វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.45.0-wmf.5 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 2069 322146 322123 2025-06-16T17:14:31Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322146 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title= Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកសូទ្រនិគម]] និង [[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅ[[ក្រុងតាខ្មៅ]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]] គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] 49m8ry4pwkq8pzix1wcuoe3bk5k1rff 322147 322146 2025-06-16T18:04:07Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 322147 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកសូទ្រនិគម]] និង [[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅ[[ក្រុងតាខ្មៅ]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]] គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] bsp99il92s5aq0u96indj3b6x4a5sjp 322159 322147 2025-06-17T02:02:56Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322159 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកសូទ្រនិគម]] និង [[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅ[[ក្រុងតាខ្មៅ]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] jil7syo5v4jmh39xbdm4jp5w1czierz 322160 322159 2025-06-17T02:18:47Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322160 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] nhhndtxuaq0u1nikvg0voiexlzjjp4n 322162 322160 2025-06-17T02:26:16Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322162 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល់]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] t21txonsq6oez9zr32ihoyq42twqvyl 322163 322162 2025-06-17T02:27:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន */ 322163 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] np0n30h5bcx7oegcmr2d4wqji6ynqw3 322164 322163 2025-06-17T02:31:26Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322164 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីន បំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] kh83aenvpre5zyp2sfzhmjnxrww6vvz 322167 322164 2025-06-17T07:59:02Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322167 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីនបំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] mjcopicy4qa9ek8zmwr69mzt93vvyc7 322169 322167 2025-06-17T08:10:08Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប */ 322169 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និងខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ភ្នំបាក់ខែង]]មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ និង ភ្នំល្អាង មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺភ្នំចង្ហា និង ភ្នំកង្ហិតស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ[[ភ្នំគូលែន]]មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ ភ្នំរាមមានព្រៃសហគមន៍ ភ្នំទំពូងនៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] ភ្នំតាវ៉ាស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង ភ្នំខ្យងស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ និង ភ្នំមហាឥសី ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]] ភ្នំឆ្កែកូនមានវត្តនៅពីលើ ភ្នំតាទូស ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង ភ្នំកងរីមានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំពើងតានន់ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រ ពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង ភ្នំម្រេចស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺភ្នំចង្ក្រានរយមានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] ភ្នំសង្កែ ភ្នំបាយដុតស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង ភ្នំអាជ្ញារាមស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំទ្រង់បាតដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺភ្នំរ៉ូងមានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង ភ្នំដីដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺភ្នំដីស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំហប់មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] ភ្នំក្បាលស្ពានមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] ភ្នំទេវៈស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង [[ភ្នំគូលែន]]ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់ នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺភ្នំបូកមានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' [[File:អង្គរអាយ.jpg|thumb|]] ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីនបំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] 6705aqpsm1fbgg3wiw1u4a3873pw8hv 322170 322169 2025-06-17T08:34:13Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322170 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.ម ពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និង ខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.ម ដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉ចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃខេត្តសៀមរាប។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅខេត្តសៀមរាបនោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ[[ភ្នំក្រោម]]'''[[ភ្នំក្រោម]]'''មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង[[ភ្នំក្រោម]]'''[[ភ្នំក្រោម]]'''ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង '''ភ្នំបាក់ខែង'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះ'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ''' និង '''ភ្នំល្អាង'''មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺ'''ភ្នំចង្ហា''' និង '''ភ្នំកង្ហិត'''ស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''[[ភ្នំគូលែន]]'''មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ'''ភ្នំរាម'''មានព្រៃសហគមន៍'''ភ្នំទំពូង'''នៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] '''ភ្នំតាវ៉ា'''ស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង '''ភ្នំខ្យង'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ''' និង '''ភ្នំមហាឥសី'''ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]]'''ភ្នំឆ្កែកូន'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំតាទូស'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង '''ភ្នំកងរី'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំពើងតានន់'''ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង '''ភ្នំម្រេច'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំចង្ក្រានរយ'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] '''ភ្នំសង្កែ''' '''ភ្នំបាយដុត'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង '''ភ្នំអាជ្ញារាម'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំទ្រង់បាត'''ដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ូង'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង '''ភ្នំដី'''ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំហប់'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំក្បាលស្ពាន'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] '''ភ្នំទេវៈ'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង '''[[ភ្នំគូលែន]]'''ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]]ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំបូក'''មានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' [[File:អង្គរអាយ.jpg|thumb|]] ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីនបំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] 6laa5yuqvyt5t0fwu7zzmmt8cnxmhf6 322171 322170 2025-06-17T08:37:53Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322171 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា ''"ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប"'' នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ '''សៀម''' គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​ '''ថៃ''' ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា '''រាប''' គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប(អានថា : សៀមម៉ារាប)'''គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]៖''«ពាក្យ​ថា សៀមរាប គឺ​មាន​ន័យ​ថា សៀមបាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថាតំបន់​សៀមរាបនេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​ខ្មែររបស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​ក្នុង​ដំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា សៀមរាប»''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ានេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្ត​សៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​ប្រទេស​កម្ពុជាឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុចិនបានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា '''"នគរគម្ពីរ"''' ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តចខែ្មរដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[ឯកសារ:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|រូបភាពតូច|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ឯកសារ:Bayonmarket01.JPG|រូបភាពតូច|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទ និង ដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[សុផាន់បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា «'''តំបន់សៀមរាប'''» ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ ទីក្រុងលង្វែកត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]] «[[ព្រះបាទនរិន្ទសួន]]»។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្តខ្មែរមួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានដណ្តើមបានពីមុនមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ «'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''» ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសពាក្យសៀមរាបទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ(សៀមម៉ារ៉ាត)'''ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុងស្រុកនគរវត្តគឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ព្រះបាទព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ព្រះបាទព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿងព្រះនគរវត្តជំនួសពាក្យស្រុកឬមឿងសៀមម៉ារ៉ាតផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿងព្រះនគរវត្តទៅជាសៀមរាបនោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះសៀមរាបពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះសៀមរាបតម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម'''សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ'''រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ពសៀមដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា '''«សៀមរាប»''' គឺមានន័យថាទ័ពសៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល។ == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅ[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ'''ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី'''។ព្រះរាជដំណាក់នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជាព្រះរាជដំណាក់។ ព្រះរាជដំណាក់នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅវត្តដំណាក់ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។វត្តដំណាក់ពីមុនជាទីតាំងព្រះរាជដំណាក់របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមកព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពីព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណព្រះរាជដំណាក់ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃព្រះរាជដំណាក់សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះ គឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។ គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនិងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព '''ស្រីវទ៌្ធន''' ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]] រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២ ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.មពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និង ខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.មដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉េចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ[[ខេត្តសៀមរាប]]។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]]នោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''[[ភ្នំក្រោម]]'''មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង'''[[ភ្នំក្រោម]]'''ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង '''ភ្នំបាក់ខែង'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះ'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ''' និង '''ភ្នំល្អាង'''មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺ'''ភ្នំចង្ហា''' និង '''ភ្នំកង្ហិត'''ស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''[[ភ្នំគូលែន]]'''មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ'''ភ្នំរាម'''មានព្រៃសហគមន៍'''ភ្នំទំពូង'''នៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] '''ភ្នំតាវ៉ា'''ស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង '''ភ្នំខ្យង'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ''' និង '''ភ្នំមហាឥសី'''ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]]'''ភ្នំឆ្កែកូន'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំតាទូស'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង '''ភ្នំកងរី'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំពើងតានន់'''ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង '''ភ្នំម្រេច'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំចង្ក្រានរយ'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] '''ភ្នំសង្កែ''' '''ភ្នំបាយដុត'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង '''ភ្នំអាជ្ញារាម'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំទ្រង់បាត'''ដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ូង'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង '''ភ្នំដី'''ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំហប់'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំក្បាលស្ពាន'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] '''ភ្នំទេវៈ'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង '''[[ភ្នំគូលែន]]'''ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]]ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំបូក'''មានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' [[File:អង្គរអាយ.jpg|thumb|]] ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីនបំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] 3dfruk0f76ymbi2a2e5q6g0s12j761j 1 2948 322151 320876 2025-06-16T20:16:11Z 119.13.62.0 /* ភាសាខ្មែរ */ ផ្នែកថ្មី 322151 wikitext text/x-wiki The edit the top section of the page change the url from section=1 to section=0. The content probably messed up. == S == Xxx [[អ្នកប្រើប្រាស់:Su socool|Su socool]] ([[ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Su socool|ការពិភាក្សា]]) ម៉ោង១៨:១៧ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៦ (UTC) និង [[អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|Vorntakhmao]] ([[ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|ការពិភាក្សា]]) ម៉ោង០០:៥៤ ថ្ងៃអង្គារ ទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ (UTC) 12345168 [[អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|Vorntakhmao]] ([[ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|ការពិភាក្សា]]) ម៉ោង០០:៥៤ ថ្ងៃអង្គារ ទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ (UTC) == អនុក្រម == ខ្មែរ [[អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|Vorntakhmao]] ([[ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Vorntakhmao|ការពិភាក្សា]]) ម៉ោង០១:០៩ ថ្ងៃអង្គារ ទី១៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ (UTC) == ភាសាខ្មែរGoogleភាសាខ្មែរGoogle ខេមរៈភាសា ​ រូបភាពពាក្យ ភាសាខ្មែរ សរសេរជាអក្សរខ្មែរ ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogle ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ ខេមរៈភាសា ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogleភាសាខ្មែរGoogle ខេមរៈភាសា ​ រូបភាពពាក្យ ភាសាខ្មែរ សរសេរជាអក្សរខ្មែរ ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogle ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ == ភាសាខ្មែរGoogleភាសាខ្មែរGoogle ខេមរៈភាសា ​ រូបភាពពាក្យ ភាសាខ្មែរ សរសេរជាអក្សរខ្មែរ ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogle ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ ខេមរៈភាសា ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogleភាសាខ្មែរGoogle ខេមរៈភាសា ​ រូបភាពពាក្យ ភាសាខ្មែរ សរសេរជាអក្សរខ្មែរ ការបញ្ចេញសំឡេង [phiə.saː kʰmae] [kheː.maʔ.raʔ.phiəsaː] ដើមកំណើតនៅ ប្រទេសកម្ពុជា ប្រទេសថៃ (ភាគខាងកើត និងភាគឦសាន) ប្រទេសវៀតណាម (ភាគអាគ្នេយ៍និងដីសណ្ដរទន្លេមេគង្គ) ជាតិពន្ធុ​ ​(ជនជាតិ) ខ្មែរ ជងខ្នងភ្នំ ជ្វា អ្នកនិយាយដើមកំណើត ១៦ លាននាក់ អំបូរភាសា អូស្ត្រូអាស៊ី ភាសាខ្មែរGoogle ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ ទម្រង់ដើម ប្រូតូ-ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ ខ្មែរសម័យកណ្ដាល គ្រាមភាសា ខ្មែរកណ្ដាល ខ្មែរសុរិន្ទ ខ្មែរក្រវាញ ខ្មែរខិះ ប្រព័ន្ធសរសេរ អក្សរខ្មែរ ប្រេលខ្មែរ ស្ថានភាពផ្លូវការ ភាសាផ្លូវការនៅក្នុង  កម្ពុជា  អាស៊ាន ភាសាជនជាតិភាគតិច ត្រូវបានទទួលស្គាល់  ថៃ  វៀតណាម កូដភាសា ISO 639-1 km ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-2 khm ខ្មែរកណ្ដាល ISO 639-3 khm ខ្មែរ ហ្គ្រតតូឡក khme1253  ខ្មែរ cent1989  ខ្មែរកណ្ដាល Linguasphere 46-FBA-a   ខ្មែរ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/117.20.113.158|117.20.113.158]] ម៉ោង០៤:៤៩ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ (UTC) :@ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/36.37.193.128|36.37.193.128]] ម៉ោង១៥:២៨ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី១០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ (UTC) == 128​ខ្មែរ == 12​ស្មែរកណ្តាល [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/175.100.69.210|175.100.69.210]] ម៉ោង១៩:៥៧ ថ្ងៃអាទិត្យ ទី០៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២៣ (UTC) :១៣៤៦៨៩យ៩០៧ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/2001:D08:2087:B3E4:1:0:6FF8:AE2D|2001:D08:2087:B3E4:1:0:6FF8:AE2D]] ម៉ោង០៤:៥៥ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៤ (UTC) == ឈ្មោះ​ចិត្ត​ == 070656973​ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/175.100.59.198|175.100.59.198]] ម៉ោង០៦:៤៧ ថ្ងៃសុក្រ ទី០៤ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២៤ (UTC) == ddf16311@gmail.com == ddf16311@[[អ្នកប្រើប្រាស់:Gmail.com|Gmail.com]] [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/117.20.116.104|117.20.116.104]] ម៉ោង១៨:៣២ ថ្ងៃអង្គារ ទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) :ddf16311@[[អ្នកប្រើប្រាស់:Gmail.com|Gmail.com]] [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/117.20.116.104|117.20.116.104]] ម៉ោង១៨:៣៣ ថ្ងៃអង្គារ ទី២៩ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) == ខ្មែរ == ខ្មែរ Khmer Gambobia [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/117.20.115.113|117.20.115.113]] ម៉ោង០៧:២០ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) == ភាសាខ្មែរ == ភាសាខ្មែរ ភាសាខ្មែរ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/119.13.62.0|119.13.62.0]] ម៉ោង២០:១៦ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) dja0q37rvhx2txagjam9b6ims3tvg67 10 6924 322138 310449 2025-06-16T15:23:23Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322138 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = កាណាដា | flag alias = Flag of Canada (Pantone).svg | flag alias-1867-official = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-1868 = Canadian Red Ensign (1868–1921).svg | flag alias-1905 = Canadian Red Ensign (1905–1922).svg | flag alias-1907 = Canadian Red Ensign (1907–1921).png | flag alias-1921 = Canadian Red Ensign (1921–1957).svg | flag alias-1957 = Canadian Red Ensign (1957–1965).svg | flag alias-1964 = Flag of Canada (1964).svg | flag alias-1965 = Flag of Canada (WFB 2000).png | flag alias-2004 = Flag of Canada (WFB 2004).gif | flag alias-armed forces = Canadian Forces Flag.svg | link alias-armed forces = Canadian Armed Forces | flag alias-naval = Naval ensign of Canada; Naval jack of Canada (1968–2013).svg | link alias-naval = Royal Canadian Navy | flag alias-naval-1868 = Blue Ensign of Canada (1868–1921).svg | flag alias-naval-1911 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-1921 = Canadian Blue Ensign (1921–1957).svg | flag alias-naval-1957 = Canadian Blue Ensign (1957–1965).svg | flag alias-naval-1965 = Flag of Canada (Pantone).svg | flag alias-coast guard = Coastguard Flag of Canada.svg | link alias-coast guard = ឆ្មាំឆ្នេរសមុទ្រកាណាដា | flag alias-air force = Royal Canadian Air Force ensign.svg | flag alias-air force-1924 = Ensign of the Royal Canadian Air Force.svg | link alias-air force = កងកម្លាំងអាកាសភូមិន្ទកាណាដា | flag alias-army-1939 = Flag of the Canadian Army (1939–1944).svg | flag alias-army-1968 = Flag of the Canadian Army (1968–1998).gif | flag alias-army-1989 = Flag of the Canadian Army (1968–1998).svg | flag alias-army-2013 = Flag of the Canadian Army (2013–2016).png | flag alias-army = Flag of the Canadian Army.svg | link alias-army = កងទ័ពកាណាដា | flag alias-military = Flag of the Canadian Forces.svg | link alias-military = កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធកាណាដា | flag alias-navy = Naval ensign of Canada; Naval jack of Canada (1968–2013).svg | link alias-navy = កងទ័ពជើងទឹកភូមិន្ទកាណាដា | link alias-football = ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិកាណាដា | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1867-official | var2 = 1868 | var3 = 1905 | var4 = 1907 | var5 = 1921 | var6 = 1957 | var7 = 1964 | var8 = naval-1868 | var9 = naval-1911 | var10 = naval-1921 | var11 = naval-1957 | var12 = naval-1965 | var13 = air force-1924 | var14 = army-1939 | var15 = army-1968 | var16 = army-1989 | var17 = army-2013 | redir1 = CAN | redir2 = Canada </noinclude> }} dig33zbcnzp77p8ek17cnrjga9oiaai 0 8777 322168 246947 2025-06-17T08:03:36Z 103.90.149.223 322168 wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:Circulatory System en.svg|right|thumb|400px|ប្រដាប់របត់ឈាមទ្វេរ]] '''ប្រដាប់របត់ឈាម''' គឺជាសំណុំសរីរាង្គ ដែលរ៉ាប់រង របត់ឈាម និងទឹករងៃ ឲ្យឆ្លងកាត់[[កោសិកា]]។ វាគឺជាប្រព័ន្ធដែលដឹកនាំ៖ * [[អុកស៊ីសែន]] និងអាហារទៅឲ្យកោសិកា * ឧស្ម័នកាបូនិច និងសំណល់ពីកោសិកាមកវិញ។ ប្រដាប់នេះរួមមានបេះដូង និងសរសៃឈាម។ == បេះដូង == បេះដូងជាសរីរាង្គដែលសំខាន់ជាងគេ។ វាកន្ត្រាក់ពីអាយុ១ខែរហូតដល់ស្លាប់។ === ទីតាំង និងរូបរាងនៃបេះដូង === * បេះដូងស្ថិតនៅចន្លោះសួតទាំងពីរ * ទ្រដោយសន្ទះទ្រូង * វាមានរាងកោន ចុងស្រួចបែរទៅក្រោយ ប៉ែកខាងឆ្វេង * មានទំហំប៉ុនក្តាប់ដៃ។ === ទម្រង់ក្នុងនៃបេះដូង === [[ឯកសារ:Gray501.png|thumb|left|200px|ពំនុះបណ្ដោយនៃបេះដូង]]ព្នុះបណ្ដោយបេះដូងឃើញ៖ * ពណ៌ក្រហម * ប្រហោងក្នុង * មានពីរចំហៀង ចែកចេញជាបួនថត៖ ថតលើខាងស្តាំ និងថតក្រោមខាងស្តាំផ្ទុកឈាមខ្មៅ ថតលើខាងឆ្វេង និងថតក្រោមខាងឆ្វេង ផ្ទុកឈាមក្រហម * សន្ទះខ័ណ្ឌបេះដូងជាពីរចំហៀង * ប្រឹសមានពីរ មួយស្ថិតនៅថតលើ និងក្រោមខាងស្តាំ ឯមួយទៀតស្ថិតនៅថតលើ និងក្រោមខាងឆ្វេង។ វាជាសន្ទះទប់ឲ្យឈាមហូរតាមទិសដៅតែមួយ។ === ចលនានៃការកន្ត្រាក់បេះដូង === ក្នុងលក្ខខណ្ឌធម្មតា បេះដូងកន្ត្រាក់ ៧៥ដង ក្នុងមួយនាទី។ ការកន្ត្រាក់ម្តងៗហៅថា ចង្វាក់បេះដូង។ នៅពេលកន្ត្រាក់ បេះដូងរួមតូច ឈាមត្រូវបញ្ជូនចេញ៖ * ឈាមសម្បូរ[[អុកស៊ីសែន]] ទៅក្នុង[[អាអក]] * ឈាមសម្បូរ[[កាបូនឌីអុកស៊ីត]] ទៅក្នុង[[អាទែសួត]] នៅពេលសម្រាក [[ឈាម]] មកបំពេញថតលើស្តាំ (ឈាមខ្មៅ) និងថតលើឆ្វេង (ឈាមក្រហម)។ ថតក្រោមស្តាំ បញ្ជូន[[ឈាម]]ចេញពី[[បេះដូង]]ទៅកាន់[[សួត]]។ ថតក្រោមឆ្វេង បញ្ជូន[[ឈាម]]ចេញពី[[បេះដូង]]ទៅកាន់[[កោសិកា]]។ ការកន្ត្រាក់ម្ដងមានបីដំណាក់កាល៖ * ការសម្រាកទូទៅ [[ឈាម]]មកបំពេញថតលើទាំងពីរ * ការកន្ត្រាក់ថតលើទាំងពីរ [[ឈាម]]មកកាន់ថតក្រោម * ការកន្ត្រាក់ថតក្រោមទាំងពីរ [[ឈាម]] ចេញពី[[បេះដូង]]ទៅកាន់ក្នុងសរសៃឈាម។ នៅពេលថតលើសម្រាកឈាមមកបំពេញតាម[[វ៉ែន]]។ ថតលើកន្ត្រាក់ [[ឈាម]]មកបំពេញថតក្រោមតាម[[ប្រឹស]]។ ថតក្រោមកន្ត្រាក់ [[ឈាម]]បញ្ជូនចេញតាម[[អាកទែ]]។ *** សម្លេងកន្ត្រាក់ សម្លេងទឹប បញ្ជាក់ថា[[ឈាម]]ចូល។ សម្លេងឌឹប បញ្ជាក់ថា[[ឈាម]]ចេញ។ == សរសៃឈាម == សរសៃឈាមគឺជាបំពង់សម្រាប់នាំឈាម។ * អាកទែ ជាសរសៃនាំ[[ឈាម]]ចេញ។ * វ៉ែន ជាសរសៃនាំ[[ឈាម]]ចូល។ * អាកទែសួត សម្រាប់នាំ[[ឈាម]]ខ្មៅចេញ។ * អាកទែអាអក សម្រាប់នាំ[[ឈាម]]ក្រហមចេញ។ * វ៉ែនសួត សម្រាប់នាំ[[ឈាម]]ក្រហមចូល។ * វ៉ែនកាវ សម្រាប់នាំ[[ឈាម]]ខ្មៅចូល។ សរសៃឈាមប្តូរ គឺជាសរសៃប្រសព្វគ្នារវាងកូនវ៉ែន និងកូនអាកទែ មាននាទីសម្រាប់ធ្វើបណ្តូរ [[អុកស៊ីសែន]] [[កាបូនឌីអុកស៊ីត]] អាហារ និងសំណល់។ * ក្នុងអាកទែ៖ ** [[សម្ពាធឈាម]]ខ្លាំងជិត[[បេះដូង]] ** [[សម្ពាធឈាម]]ខ្សោយក្នុង[[កោសិកា]]។ * ក្នុងវ៉ែន៖ ** [[សម្ពាធឈាម]]ខ្សោយឆ្ងាយពី[[បេះដូង]] ** [[សម្ពាធឈាម]]ខ្លាំងជិត[[បេះដូង]]។ === លក្ខណៈ === អាទែ៖ * ផ្ទៃវាហាប់ * [[សម្ពាធឈាម]]ខ្លាំង វ៉ែន៖ * ផ្ទៃរយាក * [[សម្ពាធឈាម]]ខ្សោយ * មានប្រឹស សរសៃឈាមប្តូរ៖ * ផ្ទៃស្ដើង * [[សម្ពាធឈាម]]ស្ទើរស្មើសូន្យ == ដំណើរ[[ឈាម]]រត់ == ដំណើរ[[ឈាម]]រត់មានពីរយ៉ាង គឺ ដំណើរឈាមរត់ខ្លី ឬឈាមឆ្លងកាត់សួត និងដំណើរឈាមរត់វែង ឬឈាមរត់ទូទៅ៖ === ដំណើរឈាមរត់វែង ឬឈាមរត់ទូទៅ === ឈាមសម្បូរ[[អុកស៊ីសែន]] និងអាហារចេញពីថតក្រោមឆ្វេង តាមអាអកអាទែ កូនអាទែ [[សរសៃឈាម]] ប្តូរចូលក្នុង[[កោសិកា]]។ ក្នុង[[កោសិកា]]ឈាមបាត់បង់ [[អុកស៊ីសែន]] និង[[អាហារ]] រួចផ្ទុក[[កាបូនឌីអុកស៊ីត]] និងសំណល់ ប្រែជាពណ៌ក្រហមក្រមៅ ចេញពី[[កោសិកា]]តាម កូនវ៉ែន វ៉ែន វ៉ែនកាវ មកកាន់ថតលើស្តាំនៃបេះដូង។ == តំហែរក្សាប្រដាប់របត់ឈាម == === ជម្ងឺប្រដាប់របត់ឈាម === ជម្ងឺប្រដាប់របត់ឈាមបណ្តាលមកពីខ្លាញ់ក្នុងសរសៃអាកទែលូតលាស់ខ្លាំង នាំឲ្យអាកទែបាត់ភាពយឺតនៃចលនា ហើយបេះដូងនៅដដែល នាំឲ្យ[[សម្ពាធឈាម]]កើនឡើង ([[ជម្ងឺលើសឈាម]])។<br /> មូលហេតុនៃជម្ងឺប្រដាប់របត់ឈាមមាន៖ * ការបរិភោគប្រៃ * ការជក់បារី * ការផឹកស្រា * ខ្វះលំហាត់ប្រាណ * ភាពធាត់ហួស * ការប្រើប្រាស់[[គ្រឿងញៀន]]។ === តំហែរក្សា === * កុំបរិភោគប្រៃហួស * កុំជក់បារី និងផឹកស្រា * កុំប្រើ[[គ្រឿងញៀន]] * ធ្វើលំហាត់ប្រាណឲ្យបានទៀងទាត់ * ត្រូវជម្រើសអាហារឲ្យបានត្រឹមត្រូវ៕ [[ចំនាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជីវវិទ្យា]] bnkgu94189mhhq013j92uqyjqed1hd7 0 9589 322153 322074 2025-06-16T22:00:02Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 322153 wikitext text/x-wiki {{Infobox continent | title = មជ្ឈិមបូព៌ា | image = [[File:Middle East (orthographic projection).svg|230px|Middle East]] | image_caption = ផែនទីនៃតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដែលលាតសន្ធឹងពីប្រទេស[[អេហ្ស៊ីបនៅទិសខាងលិច]]ដល់ប្រទេស[[អ៊ីរ៉ង់]]នៅទិសខាងកើត | caption = {{legend|#346733|ទីតាំងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា}}{{legend|#008000|[[មហាមជ្ឈិមបូព៌ា]]}}{{legend|#73ED73|តំបន់ដែលពេលខ្លះបានរាប់បញ្ចូល}} | area = ៧,២២២,៤១១ គម^២ | population = {{increase}}&nbsp;៤៨៧,៤៦៦,១៩៥ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៥)<ref name="IMFAPR2025" /><ref name="Akrotiri and Dhekelia">{{Citation |title=Akrotiri and Dhekelia |date=2024-05-15 |work=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri-and-dhekelia/ |access-date=2024-05-25 |publisher=Central Intelligence Agency |language=en}}</ref> | countries = មើល៖ ''[[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|បញ្ជីតាមចំនួនប្រជាជន]]'' {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ|រដ្ឋសមាជិក អសប]] (១៦) | {{flag|កាតា}} | {{flag|គុយវ៉ែត}} | {{flag|តួកគី}} | {{flag|បារ៉ែន}} | {{flag|យេម៉ែន}} | {{flag|លីបង់}} | {{flag|ស៊ីប}} | {{flag|ស៊ីរី}} | {{flag|ហ្សកដានី}} | {{flag|អ៊ីរ៉ង់}} | {{flag|អ៊ីរ៉ាក់}} | {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} | {{flag|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} | {{flag|អូម៉ង់}} | {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} | {{flag|អេហ្ស៊ីប}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[អង្គភាពសង្កេតការណ៍មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ#រដ្ឋសង្កេតការណ៍បច្ចុប្បន្ន|រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប]] (១) | {{flag|ប៉ាឡេស្ទីន}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = ''[[បញ្ជីរាយរដ្ឋមានកំហិតទទួលស្គាល់|ជាក់ស្ដែង]]'' (១) | {{flag|ស៊ីបខាងជើង}} }} | languages = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = '''ភាសាផ្លូវការ''' | [[ភាសាក្រិក|ក្រិក]] | [[ភាសាឃឺដ|ឃឺដ]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] | [[ភាសាពែរ្ស|ពែរ្ស]] | [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] }} | time = [[UTC+២]] ទៅ [[UTC+០៤:០០|UTC+៤]] | cities = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[បញ្ជីរាយតំបន់មាតុធានីធំបំផុតនៅមជ្ឈិមបូព៌ា|ទីក្រុងធំបំផុតចំនួន ១០ នៅមជ្ឈិមបូព៌ា]] | # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[គែរ]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ង់}} [[តេហេរ៉ង់]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អ៊ីស្តង់ប៊ុល]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ាក់}} [[បាកដាដ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[រីយ៉ាដ]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អង់ការ៉ា]] # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[អាឡិចសង់ឌ្រី]] # {{flagicon|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} [[ឌូបៃ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[ជីដ្ដារ]] # {{flagicon|ហ្សកដានី}} [[អាម៉ាន់]] }} }} '''មជ្ឈិមបូព៌ា''' (ដែលជាពាក្យមានប្រភពចេញពីភាសាអង់គ្លេសគឺ ''Middle East'') គឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់លើ[[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[ឡេវ៉ាន]] [[តួកគី]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[អ៊ីរ៉ង់]] និង[[អ៊ីរ៉ាក់]]។ ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" នេះត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់ដំបូងនៅ[[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] និងតាមបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចមួយចំនួននៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយជាពាក្យជំនួសឱ្យ[[ដើមបូព៌ា]] (ដោយពាក្យទាំងពីរមានលក្ខណៈផ្ទុយពីពាក្យ[[ជាយបូព៌ា]])។ ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានបង្កឱ្យមនុស្សជាច្រើនកើតការយល់ច្រឡំដោយសារតែនិយមន័យនៃពាក្យនេះចេះតែវិវត្តទៅតាមកាលៈទេសៈភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានទទួលការរិះគន់ជាខ្លាំងចំពោះន័យបែប[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]]របស់វា។ តំបន់មួយនេះរាប់បញ្ចូលទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលស្ថិតក្នុងតំបន់[[អាស៊ីខាងលិច]]ស្ទើរទាំងអស់ គ្រាន់តែដកតំបន់[[កូកាសខាងត្បូង]]ចេញ។ ខុសពីអាស៊ីចខាងលិចបន្តិច មជ្ឈិមបូព៌ាគឺគិតប្រទេសអេហ្ស៊ីប (មិនតែ[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]) និងប្រទេសតួកគី (មិនតែ[[ធ្រែសខាងកើត]]) ទាំងមូល។ បណ្ដាប្រទេសនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាភាគច្រើន (១៣ ក្នុងចំណោម ១៨) គឺត្រូវជាផ្នែកនៃ[[ពិភពអារ៉ាប់]]។ [[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេក្នុងតំបន់]]នោះគឺ អេហ្ស៊ីប តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ ខណៈប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាមានក្រឡាផ្ទៃធំបំផុត។ ប្រវត្តិមជ្ឈិមបូព៌ាមានអាយុកាលតាំងពីសម័យ​បុរាណយូរណាស់មកម៉្លេះ ដោយប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅមកតំបន់នេះថាជា "[[លំយោលនៃអរិយធម៌]]"។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សារៈសំខាន់នៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅតំបន់នេះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាយូរណាស់មកហើយ​ដែរ។<ref>Cairo, Michael F. [https://books.google.com/books?id=_ukBNxLFNxgC&q=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times ''The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230823/https://books.google.nl/books?id=_ukBNxLFNxgC&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&source=gbs_navlinks_s |date=22 December 2015 }} University Press of Kentucky, 2012 {{ISBN|978-0-8131-3672-1}} p. xi.</ref><ref>Government Printing Office. [https://books.google.com/books?id=UOgvZdjOsb0C&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&pg=PA177 ''History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947–1950''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230708/https://books.google.nl/books?id=UOgvZdjOsb0C&pg=PA177&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CDMQ6AEwA2oVChMIlNGcnPv5yAIVybMUCh2Sag-6 |date=22 December 2015 }} {{ISBN|978-0-16-087640-0}} p. 177</ref><ref>Kahana, Ephraim. Suwaed, Muhammad. [https://books.google.com/books?id=Xoftt29B4soC&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&pg=PR31 ''Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151223002634/https://books.google.nl/books?id=Xoftt29B4soC&pg=PR31&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CFEQ6AEwB2oVChMI-8aUsPr5yAIVxGsUCh3q_wR- |date=23 December 2015 }} Scarecrow Press, 13 April 2009 {{ISBN|978-0-8108-6302-6}} p. xxxi.</ref> ពពួក​សាសនា​អាប្រាហាម ([[សាសនយូដា]] [[គ្រិស្តសាសនា]] និង [[ឥស្លាមសាសនា]]) គឺសុទ្ធតែ​មានកំណើតកើតចេញពីតំបន់នេះ។<ref>{{cite book|title=An Introduction to Middle East Politics: Continuity, Change, Conflict and Co-operation|first=Benjamin |last=MacQueen|year= 2013| isbn=978-1446289761| page =5|publisher=SAGE|quote=The Middle East is the cradle of the three monotheistic faiths of Judaism, Christianity and Islam.}}</ref> [[ជនជាតិអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]គឺជាក្រុមជនជាតិធំជាងគេប្រចាំតំបន់<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&q=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&pg=PA16|title=Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia|access-date=12 June 2025|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160424084425/https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&source=bl&ots=uGb8t7Re3p&sig=wlU7EbnyjrI4FHgw5H2WTeJvePI&hl=nl&sa=X&ei=JHCDU_HgMInHOeCGgLgK&ved=0CDAQ6AEwADgU#v=onepage&q=Turks&f=false|archive-date=24 April 2016|isbn=978-1-59884-362-0|last1=Shoup|first1=John A.|year= 2011|publisher=Abc-Clio }}</ref> និងបន្ទាប់មកគឺ [[ជនជាតិតួកគី|តួកគី]] [[ជនជាតិពែរ្ស|ពែរ្ស]] [[ជនជាតិឃឺដ|ឃឺដ]] [[អាស៊ែបៃហ្សង់|អាហ្សេរី]] [[ជនជាតិកុបត៍|កុបត៍]] [[ជនជាតិជ្វីហ្វ|ជ្វីហ្វ]] [[ជនជាតិអាស៊ីរី|អាស៊ីរី]] [[អ៊ីរ៉ាក់តួកគី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]] និង[[ស៊ីបក្រិក]]ជាដើម។ មជ្ឈិមបូព៌ាមានអាកាសធាតុក្ដៅ និងស្ងួត ពិសេសនៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ និងអេហ្ស៊ីប។ ប្រព័ន្ធទន្លេខ្លះៗបានផ្ដល់ជាប្រភពទឹកដើម្បីផ្គត់ផ្គង់វិស័យកសិកម្មតិចតួចនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា [[ដីសណ្ដនីល]]នៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប [[ទន្លេធីក្រឺ]] និង[[អឺហ្វ្រាត់]]នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី និងអាងនៃ[[ទន្លេហ្សកដានី]]ដែលអូសបន្លាយស្ទើរពេញតំបន់ឡេវ៉ាន។ តំបន់ដែលបានរៀបរាប់ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[អឌ្ឍចន្ទពហុពល]] ដែលត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ដែលប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅថា [[លំយោលនៃអរិយធម៌]] ពោលជាតំបន់ដែលអរិយធម៌មនុស្សវិវត្តដោយឯកឯងគ្មានរងឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ ឬតំបន់ដទៃ។ ផ្ទុយមកវិញ នៅតំបន់ឆ្នេរឡេវ៉ាន និងប្រទេសតួកគីមួយភាគធំគឺមានអាកាសធាតុលក្ខណៈមេឌីទែរ៉ាណេ ជាមួយនឹងរដូវក្តៅស្ងួត និងរដូវរងាសើម។ ប្រទេស​ភាគច្រើន​ដែល​ស្ថិតនៅជាប់​[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]គឺសុទ្ធសឹងតែកាន់កាប់ធនធាន​ប្រេងកាតស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់។ ដោយសារតែអាកាសធាតុក្ដៅស្ងួតហែងរួមជាមួយការពឹងផ្អែកជាធំលើឧស្សាហកម្មឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលបង្កនិងពន្លឿននូវបាតុភូត[[បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ]] និងក៏ត្រូវជាតំបន់ដែលងាយរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរពីវាផងដែរ។ ==បច្ចេកសព្ទ== ពាក្យថា មជ្ឈិមបូព៌ា ([[ភាសាអង់គ្លេស]]៖ ''Middle East'') គឺមានដើមកំណើតចេញពីការិយាល័យអាណានិគមឥណ្ឌានៅអង់គ្លេសក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៥០។{{Sfn | Beaumont | Blake | Wagstaff | 1988 | p = 16}} ពាក្យនេះបានចាប់ផ្ដើមទទួលប្រជាប្រិយភាពជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២<ref>{{cite journal | last =Koppes | first = CR |title = Captain Mahan, General Gordon and the origin of the term "Middle East" |journal=Middle East Studies |volume=12 |pages= 95–98 |year= 1976 |doi = 10.1080/00263207608700307| issn=0026-3206 }}</ref> នៅពេលដែលអ្នកយុទ្ធសាស្ត្រយោធាជើងទឹកអាមេរិកមួយរូបគឺលោក[[អាល់ហ្វ្រែដ តេយឺរ ម៉ាហាន]]បានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះដើម្បី "កំណត់បែងចែកតំបន់រវាងបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា"។<ref>{{cite book | last = Lewis | first = Bernard | title= The Middle East and the West |year= 1965 |page=9}}</ref><ref>{{cite book | last = Fromkin | first = David | author-link = David Fromkin | title = A Peace to end all Peace | year = 1989 | page = [https://archive.org/details/peacetoendallpea0000from/page/224 224] | isbn = 978-0-8050-0857-9 | title-link = A Peace to End All Peace | publisher = H. Holt }}</ref> នៅអំឡុងសម័យនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានកំពុងប្រជែងគ្នាដណ្តើមឥទ្ធិពលនៅតំបន់[[អាស៊ីកណ្តាល]] ដែលគេច្រើនស្គាល់ការប្រជែងនោះថា [[មហាល្បែង]]។ កាលនោះផងដែរ មាហានបានទើបតែដឹងពីសារៈសំខាន់ជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ពិសេសទីតាំងរបស់វាដែលព័ទ្ធជុំវិញ[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]។<ref>{{Citation | last = Melman | first = Billie | url = http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | publisher = Cambridge | title = Companion to Travel Writing | volume = 6 The Middle East/Arabia | series = Collections Online | access-date = 8 January 2006 | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20110725125839/http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | archive-date = 25 July 2011 | date = November 2002 }}.</ref><ref>Palmer, Michael A. ''Guardians of the Persian Gulf: A History of America's Expanding Role in the Persian Gulf, 1833–1992.'' New York: The Free Press, 1992. {{ISBN|0-02-923843-9}} pp. 12–13.</ref> ដោយដូច្នេះ លោកក៏បានសម្គាល់តំបន់ដែលនៅជុំវិញឈូងសមុទ្រនោះថា មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកបានបន្តថ្លែងថា ហួសពី[[ព្រែកជីកស៊ុយអេ]]ក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺជាច្រកតំបន់ដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេសគ្រប់គ្រង ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅកៀកទឹកដីឥណ្ឌា។<ref>Laciner, Sedat. "[http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 Is There a Place Called 'the Middle East'?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070220093342/http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 |date=2007-02-20 }}", ''The Journal of Turkish Weekly'', 2 June 2006. Retrieved 10 January 2007.</ref> មុនពេលបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] គេគ្រប់គ្នាបានទម្លាប់ហៅតំបន់ដែលស្ថិតនៅជុំវិញប្រទេសតួកគី និងប៉ែកខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេថា "[[ដើមបូព៌ា]]" ខណៈពាក្យ "[[ចុងបូព៌ា]]" គឺគេសម្ដៅលើប្រទេស[[ចិន]] [[ឥណ្ឌា]] និង[[ជប៉ុន]]។<ref name="davison">{{cite journal | last =Davison | first = Roderic H. |title= Where is the Middle East? |journal= Foreign Affairs | volume = 38 |pages=665–675 |year=1960 |doi=10.2307/20029452 |issue=4| jstor = 20029452 | s2cid = 157454140 }}</ref> ក្រោយចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេកំណត់ថាអូសបន្លាយពីតំបន់ពី[[មេសូប៉ូតាមី]]ទៅដល់ប្រទេស[[ភូមា]] ពោលគឺ តំបន់នៅរវាងភូមិភាគដើមបូព៌ា និងចុងបូព៌ា។<ref name=wapo2016 /><ref name=UNC /> នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ អង់គ្លេសបានបង្កើត[[បញ្ជាការមជ្ឈិមបូព៌ា]]ឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុង[[គែរ]] សម្រាប់កងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ទទួលបានការប្រើប្រាស់កាន់តែទូលំទូលាយនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។<ref>{{cite book | last =Held | first = Colbert C. |title=Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics | url =https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0 | url-access =registration |publisher=Westview Press |year=2000 |page=[https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0/page/7 7] |isbn= 978-0-8133-8221-0}}</ref> ===បម្រើបម្រាស់​ និងការរិះគន់=== [[File:Middle East.ogv|thumb|រឿងភាពយន្តអាមេរិកាំងឆ្នាំ១៩៥៧ បង្ហាញពីមជ្ឈិមបូព៌ា]] ពាក្យ ''មជ្ឈិម'' (កណ្ដាល) បានធ្វើឱ្យមានការភាន់ច្រឡំជាច្រើនពិសេសជុំវិញការវិវត្តនៃនិយមន័យរបស់តំបន់នេះ។ នៅមុន[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" (''Near East'') ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្ដៅលើតំបន់[[បាល់កង់]] និង[[ចក្រភពអូតូម៉ង់]] ខណៈដែលពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" វិញគឺសម្ដៅលើតំបន់[[កូកាស]] [[អ៊ីរ៉ង់|ពែរ្ស]] និងទឹកដីអារ៉ាប់<ref name=wapo2016>{{cite news| url = https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/05/19/the-modern-middle-east-is-actually-only-100-years-old/| title = How the Middle East was invented | newspaper = The Washington Post}}</ref> ហើយពេលខ្លះឆ្លងដល់ទៅប្រទេស[[អាហ្វហ្កានីស្ថាន]] [[ឥណ្ឌា]] និងប្រទេសតំបន់ក្បែរៗនោះមួយចំនួនផងដែរ។<ref name=UNC>{{Cite web|url=https://mideast.unc.edu/where/|title=Where Is the Middle East? &#124; Center for Middle East and Islamic Studies}}</ref> ផ្ទុយពីនេះ ពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺសម្ដៅទៅបណ្ដាប្រទេសនៃតំបន់[[អាស៊ីខាងកើត|អាស៊ីបូព៌ា]] (ដូចជា [[កូរ៉េ]] [[ចិន]] និង[[ជប៉ុន]]ជាដើម)។<ref>Clyde, Paul Hibbert, and Burton F. Beers. ''The Far East: A History of Western Impacts and Eastern Responses, 1830-1975'' (1975). [https://archive.org/details/lccn_0133029687 online]</ref><ref>Norman, Henry. ''The Peoples and Politics of the Far East: Travels and studies in the British, French, Spanish and Portuguese colonies, Siberia, China, Japan, Korea, Siam and Malaya'' (1904) [https://archive.org/details/peoplesandpolit05normgoog online]</ref> បន្ទាប់ពីចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨ ប្រជាប្រិយភាពនៃការប្រើប្រាស់ "ដើមបូព៌ា" បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ខណៈពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" បានត្រូវគេយកមកសម្ដៅចំពោះបណ្ដាប្រទេសនៃ[[ពិភពឥស្លាម]]ដែលកំពុងទាមទារឯករាជ្យភាពនាពេលនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" ត្រូវបានវិស័យខ្លះនៅតែបន្តរក្សាប្រើប្រាស់ដូចជានៅក្នុងបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្ត្របុរាណជាដើម។ ការប្រើប្រាស់ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ជាផ្លូវការដំបូងបង្អស់ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅក្នុងឯកសារ[[លទ្ធិអែសិនហូវរ៍]]ឆ្នាំ១៩៥៧ ដែលទាក់ទងនឹង[[វិបត្តិស៊ុយអេ]]។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានពន្យល់ថាពាក្យ "ដើមបូព៌ា" និង "មជ្ឈិមបូព៌ា" អាចប្រើឆ្លាស់គ្នាបាន ហើយបានកំណត់ប្រទេសមួយចំនួនចូលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ានេះរួមមាន [[អេហ្ស៊ីប]] ស៊ីរី [[អ៊ីស្រាអែល]] [[លីបង់]] [[ហ្សកដានី]] អ៊ីរ៉ាក់ [[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]] [[គុយវ៉ែត]] [[បារ៉ែន]] និង[[កាតា]]។<ref>{{cite news |title= 'Near East' is Mideast, Washington Explains |url= http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq='Near%20East'%20is%20Mideast,%20Washington%20Explains&st=cse |newspaper= The New York Times |date= 14 August 1958 |access-date= 16 June 2025 |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20091015044505/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq=%27Near%20East%27%20is%20Mideast%2C%20Washington%20Explains&st=cse |archive-date= 15 October 2009 }}{{subscription required}}</ref> ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មក វិជ្ជាកររួមទាំងអ្នកកាសែតក្នុងតំបន់ដូចជាប្រវត្តិវិទូលោក[[ហាសាន់ ហាណាហ្វី]]ជាដើម បានចេញមុខរិះគន់ចំពោះបម្រើបម្រាស់នៃពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ដោយចោទវាថាមានបង្កប់ន័យ[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] និង[[អាណានិគមនិយម]]នៅពីក្រោយ។<ref name="dont">{{cite web |last=Khraish |first=Louay |date=16 July 2021 |title=Don't Call Me Middle Eastern |publisher=Raseef 22|url=https://raseef22.net/article/1083546-dont-call-me-middle-eastern}}</ref><ref name="hanafi">{{cite web |last=Hanafi |first=Hassan |location=Oslo |year=1998 |title=The Middle East, in whose world? (Primary Reflections) |url=http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |publisher=Nordic Society for Middle Eastern Studies (The fourth Nordic conference on Middle Eastern Studies: The Middle East in globalizing world Oslo, 13–16 August 1998) |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |archive-date=8 October 2006 |access-date=16 មិថុនា 2025 |archivedate=8 តុលា 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html }}</ref><ref>{{cite web |last=Shohat |first=Ella |title=Redrawing American Cartographies of Asia |url=http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |publisher=City University of New York |access-date=16 June 2025 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312062752/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |archive-date=12 March 2007 |archivedate=23 តុលា 1999 |archiveurl=https://web.archive.org/web/19991023092500/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html }}</ref> ==ឯកសារយោង== {{reflist}} {{មជ្ឈិមបូព៌ា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈិមបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:តំបន់នៃទ្វីបអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ីខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បច្ចេកសព្ទភូមិសាស្ត្រនយោបាយ]] 0cakto5qi0r4bkyp5trvr7v3dwig2l2 322158 322153 2025-06-17T01:54:49Z RandomPoopedBoi 27248 322158 wikitext text/x-wiki {{Infobox continent | title = មជ្ឈិមបូព៌ា | image = [[File:Middle East (orthographic projection).svg|230px|Middle East]] | image_caption = ផែនទីនៃតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដែលលាតសន្ធឹងពីប្រទេស[[អេហ្ស៊ីបនៅទិសខាងលិច]]ដល់ប្រទេស[[អ៊ីរ៉ង់]]នៅទិសខាងកើត | caption = {{legend|#346733|ទីតាំងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា}}{{legend|#008000|[[មហាមជ្ឈិមបូព៌ា]]}}{{legend|#73ED73|តំបន់ដែលពេលខ្លះបានរាប់បញ្ចូល}} | area = ៧,២២២,៤១១ គម^២ | population = {{increase}}&nbsp;៤៨៧,៤៦៦,១៩៥ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៥)<ref name="IMFAPR2025" /><ref name="Akrotiri and Dhekelia">{{Citation |title=Akrotiri and Dhekelia |date=2024-05-15 |work=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri-and-dhekelia/ |access-date=2024-05-25 |publisher=Central Intelligence Agency |language=en}}</ref> | countries = មើល៖ ''[[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|បញ្ជីតាមចំនួនប្រជាជន]]'' {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ|រដ្ឋសមាជិក អសប]] (១៦) | {{flag|កាតា}} | {{flag|គុយវ៉ែត}} | {{flag|តួកគី}} | {{flag|បារ៉ែន}} | {{flag|យេម៉ែន}} | {{flag|លីបង់}} | {{flag|ស៊ីប}} | {{flag|ស៊ីរី}} | {{flag|ហ្សកដានី}} | {{flag|អ៊ីរ៉ង់}} | {{flag|អ៊ីរ៉ាក់}} | {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} | {{flag|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} | {{flag|អូម៉ង់}} | {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} | {{flag|អេហ្ស៊ីប}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[អង្គភាពសង្កេតការណ៍មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ#រដ្ឋសង្កេតការណ៍បច្ចុប្បន្ន|រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប]] (១) | {{flag|ប៉ាឡេស្ទីន}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = ''[[បញ្ជីរាយរដ្ឋមានកំហិតទទួលស្គាល់|ជាក់ស្ដែង]]'' (១) | {{flag|ស៊ីបខាងជើង}} }} | languages = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = '''ភាសាផ្លូវការ''' | [[ភាសាក្រិក|ក្រិក]] | [[ភាសាឃឺដ|ឃឺដ]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] | [[ភាសាពែរ្ស|ពែរ្ស]] | [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] }} | time = [[UTC+២]] ទៅ [[UTC+០៤:០០|UTC+៤]] | cities = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[បញ្ជីរាយតំបន់មាតុធានីធំបំផុតនៅមជ្ឈិមបូព៌ា|ទីក្រុងធំបំផុតចំនួន ១០ នៅមជ្ឈិមបូព៌ា]] | # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[គែរ]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ង់}} [[តេហេរ៉ង់]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អ៊ីស្តង់ប៊ុល]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ាក់}} [[បាកដាដ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[រីយ៉ាដ]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អង់ការ៉ា]] # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[អាឡិចសង់ឌ្រី]] # {{flagicon|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} [[ឌូបៃ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[ជីដ្ដារ]] # {{flagicon|ហ្សកដានី}} [[អាម៉ាន់]] }} }} '''មជ្ឈិមបូព៌ា''' (ដែលជាពាក្យមានប្រភពចេញពីភាសាអង់គ្លេសគឺ ''Middle East'') គឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់លើ[[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[ឡេវ៉ាន]] [[តួកគី]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[អ៊ីរ៉ង់]] និង[[អ៊ីរ៉ាក់]]។ ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" នេះត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់ដំបូងនៅ[[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] និងតាមបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចមួយចំនួននៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយជាពាក្យជំនួសឱ្យ[[ដើមបូព៌ា]] (ដោយពាក្យទាំងពីរមានលក្ខណៈផ្ទុយពីពាក្យ[[ជាយបូព៌ា]])។ ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានបង្កឱ្យមនុស្សជាច្រើនកើតការយល់ច្រឡំដោយសារតែនិយមន័យនៃពាក្យនេះចេះតែវិវត្តទៅតាមកាលៈទេសៈភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានទទួលការរិះគន់ជាខ្លាំងចំពោះន័យបែប[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]]របស់វា។ តំបន់មួយនេះរាប់បញ្ចូលទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលស្ថិតក្នុងតំបន់[[អាស៊ីខាងលិច]]ស្ទើរទាំងអស់ គ្រាន់តែដកតំបន់[[កូកាសខាងត្បូង]]ចេញ។ ខុសពីអាស៊ីចខាងលិចបន្តិច មជ្ឈិមបូព៌ាគឺគិតប្រទេសអេហ្ស៊ីប (មិនតែ[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]) និងប្រទេសតួកគី (មិនតែ[[ធ្រែសខាងកើត]]) ទាំងមូល។ បណ្ដាប្រទេសនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាភាគច្រើន (១៣ ក្នុងចំណោម ១៨) គឺត្រូវជាផ្នែកនៃ[[ពិភពអារ៉ាប់]]។ [[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេក្នុងតំបន់]]នោះគឺ អេហ្ស៊ីប តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ ខណៈប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាមានក្រឡាផ្ទៃធំបំផុត។ ប្រវត្តិមជ្ឈិមបូព៌ាមានអាយុកាលតាំងពីសម័យ​បុរាណយូរណាស់មកម៉្លេះ ដោយប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅមកតំបន់នេះថាជា "[[លំយោលនៃអរិយធម៌]]"។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សារៈសំខាន់នៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅតំបន់នេះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាយូរណាស់មកហើយ​ដែរ។<ref>Cairo, Michael F. [https://books.google.com/books?id=_ukBNxLFNxgC&q=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times ''The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230823/https://books.google.nl/books?id=_ukBNxLFNxgC&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&source=gbs_navlinks_s |date=22 December 2015 }} University Press of Kentucky, 2012 {{ISBN|978-0-8131-3672-1}} p. xi.</ref><ref>Government Printing Office. [https://books.google.com/books?id=UOgvZdjOsb0C&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&pg=PA177 ''History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947–1950''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230708/https://books.google.nl/books?id=UOgvZdjOsb0C&pg=PA177&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CDMQ6AEwA2oVChMIlNGcnPv5yAIVybMUCh2Sag-6 |date=22 December 2015 }} {{ISBN|978-0-16-087640-0}} p. 177</ref><ref>Kahana, Ephraim. Suwaed, Muhammad. [https://books.google.com/books?id=Xoftt29B4soC&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&pg=PR31 ''Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151223002634/https://books.google.nl/books?id=Xoftt29B4soC&pg=PR31&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CFEQ6AEwB2oVChMI-8aUsPr5yAIVxGsUCh3q_wR- |date=23 December 2015 }} Scarecrow Press, 13 April 2009 {{ISBN|978-0-8108-6302-6}} p. xxxi.</ref> ពពួក​សាសនា​អាប្រាហាម ([[សាសនយូដា]] [[គ្រិស្តសាសនា]] និង [[ឥស្លាមសាសនា]]) គឺសុទ្ធតែ​មានកំណើតកើតចេញពីតំបន់នេះ។<ref>{{cite book|title=An Introduction to Middle East Politics: Continuity, Change, Conflict and Co-operation|first=Benjamin |last=MacQueen|year= 2013| isbn=978-1446289761| page =5|publisher=SAGE|quote=The Middle East is the cradle of the three monotheistic faiths of Judaism, Christianity and Islam.}}</ref> [[ជនជាតិអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]គឺជាក្រុមជនជាតិធំជាងគេប្រចាំតំបន់<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&q=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&pg=PA16|title=Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia|access-date=12 June 2025|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160424084425/https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&source=bl&ots=uGb8t7Re3p&sig=wlU7EbnyjrI4FHgw5H2WTeJvePI&hl=nl&sa=X&ei=JHCDU_HgMInHOeCGgLgK&ved=0CDAQ6AEwADgU#v=onepage&q=Turks&f=false|archive-date=24 April 2016|isbn=978-1-59884-362-0|last1=Shoup|first1=John A.|year= 2011|publisher=Abc-Clio }}</ref> និងបន្ទាប់មកគឺ [[ជនជាតិតួកគី|តួកគី]] [[ជនជាតិពែរ្ស|ពែរ្ស]] [[ជនជាតិឃឺដ|ឃឺដ]] [[អាស៊ែបៃហ្សង់|អាហ្សេរី]] [[ជនជាតិកុបត៍|កុបត៍]] [[ជនជាតិជ្វីហ្វ|ជ្វីហ្វ]] [[ជនជាតិអាស៊ីរី|អាស៊ីរី]] [[អ៊ីរ៉ាក់តួកគី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]] និង[[ស៊ីបក្រិក]]ជាដើម។ មជ្ឈិមបូព៌ាមានអាកាសធាតុក្ដៅ និងស្ងួត ពិសេសនៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ និងអេហ្ស៊ីប។ ប្រព័ន្ធទន្លេខ្លះៗបានផ្ដល់ជាប្រភពទឹកដើម្បីផ្គត់ផ្គង់វិស័យកសិកម្មតិចតួចនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា [[ដីសណ្ដនីល]]នៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប [[ទន្លេធីក្រឺ]] និង[[អឺហ្វ្រាត់]]នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី និងអាងនៃ[[ទន្លេហ្សកដានី]]ដែលអូសបន្លាយស្ទើរពេញតំបន់ឡេវ៉ាន។ តំបន់ដែលបានរៀបរាប់ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[អឌ្ឍចន្ទពហុពល]] ដែលត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ដែលប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅថា [[លំយោលនៃអរិយធម៌]] ពោលជាតំបន់ដែលអរិយធម៌មនុស្សវិវត្តដោយឯកឯងគ្មានរងឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ ឬតំបន់ដទៃ។ ផ្ទុយមកវិញ នៅតំបន់ឆ្នេរឡេវ៉ាន និងប្រទេសតួកគីមួយភាគធំគឺមានអាកាសធាតុលក្ខណៈមេឌីទែរ៉ាណេ ជាមួយនឹងរដូវក្តៅស្ងួត និងរដូវរងាសើម។ ប្រទេស​ភាគច្រើន​ដែល​ស្ថិតនៅជាប់​[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]គឺសុទ្ធសឹងតែកាន់កាប់ធនធាន​ប្រេងកាតស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់។ ដោយសារតែអាកាសធាតុក្ដៅស្ងួតហែងរួមជាមួយការពឹងផ្អែកជាធំលើឧស្សាហកម្មឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលបង្កនិងពន្លឿននូវបាតុភូត[[បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ]] និងក៏ត្រូវជាតំបន់ដែលងាយរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរពីវាផងដែរ។ ==បច្ចេកសព្ទ== ពាក្យថា មជ្ឈិមបូព៌ា ([[ភាសាអង់គ្លេស]]៖ ''Middle East'') គឺមានដើមកំណើតចេញពីការិយាល័យអាណានិគមឥណ្ឌានៅអង់គ្លេសក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៥០។{{Sfn | Beaumont | Blake | Wagstaff | 1988 | p = 16}} ពាក្យនេះបានចាប់ផ្ដើមទទួលប្រជាប្រិយភាពជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២<ref>{{cite journal | last =Koppes | first = CR |title = Captain Mahan, General Gordon and the origin of the term "Middle East" |journal=Middle East Studies |volume=12 |pages= 95–98 |year= 1976 |doi = 10.1080/00263207608700307| issn=0026-3206 }}</ref> នៅពេលដែលអ្នកយុទ្ធសាស្ត្រយោធាជើងទឹកអាមេរិកមួយរូបគឺលោក[[អាល់ហ្វ្រែដ តេយឺរ ម៉ាហាន]]បានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះដើម្បី "កំណត់បែងចែកតំបន់រវាងបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា"។<ref>{{cite book | last = Lewis | first = Bernard | title= The Middle East and the West |year= 1965 |page=9}}</ref><ref>{{cite book | last = Fromkin | first = David | author-link = David Fromkin | title = A Peace to end all Peace | year = 1989 | page = [https://archive.org/details/peacetoendallpea0000from/page/224 224] | isbn = 978-0-8050-0857-9 | title-link = A Peace to End All Peace | publisher = H. Holt }}</ref> នៅអំឡុងសម័យនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានកំពុងប្រជែងគ្នាដណ្តើមឥទ្ធិពលនៅតំបន់[[អាស៊ីកណ្តាល]] ដែលគេច្រើនស្គាល់ការប្រជែងនោះថា [[មហាល្បែង]]។ កាលនោះផងដែរ មាហានបានទើបតែដឹងពីសារៈសំខាន់ជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ពិសេសទីតាំងរបស់វាដែលព័ទ្ធជុំវិញ[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]។<ref>{{Citation | last = Melman | first = Billie | url = http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | publisher = Cambridge | title = Companion to Travel Writing | volume = 6 The Middle East/Arabia | series = Collections Online | access-date = 8 January 2006 | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20110725125839/http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | archive-date = 25 July 2011 | date = November 2002 }}.</ref><ref>Palmer, Michael A. ''Guardians of the Persian Gulf: A History of America's Expanding Role in the Persian Gulf, 1833–1992.'' New York: The Free Press, 1992. {{ISBN|0-02-923843-9}} pp. 12–13.</ref> ដោយដូច្នេះ លោកក៏បានសម្គាល់តំបន់ដែលនៅជុំវិញឈូងសមុទ្រនោះថា មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកបានបន្តថ្លែងថា ហួសពី[[ព្រែកជីកស៊ុយអេ]]ក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺជាច្រកតំបន់ដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេសគ្រប់គ្រង ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅកៀកទឹកដីឥណ្ឌា។<ref>Laciner, Sedat. "[http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 Is There a Place Called 'the Middle East'?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070220093342/http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 |date=2007-02-20 }}", ''The Journal of Turkish Weekly'', 2 June 2006. Retrieved 10 January 2007.</ref> មុនពេលបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] គេគ្រប់គ្នាបានទម្លាប់ហៅតំបន់ដែលស្ថិតនៅជុំវិញប្រទេសតួកគី និងប៉ែកខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេថា "[[ដើមបូព៌ា]]" ខណៈពាក្យ "[[ចុងបូព៌ា]]" គឺគេសម្ដៅលើប្រទេស[[ចិន]] [[ឥណ្ឌា]] និង[[ជប៉ុន]]។<ref name="davison">{{cite journal | last =Davison | first = Roderic H. |title= Where is the Middle East? |journal= Foreign Affairs | volume = 38 |pages=665–675 |year=1960 |doi=10.2307/20029452 |issue=4| jstor = 20029452 | s2cid = 157454140 }}</ref> ក្រោយចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេកំណត់ថាអូសបន្លាយពីតំបន់ពី[[មេសូប៉ូតាមី]]ទៅដល់ប្រទេស[[ភូមា]] ពោលគឺ តំបន់នៅរវាងភូមិភាគដើមបូព៌ា និងចុងបូព៌ា។<ref name=wapo2016 /><ref name=UNC /> នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ អង់គ្លេសបានបង្កើត[[បញ្ជាការមជ្ឈិមបូព៌ា]]ឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុង[[គែរ]] សម្រាប់កងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ទទួលបានការប្រើប្រាស់កាន់តែទូលំទូលាយនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។<ref>{{cite book | last =Held | first = Colbert C. |title=Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics | url =https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0 | url-access =registration |publisher=Westview Press |year=2000 |page=[https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0/page/7 7] |isbn= 978-0-8133-8221-0}}</ref> ===បម្រើបម្រាស់​ និងការរិះគន់=== [[File:Middle East.ogv|thumb|រឿងភាពយន្តអាមេរិកាំងឆ្នាំ១៩៥៧ បង្ហាញពីមជ្ឈិមបូព៌ា]] ពាក្យ ''មជ្ឈិម'' (កណ្ដាល) បានធ្វើឱ្យមានការភាន់ច្រឡំជាច្រើនពិសេសជុំវិញការវិវត្តនៃនិយមន័យរបស់តំបន់នេះ។ នៅមុន[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" (''Near East'') ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្ដៅលើតំបន់[[បាល់កង់]] និង[[ចក្រភពអូតូម៉ង់]] ខណៈដែលពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" វិញគឺសម្ដៅលើតំបន់[[កូកាស]] [[អ៊ីរ៉ង់|ពែរ្ស]] និងទឹកដីអារ៉ាប់<ref name=wapo2016>{{cite news| url = https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/05/19/the-modern-middle-east-is-actually-only-100-years-old/| title = How the Middle East was invented | newspaper = The Washington Post}}</ref> ហើយពេលខ្លះឆ្លងដល់ទៅប្រទេស[[អាហ្វហ្កានីស្ថាន]] [[ឥណ្ឌា]] និងប្រទេសតំបន់ក្បែរៗនោះមួយចំនួនផងដែរ។<ref name=UNC>{{Cite web|url=https://mideast.unc.edu/where/|title=Where Is the Middle East? &#124; Center for Middle East and Islamic Studies}}</ref> ផ្ទុយពីនេះ ពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺសម្ដៅទៅបណ្ដាប្រទេសនៃតំបន់[[អាស៊ីខាងកើត|អាស៊ីបូព៌ា]] (ដូចជា [[កូរ៉េ]] [[ចិន]] និង[[ជប៉ុន]]ជាដើម)។<ref>Clyde, Paul Hibbert, and Burton F. Beers. ''The Far East: A History of Western Impacts and Eastern Responses, 1830-1975'' (1975). [https://archive.org/details/lccn_0133029687 online]</ref><ref>Norman, Henry. ''The Peoples and Politics of the Far East: Travels and studies in the British, French, Spanish and Portuguese colonies, Siberia, China, Japan, Korea, Siam and Malaya'' (1904) [https://archive.org/details/peoplesandpolit05normgoog online]</ref> បន្ទាប់ពីចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨ ប្រជាប្រិយភាពនៃការប្រើប្រាស់ "ដើមបូព៌ា" បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ខណៈពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" បានត្រូវគេយកមកសម្ដៅចំពោះបណ្ដាប្រទេសនៃ[[ពិភពឥស្លាម]]ដែលកំពុងទាមទារឯករាជ្យភាពនាពេលនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" ត្រូវបានវិស័យខ្លះនៅតែបន្តរក្សាប្រើប្រាស់ដូចជានៅក្នុងបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្ត្របុរាណជាដើម។ ការប្រើប្រាស់ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ជាផ្លូវការដំបូងបង្អស់ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅក្នុងឯកសារ[[លទ្ធិអែសិនហូវរ៍]]ឆ្នាំ១៩៥៧ ដែលទាក់ទងនឹង[[វិបត្តិស៊ុយអេ]]។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានពន្យល់ថាពាក្យ "ដើមបូព៌ា" និង "មជ្ឈិមបូព៌ា" អាចប្រើឆ្លាស់គ្នាបាន ហើយបានកំណត់ប្រទេសមួយចំនួនចូលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ានេះរួមមាន [[អេហ្ស៊ីប]] ស៊ីរី [[អ៊ីស្រាអែល]] [[លីបង់]] [[ហ្សកដានី]] អ៊ីរ៉ាក់ [[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]] [[គុយវ៉ែត]] [[បារ៉ែន]] និង[[កាតា]]។<ref>{{cite news |title= 'Near East' is Mideast, Washington Explains |url= http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq='Near%20East'%20is%20Mideast,%20Washington%20Explains&st=cse |newspaper= The New York Times |date= 14 August 1958 |access-date= 16 June 2025 |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20091015044505/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq=%27Near%20East%27%20is%20Mideast%2C%20Washington%20Explains&st=cse |archive-date= 15 October 2009 }}{{subscription required}}</ref> ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មក វិជ្ជាកររួមទាំងអ្នកកាសែតក្នុងតំបន់ដូចជាប្រវត្តិវិទូលោក[[ហាសាន់ ហាណាហ្វី]]ជាដើម បានចេញមុខរិះគន់ចំពោះបម្រើបម្រាស់នៃពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ដោយចោទវាថាមានបង្កប់ន័យ[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] និង[[អាណានិគមនិយម]]នៅពីក្រោយ។<ref name="dont">{{cite web |last=Khraish |first=Louay |date=16 July 2021 |title=Don't Call Me Middle Eastern |publisher=Raseef 22|url=https://raseef22.net/article/1083546-dont-call-me-middle-eastern}}</ref><ref name="hanafi">{{cite web |last=Hanafi |first=Hassan |location=Oslo |year=1998 |title=The Middle East, in whose world? (Primary Reflections) |url=http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |publisher=Nordic Society for Middle Eastern Studies (The fourth Nordic conference on Middle Eastern Studies: The Middle East in globalizing world Oslo, 13–16 August 1998) |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |archive-date=8 October 2006 |access-date=16 មិថុនា 2025 |archivedate=8 តុលា 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html }}</ref><ref>{{cite web |last=Shohat |first=Ella |title=Redrawing American Cartographies of Asia |url=http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |publisher=City University of New York |access-date=16 June 2025 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312062752/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |archive-date=12 March 2007 |archivedate=23 តុលា 1999 |archiveurl=https://web.archive.org/web/19991023092500/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html }}</ref> ==ប្រទេស​ និងទឹកដី== {{Further|បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន}} ===ប្រទេស​​ និងទឹកដីដែលច្រើនចាត់ទុកនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា=== ជារឿយៗ គេតែងចាត់ទុកតំបន់ដូចជា [[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[អាណាតូលី]] [[ធ្រែសខាងកើត]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[អ៊ីរ៉ង់]] [[ឡេវ៉ាន]] [[មេសូប៉ូតាមី]] និង[[ស្រុកទេសសូកូត្រា|ប្រជុំកោះសូកូត្រា]]ស្ថិតក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ជាសរុប តំបន់នេះ​មាន​វត្តមានប្រទេស​ចំនួន ១៧ ដែលសុទ្ធតែមានការ​ទទួល​ស្គាល់​ដោយ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ និង​មួយ​ជា​ទឹកដី​ក្រៅស្រុករបស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ា}} តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានទីតាំងស្ថិតនៅចំណុចប្រសព្វនៃទ្វីប[[អាហ្វ្រិក]] និង[[អឺរ៉ាស៊ី]] និងនៃ[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] និង[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]]។ លើសពីនេះ មជ្ឈិមបូព៌ាជាទីកន្លែងកំណើត និងជាមជ្ឈមណ្ឌនៃជំនឿសាសនាជាច្រើនដូចជា [[គ្រិស្តសាសនា]] [[ឥស្លាមសាសនា]] [[យូដាសាសនា]] [[សាសនាម៉ានី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]] [[ឌ្រូស]] [[យ៉ាសង់និយម]] និង[[សាសនាម៉ាន់ដា]] ហើយចំពោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់មាន [[មីថ្រានិយម]] [[ហ្សូរូអាសទ្រីសសាសនា]] [[សាសនាម៉ានី|លទ្ធិម៉ានី]] និង[[ជំនឿបាហៃ]]ជាដើម។ ==ឯកសារយោង== {{reflist}} {{មជ្ឈិមបូព៌ា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈិមបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:តំបន់នៃទ្វីបអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ីខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បច្ចេកសព្ទភូមិសាស្ត្រនយោបាយ]] c9awcu5p635759l964x8q3v18s54b4h 322165 322158 2025-06-17T03:26:01Z RandomPoopedBoi 27248 /* ប្រទេស​ និងទឹកដី */ 322165 wikitext text/x-wiki {{Infobox continent | title = មជ្ឈិមបូព៌ា | image = [[File:Middle East (orthographic projection).svg|230px|Middle East]] | image_caption = ផែនទីនៃតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ដែលលាតសន្ធឹងពីប្រទេស[[អេហ្ស៊ីបនៅទិសខាងលិច]]ដល់ប្រទេស[[អ៊ីរ៉ង់]]នៅទិសខាងកើត | caption = {{legend|#346733|ទីតាំងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា}}{{legend|#008000|[[មហាមជ្ឈិមបូព៌ា]]}}{{legend|#73ED73|តំបន់ដែលពេលខ្លះបានរាប់បញ្ចូល}} | area = ៧,២២២,៤១១ គម^២ | population = {{increase}}&nbsp;៤៨៧,៤៦៦,១៩៥ (គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៥)<ref name="IMFAPR2025" /><ref name="Akrotiri and Dhekelia">{{Citation |title=Akrotiri and Dhekelia |date=2024-05-15 |work=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri-and-dhekelia/ |access-date=2024-05-25 |publisher=Central Intelligence Agency |language=en}}</ref> | countries = មើល៖ ''[[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|បញ្ជីតាមចំនួនប្រជាជន]]'' {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ|រដ្ឋសមាជិក អសប]] (១៦) | {{flag|កាតា}} | {{flag|គុយវ៉ែត}} | {{flag|តួកគី}} | {{flag|បារ៉ែន}} | {{flag|យេម៉ែន}} | {{flag|លីបង់}} | {{flag|ស៊ីប}} | {{flag|ស៊ីរី}} | {{flag|ហ្សកដានី}} | {{flag|អ៊ីរ៉ង់}} | {{flag|អ៊ីរ៉ាក់}} | {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} | {{flag|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} | {{flag|អូម៉ង់}} | {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} | {{flag|អេហ្ស៊ីប}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[អង្គភាពសង្កេតការណ៍មហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ#រដ្ឋសង្កេតការណ៍បច្ចុប្បន្ន|រដ្ឋសង្កេតការណ៍ អសប]] (១) | {{flag|ប៉ាឡេស្ទីន}} }} {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = ''[[បញ្ជីរាយរដ្ឋមានកំហិតទទួលស្គាល់|ជាក់ស្ដែង]]'' (១) | {{flag|ស៊ីបខាងជើង}} }} | languages = {{collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = '''ភាសាផ្លូវការ''' | [[ភាសាក្រិក|ក្រិក]] | [[ភាសាឃឺដ|ឃឺដ]] | [[ភាសាតួកគី|តួកគី]] | [[ភាសាពែរ្ស|ពែរ្ស]] | [[ភាសាហេប្រឺ|ហេប្រឺ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] }} | time = [[UTC+២]] ទៅ [[UTC+០៤:០០|UTC+៤]] | cities = {{Collapsible list | titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal; | title = [[បញ្ជីរាយតំបន់មាតុធានីធំបំផុតនៅមជ្ឈិមបូព៌ា|ទីក្រុងធំបំផុតចំនួន ១០ នៅមជ្ឈិមបូព៌ា]] | # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[គែរ]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ង់}} [[តេហេរ៉ង់]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អ៊ីស្តង់ប៊ុល]] # {{flagicon|អ៊ីរ៉ាក់}} [[បាកដាដ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[រីយ៉ាដ]] # {{flagicon|តួកគី}} [[អង់ការ៉ា]] # {{flagicon|អេហ្ស៊ីប}} [[អាឡិចសង់ឌ្រី]] # {{flagicon|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}} [[ឌូបៃ]] # {{flagicon|អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត}} [[ជីដ្ដារ]] # {{flagicon|ហ្សកដានី}} [[អាម៉ាន់]] }} }} '''មជ្ឈិមបូព៌ា''' (ដែលជាពាក្យមានប្រភពចេញពីភាសាអង់គ្លេសគឺ ''Middle East'') គឺជាតំបន់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់លើ[[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[ឡេវ៉ាន]] [[តួកគី]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[អ៊ីរ៉ង់]] និង[[អ៊ីរ៉ាក់]]។ ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" នេះត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់ផ្ដើមប្រើប្រាស់ដំបូងនៅ[[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]] និងតាមបណ្ដាប្រទេសនៅអឺរ៉ុបខាងលិចមួយចំនួននៅដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយជាពាក្យជំនួសឱ្យ[[ដើមបូព៌ា]] (ដោយពាក្យទាំងពីរមានលក្ខណៈផ្ទុយពីពាក្យ[[ជាយបូព៌ា]])។ ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានបង្កឱ្យមនុស្សជាច្រើនកើតការយល់ច្រឡំដោយសារតែនិយមន័យនៃពាក្យនេះចេះតែវិវត្តទៅតាមកាលៈទេសៈភូមិសាស្ត្រនយោបាយ។ ចាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ពាក្យមជ្ឈិមបូព៌ាបានទទួលការរិះគន់ជាខ្លាំងចំពោះន័យបែប[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]]របស់វា។ តំបន់មួយនេះរាប់បញ្ចូលទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលស្ថិតក្នុងតំបន់[[អាស៊ីខាងលិច]]ស្ទើរទាំងអស់ គ្រាន់តែដកតំបន់[[កូកាសខាងត្បូង]]ចេញ។ ខុសពីអាស៊ីចខាងលិចបន្តិច មជ្ឈិមបូព៌ាគឺគិតប្រទេសអេហ្ស៊ីប (មិនតែ[[ឧបទ្វីបស៊ីណៃ]]) និងប្រទេសតួកគី (មិនតែ[[ធ្រែសខាងកើត]]) ទាំងមូល។ បណ្ដាប្រទេសនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាភាគច្រើន (១៣ ក្នុងចំណោម ១៨) គឺត្រូវជាផ្នែកនៃ[[ពិភពអារ៉ាប់]]។ [[បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេក្នុងតំបន់]]នោះគឺ អេហ្ស៊ីប តួកគី និងអ៊ីរ៉ង់ ខណៈប្រទេសអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីតគឺជាប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាមានក្រឡាផ្ទៃធំបំផុត។ ប្រវត្តិមជ្ឈិមបូព៌ាមានអាយុកាលតាំងពីសម័យ​បុរាណយូរណាស់មកម៉្លេះ ដោយប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅមកតំបន់នេះថាជា "[[លំយោលនៃអរិយធម៌]]"។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សារៈសំខាន់នៃភូមិសាស្ត្រនយោបាយនៅតំបន់នេះត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាយូរណាស់មកហើយ​ដែរ។<ref>Cairo, Michael F. [https://books.google.com/books?id=_ukBNxLFNxgC&q=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times ''The Gulf: The Bush Presidencies and the Middle East''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230823/https://books.google.nl/books?id=_ukBNxLFNxgC&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&source=gbs_navlinks_s |date=22 December 2015 }} University Press of Kentucky, 2012 {{ISBN|978-0-8131-3672-1}} p. xi.</ref><ref>Government Printing Office. [https://books.google.com/books?id=UOgvZdjOsb0C&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&pg=PA177 ''History of the Office of the Secretary of Defense: The formative years, 1947–1950''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151222230708/https://books.google.nl/books?id=UOgvZdjOsb0C&pg=PA177&dq=middle+east+of+high+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CDMQ6AEwA2oVChMIlNGcnPv5yAIVybMUCh2Sag-6 |date=22 December 2015 }} {{ISBN|978-0-16-087640-0}} p. 177</ref><ref>Kahana, Ephraim. Suwaed, Muhammad. [https://books.google.com/books?id=Xoftt29B4soC&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&pg=PR31 ''Historical Dictionary of Middle Eastern Intelligence''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151223002634/https://books.google.nl/books?id=Xoftt29B4soC&pg=PR31&dq=middle+east+of+crucial+importance+since+ancient+times&hl=nl&sa=X&ved=0CFEQ6AEwB2oVChMI-8aUsPr5yAIVxGsUCh3q_wR- |date=23 December 2015 }} Scarecrow Press, 13 April 2009 {{ISBN|978-0-8108-6302-6}} p. xxxi.</ref> ពពួក​សាសនា​អាប្រាហាម ([[សាសនយូដា]] [[គ្រិស្តសាសនា]] និង [[ឥស្លាមសាសនា]]) គឺសុទ្ធតែ​មានកំណើតកើតចេញពីតំបន់នេះ។<ref>{{cite book|title=An Introduction to Middle East Politics: Continuity, Change, Conflict and Co-operation|first=Benjamin |last=MacQueen|year= 2013| isbn=978-1446289761| page =5|publisher=SAGE|quote=The Middle East is the cradle of the three monotheistic faiths of Judaism, Christianity and Islam.}}</ref> [[ជនជាតិអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]គឺជាក្រុមជនជាតិធំជាងគេប្រចាំតំបន់<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&q=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&pg=PA16|title=Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia|access-date=12 June 2025|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160424084425/https://books.google.com/books?id=SPBfnT_E1mgC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=main+ethnic+groups+in+the+middle+east&source=bl&ots=uGb8t7Re3p&sig=wlU7EbnyjrI4FHgw5H2WTeJvePI&hl=nl&sa=X&ei=JHCDU_HgMInHOeCGgLgK&ved=0CDAQ6AEwADgU#v=onepage&q=Turks&f=false|archive-date=24 April 2016|isbn=978-1-59884-362-0|last1=Shoup|first1=John A.