss=Wuhan%20seafood%20market%20pneumonia%20virus,%20taxid:2697049 |archive-date=21 March 2020 }}</ref> {{As of|2020|April|4}}, [[antibody titer|antibody test]]s (which may detect active infections and whether a person had been infected in the past) were in development, but not yet widely used.<ref>{{cite journal|last=Petherick|first=Anna|date=4 April 2020|title=Developing antibody tests for SARS-CoV-2|journal=The Lancet|volume=395|issue=10230|pages=1101–1102|doi=10.1016/s0140-6736(20)30788-1|pmid=32247384|issn=0140-6736|doi-access=free}}</ref><ref name="Vogel2020">{{cite journal |title=New blood tests for antibodies could show true scale of coronavirus pandemic |last=Vogel| first=Gretchen |journal=Science |doi=10.1126/science.abb8028|date=March 2020 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Pang J, Wang MX, Ang IY, Tan SH, Lewis RF, Chen JI, Gutierrez RA, Gwee SX, Chua PE, Yang Q, Ng XY, Yap RK, Tan HY, Teo YY, Tan CC, Cook AR, Yap JC, Hsu LY | display-authors = 6 | title = Potential Rapid Diagnostics, Vaccine and Therapeutics for 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): A Systematic Review | journal = Journal of Clinical Medicine | volume = 9 | issue = 3 | page = 623 | date = February 2020 | pmid = 32110875 | doi = 10.3390/jcm9030623 | pmc = 7141113 | doi-access = free }}</ref> The Chinese experience with testing has shown the [[Sensitivity and specificity|accuracy]] is only 60 to 70%.<ref>AFP News Agency (11 April 2020). "How false negatives are complicating COVID-19 testing". [https://www.aljazeera.com/news/2020/04/false-negatives-complicating-covid-19-testing-200411100741669.html Al Jazeera website] Retrieved 12 April 2020.</ref> The FDA in the United States approved the first [[Point-of-care testing|point-of-care test]] on 21 March 2020 for use at the end of that month.<ref>{{cite press release |title= Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Issues first Emergency Use Authorization for Point of Care Diagnostic |date= 21 March 2020 |publisher= FDA |url= https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-issues-first-emergency-use-authorization-point-care-diagnostic |access-date= 22 March 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200321224700/https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-issues-first-emergency-use-authorization-point-care-diagnostic |archive-date= 21 March 2020 |url-status= live }}</ref> Diagnostic guidelines released by Zhongnan Hospital of [[Wuhan University]] suggested methods for detecting infections based upon clinical features and epidemiological risk. These involved identifying people who had at least two of the following symptoms in addition to a history of travel to [[Wuhan]] or contact with other infected people: fever, imaging features of pneumonia, normal or reduced white blood cell count, or reduced [[lymphocyte]] count.<ref name="Jin2020">{{cite journal | vauthors=Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH | display-authors=6 | title=A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version) | journal=Military Medical Research | date=February 2020 | volume=7 | issue=1 | page=4 | doi=10.1186/s40779-020-0233-6 | doi-access=free | pmid=32029004 | pmc=7003341 }}</ref> A study asked hospitalised COVID‑19 patients to cough into a sterile container, thus producing a saliva sample, and detected the virus in eleven of twelve patients using RT-PCR. This technique has the potential of being quicker than a swab and involving less risk to health care workers (collection at home or in the car).<ref name="Saliva2020">{{cite journal |first1=Kelvin Kai-Wang |last1=To |first2=Owen Tak-Yin |last2=Tsang |first3=Cyril Chik-Yan |last3=Yip |first4=Kwok-Hung |last4=Chan |first5=Tak-Chiu |last5=W |first6=Jacky Man-Chun |last6=Chan |first7=Wai-Shing |last7=Leung |first8=Thomas Shiu-Hong |last8=Chik |first9=Chris Yau-Chung |last9=Choi |first10=Darshana H |last10=Kandamby |first11=David Christopher |last11=Lung |first12=Anthony Raymond |last12=Tam |first13=Rosana Wing-Shan |last13=Poon |first14=Agnes Yim-Fong |last14=Fung |first15=Ivan Fan-Ngai |last15=Hung |first16=Vincent Chi-Chung |last16=Cheng |first17=Jasper Fuk-Woo |last17=Chan |first18=Kwok-Yung |last18=Yuen |authorlink18=Yuen Kwok-yung |display-authors=4 |title=Consistent Detection of 2019 Novel Coronavirus in Saliva |journal=[[Clinical Infectious Diseases]] |publisher=Oxford University Press |date=12 February 2020 |doi=10.1093/cid/ciaa149|pmid=32047895 |pmc=7108139 }}</ref><!-- from "Consistent Detection of 2019 Novel Coronavirus in Saliva", Feb 12, 2020: "Each saliva specimen was inoculated in duplicate; one tube contained tosylsulfonyl phenylalanyl chloromethyl [[ketone]]-treated [[trypsin]] (0.5 μg/mL) in serum-free MEM and the other tube contained MEM with 1% fetal calf serum{{nbsp}}... Virus-induced cytopathic effect was examined daily for up to seven days{{nbsp}}... The median viral load of the first available saliva specimens was 3.3 × 10^6 copies/mL (range, 9.9 × 10^2 to 1.2 × 10^8 copies/mL)." --> Along with laboratory testing, chest CT scans may be helpful to diagnose COVID-19 in individuals with a high clinical suspicion of infection but are not recommended for routine screening.<ref name=":0" /><ref name="acr.org"/> Bilateral multilobar [[Ground-glass opacity|ground-glass opacities]] with a peripheral, asymmetric, and posterior distribution are common in early infection.<ref name=":0" /> Subpleural dominance, [[Crazy paving (medicine)|crazy paving]] (lobular septal thickening with variable alveolar filling), and [[Pulmonary consolidation|consolidation]] may appear as the disease progresses.<ref name=":0" /><ref>{{cite journal|last1=Lee|first1=Elaine Y. P.|last2=Ng|first2=Ming-Yen|last3=Khong|first3=Pek-Lan|date=24 February 2020|title=COVID-19 pneumonia: what has CT taught us?|url=https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30134-1/fulltext|journal=The Lancet Infectious Diseases|volume=0|issue=4|pages=384–385|doi=10.1016/S1473-3099(20)30134-1|issn=1473-3099|pmid=32105641|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200308143943/https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(20)30134-1/fulltext|archive-date=8 March 2020|url-status=live|pmc=7128449}}</ref> In late 2019, WHO assigned the emergency [[ICD-10]] disease codes [[ICD-10 Chapter XXII: Codes for special purposes|U07.1]] for deaths from lab-confirmed SARS-CoV-2 infection and U07.2 for deaths from clinically or epidemiologically diagnosed COVID‑19 without lab-confirmed SARS-CoV-2 infection.<ref name="ICD10_2019_U07p2">{{cite web | title = ICD-10 Version:2019 | website = [[World Health Organization]] | quote = U07.2—COVID-19, virus not identified—COVID-19 NOS—Use this code when COVID-19 is diagnosed clinically or epidemiologically but laboratory testing is inconclusive or not available. Use additional code, if desired, to identify pneumonia or other manifestations | year = 2019 | url = https://icd.who.int/browse10/2019/en#/U07.1 | access-date = 2020-03-31 | archive-url = https://archive.today/20200331004754/https://icd.who.int/browse10/2019/en%23/U07.1#/U07.1 | archive-date = 31 March 2020 | url-status = live | url-access = <!-- (subscription/registration/limited) default=free --> }}</ref> {{Multiple image | image_style = border:none |total_width=600 |align=center |caption_align=center |direction =vertical |image1=COVID19CT2.webp| caption1= Typical [[CT imaging]] findings |image2=COVID19CT1.webp|caption2=[[CT imaging]] of rapid progression stage }} ===រោគវិទ្យា=== Few data are available about microscopic lesions and the pathophysiology of COVID‑19.<ref>{{cite journal |vauthors=Hanley B, Lucas SB, Youd E, Swift B, Osborn M |title=Autopsy in suspected COVID-19 cases |journal=J. Clin. Pathol. |volume= 73|issue= 5|pages= jclinpath-2020-206522|date=March 2020 |pmid=32198191 |doi=10.1136/jclinpath-2020-206522 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Yao XH, Li TY, He ZC, Ping YF, Liu HW, Yu SC, Mou HM, Wang LH, Zhang HR, Fu WJ, Luo T, Liu F, Chen C, Xiao HL, Guo HT, Lin S, Xiang DF, Shi Y, Li QR, Huang X, Cui Y, Li XZ, Tang W, Pan PF, Huang XQ, Ding YQ, Bian XW | display-authors=6 |title=[A pathological report of three COVID-19 cases by minimally invasive autopsies] |language=Chinese |journal=Zhonghua Bing Li Xue Za Zhi |volume=49 |issue= |pages=E009 |date=March 2020 |pmid=32172546 |doi=10.3760/cma.j.cn112151-20200312-00193 }}</ref> The main pathological findings at autopsy are: * [[macroscopic scale|Macroscopy]]: [[pleurisy]], [[pericarditis]], [[lung consolidation]] and [[pulmonary oedema]] * Four types of severity of [[viral pneumonia]] can be observed: ** minor [[pneumonia]]: minor serous [[Exudate|exudation]], minor [[fibrin]] exudation ** mild pneumonia: pulmonary oedema, [[pneumocyte]] [[hyperplasia]], large atypical [[pneumocyte]]s, interstitial [[inflammation]] with [[lymphocytic]] [[Infiltration (medical)|infiltration]] and [[giant cell|multinucleated giant cell]] formation ** severe pneumonia: [[diffuse alveolar damage]] (DAD) with diffuse [[Pulmonary alveolus|alveolar]] [[exudates]]. DAD is the cause of [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS) and severe [[hypoxemia]]. ** healing pneumonia: [[healing|organisation]] of [[exudate]]s in [[Pulmonary alveolus|alveolar cavities]] and [[Pulmonary fibrosis|pulmonary interstitial fibrosis]] ** [[plasma cell|plasmocytosis]] in [[Bronchoalveolar lavage|BAL]]<ref>{{cite journal|title=Exuberant plasmocytosis in bronchoalveolar lavage of the first patient requiring Extracorporeal Membrane Oxygenation for SARS-CoV-2 in Europe|first1=Marco|last1=Giani|first2=Davide|last2=Seminati|first3=Alberto|last3=Lucchini|first4=Giuseppe|last4=Foti|first5=Fabio|last5=Pagni|date=16 March 2020|journal=Journal of Thoracic Oncology|volume=15|issue=5|pages=e65–e66|doi=10.1016/j.jtho.2020.03.008|pmid=32194247|pmc=7118681}}</ref> * [[Blood]]: [[disseminated intravascular coagulation]] (DIC);<ref>{{cite journal|title=Disseminated intravascular coagulation in patients with 2019-nCoV pneumonia|first=David|last=Lillicrap|date=1 April 2020|journal=Journal of Thrombosis and Haemostasis: JTH|volume=18|issue=4|pages=786–787|doi=10.1111/jth.14781|pmid=32212240|pmc=7166410}}</ref> leukoerythroblastic reaction<ref>{{cite journal|title=Leukoerythroblastic reaction in a patient with COVID-19 infection|first1=Anupam|last1=Mitra|first2=Denis M.|last2=Dwyre|first3=Michael|last3=Schivo|first4=George R.|last4=Thompson|first5=Stuart H.|last5=Cohen|first6=Nam|last6=Ku|first7=John P.|last7=Graff|date=25 March 2020|journal=American Journal of Hematology|doi=10.1002/ajh.25793|pmid=32212392|doi-access=free}}</ref> * [[Liver]]: microvesicular [[steatosis]] ==ការបង្ការ== {{See also|COVID-19 pandemic#Prevention|flatten the curve|workplace hazard controls for COVID-19}} [[File:20200410 Flatten the curve, raise the line - pandemic (English).gif|thumb|upright=1.5|Progressively stronger mitigation efforts to reduce the number of active cases at any given time—known as "[[flattening the curve]]"—allows healthcare services to better manage the same volume of patients.<ref>{{cite web |last=Wiles |first=Siouxsie |author-link=Siouxsie Wiles |title=The three phases of Covid-19—and how we can make it manageable |url=https://thespinoff.co.nz/society/09-03-2020/the-three-phases-of-covid-19-and-how-we-can-make-it-manageable/ |website=The Spinoff |access-date=9 March 2020 |date=9 March 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200327120015/https://thespinoff.co.nz/society/09-03-2020/the-three-phases-of-covid-19-and-how-we-can-make-it-manageable/ |archive-date=27 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="Lancet2020Flatten">{{cite journal | vauthors = Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD | title = How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic? | journal = Lancet | date = March 2020 | volume = 395 | issue = 10228 | pages = 931–934 | pmid = 32164834 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30567-5 | pmc = 7158572 | quote = A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—e.g. minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies. | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.vox.com/2020/3/10/21171481/coronavirus-us-cases-quarantine-cancellation|title=How canceled events and self-quarantines save lives, in one chart|first=Eliza|last=Barclay|date=10 March 2020|website=Vox|name-list-format=vanc|access-date=12 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312161852/https://www.vox.com/2020/3/10/21171481/coronavirus-us-cases-quarantine-cancellation|archive-date=12 March 2020|url-status=live}}</ref> Likewise, progressively greater increases in healthcare capacity—called ''raising the line''—such as by increasing bed count, personnel, and equipment, helps to meet increased demand.<ref name="Vox_20200407">{{cite news |last1=Barclay |first1=Eliza |last2=Scott |first2=Dylan |last3=Animashaun |first3=Animashaun |title=The US doesn't just need to flatten the curve. It needs to "raise the line." |url=https://www.vox.com/2020/4/7/21201260/coronavirus-usa-chart-mask-shortage-ventilators-flatten-the-curve |work=Vox |date=April 7, 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200407155950/https://www.vox.com/2020/4/7/21201260/coronavirus-usa-chart-mask-shortage-ventilators-flatten-the-curve |archivedate=April 7, 2020 |url-status=live }}</ref>]] [[File:20200409 Pandemic resurgence - effect of inadequate mitigation.gif|thumb|upright=1.5|Mitigation attempts that are inadequate in strictness or duration—such as premature relaxation of distancing rules or stay-at-home orders—can allow a resurgence after the initial surge and mitigation.<ref name="Lancet2020Flatten"/><ref name="Wiles">{{cite web |last=Wiles |first=Siouxsie |title=After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'. Here's what that means |url=https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/ |website=The Spinoff |access-date=13 March 2020 |date=14 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326232315/https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/ |archive-date=26 March 2020 |url-status=live }}</ref>]] Preventive measures to reduce the chances of infection include staying at home, avoiding crowded places, keeping distance from others, washing hands with soap and water often and for at least 20 seconds, practising good respiratory hygiene, and avoiding touching the eyes, nose, or mouth with unwashed hands.<ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{cite web | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html | author = Centers for Disease Control | title = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment | date = 3 February 2020 | access-date = 10 February 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html | archive-date = 15 December 2019 | url-status = live| author-link = Centers for Disease Control }}</ref><ref name="WHO Advice for Public">{{cite web | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | title = Advice for Public | vauthors = ((World Health Organization)) | access-date = 10 February 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | archive-date = 26 January 2020 | url-status = live| author-link = World Health Organization | name-list-format = vanc}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|title=My Hand-Washing Song: Readers Offer Lyrics For A 20-Second Scrub|website=NPR.org|access-date=20 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320145553/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|archive-date=20 March 2020|url-status=live}}</ref> The CDC recommends covering the mouth and nose with a tissue when coughing or sneezing and recommends using the inside of the elbow if no tissue is available.<ref name = "CDC-Prevention & Treatment"/> Proper hand hygiene after any cough or sneeze is encouraged.<ref name = "CDC-Prevention & Treatment"/> The CDC has recommended the use of [[Cloth face mask|cloth face coverings]] in public settings where other social distancing measures are difficult to maintain, in part to limit transmission by asymptomatic individuals.<ref name="cdc-cover">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cloth-face-cover.html|title=Recommendation Regarding the Use of Cloth Face Coverings, Especially in Areas of Significant Community-Based Transmission|last=CDC|date=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-17}}</ref> The U.S. [[National Institutes of Health]] guidelines do not recommend any medication for prevention of COVID‑19, before or after exposure to the SARS-CoV-2 virus, outside of the setting of a clinical trial.<ref name="NIHGuidelines2020"/> [[Social distancing]] strategies aim to reduce contact of infected persons with large groups by closing schools and workplaces, restricting travel, and cancelling large public gatherings.<ref name="JHUSocialDistancing">{{cite web | first = Lisa Lockerd | last = Maragakis | name-list-format = vanc | title = Coronavirus, Social Distancing and Self Quarantine | url = https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/coronavirus-social-distancing-and-self-quarantine | website = www.hopkinsmedicine.org | publisher = Johns Hopkins University | access-date = 18 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200318012357/https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/coronavirus-social-distancing-and-self-quarantine | archive-date = 18 March 2020 | url-status = live }}</ref> Distancing guidelines also include that people stay at least {{Convert|6|ft||abbr=}} apart.<ref>{{cite news|last=Parker-Pope|first=Tara|url=https://www.nytimes.com/2020/03/19/well/live/coronavirus-quarantine-social-distancing.html|title=Deciding How Much Distance You Should Keep|date=19 March 2020|work=[[The New York Times]]|access-date=20 March 2020|issn=0362-4331|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320003705/https://www.nytimes.com/2020/03/19/well/live/coronavirus-quarantine-social-distancing.html|archive-date=20 March 2020|url-status=live | name-list-format = vanc}}</ref> There is no medication known to be effective at preventing COVID‑19.<ref name="Sanders2020">{{cite journal |last1=Sanders |first1=JM |last2=Monogue |first2=ML |last3=Jodlowski |first3=TZ |last4=Cutrell |first4=JB |title=Pharmacologic Treatments for Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Review |journal=JAMA |date=April 13, 2020 |doi=10.1001/jama.2020.6019|pmid=32282022 |doi-access=free }}</ref> After the implementation of [[social distancing]] and [[Shelter in place|stay-at-home]] orders, many regions have been able to sustain an effective transmission rate ("R_t") of less than one, meaning the disease is in remission in those areas.<ref>{{cite web |last1=Systrom |first1=Kevin |last2=Krieger |first2=Mike |last3=O'Rourke |first3=Ryan |last4=Stein |first4=Robby |first5=Frank |last5=Dellaert |first6=Adam |last6=Lerer |name-list-format=vanc |title=R_t Covid-19 |url=https://rt.live/ |website=rt.live |access-date=19 April 2020 |date=11 April 2020 |archivedate=5 កុម្ភៈ 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210205225203/https://rt.live/ |url-status=dead }} Based on {{cite journal |last1=Bettencourt |first1=Luís M. A. |last2=Ribeiro |first2=Ruy M. |title=Real Time Bayesian Estimation of the Epidemic Potential of Emerging Infectious Diseases |journal=PLOS ONE |date=14 May 2008 |volume=3 |issue=5 |pages=e2185 |doi=10.1371/journal.pone.0002185 |pmid=18478118 |issn=1932-6203|pmc=2366072 |bibcode=2008PLoSO...3.2185B }}</ref> In a [[Basic reproduction number#Simple model|simple model]] <math display="inline">log(R_t)\approx R_t-1</math> needs on average over time be kept at or below zero to avoid [[exponential growth]].{{citation needed|date=May 2020}} As a [[COVID-19 vaccine|vaccine]] is not expected until 2021 at the earliest,<ref>{{cite web | url = https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away | title = Here's Why It's Taking So Long to Develop a Vaccine for the New Coronavirus | website = Science Alert | first1 = Rob | last1 = Grenfell | first2 = Trevor | last2 = Drew | name-list-format = vanc | date = 17 February 2020 | access-date = 26 February 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200228010631/https://www.sciencealert.com/who-says-a-coronavirus-vaccine-is-18-months-away | archive-date = 28 February 2020 | url-status = live }}</ref> a key part of managing COVID‑19 is trying to decrease and delay the epidemic peak, known as "flattening the [[epidemic curve|curve]]".<ref name="Lancet2020Flatten" /> This is done by slowing the infection rate to decrease the risk of health services being overwhelmed, allowing for better treatment of current cases, and delaying additional cases until effective treatments or a vaccine become available.<ref name="Lancet2020Flatten" /><ref name="Wiles"/> According to the WHO, the use of masks is recommended only if a person is coughing or sneezing or when one is taking care of someone with a suspected infection.<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|title=When and how to use masks|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=8 March 2020|name-list-format=vanc|archive-url=https://web.archive.org/web/20200307013848/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks|archive-date=7 March 2020|url-status=live}}</ref> For the [[European Centre for Disease Prevention and Control]] (ECDC) face masks "...{{nbsp}}could be considered especially when visiting busy closed spaces{{nbsp}}..." but "...{{nbsp}}only as a complementary measure{{nbsp}}..."<ref>{{cite web|url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/COVID-19-use-face-masks-community.pdf|title=Using face masks in the community—Technical Report|last=Staff|date=2020-04-08|website=ECDC|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> Several countries have [[Face masks during the 2019–20 coronavirus pandemic|recommended that healthy individuals wear face masks or cloth face coverings]] (like scarves or bandanas) at least in certain public settings, including China,<ref name="nhc_masks">{{cite web |url=http://en.nhc.gov.cn/2020-02/07/c_76337.htm |title=For different groups of people: how to choose masks |work=NHC.gov.cn |publisher=National Health Commission of the People's Republic of China |date=7 February 2020 |access-date=22 March 2020 |archive-url= |archive-date= |quote="Disposable medical masks: Recommended for: · People in crowded places · Indoor working environment with a relatively dense population · People going to medical institutions · Children in kindergarten and students at school gathering to study and do other activities" }}{{Dead link|date=April 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Hong Kong]],<ref>{{cite web |url=https://www.chp.gov.hk/files/pdf/prevention_of_covid_19_en.pdf |title=Prevention of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |website=[[Centre for Health Protection]] |access-date=22 March 2020 |quote="Wear a surgical mask when taking public transport or staying in crowded places." |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321175110/https://www.chp.gov.hk/files/pdf/prevention_of_covid_19_en.pdf |archive-date=21 March 2020 |url-status=dead |archivedate=21 មីនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200321175110/https://www.chp.gov.hk/files/pdf/prevention_of_covid_19_en.pdf }}</ref> Spain,<ref>{{cite web|url=https://gazettelife.com/news/spain-officially-recommends-face-mask-use/|title=Spain officially recommends face mask use|last=Staff|date=2020-04-11|website=Gazette Life|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-20}}</ref> Italy (Lombardy region),<ref>{{cite news|last=Giuffrida|first=Angela|url=https://www.theguardian.com/world/2020/apr/05/lombardy-insists-on-face-masks-outside-homes-to-stop-covid-19|title=Lombardy insists on face masks outside homes to stop Covid-19|date=2020-04-05|work=The Guardian|access-date=2020-04-20|url-status=live|last2=Beaumont|first2=Peter|issn=0261-3077}}</ref> Russia,<ref>{{cite news|url=https://tass.com/society/1152425|date=2020-05-01|title=Russian sanitary watchdog chief supports regions binding people to wear face masks|work=[[Tass]]|access-date=2020-05-03|url-status=live}}</ref> and the United States.<ref name="cdc-cover"/> Those diagnosed with COVID‑19 or who believe they may be infected are advised by the CDC to stay home except to get medical care, call ahead before visiting a healthcare provider, wear a face mask before entering the healthcare provider's office and when in any room or vehicle with another person, cover coughs and sneezes with a tissue, regularly wash hands with soap and water and avoid sharing personal household items.<ref name="CDC2020IfSick" /><ref>{{cite web | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html | title = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—Prevention & Treatment | date = 10 March 2020 | work = Centers for Disease Control and Prevention | publisher = U.S. Department of Health & Human Services | access-date = 11 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200311163637/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html | archive-date = 11 March 2020 | url-status = live }}</ref> The CDC also recommends that individuals wash hands often with soap and water for at least 20 seconds, especially after going to the toilet or when hands are visibly dirty, before eating and after blowing one's nose, coughing or sneezing. It further recommends using an alcohol-based [[hand sanitiser]] with at least 60% alcohol, but only when soap and water are not readily available.