|year= 2011|publisher=Abc-Clio }}</ref> និងបន្ទាប់មកគឺ [[ជនជាតិតួកគី|តួកគី]] [[ជនជាតិពែរ្ស|ពែរ្ស]] [[ជនជាតិឃឺដ|ឃឺដ]] [[អាស៊ែបៃហ្សង់|អាហ្សេរី]] [[ជនជាតិកុបត៍|កុបត៍]] [[ជនជាតិជ្វីហ្វ|ជ្វីហ្វ]] [[ជនជាតិអាស៊ីរី|អាស៊ីរី]] [[អ៊ីរ៉ាក់តួកគី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]] និង[[ស៊ីបក្រិក]]ជាដើម។ មជ្ឈិមបូព៌ាមានអាកាសធាតុក្ដៅ និងស្ងួត ពិសេសនៅក្នុងតំបន់ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ និងអេហ្ស៊ីប។ ប្រព័ន្ធទន្លេខ្លះៗបានផ្ដល់ជាប្រភពទឹកដើម្បីផ្គត់ផ្គង់វិស័យកសិកម្មតិចតួចនៅក្នុងតំបន់មួយនេះដូចជា [[ដីសណ្ដនីល]]នៅក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប [[ទន្លេធីក្រឺ]] និង[[អឺហ្វ្រាត់]]នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី និងអាងនៃ[[ទន្លេហ្សកដានី]]ដែលអូសបន្លាយស្ទើរពេញតំបន់ឡេវ៉ាន។ តំបន់ដែលបានរៀបរាប់ទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ថា [[អឌ្ឍចន្ទពហុពល]] ដែលត្រូវជាទីតាំងដ៏សំខាន់ដែលប្រវត្តិវិទូតែងសម្ដៅថា [[លំយោលនៃអរិយធម៌]] ពោលជាតំបន់ដែលអរិយធម៌មនុស្សវិវត្តដោយឯកឯងគ្មានរងឥទ្ធិពលពីអរិយធម៌ ឬតំបន់ដទៃ។ ផ្ទុយមកវិញ នៅតំបន់ឆ្នេរឡេវ៉ាន និងប្រទេសតួកគីមួយភាគធំគឺមានអាកាសធាតុលក្ខណៈមេឌីទែរ៉ាណេ ជាមួយនឹងរដូវក្តៅស្ងួត និងរដូវរងាសើម។ ប្រទេស​ភាគច្រើន​ដែល​ស្ថិតនៅជាប់​[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]គឺសុទ្ធសឹងតែកាន់កាប់ធនធាន​ប្រេងកាតស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងតំបន់។ ដោយសារតែអាកាសធាតុក្ដៅស្ងួតហែងរួមជាមួយការពឹងផ្អែកជាធំលើឧស្សាហកម្មឥន្ធនៈហ្វូស៊ីល មជ្ឈិមបូព៌ាជាតំបន់មួយដែលបង្កនិងពន្លឿននូវបាតុភូត[[បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ]] និងក៏ត្រូវជាតំបន់ដែលងាយរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរពីវាផងដែរ។ ==បច្ចេកសព្ទ== ពាក្យថា មជ្ឈិមបូព៌ា ([[ភាសាអង់គ្លេស]]៖ ''Middle East'') គឺមានដើមកំណើតចេញពីការិយាល័យអាណានិគមឥណ្ឌានៅអង់គ្លេសក្នុងកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៥០។{{Sfn | Beaumont | Blake | Wagstaff | 1988 | p = 16}} ពាក្យនេះបានចាប់ផ្ដើមទទួលប្រជាប្រិយភាពជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២<ref>{{cite journal | last =Koppes | first = CR |title = Captain Mahan, General Gordon and the origin of the term "Middle East" |journal=Middle East Studies |volume=12 |pages= 95–98 |year= 1976 |doi = 10.1080/00263207608700307| issn=0026-3206 }}</ref> នៅពេលដែលអ្នកយុទ្ធសាស្ត្រយោធាជើងទឹកអាមេរិកមួយរូបគឺលោក[[អាល់ហ្វ្រែដ តេយឺរ ម៉ាហាន]]បានប្រើប្រាស់ពាក្យនេះដើម្បី "កំណត់បែងចែកតំបន់រវាងបណ្ដាប្រទេសអារ៉ាប់ និងឥណ្ឌា"។<ref>{{cite book | last = Lewis | first = Bernard | title= The Middle East and the West |year= 1965 |page=9}}</ref><ref>{{cite book | last = Fromkin | first = David | author-link = David Fromkin | title = A Peace to end all Peace | year = 1989 | page = [https://archive.org/details/peacetoendallpea0000from/page/224 224] | isbn = 978-0-8050-0857-9 | title-link = A Peace to End All Peace | publisher = H. Holt }}</ref> នៅអំឡុងសម័យនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ីបានកំពុងប្រជែងគ្នាដណ្តើមឥទ្ធិពលនៅតំបន់[[អាស៊ីកណ្តាល]] ដែលគេច្រើនស្គាល់ការប្រជែងនោះថា [[មហាល្បែង]]។ កាលនោះផងដែរ មាហានបានទើបតែដឹងពីសារៈសំខាន់ជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃតំបន់នេះ ពិសេសទីតាំងរបស់វាដែលព័ទ្ធជុំវិញ[[ឈូងសមុទ្រពែរ្ស]]។<ref>{{Citation | last = Melman | first = Billie | url = http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | publisher = Cambridge | title = Companion to Travel Writing | volume = 6 The Middle East/Arabia | series = Collections Online | access-date = 8 January 2006 | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20110725125839/http://cco.cambridge.org/extract?id=ccol052178140x_CCOL052178140XA010 | archive-date = 25 July 2011 | date = November 2002 }}.</ref><ref>Palmer, Michael A. ''Guardians of the Persian Gulf: A History of America's Expanding Role in the Persian Gulf, 1833–1992.'' New York: The Free Press, 1992. {{ISBN|0-02-923843-9}} pp. 12–13.</ref> ដោយដូច្នេះ លោកក៏បានសម្គាល់តំបន់ដែលនៅជុំវិញឈូងសមុទ្រនោះថា មជ្ឈិមបូព៌ា។ លោកបានបន្តថ្លែងថា ហួសពី[[ព្រែកជីកស៊ុយអេ]]ក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ឈូងសមុទ្រពែរ្សគឺជាច្រកតំបន់ដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ចក្រភពអង់គ្លេសគ្រប់គ្រង ដើម្បីកុំឱ្យប្រទេសរុស្ស៊ីពង្រីកឥទ្ធិពលចូលទៅកៀកទឹកដីឥណ្ឌា។<ref>Laciner, Sedat. "[http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 Is There a Place Called 'the Middle East'?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070220093342/http://www.turkishweekly.net/comments.php?id=2117 |date=2007-02-20 }}", ''The Journal of Turkish Weekly'', 2 June 2006. Retrieved 10 January 2007.</ref> មុនពេលបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] គេគ្រប់គ្នាបានទម្លាប់ហៅតំបន់ដែលស្ថិតនៅជុំវិញប្រទេសតួកគី និងប៉ែកខាងកើតនៃសមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេថា "[[ដើមបូព៌ា]]" ខណៈពាក្យ "[[ចុងបូព៌ា]]" គឺគេសម្ដៅលើប្រទេស[[ចិន]] [[ឥណ្ឌា]] និង[[ជប៉ុន]]។<ref name="davison">{{cite journal | last =Davison | first = Roderic H. |title= Where is the Middle East? |journal= Foreign Affairs | volume = 38 |pages=665–675 |year=1960 |doi=10.2307/20029452 |issue=4| jstor = 20029452 | s2cid = 157454140 }}</ref> ក្រោយចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ មជ្ឈិមបូព៌ាត្រូវបានគេកំណត់ថាអូសបន្លាយពីតំបន់ពី[[មេសូប៉ូតាមី]]ទៅដល់ប្រទេស[[ភូមា]] ពោលគឺ តំបន់នៅរវាងភូមិភាគដើមបូព៌ា និងចុងបូព៌ា។<ref name=wapo2016 /><ref name=UNC /> នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ អង់គ្លេសបានបង្កើត[[បញ្ជាការមជ្ឈិមបូព៌ា]]ឡើង ដែលមានមូលដ្ឋាននៅទីក្រុង[[គែរ]] សម្រាប់កងកម្លាំងយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងតំបន់។ បន្ទាប់ពីពេលនោះមក ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ទទួលបានការប្រើប្រាស់កាន់តែទូលំទូលាយនៅអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិក។<ref>{{cite book | last =Held | first = Colbert C. |title=Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics | url =https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0 | url-access =registration |publisher=Westview Press |year=2000 |page=[https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0/page/7 7] |isbn= 978-0-8133-8221-0}}</ref> ===បម្រើបម្រាស់​ និងការរិះគន់=== [[File:Middle East.ogv|thumb|រឿងភាពយន្តអាមេរិកាំងឆ្នាំ១៩៥៧ បង្ហាញពីមជ្ឈិមបូព៌ា]] ពាក្យ ''មជ្ឈិម'' (កណ្ដាល) បានធ្វើឱ្យមានការភាន់ច្រឡំជាច្រើនពិសេសជុំវិញការវិវត្តនៃនិយមន័យរបស់តំបន់នេះ។ នៅមុន[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" (''Near East'') ត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីសម្ដៅលើតំបន់[[បាល់កង់]] និង[[ចក្រភពអូតូម៉ង់]] ខណៈដែលពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" វិញគឺសម្ដៅលើតំបន់[[កូកាស]] [[អ៊ីរ៉ង់|ពែរ្ស]] និងទឹកដីអារ៉ាប់<ref name=wapo2016>{{cite news| url = https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/05/19/the-modern-middle-east-is-actually-only-100-years-old/| title = How the Middle East was invented | newspaper = The Washington Post}}</ref> ហើយពេលខ្លះឆ្លងដល់ទៅប្រទេស[[អាហ្វហ្កានីស្ថាន]] [[ឥណ្ឌា]] និងប្រទេសតំបន់ក្បែរៗនោះមួយចំនួនផងដែរ។<ref name=UNC>{{Cite web|url=https://mideast.unc.edu/where/|title=Where Is the Middle East? &#124; Center for Middle East and Islamic Studies}}</ref> ផ្ទុយពីនេះ ពាក្យ "ចុងបូព៌ា" គឺសម្ដៅទៅបណ្ដាប្រទេសនៃតំបន់[[អាស៊ីខាងកើត|អាស៊ីបូព៌ា]] (ដូចជា [[កូរ៉េ]] [[ចិន]] និង[[ជប៉ុន]]ជាដើម)។<ref>Clyde, Paul Hibbert, and Burton F. Beers. ''The Far East: A History of Western Impacts and Eastern Responses, 1830-1975'' (1975). [https://archive.org/details/lccn_0133029687 online]</ref><ref>Norman, Henry. ''The Peoples and Politics of the Far East: Travels and studies in the British, French, Spanish and Portuguese colonies, Siberia, China, Japan, Korea, Siam and Malaya'' (1904) [https://archive.org/details/peoplesandpolit05normgoog online]</ref> បន្ទាប់ពីចក្រភពអូតូម៉ង់បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨ ប្រជាប្រិយភាពនៃការប្រើប្រាស់ "ដើមបូព៌ា" បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុក ខណៈពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" បានត្រូវគេយកមកសម្ដៅចំពោះបណ្ដាប្រទេសនៃ[[ពិភពឥស្លាម]]ដែលកំពុងទាមទារឯករាជ្យភាពនាពេលនោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពាក្យ "ដើមបូព៌ា" ត្រូវបានវិស័យខ្លះនៅតែបន្តរក្សាប្រើប្រាស់ដូចជានៅក្នុងបុរាណវិទ្យា និងប្រវត្តិសាស្ត្របុរាណជាដើម។ ការប្រើប្រាស់ពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ជាផ្លូវការដំបូងបង្អស់ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅក្នុងឯកសារ[[លទ្ធិអែសិនហូវរ៍]]ឆ្នាំ១៩៥៧ ដែលទាក់ទងនឹង[[វិបត្តិស៊ុយអេ]]។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានពន្យល់ថាពាក្យ "ដើមបូព៌ា" និង "មជ្ឈិមបូព៌ា" អាចប្រើឆ្លាស់គ្នាបាន ហើយបានកំណត់ប្រទេសមួយចំនួនចូលក្នុងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ានេះរួមមាន [[អេហ្ស៊ីប]] ស៊ីរី [[អ៊ីស្រាអែល]] [[លីបង់]] [[ហ្សកដានី]] អ៊ីរ៉ាក់ [[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]] [[គុយវ៉ែត]] [[បារ៉ែន]] និង[[កាតា]]។<ref>{{cite news |title= 'Near East' is Mideast, Washington Explains |url= http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq='Near%20East'%20is%20Mideast,%20Washington%20Explains&st=cse |newspaper= The New York Times |date= 14 August 1958 |access-date= 16 June 2025 |url-status=live |archive-url= https://web.archive.org/web/20091015044505/http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70E10FC3D59127A93C6A81783D85F4C8585F9&scp=1&sq=%27Near%20East%27%20is%20Mideast%2C%20Washington%20Explains&st=cse |archive-date= 15 October 2009 }}{{subscription required}}</ref> ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី២០ មក វិជ្ជាកររួមទាំងអ្នកកាសែតក្នុងតំបន់ដូចជាប្រវត្តិវិទូលោក[[ហាសាន់ ហាណាហ្វី]]ជាដើម បានចេញមុខរិះគន់ចំពោះបម្រើបម្រាស់នៃពាក្យ "មជ្ឈិមបូព៌ា" ដោយចោទវាថាមានបង្កប់ន័យ[[មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] និង[[អាណានិគមនិយម]]នៅពីក្រោយ។<ref name="dont">{{cite web |last=Khraish |first=Louay |date=16 July 2021 |title=Don't Call Me Middle Eastern |publisher=Raseef 22|url=https://raseef22.net/article/1083546-dont-call-me-middle-eastern}}</ref><ref name="hanafi">{{cite web |last=Hanafi |first=Hassan |location=Oslo |year=1998 |title=The Middle East, in whose world? (Primary Reflections) |url=http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |publisher=Nordic Society for Middle Eastern Studies (The fourth Nordic conference on Middle Eastern Studies: The Middle East in globalizing world Oslo, 13–16 August 1998) |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html |archive-date=8 October 2006 |access-date=16 មិថុនា 2025 |archivedate=8 តុលា 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061008121436/http://www.smi.uib.no/pao/hanafi.html }}</ref><ref>{{cite web |last=Shohat |first=Ella |title=Redrawing American Cartographies of Asia |url=http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |publisher=City University of New York |access-date=16 June 2025 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070312062752/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html |archive-date=12 March 2007 |archivedate=23 តុលា 1999 |archiveurl=https://web.archive.org/web/19991023092500/http://commposite.uqam.ca/videaz/docs/elshen.html }}</ref> ==ប្រទេស​ និងទឹកដី== {{Further|បញ្ជីរាយប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ាតាមចំនួនប្រជាជន}} ===ប្រទេស​​ និងទឹកដីដែលច្រើនចាត់ទុកនៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា=== ជារឿយៗ គេតែងចាត់ទុកតំបន់ដូចជា [[ឧបទ្វីបអារ៉ាប់]] [[អាណាតូលី]] [[ធ្រែសខាងកើត]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[អ៊ីរ៉ង់]] [[ឡេវ៉ាន]] [[មេសូប៉ូតាមី]] និង[[ស្រុកទេសសូកូត្រា|ប្រជុំកោះសូកូត្រា]]ស្ថិតក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ា។ ជាសរុប តំបន់នេះ​មាន​វត្តមានប្រទេស​ចំនួន ១៧ ដែលសុទ្ធតែមានការ​ទទួល​ស្គាល់​ដោយ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ និង​មួយ​ជា​ទឹកដី​ក្រៅស្រុករបស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ {| class ="wikitable sortable" style="text-align: center" !class="unsortable"| [[ក្រោះរូបនៃរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ក្រោះរូប]] !class="unsortable"| [[បញ្ជីរាយទង់ជាតិនៃរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ទង់ជាតិ]] ! [[បញ្ជីរាយប្រទេស|ប្រទេស]] ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ក្រឡាផ្ទៃ]]<br />(គម^២) ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ចំនួនប្រជាជន]]<br />(2025)<ref name="IMFAPR2025">{{cite web |title=Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2025/april/weo-report?c=419,423,469,429,433,436,439,443,446,449,453,456,463,186,466,487,474,&s=NGDPD,NGDPDPC,LP,&sy=2010&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |website=IMF |access-date=17 June 2025 }}</ref> ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមដង់ស៊ីតេប្រជាជន|ដង់ស៊ីតេ]]<br />(ក្នុងមួយ គម^២) ! [[List of national capitals|រាជ / រដ្ឋធានី]] ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាម ផសស (មធ្យម)|ផសស<br />ជាមធ្យម]], គិតជាពាន់លានដុល្លារអាមេរិក (២០២៥)<ref name="IMFAPR2025" /> ! [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាម ផសស (មធ្យម) ក្នុងម្នាក់ៗ|ផសស ក្នុងម្នាក់ៗ]] (២០២៥)<ref name="IMFAPR2025" /> ! រូបិយវត្ថុ ! រដ្ឋាភិបាល ! ភាសាផ្លូវការ ! សាសនា |- | [[File:Emblem_of_Qatar.svg|30px]] | {{flagicon|Qatar|size=45px}} | [[កាតា]] | style="text-align:right;"| ១១,៥៨៦ | style="text-align:right;"| ៣,១០៩,០០០ | style="text-align:right;"| ២៦៨ | [[ដូហា]] | ២២២.៧៧៦ | ៧១,៦៥៣ ដុល្លារ | [[រៀលកាតា]] | [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |[[ឥស្លាមសាសនា]] (ផ្លូវការ) |- | [[File:Insigne_Cuvaiti.svg|30px]] | {{flagicon|គុយវ៉ែត|size=45px}} | [[គុយវ៉ែត]] | style="text-align:right;"| ១៧,៨១៨ | style="text-align:right;"| ៥,១១២,០០០ | style="text-align:right;"| ២៨៧ | [[គុយវ៉ែត (ទីក្រុង)|ទីក្រុងគុយវ៉ែត]] | ១៥៣.១០១ | ២៩,៩៥១ ដុល្លារ | [[ឌីណាគុយវ៉ែត]] | [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |ឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ) |- | {{Coat of arms|Palestine|size=30px|text=none|link=State of Palestine}} | {{flagicon|ប៉ាឡេស្ទីន|size=45px}} | [[ប៉ាឡេស្ទីន]] | style="text-align:right;"| ៦,០២០ | style="text-align:right;"| ៥,៤៧៧,០០០ (២០២៣) | style="text-align:right;"| ៩១០ | [[យេរូសាឡឹម]]<br />[[រ៉ាំអាឡា]]{{ref|palestine|ក}} | ១៧.៨៤៨ (២០២៣) | ៣,២៥៩ ដុល្លារ (២០២៣) | [[Iស៊ីគែលថ្មីអ៊ីស្រាអែល]]<br />[[ឌីណាហ្សកដានី]] | [[សាធារណរដ្ឋ]]អាស្រ័យ[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្ដាលប្រធានាធិបតី]] | [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] |Iឥស្លាមសាសនា (ផ្លូវការ) |- | {{Coat of arms|United Kingdom|size=30px|text=none}} | {{flagicon|សហរាជាណាចក្រ|size=45px}} | [[អាក្រូទីរី និងដេកេលី]] | style="text-align:right;"| ២៥៤ | style="text-align:right;"| ១៨,១៩៥ (២០២០)<ref name="Akrotiri and Dhekelia">{{Citation |title=Akrotiri and Dhekelia |date=2024-05-15 |work=The World Factbook |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/akrotiri-and-dhekelia/ |access-date=2024-06-17 |publisher=Central Intelligence Agency }}</ref> | style="text-align:right;"| ៧២ | [[បន្ទាយអេពីស្កូពី|អេពីស្កូពី]] | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | ''គ្មានទិន្នន័យ'' | [[អឺរ៉ូ]] | [[ទឹកដីអនិស្សរភាព]]ក្រោម[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] |[[គ្រិស្តសាសនា]] |- |} :<small>ក. {{note|palestine}}[[យេរូសាឡឹម]]គឺជា[[ច្បាប់យេរូសាឡឹម|រដ្ឋធានីតាមសេចក្ដីប្រកាសរបស់អ៊ីស្រាអែល]]ដែលកំពុងជាប់[[គោលជំហរចំពោះយេរូសាឡឹម|ទំនាស់]]ជាមួយប៉ាឡេស្ទីន និងជាទីតាំងនៃ[[ឃ្នេសេត]] [[តុលាការកំពូលអ៊ីស្រាអែល]] និងស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗរបស់អ៊ីស្រាអែល។ [[Ramallah]] is the actual location of the government of Palestine, whereas the proclaimed capital of Palestine is [[East Jerusalem]], which is [[status of Jerusalem|disputed]].</small> ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រមជ្ឈិមបូព៌ា}} តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាមានទីតាំងស្ថិតនៅចំណុចប្រសព្វនៃទ្វីប[[អាហ្វ្រិក]] និង[[អឺរ៉ាស៊ី]] និងនៃ[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] និង[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]]។ លើសពីនេះ មជ្ឈិមបូព៌ាជាទីកន្លែងកំណើត និងជាមជ្ឈមណ្ឌនៃជំនឿសាសនាជាច្រើនដូចជា [[គ្រិស្តសាសនា]] [[ឥស្លាមសាសនា]] [[យូដាសាសនា]] [[សាសនាម៉ានី]] [[យ៉េហ្ស៊ីឌី]] [[ឌ្រូស]] [[យ៉ាសង់និយម]] និង[[សាសនាម៉ាន់ដា]] ហើយចំពោះប្រទេសអ៊ីរ៉ង់មាន [[មីថ្រានិយម]] [[ហ្សូរូអាសទ្រីសសាសនា]] [[សាសនាម៉ានី|លទ្ធិម៉ានី]] និង[[ជំនឿបាហៃ]]ជាដើម។ ==ឯកសារយោង== {{reflist}} {{មជ្ឈិមបូព៌ា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈិមបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:តំបន់នៃទ្វីបអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាស៊ីខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មជ្ឈអឺរ៉ុបនិយម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បច្ចេកសព្ទភូមិសាស្ត្រនយោបាយ]] pz2i4y8rq2r4ty2o8t69ch3deoqlhci 10 20217 322139 275880 2025-06-16T15:26:05Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322139 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = សហរាជាណាចក្រ | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-government = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval = Naval ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-naval-RFA = British-Royal-Fleet-Auxiliary-Ensign.svg | flag alias-naval-RMAS = British Royal Maritime Auxiliary Ensign.svg | link alias-naval = {{#switch:{{{variant|}}}|naval-RFA|RFA=Royal Fleet Auxiliary|naval-RMAS|RMAS=Royal Maritime Auxiliary Service|#default=Royal Navy}} | flag alias-air force = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | link alias-air force = Royal Air Force | flag alias-army = Flag of the British Army.svg | link alias-army = British Army | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = government | var3 = naval-RFA | var4 = naval-RMAS | redir1 = UK | redir2 = United Kingdom | redir3 = ចក្រភពអង់គ្លេស | related1 = ក្រង់ប្រឺតាញ | related2 = ព្រះរាជាណាចក្រក្រង់ប្រឺតាញ | related4 = សហរាជាណាចក្រក្រង់ប្រឺតាញ និងអៀរឡង់ </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> py1z6b8edbcomt2ykc7z1f0tpvtaz6l 10 20681 322140 196687 2025-06-16T15:29:08Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322140 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = នូវែលសេឡង់ | flag alias = Flag of New Zealand.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of New Zealand.svg | flag alias-naval-1941 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal New Zealand Navy | flag alias-air force = Air Force Ensign of New Zealand.svg | link alias-air force = Royal New Zealand Air Force | link alias-field hockey = New Zealand {{{mw|men's}}} national field hockey team | link alias-softball = Black Socks | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = naval-1941 | redir1 = NZL </noinclude> }} qftuvxmb65d0dewxbreb03o3jgf303c 10 21781 322166 144091 2025-06-17T03:42:37Z CommonsDelinker 142 Replacing PL_air_force_flag_IIIRP.svg with [[File:Flag_of_the_Polish_Air_Force.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]]). 322166 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = ប៉ូឡូញ | flag alias = Flag of Poland.svg | flag alias-state = State Flag of Poland.svg | flag alias-1815 = Flag of the Congress of Poland.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Poland.svg | flag alias-naval-1919 = Naval Ensign of Poland (1919-1928).svg | flag alias-naval-1946 = Naval Ensign of Poland (1980-1993).svg | flag alias-naval-auxiliary = Flaga pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej.svg | flag alias-naval-auxiliary-1955 = POL Bandera pjp PRL v1.svg | link alias-naval = Polish Navy | flag alias-air force = Flag of the Polish Air Force.svg | link alias-air force = Polish Air Force | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = state | var2 = 1815 | var3 = naval-1919 | var4 = naval-1946 | var5 = naval-auxiliary | var6 = naval-auxiliary-1955 | redir1 = POL </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> fxguse7359nzy7ilxg3d82xnvs9h765 10 22067 322141 218656 2025-06-16T15:32:46Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322141 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = អូស្ត្រាលី | flag alias = Flag of Australia.svg | flag alias-1903 = Flag of Australia (1903–1908).svg | flag alias-union = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of Australia.svg | flag alias-naval = Naval Ensign of Australia.svg | flag alias-naval-1913 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Australian Navy | flag alias-air force = Air Force Ensign of Australia.svg | link alias-air force = Royal Australian Air Force | link alias-basketball = Australia {{{mw|men's}}} national basketball team | link alias-football = Australia {{{mw|}}} national {{{age|}}} association football team | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = 1903 | var2 = civil | var3 = naval-1913 | redir1 = AUS | related1 = Australasia </noinclude> }} fpgp7wqpyz2wdeszttsu86ev13r7zla 0 26431 322157 321993 2025-06-17T01:40:15Z 117.20.114.68 /* មង្គលសូត្រ ៣៨ ប្រការ */ 322157 wikitext text/x-wiki {{merge to|មង្គលសូត្រ}} ==មង្គលសូត្រ ៣៨ ប្រការ== ១. '''អសេវនា ច ពាលា​នំ''' កិរិយា​មិន​សេពគប់​នូវ​បុគ្គល​ពាល​ទាំងឡាយ ។ ​ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បាន​បង្រៀន​ថា បុគ្គល​ពាល​មាន​៣​ជំពូក​គឺ ៖ ​ក​. បុគ្គល​ល្ងង់​ខ្លៅ គ្មាន​គំនិត ប្រាជ្ញា ហើយ​មិន​គិត​កសាង​សមត្ថភាពនិង​គំនិត​ប្រាជ្ញា ជា​បុគ្គល​រីករាយ​ក្នុង​ភាព​លង់​ខ្លៅ មិន​ស្តាប់​ដំបូន្មាន​លោក​អ្នកប្រាជ្ញ ឬចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាត់ទុក​ជា​បុគ្គល​ពាល​ជំពូ​កមូយ ដោយហេតុ ធ្វើខ្លួន​ឱ្យ​ជា​បុគ្គល​មិន​មាន​ប្រយោជន៍ ឬធ្វើខ្លួន​ឱ្យ​បាត់បង់​ឱកាស​ក្នុងការ​សាង​គុណ​តម្លៃ​ក្នុង​ពេល​ដែល ខ្លួន​មាន​ឱកាស​កើត​ជា​មនុស្ស​ ។​ ​ខ​. បុគ្គល​ស្វែងរក​ក្តី​សុខ ឬប្រយោជន៍​ខ្លួនឯងដោយការធ្វើឱ្យខូច​ប្រយោជន៍អ្នក​ដទៃ ខូច​ក្តី​សុខ​អ្នកដទៃ ឬ​ស្វែងរក ក្តី​សុខ​ឱ្យ​ខ្លួន​ឯង​ដោយ​ការ​បៀត​បៀត​ក្តី​សុខ​អ្នកដទៃ​ ។​ ​គ​. បុគ្គល​ធ្វើឱ្យ​ខូច​ប្រយោជន៍​អ្នក​ដទៃ​ផង ខ្លួនឯង​ផង ។ ​ព្រះពុទ្ធ​បង្រៀន​ថា ដើម្បី​ញ៉ាំង​ជីវ​លោក​ឱ្យបាន​ប្រសើរ បុគ្គល​គ្រប់​រូប​ត្រូវតែ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​ជាមួយ​មនុស្ស​ផង​គ្នា ប៉ុន្តែ​ការ​សេពគប់​ត្រូវតែ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​បញ្ញា ត្បិត​ថា បើ​សេពគប់​ជាមួយ​មនុស្ស​ប្រភេទ​ណា យើង​នឹង​ក្លាយជា​មនុស្ស​ប្រភេទនោះដែរ​ ។ បុគ្គល​ពាល​ទាំង​៣​ជំពូក​នេះ ជា​ប្រភេទ​មនុស្ស​គួរឱ្យខ្លាច​ជាង​អ្វីៗ​ទាំងអស់ ហើយ​មិន​គប្បី សេពគប់​ជាដាច់ខាត ព្រោះ​ការ​សេពគប់​ជាមួយ​បុគ្គល​ប្រភេទ​នេះ ក្រៅពី​ធ្វើឱ្យ​យើង​វិនាស​ប្រយោជន៍ អសោច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ អស់​ទ្រព្យសម្បត្តិ ខាត​ពេលវេលា គំនិត​ប្រាជ្ញា​ទៅ ថែម​ទាំង​នាំឱ្យ​យើង​ក្លាយជា​បុគ្គល​ពាល​ជាមួយ​គេ​ផង​ទៀត ។ ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​ថា ប្រសិន​បើ​ក្នុង​លោក​នេះ មាន​តែ​មនុស្ស​ពីរ​នាក់ គឺ​ម្នាក់​ជា​រូបអ្នក ហើយ​ម្នាក់ទៀត​ជា​បុគ្គល​ពាល​ក្តី ក៏​មិន​គប្បី​ទៅ​សេពគប់​ជាមួយ​បុគ្គល​នោះឡើយ ហើយ​គប្បីនៅ​តែ​ម្នាក់ឯង​ដោយ​រឹងមាំ​ចុះ ។ ការចេះ​ប្រុងប្រយត្ន ហើយ​ចៀសវាង​បាន​នូវ​ការ​សេពគប់​បុគ្គល​ពាល​យ៉ាងណានេះ ​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២. '''បណ្ឌិតាន​ញ្ច សេ​វនា''' កិរិយា​សេពគប់​នូវ​បុគ្គល​ជា​បណ្ឌិត​ទាំងឡាយ ។ ​ បណ្ឌិត គឺ​លោក អ្នក​ដែល​មាន​ចំណេះវិជ្ជា​ជ្រាលជ្រៅ ហើយ​មាន​គុណធម៌​ខ្ពង់ខ្ពស់ និង​សីលធម៌​ថ្លៃថ្នូរ មិន​បំផ្លាញ​ប្រយោជន៍និងក្តី​សុខ​របស់ខ្លួន​និង មិន​ធ្វើឱ្យ​អ្នក ដទៃ​ខូចប្រយោជន៍ ឬខូច​ក្តី​សុខ មិន​ធ្វើឱ្យ​គេ​ឈឺចាប់​ទាំង​ផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្ត ។ ម្យ៉ាងទៀត​ បុគ្គល​ដែលជា​បណ្ឌិត​តែង​ប្រកប​ដោយ​គុណធម៌​ពីរ​យ៉ាង​គឺ​៖ ជា​បុគ្គល​ខ្មាសអៀន​មិន​ហ៊ាន​ធ្វើ​អំពើ​អាក្រក់ ​ហិរិ និង​ខ្លា​ចក្តីអាក្រក់ មិន​ហ៊ាន​ធ្វើ​អំពើ​អាក្រក់​ទាំងឡាយទាំង​ក្នុង​ទី​កំបាំង​និង​ទី​ចំហរ ឱត្តប្បៈ ។ ព្រះពុទ្ធ បង្រៀន​ថា ដើម្បី​បាន​ក្តី​ចម្រើន​ទាំង​គំនិត ប្រាជ្ញា ទាំង​ក្នុង​សេដ្ឋកិច្ច ជីវភាព និងដើម្បី​បាន​ជា​ប្រយោជន៍​ទាំង ឡាយ ពួក​បុគ្គល​គប្បី​ខ្នះខ្នែងស្វែងរក​ការ​សេពគប់​ជាមួយ​បុគ្គល​ជា​បណ្ឌិត ។ ដូច្នេះ ​កិរិយា​សេពគប់​នូវ​បុគ្គល​ដែល​មាន​គតិបណ្ឌិត ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣. '''បូជា ច បូ​ជនី​យានំ''' កិរិយា​បូជា​ដល់​បុគ្គល​ដែល​គួរ​បូជា ។ ​បូជា​ គឺ​ការឱ្យ ឬការគោរព​ប្រតិបត្តិមាន​ពីរ​យ៉ាង​គឺ​៖ ​ក​. បូជា​ដោយ​ការ​ឱ្យសម្ភារៈ​ផ្សេងៗ (អាមិសបូជា)។​ ​ខ​. បូជា​ដោយ​ការគោរព​ត្រង់ត្រាប់ ស្តាប់​គំនិត យោបល់ និង អនុវត្តតាម (បដិបត្តិបូជា) ​។​ ​ការបូជា ជា​ការប្រសើរ ប៉ុន្តែ​បើ​បូជា​ដល់​បុគ្គល​ពាលគ្មាន​គុណធម៌ គ្មាន​សីលធម៌ ក្រៅពី​មិនបាន​ផល​ល្អ​ដល់​ខ្លួនឯងនិងសង្គម​ទៅ ក៏​នៅ​រមែង​បាន​នូវ​ក្តី​អន្តរាយ ក្តៅក្រហាយ​ដោយសារ​បុគ្គល​ពាល​នោះ​ថែមទៀត​ផង ជា​ពិសេស​នឹង​ក្លាយជា​អ្នក​លើក​តម្កើង​សភាវៈ​អាក្រក់ ។ ហេតុនេះ ការបូជា​ត្រូវតែ​ធ្វើឡើង​ដោយ​បញ្ញា គឺ​ធ្វើ​ចំពោះ​បុគ្គល​ដែល​គួរ​គោរពបូជា គឺជា​បុគ្គល​ដែល​មាន​គុណធម៌​ខ្ពស់ មាន​សីលធម៌​ដ៏​ប្រពៃ តែង​ធ្វើ​នូវ​សេចក្តីសុខ​ចម្រើន ដល់​សង្គម​មនុស្ស​ជា​និច្ច ។ បូ​ជនី​បុគ្គល​ទាំងនេះ មាន​ជាអាទិ៍ ព្រះពុទ្ធ​ ព្រះធម៌​ ព្រះសង្ឃ​ មាតា​ បិតា​ គ្រូអាចារ្យ និងអ្នក​ដែល​មាន​គុណូបក្ការៈ​ចំពោះ​ខ្លួន ឬចំពោះ​សង្គម​ជាតិ​ជាដើម ។ ដូច្នេះ​ការគោរព​បូជា​ដល់​បូជនីយ បុគ្គល​ទាំងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៤. '''បដិរូប​ទេស វា​សោច''' កិរិយា​រស់​នៅក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សម​គួរ ។​ ប្រទេស​ដ៏​សមគួរ​ គឺ​ប្រទេស ដែល​មាន​សុខសន្តិភាព គ្មាន​សង្គ្រាម​កាប់សម្លាប់​គ្នា និង​បរិបូណ៌​ដោយ​ធម៌​វិន័យ ច្បាប់ទម្លាប់​ល្អ​ប្រពៃ និង​សម្បូរដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ រាជ​បណ្ឌិត្យ អ្នក​មាន​គុណធម៌ និងសីលធម៌​ថ្លៃថ្នូរ ប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​ច្បាប់​រដ្ឋនិង​ធម៌​វិន័យ​ត្រឹមត្រូវ ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​អ្នកដឹកនាំនិង​មន្ត្រី​ប្រកបដោយ​ធម៌ ដឹកនាំ​សង្គម​ជាតិ​ដោយ​ការ គោរព​ច្បាប់ ដោយ​យុត្តិធម៌ និងជាហេតុ​នាំ​ឱ្យ​មានក្តី​ចម្រើន​រុងរឿង ។ ការរស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បែបនេះ​ជាការ​ប្រពៃ ​ព្រោះ​ជា​គ្រឹះ​ក្នុង​ ការអភិវឌ្ឍគំនិត​ប្រាជ្ញា​ជាដើម ។ កិរិយា​រស់​នៅក្នុង​ប្រទេស​ដ៏​សមគួរ​បែបនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៥. '''បុព្វេ កត​បុញ្ញ​តា''' ភាវៈ​នៃ​អ្នក​បាន​ធ្វើ​បុណ្យ​ទុក​ហើយ​ក្នុង​កាល​មុន ។ ​ធម្មតា​អ្នក​ដែល​បាន​យល់ច្បាស់នូវ​ផល​ល្អ​នៃ​អំពើ​សុចរិតនិង​ផល​អាក្រក់​នៃ​អំពើ​ទុច្ចរិត តែង​ប្រញាប់ប្រញាល់​វៀរចាក​អំពើអាក្រក់​គ្រប់យ៉ាង ហើយ រួត​រះ​ធ្វើបុណ្យ​រាល់ៗ​ជាតិ ព្រោះ​អំពើ​ល្អ​តែង​ផ្តល់​ផល​ជា​សុខ ។ ន័យ​នេះ​ក៏​បាន​ដល់​ការកសាង ឬការខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ក​សាង​សមត្ថភាពនិង​លក្ខណៈសម្បត្តិ​គ្រប់យ៉ាងដូច​ជា​ការត្រៀម​ធនធាន​ទុកជាមុន លុះ​ពេល​ត្រូវការ ក៏​អាច​យក​សមត្ថភាព លក្ខណៈសម្បត្តិនិងធនធាន​នោះ​ប្រើការ​បាន​ប្រកបដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ។ ដូច្នេះ​ ការខិតខំ​លះបង់​បាន​នូវ​អំពើ​អាក្រក់ ហើយ​ព្យាយាម​ធ្វើ​ឱ្យបាន​នូវ​អំពើ​ល្អ​ក្នុង​កាល​មុន ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ ៦. '''អត្ត​សម្មា​ប​ណី​ធិ ច''' កិរិយា​តម្កល់​ខ្លួន​ទុក​ដោយ​ប្រពៃ ។ ​ តម្កល់​ខ្លួន មានន័យ​ថា ការ​ធ្វើ​ខ្លួន​នៅក្នុង​ប្រភេទ​ណា​មួយ ។ ប្រការនេះ បាន​ដល់​កិរិយា​ចេះ​ពិចារណាឱ្យ​យល់​ច្បាស់​លាស់​ថា អំពើ​ល្អ​ពិតជា​ផ្តល់​ផល​ល្អ ឯអំពើអា ក្រក់​ពិតជា​ផ្តល់​ផល​អាក្រក់ ហើយ​ក៏​កើត​មាន​សទ្ធា​ជឿ​កម្មផលយ៉ាង​មុតមាំ ព្រមទាំង​ញ៉ាំង​ខ្លួនឱ្យ​ព្យាយាម ធ្វើ​តែ​អំពើ​ល្អ មាន​ធ្វើ​ទាននិង​រក្សាសីល​ជាដើម ។ កិរិយា​យល់​ច្បាស់​អំពី​វិបាក​នៃ​កម្ម ហើយ​ប្រញាប់​តម្កល់​ខ្លួន​ក្នុង​ទាន​សីល ភា​វនា សមាធិ ​​ឱ្យនៅ​តែ​ក្នុង​សេចក្តី​ព្យាយាម មិន​ខ្ជឹលច្រអូស តាំងខ្លួន​ឱ្យ​នៅ​ក្នុង​សតិ ឱ្យ​នៅ ឆ្ងាយ​ពី​ការ​ធ្វេសប្រហែស ឬមិន​យក​ខ្លូន​ទៅ​ជាប់​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​អំពើ​អាក្រក់​ណាមួយ យ៉ាង​នេះ​ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៧. '''ពាហុ​សច្ច''' ភាវៈ​ជា​បុគ្គល​បាន​ស្តាប់​បាន​រៀនសូត្រ​ចេះដឹង​ច្រើន ។ ​ ប្រការ​នេះ​បាន​ដល់​ការ​ស្តាប់ ការអាន និង​សិក្សា​រៀនសូត្រ​ចំណេះវិជ្ជា​ទាំង​ផ្ញូវ​លោកនិងផ្លូវ​ធម៌ ស្តាប់​ឱវាទ​របស់​បណ្ឌិត​ទាំងឡាយនិង​ដំបូន្មានរបស់​ព្រឹទ្ធាចារ្យ មាតា បិតា គ្រូ និងរៀមច្បង​ជាដើម ដើម្បី​ក្លាយជា​បុគ្គល​មាន​ចំណេះវិជ្ជា​ខ្ពង់ខ្ពស់មាន​សមត្ថភាពនិងមាន​គំនិត​ប្រាជ្ញា​ភ្លឺ​ត្រចះត្រចង់ ដែល​ជាហេតុ​ញ៉ាំង​ប្រយោជន៍និង​សេចក្តីសុខ​ចម្រើន​ដល់​ខ្លួនឯងនិង​អ្នក​ដទៃ​យ៉ាង​ពិតប្រាកដ ។ ការខិតខំ​ស្តាប់ អាន និង​សិក្សា​រៀនសូត្រ​ឱ្យបាន​ចេះដឹង​ជ្រៅជ្រះ​ យ៉ាងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៨. '''សិ​ប្បៈ''' សេចក្តី​ឆ្លៀវឆ្លាត​ប៉ិនប្រសប់​ក្នុង​សិល្បៈ​ទាំងពួង ។ ​ ប្រការ​នេះ​បាន​ដល់​ការចេះដឹងនិងការ​ប៉ិនប្រសប់ ស្ទាត់ជំនាញ​ក្នុង​សិប្បកម្ម បច្ចេក ទេស​ទាំងឡាយ យ៉ាងហោច​ណាស់​ឱ្យ​ស្ទាត់​ជំនាញនូវមុខ​វិជ្ជា​ណាដែល​ខ្លួន​បាន​សិក្សា (ឬនៅក្នុង​មុខ​តំណែង​ដែល​ខ្លួន​ប្រកប​ធ្វើ) ដែល​នាំមក​នូវ​ប្រយោជន៍និង​សេចក្តីសុខ​ចម្រើន​ដល់​ខ្លួនឯងនិង​អ្នក​ដទៃ ។ ដូច្នេះ ​កិរិយា​ឆ្លៀវឆ្លាត ឆ្លាសវៃ ប៉ិនប្រសប់​ក្នុង​សិប្បកម្ម ហត្ថកម្ម​ទាំងពួង ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៩. '''វិនយោ ច សុ​សិក្ខិ​តោ''' វិន័យ​ដែល​បុគ្គល​បាន​សិក្សា​ហើយ​ដោយ​ប្រពៃ។ ​ វិន័យ ​គឺជា​ច្បាប់​ទម្លាប់​របស់​ប្រទេស​និង​របស់​ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ សម្រាប់​គ្រហស្ថ​បាន​ដល់​សីល​៥ សីល​៨ និង​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ​ជាដើម ។ សម្រាប់​បព្វជិតបាន​ដល់​វិន័យ​របស់​អ្នកបួសនិង​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ​ជាដើម ។ បុគ្គល​ដែល​មាន​ចំណេះវិជ្ជា មាន​ទ្រព្យ សម្បត្តិ យសសក្តិ មានត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់​យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើ​គេ​ជា​បុគ្គល​អនា​ចារ គ្មាន​វិន័យ គ្មាន​សីលធម៌ រស់នៅ​ដោយ​ការបំពាន លើ​ច្បាប់​នោះ គេ​នឹង​មិន​ទទួលបាន​ការគោរព​កោតសរសើរ​ឡើយ ប្រសិនបើ​ទទួលបាន​វិញ គឺ​បាន​តែ​ពួក​មនុស្ស​អែបអប​ រណេបរណប​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​មិនយូរប៉ុន្មាន​គេ​នឹង​ទទួលបាន​នូវ​ក្តី វិនាស​ជាមិនខា​ន ។ ហេតុនេះ​ កិរិយា​រៀន​វិន័យ​និង​ច្បាប់​រដ្ឋនិង​ព្យាយាម ប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​ឱ្យបាន​ត្រឹមត្រូវ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១០. '''សុភាសិតា ច យា វាចា''' វាចា​ដែល​បុគ្គល​ពោល​ដោយ​ប្រពៃ ។ ​ មនុស្ស​តែង​ប្រើ​ការនិយាយ​ជា​មធ្យោបាយ​ទំនាក់ទំនងនិង​ផ្តល់​ព័ត៌មាន​ដល់​គ្នា នឹង​គ្នា ប៉ុន្តែ ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​ឱ្យ​យើង​ចេះ​ជ្រើសរើស ពាក្យសម្ដី​សម្រាប់​និយាយ​ស្តីឱ្យ​ដូច​ជា​កសិករ​ជ្រើសរើស​គ្រាប់ពូជ​សម្រាប់​ ដាំ​ដុះ សាប​ព្រោះយ៉ាង​នោះដែរ ហើយ​ព្រះអង្គតែង​បាន​បង្រៀន​យើង​កុំឱ្យ​ពោល​ពាក្យ​ណា​ដែល​ធ្វើឱ្យ​អ្នក​ដទៃ​ឈឺចាប់ ខូច​ប្រយោជន៍ បែកបាក់​សាមគ្គី ឬ​ពាក្យ​រោយរាយ​ឥតប្រយោជន៍ ។ ពាក្យ​ល្អពីរោះមាន​ប្រយោជន៍​ សូម្បីតែ​មួយ​ឃ្លា មួយ​ប្រយោគក៏​ប្រសើរ​ជាង​ពាក្យ​រោយ​រាយឥតប្រយោជន៍​រាប់​ពាន់​ប្រយោគ​ដែរ ។ ពាក្យ​ដ៏​ប្រពៃ​សំដៅ​ដល់​កថាវត្ថុ គឺ​ពាក្យ​ដែល​បុគ្គល​គប្បី​ពោល១០​យ៉ាង គឺ​ពោល​អំពី​ការ​មិន​លោភលន់​១ អំពី​ការសន្ដោស​១ អំពី​ការ​ស្ងប់​ស្ងាត់​កាយ​និង​ចិត្ត​១ អំពី​ការ​នៅ​មិន​ច្របូកច្របល់​ដោយ​ពួកក្រុម​១ អំពី​ការព្យាយាម​១ អំពី​សីល​១ អំពី​សមាធិ​១ អំពី​បញ្ញា​១ អំពី​ព្រះ​និព្វាន​១ និងអំពី​ធម៌​រំលត់ទុក្ខ​១ ។ កិរិយា​ពោល​នូវ​ពាក្យ​ដ៏​ប្រពៃ​យ៉ាងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១១-១២. '''មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ''' កិរិយា​បម្រើ ឬទំនុកបម្រុង​មាតា​និង​បិតា ។ កូនប្រុស​-​ស្រីមាន​កាតព្វកិច្ច​ត្រូវ​ចិញ្ចឹមមាតាបិតា ធ្វើ​ការងារ​ជំនួស​គាត់​ រក្សា​វង្ស​ត្រកូល​ឱ្យ​គង់វង្សនិង​ខ្ពង់ខ្ពស់ ធ្វើខ្លួន​ឱ្យ​សមរម្យ​ជា អ្នកទទួល​មរតក​ពី​គាត់ ធ្វើបុណ្យ​ជូន​គាត់​ជា​ដើម ។ ព្រោះថា កូន​ដែល​ដឹង​គុណមាតាបិតា ហើយ​ប្រព្រឹត្ត​ ប្រតិបត្តិ​ គោរព​មាតាបិតាដូច​ពោល​មកនេះ រមែង​មិន​ច្យុត​ឡើយ ។ ដូច្នេះ​ កិរិយា​បម្រើ ទំនុក​បម្រុងមាតាបិតា ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ​១៣. '''បុត្ត​ទា​រស្ស សង្គហោ''' កិរិយា​សង្គ្រោះ​បុត្រនិង​ភរិយា ។ មាតាបិតាដែល​បាន​បំពេញ​កាតព្វកិច្ច​៥​ប្រការ​ចំពោះ​កូន គឺ​ហាមឃាត់​កូន​កុំឱ្យ​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់​១ ណែនាំ​កូន​ឱ្យ​ធ្វើ​តែ​អំពើ​ល្អ (​ទាំង​ការគិត ទាំង​សកម្មភាព និងពាក្យសម្ដី) ​ជា​អំពើ​មានតែ​ប្រយោជន៍ មិន​នាំ​ផល​ក្តៅក្រហាយ​១ ទំនុកបម្រុង​កូន​ឱ្យបាន​រៀនសូត្រ ឱ្យមាន​ចំណេះដឹង មាន​សមត្ថភាព​អាច​រស់នៅ​ដោយ​ថ្លៃថ្នូរ​១ ទុកដាក់​កូន​ឱ្យ​មាន​គូស្រករ​ត្រឹមត្រូវ​១ និង​ចែក​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ឱ្យ​កូន​បាន​សមរម្យ​១ ឈ្មោះ​ថា​ ជា​មាតា បិតា​សង្គ្រោះ​បុត្រ​យ៉ាង​ល្អ ។ ឯ​ស្វាមី​ដែល​បាន​បំពេញ​កាតព្វកិច្ច​៥​ប្រការ​ចំពោះ​ភរិយា​គឺ និយាយ​ពាក្យ​ផ្អែមល្ហែម​នឹង​ភរិយា​១ មិន​មើលងាយ​ភរិយា​១ មិន​ក្បត់​ភរិយា​១ ផ្គត់ផ្គង់​ភរិយា​១ និង​ផ្តល់​សិទ្ធិ​ក្នុង​ផ្ទះ​ឱ្យ​ភរិយា​១ ឈ្មោះ​ថា​ស្វាមីសង្គ្រោះ​ភរិយា ។ បុរស​ដែល​បាន​ធ្វើ​កិច្ច​នេះ​ដោយ​ពេញលេញនិងទៀងទាត់​ឈ្មោះថា​ ជា​អ្នក​បាន​កសាង​គ្រឹះ​សុភមង្គល​ទាំងក្នុង​គ្រួសារនិង​សម្រាប់​សង្គមជាតិ ។ ដូច្នេះ ​កិរិយា​ព្យាយាម​ប្រព្រឹត្ត​ឱ្យបាន​ល្អ​ក្នុង​ការសង្គ្រោះ​បុត្រ​និង​ភរិយា ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៤. '''អ​នាកុ​លា ច កម្ម​ន្តា''' ការងារ​ទាំងឡាយ​ដែល​មិន​ច្របូកច្របល់ ។ នេះ​បាន​ដល់​ការចេះ​បែងចែក​ប្រភេទ​ការងារឱ្យ​​ដាច់​ដោយឡែក​ពីគ្នានិងបំពេញ​ស្រេច​រួចរាល់​មិន​ទុក​ចោល​កណ្តាល​ទី ។ អ្នក​ដែល​ធ្វើការមិន​ច្របូកច្របល់ គឺជា​អ្នក​ដែល​មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម ​ម៉ឺង​ម៉ាត់ដែល​អាច​ឱ្យ​សម្រេច​បាន​រាល់​ការងារ​បាន​យ៉ាង​ល្អ ។ ធ្វើ​បាន​យ៉ាង​នេះ ពិតជា​នាំមក​សេចក្តីចម្រើន​ជា​លំដាប់ ។ ដូច្នេះ​ ការងារ​ទាំងឡាយ​ដែល​មិន​ច្របូកច្របល់ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៥. '''ទា​នំ''' កិរិយា​បរិច្ចាគ​ទាន ។ ទាន គឺ​ការ​ឱ្យហើយ​គោលដៅនិង​បំណង​នៃ​ការ​ឱ្យ​នេះ គឺ​មិនមែន​ក្នុងបំណង​ដើម្បី​ទទួល​បាន​ការ​តប​ពី​គេ​មក​វិញ​ឡើយ ។ បុគ្គល​ដែល​បាន​ឱ្យ​​របស់​អ្វី​ម្យ៉ាង​ទៅ​បុគ្គល​ណា​ ហើយរំពឹង​ចង់បានការ​តបស្នង​ដោយ​ប្រការ​ណាមួយ បុគ្គល​នោះ​មិនមែន​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ទាន​ទេ គឺជា​អ្នក​ធ្វើ​វិនិយោគ ។ ការ​ធ្វើ​ទាន​ គឺ​ដើម្បី​កាត់បន្ថយនូវ​គម្លាត​គ្នា​រវាងអ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ និងជា​ការលើកស្ទួយ​វប្បធម៌​ចែករំលែក ក៏​ជា​វិធី​ដើម្បី​កុំ​ឱ្យមនុស្ស​គិតតែ​ពី​ការ​បាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឱ្យមានទំនាស់​ផ្សេងៗ​ដោយសារ​ដណ្តើម​ផលប្រយោជន៍ ។ ធ្វើ​ទាន​បាន​ដល់​ការ​ធ្វើ​អំណោយ​ពីរ​យ៉ាង​គឺ ការ​ឱ្យ​សម្ភារៈ​សម្រាប់​ទ្រទ្រង់​ជីវិតដូចជា សម្លៀក​បំពាក់ ចំណីអាហារ ផ្ទះសម្បែង និង​ថ្នាំ​ព្យាបាល​រោគ​ជាដើមហៅថា អាមិស​ទាន គឺ​ការឱ្យ​​វត្ថុ សម្ភារៈ​១ និង​ការ​ឱ្យ​ចំណេះ វិជ្ជា​គំនិត​យោបល់​ល្អ ដើម្បី​គេ​បាន​ស្គាល់​ខុស​ត្រូវ ស្គាល់​ផ្លូវ ទៅ​រក​ប្រយោជន៍និងភាពជោគជ័យល្អ​អាក្រក់ បុណ្យ​បាប​ជាដើមហៅថា ធម្ម​ទាន គឺ​ការ​ឱ្យ​​ចំណេះវិជ្ជា គំនិត​ប្រាជ្ញា​១ ។ កិរិយា​ដែលបាន​ធ្វើ​នូវ​ទាន​ទាំង​ពីរ​ប្រការនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៦. '''ធម្មចរិយា''' កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​ធម៌​ដ៏​ប្រសើរ ។​ បាន​ដល់​ធម៌​១០​យ៉ាង​គឺ កិរិយា​មិន​សម្លាប់​១ កិរិយា​មិន​លួចប្លន់​១ កិរិយា​មិន​ប្រព្រឹត្តល្មើស​ក្នុង​កាមតណ្ហា​១ កិរិយា​មិន​កុហក​ឆបោក​កេងប្រវញ្ច​១ កិរិយា​មិន​ពោល​ពាក្យ​ញុះញង់ អុជ​អាល បំបែកបំបាក់​១ កិរិយា​មិន​ពោល​ពាក្យ​អាក្រក់​អសុរោះ​១ កិរិយា​មិន​ពោល​ពាក្យ​រោយរាយ​ឥតប្រយោជន៍​១ កិរិយា​មិន​លោភលន់​លើ​ទ្រព្យ​អ្នកដទៃ​១ កិរិយា​មិន​គុំគួន​ព្យាបាទ​អ្នកដទៃ​១ និង​កិរិយា​យល់​ត្រឹមត្រូវ គឺ​យល់ថា​ធ្វើ​ល្អ​បានល្អ ធ្វើអាក្រក់​បាន​អាក្រក់ និងយល់​តាម​សភាវៈ​ពិត​នៃ​ធម្មជាតិ និងលោកិយ​១ ។ កិរិយា​ដែល​ចេះ​ពិចារណា​ឱ្យបាន​ជាក់ច្បាស់ ហើយ​ប្រព្រឹត្ត​ឱ្យបាន​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ធម៌​ទាំង​១០ប្រការនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៧. '''ញាតកា​ន​ញ្ច សង្គហោ''' កិរិយា​សង្គ្រោះ​ញាតិ​ទាំងឡាយ ។​ ដែល​ហៅថា​ញាតិបាន​ដល់​បងប្អូន​ជា​ញាតិសន្តាន​ទាំង​ពីរ​ខាង គឺ​តាំងពី​ដូនតា​ជំនាន់​ទី​៧​ខាង​មាតា​ចុះមកនិង​តាំងពី​ដូនតា​ទី​៧​ខាង​បិតា​ចុះមក (ដែល​ហៅថា ញាតិ​ប្រាំពីរសន្តាន)​ ។ មនុស្ស​ល្អ​តែង​ស្រឡាញ់​រាប់អាននិង​សង្គ្រោះ យឹតយោង លើកស្ទួយ ផ្ចុងផ្តើមឱ្យ​ញាតិសន្តាន​របស់ខ្លួន​ឱ្យបាន​សិក្សាអប់រំ មានមុខ​របរ​ការងា​រ​សុចរិតនិងជួយ​ដាស់តឿន​ដឹកនាំ​ឱ្យ​ពួកគេ​ដើរ​លើ​ផ្លូវ​ល្អ ផ្លូវ​ត្រឹមត្រូវ​យ៉ាង​ប្រពៃ ចូរប្រយត្ន ប្រយែង​ក្រែង​ក្លាយជា​ជន​អគតិ​គឺ​លម្អៀង ប្រព្រឹត្ត​ប្រាសចាក​ច្បាប់ និងគុណធម៌ (ដោយសារតែ​ការយោគយល់​ថា ជា​សាច់ញាតិ) ។ ដូច្នេះ​ ការចេះ​ស្រឡាញ់​រាប់អាន​និង​សង្គ្រោះ​ញាតិសន្តាន​របស់​ខ្លួន​ដោយ​ប្រពៃ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៨. '''អនវ​ជ្ជា​និ កម្មា​និ''' កិរិយា​ប្រកប​ការងារ​ទាំងឡាយ​ដែល​មិន​មាន​ទោស ។ ការងារ​ទាំងឡាយ​ដែលផ្ទុយ​នឹង​អំពើអាក្រក់ ទុច្ចរិត អយុត្តិធម៌​ទាំងឡាយលោក​ហៅថា ការងារ​បរិសុទ្ធ ឬ​សម្មាអាជីវៈ ។ ការងារ​ដែល​មិនមាន​ទោស​ដូច​ជា ការចិញ្ចឹម​មាតា បិតា គ្រូអាចារ្យ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ កុមារកំព្រា ជនពិការ អ្នក​កម្សត់​ទុគ៌ត ការកសាងសម្បត្តិ​សាធារណៈ​មាន ស្ពាន ថ្នល់ សាលារៀន​ជាដើម និង​ការ​ចែកចាយ​សៀវភៅ​ធម៌អាថ៌ ក្បួនច្បាប់ ឬ​ពន្យល់​ផ្សព្វផ្សាយ​នូវ​ចំណេះវិជ្ជា​ដ៏​ល្អ​នូវ​ធម៌​ដ៏​ប្រពៃ​ដល់​អ្នកដទៃដើម្បីឱ្យ​គេ​បាន​យល់​ស្គាល់​ខុស​ត្រូវ ល្អ​អាក្រក់ ​ហើយ​ព្យាយាមប្រព្រឹត្ត​តែ​អំពើ​ល្អ​ជា​ដើម ។ ទាំងនេះ ​គឺជា​ការងារ​មិន​មាន​ទោស ។ ការប្រព្រឹត្ត​តែ​ការងារ​មិន​មាន​ទោស ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ១៩. '''អា​រតី វិ​រតី​បាបា''' កិរិយា​មិន​ត្រេកអរ​ក្នុង​បាបនិង​កិរិយា​វៀរចាក​បាប ។ ការ​មិន​ត្រេកអរ​ក្នុង​បាប បាន​ដល់​ចិត្ត​ដែល​មិន​ត្រេកអរ​នៅ​ពេល​ដឹងឮ ឬ​ឃើញ គេ​គិត ឬ​កំពុង​ធ្វើ​អំពើ​អាក្រក់អំពើ​បាប​ទាំងឡាយ មានការប្រព្រឹត្ត​ខុស​ក្នុងកាម ការ​កុហក​កេងប្រវញ្ច ឆបោក និងធ្វើអំពើ​ទាំងឡាយ​ជា​អបាយមុខ ឬមាន​ការកាប់​សម្លាប់​ជីវិត ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ បៀត​បៀត​ក្តី​សុខ​ដល់​គ្នា​នឹង​គ្នា​ជាដើម​ផង ថែមទាំង​មានក្តី​សង្វេគ​តក់ស្លុត ចំពោះ​អំពើ​ទាំងនោះ​ទៀត​ផង ។ ឯការ​វៀរចាក​បាប​បាន​ដល់​ការចៀសវាង​មិន​ប្រព្រឹត្ត​ធ្វើ​នូវ​អំពើ​បាប​ទាំងឡាយដូចដែល​បាន​ពោល​មក​ហើយ​ជា​ដើម ព្រោះ​មាន​សទ្ធា​ជឿជាក់ថា ធ្វើ​ល្អ​ពិតជា​បាន​ល្អ ធ្វើ​អាក្រក់​ពិតជាបាន​អាក្រក់ ។ ដូច្នេះ ​កិរិយា​ដែល​មិន​ត្រេកអរ​ក្នុង​បាបនិង​កិរិយា វៀរចាក​បាប​យ៉ាងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២០. '''មជ្ជ​បា​នា ច សញ្ញា​មោ''' សេចក្តី​សង្រួម​ចាក​កិរិយា​ផឹក​នូវ​ទឹកស្រវឹង ។​ នេះ​បាន​ដល់​ការ​តម​សុរា និង​មេរ័យ​គ្រប់​ប្រភេទ ព្រោះ​បាន​យល់​ច្បាស់​នូវ​ផល​អាក្រក់​នៃ​ការផឹក​ទឹកស្រវឹង​នេះដូចជា​អស់​ប្រាក់​កាស ខាត​ពេល វេលា ខូច​សុខភាព ធ្វើ​ឱ្យ​ខ្សោយ​គំនិត​ប្រាជ្ញា និង​ជួនកាល បណ្តាល​ឱ្យ​មាន​កិរិយា​ថោកទាប​និង​ឈ្លោះទាស់ទែង​គ្នា​ទៀតផង ។ ដូច្នេះ​ការពិចារណាឱ្យ​ឃើញ​ច្បាស់នូវ​ទោស​នៃ​សុរា ហើយ​តាំងចិត្ត​ព្យាយាម​ចៀសវាង​ឱ្យបាន​នូវ ការផឹក​ទឹកស្រវឹង​គ្រប់​ប្រភេទ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២១. '''អប្បមា​ទោ ច ធម្មេ​សុ''' ការ​មិន​ប្រមាទ​ក្នុង​ធម៌​ទាំងឡាយ ។ នេះ​បាន​ដល់​ការ​មិន​ធ្វេសប្រហែស ភ្លេចខ្លួន ព្រោះថា​ការ​បណ្តោយ​ខ្លួន​ឱ្យ​លង់លក់​ទៅក្នុង​អំពើ​អកុសល​និង​អបាយមុខ​មានស្រី ស្រា និង​ល្បែងស៊ីសង​ជាដើម គឺជា​មូលហេតុ​នៃ​សេចក្តី​វិនាស​អន្តរាយ​គ្រប់យ៉ាង ។ បុគ្គល​មិន​ប្រមា​ទរមែង​មិន​ភ្លេចខ្លួន ហើយ​តែង​ភ្ញាក់រឭក យល់​ត្រូវ​ជា​និច្ចដែល​ជា​កត្តា​នាំមក​នូវ​សេចក្តីចម្រើន​ដល់​ខ្លួនឯង​និង​សង្គមសម​ដូច​ពុទ្ធភាសិត​ថា អប្បមា​ទោ អមតំ​បទំ​ ការ​មិន​ប្រមាទ ជា​ផ្លូវ​នៃ​ក្តី​មិន​ស្លាប់ ។ ដូច្នេះ​ ការ​មិន​ប្រមាទ ហើយ​ភ្ញាក់រឭក​ព្យាយាម​ធ្វើ​តែ​អំពើ ល្អ សុចរិត យុត្តិធម៌ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២២. '''គារ​វោ ច''' កិរិយា​គោរព​ចំពោះ​បុគ្គល​ដែល​គួរ​គោរព ។ ការគោរព​ត្រូវ​ប្រកបដោយ​អង្គ​បី គឺ​ដោយកាយ គឺ​ឱនលំទោន​លើកដៃ​សំពះ​១ ដោយ​វាចា គឺ​ពោល​ពាក្យ​ទន់ភ្លន់​សុភាពរាបសា​១ និង​ដោយ​ចិត្ត គឺ​មិន​ប្រមាថ១។ ឯ​បុគ្គល​ដ៏​ជាទី​គោរព​នោះ គឺ​បាន​ដល់​បុគ្គល​ដែល​មាន​គុណធម៌​ខ្ពង់ខ្ពស់​ទាំងឡាយមាន​ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ មាតា បិតា គ្រូអាចារ្យ​ជាដើម​១ បុគ្គល​ដែល​មាន​ជាតិ​ត្រកូល​និង​គុណធម៌​ខ្ពង់ខ្ពស់​ដូចជា​លោក​ជា​អ្នកប្រាជ្ញនិង​អ្នក​ដឹកនាំ​រដ្ឋ មាន​មន្ត្រី រាជការ ដែល​មាន​ភាព​សុចរិត​ទៀងត្រង់ តាំង​នៅក្នុ​ងច្បាប់​ជាដើម​១ និង​បុគ្គល​ដែល​មាន​អាយុ​ច្រើន​ដូចជា​រៀមច្បងនិង​ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ជាដើម​១ ។ ការ​ធ្វើ​នូវ​សេចក្តី​គោរព​ចំពោះ គារវ​បុគ្គល​ទាំងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៣. '''និ​វាតោ ច''' កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​បន្ទាបខ្លួន ។ នេះ​បាន​ដល់​ការខិតខំ​ជម្រុះ​នូវ​គំនិត​ដែល​សម្គាល់​ខ្លួនឯង ជាតិ​សាសន៍​ខ្លួន ជាតិ​ត្រកូល​ខ្លួន ពូជ​អម្បូរ​ខ្លួន​ថា​ប្រសើរ​ជាង​គេ ។ ព្រោះ​ថា​ គំនិត​នេះ នឹង​នាំឱ្យ​កើត​អស្មិមានៈ​ក្នុង​ខ្លួន ហើយ​មើលងាយ​អ្នកដទៃ ដែលជា​មូលហេតុ​ឱ្យ​មាន​ការ​ប្រជែង​វាសនានិងជា​ហេតុ​នៃ​សេចក្តី​វិនាស​អន្តរាយ​គ្រប់យ៉ាង ។ បុគ្គល​ទោះ​មាន​ឋានៈ យសសក្តិ ទ្រ​ព​សម្បត្តិ ចំណេះវិជ្ជាយ៉ាងណាក្តី បើ​ជា​បុគ្គល​ក្រអឺតក្រទម មិន​សង្រួម​ទេនោះ នឹងមិន​ទទួលបាន​ការគោរព​រាប់អាននិងកោត​សរសើរ​ឡើយ ប៉ុន្តែ​បើ​បែរជា​បាន​វិញ​ គឺ​បាន​តែ​ពី​សម្នាក់​ពួក​ជន​ប្លម​ ប្រចុបប្រចែង និងជនពាល​តែប៉ុណ្ណោះ ។ ដរាបណា​គំនិត​ប្រកាន់ពូជសាសន៍​ ជាតិ ត្រកូល និង​អស្មិ​មានៈ​បាន​ត្រូវ​លះបង់​អស់ហើយ ហើយ​ប្រព្រឹត្តធ្វើ​តែ​អំពើ​ល្អ​ ព្រោះក្តី​មិនប្រមាថ ដរាប​នោះ​សេចក្តីសុខចម្រើន​នឹង​កើត​មាន​ជាមិនខាន ។ ដូច្នេះ​ការប្រព្រឹត្ត​បន្ទាបខ្លួន ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៤. '''សន្តុដ្ឋី ច''' សេចក្តី​សន្ដោស​ត្រេកអរ​ចំពោះ​របស់​ដែលមាន ។​ នេះ​បាន​ដល់​សភា​ពនៃ​ចិត្ត​ដែល​ត្រេកអរ ទៅតាម​មាន​តាម​បាន គឺ​ទៅ​តាម​សមត្ថភាពនិង​លទ្ធភាព​របស់​ខ្លួន​ដែលមាន ។ ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​មនុស្សឱ្យ​​ចេះខិតខំ​ប្រឹង​ប្រែង​ព្យាយាម​បំពេញ​ការងារ​ឱ្យ​យ៉ាង​អស់ពី​សមត្ថភាពនិង​សក្តានុពល​របស់​ខ្លួន ប៉ុន្តែ ការ​ដែល​បាន​សម្រេច​សមតាម​បំណង​ប៉ុណ្ណា ក៏​តោង​ចេះ​ឱ្យ​តម្លៃនិងពេញ ចិត្ត​របស់​ទាំងនោះ ព្រោះថា​ក្នុង​លោក​នេះ ប្រសិនបើមនុស្ស​ប្រាថ្នា​អ្វី​បាន​ហ្នឹង​នោះពិភពលោក​មុខជា​មិន​បាន​គង់វង្ស​មក​ដល់​ថ្ងៃ​នេះទេ ។ ម្យ៉ាង​សោត​រឿង​ពិត​ក្នុង​លោកតែងតែ​មាន​ការ​មិន​ស​ម​បំណង​ជារឿយៗ ហេតុនេះ ដើម្បី​រស់នៅ​ដោយ​ចុះសម្រុង​និង​មានក្តី​សុខ​នោះ គឺ​ត្រូវ​ចេះ​ទទួលស្គាល់​ការពិត និងស្កប់ស្កល់​ចំពោះ​អ្វី​ដែល​បានមក​ពី​ការខិតខំ​របស់​ខួ​ន ។ បុគ្គល​ដែល​មាន​សន្ដាន​ចិត្ត​សន្ដោស រមែង​មិន​ភ្លើតភ្លើន លោភលន់ ភ្លេចខ្លួន រហូត​មើលងាយ ឬ​ច្រណែន​នឹង​អ្នក​ដទៃ នៅពេល​ដែល​ខ្លួន​មាន​លាភ​ យសសក្តិ ទ្រព្យសម្បត្តិ​ក្តី ឬ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ក្រ​ខ្សត់បាត់​យសសក្តិ​ក្តី ។ ដូច្នេះ​ ការ ព្យាយាម​អប់រំ​ចិត្ត​ខ្លួន​ឱ្យបាន​ជា​ចិត្ត​សន្ដោស​យ៉ាងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៥. '''កតញ្ញុ​តា''' ភាព​ជា​អ្នកដឹង​ឧបការគុណ​ដែល​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​ហើយ​ដល់​ខ្លួន ។ បុគ្គល​បែបនេះ​ឈ្មោះថា កតញ្ញូ​បុគ្គល ។ បុគ្គល​កតញ្ញូដែល​បាន​តបស្នង​សង​ឧបការគុណ​គេ​វិញ​ឈ្មោះ​ថា កតញ្ញូ​​កត​វេ​ទី​បុគ្គល ។ ឯ​បុគ្គល​ដែលបាន​ធ្វើ​ឧបការគុណ គឺ​សេចក្តី​ល្អ​គ្រប់យ៉ាង​ដល់​អ្នកដទៃ​ឈ្មោះថា បុព្វ​ការី ។ មាតាបិតា ជា​បុព្វការី​របស់​កូន ព្រោះ​លោក​បាន​បង្កើត ព្រោះ​លោក​បាន​បង្ហាត់បង្រៀន​បុត្រ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជា​បុព្វការី​របស់​ពុទ្ធបរិស័ទនិង​មនុស្ស សត្វ​ទាំងឡាយ ព្រោះ​ព្រះអង្គ​បាន​ព្យាយាម​រក​ឃើញ​នូវ​មាគ៌ា​រំដោះ​ទុក្ខ គឺ​អដ្ឋង្គិក​មគ្គ ដើម្បី​មនុស្ស សត្វ ទេព្តា​ទាំងអស់ ៘ បើ​មិន​មានបុព្វការី​ជនមាន​មាតាបិតាជាដើម​ទេនោះ សង្គមមនុស្ស​ក៏​មិន​អាច​ស្ថិតស្ថេរ​រីក​ចម្រើន​បាន​ឡើយ តោង​ប្រយត្ន​បុគ្គលខ្លះ​ដឹងថា​យើង​ជា​មនុស្ស​មិន​បំភ្លេច​គុណនិងតែង​តបស្នង​សងគុណ​គេ​វិញ​ជា​ប្រក្រតី​នោះ ក៏​បាន​ឆ្លៀតឱកាស​បង្កហេតុ​ ហើយ ធ្វើ​ជា​មកជួយ​យកអាសា​យើង ដើម្បី​ឱ្យ​យើង​ជំពាក់​គុណ​គេ (ទើប​គេ​ឱ្យយើង ធ្វើ​អ្វី​ម្យ៉ាង​ដែល​នាំមក​នូវ​ផល​អាក្រក់​ណាមួយ) ។ ដូច្នេះ​ ការខិតខំ​កសាង​ខ្លួន​ឱ្យបាន​ជា កតញ្ញូ​កត​វេទី​បុគ្គល​ផង ទាំង​បុព្វការី​បុគ្គល​ផង ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៦. '''កា​លេន ធម្ម​ស្សវ​នំ''' កិរិយា​ស្តាប់​នូវ​ធម៌​តាម​កាល ។ ធម៌ ​ជា​ផែនទី​សម្រាប់​ស្វែងរក​កំណប់ ​គឺ​ផលប្រយោជន៍និងក្តី​សុខ​ក្នុង​ជីវិត ។ ប្រការ​នេះ​បាន​ដល់​ការខិតខំ​ឆ្លៀត​ពេល​ដ៏​មមាញឹកនៃ​ជីវិត​ប្រចាំ​ថ្ងៃ ទៅ​ស្តាប់​ព្រះធម៌​យ៉ាងហោចណាស់​មួយអាទិត្យ​បាន​ម្តង ព្រោះថា​ធម៌​គឺជា​គុណជាតិបំភ្លឺ​បង្ហាញ​ប្រាប់​ឱ្យស្គាល់​ខុស ស្គាល់​ត្រូវ គុណ​ទោស ល្អ​អាក្រក់ បុណ្យ​បាបយ៉ាង​សត្យានុម័ត ដែល​អាច​យក​ទៅ​ប្រព្រឹត្ត​បាន​សេចក្តីសុខ​ខ្លួនឯង​និង​សង្គមជាតិ (​ចំពោះ​ទស្សនៈ​ដែលថា ចាំ​ដល់​ចាស់ ឬពេល​ចូល​និវត្តន៍​ពី​ការងារ សឹម​ស្តាប់ធម៌​នោះ ជា​ទស្សនៈ​មិន​ត្រឹមត្រូវ​ឡើយ) ។ ដរាបណា​មាន​អ្នកប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​ធម៌ គឺ​សេចក្តី​ល្អ​កាន់តែច្រើន ដរាប​នោះ​សង្គមជាតិ​និង​ពិភពលោក​កាន់តែ​រីកចម្រើន​និងសុខសាន្ត ។ ដូច្នេះ​ ការព្យាយាម​ស្តាប់ធម៌​តាម​កាល ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៧. '''ខន្តី ច''' សេចក្តី​អត់ធ្មត់ ។ ខន្តី គឺ​សភា​ពនៃ​ចិត្ត​ស្ងៀមស្ងាត់​ស្ងប់រម្ងាប់​នឹងនរ ទោះ​ត្រូវ​រង​នូវ​អំពើ​អាក្រក់​បែប​ណាមួយ​ដូចជា​រង​ការប្រមាថ​ ឬភាពអយុត្តិធម៌​ជាដើម ។ តាម​ធម្មតា​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែប​នេះ អ្នក​ដែល​គ្មាន​ខន្តី រមែង​មាន​សេចក្តី​ក្រោធ​ខឹង​ក្តៅក្រហាយ​ជា​ប្រាកដ ហើយ​តែង​តប​ទៅ​វិញ​ដោយ​អំពើ​ហិង្សា ឬពាក្យ​ទ្រគោះដោយ​ប្រការ​ណាមួយ​មិន​ខាន ដែល​ជា​ហេតុ​នាំមក​នូវ​ជម្លោះ​គ្រប់​ប្រភេទ ។ ចំណែកឯ​អ្នក​មាន​ខន្តី​ធម៌​វិញ ពេល​រង​នូវ​អំពើ​អាក្រក់​បែប​ណា រមែង​មិន​ក្រោធ​ខឹង មិន​ក្តៅក្រហាយ​ផ្តេសផ្តាស​ឡើយ ហើយ​តែង​មាន​ប្រតិកម្ម​ទៅ​វិញ​ដោយ​អហិង្សា​ប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ​យ៉ាង​ថ្លៃថ្នូរ​បំផុត ដែល​ជាហេតុ​នាំ​មក​នូវ​សុខ​សន្តិភាព​យ៉ាង​ប្រពៃ ប្រការ​នេះ​គួរតែ​មិនមែន​មានន័យថា ទោះជា​ត្រូវ​រងគ្រោះ​អយុត្តិធម៌​យ៉ាងណា ក៏​មិន​អើពើ​ឡើយ ។ តាមពិត​ បើ​ឃើញ​ថា​គួរតែ​ឆ្លើយតប​នោះ​គឺ​តោង​តែ​ឆ្លើយតប ប៉ុន្តែ​ធ្វើ​ដោយ​ចិត្តស្ងប់មិនមែន​ធ្វើ​តាម​កំហឹង ។ ដូច្នេះ​ ការព្យាយាម​កសាង​អប់រំ​ខ្លួន​ឱ្យ​មាន​សន្ដាន​ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ខន្តី គឺ​សេចក្តីអត់ធន់​ដ៏​ប្រពៃ​ ហើយជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៨. '''សោ​វ​ចស្ស​តា''' ភាវៈ​នៃ​បុគ្គល​ដែល​ទូន្មាន​ប្រៀនប្រដៅ​បាន​ដោយ​ងាយ ។ មនុស្ស​ប្រដៅ​ដោយ​ងាយ គឺជា​អ្នក​ដែល​ឆាប់​ទទួលយក​នូវ​ដំបូន្មាន​ឪពុក​ម្តាយ គ្រូ អាចារ្យ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ និង​មតិយោបល់​របស់​បណ្ឌិត​ទាំងឡាយ ព្រោះ​ភាព​ខ្លួន​ជា​អ្នក​ឈ្លាសវៃ​មាន​ការចេះដឹង​ច្រើន ឆាប់​ពិចារណា​ឃើញ​នូវ​ហេតុផល​ច្បាស់លាស់ថែម​ទាំង​ជា​បុគ្គល​មានចិត្ត​បើកទូលាយ បន្ទាបខ្លួនមិន​ប្រកាន់​មានៈ តែទោះ​យ៉ាងណា​តោង​តែ​ធ្វើ​ដោយ​បញ្ញា ប្រយត្ន​ត្រូវ​ជនពាល​បញ្ចុះបញ្ចូល អូសទាញ​​ឱ្យ​លុះ​ក្នុង​គំនិតគិត​ខុស ​។ ឯ​អ្នក​ដែល​មិន​លុះ​តាម​ដំបូន្មាន​មាតាបិតា​និង​បណ្ឌិត​ជាដើម ក៏​ព្រោះតែ​ភាព​នៃ​ខ្លួន​ជា អ្នក​មិន​ឆ្លៀស​វៃ មិន​មាន​ការចេះដឹង ម្ល៉ោះហើយ​ក៏​មាន​ការ​ងងឹត​ងងល់​ក្នុង​អស្មិ​មានៈ​យ៉ាង​ធ្ងន់​ធរ ។ មានតែ​ការខិតខំ​រៀនសូត្រនិង​ស្តាប់ធម៌ទេសនា​ជាដើម​ទេ ទើប​អាច​ធ្វើ​ខ្លួន​ឱ្យទៅ​ជា​បុគ្គល​ងាយ​ប្រដៅ​បាន ។ ដូច្នេះ​ ការខិតខំ​កសាងខ្លួន​ឱ្យ​បាន​ក្លាយជា​បុគ្គល ដែល​គេ​ងាយ​ប្រដៅ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ២៩. '''សម​ណាន​ញ្ច ទស្សនំ''' កិរិយា​បានឃើញ បាន​ជួប​នូវ​សា​មណៈ​ទាំងឡាយ​ដែល​មាន​ឥន្ទ្រីយ៍ស្ងប់​រម្ងាប់​ហើយ ។ សមណៈ ​គឺជា​បព្វជិត​ដែល​លះបង់​ផ្ទះ​ទៅ​បួស ហើយ​ខិតខំ​ប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​ធម៌ធ្វើ​កាយ វាចា ចិត្ត​ឱ្យ​ស្ងប់ស្ងាត់ ចាក​កិលេស គឺ​លោភៈ ទោសៈ មោហៈ មាន​ឥរិយាបថ​ស្ងប់ស្ងាត់​ស្រគត់ស្រគំ​គួរ​ជាទី​គោរព​ជ្រះថ្លា​នៃ​ជន​ទាំងពួង ។ លើសពីនេះទៅ​ទៀត ​សមណៈ​ទាំងឡាយ លោក​តែង​ឱ្យ​ដល់​អ្នក​ដែល​បាន​មកជួប​នូវ​ដំបូន្មាន​ដ៏​ប្រពៃ​ជា​មាគ៌ា​សម្រាប់​ប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិឱ្យ​បាន​សុខ​ចម្រើន​ក្នុង​ជាតិ​នេះនិង​ជាតិ​ខាងមុខ ។ ដូច្នេះ​ ការ​បាន​ជួប​នឹង​សាមណៈ​ទាំងឡាយ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣០. '''កាលេ​ន​ធម្មសាកច្ឆា​''' កិរិយា​សន្ទនា​សាកសួរ​នូវ​ធម៌​តាម​កាល ។ ​នេះ​បាន​ដល់​ការចេះ​បែងចែក​ពេលវេលាឱ្យមាន​ឱកាស​សម្រាប់​ជួបជុំ​គ្នា​ញឹកញាប់ ដើម្បី​ពិក្សា​ផ្លាស់ប្តូរ​យោបល់​គ្នា អំពី​ធម៌​វិន័យ​ក្រោម​អធិបតីភាព​នៃលោក​អ្នកចេះដឹង​ជ្រៅជ្រះដែលជា​អ្នក​មាន​គុណធម៌ និង​សីលធម៌​ខ្ពង់ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​បំបាត់​នូវ​ចម្ងល់​គ្រប់​យ៉ាង​បាន ។ មួយ​សោត ដើម្បី​ពិភាក្សា​ដោះស្រាយ​នូវ​បញ្ហា​នានានិង​ស្វែងរក​នូវ​ការ​ចុះសម្រុង​គ្នា ។ ទង្វើ​បែប​នេះ ក៏​ជា​ការ​សាប​ព្រោះនូវ​វប្បធម៌​អហឹង្សានិង​សន្តិភាព​ផងដែរ ។ ធ្វើ​យ៉ាងនេះ​ គឺ​ពិតជា​បាន​បង្កើត​នូវ​ការចេះដឹង​របស់​ខ្លួនឱ្យបាន​ទូលំទូលាយ​ច្បាស់លាស់​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដែល​អាច​យក​ទៅ​ប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​បាន​ត្រឹមត្រូវនិង​កើត​ផលប្រយោជន៍​ដល់​ខ្លួនឯងនិង​សង្គមជាតិ​ពិតប្រាកដ ។ ដូច្នេះ​ កិរិយា​ចូលរួម​ក្នុង​ការសន្ទនា​សាកសួរ​ធម៌​តាម​កាល​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣១. '''ត​បោ ច''' សេចក្តី​ព្យាយាម​ដុត​នូវ​បាប​ធម៌ ។ បាបធម៌​បាន​ដល់​លោភៈ គឺ​ការ​ជាប់ចិត្ត​លោភលន់​ហួសហេតុ​ទៅ​លើ​សម្ភារៈ​គ្រប់យ៉ាង​១ ទោសៈ គឺ​ចិត្ត​ប្រទូសរ៉ាយ ​ស្អប់​ ក្រោធ​ខឹង​គ្រប់យ៉ាង​១ និង​មោហៈ គឺក្តី​ងងឹតងងល់ វង្វេងវង្វាន់ មាន​កាប់សម្លាប់ លួច​ប្លន់ និង​កុហក​ឆបោក កេងប្រវញ្ច​ជាដើម ។ រីឯ​តបៈធម៌​បាន​ដល់​ការព្យាយាម​ដុតបំផ្លាញ​នូវ​កិលេស​ទាំងបី​ខាង​លើ​ផងនិង​ព្យាយាម​កសាង​នូវ​អំពើ​ល្អ​គ្រប់យ៉ាង​មាន​ទាន សីល ភា​វនា សាង​ផ្លូវថ្នល់​សាលារៀន​ជាដើម​ផង ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​ប្រយោជន៏​ដល់​ខ្លួនឯងនិង​សង្គមជាតិ​យ៉ាង​ពិតប្រាកដ ។ ដូច្នេះ​ សេចក្តី​ព្យាយាម ដុត​នូវ​បាប​ធម៌ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣២. '''ព្រហ្មចរិយ​ញ្ច''' កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ធម៌​ដ៏ប្រសើរ ។ នេះ​បាន​ដល់​កិរិយា​ព្យាយាម​ប្រព្រឹត្ត​សីលធម៌​ដ៏​ប្រសើរ ទាំង ៨ យ៉ាង​គឺ៖ មិន​សម្លាប់​ជីវិត​សត្វ​១ មិន​លួច​ប្លន់​១ មិន​ប្រព្រឹត្ត​ស្នេហា​១ មិន​ភូតកុហក​១ មិន​ផឹក​ទឹកស្រវឹង​១ មិន​បរិភោគ​ពេល​រសៀល​និង​យប់​១ មិន​រាំច្រៀង លេង​ភ្លេង និង​មិន​តុបតែង​កាយ​ដោយ​គ្រឿងអលង្ការ​១ មិន​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​អង្គុយនិង​ដេក​ក្នុង​ទី​ដ៏​ប្រសើរ​ពេក​១ ។ នេះ​គឺជា​ការប្រព្រឹត្ត​សង្រួមកាយ វាចា ចិត្ត​យ៉ាង​ប្រពៃ ដែល​មាន​ប្រយោជន៍​ដល់​ខ្លួនឯង ព្រោះ​បាន​ធ្វើ​ចិត្តឱ្យបាន​ស្ងប់ស្ងាត់និង​មាន​ប្រយោជន៍​ដល់​សង្គមជាតិ ព្រោះ​មិន​បាន​រំខាននិង​បៀតបៀន​សង្គមជាតិ ។ ដូច្នេះ​ កិរិយា​ប្រព្រឹត្ត​នូវ​ព្រហ្មចរិយា​ធម៌​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៣. '''អរិ​យស​ច្ចាន ទស្សនំ''' កិរិយា​ឃើញ​នូវ​អរិយ​សច្ចធម៌​ទាំងឡាយ​។ អរិយសច្ច ​ធម៌​បាន​ដល់​ធម៌​ពិត​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​៤​យ៉ាង​គឺ ទុក្ខ​សច្ចៈ សេចក្តី​ទុក្ខ​១ សមុទយ​សច្ចៈ ហេតុ​នៃ​សេចក្តី​ទុក្ខ​១ និរោធ​សច្ចៈ ទី​ដែល​ក្តី​ទុក្ខ​ត្រូវបាន​រំលត់​១ និង​មគ្គ​សច្ចៈ វិធី​រំលត់ទុក្ខ​១។ សេចក្តី​ពិត​នៃ​ជីវិត​មនុស្ស សត្វ ទេព្តា ក្នុង​ត្រៃភព គឺ​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​សេចក្តី​ទុក្ខ​ប្រែប្រួល​ឥត​ខ្លឹមសារ​ទាំងអស់។ មូលហេតុ​នៃ​សេចក្តី​ទុក្ខ​នេះ គឺ​បណ្តាលមកពី​ជីវិត ដែល​ពោរពេញ​ដោយ​កិលេស​តណ្ហា​គ្រប់បែបយ៉ាង ។ ដរាបណា​កិលេស​តណ្ហា​ត្រូវបាន​រំលត់​អស់ហើយ ដរាប​នោះ​សេចក្តី​ទុក្ខ​ក៏​មិន​មាន​ទៀតឡើយ ។ ព្រះ​អរិយបុគ្គល​ទាំងឡាយ មាន​ព្រះពុទ្ធ​ជា​ប្រធាន​សុទ្ធតែ​បាន​យល់​ច្បាស់​នូវ​អរិយសច្ច​ធម៌​នេះ ហើយ​ព្យាយាម​ប្រព្រឹត្ត ប្រតិបត្តិ​តាម​មគ្គ​សច្ច​ដែលជា​មា​គ៌ា ដើម្បី​រំលត់ទុក្ខ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ​៨ គឺ​អដ្ឋង្គិក​មគ្គ ទើប​បាន​រំលត់​កិលេស​តណ្ហា​ឆ្លង​ផុត​ពី​សេចក្តី​ទុក្ខ​គ្រប់យ៉ាង ។ ដូច្នេះ​កិរិយា​ឃើញ​នូវ​អរិយ​សច្ចធម៌ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៤. '''និព្វាន ស​ច្ឆិ​កិរិយា ច''' កិរិយា​ធ្វើឱ្យ​​ជាក់ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន​ដោយ​បញ្ញា​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់ ។ នេះ​បាន​ដល់​ការប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​នូវ​វិធី​ក្បួនច្បាប់ សីល សមាធិ បញ្ញា ឱ្យ​ចេញ​ជា​លទ្ធផល​ច្បាស់លាស់ ។ ព្រះ​និព្វាន​ គឺជា​លទ្ធផល​នៃ​ការប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​សីល សមាធិ បញ្ញាតាម​អរិយ​មគ្គ​ប្រកប​ដោយ​អង្គ​៨​គឺ​សម្មាទិដ្ឋិ គឺការយល់ឃើញ​ត្រឹមត្រូវ​ពិតប្រាកដ១ សម្មាសង្កប្បៈ គឺការ​ត្រិះរិះ​ត្រឹមត្រូវ ​គឺ​គិត​និង​រម្លត់​តណ្ហា​១ សម្មា​វា​ចា គឺការពោល​តែ​ពាក្យ​ត្រឹមត្រូវ​១ សម្មាកម្ម​ន្តៈ គឺការប្រព្រឹត្ត ធ្វើ​ការងារ​ត្រឹមត្រូវ​តាម​ធម៌ និង​ច្បាប់​រដ្ឋ​១ សម្មា​អាជីវៈ គឺការប្រកប​មុខរបរ​ត្រឹមត្រូវដោយ​ចៀសវាង​នូវ​អំពើ​បាប​៥យ៉ាង​មានការលក់​មនុស្ស​ជា​ដើម​១ សម្មាវាយាមៈ គឺការព្យាយាម​ត្រឹមត្រូវ គឺ​ព្យាយាម​លះបង់​អំពើអាក្រក់​ដែល​ធ្លាប់​ធ្វើ​ឱ្យ​អស់ និង​ព្យាយាម​ចៀសវាង​មិន​ធ្វើ​អំពើ​អាក្រក់​ជា​ថ្មី​ទៀត​ ព្យាយាម​រក្សា​គុណធម៌និង​សេចក្តី​ដែល​មាន​ស្រាប់​ឱ្យ​មាន​តាំងនៅនិង​កាន់តែចម្រើន​ឡើង​ ព្យាយាម​សាង​គុណធម៌និង​ក្តី​ល្អ​ដែល​មិនទាន់មានឱ្យមាន​ជា​ប្រាកដ១ ​សម្មាសតិ គឺការ​រឭកដ៏​ត្រឹមត្រូវ​មាន​ការ​រឭក​នូវ វេទនា​ខាងក្នុងនិង​វេទនា​ខាងក្រៅ​ជា​ដើម​១ និង​សម្មាសមាធិ គឺការតម្កល់​ចិត្ត​ឱ្យ​​ខ្ជាប់ខ្ជួន​ក្នុង​អារម្មណ៍​តែមួយ​១ ។ ដូច្នេះ​ ការប្រព្រឹត្ត​ប្រតិបត្តិ​ក្នុង​មាគ៌ា​ប្រកបដោយ​អង្គ​៨រហូត​ធ្វើឱ្យ​ជាក់ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន ដែល​ជា​គោលដៅ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​ក្នុង​លោក​ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៥. '''ផុ​ជ្ឋ​ស្ស លោក​ធម្មេ​ហិ​ចិត្តំ យស្ស ន ក​ម្ប​តិ''' ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​ដែល​មិន​ញាប់​ញ័រ​ដោយ​លោក​ធម៌ ។ ​លោកធម៌​ គឺជា​ធម្មជាតិ​ ជាទី​ប្រាថ្នា​ និង​ជាទី​ស្អប់​របស់​មនុស្ស និង​ជា​ធម៌​ដែល​តែង​កើតមាន​នៅក្នុង​លោកដល់​មនុស្ស​គ្រប់រូប មិន​ថា​បុគ្គល​នោះ​ជា​អ្នកចេះដឹង​ធម៌ ឬមិន​ចេះ​ធម៌​ឡើយ ហើយក៏​មិន​រើសមុខ​ថាជា​ពុទ្ធសាសនិក ឬជា​សាសនិក​របស់​សាសនាណាមួយ​ឡើយ ។ លោកធម៌​មាន​៨​ប្រការ​គឺ មាន​លាភ១ ឥតលាភ​១ មានយស១ ឥតយស១​ សរសើរ​១ និន្ទា​១ សុខ​១ ទុក្ខ១ ។ អរិយបុគ្គល​ទាំងឡាយមាន​ព្រះពុទ្ធ​ជា​ប្រធានរមែង​មិន​ញាប់​ញ័រ គឺ​មិន​សប្បាយ​ភ្លើតភ្លើនទាំង​មិន​ទោមនស្ស​ដោយ​លោកធម៌​ទាំង៨នេះឡើយ ទើប​ពួក​លោក​រមែង​រស់នៅ​ជា​ក្សេមក្សាន្ត​ជានិច្ច ។ ដូច្នេះ​ ការព្យាយាមអប់រំ​ចិត្ត​ឱ្យបាន​ទៅ​ជាចិត្តដែល​មិន​ញាប់​ញ័រ​ដោយ​លោកធម៌​ទាំង៨នេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៦. '''អ​សោកំ''' ចិត្ត​នៃ​បុគ្គល​មិន​សោយសោក​ចំពោះ​អារម្មណ៍ ។ មនុស្ស​គ្រប់រូប​តែងតែ​ជួប​នូវ​អារម្មណ៍ គឺ​ហេតុការណ៍​គ្រប់យ៉ាង​រាល់​នាទី​នៃ​ជីវិត​របស់​ខ្លួន ។ ជា​ការពិត​ណាស់​តាំងពី​ភ្ញាក់​ពី​ដំណេក​ដឹង​ខ្លួន​ឡើង​ត្រចៀក​ជួប​នឹង​ស៓ឡេង ភ្នែក​ជួបនឹង​រូប ច្រមុះ​ជួបនឹង​ក្លិន អណ្តាត​ជួប​នឹង​រសជាតិ កាយ​ប៉ះ​នឹង​វត្ថុ​គ្រប់យ៉ាង ។ អារម្មណ៍​ទាំងនេះ ខ្លះ​ជា​ទី​ពេញចិត្ត​នាំ​ឱ្យ​សប្បាយ ខ្លះ​ជា​ទី​ស្អប់ខ្ពើមនាំ​ឱ្យ​ខឹង​មួ​ម៉ៅ​ក្តៅក្រហាយ ។ ប៉ុន្តែ​ ព្រះ​អរិយបុគ្គល​ដែល​ជា​មនុស្ស​ដ៏​ប្រសើរមានចិត្ត​ស្អាត​បរិសុទ្ធ ចាក​កិលេស​តណ្ហា លោភៈ ទោសៈ មោហៈហើយ​នោះ លោក​មិន​សោយសោក​ក្តៅក្រហាយ​នឹង​អារម្មណ៍​ទាំងឡាយ​នោះ​ឡើយ ។ ដូច្នេះ​ការព្យាយាម​អប់រំ​ចិត្តរ​ហូត​បាន​ជា​ចិត្ត​មិន​សោកសៅ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៧. '''វីរ​ជំ''' ចិត្ត​ដ៏​បរិសុទ្ធ ស្អាតចាក​កិលេស ។ នេះ​បាន​ដល់​ប្រភេទ​នៃ​ចិត្ត​ជាន់ខ្ពស់ដែល​មិន​ប្រឡាក់​ដោយកិលេស​ទាំង​បី ​គឺលោភៈចិត្ត​ ស្អប់​ជាប់​នឹង​សម្ភារៈនិង​អសម្ភារៈ​គ្រប់យ៉ាង ដែល​នាំឱ្យ​មាន​សេចក្តី​លោភលន់​គ្មាន ទីបំផុត​១ ទោសៈចិត្ត​ ថ្នាំងថ្នាក់​ស្អប់ខ្ពើម ក្រោធ​ខឹង ទោមនស្ស ប្រទូស្ត​នឹង​សម្ភារៈ​គ្រប់យ៉ាង​ដែល​នាំឱ្យ​កើត​ជា​អំពើ​ហិង្សា​ជា​ដើម​១ មោហៈចិត្ត​ វង្វេង​ក្នុង​អារម្មណ៍​ប្រកប​ដោយ​សេចក្តី​សង្ស័យ​និង​រាយមាយឥត​ខ្មាស​ឥត​ខ្លាច​អំពើ​ទុច្ច​រិត​១ ។ ដូច្នេះ​ កិរិយា​អប់រំ​ចិត្ត​ឱ្យបាន​ទៅ​ជាចិ​ត្ត​បរិសុទ្ធ​ស្អាត​ចាក​កិលេស ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។​ ៣៨. '''ខេ​មំ​''' ចិត្ត​ក្សេមក្សាន្ត ។ នេះ​បាន​ដល់​សន្តាន​ចិត្ត​របស់​ព្រះ​អរិយបុគ្គល​ទាំងឡាយ​ដែល​មាន​ព្រះពុទ្ធ​ ជា​ប្រធាន ដែល​បាន​ឆ្លង​ផុតពី​អន្លង់​ទាំង​៤​គឺ ៖ អន្លង់គឺ​កាមតណ្ហា​១ អន្លង់​គឺ​ភព​ទាំងបី​១ អន្លង់​គឺ​ទិដ្ឋិ​យល់​ខុស​១ និង​អន្លង់គឺ​អវិជ្ជា ការមិនយល់​មិនដឹង​នូវ​សច្ចធម៌​១ ។ ចិត្ត​ដែល​បាន​ឆ្លង​ផុត​អន្លង់​ទាំង​៤​ហើយ គឺជា​ចិត្ត​ស្អាត​បរិសុទ្ធនិង​ស្ងប់​ក្សេមក្សាន្ត​ក្រៃលែង ។ ដូច្នេះ​ កិរិយា​ខំ​កសាង​ខ្លួន​គឺ​អប់រំ​ចិត្ត​ឱ្យបាន​ទៅ​ជាចិ​ត្ត​ក្សេមក្សាន្ត​យ៉ាងនេះ ជា​មង្គល​ដ៏​ឧត្តម ។ បុគ្គល​ទាំងឡាយណាបាន​ខិតខំ​កសាង​ខ្លួនដោយ​ខិតខំ​ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិ​នូវ​មង្គល​ទាំង​៣៨​ប្រការ​នេះ​ឱ្យ​បរិបូណ៌ ហើយ រមែង​មិន​ចាលចាញ់​ក្នុង​ទី​ទាំងពួង រហូត​សម្រេចមគ្គផល​និព្វាន​ជាទី​អវសាន ៕ ==ឯកសារ​យោង== epm9we2k4cu30m8a4ofh1296bm9vbel 0 34867 322152 321759 2025-06-16T21:22:43Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 322152 wikitext text/x-wiki {{មិនមែនភាសាខ្មែរ}} {{about|ប្រទេស}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស |conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋបារាំង |native_name = {{nobold|''République française'' ([[ភាសាបារាំង]])}} |common_name = បារាំង |image_flag = Flag of France.svg |image_coat = Armoiries république française.svg |symbol_type = [[វរលញ្ឆករបារាំង|វរលញ្ឆករ]] |symbol_width = 75px |national_motto = "''[[សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព|Liberté, égalité, fraternité]]''"<br/>"សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព" |other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Great Seal of France.svg|100px|Obverse]] [[File:Great Seal of France (reverse).svg|100px|Reverse]]</div> |other_symbol_type = [[មហាត្រានៃបារាំង|មហាត្រា]] |national_anthem = "[[ឡាម៉ាស៊ីលេស|La Marseillaise]]"<br /><center>[[File:La Marseillaise.ogg]]</center> |image_map = France in the European Union on the globe (Europe centered).svg |map_caption = ទីតាំងប្រទេសបារាំង (ក្រហម) នៅលើភូគោល |capital_type = រដ្ឋធានី |capital = [[ប៉ារីស]] |coordinates = {{Coord|48|51|N|2|21|E|type:city}} |largest_city = capital |official_languages = [[ភាសាបារាំង]]{{refn|group=សម្គាល់|name=one|សម្រាប់ព័ត៌មានអំពីភាសាតាមតំបន់, សូមមើល [[ភាសានៃបារាំង]]។}} |religion_year = ២០២២ |religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap; |៤៧% [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិកនៅបារាំង|កាតូលិក]] |២% [[និកាយប្រូតេស្តង់នៅបារាំង|ប្រូតេស្តង់]] |១% [[និកាយអូស្សូដក់ខាងលិចនៅបារាំង|អូស្សូដក់]] |៣៣% គ្មានជំនឿសាសនា |៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅបារាំង|ឥស្លាមសាសនា]] |២% [[ព្រះពុទ្ធសាសនានៅបារាំង|ព្រះពុទ្ធសាសនា]] |១% សាសនាផ្សេងៗ |៩% មិនបានបញ្ជាក់<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/france/#people-and-society |title=CIA World Factbook: France |author=[[ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍កណ្តាល]] |date=19 January 2022 |website=Cia.gov |publisher=CIA |access-date=1 កុម្ភៈ 2022}}</ref> }} |government_type = [[រដ្ឋឯកភូត]] [[សាធារណរដ្ឋ|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម]] |leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីបារាំង|ប្រធានាធិបតី]] |leader_name1 = [[​អេម៉ានុយអែល ម៉ាក្រុង​]] |leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីបារាំង|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] |leader_name2 = [[អេលីហ្សាប៊េត ប៊ន]] |legislature = [[សភាតំណាងរាស្ត្របារាំង|សភាតំណាងរាស្ត្រ]] |upper_house = [[ព្រឹទ្ធសភា (បារាំង)|ព្រឹទ្ធសភា]] |lower_house = [[រដ្ឋសភា (បារាំង)|រដ្ឋសភា]] |sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំង|និម្មិតកម្ម]] |established_event2 = [[ហ្វ្រង់ស៊ា|រាជាណាចក្រហ្វ្រង់ស៊ា]]<br/>{{small|(បង្រួបបង្រួមដោយស្តេច[[ក្លូវីសទី១]])}} |established_date2 = ៤៨១ |established_event3 = [[សន្ធិសញ្ញាវែរដុង]] |established_date3 = សីហា ៨៤៣ |established_event4 = [[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង|ព្រះរាជាណាចក្រ]] |established_date4 = ៣ កក្កដា ៩៨៧ |established_event5 = ប្រកាសជា[[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីមួយ|សាធារណរដ្ឋ]] |established_date5 = ២២ កញ្ញា ១៧៩២ |established_event6 = [[រដ្ឋធម្មនុញ្ញបារាំង|រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន]] |established_date6 = ៤ តុលា ១៩៥៨ | area_size = 1 E7 | area_km2 = ៦៤០,៦៧៩ | area_rank = ទី៤២ | percent_water = ០.៨៦ (ត្រឹមឆ្នាំ២០១៥)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=13 តុលា 2021|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) |url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref> | area_label2 = [[បារាំងដីគោក]] ([[វិទ្យាស្ថានភូមិសាស្ត្រជាតិ|IGN]]) | area_data2 = ៥៥១,៦៩៥ គម^២{{#tag:ref|ទិន្នន័យរបស់[[វិទ្យាស្ថានភូមិសាស្ត្រជាតិ]] (IGN) ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងផ្ទៃទឹកដែរ|group="សម្គាល់"}} ([[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី៥០]]) | area_label3 = បារាំងដីគោក ([[កាដាស្ត្រេ]]) | area_data3 = ៥៤៣,៩៤០ គម^២{{#tag:ref|ទិន្នន័យចុះបញ្ជីទឹកដីរបស់បារាំងដែលមិនរាប់បញ្ចូលបឹង ស្រះ និងផ្ទាំងទឹកកកធំជាង ១ គម^២ (២៤៧ ហិចតា) ក៏ដូចជាមាត់ទន្លេផងដែរ។|group="សម្គាល់"}}<ref>{{cite journal|url=http://www.insee.fr/fr/themes/comparateur.asp?codgeo=METRODOM-1|title=France Métropolitaine|publisher=INSEE|year=2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828051307/http://www.insee.fr/fr/themes/comparateur.asp?codgeo=METRODOM-1|archive-date=28 សីហា 2015}}</ref> ([[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី៥០]]) |population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៧,៤១៣,០០០<ref>{{cite web|url=https://www.insee.fr/en/statistiques/serie/001641607|title=Demography – Population at the beginning of the month – France|year=2019 |website=Insee|access-date=13 តុលា 2021}}</ref> |population_estimate_year = ២០២១ |population_estimate_rank = ទី២០ |population_density_km2 = ១១៦ |population_density_rank = ទី៨៩ |GDP_nominal = {{increase}} ២.៩៣៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR">{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=132,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2016&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|title=(អង់គ្លេស) World Economic Outlook Database, April 2021|publisher=មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ |website=imf.org|access-date=13 តុលា 2021}}</ref> |GDP_nominal_rank = ទី៧ |GDP_nominal_year = ២០២១ |GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ៤៤,៩៩៥ ដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR"/> |GDP_nominal_per_capita_rank = ទី២៤ |GDP_PPP_year = ២០២១ |GDP_PPP = {{increase}} ៣.២៣២ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name="IMFWEOFR"/> |GDP_PPP_rank = ទី៩ |GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ៤៩,៤៩២ ដុល្លារ<ref name=imf2/> |GDP_PPP_per_capita_rank = ទី២៥ |Gini_year = ២០១៩ |Gini_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> |Gini = 29.2 <!--អនុញ្ញាតតែលេខបារាំងប៉ុណ្ណោះ--> |Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey|publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=14 តុលា 2021}}</ref> |Gini_rank = |HDI_year = ២០១៩ |HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> |HDI = 0.901 <!--អនុញ្ញាតតែលេខបារាំងប៉ុណ្ណោះ--> |HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=15 December 2020|access-date=14 តុលា 2021}}</ref> |HDI_rank = ទី២៦ |currency = {{unbulleted list | [[អឺរ៉ូ]] ([[និមិត្តសញ្ញាអឺរ៉ូ|€]]) ([[ISO ៤២១៧|EUR]]){{#tag:ref|ត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុងសាធារណរដ្ឋបារាំងទាំងមូលលើកលែងតែទឹកដីក្រៅស្រុកនៅឯមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក|group="សម្គាល់"}} | [[ហ្វ្រង់ប៉ាស៊ីហ្វិក|ហ្វ្រង់]] (XPF){{#tag:ref|ទឹកដីក្រៅស្រុករបស់បារាំងនៅឯមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក|group="សម្គាល់"}} }} |time_zone = [[ម៉ោងអឺរ៉ុបកណ្តាល]] |utc_offset = +១ |utc_offset_DST = +២ |time_zone_DST = [[ម៉ោងរដូវក្តៅអឺរ៉ុបកណ្តាល]] |date_format = dd/mm/yyyy ([[គ្រិស្តសករាជ|គ.ស.]]) |drives_on = ស្តាំ |calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅបារាំង|៣៣]] |sport_code = FRA |vehicle_code = F | electricity = 230 V–50 Hz |cctld = [[.fr]] }} '''ប្រទេសបារាំង''' ({{lang-fr|France}} ''ហ្វ្រង្សិ៍'') ដោយមានឈ្មោះផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋបារាំង''' គឺជា[[ប្រទេសឆ្លងទ្វីប]]មួយដែលមានទឹកដីចម្បងស្ថិតនៅតំបន់[[អឺរ៉ុបខាងលិច]]​និងមានទឹកដីក្រៅស្រុកមួយចំនួនស្ថិតនៅតាមទ្វីប[[អាមេរិកខាងត្បូង]] និងរួមទាំង[[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]] [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ [[បារាំងមាតុបុរៈ|តំបន់មាតុបុរៈ]]របស់ប្រទេសនេះលាតសន្ធឹងពីតំបន់[[រ៉ាំង (តំបន់)|រ៉ាំង]]នៅភាគខាងកើតទៅដល់[[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]]នៅភាគខាងលិច និងពី[[សមុទ្រ មេឌីទែរ៉ានេ|សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ]]នៅភាគខាងត្បូងដល់[[ផ្លូវទឹកអង់គ្លេស]] និង[[សមុទ្រខាងជើង]]។ ទឹកដីក្រៅប្រទេសរួមមាន៖ [[គុយយ៉ានបារាំង]]នៅ[[អាមេរិកខាងត្បូង]] [[សង់ព្យែរនិងមីកូឡុង]]នៅសមុទ្រអាត្លង់ទិកខាងជើង [[ឥណ្ឌីបារាំងខាងលិច]] និងបណ្តុំកោះជាច្រើនទៀតនៅទ្វីប[[អូសេអានី]] និង[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ ដោយសារតែមានទឹកដីជាប់មាត់សមុទ្រច្រើន ប្រទេសបារាំងមាន[[តំបន់សេដ្ឋកិច្ចផ្តាច់មុខ]]ដ៏ធំបំផុតលើពិភពលោក។ នៅប៉ែកអឺរ៉ុប បារាំងមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងប្រទេស[[បែលហ្សិក]] [[លុចសំបួ]] [[អាល្លឺម៉ង់]] [[ស្វីស]] [[ម៉ូណាកូ]] [[អ៊ីតាលី]] [[អង់ដូរ៉ា]] និងប្រទេស[[អេស្ប៉ាញ]] រីឯនៅ[[ទ្វីបអាមេរិក]]វិញ វាមានព្រំប្រទល់ជាប់ប្រទេស[[ហុល្លង់]] [[ស៊ូរីណាម]] និងប្រទេស[[ប្រេស៊ីល]]។ បារាំងមាន[[តំបន់នៃបារាំង|តំបន់អាំងតេក្រាលចំនួនដប់ប្រាំបី]] (ប្រាំនៅក្រៅប្រទេស) ដែលលាតសន្ធឹងលើផ្ទៃដីសរុប ៦៤៣,៨០១ គីឡូម៉ែត្រក្ររ៉េ និងមានប្រជាជនជាង ៦៧ លាននាក់ (គិតត្រឹមខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១)។<ref>{{cite web|website=The World Factbook|title=Field Listing :: Area|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|publisher=CIA|access-date=2 កុម្ភៈ 2022|archive-date=31 មករា 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html|url-status=dead|archivedate=2014-01-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140131115000/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html}} {{PD-notice}}</ref> ប្រទេសបារាំងគឺជា[[សាធារណរដ្ឋ]][[រដ្ឋឯកភូត|ឯកភូត]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម]] ដែលមានរដ្ឋធានីឈ្មោះថា[[ប៉ារីស]]ដោយវាត្រូវជាទីក្រុងធំបំផុតក្នុងប្រទេស និងជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ និងពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់។ តំបន់ទីក្រុងសំខាន់ៗផ្សេងទៀតរួមមាន៖ [[លីយ៉ុង]] [[ម៉ាសែល]] [[ធូលូស]] [[ប័រដូ]] [[លីល]] និង[[នីស]]។ ទឹកដីបារាំងសព្វថ្ងៃបានទទួលវត្តមានមនុស្សដំបូងៗតាំងពីស័ក[[ប៉ាលេអូលីកទិកលើ|ប៉ាលេអូលីទិក]]មកម្លេះ ហើយទឹកដីមាតុបុរៈបារាំងត្រូវកុលសម្ព័ន្ធសែលតិកមួយក្រុមដែលគេស្គាល់ថា"[[ហ្គោល|ហ្គោល]]"ចូលមកតាំងទីលំនៅក្នុងអំឡុង[[យុគដែក]]។ ពួករ៉ូមបាន[[ហ្គោលរ៉ូម|កាត់តំបន់នេះបញ្ចូលជាផ្នែកមួយនៃទឹកដីខ្លួន]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៥១ មុន គ.ស ដែលជាហេតុនាំឱ្យ[[វប្បធម៌ហ្កាល់ឡូ-រ៉ូម៉ាំង]]លេចឡើង និងត្រូវជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[ភាសាបារាំង]]។ ពួក[[ហ្វ្រង់]]ដែលជាក្រុន[[ជនជាតិជឺម៉ាំង]]មួយបានបង្កើត[[ព្រះរាជាណាចក្រហ្វ្រង់ស៊ា]] ហើយបានក្លាយជាមាតុបេះដូងនៃ[[ចក្រភពការអូលីនជាន]]។ [[សន្ធិសញ្ញាវ៉ែដុង]]នៃឆ្នាំ ៨៤៣ បានបែងចែកចក្រភពនោះដោយមានរដ្ឋ[[ហ្វ្រង់ស៊ាខាងលិច]]ក្លាយទៅជា[[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង]]នៅក្នុងឆ្នាំ៩៨៧។ នៅ[[យុគសម័យកណ្តាល]] បារាំងបានក្លាយជាអាណាចក្រសក្តិភូមិដ៏មានឥទ្ធិពលមួយ ហើយមានវិមជ្ឈការខ្ពស់។ ស្តេច[[ហ្វីលីពទី២ (ព្រះមហាក្សត្របារាំង)|ហ្វីលីពទី២]] បានពង្រឹងអំណាចរាជវង្សប្រកបដោយជោគជ័យ ហើយបានកម្ចាត់ចោលនូវគូប្រជែងរបស់ទ្រង់ដើម្បីបង្កើនវិសាលភាពរាជ្យទឹកដីបារាំង។ នៅចុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ប្រទេសបារាំងបានក្លាយទៅជារដ្ឋដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុតនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ ចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៤ ដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៥ ប្រទេសបារាំងបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងជម្លោះរាជវង្សជាបន្តបន្ទាប់ដែលមានប្រទេស[[ព្រះរាជាណាចក្រអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]ជាប់ពាក់ព័ន្ធ គេតែងសម្តៅលើជម្លោះនេះថា[[សង្រ្គាមមួយរយឆ្នាំ]] ហើយអត្តសញ្ញាណរបស់បារាំងថ្មីបានលេចឡើងជាលទ្ធផល។ នៅក្នុង[[សម័យបុនវុឌ្ឍិសិល្បៈ]] (''Renaissance'') ប្រទេសបារាំងបានឆ្លងកាត់វឌ្ឍនភាពសិល្បៈនិងវប្បធម៌ ជម្លោះជាមួយ[[រាជត្រកូលហាបស្បួក]] និងនិម្មិតកម្មនៃ[[ចក្រភពអាណានិគមបារាំង|ចក្រភពអាណានិគមលំដាប់ពិភពលោក]]ដែលដល់សតវត្សទី២០ វាក៏ក្លាយជាចក្រភពមហាអំណាចធំទីពីរនៅលើភពផែនដី។<ref>{{cite book |editor=Hargreaves, Alan G. |title=Memory, Empire, and Postcolonialism: Legacies of French Colonialism |publisher=Lexington Books |year=2005 |isbn=978-0-7391-0821-5 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=UX8aeX_Lbi4C&pg=PA1}}</ref> នៅពាក់កណ្តាលទីពីរនៃសតវត្សទី១៦ បារាំងត្រូវប្រឈមនឹង[[សង្គ្រាមសាសនាបារាំង|សង្រ្គាមស៊ីវិលសាសនា]]រវាងអ្នកកាន់[[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|និកាយកាតូលិក]]និងពួក[[ហ៊ូហ្គូណូ]]ដែលជាហេតុនាំឱ្យប្រទេសចុះទន់ខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង។ ប្រទេសបារាំងបានលេចចេញជាមហាអំណាចសារជាថ្មីនៅអឺរ៉ុបក្នុងសតវត្សទី១៧ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្តេចនាម[[ល្វីទី១៤]] បន្ទាប់ពីទ្រង់បានបិទបញ្ចប់ឆាក[[សង្រ្គាមសាមសិបឆ្នាំ]]។<ref>{{cite book |author=R.R. Palmer |author2=Joel Colton |title=A History of the Modern World |url=https://archive.org/details/historyofmodernw00palm |url-access=registration |edition=5th |year=1978 |page=[https://archive.org/details/historyofmodernw00palm/page/161 161]}}</ref> កង្វះគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ច ពន្ធវិសមភាព និងសង្រ្គាមជាញឹកញាប់ (ជាពិសេសការបរាជ័យនៅក្នុង[[សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ]] និងការ[[បារាំងនៅក្នុងសង្គ្រាមឯករាជ្យអាមេរិក|ចូលធ្វើអន្តរាគមន៍]]នៅក្នុង[[សង្គ្រាមឯករាជ្យអាមេរិក]]) បាននាំឱ្យព្រះរាជាណាចក្រធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចមិនជាក់លាក់នៅចុងសតវត្សទី១៨។ បញ្ហាទាំងនេះបានធ្វើឱ្យ[[បដិវត្តន៍បារាំង]]ផ្ទុះឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩ ដែលជាលទ្ធផល [[របបចាស់ (បារាំង)|របបចាស់]] (''Ancien Régime'') ត្រូវបានគេផ្តួលរំលំ និងការបង្កើតនូវ[[សេចក្តីប្រកាសស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ|សេចក្តីប្រកាសសិទ្ធិមនុស្ស]] ដែលបង្ហាញពីឧត្តមគតិរបស់ប្រទេសនេះរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន។ ប្រទេសបារាំងបានឈានដល់ចំណុចកំពូលខាងផ្នែកនយោបាយ និងយោធានៅដើមសតវត្សទី១៩ ក្រោមការដឹកនាំរបស់[[ណាប៉ូលេអុងបូណាប៉ារត៍]] ដោយពេលនោះបារាំងបានដណ្តើមកាន់កាប់ទឹកដីមួយភាគធំនៃទ្វីបអឺរ៉ុប ហើយបានបង្កើត[[ចក្រភពបារាំងទីមួយ]]ឡើង។ [[បដិវត្តន៍បារាំង]] និង[[សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក]]បានផ្លាស់ប្តូររូបរាងដំណើរប្រវត្តិសាស្ត្រអឺរ៉ុប និងពិភពលោកទាំងមូល។ ការដួលរលំនៃចក្រភពទីមួយបាននាំឱ្យឥទ្ធិពលបារាំងធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ ដែលក្នុងនោះប្រទេសបារាំងត្រូវប្រឈមនឹងវិបត្តិរដ្ឋាភិបាលរហូតដល់ការបង្កើតឡើងនៃ[[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីបី]]នៅក្រោយ[[សង្គ្រាមបារាំង-ព្រុស]]ក្នុងឆ្នាំ១៨៧០។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍បន្ទាប់ៗ គេបានឆ្លងកាត់សម័យសុទិដ្ឋិនិយមនៅបារាំងដូចជា ការរីកចម្រើនផ្នែកវប្បធម៌ និងវិទ្យាសាស្ត្រ ក៏ដូចជាភាពចម្រុងចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចដែលគេនិយមស្គាល់ថា "[[សម័យសោភ័ណ]]" (''Belle Époque'')។ ប្រទេសបារាំងគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមប្រទេសដែលចូលរួមក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] ដោយជាលទ្ធផល វាបានទទួលបានជ័យជម្នះតែត្រូវបាត់បង់ជីវិតមនុស្ស និងសេដ្ឋកិច្ចជាច្រើន។ ប្រទេសនេះក៏ជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោម[[សម្ព័ន្ធមិត្តនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២|មហាអំណាចសម្ព័ន្ធមិត្ត]]នៃ[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]] ផងដែរប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មានវាក៏ត្រូវទទួលរងការត្រួតត្រាពីសំណាក់សត្រូវរបស់ខ្លួនហៅ [[មហាអំណាចអ័ក្ស]] នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤០។ បន្ទាប់ពីបានរំដោះនៅឆ្នាំ១៩៤៤ [[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីបួន|សាធារណរដ្ឋទីបួន]]ដែលមានអត្ថិភាពដ៏ខ្លីត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយក្រោយមកត្រូវបានរំលាយនៅក្នុងដំណើរនៃ[[សង្គ្រាមអាល់ហ្សេរី]]។ [[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីប្រាំ|សាធារណរដ្ឋទីប្រាំ]]បច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ ដោយមហាវីរបុរសបារាំងគឺលោក[[សាល ដឺ ហ្គោល]]។ អាល់ហ្សេរី និងរួមទាំងទឹកដីអាណានិគមបារាំងភាគច្រើនបានទទួលឯករាជ្យនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ដោយភាគច្រើនបានរក្សាទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ច និងយោធាយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយបារាំងមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ប្រទេសបារាំងរក្សាបាននូវឋានៈជាមជ្ឈមណ្ឌល[[សិល្បៈបារាំង|សិល្បៈ]] [[បញ្ជីរាយនាមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របារាំង|វិទ្យាសាស្ត្រ]] និង[[បញ្ជីរាយនាមទស្សនវិទូបារាំង|ទស្សនវិជ្ជាសកល]]។ វាជាប្រទេសដែលមានចំនួន[[បេតិកភណ្ឌពិភពលោកអង្គការយូណេស្កូ|បេតិកភណ្ឌពិភពលោកច្រើនបំផុតទីប្រាំ]]របស់អង្គការ[[យូណេស្កូ]] និងជាគោលដៅទេសចរណ៍ឈានមុខគេរបស់ពិភពលោកដោយទទួលបានភ្ញៀវទេសចរបរទេសជាង ៨៩ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។<ref>{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/20190517-france-tourism-record-number-visitors-tourists-despite-yellow-vests-paris|title=(អង់គ្លេស) France posts new tourist record despite Yellow Vest unrest|date=17 May 2019|website=France 24}}</ref> ប្រទេសបារាំងគឺជា[[ប្រទេសអភិវឌ្ឍ]]មួយដែលមាន[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (មធ្យម)|សេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ៧ នៅលើពិភពលោក]]បើគិតតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបជាមធ្យម និង[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (យអទ)|ធំជាងគេទី ៩]] បើគិតតាមយុគភាពនៃអំណាចទិញ។ បើ​និយាយ​ពី​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​សរុប​តាម​គ្រួសារ វា​ជាប់​ចំណាត់​ថ្នាក់​ទី​បួន​នៅលើ​ពិភពលោក។<ref>{{cite web |date=October 2010 |url=http://piketty.pse.ens.fr/fichiers/enseig/ecoineg/EcoIneg_fichiers/DaviesShorrocks2010(CSGlobalWealthReport).pdf |title=Global Wealth Report |publisher=Credit Suisse |access-date=3 កុម្ភៈ 2022 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141109055804/http://piketty.pse.ens.fr/fichiers/enseig/ecoineg/EcoIneg_fichiers/DaviesShorrocks2010%28CSGlobalWealthReport%29.pdf |archive-date=9 វិច្ឆិកា 2014}}</ref> ប្រទេសបារាំងមានកម្រិត[[សន្ទស្សន៍អប់រំ|អប់រំ]] [[វិស័យសុខាភិបាលនៅបារាំង|ការថែទាំសុខភាព]] [[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមអាយុសង្ឈឹមរស់|អាយុសង្ឃឹមរស់]] និង[[សន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស|ការអភិវឌ្ឍមនុស្ស]]ខ្ពស់។<ref>{{cite web |url=https://www.who.int/whr/2000/media_centre/press_release/en/ |title=(អង់គ្លេស) World Health Organization Assesses the World's Health Systems |publisher=អង្គការសុខភាពពិភពលោក |date=8 December 2010 |access-date=3 កុម្ភៈ 2022}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf |title=World Population Prospects&nbsp;– The 2006 Revision |access-date=3 កុម្ភៈ 2022 |publisher=អសប}}</ref> បារាំងនៅតែអាចរក្សាតំណែងជា[[មហាអំណាច]]មួយបាននៅក្នុងកិច្ចការពិភពលោក<ref>Jack S. Levy, ''War in the Modern Great Power System, 1495–1975'', (2014) p. 29</ref> ដោយជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍មួយក្នុងចំណោម[[សមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ|សមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍ទាំងប្រាំ]]នៃ[[ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ]] និងជា[[បញ្ជីរដ្ឋមានអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ|រដ្ឋអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ]]ផ្លូវការមួយផងដែរ។ ប្រទេសបារាំងគឺជាសមាជិកស្ថាបនិក និងឈានមុខគេនៃ[[សហភាពអឺរ៉ុប]] និង[[តំបន់អឺរ៉ូ]]<ref name="superficy" /> ក៏ដូចជាសមាជិកសំខាន់នៃ[[ក្រុមប្រាំពីរ]] (G7) [[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង]] (អូតង់ ឬណាតូ) [[អង្គការសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ច]] (OECD) និង [[អង្គការអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង|ហ្វ្រង់កូហ្វូនី]] (''Francophonie'')។ == និរុត្តិសាស្ត្រ == {{Main|ឈ្មោះនៃបារាំង}} The name "France" comes from the [[Latin]] ''{{lang|la|[[Francia]]}}'', which means "country of the [[Franks]]".<ref>{{cite web |url=http://www.discoverfrance.net/France/History/DF_history.shtml |title=History of France |publisher=Discoverfrance.net |accessdate=17 July 2011 |archivedate=24 សីហា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110824051936/http://www.discoverfrance.net/France/History/DF_history.shtml |url-status=dead }}</ref> There are various theories as to the origin of the name Franks: one is that it is derived from the [[Proto-Germanic language|Proto-Germanic]] word ''frankon'' which translates as ''javelin'' or ''lance'' as the throwing axe of the Franks was known as a [[francisca]].<ref>{{cite book |last2=Blair |first2=Claude |last1=Tarassuk |first1=Leonid |url=http://books.google.com/?id=UJbyPwAACAAJ |year=1982 |title=The Complete Encyclopedia of Arms and Weapons: the most comprehensive reference work ever published on arms and armor from prehistoric times to the present with over 1,250 illustrations |page=186 |publisher=[[Simon & Schuster]] |isbn=0-671-42257-X |accessdate=5 July 2011}}</ref> Another proposed etymology is that in an ancient [[Germanic languages|Germanic language]], Frank means ''[[Liberty|free]]'' as opposed to ''[[Slavery|slave]]''.{{citation needed|date=October 2013}} == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំង}} === សម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ === {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្របារាំងនៅសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ}} [[File:Lascaux2.jpg|thumb|left|One of the [[Lascaux]] paintings of which depicts a horse ([[Dordogne]], approximately 18,000 BC).]] The oldest traces of human life ([[homo]]) in what is now France date from approximately 1.8 million years ago.<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17">Jean Carpentier (dir.), François Lebrun (dir.), Alain Tranoy, Élisabeth Carpentier et Jean-Marie Mayeur (préface de Jacques Le Goff), Histoire de France, Points Seuil, coll. « Histoire », Paris, 2000 (1re éd. 1987), p. 17 ISBN 2-02-010879-8</ref> Humans were then confronted by a hard and variable climate, marked by several glacial eras which led them to a [[nomad]]ic [[hunter-gatherer]] life.<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> France has a large number of decorated caves from the [[upper Paleolithic]] era, including one of the most famous and best preserved: [[Lascaux]]<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> (approximately 18,000 BC). At the end of the [[last glacial period]] (10,000 BC), the climate softened<ref name="Jean Carpentier 1987 p.17"/> and from approximately 7,000 BC, this part of Western Europe entered the [[Neolithic]] era and its inhabitants became [[Sedentary lifestyle|sedentary]]. After strong demographic and agricultural development between the 4th and 3rd millennia, metallurgy appeared at the end of the 3rd millennium, initially working gold, copper and bronze, and later iron.<ref>Carpentier et al 2000, pp. 20–24</ref> France has numerous [[megalith]]ic sites from the Neolithic period, including the exceptionally dense [[Carnac stones]] site (approximately 3,300 BC). === ហ្គូល === {{main|Gaul|Celts|Roman Gaul}} In 600 BC, [[Ionia]]n [[Greeks in pre-Roman Gaul|Greeks]], originating from [[Phocaea]], founded the [[Greek colonies|colony of Massalia]] (present-day [[Marseille]]), on the shores of the [[Mediterranean Sea]]. This makes it France's oldest city.<ref name="The Cambridge ancient history">{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=n1TmVvMwmo4C&pg=RA1-PA754 |title=The Cambridge ancient history|page=754 |publisher=Cambridge University Press |accessdate=23 January 2011|isbn=978-0-521-08691-2|year=2000}}</ref><ref name="Orrieux">{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=b8cA8hymTw8C&pg=PA62 |title=A history of ancient Greece|author=Claude Orrieux |page=62 |publisher=John Wiley & Sons |year= 1999|accessdate=23 January 2011|isbn=978-0-631-20309-4}}</ref> At the same time, some Gallic Celtic tribes penetrated parts of the current territory of France, and this occupation spread to the rest of France between the 5th and 3rd century BC.<ref>Carpentier et al 2000, p. 29</ref> [[File:MaisonCarrée.jpeg|thumb|The [[Maison Carrée]] was a temple of the [[Gallo-Roman culture|Gallo-Roman]] city of Nemausus (present-day [[Nîmes]]) and is one of the best preserved vestiges of the [[Roman Empire]].]] The concept of [[Gaul]] emerged at that time; it corresponds to the territories of Celtic settlement ranging between the [[Rhine]], the [[Atlantic Ocean]], the [[Pyrenees]] and the Mediterranean. The borders of modern France are roughly the same as those of ancient Gaul, which was inhabited by Celtic ''Gauls''. Gaul was then a prosperous country, of which the southernmost part was heavily subject to Greek and Roman influences. However, around 390 BC, the Gallic [[Tribal chief|chieftain]] [[Brennus (4th century BC)|Brennus]] and his troops made their way to Italy through the [[Alps]], defeated the Romans in the [[Battle of the Allia]], and besieged and [[ransom]]ed Rome. The Gallic invasion left Rome weakened and the Gauls continued to harass the region until 345 BC, when they entered into a formal peace treaty with Rome. But the Romans and the Gauls would maintain an adversarial relationship for the next several centuries and the Gauls would remain a threat in [[Italy (Roman Empire)|Italia]]. Around 125 BC, the south of Gaul was conquered by the Romans, who called this region ''{{lang|la|Provincia Romana}}'' ("Roman Province"), which over time evolved into the name [[Provence]] in French.<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/?id=ZEIEAAAAMBAJ&pg=PA76 |title=Life magazine, 13&nbsp;July 1953, p. 76 |publisher=Google Books |date=13 July 1953 |accessdate=23 January 2011}}</ref> [[Julius Caesar]] conquered the remainder of Gaul and overcame a revolt carried out by the Gallic chieftain [[Vercingetorix]] in 52 BC.<ref>Carpentier et al 2000, p.44-45</ref> Gaul was divided by [[Augustus]] into Roman provinces.<ref name=c53>Carpentier et al 2000, pp. 53–55</ref> Many cities were founded during the [[Roman Gaul|Gallo-Roman period]], including [[Lugdunum]] (present-day [[Lyon]]), which is considered to be the capital of the Gauls.<ref name=c53/> These cities were built in traditional Roman style, with a [[Roman Forum|forum]], a theatre, a [[circus]], an [[amphitheatre]] and [[thermal bath]]s. The Gauls mixed with Roman settlers and eventually adopted [[Romance languages|Roman]] speech ([[Latin]], from which the French language evolved) and Roman culture. The [[Religion in ancient Rome|Roman polytheism]] merged with the [[Celtic polytheism|Gallic paganism]] into the same [[syncretism]]. From the 250s to the 280s AD, Roman Gaul suffered a serious crisis with its "[[limes]]" or fortified borders protecting the Empire being attacked on several occasions by [[barbarian]]s.<ref name=c77>Carpentier et al 2000, pp. 76–77</ref> Nevertheless, the situation improved in the first half of the 4th century, which was a period of revival and prosperity for Roman Gaul.<ref>Carpentier et al 2000, pp. 79–82</ref> In 312, the emperor [[Constantine the Great|Constantin I]] converted to Christianity. Christians, persecuted until then, increased rapidly across the entire Roman Empire.<ref>Carpentier et al 2000, p. 81</ref> But, from the beginning of the 5th century, the [[Migration Period|Barbarian Invasions]] resumed,<ref>Carpentier et al 2000, p. 84</ref> and [[Germanic peoples|Germanic tribes]], such as the [[Vandals]], [[Suebi]] and [[Alans]] crossed the Rhine and settled in Gaul, Spain and other parts of the [[Decline of the Roman Empire|collapsing Roman Empire]].<ref>Carpentier et al 2000, pp. 84–88</ref> === Kingdom of Francia (3rd century–843) === {{Main|Francia|Merovingian dynasty|Carolingian dynasty}} {{See also|List of French monarchs|France in the Middle Ages}} At the end of the [[Late Antiquity|Antiquity]] period, ancient Gaul was divided into several Germanic kingdoms and a remaining Gallo-Roman territory, known as the [[Domain of Soissons|Kingdom of Syagrius]] (West). Simultaneously, [[Britons (historical)|Celtic Britons]], fleeing the [[Anglo-Saxon settlement of Britain]], settled the western part of [[Armorica]]. As a result, the Armorican [[peninsula]] was renamed [[Brittany]], [[Celts|Celtic culture]] was revived and independent [[petty kingdom]]s arose in this region. [[File:Chlodwigs taufe.jpg|thumb|left|upright|With [[Clovis I|Clovis]]' conversion to Catholicism in 498, the [[List of Frankish kings|Frankish monarchy]], [[Elective monarchy|elective]] and [[Secular state|secular]] until then, became [[Hereditary monarchy|hereditary]] and of [[Divine right of kings|divine right]].]] The pagan [[Franks]], from whom the ancient name of "Francie" was derived, originally settled the north part of [[Gaul]], but under [[Clovis I]] conquered most of the other kingdoms in northern and central Gaul. In 498, Clovis I was the first Germanic conqueror after the fall of the Roman Empire to convert to Catholic Christianity, rather than [[Arianism]]; thus France was given the title "Eldest daughter of the Church" (''{{lang-fr|La fille aînée de l’Église}}'') by the papacy,<ref>{{cite web |url=http://www.wf-f.org/03-1-France.html |title=Faith of the Eldest Daughter – Can France retain her Catholic heritage? |publisher=Wf-f.org |accessdate=17 July 2011 |archivedate=22 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722112834/http://www.wf-f.org/03-1-France.html |url-status=dead }}</ref> and French kings would be called "the Most Christian Kings of France" (''{{lang|und|Rex Christianissimus}}''). The Franks embraced the Christian [[Gallo-Roman culture]] and ancient Gaul was eventually renamed ''[[Francia]]'' ("Land of the Franks"). The Germanic Franks adopted [[Romance languages|Romanic languages]], except in north Gaul where Roman settlements were less dense and where [[Germanic languages]] emerged. Clovis made Paris his capital and established the [[Merovingian dynasty]], but his kingdom would not survive his death. The Franks treated land purely as a private possession and divided it among their heirs, so four kingdoms emerged from Clovis's: Paris, [[Orléans]], [[Soissons]], and [[Reims|Rheims]]. The [[Roi fainéant|last Merovingian kings]] [[Power behind the throne|lost power]] to their [[Mayor of the Palace|mayors of the palace]] (head of household). One mayor of the palace, [[Charles Martel]], defeated an [[Islamic invasion of Gaul]] at the [[Battle of Tours]] (732) and earned respect and power within the Frankish kingdoms. His son, [[Pepin the Short]], seized the crown of Francia from the weakened Merovingians and founded the [[Carolingian dynasty]]. Pepin's son, [[Charlemagne]], reunited the Frankish kingdoms and built a vast empire across [[Western Europe|Western]] and Central Europe. Proclaimed [[Holy Roman Emperor]] by [[Pope Leo III]] and thus establishing in earnest the French government's longtime [[History of Roman Catholicism in France|historical association]] with the [[Catholic Church]],<ref name="georgetown1">{{cite web|url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france|title=France|publisher=[[Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs]]|accessdate=14 December 2011|archivedate=6 កុម្ភៈ 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110206213909/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france|url-status=dead}} See drop-down essay on "Religion and Politics until the French Revolution"</ref> Charlemagne tried to revive the [[Western Roman Empire]] and its cultural grandeur. [[File:French borders from 985 to 1947.gif|thumb|[[Territorial evolution of France|French territorial evolution]] from 985 to 1947]] Charlemagne's son, [[Louis the Pious|Louis I]] (emperor 814–840), kept the empire united; however, this Carolingian Empire would not survive his death. In 843, under the [[Treaty of Verdun]], the empire was divided between Louis' three sons, with [[East Francia]] going to [[Louis the German]], [[Middle Francia]] to [[Lothair I]], and [[West Francia]] to [[Charles the Bald]]. West Francia approximated the area occupied by, and was the precursor, to modern France.<ref>{{cite web|url=http://history.howstuffworks.com/european-history/treaty-of-verdun.htm |title=Treaty of Verdun |publisher=History.howstuffworks.com |date=27 February 2008 |accessdate=17 July 2011}}</ref> During the 9th and 10th centuries, continually threatened by [[Viking expansion|Viking invasions]], France became a very decentralised state: the nobility's titles and lands became hereditary, and the authority of the king became more religious than secular and thus was less effective and constantly challenged by powerful noblemen. Thus was established [[feudalism]] in France. Over time, some of the king's vassals would grow so powerful that they often posed a threat to the king. For example, after the [[Battle of Hastings]] in 1066, [[William the Conqueror]] added "King of England" to his titles, becoming both the vassal to (as Duke of [[Normandy]]) and the equal of (as king of England) the king of France. === Kingdom of France (843–1791) === {{main|Kingdom of France|Capetian dynasty|Valois dynasty|Bourbon dynasty}} {{see also|List of French monarchs|France in the Middle Ages|Early modern France|Ancien Régime}} [[File:Joan of Arc miniature graded.jpg|thumb|upright|[[Joan of Arc]] led the French army to several important victories during the [[Hundred Years' War]] which paved the way for the final victory.]] The Carolingian dynasty ruled France until 987, when [[Hugh Capet]], Duke of France and Count of Paris, was crowned [[List of French monarchs|King of the Franks]].<ref>{{cite web|url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?groupid=1008&HistoryID=ab03&gtrack=pthc |title=History of France : The Capetian kings of France: AD 987–1328 |publisher=Historyworld.net |accessdate=21 July 2011}}</ref> His descendants {{ndash}} the [[House of Capet|Capetians]], the [[House of Valois]], and the [[House of Bourbon]] {{ndash}} progressively unified the country through wars and dynastic inheritance into the Kingdom of France, which was fully declared in 1190 by [[Philip II of France|Philip II Augustus]]. Gerbert d'Aurillac (Gerbert of Aurillac) was the first French pope; his reign as [[Pope Sylvester II]] lasted from 999 to 1003. The [[Albigensian Crusade]] was launched in 1209 to eliminate the heretical [[Catharism|Cathars]] in the south-western area of modern-day France. In the end, the Cathars were exterminated and the autonomous [[Counts of Toulouse|County of Toulouse]] was annexed into the kingdom of France.<ref>{{cite news | title = Massacre of the Pure | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,897752-2,00.html | newspaper = Time | location = New York | date = 28 April 1961 | access-date = 11 កក្កដា 2017 | archive-date = 20 មករា 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080120172908/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,897752-2,00.html | url-status = dead }}</ref> Later Kings expanded their territory to cover over half of modern continental France, including most of the North, Centre and West of France. Meanwhile, the royal authority became more and more assertive, centred around a [[Estates of the realm|hierarchically conceived society]] distinguishing [[French nobility|nobility]], clergy, and [[Estates General (France)|commoners]]. [[Charles IV of France|Charles IV the Fair]] died without an heir in 1328.<ref name="guerard">Albert Guerard, ''France: A Modern History'' ([[University of Michigan Press]]: Ann Arbor, 1959) pp. 100, 101.</ref> Under the rules of the [[Salic law]] the crown of France could not pass to a woman nor could the line of kingship pass through the female line.<ref name="guerard"/> Accordingly, the crown passed to Philip of Valois, a cousin of Charles, rather than through the female line to Charles' nephew, Edward, who would soon become [[Edward III of England]]. During the reign of [[Philip IV of France|Philip of Valois]], the French monarchy reached the height of its medieval power.<ref name="guerard"/> However, Philip's seat on the throne was contested by Edward III of England and in 1337, on the eve of the first wave of the [[Black Death]],<ref name = Encarta>{{cite web |url=http://encarta.msn.com/text_761568934___117/France.html |title=France VII |work=Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009 |publisher=Webcitation.org |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=29 សីហា 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090829034202/http://encarta.msn.com/text_761568934___117/France.html |url-status=dead }}</ref> England and France went to war in what would become known as the [[Hundred Years' War]].<ref>Don O'Reilly. "[https://web.archive.org/web/20061109043743/http://www.historynet.com/magazines/military_history/3031536.html Hundred Years' War: Joan of Arc and the Siege of Orléans]". ''TheHistoryNet.com''.</ref> The exact boundaries changed greatly with time, but French landholdings of the [[List of English monarchs|English Kings]] remained extensive for decades. With charismatic leaders, such as [[Joan of Arc]] and [[La Hire]], strong French counterattacks won back English continental territories. Like the rest of Europe, France was struck by the Black Death. Around 1340, France had a population of approximately 17 million,<ref>Emmanuel Le Roy Ladurie (1987). "''[http://books.google.com/books?id=VT9rIMQFt2MC&pg=PA32 The French peasantry, 1450–1660]''". University of California Press. p. 32. ISBN 0-520-05523-3</ref> which by the end of the [[pandemic]] had declined by about one-half.<ref>Peter Turchin (2003). "''[http://books.google.com/books?id=mUoCrTUo-eEC&pg=PA179 Historical dynamics: why states rise and fall]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}''". Princeton University Press. p. 179. ISBN 0-691-11669-5</ref> [[File:Francois Dubois 001.jpg|thumb|left|The [[St. Bartholomew's Day massacre]] (1572) was the climax of the [[French Wars of Religion]], which were brought to an end by the [[Edict of Nantes]] (1598).]] The [[French Renaissance]] saw a long set of wars, known as the [[Italian Wars]], between the Kingdom of France and the powerful [[Holy Roman Empire]]. It also saw the first standardization of the French language, which would become the official language of France and the language of Europe's aristocracy. French explorers, such as [[Jacques Cartier]] or [[Samuel de Champlain]], claimed lands in the Americas for France, paving the way for the expansion of the [[French colonial empire#First French colonial empire|First French colonial empire]]. The rise of Protestantism in Europe led France to a civil war known as the French Wars of Religion, where, in the most notorious incident, thousands of [[Huguenot]]s were murdered in the [[St. Bartholomew's Day massacre]] of 1572.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/516821/Massacre-of-Saint-Bartholomews-Day |title=Massacre of Saint Bartholomew’s Day |publisher=Britannica.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> The Wars of Religion were ended by [[Henry IV of France|Henry IV]]'s [[Edict of Nantes]], which granted some freedom of religion to the Huguenots. Under [[Louis XIII of France|Louis XIII]], the energetic [[Cardinal Richelieu]] reinforced the centralization of the state, royal power and French dominance in Europe, foreshadowing the reign of [[Louis XIV]]. During Louis XIV's minority and the regency of [[Anne of Austria|Queen Anne]] and [[Cardinal Mazarin]], a period of trouble known as the [[Fronde]] occurred in France, which was at that time [[Franco-Spanish War (1635)|at war with Spain]]. This rebellion was driven by the great feudal lords and [[sovereign court]]s as a reaction to the [[Absolutism (European history)|rise of royal power]] in France. [[File:Louis le Grand; Rigaud Hyacinthe.jpg|thumb|upright|[[Louis XIV of France|Louis XIV]], the "sun king" was the [[Absolute monarchy in France|absolute monarch of France]] and made France the leading European power.]] The monarchy reached its peak during the 17th century and the reign of Louis XIV. By turning powerful feudal lords into [[courtier]]s at the [[Palace of Versailles]], Louis XIV's personal power became unchallenged. Remembered for his numerous wars, he made France the leading European power. France possessed the largest population in Europe (see [[Demographics of France]]) and had tremendous influence over European politics, economy, and culture. French became the most-used language in diplomacy, science, literature and international affairs, and remained so until the 20th century.<ref name="Language and Diplomacy">{{cite web |url=http://www.nakedtranslations.com/en/2004/language-and-diplomacy/ |title=Language and Diplomacy |publisher=Nakedtranslations.com |accessdate=21 July 2011 |archivedate=21 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721070018/http://www.nakedtranslations.com/en/2004/language-and-diplomacy/ |url-status=dead }}</ref> France obtained many overseas possessions in the Americas, Africa and Asia. Louis XIV [[Edict of Fontainebleau|revoked the Edict of Nantes]], forcing thousands of Huguenots into exile. Under [[Louis XV of France|Louis XV]], France lost [[New France]] and most of its [[French India|Indian possessions]] after its defeat in the [[Seven Years' War]], which ended in 1763. Its [[Metropolitan France|continental territory]] kept growing, however, with notable acquisitions such as [[Lorraine (region)|Lorraine]] (1766) and [[Corsica]] (1770). An unpopular king, Louis XV's weak rule, his ill-advised financial, political and military decisions, and his debauchery discredited the monarchy and arguably led to the French Revolution 15 years after his death.<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/louis_xv.shtml |title=BBC History : Louis XV (1710–1774) |publisher=BBC |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://webspace.qmul.ac.uk/cdhjones/documents/gn_pdf.pdf |title=Scholarly bibliography by Colin Jones (2002) |format=PDF |accessdate=21 July 2011}}</ref> [[Louis XVI of France|Louis XVI]], Louis XV's grandson, actively [[France in the American Revolutionary War|supported the Americans]], who were seeking their [[American Revolutionary War|independence from Great Britain]] (realized in the [[Treaty of Paris (1783)]]). The example of the [[American Revolution]] and the financial crisis which followed France's involvement in it were two of many contributing factors to the French Revolution. Much of the [[Age of Enlightenment|Enlightenment]] occurred in French intellectual circles, and major scientific breakthroughs and inventions, such as the [[Antoine Lavoisier|discovery of oxygen]] (1778) and the first [[Montgolfier brothers|hot air balloon carrying passengers]] (1783), were achieved by French scientists. French explorers, such as [[Louis Antoine de Bougainville|Bougainville]] and [[Jean-François de Galaup, comte de Lapérouse|Lapérouse]], took part in the [[European and American voyages of scientific exploration|voyages of scientific exploration]] through maritime expeditions around the globe. The Enlightenment philosophy, in which [[rationalism|reason]] is advocated as the primary source for [[Legitimacy (political)|legitimacy]] and [[authority]], undermined the power of and support for the monarchy and helped pave the way for the French Revolution. === Republics and Empires (1792–) === {{Main|French Revolution|ចក្រភពបារាំងទីមួយ|Second French Empire|French colonial empire}} {{See also|France in the 19th century|France in the 20th century}} [[File:Prise de la Bastille.jpg|thumb|The [[Storming of the Bastille]] on 14 July 1789 was the starting event of the [[French Revolution]].]] After the [[storming of the Bastille]] on 14 July 1789, the absolute monarchy was abolished and France became a [[Kingdom of France (1791–1792)|constitutional monarchy]]. Through the [[Declaration of the Rights of Man and of the Citizen]], France established fundamental rights for French citizens (who could only be male). The Declaration affirms "the natural and imprescriptible rights of man" to "liberty, property, security and resistance to oppression". It called for the destruction of aristocratic privileges and proclaimed freedom and equal rights for all men, as well as access to public office based on talent rather than birth. របបរាជានិយមត្រូវបានរឹតបន្តឹង ហើយប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ត្រូវមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងដំណើរការនីតិបញ្ញត្តិ។ សេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មានត្រូវបានប្រកាស ហើយការចាប់ខ្លួនតាមអំពើចិត្តមិនត្រូវបានអនុញ្ញាត។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍ក៏បានអះអាងនូវគោលការណ៍នៃអធិបតេយ្យភាពដ៏ពេញនិយម ដែលផ្ទុយពីសិទ្ធិដ៏ទេវភាពរបស់ស្តេចដែលកំណត់លក្ខណៈនៃរាជាធិបតេយ្យបារាំង និងសមភាពសង្គមក្នុងចំណោមប្រជាពលរដ្ឋ ដោយលុបបំបាត់ឯកសិទ្ធិរបស់អភិជន និងបព្វជិត។ While Louis XVI, as a [[Kingdom of France (1791–92)|constitutional king]], enjoyed popularity among the population, his disastrous [[flight to Varennes]] seemed to justify rumours he had tied his hopes of political salvation to the prospects of foreign invasion. His credibility was deeply undermined to the extent that the [[Abolished monarchy|abolition of the monarchy]] and establishment of a republic became an increasing possibility. European [[Declaration of Pillnitz|monarchies gathered]] against the new régime, to restore the French absolute monarchy. The foreign threat exacerbated France's political turmoil and deepened the sense of urgency among the various factions and [[War of the First Coalition|war was declared against Austria]] on 20 April 1792. [[Riot|Mob violence]] occurred during the [[10 August (French Revolution)|insurrection of 10 August 1792]]<ref>Censer, Jack R. and Hunt, Lynn. ''Liberty, Equality, Fraternity: Exploring the French Revolution.'' University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, 2004.</ref> and the [[September Massacres|following month]].<ref>Doyle, William. ''The Oxford History of The French Revolution.'' Oxford: Oxford University Press, 1989. pp 191–192.</ref> As a result of this violence and the political instability of the constitutional monarchy, the [[French First Republic|Republic was proclaimed]] on 22 September 1792. [[File:Napoleon in 1806.PNG|thumb|left|upright|[[Napoleon]], [[Emperor of the French]], and his ''[[Grande Armée]]'' built a [[First French Empire|vast Empire]] across Europe. He helped spread the French revolutionary ideals and his legal reforms had a major influence worldwide.]] [[Louis XVI of France|Louis XVI]] was [[Trial of Louis XVI|convicted]] of [[treason]] and [[Execution of Louis XVI|guillotined]] in 1793. Facing increasing pressure from European monarchies, internal guerrilla wars and [[Counter-revolutionary|counterrevolution]]s (such as the [[War in the Vendée]] or the [[Chouannerie]]), the [[National Convention|young Republic]] fell into the [[Reign of Terror]]. Between 1793 and 1794, between 16,000 and 40,000 people were executed. In Western France, the civil war between the ''Bleus'' ("Blues", supporters of the Revolution) and the ''Blancs'' ("Whites", supporters of the Monarchy) lasted from 1793 to 1796 and led to the loss of between 200,000 and 450,000 lives.<ref>{{cite news | title = The Terror in the French Revolution | first = Marisa | last = Dr Linton | url = http://www.port.ac.uk/special/france1815to2003/chapter1/interviews/filetodownload,20545,en.pdf | newspaper = Kingston University | access-date = 2017-07-11 | archive-date = 2012-01-17 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120117152123/http://www.port.ac.uk/special/france1815to2003/chapter1/interviews/filetodownload%2C20545%2Cen.pdf | url-status = dead }}</ref><ref name="hussenet">Jacques Hussenet (dir.), ''« Détruisez la Vendée ! » Regards croisés sur les victimes et destructions de la guerre de Vendée'', La Roche-sur-Yon, Centre vendéen de recherches historiques, 2007</ref> Both foreign armies and French counterrevolutionnaries were crushed and the French Republic survived. Furthermore, it extended greatly its boundaries and established "[[French client republic|Sister Republics]]" in the surrounding countries. As the threat of a foreign invasion receded and France became mostly pacified, the [[Thermidorian Reaction]] put an end to [[Maximilien Robespierre|Robespierre]]'s rule and to the Terror. The [[Abolitionism in France|abolition of slavery]] and male [[universal suffrage]], enacted during this radical phase of the revolution, were cancelled by subsequent governments. After a [[French Directory|short-lived governmental scheme]], [[Napoleon|Napoleon Bonaparte]] [[18 Brumaire|seized control of the Republic]] in 1799 becoming [[French Consulate|First Consul]] and later [[Constitution of the Year XII|Emperor]] of the [[First French Empire|French Empire]] (1804–1814/1815). As a continuation of [[French Revolutionary Wars|the wars]] sparked by the European monarchies against the French Republic, changing sets of [[Napoleonic Wars|European Coalitions]] declared wars on Napoleon's Empire. His armies conquered most of continental Europe, while members of the [[House of Bonaparte|Bonaparte]] family were appointed as monarchs in some of the newly established kingdoms.<ref name="Blanning">{{cite news | title = Napoleon and German identity | first = Tim | last = Blanning | url = http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5001329960 | newspaper = History Today | location = London | date = April 1998 | volume = 48 | access-date = 2017-07-11 | archive-date = 2012-05-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120513171824/http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5001329960 | url-status = dead }}</ref> These victories led to the worldwide expansion of French revolutionary ideals and reforms, such as the [[Metric system]], the [[Napoleonic Code]] and the Declaration of the Rights of Man. After the catastrophic [[French invasion of Russia|Russian campaign]], Napoleon was [[War of the Sixth Coalition|defeated]] and the Bourbon monarchy [[Bourbon Restoration#First Restoration (1814)|restored]]. About a million Frenchmen died during the Napoleonic Wars.<ref name="Blanning"/> [[File:Douaumont Ossuary cemetery.JPG|thumb|[[Douaumont ossuary]]. With 4.3 million wounded from a population of only 39.6 million at the time, the Third French Republic sustained the highest [[World War I casualties|number of total casualties]] among the Allies during [[World War I]].]] After his [[Hundred Days|brief return]] from exile, Napoleon was finally defeated in 1815 at the [[Battle of Waterloo]], the monarchy was [[Bourbon Restoration#Second Restoration (1815)|re-established]] (1815–1830), with new constitutional limitations. The discredited Bourbon dynasty was overthrown by the [[July Revolution]] of 1830, which established the constitutional [[July Monarchy]], which lasted until 1848, when the [[French Second Republic]] was proclaimed, in the wake of the European [[Revolutions of 1848]]. The abolition of slavery and male [[universal suffrage]], both briefly enacted during the French Revolution were re-enacted in 1848. In 1852, the [[President of France|president of the French Republic]], [[Napoleon III|Louis-Napoléon Bonaparte]], Napoleon I’s nephew, was proclaimed emperor of the [[Second French Empire|second Empire]], as Napoleon III. He multiplied French interventions abroad, especially in [[Crimean War|Crimea]], in [[French intervention in Mexico|Mexico]] and [[Second Italian War of Independence|Italy]]. Napoleon III was unseated following defeat in the [[Franco-Prussian War]] of 1870 and his regime was replaced by the [[French Third Republic|Third Republic]]. France had [[French colonial empire|colonial possessions]], in various forms, since the beginning of the 17th century. In the 19th and 20th centuries, its [[List of largest empires|global overseas colonial empire]] extended greatly and became the second largest in the world behind the [[British Empire]]. Including [[metropolitan France]], the total area of land under French [[sovereignty]] almost reached 13 million square kilometres in the 1920s and 1930s, 8.6% of the world's land. [[File:De Gaulle-OWI.jpg|thumb|upright|[[Charles de Gaulle]] took an active part in all major events of the 20th century: a hero of World War I, leader of the [[Free French Forces|Free French]] during [[World War II]], he then became [[President of France|President]], where he facilitated decolonization, maintained France as a major power and overcame the [[May 1968 in France|revolt of May 1968]].]] France was a member of the [[Triple Entente]] when World War I broke out. A small part of Northern France was occupied, but France and its allies emerged victorious against the [[Central Powers]], at a tremendous human and material cost. World War I left 1.4&nbsp;million French soldiers dead, 4% of its population,<ref>{{cite news | title = France's oldest WWI veteran dies | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7199127.stm |work=BBC News | location = London | date = 20 January 2008 }}</ref> between 27 and 30% of the conscript classes of 1912–1915.<ref>Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts (2005). "''[http://books.google.cz/books?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PR25 Encyclopedia Of World War I: A Political, Social, And Military History]''". ABC-CLIO. ISBN 1851094202</ref> The interbellum years were marked by [[Events preceding World War II in Europe|intense international tensions]] and a variety of social reforms introduced by the [[Popular Front (France)|Popular Front government]] ([[Annual leave]], [[Eight-hour day|working time reduction]], women in Government among others). France was occupied following the [[Nazi Germany|German]] ''[[Blitzkrieg]]'' campaign in World War II, with metropolitan France divided into a [[German military administration in occupied France during World War II|German occupation zone in the north]] and [[Vichy France]], a newly established authoritarian regime collaborating with Germany, in the south.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=Q7ORlIpHKLEC&pg=PA368 Vichy France and the Jews]''". Michael Robert Marrus, Robert O. Paxton (1995). [[Stanford University Press]]. p. 368. ISBN 0-8047-2499-7</ref> The [[Allies]] and the [[French Resistance]] eventually emerged victorious from the [[Axis powers]] and French sovereignty was restored. The [[French Fourth Republic|Fourth Republic]] was established after World War II and saw spectacular economic growth (''les [[Trente Glorieuses]]''). Suffrage was extended to women in 1944. France was one of the founding members of [[NATO]] (1949). France attempted to [[First Indochina War|regain control of French Indochina]] but was defeated by the [[Viet Minh]] in 1954. Only months later, France faced a new [[Algerian War|conflict in Algeria]]. The debate over whether or not to keep control of [[French Algeria|Algeria]], then home to over one million [[Pied-Noir|European settlers]],<ref>{{cite news | title = In France, a War of Memories Over Memories of War | first = Michael | last = Kimmelman | url = http://www.nytimes.com/2009/03/05/arts/design/05abroad.html?_r=1 | newspaper=The New York Times | date = 4 March 2009 }}</ref> wracked the country and nearly led to civil war. In 1958, the weak and unstable Fourth Republic gave way to the [[French Fifth Republic|Fifth Republic]], which contained a strengthened Presidency.<ref>[http://seacoast.sunderland.ac.uk/~os0tmc/contem/fifth.htm From Fourth to Fifth Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080523234726/http://seacoast.sunderland.ac.uk/~os0tmc/contem/fifth.htm |date=2008-05-23 }} – [[University of Sunderland]]</ref> In the latter role, Charles de Gaulle managed to keep the country together while taking steps to end the war. The Algerian War was concluded with the [[Évian Accords]] in 1962 that led to Algerian independence. France granted independence progressively to its colonies. A vestige of the colonial empire are the [[Overseas departments and territories of France|French overseas departments and territories]]. In the wake of the series of worldwide [[protests of 1968]], the [[May 1968 in France|revolt of May 1968]] had an enormous social impact. In France, it is considered to be the watershed moment when a conservative moral ideal (religion, patriotism, respect for authority) shifted towards a more liberal moral ideal. ប្រទេសបារាំងបានឈានមុខគេក្នុងប្រទេសជាសមាជិកសហភាពអឺរ៉ុបដែលកំពុងស្វែងរកទុនលើសន្ទុះនៃសហជីពរូបិយវត្ថុដើម្បីបង្កើតឧបករណ៍នយោបាយ ការការពារ និងសន្តិសុខរបស់សហភាពអឺរ៉ុបដែលមានការរួបរួម និងមានសមត្ថភាពជាងមុន។<ref>{{cite web|url=http://www.elysee.fr/elysee/anglais/speeches_and_documents/2004/declaration_by_the_franco-german_defence_and_security_council.1096.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20051025215249/http://www.elysee.fr/elysee/anglais/speeches_and_documents/2004/declaration_by_the_franco-german_defence_and_security_council.1096.html|archivedate=25 October 2005|title=Declaration by the Franco-German Defense and Security Council |publisher=Elysee.fr |accessdate=21 July 2011}}</ref> {{anchor|Climate}} == ភូមិសាស្ត្រ == {{Main|Geography of France}} [[File:France cities.png|thumb|upright=1.5|center|A relief map of Metropolitan France, showing cities with over 100,000 inhabitants.]] [[Metropolitan France]] is situated mostly between latitudes [[41st parallel north|41°]] and [[51st parallel north|51° N]], and longitudes [[6th meridian west|6° W]] and [[10th meridian east|10° E]], on the western edge of Europe, and thus lies within the northern [[temperateness|temperate]] zone. From northeast to southwest, France shares borders with [[Belgium]], [[Luxembourg]], [[Germany]], [[Switzerland]], [[Italy]], [[Monaco]], [[Spain]] and [[Andorra]]. France also borders [[Suriname]] to its west and [[Brazil]] to its east and south, by way of the overseas region of [[French Guiana]], which is considered an integral part of the Republic.<ref name=France/> [[Corsica]] and the French mainland form [[Metropolitan France]]; [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Réunion]], and [[Mayotte]] form, with French Guiana, the overseas regions. These two integral groupings, along with several [[overseas collectivity|overseas collectivities]] and [[French Southern and Antarctic Lands|one territory]], comprise the French Republic. The European territory of France covers {{convert|547030|km2|sqmi|0}},<ref name=France/> the largest among [[European Union]] members.<ref name = superficy>[http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/france/index_en.htm France] on Europa Official Site</ref> France possesses a wide variety of landscapes, from coastal plains in the north and west to mountain ranges of the [[Alps]] in the south-east, the [[Massif Central]] in the south-central and [[Pyrenees]] in the south-west. At {{convert|4810.45|m|ft|0}}<ref>{{cite news|url=http://www.smh.com.au/environment/mont-blanc-shrinks-by-45cm-in-two-years-20091106-i0kk.html |title=Mont Blanc shrinks by {{convert|45|cm|2|abbr=on}} in two years |work=Sydney Morning Herald |date=6 November 2009 |accessdate=9 August 2010}}</ref> above sea level, the highest point in Western Europe, [[Mont Blanc]], is situated in the Alps on the border between France and Italy. France also has extensive river systems such as the [[Seine]], the [[Loire]], the [[Garonne]], and the [[Rhone]], which divides the Massif Central from the Alps and flows into the Mediterranean Sea at the [[Camargue]]. Corsica lies off the Mediterranean coast. France's total land area, with its overseas departments and territories (excluding [[Adélie Land]]), is {{convert|674843|km2|sqmi|0|abbr=on}}, 0.45% of the total land area on Earth. France possesses the second largest [[exclusive economic zone]] (EEZ) in the world,<ref>{{fr icon}} [http://www.developpementdurable.com/economie/2010/07/A2769/mediterranee-la-france-prend-le-controle-en-creant-une-zone-economique-exclusive.html Méditerranée : la France prend le contrôle en créant une zone économique exclusive] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110430124908/http://www.developpementdurable.com/economie/2010/07/A2769/mediterranee-la-france-prend-le-controle-en-creant-une-zone-economique-exclusive.html |date=2011-04-30 }}</ref> covering {{convert|11035000|km2|sqmi|0|abbr=on}}, approximately 8% of the total surface of all the EEZs of the world, just behind the US ({{convert|11351000|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}).<ref>According to a different calculation cited by the [[Pew Research Center]], the EEZ of France would be {{convert|10084201|km2|sqmi|0|abbr=on}}, still behind the US ({{convert|12174629|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}), and still ahead of Australia ({{convert|8980568|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}) and Russia ({{convert|7566673|km2|sqmi|0|abbr=on|disp=or}}).</ref> === Climate === The north and northwest have a temperate climate, while a combination of maritime influences, [[latitude]] and altitude produce a varied climate in the rest of Metropolitan France.<ref name="climate">{{cite web |author=Ministry of Foreign Affairs |year=2005 |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/discovering-france_2005/france-from-to-z_1978/country_2004/geography_4405/geography_1507.html |title=Discovering France: Geography |accessdate=29 December 2006 |authorlink=Minister of Foreign Affairs (France) |archivedate=6 មករា 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070106121611/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/discovering-france_2005/france-from-to-z_1978/country_2004/geography_4405/geography_1507.html |url-status=dead }}</ref> In the south-east a [[Mediterranean climate]] prevails. In the west, the climate is predominantly [[oceanic climate|oceanic]] with a high level of rainfall, mild winters and cool to warm summers. Inland the climate becomes more [[continental climate|continental]] with hot, stormy summers, colder winters and less rain. The [[climate of the Alps]] and other mountainous regions is mainly [[alpine climate|alpine]], with the number of days with temperatures below freezing over 150 per year and snow cover lasting for up to six months. {{-}} <gallery> File:Aiguille1.jpg|[[Limestone]] cliffs of [[Normandy]] near [[Étretat]] File:Lavender field.jpg|[[Mediterranean Sea|Mediterranean]] vegetation ([[lavender]]) in [[Provence]] File:Beauce 3.jpg| The plains of the [[Beauce]] File:Aiguille du Dru 3.jpg|[[Alpine climate]] in the [[French Alps]] File:Verdon Trescaire.jpg|[[Verdon Gorge]] in Provence File:Weinberg Cote de Nuits.jpg | [[French wine|Vineyards]] in [[Côte de Nuits]], [[Burgundy (French region)|Burgundy]] File:Lac Vert de Fontanalbe.jpg|[[Alpine climate]] in [[Mercantour National Park]] File:Bora Bora - Mt Otemanu.jpg|[[Tropical climate]] in [[Bora Bora]] ([[French Polynesia]]) File:Pointe du van.jpg|[[Heathland]] in [[Pointe du Van]], Western [[Brittany]] File:PassesBassin.JPG|[[Oceanic climate]] and sandy beach in [[Arcachon Bay]] File:Piana Dardo dans les Calanche.jpg|Semi-arid climate in [[Corsica]] </gallery> === បរិស្ថាន === {{See also|Ministry of Ecology, Sustainable Development and Energy|National parks of France|Regional natural parks of France}} [[File:Parcs naturels français.svg|thumb|[[Regional natural parks of France|Regional]] (green) and [[National parks of France|National (pink) natural parks]] in France. Indicated in green and purple colour respectively.]] France was one of the first countries to create an environment ministry, in 1971.<ref>[http://www.ambafrance-ca.org/kid/pages_en/eco6.htm Protection of the Environment] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425005903/http://www.ambafrance-ca.org/kid/pages_en/eco6.htm |date=2011-04-25 }} on the [http://www.ambafrance-ca.org/spip.php?rubrique2 Official Site of the French Ambassy in Canada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130201052846/http://www.ambafrance-ca.org/spip.php?rubrique2 |date=2013-02-01 }}</ref> Although France is one of the most industrialised countries, it is ranked [[List of countries by carbon dioxide emissions|only seventeenth]] by carbon dioxide emissions, behind less populous nations such as Canada or Australia. This situation results from the France's decision to invest in [[nuclear power]] in 1974 after the [[1973 oil crisis]],<ref>{{cite web |url=http://www.world-nuclear.org/info/inf40.html |title=Nuclear Power in France |publisher=World-nuclear.org |accessdate=17 July 2011 |archivedate=19 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719055222/http://www.world-nuclear.org/info/inf40.html |url-status=dead }}</ref> which now accounts for 75% of France's electricity production<ref>{{cite web|url=http://www.eoearth.org/article/Energy_profile_of_France |title=Energy profile of France |publisher=Eoearth.org |accessdate=17 July 2011}}</ref> and explains why France pollutes less than comparable countries.<ref>{{fr icon}} [http://www.usinenouvelle.com/article/co2-la-france-moins-pollueuse-grace-au-nucleaire.N133933 CO2 : la France mois pollueuse grâce au nucléaire]</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.ambafrance-cn.org/L-energie-nucleaire-en-France.html L'énergie nucléaire en France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100701211529/http://www.ambafrance-cn.org/L-energie-nucleaire-en-France.html |date=2010-07-01 }} – Ambassade française en Chine</ref> Like all European Union members, France agreed to cut carbon emissions by at least 20% of 1990 levels by the year 2020,<ref>{{cite news|author=Ian Traynor and David Gow in Brussels |url=http://www.guardian.co.uk/environment/2007/feb/21/climatechange.climatechangeenvironment |title=EU promises 20% reduction in carbon emissions by 2020 |work=The Guardian |location=London |date= 21 February 2007|accessdate=21 July 2011 }}</ref> in comparison the US agreed to a cut of 4% of its emissions.<ref name="Les quatre enjeux de Copenhague">{{fr icon}} [http://www.la-croix.com/Actualite/S-informer/Sciences/Les-quatre-enjeux-de-Copenhague-_NG_-2009-12-06-569870 Les quatres enjeux de Copenhague] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111125721/http://www.la-croix.com/Actualite/S-informer/Sciences/Les-quatre-enjeux-de-Copenhague-_NG_-2009-12-06-569870 |date=2012-01-11 }} – [[La Croix]]</ref> In 2009, French carbon dioxide emissions per capita was lower than the Chinese.<ref>{{cite news|last=Kanter |first=James |url=http://green.blogs.nytimes.com/2010/07/01/emissions-soar-in-china-and-india/ |title=Per-Capita Emissions Rising in China |location=Beijing (China);China;Copenhagen (Denmark);France;India;Russia;United States |publisher=Green.blogs.nytimes.com |date=1 July 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> France was set to impose a [[carbon tax]] in 2009 at 17 Euros per tonne of carbon emitted.<ref>{{cite news|author=By Reuters |url=http://www.nytimes.com/2009/09/11/business/global/11carbon.html |title=France Sets Carbon Tax at 17 Euros a Ton |location=France |work=The New York Times |date=10 September 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref> The carbon tax would have brought in 4&nbsp;billion Euros of revenue per year.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8248392.stm |title=France set to impose carbon tax |publisher=BBC News |date=10 September 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref> But the tax was abandoned for various reasons, including that French companies would have difficulty competing with companies in neighbouring countries that would not have to pay such steep taxes on carbon emissions. Instituting a carbon tax was an unpopular political move for President Sarkozy.<ref>{{cite news|last=Saltmarsh |first=Matthew |url=http://www.nytimes.com/2010/03/24/business/global/24iht-carbon.html |title=France Abandons Plan for Carbon Tax |location=France |work=The New York Times |date=23 March 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> In 2010, a study at Yale and [[Columbia University|Columbia]] universities ranked France the seventh most environmentally conscious country in the world.<ref>{{cite web|url=http://epi.yale.edu/dataexplorer/countryprofiles|title=Country Profiles -starts at Switzerland, click for France|publisher=Epi.yale.edu|accessdate=9 August 2010|archivedate=22 កញ្ញា 2012|archiveurl=https://archive.is/20120922010211/http://epi.yale.edu/dataexplorer/countryprofiles|url-status=dead}}</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=1125478&clef=ARC-TRK-NC_01 La France au 7ème rang mondial pour l'environnement]. [[Le Monde]]. 30 May 2010</ref> Forests account for 28% of the land area of France.<ref>{{cite web |url=http://www.nationmaster.com/red/graph/env_for_are_of_lan_are-environment-forest-area-of-land%26date%3D2005%26b_map%3D1 |title=Forest area by country |publisher=Nationmaster.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=23 កក្កដា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130723122206/http://www.nationmaster.com/red/graph/env_for_are_of_lan_are-environment-forest-area-of-land%26date%3D2005%26b_map%3D1 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.ifn.fr/spip/?rubrique83&lang=en Evolution of the French forest from 1984 to 1996] – French National Forest Inventory</ref> French forests are some of the most diversified of Europe, with more than 140 differents varieties of trees.<ref>{{fr icon}} [http://www.lepapier.fr/foret_france.htm Une situation privilégiée en France et en Europe] – Papier, bois et forêt</ref> There are nine [[national park]]s<ref>[http://www.parks.it/world/FR/Eindex.html Parks, Reserves, and Other Protected Areas in France] – [http://www.parks.it/indice/Epremessa.html The portal about parks in Italy]</ref> and 46 [[Protected area|natural park]]s in France.<ref>{{fr icon}} [http://www.parcs-naturels-regionaux.tm.fr/fr/accueil/ Fédération des parcs naturels régionaux de France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100712003310/http://www.parcs-naturels-regionaux.tm.fr/fr/accueil/ |date=2010-07-12 }}</ref> France wants to convert 20% of its [[Exclusive economic zone|Exclusive Economic Zone]] to a [[Marine protected area|Marine Protected Area]] by 2020.<ref>{{fr icon}} [http://www.actu-environnement.com/ae/news/mer_grenelle_zee_meditarrane_borloo_aire_marine_8120.php4 La France veut créer une Zone Économique Exclusive en Méditérannée] – Actu-Environnement</ref> == លក្ខណៈទូទៅរបស់ប្រទេសបារាំង == [[ឯកសារ:Lavender field.jpg|thumb|left|]] [[ឯកសារ:Bora Bora - Mt Otemanu.jpg|thumb|left|]] [[ឯកសារ:Toulouse Capitole Night Wikimedia Commons.jpg|thumb|left|Place du Capitole]] [[ឯកសារ:France Loir-et-Cher Chambord Chateau 03.jpg|thumb|left| Château de Chambord]] === ផ្ទៃដី === មានផ្ទៃដីចំនួន ៥៥០០០០ គីឡូម៉ែត្រការេ។ ប្រទេសបារាំងលាតសន្ធឹងលើទឹកដីនៃទ្វីបអឺរ៉ុបភាគខាងលិច ប្រហែល១ភាគ១៥នៃផ្ទៃ ដីសហភាពអឺរ៉ុប ទាំងមូល ហើយជា ប្រទេសមួយដែលមានតំបន់សមុទ្រធំទូលាយ (ជា តំបន់សេដ្ឋកិច្ច ផ្ដាច់មុខលាតសន្ឋឹងលើផ្ទៃ១១លាន គម២)។ === ស្ថានភាពដី === * តំបន់ទំនាប ៖ ២/៣ នៃផ្ទៃដីទាំងមូល. * ប្រជុំភ្នំសំខាន់ៗ: ភ្នំអាល់ (Alpes) ភ្នំដែលមានកំពស់ខ្ពស់ជាងគេនៅអឺរ៉ុបភាគខាងលិច គឺភ្នំម៉ុងប្លង់ ដែលមានកំពស់ ៤៨០៧ម៉ែត្រ ភ្នំពីរេណ៉េ ភ្នំហ៊្សុយរ៉ា ភ្នំអាកឌែន ភ្នំម៉ាស៊្សីស សង់ត្រាល់ និងភ្នំវ៉ូហ្សឺ។ * តំបន់មាត់សមុទ្រ: ដោយមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងសមុទ្រចំនួន៤ សមុទ្រខាងជើង សមុទ្រឡាម៉ង់ មហាសមុទ្រ អាត្លង់ទិច និងសមុទ្រម៉េឌីទែរ៉ាណេ ប្រទេសបារាំងមាន ឆ្នេរសរុបប្រវែង ៥៥០០គីឡូម៉ែត្រ។ * ដែនដីសំខាន់ហ៊ុំព័ទ្ឋដោយ [[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]]នៅខាងលិច [[សមុទ្រម៉ង់]] និង [[សមុទ្រខាងជើង]](la mer du Nord)នៅខាងជើង ប្រទេស[[បែលហ្ស៊ីក]] [[លុចហ្សំបួរ]] [[អាលឺម៉ង់]] [[ស្វីស]]និង[[អ៊ីតាលី]] នៅខាងកើត និងដោយ [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ានេ]] ប្រទេស[[អង់ដូរ៉ា]] [[ម៉ូណាកូ]] និង[[អេស្បាញ]]នៅខាងត្បូង។ * ដែនដីឯនាយសមុទ្រមាន [[ហ្គុយយ៉ាន]](la Guyane)និង[[កោះសាំងម៉ាតាំង]]( l’île de Saint-Martin)នៅ[[ទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង]] , [[ប៉ូលីនេស៊ីបារាំង]]( la Polynésie française) [[វ៉ាលីនិងហ្វុទុណា]](Wallis-et-Futuna) [[ណូវ៉ែលកាលេដូនី]](la Nouvelle-Calédonie) និងកោះ[[ខ្លីបពឺតុង]](l’Île Clipperton) នៅ[[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]] , [[ឡារ៉េអ៊ុយនីញ៉ុង]](La Réunion) [[ម៉ាយ៉ុត]](Mayotte) និងកោះ[[អេប៉ាស]](Îles Éparses)នៅ[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]] , [[ដែនដែអូស្ត្រាល់និងអង់តាទិកបារាំង]] (les Terres australes et antarctiques françaises)​នៅ[[ទ្វីបអូសេអានី]]និង[[មហាសមុទ្រអង់តាទិក]] , [[ហ្គាដឺលូប]](la Guadeloupe) [[ម៉ាទីនីក]](la Martinique) [[កោះសាំងម៉ាតាំង]](l’île Saint-Martin)​[[កោះសាំងបេទេលេមី]](l’île Saint-Barthélemy) នៅ[[សមុទ្រការ៉ាអ៊ីប]]។ === អាកាសធាតុ === ប្រទេសបារាំងស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលអាកាសធាតុ៣ប្រភេទ៖ * ផ្នែកខាងលិចនៃប្រទេសបារាំងទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុមហាសមុទ្រ * ផ្នែកខាងត្បូងទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុម៉េឌីទេរ៉ាណេ * ភាគកណ្ដាល និងខាងកើតទទួលរងឥទ្ធិពលអាកាសធាតុពីដែនទ្វីបជាអាកាសធាតុក្ដៅ ត្រជាក់ខ្លាំង ។ === បរិស្ថាន === [[ឯកសារ:Louis XIV of France.jpg|thumb|upright|Louis XIV of France]] [[ឯកសារ:Versailles Garden.jpg|thumb|right|Château de Versailles]] [[ឯកសារ:Declaration of Human Rights.jpg|thumb|upright|Declaration of Human Rights]] តំបន់ផលិតផលកសិកម្ម និងព្រៃឈើគ្របដណ្ដប់លើផ្ទៃដី៤៨លានហិកតា គឺស្មើនឹង៨២%នៃផ្ទៃដីគោក។ ព្រៃ​ក្រាស់​លាត​សន្ធឹង​លើ​២៦%​នៃ​ផ្ទៃ​ដី​ហើយ​ជាប់​ចំណាត់​ថ្នាក់​លេខ​៣នៅអឺរ៉ុប បន្ទាប់ពី ស៊ុយអែដ និងហ្វាំងឡង់ ។ ផ្ទៃដីព្រៃឈើនៅប្រទេសបារាំងបានកើន៤៦%ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៥ ហើយនឹងកើន​ឡើង​ទ្វេ​ដង​ក្នុង​រយៈពេល២០០ឆ្នាំ។ លើលពីនេះ គេឃើញមាន ដើមឈើចំនួន១៣៦ប្រភេទផ្សេងគ្នានៅក្នុងប្រទេសបារាំង ដែលនេះគឺជាករណីពិសេសមួយសំរាប់​ប្រទេស​​នៅ​ក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។<br /><br /> ចំនួនសត្វព្រៃមាន ការកើនឡើង ក្នុងរយៈពេលតែ២០ឆ្នាំ សត្វប្រើសមានចំនួនកើន ឡើងទ្វេ ដង រីឯពពួកសត្វឈ្លូសវិញកើនឡើងបីដង។<br /><br /> ដើម្បីថែរក្សា និងលើកតំកើងបេតិកភណ្ឌធម្មជាតិរបស់ប្រទេសបារាំង រដ្ឋបានបង្កើត ៖ * ឧទ្យានជាតិចំនួន៧ * តំបន់ការពារធម្មជាតិ១៥៦កន្លែង * តំបន់ការពាររុក្ខជាតិ និងសត្វចំនួន៥១៦កន្លែង * តំបន់រមណីដ្ឋាន ៤២៩កន្លែង ស្ថិតក្រោមការការពាររបស់ការិយាល័យការពារដែន សមុទ្រ * រាប់បញ្ចូលផងដែរនូវឧទ្យានធម្មជាតិ៤៣កន្លែង។<br /> នៅលើឆាកអន្ដរជាតិ ប្រទេសបារាំងជាភាគីនៃសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាជាច្រើនក្នុងនោះ មានទាំង អនុសញ្ញា អង្គការសហប្រជាជាតិស្ដីអំពីអា-កាសធាតុ ជីវៈចំរុះ និងការប្រែក្លាយ ជាតំបន់រហស្ថាន។ == ប្រជាសាស្ត្រ == {{Main|Demographics of France|French people}} [[File:France population density 40pc.png|thumb|Population density in the French Republic at the 1999 census.]] With an estimated population of 66&nbsp;million people in July 2013, France is the [[List of countries by population#List|21st most populous country in the world]].<ref name=France/> In 2004, the Institut Montaigne estimated there were 51 million (85%) white people, 6 million (10%) North African people, 2 million (3.5%) black people and 1 million (1.5%) people of Asian origin in Metropolitan France.<ref>[[Yazid Sabeg]] et Laurence Méhaignerie, [http://www.conventioncitoyenne.com/documents/oubliesdelegalite.pdf Les oubliés de l'égalité des chances], [[Institut Montaigne]], January 2004</ref><ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/node/13377324 |title=France's ethnic minorities: To count or not to count |publisher=The Economist |date=26 March 2009 |accessdate=25 April 2013}}</ref> In 2003, France's natural population growth (excluding immigration) was responsible for almost all natural population growth in the European Union. The natural growth rate (excess of births over deaths) rose to 300,000 in 2006,<ref name=evol>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?reg_id=0&ref_id=bilan-demo&page=donnees-detaillees/bilan-demo/pop_age3.htm#evol-gen-sit-demo-fe|title=Évolution générale de la situation démographique, France|first=Government of France|last=INSEE|accessdate=20 January 2011}}</ref> its highest since the end of the [[baby boom]] in 1973. The [[total fertility rate]] rose to 2 in 2010,<ref name=population>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=ip1332|title=Bilan démographique 2010|first=[[Government of France]]|last=[[INSEE]]|accessdate=20 January 2011}}</ref> from a nadir of 1.7 in 1994.<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/irweb/sd2008/dd/excel/sd2008_t44_fe.xls|title=Tableau 44 – Taux de fécondité générale par âge de la mère|first=Government of France|last=INSEE|accessdate=20 January 2011}}</ref> From 2006 to 2011 population growth was on average +0.6% per year.<ref name=evol /> In 2010, 27% of newborns in metropolitan France had at least one [[Immigration to France#Immigration per region|foreign-born]] parent and 24% had at least one parent born outside of Europe (parents born in overseas territories are considered as born in France).<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/detail.asp?ref_id=ir-sd20101 |title=Naissances selon le pays de naissance des parents 2010 |publisher=Insee.fr |date= |accessdate=1 October 2013}}</ref> In 2008, the French national institute of statistics [[INSEE]] estimated that 11.8 million foreign-born immigrants and their direct descendants (born in France) lived in France, representing 19% of the country's population. More than 5 million are of European origin and 4 million of [[Maghrebis|Maghrebi]] origin. There are 2.7 million immigrants aged 18–50 (accounting for 10% of the population aged 18–50) and 5 million altogether (8% of the entire population). The second generation aged 18–50 make up 3.1 million (12% of 18–50) and 6.5 million for all ages (11% of population)<ref>[http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=0&ref_id=ip1287 Être né en France d’un parent immigré], [[Insee Première]], n°1287, mars 2010, Catherine Borrel et Bertrand Lhommeau, Insee</ref><ref name="Insee_1">[http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=immigrespaysnais Répartition des immigrés par pays de naissance 2008], Insee, October 2011</ref><ref name="INSEE1">{{fr icon}} {{cite web |author=INSEE |url=http://www.insee.fr/fr/ffc/ipweb/ip1098/ip1098.html#encadre1 |title=Enquêtes annuelles de recensement 2004 et 2005 |date=25 January 2005|accessdate=14 December 2006|archiveurl = https://web.archive.org/web/20061212212050/http%3A//www.insee.fr/fr/ffc/ipweb/ip1098/ip1098.html#encadre1 |archivedate = 12 December 2006|deadurl=yes}}</ref> In 2008, France granted citizenship to 137,000 persons, mostly to people from Morocco, Algeria and Turkey.<ref>{{cite news | title = Turks and Moroccans top list of new EU citizens | first = Andrea | last = Swalec | url = http://in.reuters.com/article/2010/07/06/idINIndia-49921620100706 | agency = Reuters | date = 6 July 2010 | access-date = 11 កក្កដា 2017 | archive-date = 12 មករា 2012 | archive-url = https://web.archive.org/web/20120112223503/http://in.reuters.com/article/2010/07/06/idINIndia-49921620100706 | url-status = dead }}</ref> Although it is illegal for the French state to collect data on ethnicity and ancestry, a law with its origins in the 1789 revolution and reaffirmed in the [[French Constitution]] of 1958, some surveys, like the TeO ("Trajectories and origins") survey conducted jointly by [[INED]] and [[INSEE]] in 2008, are allowed to.<ref>[http://teo_english.site.ined.fr/ "TRAJECTORIES AND ORIGINS" Survey on population diversity in France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111202054910/http://teo_english.site.ined.fr/ |date=2011-12-02 }}, Insee 2008</ref><ref name="Oppenheimer">{{cite journal |last=Oppenheimer |first=David B. |year=2008| title=Why France needs to collect data on racial identity...in a French way |journal=Hastings International and Comparative Law Review |volume=31 |issue=2 |pages=735–752 |url=http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1236362}}</ref> Before this survey, it was estimated that 5 million people were of [[Italian people|Italian]] ancestry (the most numerous immigrant community),<ref name="amazon.com">Roben Cohen [http://www.amazon.com/The-Cambridge-Survey-World-Migration/dp/0521444055 The Cambridge survey of world Migration] 24 November 1995</ref> between 3 million<ref>{{cite news| url=http://www.independent.co.uk/news/world/europe/frances-crisis-of-national-identity-1826942.html |location=London |work=The Independent | title=France's crisis of national identity | date=25 November 2009}}</ref> and 6 million<ref>"Les personnes d'origine maghrébine y sont également au nombre de 5 à 6 millions; 3,5 millions ont la nationalité française (dont 500 000 harkis)", Évelyne Perrin, ''Identité Nationale, Amer Ministère'', L'Harmattan, 2010, p. 112 ISBN 2-296-10839-3</ref> people are of [[Maghrebis|North African]] ancestry, 2.5&nbsp;million people are of [[Afro-French|Sub-Saharan Africa]]n ancestry, 200,000 people are of [[Turks in France|Turkish]] ancestry,<ref>{{cite web|author=Falila Gbadamassi |url=http://www.afrik.com/article16248.html |title=Les personnes originaires d'Afrique, des Dom-Tom et de la Turquie sont 5,5 millions dans l'Hexagone |publisher=Afrik.com |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> and many more are of other [[European ethnic groups|European ethnic ancestry]], such as [[Spaniards]], [[Portuguese people|Portuguese]], [[Poles]], and [[Greeks]].<ref name="amazon.com"/><ref>{{cite news | title = Europe's Minority Politicians in Short Supply | first = Keith B. | last = Richburg | url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A12396-2005Apr23.html | newspaper=The Washington Post | date = 24 April 2005 }}</ref><ref>{{cite news | title = In officially colorblind France, blacks have a dream – and now a lobby | first = Susan | last = Sachs | url = http://www.csmonitor.com/2007/0112/p01s04-woeu.html | newspaper=The Christian Science Monitor | location = Boston, MA | date = 12 January 2007 }}</ref> បច្ចុប្បន្ននេះ វាត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថា 40% នៃប្រជាជនបារាំងត្រូវបានចុះមកយ៉ាងហោចណាស់មួយផ្នែកពីរលកផ្សេងគ្នានៃអន្តោប្រវេសន៍ដែលប្រទេសបានទទួល។<ref>{{cite news | title = Paris Riots in Perspective | url = http://abcnews.go.com/International/story?id=1280843 | work=ABC News | location = New York | date = 4 November 2005 }}</ref> Between 1921 and 1935 about 1.1&nbsp;million net immigrants came to France.<ref>"''[http://books.google.com/books?id=uUsLAAAAIAAJ&pg=PA22 Transactions of the American Philosophical Society. III. French Government and the Refugees]''". American Philosophical Society, James E. Hassell (1991). p. 22. ISBN 0-87169-817-X</ref> An estimated 1.6&nbsp;million ''[[pieds noirs]]'' returned to France as the country's North African possessions gained independence.<ref>{{cite news | title = For Pieds-Noirs, the Anger Endures | first = James M. | last = Markham | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=940DEFDE1539F935A35757C0A96E948260&sec=&spon=&pagewanted=all | newspaper=The New York Times | date = 6 April 1988 }}</ref><ref>Raimondo Cagiano De Azevedo (1994). ''"[http://books.google.com/books?id=N8VHizsqaH0C&pg=PA25 Migration and development co-operation.]"''. p. 25.</ref> France accepts about 200,000 legal immigrants each year.<ref>[http://www.ined.fr/fr/pop_chiffres/france/flux_immigration/depuis_1994/ Statistiques détaillées sur les flux d'immigration] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523053018/http://www.ined.fr/fr/pop_chiffres/france/flux_immigration/depuis_1994/ |date=2012-05-23 }}, Ined, 2011</ref> France is the leading [[refugee|asylum]] destination in Western Europe with an estimated 50,000 applications in 2005 (a 15% decrease from 2004).<ref name="UNHCR">{{cite web |publisher=[[UNHCR]] |year=2006 |url=http://www.unhcr.org/publ/PUBL/4492677f0.pdf |title=UNHCR Global Report 2005: Western Europe |accessdate=14 December 2006 |format=PDF}}</ref> The European Union allows free movement between the member states, France however put in place controls to curb [[Eastern European]] migration. The [[List of cities in France over 20,000 population (1999 census)|largest cities]] in France, in terms of metropolitan area population, are Paris (11,836,970), [[Lyon]] (1,757,180), [[Marseille]] (1,618,369), [[Lille]] (1,163,934), [[Toulouse]] (1,118,472), [[Bordeaux]] (1,009,313), [[Nice]] (999,678), [[Nantes]] (768,305). A perennial political issue concerns [[rural flight]]. === Language === {{main|French language|Languages of France}} {{See also|Language policy in France|Organisation internationale de la Francophonie}} [[File:New-Map-Francophone World.svg|thumb|upright=2|France's legacy: a map of the [[French language|Francophone]] world {{legend|#0c5eb1|native language}} {{legend|#0080ff|administrative language}} {{legend|#9fceff|secondary or non-official language}} {{legend|#00ff00|francophone minorities}}]] According to Article 2 of the Constitution, the official language of France is French,<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110604145028/http://www.legifrance.gouv.fr/html/constitution/constitution2.htm#titre2 La Constitution- La Constitution du 4 Octobre 1958] – Légifrance</ref> a [[Romance language]] derived from [[Latin]]. Since 1635, the [[Académie française]] has been France's official authority on the French language, although its recommendations carry no legal power. រដ្ឋាភិបាលបារាំងមិនគ្រប់គ្រងជម្រើសនៃភាសាក្នុងការបោះពុម្ពដោយបុគ្គលនោះទេ ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់ភាសាបារាំងត្រូវបានទាមទារដោយច្បាប់ក្នុងការទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម និងកន្លែងធ្វើការ។ In addition to mandating the use of French in the territory of the Republic, the French government tries to promote French in the European Union and globally through institutions such as [[La Francophonie]]. The perceived threat from [[anglicisation]] has prompted efforts to safeguard the position of the French language in France. Besides French, there exist 77 vernacular minority languages of France, eight spoken in French metropolitan territory and 69 in the French [[Overseas departments and territories of France|overseas territories]]. From the 17th to the mid-20th century, French served as the pre-eminent international language of diplomacy and international affairs as well as a [[lingua franca]] among the educated classes of Europe.<ref name=exception>Joffre Agnes [http://www.franceinlondon.com/en-Article-335-Is-the-French-obsession-with-cultural-exception-declining-Culture--london-language.html ls the French obsession with "cultural exception" declining?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017023619/http://www.franceinlondon.com/en-Article-335-Is-the-French-obsession-with-cultural-exception-declining-Culture--london-language.html |date=2011-10-17 }}. France in London. 5 October 2008</ref> The dominant position of French language in international affairs was overtaken by English, since the emergence of the US as a major power.<ref name="Language and Diplomacy"/><ref>{{cite web|url=http://www.diplomacy.edu/language/Translation/default.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110719183516/http://www.diplomacy.edu/language/Translation/default.htm |archivedate=19 July 2011 |title=Language and Diplomacy – Translation and Interpretation |publisher=Diplomacy.edu |accessdate=10 September 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.legallanguage.com/legal-articles/language-of-diplomacy/ |title=Why Is French Considered the Language of Diplomacy? |publisher=Legallanguage.com |accessdate=23 January 2011}}</ref> Though for most of the time in which French served as an international lingua franca, it was not the native language of most Frenchmen: a report in 1794 conducted by [[Henri Grégoire]] found that of the country's 25 million people, only three million spoke French natively; the rest spoke one of the country's many regional languages, such as [[Alsatian language|Alsatian]], [[Breton language|Breton]] or [[Occitan language|Occitan]].<ref>{{Cite web |url=http://www.languefrancaise.net/dossiers/dossiers.php?id_dossier=66 |title=Rapport Grégoire an II |access-date=2017-07-11 |archivedate=2008-04-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080405022802/http://www.languefrancaise.net/dossiers/dossiers.php?id_dossier=66 |url-status=dead }}</ref> Through the expansion of public education, in which French was the sole language of instruction, as well as other factors such as increased urbanization and the rise of mass communication, French gradually came to be adopted by virtually the entire population, a process not completed until the 20th century. As a result of France's extensive [[French colonial empire|colonial ambitions]] between the 17th and 20th centuries, French was introduced to America, Africa, Polynesia, South-East Asia, and the Caribbean. French is the second most studied foreign language in the world after English,<ref>{{cite web |url=http://www.intstudy.com/articles/practicalfrench.htm |title=The International Education Site |publisher=Intstudy.com |accessdate=23 January 2011 |archivedate=27 កុម្ភៈ 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110227075911/http://www.intstudy.com/articles/practicalfrench.htm |url-status=dead }}</ref> and is a lingua franca in some regions, notably in Africa. The legacy of French as a living language outside Europe is mixed: it is nearly extinct in some former French colonies (South-east Asia), while creoles and pidgins based on French have emerged in the French departments in the [[West Indies]] and the South Pacific ([[French Polynesia]]). On the other hand, many former French colonies have adopted French as an official language, and the total number of French speakers is increasing, especially in Africa. It is estimated that between 300 million<ref>{{cite web|url=http://about-france.com/french/french-language.htm |title=French: one of the world's main languages |publisher=About-france.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> and 500 million<ref>{{fr icon}} [http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/francophonie/francophonie.htm Qu'est-ce que la Francophonie ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110623113030/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/francophonie/francophonie.htm |date=2011-06-23 }} – [[Organisation internationale de la Francophonie]]</ref> people worldwide can speak French, either as a [[mother tongue]] or a [[second language]]. === សាសនា === {{Main|Religion in France}} [[File:Facade de la Cathédrale de Reims - Parvis.jpg|thumb|upright|[[Notre-Dame de Reims]] is the Roman Catholic cathedral where the [[Coronation of the French monarch|kings of France were crowned]] until 1825.<ref>The last ''sacre'' was that of [[Charles X of France|Charles X]], 29 May 1825.</ref> ]] France is a [[secular]] country, and [[freedom of religion]] is a constitutional right. French religious policy is based on the concept of ''[[laïcité]]'', a strict [[separation of church and state]] under which public life is kept completely secular. [[Catholicism]] has been the predominant religion in France for more than a millennium, though it is not as actively practised today as it was. Among the 47,000 religious buildings in France, 94% are [[Roman Catholic]].<ref>{{cite web|title=Observatoire du patrimoine religieux|url=http://www.patrimoine-religieux.fr/rubriques/gauche/actualites/actualites-de-la-base-de-donnees|date=1 February 2012|quote=94 % des édifices sont catholiques (dont 50 % églises paroissiales, 25 % chapelles, 25 % édifices appartenant au clergé régulier)|access-date=11 កក្កដា 2017|archivedate=26 វិច្ឆិកា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131126171213/http://www.patrimoine-religieux.fr/rubriques/gauche/actualites/actualites-de-la-base-de-donnees|url-status=dead}}</ref> Whilst in 1965, 81% of the French declared themselves to be Catholics, in 2009 this proportion was 64%. Moreover, whilst 27% of the French went to Mass once a week or more in 1952, only 5% did so in 2006.<ref name=catho>{{fr icon}} [http://www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 La France reste catholique mais moins pratiquante] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827200652/http://www.la-croix.com/Religion/S-informer/Actualite/La-France-reste-catholique-mais-moins-pratiquante-_NG_-2009-12-29-570979 |date=2016-08-27 }} – La Croix. 29 December 2009</ref> The same survey found that [[Protestantism|Protestants]] accounted for 3% of the population, an increase from previous surveys, and 5% adhered to other religions, with the remaining 28% stating they had no religion.<ref name=catho/> Evangelical Christianity may be the fastest growing religion in France.<ref>{{cite web|author=Robert Marquand |url=http://www.csmonitor.com/World/2012/0712/In-a-France-suspicious-of-religion-evangelicalism-s-message-strikes-a-chord |title=In a France suspicious of religion, evangelicalism's message strikes a chord|publisher=Christian Science Monitor|date=12 July 2012 |accessdate=25 April 2013}}</ref> The [[French Revolution]] saw a radical shift in the status of the Catholic Church with the launch of a brutal [[Dechristianisation of France during the French Revolution|campaign of de-Christianization]]. After the back and forth of Catholic royal and secular republican governments over the 19th century, ''laïcité'' was established with the [[1905 French law on the Separation of the Churches and the State|1905 law on the Separation of the Churches and the State]].<ref name="georgetown2">{{cite web |url=http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france |title=France |publisher=[[Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs]] |accessdate=14 December 2011 |archivedate=6 កុម្ភៈ 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110206213909/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/france |url-status=dead }}</ref> According to a poll in January 2007,<ref>{{cite web |author=Catholic World News |year=2003 |url=http://www.catholicculture.org/news/features/index.cfm?recnum=48547 |title=France is no longer Catholic, survey shows |accessdate=19 December 2009}}</ref> only 5% of the French population attended church regularly (10% attend church services regularly among the respondents who did identify themselves as Catholics). The poll showed<ref name="religion">{{ro icon}} [http://old.cotidianul.ro/franta_nu_mai_e_o_tara_catolica-20395.html Franţa nu mai e o ţară catolică] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110812025725/http://old.cotidianul.ro/franta_nu_mai_e_o_tara_catolica-20395.html |date=2011-08-12 }}, ''[[Cotidianul]]'' 11 January 2007</ref> 51% identified as being Catholics, 31% identified as being agnostics or [[atheism|atheists]] ''(another poll<ref>La Vie, issue 3209, 1 March 2007 {{Fr icon}}</ref> sets the proportion of atheists equal to 27%)'', 10% identified as being from other religions or being without opinion, 4% identified as Muslim, 3% identified as Protestant, 1% identified as [[Buddhism|Buddhist]], 1% identified as Jewish. Meanwhile, an independent estimate by the politologist Pierre Bréchon in 2009 concluded that the proportion of Catholics had fallen to 42% while the number of atheists and agnostics had risen to 50%.