<ref name="CDC-Prevention & Treatment" /> For areas where commercial hand sanitisers are not readily available, the WHO provides two formulations for local production. In these formulations, the antimicrobial activity arises from [[ethanol]] or [[isopropanol]]. [[Hydrogen peroxide]] is used to help eliminate [[bacterial spores]] in the alcohol; it is "not an active substance for hand [[antisepsis]]". [[Glycerol]] is added as a [[humectant]].<ref>{{cite book | chapter-url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK144054/ | chapter = WHO-recommended handrub formulations | title = WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care. |date=19 March 2009 |publisher=World Health Organization|access-date=19 March 2020 }}</ref> <gallery mode="nolines" widths="360px" heights="200px"> File:COVID19 W ENG.ogv|[[Handwashing]] instructions File:Covid-19-Transmission-graphic-01.gif|Prevention efforts are multiplicative, with effects far beyond that of a single spread. Each avoided case leads to more avoided cases down the line, which in turn can stop the outbreak in its tracks. </gallery> ==ការគ្រប់គ្រង== People are managed with [[supportive care]], which may include [[Fluid replacement|fluid therapy]], [[oxygen support]], and supporting other affected vital organs.<ref name="NatureDale Fisher & David Heymann">{{cite journal | vauthors=Fisher D, Heymann D |title = Q&A: The novel coronavirus outbreak causing COVID-19 |journal=BMC Medicine |volume=18 |issue=1 |page=57 |doi=10.1186/s12916-020-01533-w |doi-access=free |pmid=32106852 |pmc=7047369 | date=February 2020 }}</ref><ref name="KuiFang2020">{{cite journal | vauthors = Kui L, Fang YY, Deng Y, Liu W, Wang MF, Ma JP, Xiao W, Wang YN, Zhong MH, Li CH, Li GC, Liu HG | display-authors = 6 | title = Clinical characteristics of novel coronavirus cases in tertiary hospitals in Hubei Province | journal = Chinese Medical Journal | date = February 2020 | volume = 133 | issue = 9 | pages = 1025–1031 | pmid = 32044814 |doi=10.1097/CM9.0000000000000744 | pmc = 7147277 |doi-access=free }}</ref><ref name="Wang Du Zhu Cao 2020 p.">{{cite journal | vauthors = Wang T, Du Z, Zhu F, Cao Z, An Y, Gao Y, Jiang B | title = Comorbidities and multi-organ injuries in the treatment of COVID-19 | journal = Lancet | date = March 2020 | volume = 395 | issue = 10228 | pages = e52 | pmid = 32171074 | doi = 10.1016/s0140-6736(20)30558-4 | publisher = Elsevier BV | doi-access = free }}</ref> The CDC recommends that those who suspect they carry the virus wear a simple face mask.<ref name=CDC2020IfSick/> [[Extracorporeal membrane oxygenation]] (ECMO) has been used to address the issue of respiratory failure, but its benefits are still under consideration.<ref name="Guan Ni Hu Liang p." /><ref name="Henry 2020 p.">{{cite journal | last=Henry | first=Brandon Michael | name-list-format = vanc | title=COVID-19, ECMO, and lymphopenia: a word of caution | journal=The Lancet Respiratory Medicine | publisher=Elsevier BV | date=2020 | volume=8 | issue=4 | pages=e24 | issn=2213-2600 | doi=10.1016/s2213-2600(20)30119-3 | pmid=32178774 | pmc=7118650 }}</ref> Personal hygiene and a healthy lifestyle and [[Healthy diet|diet]] have been recommended to improve immunity.<ref>{{cite journal |last1=Wang |first1=Li-sheng |last2=Wang |first2=Yi-ru |last3=Ye |first3=Da-wei |last4=Liu |first4=Qing-quan |title=A review of the 2019 novel coronavirus (COVID-19) based on current evidence |journal=International Journal of Antimicrobial Agents |date=19 March 2020 |page=105948 |doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105948 |pmid=32201353 |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924857920300984 |access-date=27 March 2020 |issn=0924-8579 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200327232545/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0924857920300984 |archive-date=27 March 2020 |url-status=live |pmc=7156162 }}</ref> Supportive treatments may be useful in those with mild symptoms at the early stage of infection.<ref>{{cite journal |last1=Wang |first1=Yixuan |last2=Wang |first2=Yuyi |last3=Chen |first3=Yan |last4=Qin |first4=Qingsong |title=Unique epidemiological and clinical features of the emerging 2019 novel coronavirus pneumonia (COVID-19) implicate special control measures |journal=Journal of Medical Virology |year=2020 |volume=n/a |issue=n/a |pages=568–576 |doi=10.1002/jmv.25748 |pmid=32134116 |issn=1096-9071|doi-access=free }}</ref> The WHO, the [[National Health Commission|Chinese National Health Commission]], and the United States' [[National Institutes of Health]] have published recommendations for taking care of people who are hospitalised with COVID‑19.<ref name="NIHGuidelines2020">{{cite web |title=COVID-19 Treatment Guidelines |url=https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/introduction/ |website=www.nih.gov |publisher=National Institutes of Health |accessdate=21 April 2020 |archivedate=11 តុលា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201011115737/https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/introduction// |url-status=dead }}</ref><ref name="Cheng2020">{{cite journal | vauthors = Cheng ZJ, Shan J | title = 2019 Novel coronavirus: where we are and what we know | journal = Infection | date = February 2020 | volume = 48 | issue = 2 | pages = 155–163 | pmid = 32072569 |doi=10.1007/s15010-020-01401-y | pmc = 7095345 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected|title=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=13 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200131032122/https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected|archive-date=31 January 2020|url-status=live }}</ref> [[Critical care medicine|Intensivists]] and [[Pulmonology|pulmonologists]] in the U.S. have compiled treatment recommendations from various agencies into a free resource, the [[EMCrit|IBCC]].<ref name="IBCC">{{cite book |last=Farkas |first=Josh | name-list-format = vanc |date=March 2020 |title=COVID-19—The Internet Book of Critical Care |url=https://emcrit.org/ibcc/covid19/ |url-status=live |format=digital |type=Reference manual |location=USA |publisher=EMCrit |archive-url=https://web.archive.org/web/20200311195758/https://emcrit.org/ibcc/covid19/ |archive-date=11 March 2020 |access-date=13 March 2020}}</ref><ref name="UPenn-IBCC">{{cite web |url=https://guides.library.upenn.edu/covid-19 |title=COVID19—Resources for Health Care Professionals |publisher=[[Penn Libraries]] |date=11 March 2020 |access-date=13 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314035631/https://guides.library.upenn.edu/covid-19 |archive-date=14 March 2020 |url-status=dead |archivedate=14 មីនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200314035631/https://guides.library.upenn.edu/covid-19 }}</ref> ===Medications=== {{See also|Coronavirus disease 2019#Research}} Per the World Health Organization, as of April 2020, there is no specific treatment for COVID‑19.<ref name=WHO2020QA/> On May 1, 2020, the United States gave [[Emergency Use Authorization]] (not full approval) for [[remdesivir]] in people hospitalized with severe COVID-19 after a study suggested it reduced the duration of recovery.<ref name=fda20200501>{{cite press release | title=Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Issues Emergency Use Authorization for Potential COVID-19 Treatment | website=U.S. [[Food and Drug Administration]] (FDA) | date=1 May 2020 | url=https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/coronavirus-covid-19-update-fda-issues-emergency-use-authorization-potential-covid-19-treatment | access-date=1 May 2020}}</ref><ref name="EUA FAQ">{{cite web | title = Frequently Asked Questions on the Emergency Use Authorization for Remdesivir for Certain Hospitalized COVID‐19 Patients | url=https://www.fda.gov/media/137574/download | format=PDF | publisher = U.S. [[Food and Drug Administration]] (FDA) | date = 1 May 2020 | access-date = 1 May 2020 }} {{PD-notice}}</ref> Researchers continue working on more effective treatments and many vaccine candidates are in development or testing phases. For symptoms, some medical professionals recommend [[paracetamol]] (acetaminophen) over [[ibuprofen]] for first-line use.<ref name="Day 2020 p.">{{cite journal | title = Covid-19: ibuprofen should not be used for managing symptoms, say doctors and scientists | journal = BMJ | volume = 368 | date = 17 March 2020 | pmid = 32184201 | doi = 10.1136/bmj.m1086 | issn=1756-1833 | url = https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086 | access-date = 18 March 2020 | last = Day | first = Michael | pages = m1086 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200319181945/https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1086 | archive-date = 19 March 2020 | url-status = live | doi-access = free }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/self-isolation-advice/|title=Self-isolation advice—Coronavirus (COVID-19)|date=2020-02-28|website=National Health Service (United Kingdom)|access-date=2020-03-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20200328000128/https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/self-isolation-advice/|archive-date=28 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last = Godoy |first = Maria |date = 18 March 2020 |url = https://www.npr.org/sections/health-shots/2020/03/18/818026613/advice-from-france-to-avoid-ibuprofen-for-covid-19-leaves-experts-baffled |title = Concerned About Taking Ibuprofen For Coronavirus Symptoms? Here's What Experts Say |website = [[NPR]] |access-date = 8 April 2020}}</ref> The WHO and NIH do not oppose the use of [[non-steroidal anti-inflammatory drugs]] (NSAIDs) such as ibuprofen for symptoms,<ref name="NIHGuidelines2020"/><ref name="AFP 2020b">{{cite web|url=https://www.sciencealert.com/who-recommends-to-avoid-taking-ibuprofen-for-covid-19-symptoms|title=Updated: WHO Now Doesn't Recommend Avoiding Ibuprofen For COVID-19 Symptoms|author=AFP|date=19 March 2020|website=ScienceAlert|access-date=19 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318222020/https://www.sciencealert.com/who-recommends-to-avoid-taking-ibuprofen-for-covid-19-symptoms|archive-date=18 March 2020|url-status=live}}</ref> and the [[Food and Drug Administration|FDA]] says currently there is no evidence that NSAIDs worsen COVID‑19 symptoms.<ref>{{cite journal|last=Research|first=Center for Drug Evaluation and|date=2020-03-19|title=FDA advises patients on use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for COVID-19|url=https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19|journal=Drug Safety and Availability|access-date=27 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200327194633/https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19|archive-date=27 March 2020|url-status=live}}</ref> While theoretical concerns have been raised about [[ACE inhibitors]] and [[angiotensin receptor blocker]]s, as of 19 March 2020, these are not sufficient to justify stopping these medications.<ref name="NIHGuidelines2020"/><ref>{{cite web |title=Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician |url=https://www.hfsa.org/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician/ |access-date=21 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200321172112/https://www.hfsa.org/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician/ |archive-date=21 March 2020 |url-status=dead |archivedate=21 មីនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200321172112/https://www.hfsa.org/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician/ }}</ref><ref>{{cite press release | title=Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician | website=American Heart Association | date=17 March 2020 | url=https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician | access-date=25 March 2020 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200324050912/https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician | archive-date=24 March 2020 | url-status=live }}</ref><ref name="ESCPositionStatement">{{cite web |last=de Simone |first=Giovanni |title=Position Statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-Inhibitors and Angiotensin Receptor Blockers |url=https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang |website=Council on Hypertension of the European Society of Cardiology |access-date=24 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324073257/https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> One study from April 22 found that people with COVID-19 and hypertension had ''lower'' all-cause mortality when on these medications.<ref>{{cite web |title=New Evidence Concerning Safety of ACE Inhibitors, ARBs in COVID-19 |url=https://www.pharmacytimes.com/news/new-evidence-concerning-safety-of-ace-inhibitors-arbs-in-covid-19 |website=Pharmacy Times |accessdate=2 May 2020 |archivedate=11 តុលា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201011115808/https://www.pharmacytimes.com/news/new-evidence-concerning-safety-of-ace-inhibitors-arbs-in-covid-19/ |url-status=dead }}</ref> [[Steroids]], such as [[methylprednisolone]], are not recommended unless the disease is complicated by [[acute respiratory distress syndrome]].<ref name="Vetter Eckerle Kaiser 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Vetter P, Eckerle I, Kaiser L | title=Covid-19: a puzzle with many missing pieces | journal=BMJ | volume=368 | pages=m627 | date=February 2020 | pmid=32075791 | doi=10.1136/bmj.m627 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite web |title=Novel Coronavirus—COVID-19: What Emergency Clinicians Need to Know |url=https://www.ebmedicine.net/topics/infectious-disease/COVID-19 |website=www.ebmedicine.net |access-date=9 March 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314163512/https://www.ebmedicine.net/topics/infectious-disease/COVID-19 |archive-date=14 March 2020 |url-status=live }}</ref> The [[Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy]] recommend that [[tocilizumab]] should be considered as an off-label treatment option for those with COVID-19 related [[acute respiratory distress syndrome]]. It recommends this because of its known benefit in cytokine storm caused by a [[CAR T-cell therapy|specific cancer treatment]], and that cytokine storm may be a significant contributor to mortality in severe COVID-19.<ref>{{cite web|title=ASCIA Position Statement: Specific Treatments for COVID-19|url=https://allergy.org.au/hp/papers/specific-treatments-for-covid-19|last=Grainger|first=Suzanne|website=Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy (ASCIA)|language=en-gb|access-date=2020-05-02|archivedate=16 មិថុនា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200616150611/https://allergy.org.au/hp/papers/specific-treatments-for-covid-19|url-status=dead}}</ref> Medications to [[thrombosis prevention|prevent blood clotting]] have been suggested for treatment,<ref name=":4" /> and anticoagulant therapy with [[low molecular weight heparin]] appears to be associated with better outcomes in severe COVID‐19 showing signs of [[coagulopathy]] (elevated [[D-dimer]]).<ref>{{cite journal|last=Tang|first=Ning|last2=Bai|first2=Huan|last3=Chen|first3=Xing|last4=Gong|first4=Jiale|last5=Li|first5=Dengju|last6=Sun|first6=Ziyong|title=Anticoagulant treatment is associated with decreased mortality in severe coronavirus disease 2019 patients with coagulopathy|journal=Journal of Thrombosis and Haemostasis|year=2020|volume=n/a|issue=n/a|pages=1094–1099|doi=10.1111/jth.14817|pmid=32220112|issn=1538-7836|doi-access=free}}</ref> ===Protective equipment=== {{see also|COVID-19 related shortages}} [[File:DonningCDC2020.jpg|thumb|The [[Centers for Disease Control and Prevention|CDC]] recommends four steps to putting on [[personal protective equipment]] (PPE).<ref>{{cite web |title=Sequence for Putting On Personal Protective Equipment (PPE) |url=https://www.cdc.gov/hai/pdfs/ppe/PPE-Sequence.pdf |website=CDC |access-date=8 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200305173617/https://www.cdc.gov/hai/pdfs/ppe/ppe-sequence.pdf |archive-date=5 March 2020 |url-status=live }}</ref>]] Precautions must be taken to minimise the risk of virus transmission, especially in healthcare settings when performing procedures that can generate [[aerosol]]s, such as [[intubation]] or [[bag valve mask|hand ventilation]].<ref name="Cheung Ho Cheng Cham 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Cheung JC, Ho LT, Cheng JV, Cham EY, Lam KN | title=Staff safety during emergency airway management for COVID-19 in Hong Kong | journal=Lancet Respiratory Medicine | date=February 2020 | volume=8 | issue=4 | pages=e19 | doi=10.1016/s2213-2600(20)30084-9 | doi-access=free | pmid=32105633 | pmc=7128208 }}</ref> For healthcare professionals caring for people with COVID‑19, the CDC recommends placing the person in an Airborne Infection Isolation Room (AIIR) in addition to using [[standard precautions]], contact precautions, and airborne precautions.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients-H.pdf|title=What healthcare personnel should know about caring for patients with confirmed or possible coronavirus disease 2|last=|date=12 March 2020|website=CDC|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=31 March 2020}}</ref> The CDC outlines the guidelines for the use of [[personal protective equipment]] (PPE) during the pandemic. The recommended gear is a [[PPE gown]], [[respirator]] or [[surgical mask|facemask]], [[eye protection]], and [[medical glove]]s.<ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=11 March 2020 |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients.html |website=Centers for Disease Control and Prevention |access-date=8 March 2020 |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/caring-for-patients.html |archive-date=4 March 2020 |url-status=live }}</ref> When available, respirators (instead of facemasks) are preferred.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html|title=Interim Infection Prevention and Control Recommendations for Patients with Suspected or Confirmed Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Healthcare Settings|author=CDC|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304165907/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/infection-control/control-recommendations.html|archive-date=4 March 2020|access-date=25 March 2020}}</ref> N95 respirators are approved for industrial settings but the FDA has authorised the masks for use under an [[Emergency Use Authorisation]] (EUA). They are designed to protect from airborne particles like dust but effectiveness against a specific biological agent is not guaranteed for off-label uses.<ref>{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Frequently Asked Questions|url=https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/mcm-issues/coronavirus-disease-2019-covid-19-frehttps://oc.wikipedia.org/wiki/Malauti%C3%A1_de_coronavirus_de_2019quently-asked-questions#5e78ba94b86da|website=Food and Drug Administration}}</ref> When masks are not available, the CDC recommends using face shields or, as a last resort, [[Cloth facemask|homemade masks]].<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/face-masks.html|title=Strategies for Optimizing the Supply of Facemasks|date=11 February 2020|publisher=CDC|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323173927/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ppe-strategy/face-masks.html|archive-date=23 March 2020|url-status=live}}</ref> ===Mechanical ventilation=== Most cases of COVID‑19 are not severe enough to require [[mechanical ventilation]] or alternatives, but a percentage of cases are.<ref name="murthy">{{cite journal | vauthors = Murthy S, Gomersall CD, Fowler RA | title = Care for Critically Ill Patients With COVID-19 | journal = JAMA | date = 11 March 2020 | volume = 323 | issue = 15 | page = 1499 | pmid = 32159735 | doi = 10.1001/jama.2020.3633 | url = https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | access-date = 18 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200318203852/https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 |archive-date=18 March 2020 |url-status=live| doi-access = free }}</ref><ref>{{cite web|author=World Health Organization|date=28 January 2020|title=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|journal=|volume=|pages=|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200226041620/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|archive-date=26 February 2020|url-status=live}}</ref> The type of respiratory support for individuals with COVID‑19 related [[respiratory failure]] is being actively studied for people in the hospital, with some evidence that [[Tracheal intubation|intubation]] can be avoided with a [[Heated humidified high-flow therapy|high flow nasal cannula]] or [[Positive airway pressure|bi-level positive airway pressure]].<ref>{{cite journal |last1=Wang |first1=Ke |last2=Zhao |first2=Wei |last3=Li |first3=Ji |last4=Shu |first4=Weiwei |last5=Duan |first5=Jun |title=The experience of high-flow nasal cannula in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in two hospitals of Chongqing, China |journal=Annals of Intensive Care |date=30 March 2020 |volume=10 |issue=1 |page=37 |doi=10.1186/s13613-020-00653-z|pmid=32232685 |pmc=7104710 }}</ref> Whether either of these two leads to the same benefit for people who are critically ill is not known.<ref>{{cite journal |last1=McEnery |first1=Tom |last2=Gough |first2=Ciara |last3=Costello |first3=Richard W |title=COVID-19: Respiratory support outside the intensive care unit |journal=The Lancet Respiratory Medicine |date=April 2020 |doi=10.1016/S2213-2600(20)30176-4|pmid=32278367 |pmc=7146718 }}</ref> Some doctors prefer staying with invasive mechanical ventilation when available because this technique limits the spread of [[Airborne disease|aerosol]] particles compared to a high flow nasal cannula.<ref name="murthy"/> Severe cases are most common in older adults (those older than 60 years,<ref name="murthy"/> and especially those older than 80 years).<ref>{{cite document |last1=Ferguson |first1=N. |last2=Laydon |first2=D.|last3=Nedjati Gilani |first3=G. |last4=Imai |first4=N. |last5=Ainslie |first5=K. |last6=Baguelin |first6=M. |last7=Bhatia |first7=S. |last8=Boonyasiri|first8=A.|last9=Cucunuba Perez|first9=Zulma|last10=Cuomo-Dannenburg |first10=G. |last11=Dighe |first11=A. |date=16 March 2020 |title=Report 9: Impact of non-pharmaceutical interventions (NPIs) to reduce COVID19 mortality and healthcare demand|publisher=[[Imperial College London]] |url=https://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/77482|doi=10.25561/77482|hdl=20.1000/100|doi-access=free|at=Table 1|journal=|access-date=25 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200321133445/https://spiral.imperial.ac.uk/handle/10044/1/77482|archive-date=21 March 2020|url-status=live}}</ref> Many developed countries do not have enough [[List of countries by hospital beds|hospital beds per capita]], which limits a [[health system]]'s capacity to handle a sudden spike in the number of COVID‑19 cases severe enough to require hospitalisation.<ref name="VoxCOVID">{{cite news |last=Scott |first=Dylan |title=Coronavirus is exposing all of the weaknesses in the US health system High health care costs and low medical capacity made the US uniquely vulnerable to the coronavirus. |url=https://www.vox.com/policy-and-politics/2020/3/16/21173766/coronavirus-covid-19-us-cases-health-care-system |access-date=18 March 2020 |publisher=Vox |date=16 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200318022237/https://www.vox.com/policy-and-politics/2020/3/16/21173766/coronavirus-covid-19-us-cases-health-care-system |archive-date=18 March 2020 |url-status=live}}</ref> This limited capacity is a significant driver behind calls to flatten the curve.<ref name="VoxCOVID"/> One study in China found 5% were admitted to [[intensive care unit]]s, 2.3% needed mechanical support of ventilation, and 1.4% died.<ref name="Guan Ni Hu Liang p.">{{cite journal | vauthors = Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, Liu L, Shan H, Lei CL, Hui DS, Du B, Li LJ, Zeng G, Yuen KY, Chen RC, Tang CL, Wang T, Chen PY, Xiang J, Li SY, Wang JL, Liang ZJ, Peng YX, Wei L, Liu Y, Hu YH, Peng P, Wang JM, Liu JY, Chen Z, Li G, Zheng ZJ, Qiu SQ, Luo J, Ye CJ, Zhu SY, Zhong NS | display-authors = 6 | title = Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China | journal = The New England Journal of Medicine | date = February 2020 | volume = 382 | issue = 18 | pages = 1708–1720 | pmid = 32109013 | doi = 10.1056/nejmoa2002032 | publisher = Massachusetts Medical Society | pmc = 7092819 | doi-access = free }}</ref> In China, approximately 30% of people in hospital with COVID‑19 are eventually admitted to ICU.<ref name="CDC Interim Guidance">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|title=Interim Clinical Guidance for Management of Patients with Confirmed Coronavirus Disease (COVID-19) |last=|date=2020-04-06|website=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=2020-04-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302201644/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|archive-date=2 March 2020|url-status=live}}</ref> ===Acute respiratory distress syndrome=== {{main|Acute respiratory distress syndrome}} [[Mechanical ventilation]] becomes more complex as [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS) develops in COVID‑19 and oxygenation becomes increasingly difficult.<ref name="LancetRespMar2020" /> Ventilators capable of [[Modes of mechanical ventilation|pressure control modes]] and high [[PEEP]]<ref>{{cite journal |last1=Briel |first1=Matthias |last2=Meade |first2=Maureen |last3=Mercat |first3=Alain |last4=Brower |first4=Roy G. |last5=Talmor |first5=Daniel |last6=Walter |first6=Stephen D. |last7=Slutsky |first7=Arthur S. |last8=Pullenayegum |first8=Eleanor |last9=Zhou |first9=Qi |last10=Cook |first10=Deborah |last11=Brochard |first11=Laurent |last12=Richard |first12=Jean-Christophe M. |last13=Lamontagne |first13=François |last14=Bhatnagar |first14=Neera |last15=Stewart |first15=Thomas E. |last16=Guyatt |first16=Gordon |title=Higher vs Lower Positive End-Expiratory Pressure in Patients With Acute Lung Injury and Acute Respiratory Distress Syndrome |journal=JAMA |date=3 March 2010 |volume=303 |issue=9 |pages=865–73 |doi=10.1001/jama.2010.218|pmid=20197533 |doi-access=free }}</ref> are needed to maximise oxygen delivery while minimising the risk of [[ventilator-associated lung injury]] and [[pneumothorax]].<ref name="barotrauma">{{cite book |last1=Diaz |first1=Raiko |last2=Heller |first2=Daniel |title=Barotrauma And Mechanical Ventilation |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545226/ |website=StatPearls |publisher=StatPearls Publishing |date=2020|pmid=31424810 }}</ref> High PEEP may not be available on older ventilators.{{citation needed|date=May 2020}} {| class="wikitable" style="text-align:center; margin-right:1em;" |+ style="background:#E5AFAA;" |Options for ARDS<ref name="LancetRespMar2020">{{cite journal |last1=Matthay |first1=Michael A. |last2=Aldrich |first2=J. Matthew |last3=Gotts |first3=Jeffrey E. |title=Treatment for severe acute respiratory distress syndrome from COVID-19 |journal=The Lancet Respiratory Medicine |date=March 2020 |volume=8 |issue=5 |pages=433–434 |doi=10.1016/S2213-2600(20)30127-2|pmid=32203709 |pmc=7118607 }}</ref> |- style="background: #E5AFAA;text-align:center;" ! Therapy ! Recommendations |- | [[Nasal cannula|High-flow nasal oxygen]] | For [[oxygen saturation|SpO₂]] <93%. May prevent the need for intubation and ventilation |- | [[Tidal volume]] | 6mL per kg and can be reduced to 4mL/kg |- | [[Plateau pressure|Plateau airway pressure]] | Keep below 30 [[Centimetre of water|cmH₂O]] if possible (high [[respiratory rate]] (35 per minute) may be required) |- | [[Positive end-expiratory pressure]] | Moderate to high levels |- | [[Prone positioning]] | For worsening oxygenation |- | [[Fluid replacement|Fluid management]] | Goal is a negative balance of 0.5–1.0[[liter|L]] per day |- | [[Antibiotics]] | For secondary bacterial infections |- | [[Glucocorticoids]] | Not recommended |} ===Experimental treatment=== {{see also|Coronavirus disease 2019#Research|label 1=§ Research}} Research into potential treatments started in January 2020,<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6|title=Chinese doctors using plasma therapy on coronavirus, WHO says 'very valid' approach|newspaper=Reuters|date=17 February 2020|access-date=19 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200304173709/https://www.reuters.com/article/us-china-health-hospital-idUSKBN20B1M6|archive-date=4 March 2020|url-status=live}}</ref> and several [[antiviral drug]]s are in clinical trials.<ref name="Reut_NIH_Moderna_3months">{{cite news | last1= Steenhuysen | first1= Julie | last2= Kelland | first2= Kate | name-list-format = vanc | title= With Wuhan virus genetic code in hand, scientists begin work on a vaccine | date= 24 January 2020 | agency= [[Reuters]] | url= https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |access-date=25 January 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200125203723/https://www.reuters.com/article/us-china-health-vaccines-idUSKBN1ZN2J8 |archive-date= 25 January 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="clinicaltrialsarena">{{cite web|url=https://www.clinicaltrialsarena.com/analysis/coronavirus-mers-cov-drugs/|title=Coronavirus outbreak: Vaccines/drugs in the pipeline for Covid-19|last=Duddu|first=Praveen|date=19 February 2020|work=clinicaltrialsarena.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219184512/https://www.clinicaltrialsarena.com/analysis/coronavirus-mers-cov-drugs/|archive-date=19 February 2020|name-list-format=vanc|access-date=7 ឧសភា 2020|archivedate=19 កុម្ភៈ 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200219184512/https://www.clinicaltrialsarena.com/analysis/coronavirus-mers-cov-drugs/|url-status=dead}}</ref> [[Remdesivir]] appears to be the most promising.<ref name="Sanders2020"/> Although new medications may take until 2021 to develop,<ref>{{cite journal|vauthors=Lu H|date=28 January 2020|title=Drug treatment options for the 2019-new coronavirus (2019-nCoV).|journal=Biosci Trends|volume=14|issue=1|pages=69–71|doi=10.5582/bst.2020.01020|pmid=31996494|doi-access=free}}</ref> several of the medications being tested are already approved for other uses or are already in advanced testing.<ref name="LiDeClerq" /> Antiviral medication may be tried in people with severe disease.<ref name="NatureDale Fisher & David Heymann" /> The WHO recommended volunteers take part in trials of the effectiveness and safety of potential treatments.<ref name="ThomReut_notreatment_20200205">{{cite news|last1=Nebehay|first1=Stephanie|url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6|title=WHO: 'no known effective' treatments for new coronavirus|date=5 February 2020|access-date=5 February 2020|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200205155653/https://www.reuters.com/article/us-china-health-treatments-who-idUSKBN1ZZ1M6|archive-date=5 February 2020|agency=[[Thomson Reuters]]|last2=Kelland|first2=Kate|last3=Liu|first3=Roxanne|name-list-format=vanc}}</ref> The FDA has granted temporary authorisation to [[convalescent plasma]] as an experimental treatment in cases where the person's life is seriously or immediately threatened. It has not undergone the clinical studies needed to show it is safe and effective for the disease.<ref>{{cite web|url=https://www.technologyreview.com/2020/04/08/998700/blood-plasma-taken-from-covid-19-survivors-might-help-patients-fight-it-off/|title=Blood plasma taken from covid-19 survivors might help patients fight off the disease|website=MIT Technology Review}}</ref><ref>{{cite journal|url=https://www.wired.com/story/trials-of-plasma-from-recovered-covid-19-patients-have-begun/|title=Trials of Plasma From Recovered Covid-19 Patients Have Begun|journal=[[Wired (magazine)|Wired]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://social.techcrunch.com/2020/03/24/fda-now-allows-treatment-of-life-threatening-covid-19-cases-using-blood-from-patients-who-have-recovered/|title=FDA now allows treatment of life-threatening COVID-19 cases using blood from patients who have recovered|website=TechCrunch|access-date=2020-04-09|archivedate=11 តុលា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201011115831/https://techcrunch.com/2020/03/24/fda-now-allows-treatment-of-life-threatening-covid-19-cases-using-blood-from-patients-who-have-recovered//|url-status=dead}}</ref> ===បច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មាន=== {{see also|Contact tracing|Government by algorithm}} In February 2020, China launched a [[mobile app]] to deal with the disease outbreak.<ref>{{cite news |title=China launches coronavirus 'close contact' app |url=https://www.bbc.com/news/technology-51439401 |access-date=7 March 2020 |work=BBC News |date=11 February 2020 |name-list-format=vanc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200228003957/https://www.bbc.com/news/technology-51439401 |archive-date=28 February 2020 |url-status=live }}</ref> Users are asked to enter their name and ID number. The app can detect 'close contact' using surveillance data and therefore a potential risk of infection. Every user can also check the status of three other users. If a potential risk is detected, the app not only recommends self-quarantine, it also alerts local health officials.<ref>{{cite web |last1=Chen |first1=Angela | name-list-format = vanc |title=China's coronavirus app could have unintended consequences |url=https://www.technologyreview.com/s/615199/coronavirus-china-app-close-contact-surveillance-covid-19-technology/ |website=MIT Technology Review |access-date=7 March 2020 }}</ref> [[Big data]] analytics on cellphone data, [[Facial recognition system|facial recognition]] technology, [[mobile phone tracking]], and [[artificial intelligence]] are used to track infected people and people whom they contacted in South Korea, Taiwan, and Singapore.<ref>{{cite news |title=Gov in the Time of Corona |url=https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/ |access-date=20 March 2020 |work=GovInsider |date=19 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320125215/https://govinsider.asia/innovation/gov-in-the-time-of-corona/ |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last=Manancourt |first=Vincent |title=Coronavirus tests Europe's resolve on privacy |url=https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/ |access-date=20 March 2020 |work=POLITICO |date=10 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320105744/https://www.politico.eu/article/coronavirus-tests-europe-resolve-on-privacy-tracking-apps-germany-italy/ |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref> In March 2020, the Israeli government enabled security agencies to track mobile phone data of people supposed to have coronavirus. The measure was taken to enforce quarantine and protect those who may come into contact with infected citizens.<ref>{{cite news|last=Tidy|first=Joe|url=https://www.bbc.com/news/technology-51930681|title=Coronavirus: Israel enables emergency spy powers|date=17 March 2020|work=BBC News|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200318113608/https://www.bbc.com/news/technology-51930681|archive-date=18 March 2020|url-status=live}}</ref> Also in March 2020, [[Deutsche Telekom]] shared aggregated phone location data with the German federal government agency, [[Robert Koch Institute]], to research and prevent the spread of the virus.<ref name="heise-handydaten">{{cite news |last=Bünte |first=Oliver |title=Corona-Krise: Deutsche Telekom liefert anonymisierte Handydaten an RKI |url=https://www.heise.de/newsticker/meldung/Corona-Krise-Deutsche-Telekom-liefert-anonymisierte-Handydaten-an-RKI-4685191.html |access-date=25 March 2020 |work=Heise Online |date=18 March 2020 |language=German |trans-title=Corona crisis: Deutsche Telekom delivers anonymized cell phone data to RKI |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324115410/https://www.heise.de/newsticker/meldung/Corona-Krise-Deutsche-Telekom-liefert-anonymisierte-Handydaten-an-RKI-4685191.html |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> Russia deployed facial recognition technology to detect quarantine breakers.<ref>{{cite news |title=Moscow deploys facial recognition technology for coronavirus quarantine |url=https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ |access-date=20 March 2020 |work=Reuters |date=21 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200222215731/https://www.reuters.com/article/us-china-health-moscow-technology-idUSKBN20F1RZ |archive-date=22 February 2020 |url-status=live }}</ref> Italian regional health commissioner [[Giulio Gallera]] said he has been informed by mobile phone operators that "40% of people are continuing to move around anyway".<ref>{{cite news |title=Italians scolded for flouting lockdown as death toll nears 3,000 |url=https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182 |access-date=20 March 2020 |work=Pittsburgh Post-Gazette |archive-url=https://web.archive.org/web/20200320110555/https://www.post-gazette.com/news/world/2020/03/18/Italy-coronavirus-475-deaths-one-day-death-toll-2978-COVID-19-doctors/stories/202003180182 |archive-date=20 March 2020 |url-status=live }}</ref> German government conducted a 48 hours weekend [[hackathon]] with more than 42.000 participants.<ref>{{cite web |title=Kreative Lösungen gesucht |url=https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/wir-vs-virus-1731968 |website=Startseite |language=de |access-date=23 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324085627/https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/wir-vs-virus-1731968 |archive-date=24 March 2020 |url-status=dead |archivedate=24 មីនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200324085627/https://www.bundesregierung.de/breg-de/themen/coronavirus/wir-vs-virus-1731968 }}</ref><ref>{{cite news |last1=Dannewitz |first1=Juliane |title=Hackathon Germany: #WirvsVirus |url=https://www.datenschutzbeauftragter-info.de/hackathon-germany-wirvsvirus/ |work=Datenschutzbeauftragter |date=23 March 2020 |language=de-DE}}</ref> Two million people in the UK used an app developed in March 2020 by [[King's College London]] and Zoe to track people with COVID‑19 symptoms.<ref>{{cite web|url=https://www.kcl.ac.uk/news/lockdown-is-working-suggests-latest-data-from-symptom-tracker-app|title=Lockdown is working, suggests latest data from symptom tracker app|last=Staff|date=2020-04-08|website=Kings College London News Centre|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-20}}</ref> Also, the president of Estonia, [[Kersti Kaljulaid]], made a global call for creative solutions against the spread of coronavirus.<ref>{{cite news |first=Andrew |last=Whyte |title=President makes global call to combat coronavirus via hackathon |url=https://news.err.ee/1067171/president-makes-global-call-to-combat-coronavirus-via-hackathon |work=ERR |date=21 March 2020 |access-date=23 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200324050421/https://news.err.ee/1067171/president-makes-global-call-to-combat-coronavirus-via-hackathon |archive-date=24 March 2020 |url-status=live }}</ref> ===Psychological support=== {{see also|Mental health during the 2019–20 coronavirus pandemic}} Individuals may experience distress from quarantine, travel restrictions, side effects of treatment, or fear of the infection itself. To address these concerns, the [[National Health Commission|National Health Commission of China]] published a national guideline for psychological crisis intervention on 27 January 2020.<ref name="Xiang4Feb2020">{{cite journal | vauthors = Xiang YT, Yang Y, Li W, Zhang L, Zhang Q, Cheung T, Ng CH | display-authors = 6 | title = Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed | journal = The Lancet. Psychiatry | volume = 7 | issue = 3 | pages = 228–29 | date = March 2020 | pmid = 32032543 |doi=10.1016/S2215-0366(20)30046-8 | pmc = 7128153 |doi-access=free }}</ref><ref name="Kang5Feb2020">{{cite journal | vauthors = Kang L, Li Y, Hu S, Chen M, Yang C, Yang BX, Wang Y, Hu J, Lai J, Ma X, Chen J, Guan L, Wang G, Ma H, Liu Z | display-authors = 6 | title = The mental health of medical workers in Wuhan, China dealing with the 2019 novel coronavirus | journal = The Lancet. Psychiatry | volume = 7 | issue = 3 | pages = e14 | date = March 2020 | pmid = 32035030 |doi=10.1016/S2215-0366(20)30047-X | pmc = 7129673 |doi-access=free }}</ref> ''The Lancet'' published a 14-page call for action focusing on the UK and stated conditions were such that a range of mental health issues was likely to become more common. BBC quoted Rory O'Connor in saying, "Increased social isolation, loneliness, health anxiety, stress, and an economic downturn are a perfect storm to harm people's mental health and wellbeing."<ref name="BBC, mental health impact, 16 April 2020">[https://www.bbc.com/news/health-52295894 Coronavirus: 'Profound' mental health impact prompts calls for urgent research], BBC, Philippa Roxby, April 16, 2020.</ref><ref><!-- Since this is a "call to action" and not a traditional medical article, it's perhaps best to go with a simpler WYSIWYG reference style, rather than the format style we use with traditional medical articles. -->[https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanpsy/PIIS2215-0366(20)30168-1.pdf Multidisciplinary research priorities for the COVID‑19 pandemic: a call for action for mental health science], ''The Lancet'', Emily Holmes, Rory O'Connor, Hugh Perry, et al., April 15, 2020, page 1: "A fragmented research response, characterised by small-scale and localised initiatives, will not yield the clear insights necessary to guide policymakers or the public."</ref> ==Prognosis== {{Primary sources|date=March 2020}} {{multiple image | align = right | direction = vertical | total_width = 400 | caption_align = center | image1 = Severity-of-coronavirus-cases-in-China-1.png | alt1 = The severity of diagnosed cases in China | caption1 = The severity of diagnosed COVID-19 cases in China<ref>{{cite journal |last1=Roser |first1=Max |last2=Ritchie |first2=Hannah |last3=Ortiz-Ospina |first3=Esteban |name-list-format=vanc |title=Coronavirus Disease (COVID-19) |url=https://ourworldindata.org/coronavirus |journal=Our World in Data |access-date=12 March 2020 |date=4 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200319171947/https://ourworldindata.org/coronavirus |archive-date=19 March 2020 |url-status=live }}</ref> | image2 = COVID-CFR-by-age-CN-KR-ES-IT-latest-nolegend.svg | alt2 = Case fatality rates for COVID-19 by age by country. | caption2 = <div style="text-align: left;">Case fatality rates by age group: {{legend|#d62728|China, as of 11 February 2020<ref name="Epidemiology2020Feb17" />}} {{legend|#2ca02c|South Korea, as of 17 July 2020<ref name="KCDCReport-20200717">{{cite report|url=https://www.cdc.go.kr/board/board.es?mid=a20501000000&bid=0015&list_no=367829&act=view|title=코로나바이러스감염증-19 국내 발생 현황(7월 17일, 정례브리핑) |language=ko|date=2020-07-17|publisher=[[Korea Centers for Disease Control and Prevention]]|access-date=2020-07-17|url-status=live}}</ref>}} {{legend|#ff7f0e|Spain, as of 18 May 2020<ref name="MSCBSReport">{{cite report|url=https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov-China/documentos/Actualizacion_109_COVID-19.pdf|title=Actualización nº 109. Enfermedad por el coronavirus (COVID-19)|date=18 May 2020|publisher=[[Ministry of Health (Spain)|Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social]]|language=Spanish|access-date=20 May 2020|url-status=live}}</ref>}} {{legend|#1f77b4|Italy, as of 3 June 2020<ref>{{cite web|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino-sorveglianza-integrata-COVID-19_3-giugno-2020.pdf|title=Epidemia COVID-19 – Bollettino sorveglianza integrata COVID-19|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|access-date=2020-06-10|language=it|date=2020-06-05}}</ref>}}</div> | image3 = Comorbidity and severity in covid-19 data from China CDC Weekly 2020, 2(8), pp. 113-122 (cropped).png | alt3 = Case fatality rate depending on other health problems | caption3 = Case fatality rate in China depending on other health problems. Data through 11 February 2020.<ref name="Epidemiology2020Feb17" /> | image4 = Covid-19-total-confirmed-cases-vs-total-confirmed-deaths.svg | alt4 = Case fatality rate by country and number of cases | caption4 = The number of deaths vs total cases by country and approximate case fatality rate<ref>{{cite journal |last1=Roser |first1=Max |last2=Ritchie |first2=Hannah |last3=Ortiz-Ospina |first3=Esteban |name-list-format=vanc |title=Coronavirus Disease (COVID-19) |url=https://ourworldindata.org/coronavirus |journal=Our World in Data |access-date=6 April 2020 |date=6 April 2020}}</ref> }} The severity of COVID‑19 varies. The disease may take a mild course with few or no symptoms, resembling other common upper respiratory diseases such as the [[common cold]]. Mild cases typically recover within two weeks, while those with severe or critical diseases may take three to six weeks to recover. Among those who have died, the time from symptom onset to death has ranged from two to eight weeks.<ref name="WHOReport24Feb2020">{{cite report | title = Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | date = 16–24 February 2020 | url = https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf | publisher = [[World Health Organization]] (WHO) | access-date = 21 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200229221222/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf | archive-date = 29 February 2020 | url-status = live }}</ref> Children make up a small proportion of reported cases, with about 1% of cases being under 10 years and 4% aged 10–19 years.<ref name="ECDCQA"/> They are likely to have milder symptoms and a lower chance of severe disease than adults; in those younger than 50 years the risk of death is less than 0.5%, while in those older than 70 it is more than 8%.<ref name="JAMAPedsCOVID19">{{cite journal |last1=Castagnoli |first1=R |last2=Votto |first2=M |last3=Licari |first3=A |title=Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Infection in Children and Adolescents A Systematic Review |journal=JAMA Pediatrics |date=April 2020 |doi=10.1001/jamapediatrics.2020.1467 |pmid=32320004 |url=https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2765169 |accessdate=22 April 2020|doi-access=free }}</ref><ref name="Lu Zhang Du Zhang p.">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW|date=18 March 2020|title=SARS-CoV-2 Infection in Children|journal=New England Journal of Medicine|volume=382|issue=17|pages=1663–1665|publisher=Massachusetts Medical Society|doi=10.1056/nejmc2005073|issn=0028-4793|pmid=32187458|pmc=7121177}}</ref><ref name="pediatrics_tong">{{cite journal | vauthors = Dong Y, Mo X, Hu Y, Qi X, Jiang F, Jiang Z, Tong S | journal = Pediatrics | title = Epidemiological Characteristics of 2143 Pediatric Patients With 2019 Coronavirus Disease in China | date = 2020 | pages = e20200702 | url = https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf | doi = 10.1542/peds.2020-0702 | pmid = 32179660 | access-date = 16 March 2020 | archive-url = https://web.archive.org/web/20200317223427/https://pediatrics.aappublications.org/content/pediatrics/early/2020/03/16/peds.2020-0702.full.pdf | archive-date = 17 March 2020 | url-status = live }}</ref> [[COVID-19 in pregnancy|Pregnant women]] may be at higher risk for severe infection with COVID-19 based on data from other similar viruses, like [[Severe acute respiratory syndrome|SARS]] and [[Middle East respiratory syndrome|MERS]], but data for COVID-19 is lacking.<ref>{{cite journal | vauthors = Fang L, Karakiulakis G, Roth M | title = Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection? | journal = [[The Lancet Respiratory Medicine]] | volume = 395 | issue = 10224 | pages = e40 | date = March 2020 | pmid = 32171062 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30311-1 | pmc = 7118626 }}</ref><ref name="CDC 2020children">{{cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|author=|date=11 February 2020|website=Centers for Disease Control and Prevention|access-date=2 March 2020|name-list-format=vanc|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302064104/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html|archive-date=2 March 2020|url-status=live}}</ref> In China, children acquired infections mainly through close contact with their parents or other family members who lived in Wuhan or had traveled there.<ref name="JAMAPedsCOVID19"/> Some studies have found that the [[neutrophil to lymphocyte ratio]] (NLR) may be helpful in early screening for severe illness.<ref>{{cite journal|title=Dysregulation of immune response in patients with COVID-19 in Wuhan, China|journal=Clinical Infectious Diseases|doi=10.1093/cid/ciaa248|date=12 March 2020|last1=Tian|first1=Dai-Shi|last2=Wang|first2=Wei|last3=Shang|first3=Ke|last4=Ma|first4=Ke|last5=Xie|first5=Cuihong|last6=Tao|first6=Yu|last7=Yang|first7=Sheng|last8=Zhang|first8=Shuoqi|last9=Hu|first9=Ziwei|last10=Zhou|first10=Luoqi|last11=Qin|first11=Chuan|pmid=32161940|pmc=7108125}}</ref> Most of those who die of COVID‑19 have [[pre-existing condition|pre-existing (underlying) conditions]], including [[hypertension]], [[diabetes mellitus]], and [[cardiovascular disease]].<ref name=":8">{{cite web |url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-advice-of-the-ihr-emergency-committee-on-novel-coronavirus |title=WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus |website=[[World Health Organization]] (WHO) }}</ref> The [[Istituto Superiore di Sanità]] reported that out of 8.8% of deaths where [[medical record|medical charts]] were available for review, 97.2% of sampled patients had at least one [[comorbidity]] with the average patient having 2.7 diseases.