<ref>{{cite web|url=http://www.la-croix.com.prd-jsp.bayardweb.com/documents/doc.jsp?docId=2389007&rubId=786 |title=" Sur la religion, les Français restent dubitatifs " – A la Une |work=La Croix |location=France |date=14 August 2009 |accessdate=30 October 2010}}</ref> Estimates of the number of [[Islam in France|Muslims in France]] vary widely. In 2003, the French Ministry of the Interior estimated the total number of people of Muslim background to be between 5 and 6 million (8–10%).<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2004/apr/23/france.islam France to train imams in 'French Islam'], The Guardian</ref><ref>{{cite web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2005/51552.htm |title=France – International Religious Freedom Report 2005 |publisher=State.gov |accessdate=30 October 2010}}</ref> According to the Pewforum, "In France, proponents of a 2004 law banning the wearing of religious symbols in schools say it protects Muslim girls from being forced to wear a headscarf, but the law also restricts those who want to wear headscarves – or any other “conspicuous” religious symbol, including large Christian crosses and Sikh turbans – as an expression of their faith"<ref>{{cite web |url=http://pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Issues/Government/restrictions-fullreport.pdf |title=Global Restrictions on Religion. Pew Forum on Religion & Public Life. Washington. 2009 |format=PDF |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=23 កក្កដា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130723124338/http://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Issues/Government/restrictions-fullreport.pdf |url-status=dead }}</ref> The current [[Jews in France|Jewish community in France]] numbers around 600,000 according to the [[World Jewish Congress]] and is the largest in Europe. Since 1905 the French government has followed the principle of ''[[laïcité]]'', in which it is prohibited from recognising any specific right to a religious community (except for legacy statutes like that of military chaplains and the [[local law in Alsace-Moselle]]). Instead, it merely recognises ''religious organisations'', according to formal legal criteria that do not address religious doctrine. Conversely, religious organizations should refrain from intervening in policy-making.<ref>Joy of Sects, Sam Jordison, 2006, p. 166</ref> Certain bodies of beliefs such as [[Scientology]], [[Children of God (New Religious Movement)|Children of God]], the [[Unification Church]], or the [[Order of the Solar Temple]] are considered [[cult]]s ("''[[sect#Corresponding words in other European languages|sectes]]''" in French),<ref>{{cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/rap-enq/r2468.asp |title=Commission d’enquête sur les sectes |publisher=Assemblee-nationale.fr |accessdate=30 October 2010}}</ref> and therefore do not have the same status as religions in France. ''Secte'' is considered a pejorative term in France.<ref>{{cite web |url=http://www.understandfrance.org/France/Society2.html |title=Society2 ; religion in France ; beliefs ; secularism (laicité) |publisher=Understandfrance.org |accessdate=20 September 2009 |archivedate=16 កញ្ញា 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090916220047/http://www.understandfrance.org/France/Society2.html |url-status=dead }}</ref> === សុខភាព === {{Main|Health in France}} [[File:P1000513 Paris XIII Salpetrière reductwk.JPG|thumb|The [[Pitié-Salpêtrière Hospital]], a teaching hospital in Paris, one of Europe's largest hospitals.<ref>[https://web.archive.org/web/20070117112822/http://www.paris-region.com/ard_uk/upload/document/D176.pdf How to conduct European clinical trials from the Paris Region ?] Clinical Trials. Paris. February 2003</ref>]] The [[Health in France|French healthcare system]] was ranked first worldwide by the [[World Health Organization]] in 1997<ref>[http://www.photius.com/rankings/healthranks.html The ranking, see spreadsheet details for a whole analysis] photius.com</ref> and then again in 2000.<ref>{{cite web|url=http://www.who.int/healthinfo/paper30.pdf |title=Measuring Overall Health System Performance for 191 Countries |format=PDF |accessdate=21 July 2011}}</ref> Care is generally free for people affected by [[chronic disease]]s (''affections de longues durées'') such as cancer, AIDS or [[Cystic Fibrosis]]. Average life expectancy at birth is 78 years for men and 85 years for women, one of the highest of the European Union.<ref>{{fr icon}} [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=98&ref_id=CMPTEF02216 Espérance de vie, taux de mortalité et taux de mortalité infantile dans le monde], [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATnon02229 Evolution de l'espérance de vie à divers âges] – [[INSEE]]</ref> There are 3.22 physicians for every 1000 inhabitants in France,<ref>{{fr icon}} [http://www.statistiques-mondiales.com/medecins.htm Nombre de médecins pour 1000 habitants] – Statistiques mondiales</ref> and average health care spending per capita was US$4,719 in 2008.<ref>{{fr icon}} [http://www.statistiques-mondiales.com/sante.htm Dépenses de santé par habitants] – Statistiques mondiales</ref> As of 2007, approximately 140,000 inhabitants (0.4%) of France are living with HIV/AIDS.<ref name =France/> Even if the [[Frenchmen|French]] have the reputation of being one of the thinnest peoples in developed countries, <ref name = obesity>[http://www.nytimes.com/2005/05/03/world/europe/03iht-obese.html Even the French are fighting obesity] – The NY Times</ref><ref name=daily>{{cite web|last=Wahlgren |first=Eric |url=http://www.dailyfinance.com/2009/11/14/frances-obesity-crisis-all-those-croissants-really-do-add-up/|date=14 November 2009 |title=France's obesity crisis: All those croissants really do add up, after all |publisher=Dailyfinance.com |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref name = Telegraph>{{cite news|last=Lambert |first=Victoria |url=http://www.telegraph.co.uk/health/dietandfitness/3353715/The-French-children-learning-to-fight-obesity.html |title=The French children learning to fight obesity |work=The Daily Telegraph |location=London |date=8 March 2008 |accessdate=9 August 2010 }}</ref><ref name = bloomberg>[http://www.businessweek.com/bwdaily/dnflash/jul2001/nf2001073_981.htm Why So Few French Are Fat] – Bloomberg Businessweek</ref><ref>{{cite news|author=Mimi Spencer |url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2004/nov/07/foodanddrink.features11 |title=Let them eat cake |work=The Guardian |location=London |date= 7 November 2004|accessdate=21 July 2011 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.streetdirectory.com/travel_guide/24041/e_diet/the_french_diet___eat_drink_and_be_thin.html |title=The French diet : Eat, Drink, and be Thin |publisher=Streetdirectory.com |accessdate=9 August 2010}}</ref> France—like other rich countries—faces an increasing and recent epidemic of [[obesity]], due mostly to the replacement of traditional healthy French cuisine by [[junk food]] in French eating habits.<ref name=obesity/><ref name=daily/><ref name = obesity2>[http://www.foodnavigator.com/Science-Nutrition/France-heading-for-US-obesity-levels-says-study France heading for US obesity levels says study] – Food Navigator</ref> Nevertheless, the French obesity rate is far below that of the USA (for instance, obesity rate in France is the same that the American once was in the 1970s<ref name = daily/>), and is still the lowest of Europe,<ref name = bloomberg/><ref name = obesity2/> but it is now regarded by the authorities as one of the main public health issues<ref>{{cite web|url=http://www.nutraingredients.com/Regulation/New-French-food-guidelines-aimed-at-tackling-obesity |title=New French food guidelines aimes at tabkling obesity |publisher=Nutraingredients.com|date=14 September 2006 |accessdate=9 August 2010}}</ref> and is fiercely fought; rates of childhood obesity are slowing in France, while continuing to grow in other countries.<ref>{{cite web |author=Petah Marian |url=http://www.just-food.com/analysis/france-urged-to-get-tough-on-child-obesity_id102509.aspx |title=France urged to get tough on child obesity |publisher=Just-food.com |date=23 May 2008 |accessdate=9 August 2010 |archivedate=26 ធ្នូ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101226205551/http://www.just-food.com/analysis/france-urged-to-get-tough-on-child-obesity_id102509.aspx |url-status=dead }}</ref> === ការអប់រំ === [[File:Absolute BNUS 01.JPG|thumb|The [[Bibliothèque nationale et universitaire|National and University Library]] on the campus of the [[University of Strasbourg]].]] {{main|Education in France}} {{See also|History of education in France|Baccalauréat}} In 1802, [[Napoleon]] created the [[lycée]].<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/352505/lycee |title=Lycée |publisher=Britannica.com |accessdate=22 July 2011}}</ref> Nevertheless it is [[Jules Ferry]] who is considered to be the father of the French modern school, which is free, secular, and compulsory until the age of 13 since 1882<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110605080546/http://www.assemblee-nationale.fr/site-jeunes/laicite/fiche-dates/fiche-1881-1882/fiche.pdf 1881–1882 : Lois Ferry École publique gratuite, laïque et obligatoire]. Assemblé Nationale</ref> (school attendance in France is now compulsory until the age of 16<ref>{{fr icon}} [http://www.senat.fr/rap/l97-504/l97-5041.html II. L'évolution du contenu de l'obligation scolaire]. Sénat.fr</ref>). Nowadays, the schooling system in France is centralized, and is composed of three stages, primary education, secondary education, and higher education. The [[Programme for International Student Assessment]], coordinated by the [[OECD]], currently ranks France's education as the 25th best in the world, being neither significantly higher nor lower than the OECD average.<ref>{{cite web|url=http://www.oecd.org/dataoecd/42/8/39700724.pdf |title=Range of rank on the PISA 2006 science scale |format=PDF |accessdate=22 July 2011}}</ref> Primary and secondary education are predominantly public, run by the [[Minister of National Education (France)|Ministry of National Education]]. [[Education in France#Higher education|Higher education in France]] is divided between [[Universities in France|public universities]] and the prestigious and selective ''[[Grandes écoles]]'', such as [[Sciences Po Paris|Science Po Paris]] for Political studies, [[HEC Paris]] for Economics, [[Polytechnique]] and the [[École nationale supérieure des mines de Paris]] that produces high-profile engineers, or the [[École nationale d'administration]] for careers in the great corps of the State. The ''Grandes écoles'' have been criticised for alleged [[elitism]],<ref name="gécoles">{{fr icon}} [http://www.lefigaro.fr/formation/2010/01/08/01015-20100108ARTFIG00525-les-grandes-ecoles-dans-la-tourmente-.php Les grandes écoles dans la tourmente] – [[Le Figaro]]</ref> nevertheless they have produced many if not most of France's high-ranking civil servants, CEOs, and politicians. === ប្រជាជន === [[ឯកសារ:Andrea Appiani 002.jpg|thumb|right|[[ណាប់ប៉ូឡេអុងទី១]] ]] មានប្រជាជនរស់នៅ៦៣,៨ លាននាក់ (២០០៨)។ ដង់សីតេប្រជាជន: ៩៨,១ នាក់/គម^២។ទីក្រុងដែលមានប្រជាជនរស់នៅលើសពី ១០០ ០០០នាក់ មានចំនួន៥៧។ ក្នុងនោះមានទីក្រុង៥ ដែលមានប្រជាជន រស់នៅច្រើនជាងគេ ៖ {| class="wikitable" |- ! ទីក្រុង !ប្រជាជនក្នុងឆ្នាំ២០០៦ |- | 1. បារីស | ៩,៦ លាន |- | 2. លីល | ១,៧ លាន |- | 3. លីយ៉ុង | ១,៤ លាន |- | 4. ម៉ាកសី | ១,៣ លាន |- | 5. ទូលូ | ១ លាន |} == Administrative divisions == {{Main|Administrative divisions of France|Regions of France|Departments of France}} {{See also|Metropolitan Area (France)|List of communes in France with over 20,000 inhabitants (2006 census)}} France is divided into 27 administrative [[Regions of France|regions]].<ref name=France/> 22 are in [[metropolitan France]] (21 are on the continental part of metropolitan France; one is the territorial collectivity of [[Corsica]]), and five are [[overseas region]]s. The regions are further subdivided into 101 [[Departments of France|departments]]<ref>{{cite web |url=http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php |title=Departments of France |language={{fr icon}} |publisher=Myfrenchproperty.com |accessdate=21 July 2011 |archivedate=14 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714142645/http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php |url-status=dead }}</ref> which are numbered (mainly alphabetically). This number is used in postal codes and vehicle number plates amongst others. The 101 departments are subdivided into 341 [[Arrondissements of France|arrondissements]] which are, in turn, subdivided into 4,051 [[Cantons of France|cantons]]. These cantons are then divided into 36,697 [[Communes of France|communes]], which are municipalities with an elected municipal council. There are 2,588 [[Communes in France#Intercommunality|intercommunal]] entities grouping 33,414 of the 36,697 communes (i.e. 91.1% of all the communes). Three communes, Paris, Lyon and Marseille are subdivided into 45 [[Municipal arrondissements of France|municipal arrondissements]]. The regions, departments and communes are all known as [[territorial collectivity|territorial collectivities]], meaning they possess local assemblies as well as an executive. Arrondissements and cantons are merely administrative divisions. However, this was not always the case. Until 1940, the arrondissements were territorial collectivities with an elected assembly, but these were suspended by the [[Vichy France|Vichy regime]] and definitely abolished by the [[French Fourth Republic|Fourth Republic]] in 1946. === Metropolitan regions === [[File:France departements regions narrow.jpg|thumb|The 22 [[regions of France|regions]] and 96 [[departments of France|departments]] of metropolitan France includes Corsica (''Corse'', lower right). Paris area is expanded (inset at left)]] {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Region ! Departments ! [[Prefectures in France|រដ្ឋធានី]] |- | {{Coat of arms|Alsace}} | [[Bas-Rhin]], [[Haut-Rhin]] | {{Coat of arms|Strasbourg}} |- | {{Coat of arms|Aquitaine}} | [[Dordogne]], [[Gironde]], [[Landes (department)|Landes]], [[Lot-et-Garonne]], [[Pyrénées-Atlantiques]] | {{Coat of arms|Bordeaux}} |- | {{Coat of arms|Auvergne (region)|text=[[Auvergne (region)|Auvergne]]}} | [[Allier]], [[Cantal]], [[Haute-Loire]], [[Puy-de-Dôme]] | {{Coat of arms|Clermont-Ferrand}} |- | {{Coat of arms|Brittany|text=[[Brittany (administrative region)|Brittany]]}} | [[Côtes-d'Armor]], [[Finistère]], [[Ille-et-Vilaine]], [[Morbihan]] | {{Coat of arms|Rennes}} |- | {{Coat of arms|Burgundy (French region)|text=[[Burgundy]]}} | [[Côte-d'Or]], [[Nièvre]], [[Saône-et-Loire]], [[Yonne]] | {{Coat of arms|Dijon}} |- | {{Coat of arms|Centre (French region)|text=[[Centre (French region)|Centre]] }} | [[Cher (department)|Cher]], [[Eure-et-Loir]], [[Indre]], [[Indre-et-Loire]], [[Loiret]], [[Loir-et-Cher]] | {{Coat of arms|Orléans}} |- | {{Coat of arms|Champagne-Ardenne}} | [[Ardennes (department)|Ardennes]], [[Aube]], [[Haute-Marne]], [[Marne]] | {{Coat of arms|Châlons-en-Champagne}} |- | {{Coat of arms|Corsica}} | [[Corse-du-Sud]], [[Haute-Corse]] | {{Coat of arms|Ajaccio}} |- | {{Coat of arms|Franche-Comté}} | [[Doubs]], [[Haute-Saône]], [[Jura (department)|Jura]], [[Territoire de Belfort]] | {{Coat of arms|Besançon}} |- | {{Coat of arms|Île-de-France (region)|text=[[Île-de-France (region)|Île-de-France]]}} | [[Essonne]], [[Hauts-de-Seine]], [[ប៉ារីស]], [[Seine-et-Marne]], [[Seine-Saint-Denis]], [[Val-de-Marne]], [[Val-d'Oise]], [[Yvelines]] | {{Coat of arms|Paris}} |- | {{Coat of arms|Languedoc-Roussillon}} | [[Aude]], [[Gard]], [[Hérault]], [[Lozère]], [[Pyrénées-Orientales]] | {{Coat of arms|Montpellier}} |- | {{Coat of arms|Limousin (region)|text=[[Limousin (region)|Limousin]]}} | [[Corrèze]], [[Creuse]], [[Haute-Vienne]] | {{Coat of arms|Limoges}} |- | {{Coat of arms|Lorraine (region)|text=[[Lorraine (region)|Lorraine]]}} | [[Meurthe-et-Moselle]], [[Meuse]], [[Moselle]], [[Vosges]] | {{Coat of arms|Metz}} |- | {{Coat of arms|Lower Normandy}} | [[Calvados]], [[Manche]], [[Orne]] | {{Coat of arms|Caen}} |- | {{Coat of arms|Midi-Pyrénées}} | [[Ariège]], [[Aveyron]], [[Gers]], [[Haute-Garonne]], [[Hautes-Pyrénées]], [[Lot (department)|Lot]], [[Tarn (department)|Tarn]], [[Tarn-et-Garonne]] | {{Coat of arms|Toulouse}} |- | {{Coat of arms|Nord-Pas-de-Calais}} | [[Nord (French department)|Nord]], [[Pas-de-Calais]] | {{Coat of arms|Lille}} |- | {{Coat of arms|Pays de la Loire}} | [[Loire-Atlantique]], [[Maine-et-Loire]], [[Mayenne]], [[Sarthe]], [[Vendée]] | {{Coat of arms|Nantes}} |- | {{Coat of arms|Picardy}} | [[Aisne]], [[Oise]], [[Somme]] | {{Coat of arms|Amiens}} |- | {{Coat of arms|Poitou-Charentes}} | [[Charente]], [[Charente-Maritime]], [[Deux-Sèvres]], [[Vienne]] | {{Coat of arms|Poitiers}} |- | {{Coat of arms|Provence-Alpes-Côte d'Azur}} | [[Alpes-de-Haute-Provence]], [[Alpes-Maritimes]], [[Bouches-du-Rhône]], [[Hautes-Alpes]], [[Var (department)|Var]], [[Vaucluse]] | {{Coat of arms|Marseille}} |- | {{Coat of arms|Rhône-Alpes}} | [[Ain]], [[Ardèche]], [[Drôme]], [[Haute-Savoie]], [[Isère]], [[Loire]], [[Rhône (department)|Rhône]], [[Savoie]] | {{Coat of arms|Lyon}} |- | {{Coat of arms|Upper Normandy}} | [[Eure]], [[Seine-Maritime]] | {{Coat of arms|Rouen}} |} === Overseas regions === {{Main|Overseas departments and territories of France}} Among the 101 departments of France, five ([[French Guiana]], [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Mayotte]], and [[Réunion]]) are in overseas regions (ROMs) that are also simultaneously overseas departments (DOMs) and are an integral part of France (and the European Union) and thus enjoy exactly the same status to metropolitan departments. {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Name ! ស្ថានភាពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ! រដ្ឋធានី |- | {{Flag|French Guiana|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Cayenne]] |- | {{Flag|Guadeloupe|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Basse-Terre]] |- | {{Flag|Martinique|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Fort-de-France]] |- | {{Flag|Mayotte|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Mamoudzou]] |- | {{Flag|Réunion|local}} | Overseas region (''régions d'outre-mer'') and simultaneously overseas department (''département d'outre-mer'' or DOM) ! [[Saint-Denis, Réunion|Saint-Denis]] |} === Overseas territories and collectivities === In addition to the 27 regions and 101 departments, the French Republic has five [[overseas collectivity|overseas collectivities]] ([[French Polynesia]], [[Saint Barthélemy]], [[Collectivity of Saint Martin|Saint Martin]], [[Saint Pierre and Miquelon]], and [[Wallis and Futuna]]), one ''[[sui generis]]'' collectivity ([[New Caledonia]]), one [[overseas territory (France)|overseas territory]] ([[French Southern and Antarctic Lands]]), and one island possession in the Pacific Ocean ([[Clipperton Island]]). [[File:France-Constituent-Lands.png|thumb|The lands making up the French Republic, shown at the same [[scale (map)|geographic scale]].]] Overseas collectivities and territories form part of the French Republic, but do not form part of the European Union or its fiscal area (with the exception of St. Bartelemy, which seceded from Guadeloupe in 2007). The Pacific Collectivities (COMs) of French Polynesia, Wallis and Fortuna, and New Caledonia continue to use the [[CFP franc]]<ref>{{cite web|url=http://www.thetahititraveler.com/touristinfo/moneycurr.asp |title=Currency and Exchange Rate |publisher=Thetahititraveler.com |accessdate=21 July 2011}}</ref> whose value is strictly linked to that of the euro. In contrast, the five overseas regions used the French franc and now use the euro.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |title=CIA – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513121037/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |url-status=dead }}</ref> {| class="wikitable" style="font-size:90%;" |- ! Name ! ស្ថានភាពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ! រដ្ឋធានី |- | {{Flag|Clipperton Island}} | State private property under the direct authority of the [[Minister of Overseas France|French government]] ! ''[[Uninhabited]]'' |- | {{Flag|French Polynesia}} | Designated as an overseas land (''pays d'outre-mer'' or POM), the status is the same as an overseas collectivity. ! [[Papeete]] |- | {{Flag|French Southern and Antarctic Lands}} | Overseas territory (''territoire d'outre-mer'' or TOM) ! [[Port-aux-Français]] |- | {{Flag|New Caledonia}} | ''[[Sui generis]]'' collectivity ! [[Nouméa]] |- | {{Flag|Saint Barthélemy|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM) ! [[Gustavia, Saint Barthélemy|Gustavia]] |- | {{Flag|Saint Martin|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM) ! [[Marigot, Saint Martin|Marigot]] |- | {{Flag|Saint Pierre and Miquelon|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM). Still referred to as a ''collectivité territoriale''. ! [[Saint-Pierre, Saint Pierre and Miquelon|Saint-Pierre]] |- | {{Flag|Wallis and Futuna|local}} | Overseas collectivity (''collectivité d'outre-mer'' or COM). Still referred to as a ''territoire''. ! [[Mata-Utu]] |} === ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល === ទឹកដីនៃសាធារណរដ្ឋបារាំងចែកជា ៖ * មេត្រូប៉ូល រួមមានទាំងអស់២២តំបន់ និង៩៦ខេត្ដ * ខេត្ដឯនាយសមុទ្រចំនួន៤ (DOM) ហ្គាដឺឡុប ម៉ាកទីនិក ហ្គីយាន ឡារ៉េអ៊ុយនីញុង * ដែនដីឯនាយសមុទ្រចំនួន៧: Polynésie française, Wallis et Futuna, Mayotte, Saint-Pierre និងMiquelon, les Terres australes និងantarctiques françaises, Saint-Barthélémy, Saint-Martin, * និង La Nouvelle Calédonie. == Governance == {{Main|Politics of France}} === Government === {{Main|Government of France|Constitution of France}} [[File:Logo de la République française.svg|thumb|left|Logo of the French Republic|តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/Logo_de_la_République_française.svg]] The French Republic is a [[unitary state|unitary]] [[semi-presidential system|semi-presidential]] republic with strong democratic traditions.<ref>{{cite web |url=http://www.democracyweb.org/limits/france.php |title=Comparative studies in Freedom – France |publisher=Democracy Web |date= |accessdate=30 September 2013 |archivedate=21 មីនា 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150321022455/http://www.democracyweb.org/limits/france.php |url-status=dead }}</ref> The constitution of the Fifth Republic was approved by [[referendum]] on 28 September 1958.<ref>[http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html France: Fifth Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216232042/http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html |date=2012-02-16 }} – [http://flagspot.net/flags/index.html Flags of the World]</ref> It greatly strengthened the authority of the executive in relation to parliament. The executive branch itself has two leaders: the [[President of France|President of the Republic]], currently [[François Hollande]], who is [[head of state]] and is elected directly by universal adult suffrage for a 5-year term (formerly 7 years),<ref>{{fr icon}} [http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/quinquennat/chronologie.shtml Le quinquennat : le référendum du 24 Septembre 2000]</ref> and the Government, led by the president-appointed [[Prime Minister of France|Prime Minister]], currently [[Jean-Marc Ayrault]]. [[File:François Hollande (Journées de Nantes 2012).jpg|thumb|upright|[[François Hollande]], elected [[President of France|President of the French Republic]] in April 2012.]] The French [[French Parliament|parliament]] is a [[Bicameralism|bicameral]] legislature comprising a [[National Assembly (France)|National Assembly]] (''Assemblée Nationale'') and a [[Senate (France)|Senate]].<ref>[https://web.archive.org/web/20081205055025/http://www.assemblee-nationale.fr/english/synthetic_files/file_4.asp The National Assembly and the Senate – General Characteristics of the Parliament]. Official Site of the French National Assembly</ref> The National Assembly deputies represent local constituencies and are directly elected for 5-year terms.<ref>[https://web.archive.org/web/20110704054719/http://www.assemblee-nationale.fr/english/election.asp#election Election of deputies]. Official Site of the National Assembly</ref> The Assembly has the power to dismiss the cabinet, and thus the majority in the Assembly determines the choice of government. Senators are chosen by an electoral college for 6-year terms (originally 9-year terms), and one half of the seats are submitted to election every 3 years starting in September 2008.<ref>[https://web.archive.org/web/20110615001205/http://www.senat.fr/lng/en/election_senateurs.html The senatorial elections]. Official Site of the Senate</ref> The Senate's legislative powers are limited; in the event of disagreement between the two chambers, the National Assembly has the final say.<ref>{{fr icon}} [http://www.politique.net/2007081801-le-role-du-senat.htm Le role du Sénat]</ref> The government has a strong influence in shaping the agenda of Parliament. French politics are characterised by two politically opposed groupings: one left-wing, centred around the [[Socialist Party (France)|French Socialist Party]], and the other right-wing, centred previously around the [[Rally for the Republic|Rassemblement pour la République (RPR)]] and now its successor the [[Union for a Popular Movement|Union for a Popular Movement (UMP)]].<ref>{{fr icon}} {{cite book |title=La France vers le bipartisme ? : La présidentialisation du PS et de l'UMP|last=Grunberg |first=Gérard |year=2007 |isbn=2-7246-1010-5|url=http://www.pressesdesciencespo.fr/fr/livre/?GCOI=27246100617740}}</ref> Since the 2012 elections, the executive branch is currently composed mostly of the Socialist Party. === ច្បាប់ === {{Main|Law of France}} France uses a [[civil law (legal system)|civil legal]] system;<ref name=France/> that is, law arises primarily from written statutes; judges are not to make law, but merely to interpret it (though the amount of judicial interpretation in certain areas makes it equivalent to [[case law]]). Basic principles of the [[rule of law]] were laid in the [[Napoleonic Code]] (which was, in turn, largely based on the royal law codified under [[Louis XIV of France|Louis XIV]]). In agreement with the principles of the Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, law should only prohibit actions detrimental to society. As [[Guy Canivet]], first president of the [[Court of Cassation (France)|Court of Cassation]], wrote about the management of prisons: ''Freedom is the rule, and its restriction is the exception; any restriction of Freedom must be provided for by Law and must follow the principles of necessity and proportionality.'' That is, Law should lay out prohibitions only if they are needed, and if the inconveniences caused by this restriction do not exceed the inconveniences that the prohibition is supposed to remedy. [[File:Declaration of Human Rights.jpg|thumb|upright|The basic principles that the French Republic must respect are found in the 1789 [[Declaration of the Rights of Man and of the Citizen]]]] French law is divided into two principal areas: [[private law]] and [[public law]]. Private law includes, in particular, [[civil law (common law)|civil law]] and [[criminal law]]. Public law includes, in particular, [[administrative law]] and [[constitutional law]]. However, in practical terms, French law comprises three principal areas of law: civil law, criminal law, and administrative law. Criminal laws can only address the future and not the past (criminal ''[[Ex post facto law|ex post facto]]'' laws are prohibited). While administrative law is often a subcategory of civil law in many countries, it is completely separated in France and each body of law is headed by a specific supreme court: ordinary courts (which handle criminal and civil litigation) are headed by the [[Court of Cassation (France)|Court of Cassation]] and administrative courts are headed by the [[Conseil d'Etat (France)|Council of State]]. To be applicable, every law must be officially published in the ''[[Journal officiel de la République française]]''. France does not recognize [[religious law]] as a motivation for the enactment of prohibitions. France has long had neither [[blasphemy]] laws nor [[sodomy law]]s (the latter being abolished in 1791). However, "offenses against [[Decency|public decency]]" (''contraires aux bonnes mœurs'') or [[breach of the peace|disturbing public order]] (''trouble à l'ordre public'') have been used to repress public expressions of homosexuality or street prostitution. Laws prohibiting discriminatory speech in the press are [[Law on the Freedom of the Press of 29 July 1881|as old as 1881]]. Some consider however that [[hate speech laws in France]] are too broad or severe and damage [[freedom of speech]].{{citation needed|date=October 2013}} France has laws against [[racism]] and [[antisemitism]].<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20101205103557/http://www.ambafrance-dz.org/ambassade/IMG/Lutte_racisme_et_antisemitisme.pdf La lutte contre le racisme et l'antisémintisme en France]. AmbaFrance</ref> France's attitude towards [[freedom of religion in France|freedom of religion]] is complex. Freedom of religion is guaranteed by the constitutional rights set forth in the 1789 ''Declaration of the Rights of Man and of the Citizen''. However, since the [[1905 French law on the Separation of the Churches and the State]], the State tries to prevent its policy-making from being influenced by religion and became suspicious in recent decades towards new religious tendencies of the French society: the Parliament has [[Groups referred to as cults in government reports#France|listed many religious movements as dangerous cults]] since 1995, and has [[French law on secularity and conspicuous religious symbols in schools|banned wearing conspicuous religious symbols in schools]] since 2004. In 2010, it banned the [[French ban on face covering|wearing of face-covering Islamic veils in public]]. As some have complained that they have suffered from discrimination thus, and after criticism by human rights groups such as [[Amnesty International]] and [[Human Rights Watch]],<ref>{{cite web|author=Kenneth Roth Executive Director |url=http://hrw.org/english/docs/2004/02/26/france7666.htm |title=Human Rights Watch |publisher=Hrw.org |date=26 February 2004 |accessdate=31 January 2009}}</ref><ref>{{Cite news|title=France votes to ban full-face veils|url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/france-votes-ban-full-face-veils-2010-07-13|publisher=[[Amnesty International]]|date=13 July 2010|access-date=2017-07-11|archive-date=2014-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20141207163309/http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/france-votes-ban-full-face-veils-2010-07-13|url-status=dead}}</ref> these laws remain controversial, although they are supported by most of the population.<ref name='Pew'>{{Cite news | first = Frederic | last = Dumoulin | title = French parliament adopts ban on full-face veil | date = 14 September 2010 | publisher = Google News | url = http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gNCFdNZ4r-9aDEBG0G_OUSMKoASw | accessdate = 14 September 2010 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130518083647/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gNCFdNZ4r-9aDEBG0G_OUSMKoASw | archivedate = 18 ឧសភា 2013 | url-status = live }}</ref> France is tolerant of the [[LGBT community]]. Since 1999, [[Pacte civil de solidarité|civil unions]] for homosexual couples are permitted, and since May 2013, [[same-sex marriage]] and [[LGBT adoption]] are legal in France.<ref>{{cite news|last=|first=|title=François Hollande signs same-sex marriage into law|url=http://www.france24.com/en/20130518-france-gay-marriage-law-adoption|accessdate=27 June 2013|newspaper=France 24|date=18 May 2013}}</ref> === Foreign relations === {{Main|Foreign relations of France}} {{See also|European Union|Organisation internationale de la Francophonie|Latin Union|United Nations Security Council|NATO}} France is a member of the United Nations and serves as one of the permanent members of the UN Security Council with veto rights.<ref>[http://www.un.org/sc/members.asp Membership of the Security Councils of the UN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100706231352/http://www.un.org/sc/members.asp |date=2010-07-06 }} on the [http://www.un.org/en/index.shtml Official Site of the UN]</ref> It is also a member of the [[G8]], [[World Trade Organization]] (WTO),<ref>{{cite web|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm |title=Understanding the WTO – Members |publisher=Wto.org |accessdate=30 October 2010}}</ref> the [[Secretariat of the Pacific Community]] (SPC)<ref>[http://www.spc.int/en/about-spc/history.html History] on the [http://www.spc.int/ Official Site of the SPC]</ref> and the [[Indian Ocean Commission]] (COI).<ref>{{fr icon}} [http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 Pays membres] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402173028/http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 |date=2012-04-02 }} – [http://www.coi-ioc.org/index.php?id=72 Site officiel de la COI] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402173028/http://www.coi-ioc.org/index.php?id=36 |date=2012-04-02 }}</ref> It is an associate member of the [[Association of Caribbean States]] (ACS)<ref>{{cite web |url=http://www.acs-aec.org/index.php?q=about-the-acs |title=About the Association of Caribbean States |publisher=Acs-aec.org |date=24 July 1994 |accessdate=22 June 2012 |archivedate=22 សីហា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120822100530/http://www.acs-aec.org/index.php?q=about-the-acs |url-status=dead }}</ref> and a leading member of the [[Organisation internationale de la Francophonie|International Francophone Organisation]] (OIF) of fifty-one fully or partly French-speaking countries.<ref>{{fr icon}} [http://www.francophonie.org/-Etats-et-gouvernements-.html États et gouvernements : le monde de la Francophonie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091003114546/http://www.francophonie.org/-Etats-et-gouvernements-.html |date=2009-10-03 }} – [http://www.francophonie.org/ Site officiel de l'OIF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100724001316/http://www.francophonie.org/ |date=2010-07-24 }}</ref> [[File:Bundesarchiv B 145 Bild-F076314-0006, Manching, Manöver Frankreich-Deutschland.jpg|thumb|right|French President [[François Mitterrand]] and German Chancellor [[Helmut Kohl]], in 1987.]] [[File:President Barack Obama and President Nicolas Sarkozy of France.jpg|thumb|Former French President [[Nicolas Sarkozy]] and United States President [[Barack Obama]], before NATO summit, in [[Strasbourg]], on 3 April 2009]] France hosts the headquarters of the [[Organisation for Economic Co-operation and Development|OECD]],<ref>[http://www.oecd.org/document/8/0,3343,en_2649_201185_1956607_1_1_1_1,00.html History of the Château de la Muette, OECD headquarters, Paris] – [http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html Official Site of the OECD] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216232042/http://www.oecd.org/home/0,3305,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html |date=2012-02-16 }}</ref> [[UNESCO]],<ref>[http://www.unesco.org/new/en/unesco/about-us/who-we-are/history/paris-headquarters/ Paris Headquarters] on the [http://en.unesco.org/ Official Site of UNESCO]</ref> [[Interpol]],<ref>{{cite web|author=Interpol |url=http://www.interpol.int/ |title=Official Site of Interpol |publisher=Interpol.int |accessdate=9 August 2010}}</ref> [[Alliance Base]]<ref>{{fr icon}} [http://www.lexpress.fr/actualite/politique/alliance-base-existe-bien_460124.html "Alliance Base" existe bien] – [[L'Express (France)|L'Express]]</ref> and the [[International Bureau of Weights and Measures|International Bureau for Weights and Measures]].<ref>{{cite web|url=http://www.bipm.org/en/home/ |title=Home page of the IBWM |publisher=Bipm.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> France has the [[List of diplomatic missions of France|second largest network]] of [[diplomatic mission]]s in the world, second only to the USA.<ref>[http://www.diplomatie.gouv.fr/en/ministry_158/embassies-and-consulates_2052/bilateral-embassies_1580.html Embassies and consulates] on the [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/ Official Site of the Ministry of Foreign Affairs of France]</ref> In 1953, France received a request from the United Nations to pick a [[coat of arms]] that would represent it internationally. Thus the [[National emblem of France|French emblem]] was adopted and is currently used on passports.<ref>{{fr icon}} [http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-faisceau-de-licteur/le-faisceau-de-licteur.5979.html Le faisceau de licteur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121104072203/http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-faisceau-de-licteur/le-faisceau-de-licteur.5979.html |date=2012-11-04 }} – Présidence de la République</ref> Postwar French foreign policy has been largely shaped by membership of the European Union, of which it was a [[Inner Six|founding member]]. Since the [[Élysée Treaty|1960s]], France has developed close ties with reunified Germany to become the [[France–Germany relations|most influential driving force of the EU]].<ref>{{fr icon}} [http://www.oftt.eu/perspectives/article/l-alliance-franco-allemande-au-coeur-de-la-puissance-europeenne L'alliance franco-allemande au coeur de la puissance européenne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100123092331/http://www.oftt.eu/perspectives/article/l-alliance-franco-allemande-au-coeur-de-la-puissance-europeenne |date=2010-01-23 }}</ref> In the 1960s, France sought to exclude the British from the European unification process,<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/27/newsid_4187000/4187714.stm |title=De Gaulle says 'non' to Britain – again |publisher=BBC News |date= 27 November 1967|accessdate=21 July 2011}}</ref> seeking to build its own standing in continental Europe. However, since 1904, France has maintained an "[[Entente cordiale]]" with the United Kingdom, and there has been a strengthening of links between the countries, especially [[Defence and Security Co-operation Treaty|militarily]]. France is a member of the North Atlantic Treaty Organisation (NATO), but under President de Gaulle, it excluded itself from the joint military command to protest the [[Special Relationship|special relationship]] between the United States and Britain and to preserve the independence of French foreign and security policies.<ref>{{fr icon}} [http://www.lefigaro.fr/international/2009/03/11/01003-20090311ARTFIG00073-quand-mitterrand-deja-negociait-le-retour-dans-l-otan-.php Quand Mitterrand, déjà, négociait le retour de la France dans l'OTAN] – ''Le Figaro''</ref> France vigorously opposed the [[2003 invasion of Iraq]],<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/23/sprj.irq.china/index.html |title=China adds voice to Iraq war doubts |publisher=CNN |date=23 January 2003 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=29 មិថុនា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629004428/http://edition.cnn.com/2003/WORLD/asiapcf/east/01/23/sprj.irq.china/index.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2683409.stm |title=EU allies unite against Iraq war |publisher=BBC News |date=22 January 2003 |accessdate=21 July 2011}}</ref> straining bilateral relations with the US<ref>{{cite web |url=http://usforeignpolicy.about.com/od/newsiss3/tp/iraqwarrelations.htm |title=Foreign Policy Implications of the Iraq War |publisher=Usforeignpolicy.about.com |date=11 March 2004 |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 កុម្ភៈ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100225005448/http://usforeignpolicy.about.com/od/newsiss3/tp/iraqwarrelations.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |author=Sean Loughlin CNN Washington Bureau |url=http://edition.cnn.com/2003/ALLPOLITICS/03/11/sprj.irq.fries/ |title=House cafeterias change names for 'french' fries and 'french' toast |publisher=CNN |date=12 March 2003 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=4 សីហា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110804224007/http://edition.cnn.com/2003/ALLPOLITICS/03/11/sprj.irq.fries/ |url-status=dead }}</ref> and the UK.<ref>{{fr icon}} [http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/royaume-uni_202/index.html France-Diplomatie : Royaume-Uni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100317112607/http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/royaume-uni_202/index.html |date=2010-03-17 }} – [[Minister of Foreign Affairs (France)|Ministère des Affaires Étrangères]]</ref> However, as a result of Nicolas Sarkozy's ''pro-American'' politics (much criticised in France by the leftists and by a part of the right),<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7937666.stm |title=France ends four-decade Nato rift |publisher=BBC News |date=12 March 2009 |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{fr icon}} {{cite news | title = Le retour de la France dans l'OTAN suscite un malaise dans les rangs de la Droite | first = Patrick | last = Roger | url = http://www.lemonde.fr/politique/article/2009/03/11/le-retour-de-la-france-dans-l-otan-suscite-un-malaise-dans-les-rangs-de-la-droite_1166352_823448.html | newspaper=Le Monde | location = Paris | date = 11 March 2009 }}</ref> France rejoined the NATO joint military command on 4 April 2009. In the early 1990s, the country drew considerable criticism from other nations for its underground nuclear tests in [[French Polynesia]].<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/WORLD/9512/france_nuclear/ |title=Fifth French nuclear test sparks international outrage |publisher=CNN |date=28 December 1995 |accessdate=21 July 2011 |archive-date=21 ធ្នូ 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171221230828/http://edition.cnn.com/WORLD/9512/france_nuclear/ |url-status=dead }}</ref> France retains strong political and economic influence in its [[Second French colonial empire|former African colonies]] ([[Françafrique]])<ref>{{fr icon}} [http://www.memo.fr/article.asp?ID=CON_COL_009 L'empire colonial français]</ref> and has supplied economic aid and troops for peace-keeping missions in [[Ivory Coast]] and [[Chad]].<ref>{{cite web |url=http://www.delegfrance-onu-geneve.org/spip.php?article417 |title=France involvement in peace-keeping operations |publisher=Delegfrance-onu-geneve.org |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 មេសា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110425024055/http://www.delegfrance-onu-geneve.org/spip.php?article417 |url-status=dead }}</ref> Recently, after the unilateral declaration of independence of northern [[Mali]] by the [[Tuareg rebellion (2012)|Tuareg]] [[National Movement for the Liberation of Azawad|MNLA]] and the subsequent regional [[Northern Mali conflict]] with several Islamist groups including [[Ansar Dine]] and [[Movement for Oneness and Jihad in West Africa|MOJWA]], France and other African states intervened to help the Malian Army to retake control. In 2009, France was the second largest (in absolute numbers) donor of [[development aid]] in the world, behind the US, and ahead of Germany, Japan and the UK.<ref>[http://www.oecd.org/dataoecd/17/9/44981892.pdf Net Official Development Assistance 2009] OECD</ref> This represents 0.5% of its GDP, in this regard rating France as tenth largest donor on the list.<ref>{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/france-in-the-world_6820/development-assistance-and-humanitarian-action_6908/index.html |title=Development assistance and humanitarian action |publisher=Diplomatie.gouv.fr |accessdate=21 July 2011 |archivedate=9 វិច្ឆិកា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109025028/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/france-in-the-world_6820/development-assistance-and-humanitarian-action_6908/index.html |url-status=dead }}</ref> The organisation managing the French help is the [[French Development Agency]], which finances primarily humanitarian projects in [[sub-Saharan Africa]].<ref name = aid/> The main goals of this help are "developing infrastructure, access to health care and education, the implementation of appropriate economic policies and the consolidation of the rule of law and democracy."<ref name = aid>[http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france-priorities_1/index.html France priorities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100722114125/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france-priorities_1/index.html |date=2010-07-22 }} – France Diplomatie</ref> === Military === {{Main|French Armed Forces}} {{See also|Military history of France|Deployments of the French military}} [[File:French military images.jpg|thumb|upright=1.5|Examples of France's military. Clockwise from top left: Nuclear aircraft carrier ''Charles de Gaulle''; A [[Dassault Rafale|Rafale]] [[fighter aircraft]]; French [[Chasseurs Alpins]] patrolling the valleys of Kapisa province in Afghanistan; a [[AMX-56 Leclerc|Leclerc tank]] in Paris for the [[Bastille Day|14 July]] [[Bastille Day Military Parade]].]] The French Armed Forces (''Armées françaises'') are the military and paramilitary forces of France, under the [[President of France|president]] as supreme commander. They consist of the [[French Army]] (''Armée de Terre''), [[French Navy]] (''Marine Nationale''), the [[French Air Force]] (''Armée de l'Air'') and the auxiliary paramilitary force, the [[National Gendarmerie]] (''Gendarmerie nationale'') and are among the [[List of countries by number of troops|largest armed forces]] in the world. While administratively a part of the French armed forces, and therefore under the purview of the [[Minister of Defense (France)|Ministry of Defence]], the Gendarmerie is operationally attached to the [[Minister of the Interior (France)|Ministry of the Interior]]. The gendarmerie is a military police force which serves for the most part as a rural and general purpose police force. It encompasses the counter terrorist units of the [[Parachute Intervention Squadron of the National Gendarmerie]] (''Escadron Parachutiste d'Intervention de la Gendarmerie Nationale'') and the [[National Gendarmerie Intervention Group]] (''Groupe d'Intervention de la Gendarmerie Nationale''). One of the French intelligence units, the [[Directorate-General for External Security]] (''Direction Générale de la Sécurité Extérieure'') reports to the Ministry of Defence. The other, the [[Direction centrale du renseignement intérieur|Central Directorate of Interior Intelligence]] (''Direction Centrale du Renseignement Intérieur''), reports directly to the Ministry of the Interior. There has been no national [[conscription]] since 1997.<ref>{{fr icon}} [http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/service-civil/fin-service-militaire-obligatoire.shtml La fin du service militaire obligatoire] – La documentation française</ref> France is a [[Big Five (United Nations)|permanent member of the Security Council of the UN]], and a [[List of states with nuclear weapons#Five nuclear-weapon states under the NPT|recognised nuclear state]] since 1960. France has signed and ratified the [[Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty]] (CTBT)<ref name="status">{{cite web |url=http://www.ctbto.org/the-treaty/status-of-signature-and-ratification/ |title=Status of signature and ratification: CTBTO Preparatory Commission |work=CTBTO Preparatory Commission |date=26 May 2010 |accessdate=27 May 2010}}</ref> and acceeded to the [[Nuclear Non-Proliferation Treaty]]. France's annual military expenditure in 2011 was US$62.5 billion, or 2.3%, of its GDP making it the [[List of countries by military expenditures|fifth biggest military spender in the world]] after the United States, China, Russia, and the United Kingdom.<ref name="SIPRI Yearbook 2012"/> French nuclear deterrence, (formerly known as “''[[Force de Frappe]]''”), relies on complete independence. The current French nuclear force consists of four [[Triomphant class submarine|''Triomphant'']] class submarines equipped with [[submarine-launched ballistic missile]]s. In addition to the submarine fleet, it is estimated that France has about 60 [[Air-Sol Moyenne Portée|''ASMP'']] medium-range [[Air-to-surface missile|air-to-ground missile]]s with [[Nuclear weapon|nuclear warhead]]s,<ref>{{fr icon}} Centre de Documentation et de Recherche sur la Paix et les Conflits, [http://obsarm.org/obsnuc/puissances-mondiales/france-forces.html ''Etat des forces nucléaires françaises au 15 août 2004''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725004911/http://obsarm.org/obsnuc/puissances-mondiales/france-forces.html |date=2011-07-25 }}</ref> of which around 50 are deployed by the Air Force using the [[Dassault Mirage 2000N/2000D|Mirage 2000N]] long-range nuclear strike aircraft, while around 10 are deployed by the French Navy's [[Dassault-Breguet Super Étendard|Super Étendard Modernisé (SEM)]] attack aircraft which operate from the nuclear-powered [[aircraft carrier]] [[French aircraft carrier Charles de Gaulle (R91)|''Charles de Gaulle'']]. The new [[Dassault Rafale|Rafale F3]] aircraft will gradually replace all Mirage 2000N and SEM in the nuclear strike role with the improved ''ASMP-A'' missile with a nuclear warhead. France has major military industries with one of the largest [[Aerospace manufacturer|aerospace industries]] in the world.<ref>{{cite web|url=http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1990/7/90.07.06.x.html |title=90.07.06: The Aerospace Industry: Its History and How it Affects the U.S. Economy |publisher=Yale.edu |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.bbfrenchtranslation.com/aerospace-industry-of-france.html |title=Aerospace industry of France |publisher=Bbfrenchtranslation.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=26 មេសា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426095916/http://www.bbfrenchtranslation.com/aerospace-industry-of-france.html |url-status=dead }}</ref> Its industries have produced such equipment as the Rafale fighter, the ''Charles de Gaulle'' aircraft carrier, the [[Exocet]] missile and the [[AMX-56 Leclerc|Leclerc]] tank amongst others. Despite withdrawing from the [[Eurofighter Typhoon|Eurofighter]] project, France is actively investing in European joint projects such as the [[Eurocopter Tiger]], [[FREMM multipurpose frigate|multipurpose frigates]], the [[Unmanned combat air vehicle|UCAV]] demonstrator [[Dassault nEUROn|nEUROn]] and the [[Airbus A400M]]. France is a major arms seller,<ref>"En 2001, la France a vendu pour 1,288 milliard de dollars d'équipements militaires, ce qui la met au troisième rang mondial des exportateurs derrière les États-Unis et la Russie." " In 2001, France sold $1,288&nbsp;billion of military equipment, ranking 3rd in the world for arms exportations behind the USA and Russia" [http://lexpansion.lexpress.fr/entreprise/la-france-demeure-un-fournisseur-d-armes-de-premier-plan_95084.html La France demeure un fournisseur d'armes de premier plan (France stays one of the biggest arms supplier)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120311161443/http://lexpansion.lexpress.fr/entreprise/la-france-demeure-un-fournisseur-d-armes-de-premier-plan_95084.html |date=2012-03-11 }} – L'express. 13 June 2002</ref><ref>"La France est au 4ème rang mondial des exportateurs d'armes, derrière les Etats-Unis, le Royaume-Uni et la Russie, et devant Israël, selon un rapport du ministère de la Défense publié l'an dernier." "France is 4th biggest arms exportator, behind the USA, the UK and Russia, and ahead of Israel, according to a report of the Ministry of Defense published a year ago" [http://www.20minutes.fr/article/551139/Economie-Les-ventes-d-armes-explosent-en-2009.php Arms sellings explode in 2009] – 20 minutes</ref> with most of its arsenal's designs available for the export market with the notable exception of nuclear-powered devices. The [[Bastille Day Military Parade|military parade]] held in Paris each 14 July for [[Bastille Day|France's national day]] is the oldest and largest regular military parade in Europe.<ref>Mail Online, ''Harrowing loss of Afghanistan troops overshadows France's Bastille Day military parade'', 14 July 2011. [http://www.dailymail.co.uk/news/article-2014729/France-proudly-celebrates-Bastille-Day-despite-deaths-soldiers-Afghanistan-overshadowing-annual-parade.html]. Retrieved 5 January 2012</ref> === ហិរញ្ញវត្ថុរបស់រដ្ឋាភិបាល === {{See also|Taxation in France}} [[File:Public Deficit of France.png|thumb|upright=1.25|French government borrowing ([[budget deficits]]) as a percentage of GNP, 1960–2009]] In April and May 2012, France held a [[French presidential election, 2012|presidential election]] in which the winner, [[François Hollande]], had opposed [[austerity]] measures, promising to eliminate France's budget deficit by 2017. The new government stated that it aimed to cancel recently enacted tax cuts and exemptions for the wealthy, raising the top tax bracket rate to 75% on incomes over a million euros, restoring the retirement age to 60 with a full pension for those who have worked 42 years, restoring 60,000 jobs recently cut from public education, regulating rent increases; and building additional public housing for the poor. In June, Hollande's [[Socialist Party (France)|Socialist Party]] won a supermajority in [[French legislative election, 2012|legislative elections]] capable of amending the [[Constitution of France|French Constitution]] and enabling the immediate enactment of the promised reforms. French government bond interest rates fell 30% to record lows,<ref name="bloomberg.com">Bloomberg (2012) [http://www.bloomberg.com/quote/GFRN10:IND French government bond interest rates] (graph)</ref> less than 50 [[basis point]]s above German government bond rates.<ref name="Bloomberg 2012">Bloomberg (2012) [http://www.bloomberg.com/quote/GDBR10:IND German government bond interest rates] (graph)</ref> ==== បំណុលរដ្ឋាភិបាល ==== Under European Union rules, member states are supposed to limit their debt to 60% of output or be reducing the ratio structurally towards this ceiling, and run public deficits of no more than 3% of GDP. The French government has run a [[budget deficit]] each year since the early 1970s. In 2012, French government debt levels reached 1.8 trillion euros, the equivalent of 90% of French GDP.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2186rank.html |title=The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 មិថុនា 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070613005546/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2186rank.html |url-status=dead }}</ref> In late 2012, [[credit rating agencies]] warned that growing French government debt levels risked [[List of countries by credit rating|France's AAA credit rating]], raising the possibility of a future downgrade and subsequent higher borrowing costs for the French government.<ref>{{cite web |last=John |first=Mark |url=http://www.reuters.com/article/2012/10/26/us-france-debt-idUSBRE89P0SO20121026 |title=Analysis: Low French borrowing costs risk negative reappraisal |publisher=Reuters |date= |accessdate=27 November 2012 |archivedate=2 ឧសភា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130502014859/http://www.reuters.com/article/2012/10/26/us-france-debt-idUSBRE89P0SO20121026 |url-status=dead }}</ref> == ស្ថាប័ននានារបស់បារាំង == === រដ្ឋធម្មនុញ្ញ === '''រដ្ឋធម្មនុញ្ញ'''ថ្ងៃទី ៤ តុលា ឆ្នាំ១៩៥៨ ចែងពីដំណើរការស្ថាប័ននានានៃសាធារណរដ្ឋទី៥។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានគេសើរើ ពិនិត្យឡើងវិញជាច្រើនដងទាក់ទងនឹង ៖ * ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីជាសកល និងដោយចំពោះ (១៩៦២) * ការដាក់បញ្ចូលជំពូកថ្មីមួួយស្ដីការទទួលខុសត្រូវខាងព្រហ្មទណ្ឌរបស់សមាជិករដ្ឋាភិបាល(១៩៩៣) * ការបង្កើតសម័យប្រជុំរួមមួយរវាងស្ថាប័នសភា * ការពង្រីកដែនធ្វើប្រជាមតិ(១៩៩៥) * អន្ដរបញ្ញត្ដិស្ដីពីលក្ខន្ដិកៈរបស់កោះណូវែលកាលេដូនី ( Nouvelle-Calédonie ) (១៩៩៨) * ការបង្កើតសហព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនិងរូបិយវត្ថុ * ភាពស្មើគ្នារវាងបុរសនិងស្ដ្រីនៅក្នុងការទទួលអណត្ដិបោះឆ្នោតនានា និងទទួលនូវដែលគេជ្រើសរើស * ការទទួលស្គាល់យុត្ដាធិការនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្ដរជាតិ(១៩៩៩) * ការកាត់បន្ថយអាណត្ដិប្រធានាធិបតី(២០០០) * កែទំរង់ការទទួលខុសត្រូវខាងព្រហ្មទណ្ឌរបស់ប្រមុខរដ្ឋ * បញ្ចូលការហាមឃាត់់ទោសប្រហារជីវិតក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ * កំណែទំរង់ភាពស្វយ័តរបស់កោះណូវែលកាឡេដូនី(២០០៧) === ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ === [[ឯកសារ:Logo de la République française.svg|thumb|right|French Republic|តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/Logo_de_la_République_française.svg]] [[ឯកសារ:Nicolas Sarkozy - Sarkozy meeting in Toulouse for the 2007 French presidential election 0299 2007-04-12 cropped further.jpg|thumb|upright|President Nicolas Sarkozy]] [[ឯកសារ:Palais Luxembourg Sunset Edit.JPG|thumb|right|Palace of Luxembourg]] '''ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ'''មានសមាជិក៩រូប និងមានសមត្ថកិច្ចត្រួតពិនិត្យជាពិសេសនៃ ភាពត្រឹម ត្រូវ តាមច្បាប់ នៃការបោះឆ្នោតនានា និងពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់រៀបចំអង្គការ ព្រម ទាំងច្បាប់ ដែលដាក់មកអនុម័ត។ === ប្រធានាធិបតីនៃសារធារណរដ្ឋ === ប្រមុខរដ្ឋត្រូវបានជ្រើសរើសសំរាប់រយៈពេល៥ឆ្នាំតាមរយៈការបោះឆ្នោតជាសកល និង ដោយចំពោះ (អណត្ដិ​​រយៈ​ពេល​៥​ឆ្នាំ​នេះ​បាន​បង្កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​ការ​ធ្វើ​ប្រជាមតិ​នៅ​ថ្ងៃទី ២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០០)។ លោក នីកូឡា សាកូហ្ស៊ី ជាប្រធានាធិបតីទី៦នៃសាធារណរដ្ឋ ទី៥ លោកបានជាប់ឆ្នោតនៅថ្ងៃទី៧ឧសភា ឆ្នាំ​២០០៧ ។ ប្រធានាធិបតីតែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ដ្រី និងសមាជិករដ្ឋាភិបាលតាមសំណើររបស់នាយក រដ្ឋមន្ដ្រី (មាត្រា ទី៨នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ ប្រធានាធិបតីដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី ប្រកាសអោយប្រើច្បាប់នានា ជាបញ្ជាការនៃកងកម្លាំង ប្រដាប់អាវុធ។ ប្រធានាធិបតីអាចរំលាយរដ្ឋសភា ហើយ​ក្នុង​ករណី​ធ្ងន់​ធ្ងរ​ ប្រធានាធិបតីមានអំណាចពិសេស (មាត្រាទី១៦)។ === នាយករដ្ឋមន្ដ្រី និងរដ្ឋាភិបាល === ក្រោមការដឹកនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្ដ្រី រដ្ឋាភិបាលកំណត់ និងដឹកនាំនយោបាយជាតិ។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រី ទទួល ខុសត្រូវចំពោះរដ្ឋសភា (មាត្រាទី២០)។ នាយក​រដ្ឋ​មន្ដ្រី​ដឹក​នាំ​សកម្មភាពរដ្ឋាភិបាលនិងធានានូវការអនុវត្ដច្បាប់ (មាត្រាទី២១)។ លោក François Fillon ត្រូវ បានតែងតាំងជានាយក រដ្ឋមន្ដ្រីនៅថ្ងៃទី១៧ ឧសភា ឆ្នាំ២០០៧។ === សភា === សភាមានពីរថ្នាក់ ៖<br /> - '''ព្រឹទ្ធសភា''' ៖ ព្រឹទ្ធសមាជិកត្រូវជ្រើសតាំងសំរាប់រយៈពេល៦ឆ្នាំ(ពីមុនមានរយៈពេល៩ឆ្នាំ) ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០០៣ ដោយការបោះឆ្នោតជាសកល និងមិនចំពោះ ហើយត្រូវបានផ្លាស់ ប្ដូរសមាជិក ៣០% ក្នុងរយៈ ពេលបីឆ្នាំម្ដង។ ការបោះឆ្នោតលើកចុងក្រោយ បានប្រព្រឹត្ដ ទៅនៅខែ កញ្ញាឆ្នាំ២០០៤។<br /> - '''រដ្ឋភាជាតិ''' ៖ តំណាងរាស្ដ្រត្រូវបានជ្រើសតាំងសំរាប់រយៈពេល៥ឆ្នាំដោយការបោះឆ្នោត ជាសកល និង ដោយចំពោះ។ ការបោះឆ្នោតលើកចុងក្រោយបាន ប្រព្រឹត្ដទៅនៅខែមិថុ- នា ឆ្នាំ២០០៧។<br /> ក្រៅពីត្រួតពិនិត្យរដ្ឋាភិបាល សភាទាំងពីរថ្នាក់មានតួនាទីរៀបចំ និងអនុម័តច្បាប់។ ក្នុងករណីមិនមានការយល់ព្រម រដ្ឋសភាជាតិធ្វើការសំរេចជាស្ថាពរ។ ==== ព្រឹទ្ធសភា ==== ក្រោយ​ការបោះឆ្នោតខែកញ្ញឆ្នាំ២០០៤ ព្រឹទ្ធសភាមានសមាជិក៣៣១នាក់ដែលមកពី ៖ * គណបក្សសហព័ន្ធសំរាប់ចលនាប្រជាជន ( UMP ) ៖ ១៥៨នាក់ * គណបក្សសង្គមនិយម ៖ ៩៦នាក់ * ក្រុមគណបក្សកណ្ដាលនិយម ៖ ៣០នាក់ * គណបក្សកុម្មុយនិស្ដ គណបក្សសាធារណរដ្ឋ និងគណបក្សពលរដ្ឋ ៖ ២៣នាក់ * គណបក្សសម្ព័ន្ធភាពប្រជាធិបតី និងសង្គមអឺរ៉ុប ៖១៦នាក់ * បេក្ខជនឯករាជ្យ ៖ ៦នាក់ ។ ==== រដ្ឋសភាជាតិ ==== [[ឯកសារ:France national assembly.JPG|right|thumb|រដ្ឋសភាជាតិ]] បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតថ្ងៃទី១០ និង១៧ឆ្នាំ២០០៧មិថុនា រដ្ឋសភាជាតិមានតំណាងរាស្ដ្រ៥៧៧នាក់ មកពី ៖ * គណបក្សសហព័ន្ធសំរាប់ចលនាប្រជាជន (UMP) ៖ ៣១៤នាក់ (សម្ព័ន្ធភាព៦គណបក្ស) * ក្រុមសង្គមនិយម និងប្រជាជនៈ ១៨៦នាក់(សម្ព័ន្ធ១៨គណបក្ស) * ក្រុមប្រជាធិបតីឆ្វេងនិយម និងសាធារណរដ្ឋ ៖ ២៤នាក់ (គ្មានសម្ព័ន្ធភាព) * ក្រុមគណបក្សកណ្ដាលនិយមថ្មី ៖ ២០នាក់(សម្ព័ន្ធភាព២គណបក្ស) * តំណាងរាស្ដ្រមិនស្ថិតក្នុងក្រុមណាមួយ ៖ ២០នាក់ === តុលាការ === តុលាការជាអ្នកការពារសេរីភាពបុគ្គល (មាត្រា៦៦នៃ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ)។ អំណាចតុលាការបា- រាំងបានរៀបចំ ទៅតាមភាពខុសគ្នាជាមូលដ្ឋានរវាង ៖ # តុលាការយុត្ដិធម៌ត្រូវទទួលខុសត្រូវជំលោះរវាងបុគ្គល និងបុគ្គល។ # តុលាការរដ្ឋបាលដោះស្រាយជំលោះរវាងប្រជាជននិងអំណាចសាធារណៈ។ តុលាការមានពីរលំដាប់ថ្នាក់ ៖<br /> 1. '''យុត្ដាធិការរដ្ឋប្បវេណី''' តុលាការនីតិរួម (តុលាការជាន់ខ្ពស់) រឺនីតិពិសេសផ្សេងៗ (សាលាតំបូង តុលាការពាណិជ្ជ កម្ម តុលាការកិច្ចការសន្ដិសុខសង្គម និងក្រុមតុលាការការងារដែលដោះស្រាយជំលោះ រវាងបុគ្គលិក និយោជិក និងនិយោជក។<br /> 2. '''យុត្ដិធិការព្រហ្មទណ្ឌ'''ទទួលបន្ទុកវិនិច្ឆ័យលើបទល្មើស៣ប្រភេទ ៖ * បទលហុដែលវិនិច្ឆ័យដោយតុលាការនគរបាល * បទល្មើសដែលវិនិច្ឆ័យដោយតុលាការលហុ * បទឧក្រិដ្ឋដោយសាលាឧក្រិដ្ឋ<br /> មានតុលាការដោយឡែកសំរាប់រដ្ឋប្បវេណី និងព្រហ្មទណ្ឌតុលាការកុមារ។ '''សាលាវិនិច្ឆ័យ''' ៖គឺជាតុលាខ្ពស់ជាងគេ ហើយទទួលខុសត្រូវពិនិត្យបណ្ដឹងសារទុក្ខលើអង្គច្បាប់ប្រឆាំងនឹងសាលដីការបស់សាលាឧទ្ធរណ៍។យុត្ដាធិការ​​​​ខ្ពស់​ជាង​គេក្នុង​តុលាការរដ្ឋបាលគឺក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋដែលមានសមត្ថកិច្ចធ្វើការវិនិច្ឆ័យចុងក្រោយ គេបង្អស់លើភាពត្រឹមត្រូវនៃលិខិតរដ្ឋបាលតាមច្បាប់។ ក្រុម​ប្រឹក្សា​រដ្ឋ​នេះ​ក៏ផ្ដល់​ការពិគ្រោះផងដែរដល់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការផ្ដល់ជាគំនិតស្ដីពីសេចក្ដី ព្រាងច្បាប់និង សេចក្ដីព្រាងក្រឹត្យមួយចំនួន។ === ភ្លេង និងបាវចនាជាតិ === [[ឯកសា|thumb|right|La Defense]] [[ឯកសារ:French Armed Forces2.JPEG|thumb|right|]] [[ឯកសារ:ESM St Cyr cadets DSC03272.JPG|thumb|right|]] [[ឯកសារ:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|upright|Tour de France]] បទចំរៀងសំរាប់កងទ័ពនៅទីក្រុង Rhin ដែលត្រូវបានតែងឡើងនៅទីក្រុងស្ដ្រាសបួ ឆ្នាំ ១៧៩២ បានក្លាយជាបទ Marseillaise ហើយចុងបញ្ចប់់ត្រូវបាន ប្រើជាភ្លេងជាតិនៅ ថ្ងៃទី១៤ កក្កដា ឆ្នាំ១៧៩៥។ បាវវចនារបស់សាធារណៈរដ្ឋបារាំងគឺ “សេរីភាព សមភាព ភាតរភាព“។ === ទង់ជាតិបារាំង === នៅឆ្នាំ១៧៨៩ លោកឧត្ដមសេនីយ Fayette បាន បន្ថែមពណ៌សដែលជានិមិត្ដរូបនៃរាជា និយម ទៅលើ សញ្ញាទង់ជាតិដែលមានពណ៌ខៀវ និង ពណ៌ក្រហម របស់កងទ័ពជាតិទីក្រុង ប៉ារីស ។ ទង់ជាតិបីពណ៌ជា និមិត្ដរូបផ្លូវការរបស់ សាធារណរដ្ឋបារាំង។ === ការពារជាតិ === នៅឆ្នាំ២០០៧ ថវិកាការពារជាតិឡើងដល់ ៣៦,២៥ពាន់លានអឺរ៉ូ គឹស្មើនឹង២,០២%នៃ ផលិតផល ក្នុងស្រុកសរុប និងថវិកាជាតិ១០,៨២%។ ច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំកម្មវិធីផ្នែកយោធាឆ្នាំ២០០៣-២០០៨កំនត់ពីមធ្យោបាយ និងចំនួនទ័ព ដើម្បី ឆានាទៅ សំរេចគោលបំណងរបស់ប្រធានាធិបតី និង​រដ្ឋា​ភិបាល​ក្នុងការផ្ដល់អោយ ប្រទេសបារាំងការ ការពារមួយ ដោយស្របទៅតាមតំរូវការរបស់ខ្លួន។ច្បាប់​នេះ​មាន​គោល​ដៅ​បង្កើត​កិច្ច​ខំ​ប្រឹង​ប្រែង​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​អោយ​ឧបករណ៍ការពារជាតិ របស់យើងអាចឆ្លើយ តបទៅនឹងបញ្ហាចំពោះមុខនានា។ កិច្ចខំប្រឹងប្រែងខាងលើស្ដែងអោយឃើញតាមរយៈ ៖ * ការពង្រឹងមធ្យោបាយប្រយុទ្ធប្រឆាំង នឹងភេវរកម្ម។ * សុវត្ថិភាព និងភាពទុកចិត្ដនៃការទប់ស្កាត់អាវុធនុយក្លេអ៊ែររបស់ប្រទេសបារាំង។ * ការចូលរួមរបស់ប្រទេសបារាំងក្នុងការបង្ការ និងដោះស្រាយជលោះផ្សេងៗ (ចំនួនទ័ព ប្រមាណពី១៥ ទៅ២០ ០០០នាក់ត្រូវបានដាក់ពង្រាយក្នុងប្រតិបត្ដិការ )។ * សហប្រតិបត្ដិការយោធាក្នុងអង្គការអូតង់ និងសហគមអឺរ៉ុប។ នៅឆ្នាំ២០០៦ ទ័ពកងកំលាំងប្រដាប់អាវុធកើនឡើងដល់៣៤៧ ៩០៣នាក់ គិតទាំងយោធា និងជន ស៊ីវិល ហើយបែងចែកដូចខាងក្រោម ៖ * កងទ័ពជើងគោកមាន ១៣៣ ៦២៧នាក់ * កងទ័ពអាកាសមាន ៥៩ ១១៨នាក់ * កងទ័ពជើងទឹកមាន ៤២ ៧៥២នាក់ * កងអាវុធហត្ថមាន ៩៧ ៧២៣នាក់ * ក្នុងសេវាសាធារណៈ (សុខភាព ការងារសង្គមកិច្ច)មាន១៤ ៦៨៣នាក់ == សេដ្ឋកិច្ច == បារាំងជាប្រទេសមានអនុភាពសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកលំដាប់ទី៦បន្ទាប់ពី [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] [[ជប៉ុន]] [[អាលឺម៉ង់]] [[ចិន]] និង [[អង់គ្លេស]]។​ {{Main|Economy of France|Energy in France}} {{Further|List of companies of France|Economic history of France}} A member of the [[G8]] group of leading industrialised countries, it is ranked as the world's [[List of countries by GDP (PPP)|seventh largest]] and the EU's [[List of sovereign states in Europe by GDP (nominal)|second largest]] economy by [[purchasing power parity]].<ref name="data.worldbank.org">[http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?order=wbapi_data_value_2012+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc GDP, PPP (current international $) | Data | Table<!-- Bot generated title -->]</ref> With 39 of the 500 biggest companies in the world in 2010, France ranks fourth in the [[Fortune Global 500]], ahead of Germany and the UK.<ref>{{cite news|url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/France.html|title=Global 500 by Country |publisher=CNN |date=26 July 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref> France joined 11 other EU members to launch the euro in 1999, with [[euro coins]] and [[euro banknotes|banknotes]] completely replacing the [[French franc]] (₣) in 2002.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/business/2001/euro_cash/history/ |title=History of the Euro |publisher=BBC News |accessdate=30 October 2010}}</ref> [[File:Golfech NPP cropped.jpg|thumb|France derives [[Nuclear power in France|75% of its electricity from nuclear power]], the highest percentage in the world.<ref name="energy profile">{{Cite news | last = EnerPub | title = France: Energy profile | work=Spero News | accessdate =25 August 2007 | date = 8 June 2007 | url = http://www.speroforum.com/site/article.asp?idarticle=9839&t=France%3A+Energy+profile }}</ref> ]] France has a [[mixed economy]] which combines extensive private enterprise<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF09203|title=Entreprises selon le nombre de salariés et l'activité|publisher=[[INSEE]]|date=July 2008}}</ref><ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF9303|title=Entreprises publiques selon l'activité économique|publisher=INSEE|date=March 2009}}</ref> with substantial state enterprise and government intervention. The government retains considerable influence over key segments of infrastructure sectors, with majority ownership of railway, electricity, aircraft, nuclear power and telecommunications.<ref name=France/> It has been relaxing its control over these sectors since the early [[1990s in economics|1990s]].<ref name=France/> The government is slowly [[Corporatization|corporatising]] the state sector and selling off holdings in [[Orange S.A.|France Télécom]], [[Air France]], as well as in the insurance, banking, and defence industries.<ref name=France/> France has an important aerospace industry led by the European consortium [[Airbus]], and has its own national [[spaceport]], the ''[[Centre Spatial Guyanais]]''. [[File:Eurozone.svg|thumb|France is part of a monetary union, the [[Eurozone]] (dark blue), and of the [[Internal Market (European Union)|EU single market]].]] According to the [[World Trade Organization]] (WTO), in 2009 France was the world's sixth largest exporter and the fourth largest importer of manufactured goods.<ref>{{cite web|url=http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2008_e/its2008_e.pdf |title=International Trade Statistics 2008|page=12|year=2009|publisher=[[World Trade Organization]] (WTO)|accessdate=5 July 2011}}</ref> In 2008, France was the third largest recipient of [[foreign direct investment]] among OECD countries at $118 billion, ranking behind Luxembourg (where foreign direct investment was essentially monetary transfers to banks located there) and the US ($316&nbsp;billion), but above the UK ($96.9&nbsp;billion), Germany ($25&nbsp;billion), or Japan ($24&nbsp;billion).<ref name=FDI>{{cite web|url=http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_fr_en.pdf|publisher=[[United Nations Conference on Trade and Development]] (UNCTAD)|format=PDF|work=World Investment Report 2009|title=Country fact sheet: France|accessdate=7 October 2010|archivedate=4 កក្កដា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100704045547/http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_fr_en.pdf|url-status=dead}}</ref><ref name=FDI2>{{cite web|url=http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_jp_en.pdf|publisher=UNCTAD|format=PDF|work=World Investment Report 2009|title=Country fact sheet: Japan|accessdate=7 October 2010|archivedate=4 កក្កដា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100704045522/http://www.unctad.org/sections/dite_dir/docs/wir09_fs_jp_en.pdf|url-status=dead}}</ref> In the same year, French companies invested $220&nbsp;billion outside France, ranking France as the second largest outward direct investor in the OECD, behind the US ($311&nbsp;billion), and ahead of the UK ($111&nbsp;billion), Japan ($128&nbsp;billion) and Germany ($157&nbsp;billion).<ref name=FDI/><ref name=FDI2/> Financial services, banking and the insurance sector are an important part of the economy. The Paris stock exchange ({{lang-fr|link=no|La Bourse de Paris}}) is an old institution, created by [[Louis XV of France|Louis XV]] in 1724.<ref>{{fr icon}} [http://www.gralon.net/articles/economie-et-finance/bourse/article-la-bourse-de-paris---une-institution-depuis-1724-981.htm La Bourse de Paris : une institution depuis 1724]</ref> In 2000, the stock exchanges of Paris, Amsterdam and Bruxelles merged into [[Euronext]].<ref name = banque>{{cite web |author=Embassy of France |url=http://www.ambafrance-us.org/spip.php?article511 |title=Embassy of France in Washington: Economy of France |publisher=Ambafrance-us.org |accessdate=16 July 2011 |archivedate=9 តុលា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111009235442/http://ambafrance-us.org/spip.php?article511 |url-status=dead }}</ref> In 2007, Euronext merged with the [[New York stock exchange]] to form [[NYSE Euronext]], the world's largest stock exchange.<ref name = banque/> [[Euronext Paris]], the French branch of the NYSE Euronext group is Europe's 2nd largest stock exchange market, behind the [[London Stock Exchange]]. French companies have maintained key positions in the insurance and banking industries: [[AXA]] is the world's largest insurance company. The leading French banks are [[BNP Paribas]] and the [[Crédit Agricole]], ranking as the world's first and sixth largest banks in 2010<ref>{{cite web|url=http://www.doughroller.net/banking/largest-banks-in-the-world/ |title=The 10 Largest Banks in the World |publisher=Doughroller.net |date=15 June 2010 |accessdate=16 July 2011}}</ref> (by assets), while the [[Société Générale]] group was ranked the world's eighth largest in 2009. France is the smallest emitter of [[Greenhouse gas|carbon dioxide]] among the [[G8]], due to its heavy investment in [[nuclear power]].<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/environment/air_co2_emissions.htm|title=CO₂ emissions per capita in 2006|publisher=United Nations|date=August 2009|work=Environmental Indicators |title=Greenhouse Gas Emissions}}</ref> As a result of large investments in nuclear technology, most electricity produced by France is generated by 59 nuclear power plants (75% in 2012).<ref>{{cite web |url=http://www.world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/Nuclear-generation-by-country/#.UkrawYakrOM |title=Nuclear shares of electricity generation |publisher=World-nuclear.org |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=1 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131001103413/http://world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/Nuclear-generation-by-country/#.UkrawYakrOM |url-status=dead }}</ref> In this context, renewable energies are having difficulty taking off. === Agriculture === [[File:Carcassonne-vignes-2.jpg|thumb|[[French wine|Vineyards]] near [[Carcassonne]]]] France has historically been a large producer of agricultural products.