<ref name="ISSCharacteristics">{{cite report|vauthors=Palmieri L, Andrianou X, Barbariol P, Bella A, Bellino S, Benelli E, Bertinato L, Boros S, Brambilla G, Calcagnini G, Canevelli M, Castrucci MR, Censi F, Ciervo A, Colaizzo E, D'Ancona F, Del Manso M, Donfrancesco C, Fabiani M, Filia A, Floridia M, Giuliano M, Grisetti T, Langer M, Lega I, Lo Noce C, Maiozzi P, Malchiodi Albedi F, Manno V, Martini M, Mateo Urdiales A, Mattei E, Meduri C, Meli P, Minelli G, Nebuloni M, Nisticò L, Nonis M, Onder G, Palmisano L, Petrosillo N, Pezzotti P, Pricci F, Punzo O, Puro V, Raparelli V, Rezza G, Riccardo F, Rota MC, Salerno P, Serra D, Siddu A, Stefanelli P, Tamburo De Bella M, Tiple D, Unim B, Vaianella L, Vanacore N, Vichi M, Villani ER, Brusaferro S|display-authors= 6|title=Characteristics of COVID-19 patients dying in Italy Report based on available data on April 2th, 2020|url=https://www.epicentro.iss.it/en/coronavirus/bollettino/Report-COVID-2019_2_april_2020.pdf|date=3 April 2020|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|access-date=3 April 2020|url-status=live}}</ref> According to the same report, the median time between the onset of symptoms and death was ten days, with five being spent hospitalised. However, patients transferred to an ICU had a median time of seven days between hospitalisation and death.<ref name="ISSCharacteristics" /> In a study of early cases, the median time from exhibiting initial symptoms to death was 14 days, with a full range of six to 41 days.<ref>{{cite journal | vauthors = Wang W, Tang J, Wei F | title = Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China | journal = Journal of Medical Virology | volume = 92 | issue = 4 | pages = 441–47 | date = April 2020 | pmid = 31994742 |doi=10.1002/jmv.25689 | pmc = 7167192 |doi-access=free }}</ref> In a study by the [[National Health Commission]] (NHC) of China, men had a death rate of 2.8% while women had a death rate of 1.7%.<ref name="WM2020Feb26">{{cite web |title=Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19) |url=https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/ |website=www.worldometers.info |access-date=26 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227112932/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-age-sex-demographics/ |archive-date=27 February 2020 |url-status=live | name-list-format = vanc}}</ref> [[Histopathology|Histopathological]] examinations of post-mortem lung samples show [[diffuse alveolar damage]] with cellular fibromyxoid [[exudate]]s in both lungs. Viral [[cytopathic effect|cytopathic]] changes were observed in the [[pneumocytes]]. The lung picture resembled [[acute respiratory distress syndrome]] (ARDS).<ref name="WHOReport24Feb2020" /> In 11.8% of the deaths reported by the National Health Commission of China, heart damage was noted by elevated levels of [[Troponin I|troponin]] or cardiac arrest.<ref name="Zheng Ma Zhang Xie p." /> According to March data from the United States, 89% of those hospitalised had preexisting conditions.<ref>{{cite journal |last1=Garg |first1=Shikha |title=Hospitalization Rates and Characteristics of Patients Hospitalized with Laboratory-Confirmed Coronavirus Disease 2019—COVID-NET, 14 States, March 1–30, 2020 |journal=MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report |date=2020-04-08 |display-authors=etal |volume=69 |issue=15 |pages=458–464 |doi=10.15585/mmwr.mm6915e3 |pmid=32298251 |url=https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6915e3.htm |issn=0149-2195|doi-access=free }}</ref> The availability of medical resources and the [[socioeconomics]] of a region may also affect mortality.<ref name="Ji Ma Peppelenbosch Pan 2020 p.">{{cite journal | vauthors=Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q | title=Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability | journal=Lancet Global Health | volume= 8| date=February 2020 | issue=4 | pages=e480 | pmid=32109372 | doi=10.1016/S2214-109X(20)30068-1 | pmc=7128131 | doi-access=free }}</ref> Estimates of the mortality from the condition vary because of those regional differences,<ref name="pmid32159317">{{cite journal | vauthors = Li XQ, Cai WF, Huang LF, Chen C, Liu YF, Zhang ZB, Yuan J, Li TG, Wang M | display-authors = 6 | title = [Comparison of epidemic characteristics between SARS in2003 and COVID-19 in 2020 in Guangzhou] | language = Chinese | journal = Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi | volume = 41 | issue = 5 | pages = 634–637 | date = March 2020 | pmid = 32159317 | doi = 10.3760/cma.j.cn112338-20200228-00209 }}</ref> but also because of [[Methodology|methodological]] difficulties. The under-counting of mild cases can cause the mortality rate to be overestimated.<ref>{{cite journal | vauthors = Jung SM, Akhmetzhanov AR, Hayashi K, Linton NM, Yang Y, Yuan B, Kobayashi T, Kinoshita R, Nishiura H | display-authors = 6 | title = Real-Time Estimation of the Risk of Death from Novel Coronavirus (COVID-19) Infection: Inference Using Exported Cases | journal = Journal of Clinical Medicine | volume = 9 | issue = 2 | page = 523 | date = February 2020 | pmid = 32075152 | doi = 10.3390/jcm9020523 | pmc = 7074479 }}</ref> However, the fact that deaths are the result of cases contracted in the past can mean the current mortality rate is underestimated.<ref>{{cite journal | vauthors = Chughtai A, Malik A | title = Is Coronavirus disease (COVID-19) case fatality ratio underestimated? | journal = Global Biosecurity | date = March 2020 | volume = 1 | issue = 3 | doi = 10.31646/gbio.56 | doi-broken-date = 2020-04-26 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Baud D, Qi X, Nielsen-Saines K, Musso D, Pomar L, Favre G | title = Real estimates of mortality following COVID-19 infection. | journal = The Lancet Infectious Diseases | date = March 2020 | doi = 10.1016/S1473-3099(20)30195-X | pmid = 32171390 | pmc = 7118515 }}</ref> Smokers were 1.4 times more likely to have severe symptoms of COVID‑19 and approximately 2.4 times more likely to require intensive care or die compared to non-smokers.<ref>{{cite journal |last1=Vardavas |first1=Constantine I. |last2=Nikitara |first2=Katerina |title=COVID-19 and smoking: A systematic review of the evidence |journal=Tobacco Induced Diseases |date=20 March 2020 |volume=18 |issue=March |page=20 |doi=10.18332/tid/119324 |pmid=32206052 |issn=1617-9625|pmc=7083240 }}</ref> Concerns have been raised about long-term [[sequela]]e of the disease. The [[Hong Kong Hospital Authority]] found a drop of 20% to 30% in lung capacity in some people who recovered from the disease, and lung scans suggested organ damage.<ref>{{cite web |last1=Cheung |first1=Elizabeth |name-list-format=vanc |title=Some recovered Covid-19 patients may have lung damage, doctors say |url=https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3074988/coronavirus-some-recovered-patients-may-have |website=[[South China Morning Post]] |date=13 March 2020 |access-date=15 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200315172445/https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3074988/coronavirus-some-recovered-patients-may-have |archive-date=15 March 2020 |url-status=live }}</ref> This may also lead to [[post-intensive care syndrome]] following recovery.<ref>{{cite journal|last=Servick|first=Kelly|date=2020-04-08|title=For survivors of severe COVID-19, beating the virus is just the beginning|url=https://www.sciencemag.org/news/2020/04/survivors-severe-covid-19-beating-virus-just-beginning|journal=Science|doi=10.1126/science.abc1486|doi-access=free|issn=0036-8075}}</ref> {| class="wikitable" |+Case fatality rates (%) by age and country or US state |- !Age !0–9 !10–19 !20–29 !30–39 !40–49 !50–59 !60–69 !70–79 !80-89 !90+ |- |[[COVID-19 pandemic in Canada|Canada]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://www.canada.ca/content/dam/phac-aspc/documents/services/diseases/2019-novel-coronavirus-infection/surv-covid19-epi-update-eng.pdf|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) DAILY EPIDEMIOLOGY UPDATE Updated: 5 May, 2020, 11:00 AM ET|date=2020-05-05|website=Public Health Agency of Canada|url-status=live|access-date=2020-05-06}}</ref> |colspan="2" {{shade|align=center|0.0}} |colspan="2" {{shade|align=center|0.1}} |colspan="2" {{shade|align=center|0.6}} |colspan="2" {{shade|align=center|6.4}} |colspan="2" {{shade|align=center|21.5}} |- |[[COVID-19 pandemic in mainland China|China]] as of 11 February<ref name="Epidemiology2020Feb17" /> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|1.3}} |{{shade|align=center|3.6}} |{{shade|align=center|8.0}} |colspan="2" {{shade|align=center|14.8}} |- |[[COVID-19 pandemic in Denmark|Denmark]] as of 5 May<ref name="SSIReport">{{cite report|url=https://files.ssi.dk/COVID19-overvaagningsrapport-30042020-2h7d|title=COVID-19 i Danmark: Epidemiologisk overvågningsrapport den 5. maj 2020|date=2020-05-05|publisher=[[Statens Serum Institut]]|language=Danish|access-date=2020-05-05|url-status=live|archivedate=10 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200510173051/https://files.ssi.dk/COVID19-overvaagningsrapport-30042020-2h7d|deadurl=yes}}</ref> |colspan="6" {{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|4.4}} |{{shade|align=center|16.7}} |{{shade|align=center|26.4}} |{{shade|align=center|44.3}} |- |[[COVID-19 pandemic in Germany|Germany]] as of 5 May<ref>https://www.rki.de/DE/Content/InfAZ/N/Neuartiges_Coronavirus/Situationsberichte/2020-05-05-de.pdf</ref><ref>{{cite web|url=https://experience.arcgis.com/experience/478220a4c454480e823b17327b2bf1d4 |title=Robert Koch-Institut: COVID-19-Dashboard |publisher=Experience.arcgis.com |date= |accessdate=2020-05-07}}</ref> |colspan="6" {{shade|align=center|0.3}} |colspan="2" {{shade|align=center|6.9}} |colspan="2" {{shade|align=center|23.7}} |- |[[COVID-19 pandemic in Israel|Israel]] as of 3 May<ref>{{cite web|url=https://t.me/MOHreport/4421?single|title=קורונה - משרד הבריאות|publisher=[[Ministry of Health (Israel)]]|date=2020-05-03|accessdate=2020-05-05}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}}<!--used to be 0.5% until May 2nd (too bad it wasn't Easter)--> |{{shade|align=center|0.9}} |{{shade|align=center|0.9}} |{{shade|align=center|3.1}} |{{shade|align=center|9.7}} |{{shade|align=center|22.9}} |{{shade|align=center|30.8}} |{{shade|align=center|31.3}} |- |[[COVID-19 pandemic in Italy|Italy]] as of 28 April<ref name="ISSReport">{{cite report|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/bollettino/Bollettino-sorveglianza-integrata-COVID-19_28-aprile-2020.pdf|title=Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 28 aprile 2020|date=29 April 2020|publisher=[[Istituto Superiore di Sanità]]|location=Rome|language=Italian|access-date=30 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|0.9}} |{{shade|align=center|2.6}} |{{shade|align=center|9.8}} |{{shade|align=center|24.2}} |{{shade|align=center|29.0}} |{{shade|align=center|24.7}} |- |[[COVID-19 pandemic in Kentucky|KY state]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://kygeonet.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/543ac64bc40445918cf8bc34dc40e334 |title=KDPH COVID-19 Dashboard |publisher=Kygeonet.maps.arcgis.com |date= |accessdate=2020-05-07}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.6}} |{{shade|align=center|2.3}} |{{shade|align=center|6.8}} |{{shade|align=center|13.3}} |colspan="2" {{shade|align=center|27.9}} |- |[[COVID-19 pandemic in Massachusetts|MA state]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://www.mass.gov/info-details/covid-19-response-reporting |title=COVID-19 Response Reporting |publisher=Mass.gov |date=2020-01-01 |accessdate=2020-05-07}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|1.3}} |{{shade|align=center|4.5}} |{{shade|align=center|14.2}} |colspan="2" {{shade|align=center|24.7}} |- |[[COVID-19 pandemic in the Netherlands|Netherlands]] as of 25 April<ref name="RIVMReport">{{cite report|url=https://www.rivm.nl/documenten/epidemiologische-situatie-covid-19-in-nederland-25-april-2020|title=Epidemiologische situatie COVID-19 in Nederland 25 april 2020|date=25 April 2020|publisher=[[Netherlands National Institute for Public Health and the Environment|Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milie]]|location=Bilthoven|language=Dutch|access-date=25 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.5}} |{{shade|align=center|1.5}} |{{shade|align=center|7.6}} |{{shade|align=center|23.2}} |{{shade|align=center|30.0}} |{{shade|align=center|29.3}} |- |[[COVID-19 pandemic in Norway|Norway]] as of 5 May<ref>https://www.fhi.no/contentassets/ca5914bd0aa14e15a17f8a7d48fa306a/2020_05_05_dagsrapport-norge-covid-19.pdf{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|1.7}} |{{shade|align=center|8.5}} |{{shade|align=center|21.3}} |{{shade|align=center|50.4}} |- |[[COVID-19 pandemic in Portugal|Portugal]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://covid19.min-saude.pt/wp-content/uploads/2020/05/64_DGS_boletim_20200505.pdf|title=NOVO CORONAVÍRUS COVID-19 RELATÓRIO DE SITUAÇÃO|date=2020-05-05|accessdate=2020-05-05|language=pt|archivedate=5 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200505134519/https://covid19.min-saude.pt/wp-content/uploads/2020/05/64_DGS_boletim_20200505.pdf|url-status=dead}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.8}} |{{shade|align=center|3.1}} |{{shade|align=center|9.5}} |colspan="2" {{shade|align=center|17.8}} |- |[[COVID-19 pandemic in South Korea|South Korea]] as of 30 April<ref name="KCDCReport">{{cite report|url=https://www.cdc.go.kr/board/board.es?mid=a20501000000&bid=0015&list_no=367051&act=view|title=코로나바이러스감염증-19 국내 발생 현황(4월 30일, 정례브리핑)|language=ko|date=30 April 2020|publisher=[[Korea Centers for Disease Control and Prevention]]|access-date=30 April 2020|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.8}} |{{shade|align=center|2.6}} |{{shade|align=center|10.4}} |colspan="2" {{shade|align=center|24.3}} |- |[[COVID-19 pandemic in Spain|Spain]] as of 5 May<ref name="MSCBSReport">{{cite report|url=https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov-China/documentos/Actualizacion_97_COVID-19.pdf|title=Actualización nº 97. Enfermedad por el coronavirus (COVID-19)|date=6 May 2020|publisher=[[Ministry of Health (Spain)|Ministerio de Sanidad, Consumo y Bienestar Social]]|language=Spanish|access-date=2020-05-06|url-status=live}}</ref> |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|0.2}} |{{shade|align=center|0.3}} |{{shade|align=center|0.6}} |{{shade|align=center|1.5}} |{{shade|align=center|4.8}} |{{shade|align=center|13.9}} |{{shade|align=center|20.9}} |{{shade|align=center|21.9}} |- |[[COVID-19 pandemic in Sweden|Sweden]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://experience.arcgis.com/experience/09f821667ce64bf7be6f9f87457ed9aa |title=FOHM Covid-19 |publisher=[[Public Health Agency of Sweden]] |date= |accessdate=2020-05-05}}</ref> |{{shade|align=center|0.9}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|0.4}} |{{shade|align=center|0.9}} |{{shade|align=center|2.3}} |{{shade|align=center|7.4}} |{{shade|align=center|22.8}} |{{shade|align=center|32.0}} |{{shade|align=center|36.1}} |- |[[COVID-19 pandemic in Switzerland|Switzerland]] as of 5 May<ref>{{cite web|url=https://datawrapper.dwcdn.net/IJC8v/45/|title=Todesfälle in der Schweiz nach Altersgruppen|website=datawrapper.dwcdn.net|date=2020-04-30|accessdate=2020-04-30}}</ref> |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.0}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.1}} |{{shade|align=center|0.5}} |{{shade|align=center|2.9}} |{{shade|align=center|10.9}} |colspan="2" {{shade|align=center|25.9}} |- |[[2020 coronavirus pandemic in Washington (state)|WA state]] as of 3 May<ref>{{cite web|url=https://www.doh.wa.gov/emergencies/coronavirus |title=2019 Novel Coronavirus Outbreak (COVID-19) |publisher=Washington State Department of Health |date=2020-05-05|accessdate=2020-05-06}}</ref> |colspan="2" {{shade|align=center|0.0}} |colspan="2" {{shade|align=center|0.2}} |colspan="2" {{shade|align=center|1.3}} |colspan="2" {{shade|align=center|9.1}} |colspan="2" {{shade|align=center|29.8}} |} {| class="wikitable" |+Case fatality rates (%) by age in the United States |- !Age !0–19 !20–44 !45–54 !55–64 !65–74 !75–84 !85+ |- |[[COVID-19 pandemic in the United States|United States]] as of 16 March<ref name="CDCMMWR18Mar2020">{{cite journal|author=CDC COVID-19 Response Team|title=Severe Outcomes Among Patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)—United States, February 12 – March 16, 2020|url=https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6912e2.htm|journal=[[Morbidity and Mortality Weekly Report]]|volume=69|issue=12|pages=343–346|date=18 March 2020|publisher=[[Centers for Disease Control]]|doi=10.15585/mmwr.mm6912e2|pmid=32214079|access-date=22 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200322021219/https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6912e2.htm|archive-date=22 March 2020|url-status=live|doi-access=free}}</ref> |style="text-align:center;"|0.0 |style="text-align:center;"|0.1–0.2 |style="text-align:center;"|0.5–0.8 |style="text-align:center;"|1.4–2.6 |style="text-align:center;"|2.7–4.9 |style="text-align:center;"|4.3–10.5 |style="text-align:center;"|10.4–27.3 |- | colspan="8" |Note: The lower bound includes all cases. The upper bound excludes cases that were missing data. |} {| class="wikitable" |+Estimate of infection fatality rates and probability of severe disease course (%) by age based on cases from China<ref>{{cite journal|last=Verity|first=Robert|last2=Okell|first2=Lucy C|last3=Dorigatti|first3=Ilaria|last4=Winskill|first4=Peter|last5=Whittaker|first5=Charles|last6=Imai|first6=Natsuko|last7=Cuomo-Dannenburg|first7=Gina|last8=Thompson|first8=Hayley|last9=Walker|first9=Patrick G T|last10=Fu|first10=Han|last11=Dighe|first11=Amy|date=30 March 2020|title=Estimates of the severity of coronavirus disease 2019: a model-based analysis|journal=The Lancet Infectious Diseases|doi=10.1016/s1473-3099(20)30243-7|pmid=32240634|pmc=7158570|doi-access=free|issn=1473-3099}}</ref> |- ! !0–9 !10–19 !20–29 !30–39 !40–49 !50–59 !60–69 !70–79 !80+ |- !Severe disease |{{shade|align=center|0.0}}<br /><small>(0.0–0.0)</small> |{{shade|align=center|0.04}}<br /><small>(0.02–0.08)</small> |{{shade|align=center|1.0}}<br /><small>(0.62–2.1)</small> |{{shade|align=center|3.4}}<br /><small>(2.0–7.0)</small> |{{shade|align=center|4.3}}<br /><small>(2.5–8.7)</small> |{{shade|align=center|8.2}}<br /><small>(4.9–17)</small> |{{shade|align=center|11}}<br /><small>(7.0–24)</small> |{{shade|align=center|17}}<br /><small>(9.9–34)</small> |{{shade|align=center|18}}<br /><small>(11–38)</small> |- !Death |{{shade|align=center|0.0016}}<br /><small>(0.00016–0.025)</small> |{{shade|align=center|0.0070}}<br /><small>(0.0015–0.050)</small> |{{shade|align=center|0.031}}<br /><small>(0.014–0.092)</small> |{{shade|align=center|0.084}}<br /><small>(0.041–0.19)</small> |{{shade|align=center|0.16}}<br /><small>(0.076–0.32)</small> |{{shade|align=center|0.60}}<br /><small>(0.34–1.3)</small> |{{shade|align=center|1.9}}<br /><small>(1.1–3.9)</small> |{{shade|align=center|4.3}}<br /><small>(2.5–8.4)</small> |{{shade|align=center|7.8}}<br /><small>(3.8–13)</small> |- |colspan=10| Total infection fatality rate is estimated to be 0.66% (0.39–1.3). Infection fatality rate is fatality per all infected individuals, regardless of whether they were diagnosed or had any symptoms. Numbers in parentheses are 95% [[credible interval]]s for the estimates. |} ===ភាពស៊ាំ=== It is unknown (as of April 2020) if past infection provides effective and long-term [[Immunity (medical)|immunity]] in people who recover from the disease.<ref>{{cite web|url=https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response|title=BSI open letter to Government on SARS-CoV-2 outbreak response|publisher=British Society for Immunology|website=immunology.org|access-date=15 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200314221816/https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response|archive-date=14 March 2020|url-status=dead|archivedate=14 មីនា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200314221816/https://www.immunology.org/news/bsi-open-letter-government-sars-cov-2-outbreak-response}}</ref><ref name="Immunity Passports">{{cite news |last1=Schraer |first1=Rachel |title=Coronavirus: Immunity passports 'could increase virus spread' |url=https://www.bbc.com/news/world-52425825 |accessdate=26 April 2020 |date=25 April 2020}}</ref> Some of the infected have been reported to develop [[Antibody|protective antibodies]], so [[Adaptive immune system|acquired immunity]] is presumed likely, based on the behaviour of other coronaviruses.<ref>{{cite news| url= https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-immunity-reinfection-get-covid-19-twice-sick-spread-relapse-a9400691.html |title= Can you get coronavirus twice or does it cause immunity?|date=13 March 2020|website=The Independent|access-date=15 March 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200314211439/https://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/coronavirus-immunity-reinfection-get-covid-19-twice-sick-spread-relapse-a9400691.html|archive-date=14 March 2020|url-status=live}}</ref> However, cases in which recovery from COVID‑19 was followed by positive tests for coronavirus at a later date have been reported.<ref name="SLT-202004112">{{cite news |last=Politi |first=Daniel |title=WHO Investigating Reports of Coronavirus Patients Testing Positive Again After Recovery |url=https://slate.com/news-and-politics/2020/04/who-reports-coronavirus-testing-positive-recovery.html |date=11 April 2020 |work=[[Slate (magazine)|Slate]] |accessdate=11 April 2020 }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-03-13/china-japan-korea-coronavirus-reinfection-test-positive|title=They survived the coronavirus. Then they tested positive again. Why?|date=13 March 2020|website=Los Angeles Times|access-date=15 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200314220822/https://www.latimes.com/world-nation/story/2020-03-13/china-japan-korea-coronavirus-reinfection-test-positive|archive-date=14 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |url= https://www.caixinglobal.com/2020-02-26/14-of-recovered-covid-19-patients-in-guangdong-tested-positive-again-101520415.html|title=14% of Recovered Covid-19 Patients in Guangdong Tested Positive Again| publisher= Caixin Global|website= caixinglobal.com|access-date=15 March 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200303181249/https://www.caixinglobal.com/2020-02-26/14-of-recovered-covid-19-patients-in-guangdong-tested-positive-again-101520415.html|archive-date=3 March 2020|url-status=live}}</ref><ref name="Omer2020">{{cite journal |last1=Omer |first1=SB |last2=Malani |first2=P |last3=del Rio |first3=C |title=The COVID-19 Pandemic in the US A Clinical Update |journal=JAMA |date= 6 April 2020 |doi=10.1001/jama.2020.5788|pmid=32250388 |doi-access=free }}</ref> These cases are believed to be lingering infection rather than reinfection,<ref name="Omer2020"/> or [[false positive]]s due to remaining RNA fragments.<ref>{{citation |url=https://www.thetimes.co.uk/article/coronavirus-patients-cant-relapse-south-korean-scientists-believe-rkm8zm7d9 |title=Coronavirus patients can't relapse, South Korean scientists believe |newspaper=The Times |author=Richard Lloyd Parry |date=30 April 2020}}</ref> Some other coronaviruses circulating in people are capable of reinfection after roughly a year.<ref>{{cite web|title=What if immunity to covid-19 doesn't last?|url=https://www.technologyreview.com/2020/04/27/1000569/how-long-are-people-immune-to-covid-19/|website=MIT Technology Review|language=en|access-date=2020-05-01}}</ref><ref>{{cite web|title=Direct observation of repeated infections with endemic coronaviruses|url=http://www.columbia.edu/~jls106/galanti_shaman_ms_supp.pdf|publisher=Department of Environmental Health Sciences, Mailman School of Public Health, [[Columbia University]]|website=Columbia University in the City of New York|language=en|access-date=2020-05-02|date=April 15, 2020}}</ref> ==ប្រវត្តិ== {{main|Timeline of the 2019–20 coronavirus pandemic}} The virus is thought to be natural and has an [[zoonosis|animal origin]],<ref name="NM-20200317">{{cite journal |vauthors=Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF |title=The proximal origin of SARS-CoV-2 |date=17 March 2020 |journal=[[Nature Medicine]] |volume=26 |issue=4 |pages=450–452 |doi=10.1038/s41591-020-0820-9 |pmid=32284615 |issn=1546-170X |pmc=7095063 }}</ref> through [[spillover infection]].<ref>{{cite web|url=https://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|title=The Man Who Saw the Pandemic Coming|last=Berger|first=Kevin|name-list-format=vanc|date=12 March 2020|website=Nautilus|access-date=16 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315180124/http://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|archive-date=15 March 2020|url-status=dead|archivedate=15 មីនា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200315180124/http://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming}}</ref> The actual origin is unknown, but the first known cases of infection happened in China. By December 2019, the spread of infection was almost entirely driven by human-to-human transmission.