<ref name = agriculture>[http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Europe/France-AGRICULTURE.html France – Agriculture] – Encyclopedia of the Nations</ref> Large tracts of fertile land, the application of modern technology, and [[Common agricultural policy|EU subsidies]] have combined to make France the leading agricultural producer and exporter in Europe<ref>{{cite web|url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/economy_6815/overview-of-the-french-economy_6831/key-figures-of-the-french-economy_1402.html#sommaire_1|publisher=[[Minister of Foreign Affairs (France)|French Ministry of Foreign and European Affairs]]|title=Key figures of the French economy|quote=France is the world’s fifth largest exporter of goods (mainly durables). The country ranks fourth in services and third in agriculture (especially in cereals and the agri-food sector). It is the leading producer and exporter of farm products in Europe.|access-date=2017-07-11|archivedate=2010-01-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100114024542/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/economy_6815/overview-of-the-french-economy_6831/key-figures-of-the-french-economy_1402.html#sommaire_1|url-status=dead}}</ref> (representing 20% of the EU's agricultural production<ref name="ministère">[http://agriculture.gouv.fr/IMG/pdf/panorama_agriculture_ed2008EN.pdf A panorama of the agriculture and agri-food industries] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100921021111/http://agriculture.gouv.fr/IMG/pdf/panorama_agriculture_ed2008EN.pdf |date=2010-09-21 }} – Ministère de l'Alimentation, de l'Agriculture et de la Pêche</ref>) and the world's third biggest exporter of agricultural products.<ref>{{fr icon}} [http://agriculture.gouv.fr/un-ministere-au-service-de-votre Un ministère au service de votre alimentation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100806180615/http://agriculture.gouv.fr/un-ministere-au-service-de-votre |date=2010-08-06 }} – Ministère de l'Alimentation, de l'Agriculture et de la Pêche</ref> Wheat, poultry, dairy, beef, and pork, as well as internationally recognized processed foods are the primary French agricultural exports. [[Rosé|Rosé wines]] are primarily consumed within the country, but [[champagne (wine)|champagne]] and [[Bordeaux wine|Bordeaux]] wines are major exports, being known worldwide. EU agriculture subsidies to France have decreased in recent years, but still amounted to $8&nbsp;billion in 2007.<ref>{{cite web|url= http://ec.europa.eu/agriculture/fin/directaid/2007/annex1_en.pdf|title=Financial year 2007|work=Distribution of direct aid to farmers |format=PDF |publisher=[[European Commission]]|date=22 April 2009|accessdate=7 October 2010}}</ref> That same year, France sold 33.4&nbsp;billion euros of transformed agricultural products.<ref>{{fr icon}} [http://panorama-iaa.alimentation.gouv.fr/ Les enjeux des industries agroalimentaires françaises] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111229143438/http://panorama-iaa.alimentation.gouv.fr/ |date=2011-12-29 }} – Panorama des Industries Agroalimentaires</ref> Agriculture is thus an important sector of France's economy: 3.8% of the active population is employed in agriculture, whereas the total agri-food industry made up 4.2% of French GDP in 2005.<ref name="ministère"/> === Labour market === French GDP per capita is similar to comparable European countries such as Germany and the UK.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html|title=Rank Order – GDP – per capita (PPP)|year=2012|publisher=The World Factbook|accessdate=5 July 2013|archivedate=24 មេសា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130424075526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html|url-status=dead}}</ref> GDP per capita is determined by (i) productivity per hour worked, (ii) the number of hours worked, which is one of the lowest of developed countries,<ref>{{cite web|url=http://www.conference-board.org/data/economydatabase/#GDP_perHourWorked |title=France is at 1480 hours, compared to an average of 1650 in European countries |publisher=Conference-board.org |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> and (iii) the employment rate. France has one of the lowest 15–64 years employment rates of the OECD countries: in 2012, only 71% of the French population aged 15–64 years were in employment, compared to 74% in Japan, 77% in the UK, 73% in the US and 77% in Germany.<ref name="Employment2004">{{cite web |author=Organisation for Economic Co-operation and Development |year=2012 |url=http://www.oecd.org/els/emp/employmentoutlookstatisticalannex.htm |title=OECD Employment Outlook 2012 – Statistical Annex |format=PDF |accessdate=29 June 2013}}</ref> This gap is due to the low employment rate for 15–24 years old: 38% in 2012, compared to 47% in the OECD. This low rate is explained by the high [[minimum wage]]s which prevent low productivity workers – such as young people – from easily entering the labour market,<ref>{{fr icon}} {{cite book |authorlink=Philippe Aghion|author=Philippe Aghion|coauthors=Gilbert Cette, Élie Cohen and [[Jean Pisani-Ferry]]|publisher=Conseil d'analyse économique|year=2007|url=http://www.cae.gouv.fr/IMG/pdf/072.pdf |title=Les leviers de la croissance française |accessdate=1 September 2008|page=55|format=PDF|isbn=978-2-11-006946-7|place=Paris}}</ref> ineffective university curricula that fail to prepare students adequately for the labour market.<ref>{{cite web|url=http://www.olis.oecd.org/olis/2007doc.nsf/LinkTo/NT00002ECA/$FILE/JT03230693.PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090310212706/http://www.olis.oecd.org/olis/2007doc.nsf/LinkTo/NT00002ECA/$FILE/JT03230693.PDF|archivedate=10 March 2009|title=Enhancing Incentives to Improve Performances in the Education System in France|publisher=OECD|date=1 August 2007|quote=Initial education, especially secondary education and the universities, along with labour market policies themselves, do not always succeed in improving labour market entry for a significant proportion of young people.|format=PDF|accessdate=26 December 2011}}</ref> It has been argued that French laws that protect full-time workers have the effect of trapping highly educated youth into temporary and informal employment, because of the difficulty and expense of dealing with formal full-time employees.<ref>[http://www.nytimes.com/2012/12/03/world/europe/young-and-educated-in-france-find-employment-elusive.html "Young, Educated and Jobless in France."]</ref> In July 2013, the unemployment rate for France was 11%.<ref>{{cite web|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=teilm020&tableSelection=1&plugin=1 |title=Harmonised unemployment rate by gender – total – % (SA) |publisher=Epp.eurostat.ec.europa.eu |date=11 March 2011 |accessdate=21 July 2011}}</ref> Shorter working hours and the reluctance to reform the labour market are mentioned as weak spots of the French economy in the view of [[Right-wing politics|right-wing]] commentators, whilst the [[Left-wing politics|left]] claims lack of government policies fostering social justice. [[Economic liberalism|Liberal economists]] have stated repeatedly that the main problem in the French economy is the issue of structural reforms, in order to increase the size of the working population in the overall population, reduce the taxation level and the administrative burden. [[Keynesian economics|Keynesian economists]] have different answers to the unemployment issue, and their theories led to the [[35-hour workweek]] law in the 2000s (decade), which turned out to be a failure in reducing unemployment. Afterwards, between 2004 and 2008, the government made some supply-side reforms to combat unemployment but met with fierce resistance,<ref>{{cite news |url=http://edition.cnn.com/2006/WORLD/europe/04/04/france.jobslaw/index.html |title=More than 1 million protest French jobs law |publisher=CNN |accessdate=21 July 2011 |archive-date=30 ឧសភា 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220530180006/http://edition.cnn.com/2006/WORLD/europe/04/04/france.jobslaw/index.html |url-status=dead }}</ref> especially with the ''[[contrat nouvelle embauche]]'' and the ''[[First Employment Contract|contrat première embauche]]'' which both were eventually repealed.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4816306.stm |title=Q&A: French labour law row |publisher=BBC News |date=11 April 2006 |accessdate=21 July 2011}}</ref> The Sarkozy government used the ''[[revenu de solidarité active]]'' to redress the negative effect of the ''[[revenu minimum d'insertion]]'' on the incentive to work.<ref>{{cite web |url=http://www.rsa.gouv.fr/-English-version-.html |title=Le Revenu de Solidarité active |publisher=Rsa.gouv.fr |accessdate=9 August 2010 |archivedate=17 កក្កដា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100717012046/http://www.rsa.gouv.fr/-English-version-.html |url-status=dead }}</ref> === ទេសចរណ៍ === {{Main|Tourism in France}} [[File:Versailles-Chateau-VueJardins1.jpg|thumb|The [[Palace of Versailles]] is one of the most popular tourist destinations in France.]] With 83&nbsp;million foreign tourists in 2012,<ref name="tourism.stat" /> France is [[World Tourism rankings|ranked]] as the first tourist destination in the world, ahead of the US (67&nbsp;million) and China (58&nbsp;million). This 83&nbsp;million figure excludes people staying less than 24 hours, such as North Europeans crossing France on their way to Spain or Italy. It is third in income from tourism due to shorter duration of visits.<ref>{{Cite news | first=Sarah | last=Dilorenzo | title=France learns to welcome, to speak 'touriste' | url=http://bigstory.ap.org/article/france-learns-speak-touriste-0 | newspaper=[[The Burlington Free Press]] | location=[[Burlington, Vermont]] | pages=5A | date=20 July 2013 | accessdate=20 July 2013 | archive-date=22 សីហា 2013 | archive-url=https://web.archive.org/web/20130822043825/http://bigstory.ap.org/article/france-learns-speak-touriste-0 | url-status=dead }}</ref><!---sources for hard and soft copy differ but are identical articles---> [[File:Mont Saint-Michel France.jpg|thumb|left|The [[Mont Saint-Michel]] is one of the most visited sites of France]] France has 37 sites inscribed in [[List of World Heritage Sites in France|UNESCO's World Heritage List]] and features cities of high cultural interest, beaches and seaside resorts, [[ski]] resorts, and rural regions that many enjoy for their beauty and tranquillity ([[Ecotourism|green tourism]]). Small and picturesque French villages are promoted through the association ''[[Les Plus Beaux Villages de France]]'' (litt. "The Most Beautiful Villages of France"). The "[[Remarkable Gardens of France|Remarkable Gardens]]" label is a list of the over 200 gardens classified by the [[Minister of Culture (France)|French Ministry of Culture]]. This label is intended to protect and promote remarkable gardens and [[park]]s. France attracts many religious pilgrims on their [[Way of St. James|way to St. James]], or to [[Lourdes]], a town in the [[Hautes-Pyrénées]] that hosts several million visitors a year. France, especially Paris, has some of the world's largest and renowned museums, including the [[Musée du Louvre|Louvre]], which is the [[List of most visited art museums in the world|most visited art museum in the world]], the [[Musée d'Orsay]], mostly devoted to [[impressionism]], and [[Centre Georges Pompidou|Beaubourg]], dedicated to [[Contemporary art]]. [[File:France Loir-et-Cher Chambord Chateau 03.jpg|thumb|The [[Château de Chambord]] is one of the many [[List of French monarchs|French royal]] residences of the [[Loire Valley]].]] [[Disneyland Paris]] is Europe's most popular theme park, with 15 million combined visitors to the resort's [[Disneyland Park (Paris)|Disneyland Park]] and [[Walt Disney Studios Park]] in 2009.<ref>{{cite web|format=PDF|url=http://www.themeit.com/etea/2009report.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100602032710/http://www.themeit.com/etea/2009report.pdf|archivedate=2 June 2010|publisher=Themed Entertainment Association|title=2009 Theme Index. The Global Attractions Attendance Report, 2009|accessdate=7 October 2010}}</ref> With more than 10 millions tourists a year, the [[French Riviera]] (or ''Côte d'Azur''), in south-east France, is the second leading tourist destination in the country, after the [[Île-de-France (region)|Paris region]].<ref>{{cite web |url=http://www.frenchriviera-tourism.com/regional-tourism-organization/the-french-riviera-tourist-board-06_191.html |title=The French Riviera Tourist Board |publisher=Frenchriviera-tourism.com |accessdate=23 January 2011 |archivedate=25 មេសា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110425152011/http://www.frenchriviera-tourism.com/regional-tourism-organization/the-french-riviera-tourist-board-06_191.html |url-status=dead }}</ref> It benefits from 300 days of sunshine per year, {{convert|115|km}} of coastline and beaches, 18 golf courses, 14 ski resorts and 3,000 restaurants.<ref>Côte d'Azur Economic Development Agency. [http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf p. 31 CRDP-Nice.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116144834/http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf |date=2013-01-16 }}</ref> Each year the ''Côte d'Azur'' hosts 50% of the world's [[Luxury yacht|superyacht]] fleet.<ref>Côte d'Azur Economic Development Agency, [http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf p. 66] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116144834/http://www.crdp-nice.net/dp/IMG/pdf/Kit_Info_Cote_d_Azur_FR_Version_sept_07.pdf |date=2013-01-16 }}</ref> Another major destination are the ''Châteaux'' of the [[Loire Valley]], this [[World Heritage Site]] is noteworthy for its architectural heritage, in its historic towns but in particular its castles (''châteaux''), such as the [[Château]]x d'[[Château d'Amboise|Amboise]], de Chambord, d'[[Château d'Ussé|Ussé]], de [[Château de Villandry|Villandry]] and [[Château de Chenonceau|Chenonceau]]. The most popular tourist sites include: (according to a 2003 ranking<ref>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www2.culture.gouv.fr/deps/mini_chiff_03/fr/musee.htm|title=Fréquentation des musées et des bâtiments historiques|access-date=2017-07-11|archivedate=2007-12-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071224180811/http://www2.culture.gouv.fr/deps/mini_chiff_03/fr/musee.htm|url-status=dead}}</ref> visitors per year): [[Eiffel Tower]] (6.2&nbsp;million), Louvre Museum (5.7&nbsp;million), Palace of Versailles (2.8&nbsp;million), Musée d'Orsay (2.1&nbsp;million), [[Arc de Triomphe]] (1.2&nbsp;million), [[Centre Georges Pompidou|Centre Pompidou]] (1.2&nbsp;million), [[Mont Saint-Michel]] (1&nbsp;million), Château de Chambord (711,000), [[Sainte-Chapelle]] (683,000), [[Château du Haut-Kœnigsbourg]] (549,000), [[Puy de Dôme]] (500,000), [[Musée Picasso]] (441,000), [[Carcassonne]] (362,000). === Transport === {{Main|Transport in France|Rail transport in France}} [[File:TGV-Duplex Paris.jpg|thumb|A [[TGV Duplex]], which can reach a maximum speed of {{convert|320|km/h|2|abbr=on}}.]] The railway network of France, which {{as of|lc=y|2008}} stretches {{convert|29473|km|mi|0}}<ref>{{fr icon}} {{cite web|format=PDF|url=http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/Chiffres_transport-pdf.pdf|title=Chiffres clés du transport 2010|accessdate=7 October 2010|archivedate=1 មិថុនា 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100601124351/http://www.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/Chiffres_transport-pdf.pdf|url-status=dead}} – [http://www.developpement-durable.gouv.fr/ Site officiel] du [[Ministry of Ecology, Energy, Sustainable Development and Sea|Ministère de l'Écologie, de l'Énergie, du Développement Durable et de la Mer]]</ref> is the second most extensive in Western Europe after the German one.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=9#fr |title=Country comparison : railways – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=4 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004215524/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=9#fr |url-status=dead }}</ref> It is operated by the [[SNCF]], and high-speed trains include the [[Thalys]], the [[Eurostar]] and [[TGV]], which travels at {{convert|320|km/h|mph|0|abbr=on}} in commercial use.<ref>{{cite web|url=http://www.railway-technology.com/projects/frenchtgv/ |title=TGV High-Speed Rail Network, France |publisher=Railway-technology.com |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite web |url=http://h2g2.com/dna/h2g2/A711785 |title=h2g2 – TGV – The French High-speed Train Service |publisher=BBC |accessdate=21 July 2011 |archivedate=16 កក្កដា 2012 |archiveurl=https://archive.today/20120716194231/http://h2g2.com/dna/h2g2/A711785 |url-status=dead }}</ref> The Eurostar, along with the [[Eurotunnel Shuttle]], connects with the United Kingdom through the [[Channel Tunnel]]. Rail connections exist to all other neighbouring countries in Europe, except [[Andorra]]. Intra-urban connections are also well developed with both [[Rapid transit|underground services]] and tramway services complementing bus services. There are approximately {{convert|1027183|km|mi|0}} of serviceable roadway in France, ranking it the most extensive network of the European continent.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |title=Country Comparison : roadways – The World Factbook |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513121037/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=France&countryCode=fr&regionCode=eu&rank=7#fr |url-status=dead }}</ref> The Paris region is enveloped with the most dense network of roads and highways that connect it with virtually all parts of the country. French roads also handle substantial international traffic, connecting with cities in neighbouring Belgium, Spain, Andorra, Monaco, Switzerland, Germany and Italy. There is no annual registration fee or [[road tax]]; however, motorway usage is through tolls except in the vicinity of large communes. The new car market is dominated by domestic brands such as [[Renault]] (27% of cars sold in France in 2003), [[Peugeot]] (20.1%) and [[Citroën]] (13.5%).<ref>{{fr icon}} L'automobile magazine, hors-série 2003/2004 page 294</ref> Over 70% of new cars sold in 2004 had [[diesel engine]]s, far more than contained petrol or [[Liquified petroleum gas|LPG]] engines.<ref>{{cite web|url=http://www.ademe.fr/particuliers/fiches/voiture/rub3.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081006095330/http://www.ademe.fr/particuliers/fiches/voiture/rub3.htm |archivedate=6 October 2008 |title=Guide pratique de l' ADEME, la voiture |publisher=Ademe.fr |accessdate=22 October 2008}}</ref> France possesses the [[Millau Viaduct]], the world's tallest bridge,<ref>{{cite news|last=Bockman |first=Chris |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3237329.stm |title=France builds world's tallest bridge |publisher=BBC News |date=4 November 2003 |accessdate=21 July 2011}}</ref> and has built many important bridges such as the [[Pont de Normandie]]. There are 475 [[List of airports in France|airports]] in France.<ref name=France>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html |title=The World Factbook: France |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=23 January 2013 |archivedate=24 ធ្នូ 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224211127/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html |url-status=dead }}</ref> [[Charles de Gaulle Airport]], located in the vicinity of Paris, is the largest and busiest airport in the country, handling the vast majority of popular and commercial traffic and connecting Paris with virtually all major cities across the world. [[Air France]] is the national carrier airline, although numerous private airline companies provide domestic and international travel services. There are ten major ports in France, the largest of which is in [[Marseille]],<ref>[https://web.archive.org/web/20080517035156/http://www.bdpinternational.com/news/StrikesblockFrenchports.asp Strikes block French ports]. The Journal of Commerce Online (via BDP International). 23 April 2008</ref> which also is the largest bordering the Mediterranean Sea.<ref>{{fr icon}} [http://www.laprovence.com/article/region/marseille-un-grand-port-maritime-qui-ne-demande-qua-se-montrer Marseille : un grand port maritime qui ne demande qu'à se montrer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121114060851/http://www.laprovence.com/article/region/marseille-un-grand-port-maritime-qui-ne-demande-qua-se-montrer |date=2012-11-14 }} – La Provence</ref><ref>{{cite web |url=http://blog.hotelclub.com/marseille/ |title=Marseille – A French Pearl in the Mediterranean Sea |publisher=Blog.hotelclub.com |date=22 February 2010 |accessdate=21 July 2011 |archivedate=24 កុម្ភៈ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100224075407/http://blog.hotelclub.com/marseille/ |url-status=dead }}</ref> {{convert|12261|km|mi|0}} of waterways traverse France including the [[Canal du Midi]] which connects the Mediterranean Sea to the Atlantic Ocean through the [[Garonne]] river.<ref name =France/> == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌បារាំង}} ប្រទេសបារាំងគឺជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការអភិវឌ្ឍន៍វប្បធម៌លោកខាងលិចអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ វិចិត្រករបារាំងជាច្រើនបានស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកល្បីល្បាញបំផុតនៃសម័យកាលរបស់ពួកគេ ហើយប្រទេសបារាំងនៅតែត្រូវបានទទួលស្គាល់នៅលើពិភពលោកសម្រាប់ប្រពៃណីវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបរបស់វា។ The successive political regimes have always promoted artistic creation, and the creation of the [[Minister of Culture (France)|Ministry of Culture]] in 1959 helped preserve the cultural heritage of the country and make it available to the public. The Ministry of Culture has been very active since its creation, granting subsidies to artists, promoting French culture in the world, supporting festivals and cultural events, protecting [[Monument historique|historical monuments]]. The French government also succeeded in maintaining a [[cultural exception]] to defend audiovisual products made in the country. France receives the highest number of tourists per year, largely thanks to the numerous cultural establishments and historical buildings implanted all over the territory. It counts 1,200 [[List of museums in France|museums]] welcoming more than 50&nbsp;million people annually.<ref>Ministère de la Culture et de la Communication, "Cultura statistics", [http://www2.culture.gouv.fr/culture/deps/2008/pdf/minichiffrescles2010-en.pdf Key figures]</ref> The most important cultural sites are run by the government, for instance through the public agency [[Centre des monuments nationaux]], which is responsible for approximately 85 national historical monuments. The 43,180 buildings protected as historical monuments include mainly residences (many [[List of castles in France|castles]], or ''[[château]]x'' in French) and religious buildings ([[List of cathedrals in France|cathedrals]], [[List of basilicas in France|basilicas]], churches, etc.), but also statutes, memorials and [[Gardens of France|gardens]]. The [[UNESCO]] inscribed 38 sites in [[Table of World Heritage Sites by country|France on the World Heritage List]].<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/fr|title=Official properties inscribed on the UNESCO World Heritage List in France |publisher=Whc.unesco.org |accessdate=31 December 2012}}</ref> === សិល្បៈ === {{Main|French art}} [[File:Claude Monet 023.jpg|thumb|upright|[[Claude Monet]] founded the [[Impressionist]] movement (''Femme avec un parasol'', 1886, [[Musée d'Orsay]]).]] The origins of French art were very much influenced by [[Flemish art]] and by [[Italian art]] at the time of the Renaissance. [[Jean Fouquet]], the most famous medieval French painter, is said to have been the first to travel to Italy and experience the Early Renaissance at first hand. The Renaissance painting [[School of Fontainebleau]] was directly inspired by Italian painters such as [[Primaticcio]] and [[Rosso Fiorentino]], who both worked in France. Two of the most famous French artists of the time of [[Baroque era]], [[Nicolas Poussin]] and [[Claude Lorrain]], lived in Italy. The 17th century was the period when French painting became prominent and individualized itself through classicism. Louis XIV's prime minister [[Jean-Baptiste Colbert]] founded in 1648 the [[Royal Academy of Painting and Sculpture]] to protect these artists, and in 1666 he created the still-active [[French Academy in Rome]] to have direct relations with Italian artists. French artists developed the [[rococo]] style in the 18th century, as a more intimate imitation of old baroque style, the works of the court-endorsed artists [[Antoine Watteau]], [[François Boucher]] and [[Jean-Honoré Fragonard]] being the most representative in the country. The French Revolution brought great changes, as [[Napoleon]] favoured artists of [[neoclassicism|neoclassic style]] such as [[Jacques-Louis David]] and the highly influential [[Académie des Beaux-Arts]] defined the style known as [[Academism]]. At this time France had become a centre of artistic creation, the first half of the 19th century being dominated by two successive movements, at first [[Romanticism]] with [[Théodore Géricault]] and [[Eugène Delacroix]], and [[Realism (arts)|Realism]] with [[Camille Corot]], [[Gustave Courbet]] and [[Jean-François Millet]], a style that eventually evolved into [[Naturalism (arts)|Naturalism]]. [[File:LE PENSEUR - Museo Rodin- PARIS.jpg|thumb|left|upright|''[[The Thinker|Le Penseur]]'' by [[Auguste Rodin]] (1902), [[Musée Rodin]], Paris.]] In the second part of the 19th century, France's influence over painting became even more important, with the development of new styles of painting such as [[Impressionism]] and [[Symbolism (arts)|Symbolism]]. The most famous impressionist painters of the period were [[Camille Pissarro]], [[Édouard Manet]], [[Edgar Degas]], Claude Monet and [[Auguste Renoir]].<ref>{{cite web|url=http://www.nationalgallery.org.uk/paintings/learn-about-art/guide-to-impressionism/guide-to-impressionism |title=Guide to Impressionism |publisher=Nationalgallery.org.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref> The second generation of impressionist-style painters, [[Paul Cézanne]], [[Paul Gauguin]], [[Toulouse-Lautrec]] and [[Georges Seurat]], were also at the avant-garde of artistic evolutions,<ref>{{fr icon}} RFI, [http://www.rfi.fr/actufr/articles/063/article_34792.asp Le néo-impressionnisme de Seurat à Paul Klee] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010120343/http://www.rfi.fr/actufr/articles/063/article_34792.asp |date=2017-10-10 }} 15 March 2005</ref> as well as the [[fauvism|fauvist artists]] [[Henri Matisse]], [[André Derain]] and [[Maurice de Vlaminck]].<ref>National Gallery of Art (United States), [http://www.nga.gov/feature/artnation/fauve/index.shtm The Fauves (dossier)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101105195501/http://www.nga.gov/feature/artnation/fauve/index.shtm |date=2010-11-05 }}</ref><ref>{{fr icon}} RFI, [http://www.rfi.fr/culturefr/articles/098/article_63189.asp Vlaminck, version fauve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010120345/http://www.rfi.fr/culturefr/articles/098/article_63189.asp |date=2017-10-10 }}, 25 February 2008</ref> At the beginning of 20th century, Cubism was developed by [[Georges Braque]] and the Spanish painter [[Pablo Picasso]], living in Paris. Other foreign artists also settled and worked in or near Paris, such as [[Vincent van Gogh]], [[Marc Chagall]], [[Amedeo Modigliani]] and [[Wassily Kandinsky]]. Many museums in France are entirely or partly devoted to sculptures and painting works. A huge collection of old masterpieces created before or during the 18th century are displayed in the state-owned [[Musée du Louvre]], such as [[Mona Lisa]], also known as La Joconde. While the [[Louvre Palace]] has been for a long time a museum, the Musée d'Orsay was inaugurated in 1986 in the old railway station [[Gare d'Orsay]], in a major reorganization of national art collections, to gather French paintings from the second part of the 19th century (mainly Impressionism and Fauvism movements).<ref>Musée d'Orsay (official website), History of the museum – [http://www.musee-orsay.fr/en/collections/history-of-the-museum/home.html From station to museum]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.musee-orsay.fr/en/collections/history-of-the-collections/painting.html |title=History of the painting collection |publisher=Musee-orsay.fr |date=31 July 2007 |accessdate=22 July 2011}}</ref> Modern works are presented in the [[Musée National d'Art Moderne]], which moved in 1976 to the [[Centre Georges Pompidou]]. These three state-owned museums welcome close to 17&nbsp;million people a year.<ref name=sites>{{fr icon}} Ministry of Tourism, [http://www.tourisme.gouv.fr/stat_etudes/memento/2009/sites.pdf Sites touristiques en France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511093631/http://www.tourisme.gouv.fr/stat_etudes/memento/2009/sites.pdf |date=2011-05-11 }} page 2 "Palmarès des 30 premiers sites culturels (entrées comptabilisées)" [Ranking of 30 most visited cultural sites in France]</ref> Other national museums hosting paintings include the [[Grand Palais]] (1.3&nbsp;million visitors in 2008), but there are also many museums owned by cities, the most visited being the [[Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris]] (0.8&nbsp;million entries in 2008), which hosts contemporary works.<ref name=sites/> Outside Paris, all the large cities have a Museum of Fine Arts with a section dedicated to European and French painting. Some of the finest collections are in [[Musée des Beaux-Arts de Lyon|Lyon]], [[Palais des Beaux-Arts de Lille|Lille]], [[Musée des Beaux-Arts de Rouen|Rouen]], [[Musée des Beaux-Arts de Dijon|Dijon]], [[Musée des Beaux-Arts de Rennes|Rennes]] and [[Museum of Grenoble|Grenoble]]. === ស្ថាបត្យកម្ម === {{Main|French architecture}} [[File:Sainte chapelle - Upper level.jpg|thumb|[[Louis IX of France|Saint Louis']] [[Sainte Chapelle]] represents the French impact on religious architecture.]] [[File:Palais Garnier's grand salon, 12 February 2008.jpg|thumb|[[Opéra Garnier]], Paris, a symbol of the French [[Second Empire (architecture)|Second Empire]] style]] [[File:Tour eiffel at sunrise from the trocadero.jpg|thumb|upright|The world's most visited paid monument,<ref>{{fr icon}} [http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=998920&clef=ARC-TRK-D_01 Tour Eiffel et souvenirs de Paris]</ref> the [[Eiffel Tower]] is an icon of both Paris and France.]] During the Middle Ages, many fortified [[castle]]s were built by feudal nobles to mark their powers. Some French castles that survived are [[Chinon (castle)|Chinon]], [[Château d'Angers]], the massive [[Château de Vincennes]] and the so-called [[Cathar castles]]. During this era, France had been using [[Romanesque architecture]] like most of Western Europe. Some of the greatest examples of Romanesque churches in France are the [[Basilique de Saint-Sernin, Toulouse|Saint Sernin Basilica]] in [[Toulouse, France|Toulouse]], the largest romanesque church in Europe,<ref>{{cite web|url=http://www.europeupclose.com/article/toulouses-saint-sernin-largest-romanesque-church-in-europe/ |title=Toulouse’s Saint Sernin, Largest Romanesque Church in Europe |publisher=Europeupclose.com |date=22 February 1999 |accessdate=22 July 2011}}</ref> and the remains of the [[Cluny Abbey|Cluniac Abbey]]. The [[Gothic architecture]], originally named ''Opus Francigenum'' meaning « French work »,<ref>{{cite web|url=http://www.answers.com/topic/opus-francigenum-art |title=Opus Francigenum |publisher=Answers.com |accessdate=22 July 2011}}</ref> was born in [[Île-de-France]] and was the first French style of architecture to be copied in all Europe.<ref>{{cite web |url=http://www.justfrance.org/france/architecture/001.asp |title=The Gothic Period |publisher=Justfrance.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718181401/http://www.justfrance.org/france/architecture/001.asp |url-status=dead }}</ref> Northern France is the home of some of the most important Gothic [[cathedral]]s and basilicas, the first of these being the [[Saint Denis Basilica]] (used as the royal necropolis); other important French Gothic cathedrals are [[Cathedral of Chartres|Notre-Dame de Chartres]] and [[Amiens Cathedral|Notre-Dame d'Amiens]]. The kings were crowned in another important Gothic church: [[Notre-Dame de Reims]].<ref>{{fr icon}} [http://www.cathedrale-reims.culture.fr/histoire.html Histoire et Architecture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160809141112/http://www.cathedrale-reims.culture.fr/histoire.html |date=2016-08-09 }} – [http://www.cathedrale-reims.culture.fr/ Site officiel de la Cathedrale de Notre-Dame de Reims] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160717234437/http://www.cathedrale-reims.culture.fr/ |date=2016-07-17 }}</ref> Aside from churches, Gothic Architecture had been used for many religious palaces, the most important one being the [[Palais des Papes]] in Avignon. The final victory in the Hundred Years' War marked an important stage in the evolution of French architecture. It was the time of the [[French Renaissance]] and several artists from Italy were invited to the French court; many residential palaces were built in the [[Loire Valley]]. Such residential castles were the [[Château de Chambord]], the [[Château de Chenonceau]], or the [[Château d'Amboise]]. Following the renaissance and the end of the Middle Ages, [[French Baroque architecture|Baroque architecture]] replaced the traditional Gothic style. However, in France, baroque architecture found a greater success in the secular domain than in a religious one.<ref>{{fr icon}} Claude Lébedel – Les Splendeurs du Baroque en France: ''Histoire et splendeurs du baroque en France'' page 9: “Si en allant plus loin, on prononce les mots ‘art baroque en France’, on provoque alors le plus souvent une moue interrogative, parfois seulement étonnée, parfois franchement réprobatrice: Mais voyons, l'art baroque n'existe pas en France!”</ref> In the secular domain, the [[Palace of Versailles]] has many baroque features. [[Jules Hardouin Mansart]], who designed the extensions to Versailles, was one of the most influential French architect of the baroque era; he is famous for his dome at [[Les Invalides]].<ref>{{cite book|url=http://books.google.com/?id=jLmFbEdqBDUC&pg=PA86&dq=Mansart+influential#v=onepage&q=influential&f=false |title=Architecture and the Politics of Gender in Early Modern Europe |first=Helen|last= Hills|page=86 |isbn=9780754603092|publisher=Ashgate Publishing |year=2003}}</ref> Some of the most impressive provincial baroque architecture is found in places that were not yet French such as the [[Place Stanislas]] in [[Nancy, France|Nancy]]. On the military architectural side, [[Vauban]] designed some of the most efficient fortresses in Europe and became an influential military architect; as a result, imitations of his works can be found all over Europe, the Americas, Russia and Turkey.<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1283 |title=Fortifications of Vauban |publisher=Whc.unesco.org |date=8 July 2008 |accessdate=9 August 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://en.unesco.org/ |title=Official site of the UNESCO |publisher=Unesco.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> After the Revolution, the [[Republicanism|Republicans]] favoured [[Neoclassicism]] although neoclassicism was introduced in France prior to the revolution with such building as the [[Panthéon, Paris|Parisian Pantheon]] or the [[Capitole de Toulouse]]. Built during the first French Empire, the [[Arc de Triomphe]] and [[Église de la Madeleine|Sainte Marie-Madeleine]] represent the best example of [[Empire style]] architecture.<ref>{{cite book |title= Paris: City Guide |year= 2008 |publisher=Lonely Planet |isbn=1-74059-850-4|page= 48 |url=http://books.google.com/?id=OtabdzMdbboC&pg=PA48}}</ref> Under [[Napoleon III]], a new wave of urbanism and architecture was given birth; extravagant buildings such as the neo-baroque [[Palais Garnier]] were built. The urban planning of the time was very organised and rigorous; for example, [[Haussmann's renovation of Paris]]. The architecture associated to this era is named [[Second Empire (architecture)|Second Empire]] in English, the term being taken from the [[Second French Empire]]. At this time there was a strong Gothic resurgence across Europe and in France; the associated architect was [[Eugène Viollet-le-Duc]]. In the late 19th century, [[Gustave Eiffel]] designed many bridges, such as [[Garabit viaduct]], and remains one of the most influential bridge designers of his time, although he is best remembered for the iconic [[Eiffel Tower]]. In the 20th century, French-Swiss architect [[Le Corbusier]] designed several buildings in France. More recently, French architects have combined both modern and old architectural styles. The [[Louvre Pyramid]] is an example of modern architecture added to an older building. The most difficult buildings to integrate within French cities are skyscrapers, as they are visible from afar. For instance, in Paris, since 1977, new buildings had to be under 37 meters, or 121 feet.<ref>[http://lci.tf1.fr/posez-vos-questions/2008-07/gratte-ciel-paris-pensez-vous-4872555.html Des gratte-ciel à Paris : qu'en pensez-vous ?] – [[La Chaîne Info|LCI]]</ref> France's largest financial district is [[La Defense]], where a significant number of skyscrapers are located.<ref>[http://www.groupenci.com/uk/ile-de-france/defense.com-square.html In the heart of the main European Business area] – NCI Business Center</ref> Other massive buildings that are a challenge to integrate into their environment are large bridges; an example of the way this has been done is the [[Millau Viaduct]]. Some famous modern French architects include [[Jean Nouvel]], [[Dominique Perrault]], [[Christian de Portzamparc]] or [[Paul Andreu]]. === អក្សរសិល្ប៍ === {{Main|French literature}} [[File:French literary figures.jpg|thumb|French literary figures. Clockwise from top left: [[Molière]] is the most played author in the [[Comédie-Française]];<ref>{{fr icon}} [http://www.comedie-francaise.fr/histoire-et-patrimoine?id=525 Auteurs et répertoires] – Official site of the Comédie Française</ref> [[Victor Hugo]] is one of the most important French novelists and poets, and is sometimes seen as the greatest French writer of all time.<ref name = victor>{{cite web|url=http://www.lecavalierbleu.com/images/30/extrait_75.pdf |title=Victor Hugo est le plus grand écrivain français |format=PDF |date= |accessdate=29 September 2013}}</ref> 19th-century poet, writer, and translator [[Charles Baudelaire]]; 20th-century philosopher and novelist [[Jean-Paul Sartre]]. |តំនភ្ជាប់=Special:FilePath/French_literary_figures.jpg]] The earliest French literature dates from the [[Middle Age]]s, when what is now known as modern France did not have a single, uniform language. There were several languages and dialects and writers used their own spelling and grammar. Some authors of French mediaeval texts are unknown, such as ''[[Tristan and Iseult]]'' and ''[[Lancelot-Grail]]''. Other authors are known, for example [[Chrétien de Troyes]] and [[William IX of Aquitaine|Duke William IX of Aquitaine]], who wrote in [[Occitan]]. Much mediaeval French poetry and literature were inspired by the legends of the [[Matter of France]], such as ''[[The Song of Roland]]'' and the various [[chansons de geste]]. The ''Roman de Renart'', written in 1175 by Perrout de Saint Cloude, tells the story of the mediaeval character [[Reynard]] ('the Fox') and is another example of early French writing. An important 16th-century writer was [[François Rabelais]], whose novel ''[[Gargantua and Pantagruel]]'' has remained famous and appreciated until now. [[Michel de Montaigne]] was the other major figure of the French literature during that century. His most famous work, ''[[Essays (Montaigne)|Essais]]'', created the literary genre of the essay.<ref>{{cite web |url=http://www.humanistictexts.org/montaigne.htm |title=Montaigne |publisher=Humanistictexts.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=25 ឧសភា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110525201508/http://www.humanistictexts.org/montaigne.htm |url-status=dead }}</ref> [[French poetry]] during that century was embodied by [[Pierre de Ronsard]] and [[Joachim du Bellay]]. Both writers founded the [[La Pléiade]] literary movement. During the 17th century, [[Madame de La Fayette]] published anonymously ''[[La Princesse de Clèves]]'', a novel that is considered to be one of the very first [[psychological novel]]s of all times.<ref>{{cite web|url=http://www.radiodramareviews.com/id438.html |title=La Princesse de Cleves by Madame de Lafayette, adapted by Jo Clifford |publisher=Radiodramareviews.com |date=28 February 2010 |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[Jean de La Fontaine]] is one of the most famous [[fabulist]] of that time, as he wrote hundreds of fables, some being far more famous than others, such as ''[[The Ant and the Grasshopper]]''. Generations of French pupils had to learn his fables, that were seen as helping teaching [[wisdom]] and [[common sense]] to the young people. Some of his verses have entered the popular language to become proverbs.<ref>{{cite web|url=http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Jean_de_La_Fontaine |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090618002516/http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Jean_de_La_Fontaine |archivedate=18 June 2009 |title=Jean de la Fontaine |publisher=Newworldencyclopedia.org |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[Jean Racine]], whose incredible mastery of the [[alexandrine]] and of the French language has been praised for centuries, created plays such as ''[[Phèdre]]'' or ''[[Britannicus]]''. He is, along with [[Pierre Corneille]] (''[[Le Cid]]'') and Molière, considered as one of the three great dramatists of the France's [[Louis XIV of France#Patronage o the arts|golden age]]. Molière, who is deemed to be one of the greatest masters of comedy of the [[Western literature]],<ref>"Author of some of the finest comedies in the history of the theater." Hartnoll, Phyllis (ed.). The Oxford Companion to the Theatre, 1983, Oxford University Press, p. 554</ref> wrote [[Molière#List of major works|dozens of plays]], including ''[[Le Misanthrope]]'', ''[[L'Avare]]'', ''[[Le Malade imaginaire]]'', and ''[[Le Bourgeois Gentilhomme]]''. His plays have been so popular around the world that French language is sometimes dubbed as "the language of Molière" (''la langue de Molière''),<ref>{{cite news|last=Randall |first=Colin |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/1475046/France-looks-to-the-law-to-save-the-language-of-Moliere.html |title=France looks to the law to save the language of Molière |work=The Daily Telegraph |location=London |date=25 October 2004 |accessdate=22 July 2011 }}</ref> just like English is considered as "the language of [[Shakespeare]]". French literature and poetry flourished even more in the 18th and 19th centuries. [[Denis Diderot]]'s best-known works are ''[[Jacques the Fatalist]]'' and ''[[Rameau's Nephew]]''. He is however best known for being the main redactor of the ''[[Encyclopédie]]'', whose aim was to sum up all the knowledge of his century (in fields such as arts, sciences, languages, philosophy) and to present them to the people, in order to fight ignorance and [[obscurantism]]. During that same century, [[Charles Perrault]] was a prolific writer of famous children's fairy tales including ''[[Puss in Boots]]'', ''[[Cinderella]]'', ''[[Sleeping Beauty]]'' and ''[[Bluebeard]]''. At the start of the 19th century, [[symbolist poetry]] was an important movement in French literature, with poets such as Charles Baudelaire, [[Paul Verlaine]] and [[Stéphane Mallarmé]].<ref>{{fr icon}} [http://users.skynet.be/litterature/symbolisme/symbolismefrancais.htm Le symbolisme français] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180307192737/http://users.skynet.be/litterature/symbolisme/symbolismefrancais.htm |date=2018-03-07 }}</ref> The 19th century saw the writings of many renowned French authors. Victor Hugo is sometimes seen as "the greatest French writer of all times"<ref name = victor/> for excelling in all [[literary genre]]s. The preface of his play ''[[Cromwell (play)|Cromwell]]'' is considered to be the manifesto of the [[Romanticism|Romantic movement]]. ''[[:fr:Les Contemplations|Les Contemplations]]'' and ''[[La Légende des siècles]]'' are considered as "poetic masterpieces",<ref name = hugo>{{cite web |url=http://www.enotes.com/victor-hugo-criticism/hugo-victor |title=Victor Hugo 1802–1885 |publisher=Enotes.com |accessdate=16 July 2011 |archivedate=16 វិច្ឆិកា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121116174008/http://www.enotes.com/victor-hugo-criticism/hugo-victor |url-status=dead }}</ref> Hugo's verse having been compared to that of Shakespeare, [[Dante]] and [[Homer]].<ref name = hugo/> His novel ''[[Les Misérables]]'' is widely seen as one of the greatest novel ever written<ref>{{cite web |url=http://www.adherents.com/people/100_novel.html |title=All-Time 100 Best Novels List |publisher=Adherents.com |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 មីនា 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180318194508/http://www.adherents.com/people/100_novel.html |url-status=dead }}</ref> and ''[[The Hunchback of Notre-Dame|The Hunchback of Notre Dame]]'' has remained immensely popular. Other major authors of that century include [[Alexandre Dumas]] (''[[The Three Musketeers]]'' and ''[[The Count of Monte-Cristo]]''), [[Jules Verne]] (''[[Twenty Thousand Leagues Under the Sea]]''), [[Émile Zola]] (''[[Les Rougon-Macquart]]''), [[Honoré de Balzac]] (''[[La Comédie humaine]]''), [[Guy de Maupassant]], [[Théophile Gautier]] and [[Stendhal]] (''[[The Red and the Black]]'', ''[[The Charterhouse of Parma]]''), whose works are amongst the most well known in France and the world. The [[Prix Goncourt]] is a French literary prize first awarded in 1903.<ref>{{fr icon}} [http://www.academie-goncourt.fr/?article=1229174089 La première Académie Goncourt]&nbsp;– [http://www.academie-goncourt.fr/? Site officiel de l'Académie Goncourt]</ref> Important writers of the 20th century include [[Marcel Proust]], [[Louis-Ferdinand Céline]], [[Albert Camus]], and [[Jean-Paul Sartre]]. [[Antoine de Saint Exupéry]] wrote ''[[The Little Prince|Little Prince]]'' which has remained popular for decades with children and adults around the world.<ref>{{cite web |url=http://www.completelynovel.com/books/50599 |title=The Little Prince |publisher=Completelynovel.com |accessdate=22 July 2011 |archivedate=30 កញ្ញា 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180930232031/http://www.completelynovel.com/books/50599 |url-status=dead }}</ref> As of 2010, French authors had more [[Nobel Prize in Literature|Literature Nobel Prizes]] than [[List of Nobel laureates in Literature#Laureates per country|those of any other nation]].<ref>National Literature Nobel Prize shares 1901–2009 [http://www.idsia.ch/~juergen/lit.html by citizenship at the time of the award] and [http://www.idsia.ch/~juergen/litnat.html by country of birth]. From [[Jürgen Schmidhuber|J. Schmidhuber]] (2010), [http://www.idsia.ch/~juergen/nobelshare.html Evolution of National Nobel Prize Shares in the 20th century] at [http://arxiv.org/abs/1009.2634 arXiv:1009.2634v1]</ref> === ទស្សនវិជ្ជា === {{main|French philosophy}} Medieval philosophy was dominated by [[Scholasticism]] until the emergence of [[Humanism in France|Humanism]] in the Renaissance. [[Modern philosophy]] began in France in the 17th century with the philosophy of [[René Descartes]], [[Blaise Pascal]], and [[Nicolas Malebranche]]. Descartes revitalised [[Western philosophy]], which had been declined after the Greek and Roman eras.<ref>{{cite web|url=http://www.friesian.com/hist-2.htm |title=The Beginning of Modern Sciences |publisher=Friesian.com |accessdate=16 July 2011}}</ref> His ''[[Meditations on First Philosophy]]'' changed the primary object of philosophical thought and raised some of the most fundamental problems for foreigners such as [[Spinoza]], [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]], [[David Hume|Hume]], [[George Berkeley|Berkeley]], and [[Immanuel Kant|Kant]]. [[File:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|thumb|upright|left|[[René Descartes]], founder of modern philosophy.]] During the 18th century, French philosophers produced one of the most important works of the [[Age of Enlightenment]]. In ''[[The Spirit of the Laws]]'', [[Baron de Montesquieu]] theorized the principle of [[separation of powers]], which has been implemented in all [[liberal democracy|liberal democracies]] since [[Separation of powers under the United States Constitution|it was first applied in the United States]]. In ''[[Du contrat social ou Principes du droit politique|The Social Contract]]'', [[Jean-Jacques Rousseau]] openly criticized the European [[Divine right monarchy|divine right monarchies]] and strongly affirmed the principle of the [[sovereignty of the people]]. [[Voltaire]] came to embody the Enlightenment with his defence of civil liberties, such as the right to a free trial and freedom of religion. 19th-century French thought was targeted at responding to the social malaise following the French Revolution. Rationalist philosophers such as [[Victor Cousin]] and [[Auguste Comte]], who called for a new social doctrine, were opposed by reactionnary thinkers such as [[Joseph de Maistre]], [[Louis Gabriel Ambroise de Bonald|Louis de Bonald]] and [[Hugues Felicité Robert de Lamennais|Lamennais]], who blamed the rationalist rejection of traditional order. De Maistre is considered, together with the Englishman [[Edmund Burke]], one of the founders of European conservatism, while Comte is regarded as the founder of [[positivism]] and [[sociology]]. In the early 20th century, French [[Spiritualism (philosophy)|spiritualist]] thinkers such as [[Maine de Biran]], [[Henri Bergson]] and [[Louis Lavelle]] influenced Anglo-Saxon thought, including the Americans [[Charles Sanders Peirce]] and [[William James]], and the Englishman [[Alfred North Whitehead]]. In the late 20th century, partly influenced by German [[Phenomenology (philosophy)|phenomenology]] and [[existentialism]], [[postmodern philosophy]] began in France, with notable [[post-structuralism|post-structuralist]] thinkers including [[Jean-François Lyotard]], [[Jean Baudrillard]], [[Jacques Derrida]], [[Jacques Lacan]], [[Michel Foucault]] and [[Gilles Deleuze]]. === Sciences === {{Main|List of French inventions and discoveries}} [[File:Ariane4.jpg|thumb|upright|right|[[Ariane 4]] launched from [[Kourou]], [[French Guiana]] (1988)]] France has been since the [[Middle Ages]] a major focus of knowledge and discoveries. Around the beginning of the 11th century [[Pope Sylvester II]] reintroduced the [[abacus]] and [[armillary sphere]], and introduced [[Arabic numerals]] and [[clock]]s to northern and western Europe.<ref>{{cite web|url=https://archive.org/details/livesnecromance04godwgoog|title=Lives of the Necromancers|author=William Godwin|year=1876|page=232}}</ref> The [[University of Paris]], founded in the mid-12th century, is still one of the most important universities of the Western world.<ref>André Thuilier, Histoire de l’université de Paris et de la Sorbonne, Paris, Nouvelle librairie de France, 1994</ref> In the 17th century, [[René Descartes]] defined a [[Rationalism|method for the acquisition of scientific knowledge]], while [[Blaise Pascal]] became famous for his work on [[probability]] and [[fluid mechanics]]. They were both key figures of the [[Scientific revolution]] which erupted in Europe during this period. The [[French Academy of Sciences|Academy of Sciences]] was founded by [[Louis XIV]] to encourage and protect the spirit of [[French people|French]] [[Scientific method|scientific research]]. It was at the forefront of scientific developments in Europe in the 17th and 18th centuries. It is one of the earliest [[academy of sciences|academies of sciences]]. The [[Age of Enlightenment]] was marked by the work of biologist [[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Buffon]] and chemist [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]], who discovered the role of [[oxygen]] in [[combustion]], while [[Denis Diderot|Diderot]] and [[Jean le Rond d'Alembert|D'Alembert]] published the ''[[Encyclopédie]]'' which aimed to give access to "useful knowledge" to the people, a knowledge that they can apply to their everyday life.<ref>Burke, Peter, A social history of knowledge: from Gutenberg to Diderot, Malden: Blackwell Publishers Inc., 2000, p.17</ref> With the [[Industrial Revolution]], the 19th century saw spectacular scientific developments in France with scientists such as [[Augustin Fresnel]], founder of modern [[optics]], [[Nicolas Léonard Sadi Carnot|Sadi Carnot]] who laid the foundations of [[thermodynamics]], or [[Louis Pasteur]], a pioneer of [[microbiology]]. Other eminent French scientists of the 19th century have their [[List of the 72 names on the Eiffel Tower|names inscribed on the Eiffel Tower]]. Famous French scientists of the 20th century include the mathematician and physicist [[Henri Poincaré]], physicists [[Henri Becquerel]], [[Pierre Curie|Pierre]] and [[Marie Curie]], remained famous for their work on [[radioactivity]], the physicist [[Paul Langevin]] or virologist [[Luc Montagnier]], co-discoverer of [[HIV AIDS]]. As of 2012, [[List of Nobel laureates by country|65 French]] people have been awarded a [[Nobel Prize]]<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/lists/all/ |title=All Nobel Prizes |publisher=Nobel Media |accessdate=10 October 2012}}</ref> and 11 have received the [[Fields Medal]].<ref>{{cite web |url=http://www.mathunion.org/general/prizes/fields/prizewinners/ |title=List of Fields Medallists |publisher=International Mathematical Union |accessdate=10 October 2012}}</ref> === តន្ត្រី === {{Main|Music of France}} [[File:Gainsbourgb.jpg|thumb|upright|[[Serge Gainsbourg]], one of the world's most influential popular musicians.<ref>{{cite web|author=2003年4月21日 (月) |url=http://www.hmv.co.jp/news/newsDetail.asp?newsnum=304080038 |title=The 100 Greatest Artists – No. 62 |publisher=Hmv.co.jp |date= |accessdate=25 January 2011}}</ref>]] France has a long and varied musical history. It experienced a golden age in the 17th century thanks to Louis XIV, who employed several musicians and composers in the royal court. The most renowned composers of this period include [[Marc-Antoine Charpentier]], [[François Couperin]], [[Michel-Richard Delalande]], [[Jean-Baptiste Lully]] and [[Marin Marais]], all of them composers at the court. After the death of the "Roi Soleil", French musical creation lost dynamism, but in the next century the music of [[Jean-Philippe Rameau]] reached some prestige, and today he is still one of the most renowned French composers. French classical music knew a revival in the 19th and 20th century, at the end of the romantic movement, at first with opera composers [[Hector Berlioz]], [[Georges Bizet]], [[Gabriel Fauré]], [[Charles Gounod]], [[Jacques Offenbach]], [[Édouard Lalo]], [[Jules Massenet]] and [[Camille Saint-Saëns]]. This period was a golden age for operas, being popular in the country the [[opéra bouffon]], the [[opera-ballet]] and the [[opéra comique]] genres. Later came precursors of modern classical music [[Érik Satie]], [[Francis Poulenc]], and above all [[Maurice Ravel]] and [[Claude Debussy]], who invented new musical forms.<ref>{{cite web|last=Huizenga |first=Tom |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=4957580 |title=Debussy's 'La Mer' Marks 100th Birthday |publisher=Npr.org |date=14 October 2005 |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=92338564 |title=Debussy's Musical Game of Deception |publisher=Npr.org |date=12 July 2008 |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.classicfm.co.uk/music/composers/c-g/claude-debussy/ |title=Biography of Claude Debussy |publisher=Classicfm.co.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.classicfm.co.uk/music/composers/n-r/maurice-ravel/ |title=Biography of Maurice Ravel |publisher=Classicfm.co.uk |accessdate=22 July 2011}}</ref> More recently, at the middle of the 20th century, [[Maurice Ohana]], [[Pierre Schaeffer]] and [[Pierre Boulez]] contributed to the evolutions of [[contemporary classical music]].<ref>{{cite web|last=Boulez |first=Pierre |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=126668117 |title=Composer-Conductor Pierre Boulez At 85 |publisher=Npr.org |accessdate=22 July 2011}}</ref> [[File:DaftAlive.jpeg|thumb|[[Daft Punk]], pioneers of the [[French house]].]] French music then followed the rapid emergence of pop and rock music at the middle of the 20th century. Although English-speaking creations achieved popularity in the country, [[French popular music|French pop music]], known as ''[[chanson française]]'', has also remained very popular. Among the most important French artists of the century are [[Édith Piaf]], [[Georges Brassens]], [[Léo Ferré]], [[Charles Aznavour]] and [[Serge Gainsbourg]]. Although there are very few rock bands in France compared to English-speaking countries,<ref>[[Radio France Internationale|RFI Musique]], [http://www.rfimusic.com/artist/rock/noir-desir/biography Biography of Noir Désir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430102257/http://www.rfimusic.com/artist/rock/noir-desir/biography |date=2016-04-30 }}, March 2009 : “Rock music doesn't come naturally to the French. A Latin country, with more affinity to poetry and melody, France has very rarely produced talented rock musicians. Rock music has other, more Anglo-Saxon ingredients”</ref> bands such as [[Noir Désir]], [[Mano Negra]], [[Niagara (band)|Niagara]], [[Les Rita Mitsouko]] and more recently [[Superbus (band)|Superbus]], [[Phoenix (band)|Phoenix]] and [[Gojira (band)|Gojira]]<ref name=frmusic>France Diplomatie, [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/french-music-has-the-whole-planet-singing_13031.html French music has the whole planet singing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101222105333/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/french-music-has-the-whole-planet-singing_13031.html |date=2010-12-22 }}, June 2009</ref> have reached worldwide popularity. Other French artists with international careers have been popular in several countries, for example female singers [[Dalida]], [[Mireille Mathieu]] and [[Mylène Farmer]],<ref name=frmusic/> electronic music pioneers [[Jean-Michel Jarre]], [[Laurent Garnier]] and [[Bob Sinclar]], and later [[Martin Solveig]] and [[David Guetta]]. In the 1990s and 2000s (decade), electronic duos [[Daft Punk]], [[Justice (French band)|Justice]] and [[Air (French band)|Air]] also reached worldwide popularity and contributed to the reputation of modern electronic music in the world.<ref name=frmusic/><ref>The Telegraph, [http://www.telegraph.co.uk/culture/music/3669339/Daft-Punk-Behind-the-robot-masks.html Daft Punk: Behind the robot masks], 17 November 2007 : "Daft Punk were in many ways responsible for turning the spotlight on a new, cool underground of French music in the late 1990s, including bestselling acts such as Air, and have been a huge influence on the current generation of international star DJs"</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1721450.stm |title=The return of French pop music |publisher=BBC News |date=20 December 2001 |accessdate=22 July 2011}}</ref> Among current musical events and institutions in France, many are dedicated to classical music and operas. The most prestigious institutions are the state-owned [[Paris National Opera]] (with its two sites [[Palais Garnier]] and [[Opéra Bastille]]), the [[Opéra National de Lyon]], the [[Théâtre du Châtelet]] in Paris, the [[Théâtre du Capitole]] in [[Toulouse]] and the [[Grand Théâtre de Bordeaux]]. As for music festivals, there are several events organized, the most popular being the [[Eurockéennes]] and [[Rock en Seine]]. The [[Fête de la Musique]], imitated by many foreign cities, was first launched by the French government in 1982.<ref>Ministry of Culture of France, [http://www.fetedelamusique.culture.fr/site-2010/?page_id=550 About « Fête de la Musique »] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515071351/http://www.fetedelamusique.culture.fr/site-2010/?page_id=550 |date=2010-05-15 }}</ref><ref>France Diplomatie, [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/fete-musique-21 June 2007_9392.html Fête de la Musique] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118060250/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/culture-and-media_6819/culture_6874/music_5335/fete-musique-21 |date=18 មករា 2012 }}, 21 June 2007</ref> Major music halls and venues in France include [[Le Zénith]] sites present in many cities and other places in Paris ([[Paris Olympia]], [[Théâtre Mogador]], [[Élysée Montmartre]], etc.). === Cinema === {{Main|Cinema of France}} [[File:Palmed'or.jpg|thumb|A ''[[Palme d'Or]]'' from the [[Cannes Film Festival]], the world's most prestigious and publicized film festival.<ref>{{cite news|url = http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/subjects/c/cannes_international_film_festival/index.html|title = Cannes International Film Festival|work=New York Times | first=Manohla|last=Dargis}}</ref><ref>{{cite news|url = http://www.nytimes.com/2012/05/16/arts/16iht-lim16.html?_r=1&ref=movies|title = They'll Always Have Cannes|work=New York Times | first=Dennis|last=Lim}}</ref><ref>{{cite news|url = http://www.forbes.com/2008/05/14/cannes-properties-luxury-forbeslife-cx_mw_0514realestate_slide.html?thisSpeed=15000|title = In Pictures: Chic Cannes Hideaways|work=Forbes | first=Matt|last=Woolsey}}</ref>]] France has historical and strong links with [[Filmmaking|cinema]], with two [[Frenchmen]], Auguste and Louis Lumière (known as the [[Auguste and Louis Lumière|Lumière Brothers]]) having created cinema in 1895.<ref>{{fr icon}} [http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Lumière/130661 Les frères Lumière]</ref> France remains a leader in filmmaking, as of 2006 producing more films than any other European country.<ref>{{cite web |url=http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx |title=Cinema: production of feature films |publisher=Stats.uis.unesco.org |accessdate=22 July 2011 |archivedate=16 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716104117/http://stats.uis.unesco.org/unesco/TableViewer/tableView.aspx |url-status=dead }}</ref> The nation also hosts the [[Cannes Festival]], one of the most important and famous film festivals in the world.<ref>{{cite web |url=http://www.cannesguide.com/basics/ |title=Cannes&nbsp;– a festival virgin's guide |publisher=Cannesguide.com |date=15 Februatype_item=ART_ARCH_30Jry 2007 |accessdate=22 July 2011 |archivedate=12 កញ្ញា 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160912231419/http://www.cannesguide.com/basics/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.whatsonwhen.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=21731 |title=Cannes Film Festival &#124; Palais des Festivals, Cannes, France |publisher=Whatsonwhen.com |date= |accessdate=22 June 2012 |archivedate=10 មិថុនា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120610125315/http://www.whatsonwhen.com/sisp/index.htm?fx=event&event_id=21731 |url-status=dead }}</ref> Although the French film market is dominated by [[Hollywood]], France is the only nation in the world where American films make up the smallest share of total film revenues, at 50%, compared with 77% in Germany and 69% in Japan.<ref name = erudit>{{fr icon}} Damien Rousselière [http://www.erudit.org/revue/hphi/2005/v15/n2/801295ar.pdf Cinéma et diversité culturelle: le cinéma indépendant face à la mondialisation des industries culturelles]. ''Horizons philosophiques'' Vol. 15 No. 2 2005</ref> French films account for 35% of the total film revenues of France, which is the highest percentage of national film revenues in the developed world outside the United States, compared to 14% in Spain and 8% in the UK.<ref name = erudit/> Until recently, France had for centuries been the cultural center of the world,<ref name=exception/> although its dominant position has been surpassed by the [[American culture|United States]]. Subsequently, France takes steps in protecting and promoting its culture, becoming a leading advocate of the [[cultural exception]].<ref>Joëlle Farchy (1999) [http://www.scienceshumaines.com/la-fin-de-l-exception-culturelle_fr_10912.html La Fin de l'exception culturelle ?] [[CNRS]] ISBN 978-2-271-05633-7</ref> The nation succeeded in convincing all EU members to refuse to include culture and audiovisuals in the list of liberalized sectors of the WTO in 1993.<ref>[http://www.culture.gouv.fr/culture/actualites/politique/diversite/wto-en2.htm The cultural exception is not negotiable by Catherine Trautmann] – Ministry of Culture</ref> Moreover, this decision was confirmed in a voting in the [[UNESCO]] in 2005, and the principle of "cultural exception" won an overwhelming victory: 198 countries voted for it, only 2 countries, the U.S and Israel, voted against it.<ref>{{fr icon}} [http://www.fnsac-cgt.com/administration/upload/ARTICLE%20UNESCO%20CONF%201602_06%20(3).pdf La Convention UNESCO pour la diversité culturelle : vers un droit international culturel contraignant ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110427020210/http://www.fnsac-cgt.com/administration/upload/ARTICLE%20UNESCO%20CONF%201602_06%20%283%29.pdf |date=2011-04-27 }} – www.fnsac-cgt.com</ref> === Fashion === {{main|French fashion}} [[File:Channel headquarters bordercropped.jpg|thumb|[[Chanel]]'s headquarters on the [[Place Vendôme]], Paris.]] Fashion has been an important industry and cultural export of France since the 17th century, and modern "haute couture" originated in Paris in the 1860s. Today, Paris, along with London, Milan, and New York City, is considered one of the world's fashion capitals, and the city is home or headquarters to many of the premier fashion houses. The expression [[Haute couture]] is, in France, a legally protected name, guaranteeing certain quality standards. The association of France with fashion and style ({{lang-fr|link=no|la mode}}) dates largely to the reign of [[Louis XIV of France|Louis XIV]]<ref>Kelly, 181. DeJean, chapters 2–4.</ref> when the luxury goods industries in France came increasingly under royal control and the French royal court became, arguably, the arbiter of taste and style in Europe. But France renewed its dominance of the high fashion ({{lang-fr|link=no|couture or haute couture}}) industry in the years 1860–1960 through the establishing of the great [[couturier]] houses such as Chanel, [[Christian Dior S.A.|Dior]], and [[Givenchy]]. The French perfume industry is world leader in its sector and is centered around the town of [[Grasse]].<ref>http://about-france.com/tourism/french-perfume.htm</ref> In the 1960s, the elitist "Haute couture" came under criticism from France's [[May 1968 in France|youth culture]]. In 1966, the designer [[Yves Saint Laurent (designer)|Yves Saint Laurent]] broke with established Haute Couture norms by launching a [[prêt-à-porter]] ("ready to wear") line and expanding French fashion into mass manufacturing. With a greater focus on marketing and manufacturing, new trends were established by [[Sonia Rykiel]], [[Thierry Mugler]], [[Claude Montana]], [[Jean-Paul Gaultier]] and [[Christian Lacroix]] in the 1970s and 1980s. The 1990s saw a conglomeration of many French couture houses under luxury giants and multinationals such as [[LVMH]]. === ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ === {{Main|Telecommunications in France}} Compared to other developed countries, the French do not spend much time reading newspapers, due to the popularity of broadcast media. Best-selling daily national newspapers in France are ''[[Le Monde]]'' and ''[[Le Figaro]]'', with around 300,000 copies sold daily, but also ''[[L'Équipe]]'', dedicated to sports coverage.<ref>{{fr icon}} OJD, "Observatoire de la Presse", [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQN/ Presse Quotidienne Nationale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100507013851/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQN/ |date=2010-05-07 }}</ref> In the past years, free dailies made a breakthrough, with ''[[Metro International|Metro]]'', ''[[20 minutes (France)|20 Minutes]]'' and ''Direct Plus'' distributed at more than 650,000 copies respectively.<ref>{{fr icon}} OJD, [http://www.ojd.com/pgi/section/ Presse Gratuite d'Information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101204123544/http://www.ojd.com/pgi/section |date=2010-12-04 }}. November 2011</ref> However, the widest circulations are reached by regional daily ''[[Ouest France]]'' with more than 750,000 copies sold, and the 50 other regional papers have also high sales.<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQRD/ Presse Quotidienne Régionale et Départementale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100507014206/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PQRD/ |date=2010-05-07 }}</ref><ref>{{fr icon}} OJD, "Bureau Presse Payante Grand Public", [http://www.ojd.com/chiffres/section/PPGP/print?submitted=1&section=PPGP&famille=2&thema=&search=&go=Lancer+la+recherche Presse Quotidienne Régionale et Départementale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110425131947/http://www.ojd.com/chiffres/section/PPGP/print?submitted=1&section=PPGP&famille=2&thema=&search=&go=Lancer+la+recherche |date=2011-04-25 }}</ref> The sector of weekly magazines is stronger and diversified with more than 400 specialized weekly magazines published in the country.<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PMAG/ Presse Magazine – Synthèse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100929204536/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_PMAG |date=2010-09-29 }}</ref> The most influential news magazine are left-wing ''[[Le Nouvel Observateur]]'', centrist ''[[L'Express (France)|L'Express]]'' and right-wing ''[[Le Point]]'' (more than 400.000 copies),<ref>{{fr icon}} Observatoire de la Presse, [http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_NEWS/ Presse News] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100929204512/http://observatoire.ojd.com/report/visu/obs/20/do/GP_NEWS |date=2010-09-29 }}</ref> but the highest circulation for weeklies is reached by TV magazines and by women’s magazines, among them ''[[Marie Claire]]'' and ''[[ELLE]]'', which have foreign versions. Influential weeklies also include investigative and satirical papers ''[[Le Canard Enchaîné]]'' and ''[[Charlie Hebdo]]'', as well as ''[[Paris Match]]''. Like in most industrialized nations, the print media have been affected by a [[Newspaper crisis|severe crisis]] in the past decade. In 2008, the government have launched a major initiative to help the sector reform to be financially independent,<ref>''[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]'', [http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/3125110/Nicolas-Sarkozy-French-media-faces-death-without-reform.html Nicolas Sarkozy: French media faces 'death' without reform] 2 October 2008</ref><ref>French government portal, [http://www.gouvernement.fr/gouvernement/lancement-des-etats-generaux-de-la-presse Lancement des états généraux de la presse] 2 October 2008 [Launching of General State of written media]</ref> but in 2009 it had to give 600.000 euros to help the print media cope with the [[Global financial crisis of 2008-2009|economic crisis]], in addition to existing subsidies.<ref>{{cite web|author=Angelique Chrisafis in Paris |url=http://www.guardian.co.uk/media/2009/jan/23/sarkozy-pledges-state-aid-to-newspapers |title=Sarkozy pledges €600m to newspapers |publisher=Guardian |date= |accessdate=21 June 2012}}</ref> In 1974, after years of centralized monopoly on radio and television, the governmental agency [[ORTF]] was split into several national institutions, but the three already-existing TV channels and four national radio stations<ref>Radio France, "L'entreprise", [https://web.archive.org/web/20110722004341/http://www.radiofrance.fr/lentreprise/reperes/statuts/ Repères]. Landmarks of Radio France company</ref><ref name=mediapol>{{fr icon}} Vie Publique, [http://www.vie-publique.fr/politiques-publiques/politique-audiovisuel/chronologie/ Chronologie de la politique de l’audiovisuel] 20 August 2004 [Chronology of policy for audiovisual]</ref> remained under state-control. It was only in 1981 that the government allowed free broadcasting in the territory, ending state monopoly on radio.<ref name=mediapol/> French television was partly liberalized in the next two decade with the creation of several commercial channels, mainly thanks to cable and satellite television. In 2005 the national service [[Télévision Numérique Terrestre]] introduced digital television all over the territory, allowing the creation of other channels. The four existing national channels are now owned by state-owned consortium [[France Télévisions]], while public broadcasting group [[Radio France]] run five national radio stations. Among these public media are [[Radio France Internationale]], which broadcasts programs in French all over the world, and Franco-German TV channel [[TV5 Monde]]. In 2006, the government created global news channel [[France 24]]. Long-established TV channels [[TF1]] (privatized in 1987), [[France 2]] and [[France 3]] have the highest shares, while radio stations [[RTL (French radio)|RTL]], [[Europe 1]] and state-owned [[France Inter]] are the least listened to. === សង្គម === [[File:La Liberté guidant le peuple - Eugène Delacroix - Musée du Louvre Peintures RF 129 - après restauration 2024.jpg|thumb|right|[[Marianne]], in a painting by [[Eugène Delacroix]], ''La Liberté guidant le peuple'' ([[Liberty Leading the People]]) (1830)]] According to a BBC poll in 2010, based on 29,977 responses in 28 countries, France is globally seen as a positive influence in the world's affairs: 49% have a positive view of the country's influence, whereas 19% have a negative view.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8626041.stm |title=World warming to US under Obama, BBC poll suggests |publisher=BBC News |date=19 April 2010 |accessdate=21 July 2011}}</ref><ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/shared/bsp/hi/pdfs/160410bbcwspoll.pdf|title=Global Views of United States Improve While Other Countries Decline|format=PDF|date=18 April 2010 |work=BBC News |accessdate=26 December 2011 }}</ref> The [[Nation Brands Index|Nation Brand Index]] of 2008 suggested that France has the second best international reputation, only behind [[Germany#Society|Germany]].<ref>{{cite web |url=http://www.gfk.com/group/press_information/press_releases/003055/index.en.html |title=Germany on Top, U.S. Seventh in Nation Brands IndexSM |publisher=Gfk.com |accessdate=9 August 2010 |archivedate=25 សីហា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100825075750/http://www.gfk.com/group/press_information/press_releases/003055/index.en.html |url-status=dead }}</ref> According to a poll in 2011, the French were found to have the highest level of religious tolerance and to be the country where the highest proportion of the population defines its identity primarily in term of nationality and not religion.<ref name=pewmwtp>{{cite web|title=Muslim-Western tensions persist|url=http://www.pewglobal.org/files/2011/07/Pew-Global-Attitudes-Muslim-Western-Relations-FINAL-FOR-PRINT-July-21-2011.pdf|format=PDF|publisher=Pew Research Center|accessdate=17 November 2011|archivedate=3 ធ្នូ 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111203105340/http://www.pewglobal.org/files/2011/07/Pew-Global-Attitudes-Muslim-Western-Relations-FINAL-FOR-PRINT-July-21-2011.pdf|url-status=dead}}</ref> 69% of French have a favourable view of the US, making France one of the most pro-American countries in the world.<ref>{{cite web|title=Opinion of the United States|url=http://www.pewglobal.org/database/?indicator=1 |publisher=Pew Research Center|year=2012}}</ref> In January 2010, the [[magazine]] [[International Living]] ranked France as "best country to live in", ahead of 193 other countries, for the fifth year running.<ref>{{cite web|author=Peter Allen |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-1240988/France-tops-list-best-places-live-world-fifth-year-row--Britain-languishes-25th.html |title=Britain falls to 25th best place to live in the world... behind Lithuania, the Czech Republic and Hungary |publisher=Dailymail.co.uk |date=7 January 2010 |accessdate=1 October 2013}}</ref><ref name = quality>{{cite web |author=By Daniela Deane for CNN |url=http://edition.cnn.com/2010/WORLD/europe/02/11/france.quality.life/index.html |title=Why France is best place to live in world |publisher=Edition.cnn.com |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=4 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004221537/http://edition.cnn.com/2010/WORLD/europe/02/11/france.quality.life/index.html |url-status=dead }}</ref> The four official symbols of the Republic, as stated by the [[Constitution of the French Fifth Republic|Constitution]],<ref>Conseil Constitutionnel, [http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf Constitution of 4 October 1958] (page 4) "Title I – Of Sovereignty"</ref> all commemorate events from the French Revolution. [[Bastille Day]], the national holiday, commemorates the [[Fête de la Fédération]], held on 14 July 1790 to celebrate the [[storming of the Bastille]].<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-14th-of-july-the-bastille-day_13113.html The 14th&nbsp;of July: Bastille day] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120514035528/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-14th-of-july-the-bastille-day_13113.html |date=2012-05-14 }}</ref> The origins of the [[Flag of France|Tricolour flag]] date to the Revolution, as the [[cockade]] was the symbols adopted by the revolutionaries in 1789.<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-french-flag_1504.html The French Flag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513143650/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-french-flag_1504.html |date=2012-05-13 }}</ref> The national anthem, [[La Marseillaise]], was written in 1792 as a war song for the French Army.<ref>Assemblée Nationale, "History and heritage : La Marseillaise, [http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp Rouget de Lisle (1760–1836) and La Marseillaise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120515104621/http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp |date=2012-05-15 }}</ref><ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-national-anthem-the-marseillaise_1502.html The national anthem : The Marseillaise] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513180412/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/the-national-anthem-the-marseillaise_1502.html |date=2012-05-13 }}</ref> The official motto of the French Republic, "[[Liberté, égalité, fraternité]]" (Liberty, equality, brotherhood), also appeared during the Revolution.<ref>Ministry of Foreign Affairs of France, "The symbols of the Republic", [http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/liberty-equality-fraternity_1503.html Liberty, Equality, Fraternity] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513132352/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/liberty-equality-fraternity_1503.html |date=2012-05-13 }}</ref> [[Marianne]], an unofficial symbol, is an allegorical figure of liberty and the Republic, and appeared at the time of the Revolution.<ref>{{cite web |url=http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/marianne_1506.html?var_recherche=Marianne |title=The Symbols of the Republic : Marianne on the Official Site of the Foreign Affairs Ministry of France |publisher=Diplomatie.gouv.fr |date= |accessdate=1 October 2013 |archivedate=13 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120513094110/http://www.diplomatie.gouv.fr/en/france_159/institutions-and-politics_6814/the-symbols-of-the-republic_2002/marianne_1506.html?var_recherche=Marianne |url-status=dead }}</ref> A common and traditional symbol of the French people is the [[Gallic rooster]]. Its origins date back to Antiquity, since the Latin word Gallus meant both "[[rooster]]" and "inhabitant of Gaul". Then this figure gradually became the most widely shared representation of the French, used by French monarchs, then by the Revolution and under the successive republican regimes as representation of the national identity, used for some stamps and coins.<ref>{{fr icon}} French Presidency, "Les symboles de la République française", [http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-coq/le-coq.6052.html Le coq] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100401063525/http://www.elysee.fr/president/la-presidence/les-symboles-de-la-republique-francaise/le-coq/le-coq.6052.html |date=2010-04-01 }}</ref> === Gastronomy === {{Main|French cuisine}} [[File:Foie gras en cocotte.jpg|thumb|''[[Foie gras]]'' with mustard seeds and green onions in duck [[Au jus|jus]]. Foie gras belongs to the protected gastronomical heritage of France.<ref>French rural code [http://www.legifrance.gouv.fr/WAspad/UnArticleDeCode?commun=&code=CRURALNL.rcv&art=L654-27-1 L654-27-1]{{dead link|date=September 2013}}</ref>]] French cuisine is renowned for being one of the finest in the world.<ref>{{fr icon}} [http://www.ladepeche.fr/article/2008/02/24/436892-cuisine-sommes-nous-les-meilleurs-du-monde.html Cuisine : sommes-nous les meilleurs du monde ?]. La Dépêche. 24 February 2008</ref><ref>[http://www.discoverfrance.net/France/Food/DF_cuisine.shtml French Cuisine] – Discover France</ref><ref>[http://blog.hotelclub.com/top-10-international-cuisine/ Top 10 Most Tasty Cuisines in the World] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120425194104/http://blog.hotelclub.com/top-10-international-cuisine/ |date=2012-04-25 }} – Hotel Club Travel Blog</ref><ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110721024114/http://www.vbartdevivre.fr/fr/ateliers-de-cuisine-francaise Ateliers de cuisine française] – Art de vivre à Paris</ref><ref>{{fr icon}} [http://www.amour-de-france.com/contenu.php?page=article-51 La Gastronomie Française] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170805000141/http://www.amour-de-france.com/contenu.php?page=article-51 |date=2017-08-05 }} – Chinese Lovers of France</ref><ref>[http://www.theinternationalkitchen.com/cooking-vacations/france About our vacations in France] -Cooking Vacations to France</ref> French cuisine is extremely diverse and has exerted a major influence on other western cuisines.<ref name=cuisine>{{fr icon}} {{cite web|url=http://www.delices-du-monde.fr/recettes-francaise.html|title=Recettes françaises|access-date=2017-07-11|archivedate=2010-07-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100723164351/http://www.delices-du-monde.fr/recettes-francaise.html|url-status=dead}} – Delices du Monde</ref> According to the regions, traditional recipes are different, the North of the country prefers to use butter as the preferred fat for cooking, whereas [[olive oil]] is more commonly used in the South.<ref>{{fr icon}} [https://web.archive.org/web/20110425112349/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jvmxWfyZ2tFVA3qcmC7DkX6SMi5g La France du beurre et celle de l'huile d'olive maintiennent leurs positions] – [[Agence France Presse]]</ref> Moreover, each region of France has iconic traditional specialities : [[Cassoulet]] in the Southwest, [[Choucroute]] in Alsace, [[Quiche]] in the [[Lorraine (region)|Lorraine region]], [[Beef bourguignon]] in the [[Burgundy|Bourgogne]], [[Provence|provençal]] [[Tapenade]], etc. France's most renowned products are [[French wine|wines]],<ref>{{cite web|url=http://www.cs.utexas.edu/users/walter/wine/france.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100211145428/http://www.cs.utexas.edu/users/walter/wine/france.html |archivedate=11 February 2010 |title=Wines of France |publisher=Userweb.cs.utexas.edu |accessdate=9 August 2010}}</ref> including Champagne, [[Bordeaux wine|Bordeaux]], [[Burgundy wine|Bourgogne]], and [[Beaujolais]] as well as a large variety of different [[List of French cheeses|cheeses]], such as [[Camembert]], [[Roquefort (cheese)|Roquefort]] and [[Brie cheese|Brie]]. There are more than 400 different varieties.<ref>{{cite web|url=http://www.goodcooking.com/frcheese.htm |title=French Cheese |publisher=Goodcooking.com |accessdate=22 July 2011}}</ref><ref>[http://www.franceway.com/cheese/ French Cheese] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100827131743/http://www.franceway.com/cheese/ |date=2010-08-27 }} on [http://www.traditionalfrenchfood.com/index.html Traditional French Food]</ref> French cuisine is also regarded as a key element of the [[quality of life]] and the attractiveness of France.<ref name =quality/> A French publication, the [[Michelin guide]], had by 2006 awarded 620 stars to French restaurants, at that time more than any other country, although the guide also inspects more restaurants in France than in any other country (by 2010, Japan was awarded as many Michelin stars as France, despite having half the number of Michelin inspectors working there).<ref>{{cite web|url=http://www.3starrestaurants.com/michelin-restaurants-star-guide.asp |title=Michelin 3 Star Restaurants around the world |publisher=3starrestaurants.com |date=14 December 2006 |accessdate=30 October 2010}}</ref><ref>''Japan overtakes France with more Michelin-starred restaurants'', Gilles Campion | Agence France-Presse | Thu 25 November 2010</ref> === កីឡា === {{Main|Sport in France}} [[File:TourDeFrance 2005 07 09.jpg|thumb|The [[Tour de France]] is the oldest and most prestigious of [[Grand Tour (cycling)|Grands Tours]], and the world's most famous cycling race.<ref>http://www.uciprotour.com/Modules/BUILTIN/getObject.asp?MenuId=MTcxNw&ObjTypeCode=FILE&type=FILE&id=34028&LangId=1</ref>]] Popular sports played in France include [[Association football|football]], [[judo]], tennis<ref>{{fr icon}} [http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=NATTEF05401&reg_id=0 Les licences sportives en France] – Insee</ref> and [[basketball]].<ref>{{cite web |url=http://www.france-pub.com/esport.htm |title=All you need to know about sport in France |accessdate=11 February 2012 |archivedate=10 មិថុនា 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170610041323/http://www.france-pub.com/esport.htm |url-status=dead }}</ref> France has hosted events such as the [[1938 FIFA World Cup|1938]] and [[1998 FIFA World Cup]]s,<ref>{{cite web |url=http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mcwc/ip-201_10e_fwcdraw-history_8842.pdf |title=History of the World Cup Final Draw |format=PDF |accessdate=22 July 2011 |archivedate=14 មិថុនា 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100614213618/http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mcwc/ip-201_10e_fwcdraw-history_8842.pdf |url-status=dead }}</ref> and the [[2007 Rugby World Cup]].<ref>[https://web.archive.org/web/20110606170717/http://www.rugby.com.au/news/2003_april/france_wins_right_to_host_the_2007_rugby_wor_15381,3851.html France wins right to host the 2007 rugby world cup]. Associated Press. 11 April 2003</ref> [[Stade de France]] in [[Saint-Denis]] is France's largest stadium and was the venue for the 1998 FIFA World Cup and 2007 Rugby World Cup finals. France hosts the annual [[Tour de France]], the most famous [[road bicycle race]] in the world.<ref>{{cite web |url=http://www.weightlossdietinformation.com/the-tour-de-france-the-most-famous-bicycle-race-in-the-world.html |title=The Tour De France: The Most Famous Bicycle Race In The World |publisher=Weightlossdietinformation.com |date=3 January 2010 |accessdate=22 July 2011 |archivedate=18 កក្កដា 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718024209/http://www.weightlossdietinformation.com/the-tour-de-france-the-most-famous-bicycle-race-in-the-world.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.faqs.org/sports-science/Ce-Do/Cycling-Tour-de-France.html |title=Cycling: Tour de France |publisher=Faqs.org |accessdate=9 August 2010}}</ref> France is famous for its [[24 Hours of Le Mans]] [[sports car racing|sports car]] [[endurance racing (motorsport)|endurance race]].<ref>{{fr icon}} [http://www.lemans.org/fr/courses/24h/histoire.html Une course légendaire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130116131353/http://www.lemans.org/fr/courses/24h/histoire.html |date=2013-01-16 }} – [http://www.lemans.org/ Site officiel du 24 heures du Mans]</ref> Several major tennis tournaments take place in France, including the [[Paris Masters]] and the French Open, one of the four [[Grand Slam (tennis)|Grand Slam]] tournaments. French [[martial arts]] include [[Savate]] and [[Fencing]]. France has a close association with the Modern Olympic Games; it was a French aristocrat, Baron [[Pierre de Coubertin]], who suggested the Games' revival, at the end of the 19th century.<ref>{{Cite book | last = Hill | first = Christopher R. | title = Olympic Politics | page = 5 |publisher=Manchester University Press ND | year = 1996 | url = http://books.google.com/?id=0o-9AAAAIAAJ| isbn = 0-7190-4451-0 | accessdate =5 July 2011}}</ref><ref name=Olympic>[http://www.worldatlas.com/aatlas/infopage/olympic.htm Olympic History] – World Atlas of Travel</ref> After [[Athens]] was awarded the first Games, in reference to the Olympics' Greek origins, Paris hosted the second Games [[1900 Summer Olympics|in 1900]].<ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org/paris-1900-summer-olympics |title=Paris 1900 Summer Olympics. Official Site of the Olympic Movement |publisher=Olympic.org |date= |accessdate=30 September 2013}}</ref> Paris was the first home of the [[International Olympic Committee]], before it moved to [[Lausanne]].<ref>[http://www.lausanne-tourisme.ch/view.asp?DomID=63416&Language=E Lausanne, olympic capital] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071006220349/http://www.lausanne-tourisme.ch/view.asp?DomID=63416&Language=E |date=2007-10-06 }} – Tourism in Lausanne</ref> Since 1900, France has hosted the Olympics on 4 further occasions: the [[1924 Summer Olympics]], again in Paris<ref name=Olympic/> and three [[Winter Olympic Games|Winter Games]] ([[1924 Winter Olympics|1924]] in [[Chamonix]], [[1968 Winter Olympics|1968]] in [[Grenoble]] and [[1992 Winter Olympics|1992]] in [[Albertville]]).<ref name=" Olympic"/> [[File:Finale Coupe de France 2010-2011 (Lille LOSC vs Paris SG PSG).jpg|thumb|right|The [[Stade de France]] was built for the [[1998 FIFA World Cup]], and is listed as a [[UEFA stadium categories|UEFA category four stadium]].]] Both the [[France national football team|national football team]] and the [[France national rugby union team|national rugby union team]] are nicknamed “''Les Bleus''” in reference to the team’s shirt color as well as the national French tricolor flag. Football is the most popular sport in France, with over 1,800,000 registered players, and over 18,000 registered clubs.<ref>[http://www.fff.fr/common/ressources/217361.pdf Licenses of the French Football Federation]</ref> The football team is among the most successful in the world, particularly at the start of the 21st century, with one [[FIFA World Cup]] victory in 1998,<ref>{{cite news |url=http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/events/1998/worldcup/ |title=CNN/SI – World Cup |work=Sports Illustrated |date=1 December 1998 |accessdate=22 July 2011 |archive-date=28 កក្កដា 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728121516/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/events/1998/worldcup/ |url-status=dead }}</ref> one FIFA World Cup second place in 2006,<ref>{{cite news|last=Stevenson |first=Jonathan |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/world_cup_2006/4991652.stm |title=Zidane off as Italy win World Cup |publisher=BBC News |date=9 July 2006 |accessdate=21 July 2011}}</ref> and two [[UEFA European Championship]]s in [[UEFA Euro 1984|1984]]<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season=1984/index.html 1984: Platini shines for flamboyant France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120507185106/http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season%3D1984/index.html |date=2012-05-07 }}. UEFA</ref> and [[UEFA Euro 2000|2000]].<ref>[http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season=2000/index.html 2000: Trezeguet strikes gold for France] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111028011653/http://www.uefa.com/uefaeuro/history/season%3D2000/index.html |date=2011-10-28 }}. UEFA</ref> The top national football club competition is [[Ligue 1]]. France has produced some of the greatest players in the world, including three time [[FIFA World Player of the Year]] [[Zinedine Zidane]], three time [[Ballon d'Or]] recipient [[Michel Platini]], record holder for most goals scored at a World Cup [[Just Fontaine]], first football player to receive the [[Légion d'honneur]] [[Raymond Kopa]], and the all-time leading goalscorer for the French national team [[Thierry Henry]]. [[Rugby union]] is popular, particularly in Paris and the southwest of France.<ref>[https://web.archive.org/web/20090615002946/http://www.123voyage.com/realsw/tosee/rugby.htm Rugby]. 123 Voyage</ref> The national rugby union team has competed at every [[Rugby World Cup]], and takes part in the annual [[Six Nations Championship]]. Stemming from a [[Top 14|strong domestic league]], the French rugby team has won 16 Six Nations Championships, including 8 [[Grand Slam (rugby union)|grand slam]]s; and has reached the semi-final of the Rugby World Cup 6 times and the final 3 times. [[Rugby league in France]] is a sport that is most popular in the south, in cities such as [[Perpignan]] and [[Toulouse]]. The [[Catalans Dragons]] currently play in the [[Super League]], which is the top tier rugby league competition in Europe. The [[Elite One Championship]] is the professional competition for rugby league clubs in France. In recent decades, France has produced world-elite basketball players, most notably [[Tony Parker]]. The [[France national basketball team|French National Basketball Team]] won gold at the [[FIBA EuroBasket 2013]]. The national team has won two Olympic Silver Medals: in [[Basketball at the 2000 Summer Olympics|2000]] and [[Basketball at the 1948 Summer Olympics|1948]]. == កំណត់សម្គាល់ == {{Reflist|30em|group=សម្គាល់}} == ឯកសារយោង == {{Reflist|30em}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == {{Wikibooks|Wikijunior:Countries A-Z|France}} {{Sister project links|France}} * [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17298730 France] from the [[BBC News]] * [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/france.htm France] at ''UCB Libraries GovPubs'' *{{dmoz|Regional/Europe/France}} * [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215768/France France] ''Encyclopædia Britannica'' entry * [http://europa.eu/about-eu/countries/member-countries/france/index_en.htm France] at the [[European Union|EU]] *{{Wikiatlas|France}} *{{osmrelation-inline|1403916}} * [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=FR Key Development Forecasts for France] from [[International Futures]] ;Economy *{{INSEE|National Institute of Statistics and Economic Studies}} * [http://stats.oecd.org/Index.aspx?QueryId=14594 OECD France statistics] ;Government * [http://www.france.fr/en France.fr (in English)] Official French tourism website *{{fr icon}} [http://www.gouvernement.fr/ Official Site of the Government] * [http://www.service-public.fr/langue/english/ Official site of the French public service] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103101721/http://service-public.fr/langue/english/ |date=2012-01-03 }} – Links to various administrations and institutions * [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-f/france.html Chief of State and Cabinet Members] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110501073837/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-f/france.html |date=2011-05-01 }} on ''[[The World Factbook]]'' * [http://www.assemblee-nationale.fr/english/index.asp Official site of the National Assembly] ;Culture *{{en-icon}} [http://www.french.uiuc.edu/cfc/ ''Contemporary French Civilization''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120308004315/http://www.french.uiuc.edu/CFC/ |date=2012-03-08 }}, journal, University of Illinois. * [http://us.franceguide.com/ FranceGuide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150617101158/http://www.us.franceguide.com/ |date=2015-06-17 }} – Official website of the French Government Tourist Office {{France topics |titlestyle=background:#ddf;}} {{Navboxes |title=[[File:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Geographic locale |list={{Coord|47|N|2|E|type:country_region:FR|display=inline}} {{Geographic location | Centre = {{flag|France}} | North = {{flag|United Kingdom}} | Northeast = {{flag| Belgium}}{{flag|Luxembourg}} | East = {{flag|Germany}}{{flag| Switzerland}}{{flag|Italy}} | Southeast = [[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] | South = {{flag|Algeria}} | Southwest = {{flag|Spain}}{{flag|Andorra}} | West = [[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]] | Northwest = {{flag|United Kingdom}} }} {{Sovereign states of Europe}} {{Countries of North America}} {{Countries of South America}} {{Countries of Africa}} {{Countries and territories of Oceania}} {{Countries and territories bordering the Mediterranean Sea}} }} {{Navboxes |title = International organisations |list = {{EU members}} {{G8 nations}} {{G20}} {{UN Security Council}} {{Council of Europe members}} {{Organisation for Economic Co-operation and Development}} {{North Atlantic Treaty Organisation (NATO)}} {{La Francophonie}} }} {{Coord|47|N|2|E|type:country_region:FR|display=title}} == ប្រភពពត៌មាន == * [http://www.ambafrance-kh.org/spip.php?rubrique141 ស្ថានទូតបារាំងប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111001004338/http://www.ambafrance-kh.org/spip.php?rubrique141 |date=2011-10-01 }} * [http://meteo.15.growiktionary.org ការទស្សទាយអាកាសធាតុ]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{បណ្តាប្រទេសនៅ​ទ្វីបអឺរ៉ុប}} {{G8}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បារាំង| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអឺរ៉ុប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមប្រាំពីរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រជាជាតិក្រុមម្ភៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអង្គការណាតូ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃសហភាពអឺរ៉ុប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការអន្តរជាតិនៃក្រុមប្រទេសនិយាយភាសាបារាំង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសម្រាប់មេឌីទែរ៉ានេ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអឺរ៉ុបនិរតី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអឺរ៉ុបខាងលិច]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឆ្លងទ្វីប]] bll0bqjb4h3bzosbzhcvzlb92com6ot 0 34949 322144 196659 2025-06-16T16:00:35Z JayCubby 46567 ([[c:GR|GR]]) [[File:Charlie Chaplin portrait.jpg]] → [[File:Charlie Chaplin portrait Getty 1739411952.jpg]] quality 322144 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=លោក ឆាល ឆាភ្លីន|honorific suffix={{post-nominals|post-noms=[[Order of the British Empire|KBE]]}}|honorific_suffix={{post-nominals|post-noms=[[Order of the British Empire|KBE]]}}|image=Charlie Chaplin portrait Getty 1739411952.jpg|caption=រូបភាពបញ្ឈរ, ថតឆ្នាំ{{circa|1920}}|birth_name=ឆាល ស្ពែនសឺ ឆាភ្លីន|birth_date={{birth date|1889|4|16|df=y}}|death_date=២៥ ធ្នូ ១៩៧៧(អាយុ៨៨ឆ្នាំ)|death_place=ក្រុងកូស៊ែរសឺវេវីុ,ខេត្តវ៉ូដ,ប្រទេសស្វីស|death cause=[[Stroke|ជ]]ំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល|death_cause=[[Stroke]]|occupation=* តារាសម្ដែង * អ្នកដឹកនាំរឿង * អ្នកនិពន្ធបទភ្លេង * អ្នកនិពន្ធភាពយន្ត * ផលិតករ * អ្នកនិពន្ធ|years active=១៨៩៩-១៩៧៦|years_active=1899–1976|spouse=* <span itemscope="" itemtype="https://en.wikipedia.org/wiki/Main Page">&#x1798;&#x17B8;&#x179B;&#x178A;&#x17D2;&#x179A;&#x17C1;&#x178F;&#x20;&#x17A0;&#x17B6;&#x179A;&#x17B8;&#x179F;&nbsp;(រៀបការ&nbsp;1918&#x3B;&#x179B;&#x17C2;&#x1784;&#x179B;&#x17C7;&nbsp;1920)</span> * <span itemscope="" itemtype="https://en.wikipedia.org/wiki/Main Page">លីតា ហ្ក្រេ&nbsp;(<abbr title="married">រៀបការ</abbr>&nbsp;1924&#x3B;<abbr title="divorced">លែងលះ.</abbr>&nbsp;1927)</span> * <span itemscope="" itemtype="https://en.wikipedia.org/wiki/Main Page">[[Paulette Goddard|ផ]]ូលែត ហ្កូដាត&nbsp;(&#x179A;&#x17C0;&#x1794;&#x1780;&#x17B6;&#x179A;&nbsp;1936&#x3B;&#x179B;&#x17C2;&#x1784;&#x179B;&#x17C7;&nbsp;1942)</span> * <span itemscope="" itemtype="https://en.wikipedia.org/wiki/Main Page">អ៊ូណា អូនៀល(រៀបការ 1943&#x3B;&nbsp;លែងលះ1977)</span>|children=១១នាក់|relatives=មើល គ្រួសាររបស់ឆាភ្លីន|signature=Firma de Charles Chaplin.svg|website={{url|charliechaplin.com}}}}Chaplin's childhood in London was one of poverty and hardship. As his father was absent and his mother struggled financially, he was sent to a workhouse twice before the age of nine. When he was 14, his mother was committed to a mental asylum. Chaplin began performing at an early age, touring music halls and later working as a stage actor and comedian. At 19 he was signed to the prestigious Fred Karno company, which took him to America. Chaplin was scouted for the film industry, and began appearing in 1914 for Keystone Studios. He soon developed the Tramp persona and formed a large fan base. Chaplin directed his own films from an early stage, and continued to hone his craft as he moved to the Essanay, Mutual, and First National corporations. By 1918, he was one of the best known figures in the world. qyhhk09edlbelhdwxt9zgddp1etajw4 0 36430 322175 319137 2025-06-17T09:59:18Z KiranBOT 46579 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 322175 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | native_name = {{nobold|الجمهورية العربية السورية ([[ភាសាអារ៉ាប់]])}} | conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី | common_name = ស៊ីរី | image_flag = Flag of the Syrian revolution.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិស៊ីរី|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Emblem of Syria.svg | symbol_type = [[វរលញ្ឆរស៊ីរី|វរលញ្ឆករ]] |image_map = Syria on the globe (Syria centered).svg |image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសស៊ីរី (ក្រហម) នៅលើភូគោល | other_symbol = | other_symbol_type = | national_motto = | national_anthem = ''[[Homat el Diyar]]''<small><br>"អាណាព្យាបាលនៃមាតុភូមិ"</small><center>[[ឯកសារ:National Anthem of Syria.ogg]]</center> | capital_type = រដ្ឋធានី | official_languages = [[ភាសាអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] | capital = [[ដាម៉ាស់]] | largest_city = capital | coordinates = {{Coord|33|30|N|36|18|E|type:city}} | ethnic_groups = ៨០–៩០% [[ជនជាតិអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]/ឡេវ៉ាន<br />៩–១០% [[ជនជាតិឃឺដ|ឃឺដ]]<br />១–១០% [[ប្រជាសាស្ត្រស៊ីរី|ក្រុមជនជាតិផ្សេងៗទៀត]] | ethnic_groups_year = ២០២១<ref name="CIA - The World Factbook"/><ref>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/outofdate/bgn/syria/35817.htm|title=Syria (10/03)}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/syria_religious_ethinic_groups/1568679.html|title=Syria's Religious, Ethnic Groups|date=20 December 2012}}</ref><ref name="Khalifa2013"/><ref name=Shoup>{{citation|last=Shoup|first=John A.|year=2018|title=The History of Syria|page=6|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1440858352}}</ref> | religion = {{Tree list}} *៩៤.១៧% [[ឥស្លាមសាសនានៅស៊ីរី|ឥស្លាមសាសនា]] **៧៩.១៩% [[ស៊ុននី|ឥស្លាមស៊ុននី]] **១៤.០% [[ស៊ីយ៉ា|ឥស្លាមស៊ីអ៊ីត]] (រួមទាំង[[អាឡាវី]]) *៣.៨៤% [[គ្រិស្តសាសនានៅស៊ីរី|គ្រិស្តសាសនា]] *១.៩៩% [[សាសនានៅស៊ីរី|សាសនាផ្សេងៗទៀត]] {{Tree list/end}} | religion_year = ២០២០<ref name=":4">{{Cite web |title=Religious Demographics of Syria |url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=217c |archive-date= |access-date=16 December 2024 |website=Association of Religion Data Archives}}</ref> | government_type = [[ឯកត្តរដ្ឋ]] [[ប្រព័ន្ធប្រធានាធិបតី|សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យប្រធានាធិបតី]]ក្រោម[[រដ្ឋាភិបាលបបណ្ដោះអាសន្ន|រដ្ឋាភិបាលអន្តរកាល]] | leader_title1 = [[ប្រធានាធិបតីស៊ីរី|ប្រធានាធិបតី]] | leader_name1 = [[អាម៉េដ អាល់ឆារ៉ា]] | leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីស៊ីរី|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name2 = [[ម៉ូហាម៉េដ អាល់-បាស៊្ហា]]<ref>{{Cite web|url=https://en.ammonnews.net/article/76979|title=Mohammed al-Bashir assigned to form new Syrian government|website=Ammon News}}</ref> | legislature = [[សភាប្រជាជនស៊ីរី|សភាប្រជាជន]] | sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រស៊ីរី|និម្មិតកម្ម]] | sovereignty_note = | established_event2 = [[ព្រះរាជាណាចក្រអារ៉ាប់ស៊ីរី]] | established_date2 = ៨ មីនា ១៩២០ | established_event3 = [[រដ្ឋស៊ីរី (១៩២៥–១៩៣០)|រដ្ឋស៊ីរី]]ក្រោម[[ម៉ាន់ដាតបារាំងនៅស៊ីរី និងលីបង់|ម៉ាន់ដាតបារាំង]] | established_date3 = ១ ធ្នូ ១៩២៤ | established_event4 = [[សាធារណរដ្ឋស៊ីរីទីមួយ|សាធារណរដ្ឋស៊ីរី]] | established_date4 = ១៤ ឧសភា ១៩៣០ | established_event5 = ទទួលឯករាជ្យ (''ផ្លូវច្បាប់'') | established_date5 = ២៤ តុលា ១៩៤៥ | established_event6 = ទទួលឯករាជ្យ (''ផ្លូវការ'') | established_date6 = ១៧ មេសា ១៩៤៦ | established_event7 = ដកខ្លួនពី[[សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់រួម]] | established_date7 = ២៨ កញ្ញា ១៩៦១ | established_event8 = [[សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី]] | established_date8 = ៨ មីនា ១៩៦៣ | established_event9 = [[ការដួលរលំនៃរបបអាសាដ|របបអាសាដ]]ត្រូវបានផ្ដួលរំលំ | established_date9 = ៨ ធ្នូ ២០២៤ | area_rank = ទី៨៧ | area_size = 1 E7 | area_km2 = ១៨៥,១៨០ | area_note = <ref>{{cite web|url=http://www.mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20120511155611/http://mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm|url-status=dead|archive-date=2012-05-11|title=Syrian ministry of foreign affairs|access-date=2022-03-19|archivedate=2012-05-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120511155611/http://mofa.gov.sy/cweb/MOEX_NEW/syria/Overview.htm}}</ref> | percent_water = ១.១ | population_estimate = {{Increase}}២៥,០០០,៧៥៣<ref>{{cite web | url=https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/ |title=Syria Population|website=World of Meters.info |access-date=8 December 2024 }}</ref> | population_estimate_rank = ទី៥៧ | population_estimate_year = ២០២៤ | population_census_year = ២០១០ | population_census = ២១,០១៨,៨៣៤ | population_density_km2 = ១១៨.៣ | population_density_rank = ទី៧០ | GDP_PPP_year = ២០១៥ | GDP_PPP = ៥០.២៨ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=CIA>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/#people-and-society|title=Syria|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=10 December 2024|archive-date=3 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210203054123/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/#people-and-society|url-status=live}}</ref> | GDP_PPP_rank = | GDP_PPP_per_capita = ២,៩០០ ដុល្លារ<ref name="CIA" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = | GDP_nominal_year = ២០២០ | GDP_nominal = ១១.០៨ ពាន់លានដុល្លារ<ref name="CIA" /> | GDP_nominal_rank = | GDP_nominal_per_capita = ៥៣៣ ដុល្លារ<ref name="CIA" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = | Gini = ២៦.៦ | Gini_year = ២០២២ | Gini_change = decrease <! --increase/decrease/steady --> | Gini_ref = <ref>{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=World Bank GINI index |publisher=World Bank |access-date=8 December 2024 |archive-date=9 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150209003326/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI |url-status=live }}</ref> | Gini_rank = | HDI_year = ២០១៩ | HDI = ០.៥៥៧ | HDI_rank = ទី១៥៧ | HDI_change = steady <!-- increase/decrease/steady --> | HDI_ref = <ref>{{Cite web |date=13 March 2024 |title=HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24 |url=http://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf |website=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]] |publisher=United Nations Development Programme |pages=274–277 |access-date=8 December 2024 |archive-date=1 May 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240501075007/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2023-24reporten.pdf |url-status=live }}</ref> | currency = [[ផោនស៊ីរី]] | currency_code = SYP | country_code = | time_zone = [[ម៉ោងស្ដង់ដាអារ៉ាប់|AST]] | utc_offset = +៣ | time_zone_DST = | utc_offset_DST = | drives_on = ស្តាំ | iso3166code = SY | cctld = [[.sy]] | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅស៊ីរី|+៩៦៣]] | wikidata = Q858 }} '''ប្រទេសស៊ីរី''' ([[ភាសាអារ៉ាប់]]៖ سُورِيَا ឬ سُورِيَة ប្រកបថា ''ស៊ូ–រី–យ៉ា'') ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី''' ([[ភាសាអារ៉ាប់]]៖​ الجمهورية العربية السورية) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់[[អាស៊ីខាងលិច]] ត្រង់តំបន់[[មេឌីទែរ៉ាណេខាងកើត]] និងក្នុងអនុតំបន់[[ឡេវ៉ាន]]។ ប្រទេសស៊ីរីមានព្រំដែនខាងលិចជាប់[[សមុទ្រមេឌីទែរ៉ាណេ]] ខាងជើងជាប់ប្រទេស[[តួកគី]] ខាងកើតនិងអាគ្នេយ៍ជាប់[[អ៊ីរ៉ាក់]] ខាងត្បូងជាប់[[ហ្សកដានី]] និងខាងនិរតីជាប់ប្រទេស[[អ៊ីស្រាអែល]] និង[[លីបង់]]។ បច្ចុប្បន្ននេះ ស៊ីរីកំពុងស្ថិតនៅក្រោម[[រដ្ឋាភិបាលបបណ្ដោះអាសន្ន|រដ្ឋាភិបាលអន្តរកាល]] និងមានខេត្តចំនួន ១៤។ ទីក្រុង[[ដាម៉ាស់]]គឺជារដ្ឋធានី និងជាទីក្រុងធំបំផុតប្រចាំប្រទេសស៊ីរី។ ដោយមានប្រជាជនចំនួន ២៥ លាននាក់ និងផ្ទៃដីសរុប ១៨៥,១៨០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ស៊ីរីគឺជាប្រទេសមួយដែលមាន[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុតទី៥៧]] និង[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|សណ្ឋានដីធំបំផុតទី៨៧]]។ រដ្ឋស៊ីរីសម័យបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅលើទឹកដីនៃអាណាចក្របុរាណៗជាច្រើន ចាប់ផ្ដើមពីអរិយធម៌[[អ៊ីប្លា]]នៅក្នុងសហវត្សរ៍ទី៣ មុន គ.ស។ រដ្ឋធានី[[ដាម៉ាស់]] និងទីក្រុង[[អាឡិប]]នៅភាគខាងជើងត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាទីក្រុងវប្បធម៌ដ៏សំខាន់ប្រចាំប្រទេសស៊ីរី។ ទីក្រុងដាម៉ាស់នោះធ្លាប់ជាទីអាសនៈកណ្ដាលនៃ[[កាលីផ្វចក្រអូមេយ៉ាដ|អាណាចក្រអូមេយ៉ាដ]] និងជាទីរួមតំបន់នៃ[[ស៊ុលតង់ចក្រម៉ាម្លុក]]របស់អេហ្ស៊ីប។ រដ្ឋស៊ីរីសព្វថ្ងៃត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី២០ ដោយកាលនុះមានទម្រង់ជា[[ម៉ាន់ដាតនៃស៊ីរី​ និងលីបង់|ទឹកដីម៉ាន់ដាត]]របស់បារាំង។ ទីបំផុតមកដល់ឆ្នាំ១៩៤៥ ស៊ីរីក៏ទទួលបានឯករាជ្យដោយមានប្រព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលជា[[សាធារណរដ្ឋអាស្រ័យសភា]] ហើយក៏ត្រូវបានជាប់ឈ្មោះក្លាយជាសមាជិកស្ថាបនិកមួយរបស់[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]]ផងដែរ។ កងទ័ពបារាំងដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មាននៅស៊ីរីត្រូវបានដកចេញទាំងស្រុងនៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៤៦ ដែលនាំឱ្យស៊ីរីទទួលបានឯករាជ្យពេញលេញ។ ប្រទេសស៊ីរីក្រោយឯករាជ្យត្រូវជួបនឹងភាពវឹកវរមួយចំនួនដូចជា រដ្ឋប្រហារយោធាដែលបានរង្គួសរង្គើស្ថិរភាពជាតិនៅរវាងឆ្នាំ១៩៤៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៧១។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ ស៊ីរីបានចូលក្នុង[[សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់រួម|សហភាព]]ជាមួយប្រទេស[[អេហ្ស៊ីប]]បានមួយរយៈពេលខ្លី មុនពេលត្រូវដកខ្លួនចេញវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ បន្ទាប់ពី[[រដ្ឋប្រហារស៊ីរីឆ្នាំ១៩៦១|រដ្ឋប្រហារយោធា]]។ ក្រោយរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៦១​​​ ​ស៊ីរីបានប្ដូរឈ្មោះផ្លូវការរបស់ប្រទេសមកជា[[បាស្សនិយមស៊ីរី|សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់ស៊ីរី]]។ មកដល់ឆ្នាំ១៩៦៣ [[រដ្ឋប្រហារស៊ីរីឆ្នាំ១៩៦៣|រដ្ឋប្រហារ]]មួយទៀតបានកើតឡើងក្រោមថ្វីដៃរបស់គណៈកម្មាធិការយោធានៃ[[គណបក្សបាស្សស៊ីរី|គណបក្សបាស្ស]] រួចរបបឯកបក្សផ្ដាច់ការក៏បានបង្កើតឡើង។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុងនៅក្នុងគណបក្សបាស្សបាននាំឱ្យមានរដ្ឋប្រហារនយោបាយជាបន្តបន្ទាប់ទៀតដូចជា [[រដ្ឋប្រហារស៊ីរីឆ្នាំ១៩៦៦|រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៦៦]] និង[[រដ្ឋប្រហារស៊ីរីឆ្នាំ១៩៧០|ឆ្នាំ១៩៧០]] ដែលជារដ្ឋប្រហារនាំលោក[[ហាហ្វេស អាល់-អាសាដ]]ឡើងក្ដោបក្ដាប់អំណាច។ លោកហាហ្វេសបានបង្រួមអំណាចនយោបាយក្នុងប្រទេសស៊ីរីមកត្រឹមរង្វង់គ្រួសារបងប្អូនរបស់គាត់ ហើយក្រោយពីលោកបានបាត់បង់ជីវិតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ២០០០ កូនប្រុសម្នាក់របស់លោកឈ្មោះ[[បាស្ហា អាល់-អាសាដ]]ក៏បានឡើងកាន់អំណាចបន្តជាប្រធានាធិបតីស៊ីរី។ ចាប់តាំងពីបដិវត្តន៍[[និទាឃរដូវអារ៉ាប់]]បានកើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ មក ប្រទេសស៊ីរីត្រូវធ្លាក់ចូលទៅក្នុង[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងស៊ីរី|សង្គ្រាមស៊ីវិល]]ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ ដែលបន្តបង្កឱ្យមាន[[ជនភៀសខ្លួនក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលស៊ីរី|វិបត្តិជនភៀសខ្លួន]]ដ៏ធំមួយនៅក្នុងតំបន់ ដោយប្រជាជនប្រមាណ ៦​ លាននាក់ត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ចោលផ្ទះសម្បែងដើម្បីគេចវេះពីភ្លើងសង្គ្រាម។{{refn|group=ស|ប្រភព៖ * <ref name="CNN OIC">{{cite news|date=14 August 2012|title=Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet|publisher=CNN|url=http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1|access-date=10 December 2024|archive-date=15 August 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120815211356/http://edition.cnn.com/2012/08/13/world/meast/syria-unrest/index.html?hpt=hp_t1|url-status=live}}</ref> * {{Cite news|last=Alsharif|first=Asma|date=16 August 2012|title=Organization of Islamic Cooperation suspends Syria|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816|archive-url=https://web.archive.org/web/20220922013349/https://www.reuters.com/article/us-syria-crisis-islamic-summit-idUSBRE87E19F20120816|archive-date=22 September 2022}} * {{Cite news|date=16 August 2012|title=Islamic bloc suspends Syria membership over crisis|work=DW News|url=https://www.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|archive-url=https://web.archive.org/web/20180627112504/http://www.dw.com/en/islamic-bloc-suspends-syria-membership-over-crisis/a-16169355|archive-date=27 June 2018}} * {{Cite news|date=16 August 2012|title=Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria|work=Ahram Online|url=https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|archive-url=https://web.archive.org/web/20180701041619/https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/50565/World/Region/Organisation-of-Islamic-Cooperation-suspends-Syria.aspx|archive-date=1 July 2018}} * {{Cite news|date=16 August 2012|title=OIC Suspends Syria Over Crackdown|work=RFE/RL|url=https://www.rferl.org/a/oic-suspends-syria/24678392.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20230208075035/https://www.rferl.org/amp/oic-suspends-syria/24678392.html|archive-date=8 February 2023}}}} ក្រុមជ្រុលនិយម[[រដ្ឋឥស្លាមអ៊ីរ៉ាក់និងឡេវ៉ាន|រដ្ឋឥស្លាម]]បានផុសឡើង និងកាន់កាប់ទីប្រជុំជនក្នុងប្រទេសស៊ីរីជាច្រើននៅកំឡុងឆ្នាំ២០១៤–២០១៥ មុនពេលត្រូវសហរដ្ឋអាមេរិកប្រកាសបង្កើត[[កងកម្លាំងពិសេសរួម–ប្រតិបត្តិការរំលាយផ្ទាល់|សម្ព័ន្ធភាពអន្តរជាតិ]]វាយកម្ទេចក្រុមនោះរលត់ទៅវិញ។ តាំងពីពេលនោះមក ចលនានយោបាយសំខាន់ៗចំនួនបីបានលេចឡើងជាគូបដិបក្ខប្រឆាំងនឹងរបបផ្ដាច់ការត្រកូលអាសាដ នោះរួមមាន៖ [[រដ្ឋាភិបាលបណ្ដោះអាសន្នស៊ីរី]] [[រដ្ឋាភិបាលសង្គ្រោះស៊ីរី​]] និងក្រុម[[រដ្ឋាភិបាលស្វយ័តស៊ីរីខាងជើង និងកើត|រូហាវ៉ា]]។ នៅចុងឆ្នាំ២០២៤ [[ការវាយលុករបស់ក្រុមប្រឆាំងស៊ីរីឆ្នាំ២០២៤|ការវាយលុក]]ជាបន្តបន្ទាប់ពីសំណាក់ក្រុមចលនាប្រឆាំងចម្រុះនោះបាននាំឱ្យពួកគេកាន់កាប់ទីក្រុង និងទីតាំងសំខាន់ៗជាច្រើននៅក្នុងប្រទេស រហូតដល់ទៅរដ្ឋធានីដាម៉ាស់ និងទីបំផុត [[បាស្សនិយមស៊ីរី|របបអាសាដ]]ក៏ត្រូវបាន[[ការដួលរលំនៃរបបអាសាដ|ផ្ដួលរំលំ]]ក្រោមថ្វីដៃក្រុមឧទ្ទាមរួមអស់នោះ។<ref name="Al-Khalidi & Azhari 2024-12-07">{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/syria-rebels-celebrate-captured-homs-set-sights-damascus-2024-12-07/|last1=Al-Khalidi|first1=Suleiman|last2=Azhari|first2=Timour|title=Syrian rebels topple Assad, transforming Middle East|publisher=Reuters|date=8 December 2024}}</ref> ស៊ីរីជាប្រទេសមួយ​ដែល​មាន​វាល​ទំនាបសម្បូរជីជាតិ ភ្នំ​ខ្ពស់ៗ និង​វាល​ខ្សាច់គ្របដណ្ដប់ស្ទើរគ្រប់ផ្ទៃប្រទេស។ ប្រទេសស៊ីរីផងដែរ​ជាផ្ទះសម្បែង​របស់[[ប្រជាសាស្ត្រស៊ីរី|​ក្រុម​ជនជាតិ និង​សាសនា​ចម្រុះ]]ជាច្រើន។ [[ជនជាតិ​អារ៉ាប់|អារ៉ាប់]]គឺ​ជា​ក្រុម​ជនជាតិ​ដ៏ធំ​បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ខណៈឥស្លាមសាសនិកនិកាយ​ស៊ុននីគឺជា​ក្រុម​សាសនា​ធំបំផុតនៅស៊ីរី។ មុនពេលត្រូវ[[ក្រុមប្រឆាំងស៊ីរី|ក្រុមឧទ្ទាម]][[ការដួលរលំនៃទីក្រុងដាម៉ាស់|វាយ​ក្រុង​ដាម៉ាស់]]ផ្ដួលរបបអាសាដ ស៊ីរីគឺជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​គត់ប៉ុណ្ណោះដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់ពួកនិយម[[នវបាស្ស]]។ រដ្ឋាភិបាលបាស្សនិយមនោះគឺមានលក្ខណៈផ្តាច់ការដែលអំណាចទាំងប៉ុន្មាននៅក្នុងប្រទេសគឺក្ដោបក្ដាប់ដោយក្រុមគ្រួសារត្រកូលអាសាដ និងក៏ត្រូវបានពិភពខាងក្រៅរិះគន់យ៉ាងគំហុកផងដែរជុំវិញរឿងគាបសង្កត់ប្រជាជនខ្លួនឯង និងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាមក្រោមរបបអាសាដ។ ស៊ីរីបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខបួននៅក្នុង[[សន្ទស្សន៍រដ្ឋផុយស្រួយ]]ប្រចាំឆ្នាំ២០២៤ ដែលនាំឱ្យប្រទេសនេះជាទីកន្លែងដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុតមួយសម្រាប់អ្នកសារព័ត៌មាន។ សេរីភាពសារព័ត៌មាននៅស៊ីរីគឺនៅមានដែនកំណត់ច្រើនដោយមានឈ្មោះជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខពីររាប់ពីក្រោមឡើងលើនៅក្នុង[[សន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោក]]ប្រចាំឆ្នាំ២០២៤។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ស៊ីរីជាប្រទេសមួយដែលសម្បូរអំពើពុករលួយច្រើនបំផុតនៅក្នុង[[មជ្ឈិមបូព៌ា និងអាហ្វ្រិកខាងជើង|តំបន់ម៉េណា]] ហើយបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទាបបំផុតទីពីរនៅទូទាំងសកលលោកក្នុងសន្ទស្សន៍ការយល់ដឹងអំពីអំពើពុករលួយនៅក្នុងឆ្នាំ២០២៣។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== {{ផ្នែកទទេ}} ==កំណត់សម្គាល់== {{Reflist|group=ស}} ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} {{ទំព័រគំរូ:ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{Stub}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ស៊ីរី| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មេឌីទែរ៉ាណេខាងកើត]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឡេវ៉ាន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសម្រាប់មេឌីទែរ៉ានេ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសមជ្ឈិមបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសដើមបូព៌ា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] bedealuidwarjqwvs3tquwrzg9jf6aw 0 37826 322161 322006 2025-06-17T02:22:16Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 322161 wikitext text/x-wiki '''ស្រុកសូទ្រនិគម''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2018-08-05 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Soutr_Nikom_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដឃុំ ! ឃុំ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- | ១៧១១០១ | [[ឃុំចាន់ស]] | Chan Sar | ជាំ, គោកតឺង, ស្រែប្រី, ត្រពាំងទូក, ជុប, តាតោកកើត, កនែ្សងក្រោម, កនែ្សងលើ, តាតោកលិច, តាតោកកណ្តាល, សន្លោង, ស្វាយស, ដូនដៀវ, ថ្នល់, បែកកាំភ្លើង, គោកចិន, ចាន់សរជើង, ចាន់សរត្បូង, ច្បារលើ |- | ១៧១១០២ | [[ឃុំដំដែក]] | Dam Daek | ដូនហុង, ដំដែកលើ, ត្របែក, ព្រះត្រពាំង, អូរលុះ, គោករលួស, ក្រសារទំ, គោកមន, ដំដែកថ្មី, បន្ទាយស្រី, ស្រែធ្នង់, ដំដែកផ្សារ, បុស្ស |- | ១៧១១០៣ | [[ឃុំដានរុន]] | Dan Run | ថ្នល់ដាច់, ត្រាវគៀត, គោកប្ញស្សីត្បូង, គោកប្ញស្សីជើង, រុនខាងត្បូង, រុនខាងជើង, ស្រម៉ធំ, វាល, បន្ទាត់បោះ, សនៃ្ទ, ធ្នង់, គោកចាន់, បេង |- | ១៧១១០៤ | [[ឃុំកំពង់ឃ្លាំង]] | Kampong Khleang | ព្រែកស្រមោច, ស្ពានវែង, តាអួរស, ផ្សារឃ្លាំង, ចំការយួន, តាច្រនៀង, អូរតាពុត, ជ័យជេត, មុខវត្ត, រទាំង |- | ១៧១១០៥ | [[ឃុំកៀនសង្កែ]] | Kien Sangkae | កំពង់គ ០២, កំពង់គ ០១, សាលាកកោះ, គោកដី, ជ្រៃខាងជើង, ជ្រៃខាងត្បូង, ដូនឡី, ត្រពាំងព្រៃ, ថ្មី, ថ្នល់ដាច់កើត, ថ្នល់ចែក, ជីគាក |- | ១៧១១០៦ | [[ឃុំខ្ចាស់]] | Khchas | ថ្លាត, ថ្មី, ក្បូន, គោកសងែ្ក, ជ្រៃ, យាងទេស, ខ្ចាស់ |- | ១៧១១០៧ | [[ឃុំខ្នារពោធិ៍]] | Khnar Pou | ឈូក, បុស្ស, បុស្សធំ, ដំរីឆ្លង, សំបាត, សំរោង, រំដេង, ជប់ |- | ១៧១១០៨ | [[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពេល]] | Popel | ព្រៃលាន, ត្រពាំងត្រាវ, គោល, ថ្នល់ត្រង់, ត្រពាំងត្រុំ, ត្រាចពក, ពពេលកណ្តាល, ពពេលលិច, ក្រៀលពង, ដំរីកូន, ត្រពាំងផុង, ត្រពាំងប្រីយ៍, គោលថ្មី |- | ១៧១១០៩ | [[ឃុំសំរោង (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំសំរោង]] | Samraong | សំរោងខាងជើង, ថ្នល់ចែក, បិទមាស, ស្ទឹង, អង្កញ់, បត់ដង្កោ, ស្វាយជ្រំ, ក្រាំងខ្ជាយ, សំរោងខាងត្បូង |- | ១៧១១១០ | [[ឃុំតាយ៉ែក]] | Ta Yaek | បឹងង៉ត, ដាក់ផ្កា, ត្រាវបាក់, ផ្ការំចេក, ចំប៉ី, ប៉ោយស្មាច់, បវ៉ាល, បឹងវៀន, តាយ៉ែក |} ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|2}} == អត្ថបទផ្សេងទៀត == {{ខេត្តសៀមរាប}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប]] 42epayp4mrvy0pqfxhbf96vqroczn11 0 41528 322172 316439 2025-06-17T09:57:17Z KiranBOT 46579 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 322172 wikitext text/x-wiki {{redirect|សាធារណរដ្ឋគុយបា|សាធារណរដ្ឋដំបូងដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ១៩០២ ដល់ឆ្នាំ១៩០៦ និងពីឆ្នាំ១៩០៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៥៩|សាធារណរដ្ឋគុយបា (១៩០២–១៩៥៩)}} {{about|ប្រទេស}} {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | conventional_long_name = សាធារណរដ្ឋគុយបា | common_name = គុយបា | native_name = {{nobold|''República de Cuba''}} | image_flag = Flag of Cuba.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិគុយបា|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Coat of Arms of Cuba.svg | alt_coat = A shield in front of a fasces crowned by the Phrygian Cap, all supported by an oak branch and a laurel wreath | symbol_type = [[វរលញ្ឆករគុយបា|វរលញ្ឆករ]] | national_motto = ''¡Patria o Muerte, Venceremos!'' <small> <br /> "មាតុភូមិឬសេចក្តីស្លាប់ យើងនឹងពុះពារយកឈ្នះ!"</small><ref>{{cite web|url=http://www.bc.gov.cu/English/cuban_bills.asp|title=Cuban Peso Bills|publisher=Central Bank of Cuba|accessdate=2009-09-07|archivedate=2009-03-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090307233221/http://www.bc.gov.cu/English/cuban_bills.asp|url-status=dead}}</ref> | national_anthem = ''[[ឡាបាយ៉ាមេសា]]''<small></br>([[ភាសាខ្មែរ|ខ្មែរ]]៖"ចម្រៀងបាយ៉ាម៉ូ")</br>([[ភាសាអេស្ប៉ាញ|អេស្ប៉ាញ]]៖ "''La Bayamesa''")</small><ref>{{cite web|url=http://mipais.cuba.cu/cat_en.php?idcat=91&idpadre=83&nivel=2|title=National symbols|publisher=Government of Cuba|accessdate=2009-09-07|archivedate=2016-01-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160115200948/http://mipais.cuba.cu/cat_en.php?idcat=91&idpadre=83&nivel=2|url-status=dead}}</ref> {{center|[[File:Cuban national anthem (abridged version), performed by the U.S. Navy Band.oga]]}} | image_map = Cuba on the globe (Americas centered).svg | image_map_caption = ផែនទីប្រទេសគុយបា (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រដ្ឋធានី | capital = [[ឡាហាវ៉ាន|ហាវ៉ាណា]] | coordinates = {{Coord|23|8|N|82|23|W|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = [[ភាសាអេស្ប៉ាញ]] | national_languages = | ethnic_groups = {{unbulleted list |៦៤.១% [[ជនជាតិគុយបា|ជនជាតិស្បែកស]] |២៦.៦% [[មូឡាត៌|ជនជាតិចម្រុះ]] |៩.៣% [[ជនជាតិអាហ្រ្វិក-គុយបា|ជនជាតិស្បែកខ្មៅ]]}} | ethnic_groups_year = ២០១២ | ethnic_groups_ref = <ref name=CIA>{{cite web |author=by type |url=http://cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |title=Central America :: Cuba — The World Factbook - Central Intelligence Agency |publisher=Cia.gov |date= |accessdate=2020-05-25 |archivedate=2020-04-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200424094420/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html |url-status=dead }}</ref> | religion = {{unbulleted list |៥៨.៩% [[គ្រិស្តសាសនា]] |២៣.២% [[អទេវនិយម|គ្មានជំនឿសាសនា]] |១៧.៦% [[សាសនាប្រជាប្រិយ]] |០.៣% សាសនាផ្សេងៗទៀតទៀត }} | religion_year = ២០២០ | religion_ref = <ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/|title=Cuba - The World Factbook|website=www.cia.gov|date=6 October 2021}}</ref> | government_type = [[រដ្ឋឯកបក្ស]]ប្រកាន់[[លទ្ធិម៉ាក្ស-លេនីន]]<br />[[សាធារណរដ្ឋ]][[រដ្ឋសង្គមនិយម|សង្គមនិយម]] [[រដ្ឋឯកភូត|អាស្រ័យសភាឯកភូត]]<ref name=constitution>{{cite web |title= The Constitution of the Republic of Cuba, 1976 (as Amended to 2002) |url= http://www.constitutionnet.org/files/Cuba%20Constitution.pdf |publisher= National Assembly of People's Power |accessdate= 18 August 2012 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20130117013359/http://www.constitutionnet.org/files/Cuba%20Constitution.pdf |archivedate= 17 January 2013 }}<br />For discussion of the 1992 amendments, see {{Harvnb|Domínguez|2003}}.</ref> | leader_title1 = [[លេខាទីមួយនៃបក្សកុម្មុយនីស្តគុយបា|លេខាទីមួយនៃបក្ស]] និង[[ប្រធានាធិបតីគុយបា|ប្រធានាធិបតី]] | leader_name1 = [[មីហ្គែល ឌីយ៉ា-កានែល]] | leader_title2 = [[អនុប្រធានាធិបតីគុយបា|អនុប្រធានាធិបតី]] | leader_name2 = [[សាល់វ៉ាឌ័រ វ៉ាលដែស មេហ្សា]] | leader_title3 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីគុយបា|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name3 = [[ម៉ានូអែល ម៉ារេរូ គ្រុស៍]] | leader_title4 = [[រដ្ឋសភានៃអំណាចប្រជាជន|ប្រធានរដ្ឋសភា]] | leader_name4 = [[អេស្តេបង់ ឡាសូ ហឺណង់ដេស]] | legislature = [[រដ្ឋសភានៃអំណាចប្រជាជន]] | sovereignty_type = [[ឯករាជ្យ|ឯករាជ្យភាព]] | sovereignty_note = | established_event1 = [[សង្គ្រាមដប់ឆ្នាំ|ប្រកាសឯករាជ្យ]] | established_date1 = ១០ តុលា ១៨៦៨ | established_event2 = [[សង្គ្រាមឯករាជ្យគុយបា|សង្គ្រាមដើម្បីឯករាជ្យ]] | established_date2 = ២៤ កុម្ភៈ ១៨៩៥ | established_event3 = [[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស (១៨៩៨)|ទទួលស្គាល់]] ([[អេស្ប៉ាញ]]បានប្រគល់កោះគុយបាមកឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក) | established_date3 = ១០ ធ្នូ ១៨៩៨ | established_event4 = ប្រកាសជាសាធារណរដ្ឋ (ទទួលឯករាជ្យពី[[សហរដ្ឋអាមេរិក|សហរដ្ឋ]]) | established_date4 = ២០ ឧសភា ១៩០២ | established_event5 = [[បដិវត្តន៍គុយបា]] | established_date5 = ២៦ កក្កដា ១៩៥៣ – ១ មករា ១៩៥៩ | established_event6 = អនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញ | established_date6 = ១០ មេសា ២០១៩ | area_size = 1 E7 | area_km2 = ១០៩,៨៨៤ | area_rank = ទី១០៤ | percent_water = ០ | population_census = {{decreaseNeutral}} ១១,១៨១,៥៩៥<ref>{{cite web |url=http://www.onei.gob.cu/node/13815 |title=Indicadores Demográficos por provincias y municipios 2020 |publisher=(អេស្ប៉ាញ) Oficina Nacional de Estadística e Information República de Cuba |access-date=12 ធ្នូ 2021 |archivedate=2020-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200314034430/http://www.onei.gob.cu/ |url-status=dead }}</ref> | population_census_year = ២០២០ | population_census_rank = ទី៨៣ | population_density_km2 = ១០១.៨ | population_density_rank = ទី៨០ | GDP_PPP = ២៥៤.៨៦៥ ពាន់លានដុល្លារ<ref name="auto">{{cite web|title=World Bank GDP PPP 2015, 28 April 2017 PDF|url=https://archive.org/details/GDPPPP1|accessdate=18 មករា 2018}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០១៥ | GDP_PPP_rank = ទី៦៣ | GDP_PPP_per_capita = ២២,២៣៧ ដុល្លារ<ref name="auto"/><ref>{{cite web|title=World Bank total population of Cuba in 2015 (GDP PPP divided by Population data)|url=https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?end=2015&locations=CU&start=1960|accessdate=18 មករា 2018}}</ref> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៨៦ | GDP_nominal = {{increase}} ១០៥.៣៥៥ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=C>{{cite web |url=https://unstats.un.org/unsd/snaama/Basic |title=(អង់គ្លេស) ជម្រើសទិន្នន័យមូលដ្ឋាន |publisher=អង្គការសហប្រជាជាតិ |access-date=12 ធ្នូ 2021}}</ref> | GDP_nominal_year = ២០១៩ | GDP_nominal_rank = ទី៦៣ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} ៩,២៩៦ ដុល្លារ<ref name=C/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨៩ | Gini = ៣៨.០ | Gini_year = ២០០០ | Gini_ref = <ref>{{cite news |title=Cuba grapples with growing inequality |url=https://www.reuters.com/article/2008/04/10/us-cuba-reform-inequality-idUSN1033501920080410 |accessdate=21 July 2013 |newspaper=Reuters |archive-date=17 កញ្ញា 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130917130622/http://www.reuters.com/article/2008/04/10/us-cuba-reform-inequality-idUSN1033501920080410 |url-status=dead }}</ref> | Gini_rank = <!--អនុញ្ញាតតែលេខឡាតាំងប៉ុណ្ណោះ--> | HDI = ០.៧៨៣ | HDI_year = ២០១៩ <!-- Please use the year in which the HDI data refers to and not the publication --> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref>{{cite web|title=Table 2: Trends in the Human Development Index, 1990–2014|url=http://hdr.undp.org/en/composite/trends|publisher=United Nations Development Programme|access-date=15 December 2015}}</ref> | HDI_rank = ទី៧២<!-- Please see talk page before adding the reference again --> | currency = [[ប៉េសូគុយបា|ប៉េសូ]] | currency_code = CUP | time_zone = [[ម៉ោងគុយបា|CST]] | utc_offset = −៥ | utc_offset_DST = −៤ | time_zone_DST = [[Daylight saving time in Cuba|CDT]] | drives_on = ស្តាំ | calling_code = [[+៥៣]] | cctld = [[.cu]] }} '''ប្រទេសគុយបា''' (ប្រកប៖ គូ–បា) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''សាធារណរដ្ឋគុយបា''' ([[ភាសាអេស្ប៉ាញ]]៖ ''República de Cuba'') គឺជាប្រទេសកោះមួយស្ថិតនៅលើ[[សមុទ្រការ៉ាអ៊ីប]] ប៉ែកខាងកើត[[ឧបទ្វីបយូកាតាន់]] ([[ម៉ិកស៊ិក|ប្រទេសម៉ិកស៊ិក]]) ភាគខាងត្បូង[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]និង[[បាហាម៉ា]] ភាគខាងលិច[[ហៃទី|កោះហៃទី]] និងភាគខាងជើងនៃ[[សាម៉ាអ៊ិក|ប្រទេសសាម៉ាអ៊ិក]]និង[[កោះកៃម៉ង់]]។ [[ឡាហាវ៉ាន|ទីក្រុងហាវ៉ាណា]]គឺជារដ្ឋធានីនិងជាទីក្រុងធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយទីក្រុងធំៗបន្ទាប់មាន[[សានឌីអាកូដេគុយបា]] និង[[កាម៉ាគ្វី]]។ល។ សាធារណរដ្ឋគុយបាមានទំហំផ្ទៃដីសរុប ១១០,៨៦០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (បើមិនគិតទាំងផ្ទៃទឹកគឺមានចំនួនសរុប ១០៩,៨៨៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ)។ កោះគុយបាគឺជាកោះធំបំផុតនៅសមុទ្រការ៉ាអ៊ីបដោយមានទំហំ ១០៥,០០៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ និងជាកោះដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេទីពីរផងដែរដោយនៅពីក្រោយតែ[[ហ៊ីស្ប៉ានីអូឡា|កោះហ៊ីស្ប៉ានីអូឡា]]ប៉ុណ្ណោះដែលមានប្រជាជនជាង ១១ លាននាក់។<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19583446|title=អង្គហេតុរបស់ប្រទេសគុយបា|publisher=BBC News|accessdate=4 ឧសភា 2020}}</ref> ទឹកដីបច្ចុប្បន្ននៃប្រទេសគុយបាគឺជាទឹកដីរបស់ជនជាតិស៊ីបូនី តៃណូ (Ciboney Taíno) តាំងពីសហវត្សទី៤ មុនគ.ស. មកម្លេះ, នៅសតវត្សទី១៥ [[អាណានិគមអេស្ប៉ាញនៅអាមេរិក|គុយបាក៏ត្រូវអេស្ប៉ាញដាក់អាណានិគម]]ពីលើ។<ref>Allaire, p. 678</ref> ចាប់ពីសតវត្សទី១៥ មក គុយបាគឺត្រូវស្ថិតនៅក្រោមនឹមអាណានិគមអេស្ប៉ាញរហូតដល់[[សង្គ្រាមអាមេរិក-អេស្ប៉ាញ]]ក្នុងឆ្នាំ១៨៩៨។ ជាលទ្ធផល គុយបាត្រូវបានកាន់កាប់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកហើយអាមេរិកក៏បានក្លាយជាអាណាព្យាបាលថ្មីរបស់គុយបានៅក្នុងឆ្នាំ១៩០២។ ក្នុងនាមជាសាធារណរដ្ឋដ៏ផុយស្រួយមួយ, នៅឆ្នាំ១៩៤០ គុយបាក៏បានព្យាយាមពង្រឹងប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែដោយសារគំនិតមូលវិវត្តជ្រាតចូលក្នុងនយោបាយនិងជម្លោះក្នុងសង្គមបានបង្កឱ្យមាន[[រដ្ឋប្រហារគុយបាឆ្នាំ១៩៥២|រដ្ឋប្រហារ]]មួយហើយអំណាចក៏ត្រូវបានធ្លាក់មកក្រោមមេផ្តាច់ការម្នាក់ឈ្មោះ[[ហ្វលជេនស៊ីអូ បាទីស្តា]]។<ref>{{cite web|url=https://www.jfklibrary.org/Research/Research-Aids/JFK-Speeches/Cincinnati-OH_19601006-Democratic-Dinner.aspx|title=Remarks of Senator John F. Kennedy at Democratic Dinner, Cincinnati, Ohio|publisher=John F. Kennedy Presidential Library & Museum – Jfklibrary.org. 6 October 1960|accessdate=5 ឧសភា 2020}}</ref> កំណើននៃអំពើពុករលួយនិងការគាបសង្កត់បានបង្កឱ្យមានចលនាតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការថ្មីនេះ លោកបាទីស្តាក៏ត្រូវបានទម្លាក់ចេញពីអំណាចនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៩ ដោយ[[ចលនា ២៦ កក្កដា]]ហើយក្រោយមកចលនានេះក៏បានបង្កើតចេញជារបបកុម្មុយនីស្តនៅគុយបាដោយស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក[[ហ្វីដែល កាស្ត្រូ]]។<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Fidel-Castro|title=ហ្វីដែល កាស្រ្តូ|publisher=Encyclopædia Britannica. 26 មិថុនា 2017. "Castro created a one-party government to exercise dictatorial control over all aspects of Cuba's political, economic, and cultural life. All political dissent and opposition were ruthlessly suppressed"}}</ref><ref>{{cite book|last1=Fernández|first1=Gonzalo (2009)|title=Cuba's Primer – Castro's Earring Economy.|isbn=978-0557065738|quote=The number of individuals who have been jailed or deprived of their freedom in labor camps over the 50 years of Castro's dictatorship is estimated at around 200,000}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.dw.com/en/fidel-castro-cubas-hero-and-dictator/a-36532751|title=ហ្វីដែល-កាស្រ្តូ, វិរបុរសគុយបាក៏ដូចជាមេផ្តាច់ការ|publisher=Deutsche Welle. 26 វិច្ឆិកា 2016.}}</ref> ចាប់ពីឆ្នាំ១៩៦៥ មក រដ្ឋនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយ[[គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|បក្សកុម្មុយនីស្តគុយបា]]។ គុយបាគឺជាចំណុចមួយដែលបង្កឱ្យមានជម្លោះរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនឹង[[សហភាពសូវៀត]]ក្នុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]]និងការជិតផ្ទុះឡើងនៃ[[សង្គ្រាមនុយក្លេអ៊ែរ]]ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍[[វិបត្តិមីស៊ីលគុយបា]]នៃឆ្នាំ១៩៦២។ គុយបាគឺជារដ្ឋមួយក្នុងចំណោមរដ្ឋម៉ាក្ស-លេនីននិយមទាំងប៉ុន្មានដែលតួនាទីរបស់បក្សកុម្មុយនីស្តត្រូវបានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ អ្នកសង្កេតការណ៍មួយចំនួនបានចោទប្រកាន់រដ្ឋាភិបាលគុយបាពីបទរំលោភ[[សិទ្ធិមនុស្ស]]ដែលមានដូចជាការចាប់មនុស្សដាក់ពន្ធនាគារតាមអំពើចិត្តជាដើម។ល។<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/world-report/2018/country-chapters/cuba|title=របាយការណ៍ពិភពលោកឆ្នាំ២០១៨៖ និន្នាការសិទ្ធិនៅគុយបា|publisher=[[អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស]]. 18 មករា 2018.|accessdate=15 កក្កដា 2018}}</ref> តាមវប្បធម៌ គុយបាត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាផ្នែកមួយនៃ[[អាមេរិកឡាទីន]]។<ref>{{Cite book| last = Rangel | first = Carlos | title = The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States | publisher = Harcourt Brace Jovanovich | year = 1977 | location = New York | pages = 3–5 | isbn = 978-0-15-148795-0 }} {{Cite book | last = Skidmore | first = Thomas E. | author2 = Peter H. Smith | title = Modern Latin America | publisher = Oxford University Press | year = 2005 | edition = 6 | location = Oxford and New York | pages = [https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/1 1–10] | isbn = 978-0-19-517013-9 | url = https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/1 }}</ref> គុយបាជាប្រទេសជាតិចម្រុះ៖ វប្បធម៌ ជនជាតិ និងទំនៀមទម្លាប់សុទ្ធតែមានប្រភពនិងលក្ខណៈខុសផ្លែកពីគ្នា។ ជនជាតិដែលរស់នៅលើទឹកដីគុយបាដំបូងគឺជនជាតិតៃណូនិងស៊ីបូនី បន្ទាប់មកគឺពួកអាណានិគមអេស្ប៉ាញដោយមានការនាំចូលនូវទាសករមកពីអាហ្រ្វិក ហើយនិងការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងជាមួយសហភាពសូវៀតក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]]។ ប្រទេសគុយបាគឺជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ក្រុមហ្សេ ៧៧|ហ្សេ ៧៧]] [[ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ]] [[អង្គការបណ្តុំរដ្ឋអាហ្រ្វិក ការ៉ាអ៊ីប និងប៉ាស៊ីហ្វិក]] [[សម្ព័ន្ធភាពបូលីវីដើម្បីប្រជាជនអាមេរិកយើង|អាអិលបេអា]] និង[[អង្គការរដ្ឋអាមេរិកាំង]]...។ល។ បច្ចុប្បន្ននេះ គុយបាគឺជាប្រទេសដែលមានគម្រោងសេដ្ឋកិច្ចតែមួយគត់ប៉ុណ្ណោះនៅលើពិភពលោកហើយសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសគុយបាភាគច្រើនគឺពឹងផ្អែកលើឧស្សាហកម្មទេសចរណ៍ និងការនាំចេញនូវស្ករ តូបាកូ និងកាហ្វេជាដើម។ យោងទៅតាម[[លិបិក្រមអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស]] គុយបាមានការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សខ្ពស់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទីប្រាំបីនៅទ្វីបអាមេរិកប៉ុន្តែស្ថិតនៅលំដាប់ទី៧២ នៅលើពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ២០១៩។<ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|title=ចំណាត់ថ្នាក់លិបិក្រមអភិវឌ្ឍន៍មនុស្សឆ្នាំ២០១៩|publisher=HDR}}</ref> គុយបាក៏ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ផងដែរខាងផ្នែកសុខាភិបាលនិងការអប់រំ។<ref>https://apps.who.int/gho/data/node.main.688?lang=en</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html#136 "Field Listing: Literacy"].{{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161124171442/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html|date=24 November 2016}} ''[[ទូរសារព័ត៌មានពិភពលោក]]''.</ref> ==អំពីឈ្មោះ== ប្រវិត្តវិទូបានជឿថាឈ្មោះ''គុយបា''គឺមានប្រភពមកពី[[ភាសាតៃណូ]] ក៏ប៉ុន្តែគេមិនបានស្គាល់នូវពាក្យក្លាយរបស់ឈ្មោះនេះទេ។<ref>{{cite web|title=Cuba – Cultural institutions {{!}} history – geography|url=https://www.britannica.com/place/Cuba/Cultural-institutions#toc129488|website=Encyclopedia Britannica|accessdate=18 August 2017|page=11|language=en}}</ref> អត្ថន័យពិតប្រាកដនៃឈ្មោះប្រទេសនេះគឺគេមិនសូវបានយល់ដឹងច្រើនឡើយ ប៉ុន្តែវាអាចបកប្រែបានថា"កន្លែងដែលដីមានជីជាតិច្រើន" (គូបាវ–''Cubao'')<ref>{{cite web|url=http://www.alfredcarrada.org/notes8.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090219192148/http://alfredcarrada.org/notes8.html|url-status=dead|title=Alfred Carrada - The Dictionary Of The Taino Language|archivedate=19 February 2009|website=alfredcarrada.org}}</ref> ឬ"ទីកន្លែងដ៏ប្រសើរ" (កូបាណា–''Coabana'')។<ref>[http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm Dictionary – Taino indigenous peoples of the Caribbean Dictionary --] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430163856/http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm |date=30 April 2008 }}{{Unreliable source?|date=June 2009}}</ref> អ្នកនិពន្ធទ្រឹស្តីជាយដែលជឿថាលោក[[គ្រីស្តុប កូឡុំ]]ជាជនជាតិព័រទុយហ្គាល់បានបញ្ចេញមតិថា គុយបាគឺជាឈ្មោះដាក់ឱ្យដោយលោកកូឡុំផ្ទាល់តាមស្រុកតូចមួយនៅប្រទេសព័រទុយហ្គាល់ដែលមានឈ្មោះថា"[[គុយបា (ព័រទុយកាល់)|គុយបា]]"ដូចគ្នា។<ref>Augusto Mascarenhas Barreto: O Português. Cristóvão Colombo Agente Secreto do Rei Dom João II. Ed. Referendo, Lissabon 1988. English: The Portuguese Columbus: secret agent of King John&nbsp;II, Palgrave Macmillan, {{ISBN|0-333-56315-8}}</ref><ref>da Silva, Manuel L. and Silvia Jorge da Silva. (2008). ''Christopher Columbus was Portuguese'', Express Printing, Fall River, MA. 396pp. {{ISBN|978-1-60702-824-6}}.</ref> ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== {{Main article|ប្រវត្តិសាស្រ្តគុយបា}} ===សម័យបុរិ (មុន) កូឡុំ=== [[File:Hatuey monument, Baracoa, Cuba.JPG|left|thumb|upright|រូបសំណាក[[អាទុអ៊ី]], មេកុលសម្ព័ន្ធ[[តៃណូ]]ដំបូងនៅកោះគុយបា]] មុនពេលការមកដល់នៃពួកអេស្ប៉ាញ កុលសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមផ្សេងៗគ្នាចំនួនបីបានរស់នៅលើកោះគុយបា។ ជនជាតិទាំងបីនោះរួមមាន៖ ពួក[[តៃណូ]] [[ក្វាណាហាតាបេ]] និងក្រុម[[ស៊ីបូនី]]។ បុព្វបុរសរបស់ក្រុមស៊ីបូនីបានធ្វើចំណាកស្រុកមកលើកោះគុយបាពីទ្វីប[[អាមេរិកខាងត្បូង]]តាំងពី ៥,០០០ ឆ្នាំ"មុនបច្ចុប្បន្ន" (''Before Present'' (BP)) ឯណោះ។<ref name="AnAofPCC">{{Cite book|title=Art and archaeology of pre-Columbian Cuba|page=22|year=1996|author=Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=978-0-8229-3955-9|url=https://books.google.com/books?id=PEE9oipDYksC&pg=PA22}}</ref> ពួកតៃណូវិញគឺមានដើមកំណើតមកពីកោះ[[ហ៊ីស្ប៉ានីអូឡា]] ហើយបានមកបោះទីលំនៅលើកោះគុយបានៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី៣។ នៅពេលពួកអេស្ប៉ាញបានមកដល់ ជនជាតិតៃណូគឺជាជនជាតិដែលមានវប្បធម៌លិចធ្លោជាងគេនៅគុយបា ហើយមានប្រជាជនប្រមាណ ១៥០,០០០ នាក់។<ref name="AnAofPCC"/> ជនជាតិតៃណូភាគច្រើនបានប្រកបរបរកសិកម្ម រីឯជនជាតិស៊ីបូនីវិញបានប្រកបទាំងរបរកសិកម្ម នេសាទ និងការដើរប្រមាញ់ជាក្រុម។ ===អាណានិគមអេស្ប៉ាញ (១៤៩២–១៨៩៨)=== ក្រោយពីបានចុះចតសំពៅនៅក្បែរកោះ[[ក្វាណាហានី]] (សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃ[[បាហាម៉ា]]) នៅថ្ងៃទី១២ ខែតុលា ឆ្នាំ១៤៩២<ref name=Henken2008>{{cite book|author=Ted Henken|title=Cuba: a global studies handbook|url=https://books.google.com/books?id=Mv7anQoCbzgC|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-984-9|page=[https://books.google.com/books?id=Mv7anQoCbzgC&pg=PT59 30]}} (gives the landing date in Cuba as 27 October)</ref> លោក[[គ្រីស្តុប កូឡុំ]]ក៏បានបន្តដឹកនាំសំពៅចំនួនបីទៅដល់ក្បែរឆ្នេរភាគឧត្តរនៃកោះគុយបានៅថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៤២។<ref>{{cite book|author=Cuba Oficina Del Censo|title=Cuba: Population, History and Resources 1907|url=https://books.google.com/books?id=E0iIQ1nxJB4C|year=2009|publisher=BiblioBazaar, LLC|isbn=978-1-110-28818-2|page=[https://books.google.com/books?id=E0iIQ1nxJB4C&pg=PA28 28]}} (gives the landing date in Cuba as 28 October)</ref> ពេលនោះ លោកកូឡុំបានប្រកាសថាដែនដីដែលបានរកឃើញថ្មីថ្មោងនេះគឺជាទឹកដីថ្មីនៃព្រះរាជាណាចក្រ[[អេស្ប៉ាញ]]<ref name = "Gott p13">{{Harvnb|Gott|2004|p=[https://books.google.com/books?id=aVq0qOnLFusC&pg=PA13 13]}}</ref> ហើយបានដាក់ឈ្មោះឱ្យវាថា ''Isla Juana'' (កោះជូអាណា) តាមឈ្មោះរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់[[ជូន, អង្គក្សត្រនៃអាស្ទូរី|ជូន]] (''Juan'' — ប្រកប"ហ័ន")។<ref>{{Cite book |first1=Alfred J. |last1=Andrea |author2=Overfield, James H.|title=The Human Record|volume=1|chapter=Letter by Christopher Columbus concerning recently discovered islands|publisher=Houghton Mifflin Company|year=2005|page=8|isbn=978-0-618-37040-5}}</ref> [[File:DiegoVelazquezCuellar.jpg|thumb|upright|រូបគំនូរលោក[[ឌីអេកូ វ៉ាឡាកេស៍ ឌេ គ័រឡា]] ជាជនជាតិអេស្ប៉ាញដំបូងបង្អស់ដែលក្លាយជាអ្នកដឹកនាំកាន់កាប់កោះគុយបា។]] នៅឆ្នាំ១៥១១ ការតាំងទីលំនៅរបស់ពួកអេស្ប៉ាញដំបូងបានប្រព្រឹត្តិឡើងដោយមានការដឹកនាំពីលោក[[ឌីអេហ្គោ វ៉ាឡាកេស៍ ឌេ គ័រឡា]]។ មិនយូរប៉ុន្មាន ទីប្រជុំជនតូចៗក៏លេចចេញឡើងដោយមានក្រុង[[ឡាហាវ៉ាន|សានគ្រីស្តូបាលដេឡាហាបាណា]]ជារាជធានីនៅឆ្នាំ១៥១៥។ ជនជាតិម្ចាស់ស្រុកកោះគុយបាគឺពួកតៃណូត្រូវបានពួកអេស្ប៉ាញបង្ខំឱ្យធ្វើការពលកម្មធ្ងន់ៗដែលគេច្រើនហៅវាថាប្រព័ន្ធ[[អេកូមានដា]] (''encomienda'')<ref>{{cite web|url=http://www.latinamericanstudies.org/colonial/encomienda-slavery.pdf |title=Encomienda or Slavery? The Spanish Crown's Choice of Labor Organization in Sixteenth-Century Spanish America |publisher=Latin American Studies |date= |accessdate=19 July 2013}}</ref> ដែលមានលក្ខណៈដូចនឹង[[សក្តិភូមិនិយម|ប្រព័ន្ធសក្តិភូមិ]]នៅមជ្ឈឹមសម័យដែរ។<ref name = "McAlister 1984 164">{{Harvnb|McAlister|1984|p=[https://books.google.com/books?id=a1vBlgo68J4C&pg=PA164 164]}}</ref> ត្រឹមតែរយៈពេលមួយសតវត្សប៉ុណ្ណោះ ជនជាតិម្ចាស់ស្រុកស្ទើរទាំងអស់ត្រូវបានបាត់បង់ជីវិតដោយសារតែកត្តាមួយចំនួនមានដូចជា៖ ជនជាតិដើមត្រូវទទួលឆ្លងជំងឺថ្មីៗដែលខ្លួនមិនដែលជួបប្រទះពីមុនមកពីពួកអឺរ៉ុប យ៉ាងណាមួយទៀតគឺពួកគេមានប្រព័ន្ធស៊ាំខ្សោយ កត្តាមួយទៀតគឺដោយសារតែការគាបសង្កត់ឱ្យធ្វើការពលកម្មធ្ងន់ៗពីពួកអាណានិគម។<ref>{{Cite book|title=Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies|last=Diamond|first=Jared M.|publisher=W.W. Norton & Co|location=New York, NY|year=1998|url=https://www.pbs.org/gunsgermssteel/variables/smallpox.html|isbn=978-0-393-03891-0}}</ref> នៅឆ្នាំ១៥២៩ [[ជំងឺកញ្រ្ជិល]]ដែលរីករាលដាលដល់គុយបាបានសម្លាប់ជនជាតិដើមប្រមាណ ២/៣។ នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៥៣៩ អ្នកកាន់កាប់កោះគុយបាម្នាក់ឈ្មោះ[[ហឺណានដូ ឌេ សូតូ]] ជាមួយនឹងមនុស្សចំនួន ៦០០ នាក់ទៀតបាននាំគ្នាចាកចេញពីក្រុងហាវ៉ាណារួចធ្វើដំណើរទៅដល់ទឹកដីភាគអាគ្នេយន៍នៃសហរដ្ឋអាមេរិកសព្វថ្ងៃក្នុងបេសកកម្មស្វែងរកមាសនិងកំណប់ដែលមានតម្លៃដើម្បីទទួលនូវកិត្តិនាមនិងអំណាច។<ref>Davidson, James West. ''After the Fact: The Art of Historical Detection'' Volume 1. Mc Graw Hill, New York 2010, Chapter 1, p. 1</ref> នៅថ្ងៃទី១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៥៤៨ លោកបណ្ឌិតឈ្មោះ[[ហ្គុនសាឡូ បេរ៉េស ឌេ អង់ហ្គូឡូ]]ត្រូវបានតែងតាំងជាអភិបាលនៃកោះគុយបា។ លោកបានធ្វើដំណើរមកដល់ក្រុងសានឌីអាកូនៅថ្ងៃទី៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៥៤៩ ហើយភ្លាមៗនោះក៏បានប្រកាសផ្តល់សេរីភាពមកឱ្យជនជាតិម្ចាស់ស្រុកទាំងអស់ដែលនៅមានវត្តមានលើកោះ។<ref name = "Wright 1916 183">{{Harvnb|Wright|1916|p=183}}.</ref> លោកបានក្លាយជាអភិបាលកោះគុយបាអចិន្ត្រៃយ៍ដំបូងបង្អស់ដែលមានទីលំនៅនៅក្រុងហាវ៉ាណាជាជាងនៅក្រុងសានឌីអាកូ ហើយលោកបានកសាងវិហារសាសនាគ្រិស្តដំបូងគេបង្អស់នៅក្រុងហាវ៉ាណាដែលធ្វើអំពីថ្មកំបោរ។<ref name = "Wright 1916 229">{{Harvnb|Wright|1916|p=229}}.</ref> ក្រោយពីបារាំងបានដណ្តើមយកក្រុងហាវ៉ាណាបាននៅឆ្នាំ១៥៥៥ កូនប្រុសរបស់លោកអភិបាលឈ្មោះហ្រ្វានស៊ីស្កូ ឌេ អង់ហ្គូឡូក៏បានរត់គេចទៅម៉ិកស៊ិក (ដែលកាលនុះ ម៉ិកស៊ិកត្រូវជាផ្នែកមួយនៃចក្រភពអេស្ប៉ាញ)។<ref name = "Wright 1916 246">{{Harvnb|Wright|1916|p=246}}.