<ref name="Epidemiology2020Feb17">{{cite journal|vauthors=Yanping Z, et al.|collaboration=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19)—China, 2020|url=http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|journal=China CDC Weekly|volume=2|issue=8|pages=113–122|date=17 February 2020|publisher=[[Chinese Center for Disease Control and Prevention]]|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219142101/http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|archive-date=19 February 2020|url-status=live}}</ref><ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–45">{{cite journal | vauthors=Heymann DL, Shindo N | title=COVID-19: what is next for public health? | journal=Lancet | volume=395 | issue=10224 | date=February 2020 | pmid=32061313 | doi=10.1016/S0140-6736(20)30374-3 | doi-access=free | pages=542–45 }}</ref> A study of the first 41 cases of confirmed COVID‑19, published in January 2020 in ''The Lancet'', revealed the earliest date of onset of symptoms as 1{{nbsp}}December 2019.<ref name="WuMarch2020">{{cite journal|last=Wu|first=Yi-Chi|last2=Chen|first2=Ching-Sung|last3=Chan|first3=Yu-Jiun|date=March 2020|title=The outbreak of COVID-19: An overview|journal=Journal of the Chinese Medical Association|volume=83|issue=3|pages=217–220|doi=10.1097/JCMA.0000000000000270|pmid=32134861|issn=1726-4901|pmc=7153464}}</ref><ref name="Wang24Jan2020">{{cite journal |last1=Wang |first1=C. |last2=Horby |first2=P. W. |last3=Hayden |first3=F. G. |last4=Gao |first4=G. F. |title=A novel coronavirus outbreak of global health concern |journal=[[Lancet (journal)|Lancet]] |volume=395 |issue=10223 |pages=470–473 |date=February 2020 |pmid=31986257 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30185-9 |doi-access=free |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30185-9/abstract|pmc=7135038 }}</ref><ref name="AutoDW-67">{{cite journal |last=Cohen |first=Jon |date=January 2020 |title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally |url=https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally |journal=[[Science (journal)|Science]] |doi=10.1126/science.abb0611}}</ref> Official publications from the WHO reported the earliest onset of symptoms as 8{{nbsp}}December 2019.<ref>{{cite web | title=Novel Coronavirus—China | date=12 January 2020 | website=[[World Health Organization]] (WHO) | url=https://www.who.int/csr/don/12-january-2020-novel-coronavirus-china/en/}}</ref> Human-to-human transmission was confirmed by the WHO and Chinese authorities by 20 January 2020.<ref>{{cite news |last1=Kessler |first1=Glenn |title=Trump's false claim that the WHO said the coronavirus was 'not communicable' |url=https://www.washingtonpost.com/politics/2020/04/17/trumps-false-claim-that-who-said-coronavirus-was-not-communicable/ |accessdate=17 April 2020 |work=[[The Washington Post]] |date=17 April 2020 |archiveurl=https://archive.today/20200417193804/https://www.washingtonpost.com/politics/2020/04/17/trumps-false-claim-that-who-said-coronavirus-was-not-communicable/ |archivedate=17 April 2020 |name-list-format=vanc |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |last1=Kuo |first1=Lily |title=China confirms human-to-human transmission of coronavirus |url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/20/coronavirus-spreads-to-beijing-as-china-confirms-new-cases |accessdate=18 April 2020 |work=[[The Guardian]] |date=21 January 2020}}</ref> ==រោគរាតត្បាតវិទ្យា== {{main|រោគរាតត្បាតកូវីដ-១៩}} Several measures are commonly used to quantify mortality.<ref>{{cite web|url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|title=Principles of Epidemiology {{!}} Lesson 3—Section 3|date=18 February 2019|website=www.cdc.gov|access-date=28 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200228150607/https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|archive-date=28 February 2020|url-status=live}}</ref> These numbers vary by region and over time and are influenced by the volume of testing, healthcare system quality, treatment options, time since the initial outbreak, and population characteristics such as age, sex, and overall health.<ref>{{cite web |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |last=Ritchie |first=Hannah |last2=Roser |first2=Max |date=25 March 2020 |editor-last=Chivers |editor-first=Tom |website=[[Our World in Data]] |url-status=live |access-date=28 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328192730/https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |archive-date=28 March 2020 }}</ref> The death-to-case ratio reflects the number of deaths divided by the number of diagnosed cases within a given time interval. Based on Johns Hopkins University statistics, the global death-to-case ratio is {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ratio|editlink=|ref=no}} ({{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|deaths|editlink=|ref=no}}/{{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|confirmed|editlink=|ref=no}}) as of {{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|date|editlink=|ref=no}}.{{Cases in 2019–20 coronavirus pandemic|ref=yes}} The number varies by region.<ref>{{cite journal |last=Lazzerini |first=Marzia |last2=Putoto |first2=Giovanni |date=18 March 2020 |title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties |url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract |journal=The Lancet Global Health |volume=0 |issue=5 |pages=e641–e642 |doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8 |issn=2214-109X |pmid=32199072|pmc=7104294 }}</ref> Other measures include the [[case fatality rate]] (CFR), which reflects the percent of diagnosed individuals who die from a disease, and the infection fatality rate (IFR), which reflects the percent of infected individuals (diagnosed and undiagnosed) who die from a disease. These statistics are not time-bound and follow a specific population from infection through case resolution. Many academics have attempted to calculate these numbers for specific populations.<ref>{{cite web |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |website=Our World in Data |access-date=28 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328192730/https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |archive-date=28 March 2020 |url-status=live }}</ref> Outbreaks have occurred in prisons due to crowding and an inability to enforce adequate social distancing.<ref name="Hawks2020"/> In the United States, the prisoner population is aging and many of them are at high risk for poor outcomes from COVID-19 due to high rates of coexisting heart and lung disease, and poor access to high-quality healthcare.<ref name="Hawks2020">{{cite journal |last1=Hawks |first1=L |last2=Woolhandler |first2=S |last3=McCormick |first3=D |title=COVID-19 in Prisons and Jails in the United States. |journal=JAMA Internal Medicine |date=April 2020 |doi=10.1001/jamainternmed.2020.1856 |pmid=32343355 | doi-access=free}}</ref> {{Multiple image | image_style = border:none; ||total_width=800 |align=center |caption_align=center | image1 =Total-cases-covid-19-who.png| caption1 =Total confirmed cases over time | image2 =Total-deaths-covid-19-who (1).png| caption2 =Total deaths over time }} {{Multiple image | image_style = border:none; ||total_width=800 |align=center |caption_align=center | image1 =Total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people.png| caption1 =Total confirmed cases of COVID‑19 per million people<ref>{{cite web |title=Total confirmed cases of COVID-19 per million people |url=https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people |website=Our World in Data |access-date=10 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200319163452/https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people |archive-date=19 March 2020 |url-status=live }}</ref> | image2 =World map of total confirmed COVID-19 deaths per million people by country.svg| caption2 =Total confirmed deaths due to COVID‑19 per million people<ref>{{cite web |title=Total confirmed deaths due to COVID-19 per million people |url=https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million |website=Our World in Data |access-date=10 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200319163452/https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million |archive-date=19 March 2020 |url-status=live }}</ref> }} ===Infection fatality rate=== [[Our World in Data]] states that as of March 25, 2020, the [[infection fatality rate]] (IFR) cannot be accurately calculated.<ref>{{cite web |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |website=Our World in Data |accessdate=23 April 2020}}</ref> In February, the World Health Organization estimated the IFR at 0.94%, with a confidence interval between 0.37 percent to 2.9 percent.<ref>{{cite web |title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report—31 |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200220-sitrep-31-covid-19.pdf |accessdate=23 April 2020 |date=20 February 2020}}</ref> The [[University of Oxford]] [[Centre for Evidence-Based Medicine]] (CEBM) estimated a global [[Case fatality rate|CFR]] of 0.72 percent and IFR of 0.1 percent to 0.36 percent.<ref name="cebm-global-cf">{{cite web|url=https://www.cebm.net/covid-19/global-covid-19-case-fatality-rates/|title=Global Covid-19 Case Fatality Rates|date=17 March 2020|website=[[Centre for Evidence-Based Medicine]]|url-status=dead|archive-url=|archive-date=|accessdate=10 April 2020|archivedate=18 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200518190820/http://www.cebm.net/covid-19/global-covid-19-case-fatality-rates}}</ref> According to CEBM, random antibody testing in Germany suggested an IFR of 0.37% (0.12% to 0.87%) there, but there have been concerns about false positives.<ref name="cebm-global-cf"/><ref>{{cite web|url=https://towardsdatascience.com/gangelt-a-representative-study-on-the-lethality-of-covid-19-5d877dbd6e55|title=Gangelt — A representative study on the lethality of COVID-19|last=Haake|first=Daniel|date=2020-04-24|website=Medium|access-date=2020-04-27}}{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.sciencemag.org/news/2020/04/antibody-surveys-suggesting-vast-undercount-coronavirus-infections-may-be-unreliable|title=Antibody surveys suggesting vast undercount of coronavirus infections may be unreliable|last=VogelApr. 21|first=Gretchen|last2=2020|date=2020-04-21|website=Science {{!}} AAAS|access-date=2020-04-29|last3=Pm|first3=6:30}}</ref> Firm lower limits of infection fatality rates have been established in a number of locations. In [[New York City]], with a population of 8.4&nbsp;million, as of April 25, 16,673 (0.20% of the population) have died from COVID-19, and 20,800 (0.25% of the population) excess deaths have occurred, and in [[Bergamo]] province, where 0.57% of the population has died.<ref>{{cite web|url=https://medium.com/bccp-uc-berkeley/how-deadly-is-covid-19-data-science-offers-answers-from-italy-mortality-data-58abedf824cf|title=How deadly is COVID-19? Data Science offers answers from Italy mortality data.|last=Modi|first=Chirag|date=2020-04-21|website=Medium|access-date=2020-04-23}}</ref><ref>{{cite journal|last=Modi|first=Chirag|last2=Boehm|first2=Vanessa|last3=Ferraro|first3=Simone|last4=Stein|first4=George|last5=Seljak|first5=Uros|date=2020-04-20|title=Total COVID-19 Mortality in Italy: Excess Mortality and Age Dependence through Time-Series Analysis|url=https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.15.20067074v2|journal=MedRxiv|pages=2020.04.15.20067074|doi=10.1101/2020.04.15.20067074|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite news|last=Wu|first=Jin|url=https://www.nytimes.com/interactive/2020/04/21/world/coronavirus-missing-deaths.html|title=36,000 Missing Deaths: Tracking the True Toll of the Coronavirus Crisis|date=2020-04-27|work=[[The New York Times]]|access-date=2020-04-27|url-status=live|last2=McCann|first2=Allison|issn=0362-4331|last3=Katz|first3=Josh|last4=Peltier|first4=Elian | name-list-format = vanc}}</ref> To get a better view on the number of people infected initial antibody testing have been carried out, but there are no valid scientific reports based on any of them as of yet.<ref>{{cite web|url=https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2020-04-24/is-coronavirus-worse-than-the-flu-blood-studies-say-yes-by-far|title=The Coronavirus Isn't Just the Flu, Bro|last=|first=|date=|website=www.bloomberg.com|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-04-26}}</ref><ref>{{cite web|url=https://arstechnica.com/science/2020/04/experts-demolish-studies-suggesting-covid-19-is-no-worse-than-flu/|title=Experts demolish studies suggesting COVID-19 is no worse than flu|last=Mole|first=Beth|date=2020-04-24|website=[[Ars Technica]]|access-date=2020-04-26}}</ref> ===ភាពខុសគ្នាប្រាំមួយយ៉ាង=== {{Main|Gendered impact of the COVID-19 pandemic}} The impact of the pandemic and its mortality rate are different for men and women.<ref name="lancet">{{cite journal |last1=Wenham |first1=Clare |last2=Smith |first2=Julia |last3=Morgan |first3=Rosemary |title=COVID-19: the gendered impacts of the outbreak |journal=The Lancet |date=14 March 2020 |volume=395 |issue=10227 |pages=846–848 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30526-2 |pmid=32151325 |pmc=7124625 |doi-access=free }}</ref> Mortality is higher in men in studies conducted in China and Italy.<ref name="chinamortality">{{cite journal |vauthors=Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, Qiu Y, Wang J, Liu Y, Wei Y, Xia J, Yu T, Zhang X, Zhang L |title=Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=507–513 |date=February 2020 |pmid=32007143 |pmc=7135076 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30211-7 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Team |first1=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology |title=The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China |journal=Chinese Journal of Epidemiology |date=17 February 2020 |volume=41 |issue=2 |pages=145–151 |doi=10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003 |pmid=32064853 |url=http://rs.yiigle.com/yufabiao/1181998.htm |accessdate=7 April 2020 |language=ch |issn=0254-6450 |archive-date=10 មេសា 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200410004232/http://rs.yiigle.com/yufabiao/1181998.htm |dead-url=yes }}</ref><ref name="italy">{{cite news |last1=Rabin |first1=Roni Caryn |title=In Italy, Coronavirus Takes a Higher Toll on Men |url=https://www.nytimes.com/2020/03/20/health/coronavirus-italy-men-risk.html |accessdate=7 April 2020 |work=[[The New York Times]] |date=20 March 2020 | name-list-format = vanc}}</ref> The higher risk for men appears in their 50s, and begins to taper off only at 90.<ref name = italy/> In China, the death rate was 2.8 percent for men and 1.7 percent for women.<ref name = italy/> The exact reasons for this sex-difference are not known, but genetic and behavioural factors could be a reason.<ref name="lancet"/> Sex-based immunological differences, a lower prevalence of smoking in women, and men developing co-morbid conditions such as hypertension at a younger age than women could have contributed to the higher mortality in men.<ref name = italy/> In Europe, of those infected with COVID‑19, 57% were men; of those infected with COVID‑19 who also died, 72% were men.<ref>{{cite web |title=COVID-19 weekly surveillance report |url=http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/weekly-surveillance-report |website=www.euro.who.int |accessdate=7 April 2020 |archivedate=15 មីនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200315074508/http://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/weekly-surveillance-report |url-status=dead }}</ref> As of April 2020, the U.S. government is not tracking sex-related data of COVID‑19 infections.<ref name="nytimesus">{{cite news |last1=Gupta |first1=Alisha Haridasani |title=Does Covid-19 Hit Women and Men Differently? U.S. Isn't Keeping Track |url=https://www.nytimes.com/2020/04/03/us/coronavirus-male-female-data-bias.html |accessdate=7 April 2020 |work=[[The New York Times]] |date=3 April 2020 | name-list-format = vanc}}</ref> Research has shown that viral illnesses like [[Ebola virus disease|Ebola]], [[HIV]], [[influenza]], and [[SARS]] affect men and women differently.<ref name="nytimesus"/> A higher percentage of health workers, particularly nurses, are women, and they have a higher chance of being exposed to the virus.<ref>{{cite web |title=Gender equity in the health workforce: Analysis of 104 countries |url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/311314/WHO-HIS-HWF-Gender-WP1-2019.1-eng.pdf |publisher=World Health Organization |accessdate=7 April 2020}}</ref> School closures, lockdowns, and reduced access to healthcare following the 2019–20 coronavirus pandemic may differentially affect the genders and possibly exaggerate existing gender disparity.<ref name="lancet"/><ref name="thinkglobalhealth">{{cite web |title=Gender and the Coronavirus Outbreak: Think Global Health |url=https://www.thinkglobalhealth.org/article/gender-and-coronavirus-outbreak |website=Council on Foreign Relations |accessdate=7 April 2020 }}</ref> ===Ethnic differences=== In the U.S., a greater proportion of deaths due to COVID-19 have occurred among [[African Americans]].<ref name="AVD">{{cite journal |last1=Dorn |first1=Aaron van |last2=Cooney |first2=Rebecca E |last3=Sabin |first3=Miriam L |title=COVID-19 exacerbating inequalities in the US |journal=The Lancet |date=April 2020 |volume=395 |issue=10232 |pages=1243–1244 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30893-X|pmid=32305087 |pmc=7162639 }}</ref> Structural factors that prevent African Americans from practicing social distancing include their concentration in crowded substandard housing and "essential" occupations such as public transit employees and health-care workers. Greater prevalence of lacking [[health insurance]] and care and of underlying conditions such as [[diabetes]], [[hypertension]] and [[heart disease]] also increase their risk of death.<ref>{{cite journal |last1=Adams |first1=Mary L. |last2=Katz |first2=David L. |last3=Grandpre |first3=Joseph |title=Population-Based Estimates of Chronic Conditions Affecting Risk for Complications from Coronavirus Disease, United States |journal=Emerging Infectious Diseases |date=August 2020 |volume=26 |issue=8 |doi=10.3201/eid2608.200679|pmid=32324118 }}</ref> Similar issues affect [[Indigenous peoples of the Americas|Native American]] and [[Latino]] communities.<ref name="AVD" /> Leaders have called for efforts to research and address the disparities.<ref>{{cite journal |last1=Laurencin |first1=Cato T. |last2=McClinton |first2=Aneesah |title=The COVID-19 Pandemic: a Call to Action to Identify and Address Racial and Ethnic Disparities |journal=Journal of Racial and Ethnic Health Disparities |date=18 April 2020 |doi=10.1007/s40615-020-00756-0|pmid=32306369 }}</ref> ===Existing respiratory problems=== When someone with existing respiratory problems is infected with COVID-19, they are at greater risk for severe symptoms.<ref>{{cite web|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/groups-at-higher-risk.html|last=CDC|date=2020-02-11|website=Centers for Disease Control and Prevention|language=en-us|access-date=2020-05-04}}</ref> COVID-19 also poses a greater risk to people who misuse opioids and methamphetamines, insofar as their drug use may have caused lung damage.<ref>{{cite web|title=People who use drugs are more vulnerable to coronavirus. Here's what clinics are doing to help.|url=https://www.theadvocate.com/baton_rouge/news/coronavirus/article_f80cf77e-84fa-11ea-88d5-2b37dc9dd966.html|last=DeRobertis|first=Jacqueline|date=3 May 2020|website=The Advocate (Louisiana)|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=4 May 2020}}</ref> ==សង្គម និង វប្បធម៌== ===ឈ្មោះ=== During the initial outbreak in Wuhan, China, the virus and disease were commonly referred to as "coronavirus" and "Wuhan coronavirus",<ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/sections/health-shots/2020/01/24/799208865/a-second-u-s-case-of-wuhan-coronavirus-is-confirmed|title=2nd U.S. Case Of Wuhan Coronavirus Confirmed|website=NPR.org|access-date=2020-04-04}}</ref><ref>{{cite news|last=Jr|first=Donald G. McNeil|url=https://www.nytimes.com/2020/02/02/health/coronavirus-pandemic-china.html|title=Wuhan Coronavirus Looks Increasingly Like a Pandemic, Experts Say|date=2020-02-02|work=[[The New York Times]]|access-date=2020-04-04|issn=0362-4331 | name-list-format = vanc}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.cnn.com/2020/02/05/asia/wuhan-coronavirus-update-death-toll-spike-intl-hnk/index.html|title=Wuhan coronavirus deaths spike again as outbreak shows no signs of slowing|last=Griffiths|first=James|website=CNN|access-date=2020-04-04}}</ref> with the disease sometimes called "Wuhan pneumonia".<ref>{{cite journal |last1=Jiang |first1=Shibo |last2=Xia |first2=Shuai |last3=Ying |first3=Tianlei |last4=Lu |first4=Lu |title=A novel coronavirus (2019-nCoV) causing pneumonia-associated respiratory syndrome |journal=Cellular & Molecular Immunology |date=February 2020 | volume=17 | issue=554 |page=554 |doi=10.1038/s41423-020-0372-4 |pmid=32024976 |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KK, Chu H, Yang J, Xing F, Liu J, Yip CC, Poon RW, Tsoi HW, Lo SK, Chan KH, Poon VK, Chan WM, Ip JD, Cai JP, Cheng VC, Chen H, Hui CK, Yuen KY |title=A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=514–523 |date=February 2020 |pmid=31986261 |pmc=7159286 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30154-9 | doi-access=free }}</ref> In the past, many diseases have been named after geographical locations, such as the [[Spanish flu]],<ref>{{cite journal |last1=Shablovsky |first1=Suzanne |title=The legacy of the Spanish flu |journal=Science |date=22 September 2017 |volume=357 |issue=6357 |page=1245 |doi=10.1126/science.aao4093 |bibcode=2017Sci...357.1245S |url=https://science.sciencemag.org/content/357/6357/1245 |issn=0036-8075}}</ref> [[Middle East Respiratory Syndrome]], and [[Zika virus]].<ref name="Nature Stop">{{cite news |title=Stop the coronavirus stigma now |url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-01009-0 |accessdate=16 April 2020 |work=Nature |date=7 April 2020 |page=165 |doi=10.1038/d41586-020-01009-0}}</ref> In January 2020, the [[World Health Organization|World Health Organisation]] recommended 2019-nCov<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200121-sitrep-1-2019-ncov.pdf|title=Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT—1|last=|first=|date=21 January 2020|website=WHO|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> and 2019-nCoV acute respiratory disease<ref>{{cite web|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf|title=Novel Coronavirus(2019-nCoV) Situation Report—10|last=|first=|date=30 January 2020|website=WHO|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> as interim names for the virus and disease per 2015 guidance and international guidelines against using geographical locations (e.g. Wuhan, China), animal species or groups of people in disease and virus names to prevent [[social stigma]].<ref>{{cite news |title=Novel coronavirus named 'Covid-19': WHO |url=https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who |access-date=11 February 2020 |publisher=TODAYonline |name-list-format=vanc |archive-url=https://archive.today/20200321085608/https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who |archive-date=21 March 2020 |url-status=live }}</ref><ref name="veconomist">{{cite news|author= |title= The coronavirus spreads racism against—and among—ethnic Chinese|url= https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|work= [[The Economist]]|date= 17 February 2020|access-date= 17 February 2020|archive-url= https://web.archive.org/web/20200217223902/https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|archive-date= 17 February 2020|url-status= live| name-list-format = vanc}}</ref><ref>{{cite web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/163636/WHO_HSE_FOS_15.1_eng.pdf|title=World Health Organization Best Practices for the Naming of New Human Infectious Diseases|last=|first=|date=May 2015|website=WHO|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> The official names COVID‑19 and SARS-CoV-2 were issued by the WHO on 11 February 2020.<ref name="WHO-naming">{{cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|title=Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it|website=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=13 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200228035651/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it|archive-date=28 February 2020|url-status=live}}</ref> WHO chief [[Tedros Adhanom]] Ghebreyesus explained: CO for ''corona'', VI for ''virus'', D{{nbsp}}for ''disease'' and 19 for when the outbreak was first identified (31 December 20''19'').