</ref> [[File:Darlington map of Cuba 1680.png|thumb|upright=1.6|left|ផែនទីកោះគុយបានៅឆ្នាំ១៦៨០, គូសដោយភូមិវិទូអង់គ្លេស។]] កោះគុយបាបានចាប់អភិវឌ្ឍន៍បន្តិចម្តងៗខាងផ្នែកកសិកម្ម ហើយវាមានដំណាំចម្ការកសិកម្មចម្រុះមិនដូចកោះដទៃៗនៅក្នុងតំបន់ការ៉ាប៊ីននោះទេ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលសំខាន់បំផុតនោះគឺថា កោះអាណានិគមមួយនេះបានចាប់អភិវឌ្ឍន៍ខាងសង្គមនគររូបនីយកម្មដែលតែងគាំទ្រចក្រភពអាណានិគមអេស្ប៉ាញជាចម្បង។ នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៨ អាណានិគមកោះគុយបាមានចំនួនទាសករត្រឹមតែ ៥០,០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ បើប្រៀបទៅនឹងទាសករចំនួន ៦០,០០០ នាក់នៅបាបាដ និង ៣០០,០០០ នាក់នៅវឺជីញ៉ាដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេស ឬ ៤៥០,០០០ នាក់នៅហ្សង់-ដំមីគដែលស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមបារាំង។<ref name="drimmer">[https://web.archive.org/web/20160705125708/http://www.jstor.org/stable/1919107?seq=1 Melvin Drimmer, "Reviewed Work: ''Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba'' by Herbert S. Klein"], ''The William and Mary Quarterly'' Vol. 25, No. 2 (Apr. 1968), pp. 307–309, in JSTOR, accessed 1 March 2015</ref> [[File:Descriptionis Ptolemaicæ avgmentvm siue Occidentis notitia breui commentario illustrata p193.tif|thumb|ផែនទីគុយបានៅឆ្នាំ១៥៩៧, សព្វថ្ងៃកំពុងដាក់តាំងនៅបណ្ណាល័យជាតិស៊ុយអែត។]] [[សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ]]ដែលបានផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ១៧៥៤ នៅលើទ្វីបចំនួនបី ក៏បានរាលដាលមកដល់តំបន់ការ៉ាប៊ីនរបស់អេស្ប៉ាញ។ ក្នុងសង្គ្រាមនេះ អេស្ប៉ាញបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយបារាំងដើម្បីប្រឆាំងនឹងចក្រភពអង់គ្លេស ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៦២ នាវាចម្បាំងអង់គ្លេសចំនួន ៥ គ្រឿងជាមួយនឹងកងទ័ពចំនួន ៥,០០០ នាក់បានចេញដំណើរពីក្រុង[[ផតស៍ម៉ៅថ៍]]ត្រៀមទៅកាន់កាប់កោះគុយបា។ ពួកអង់គ្លេសបានមកដល់ក្បែរកោះគុយបានៅថ្ងៃទី៦ ខែមិថុនា ហើយក៏ដណ្តើមកាន់កាប់បានក្រុងហាវ៉ាណានៅខែសីហា។<ref name="Siege">Thomas, Hugh. ''Cuba: The Pursuit of Freedom (2nd edition)''. Chapter One.</ref> នៅពេលមនុស្សនៅហាវ៉ាណាបានសូមទទួលចុះចាញ់ ឧត្តមនារីឯកលោក[[ចច ផូខក់]]និងមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោកអង់គ្លេសលោក[[ចច ខេបផល]]បានបោះជំហានចូលក្នុងក្រុងហាវ៉ាណាក្នុងរូបជាអភិបាលថ្មី ហើយបានឡើងកាន់កាប់ភាគខាងលិចកោះគុយបាទាំងមូល។ ពេលកាន់កាប់ហើយ ពួកអង់គ្លេសបានបើកធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយនឹងអាណានិគមរបស់ខ្លួននៅអាមេរិកខាងជើងនិងជុំវិញតំបន់ការ៉ាប៊ីនភ្លាម ដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យបរិយាកាសសង្គមនៅគុយបាមានការប្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំង។ ពួកអង់គ្លេសបាននាំចូលនូវស្បៀងអាហារ សត្វសេះ និងផលិតកម្មផ្សេងៗទៀតចូលមកក្រុងហាវ៉ាណា ហើយព្រមទាំងនាំចូលនូវទាសករមកពីអាហ្រ្វិចខាងលិចរាប់ពាន់នាក់បន្ថែមទៀតផងដើម្បីឱ្យមកធ្វើការលើចម្ការអំពៅ។<ref name="Siege"/> [[File:LindsayCambridge.jpg|thumb|រូបគំនូរបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពនៃ[[បេសនកម្មអង់គ្លេសប្រឆាំងនឹងគុយបា|ការឈ្លានពាននិងការកាន់កាប់ក្រុងហាវ៉ាណាដោយពួកអង់គ្លេស]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៦២។]] ក្រុងហាវ៉ាណាដែលត្រូវជាទីក្រុងធំបំផុតទីបីនៅអាមេរិកនាពេលនោះ បានជួបនូវការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាពហើយចំណងជាមួយនឹងបណ្តារដ្ឋផ្សេងៗទៀតនៅអាមេរិកក៏កាន់តែរឹតតឹងបន្ថែមទៀតដែរ។ ប៉ុន្តែដោយសារតែមានការដាក់សម្ពាធពីឈ្មួញស្ករនៅទីក្រុងឡុងដ៍ ការចរចាជាមួយអេស្ប៉ាញលើទឹកដីអាណានិគមនៅអាមេរិក (រួមទាំងកោះគុយបា) ក៏ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិឡើងជាមួយនឹងពួកអង់គ្លេស។ ទីបំផុត អេស្ប៉ាញនិងអង់គ្លេសក៏យល់ព្រមចុះលើ[[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស (១៧៦៣)|សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស]] ដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ។ ក្នុងសន្ធិសញ្ញានុះ ចក្រភពអេស្ប៉ាញបានប្រគល់តំបន់ផ្លរីដាទៅឱ្យអង់គ្លេសកាន់កាប់ ចំណែកឯពួកអង់គ្លេសក៏បានប្រគល់កោះគុយបាមកឱ្យអេស្ប៉ាញវិញ។ ពួកបារាំងបានណែនាំអេស្ប៉ាញថា បើហ៊ានតែមិនប្រគល់តំបន់ផ្លរីដាទៅឱ្យអង់គ្លេសទេនុះ អេស្ប៉ាញនឹងអាចបាត់បង់ទឹកដីអាណានិគមម៉ិកស៊ិកនិងអាមេរិកខាងត្បូងទៅអង់គ្លេសបន្ថែមជាមិនខាន។ [[បដិវត្តន៍ហៃទី]]គឺជាមូលហេតុចម្បងមួយដែលធ្វើឱ្យកើតមានកំណើនពាណិជ្ជកម្មរបស់គុយបានៅចុងសតវត្សទី១៨ និងដើមសតវត្សទី១៩។ ហៃទីគឺជាកោះសម្បូរសម្បើមបំផុតនៅក្នុងតំបន់ការ៉ាប៊ីនហើយនៅពេលដែលទាសករនៅលើកោះនេះបាននាំគ្នាធ្វើការបះបោរដោយប្រើអំពើហិង្សា ម្ចាស់ចម្ការនិងដីធ្លីជាច្រើនលើកោះគុយបាបានកើតមានការព្រួយបារម្ភជាខ្លាំងដោយពួកគេខ្លាចថាទាសកររបស់ខ្លួននឹងងើបបះបោរដូចនឹងទាសករនៅលើកោះហៃទីដែរ។ ហេតុដូចនេះ នៅអំឡុងទស្សវត្ត ១៧៩០ គុយបាបានបិតការជួញដូរទាសករដោយនឹងមិនព្រមលក់ទាសកររបស់ខ្លួនទៅឱ្យរដ្ឋប្រទេសខាងក្រៅឡើយ។<ref>{{Cite book|title = Freedom's Mirror: Cuba and Haiti in the Age of Revolution|last = Ferrer|first = Ada|publisher = Cambridge University Press|year = 2014|isbn = 978-1107029422|location = New York|page = 5}}</ref> [[File:Slaves Unloading Ice in Cuba 1832.jpg|thumb|left|ទាសករគុយបាកំពុងសែងដុំទឹកកកចេញពីនាវាតូចមួយនៅអំឡុងឆ្នាំ១៨៣២។]] ទាសករតិចតួចណាស់នៅគុយបាដែលត្រូវរួចខ្លួនពីទាសភាពចំណែកឯការបះបោរក៏នូវតែជាបញ្ហាមួយនៅលើកោះដដែរ។ នៅឆ្នាំ១៨១២ [[ការបះបោរអាប៉ង់តេ]]បានកើតឡើងប៉ុន្តែវាត្រូវបានបង្ក្រាបទៅវិញដោយរដ្ឋាភិបាល។<ref>{{cite book|last=Childs|first=Matt D.|title=The 1813 Aponte Rebellion in Cuba and the Struggle against Atlantic Slavery|year=2006|publisher=The University of North Carolina Press|isbn=978-0-8078-5772-4|page=320 pages}}</ref> ក្នុងឆ្នាំ១៨១៧ ប្រជាជនសរុបលើកោះគុយបាគឺមានចំនួនប្រមាណ ៦៣០,៩៨០ នាក់ ដែលក្នុងនោះមាន ២៩១,០២១ នាក់ជាជនជាតិស្បែកស; ១១៥,៦៩១ នាក់ជាជនជាតិចម្រុះ និង ២២៤,២៦៨ នាក់ជាទាសករស្បែកខ្មៅ។<ref name = "Scheina 2003 352">{{Harvnb|Scheina|2003|p=352}}.</ref> នៅអំឡុងទស្សវត្ត ១៨២០ ការបះបោរជាច្រើនបានរីករាលដាលនៅក្នុងចក្រភពអេស្ប៉ាញនៃអាមេរិកឡាទីនហើយជាលទ្ធផល រដ្ឋឯករាជ្យមួយចំនួនបានបង្កើតឡើង។ មានតែកោះគុយបាប៉ុណ្ណោះដែលនៅស្មោះត្រង់ជាមួយអេស្ប៉ាញដោយសារតែសេដ្ឋកិច្ចរបស់កោះនេះកាលនុះគឺពឹងផ្អែកលើចក្រភពអេស្ប៉ាញស្ទើរទាំងស្រុង។ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៦០ ទាសករគុយបាដែលរួចខ្លួនពីទាសភាពមានចំនួនប្រមាណ ២១៣,១៦៧ នាក់ដែលត្រូវនឹង ៣៩% នៃអ្នកមិនមែនជាជនជាតិស្បែកសសរុបចំនួន ៥៥០,០០០ នាក់។<ref name="drimmer"/> ===ចលនាឯករាជ្យ=== {{Main|សង្គ្រាមឯករាជ្យគុយបា}} [[File:Carlos Manuel de Cespedes.jpg|thumb|upright|លោក[[កាឡូស ម៉ានូអែល ឌេ កេស្ពេដេស]] ជា''បិតានៃមាតុភូមិ''នៅគុយបា។ លោកបានប្រកាសឯករាជ្យរបស់គុយបាពីអេស្ប៉ាញនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៨។]] នៅឆ្នាំ១៨៦៨ មានការបះបោរមួយបានផ្ទុះឡើងដែលដឹកនាំដោយម្ចាស់ចម្ការអំពៅម្នាក់ឈ្មោះ[[កាឡូស ម៉ានូអែល ឌេ កេស្ពេដេស]] គោលបំណងនៃការបះបោររបស់លោកគឺចង់ឱ្យកោះគុយបាទទួលបាននូវឯករាជ្យពេញលេញពីអេស្ប៉ាញ។ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៦៨ គាត់បានចេញក្រឹត្យលុបបំបាត់ចោលនូវទេសភាពក្នុងរូបរាងជាទ្រឹស្តីប៉ុន្តែនូវបន្តការអនុវត្តវាដដែរ ហើយគាត់បានប្រកាសដោះលែងរាល់ទាសករទាំងឡាយណាដែលចង់ចូលបម្រើក្នុងជួរយោធា (ក្នុងលក្ខខណ្ឌមួយលុះត្រាតែមានការអនុញ្ញាតពីចៅហ្វាយពួកគេសិន)។{{sfn|Chomsky|Carr|Smorkaloff|2004|pp=[https://books.google.com/books?id=Sr2hQkCIihMC&pg=PA115 115–7]}} ការបះបោរឆ្នាំ១៨៦៨ នេះបានប្រែក្លាយជាទៅជាសង្គ្រាមបង្ហូរឈាមមួយដែលគេតែងសម្តៅលើថា[[សង្គ្រាមដប់ឆ្នាំ]]។ ក្រុមអ្នកបះបោរមួយចំនួនធំគឺសុទ្ធតែជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្តមកពីប្រទេស[[ព័រតូរីកូ]] [[សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន]] [[ម៉ិកស៊ិក]] សហរដ្ឋអាមេរិក និងព្រមទាំងពួកសេវិកចិនមួយចំនួនទៀតផង។<ref name=Clodfelter>{{cite book|last1=Clodfelter|first1=Micheal|title=Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492-2015, 4th ed|date=2017|publisher=McFarland|isbn=978-0786474707|page=306}}</ref> កងវរសេនាតូចមួយដែលមានជនជាតិចិនចំនួន ៥០០ នាក់បានចូលប្រយុទ្ធក្រោមបញ្ជាការរបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍[[ម៉ាហ្ស៊ីម៉ូ កូមេស]]នៅក្នុងសមរភូមិឡាសក្វាស៊ីម៉ាសនៅឆ្នាំ១៨៧៤។<ref>{{cite web |title=Armando Choy, Gustavo Chui, Moises Sio Wong. 2005. Our History Is Still Being Written: The Story of Three Chinese-Cuban Generals in the Cuban Revolution |url=https://go.gale.com/ps/anonymous?id=GALE%7CA200977125&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=00086533&p=AONE&sw=w&u=googlescholar&asid=d4f1d5e4ec2fc37703cbd65b4ec9caa5&mg=true}}</ref> ដោយហេតុនេះហើយបានជាមានបូជនីយស្ថានមួយនៅក្រុងហាវ៉ាណាសព្វថ្ងៃទុកសម្រាប់រំលឹកពីភាពក្លាហាននិងការពលីជីវិតរបស់ជនជាតិចិនកាត់គុយបាទាំងប៉ុន្មានដែលបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងសង្គ្រាមនោះ។<ref>{{Harvnb|Westad|2012|pp=[https://books.google.com/books?id=2U4ROBRYP5AC&pg=PA227 227–8]}}</ref> ក្រុមបក្សពួកដូមីនីកេនដែលដឹកនាំដោយលោកម៉ាហ្ស៊ីម៉ូ កូមេស [[ល្វី ម៉ាកាណូ]] និងម៉ូដេស្តូ ឌីសបានប្រើប្រាស់បទពិសោធន៍របស់ពួកគេដែលបានមកពី[[សង្គ្រាមស្តារដូមីនីកេន]] ដើម្បីបង្ហាត់បង្រៀនយុទ្ធសាស្ត្រចម្បាំងដល់កងទាហានគុយបា។ ដោយទទួលជំនួយពីពួកដូមីនីកេន ក្រុមបះបោរគុយបាបានកាត់បណ្តាញខ្សែផ្លូវដែករបស់ពួកអេស្ប៉ាញហើយបានកាន់កាប់តំបន់មួយភាគធំនៃភាគខាងកើតកោះគុយបា។<ref>{{cite book |last1=Foner |first1=Philip S. |title=Antonio Maceo: The "Bronze Titan" of Cuba's Struggle for Independence |date=1989 |publisher=NYU Press |page=21}}</ref> នៅថ្ងៃទី១៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៧៤ លោកកូមេសជាមួយនិងទ័ពបះបោរប្រមាណ ៥០០ នាក់ទៀតបាននាំគ្នាធ្វើដំណើរទៅទិសខាងលិចហើយជាការគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អាល ពួកគេទាំងនោះបានយកឈ្នះលើទាហានរបស់អេស្ប៉ាញចំនួន ២,០០០ នាក់នៅឯអែលណារ៉ានហូ។ ខាងអេស្ប៉ាញបានបាត់បង់ទ័ពប្រមាណ ១០០ នាក់និងរងរបួសចំនួន ២០០ នាក់ទៀត ចំណែកឯខាងក្រុមបះបោរវិញបានបាត់បង់និងរបួសទ័ពសរុបតែ ១៥០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។<ref name=Clodfelter/> ជ័យជម្នះដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ក្រុមបះបោរគឺបានមកពីសមរភូមិឡាសក្វាស៊ីម៉ាដែលដឹកនាំដោយលោកឧត្តមសេនីយ៍អានតូនី ម៉ាស៊ីអូនិងលោកកូមេសហើយវាប្រព្រឹត្តិទៅពីថ្ងៃទី១៦–២០ ខែមីនា។ ក្រុមបះបោរគុយបាដែលមានកម្លាំងចំនួន ២,០០០ នាក់សរុបបានចូលប្រយុទ្ធតតាំងជាមួយនឹងកងកម្លាំងអេស្ប៉ាញដែលមានកម្លាំងប្រមាណ ៥,០០០ នាក់បូកថែមទាំងកាំភ្លើងធំចំនួន ៥ គ្រឿងទៀត។ ការប្រយុទ្ធគ្នារយៈពេលប្រាំថ្ងៃនេះបានធ្វើឱ្យអេស្ប៉ាញបាត់បង់កម្លាំងទ័ពខ្លួនប្រមាណ ១,០៣៧ នាក់ ចំណែកឯក្រុមបះបោរវិញគឺបានបាត់បង់កម្លាំងតែ ១៧៤ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។<ref name=Clodfelter/> ក្រោយពីទទួលជ័យជម្នះលើអេស្ប៉ាញ បណ្តាប្រទេសជាច្រើននៅអឺរ៉ុបនិងនៅអាមេរិកឡាទីនបានទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់គុយបា លើកលែងតែសហរដ្ឋអាមេរិកមួយទេដែលមិនបានទទួលស្គាល់នោះ។<ref>{{cite web|url=http://www.cubagenweb.org/mil/e-war-hist.htm|title=Historia de las Guerrras de Cuba|website=cubagenweb.org}}</ref> នៅឆ្នាំ១៨៧៨ [[កតិកសញ្ញាសាហ័ន]]បានបញ្ចប់ជម្លោះសង្គ្រាមដប់ឆ្នាំរវាងអេស្ប៉ាញនិងគុយបាហើយក្នុងកតិកសញ្ញានេះ អេស្ប៉ាញបានសន្យាថាកោះគុយបានឹងទទួលបាននូវស្វ័យភាពបន្ថែមជាងមុន។ លទ្ធផលសរុបចុងក្រោយ អេស្ប៉ាញបានបាត់បង់ជីវិតមនុស្សប្រមាណ ២០០,០០០ នាក់ដែលភាគច្រើនស្លាប់ដោយសារជំងឺ ហើយចំណែកខាងពួកក្រុមបះបោរវិញបានបាត់បង់មនុស្សប្រមាណពី ១០០,០០០–១៥០,០០០ នាក់។<ref name=Scheina>{{cite book|last1=Scheina|first1=Robert L.|title=Latin America's Wars: Volume 1|date=2003|publisher=Potomac Books}}</ref> នៅអំឡុងឆ្នាំ១៨៧៩–៨០ អ្នកស្នេហាជាតិគុយបាម្នាក់ឈ្មោះ[[កាឡិចសូ ហ្កាស៊ីអា]]បានព្យាយាមបញ្ឆេះសង្គ្រាមមួយទៀតដែលគេស្គាល់ថា[[កូនសង្គ្រាម (គុយបា)|កូនសង្គ្រាម]] ប៉ុន្តែពុំបានទទួលការគាំទ្រគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។<ref>{{cite web|url=http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/lilwar.htm|title=The Little War of 1878 - History of Cuba|website=historyofcuba.com|access-date=2020-10-29|archivedate=2017-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170815055924/http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/lilwar.htm|url-status=dead}}</ref> [[ទាសភាពនៅគុយបា]]ត្រូវបានលុបបំបាត់ចោលនៅឆ្នាំ១៨៧៥ ប៉ុន្តែដំណើរនៃការលុបបំបាត់នេះត្រូវអូសបន្លាយបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៨៦។<ref name="Scott 2000 3">{{Harvnb|Scott|2000|p=[https://books.google.com/books?id=SmpMmVQAvAcC&pg=PA3 3]}}</ref>{{sfn|Chomsky|Carr|Smorkaloff|2004|pp=[https://books.google.com/books?id=Sr2hQkCIihMC&pg=PA37 37–8]}} លោក[[ចូសេ ម៉ាទី]]ដែលត្រូវនិរទេសក្រៅស្រុកបានទៅបង្កើតគណបក្សនយោបាយមួយឈ្មោះថាគណបក្សបដិវត្តន៍គុយបានៅឯ[[ទីក្រុងញូវយ៉ក]]ក្នុងឆ្នាំ១៨៩២។ គោលដៅនៃគណបក្សរបស់លោកគឺការដណ្តើមឯករាជ្យពេញលេញឱ្យគុយបា។<ref name=sandler>{{cite book|title=Ground warfare: an international encyclopedia|volume=Part 25, Volume 1|page=549|year=2002|editor=Stanley Sandler|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-344-5|url=https://books.google.com/books?id=L_xxOM85bD8C&pg=PP1|accessdate=6 September 2009}}</ref> នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៩៥ លោកម៉ាទីបានធ្វើដំណើរទៅទីក្រុង[[សានហ្វឺណានដូឌេម៉ុងតេគ្រីស្ទី|ម៉ុងតេគ្រីស្ទី]]និង[[សានតូដូម៉ីងកូ]]ដើម្បីចូលរួមក្នុងចលនាឯករាជ្យរបស់លោកម៉ាហ្ស៊ីម៉ូ កូមេស។<ref name=sandler /> លោម៉ាទីបានកត់ត្រាទស្សនៈនយោបាយរបស់គាត់នៅក្នុងសៀវភៅមួយដែលមានចំណងជើងថា''[[និវេទន៍ប័ណ្ណម៉ុងតេគ្រីស្ទី]]''។<ref name=arias>{{cite book|title=Spanish-americans: Lives And Faces|page=171|author=David Arias|url=https://books.google.com/books?id=7AlqghmzQVUC&pg=PA171|year=2005|isbn=978-1-4120-4717-3|publisher=Trafford Publishing|location=Victoria, BC, Canada|accessdate=6 September 2009}}</ref> ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងជាមួយនឹងកងកម្លាំងអេស្ប៉ាញនៅគុយបាបានផ្ទុះឡើងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៩៥ ចំណែកឯលោកម៉ាទីវិញបានធ្វើដំណើរមកដល់ទឹកដីគុយបានៅថ្ងៃទី១១ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៨៥។<ref name=sandler /> លោកបានទទួលអនិច្ចកម្មនៅក្នុង[[សមរភូមិដូសរីអូស៍]]នៅថ្ងៃទី១៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៩៥។<ref name=sandler /> ប្រទេសគុយបាបច្ចុប្បន្នបានចាត់ទុកលោកម៉ាទីជាវីរបុរសជាតិចំពោះការពលីនិងបូជាជីវិតរបស់លោកដើម្បីជាតិគុយបា។<ref name=arias /> [[File:Calixto García and William Ludlow in Cuba, 1898.jpg|thumb|លោក[[កាឡិចសូ ហ្កាស៊ីអា]] (ស្តាំ) ជាមួយលោកឧត្តមសេនីយ៍ត្រីអាមេរិកឈ្មោះ[[វីលៀម លូតឡូ]] (គុយបា, ១៨៩៨)។]] [[File:Weyler reconcentrados.png|thumb|ជនរងគ្រោះគុយបាដែលបានឆ្លងកាត់ជំរុំអប់រំ (ឃុំឃាំង) របស់ពួកអេស្ប៉ាញ។]] កងទ័ពអេស្ប៉ាញចំនួន ២០០,០០០ នាក់បានត្រៀមប្រយុទ្ធនឹងកងកម្លាំងឧទ្ទាមគុយបាដែលលើកនេះមានចំនួនតូចជាងច្រើនហើយភាគច្រើនគឺពឹងលើយុទ្ធវិធីទ័ពព្រៃ។ ក្នុងអំឡុងពេលនោះ ពួកអេស្ប៉ាញបានចាប់ផ្តើម"យុទ្ធនាការដាក់សម្ពាធ"។ លោកឧត្តមសេនីយ៍[[វ៉ាលេរីអាណូ វែលើ]]ដែលជាអភិបាលយោធាកោះគុយបាបានចាប់ប្រមូលប្រជាជននៅតាមទីជនបទហើយបានដាក់ពួកគេនៅតាមកន្លែងមួយៗផ្តុំគ្នាដែលគាត់តែងហៅវាថា ''reconcentrados'', អ្នកសង្កេតការណ៍អន្តរជាតិបានសម្តៅលើវាថា"ក្រុងកំពែង"។ វាត្រូវបានចាត់ទុកថាជាគំរូដើមនៃជំរុំឃុំឃាំងនីមួយៗក្នុងសតវត្សទី២០។<ref>{{cite book|title=Of Planting and Planning: The Making of British Colonial Cities|publisher=Chapman and Hall|author=Robert K. Home|year=1997|isbn=978-0-419-20230-1|page=195|url=https://books.google.com/books?id=1ovC4TylXNkC&pg=PA195|accessdate=6 September 2009}}</ref> ប្រជាជនគុយបាប្រមាណពី ២០០,០០០<ref>[https://books.google.com/books?id=WcMWAAAAQBAJ&pg=PA508&lpg=PA508&dq= "Liberty, Equality, Power: A History of the American People, Volume II: Since 1863, Concise Edition"]</ref> ទៅ ៤០០,០០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតដោយសារភាពអត់ឃ្លាននិងការឆ្លងជំងឺផ្សេងៗនៅក្នុងជំរុំឃុំឃាំងទាំងអស់នោះ, តួលេខនេះត្រូវប៉ាន់ស្មានដោយ[[កាកបាទក្រហម|កាកបាទក្រហមអន្តរជាតិ]]និងលោក[[រិតហ្វៀល ប្រកត័រ]]ដែលជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកនិងជាអតីតលេខាធិការនៃសង្គ្រាមនាសម័យនោះ។ ក្រោយបន្តិចមក បាតុកម្មនៅអាមេរិកនិងនៅតំបន់អឺរ៉ុបក៏បានកើតមានឡើងប្រឆាំងនឹងគោលនយោបាយរបស់អេស្ប៉ាញលើកោះគុយបា។<ref>{{cite web|url=http://www.spanamwar.com/proctorspeech.htm|title=Cuban Reconcentration Policy and its Effects|author=The Spanish–American War|authorlink=Spanish–American War|accessdate=29 January 2007}}{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> នាវាចម្បាំងអាមេរិកមួយគ្រឿងឈ្មោះ''[[យូអេសអេស មេន (១៨៨៩)|មេន]]''ត្រូវបានបញ្ជូនមកគុយបាដើម្បីការពារផលប្រយោជន៍របស់អាមេរិកនៅកោះនេះ (មានដូចជាពាណិជ្ជកម្មជាដើម) ប៉ុន្តែក្រោយការមកដល់ភ្លាមៗ នាវាមួយនេះក៏បានផ្ទុះនៅកំពង់ផែហាវ៉ាណាហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រយ៉ាងលឿនដែលបានសម្លាប់នាវិកប្រមាណ ៣/៤។ បច្ចុប្បន្ន មូលហេតុនិងការទទួលខុសត្រូវចំពោះការលិចនាវាមេននូវតែមិនទាន់ដឹងច្បាស់នៅឡើយទេ។ មតិដ៏ពេញនិយមនៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជំរុញដោយសារព័ត៌មានសកម្មបានសន្និដ្ឋានថាអេស្ប៉ាញគឺជាអ្នកដែលត្រូវស្តីបន្ទោសហើយអាមេរិកបានបញ្ជាឱ្យមានការឆ្លើយតបភ្លាមៗពីអេស្ប៉ាញ។<ref name=morison>{{cite book |title=The American Battleship|url=https://books.google.com/books?id=SYurkGIlgLMC&pg=PA18|page=18|first1=Samuel Loring |last1=Morison |author2=Morison, Samuel Eliot |author3=Polmar, Norman |year=2003 |location=St. Paul, Minn. |publisher=MBI Publishing Company |isbn=978-0-7603-0989-6 |accessdate=15 September 2009}}</ref> អេស្ប៉ាញនិងសហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រកាសសង្គ្រាមមកលើគ្នានៅចុងខែមេសានៃឆ្នាំ១៨៩៨។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទស្សវត្តមុនសង្គ្រាមត្រូវផ្ទុះឡើង ប្រធានាធិបតីអាមេរិកចំនួនប្រាំរូបបានធ្វើការខិតខំប្រឹងប្រែងយ៉ាងខ្លាំងដើម្បីទិញកោះគុយបាពីអេស្ប៉ាញប៉ុន្តែត្រូវបានទទួលបរាជ័យទាំងអស់។<ref name="Falk 1998 64">{{Harvnb|Falk|1988|p=64}}.</ref><ref>{{cite web|url=http://millercenter.org/president/biography/pierce-foreign-affairs|title=Franklin Pierce: Foreign Affairs—Miller Center|publisher=|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160312084210/http://millercenter.org/president/biography/pierce-foreign-affairs|archivedate=12 March 2016}}</ref> [[សមរភូមិសានឌីអាកូឌេគុយបា]]នាថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៩៨ គឺជាការប្រយុទ្ធជើងទឹកដ៏ធំបំផុតនៅក្នុង[[សង្គ្រាមអេស្ប៉ាញ–អាមេរិក]]ហើយជាលទ្ធផលវាបានធ្វើឱ្យនាវាចម្បាំងអេស្ប៉ាញមួយកងត្រូវវិនាស។ ការប្រយុទ្ធតតាំងនៅសានឌីអាកូឌេគុយបាគឺភាគច្រើនកើតឡើងនៅបន្ទាយកាណូសាខណៈពេលដែលការប្រយុទ្ធចម្បាំងគ្នាធំៗរវាងអាមេរិកនិងអេស្ប៉ាញបានកើតឡើងនៅឡាសក្វាស៊ីម៉ាសនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា និងនៅអែលកានេហើយទួលសានហ័ននៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ដែលជាលទ្ធផលអាមេរិកបានឈានចូលកាន់តែជ្រៅចូលទៅក្នុងទឹកដីគុយបា។ អាមេរិកបានបាត់បង់ទ័ពចំនួន ៨១ នាក់និងរបួស ៣៦០ នាក់នៅអែលកានេចំណែកឯអេស្ប៉ាញត្រូវបាត់បង់ទ័ព ៣៨ នាក់ របួសចំនួន ១៣៨ នាក់ និង ១៦០ នាក់ទៀតត្រូវពួកអាមេរិកចាប់បាន។ នៅសានហ័ន អាមេរិកបានបាត់បង់ទ័ពចំនួន ២១៦ នាក់និងរបួស ១,០២៤ នាក់ ចំណែកឯខាងអេស្ប៉ាញវិញបានបាត់បង់ទ័ព ៥៨ នាក់ របួសចំនួន ១៧០ នាក់ និង ៣៩ នាក់ទៀតត្រូវចាប់ខ្លួនដោយអាមេរិក។<ref>Clodfelter 2017: 255</ref> កងទ័ពអេស្ប៉ាញនៅសានឌីអាកូឌេគុយបាបានការពារបន្ទាយកាណូសាបានយ៉ាងជោគជ័យដែលជាហេតុនាំឱ្យពួកគេមានផ្លូវចូលទៅកាន់កាប់ក្រុងនោះបានវិញ។ ពួកអាមេរិកហើយនិងគុយបាក៏បានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការដណ្តើមក្រុងនោះមកវិញហើយមិនយូរប៉ុន្មាននៅថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ពួកអេស្ប៉ាញក៏សុំទទួលចុះចាញ់បន្ទាប់ពីកងនាវារបស់ខ្លួនត្រូវបានគំទេចដោយអាមេរិក។ អេស្ប៉ាញបានលះបង់ធនធានជាច្រើនដែលខ្លួនមានដើម្បីបន្តការកាន់កាប់របស់ខ្លួនលើកោះគុយបាទោះបីជាត្រូវលះបង់ទឹកដីអាណានិគមផ្សេងៗនៅអាមេរិកឡាទីនក៏ដោយ ប៉ុន្តែជាលទ្ធផលវាត្រូវបានវិនាសសាបសូន្យអស់ហើយ[[សង្គ្រាមឯករាជ្យគុយបា|សង្គ្រាមរវាងឆ្នាំ១៨៩៥–៩៨]]<ref>Clodfelter 2017: 308</ref> បានសម្លាប់មនុស្សរបស់ខ្លួនចំនួន ៦២,០០០ នាក់សរុបថែមទៀត។ ===សាធារណរដ្ឋ (១៩០២–១៩៥៩)=== {{Main|សាធារណរដ្ឋគុយបា (១៩០២–១៩៥៩)}} ====ឆ្នាំដំបូងៗ (១៩០២–១៩២៥)==== [[File:Raising the Cuban flag on the Governor General's Palace at noon on May 20, 1902.gif|thumb|left|ទង់ជាតិគុយបាដែលកំពុងតម្លើងនៅវិមានឧត្តមសេនីយ៍អភិបាលនាវេលាថ្ងៃត្រង់នៃថ្ងៃទី២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩០២។]] ក្រោយ[[សង្គ្រាមអេស្ប៉ាញ–អាមេរិក]]បានបញ្ចប់ [[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស (១៨៩៨)|សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស]]ក៏ត្រូវបានចុះដោយភាគីសង្គ្រាមទាំងពីរដោយក្នុងនោះ អេស្ប៉ាញត្រូវប្រគល់កោះ[[ព័រតូរីកូ]] [[ហ្វីលីពីន]] និង[[ក្វាម]]មកឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកបូករួមទាំងប្រាក់ចំនួន ២០ លានដុល្លារ សម្រាប់សងការខូតខាតនិងសហេតុភាព<ref>{{cite web|url=http://avalon.law.yale.edu/19th_century/sp1898.asp|title=Treaty of Peace Between the United States and Spain|date=10 December 1898|work=The Avalon Project|publisher=Yale Law School}}</ref> ចំណែកឯកោះគុយបាវិញត្រូវស្ថិតនៅក្រោមអាណាព្យាបាលភាពរបស់អាមេរិក។ ប្រទេសគុយបាទទួលឯករាជ្យជាផ្លូវការពីអាមេរិកនៅថ្ងៃ២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩០២ ដោយមានឈ្មោះថាសាធារណរដ្ឋគុយបា។<ref name="Pérez1998">{{cite book|author=Louis A. Pérez|title=Cuba Between Empires: 1878–1902|url=https://books.google.com/books?id=qRhK4vMXe1QC&pg=PR15|accessdate=19 July 2013|year=1998|publisher=University of Pittsburgh Pre|isbn=978-0-8229-7197-9|page=xv}}</ref> នៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់គុយបា សហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅតែមានសិទ្ធិចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ក្នុងកិច្ចការនយោបាយគុយបានិងត្រួតពិនិត្យផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុនិងទំនាក់ទំនងការបរទេស។ ក្រោមការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ប្លាត ឆ្នេរក្វានតាណាម៉ូរបស់គុយបាត្រូវបានជួលមកឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់បង្កើតមូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹក។ ក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩០៦ លោក[[តូម៉ាស អេស្ត្រាដា ប៉ាលម៉ា]]ក៏បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីដំបូងរបស់គុយបាប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន ការបះបោរប្រដាប់អាវុធថ្មីបានកើតឡើងដោយមានការដឹកនាំពីអតីតយុទ្ធជននៃសង្គ្រាមឯករាជ្យហើយលោកតូម៉ាសក៏ត្រូវបង្ខំចុះចេញពីតំណែង។<ref>{{cite book|title=Corruption in Cuba: Castro and Beyond|page=63|first1=Sergio|last1=Diaz-Briquets|author2=Jorge F Pérez-López|publisher=University of Texas Press|location=Austin|year=2006|isbn=978-0-292-71321-5|url=https://books.google.com/books?id=Fiquofr8LSoC&pg=PA63|accessdate=6 September 2009}}</ref> ដោយឃើញបែបនេះ អាមេរិកក៏បានចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ដោយបានតែងតាំងលោក[[ឆាល អ៊ែដវើដ ម៉ាហ្គូន]]ជាអភិបាលកោះសម្រាប់រយៈពេលបីឆ្នាំ។ ប្រវត្តិវិទូគុយបាជាច្រើនបានចង្អុលប្រាប់ថាអភិបាលភាពរបស់លោកម៉ាហ្គូនគឺពោរពេញទៅដោយអំពើពុករលួយទាំងនៅក្នុងសង្គមនិងនយោបាយ។<ref name="Thomas 1998 283to287">{{Harvnb|Thomas|1998|pp=283–7}}.</ref> នៅឆ្នាំ១៩០៨ រដ្ឋាភិបាលឯករាជ្យក៏បានស្តារឡើងវិញដោយមានលោក[[ចូសេ មីហ្គេល កូមេស]]ជាប្រធានាធិបតី។ នៅឆ្នាំ១៩១២ [[:es:Partido Independiente de Color|បក្ស Partido Independiente de Color]] បានប៉ុនប៉ងបង្កើតរដ្ឋស្បែកខ្មៅមួយនៅខេត្តអូរេអង់តេ<ref>{{cite book|title=The War of 1898, and U.S. interventions, 1898–1934: an encyclopedia|editor=Benjamin Beede|page=134|year=1994|publisher=Garland|location=New York|isbn=978-0-8240-5624-7|url=https://books.google.com/books?id=48g116X9IIwC&pg=PA134|accessdate=6 September 2009}}</ref> ប៉ុន្តែត្រូវបានបង្ក្រាបវិញដោយឧត្តមសេនីយ៍គុយបាម្នាក់ដោយមានការបង្ហូរឈាមខ្លះៗ។ នៅឆ្នាំ១៩២៤ លោក[[ហ្គឺរ៉ាដូ ម៉ាកាដូ]]បានក្លាយជាប្រធានាធិបតី។<ref name="D2012" /> ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក, វិស័យទេសចរណ៍នៅគុយបាត្រូវបានផ្ទុះរីកចម្រើនឡើងដល់កំពូល សណ្ឋាគារនិងភោជនីយដ្ឋានអាមេរិកជាច្រើនបានលេចរូបរាងចេញឡើងដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ដល់ភ្ញៀវទេសចរណ៍អាមេរិកដែលកំពុងហូរចូល។<ref name="D2012" /> ចំពោះគុណវិបត្តិវិញ ការផ្ទុះឡើងនៃវិស័យទេសចរណ៍នេះបាននាំឱ្យមានកំណើននៃល្បែងស៊ីសងនិងពេស្យាចារនៅគុយបា។<ref name="D2012">{{cite book|author=Terry K Sanderlin, Ed D|title=The Last American Rebel in Cuba|url=https://books.google.com/books?id=NFT8Mp8VuNkC&pg=PA7|accessdate=19 July 2013|date=24 April 2012|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4685-9430-0|page=7}}</ref> នៅឆ្នាំ១៩២៨ ការធ្លាក់ចុះទីផ្សារភាគហ៊ុននៅអាមេរិកបានធ្វើឱ្យតម្លៃអំពៅនៅគុយបាធ្លាក់ចុះជាលំដាប់បូករួមទាំងការគាបសង្កត់នៅក្នុងសង្គមនិងមានវិបត្តិនយោបាយទៀតផង។<ref name="ChaffeePrevost1992" /> បាតុកម្មអហិង្សារបស់សិស្សានុសិស្សដែលគេស្គាល់ថា"អ្នកជំនាន់ឆ្នាំ១៩៣០"បានប្រែក្លាយមកជាបាតុកម្មអនាធិបតេយ្យហើយការស្អប់ខ្ពើមលោកម៉ាកាដូក៏កើតរីករាលដាលនៅពាសពេញផ្ទៃប្រទេស។<ref name="ChaffeePrevost1992" /> កសិករដំណាំអំពៅបាននាំគ្នាធ្វើការបះបោរទាមទារឱ្យលោកម៉ាកាដូលាលែងពីតំណែង<ref>{{cite book|title=Fulgencio Batista|volume=1|page=[https://archive.org/details/fulgenciobatista00argo/page/50 50]|last=Argote-Freyre|first=Frank|publisher=Rutgers University Press|location=New Brunswick, N.J.|year=2006|isbn=978-0-8135-3701-6|url=https://archive.org/details/fulgenciobatista00argo/page/50}}</ref> ហើយមិនយូរប៉ុន្មានក្រុមកម្លាំងយោធាក៏ចូលរួមបះបោរជាមួយដែលជាហេតុនាំឱ្យលោកម៉ាកាដូត្រូវបង្ខំចិត្តភៀសខ្លួនទៅសហរដ្ឋអាមេរិកនៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៣៣។ ម៉ាកាដូត្រូវបានជំនួសដោយលោក[[កាឡូស ម៉ានូអែល ឌេ កេស្ពេដេស អ៊ី កេសាដា]]។<ref name="ChaffeePrevost1992">{{cite book|author1=Wilber Albert Chaffee|author2=Gary Prevost|title=Cuba: A Different America|url=https://books.google.com/books?id=9CJec-NWjS0C&pg=PA4|accessdate=19 July 2013|year=1992|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-0-8476-7694-1|page=4}}</ref> ====បដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៣៣–៤០==== នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៣៣ ការបះបោរមួយបានកើតឡើងដែលដឹកនាំដោយពលបាលម្នាក់ឈ្មោះ[[ហ្វលជេនស៊ីអូ បាទីស្តា]]ដើម្បីផ្តួលរលំរដ្ឋាភិបាលលោកកេស្ពេដេស។<ref name="MJ303">{{cite book|last=Jones|first=Melanie|editor=Jacqueline West|title=South America, Central America and the Caribbean 2002|url=https://books.google.com/books?id=o9ODxqsr-dIC&pg=PA303|accessdate=19 July 2013|year=2001|publisher=Routledge|isbn=978-1-85743-121-6|page=303}}</ref> ក្រោយការផ្តួលរលំរដ្ឋាភិនាលកេស្ពេដេស គណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិដែលមានសមាជិក ៥ នាក់ត្រូវបានជ្រើសរើសតាំងជាមេដឹកនាំនៃរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ន។<ref name="Suchlicki2002">{{cite book|author=Jaime Suchlicki|title=Cuba: From Columbus to Castro and Beyond|url=https://books.google.com/books?id=BHhUknsCtfIC&pg=PA95|accessdate=19 July 2013|year=2002|publisher=Potomac Books, Inc.|isbn=978-1-57488-436-4|page=95}}</ref> លោក[[រ៉ាមន ក្រាវ សាន ម៉ាទីន]]ត្រូវបានគេតែងតាំងជាប្រធានាធិបតីនៃរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្ននោះ។<ref name="Suchlicki2002" /> ម៉ាទីនបានលាលែងពីតំណែងនៅឆ្នាំ១៩៣៤ ដែលបើកផ្លូវចំហឱ្យបាទីស្តាឡើងក្តោបកាន់អំណាចជាប្រធានាធិបតីអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំទៅមុខទៀត។<ref name="MJ303" /> សម័យកាលពីឆ្នាំ១៩៣៣ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៧ គឺជាពេលវេលានៃ"ជម្លោះនយោបាយនិងជម្លោះក្នុងសង្គម។"<ref name="Domínguez 1978 76">{{Harvnb|Domínguez|1978|p=[https://books.google.com/books?id=y1oF-WQmOPgC&pg=PA76 76]}}</ref> នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៣៣–៤០ គុយបាត្រូវទទួលរងនូវបញ្ហាជាច្រើនដែលបណ្តាលមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយដ៏ផុយស្រួយ ជាពិសេសគឺនៅរវាងឆ្នាំ១៩៣៥–១៩៣៦ ដែលប្រទេសគុយបាត្រូវផ្លាស់ប្តូរប្រធានាធិបតីចំនួនបីក្នុងរយៈពេលតែមួយឆ្នាំ។ លើសពីនេះទៅទៀត ប្រទេសគុយបាត្រូវស្ថិតនៅក្រោមគោលនយោបាយយោធានិងគាបសង្កត់ពីលោកបាទីស្តា។ ====រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៤០==== រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីត្រូវបានអនុម័តនៅឆ្នាំ១៩៤០ ហើយវាបានបង្កើតចេញនូវគំនិតមូលវិវដ្តវឌ្ឍនភាពជាច្រើនមានដូចជា សិទ្ធិទទួលការធ្វើពលកម្មនិងការថែទាំសុខភាពជាដើម។<ref name="Domínguez 1978 ?">{{Harvnb|Domínguez|1978|p=?}}.</ref> បាទីស្តាត្រូវបានបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាប្រធានាធិបតីនៅឆ្នាំដដែលនោះហើយបានកាន់កាប់អំណាចរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៤៤។<ref name="Villafana2011">{{cite book|author=Frank R. Villafana|title=Expansionism: Its Effects on Cuba's Independence|url=https://books.google.com/books?id=Jj2mIS40lAMC&pg=PA201|accessdate=19 July 2013|date=31 December 2011|publisher=Transaction Publishers|isbn=978-1-4128-4656-1|page=201}}</ref> គាត់គឺជាជនជាតិមិនមែនស្បែកសរបស់គុយបាដំបូងបង្អស់ដែលបានកាន់កាប់តំណែងខ្ពស់បំផុតក្នុងប្រទេស។<ref name="Horowitz 1988 662">{{Harvnb|Horowitz|1988|p = [https://books.google.com/?id=hx2_y7Vu-PUC&pg=PA662 662]}}</ref><ref name=bethell>{{cite book|title=Cuba|first=Leslie|last=Bethell|isbn=978-0-521-43682-3|year=1993|publisher=Cambridge University Press}}</ref><ref name="Sweig 2004 4">{{Harvnb|Sweig|2004|p=[https://books.google.com/books?id=ob-I8MyTqx8C&pg=PA4 4]}}</ref> រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកបានធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមសំខាន់ៗជាច្រើន។ សមាជិកខ្លះនៃបក្សកុម្មុយនិស្តបានចូលកាន់តំណែងក្នុងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកថែមទៀតផង។<ref name="Sweig 2004 ?">{{Harvnb|Sweig|2004|p=?}}.</ref> សកម្មភាពរបស់កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធគុយបានៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ គឺមានតិចតួចណាស់—តែលោកប្រធានាធិបតីបាទីស្តាបានស្នើឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកនិងបណ្តាប្រជាជាតិអាមេរិកឡាទីនដទៃទៀតរួមគ្នាចូលឈ្លានពាន[[រដ្ឋអេស្ប៉ាញ]]ដើម្បីផ្តួលរលំរបបផ្តាច់ការនៅក្នុងប្រទេសនោះក៏ប៉ុន្តែសំណើរបស់គុយបាគឺមិនត្រូវបានទទួលស្របនោះឡើយ។<ref>{{cite news |title=Batista's Boot |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,802544,00.html |work=[[Time (magazine)|Time]] |date=18 January 1943 |accessdate=20 April 2013 |archive-date=26 សីហា 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130826011532/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,802544,00.html |url-status=dead }}</ref> ក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២ គុយបាបានបាត់បង់នាវាពាណិជ្ជកម្មចំនួន ៦ សរុបហើយនាវាចម្បាំងគុយបាមួយបានបាញ់ពន្លិចដោយនាវាមុជទឹកអាល្លឺម៉ង់មួយគ្រឿង។<ref>{{cite book | last=Polmar| first=Norman| authorlink=|author2=Thomas B. Allen| title=World War II: The Encyclopedia of the War Years 1941-1945| publisher=| series=| doi=| page=230| isbn=}}</ref> ដោយសារតែការគោរពលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃឆ្នាំ១៩៤០ បាទីស្តាគឺមិនអាចឈរឈ្មោះបន្តនៅការបោះឆ្នោតបន្ទាប់បានឡើយ។<ref name="Domínguez 1978 101">{{Harvnb|Domínguez|1978|p=[https://books.google.com/books?id=y1oF-WQmOPgC&pg=PA101 101]}}</ref> ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៤៤ ក៏បានមកដល់ហើយលោករ៉ាមន ក្រាវ សាន ម៉ាទីនបានជាប់ឆ្នោតក្លាយជាប្រធានាធិបតី។<ref name="Villafana2011" /> ក្នុងឆ្នាំ១៩៤៨ លោក[[កាឡូស ព្រីអូ សូការ៉ាស]]ក៏បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីបន្ត។<ref name="Villafana2011" /> ការដឹកនាំក្នុងរយៈពេល ២ អាណត្តិរបស់បក្សអូតិនទីកូបាននាំចូលបន្ថែមនូវការវិនិយោគពីបរទេសដែលបានជំរុញឱ្យសេដ្ឋកិច្ចគុយបាបន្តកើនឡើង បង្កើនកម្រិតជីវភាពនៅគ្រប់ផ្នែកនៃសង្គម និងនៅតាមទីក្រុងវិញ អ្នកវណ្ណៈកណ្តាលបានកើនកាន់តែច្រើនឡើងៗ។<ref name="Alvarez 2004">{{Harvnb|Alvarez|2004}}.</ref> [[File:HavanaSlums1954.jpg|thumb|right|upright=0.95|ទីកន្លែងរស់នៅរបស់ជនក្រីក្រ (''bohio'') នៅទីក្រុងហាវ៉ាណា, ប្រទេសគុយបាក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤។]] ក្រោយចប់អាណត្តិ លោកបាទីស្តាបានទៅរស់នៅក្នុងរដ្ឋផ្លរីដា, សហរដ្ឋអាមេរិកហើយបានត្រឡប់មកគុយបាវិញនៅឆ្នាំ១៩៥២ ដើម្បីឈរឈ្មោះជាប្រធានាធិបតី។ ដោយប្រឈមនឹងការបរាជ័យក្នុងការបោះឆ្នោត លោកក៏បានដឹកនាំ[[រដ្ឋប្រហារគុយបាឆ្នាំ១៩៥២|រដ្ឋប្រហារយោធា]]មួយចូលបញ្ឈប់ការបោះឆ្នោតនោះ។<ref>{{cite web|url=http://www.historytoday.com/richard-cavendish/general-batista-returns-power-cuba|title=A Coup in Cuba - History Today|website=historytoday.com}}</ref> ដោយបានឡើងកាន់កាប់អំណាចវិញ និងព្រមទាំងទទួលបានការគាំទ្រទាំងខាងហិរញ្ញវត្ថុនិងយោធាពីរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិកផង<ref>{{cite book|last=Guerra|first=Lillian|title=Beyond Paradox|work=A Century of Revolution|editor1-first=Greg|editor1-last=Grandin|editor2-first=Gilbert M.|editor2-last=Joseph|year=2010|publisher=Duke University Press|location=Durham, NC|pages=199–238|series=American Encounters/Global Interactions|isbn=978-0-8223-4737-8}}</ref> លោកបាទីស្តាបានព្យួររដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃឆ្នាំ១៩៤០ និងដកហូតសេរីភាពនយោបាយនិងថែមទាំងសិទ្ធិធ្វើកូដកម្មទៀតផង។ បន្ទាប់មក គាត់បានចូលបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយម្ចាស់ចម្ការអំពៅណាដែលមានទ្រព្យស្តុកស្តម្ភច្រើនបំផុតហើយគ្រប់គ្រងលើសេដ្ឋកិច្ចប្រទេសទាំងមូលដែលកាលនុះកំពុងនៅជាប់គាំង សកម្មភាពទាំងនេះបានពង្រីកចន្លោះរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រឱ្យកាន់តែឆ្ងាយជាងមុន ពោលគឺអ្នកមានកាន់តែមានចំណែកអ្នកក្រគឺកាន់តែក្រ។<ref name = "Dictionary1950">''Historical Dictionary of the 1950s'', by [[James S. Olson|James Stuart Olson]], Greenwood Publishing Group, 2000, {{ISBN|0-313-30619-2}}, pp. 67–68.</ref> នៅឆ្នាំ១៩៥២ នេះដដែរ បាទីស្តាបានប្រកាសថាបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបាគឺជាគណបក្សខុសច្បាប់។<ref name="Sweig 2004 6">{{Harvnb|Sweig|2004|p=[https://books.google.com/books?id=ob-I8MyTqx8C&pg=PA6 6]}}</ref> ក្រោយរដ្ឋប្រហារ គុយបាមានអត្រាទទួលទាននិងការប្រើប្រាស់សាច់ បន្លែ គ្រាប់ធញ្ញជាតិ រថយន្ត ទូរស័ព្ទ និងវិទ្យុខ្ពស់បំផុតនៅអាមេរិកឡាទីនទោះបីជាប្រជាជនប្រហែលមួយភាគបីត្រូវបានគេចាត់ទុកថាមានភាពក្រីក្រនិងមិនសូវទទួលបានការទទួលទាននិងការប្រើប្រាស់ដូចខាងលើនេះក៏ដោយ។<ref name=lewis>{{cite book|title=Authoritarian Regimes in Latin America|url=https://books.google.com/books?id=LAvw-YXm4TsC&pg=PA186|author=Paul H. Lewis|page=186|publisher=Rowman & Littlefield|location=Oxford, UK|isbn=978-0-7425-3739-2|accessdate=14 September 2009|year=2006}}</ref> នៅឆ្នាំ១៩៥៨ គុយបាគឺជាប្រទេសដ៏ជឿនលឿនមួយបើយោងតាមស្តង់ដាអាមេរិកឡាទីននិងក្នុងករណីខ្លះគឺតាមស្តង់ដាពិភពលោកក៏មាន។<ref name=asce>{{Harvnb|Smith|Llorens|1998}}.</ref> ចំពោះគុណវិបត្តិ គុយបាបានទទួលរងនូវផលប៉ះពាល់ដោយអភ័យឯកសិទ្ធនៃសហជីពធ្ងន់ជាងគេនៅអាមេរិកឡាទីនក្នុងនោះរួមមានការហាមឃាត់លើវិស្ថាបនកម្មនិងយន្តកម្ម។<ref>{{Harvnb|Baklanoff|1998}}.</ref> នៅរវាងឆ្នាំ១៩៣៣ និងឆ្នាំ១៩៥៨ គុយបាបានពង្រីកនិយតកម្មសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងខ្លាំងដែលជាហេតុបង្កឱ្យមានវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច។<ref name="Horowitz 1988 662" /><ref name="Thomas 1998 1173">{{Harvnb|Thomas|1998|p = 1173}}.</ref> និកម្មភាពបានក្លាយជាបញ្ហាដ៏ធំមួយដោយនិស្សិតដែលបញ្ចប់ការសិក្សារួចមិនអាចរកការងារធ្វើបាន។<ref name="Horowitz 1988 662" /> អ្នកវណ្ណៈកណ្តាលបានកើតមានការមិនពេញចិត្តកាន់តែខ្លាំងឡើងៗជាមួយនឹងនិកម្មភាពនិងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញផ្នែកនយោបាយ។<ref name="Horowitz 1988 662" /><ref name=bethell /> បាទីស្តាបានក្តោបអំណាចរហូតទាន់តែលោកត្រូវគេបង្ខំឱ្យភៀសខ្លួនទៅក្រៅស្រុកនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៨។<ref name="IhrieOropesa2011">{{cite book|author1=Maureen Ihrie|author2=Salvador Oropesa|title=World Literature in Spanish: An Encyclopedia: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=zPDFHE_5besC&pg=PA262|accessdate=19 July 2013|date=31 October 2011|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-08083-8|page=262}}</ref> ===បដិវត្តន៍និងការឡើងកាន់កាប់អំណាចរបស់បក្សកុម្មុយនិស្ត (១៩៥៩–បច្ចុប្បន្ន)=== {{Main|បដិវត្តន៍គុយបា}} [[File:CheyFidel.jpg|thumb|upright=0.75|left|[[ឈី ហ្គីវ៉ារ៉ា]]ជាមួយនិង[[ហ្វីដែល កាស្ត្រូ]] ថតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១]] នៅអំឡុងទស្សវត្ត ១៩៥០ អង្គការផ្សេងៗរួមទាំងចលនាតស៊ូបះបោរប្រដាប់អាវុធមួយចំនួនបានប្រជែងគ្នា ស្វែងរកការគាំទ្រជាសាធារណៈដើម្បីនាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយ។<ref name="Chomsky2010">{{cite book|author=Aviva Chomsky|title=A History of the Cuban Revolution|url= https://books.google.com/books?id=094JHT5JtCAC&pg=PA37|accessdate= 19 July 2013|date= 23 November 2010|publisher= John Wiley & Sons|isbn= 978-1-4443-2956-8|pages= 37–38}}</ref> នៅឆ្នាំ១៩៥៦ លោក[[ហ្វីដែល កាស្ត្រូ]]ជាមួយនឹងអ្នកគ្រាំទ្រចំនួន ៨០ នាក់ទៀតបានធ្វើដំណើរមកដល់គុយបាដោយនាវាក្នុងគោលបំណងចង់ចាប់ផ្តើមការបះបោរផ្តួររលំរបបផ្តាច់ការរបស់បាទីស្តា។<ref name="Chomsky2010"/> ត្រឹមរយៈពេលតែ ២ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះគឺនៅឆ្នាំ១៩៥៨ [[ចលនា ២៦ កក្កដា]]របស់ហ្វីដែល កាស្ត្រូបានលេចឡើងក្លាយជាចលនាបដិវត្តន៍នាំមុខគេនៅគុយបា។<ref name="Chomsky2010"/> នៅឆ្នាំ១៩៥៨ ចលនារបស់កាស្ត្រូបានបែកចេញពីស៊ីអេរ៉ាម៉ៃស្ត្រាហើយបានផ្តើមកុបកម្មដ៏ធំមួយ។ បន្ទាប់ពីយុទ្ធជនរបស់កាស្ត្រូបានចូលកាន់កាប់ក្រុង[[សានតាក្លារ៉ា]]បានសម្រេច បាទីស្តានិងគ្រួសាររបស់គាត់ក៏នាំគ្នារត់ចេញទៅ[[សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន]]នៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៩។ ក្រោយមកទៀត គាត់បាននិរទេសខ្លួនទៅលើកោះម៉ាដេរ៉ារបស់ព័រទុយកាល់ហើយទីបំផុតគាត់ក៏បានទៅរស់នៅឯអ៊ីស្ត្រូរៀរក្បែរក្រុងលីស្បោន (រដ្ឋធានីព័រទុយកាល់)។ កងកម្លាំងរបស់កាស្ត្រូបានចូលក្នុងរដ្ឋធានីហាវ៉ាណានៅថ្ងៃទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៥៩។ អ្នកសេរីនិយមម្នាក់គឺលោក[[ម៉ានូអែល អ៊ូរូយ្យា លេអូ]]ក៏បានក្លាយជាប្រធានាធិបតីនៃរដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នថ្មី។<ref name = "Falk 1988 67">{{Harvnb|Falk|1988|p=67}}.</ref> មេដឹកនាំផ្តាច់ការម្នាក់របស់សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេនឈ្មោះ[[រ៉ាហ្វែល ទ្រូជីឡូ]]និងទាំងពីរនាក់លោកកាស្ត្រូគឺតែងតែមានគំនិតផ្តួចផ្តើមចង់ផ្តួលរដ្ឋាភិបាលគ្នាទៅវិញទៅមក។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥៩ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរបស់កាស្ត្រូមួយក្រុម<ref>{{cite news|title=Trujillo Reported to Crush Invasion Backed by Cuba; TRUJILLO IS SAID TO HALT INVASION |url=https://www.nytimes.com/1959/06/24/archives/trujillo-reported-to-crush-invasion-backed-by-cuba-trujillo-is-said.html |work=The New York Times |date=June 24, 1959}}</ref> បានមកចុះចតនៅក្រុងកុងស្តិនសាប៉ុន្តែត្រូវបានកម្ចាត់ទាន់ដោយរដ្ឋាភិបាលដូមីនីកេន។<ref>{{cite book |last1=Scheina |title= Latin America's Wars Volume II: The Age of the Professional Soldier, 1900-2001 |date=2003 |page=55}}</ref> មួយសប្តាហ៍ក្រោយមក នាវាចំនួនពីរបានបញ្ចុះទាហានកាស្ត្រូចំនួន ១៨៦ នាក់នៅឆ្នេរខាងជើងនៃប្រទេសដូមីនីកេន។ កងកម្លាំងជើងអាកាសដូមីនីកេនក៏បានចុះមកធ្វើសកម្មភាពនៅឆ្នេរនោះភ្លាមៗហើយបានសម្លាប់ទាហានកាស្ត្រូស្ទើរទាំងអស់លើកលែងតែ ៣០ នាក់ដែលបានរត់គេចខ្លួនទៅឆ្នេរនៅម៉ៃមននិងនៅអេស្តូរ៉ូហុងដូ។ ទ្រូជីឡូបានបញ្ជាឱ្យកូនប្រុសរបស់លោកឈ្មោះ[[រ៉ាមហ្វីស ទ្រូជីឡូ|រ៉ាមហ្វីស]]ឱ្យដឹកនាំក្រុមទាហានមួយចេញទៅតាមប្រមាញអ្នកដែលរត់រួចទាំងនោះហើយមិនយូរប៉ុន្មានពួកទាហានកាស្រ្តូដែលនៅសល់ទាំង ៣០ នាក់ក៏ត្រូវបានចាប់ខ្លួន។ មេក្រុមទាហានកាស្ត្រូនោះត្រូវបានចាប់ឡើងលើយន្តហោះចម្បាំងដូមីនីកេនហើយក៏ត្រូវបានកងទ័ពជើងអាកាសដូមីនីកេនរុញច្រានធ្លាក់ពីលើយន្តហោះនោះដល់ដីស្លាប់។<ref>{{Cite web |url=https://warfarehistorynetwork.com/daily/military-history/the-assassination-of-rafael-trujillo/ |title="The Assassination of Rafael Trujillo" |access-date=2020-11-02 |archivedate=2018-08-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180828204134/http://warfarehistorynetwork.com/daily/military-history/the-assassination-of-rafael-trujillo/ |url-status=dead }}</ref> ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធប្រឆាំងកាស្ត្រូដែលត្រូវបានគាំទ្រដោយ[[ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍កណ្តាល]] (សេអ៊ីអា) និងដោយរដ្ឋាភិបាលដូមីនីកេនរបស់លោកទ្រូជីឡូបានធ្វើការវាយប្រហារបែបប្រដាប់អាវុធនិងបង្កើតមូលដ្ឋានទ័ពព្រៃជាច្រើននៅតាមតំបន់ព្រៃភ្នំនៃប្រទេសគុយបា។ នេះបាននាំឱ្យកើតមានព្រឹត្តិការណ៍បះបោរមួយដែលគេស្គាល់ថា[[ការបះបោរអេសកាំប្រេ]] (១៩៥៩–៦៥) ដែលមានរយៈពេលយូរនិងចំណាយចំនួនទាហានច្រើនជាងបដិវត្តន៍គុយបាទៅទៀត។<ref name = "Ros">Ros (2006) pp. 159–201.</ref><ref name = "Cuba">{{cite web | title = Anti-Cuba Bandits: terrorism in past tense | url = http://www.escambray.cu/Eng/Bandits/FpasadoE.htm | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070222204658/http://www.escambray.cu/Eng/Bandits/FpasadoE.htm | archivedate = 22 February 2007}}</ref> [[ក្រសួងការបរទេសនៃសហរដ្ឋអាមេរិក]]បានប៉ាន់ស្មានថាមានមនុស្សចំនួន ៣,២០០ នាក់ត្រូវបានប្រហារជីវិតនៅប្រទេសគុយបាពីឆ្នាំ១៩៥៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៦២។<ref>{{cite web|url= https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2886.htm |title= Background Note: Cuba |publisher= State.gov |date= 21 June 2012 |accessdate=19 July 2013}}</ref> យោងទៅតាម[[អង្គការត្រាប្រណីអន្តរជាតិ]] បុគ្គលដែលត្រូវកាត់ទោសប្រហារជីវិតនៅគុយបារវាងឆ្នាំ១៩៥៩–៨៧ មានចំនួនប្រមាណ ២៣៦ នាក់ហើយនៅក្នុងនោះមានតែ ២១ នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានប្រហារជីវិត។<ref>''When the State Kills: The Death Penalty v. Human Rights'', Amnesty International Publications, 1989</ref> ប្រភពខ្លះវិញបានអះអាងថាចំនួនអ្នកដែលត្រូវប្រហារជីវិត (នយោបាយ) នៅគុយបាសរុបមានចាប់ពី ៤,០០០ ទៅ ៣០,០០០ នាក់។<ref>{{cite web |url=http://www.longitudebooks.com/find/p/7230/mcms.html |title=Cuba or the Pursuit of Freedom Hugh Thomas |publisher=Longitudebooks.com |date= |accessdate=19 July 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130607162823/http://www.longitudebooks.com/find/p/7230/mcms.html |archivedate=7 June 2013 }}</ref><ref name="Power Kills">{{cite web|url=http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.TAB15.1B.GIF |title=Power Kills |author=R.J. Rummel |publisher=University of Hawaii |date= |accessdate=19 July 2013}}</ref><ref>Black Book of Communism. p. 664.</ref><ref>{{Cite web|title=Cuba|url=https://communistcrimes.org/en/countries/cuba|access-date=2020-10-29|website=Cuba {{!}} Communist Crimes|language=en}}</ref> ករណីអ្នកដែលត្រូវប្រហារជីវិតភាគច្រើនគឺកើតឡើងក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩ ដែលនៅក្នុងនោះមាន អ្នកនយោបាយ ប៉ូលីស និងអ្នកផ្តល់ព័ត៌មាននៃរបបបាទីស្តា ហើយពួកគេត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលគុយបាចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មមានដូចជាការធ្វើទារុណកម្មនិងឃាតកម្មជាដើម។ ទោសប្រហារជីវិតអ្នកទាំងនោះត្រូវបានប្រជាជនគុយបាជាច្រើនពេញចិត្តនិងគាំទ្រ។<ref name="Chase 2010">{{cite encyclopedia|last=Chase|first=Michelle|authorlink=|editor1=[[Greg Grandin]]|editor2=Joseph Gilbert|editor-link=|encyclopedia=A Century of Revolution|title=The Trials|url=http://read.dukeupress.edu/content/a-century-of-revolution|accessdate=17 September 2015|year=2010|publisher=[[Duke University Press]]|location=Durham, NC|isbn= 978-0822347378|doi=|pages=[https://books.google.com/books?id=YJ7ZBGy0wsIC&lpg=PP1&dq=a%20century%20of%20revolution&pg=PA163#v=onepage 163–198]|quote=}}</ref> [[File:Guantanamo Naval Base aerial photo 1962.jpg|thumb|តាំងពីឆ្នាំ១៩៥៩ មក ប្រទេសគុយបាបានចាត់ទុកវត្តមានរបស់ទាហានអាមេរិកនៅឈូងសមុទ្រក្វានតាណាម៉ូថាជាកាវវាតទីខុសច្បាប់។<ref>"[https://www.bbc.com/news/world-latin-america-31059030 US rejects Cuba demand to hand back Guantanamo Bay base] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20161207183342/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-31059030 |date=7 December 2016 }}". BBC News. 30 January 2015.</ref>]] ដំបូងឡើយ សហរដ្ឋអាមេរិកបានគាំទ្រក្រុមបដិវត្តន៍នៅប្រទេសគុយបាដោយមើលឃើញថាវាគឺជាជំហានដំបូងក្នុងការនាំចូលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យចូលអាមេរិកឡាទីន។<ref name="Rabe1988">{{cite book|author=Stephen G. Rabe|title=Eisenhower and Latin America: The Foreign Policy of Anticommunism|url=https://books.google.com/books?id=o2SFNdAiB7UC&pg=PA123|accessdate=19 July 2013|year=1988|publisher=UNC Press Books|isbn=978-0-8078-4204-1|pages=123–125}}</ref> តែមិនយូរប៉ុន្មាន មិត្តភាពរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងក្រុមបដិវត្តន៍កាស្ត្រូក៏ធ្លាក់ចុះយ៉ាងយ៉ាប់យ៉ឺនបន្ទាប់ពីកាស្ត្រូបានប្រកាសដំណើរការនៃបក្សកុម្មុយនិស្តតាមច្បាប់វិញនិងរួមទាំងចាប់ប្រហារជីវិតអ្នកភ្នាក់ងារនៃរបបបាទីស្តារាប់រយនាក់ (ឧទាហរណ៍៖ ប៉ូលីស ទាហាន...)។<ref name="Rabe1988"/> ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសទាំងពីរក៏បានធ្លាក់ចុះបន្ថែមបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលគុយបាបានប្រកាសអនុវត្តច្បាប់កំណែទម្រង់កសិកម្មថ្មីដែលបានធ្វើឱ្យម្ចាស់ដីធ្លីជាច្រើន (ក្នុងនោះក៏មានជនជាតិអាមេរិកាំងផងដែរ) បាត់បង់ដីចម្ការរាប់ពាន់ហិកតារបស់ពួកគេ។<ref name="Rabe1988"/><ref name="Crooker2005"/> ជាការឆ្លើយតបទៅវិញ នៅរវាងឆ្នាំ១៩៦០ និងឆ្នាំ១៩៦៤ សហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់ទណ្ឌកម្មមកលើគុយបាដោយបានហាមឃាត់ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសខ្លួននិងគុយបា។<ref name="Commission">{{cite book | author=U.S. International Trade Commission | title=The Economic Impact of U.S. Sanctions with Respect to Cuba | isbn=978-1-4578-2290-2 | url=https://books.google.com/books?id=c0wCioRlTG0C&pg=SA2-PA2 | page=Section 2–3, p. 2}}</ref> នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៦០ កាស្ត្រូបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មជាមួយសហភាពសូវៀត។<ref name="Rabe1988"/> នៅខែមិនា ឆ្នាំ១៩៦០ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក[[ដ្វៃត៍ អែសិនហូវ័រ|អែសិនហូវ័រ]]បានយល់ព្រមអនុញ្ញាតឱ្យសេអ៊ីអាបង្វឹកនិងផ្តល់គ្រឿងអាវុធឱ្យក្រុមជនភៀសខ្លួនគុយបាមួយក្នុងគោលបំណងបញ្ជូនទៅផ្តួលរលំរបបកាស្ត្រូ។<ref>{{cite web|title=This Day in History — 7/9/1960|url=http://www.history.com/this-day-in-history/khrushchev-and-eisenhower-trade-threats-over-cuba|publisher=History.com|accessdate=19 July 2013}}</ref> ប្រតិបត្តិការឈ្លានពានមួយ (ដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថា[[ការឈ្លានពានឈូងសមុទ្រជ្រូក]]) ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិទៅនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៦១ ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបរាជ័យ។<ref name="Crooker2005">{{cite book|author=Richard A. Crooker|title=Cuba|url=https://books.google.com/books?id=l-5GqG1hluIC&pg=PA43|accessdate=19 July 2013|year=2005|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0497-3|pages=43–44}}</ref> នៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៦២ គុយបាត្រូវបានដេញចេញពី[[អង្គការរដ្ឋអាមេរិក]] (អ.រ.អ) ហើយនៅឆ្នាំដដែរនោះ អ.រ អ បានចាត់ដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងគុយបាដែលមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលនឹងទណ្ឌកម្មដែលដាក់ដោយសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។<ref name="Peterson">{{cite web|url=https://piie.com/sites/default/files/publications/papers/sanctions-cuba-60-3.pdf |title=Case Studies in Sanctions and Terrorism: Case 60-3, US v. Cuba (1960– : Castro) |publisher=Peterson Institute for International Economics |date=October 2011 |accessdate=14 February 2017}}</ref> [[វិបត្តិមីស៊ីលគុយបា]] (តុលា ១៩៦២) បានស្ទើរតែធ្វើឱ្យផ្ទុះឡើងនូវ[[សង្គ្រាមលោកលើកទី៣]] ទៅហើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៣ គុយបាបានកំពុងតែឈានមុខឆ្ពោះទៅរកប្រព័ន្ធកុម្មុយនិស្តដែលយកគំរូតាមសហភាពសូវៀត។<ref>Faria, Miguel A. ''Cuba in Revolution – Escape From a Lost Paradise'', 2002, Hacienda Publishing, Inc., Macon, Georgia, pp. 163–228</ref> [[File:Bundesarchiv Bild 183-L0614-040, Berlin, Fidel Castro an der Grenze.jpg|thumb|លោកហ្វីដែល កាស្ត្រូជាមួយនឹងមន្ត្រី[[អាល្លឺម៉ង់ខាងកើត]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧២។]] នៅឆ្នាំ១៩៦៣ គុយបាបានបញ្ជូនកងទ័ពខ្លួនចំនួន ៦៨៦ នាក់ជាមួយនឹងរថក្រោះ ២២ គ្រឿង ហើយនិងគ្រឿងសព្វាវុធផ្សេងៗទៀតទៅគាំទ្រប្រទេស[[អាល់ហ្សេរី]]ប្រឆាំងនឹងប្រទេស[[ម៉ារ៉ុក]]នៅក្នុង[[សង្គ្រាមដីខ្សាច់]]។<ref>{{cite web |title=Cuba and Algerian revolutions: an intertwined history |url=https://themilitant.com/2019/02/16/cuba-and-algerian-revolutions-an-intertwined-history/}}</ref> នៅឆ្នាំ១៩៦៤ គុយបាបានរៀបចំកិច្ចប្រជុំមួយជាមួយនឹងអ្នកកុម្មុយនិស្តអាមេរិកឡាទីនផ្សេងទៀតនៅក្រុងហាវ៉ាណាក្នុងគោលបំណងបញ្ឆេះ[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងដូមីនីកេន|សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅដូមីនីកេន]]ដែលបានបង្ខំឱ្យក្រុមយោធាអាមេរិកចូលធ្វើអន្តរាគមន៍។<ref name=Britannica/> ឈី ហ្គីវ៉ារ៉ាបានចូលរួមធ្វើសកម្មភាពនៅក្នុងសង្គ្រាមទ័ពព្រៃនៅប្រទេស[[សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងគោ|កុងគោ]]ហើយនៅឆ្នាំ១៩៦៧ លោកត្រូវបានគេធ្វើឃាតនៅ[[បូលីវី]]ខណៈពេលដែលកំពុងរៀបចំធ្វើបដិវត្តន៍ក្នុងប្រទេសនោះ។<ref name=Britannica/> នៅអំឡុងទស្សវត្ត ១៩៧០ កាស្ត្រូបានបញ្ជូនកងទ័ពខ្លួនរាប់ពាន់រាប់រយនាក់ទៅគាំទ្រចលនាតស៊ូផ្សេងៗនៅទ្វីបអាហ្រ្វិក។ នៅក្នុងនោះ គុយបាបានចូលគាំទ្រ [[ចលនាប្រជាជនដើម្បីរំដោះអង់កូឡា|ច.ប.រ.អ]] នៅប្រទេស[[អង់កូឡា]] និងចលនារបស់លោក[[មេងជីស្ទូ ហាឡេ ម៉ារាម]]នៅប្រទេស[[អេត្យូពី]]។<ref name = "Domínguez 1989 ?">{{Harvnb|Domínguez|1989|p=?}}.</ref> នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧៥ កងទ័ពគុយបាចំនួន ៦៥,០០០ នាក់និងរថក្រោះចំនួន ៤០០ គ្រឿងបានចូលមកក្នុងប្រទេសអង់កូឡា។<ref>{{cite web |title=Why the Cuban military machine should intervene in Syria |url=https://www.rbth.com/blogs/stranger_than_fiction/2015/10/21/why-the-cuban-military-machine-should-intervene-in-syria_484903}}</ref> ដោយសារតែមានវត្តមានទ័ពគុយបាដ៏ច្រើននៅអង់កូឡានិងមូសំប៊ិក និងដើម្បីធានាថាសន្តិសុខជាតិខ្លួនមានសុវត្ថិភាព ប្រទេសអាហ្រ្វិកខាងត្បូងក៏ចាប់ផ្តើមបង្កើតគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរផ្ទាល់ខ្លួន។<ref>{{cite book |title=The Nuclear Non-Proliferation Regime: Prospects for the 21st Century |date=2016 |publisher=Springer |page=95}}</ref> នៅឆ្នាំ១៩៧៦ និងនៅឆ្នាំ១៩៨៨ ទាហានគុយបាបានទទួលជ័យជម្នះក្នុងការកម្ចាត់ទាហានស្បែកសអាហ្រ្វិកខាងត្បូងចេញពីអង់កូឡា។<ref>{{cite web |title=To so many Africans, Fidel Castro is a hero. Here's why |url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/nov/30/africa-fidel-castro-nelson-mandela-cuba}}</ref> គេបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថាទាហានគុយនាប្រមាណ ៥,០០០ នាក់ត្រូវបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុង[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងអង់កូឡា|សង្គ្រាមស៊ីវិលមួយនេះ]]។<ref>Williams, J. H. (1988, August). Cuba: Havana’s Military Machine. The Atlantic.</ref> នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៨ គុយបាបានបញ្ជូនទ័ពចំនួន ១២,០០០ នាក់ទៅប្រទេសអេត្យូពីដោយមានជំនួយខ្លះពីកងវរសេនាតូចសូវៀតដើម្បីជួយកម្ចាត់ទាហានឈ្លានពានរបស់សូម៉ាលី (សូមមើល[[សង្គ្រាមអូកាដិន]])។ ទ័ពរុស្ស៊ីនិងគុយបាបានវាយទ័ពសត្រូវចូលទៅក្នុងដែនដីប្រទេសសូម៉ាលីវិញដោយជោគជ័យ។<ref>{{cite book |title= Impact of Cuban-Soviet Ties in the Western Hemisphere, Spring 1979: Hearings Before the Subcommittee on Inter-American Affairs of the Committee on Foreign Affairs, House of Representatives, Ninety-sixth Congress, First Session, April 25 and 26, 1979 |publisher= U.S. Government Printing Office |page=11}}</ref> វត្តមានរបស់ជនស្បែកខ្មៅនិងចម្រុះនៅក្នុងជួរកងទ័ពគុយបា (៤០–៥០% ក្នុងប្រទេសអង់កូឡា)<ref>{{cite journal|last1=Valenta|first1=Jiri|title=The Soviet-Cuban Alliance in Africa and the Caribbean|date=1981|page=45}}</ref> បានជួយឱ្យកាស្ត្រូបង្កើតចេញនូវយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងការរើសអើងពូជសាសន៍និងការស្អប់ខ្ពើមជនបរទេស។ ទោះបីជាកោះគុយបាមានទំហំតូចនិងចម្ងាយឆ្ងាយពី[[បស្ចឹមបូព៌ា]]មែនក៏ប៉ុន្តែគុយបានូវតែរកមធ្យោបាយចូលទៅធ្វើសកម្មភាពយោធានៅក្នុងតំបន់នោះ។ នៅឆ្នាំ១៩៧២ បេសកម្មយោធាគុយបាដ៏ធំមួយដែលក្នុងនោះរួមមានទាហានរថក្រោះ ជើងអាកាស និងកាំភ្លើងធំត្រូវបានបញ្ជូនទៅរដ្ឋ[[យេមែនខាងត្បូង]]។ សង្គ្រាមនោះត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា[[សង្គ្រាមយមគីពួរ]]។<ref>{{cite web |title=Foreign Intervention by Cuba |url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP77M00144R000400100003-7.pdf |access-date=2020-11-03 |archivedate=2020-11-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201112041705/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP77M00144R000400100003-7.pdf |url-status=dead }}</ref> ប្រភពនៅអ៊ីស្រាអែលបានរាយការណ៍ថាវត្តមាននៃកងពលតូចរថក្រោះគុយបានិងរួមទាំងកងពលតូចថ្មើរជើងពីរក្រុមទៀតគឺមាននៅលើ[[កំពូលហ្កូឡាន]]។<ref>{{cite book |title=Cuba: The International Dimension |year=1990 |url=https://archive.org/details/cubainternationa00faur |url-access=registration |publisher=Transaction Publishers |page=[https://archive.org/details/cubainternationa00faur/page/138 138]}}</ref> ជាលទ្ធផល ទ័ពអ៊ីស្រាអែលបានយកឈ្នះលើកងកម្លាំងរថក្រោះគុយបា–ស៊ីរីនៅជួរប្រយុទ្ធមុខហ្គូឡានដោយនៅក្នុងនោះគុយបាបានបាត់បង់ទាហានចំនួន ១៨០ នាក់និងរបួស ២៥០ នាក់។<ref>Ra’anan, G. D. (1981). The Evolution of the Soviet Use of Surrogates in Military Relations with the Third World, with Particular Emphasis on Cuban Participation in Africa. Santa Monica.</ref> ការរស់នៅក្នុងទស្សវត្ត ១៩៧០ នៅគុយបាគឺមានលក្ខណៈ"សាមញ្ញបំផុត"ហើយភាពទោមនស្សគឺជារឿងធម្មតានៅក្នុងសង្គម។<ref name=cambridge>{{Cite book|title=The Cambridge History of Latin America|author=Bethell, Leslie|isbn=978-0-521-62327-8|date=13 August 1998|url=https://archive.org/details/culturalhistoryo00lesl}}{{Page needed|date=August 2010}}</ref> សូម្បីតែលោកកាស្រ្តូក៏បានទទួលស្គាល់ផងដែរក្នុងសុន្ទរកថាមួយនៃឆ្នាំ១៩៧០ ថាគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកគឺត្រូវទទួលបរាជ័យទាំងស្រុង។<ref name=cambridge/> នៅឆ្នាំ១៩៧៦ អ.រ.អ បានដកទណ្ឌកម្មរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងគុយបាចេញបន្ទាប់ពីមានការយល់ស្របពីសមាជិកប្រទេសចំនួន ១៦ ទៀតដែលនៅក្នុងនោះក៏មានសហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរប៉ុន្តែទណ្ឌកម្មជាតិរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកលើគុយបាគឺនូវតែបន្តដដែរ។<ref name="Peterson"/> នៅឆ្នាំ១៩៧៩ សហរដ្ឋអាមេរិកបានជំទាស់យ៉ាងខ្លាំងលើវត្តមាននៃកងទ័ពសូវៀតនៅលើកោះគុយបា។<ref name=Britannica/> កងកម្លាំងអាមេរិកបានចូលឈ្លានពានកោះ[[ក្រឺណាដា]]នៅឆ្នាំ១៩៨៣ និងបានកម្ចាត់ទ័ពគុយបាចេញពីកោះនោះអស់។<ref name=Britannica/> នៅរវាងឆ្នាំ១៩៨៩–៩១ គុយបាបានដកទ័ពខ្លួនជាបណ្តើរៗចេញពីប្រទេសអង់កូឡា។ កងទ័ពសូវៀតខ្លះបានចាប់ផ្តើមដកថយចេញពីកោះគុយបានៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩១<ref name=Britannica>{{cite web |title=Cuba |url=https://www.britannica.com/place/Cuba |website=Britannica}}</ref> ហើយការគ្រប់គ្រងរបស់កាស្រ្តូនៅគុយបាបានទទួលការសង្កេតមើលយ៉ាងច្រើនពីសំណាក់អន្តរជាតិបន្ទាប់ពីសហភាពសូវៀតត្រូវបានដួលរលំនៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩១ (អំឡុងពេលនេះប្រជាជនគុយបាជាទូទៅច្រើនសម្តៅលើវាថា[[សម័យពិសេស]])។ ប្រទេសនេះបានប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបន្ទាប់ពីការដកប្រាក់ឧបត្ថម្ភធនរបស់សូវៀតដែលមានតម្លៃចាប់ពីបួនទៅប្រាំមួយពាន់លានដុល្លារអាមេរិករៀងរាល់ឆ្នាំដែលជាហេតុបណ្តាលឱ្យមានផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ប្រជាជនគុយបា ដូចជា កង្វះស្បៀងអាហារនិងប្រេងឥន្ធនៈជាដើម។<ref name="cmaj">{{cite journal|title=Health consequences of Cuba's Special Period|pmc=2474886|year=2008|volume=179|issue=3|pmid=18663207|page=257|doi=10.1503/cmaj.1080068|journal=CMAJ : Canadian Medical Association Journal |ref=harv}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mercatrade.com/blog/country-profile-cuba/|archive-url=https://web.archive.org/web/20160314103057/http://www.mercatrade.com/blog/country-profile-cuba/|archive-date=14 March 2016|title=Doing Business with Cuba – The Complete Guide|date=12 January 2015|last=Patricia Maroday|access-date=3 វិច្ឆិកា 2020|archivedate=14 មីនា 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160314103057/http://www.mercatrade.com/blog/country-profile-cuba/|url-status=dead}}</ref> រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានបដិសេដមិនទទួលយកការបរិច្ចាគស្បៀងអាហារ ថ្មាំសង្កូវ និងលុយប្រាក់កាកពីសហរដ្ឋអាមេរិកឡើយរហូតទាន់តែដល់ឆ្នាំ១៩៩៣។<ref name=cmaj/> នៅថ្ងៃទី៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៤ សន្តិសុខរដ្ឋគុយបាបានបំបែក[[ការបះបោរម៉ាលេកូណាសូ|បាតុកម្មដ៏ធំមួយ]]នៅក្រុងហាវ៉ាណា។<ref>{{Harvnb|Gershman|Gutierrez|2009|p=?}}.</ref> ចាប់តាំងពីពេលនោះមក គុយបាបានរកឃើញដៃគូជំនួយគាំទ្រថ្មីគឺសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ លើសពីនេះទៅទៀត [[ហ៊ូគោ ឆាវែស]]ដែលជាអតីត[[ប្រធានាធិបតីវេណេស៊ុយអេឡា|ប្រធានាធិបតីប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡា]] និងអតីត[[ប្រធានាធិបតីបូលីវី]]លោក[[អេវ៉ូ ម៉ូរ៉ាលេស]]បានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយគុយបាហើយប្រទេសទាំងពីរបានក្លាយជាអ្នកនាំចេញនូវប្រេងនិងឧស្ម័នដ៏ធំមួយនៅលើពិភពលោក។ នៅឆ្នាំ២០០៣ រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានចាប់ខ្លួនសកម្មជនស៊ីវិលមួយចំនួនហើយបានដាក់ពួកគេក្នុងពន្ធនាគារ, គេសម្តៅលើរយៈពេលនេះថា"[[និទាយរដូវខ្មៅ (គុយបា)|និទាឃរដូវខ្មៅ]]"។<ref>{{cite web|url=http://cpj.org/reports/2008/03/cuba-press-crackdown.php|title=Cuba's Long Black Spring|author1=Carlos Lauria |author2=Monica Campbell |author3=María Salazar |publisher=The Committee to Protect Journalists|date=18 March 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rsf.org/IMG/pdf/Cuba_report.pdf |title=Cuba – No surrender by independent journalists, five years on from "black spring" |publisher=Reporters Without Borders |date=March 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090702082005/http://www.rsf.org/IMG/pdf/Cuba_report.pdf |archivedate=2 July 2009}}</ref> នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៨ ហ្វីដែល កាស្ត្រូបានប្រកាសលាឈប់ពីតំណែងជាប្រធានាធិបតីគុយបាបន្ទាប់ពីមានការរាយការណ៍មួយនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៦ ថាលោកកាស្ត្រូចាប់ផ្តើមកើតជំងឺក្រពះពោះវៀនដ៏ធ្ងន់ធ្ងរម៉្យាង។<ref>{{cite web|title=Castro resigns as Cuban president: official media|publisher=Agence France-Presse|url=http://www.afp.com/english/news/stories/newsmlmmd.fce074e0275fae2a0c16383ec4973c96.191.html|date=19 February 2008|accessdate=19 February 2008|archivedate=27 មីនា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200327180558/https://www.afp.com/english/news/stories/newsmlmmd.fce074e0275fae2a0c16383ec4973c96.191.html|url-status=dead}}</ref> នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ប្អូនប្រុសរបស់លោកឈ្មោះ[[រ៉ាអ៊ូ កាស្ត្រូ]]ត្រូវបានប្រកាសឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីបន្ត។<ref>{{Cite news|title=Raul Castro named Cuban president|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7261204.stm|work=BBC News|date=24 February 2008|accessdate=24 February 2008}}</ref> រ៉ាអ៊ូបានប្រកាសសន្យានៅក្នុងសុន្ទរកថារបស់លោកថាការរឹតបន្តឹងលើសេរីភាពមួយចំនួននៅគុយបានឹងត្រូវដកចេញ។<ref>{{cite news|title=Byte by byte|publisher=The Economist|url=https://www.economist.com/world/la/displaystory.cfm?story_id=10881009|date=19 March 2008|accessdate=4 April 2008}}</ref> នៅខែមីនា ឆ្នាំ២០០៩ រ៉ាអ៊ូបានទម្លាក់សមាជិករដ្ឋាភិបាលខ្លះដែលធ្លាប់បានតែងតាំងដោយបងប្រុសរបស់គាត់។<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2009/mar/02/raul-castro-fidel-cuba-officials|title=Raúl Castro replaces top Cuban officials|date=2 March 2009|accessdate=15 September 2009 |work=The Guardian |location=London}}</ref> នៅថ្ងៃទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៩ [[អង្គការរដ្ឋអាមេរិក]]បានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចមួយដើម្បីបញ្ចប់ការហាមឃាត់សមាជិកភាពរយៈពេល ៤៧ ឆ្នាំរបស់គុយបាក្នុងអង្គការនេះ។<ref>{{cite web |url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-06/04/content_11483233.htm |title=China View 2009-06-04: OAS plenary votes to end Cuba's exclusion |publisher=News.xinhuanet.com |date=4 June 2009 |accessdate=19 July 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130821171219/http://news.xinhuanet.com/english/2009-06/04/content_11483233.htm |archivedate=21 August 2013 }}</ref> សេចក្តីសម្រេចបានបញ្ជាក់ថាសមាជិកភាពពេញលេញនឹងត្រូវពន្យារហូតទាន់តែប្រទេសគុយបា"យល់ស្របនឹងការអនុវត្តគោលបំណងនិងគោលការណ៍របស់ អ.រ.អ"។<ref name="Peterson"/> លោកហ្វីដែល កាស្ត្រូបានបញ្ជាក់ពីជំហររបស់លោកថាលោកកើតការមិនពេញចិត្តជាខ្លាំងលើជម្រើសចូលរួមរបស់គុយបាបន្ទាប់ពីសេចក្តីសម្រេចរបស់ អ.រ.អ ត្រូវបានប្រកាស។<ref>{{cite web |url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-06/04/content_11485277.htm |title=China View 2009-06-04: Cuba's Fidel Castro calls OAS a "U.S. Trojan horse" |publisher=News.xinhuanet.com |date=4 June 2009 |accessdate=19 July 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130821175617/http://news.xinhuanet.com/english/2009-06/04/content_11485277.htm |archivedate=21 August 2013 }}</ref> [[File:Press conference, Havana.jpg|thumb|right|រ៉ាអ៊ូ កាស្ត្រូជាមួយនិងប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកលោក[[បារ៉ាក អូបាម៉ា]]នៅក្រុងហាវ៉ាណា ប្រទេសគុយបានាថ្ងៃទី២១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៦។]] នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៣ គុយបាបានបានបញ្ចប់តម្រូវការដែលបានចេញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ ក្នុងនោះបានបញ្ជាក់ថាពលរដ្ឋណាក៏ដោយដែលមានបំណងធ្វើដំណើរទៅក្រៅប្រទេសត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតពីរដ្ឋាភិបាលដែលមានតម្លៃយ៉ាងថ្លៃនិងព្រមទាំងលិខិតអញ្ជើញផងដែរ។<ref>[http://www.cnn.com/2012/10/16/world/americas/cuba-travel-policy/ CNN: "Cuba eases travel restriction for citizens" by Ben Brumfield] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160304095615/http://www.cnn.com/2012/10/16/world/americas/cuba-travel-policy/ |date=4 March 2016 }} 16 October 2012 |''Until now, Cubans had to pay $150 for an exit visa. A resident in the country that the Cuban wanted to visit would also have to write a letter of invitation. Fees associated with the letter ran as high as $200. That's a steep price in a country where the average official monthly income is about $20.''</ref><ref>[https://www.bbc.com/news/world-latin-america-18933175 BBC: "Leaving Cuba: The difficult task of exiting the island" by Sarah Rainsford] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20161207180432/http://www.bbc.com/news/world-latin-america-18933175 |date=7 December 2016 }} 12 July 2012</ref><ref>[http://www.wola.org/commentary/cubans_allowed_to_travel_abroad_without_exit_visas Washington Office on Latin America: "Cubans Allowed to Travel Abroad Without Exit Visas" By Geoff Thale and Clay Boggs] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160402155526/http://www.wola.org/commentary/cubans_allowed_to_travel_abroad_without_exit_visas |date=2 April 2016 }} 16 October 2012</ref> នៅឆ្នាំ១៩៦១ រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានរឹតបន្តឹងច្បាប់លើការធ្វើដំណើរទៅក្រៅប្រទេសដើម្បីរារាំងការធ្វើចំណាកស្រុករបស់ប្រជាជនក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩។<ref>{{cite book|last=Henken|first=Ted|title=Cuba|year=2013|publisher=[[ABC-CLIO]]|isbn=9781610690126|page=[https://books.google.com/books?id=Pe_XAQAAQBAJ&pg=PA245 245]}}</ref> តម្រូវការថ្មីនៃឆ្នាំ២០១៣ គឺមានលក្ខណៈសាមញ្ញជាងមុន៖ ប្រជាជនគុយបាត្រូវការតែលិខិតឆ្លងដែននិងអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណប៉ុណ្ណោះដើម្បីអាចចាកចេញបាន ហើយវាជាលើកដំបូងបង្អស់ដែលរដ្ឋាភិបាលបានអនុញ្ញាតឱ្យក្មេងតូចៗធ្វើដំណើរចេញពីប្រទេសក្រៅដោយសេរីតាមឪពុកម្តាយរបស់ពួកគេ។<ref>[https://www.pbs.org/newshour/bb/world-jan-june13-cuba1_01-14/ PBS: "Cuba Opens Travel Abroad for Most Citizens, Eliminating Exit Visa Requirement"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20161128050947/http://www.pbs.org/newshour/bb/world-jan-june13-cuba1_01-14/ |date=28 November 2016 }} 14 January 2013</ref> ក៏ប៉ុន្តែលិខិតឆ្លងដែនគឺមានតម្លៃស្មើនឹងប្រាក់ខែប្រជាជនគុយបាជាមធ្យមប្រាំខែ។ អ្នកសង្កេតការណ៍ខ្លះបានចេញគំនិតថា ប្រជាជនគុយបាដែលមានសាច់ញាតិនៅខាងក្រៅប្រទេសអាចទាញយកអត្ថប្រយោជន៍ពីគោលនយោបាយថ្មីនេះបាន។<ref>[https://www.usatoday.com/story/news/world/2012/11/11/cuba-exit-visas/1694569/ USA Today: "Cubans can leave, but to where and with what?" by Girish Gupta], 11 November 2012</ref> នៅក្នុងការអនុវត្តឆ្នាំទីមួយ ប្រជាជនគុយបាប្រមាណ ១៨០,០០០ នាក់បានធ្វើដំណើរចេញទៅក្រៅហើយបានត្រឡប់មកវិញ។<ref>[http://www.ibtimes.com/cubas-first-year-immigration-reform-180000-people-leave-country-come-back-1539860 International Business Times: "Cuba's First Year Of Immigration Reform: 180,000 People Leave The Country ... And Come Back" By Patricia Rey Mallén] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160809131449/http://www.ibtimes.com/cubas-first-year-immigration-reform-180000-people-leave-country-come-back-1539860 |date=9 August 2016 }} 14 January 2014</ref> គិតត្រឹមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ កិច្ចពិភាក្សារវាងមន្ត្រីគុយបានិងមន្ត្រីអាមេរិកនិងរួមទាំងប្រធានាធិបតីអូបាម៉ាបានធ្វើឱ្យមានការដោះលែងនូវលោក[[អាឡែន ក្រូស]] អ្នកទោសនយោបាយចំនួនហាសិបពីរនាក់និងភ្នាក់ងារសម្ងាត់របស់សហរដ្ឋអាមេរិកម្នាក់ជាថ្នូរនឹងការដោះលែងភ្នាក់ងារគុយបាចំនួនបីនាក់។ ទោះបីជាទណ្ឌកម្មរបស់អាមេរិកលើគុយបាមិនទាន់បានដកចេញភ្លាមៗមែនប៉ុន្តែវាត្រូវបានបន្ថូរខ្លះៗដែរដើម្បីអនុញ្ញាតឱ្យមានការនាំចេញនាំចូលតិចតួច និងពាណិជ្ជកម្មមួយចំនួន។<ref>{{cite web|url=http://www.nbcnews.com/storyline/u-s-cuba-relations/cuba-frees-american-alan-gross-held-five-years-n269926|title=Cuba Frees American Alan Gross, Held for Five Years|work=NBC News|author1=Andrea Mitchell |author2=Eric McClam |date=18 December 2014}}</ref> ==រដ្ឋាភិបាល និងនយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅគុយបា}} [[File:CubaElectio.JPG|thumb|ស្លាកផ្សព្វផ្សាយពី[[ការបោះឆ្នោតសភាគុយបាឆ្នាំ២០១៨|ការបោះឆ្នោតសភានៃឆ្នាំ២០១៨]]]] សាធារណរដ្ឋគុយបាគឺជាប្រទេស[[សង្គមនិយម]]តែមួយគត់លើពិភពលោកដែលនូវប្រកាន់មនោគមវិជ្ជា[[លទ្ធិម៉ាក្ស–លេនីន|ម៉ាក្ស–លេនីន]]។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៧៦ ដែលបានចែងថាប្រទេសគុយបាគឺជា[[រដ្ឋសង្គមនិយម|សាធារណរដ្ឋសង្គមនិយម]] ត្រូវបានជំនួសមកវិញដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩២ ដែលចែងថា គុយបាគឺដើរតាមគំនិតនយោបាយនិងសង្គមរបស់លោក[[ចូសេ ម៉ាទី]] បូករួមជាមួយគំនិតរបស់[[កាល់ ម៉ាក្ស|ម៉ាក្ស]] [[ហ្វ្រ៊ីឌ្រិច អង់ហ្គែល|អង់ហ្គែល]] និង[[វ្លាឌីមៀរ អ៊ីលីច លេនីន|លេនីន]]។<ref name=constitution/> រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩២ ក៏បានចែងមកទៀតថា [[គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|បក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា]]គឺជា"កម្លាំងដឹកនាំរបស់សង្គមនិងរដ្ឋ"។<ref name=constitution/> [[លេខាទីមួយនៃបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|លេខាទីមួយនៃបក្សកុម្មុយនិស្ត]]គឺជាបុគ្គលដ៏មានអំណាចខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលគុយបា បន្ទាប់មកគឺ[[ប្រធានាធិបតីគុយបា|ប្រធានាធិបតី]]និង[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីគុយបា|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]។<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/country_profiles/1203299.stm|title=Country profile: Cuba|work=BBC News|date=20 August 2009|accessdate=7 September 2009}}</ref> ប្រធានាធិបតីគុយបាត្រូវបោះឆ្នោតតែងតាំងដោយសភាហើយអាចបម្រើការបានរយៈពេលប្រាំឆ្នាំក្នុងមួយអាណត្តិ (បញ្ជាក់៖ អាណត្តិប្រធានាធិបតីគឺមិនត្រូវបានកំណត់ឡើយ)។<ref name=constitution/> [[File:Comité Central PCC.jpg|thumb|ទីស្នាក់ការកណ្តាលនៃ[[គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|បក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា]]]] [[តុលាការកំពូលប្រជាជន]]គឺជាតុលាការជាន់ខ្ពស់នៃប្រទេស។ វាក៏ជាតុលាការចុងក្រោយសម្រាប់បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ទាំងអស់ដែលប្រឆាំងនឹងសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការខេត្ត។ ស្ថាប័ននីតិបញ្ញត្តិជាតិរបស់គុយបាគឺ[[រដ្ឋសភានៃអំណាចប្រជាជន]] ហើយវាក៏ត្រូវជាស្ថាប័នអំណាចកំពូលរបស់ប្រទេសដែរដោយមានសមាជិកចំនួន ៦០៩ បម្រើការបានរយៈពេល ៥ ឆ្នាំ។<ref name=constitution/> ការជួបប្រជុំគ្នានៅក្នុងសភាគឺមានចំនួនពីរដងក្នុងមួយឆ្នាំនៅរវាងសម័យប្រជុំនីតិប្បញ្ញត្តិអំណាចដែលត្រូវប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងដោយសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្រ្តីចំនួន ៣១ រូប។ អ្នកឈរឈ្មោះជាសមាជិកសភាត្រូវបានអនុម័តដោយការធ្វើប្រជាមតិសាធារណៈ។ ប្រជាពលរដ្ឋគុយបាដែលមានអាយុលើសពី ១៦ ឆ្នាំហើយមិនដែលត្រូវបានផ្តន្ទាទោសអ្វីពីបទឧក្រិដ្ឋព្រហ្មទណ្ឌនោះ អាចចូលរួមបោះឆ្នោតបាន។<ref>{{cite web|title=Cuba 1976 (rev. 2002)|url=https://www.constituteproject.org/constitution/Cuba_2002?lang=en#796|website=Constitue|accessdate=28 April 2015}}</ref> មាត្រា ១៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថាការបោះឆ្នោតត្រូវប្រព្រឹត្តិទៅដោយ"សេរី ស្មើភាព និងជាសម្ងាត់"។<ref name=constitution/> មាត្រា ១៣៦ បានចែងថា "ដើម្បីឱ្យតំណាងរាស្ត្រឬប្រតិភូត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប់ឆ្នោត ពួកគេត្រូវតែទទួលសន្លឹកឆ្នោតបានច្រើនជាងពាក់កណ្តាលនៃចំនួនសន្លឹកឆ្នោតដែលមានសុពលភាពនៅក្នុងមណ្ឌលបោះឆ្នោត"។<ref name=constitution/> គ្មានគណបក្សនយោបាយណាមួយត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យតែងតាំងបេក្ខជនឬធ្វើយុទ្ធនាការអ្វីនៅលើកោះនោះទេបូករួមទាំងគណបក្សកុម្មុយនិស្តទៀតផង។<ref>[http://sshl.ucsd.edu/collections/las/cuba/1990.html Cuba: Elections and Events 1991–2001] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070301123039/http://sshl.ucsd.edu/collections/las/cuba/1990.html |date=1 March 2007 }} Latin American Election Statistics Home</ref> គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបាបានរៀបចំការប្រជុំសមាជបក្សបានចំនួន ៦ លើកសរុបចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៥ មក។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ គណបក្សនេះបានបញ្ជាក់ថាសមាជិកខ្លួនមានចំនួនប្រមាណ ៨០០,០០០ នាក់ហើយអ្នកតំណាងជាទូទៅមានយ៉ាងហោចណាស់ពាក់កណ្ដាលនៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋនិងរដ្ឋសភា។ មុខតំណែងដែលនៅសល់ត្រូវបានបំពេញដោយបេក្ខជនមានឈ្មោះដែលមិនមានទំនាក់ទំនងអ្វីជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្ត។ សកម្មភាពក្រុមប្រឆាំងនៅគុយបាគឺមានចំនួនតិចតួចណាស់។ គុយបាត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រទេសផ្តាច់ការដោយ[[លិបិក្រមប្រជាធិបតេយ្យ]]នាឆ្នាំ២០១៦<ref name="index2016">{{cite web|title=Democracy Index 2016: Revenge of the 'deplorables' |url=https://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex2016|website=eiu.com |publisher=The Economist Intelligence Unit|access-date=20 July 2017|date=25 January 2017}}</ref> និងដោយការសង្កតរបស់[[សេរីភាពនៅលើពិភពលោក]]។<ref>[https://freedomhouse.org/sites/default/files/Country%20Status%20%26%20Ratings%20Overview%2C%201973-2016.pdf "Country Status and ratings overview"], ''Freedom in the World 1973–2016'', Freedom House. Retrieved 2 August 2016.</ref> នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៣ ប្រធានាធិបតីគុយបាលោករ៉ាអ៊ូ កាស្ត្រូបានប្រកាសថាលោកនឹងលាឈប់ពីតំណែងនៅឆ្នាំ២០១៨ ដោយបញ្ចប់អាណត្តិប្រាំឆ្នាំរបស់លោកហើយលោកសង្ឃឹមថាការអនុវត្តនូវរយៈពេលកំណត់អាណត្តិសម្រាប់ប្រធានាធិបតីគុយបានឹងនូវតែបន្តដល់ពេលអនាគតនិងរួមទាំងការកំណត់អាយុផងដែរ។<ref>{{cite news |url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2013/02/24/cuba-president-castro-parliament/1943365/ |title=Cuba's Raul Castro announces retirement in 5 years |work=USA Today |date=25 February 2013 |accessdate=23 April 2014}}</ref> បន្ទាប់ពីលោកហ្វីដែល កាស្ត្រូបានទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃទី២៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៦ រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានប្រកាសការកាន់ទុក្ខរយៈពេល ៩ ថ្ងៃនៅទូទាំងប្រទេស។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការកាន់ទុក្ខរយៈពេលប្រាំបួនថ្ងៃនោះ ប្រជាជនគុយបាត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលហាមឃាត់មិនឱ្យលេងភ្លេងខ្លាំងៗ ធ្វើពិធីជប់លៀង ឬសេព្វគប់គ្រឿងស្រវឹងអ្វីឡើយ។<ref>{{Cite news |url=https://www.nytimes.com/2016/12/03/world/americas/a-nation-in-mourning-images-of-cuba-after-fidel-castro.html |title=A Nation in Mourning: Images of Cuba After Fidel Castro|last1=Lima|first1=Tomas Munita, Mauricio|date=3 December 2016 |newspaper=The New York Times|access-date=7 February 2017 |last2=Ahmed|first2=Azam|issn=0362-4331}}</ref> ===បំណែងចែករដ្ឋបាល=== {{Main|ខេត្តនៃគុយបា|តំបន់រដ្ឋបាលគុយបា}} ប្រទេសគុយបាគឺបែងចែកចេញជា ១៥ ខេត្ត និងតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសមួយ (អ៊ីស្លាឌេឡាយូវិនថូទ)។ កាលដើមឡើយ គុយបាគឺមានខេត្តធំៗចំនួន ៦ មានដូចជា៖ ពីណាឌេលរីអូ ហាបាណា ម៉ាតានសាស ឡាសវីឡាស៍ កាម៉ាក្វេ និងអូរ៉េអង់តេ។ បំណែងចែករដ្ឋបាលគុយបាបច្ចុប្បន្នគឺមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងខេត្តយោធាអេស្ប៉ាញនៅអំឡុងសង្គ្រាមដណ្តើមឯករាជ្យ ចំណែកឯតំបន់ដែលមានជម្លោះឬបញ្ហាទឹកដីនាសម័យនោះត្រូវបានបំបែកទៅជាខេត្តតូចៗទៀតរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ក្នុងខេត្តនីមួយៗគឺត្រូវបានបែងចែកចេញទៅជាតំបន់រដ្ឋបាលតូចៗបន្តទៀត។ ខេត្តទាំង ១៥ នៃប្រទេសគុយបាមានដូចជា៖ [[File:CubaSubdivisions.png|thumb|upright=2|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសគុយបា]] {| class="background:transparent" | style="padding-right:1em;"| <ol> <li>[[ខេត្តពីណាឌេលរីអូ|ពីណាឌេលរីអូ]]</li> <li>[[ខេត្តអាតេមីសា|អាតេមីសា]]</li> <li>[[ឡាហាវ៉ាន]]</li> <li>[[ខេត្តម៉ាយ៉ាបេគ៍|ម៉ាយ៉ាបេគ៍]]</li> <li>[[ខេត្តម៉ាតានសាស|ម៉ាតានសាស]]</li> <li>[[ខេត្តស៊ានហ្វូហ្កូស|ស៊ានហ្វូហ្កូស]]</li> <li>[[ខេត្តវីឡាក្លារ៉ា|វីឡាក្លារ៉ា]]</li> <li>[[ខេត្តសាងទីស្ពីរីទូស|សាងទីស្ពីរីទូស]]</li> | </ol> <ol start="9"> <li>[[ខេត្តស៊ីអេកូឌេអាវីឡា|ស៊ីអេកូឌេអាវីឡា]]</li> <li>[[ខេត្តកាម៉ាក្វេ|កាម៉ាក្វេ]]</li> <li>[[ខេត្តឡាសទូណាស|ឡាសទូណាស]]</li> <li>[[ខេត្តក្រង់ម៉ា|ក្រង់ម៉ា]]</li> <li>[[ខេត្តហូលក្វីន|ហូលក្វីន]]</li> <li>[[ខេត្តសានឌីអាកូឌេគុយបា|សានឌីអាកូឌេគុយបា]]</li> <li>[[ខេត្តក្វានតាណាម៉ូ|ក្វានតាណាម៉ូ]]</li> <li>[[អ៊ីស្លាឌេឡាយូវិនថូទ]]</li> </ol> | |} ===សិទ្ធិមនុស្ស=== {{Main|សិទ្ធិមនុស្សនៅគុយបា|ការចាប់ពិរុទ្ធនៅគុយបា}} [[File:Damas de Blanco demonstration in Havana, Cuba.jpg|thumb|left|[[ស្ត្រីក្នុងសម្លៀកបំពាក់ស]]កំពុងធ្វើបាតុកម្មនៅរដ្ឋធានីហាវ៉ាណា (មេសា ២០១២)]] រដ្ឋាភិបាលគុយបាត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើនមានដូចជា៖ ការធ្វើទារុណកម្ម ការចាប់មនុស្សដាក់ពន្ធនាគារតាមអំពើចិត្ត ការជំនុំជម្រះដោយអយុត្តិធម៌ និងការប្រហារជីវិតក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ (គេអាចស្គាល់វាថា "''El Paredón''")។<ref name="cidh">{{cite web|date=7 April 1967 |url=http://www.cidh.org/countryrep/Cuba67sp/indice.htm |title=Information about human rights in Cuba |publisher=Comision Interamericana de Derechos Humanos |language=Spanish |accessdate=9 July 2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060614143826/http://www.cidh.org/countryrep/Cuba67sp/indice.htm |archivedate=14 June 2006}}</ref><ref>{{cite news |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2886.htm |title=Cuba |author=Bureau of Public Affairs |publisher=[[United States Department of State]] |date=25 March 2010 |accessdate=1 April 2011|author-link=Bureau of Public Affairs }}</ref> [[អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស]]បានបញ្ជាក់ថារដ្ឋាភិបាលគុយបាបាន"គាបសង្កត់និងកម្ចាត់រាល់ក្រុមអ្នកនយោបាយប្រឆាំងនៅគ្រប់ទិសទី" ហើយ"ប្រជាជនគុយបាម្នាក់ៗតែងបដិសេដនូវការគាបសង្កត់សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ ការជួបជុំជាសមាគម សិទ្ធិឯកជន ការធ្វើចលនា និងនីតិវិធីត្រឹមត្រូវច្បាប់ដោយខ្លាចថារដ្ឋាភិបាលនឹងចាប់ខ្លួនពួកគេបើហ៊ានបញ្ចេញព័ត៌មានទៅក្រៅ"។<ref name="hrw2006">{{cite web|url=https://www.hrw.org/legacy/wr2k7/pdfs/cuba.pdf|title=Cuba Country Summary|last=|first=|year=2007|website=|publisher=Human Rights Watch|access-date=16 January 2019}}</ref> នៅឆ្នាំ២០០៣ [[សហភាពអឺរ៉ុប]] (EU) បានចោទប្រកាន់រដ្ឋាភិបាលគុយបាពីបទ"បន្តរំលោភសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិសេរីភាពជាមូលដ្ឋាន"។<ref>{{cite web|url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:076E:0384:0386:EN:PDF|title=EU-Cuba relations|date=4 September 2003|publisher=European Communities|accessdate=6 September 2009}}</ref> EU បានបន្តអំពាវនាវម្តងហើយម្តងទៀតឱ្យមានការធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមនិងសេដ្ឋកិច្ចនៅគុយបា និងសូមឱ្យរដ្ឋាភិបាលដោះលែងរាល់អ្នកទោសនយោបាយទាំងអស់។<ref name="Laursen">{{cite book | last=Laursen | first=F. | title=The EU in the Global Political Economy | publisher=P.I.E. Peter Lang | year=2009 | isbn=978-90-5201-554-5 | url=https://books.google.com/books?id=8N66N1M3fVMC&pg=PA279 | page=279}}</ref> សហរដ្ឋអាមេរិកនូវតែបន្តធ្វើនិន្និវារណ៍ប្រឆាំងនឹងគុយបា"ដរាបណាទាន់តែគុយបាប្តូរមកប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងប្រកាន់ខ្ជាប់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស"<ref>{{cite web|url=https://1997-2001.state.gov/www/regions/wha/cuba/democ_act_1992.html |title=Cuban Democracy Act |year=1992 |publisher=U.S. Department of State |accessdate=6 September 2009 }}</ref> ទោះបីជាមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិ (តាំងពីឆ្នាំ១៩៩២) បានអនុម័តសេចក្តីសម្រេចជារៀងរាល់ឆ្នាំឱ្យអាមេរិកដកការធ្វើនិន្និវារណ៍របស់ខ្លួនលើគុយបាចេញព្រោះវាជាសកម្មភាពរំលោភលើធម្មនុញ្ញរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិឬច្បាប់អន្តរជាតិក៏ដោយ។<ref>{{cite web|title=The US Embargo Against Cuba: Its Impact on Economic and Social Rights |url=https://www.amnesty.org/en/documents/amr25/007/2009/en/ |publisher=Amnesty International |accessdate=29 December 2013 |date=September 2009 }}</ref> គុយបាខ្លួនឯងបានចាត់ទុកថាការធ្វើនិន្និវារណ៍របស់អាមេរិកជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ ប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកលោក[[បារ៉ាក អូបាម៉ា]]បានប្រកាសស្តារទំនាក់ទំនងបរទេសឡើងវិញជាមួយប្រទេសគុយបាដោយជំរុញឱ្យសភាអាមេរិកបញ្ឈប់ការអនុវត្តនិន្និវារណ៍របស់ខ្លួន។<ref>{{cite news|title=Historic thaw in U.S., Cuba standoff|url=http://www.cnn.com/2014/12/17/politics/obama-cuba-castro-relations/|publisher=CNN|accessdate=19 December 2014}}</ref> ប្រទេសគុយបាមានចំនួនអ្នកកាសែតជាប់ពន្ធនាគារច្រើនជាងគេទីពីរនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៨ (ប្រទេសចិនមានចំនួនច្រើនជាងគេ) បើយោងតាមប្រភពខ្លះៗមានដូចជា[[គណៈកម្មាធិការដើម្បីការពារអ្នកកាសែត]]និងអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស។<ref>{{cite web|url=http://cpj.org/reports/2008/12/cpjs-2008-prison-census-online-and-in-jail.php|title=CPJ's 2008 prison census: Online and in jail|publisher=Committee to Protect Journalists}}</ref><ref>{{cite book |title=World Report 2008: Events of 2007 |publisher=[[Seven Stories Press]] |year=2008 |isbn=978-1-58322-774-9 |author=Human Rights Watch |page=[https://archive.org/details/worldreport2008e0000unse/page/207 207] |url=https://archive.org/details/worldreport2008e0000unse/page/207 |author-link=Human Rights Watch }}</ref> ក្រុមអ្នកប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលគុយបាគឺច្រើនប្រឈមមុខនឹងការចាប់ខ្លួននិងការដាក់ពន្ធនាគារ។ នៅទស្សវត្ត ១៩៩០ អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបានរាយការណ៍ថាប្រព័ន្ធពន្ធនាគារដ៏ធំរបស់គុយបាដែលត្រូវជាពន្ធនាគារធំបំផុតនៅអាមេរិកឡាទីន មានពន្ធនាគារសន្តិសុខអតិបរមាចំនួន ៤០ ពន្ធនាគារសន្តិសុខអប្បបរមាចំនួន ៣០ និងជំរុំការងារជាង ២០០។<ref name=hrw1999>{{cite web|url=https://www.hrw.org/reports/1999/cuba/Cuba996-05.htm|title=Cuba's Repressive Machinery – V. General Prison Conditions|publisher=Human Rights Watch|accessdate=29 March 2013}}</ref> យោងតាមអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស៖ "ចំនួនអ្នកជាប់ពន្ធនាគារគុយបាត្រូវបានបង្ខាំងនៅក្នុងកន្លែងមិនសមរម្យនិងឥតផាសុខភាពដែលអ្នកទោសត្រូវប្រឈមនឹងការរំលោភបំពានទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវភេទ។"<ref name=hrw1999/> នៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១០ គណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សក្រៅផ្លូវការរបស់គុយបាបាននិយាយថាអ្នកទោសនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសគុយបាគឺមានចំនួន ១៦៧ នាក់ដែលជាចំនួនធ្លាក់ចុះពី ២០១ នៅដើមឆ្នាំនេះ។ ប្រធានគណៈកម្មការនោះបានបញ្ជាក់ថាការជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេលយូរកំពុងត្រូវបានជំនួសដោយការប្រមាថនិងសម្លុត។<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/10517497|title=Number of Cuban political prisoners dips – rights group|date=5 July 2010|accessdate=2 June 2014|work=BBC News}}</ref> ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កាស្ត្រូលើប្រទេសគុយបា ប្រជាជនប្រមាណ ២០០,០០០ នាក់ត្រូវបានគេចាប់ដាក់គុកឬដកហូតសេរីភាពដោយសារហេតុផលនយោបាយ។<ref name=gonzalo-castro/> ===ទំនាក់ទំនងបរទេស=== <!