<ref>{{cite news |title=Coronavirus disease 2019 (COVID-19) in the EU/EEA and the UK—eighth update |url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/covid-19-rapid-risk-assessment-coronavirus-disease-2019-eighth-update-8-april-2020.pdf |access-date=19 April 2020 |publisher=ecdc |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314223709/https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/RRA-sixth-update-Outbreak-of-novel-coronavirus-disease-2019-COVID-19.pdf |archive-date=14 March 2020 |url-status=live }}</ref> The WHO additionally uses "the COVID‑19 virus" and "the virus responsible for COVID‑19" in public communications.<ref name="WHO-naming" /> Both the disease and virus are commonly referred to as "coronavirus" in the media and public discourse. ===Misinformation=== {{main|Misinformation related to the 2019–20 coronavirus pandemic}} After the initial [[COVID-19 pandemic|outbreak]] of COVID‑19, conspiracy theories, [[misinformation]] and [[disinformation]] emerged regarding the origin, scale, prevention, treatment and other aspects of the disease and rapidly spread online.<ref name="bbc_misinfo">{{cite news |url=https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037 |title=China coronavirus: Misinformation spreads online about origin and scale |date=30 January 2020 |work=[[BBC News]] |access-date=10 February 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200204163412/https://www.bbc.com/news/blogs-trending-51271037 |archive-date=4 February 2020 |url-status=live}}</ref><ref name="GUAR">{{cite newspaper | url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | title=Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation | date=January 31, 2020 | access-date=February 3, 2020 | first=Josh | last=Taylor | newspaper=[[The Guardian]] | archive-url=https://web.archive.org/web/20200202141231/https://www.theguardian.com/world/2020/jan/31/bat-soup-dodgy-cures-and-diseasology-the-spread-of-coronavirus-bunkum | archive-date=February 2, 2020 | url-status=live }}</ref><ref name="RunningList">{{cite web |url=https://www.buzzfeednews.com/article/janelytvynenko/coronavirus-disinformation-spread |title=Here's A Running List Of Disinformation Spreading About The Coronavirus |website=Buzzfeed News |access-date=February 8, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200206212717/https://www.buzzfeednews.com/article/janelytvynenko/coronavirus-disinformation-spread |archive-date=February 6, 2020 |url-status=live }}</ref> ===Decreased emergency room use=== In Austria, 39% fewer persons sought help for cardiac symptoms in the month of March. A study estimated that there were 110 incidents of preventable cardiac death as compared to 86 confirmed deaths from Coronavirus as of March 29.<ref>{{cite journal |display-authors=etal|last1=Metzler | first1= Bernhard | last2=Siostrzonek |first2= Peter | last3= Binder |first3= Ronald | title=Decline of acute coronary syndrome admissions in Austria since the outbreak of COVID-19: the pandemic response causes cardiac collateral damage |journal= European Heart Journal |date= 16 April 2020 |doi=10.1093/eurheartj/ehaa314|pmid=32297932 |pmc=7184486 }}</ref> A preliminary study in the U.S. found 38% under-utilization of cardiac care units as compared to normal.<ref>{{cite journal |display-authors=etal|last1=Garcia | first1=Santiago | last2=Albaghdadi |first2=Mazen | last3=Meraj|first3=Perwaiz | title=PRE-PRINT: Reduction in ST-Segment Elevation Cardiac Catheterization Laboratory Activations in the United States during COVID-19 Pandemic |journal=Journal of the American College of Cardiology (JACC) |date= April 2020 |doi=10.1016/j.jacc.2020.04.011|pmid=32283124 |pmc=7151384 }}</ref> The head of cardiology at the University of Arizona has stated, "My worry is some of these people are dying at home because they're too scared to go to the hospital."<ref name="StatApril23">[https://www.statnews.com/2020/04/23/coronavirus-phobia-keeping-heart-patients-away-from-er/ 'Where are all our patients?': Covid phobia is keeping people with serious heart symptoms away from ERs], ''Stat News'', Usha Lee McFarling, April 23, 2020.</ref> There is also concern that persons with symptoms of stroke and appendicitis are delaying seeking help.<ref name=StatApril23/><ref>See also . . [https://www.nytimes.com/2020/04/25/health/coronavirus-heart-stroke.html Amid the Coronavirus Crisis, Heart and Stroke Patients Go Missing], ''New York Times'', Gina Kolata, April 25, 2020.</ref> ==សត្វផ្សេងៗ== Humans appear to be capable of spreading the virus to some other animals. A domestic [[cat]] in [[Liège]], Belgium, tested positive after it started showing symptoms (diarrhoea, vomiting, shortness of breath) a week later than its owner, who was also positive.<ref>{{cite web|url=https://www.brusselstimes.com/all-news/belgium-all-news/103003/coronavirus-belgian-woman-infected-her-cat/ |title=Coronavirus: Belgian cat infected by owner |publisher=Brusselstimes.com |date=2020-03-27 |accessdate=2020-04-12}}</ref> [[Tiger]]s at the [[Bronx Zoo]] in New York, United States, tested positive for the virus and showed symptoms of COVID‑19, including a dry cough and loss of appetite.<ref>{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |title=Bronx Zoo Tiger Is Sick With the Coronavirus |url=https://www.nytimes.com/2020/04/06/nyregion/bronx-zoo-tiger-coronavirus.html |website=[[The New York Times]] |date=6 April 2020 |access-date=9 April 2020 | name-list-format = vanc}}</ref> [[Mink]]s at two farms in the Netherlands also tested positive for COVID-19.<ref>{{cite web|url=https://www.foxnews.com/world/mink-netherlands-coronavirus-farm |title=Coronavirus hits Netherlands farm animals as minks test positive for virus |publisher=Fox News |date= 26 April 2020|accessdate=2020-04-27}}</ref> A study on domesticated animals inoculated with the virus found that [[cat]]s and [[ferret]]s appear to be "highly susceptible" to the disease, while [[dog]]s appear to be less susceptible, with lower levels of viral replication. The study failed to find evidence of viral replication in [[domestic pig|pigs]], [[domestic duck|ducks]], and [[chicken]]s.<ref>{{cite journal |last1=Shi |first1=Jianzhong |last2=Wen |first2=Zhiyuan |last3=Zhong |first3=Gongxun |title=Susceptibility of ferrets, cats, dogs, and other domesticated animals to SARS–coronavirus 2 |url=https://science.sciencemag.org/content/early/2020/04/07/science.abb7015 |journal=Science |date=8 April 2020 |pages=eabb7015 |doi=10.1126/science.abb7015 |doi-access=free |pmid=32269068 |pmc=7164390 |access-date=9 April 2020}}</ref> ==ការស្រាវជ្រាវ== {{Main|COVID-19 drug development}} No medication or vaccine is approved to treat the disease.<ref name="LiDeClerq">{{cite journal | vauthors = Li G, De Clercq E | title = Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) | journal = Nature Reviews. Drug Discovery | volume = 19 | issue = 3 | pages = 149–150 | date = March 2020 | pmid = 32127666 | doi = 10.1038/d41573-020-00016-0 | doi-access = free }}</ref> International research on vaccines and medicines in COVID‑19 is underway by government organisations, academic groups, and industry researchers.<ref name="dhama">{{cite journal | vauthors=Dhama K, Sharun K, Tiwari R, Dadar M, Malik YS, Singh KP, Chaicumpa W | display-authors=6 | title=COVID-19, an emerging coronavirus infection: advances and prospects in designing and developing vaccines, immunotherapeutics, and therapeutics | journal=Human Vaccines and Immunotherapeutics| date=March 2020 | issn=2164-5515 | pmid=32186952 | doi=10.1080/21645515.2020.1735227 | pages=1–7 | pmc=7103671 |doi-access=free}}</ref><ref name="zhang2020">{{cite journal | vauthors=Zhang L, Liu Y | title=Potential interventions for novel coronavirus in China: A systematic review | journal=Journal of Medical Virology | volume=92 | issue=5 | date=March 2020 | issn=0146-6615 | doi=10.1002/jmv.25707 | pages=479–90 | pmid=32052466 | pmc=7166986 }}</ref> In March, the [[World Health Organisation]] initiated the "[[Solidarity Trial|SOLIDARITY Trial]]" to assess the treatment effects of four existing antiviral compounds with the most promise of efficacy.<ref name="kai">{{cite journal|last1=Kupferschmidt|first1=Kai|last2=Cohen|first2=Jon| title=WHO launches global megatrial of the four most promising coronavirus treatments |journal=Science Magazine | date=22 March 2020 | url=https://www.sciencemag.org/news/2020/03/who-launches-global-megatrial-four-most-promising-coronavirus-treatments | access-date=27 March 2020|doi=10.1126/science.abb8497}}</ref> There has been a great deal of COVID-19 research, involving accelerated research processes and publishing shortcuts to meet the global demand. To minimise the impact of [[Misinformation related to the 2019–20 coronavirus pandemic|misinformation]], medical professionals and the public are advised to expect rapid changes to available information, and to be attentive to [[Retractions in academic publishing|retractions]] and other updates.<ref>{{cite web|url=https://rise.articulate.com/share/soW5Pvyk3T4Ib-P4A7gS6AFqyOxsB2Eo#/|title=Navigating the COVID-19 Evidence Landscape|last=Bradley-Ridout|first=Glyneva|last2=Fuller|first2=Kaitlin|date=9 Apr 2020|website=|publisher=University of Toronto Libraries - Gerstein Science Information Centre|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|last3=Gray|first3=Mikaela|last4=Nekolaichuk|first4=Erica}}</ref> ===វ៉ាក់សាំង=== {{main|វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩}} There is no available vaccine, but various agencies are actively developing vaccine candidates. Previous work on [[SARS-CoV]] is being used because both SARS-CoV and SARS-CoV-2 use the ACE2 receptor to enter human cells.<ref>{{cite book | vauthors=Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Di Napoli R | chapter=Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19) | title=StatPearls [Internet] | chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554776/ |date=March 2020 | publisher=StatPearls |pmid= 32150360 | id=Bookshelf ID: NBK554776 }}</ref> Three vaccination strategies are being investigated. First, researchers aim to build a whole virus vaccine. The use of such a virus, be it [[inactivated vaccine|inactive]] or dead, aims to elicit a prompt [[immune response]] of the human body to a new infection with COVID‑19. A second strategy, subunit vaccines, aims to create a vaccine that sensitises the immune system to certain subunits of the virus. In the case of SARS-CoV-2, such research focuses on the S-spike protein that helps the virus intrude the [[ACE2 enzyme]] receptor. A third strategy is that of the nucleic acid vaccines ([[DNA vaccination|DNA]] or [[RNA vaccines]], a novel technique for creating a vaccination). Experimental vaccines from any of these strategies would have to be tested for safety and efficacy.<ref name="Chen Strych Hotez Bottazzi p.">{{cite journal | vauthors = Chen WH, Strych U, Hotez PJ, Bottazzi ME | title=The SARS-CoV-2 Vaccine Pipeline: an Overview | journal=Current Tropical Medicine Reports | date=3 March 2020 | pages=1–4 |doi=10.1007/s40475-020-00201-6 |doi-access=free | pmid=32219057 | pmc=7094941 | name-list-format = vanc}}</ref> On 16 March 2020, the first clinical trial of a vaccine started with four volunteers in [[Seattle]], United States. The vaccine contains a harmless genetic code copied from the virus that causes the disease.<ref>{{cite news |last=Roberts |first=Michelle |name-list-format=vanc |url=https://www.bbc.com/news/health-51906604 |title=Coronavirus: US volunteers test first vaccine |date=17 March 2020 |work=BBC News |access-date=17 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200317034657/https://www.bbc.com/news/health-51906604 |archive-date=17 March 2020 |url-status=live }}</ref> [[Antibody-dependent enhancement]] has been suggested as a potential challenge for vaccine development for SARS-COV-2, but this is controversial.<ref name="PNAS2020">{{cite journal |last1=Peeples |first1=Lynn |title=News Feature: Avoiding pitfalls in the pursuit of a COVID-19 vaccine |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |year=2020 |volume=117 |issue=15 |pages=8218–8221 |publisher=Proceedings of the National Academy of Sciences |doi=10.1073/pnas.2005456117 |pmid=32229574 |pmc=7165470 }}</ref> ===Medications=== {{Main|COVID-19 drug repurposing research}} At least 29 phase II–IV efficacy trials in COVID‑19 were concluded in March 2020 or scheduled to provide results in April from hospitals in China.<ref name="milken">{{cite web |title=COVID-19 treatment and vaccine tracker |url=https://milkeninstitute.org/sites/default/files/2020-04/Covid19%20Tracker%20NEW4-21-20-2.pdf |publisher=Milken Institute |access-date=21 April 2020 |date=21 April 2020 |lay-url=https://milkeninstitute.org/covid-19-tracker }}</ref><ref name="koch">{{cite web |author1=Selina Koch |author2=Winnie Pong |title=First up for COVID-19: nearly 30 clinical readouts before end of April |url=https://www.biocentury.com/article/304658 |publisher=BioCentury Inc. |access-date=1 April 2020 |date=13 March 2020}}</ref> There are more than 300 active clinical trials underway as of April 2020.<ref name="Sanders2020"/> Seven trials were evaluating already approved treatments, including four studies on hydroxychloroquine or chloroquine.<ref name=koch/> Repurposed [[antiviral drug]]s make up most of the Chinese research, with nine phase III trials on remdesivir across several countries due to report by the end of April.<ref name=milken/><ref name=koch/> Other candidates in trials include [[vasodilator]]s, [[corticosteroid]]s, [[immunotherapy|immune therapies]], [[lipoic acid]], [[bevacizumab]], and [[recombinant DNA|recombinant]] [[angiotensin-converting enzyme 2]].<ref name=koch/> The COVID‑19 Clinical Research Coalition has goals to 1) facilitate rapid reviews of clinical trial proposals by [[ethics committee]]s and national regulatory agencies, 2) fast-track approvals for the candidate therapeutic compounds, 3) ensure standardised and rapid analysis of emerging efficacy and safety data and 4) facilitate sharing of clinical trial outcomes before publication.<ref name="coalition">{{cite journal | title=Global coalition to accelerate COVID-19 clinical research in resource-limited settings | journal=The Lancet |author=COVID-19 Clinical Research Coalition| year=2020 | volume=395 | issue=10233 | pages=1322–1325 | issn=0140-6736 | doi=10.1016/s0140-6736(20)30798-4 | pmid=32247324 |url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30798-4/fulltext#articleInformation| doi-access=free }}</ref><ref name="maguire">{{cite journal | last=Maguire | first=Brittany J. | last2=Guérin | first2=Philippe J. | title=A living systematic review protocol for COVID-19 clinical trial registrations | journal=Wellcome Open Research | volume=5 | date=2 April 2020 | issn=2398-502X | doi=10.12688/wellcomeopenres.15821.1 | page=60| pmid=32292826 | pmc=7141164 }}</ref> Several existing medications are being evaluated for the treatment of COVID‑19,<ref name="LiDeClerq" /> including [[remdesivir]], [[chloroquine]], [[hydroxychloroquine]], [[lopinavir/ritonavir]], and lopinavir/ritonavir combined with [[Interferon-beta|interferon beta]].<ref name=kai/><ref>{{cite web|url=https://news.un.org/en/story/2020/03/1059722|title=UN health chief announces global 'solidarity trial' to jumpstart search for COVID-19 treatment|date=18 March 2020|website=UN News|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323101633/https://news.un.org/en/story/2020/03/1059722|archive-date=23 March 2020|url-status=live}}</ref> There is tentative evidence for efficacy by remdesivir, as of March 2020.<ref>{{cite journal|vauthors=Ko WC, Rolain JM, Lee NY, Chen PL, Huang CT, Lee PI, Hsueh PR|date=March 2020|title=Arguments in favor of remdesivir for treating SARS-CoV-2 infections|journal=International Journal of Antimicrobial Agents|volume=55|issue=4|page=105933|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105933|pmid=32147516|pmc=7135364|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web | last=Feuerstein | first=Adam | last2=Garde | first2=Damian | last3=Robbins | first3=Rebecca | title=Gilead data suggests coronavirus patients are responding to treatment | website=STAT | date=16 April 2020 | url=https://www.statnews.com/2020/04/16/early-peek-at-data-on-gilead-coronavirus-drug-suggests-patients-are-responding-to-treatment/ | access-date=16 April 2020 | name-list-format = vanc }}</ref> Clinical improvement was observed in patients treated with [[Expanded access|compassionate-use]] remdesivir.<ref>{{cite journal |vauthors=Grein J, Ohmagari N, Shin D, Diaz G, Asperges E, Castagna A, Feldt T, Green G, Green ML, Lescure FX, Nicastri E, Oda R, Yo K, Quiros-Roldan E, Studemeister A, Redinski J, Ahmed S, Bernett J, Chelliah D, Chen D, Chihara S, Cohen SH, Cunningham J, D'Arminio Monforte A, Ismail S, Kato H, Lapadula G, L'Her E, Maeno T, Majumder S, Massari M, Mora-Rillo M, Mutoh Y, Nguyen D, Verweij E, Zoufaly A, Osinusi AO, DeZure A, Zhao Y, Zhong L, Chokkalingam A, Elboudwarej E, Telep L, Timbs L, Henne I, Sellers S, Cao H, Tan SK, Winterbourne L, Desai P, Mera R, Gaggar A, Myers RP, Brainard DM, Childs R, Flanigan T | display-authors=6 |title=Compassionate Use of Remdesivir for Patients with Severe Covid-19 |journal=N. Engl. J. Med. |volume= |issue= |pages= |date=April 2020 |pmid=32275812 |doi=10.1056/NEJMoa2007016 |url=|pmc=7169476 }}</ref> Remdesivir inhibits SARS-CoV-2 ''[[in vitro]]''.<ref name="pmid32020029">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Wang M, Cao R, Zhang L, Yang X, Liu J, Xu M, Shi Z, Hu Z, Zhong W, Xiao G|date=February 2020 |title= Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro|journal=Cell Research |volume= 30| issue= 3|pages=269–71|doi=10.1038/s41422-020-0282-0|pmc=7054408|pmid=32020029|doi-access=free|name-list-format=vanc}}</ref> [[Phase III|Phase{{nbsp}}III clinical trial]]s are underway in the U.S., China, and Italy.<ref name="LiDeClerq" /><ref name=milken/><ref>{{cite journal |last1=Beeching |first1=Nicholas J. |last2=Fletcher |first2=Tom E. |last3=Fowler |first3=Robert |name-list-format=vanc |date=2020 |title=BMJ Best Practices: COVID-19 |url= https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf |url-status=live |journal=BMJ |access-date=11 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200222170544/https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf |archive-date=22 February 2020 }}</ref> In 2020, a trial found that lopinavir/ritonavir was ineffective in the treatment of severe illness.<ref>{{cite journal | vauthors = Cao B, Wang Y, Wen D, Liu W, Wang J, Fan G, Ruan L, Song B, Cai Y, Wei M, Li X, Xia J, Chen N, Xiang J, Yu T, Bai T, Xie X, Zhang L, Li C, Yuan Y, Chen H, Li H, Huang H, Tu S, Gong F, Liu Y, Wei Y, Dong C, Zhou F, Gu X, Xu J, Liu Z, Zhang Y, Li H, Shang L, Wang K, Li K, Zhou X, Dong X, Qu Z, Lu S, Hu X, Ruan S, Luo S, Wu J, Peng L, Cheng F, Pan L, Zou J, Jia C, Wang J, Liu X, Wang S, Wu X, Ge Q, He J, Zhan H, Qiu F, Guo L, Huang C, Jaki T, Hayden FG, Horby PW, Zhang D, Wang C | display-authors = 6 | title = A Trial of Lopinavir-Ritonavir in Adults Hospitalized with Severe Covid-19 | journal = New England Journal of Medicine | date = March 2020 | pmid = 32187464 | doi = 10.1056/NEJMoa2001282 | pmc = 7121492 }}</ref> [[Nitazoxanide]] has been recommended for further ''[[in vivo]]'' study after demonstrating low concentration inhibition of SARS-CoV-2.<ref name="pmid32020029" /> There are mixed results as of 3 April 2020 as to the effectiveness of [[hydroxychloroquine]] as a treatment for COVID‑19, with some studies showing little or no improvement.<ref>{{cite news |last1=Seley-Radtke |first1=Katherine |title=Professor of Chemistry and Biochemistry and President-Elect of the International Society for Antiviral Research, University of Maryland, Baltimore County |url=https://theconversation.com/a-small-trial-finds-that-hydroxychloroquine-is-not-effective-for-treating-coronavirus-135484 |access-date=5 April 2020 |publisher=The Conversation |date=3 April 2020}}</ref><ref>{{cite journal|last=Molina|first=Jean Michel|last2=Delaugerre|first2=Constance|last3=Goff|first3=Jerome Le|last4=Mela-Lima|first4=Breno|last5=Ponscarme|first5=Diane|last6=Goldwirt|first6=Lauriane|last7=de Castro|first7=Nathalie|date=March 2020|title=No Evidence of Rapid Antiviral Clearance or Clinical Benefit with the Combination of Hydroxychloroquine and Azithromycin in Patients with Severe COVID-19 Infection|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0399077X20300858|journal=Médecine et Maladies Infectieuses|language=fr|pages=S0399077X20300858|doi=10.1016/j.medmal.2020.03.006|pmid=32240719|pmc=7195369}}</ref> The studies of chloroquine and hydroxychloroquine with or without [[azithromycin]] have major limitations that have prevented the medical community from embracing these therapies without further study.<ref name="Sanders2020"/> [[Oseltamivir]] does not inhibit SARS-CoV-2 ''in vitro'' and has no known role in COVID‑19 treatment.<ref name="Sanders2020"/> ===Anti-cytokine storm=== [[Cytokine release syndrome]] (CRS) can be a complication in the later stages of severe COVID‑19. There is preliminary evidence that [[hydroxychloroquine]] may have anti-cytokine storm properties.<ref name="pmid32150618">{{cite journal |vauthors=Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D |title=In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) |journal=Clin. Infect. Dis. |volume= |issue= |pages= |date=March 2020 |pmid=32150618 |doi=10.1093/cid/ciaa237 |pmc=7108130 }}</ref> [[Tocilizumab]] has been included in treatment guidelines by China's [[National Health Commission]] after a small study was completed.<ref name="tocil-1">{{cite news|last1=Liu|first1=Roxanne|last2=Miller|first2=Josh|name-list-format=vanc|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|title=China approves use of Roche drug in battle against coronavirus complications|date=3 March 2020|work=[[Reuters]]|access-date=14 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200312204625/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|archive-date=12 March 2020|url-status=live}}</ref><ref name="tocil-2">{{cite document |date=5 March 2020 |title=Effective Treatment of Severe COVID-19 Patients with Tocilizumab |url=http://chinaxiv.org/abs/202003.00026 |publisher=ChinaXiv.org |doi=10.12074/202003.00026|doi-broken-date=2020-04-26 |access-date=14 March 2020|journal=|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319022047/http://chinaxiv.org/abs/202003.00026|archive-date=19 March 2020|url-status=live}}</ref> It is undergoing a [[Phase IIb|phase{{nbsp}}2]] non-randomised trial at the national level in Italy after showing positive results in people with severe disease.<ref>{{cite web |last1=Ovadia |first1=Daniela |last2=Agenzia |first2=Zoe |title=COVID-19—Italy launches an independent trial on tocilizumab |url=https://www.univadis.co.uk/viewarticle/covid-19-italy-launches-an-independent-trial-on-tocilizumab-715741 |website=Univadis from Medscape |publisher=Aptus Health |accessdate=22 April 2020}}</ref><ref>{{cite web |title=Tocilizumab in COVID-19 Pneumonia (TOCIVID-19) (TOCIVID-19) |url=https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04317092 |website=www.clinicaltrials.gov |publisher=National Library of Medicine |accessdate=22 April 2020}}</ref> Combined with a [[Ferritin|serum ferritin blood test]] to identify [[Cytokine release syndrome|cytokine storms]], it is meant to counter such developments, which are thought to be the cause of death in some affected people.<ref name="tocil-5">{{cite web|url=https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome|title=How doctors can potentially significantly reduce the number of deaths from Covid-19|publisher=[[Vox (website)|Vox]]|access-date=14 March 2020|date=12 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200319155218/https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome|archive-date=19 March 2020|url-status=live}}</ref><ref name="tocil-6">{{cite journal | vauthors = Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J | title = Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China | journal = Intensive Care Medicine | date = March 2020 | pmid = 32125452 | doi = 10.1007/s00134-020-05991-x | pmc = 7080116 }}</ref><ref name="tocil-8">{{cite journal |vauthors=Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ |title=COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression |journal=Lancet |volume=395 |issue=10229 |pages=1033–1034 |date=March 2020 |pmid=32192578 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30628-0 |doi-access=free }}</ref> The [[Interleukin 6|interleukin-6]] [[receptor antagonist]] was approved by the [[Food and Drug Administration|FDA]] to undergo a phase III clinical trial assessing the medication's impact on COVID‑19 based on retrospective case studies for the treatment of steroid-refractory cytokine release syndrome induced by a different cause, [[Chimeric antigen receptor T cell|CAR T cell]] [[Gene therapy|therapy]], in 2017.<ref name="CancerNetworkTocilizumabTrial">{{cite web |last1=Slater |first1=Hannah |title=FDA Approves Phase III Clinical Trial of Tocilizumab for COVID-19 Pneumonia |url=https://www.cancernetwork.com/news/fda-approves-phase-iii-clinical-trial-tocilizumab-covid-19-pneumonia |website=www.cancernetwork.com |date=26 March 2020 |publisher=Cancer Network |accessdate=22 April 2020 |archivedate=17 មិថុនា 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200617025935/https://www.cancernetwork.com/news/fda-approves-phase-iii-clinical-trial-tocilizumab-covid-19-pneumonia |url-status=dead }}</ref> To date, there is no randomised, controlled evidence that tocilizumab is an efficacious treatment for CRS. Prophylactic tocilizumab has been shown to increase serum IL-6 levels by saturating the IL-6R, driving IL-6 across the [[blood-brain barrier]], and exacerbating neurotoxicity while having no impact on the incidence of CRS.<ref>{{cite journal | vauthors = Locke FL, Neelapu SS, Bartlett NL, Lekakis LJ, Jacobson CA, Braunschweig I, Oluwole OO, Siddiqi T, Lin Y, Timmerman JM, Reagan PM, Bot A, Rossi JM, Sherman M, Navale L, Jiang Y, Aycock JS, Elias M, Wiezorek JS, Go WY, Miklos DB | display-authors = 6 | title = Preliminary Results of Prophylactic Tocilizumab after Axicabtageneciloleucel (axi-cel; KTE-C19) Treatment for Patients with Refractory,Aggressive Non-Hodgkin Lymphoma (NHL) | journal = Blood | date = 2017 | volume = 130 | issue = Supplement 1 | page = 1547 | doi = 10.1182/blood.V130.Suppl_1.1547.1547 | doi-broken-date = 2020-04-11 | url = https://ashpublications.org/blood/article/130/Supplement%201/1547/79746}}</ref> [[Lenzilumab]], an anti-GM-CSF [[monoclonal antibody]], is protective in murine models for CAR T cell-induced CRS and neurotoxicity and is a viable therapeutic option due to the observed increase of pathogenic GM-CSF secreting T-cells in hospitalised patients with COVID‑19.<ref>{{cite journal | vauthors = Sterner RM, Sakemura R, Cox MJ, Yang N, Khadka RH, Forsman CL, Hansen MJ, Jin F, Ayasoufi K, Hefazi M, Schick KJ, Walters DK, Ahmed O, Chappell D, Sahmoud T, Durrant C, Nevala WK, Patnaik MM, Pease LR, Hedin KE, Kay NE, Johnson AJ, Kenderian SS | display-authors = 6 | title = GM-CSF inhibition reduces cytokine release syndrome and neuroinflammation but enhances CAR-T cell function in xenografts. | journal = Blood. | date = 2019 | pmid = 30463995 | doi = 10.1182/blood-2018-10-881722 | volume = 133 | issue = 7 | pmc = 6376281 | pages = 697–709}}</ref> The [[Feinstein Institute for Medical Research|Feinstein Institute]] of [[Northwell Health]] announced in March a study on "a human antibody that may prevent the activity" of IL-6.<ref>{{cite news|url=https://www.longislandpress.com/2020/03/21/northwell-health-initiates-clinical-trials-of-2-covid-19-drugs/|title=Northwell Health Initiates Clinical Trials of 2 COVID-19 Drugs|date=21 March 2020|access-date=23 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200323081238/https://www.longislandpress.com/2020/03/21/northwell-health-initiates-clinical-trials-of-2-covid-19-drugs/|archive-date=23 March 2020|url-status=live}}</ref> ===Passive antibodies=== Transferring purified and concentrated [[Immunoglobulin therapy|antibodies]] produced by the [[immune system]]s of those who have recovered from COVID‑19 to people who need them is being investigated as a non-vaccine method of [[Passive immunity|passive immunisation]].<ref name="pmid-32167489">{{cite journal | vauthors = Casadevall A, Pirofski LA | title = The convalescent sera option for containing COVID-19 | journal = The Journal of Clinical Investigation | date = March 2020 | volume = 130 | issue = 4 | pages = 1545–1548 | pmid = 32167489 | doi = 10.1172/JCI138003 | pmc = 7108922 }}</ref> This strategy was tried for SARS with inconclusive results.<ref name="pmid-32167489" /> [[Neutralisation (immunology)|Viral neutralisation]] is the anticipated [[mechanism of action]] by which passive antibody therapy can mediate defence against SARS-CoV-2. Other mechanisms, however, such as [[antibody-dependent cellular cytotoxicity]] and/or [[phagocytosis]], may be possible.<ref name="pmid-32167489" /> Other forms of passive antibody therapy, for example, using manufactured monoclonal antibodies, are in development.<ref name="pmid-32167489" /> Production of [[convalescent serum]], which consists of the liquid portion of the blood from recovered patients and contains antibodies specific to this virus, could be increased for quicker deployment.<ref name="Pearce-2020-03-13">{{cite web |last=Pearce |first=Katie |name-list-format=vanc |date=13 March 2020 |title=Antibodies from COVID-19 survivors could be used to treat patients, protect those at risk: Infusions of antibody-laden blood have been used with reported success in prior outbreaks, including the SARS epidemic and the 1918 flu pandemic |work=The Hub at Johns Hopkins University |url=https://hub.jhu.edu/2020/03/13/covid-19-antibody-sera-arturo-casadevall/ |access-date=14 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200314185825/https://hub.jhu.edu/2020/03/13/covid-19-antibody-sera-arturo-casadevall/ |archive-date=14 March 2020 |url-status=live }}</ref> ==សូមមើលផង== * [[Coronavirus disease]]s, a group of closely related syndromes * [[Coronavirus recession]] * [[Disease X]], a WHO term * [[Li Wenliang]], a doctor at Central Hospital of Wuhan who died of COVID-19 after raising awareness of its spread * [[List of unproven methods against COVID-19]] {{Portalbar | border=n | Coronavirus disease 2019 | Medicine | Viruses}} ==កំណត់== {{notelist}} ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==External links== {{Sister project links|wikt=COVID-19|c=category:COVID-19|n=category:COVID-19|q=COVID-19|s=category:COVID-19|voy=2019–2020 coronavirus pandemic|v=COVID-19|b=no}} {{Scholia|topic}} ===Health agencies=== * [https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 Coronavirus disease (COVID-19)] by the [[World Health Organization]] * [https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html Coronavirus 2019 (COVID-19)] by the [[Centers for Disease Control and Prevention|U.S. Centers for Disease Control and Prevention]] ===Directories=== * {{Curlie|Health/Conditions_and_Diseases/Respiratory_Disorders/COVID-19|COVID-19}} * [https://openmd.com/directory/covid-19 COVID-19 Resource Directory on OpenMD] ===Medical journals=== * [https://jamanetwork.com/journals/jama/pages/coronavirus-alert Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)] by ''[[JAMA (journal)|JAMA]]'' * [https://www.bmj.com/coronavirus Coronavirus: News and Resources] by the [[BMJ (company)|BMJ Publishing Group]] * [https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center Novel Coronavirus Information Center] by [[Elsevier]] * [https://www.thelancet.com/coronavirus COVID-19 Resource Centre] by ''[[The Lancet]]'' * [https://www.springernature.com/gp/researchers/campaigns/coronavirus SARS-CoV-2 and COVID-19] by ''[[Nature (journal)|Nature]]'' * [https://www.nejm.org/coronavirus Coronavirus (Covid-19)] by ''[[The New England Journal of Medicine]]'' * [https://novel-coronavirus.onlinelibrary.wiley.com/ Covid-19: Novel Coronavirus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200924195411/https://novel-coronavirus.onlinelibrary.wiley.com/ |date=24 កញ្ញា 2020 }} by [[Wiley (publisher)|Wiley Publishing]] {{medical resources| ICD10 = {{ICD10|U07.1}}, {{ICD10|U07.2}}}} {{Respiratory pathology}} {{Viral diseases}} {{COVID-19 pandemic}} {{Authority control}} [[Category:COVID-19| ]] [[Category:Occupational safety and health]] [[Category:Viral respiratory tract infections]] [[Category:Zoonoses]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជំងឺបង្ករោគ]] 1bzvul53tsyyjw635vqcr1wcyyry6lm 2 43153 321764 321714 2025-06-09T03:11:06Z RandomPoopedBoi 27248 /* ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស */ 321764 wikitext text/x-wiki '''''សម្គាល់៖''' នេះគឺជាប្រអប់ខ្សាច់ដែលត្រូវជាទំព័រពិសោធន៍និងកំណែប្រែសាកល្បងរបស់ [[អ្នកប្រើប្រាស់:RandomPoopedBoi|RandomPoopedBoi]]។'' ==ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស== {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋម៉ាឡាវី | native_name = {{nobold|Republic of Malawi ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]])}}<br />{{nobold|Dziko la Malaŵi ([[ភាសាឆេវ៉ា|ឆេវ៉ា]])}}<br />{{nobold|Charu cha Malaŵi ([[ធូមប៊ូកា|ធូមប៊ូកា]])}} | common_name =ម៉ាឡាវី | image_flag = Flag of Malawi.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិម៉ាឡាវី|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Coat of arms of Malawi.svg | symbol_type = [[វរលញ្ឆករម៉ាឡាវី|វរលញ្ឆករ]] | national_motto = "Unity and Freedom" ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]])<br/>("សាមគ្គីភាព​ និងសេរីភាព") | national_anthem = ''[[ឱ ព្រះប្រទានពរជ័យដល់ទឹកដីម៉ាឡាវីនៃយើង|Mlungu dalitsani Malaŵi]]'' (ឆេវ៉ា)<br/>"O God Bless Our Land of Malawi" (អង់គ្លេស)<br/>("ឱ ព្រះប្រទានពរជ័យដល់ទឹកដីម៉ាឡាវីនៃយើង")<div style="padding-top:0.5em;">{{center|[[File:Malawian national anthem.oga|center]]}}</div> | image_map = Malawi on the globe (Africa centered).svg | map_caption = ទីតាំងប្រទេសម៉ាឡាវី (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រដ្ឋធានី | capital = [[លីឡុងវេ]] | coordinates = {{coord|13|57|S|33|42|E|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] | regional_languages = {{hlist|[[ភាសាឆេវ៉ា|ឆេវ៉ា]]|[[ភាសាធូមប៊ូកា|ធូមប៊ូកា]]|[[ភាសាឈីយ៉ាវ|ឈីយ៉ាវ]]}} | ethnic_groups = {{unbulleted list | ២៥.២% [[ជនជាតិឆេវ៉ា|ឆេវ៉ា]] | ២០.៤% [[ជនជាតិធូមប៊ូកា|ធូមប៊ូកា]] | ១៧.៩% [[ជនជាតិលុំវេ|លុំវេ]] | ១៥.៣% [[ជនជាតិយ៉ាវ (អាហ្វ្រិកខាងកើត)|យ៉ាវ]] | ៥.៤% [[ជនជាតិអ៊ិនងូនី|អ៊ិនងូនី]] | ៥.៩% [[ជនជាតិសេណា|សេណា]] | ៣.៨% [[ម៉ាហ្កាញ៉ា]] | ១.៨% [[ជនជាតិតុងហ្កា (ម៉ាឡាវី)|តុងហ្កា]] | ១.០% [[ជនជាតិញែគ្យូសា|អ៊ិនហ្កុងដេ]] | ០.៦% [[ជនជាតិឡំប៊ីយ៉ា|ឡំប៊ីយ៉ា]] | ០.៥% [[ជនជាតិស៊ូក្វា|ស៊ូក្វា]] | ១.១% ជនជាតិផ្សេងៗទៀត }} | ethnic_groups_year = ២០២៤ | ethnic_groups_ref = | religion = {{ublist| {{Tree list}} *៨២.៣% [[គ្រិស្ដសាសនានៅម៉ាឡាវី|គ្រិស្តសាសនា]] **៥៨.៥% [[ប្រូតេស្ដង់]] **១៧.២% [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិកនៅម៉ាឡាវី|កាតូលិក]] **៦.៦% [[បញ្ជីរាយនិកាយគ្រិស្តសាសនា|និកាយគ្រិស្ត]]ផ្សេងៗទៀត {{Tree list/end}} |១៣.៨% [[ឥស្លាមសាសនានៅម៉ាឡាវី|ឥស្លាមសាសនា]] |២.១% គ្មានជំនឿសាសនា |១.២% [[សាសនាប្រពៃណីអាហ្វ្រិក|ជំនឿប្រពៃណី]] |០.៦% សាសនាផ្សេងៗទៀត }} | religion_year = ២០១៨ | religion_ref = | government_type = [[ឯកត្តរដ្ឋ]] [[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]] | leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីម៉ាឡាវី|ប្រធានាធិបតី]] | leader_name1 = [[ឡាហ្សារូស ឆាកឃ្វេរ៉ា]] | leader_title2 = [[អនុប្រធានាធិបតីម៉ាឡាវី|អនុប្រធានាធិបតី]] | leader_name2 = [[មីគែល អ៊ូហ្ស៊ី]] | leader_title3 = [[បញ្ជីរាយនាមប្រធានរដ្ឋសភាម៉ាឡាវី|ប្រធានរដ្ឋសភា]] | leader_name3 = [[កាធើរីន ហ្កូថានី ហារ៉ា]] | leader_title4 = [[ប្រធានតុលាការកំពូល]] | leader_name4 = [[រីហ្ស៊ីន អ៊ីមហ្ស៊ិកាម៉ង់ដា]] | legislature = [[រដ្ឋសភា (ម៉ាឡាវី)|រដ្ឋសភា]] | sovereignty_type = ឯករាជ្យភាព | sovereignty_note = ពី[[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] | established_event2 = [[នីយ៉ាសាឡង់|អាណាព្យាបាលភាពនីយ៉ាសាឡង់]] | established_date2 = ៦ កក្កដា ១៩០៧ | established_event3 = វិជិតរាជ្យ | established_date3 = ៦ កក្កដា ១៩៦៤ | established_event4 = ប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋ | established_date4 = ៦ កក្កដា ១៩៦៦ | area_km2 = ១១៨,៤៨៤ | area_size = 1 E7 | area_footnote = | area_rank = ទី៩៨ | percent_water = ២០.៦ | population_estimate = {{increase}} ២១,២៤០,៦៨៩<ref>{{cite web |url=https://www.worldometers.info/world-population/malawi-population/#google_vignette |title=Malawi Population 2024 |website=worldometers.info |access-date=25 January 2024}}</ref> | population_estimate_year = ២០២៤ | population_estimate_rank = ទី៦២ | population_density_km2 = ​​១៥៣.១ | population_density_rank = ទី៥៦ | GDP_PPP = {{increase}} ៣៧.៩១៩&nbsp;ពាន់លានដុល្លារ<ref name="IMFWEO.MW">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=676,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Malawi) |publisher=[[មូលនិធិរូបិ]យវត្ថុអន្តរជាតិ]] |website=IMF.org |date=10 October 2023 |access-date=18 October 2023}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២៣ | GDP_PPP_rank = ទី១៣៧ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ១,៦៦៨ ដុល្លារ<ref name="IMFWEO.MW" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី១៨៦ | GDP_nominal = {{increase}} ១៣.១៧៦&nbsp;ពាន់លានដុល្លារ<ref name="IMFWEO.MW" /> | GDP_nominal_rank = ទី១៤៩ | GDP_nominal_year = ២០២៣ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ៥៧៩ ដុល្លារ<ref name="IMFWEO.MW" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី១៩០ | Gini = ៤៤.៧ | Gini_year = ២០១៦ | Gini_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |access-date=23 June 2021}}</ref> | Gini_rank = | HDI = ០.៥០៨ | HDI_year = ២០២២ | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady/--> | HDI_ref = <ref>{{Cite web |date=13 March 2024 |title=HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24 |url=http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf |website=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]] |publisher=UNDP |pages=274–277 }}</ref> | HDI_rank = ទី១៧២ | currency = [[ក្វាឆាម៉ាឡាវី]]​ (D) | currency_code = MWK | country_code = | time_zone = [[ម៉ោងអាហ្វ្រិកកណ្ដាល|CAT]] | utc_offset = +២ | time_zone_DST = | utc_offset_DST = | date_format = | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅម៉ាឡាវី|+២៦៥]] | iso3166code = MW | cctld = [[.mw]] | today = | wikidata = Q1020 }} {{Reflist|group=ស}} <hr> {{Reflist}} ==ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រវត្តិសាស្ត្រ/ជម្លោះ== {{Infobox former country | native_name = Reaume de France ([[ភាសាបារាំងបុរាណ|បារាំងបុរាណ]])<br />Royaulme de France ([[ភាសាបារាំងមជ្ឈិម|បារាំងមជ្ឈិម]])<br />Royaume de France ([[ភាសាបារាំង|បារាំង]])<br />Regnum Franciæ ([[ភាសាឡាតាំង|ឡាតាំង]]) | conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្របារាំង | common_name = បារាំង | life_span = ៨៤៣–១៧៩២<br />១៨១៤–១៨១៥<br />១៨១៥–១៨៤៨ | image_flag = Royal Standard of the King of France.svg | image_flag2 = Royal flag of France.svg | flag_type = '''[[ទង់ជាតិបារាំង|ទង់ជាតិ]]៖'''<br>លើ៖ ព្រះរាជទង់ (១៦៤៣–១៧៩០)<br/>ទង់ក្រោមរាជវង្សបួរបុង (១៥៨៩–១៧៩២, ១៨១៥–១៨៤៨) | image_coat = Grand Royal Coat of Arms of France & Navarre.svg | symbol_type = '''[[វរលញ្ឆករបារាំង|វរលញ្ឆករ]]'''<br/>(១៥៨៩–១៧៩២) | national_motto =<br/>"[[ម៉ុងចូអាសាំងដេនីស!|Montjoie Saint Denis!]]" ([[ភាសាបារាំង|បារាំង]])<br/>{{small|"ភ្នំរីកសាំងដេនីស"}} | national_anthem = {{unbulleted list |''[[ព្រះរាជព្យុហយាត្រាអង់រីទី៤|Marche Henri IV]]''<br/>{{small|("ព្រះរាជព្យុហយាត្រាព្រះអង់រីទី៤")<br/>(១៥៩០–១៧៩២, ១៨១៤–១៨៤០)}}}} <div style="text-align:center">[[File:Marche Henri IV.ogg]]</div><hr/>{{unbulleted list |''[[ឡាប៉ារីស៊ាន (ចម្រៀង)|La Parisienne]]''<br/>{{small|("ឡាប៉ារីស៊ាន")<br />(1830–1848)}}}} [[File:La Parisienne (Lefébure-Wély arrangement published 1851).ogg|center]] <div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> </div> | royal_anthem = <br/>[[ដុំមីណេសាល់វូមហ្វាករ៉េជិម|Domine salvum fac regem]] (ក្រៅផ្លូវការ)<br />("ព្រះជាម្ចាស់សូមជួយព្រះមហាក្សត្រ")<br />(១៥១៥) <br/><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Rufst du, mein Vaterland (1938).oga]]</div> | image_map = Kingdom of France 1000.svg | image_map_caption = លើ៖ ទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្របារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១០០០<br/>ក្រោម៖ ទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្របារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩ | image_map2 = Kingdom of France (1789).svg | image_map3 = France colonial Empire10.png | capital_type = រាជធានី | capital = {{plainlist| * [[ប៉ារីស]] (៨៤៣–១៧៩២, ១៨១៤–១៨៤៨) * [[វែសៃ (ទីក្រុង)|វែសៃ]] (ក្រៅផ្លូវការ ១៦៨២–១៧៨៩) }} | largest_city = [[ប៉ារីស]] | official_languages = [[ភាសាឡាតាំង|ឡាតាំង]] (ដល់ឆ្នាំ១៥៣៩){{*}}[[ភាសាបារាំង|បារាំង]] (ពីសតវត្សរ៍ទី១២) | languages_type = ភាសាតំបន់ | languages = [[ភាសាកាតាឡង់|កាតាឡង់]] [[ភាសាឆាមប៉េន័រ|ឆាមប៉េន័រ]] [[ភាសាន័រម៉ង់|ន័រម៉ង់]] [[ភាសាបារាំង-ប្រូវ៉ង់សាល|បារាំង-ប្រូវ៉ង់សាល]] [[ភាសាបាស|បាស]] [[ភាសាបួរហ្គីញ៉ង់-ម៉ូរវ៉ង់ឌីអូ|បួរហ្គីញ៉ង់-ម៉ូរវ៉ង់ឌីអូ]] [[ភាសាប្រឺថុង|ប្រឺថុង]] [[ភាសាព័រទឺវ៉ង់|ព័រទឺវ៉ង់]] [[ភាសាពិការដ៍|ពិការដ៍]] [[ភាសាហ្គាឡូ|ហ្គាឡូ]] [[ភាសាអង់ជឺវ៉ាំង|អង់ជឺវ៉ាំង]] [[ភាសាអាល់សាស្យង់|អាល់សាស្យង់]] [[ភាសាអុកស៊ីតង់|អុកស៊ីតង់]] | ethnic_groups = | religion = [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក]] | government_type = {{plainlist| * [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការនៅបារាំង|រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ]][[សក្ដិភូមិ|និយមសក្ដិភូមិ]] (៨៤៣–១៧៩១) * [[ឯកត្តរដ្ឋ]][[ប្រព័ន្ធសភា|និយមសភា]] [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] (១៧៩១–១៧៩២, ១៨៣០–១៨៤៨)<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kf43AAAAIAAJ&pg=PA208|title=Social Inequality and Class Radicalism in France and Britain|first=Duncan|last=Gallie|date=January 26, 1984|publisher=CUP Archive|isbn=9780521257640 |via=Google Books}}</ref> * [[ឯកត្តរដ្ឋ]][[ប្រព័ន្ធសភា|និយមសភា]] [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យពាក់កណ្ដាលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] (១៨១៤–១៨១៥, ១៨១៥-១៨៣០) }} | title_leader = [[បញ្ជីរាយព្រះនាមព្រះមហាក្សត្របារាំង|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader1 = [[ឆាលស៍ទី២ ឡឺឆូហ្វ|ឆាលស៍ឡឺឆូហ្វ]] | year_leader1 = {{nobold|៨៤៣–៨៨៧ (ដំបូង)}} | leader2 = [[ល្វីហ្វីលីពទី១]] | year_leader2 = {{nobold|១៨៣០–១៨៤៨ (ក្រោយ)}} | title_deputy = [[បញ្ជីរាយនាមនាយករដ្ឋមន្ត្រីបារាំង|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | deputy1 = [[ឆាលស៍ម៉ូរីស ដឺតេលេរ៉ង់ពែរីហ្គោរដ៍|ឆាលស៍ម៉ូរីស ដឺតេលេរ៉ង់]] | year_deputy1 = {{nobold|១៨១៥}} | deputy2 = [[ហ្វ្រង់ស្វ័រ ហ្គីហ្សូត៍]] | year_deputy2 = {{nobold|១៨៤៧–១៨៤៨}} | legislature = {{plainlist| * គ្មាន (អាស្រ័យអំណាចព្រះរាជក្រឹត្យ)<br />(៨៤៣–១៣០២) * [[អគ្គរដ្ឋ (បារាំង)|អគ្គរដ្ឋ]] (១៣០២–១៧៨៩) * [[រដ្ឋសភា (បដិវត្តន៍បារាំង)|រដ្ឋសភា]] (១៧៨៩–១៧៩១) * [[សភានីតិប្បញ្ញត្តិ (បារាំង)|សភានីតិប្បញ្ញត្តិ]]​ (១៧៩១–១៧៩២) * [[សន្និបាតជាតិ (បារាំង)|សន្និបាតជាតិ]] (២០ កញ្ញា ១៧៩២) * [[សភាតំណាងរាស្ត្របារាំង|រដ្ឋសភា]] (១៨១៤–១៨៤៨) }} | house1 = {{plainlist| * [[ព្រឹទ្ធសភាអភិរក្ស]] (១៨១៤) * [[ព្រឹទ្ធសភា (ព្រះរាជាណាចក្របារាំង)|ព្រឹទ្ធសភា]]​ (១៨១៤–១៨៤៨) }} | house2 = {{plainlist| * [[អង្គសភានីតិប្បញ្ញត្តិ]]<br />(រហូតដល់ ៤ មិថុនា ១៨១៤) * [[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ព្រះរាជាណាចក្របារាំង)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]<br />(៤ មិថុនា ១៨១៤–១៨៤៨) }} | era = [[បារាំងនៅមជ្ឈិមសម័យ|មជ្ឈិមសម័យ]]/[[ដើមសម័យទំនើប]] | event_pre = {{nobold|[[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងវែដាំង]]}} | date_pre = ប្រ. ១០ សីហា ៨៤៣ | year_start = ៩៨៧ | year_end = ១៨៤៨ | date_start = ៣ កក្កដា | date_end = ២៤​ កុម្ភៈ | event_start = {{nobold|[[រាជវង្សកាប៉េត៍]]}} | event_end = {{nobold|[[បដិវត្តន៍បារាំងឆ្នាំ១៨៤៨|របបរាជាធិបតេយ្យកក្កដាត្រូវរំលាយ]]}} | event1 = {{nobold|[[សង្គ្រាមរយឆ្នាំ]]}} | date_event1 = ១៣៣៧–១៤៥៣ | event2 = {{nobold|[[សង្គ្រាមសាសនាបារាំង]]}} | date_event2 = ១៥៦២–១៥៩៨ | event3 = {{nobold|[[បដិវត្តន៍បារាំង]]}} | date_event3 = ៥​ ឧសភា ១៧៨៩ | event4 = {{nobold|[[សេចក្ដីប្រកាសរំលាយរាជាធិបតេយ្យ|រំលាយរបបរាជាធិបតេយ្យ]]}} | date_event4 = ២១ កញ្ញា ១៧៩២ | event5 = {{nobold|[[ប្រត្យាស្ថាប័ននៃរាជវង្សបួរបុងនៅបារាំង|រាជវង្សបួរបុងបានស្ដារឡើងវិញ]]}} | date_event5 = ៦ មេសា ១៨១៤ | event6 = {{nobold|[[បដិវត្តន៍ខែកក្កដា]]}} | date_event6 = ២​ សីហា ១៨៣០ | currency = [[លីវើបារាំង|លីវើ]] [[លីវើប៉ារីស៊ី]] [[លីវើធួរន័រ]] [[បារាំងដឺញីអេ|ដឺញីអេ]] [[សូលបារាំង|សូល/ស៊ូ]] [[ហ្វ្រង់បារាំង|ហ្វ្រង់]] [[អ៊ិឃូ]] [[ល្វីដ័រ]] | p1 = ហ្វ្រង់ស៊ីខាងលិច | s1 = សាធារណរដ្ឋបារាំងទីមួយ{{!}}{{small|'''១៧៩២៖'''}}<br/>សាធារណរដ្ឋបារាំងទីមួយ | flag_s1 = Flag of France.svg | s2 = | flag_s2 = | s3 = ចក្រភពបារាំងទីមួយ{{!}}{{small|'''១៨១៥៖'''}}<br/>ចក្រភពបារាំងទីមួយ ''(មួយរយថ្ងៃ)'' | flag_s3 = Flag of France.svg | s4 = សាធារណរដ្ឋបារាំងទីពីរ{{!}}{{small|'''១៨៤៨៖'''}}<br/>សាធារណរដ្ឋបារាំងទីពីរ | flag_s4 = Flag of France.svg }} ==Infobox/ប្រអប់ព័ត៌មាន== * {{Infobox canal}} {{Infobox earthquake | name = គ្រោះរញ្ជួយដីមីយ៉ាន់ម៉ាឆ្នាំ២០២៥ | native_name = ၂၀၂၅ မြန်မာ့ငလျင် ([[ភាសាភូមា]]) | image = | caption = ស្ថានភាពខូចខាតនៃអគារមួយកន្លែងនៅក្រុង[[ម៉ាន់ដាឡាយ]]ក្រោយរញ្ជួយដី | location = {{coord|22.013|N|95.922|E|display=inline,title}} | timestamp = ២៨-០៣-២០២៥ ០៦:២០:៥៤ | anss-url = us7000pn9s | local-date = ២៨ មីនា ២០២៥ | local-time = ១២:៥០:៥២ [[ម៉ោងមីយ៉ាន់ម៉ា]] ([[UTC+៦:៣០]]) | duration = ៨០ វិនាទី | magnitude = ៧.៧ វិចទ័រ | depth = ១០ គម | type = [[សម្រុតកន្ត្រាក់]] (Strike-slip) | fault = [[សម្រុតសាហ្គាំង]] | affected = [[មីយ៉ាន់ម៉ា]] [[ថៃ]] និង[[ចិននិរតី]] | intensity = {{MMI|IX}} | aftershocks = +១៦៩ ករណី<br>ខ្លាំងបំផុត៖ ៦.៧ វិចទ័រ<ref name="aftershock">{{cite anss|M 6.4 - 18 km S of Sagaing, Myanmar|2025|us7000pn9z}}</ref> | map = 2025 Myanmar earthquake (M 7.7) shakemap.pdf | map_caption = [[ផែនទីរញ្ជួយ]]​ {{abbr|USGS|ភ្ញាក់ងារស្ទាបស្ទង់ភូគព្ភសាស្ត្រសហរដ្ឋអាមេរិក}} | casualties = +៣,០៥០ នាក់បានស្លាប់, ៣,៩៣០+ នាក់បានរងរបួស និងជាច្រើននាក់ទៀតបានកំពុងបាត់ខ្លួន }} ===កំណត់សម្គាល់=== {{notelist}} {{Reflist|group=ស}} ===ឯកសារយោង=== {{Reflist}} 39s14v7laari9wcta2k69m7hipzoizu 0 43989 321839 320976 2025-06-09T09:25:48Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 321839 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តព្រះជិនបុរី | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | utc_offset1 = +7 | area_rank = ៤៥ | demographics_type1 = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្រៃ​ស​ណី​យ | postal_code = 25xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 037 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-25]] | website = {{url|prachinburi.go.th/eng_version/eng1.htm}} | elevation_footnotes = | area_total_km2 = ៥០២៦ | native_name = ปราจีนบุรี | mapsize = | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Prachinburi.png | image_flag = Flag of Prachin Buri Province.jpg | image_map = Thailand Prachinburi locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តព្រះជិនបុរី | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងព្រះជិនបុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តព្រះជិនបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ปราจีนบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ខេត្តនេះស្ថិតនៅភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] និង [[ខេត្តនគរនាយក]]។ == ប្រវត្តិ​ == នៅក្នុង[[ស្រុកស្រីមហោសថ]]មានទីតាំងបុរាណពុទ្ធសាសនាមួយឈ្មោះ'''ស្រះមរកត'''។នៅទីនោះមាន[[អរោគ្យសាលា]]មួយដែលស្ថិតនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] នៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី ១២។បើទោះបីជា[[អរោគ្យសាលា]]នេះត្រូវបានកសាងនៅលើចេតិយ[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែលមានវ័យចំណាស់ជាងគេក៏ដោយ។[[អរោគ្យសាលា]]មិននៅសេសសល់អ្វីច្រើននោះទេប៉ុន្តែវាហាក់ដូចជាត្រូវបានរចនាឡើងដោយប្រើប្លង់ស្តង់ដារ។នៅក្នុង'''ប្រាសាទវត្តមរតក'''នៅក្នុងតំបន់នេះមានចម្លាក់[[ពុទ្ធបាត]]ដែលធំជាងគេនិងចំណាស់ជាងគេបង្អស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។[[ពុទ្ធបាត]]នេះត្រូវបានកសាងឡើងនៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី ០៧ ដល់ទី ០៩ ដោយប្រើប្រាស់[[ថ្មបាយក្រៀម]]ដែលជាថ្មធម្មជាតិហើយមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះពុទ្ធសាសនិក។នៅទីតាំងនេះក៏មានអណ្ដូងបុរាណចាស់ចំនួន ០២ ផងដែរដោយ'''អណ្ដូងស្រះប៊ួ'''ក៏ជាផ្នែកមួយនៅក្នុងនោះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តព្រះជិនបុរី ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៦៥ សង្កាត់/ឃុំ និង ៦៥៨​ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Prachinburi.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តព្រះជិនបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងព្រះជិនបុរី]] |Mueang Prachinburi |เมืองปราจีนบุรี |- |០២ |[[ស្រុកក្បិនបុរី]] |Kabin Buri |กบินทร์บุรี |- |០៣ |[[ស្រុកណាឌី]] |Na Di |นาดี |- |០៤ | colspan="3" rowspan="2" |ជាផ្នែកមួយនៃ[[ខេត្តស្រះកែវ]] |- |០៥ |- |០៦ |[[ស្រុកបានសាង]] |Ban Sang |บ้านสร้าง |- |០៧ |[[ស្រុកព្រះច័ន្ទតាខាម]] |Prachantakham |ประจันตคาม |- |០៨ |[[ស្រុកស្រីមហាពុទ្ធ]] |Si Maha Phot |ศรีมหาโพธิ |- |០៩ |[[ស្រុកស្រីមហោសថ]] |Si Mahosot |ศรีมโหสถ |- |១០ | colspan="3" rowspan="3" |ជាផ្នែកមួយនៃ[[ខេត្តស្រះកែវ]] |- |១១ |- |១២ |- |} == ប្រាសាទ == *[[ប្រាសាទបានប្រាសាទ(ខេត្តព្រះជិនបុរី)|ប្រាសាទបានប្រាសាទ]] *[[ប្រាសាទស្រះមរកត]] == មើលផងដែរ == anw5fr4bg4slu9bx62soose5fqway3q 0 52211 321840 321109 2025-06-09T09:40:26Z FMIS Cambodia 46133 /* អង្គភាពអនុវត្តគម្រោង FMIS */ 321840 wikitext text/x-wiki = ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ឬ FMIS = {{Short description|Government ministry of Cambodia}} {{Infobox government agency |nativename = {{native name|km|គម្រោងប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ}} |agency_name = Financial Management Information System (FMIS) |seal = File:FMIS Logo.png|thumb|ឡូហ្គូរបស់ FMIS |seal_width = 150px |seal_caption = |formed = ២០១៤ |jurisdiction = {{flagdeco|Cambodia}} [[ស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា]] |headquarters = ទីស្តីការក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ, [[ភ្នំពេញ]], កម្ពុជា |employees = ១៦៦ រូប |budget = |deputyminister1_name = ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ [[ហ៊ាន_សាហុីប|ហ៊ាន សាហ៊ីប]] |deputyminister1_pfo = |parent_agency = ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ |facebookpage = [https://www.facebook.com/fmis.khmer] |child2_agency = |website = [https://fmis.gov.kh/ https://fmis.gov.kh/] |footnotes = }} [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បានចាប់ផ្តើមធ្វើការកែទម្រង់ស្ទើគ្រប់វិស័យអាទិភាព ដើម្បីបង្កើន ពង្រីក និងពង្រឹងគុណភាពអប់រំ សុខមាលភាព គណនេយ្យភាព សង្គតិភាព សមភាព និង អភិបាលកិច្ចល្អ។ ក្នុងនោះរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានដាក់ចេញជាកម្មវិធីកែទម្រង់រយៈពេលវែងជាច្រើនលើគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសការដាក់ចេញនូវកម្មវិធីកែទម្រង់ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្កើនគុណភាពអភិបាលកិច្ច ឬការកែទម្រ់ងលើរចនាសម្ព័ន្ធ ឬនិយាយម្យ៉ាងទៀតថា ការកែទម្រង់ដែលមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ ដែលមានចំនួន ៤ សំខាន់ៗ គឺ[https://data.opendevelopmentcambodia.net/km/library%20record/national-program-on-sub-national-democratic-development-phase-2-2021-2030/resource/3f405840-b056-4674-b943-bc17d7abc95a ១.កម្មវិធីជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ]{{Dead link|date=ឧសភា 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [https://data.opendevelopmentcambodia.net/km/library%20record/public-financial-management-reform-program/resource/3ee9655e-cc9b-4b98-b95b-c5899f7a4c67 ២.កម្មវិធីកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ]{{Dead link|date=ឧសភា 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [https://www.cd-center.org/wp-content/uploads/2022/11/%E1%9E%80%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9E%9C%E1%9E%B7%E1%9E%92%E1%9E%B8%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%80%E1%9F%86%E1%9E%8E%E1%9F%82%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%84%E1%9F%8B%E1%9E%9A%E1% ៣.កម្មវិធីជាតិកែទម្រង់រដ្ឋបាលសាធារណៈ]{{Dead link|date=ឧសភា 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} និង[https://pfm.gov.kh/document/publication/2022-12-08/Vision%20and%20Strategy%20on%203%20Plus%201%20Reforms%20Harmonization%20of%20Royal%20Government%20of%20Cambodia.pdf ៤.កម្មវិធីកំណែទម្រង់ច្បាប់និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌]។ [https://pfm.gov.kh/171-%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9C%E1%9E%8F%E1%9E%B6%E1%9E%93%E1%9F%83%E1%9E%80%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9E%9C%E1%9E%B7%E1%9E%92%E1%9E%B8%E1%9E%80%E1%9F%82%E1%9E%91%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%84%E1%9F%8B កម្មវិធីកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ] ត្រូវបានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ២០០៤ មក ដែលដឹកនាំដោយគណៈកម្មាធិការដឹកនាំការកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ មានរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុជាប្រធាន។ កម្មវិធីកែទម្រង់នេះត្រូវបានកំណត់ជា ៤ ដំណាក់កាល តាំងពីការចាប់ផ្តើមដំបូង ពោលគឺត្រូវអនុវត្តរហូតដល់ឆ្នាំ២០២៥ ដើម្បីសម្រេចចក្ខុវិស័យប្រែក្លាយប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈកម្ពុជា ឆ្ពោះទៅកាន់ប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ផ្តោតលើលទ្ធផល ឬសមិទ្ធកម្ម និងវិមជ្ឈការ ស្របតាមស្តង់ដានិងឧត្តមានុវត្តន៍អន្តរជាតិ។ == សាវតារ FMIS == '''"ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ហៅកាត់ថា [https://www.facebook.com/fmis.khmer/ FMIS]"''' បានចាប់បដិសន្ធិឡើងនៅដើមឆ្នាំ ២០១៤ ដែលស្ថិតនៅក្នុងដំណាក់កាលទី២ “ការបង្កើនគណនេយ្យភាពហិរញ្ញវ​ត្ថុ” ដោយផ្ដោត​ជាសំខាន់​លើការ​​រៀបចំ ការកែលម្អ ព្រមទាំង​ការពង្រឹង​ការកត់ត្រា និងការធ្វើរបាយការណ៍​គណនេ​យ្យ​និង​ហិរញ្ញវត្ថុឱ្យ​បានកាន់​តែត្រឹ​ម​ត្រូ​​វ ច្បាស់លាស់ សុក្រឹត និងទាន់ពេលវេលា នៃកម្មវិធីកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។<br> កាតព្វកិច្ចរបស់ FMIS គឺជួយពង្រឹងការគ្រប់គ្រងថវិកាជាតិ និងការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈប្រកបដោយគណនេយ្យភាព តម្លាភាព និងប្រសិទ្ធភាព ដូចជាការសម្រួលដល់នីតិវិធីនៃប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុឱ្យមានភាពប្រសើរឡើង ទូទាត់ជូនអ្នកផ្គត់ផ្គង់បានទាន់ពេលវេលា លើកកម្ពស់តម្លៃនៃការប្រើប្រាស់ថវិកាឱ្យអស់សក្តានុពល ផ្តល់ជូននូវព័ត៌មានហិរញ្ញវត្ថុគ្រប់គ្រាន់ និងទាន់ពេលវេលាសម្រាប់ការសម្រេចចិត្តរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំនៅតាមវិស័យនីមួយៗ។ តាមរយៈនីតិវិធីអនុវត្តការងារទាំងស្រុងនៅក្នុងប្រព័ន្ធ, FMIS នឹងកាន់តែជួយពន្លឿននិងផ្តល់ភាពងាយស្រួលដល់មន្ត្រី ក្នុងការផ្តល់សេវាសាធារណៈជូនប្រជាពលរដ្ឋបានឆាប់រហ័ស និងទាន់ពេលវេលាបន្ថែមទៀត។ FMIS នឹងក្លាយជាឧបករណ៍ដ៏សំខាន់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសម្រាប់គ្រប់គ្រងព័ត៌មានចំណូលចំណាយប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ ដើម្បីប្រែក្លាយកម្ពុជាឈានទៅសម្រចបានជាប្រទេសដែលមានចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់នៅឆ្នាំ ២០៣០ និងចំណូលកម្រិតខ្ពស់នៅឆ្នាំ ២០៥០។ [https://gdsnr.mef.gov.kh/contents/uploads/2023/03/------------------------------------------------------------------------------------------------------------------%20PFSL%202023.pdf យោងតាមច្បាប់ស្តីពីប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ]{{Dead link|date=ឧសភា 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តកាលពីថ្ងៃទី ៨ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២៣ ក្នុងជំពូកទី២ មាត្រា១៣ បានចែងថា '''ការគ្រប់គ្រង ការរៀបចំ ការអនុវត្ត ការតាមដាន ការត្រួតពិនិត្យលើការអនុវត្តចំណូលនិងចំណាយថវិការដ្ឋ និងកិច្ចប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុនិងគណនេយ្យនៃថវិការដ្ឋ ព្រមទាំងការគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ ត្រូវប្រើប្រាស់និងឆ្លុះបញ្ចាំងក្នុងប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈតែមួយគត់។''' FMIS ត្រូវបានទទួលស្គាល់ថា ជាឆ្អឹងខ្នងគន្លឹះពុំអាចខ្វះបានសម្រាប់គាំទ្រដល់កម្មវិធីកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ នៅគ្រប់ដំណាក់កាល ក្នុងការគ្រប់គ្រង និងអនុវត្តប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុនៅតាមអង្គភាពថវិកា ដើម្បីតម្លាភាព គណនេយ្យភាព ប្រសិទ្ធភាព និងស័ក្តសិទ្ធភាព ក្នុងការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈនៅកម្ពុជា។ គោលបំណងនៃការអនុវត្តគម្រោង FMIS គឺដើម្បីធ្វើវិមជ្ឈការលើការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈនៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ជាតិ និង រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ព្រមទាំងពន្លឿននីតិវិធីអនុវត្តប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុ ប្រកបដោយគណនេយ្យភាព តម្លាភាព និងប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ ។<br> {| class="wikitable sortable" |+ ដំណាក់កាលនៃការអនុវត្តគម្រោង FMIS |- ! កម្មវិធីកែទម្រង់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ !! ឈ្មោះដំណាក់កាល !! ជំហាននៃការអនុវត្តគម្រោង FMIS !! ឆ្នាំចាប់ផ្តើម !! ឆ្នាំបញ្ចប់ |- | ដំណាក់កាលទី១ ||ភាពជឿទុកចិត្តបាននៃថវិកា || || || |- | ដំណាក់កាលទី២ ||ការបង្កើនគណនេយ្យភាពហិរញ្ញវត្ថុ || ជំហានទី១ ||២០១៤ || ២០១៦ |- | ដំណាក់កាលទី៣ || ការផ្សារភ្ជាប់ថវិកាទៅនឹងគោលនយោបាយ || ជំហានទី២ ||២០១៧ || ២០២០ |- | ដំណាក់កាលទី៤ || គណនេយ្យភាពសមិទ្ធកម្ម || ជំហានទី៣ ||២០២១ || ២០២៥ |- | || || ជំហានទី៤ ||២០២៦ || ២០៣០ |} == '''មុខងាររបស់ FMIS''' == === មុខងារស្នូល === បច្ចុប្បន្ននេះ FMIS បានធ្វើដំណើរមកដល់ជំហានទី៣ (២០២១-២០២៥) ដោយពង្រីកវិសាលភាពក្នុងការប្រើប្រាស់នៅស្ទើតែគ្រប់អង្គភាពអនុវត្តហិរញ្ញវត្ថុទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រព័ន្ធទំនើបកម្មនេះ មានមុខងារចំនួន ១១ រួមមាន៖ មុខងារសៀវភៅធំ (General Ledger), មុខងារគ្រប់គ្រងសាច់ប្រាក់ (Cash Management), មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារគណនីត្រូវទារ (Accounts Receivable), មុខងារការទិញ (Purchase Order), មុខងារលទ្ធកម្មពេញលេញ (Procurement Requisition), មុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation), មុខងាររៀបចំផែនការថវិកា (Budget Planning), មុខងារគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ (Asset Management), មុខងារលទ្ធកម្មតាមប្រព័ន្ធអេឡិចត្រូនិក (e-GP), និង របាយការណ៍ (Report)។<br> === មុខងារផ្សេងៗ === ក្រៅពីមុខងារស្នូលដែលអនុវត្តនៅតាមក្រសួង-ស្ថាប័ន, FMIS ក៏មានមុខងារបន្ថែមផ្សេងទៀត ដែលជួយគាំទ្រលើការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផងដែរ ក្នុងនោះរួមមាន៖ '''របាយការណ៍ហិរញ្ញវត្ថុ ([https://www.indeed.com/career-advice/career-development/what-is-financial-reporting Financial Report]), មុខងារផ្ទេរសិទ្ធិនិងទទួលសិទ្ធិអនុម័តប្រតិបត្តិការ (Delegation), កម្មវិធីតាមដានស្ថានភាពប្រតិបត្តិការ (FMIS Transaction Monitoring), កម្មវិធីត្រួតពិនិត្យការអនុវត្តថវិកា (FMIS Performance Monitoring), មុខងារជូនដំណឹង (Notification), និងមុខងារផ្ទេរសាច់ប្រាក់តាមអេឡិចត្រូនិច ([https://en.wikipedia.org/wiki/Electronic%20funds%20transfer EFT])។''' === FMIS Portal ជំនាន់ទី១ === [https://play.google.com/store/apps/details?id=com.itd.fmisportal&hl=en FMIS Portal ជំនាន់ទី១] ត្រូវបានរៀបចំដោយលេខាធិការដ្ឋានក្រុមការងារគ្រប់គ្រងគម្រោង FMIS គឺដើម្បីបង្កើនភាពងាយស្រួលជូនទៅដល់មន្ត្រីទទួលបន្ទុកហិរញ្ញវត្ថុនៅរដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ដែលមានទីតាំងនៅឆ្ងាយពីរតនាគារខេត្ត ដូចជា រដ្ឋបាលឃុំ និងរដ្ឋបាលស្រុកនៅតាមបណ្តាខេត្តនានា នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងការទំនាក់ទំនង និងបញ្ជូនឯកសារទៅវិញទៅមក មានភាពងាយស្រួលនិងទាន់ពេលវេលាក្នុងការអនុវត្តចំណូលនិងចំណាយជាដើម។ បច្ចុប្បន្ន រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិទូទាំងប្រទេស ដែលមានរដ្ឋបាលក្រុងចំនួន ៣១, រដ្ឋបាលស្រុក ចំនួន ១៦៣, រដ្ឋបាលឃុំចំនួន ១៤១៦ និងរដ្ឋបាលសង្កាត់ចំនួន ២៦០ កំពុងប្រើប្រាស់ FMIS Portal ជំនាន់ទី១ អ្នកប្រើប្រាស់សរុប ៣៣៧២រូប ដើម្បីសម្រួលដល់ការអនុវត្តការងារហិរញ្ញវត្ថុប្រចាំថ្ងៃ។ FMIS Portal ជំនាន់ទី១ ត្រូវបានប្រកាសដាក់អោយប្រើប្រាស់នៅគ្រប់រដ្ឋបាលថ្នាក់ក្រោមជាតិ ក្រោមអធិបតីភាព ឯកឧត្តមអគ្គបណ្ឌិតសភាចារ្យ អូន ព័ន្ធមុនីរ័ត្ន ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ។ === កម្មវិធីកញ្ចក់ថវិកាតាមទូរសព្ទដៃជំនាន់ទី១ (Budget Mirror Mobile Application Version 1) === '''កម្មវិធីកញ្ចក់ថវិកា''' គឺជាកម្មវិធីរបាយការណ៍ឌីជីថលឆ្លាតវៃ ដែលនឹងក្លាយជាថ្នាលប្រមូលផ្តុំនូវទិន្នន័យឌីជីថលច្រើនប្រភេទទាំងទិន្នន័យហិរញ្ញវត្ថុ និងមិនមែនហិរញ្ញវត្ថុ ហើយបំប្លែងទិន្នន័យ ( Data Transforming) ជាទម្រង់ព័ត៌មានដែលអាចអានបាន, យល់បាន និងប្រើប្រាស់បាន សម្រាប់តាមដាន និង គ្រប់គ្រងការអនុវត្តហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ព្រមទាំងជួយដល់ការសម្រេចចិត្តជាយុទ្ធសាស្ត្រក្នុងធុរកិច្ចរបស់ស្ថាប័ន និងរាជរដ្ឋាភិបាល។ ===== អត្ថប្រយោជន៍ចម្បងៗ៖ ===== * បង្ហាញទិន្នន័យជាការវិភាគតាមទូរសព្ទដៃ * បង្ហាញទិន្នន័យតាមចំណាត់ថ្នាក់ថវិកាសំខាន់ៗ * ផែនការថវិកា, ធានាចំណាយ, ចំណាយអនុវត្ត, សមតុល្យ * ការប្រៀបធៀបចំណាយ-ចំណូលត្រីមាស, ឆមាស និងប្រចាំឆ្នាំ === កម្មវិធីចំណាត់ថ្នាក់ថវិកា (FMIS Classification) === [https://play.google.com/store/apps/details?id=com.fmwg.fmisclassificationprod&hl=en ចំណាត់ថ្នាក់ថវិកាក្នុង FMIS] ត្រូវបានរចនាឡើង ក្នុងគោលបំណងដើម្បីជួយដល់អ្នកប្រើប្រាស់ក្នុងការរុករក និងយល់ដឹងអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនិងគោលបំណងនៃប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ (FMIS) ដោយងាយស្រួល។ ជាទូទៅ ម៉ូឌុលចំណាត់ថ្នាក់នីមួយៗរួមមាន៖ លេខកូដសម្គាល់, ឈ្មោះ, និងការពណ៌នាខ្លី ដែលផ្តល់ឱ្យអ្នកប្រើប្រាស់នូវព័ត៌មានច្បាស់លាស់ និងងាយស្រួលប្រើប្រាស់។ '''ចំណាត់ថ្នាក់ទាំងនេះរួមមាន៖''' * ចំណាត់ថ្នាក់សេដ្ឋកិច្ច * ចំណាត់ថ្នាក់ភូមិសាស្ត្រ * ចំណាត់ថ្នាក់រដ្ឋបាល * ចំណាត់ថ្នាក់កម្មវិធី * ចំណាត់ថ្នាក់មូលនិធិ * ចំណាត់ថ្នាក់គម្រោង * ចំណាត់ថ្នាក់មុខងារ === អ៊ីនត្រាណិត (Intranet) === ក្រោមគំនិតផ្តួចផ្តើមប្រកបដោយចក្ខុវិស័យវែងឆ្ងាយរបស់ '''ឯកឧត្តមអគ្គបណ្ឌិតសភាចារ្យ អូន ព័ន្ធមុនីរ័ត្ន''' ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញវត្ថុ និងការដឹកនាំដោយផ្ទាល់របស់ '''ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ ហ៊ាន សាហ៊ីប''' រដ្ឋលេខាធិការ, គម្រាងស្ថាបនាអ៊ីនត្រាណិត ត្រូវបានដាក់ឱ្យអនុវត្តចាប់ពីថ្ងៃទី១៥ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៩ ជាផ្លូវការនៅតាមអង្គភាពប្រើប្រាស់ក្រោមឱវាទក្រសួង-ស្ថាប័ន និងអង្គភាពពាក់ព័ន្ធនានាចំនួន ១៧៧ការដ្ឋាន ដើម្បីបំពេញតម្រូវការជាក់ស្តែង រួមមាន ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានសម្រាប់ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ, ប្រព័ន្ធកៀរគរចំណូលពន្ធគយ និងប្រព័ន្ធកៀរគរចំណូលពន្ធដារ ជាដើម។ គម្រោងនេះ នឹងបន្តពង្រីកវិសាលភាព និងសេវានានាបន្ថែមទៀតរបស់ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ ជូនដល់ស្ថាប័នទទួលសេវាជាមូលដ្ឋាន និងក្រសួង-ស្ថាប័នជាដៃគូ រួមទាំងប្រជាពលរដ្ឋ។ == អង្គភាពអនុវត្តគម្រោង FMIS == ==== ១. ក្រសួង-ស្ថាប័ន ==== គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២៥ នេះ មាន[https://opendevelopmentcambodia.net/km/topics/ministries-and-national-bodies/ ក្រសួង-ស្ថាប័នចំនួន ៣៧] បាននិងកំពុងចូលរួមអនុវត្តគម្រោង FMIS ស្ថិតនៅក្នុងជំហានទី៣ (២០២១-២០២៥)។ FMIS ត្រូវបានដាក់ឱ្យអនុវត្តជាជំហានៗ ទៅតាមការដ្ឋាន ដោយផ្អែកទៅលើចំនួនមន្ត្រីទទួលបន្ទុកហិរញ្ញវត្ថុរបស់ក្រសួង-ស្ថាប័នសាម៉ី ដែលក្នុងនោះរួមមាន៖ អ្នកទទួលបន្ទុកបញ្ចូលប្រតិបត្តិការ អ្នកត្រួតពិនិត្យប្រតិបត្តិការ អ្នកត្រួតពិនិត្យជំនួស អ្នកអនុម័ត អ្នកអនុម័តជំនួស តាមមុខងាររៀងៗខ្លួន។<br> ក្រសួង-ស្ថាប័នខាងលើ បានចូលរួមអនុវត្តនីតិវិធីការងារតាម FMIS លើមុខងារស្នូល ដូចជា៖ មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារគណនីត្រូវទារ (Accounts Receivable), មុខងារការទិញ (Purchase Order), មុខងារលទ្ធកម្មពេញលេញ (Procurement), មុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation), មុខងាររៀបចំផែនការថវិកា (Budget Planning), របាយការណ៍ (Report), មុខងារផ្ទេរសិទ្ធិ និងទទួលសិទ្ធិអនុម័តប្រតិបត្តិការ (Delegation)។ ==== ២. រដ្ឋបាលរាជធានី-ខេត្ត ==== រដ្ឋបាលរាជធានី-ខេត្តទាំង ២៥ បានចូលរួមអនុវត្តនីតិវិធីការងារប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុតាម FMIS ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០២២ ដែលមានមុខងារចំនួន ៤ ក្នុងនោះរួមមាន៖ មុខងារវិភាជន៍ថវិកា មុខងារគណនីត្រូវសង មុខងារគណនីត្រូវទារ និង មុខងារការទិញ។ ==== ៣. មន្ទីរសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុរាជធានី-ខេត្ត ==== [https://ad.mef.gov.kh/n-b-f-a.php?id=23 មន្ទីរសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុរាជធានី-ខេត្តទាំង ២៥] បានចូលរួមអនុវត្តប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុតាម FMIS ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១៩ មក ហើយត្រូវបានបន្តដាក់ឱ្យអនុវត្តនូវមុខងារចំនួន៥ ក្នុងនោះរួមមាន មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារសៀវភៅធំ (General Ledger), មុខងារគ្រប់គ្រងសាច់ប្រាក់ (Cash Management), មុខងារការទិញ (Purchase Order), និងមុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation) ។ ==== ៤. គ្រឹះស្ថានសាធារណៈរដ្ឋបាល ==== បច្ចុប្បន្ននេះ [https://www.fmis.gov.kh/five-new-public-administration-institutions-will-soon-be-involved-in-the-implementation-of-fmis-financial-procedures គ្រឹះស្ថានសាធារណៈរដ្ឋបាលចំនួន ៩] បានចូលរួមអនុវត្តប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុតាម FMIS ក្នុងនោះគ្រឹះស្ថានសាធារណៈរដ្ឋបាលចំនួន ៤ បានចាប់ផ្តើមអនុវត្តនៅឆ្នាំ ២០២៣ រួមមាន៖ មជ្ឈមណ្ឌលបណ្តុះធុរកិច្ចថ្មីតេជោ, វិទ្យាស្ថានបច្ចេកវិទ្យាកម្ពុជា, រាជ្យបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា និងវិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មកម្ពុជា។ គ្រឹះស្ថានសាធារណៈរដ្ឋបាលចំនួន ៥ បន្ថែមថ្មី បានចាប់ផ្តើមអនុវត្តនៅឆ្នាំ ២០២៥ រួមមាន៖ ១. សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទកសិកម្ម, ២. សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្រ្តនិងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច, ៣. សាកលវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្រ្តសុខាភិបាល, ៤. សាកលវិទ្យាល័យជាតិបាត់ដំបង និង៥. វិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ ។ គ្រឹះស្ថានសាធារណៈរដ្ឋបាលទាំង ៩ នេះ ត្រូវអនុវត្តមុខងារចម្បងចំនួន ៦ រួមមាន៖ មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារគណនីត្រូវទារ (Accounts Receivable), មុខងារសៀវភៅធំ (General Ledger), មុខងារគ្រប់គ្រងសាច់ប្រាក់ (Cash Management), មុខងារការទិញ (Purchase Order), មុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation), របាយការណ៍ (Report), មុខងារផ្ទេរសិទ្ធិ និងទទួលសិទ្ធិអនុម័តប្រតិបត្តិការ (Delegation)។ ==== ៥. រដ្ឋបាលក្រុង-ស្រុក-ខណ្ឌ ==== រដ្ឋបាលក្រុង ស្រុក ខណ្ឌចំនួន ៤៤ ត្រូវបានប្រកាសដាក់ឱ្យអនុវត្តគម្រោង FMIS នៅត្រីមាសទី១ ឆ្នាំ ២០២៤ ក្រោមអធិបតីភាព [[ហ៊ុន_ម៉ាណែត|សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងនោះមាន រដ្ឋបាលក្រុងទាំង ២៨, រដ្ឋបាលស្រុកខ្សាច់កណ្តាល, រដ្ឋបាលស្រុកមុខកំពូល និង រដ្ឋបាលខណ្ឌទាំង ១៤ នៅរាជធានីភ្នំពេញ។ រដ្ឋបាលក្រុង-ស្រុក-ខណ្ឌទាំង ៤៤ នេះ ត្រូវអនុវត្តមុខងារចម្បងចំនួន ៣ ដោយអនុវត្តនីតិវិធីការងារតាម FMIS ទាំងស្រុង រួមមាន មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារការទិញ (Purchase Order), និងមុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation)។ ==== ៦. រតនាគាររាជធានី-ខេត្ត ==== [https://www.facebook.com/fmis.khmer/posts/%E1%9E%9F%E1%9E%80%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%98%E1%9E%92%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%BE%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%95%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9F%8B%E1%9E%94%E1%9F%92%E1%9E%8A%E1%9E%BC%E1%9E%9A-%E1%9 រតនាគាររាជធានី-ខេត្តទាំង ២៥] បានចូលរួមអនុវត្តទៅលើមុខងារចំនួន ៦ រួមមាន មុខងារគណនីត្រូវសង (Accounts Payable), មុខងារគណនីត្រូវទារ (Accounts Receivable), មុខងារសៀវភៅធំ (General Ledger), មុខងារគ្រប់គ្រងសាច់ប្រាក់ (Cash Management), មុខងារការទិញ (Purchase Order), និងមុខងារវិភាជន៍ថវិកា (Budget Allocation)។ == ឯកសារយោង == 1. [https://en.wikipedia.org/wiki/Aun%20Pornmoniroth His Excellency Dr. Aun Pornmoniroth], Deputy Prime Minister and Minister of Economy and Finance and the Leading Sponsor of FMIS<br> 2. [https://en.wikipedia.org/wiki/Hean%20Sahib His Excellency Dr. Hean Sahib], Secretary of State of the Ministry of Economy and Finance and Chairman of the FMIS Working Group<br> 3. [https://www.coj.gov.kh/wp-content/uploads/2023/03/0323-001.pdf ច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈឆ្នាំ ២០២៣]<br> 4. [https://pfm.gov.kh/document/publication/2022-12-08/Vision%20and%20Strategy%20on%203%20Plus%201%20Reforms%20Harmonization%20of%20Royal%20Government%20of%20Cambodia.pdf ចក្ខុវិស័យ និង យុទ្ធសាស្ត្រស្តីពី សុខដុមនីយកម្មការកែទម្រង់ ៣ បូក ១]<br> 5. ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ (MEF Cambodia)៖ https://en.wikipedia.org/wiki/Ministry_of_Economy_and_Finance_(Cambodia)<br> 6. គេហទំព័រផ្លូវការរបស់គម្រោង FMIS៖ https://fmis.gov.kh/<br> 7. អំពីគម្រោង FMIS៖ https://fmis.gov.kh/about-fmis<br> 8. ក្រុមការងារ FMWG(https://fmis.gov.kh/storage/filepdf/212.pdf)<br> 9. កម្មវិធីជាតិសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ៖ https://data.opendevelopmentcambodia.net/km/library_record/national-program-on-sub-national-democratic-development-phase-2-2021-2030/resource/3f405840-b056-4674-b943-bc17d7abc95a<br> 10. Fresh News Asia: [https://fna.asia/eaa81b9 មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់៖ រាជរដ្ឋាភិបាលនឹងឈានដល់ ការគ្រប់គ្រងថវិកាជាតិ បានកាន់តែមានប្រសិទ្ធភាព មានតម្លាភាពជាលំដាប់ តាមរយៈការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាឌីជីថល]<br> 11. Fresh News Asia: [https://fna.asia/be3ca37 មន្ដ្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ ស្នើឱ្យគណៈប្រតិភូអ៊ុយក្រែន បន្តសិក្សាស៊ីជម្រៅលើលទ្ធភាពនៃការជំរុញកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ឱ្យកាន់តែជិតស្និទ្ធ រវាងប្រទេសទាំងពីរ]<br> 12. Fresh News Asia: [https://freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/346233-2024-06-25-15-11-16.html មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់៖ ការអនុវត្ត និងពង្រីកការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធបច្ចេកវិទ្យាព័ត៌មានគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ ពីថ្នាក់ជាតិដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ ជាកត្តាគន្លឹះជួយកម្ពុជា សម្រេចចក្ខុវិស័យកែទម្រង់ហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ]<br> 13. Fresh News Asia: [https://freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/343380-2024-06-04-04-09-32.html ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ ចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការបញ្រ្ជាបការយល់ដឹងលើ «ការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈតាម FMIS ជូនអង្គភាពថវិកាអាណាប័កផ្ទេរសិទ្ធិពេញលេញនៃក្រសួង-ស្ថាប័នចំនួន១១»]<br> 14. Fresh News Asia: [https://freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/331692-2024-03-07-10-06-29.html ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុ រៀបចំកម្មវិធីបញ្ជ្រាបការយល់ដឹង ស្តីពីនីតិវិធីចំណាយ និងចលនាឥណទានថវិកាចរន្តតាម FMIS ទាំងស្រុង ជូនក្រសួង-ស្ថាប័នចំនួន១០បន្ថែម] 28rvvg103v9bwqnwjj90fsccjsynq3j 0 52394 321783 2025-06-09T07:07:25Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំកំពង់ភ្លុក (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321783 wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឃុំកំពង់ភ្លុក (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] kdds7z9m30ww4mfurnek1wmup06hgrc 0 52395 321806 2025-06-09T07:43:55Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំមានជ័យ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321806 wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឃុំមានជ័យ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] l675g216dwps4jhkv7tmtn0k21zv5he 0 52396 321812 2025-06-09T07:51:18Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321812 wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 0pzbq0j1nr1em7j3rnf09asl8js9sd2 0 52397 321819 2025-06-09T07:57:51Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] ទៅ [[ឃុំត្រពាំងធំ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] 321819 wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឃុំត្រពាំងធំ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)]] kw88e9mo7dopq3rqutlhrq6ulb8dtwq 0 52398 321829 2025-06-09T08:41:37Z Tookai1 46281 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1294463661|Prasat Ban Panna]]" 321829 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រាសាទ|image=|caption=|coordinates={{coord|17.442648|103.5557197|type:landmark_region:TH|display=inline,title}}|location=|architecture=[[Khmer architecture|Khmer]]|creator=}}'''ប្រាសាទបានបញ្ញា''' ( [[ភាសាថៃ|ថៃ]] : ปราสาท บ้านพันนา ) ឬ ប្រាសាទគូបញ្ញា គឺជាប្រាសាទបុរាណមួយនៅក្នុង [[ខេត្តសកលនគរ]] ក្នុងតំបន់ [[ភាគឦសាន (ថៃ)|ឦសាន]] នៃ [[ថៃ|ប្រទេសថៃ]] ។ <ref>{{Cite web |last=tourismthailand.org |date=2025-06-07 |title=Prasart Ban Panna |url=https://www.tourismthailand.org/Attraction/prasart-ban-panna |access-date=2025-06-07 |language=en-US}}</ref> ប្រាសាទបុរាណខ្មែរនេះ សង់ពីថ្មភក់ ឈរលើថ្មបាយក្រៀម។ នេះ​ជា​ប្រាសាទ [[ព្រះពុទ្ធសាសនា|​ព្រះពុទ្ធ​សាសនាមហាយាន]] ​ដែល​កសាងក្នុង [[អាណាចក្រខ្មែរ|​រចនាបថបាយ័ន]] ​ដោយ [[ចេតិយ|​ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧]] ​ដែល​ត្រូវ​បាន​កសាង​ឡើង​ក្នុង​សតវត្ស​ទី ១២-១៣ [[ព្រះពុទ្ធសាសនា|នៃ​គ.ស]] ។ ប្រាសាទ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ពិសេស ដោយសារ​វា​មាន​កន្លែង​បម្រើ​ជា​កន្លែង​សាសនា​សម្រាប់ 'អរោគ្យសាលា' ឬ​មន្ទីរពេទ្យ។ == ឯកសារយោង == {{ស្ថានីយអង្គរ}} d50qikf44vfpnyxlcvv2j9a0gkiylux 0 52399 321837 2025-06-09T09:16:08Z Tookai1 46281 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1253215430|Prasat Phanom Wan]]" 321837 wikitext text/x-wiki '''ប្រាសាទ​ភ្នំវ៉ាន''' ( ปราสาทพนมวัน ) ដែល​គេ​ស្គាល់​ផង​ដែរ​ក្នុង​ស្រុក​ថា '''វត្ត​ភ្នំវ៉ាន''' ( วัดพนมวัน ) ជា [[ទេវស្ថាន|​ប្រាសាទ]]​ [[ស្ថាបត្យករខ្មែរ|​ខ្មែរ]] ​បុរាណ​ដែល​តំបន់​នៃ ​ស្រុក មឿងនគររាជសីមា [[នគររាជសីមា|ខេត្តនគររាជសីមា]] ។ វា​ត្រូវ​បាន​គេ​សាងសង់​ជា​ប្រាសាទ​ហិណ្ឌូ​ដំបូង​គេ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​កែប្រែ​ជា ​ប្រាសាទ​ពុទ្ធសាសនា <ref name="ro">{{Cite web |title=Prasat Hin Phanom Wan |url=https://www.routeyou.com/en-th/location/view/48732894/prasat-hin-phanom-wan |website=ROUTE YOU}}</ref> ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ប្រាសាទ​ហិណ្ឌូ​ខ្មែរ​ធំ​ជាង​គេ​ទី​ប្រាំ​នៅ​ប្រទេស​ថៃ។ <ref name="cute">{{Cite web |title=ปราสาทพนมวัน |trans-title=Prasat Phanom Wan |url=https://www.m-culture.go.th/nakhonratchasima/ewt_news.php?nid=22&filename=index |website=Nakhonratchasima Provincial Cultural Office |language=thai}}</ref> វាត្រូវបានសាងសង់នៅសតវត្សទី ១១ ក្នុងរចនាបថឃ្លាំងនិងអង្គរវត្ត។ ប្រាសាទនេះប្រហែលជាកសាលើប្រាសាទចាស់ដែកកសាងតាមរចនាបថព្រះគោដោយគេរកឃើញផ្ដែនៅទីនោះនិងសិលាចារឹករៀបរាប់ពីព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ ។ ក្រោយ​មក​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្ស​ទី ១៣-១៤ អគារ​ថ្ម​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​សាងសង់​នៅ​លើ​នោះ។ វាជាប្រាសាទហិណ្ឌូ ហើយក្រោយមកបានក្លាយជា [[វត្ត|ប្រាសាទពុទ្ធសាសនា]] ។ ទោះបីជាកន្លែងភាគច្រើនត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញក៏ដោយ ក៏ ''[[ប្រាង្គ]]'' សំខាន់ (ចេតិយបែបខ្មែរ) និងចេតិយមួយជាន់នៅសេសសល់។ ចេតិយ​ធំ​បែរ​មុខ​ទៅ​ទិស​ខាង​កើត​សាង​សង់​ពី​ថ្មភក់ ហើយ​ត​ភ្ជាប់​នឹង​កុដិ​ដោយ​ផ្លូវ​ការ៉េ {{Convert|25.50|m|ft|1}} ប្រវែង និង {{Convert|10.20|m|ft|1}} ទទឹង។ ចេតិយ​មាន​ក្លោង​ទ្វារ​បី។ នៅ​ខ្លោងទ្វារ​ខាង​ជើង​មាន​បដិមា​ព្រះពុទ្ធ​ឈរ​ក្នុង [[អភយសមុទ្រ|​ឥរិយាបថ​អភ័យទោស]] ​តាម​រចនាប័ទ្ម​អយុធ្យា។ ទីសក្ការៈ​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ដោយ​កំពែង​ថ្មបាយក្រៀម ភាគ​និរតី​ជា​ចេតិយ​ថ្មភក់​មួយ​ឈ្មោះ​ថា ប្រាង​តូច ( ប្រាង្គណយ ) ដែលមានរូបព្រះពុទ្ធធំនៅខាងក្នុង។ ក្រៅ​តំបន់​មាន ''[[គោបុរៈ|​គោបុរៈ]]'' (ច្រក​ចូល) ស្ថិត​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប៉ម​ខ្ពស់​បួន​ទិស។ ខាង​កើត​នៃ​ទីសក្ការៈ​មាន​ដាន ''[[បារាយណ៍|​បារាយណ៍]]'' ​មួយ (អាង​ស្តុក​ទឹក​ជុំវិញ​ប្រាសាទ​ហិណ្ឌូ​ខ្មែរ​ត្រូវ​បាន​គេ​សន្មត​ថា​ជា ​មហាសមុទ្រ​លោហធាតុ ​ក្នុង ​លោហធាតុ​ហិណ្ឌូ ) និង​ភ្នំ​ដី។ ក៏មានព្រះពន្លាសម្រាប់ស្វាគមន៍ [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧]] ឬអ្នកតំណាងរបស់ព្រះអង្គដែលគួរបានមកដល់ ប្រាសាទនេះ ក្នុងសតវត្សទី ១៣ ដើម្បីថ្វាយបង្គំព្រះពុទ្ធបដិមា។ <ref name="cute">{{Cite web |title=ปราสาทพนมวัน |trans-title=Prasat Phanom Wan |url=https://www.m-culture.go.th/nakhonratchasima/ewt_news.php?nid=22&filename=index |website=Nakhonratchasima Provincial Cultural Office |language=thai}}<cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source" data-ve-ignore="true">[https://www.m-culture.go.th/nakhonratchasima/ewt_news.php?nid=22&filename=index "ปราสาทพนมวัน"] &#x5B;Prasat Phanom Wan&#x5D;. </cite></ref> រចនាបថខ្មែររបស់វាប្រហាក់ប្រហែលនឹង [[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ប្រាសាទភិម៉ៃ]] ក្នុងខេត្តតែមួយ ប៉ុន្តែទំហំតូចជាង។ <ref name="ro">{{Cite web |title=Prasat Hin Phanom Wan |url=https://www.routeyou.com/en-th/location/view/48732894/prasat-hin-phanom-wan |website=ROUTE YOU}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.routeyou.com/en-th/location/view/48732894/prasat-hin-phanom-wan "Prasat Hin Phanom Wan"]. </cite></ref> វាស្ថិតនៅលើផ្លូវរវាង [[នគររាជសីមា|គោរាជ]] (ក្រុងនគររាជសីមា) និងប្រាសាទភិម៉ៃ។ ទីសក្ការៈ​ឥឡូវ​នេះ​ជា​បូជនីយដ្ឋាន​បុរាណ​ដែល​ទទួល​ស្គាល់​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៣៦ ដោយ ​នាយកដ្ឋាន​វិចិត្រសិល្បៈ ។ == វិចិត្រសាល == <gallery> ឯកសារ:พระประธานในปราสาทพนมวัน.JPG|alt=Principle Buddha statue| រូបសំណាកព្រះពុទ្ធ ឯកសារ:Phnom-Wan-APR08-2.jpg|alt=Outside the temple| នៅខាងក្រៅប្រាសាទ ឯកសារ:Phnom-Wan-001.jpg|alt=The temple| ប្រាសាទ ឯកសារ:Phnom-Wan-002.jpg|alt=During restoration| កំឡុងពេលជួសជុល ឯកសារ:Phnom-Wan-011.jpg|alt=The lintel| ផ្ដែ ឯកសារ:Phnom-Wan-004.jpg|alt=The lintel over Buddha statue| រូបព្រះពុទ្ធ ឯកសារ:Phnom-Wan-007.jpg|alt=Standing Buddha statue| រូបសំណាកព្រះពុទ្ធឈរ ឯកសារ:Phnom-Wan-006.jpg|alt=Inside the temple| នៅខាងក្នុងប្រាសាទ </gallery> == ឯកសារយោង == {{ស្ថានីយអង្គរ}} 69sq2bimj6xrvoy4iommbxrbk36lrvl