--សូមអ្នកចូលរក្សាផ្នែកនេះឱ្យសង្ខេបនិងខ្លីហើយប្រសិនបើលោកអ្នកចង់សរសេរព័ត៌មានបន្ថែម សូមចូលសរសេរក្នុងទំព័រ"ទំនាក់ទំនងបរទេសរបស់គុយបា"--> {{Main|ទំនាក់ទំនងបរទេសរបស់គុយបា}} [[File:Havana11.JPG|thumb|ផ្លាកឃោសនានៅពីមុខតំបន់ក្រុមហ៊ុនសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្រុងហាវ៉ាណា]] គុយបាបានអនុវត្តគោលនយោបាយការបរទេសដែលមិនមានលក្ខណៈដូចប្រទេសតូចតាចឬប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ឡើយ។<ref name = "Domínguez 1989 6">{{Harvnb|Domínguez|1989|p=6}}: "Cuba is a small country, but it has the foreign policy of a big power."</ref><ref name = "Feinsilver 1989 2">{{Harvnb|Feinsilver|1989|p=2}}: "Cuba has projected disproportionately greater power and influence through military might&nbsp;... through economic largesse&nbsp;... as a mediator in regional conflicts, and as a forceful and persuasive advocate of Third World interests in international forums. Cuba's scientific achievements, while limited, are also being shared with other Third World countries, thereby furthering Cuban influence and prestige abroad."</ref> ក្រោមការដឹកនាំរបស់កាស្ត្រូ ប្រទេសគុយបាបានចូលធ្វើអន្តរាគមន៍នៅក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមជាច្រើននៅទ្វីបអាហ្រ្វិក អាមេរិកកណ្តាល និងអាស៊ី។ គុយបាបានគាំទ្រប្រទេស[[អាល់ហ្សេរី]]ពីឆ្នាំ១៩៦១–១៩៦៥<ref name = "Gleijeses 1996 159,161">{{Harvnb|Gleijeses|1996|pp=159, 161}}: "Cuba's relationship with Algeria in 1961–5&nbsp;... clashes with the image of Cuban foreign policy—cynical ploys of a [Soviet] client state—that prevails not only in the United States but also in many European capitals.&nbsp;... The aid Cuba gave Algeria in 1961–2 had nothing to do with the East-West conflict. Its roots predate Castro's victory in 1959 and lie in the Cubans' widespread identification with the struggle of the Algerian people."</ref> ហើយបានបញ្ជូនទ័ពរាប់ពាន់នាក់ចូលប្រទេសអង់កូឡាដើម្បីប្រយុទ្ធនៅក្នុង[[សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងអង់កូឡា|សង្គ្រាមស៊ីវិលអង់កូឡា]]។<ref name = "Gleijeses 2010 327">{{Harvnb|Gleijeses|2010|p=327}}: "The dispatch of 36,000 Cuban soldiers to Angola between November 1975 and April 1976 stunned the world;&nbsp;... by 1988, there were 55,000 Cuban soldiers in Angola."</ref> ប្រទេសផ្សេងៗដែលធ្លាប់បានទទួលការគាំទ្រផ្នែកយោធាពីគុយបាមានដូចជា៖ [[អេត្យូពី]]<ref name = "Gleijeses 2002 392">{{Harvnb|Gleijeses|2002|p=[https://books.google.com/books?id=QHWGwG71hzMC&pg=PA392 392]}}: "After Angola, Cuba's largest military intervention was in Ethiopia, where in 1978 16,000 Cuban troops helped repulse the invading Somali army."</ref><ref name = "Tareke 2009 62to63">{{Harvnb|Tareke|2009|pp=[https://books.google.com/books?id=dRIfYPTZxJsC&pg=PA62 62–3]}}. Tareke refers here to the training given to 10&nbsp;members of the [[Eritrean Liberation Front]] in 1968 during the [[Eritrean War of Independence|Eritrean struggle for independence]].</ref> [[គីនេ]]<ref name = "Gleijeses 1997 50">{{Harvnb|Gleijeses|1997|p=50}}: "On 14–16 October 1960, [Guinean president Ahmed Sékou] Touré went to Havana. It was the first visit of an African chief of state to Cuba. The following year Cuba's foreign aid programme to Third World governments began when fifteen students from Guinea arrived in Havana to attend the university or technical institutes."</ref> [[គីនេ-ប៊ីសាវ]]<ref name = "Gleijeses 1997 45">{{Harvnb|Gleijeses|1997|p=45}}: "Joining the rebellion in 1966, and remaining through the war's end in 1974, this was the longest Cuban intervention in Africa before the despatch of troops to Angola in November 1975. It was also the most successful. As the Guinean paper ''Nõ Pintcha'' declared, 'The Cubans' solidarity was decisive for our struggle{{' "}}.</ref> [[ម៉ូសំប៊ិក]]<ref name = "Gleijeses 2002 227">{{Harvnb|Gleijeses|2002|p=[https://books.google.com/books?id=QHWGwG71hzMC&pg=PA227&dq=%22not+very+important%22 227]}}. The Cuban contribution to the independence of Mozambique was not very important.</ref> និង[[យេមែន]]។{{sfn|Ramazani|1975|p=[https://books.google.com/books?id=7ETnbmUmxoUC&pg=PA91 91] }} គុយបាក៏បានផ្តើមបេសកកម្មយោធាដ៏តូចមួយនៅ[[សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន]]នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ផងដែរ។<ref>{{Cite news|publisher=Waterloo Daily Courier|date=24 June 1959|location=Waterloo, Iowa|title=AP 1950 Invasion Wiped Out Says Trujillo|page=7}}{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> ប៉ុន្តែបេសកកម្មនៅសាធារណរដ្ឋដូមីនីកេននោះត្រូវទទួលបរាជ័យហើយក្រោយមកបូជនីយដ្ឋានមួយបានសាងឡើងនៅសានតូម៉ាំងដោយរដ្ឋាភិបាលដូមីនីកេនដើម្បីរំលឹកដល់ទាហានគុយបាដែលបានមកបូជាជីវិតលើទឹកដីពួកគេ។<ref>{{cite web |title= Resistencia 1916–1966 |url= http://www.museodelaresistencia.org/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=232 |publisher= museodelaresistencia.org |accessdate= 24 April 2013 |archivedate= 26 វិច្ឆិកា 2013 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20131126212007/http://museodelaresistencia.org/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=232 |url-status= dead }}</ref> នៅឆ្នាំ២០០៨ សហភាពអឺរ៉ុបនិងគុយបាបានយល់ព្រមបន្តធ្វើសកម្មភាពទំនាក់ទំនងនិងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការពេញលេញជាមួយគ្នាវិញ។<ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/EU-Cuba-Joint%20declaration-261108_EN.pdf |title=Joint declarations concerning areas and modalities provisionally identified for cooperation |date=26 November 2008 |publisher=European Commission |accessdate=6 September 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511102350/http://ec.europa.eu/development/icenter/repository/EU-Cuba-Joint%20declaration-261108_EN.pdf |archivedate=11 May 2011 }}</ref> ប្រទេសគុយបាក៏ត្រូវជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃ[[សម្ព័ន្ធបូលីវីដើម្បីអាមេរិក|សម្ព័ន្ធបូលីវីដើម្បីអាមេរិកាំង]]ផងដែរ។<ref>{{cite web |last= Hirst |first= Joel D. |date= 2 December 2010 |title= The Bolivarian Alliance of the Americas |url= http://www.cfr.org/venezuela/bolivarian-alliance-americas/p23585 |publisher= [[Council on Foreign Relations|cfr.org]] |accessdate= 24 April 2013 |archive-url= https://web.archive.org/web/20130615195732/http://www.cfr.org/venezuela/bolivarian-alliance-americas/p23585 |archive-date= 15 June 2013 |url-status= dead |archivedate= 15 មិថុនា 2013 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20130615195732/http://www.cfr.org/venezuela/bolivarian-alliance-americas/p23585 }}</ref> នៅចុងឆ្នាំ២០១២ បុគ្គលិកពេទ្យគុយបាប្រមាណរាប់ពាន់នាក់បានធ្វើការនៅក្រៅប្រទេស<ref>{{cite web |last= Millman |first= Joel |date= 15 January 2011 |title= New Prize in Cold War: Cuban Doctors |url= https://www.wsj.com/articles/SB10001424052970203731004576045640711118766 |publisher= [[The Wall Street Journal|wsj.com]] |accessdate= 24 April 2013 }}</ref> ហើយនៅប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡាតែមួយមានវត្តមានគ្រូពេទ្យគុយបាដល់ទៅ ៣០,០០០ នាក់ឯណោះ។<ref>{{cite web |last= Arsenault |first= Chris |date= 31 December 2012 |title= Cuban doctors prescribe hope in Venezuela |url= http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/venezuelaelection/2012/10/20121039242915607.html |publisher= [[Al Jazeera English|aljazeera.com]] |accessdate= 24 April 2013 }}<br />As the article discusses, the oil-for-doctors programme has not been welcomed uncritically in Venezuela. The initial impetus for Cuban doctors' going to Venezuela was a Chavez-government welfare project called ''[[Mission Barrio Adentro|Misión Barrio Adentro]]'' ({{Harvnb|Albornoz|2006}}).</ref> [[File:Парад в честь 70-летия Великой Победы - 42.jpg|thumb|រ៉ាអ៊ូ កាស្រ្តូជាមួយនឹងប្រធានាធិបតីម៉ុងហ្គោលីលោក[[ត្សាក់គាជីន អែលបេកដក|អែលបេកដក]]នៅក្នុងពិធីហែលព្យុហយាត្រានៃទិវាជ័យជម្នះទីក្រុងមូស្គូនាថ្ងៃទី៩ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៥។]] នៅឆ្នាំ១៩៩៦ ប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក[[ប៊ីល គ្លីនតុន]]បានអនុវត្តច្បាប់រឹតបន្តឹងនិន្និវារណ៍បន្ថែមទៀតមកលើគុយបា។<ref>{{Harvnb|Roy|2000}}.<br />Roy's study was described as "systematic and fair" by [[Jorge I. Dominguez|Jorge Domínguez]]—see {{Cite journal |last= Domínguez |first= Jorge I. |year= 2001 |title= Reviews: ''Cuba, the United States, and the Helms-Burton Doctrine: International Reactions'' by Joaquín Roy |journal= [[Journal of Latin American Studies]] |volume= 33 |issue= 4 |pages= 888–890 |jstor= 3653779 |doi=10.1017/s0022216x0133626x}}</ref> នៅឆ្នាំ២០០៩ លោកប្រធានាធិបតីបារ៉ាក អូបាម៉ាបានថ្លែងសេចក្តីមួយនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា នៅក្នុងប្រទេស[[ទ្រីនីតេ និងតូបាគោ]]ថា"អាមេរិកនឹងត្រៀមចាប់ផ្តើមសារជាងថ្មីជាមួយគុយបា"<ref>{{cite web|url=http://www.america.gov/st/peacesec-english/2009/April/20090421102201dmslahrellek0.4116632.html |title=Obama Says U.S., Cuba Taking Critical Steps Toward a New Day |date=21 April 2009 |publisher=Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State |accessdate=6 September 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091130044737/http://www.america.gov/st/peacesec-english/2009/April/20090421102201dmslahrellek0.4116632.html?CP.rss=true |archivedate=30 November 2009 }}</ref> ហើយលោកបានលុបចោលនូវច្បាប់ហាមឃាត់ធ្វើដំណើរនិងផ្ទេរប្រាក់អាមេរិក–គុយបារបស់រដ្ឋាភិបាលប្រធានាធិបតីប៊ូសចោល។<ref>{{cite web|url=http://www.america.gov/st/texttrans-english/2009/April/20090413170610eaifas0.2033502.html |title=U.S. Administration Announcement on U.S. Policy Toward Cuba |date=13 April 2009 |publisher=Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State |accessdate=6 September 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090830041229/http://www.america.gov/st/texttrans-english/2009/April/20090413170610eaifas0.2033502.html |archivedate=30 August 2009 }}</ref> ៥ ឆ្នាំក្រោយមក ប្រទេសកាណាដានិង[[សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់សូ័រ]]បានស្តារទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិជាមួយប្រទេសគុយបាឡើងវិញតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងរវាងគុយបានិងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ពួកគេបានយល់ព្រមដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយទាំងប៉ុន្មានដែលខ្លួនមានហើយសហរដ្ឋអាមេរិកក៏បានចាប់ផ្តើមសាងសង់ស្ថានទូតខ្លួនមួយនៅរដ្ឋធានីហាវ៉ាណា។<ref>{{cite news|author1=Daniel Trotta and Steve Holland|title=U.S., Cuba restore ties after 50 years|url=https://www.reuters.com/article/2014/12/17/us-cuba-usa-gross-idUSKBN0JV1H520141217|accessdate=13 January 2015|agency=Reuters|date=17 December 2014|location=Havanna and Washington|archive-date=24 កញ្ញា 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924211542/http://www.reuters.com/article/2014/12/17/us-cuba-usa-gross-idUSKBN0JV1H520141217|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|last1=Baker|first1=Peter|title=U.S. to Restore Full Relations With Cuba, Erasing a Last Trace of Cold War Hostility|url=https://www.nytimes.com/2014/12/18/world/americas/us-cuba-relations.html|accessdate=13 January 2015|work=The New York Times|date=17 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|author1=Frances Robles and Julie Hirschfeld Davis|title=U.S. Frees Last of the 'Cuban Five,' Part of a 1990s Spy Ring|url=https://www.nytimes.com/2014/12/18/world/americas/us-frees-last-of-the-cuban-five-part-of-a-1990s-spy-ring-.html|accessdate=13 January 2015|work=The New York Times|date=18 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|last1=Parlapiano|first1=Alicia|title=How America's Relationship With Cuba Will Change|url=https://www.nytimes.com/interactive/2014/12/17/world/americas/cuba-sanctions.html|accessdate=13 January 2015|work=The New York Times|date=17 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|author1=Mark Landler and Michael R. Gordon|title=Journey to Reconciliation Visited Worlds of Presidents, Popes and Spies|url=https://www.nytimes.com/2014/12/18/world/americas/journey-to-rapprochement-visited-worlds-of-presidents-popes-and-spies.html|accessdate=13 January 2015|work=The New York Times|date=17 December 2014}}</ref> កិច្ចយល់ព្រមបើកដំណើរការស្ថានទូតរវាងប្រទេសទាំងពីរបានប្រព្រឹត្តិទៅនៅថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៥ ហើយបានអនុវត្តនៅថ្ងៃទី៣០។<ref>{{cite news|last1=Jackson|first1=David|title=Obama, Cuba announce embassy openings|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2015/07/01/obama-cuba-raul-castro-embassy/29555255/|accessdate=1 July 2015|date=1 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=Jaffe|first1=Greg|title=U.S. and Cuba reach deal to reopen embassies and reestablish ties|url=https://www.washingtonpost.com/politics/us-and-cuba-reach-deal-to-reopen-embassies-and-reestablish-ties/2015/06/30/258209ba-1f70-11e5-84d5-eb37ee8eaa61_story.html|website=The Washington Post|accessdate=30 June 2015}}</ref> នៅឆ្នាំដដែរនោះ សេតវិមានរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកបានប្រកាសថាលោកប្រធានាធិបតីអូបាម៉ាបានសម្រេចដកឈ្មោះប្រទេសគុយបាចេញពីបញ្ជីប្រទេសដែលគាំទ្រអំពើភេរវកម្ម<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2015/04/15/world/americas/obama-cuba-remove-from-state-terror-list.html |title=Cuba to Be Removed From U.S. List of Nations That Sponsor Terrorism |last1=Archibold |first1=Randal C. |last2=Davis |first2=Julie Hirschfield |work=The New York Times |date=14 April 2015 |accessdate=15 April 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nbcnews.com/storyline/u-s-cuba-relations/obama-remove-cuba-list-state-sponsors-terrorism-n341446 |title=Obama Nixing Cuba From List of State Sponsors of Terrorism |last1=Gamboa |first1=Suzanne |last2=Abdullah |first2=Halimah |publisher=NBC News |date=14 April 2015 |accessdate=15 April 2015}}</ref> ដោយគុយបាឆ្លើយតបវិញថាជារឿង"ល្អ"។<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-32313184 |title=Cuba praises 'fair' US pledge on terrorism list |work=BBC News |date=15 April 2015 |accessdate=15 April 2015}}</ref> ===បទឧក្រិដ្ឋ និងការអនុវត្តច្បាប់=== [[File:Cuba police car 01.JPG|thumb|ឡានប៉ូលីសនៅក្រុង[[ហូលក្វីន]]។]] ភ្នាក់ងារអនុវត្តច្បាប់ទាំងអស់ត្រូវបានរក្សានៅក្រោមក្រសួងមហាផ្ទៃគុយបាដោយមានការឃ្លាំមើលពីសំណាក់[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបដិវត្តន៍គុយបា|កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបដិវត្តន៍]]។ នៅក្នុងប្រទេសនេះ ប្រជាពលរដ្ឋនីមួយៗអាចធ្វើការទាក់ទងជាមួយប៉ូលីសបានដោយហៅទូរស័ព្ទលេខ ១០៦។<ref>{{cite web|url=http://www.whatlatinamerica.com/emergency-phone.html |title=Emergency Phone Numbers |publisher=Whatlatinamerica.com |date= |accessdate=10 June 2013}}</ref> កម្លាំងប៉ូលីសដែលគេសម្តៅទៅថា "Policía Nacional Revolucionaria" ឬ PNR នឹងលើកទទួលសាកសួរជំនួយ។ រដ្ឋាភិបាលគុយបាក៏មានទីភ្នាក់ងារមួយដែលមានឈ្មោះថា[[ក្រុមប្រឹក្សាស៊ើបការណ៍សម្ងាត់]]ដែលធ្វើប្រតិបត្តិការស៊ើបការណ៍បរទេសនិងរក្សាទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយ[[សេវាសន្តិសុខសហព័ន្ធរុស្ស៊ី]]។ ===យោធា=== {{Main|កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបដិវត្តន៍គុយបា}} គិតត្រឹមឆ្នាំ២០០៩ ប្រទេសគុយបាបានចំណាយថវិកាប្រមាណ ៩១.៨ លានដុល្លារលើកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធខ្លួន។<ref>{{cite web|title=The SIPRI Military Expenditure Database |url=http://milexdata.sipri.org/ |publisher=Stockholm International Peace Research Institute |accessdate=19 July 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100328072123/http://milexdata.sipri.org/ |archivedate=28 March 2010 }}</ref> ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៥ គុយបាបានចំណាយ ១០% នៃ [[ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប|ផសស]] របស់ខ្លួនលើផ្នែកយោធា។<ref>{{cite news|last=Williams|first=John Hoyt|title=Cuba: Havana's Military Machine|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1988/08/cuba-havanas-military-machine/305932/|accessdate=19 July 2013|newspaper=The Atlantic|date=1 August 1988}}</ref> ជាការឆ្លើយតបទៅនឹងការឈ្លានពានរបស់អាមេរិក (ដូចជា[[ការឈ្លានពានឈូងសមុទ្រជ្រូក]]) ប្រទេសគុយបាបានស្ថាបនាកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធដ៏ធំមួយប្រចាំអាមេរិកឡាទីនដែលស្ថិតនៅលំដាប់ថ្នាក់លេខ២ ពីក្រោយប្រទេស[[ប្រេស៊ីល]]។<ref name=military>{{cite web|url=http://www.disam.dsca.mil/pubs/Vol%205-2/Cuban.pdf|title=Cuban armed forces and the Soviet military presence|access-date=24 March 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090324232416/http://www.disam.dsca.mil/pubs/Vol%205-2/Cuban.pdf|archive-date=24 March 2009|url-status=dead|archivedate=24 មីនា 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090324232416/http://www.disam.dsca.mil/pubs/Vol%205-2/Cuban.pdf}}</ref> ពីឆ្នាំ១៩៧៥ រហូតដល់ទស្សវត្ត ១៩៨០ ជំនួយយោធាសូវៀតបានជួយឱ្យគុយបាបង្កើនកម្លាំងអំណាចកងយោធារបស់ខ្លួន។ បន្ទាប់ពីបាត់បង់ការឧបត្ថម្ភផធនពីសូវៀត គុយបាត្រូវកាត់បន្ថយចំនួនកងយោធារបស់ខ្លួនពី ២៣៥,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤ មកនៅត្រឹម ៦០,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ២០០៣។<ref>{{cite web|url=https://www.redorbit.com/news/general/618165/cuban_army_called_key_in_any_postcastro_scenario/index.html/|title=Cuban army called key in any post-Castro scenario|date=15 August 2006|website=Redorbit}}</ref> នៅឆ្នាំ២០១៧ គុយបាបានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញារបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពី[[សន្ធិសញ្ញាស្តីពីការហាមឃាត់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរ|ការហាមឃាត់ប្រើប្រាស់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរ]]។<ref>{{cite web |url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en |title=Chapter XXVI: Disarmament&nbsp;– No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons |publisher=United Nations Treaty Collection |date=7 July 2017}}</ref> ==សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចគុយបា}} គុយបាគឺជារដ្ឋដែលប្រកាន់ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍សង្គមនិយមក្នុងការរៀបចំសេដ្ឋកិច្ចតាមផែនការដោយមានការគ្រប់គ្រងភាគច្រើនដោយរដ្ឋ។ មធ្យោបាយផលិតកម្មភាគច្រើនគឺត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋាភិបាលចំណែកឯការងារកម្លាំងពលកម្មគឺស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ គេឃើញមាននិន្នាការឆ្ពោះទៅរកការងារឯកជនកាន់តែច្រើនឡើងៗ។ ក្នុងឆ្នាំ២០០៦ អ្នកធ្វើការងារក្នុងវិស័យសាធារណៈ (ឬរដ្ឋ) មាន ៧៨% ហើយការងារឯកជនមាន ២២% បើប្រៀបធៀបនឹង ៩១.៨% ទៅ ៨.២% ក្នុងឆ្នាំ១៩៨១។<ref>{{cite web|url=http://www.oxfamamerica.org/newsandpublications/publications/research_reports/art3670.html/OA-Cuba_Social_Policy_at_Crossroads-en.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071009163422/http://www.oxfamamerica.org/newsandpublications/publications/research_reports/art3670.html/OA-Cuba_Social_Policy_at_Crossroads-en.pdf|archivedate=9 October 2007|title=Social Policy at the crossroads|publisher=oxfamamerica.org|accessdate=5 February 2009}}</ref> ការចំណាយរបស់រដ្ឋាភិបាលគឺ ៧៨.១% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (ផសស)។<ref>{{Cite news|url=https://www.reference.com/government-politics/countries-planned-economy-3f07e563b79708ba#|title=What countries have a planned economy?|newspaper=Reference|access-date=18 October 2016}}</ref> ក្រុមហ៊ុនណាដែលចង់ជួលជនជាតិគុយបាណាម្នាក់គឺត្រូវតែបង់ប្រាក់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលជាមុនសិន រួចពួកគេនឹងត្រូវអនុញ្ញាតឱ្យបើកប្រាក់ឈ្នួលឱ្យបុគ្គលិករបស់គេ។<ref>{{cite web|url=https://www.hrw.org/legacy/reports/1999/cuba/Cuba996-01.htm#P392_35421|title=Cuba's repressive machinery: Summary and recommendations|publisher=Human Rights Watch|year=1999}}</ref> គិតត្រឹមខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ ប្រាក់ខែជាមធ្យមរបស់បុគ្គលិកម្នាក់ៗគឺមានចំនួនប្រមាណ ៤៦៦ ប៉េសូដែលស្មើនឹង ១៩ ដុល្លារអាមេរិក។<ref name=moneytalk/> ប្រទេសគុយបាចាយប្រភេទលុយចំនួនពីរ ក្នុងនោះលុយ[[ប៉េសូ|ប៉េសូ]]គឺនិយមជាងគេនិងត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅទូទាំងប្រទេស។ លុយមួយប្រភេទទៀតគឺ[[ប៉េសូគុយបាប្តូរបាន|ប៉េសូប្តូរបាន]] (Peso convertible) ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងវិស័យទេសចរណ៍ហើយកំណត់ស្មើនឹងប្រាក់ដុល្លារអាមេរិក។<ref name=moneytalk>{{cite news|title=Cuba's economy: Money starts to talk|url=https://www.economist.com/news/americas/21581990-and-eventually-perhaps-one-currency-tempo-reform-accelerates-money-starts|publisher=The Economist|accessdate=19 July 2013|date=20 July 2013}}</ref> រាល់គ្រប់គ្រួសារគុយបាទាំងឡាយគឺមានសៀវភៅរបបអាហារមួយក្បាល (ដែលគេស្គាល់ថា[[លីប្រេតា]]), សៀវភៅនោះបានផ្តល់សិទ្ធិឱ្យពួកគេទទួលបាននូវអាហារប្រចាំខែហើយនិងអាហារផ្សេងៗទៀតដែលត្រូវបានផ្តល់ជូនក្នុងតម្លៃនាមករណ៍។<ref name=dealsoff>{{cite news|title=Inequality: The deal's off|url=https://www.economist.com/node/21550421|publisher=The Economist|accessdate=21 July 2013|date=24 March 2012}}</ref> មុនបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩ គុយបាគឺជាប្រទេសដែលមានភាពជឿនលឿននិងជោគជ័យបំផុតក្នុងចំណោមប្រទេសអាមេរិកឡាទីនទាំងអស់។<ref name="pbs.org">{{cite web|url=https://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/e_precastro.html|title=American Experience – Fidel Castro – People & Events|publisher=PBS|accessdate=17 December 2014|archivedate=7 មីនា 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170307150431/http://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/e_precastro.html|url-status=dead}}</ref> រដ្ឋធានីហាវ៉ាណាបានត្រូវគេមើលឃើញថាជា"ទីក្រុងដែលសម្បូរពន្លឺភ្លឺចែងចាំងនិងមានវឌ្ឍនភាពខ្ពស់"។<ref name="pbs.org"/> ប្រទេសគុយបាបានចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្លួនតាំងពីដើមសតវត្សទី២០ ដោយការនាំចេញនូវស្ករទៅលក់ឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិក។ គុយបាជាប់លំដាប់ថ្នាក់លេខប្រាំខាងប្រាក់ចំណូលសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗនៅអាមេរិកខាងជើង ទីបីក្នុងអាយុកាលមធ្យម ទីពីរក្នុងភាពជាម្ចាស់លើរថយន្តនិងទូរស័ព្ទ និងលេខមួយខាងចំនួនទូរទស្សន៍សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗ។ អត្រាអក្ខរកម្មរបស់គុយបានាពេលនោះគឺ ៧៦% ដែលជាអត្រាខ្ពស់បំផុតទីបួននៅអាមេរិកឡាទីន។ ប្រទេសគុយបាធ្លាប់បានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១១ លើចំនួនគ្រូពេទ្យក្នុងមនុស្សម្នាក់ៗលើពិភពលោក។ គ្លីនិកនិងមន្ទីរពេទ្យឯកជនមួយចំនួនបានបើកបម្រើសេវាដល់ជនក្រីក្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ វិសមភាពប្រាក់ចំណូលរវាងទីប្រជុំជននិងទីជនបទគឺមានភាពខុសគ្នាដាច់ ជាពិសេសគឺរវាងជនជាតិស្បែកសនិងស្បែកខ្មៅ។ ប្រជាជនជនបទរបស់គុយបាមុនបដិវត្តន៍បានរស់នៅក្នុងភាពក្រីក្រយ៉ាងលំបាក។ យោងតាម PBS, អ្នកវណ្ណៈកណ្តាលគុយបាបានធ្វើការសន្យាថានឹងធ្វើឱ្យអ្នកជនបទមានជីវភាពរុងរឿងនិងធ្វើចលភាពសង្គម។<ref name="pbs.org"/> នៅឆ្នាំ២០១៦ ម៉ៃអាមី ហឺរ៉ាលបានសរសេរថា"...ប្រជាជនគុយបាប្រហែល ២៧% រកបានប្រាក់ចំណូលក្រោម ៥០ ដុល្លារក្នុងមួយខែ។ ៣៤% រកបានប្រាក់ចំណូលពី ៥០ ទៅ ១០០ ដុល្លារក្នុងមួយខែ ហើយប្រជាជន ២០% រកបានប្រាក់ចំណូលពី ១០១ ទៅ ២០០ ដុល្លារក្នុងមួយខែ។ ១២% បានអះអាងថាខ្លួនអាចរកប្រាក់ចំណូលបានពី ២០១ ទៅ ៥០០ ដុល្លារក្នុងមួយខែ ហើយជិត ៤% បានប្រាប់ថាប្រាក់ចំណូលរបស់ពួកគេក្នុងមួយខែគឺមានចំនួនលើ ៥០០ ដុល្លារដែលនៅក្នុងនោះដែរមាន ១.៥% បានរាយការណ៍ថាគេមានប្រាក់ចំណូលប្រមាណ ១,០០០ ដុល្លារក្នុងមួយខែ។<ref>[http://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article89133407.html Study: Cubans don't make much, but it's more than state salaries indicate], Miami Herald, 12 July 2016</ref> [[File:SantiagoPeople 01.JPG|thumb|left|ផលិតកម្មបារីស៊ីហ្គានៅក្រុង[[សានឌីអាកូឌេគុយបា]]។]] ក្រោយពីបដិវត្តន៍គុយបានិងមុនពេលការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀត ប្រទេសមួយនេះបានពឹងផ្អែកលើមូស្គូសម្រាប់ជំនួយយ៉ាងច្រើននិងទីផ្សារសម្រាប់ការនាំចេញរបស់ខ្លួន។ ការបាត់បង់ការឧបត្ថម្ភធនពីសហភាពសូវៀតក្រោយឆ្នាំ១៩៩១ បានធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចគុយបាធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងឆាប់រហ័សដែលប្រជាជនប្រទេសគុយបាច្រើនសម្តៅលើវាថា"[[សម័យកាលពិសេស]]"។ តាំងពីពេលនោះមក ប្រទេសគុយបាបានចាត់វិធានការតម្រង់ទិសដៅទៅរកទីផ្សារសេរីដើម្បីកាត់បន្ថយកង្វះខាតស្បៀងអាហារ ទំនិញប្រើប្រាស់ និងសេវាកម្មផ្សេងៗទៀត។ វិធានការទាំងនោះរួមមាន ការអនុញ្ញាតឱ្យមានការងារផ្ទាល់ខ្លួនឯងនៅក្នុងវិស័យផលិតកម្មលក់រាយនិងស្រាលមួយចំនួន ការធ្វើនីត្យានុកូលភាពនៃការប្រើប្រាស់ប្រាក់ដុល្លារអាមេរិកក្នុងអាជីវកម្ម និងបើកដំណើរការវិស័យទេសចរណ៍ឡើងវិញឱ្យលោកខាងលិច។ ប្រទេសគុយបាបានបង្កើតប្រព័ន្ធកសិកម្មតាមទីក្រុងដែលមានឈ្មោះថា ''organopónicos'' ដើម្បីទូទាត់សងសម្រាប់ការបញ្ចប់ការនាំចូលចំណីអាហារពីសហភាពសូវៀត។ ថ្នាក់ដឹកនាំរបស់គុយបាក៏បានអំពាវនាវឱ្យមានកំណែទម្រង់នៅក្នុងប្រព័ន្ធកសិកម្មរបស់ប្រទេសផងដែរ។ ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ លោករ៉ាអ៊ូ កាស្ត្រូបានចាប់ផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់កសិកម្មដើម្បីជម្រុញផលិតកម្មស្បៀងអាហារដែលនៅពេលនោះស្បៀងអាហារប្រមាណ ៨០% ត្រូវបាននាំចូលពីបរទេស។ កំណែទម្រង់នេះមានគោលបំណងពង្រីកការប្រើប្រាស់ និងបង្កើនប្រសិទ្ធភាពដីធ្លីកសិកម្ម។<ref name=food>{{Cite news|url=http://edition.cnn.com/2008/WORLD/americas/04/16/cuba.farming/index.html|title=Cuban leader looks to boost food production|publisher=CNN|date=17 April 2008|accessdate=14 September 2009}}</ref> ប្រទេស[[វេណេស៊ុយអេឡា]]បានផ្គត់ផ្គង់ប្រេងឱ្យគុយបាប្រមាណ ១១០,០០០ បារ៉ែល (១៧,០០០ m³) ក្នុងមួយថ្ងៃជាថ្នូរនឹងប្រាក់ហើយសេវាកម្មរបស់គ្រូពេទ្យគុយបាចំនួន ៤៤,០០០ នាក់ដែលមានវត្តមានលើទឹកដីប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡា។<ref name="VenezuelaReuters">{{cite news|title=Venezuela's Maduro pledges continued alliance with Cuba|url=https://www.reuters.com/article/2013/04/28/us-cuba-venezuela-maduro-idUSBRE93R00Y20130428|accessdate=19 July 2013|newspaper=Reuters|archive-date=13 តុលា 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151013224137/http://www.reuters.com/article/2013/04/28/us-cuba-venezuela-maduro-idUSBRE93R00Y20130428|url-status=dead}}</ref><ref name="VenezuelaAES">{{cite web|title=Cuba Ill-Prepared for Venezuelan Shock |url=http://ascecuba.org/blog/post/Cuba-Ill-Prepared-for-Venezuelan-Shock-.aspx |publisher=Association for the Study of the Cuban Economy |accessdate=23 July 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130423062457/http://www.ascecuba.org/blog/post/Cuba-Ill-Prepared-for-Venezuelan-Shock-.aspx |archivedate=23 April 2013 }}</ref> [[File:Havana - Cuba - 2566.jpg|thumb|ប្រជាជនគុយបាបច្ចុប្បន្នត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើជាម្ចាស់អាជីវកម្មខ្នាតតូចនៅក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួន។]] នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៥ គុយបានាំចេញទំនិញបាន ២.៤ ពាន់លានដុល្លារដែលជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ១១៤ នៃប្រទេសចំនួន ២២៦ សរុបលើពិភពលោក និងការនាំចូលប្រមាណ ៦.៩ ពាន់លានដុល្លារ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៨៧ ក្នុងចំណោមប្រទេសចំនួន ២២៦។<ref>{{cite web|date=29 June 2006|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|title=Rank Order Exports|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=30 April 2014|archivedate=27 មេសា 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190427111612/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html|url-status=dead}}</ref> ដៃគូនាំចេញសំខាន់ៗមាន៖ កាណាដា ១៧.៧%, ចិន ១៦.៩%, វេណេស៊ុយអេឡា ១២.៥%, ហុល្លង់ ៩% និងអេស្ប៉ាញ ៥.៩% (២០១២)។<ref name=factbook>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html|title=Cuba|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=6 April 2009|archivedate=24 តុលា 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111024061151/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html|url-status=dead}}</ref> ទំនិញនាំចេញទាំងអស់នោះមានដូចជា៖ ស្ករ នីកែល តូបាកូ ត្រី ថ្នាំសង្កូវ ផ្លែក្រូច និងកាហ្វេ<ref name=factbook/> ចំណែកឯទំនិញនាំចូលមានដូចជា៖ ចំណីអាហារ ប្រេងឥន្ធនៈ សម្លៀកបំពាក់ និងគ្រឿងម៉ាស៊ីនជាដើម។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសគុយបាទទួលមានបំណុលចំនួនប្រមាណ ១៣ ពាន់លានដុល្លារ<ref>{{cite web|last=Calzon |first=Frank |date=13 March 2005 |url=http://www.cubacenter.org/media/calzon/cuba_makes_poor_trade.html |title=Cuba makes poor trade partner for Louisiana |publisher=Center for a Free Cuba |accessdate=7 September 2009 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080513073046/http://www.cubacenter.org/media/calzon/cuba_makes_poor_trade.html |archivedate=13 May 2008 |df= }}</ref> ដែលស្មើនឹង ៣៨% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ខ្លួន។<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|title=Rank Order – GDP (purchasing power parity)|publisher=CIA Fact Book|accessdate=9 July 2006|archivedate=4 មិថុនា 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|url-status=dead}}</ref> ទីផ្សារស្ករលើពិភពលោកប្រមាណ ៣៥% ធ្លាប់បាននាំចេញពីប្រទេសគុយបាទាំងអស់ក៏ប៉ុន្តែវាត្រូវបានធ្លាក់ចុះដល់ ១០% ដោយសារតែកត្តាជាច្រើនរួមមាន ការធ្លាក់ចុះនូវតម្លៃទំនិញស្ករសកលដែលធ្វើឱ្យគុយបាលែងសូវមានការប្រកួតប្រជែងលើទីផ្សារពិភពលោក។<ref>{{cite web|date=6 December 2001 |url=http://www.fas.usda.gov/htp/highlights/2001/IATR/cubaiatr.pdf |title=Cuba's Sugar Industry and the Impact of Hurricane Michele |publisher=International Agricultural Trade Report |accessdate=9 July 2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060623123242/http://www.fas.usda.gov/htp/highlights/2001/IATR/cubaiatr.pdf |archivedate=23 June 2006 }}</ref> នៅឆ្នាំ២០១០ ជនជាតិគុយបាត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យសាងសង់ផ្ទះផ្ទាល់ខ្លួន។ យោងតាមលោករ៉ាអ៊ូ កាស្ត្រូ៖ ឥឡូវនេះប្រជាជនគុយបាអាចកែលម្អផ្ទះរបស់ពួកគេបានតាមចំណង់ចំណូលចិត្តប៉ុន្តែសូមបញ្ជាក់ថារដ្ឋាភិបាលនឹងមិនចូលគាំទ្រឬប្រឆាំងទៅនឹងសកម្មភាពនេះទេ។<ref>{{cite web |url=http://www.noticias24.com/actualidad/noticia/152868/gobierno-de-castro-otorga-a-cubanos-permiso-para-construir-viviendas-por-esfuerzo-propio/ |title=Gobierno de Castro otorga a cubanos permiso para construir viviendas "por esfuerzo propio" en |publisher=Noticias24.com |date= |accessdate=7 November 2010 |archivedate=12 តុលា 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171012090759/http://www.noticias24.com/actualidad/noticia/152868/gobierno-de-castro-otorga-a-cubanos-permiso-para-construir-viviendas-por-esfuerzo-propio/ |url-status=dead }}</ref> ប្រទេសគុយបាគឺមិនមានជនអនាថាច្រើនដូចប្រទេសផ្សេងៗនៅលើពិភពលោកនោះទេហើយប្រជាជនគុយបា ៨៥% ជាម្ចាស់លើគេហដ្ឋានរបស់ពួកគេនិងមិនបង់ពន្ធអចលនទ្រព្យឬការប្រាក់បញ្ចាំឡើយ។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ គុយបាបានប្រកាសអនុវត្តនូវប្រព័ន្ធរបបរបស់សំខាន់ៗចែកដល់ប្រជាជនខ្លួនដែលនៅក្នុងនោះមាន សាច់មាន់ ស៊ុត អង្ករ សណ្តែក និងសាប៊ូជាដើម។ អ្នកនាំពាក្យម្នាក់បានបន្ទោសអាមេរិកពីការតម្លើងទណ្ឌកម្មពាណិជ្ជកម្មរបស់ខ្លួនលើគុយបាប៉ុន្តែសេដ្ឋវិទូជឿថាបញ្ហាសមភាពដ៏សំខាន់គឺ ការធ្លាក់ចុះនៃជំនួយពាណិជ្ជកម្មពីវេណេស៊ុយអេឡានិងការបរាជ័យរបស់ក្រុមហ៊ុនប្រេងគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋគុយបា។<ref>{{cite news|title=Cuba rations chicken, eggs and rice as economic crisis worsens|date=10 May 2019|url=https://nationalpost.com/news/world/cuba-launches-rationing-in-face-of-economic-crisis|work=National Post|access-date=12 May 2019|quote=Cuba imports roughly two-thirds of its food at an annual cost of more than $2.7 billion and brief shortages of individual products have been common for years. In recent months, a growing number of products have started to go missing for days or weeks at a time, and long lines have sprung up within minutes of the appearance of scarce products like chicken or flour.}}</ref> ===ធនធានធម្មជាតិ=== ធនធានធម្មជាតិរបស់ប្រទេសគុយបាមានដូចជា៖ ស្ករ តូបាកូ ត្រី ផ្លែក្រូច កាហ្វេ សណ្តែក អង្ករ ដំឡូង និងបសុសត្វ។ ធនធានរ៉ែដ៏សំខាន់បំផុតប្រចាំប្រទេសគុយបាគឺនីកែល ដោយនៅឆ្នាំ២០១១ នីកែលប្រមាណ ២១% លើពិភពលោកគឺសុទ្ធតែនាំចេញពីគុយបា។<ref name=ITC>{{cite web|url=http://legacy.intracen.org/appli1/TradeCom/TP_EP_CI.aspx?RP=192&YR=2011 |title=World Competitiveness Map |work=International Trade Center |accessdate=9 November 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109163626/http://legacy.intracen.org/appli1/TradeCom/TP_EP_CI.aspx?RP=192&YR=2011 |archivedate=9 November 2013 |df= }}</ref> ទិន្នផលរ៉ែនីកែលរបស់គុយបានៅឆ្នាំនោះមានចំនួន ៧១,០០០ តោនដែលឈានដល់ ៤% នៃផលិតកម្មពិភពលោក។<ref name=USGS>{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/mcs-2013-nicke.pdf|title=Nickel|work=United States Geological Survey|accessdate=9 November 2013|archivedate=9 ឧសភា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130509061155/http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/mcs-2013-nicke.pdf|url-status=dead}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៣ នីកែលបំរុងរបស់ខ្លួនត្រូវបានប៉ាន់ប្រមាណថាមានចំនួន ៥.៥ លានតោនដែលស្មើនឹងជាង ៧% នៃបរិមាណសរុបរបស់ពិភពលោក។<ref name=USGS/> ការរុករងប្រេងឆ្នាំ២០០៥ ដោយភូគព្ភវិទូអាមេរិកបានបង្ហាញថា អាងទឹកភាគខាងជើងប្រទេសគុយបាអាចផលិតប្រេងបានប្រហែលពី ៤.៦ ពាន់លានបារ៉ែល (៧៣០,០០០,០០០ m³) ដល់ ៩.៣ ពាន់លានបារ៉ែល (១.៤៨×១០^៩ m³)។ ក្នុងឆ្នាំ២០០៦ ប្រទេសគុយបាបានចាប់ផ្តើមសាកល្បងខួងជីកទីតាំងនោះដើម្បីរកប្រេងធ្វើអាជីវកម្ម។<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/comment/story/0,,1936186,00.html|author=Wayne S. Smith|title=After 46 years of failure, we must change course on Cuba|work=The Guardian|date=1 November 2006|accessdate=6 September 2009 | location=London}}</ref> ===ទេសចរណ៍=== {{Main|វិស័យទេសចរណ៍នៅគុយបា}} [[File:Varaderos beach (5982433102).jpg|thumb|ឆ្នេរ[[វ៉ារ៉ាដេរ៉ូ]]]] ដំបូងឡើយ រាល់មរណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ទាំងអស់ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលរឹតបន្តឹងមិនឱ្យភ្ញៀវទេសចរណ៍បរទេសណាមើលឃើញពីទិដ្ឋភាពសង្គមរបស់គុយបាបាននោះទេ។<ref>{{Harvnb|Espino|2000}}.</ref> នៅរវាងឆ្នាំ១៩៩២ ដល់ឆ្នាំ១៩៩៧ ទំនាក់ទំនងរវាងជនបរទេសនិងប្រជាជនគុយបាធម្មតាត្រូវបានចាត់ទុកថាបទល្មើសនឹងច្បាប់។<ref name = "Corbett 2002 33">{{Harvnb|Corbett|2002|p=33}}.</ref> នៅឆ្នាំ២០០៣ ភ្ញៀវទេសចរណ៍ប្រមាណ ១.៩ លាននាក់បានមកទស្សនាលេងប្រទេសគុយបា ភ្ញៀវទេសចរណ៍ទាំងអស់នោះច្រើនមកពីប្រទេសកាណាដា និងសហភាពអឺរ៉ុប ហើយនៅឆ្នាំដដែលនោះ គុយបាបានរកចំណូលបាន ២.១ ពាន់លានដុល្លារពីវិស័យទេសចរណ៍។<ref>{{cite web|date=December 2005|url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2886.htm|title=Background Note: Cuba|publisher=U.S. Department of State|accessdate=9 July 2006}}</ref> នៅឆ្នាំ២០១១ គុយបាបានធ្វើការកត់ត្រាឃើញថាមានអ្នកទេសចរណ៍អន្តរជាតិចំនួន ២,៦៨៨,០០០ នាក់មកប្រទេសរបស់ខ្លួន នេះគឺជាតួលេខខ្ពស់បំផុតទី៣ នៅតំបន់ការ៉ាប៊ីន (ពីក្រោយសាធារណរដ្ឋដូមីនីកេននិងព័រតូរីកូ)។<ref name=unwto>{{cite web |title=UNWTO Tourism Highlights, 2013 Edition |url=http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_lr.pdf |publisher=Tourism Trends and Marketing Strategies UNWTO |accessdate=21 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130718115306/http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_lr.pdf |archive-date=18 July 2013 |archivedate=18 កក្កដា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130718115306/http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_lr.pdf }}</ref> វិស័យ[[ទេសចរណ៍វេជ្ជសាស្រ្ត]]បានទាក់ទាញអតិថិជនអឺរ៉ុប អាមេរិកឡាទីន កាណាដា និងអាមេរិករាប់ពាន់នាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ ការសិក្សានាពេលថ្មីៗនេះបានបង្ហាញថាសកម្មភាពដែលភ្ញៀវទេសចរណ៍ចូលចិត្តធ្វើជាងគេនៅគុយបាគឺការឡើងភ្នំ និងរួមទាំងសកម្មភាពដទៃទៀតដូចជា ការជិះកង់ ការមុជទឹក និងការចូលទស្សនាតាមរូងភ្នំជាដើម។ ការចូលលើកកម្ពស់ធនធានទាំងនេះអាចចូលរួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍តំបន់នីមួយៗនៃប្រទេសគុយបាឱ្យមានវិបុលភាព និងសុខុមាលភាព។<ref>{{Cite journal|author1=Apollo, M. |author2=Rettinger, R.|date=7 March 2018|title=Mountaineering in Cuba: improvement of true accessibility as an opportunity for regional development of communities outside the tourism enclaves|journal=Current Issues in Tourism|volume=22|issue=15|pages=1797–1804|doi=10.1080/13683500.2018.1446920|s2cid=158535778|issn=1368-3500}}</ref> ការរីករាលដាលនៃទេសចរណ៍ផ្លូវភេទបានធ្វើឱ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌គុយបាកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាំង។<ref name="Justice Minister">{{cite news|last=Tamayo |first=Juan O. |title=Cuba's Justice Minister says the government fights prostitution |url=http://www.miamiherald.com/2013/10/16/3691714/cubas-justice-minister-says-the.html |accessdate=2 January 2014 |newspaper=Miami Herald |date=16 October 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131017051027/http://www.miamiherald.com/2013/10/16/3691714/cubas-justice-minister-says-the.html |archive-date=17 October 2013 }}</ref> យោងតាមគេហទំព័រប្រឹក្សាយោបល់នៃការធ្វើដំណើររបស់រដ្ឋាភិបាលកាណាដាបានឱ្យដឹងថា"គុយបាកំពុងធ្វើការយ៉ាងសកម្មដើម្បីការពារកុំឱ្យមានទេសចរណ៍ផ្លូវភេទកុមារហើយភ្ញៀវទេសចរមួយចំនួនរួមទាំងជនជាតិកាណាដាផងត្រូវបានផ្តន្ទាទោសពីបទល្មើសពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើរួមរាក់ជាមួយអនីតិជនអាយុ ១៦ ឆ្នាំឬក្រោម។ ទោសជាប់ពន្ធនាគារអាចមានរយៈពេលពី ៧ ទៅ ២៥ ឆ្នាំ"។<ref>{{cite web|title=Travel Advice and Advisories for Cuba: Sex tourism|url=http://travel.gc.ca/destinations/cuba|publisher=Government of Canada|accessdate=4 January 2014}}</ref> កន្លែងទេសចរណ៍មួយចំនួនត្រូវបានទទួលការខូចខាតយ៉ាងខ្លាំងនៅថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ នៅពេលដែល[[ព្យុះសង្ឃអ៊ារឺម៉ា]]បានវាយប្រហារមកលើកោះនេះ។ ព្យុះនេះបានធ្វើឱ្យមានការបាក់ដីនៅក្នុងប្រជុំកោះកាម៉ាក្វេទៀតផង។ ការខូចខាតដ៏អាក្រក់បំផុតគឺនៅចំណុចភាគខាងជើងនៃកោះនេះតែជាភ័ព្វសំណាងវាមិនបានប៉ះពាល់ដល់តំបន់ទេសចរណ៍ពិសេសនិងសំខាន់ៗនោះទេ។<ref name="nytimes.com">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2017/09/09/us/hurricane-irma-florida.html|title=Storm Gains Strength as It Nears Florida|first=The New York|last=Times}}</ref> ==ភូមិសាស្រ្ត== {{Main|ភូមិសាស្ត្រគុយបា}} [[File:Cuba rel94.jpg|thumb|ផែនទីទូទៅនៃកោះគុយបា]] ប្រទេសគុយបាគឺជាប្រជុំកោះដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សមុទ្រការ៉ាអ៊ីប]]នៅចំណុចប្រសព្វជាមួយ[[ឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិក]]និង[[មហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក]]។ វាស្ថិតនៅចន្លោះរយៈទទឹងខាងជើងទី [[ខ្សែស្របទី១៩|១៩°]] និង [[ខ្សែស្របទី២៤|២៤°]] និងរយៈបណ្តោយខាងកើតទី [[ខ្សែវណ្ឌទី៧៤|៧៤°]] និង [[ខ្សែវណ្ឌទី៨៥|៨៥°]]។ តំបន់ភូមិសាស្ត្រជាប់ប្រទេសគុយបាមាន៖ សហរដ្ឋអាមេរិកចម្ងាយ ១៥០ គីឡូម៉ែត្រ (៩៣ ម៉ាយ) នៅភាគខាងជើងនិងពាយព្យឆ្លងកាត់[[ច្រកសមុទ្រផ្លរីដា]], ខាងជើងចម្ងាយ ២១ គីឡូម៉ែត្រ (១២ ម៉ាយ) ជាប់នឹង[[បាហាម៉ា]], ខាងលិចចម្ងាយ ២១០ គីឡូម៉ែត្រ (១៣០ ម៉ាយ) ជាប់ប្រទេស[[ម៉ិកស៊ិក]], ខាងកើតចម្ងាយ ៧៧ គីឡូម៉ែត្រគឺប្រទេស[[ហៃទី]] រីឯខាងត្បូងគឺជាប់នឹងកោះ[[សាម៉ាអ៊ិក]] (១៤០ គីឡូម៉ែត្រ) និងកោះ[[កៃម៉ង់]]។ [[File:Sierra Maestra panorama1.jpg|thumb|ជួរភ្នំ[[ស៊ីរ៉ាម៉ៃស្ត្រា]] (Sierra Maestra)]] កោះធំបំផុតប្រចាំប្រទេសគឺមានឈ្មោះថា'កោះគុយបា'ដែលមានប្រវែង ១,២៥០ គីឡូម៉ែត្រ និងត្រូវជាកោះធំបំផុតនៅតំបន់[[ការ៉ាអ៊ីប]]និងជា[[បញ្ជីរាយកោះតាមផ្ទៃក្រឡា|កោះធំបំផុតទី១៧]] នៅលើពិភពលោក។ កោះគុយបាភាគច្រើនមានលក្ខណៈជាវាលទំនាបឬរាបស្មើរលើកលែងតែនៅភាគអាគ្នេយ៍នៃកោះដែលមានវត្តមានជួរភ្នំ[[ស៊ីរ៉ាម៉ៃស្ត្រា]]និងមានចំណុចខ្ពស់បំផុតគឺ[[ពីកូទើគីណូ]] (១,៩៧៤ ម៉ែត្រ)។ កោះធំបំផុតទីពីរគឺកោះ[[អ៊ីស្លាដេឡាយូវិនថូទ]]ដែលមានផ្ទៃក្រឡាចំនួន ២,២០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ប្រទេសគុយបាមានក្រឡាផ្ទៃ (ផ្ទៃដី) ជាផ្លូវការសរុប ១០៩,៨៨៤ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ បើគិតទាំងផ្ទៃទឹក វាមានទំហំ ១១០,៨៦០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ===អាកាសធាតុ=== {{Main|អាកាសធាតុគុយបា}} [[File:Valle vinales 1.jpg|thumb|[[ជ្រលងវីណាលេស]] (Vinãles)]] សីតុណ្ហភាពនៅគុយបាគឺមានរាងទៅតាមចរន្តទឹកនៅតំបន់ការ៉ាអ៊ីបដែលនាំមកនូវទឹកក្តៅពីអេក្វាទ័រ។ ក្នុងប្រការនេះ អាកាសធាតុនៅគុយបាគឺរាងក្តៅជាងអាកាសធាតុនៅទីក្រុង[[ហុងកុង]]បន្តិចព្រោះថាហុងកុងក៏ស្ថិតនៅខ្សែបណ្តោយដូចនឹងប្រទេសគុយបាដែរ ប៉ុន្តែគុយបាមានអាកាសធាតុបែបឧបនិវត្តច្រើនជាជាងអាកាសធាតុត្រូពិចសុទ្ធ។ ជាធម្មតានៅប្រទេសគុយបា រដូវប្រាំងគឺចាប់ផ្តើមពីខែវិច្ឆិកាដល់ខែមេសារីឯរដូវវស្សាគឺចាប់ផ្តើមពីខែឧសភាដល់ខែតុលា។ សីតុណ្ហភាពមធ្យមនៅខែមករាគឺ ២១ °C (៦៩.៨ °F) និងខែកក្កដាគឺ ២៧ °C (៨០.៦ °F)។ ដោយទទួលឥទ្ធិពលពីសីតុណ្ហភាពក្តៅនៃសមុទ្រការ៉ាអ៊ីបបូករួមជាមួយនឹងទីតាំងស្ថិតនៅច្រកនៃឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិកបានធ្វើឱ្យប្រទេសគុយបាស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដែលងាយប្រឈមនឹងគ្រោះខ្យល់ព្យុះជាញឹកញាប់ ហើយវាកើតឡើងជារឿយៗនៅរវាងខែកញ្ញានិងខែតុលា។ [[ព្យុះអ៊ារឺម៉ា]]បានបក់មកដល់កោះគុយបានៅថ្ងៃទី៨ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៧ ដោយមានកម្លាំងខ្យល់ ២៦០ គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង<ref>{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/2017/09/hurricane-irma-landfall-cuba-category-5-170909040746649.html |title=Florida braces for Hurricane Irma after Cuba landfall|website=aljazeera.com}}</ref> ដោយដំបូងបានប៉ះទង្គិចជាមួយប្រជុំកោះកាម៉ាក្វេហើយបានបន្តទៅដល់ខេត្តស៊ីអេកូឌីអាវីឡានៅរំលងអធ្រាត្ររួចហើយព្យុះដ៏កាចសាហាវមួយនោះបាននៅគួចជុំវិញកោះគុយបាពេញមួយថ្ងៃបន្ទាប់។<ref>{{cite web |url=https://beta.theglobeandmail.com/news/world/hurricane-irma-rips-through-cuba-on-its-way-to-florida/article36221350/ |author1=Brian Thevenot |author2=Robin Respaut |date=September 9, 2017 |work=The Globe and Mail |title=Winds whip Florida Keys as Hurricane Irma turns sights northward |archive-url=https://web.archive.org/web/20170910053409/https://beta.theglobeandmail.com/news/world/hurricane-irma-rips-through-cuba-on-its-way-to-florida/article36221350/ |archive-date=2017-09-10 |url-status=dead |agency=Reuters |access-date=2020-12-03 |archivedate=2017-09-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170910053409/https://beta.theglobeandmail.com/news/world/hurricane-irma-rips-through-cuba-on-its-way-to-florida/article36221350/ }}</ref> ការខូចខាតដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុតគឺស្ថិតនៅភាគខាងជើងនៃកោះ។ មន្ទីរពេទ្យ ឃ្លាំងផ្សេងៗ និងរោងចក្រនៅតំបន់នោះត្រូវទទួលរងការបំផ្លិចបំផ្លាញជាទម្ងន់ហើយអគ្គីសនីត្រូវបានកាត់ផ្តាច់ទៀតផង។ ប្រជាពលរដ្ឋជិតមួយលាននាក់និងរួមទាំងភ្ញៀវទេសចរណ៍ផងត្រូវបានជម្លៀសចេញពីតំបន់នោះ។<ref name="nytimes.com"/> របាយការណ៍ជាបន្តបន្ទាប់បានបង្ហាញឱ្យដឹងថា មនុស្សចំនួនដប់នាក់បានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ព្យុះនោះហើយក្នុងនោះដែរមានមនុស្សចំនួនប្រាំពីរនាក់មកពីរដ្ឋធានីហាវ៉ាណាដែលភាគច្រើនស្លាប់ដោយសារអគារបាក់រលំពីលើ។<ref name="cnn.com">{{cite news|url=http://www.cnn.com/2017/09/11/americas/irma-cuba/index.html|title=Irma kills 10 people in Cuba|author1=Hilary Clarke |author2=Patrick Oppmann}}</ref> ===ជីវៈចម្រុះ=== [[File:Large group of american crocodiles.jpg|thumbnail|ក្រុម[[ក្រពើអាមេរិក]]នៅគុយបា]] ==ប្រជាសាស្ត្រ== {{Main|ជនជាតិគុយបា|ប្រជាសាស្ត្រគុយបា}} {|class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px" ! colspan="4" style="text-align:center; background:#cfb;"|ចំនួនប្រជាជន{{UN_Population|ref}} |- ! style="background:#cfb;"|ឆ្នាំ ! style="background:#cfb;"|គិតជាលាន |- |style="text-align:left;"|១៩៥០ ||style="text-align:right;"|៥.៩ |- |style="text-align:left;"|២០០០ ||style="text-align:right;"|១១.១ |- |style="text-align:left;"|២០១៨ ||style="text-align:right;"|១១.៣ |} យោងទៅតាមជំរឿនផ្លូវការនៃឆ្នាំ២០១០ ប្រជាជនគុយបាសរុបគឺមានចំនួន ១១,២៤១,១៦១ នាក់ដែលក្នុងនោះមានបុរសចំនួន ៥,៦២៨,៩៩៦ នាក់និងស្ត្រីចំនួន ៥,៦១២,១៦៥ នាក់។<ref name="cubacensus2010">{{cite web |url=http://www.one.cu/publicaciones/cepde/anuario_2010/anuario_demografico_2010.pdf |title=ANUARIO DEMOGRAFICO DE CUBA 2010 |publisher=Oficina Nacional de Estadisticas |access-date=22 April 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121021100817/http://www.one.cu/publicaciones/cepde/anuario_2010/anuario_demografico_2010.pdf |archive-date=21 October 2012 |url-status=dead |archivedate=21 តុលា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121021100817/http://www.one.cu/publicaciones/cepde/anuario_2010/anuario_demografico_2010.pdf }}</ref> អត្រាកំណើតគុយបា (៩.៨៨ នាក់ក្នុងមួយពាន់នាក់នៅឆ្នាំ២០០៦)<ref>{{cite web|url=http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml|archive-url=https://web.archive.org/web/20070926222652/http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml|archive-date=26 September 2007 |title=Population, birth rate falling in Cuba: Official |publisher=The Peninsula On-line |access-date=19 July 2013}}</ref> គឺជាអត្រាដ៏ទាបបំផុតនៅក្នុង[[អឌ្ឍគោលខាងលិច]]។ ទោះបីជាចំនួនប្រជាជនរបស់ប្រទេសនេះបានកើនឡើងប្រហែលបួនលាននាក់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៦១ ក្តីប៉ុន្តែអត្រាកំណើននាពេលនោះគឺមានលក្ខណៈយឺតហើយចំនួនប្រជាជនក៏បានចាប់ផ្តើមធ្លាក់ចុះនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៦ ដោយសារតែអត្រានៃភាពមានកូនគឺទាប (ក្មេងចំនួន ១.៤៣ នាក់ក្នុងស្ត្រីមួយនាក់) និងដោយការធ្វើចំណាកស្រុក។<ref>{{cite web|url=http://www.periodico26.cu/english/features/june2008/cuba-population060508.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20090113074404/http://www.periodico26.cu/english/features/june2008/cuba-population060508.html|archive-date=13 January 2009 |title=Population Decrease Must be Reverted |access-date=19 July 2013}}</ref> ជាការពិតណាស់ អត្រានៃភាពមានកូននៅប្រទេសគុយបាគឺជាអត្រាដ៏ទាបបំផុតនៅក្នុងអឌ្ឍគោលខាងលិច<ref>{{cite web|year=1997|url=https://www.un.org/esa/population/pubsarchive/fer/ffer.htm|title=United Nations World Fertility Patterns 1997|publisher=United Nations|access-date=9 July 2006}}</ref> ហើយភាគច្រើនគឺបណ្តាលមកពីគ្មានច្បាប់តឹងរឹងលើការរំលូតកូន៖ អត្រារំលូតកូននៅគុយបាមាន ៥៨.៦ ក្នុងចំណោមអ្នកមានផ្ទៃពោះចំនួន ១០០០ នាក់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ ហើយបើប្រៀបធៀបទៅនឹងប្រទេសផ្សេងៗនៃតំបន់ការ៉ាប៊ីនមាន ៣៥, ២៧ នៅអាមេរិកឡាទីន និង ៤៨ នៅទ្វីបអឺរ៉ុប។ ការប្រើប្រាស់ថ្នាំពន្យារកំណើតក៏ពេញនិយមផងដែរដោយគេបានប៉ាន់ស្មានថាស្ត្រីប្រមាណ ៧៩% បានប្រើប្រាស់ថ្នាំពន្យារកំណើត។<ref>{{cite web|url=http://www.guttmacher.org/pubs/journals/25s3099.html|title=The Incidence of Abortion Worldwide|author1=Stanley K. Henshaw |author2=Susheela Singh |author3=Taylor Haas |work=International Family Planning Perspectives, 1999, 25(Supplement):S30 – S38|access-date=11 May 2006}}</ref> ===ក្រុមជនជាតិ=== {{bar box |title=ទិន្នន័យជំរឿនប្រជាជនគុយបាឆ្នាំ២០១២<ref name=census>{{cite web |title=U.S. Department of State People Profiles Latin American Countries |url=http://latinostories.com/Latin_America_Resources/Latin_American_Country_Profiles.htm |access-date=2021-01-11 |archivedate=2020-05-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200527182206/http://latinostories.com/Latin_America_Resources/Latin_American_Country_Profiles.htm |url-status=dead }}</ref> |title bar=#fff |left1= សាសន៍ |float=right |bars= {{bar percent|ជនស្បែកស|Blue|64.1}} {{bar percent|ចម្រុះ|Green|26.6}} {{bar percent|ជនស្បែកខ្មៅ|Red|9.3}} |caption= }} ប្រទេសគុយបាគឺសម្បូរទៅដោយជនជាតិចម្រុះច្រើនដែលជាលទ្ធផលនៃអាណានិគមកិច្ច។ ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយក្រុមជនជាតិផ្សេងៗគឺជារឿងធម្មតានិងពេញនិយមមួយនៅប្រទេសនេះ, ជាលទ្ធផល វាបានធ្វើឱ្យការប៉ាន់ស្មានចំនួនក្រុមជនជាតិនៅគុយបាមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញ ជាពិសេសគឺការប៉ាន់ស្មានដើមកំណើតពូជពង្សនៃប្រជាជននីមួយៗ។ ឧទាហរណ៍៖ ជនជាតិគុយបាអាមេរិកាំងដែលសិក្សានៅ[[សកលវិទ្យាល័យម៉ៃអាមី]]បានកំណត់ថា ប្រជាជនគុយបាប្រមាណ ៦២% គឺជាជនជាតិស្បែកខ្មៅ<ref>{{cite web|url=http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130821113550/http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html|archive-date=21 August 2013|title=A barrier for Cuba's blacks|publisher=Miami Herald}}</ref> ប៉ុន្តែជំរឿនប្រជាជនគុយបាឆ្នាំ២០០២ បានរកឃើញតួលេខសមាមាត្រប្រហាក់ប្រហែលគ្នាដោយប្រជាជនគុយបាប្រមាណ ៦៥.០៥% ជាជនជាតិស្បែកសទៅវិញ។ [[អង្គការសិទ្ធិជនជាតិភាគតិច]]បានចេញមតិថា"ការកំណត់ស្ថានភាពជនជាតិគុយបាស្បែកខ្មៅគឺនូវតែជាបញ្ហាដោយសារតែមានកំណត់ត្រាទិន្នន័យមិនគ្រប់គ្រាន់និងមិនច្បាស់លាស់ទាំងមុននិងក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩។ ការប៉ាន់ស្មានភាគរយនៃដើមកំណើតជនជាតិស្បែកខ្មៅនៅគុយបាអាចមានចាប់ពី ៣២% ទៅ ៦២%"។<ref>{{cite web|url=https://www.refworld.org/docid/49749d342c.html|title=Refworld &#124; World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Cuba : Afro-Cubans|first=United Nations High Commissioner for|last=Refugees|website=Refworld}}</ref> ចំណែកឯវត្តមានជនជាតិអាស៊ីនៅគុយបាវិញក៏មានចំនួនច្រើនគួរសមដែរដោយពួកគេគឺត្រូវជា ១% នៃប្រជាជនគុយបាសរុប។ ភាគច្រើន ជនជាតិអាស៊ីទាំងនោះគឺមានដើមកំណើតមកពីចិន ជប៉ុន និងហ្វីលីពីន<ref>{{cite web |url=http://www.com/topics/cuba |title=Cuba |access-date=29 November 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161130040841/http://www.com/topics/cuba |archive-date=30 November 2016 |archivedate=30 វិច្ឆិកា 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161130040841/http://www.com/topics/cuba }}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=9HpqAAAAMAAJ&q=30,000+cantonese+immigrants+cuba|title=Cuba: a Lonely Planet travel survival kit|publisher=Lonely Planet|isbn=9780864424037|year=1997}}</ref>ហើយជីដូនជីតាពួកគេបានមកដល់ក្នុងប្រទេសគុយបាក្នុងនាមជាកសិករនិងទាសករដែលនាំចូលមកដោយពួកអាណានិគមអេស្ប៉ាញនិងអាមេរិកនៅអំឡុងសតវត្សទី១៨ និងទី១៩។<ref>{{cite web|url=http://chineseculture.about.com/od/thechinesediaspora/a/ChineseinCuba.htm|title=A Short History of the Chinese in Cuba|author=Lisa Chiu|work=About.com News & Issues|access-date=2021-02-21|archivedate=2014-11-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141103123851/http://chineseculture.about.com/od/thechinesediaspora/a/ChineseinCuba.htm|url-status=dead}}</ref> សព្វថ្ងៃ កំណត់ត្រាជនជាតិគុយបាដែលមានដើមកំណើតចិនគឺមានចំនួន ១១៤,២៤០ នាក់។<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/|title=Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency|website=cia.gov|access-date=30 July 2019}}</ref> ជនជាតិស្បែកខ្មៅគុយបាភាគច្រើនមានដូនតាជា[[ជនជាតិយ៉ូរូបា]] និងជនជាតិបាន់ទូមកពីតំបន់[[ជលសីមាកុងគោ]]<ref>{{cite web|url=http://sonentero.blogspot.com/2009/07/african-roots-of-cuban-culture.html|title=SonenTero: AFRICAN ROOTS OF CUBAN CULTURE|first=Tero|last=Toivanen|date=8 July 2009}}</ref> ហើយខ្លះទៀតគឺជនភៀសខ្លួនមកពីតំបន់[[អាហ្រ្វិកខាងជើង]]។<ref>{{cite web|date=31 March 2006|url=http://www.moroccotimes.com/Paper/article.asp?idr=2&id=13816|archive-url=https://web.archive.org/web/20061125161820/http://www.moroccotimes.com/Paper/article.asp?idr=2&id=13816|archive-date=25 November 2006|title=Sahrawi children inhumanely treated in Cuba, former Cuban official|publisher=MoroccoTimes.com|access-date=9 July 2006|archivedate=25 វិច្ឆិកា 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061125161820/http://www.moroccotimes.com/Paper/article.asp?idr=2&id=13816|url-status=dead}}</ref> ===ក្រុមអន្តោប្រវេសន៍=== ====អន្តោប្រវេសន៍ចូលក្នុងស្រុក==== ការធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ចេញនិងចូលគុយបាគឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិប្រជាសាស្ត្រប្រទេសគុយបា។ នៅរវាងសតវត្សទី១៨ និងទី២០ មានប្រជាជនអេស្ប៉ាញជាច្រើនបានធ្វើដំណើរមកចូលក្នុងប្រទេសគុយបា។ នៅរវាងឆ្នាំ១៨៩៩ និងឆ្នាំ១៩៣០ ជនជាតិអេស្ប៉ាញប្រមាណជិតមួយលាននាក់បានរត់មករស់នៅប្រទេសគុយបាប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះភាគច្រើនត្រូវបានត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតគេវិញ។<ref>{{cite web |url=http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm |title=La inmigración entre 1902 y 1920 |publisher=Tau.ac.il |access-date=7 November 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090606060146/http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm |archive-date=6 June 2009 |archivedate=12 តុលា 2017 |archiveurl=https://wayback.archive-it.org/all/20171012091733/http://eial.tau.ac.il/index.php/eial }}</ref> ក្រុមជនអន្តោប្រវេសន៍ដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយចំនួនមានដូចជា បារាំង<ref>{{cite web|url=http://www.cubagenweb.org/french/index.htm#refugees |title=Etat des propriétés rurales appartenant à des Français dans l'île de Cuba |publisher=Cuban Genealogy Center |date=10 July 2007 |access-date=19 July 2013}}</ref> ព័រទុយកាល់ អ៊ីតាលី រុស្ស៊ី ហុល្លង់ ក្រិក អង់គ្លេស និងអៀរឡង់។ ====អន្តោប្រវេសន៍ចេញក្រៅស្រុក==== ចំនួនអ្នករត់ចេញក្រៅស្រុកបានកើនឡើងជាលំដាប់នៅសម័យក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩។ នៅអំឡុងទស្សវត្តចំនួនបីក្រោយឆ្នាំ១៩៥៩៖ ប្រជាជនគុយបាជាងមួយលាននាក់មកពីគ្រប់ថ្នាក់វណ្ណាៈដែលស្មើនឹង ១០% នៃប្រជាជនគុយបាសរុបបាននាំគ្នារត់ចូល[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]។<ref>{{cite encyclopedia |last=Powell |first=John |title=Cuban immigration |encyclopedia=Encyclopedia of North American Immigration |url=https://books.google.com/books?id=VNCX6UsdZYkC&q=%22cubans+are+usually+considered+to+be+the+most+successful%22&pg=PA68|access-date=30 November 2016 |pages=68–71 |publisher=Facts on File |date=2005 |isbn=9781438110127}}</ref>{{sfn|Pedraza|2007|p=?}}<ref>{{Harvnb|Falk|1988|p=74}}: "[A] tenth of the entire Caribbean population has ... [emigrated to the U.S.] over the past 30 years".</ref><ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/facts_for_features_special_editions/000797.html |access-date=19 July 2013 |date=September 3, 2002 |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20090709154810/http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/facts_for_features_special_editions/000797.html |archive-date=9 July 2009 |title=US Census Press Releases |url-status=dead |archivedate=9 កក្កដា 2009 |archiveurl=http://arquivo.pt/wayback/20090709154810/http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/facts_for_features_special_editions/000797.html }}</ref>{{sfn|Pedraza|2007|p=[https://books.google.com/?id=QCSJ61F4j34C&pg=PA5 5]}} មុនថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៣ ប្រជាពលរដ្ឋគុយបាគ្រប់រូបគឺមិនអាចធ្វើដំណើរចេញក្រៅឬចូលក្នុងប្រទេសវិញដោយមិនមានការអនុញ្ញាតជាផ្លូវការពីរដ្ឋាភិបាលឡើយ។<ref>{{cite web |date=31 December 2005 |url=http://hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm|work=HRW.org|title=Essential Background: Overview of human rights issues in Cuba|publisher=[[Human Rights Watch]] |access-date=2018-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305201021/https://www.hrw.org/legacy/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm|archive-date=2016-03-05}}</ref> គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៣ ទិសដៅដែលពេញនិយមសម្រាប់ការធ្វើចំណាកស្រុកមានដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី ព័រតូរីកូ និងប្រទេសម៉ិកស៊ិក។<ref>{{cite web |title=Cuba Migration Profiles |website=UNICEF |url=https://esa.un.org/miggmgprofiles/indicators/files/Cuba.pdf|access-date=16 January 2019}}</ref> ===សាសនា=== {{Main|សាសនានៅគុយបា}} [[File:2012-Catedral de San Cristobal anagoria 01.JPG|thumb|[[ព្រះវិហារឡាហាវ៉ាន]]]] នៅក្នុងឆ្នាំ២០១០ [[មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវភ្យូរ|វេទិកាភ្យូរ]]បានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថាប្រជាជនគុយបាប្រមាណ ៥៩.២% ជាគ្រិស្តសាសនិក, ២៣% គ្មានជំនឿសាសនា, ១៧.៤% ជាអ្នកកាន់សាសនាប្រជាប្រិយផ្សេងៗ ហើយនិង ០.៤% ទៀតជាអ្នកកាន់សាសនាដទៃ។<ref name=pewrel>{{cite web|title=Religious Composition by Country|url=http://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Religious_Affiliation/globalReligion-tables.pdf|work=Global Religious Landscape|publisher=Pew Forum|access-date=9 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909201109/http://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-tables.pdf|archive-date=9 September 2013|url-status=dead|archivedate=9 កញ្ញា 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130909201109/http://www.pewforum.org/files/2012/12/globalReligion-tables.pdf}}</ref> ជាផ្លូវការ ប្រទេសគុយបាគឺជារដ្ឋមិនមានទំនាក់ទំនងជាមួយសាសនាណាមួយឡើយ (ពោលគឺជារដ្ឋដែលមិនចាត់ទុកសាសនាអ្វីជាសាសនាផ្តាច់មុខប្រទេស ឬសាសនារដ្ឋ)។ សេរីភាពសាសនាបានកើនឡើងជាលំដាប់នៅអំឡុងទស្សវត្ត១៩៨០<ref>{{Harvnb|Smith|1996|p=105}}: "The expansion of religious liberty began more than a decade ago, for example, and Cuban citizens, by and large, are free to practice their faiths without fear of persecution."</ref> ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ រដ្ឋាភិបាលបានសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅក្នុងផ្នែកសាសនា។<ref name = "Domínguez 2003 4">{{Harvnb|Domínguez|2003|p=4}}.</ref> [[ព្រះសហគមន៍កាតូលិក|លទ្ធិរ៉ូម៉ាំងកាតូលិក]]គឺជាសាសនាធំបំផុតក្នុងប្រទេសដែលបានបន្សល់ពីអាណានិគមអេស្ប៉ាញ។ ទោះបីជាប្រជាជនតិចជាងពាក់កណ្តាលបានអះអាងថាខ្លួនមិនបានកាន់សាសនាកាតូលិកក្តីក៏លទ្ធិកាតូលិកគឺនូវតែជាសាសនាមួយដ៏លិចធ្លោជាងគេនៅក្នុងប្រទេស។<ref name=catholic>{{cite web|url=http://natcath.org/NCR_Online/archives2/2006a/033106/033106o.php|title=Catholic church in Cuba strives to re-establish the faith|author=David Einhorn|publisher=National Catholic Reporter|date=31 March 2006|access-date=7 September 2009}}</ref> [[សម្តេចប៉ាបយ៉ូហានប៉ូលទី២]] និង[[បេណេឌីកទី១៦|សម្តេចបេណេឌីកទី១៦]] ធ្លាប់បានមកធ្វើទស្សនកិច្ចនៅគុយបានៅឆ្នាំ១៩៩៨ និងឆ្នាំ២០១១ រីឯ[[សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់សូ័រ]]វិញបានមកធ្វើទស្សនកិច្ចនៅគុយបាក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥។<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/live/2015/sep/21/pope-francis-in-cuba-pontiff-to-hold-mass-in-holguins-revolution-square-live|title=Pope Francis in Cuba: pontiff arrives in Santiago – as it happened|last1=Woolf|first1=Nicky|last2=Am|website=The Guardian|access-date=21 March 2016|last3=Holpuch|first3=a|last4=York|first4=Angela Bruno in New|last5=Havana|first5=with Jonathan Watts in|last6=Rome|first6=Stephanie Kirchgaessner in}}</ref><ref>{{cite web|title=Cuba to Free 3,500 Prisoners Ahead of Pope Visit|url=http://www.voanews.com/content/cuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty/2959896.html|website=voanews.com|publisher=Voice of America|access-date=11 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160115200947/http://www.voanews.com/content/cuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty/2959896.html|archive-date=15 January 2016|url-status=dead|archivedate=15 មករា 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160115200947/http://www.voanews.com/content/cuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty/2959896.html}}</ref> មុនការមកដល់របស់សម្តេចប៉ាបនីមួយៗ រដ្ឋាភិបាលគុយបាគឺតែងតែប្រកាសលើកលែងអ្នកទោសមួយចំនួនដើម្បីសម្តែងនូវសកម្មភាពមនុស្សធម៌។<ref>{{cite web|last1=Miroff|first1=Nick|title=Cuba pardons more than 3,500 prisoners ahead of Pope Francis visit|url=https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/cuba-pardons-more-than-3500-prisoners-ahead-of-pope-francis-visit/2015/09/11/5e1c1f27-ab63-444f-98ca-fff75cb92d3b_story.html|work=The Washington Post|access-date=11 September 2015|date=11 September 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=Alexander|first1=Harriett|title=Cuba pardons 3,522 prisoners ahead of Pope Francis visit|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/cuba/11858266/Cuba-pardons-3522-prisoners-ahead-of-Pope-Francis-visit.html|website=telegraph.co.uk|publisher=The Telegraph|access-date=11 September 2015}}</ref> ===ភាសា=== {{Main|ភាសាអេស្ប៉ាញគុយបា|ភាសាលូស៊ូមី}} ភាសាផ្លូវការរបស់ប្រទេសគុយបាគឺ[[ភាសាអេស្ប៉ាញ]]ដោយប្រជាជនគុយបាស្ទើរទាំងអស់បានប្រើប្រាស់ភាសាមួយនេះ។ ភាសាអេស្ប៉ាញដែលប្រើប្រាស់នៅគុយបាត្រូវបានគេសម្តៅលើវាថា[[ភាសាអេស្ប៉ាញគុយបា]]ហើយវាត្រូវជាទម្រង់ភាសាមួយនៃ[[ភាសាអេស្ប៉ាញការ៉ាប៊ីន]]ផងដែរ។ [[ភាសាលូស៊ូមី]]ដែលជាគ្រាមភាសារបស់[[ភាសាយ៉ូរូបា]]ត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ជាភាសាសាសនាដោយអ្នកកាន់[[សង់តេរីសាសនា|សាសនាសង់តេរី]]<ref>{{cite book |url=https://archive.org/details/santeriafromafri00bran |url-access=registration |quote=lucumi language. |title=Santeria from Africa to the New World |author=George Brandon |page=[https://archive.org/details/santeriafromafri00bran/page/56 56] |publisher=Indiana University Press |isbn=978-0-253-21114-9 |date=1 March 1997}}</ref> ហើយនិងជាភាសាទីពីររបស់ពួកគេ។<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq |title=Lucumi: A Language of Cuba (Ethnologue) |access-date=10 March 2010}}</ref> [[ភាសាក្រេអូលហៃទី]]គឺជាភាសាដ៏និយមបំផុតទីពីរនៅប្រទេសគុយបាដោយជាទូទៅវាត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយជនអន្តោប្រវេសន៍ហៃទី។<ref>{{cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/10130814 |title=Cuban Creole choir brings solace to Haiti's children |access-date=10 March 2010 | work=BBC News}}</ref> ===ការអប់រំ=== {{Main|ការអប់រំនៅគុយបា}} [[File:Università de La Habana.jpg|right|thumb|[[សកលវិទ្យាល័យឡាហាវ៉ាន]], ត្រូវបានស្ថាបនាឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧២៨។]] [[សកលវិទ្យាល័យឡាហាវ៉ាន]]គឺត្រូវជាសកលវិទ្យាល័យធំបំផុតនៅប្រទេសគុយបា។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៧ មុនពេលបក្សពួករបស់លោកកាស្ត្រូឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេស, អត្រាអក្ខរកម្មនៅគុយបាគឺស្មើនឹង ៨០% ដោយជាប់លំដាប់ថ្នាក់ទីបួននៅក្នុងតំបន់ហើយបើយោងតាមអង្គការសហប្រជាជាតិ អត្រាអក្ខរកម្មរបស់គុយបានាពេលនោះគឺខ្ពស់ជាងប្រទេសអេស្ប៉ាញទៅទៀត។<ref name=asce/><ref>{{cite web|url=http://www.reason.com/news/show/125095.html|title=Still Stuck on Castro – How the press handled a tyrant's farewell|access-date=24 March 2009|archive-url=https://archive.today/20120920/http://www.reason.com/news/show/125095.html|archive-date=20 September 2012|url-status=dead|archivedate=20 កញ្ញា 2012|archiveurl=https://archive.today/20120920/http://www.reason.com/news/show/125095.html}}{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> នៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលថ្មីរបស់កាស្ត្រូ ប្រព័ន្ធអប់រំនៅប្រទេសគុយបាត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរកែប្រែមកជាប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋទាំងស្រុងហើយស្ថាប័នអប់រំឯកជនទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានលុបបំបាត់ចោលទាំងអស់។ ការចូលរៀនដំបូងគឺត្រូវចាប់ផ្តើមពីអាយុ ៦ ឆ្នាំហើយត្រូវបញ្ចប់ការសិក្សានៅអនុវិទ្យាល័យមូលដ្ឋាននៅអាយុ ១៥ ឆ្នាំ។ សិក្សានុសិស្សគ្រប់រូប (មិនគិតអាយុ ឬភេទ) គឺតម្រូវឱ្យពាក់ឯកសណ្ឋានសាលាជាមួយនឹងពណ៌ដែលចង្អុលបង្ហាញពីកម្រិតថ្នាក់របស់ពួកគេ។ ថ្នាក់បឋមសិក្សាគឺត្រូវការចំណាយពេល ៦ ឆ្នាំដើម្បីរៀនចប់ រីឯថ្នាក់មធ្យមសិក្សាវិញគឺត្រូវបែងចែកទៅជាពីរគឺថ្នាក់មធ្យមសិក្សាមូលដ្ឋាននិងថ្នាក់បម្រុងសកលវិទ្យាល័យ។<ref name="siteresources.worldbank.org">{{cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf |title=The Cuban Education System: Lessons and Dilemmas. Human Development Network Education. World Bank |access-date=7 November 2010}}</ref> បច្ចុប្បន្ន អត្រាអក្ខរកម្មនៅគុយបាគឺស្មើនឹង ៩៩.៨%<ref name=factbook/><ref name="Mdgs.un.org">{{cite web |url=http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192 |title=unstats – Millennium Indicators |publisher=Mdgs.un.org |date=23 June 2010 |access-date=7 November 2010 |archivedate=21 មករា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121152701/http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192 |url-status=dead }}</ref> ហើយជាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមអត្រាអក្ខរកម្ម|ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ជាងគេទីដប់នៅទូទាំងពិភពលោក]], នេះគឺជាលទ្ធផលនៃការផ្តល់ការអប់រំដោយឥតគិតថ្លៃដោយរដ្ឋាភិបាល។<ref name = "LiteracyC">{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html |title=Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign? |work=The Independent |date=7 November 2010 |access-date=19 July 2013}}</ref> អត្រានៃការបញ្ចប់ថ្នាក់វិទ្យាល័យជាមធ្យមនៅគុយបាគឺស្មើ ៩៤ ភាគរយ។<ref>[http://www.tc.columbia.edu/news.htm?articleID=7292 Getting a Reading on High Literacy in Cuba] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160408223929/http://www.tc.columbia.edu/news.htm?articleID=7292 |date=8 April 2016 }}. [[Teachers College, Columbia University]]. 22 December 2009.</ref> គេអាចស្វែងរកការអប់រំកម្រិតខ្ពស់នៅគុយបាបានតាមរយៈសកលវិទ្យាល័យ វិទ្យាស្ថានឧត្តមសិក្សា វិទ្យាស្ថានគរុកោសល្យ និងវិទ្យាស្ថានពហុបច្ចេកទេសខ្ពស់។ ក្រសួងឧត្តមសិក្សាគុយបាបានដាក់ដំណើរការកម្មវិធីអប់រំពីចម្ងាយដែលផ្តល់វគ្គសិក្សានាពេលរសៀលនិងពេលល្ងាចនៅតាមទីជនបទសម្រាប់កម្មករកសិកម្ម។ ប្រទេសគុយបាថែមទាំងបានផ្តល់ការអប់រំឧបត្ថម្ភធនដល់ជនជាតិបរទេសនៅ[[សាលាវេជ្ជសាស្ត្រអាមេរិកឡាទីន (គុយបា)|សាលាវេជ្ជសាស្ត្រអាមេរិកឡាទីន]]ទៀតផង។<ref>{{cite web|url=http://www.nbcnews.com/id/19942866 |title=Students graduate from Cuban school – Americas – NBC News |work=NBC News |date=25 July 2007 |access-date=7 November 2010}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6914265.stm|title=Cuba-trained US doctors graduate|date=25 July 2007|access-date=7 September 2009 | work=BBC News}}</ref> ===សុខភាព=== {{Main|សុខភាពនៅគុយបា}} បច្ចុប្បន្ន [[ភាពរំពឹងនៃអាយុ]]នៅប្រទេសគុយបាជាមធ្យមគឺ ៧៩.២ ឆ្នាំ (៧៦.៨ ចំពោះបុរសនិង ៨១.១ ចំពោះស្ត្រី)។ ស្ថិតិនេះបានធ្វើឱ្យគុយបាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី៥៩ ទូទាំងពិភពលោកសម្រាប់ប្រទេសដែលមានភាពរំពឹងនៃអាយុខ្ពស់ និងចំណាប់ថ្នាក់ទី៥ ប្រចាំទ្វីបអាមេរិកដោយនៅពីក្រោយប្រទេសកាណាដា ឈីលី កូស្តារីកា និងសហរដ្ឋអាមេរិក។<ref>{{Citation |title=Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/ |access-date=2020-06-08}}</ref> អត្រាមរណភាពទារកបានថយចុះពី ៣២ នាក់ក្នុងអត្រាកំណើត ១,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៧ មកនៅត្រឹម ១០ នាក់ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៩០–៩៥,<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/WPP2006_Highlights_rev.pdf|title=World population Prospects: The 2006 Revision: Highlights|publisher=United Nations.|access-date=19 July 2013}}</ref> ៦.១ នាក់ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០០០–២០០៥ និង ៥,១៣ នាក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩។<ref name="Mdgs.un.org" /><ref name=factbook/> តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ គុយបាគឺតែងតែជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ខ្លាំងខាងចំនួនបុគ្គលិកសុខាភិបាលហើយគុយបាបានចូលរួមលើកស្ទួយសុខភាពពិភពលោកចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៩ មកម្លេះ។<ref name=asce/> សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសគុយបាបានប្រកាន់យកប្រព័ន្ធ[[តំហែទាំសុខភាពសកល]]។<ref name=whiteford>{{Harvnb|Whiteford|Branch|2008|p=[https://books.google.com/?id=lJe7uc7X3pYC&pg=PA2 2]}}</ref> នៅឆ្នាំ២០១៩ ប្រទេសគុយបាបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី៣០ នៅក្នុងសន្ទស្សន៍ប្រទេសសុខភាពល្អបំផុតរបស់ប្លូមប៊ឺកហើយក៏ត្រូវជាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍តែមួយគត់ផងដែរដែលបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ដូច្នេះ។<ref>{{cite news|last1=Miller|first1=Lee J|last2=Lu|first2= Wei |date=24 February 2019|title=These Are the World's Healthiest Nations|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-02-24/spain-tops-italy-as-world-s-healthiest-nation-while-u-s-slips|work=Bloomberg |access-date=16 March 2019 }}</ref> អត្រាជំងឺនិងមរណភាពទារកបានកើនឡើងជាលំដាប់នៅអំឡុងទស្សវត្ត១៩៦០ ក្រោយបដិវត្តន៍, នេះគឺបណ្តាលមកពីអវត្តមានរបស់គ្រូពេទ្យចំនួន ៦,០០០ នាក់ (ដោយពួកគេបានរត់ចាកចេញពីប្រទេស) ដែលត្រូវជាចំនួនពាក់កណ្តាលនៃគ្រូពេទ្យសរុបនៅក្នុងប្រទេសនាពេលនោះ។<ref>''Cuba: A Different America'', By Wilber A. Chaffee, Gary Prevost, Rowland and Littlefield, 1992, p. 106</ref> វិស័យសុខាភិបាលនៅគុយបាបានចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍន៍សារជាថ្មីនៅអំឡុងទស្សវត្ត១៩៨០។<ref name=bethell/> ដោយសារតែប្រព័ន្ធសុខភាពសកលក្នុងប្រទេស ជនក្រីក្រនិងអ្នករស់នៅទីជនបទគ្រប់រូបអាចទទួលសេវាសុខភាពបានដោយឥតគិតថ្លៃ។ ក្រោយពីសហភាពសូវៀតបានដួលរលំ សេវាសុខាភិបាលនៅគុយបាបានទទួលរងបន្ទុកខ្លះៗដូចជា ការខ្វះខាតឧបករណ៍និងថ្នាំសង្កូវជាដើម។<ref>{{Cite book|title=Global Health Policy, Local Realities: The Fallacy of the Level Playing Field|page=69|url=https://books.google.com/books?id=gYc_LgzsRDMC&pg=PA69|editor-last=Whiteford|editor-first=Linda M.|editor2-last=Manderson|editor2-first=Lenore|publisher=Lynne Rienner Publishers|location=Boulder, Col.|year=2000|isbn=978-1-55587-874-0|access-date=14 September 2009}}</ref> ប្រទេសគុយបាមានអត្រាចំនួនគ្រូពេទ្យក្នុងចំណោមប្រជាជនខ្ពស់ជាងគេនៅលើពិភពលោកហើយខ្លួនបានបញ្ជូនវេជ្ជបណ្ឌិតរាប់ពាន់នាក់ទៅកាន់ប្រទេសជាង ៤០ នៅជុំវិញពិភពលោក។{{sfn|Breier|Wildschut|2007|pp=16, 81}} គិតត្រឹមខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៤ មានបុគ្គលិកសុខភាពគុយបាប្រមាណ ៥,០០០០ នាក់ដែលកំពុងចុះជួយប្រទេសចំនួន ៦៦។<ref>[https://www.who.int/features/2014/cuban-ebola-team/en/ Cuban medical team heading for Sierra Leone] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20161228051729/http://www.who.int/features/2014/cuban-ebola-team/en/ |date=28 December 2016 }}. [[World Health Organization]]. September 2014.</ref> ការនាំចូលនិងនាំចេញថ្នាំឱសថត្រូវបានធ្វើឡើងដោយក្រុមអាជីវកម្មឱសថឃ្វេមេហ្វានៅក្រោមការចាត់ចែងរបស់ក្រសួងឧស្សាហកម្មមូលដ្ឋានគុយបា។<ref>{{cite web |url=http://www.cepec.cu/farmacuba.php |title=Centro de Promoción del Comercio Exterior y la Inversión Extranjera de Cuba – CEPEC |publisher=Cepec.cu |access-date=10 June 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120620084258/http://www.cepec.cu/farmacuba.php |archive-date=20 June 2012 |archivedate=20 មិថុនា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120620084258/http://www.cepec.cu/farmacuba.php }}</ref> ទោះបីជាទំនាក់ទំនងជាមួយលោកខាងលិចត្រូវកាត់ផ្តាច់ក៏ដោយក៏វិស័យសុខាភិបាលគុយបានូវតែឈានទៅមុខជានិច្ចដោយខ្លួនបានរកឃើញវ៉ាក់សាំងមហារិកសួតដែលមានឈ្មោះថាស៊ីម៉ាវ៉ាក់ (CimaVax)។ វ៉ាក់សាំងស៊ីម៉ាវ៉ាក់ត្រូវបានផ្តល់ជូនប្រជាជនគុយបាដោយឥតគិតថ្លៃចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១១ មក។<ref>Erin Schumaker (14 May 2015). [https://www.huffingtonpost.com/2015/05/14/cuba-lung-cancer-vaccine_n_7267518.html Cuba's Had A Lung Cancer Vaccine For Years, And Now It's Coming To The U.S.] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20160503231329/http://www.huffingtonpost.com/2015/05/14/cuba-lung-cancer-vaccine_n_7267518.html |date=3 May 2016 }} ''[[The Huffington Post]].'' Retrieved 18 May 2015.</ref> ក្រោមរដ្ឋបាលអូបាម៉ា ប្រជាជនអាមេរិកដែលកើតជំងឺមហារិកសួតមួយចំនួនបានធ្វើដំណើរមកគុយបាដើម្បីទទួលការព្យាបាលប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ២០១៧ ក្រោមរដ្ឋបាលត្រាំ ប្រជាជនអាមេរិកជាច្រើនត្រូវបានហាមឃាត់មិនឱ្យធ្វើដំណើរមកគុយបាទៀតឡើយ។<ref>{{cite news |last=Jacobs |first=Sally |date=10 January 2018 |title=Cuba has a lung cancer vaccine. Many U.S. patients can't get it without breaking the law|url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2018/01/09/cuba-has-lung-cancer-vaccine-many-u-s-patients-cant-get-without-breaking-law/1019093001/|work=USA Today |access-date=16 October 2018}}</ref> ក្នុងឆ្នាំ២០១៥ ប្រទេសគុយបាបានក្លាយជាប្រទេសដំបូងគេលើពិភពលោកដែលបានលុបបំបាត់ការឆ្លងមេរោគអេដស៍និងរោគស្វាយពីម្តាយទៅកូន<ref>{{cite web | url =https://www.who.int/mediacentre/news/releases/2015/mtct-hiv-cuba/en/|title=WHO validates elimination of mother-to-child transmission of HIV and syphilis in Cuba|publisher=[[WHO]]| date=30 June 2015| access-date =30 August 2015}}</ref> ហើយវាត្រូវជាព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់មួយដែល[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]]បានសរសើរថាជា"សមិទ្ធផលសុខភាពសាធារណៈមួយដ៏អស្ចារ្យបំផុត"។<ref name="Graun eradication">{{cite web | last = O'Carroll | first = Lisa | date = 30 June 2015 | title = Cuba first to eliminate mother-to-baby HIV transmission | url = https://www.theguardian.com/society/2015/jun/30/cuba-first-eliminate-mother-baby-hiv-transmission | website = theguardian.com | access-date = 1 July 2015 }}</ref> ==ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ== គេបានបែងចែកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយធំៗនៅប្រទេសគុយបាជាច្រើនប្រភេទដូចជា៖ ទូរទស្សន៍ វិទ្យុ កាសែត និងអ៊ិនធឺណេត។ គ្រប់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយខាងលើគឺត្រូវបានស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋាភិបាលគុយបាជាច្រើនទស្សវត្តមកហើយ។ រាល់សារព័ត៌មាននិងសារអត្ថាធិប្បាយត្រូវតែត្រួតពិនិត្យដោយ[[គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|បក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា]]ជាមុនសិនមុនចេញផ្សាយ។ អ្នកសារព័ត៌មានត្រូវគោរពតាមច្បាប់ផ្សព្វផ្សាយពោលគឺមិនត្រូវបញ្ចេញសកម្មភាពឬមតិណាប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលឡើយ បើហ៊ានតែល្មើស អ្នកដែលប្រព្រឹត្តិនោះអាចនឹងត្រូវផ្តន្ទាទោសជាប់ពន្ធនាគាររហូតដល់ទៅ ៣ ឆ្នាំឯណោះ។ កម្មសិទ្ធិឯកជននៃប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយត្រូវបានហាមឃាត់ហើយរដ្ឋាភិបាលគឺជាអ្នកកាន់កាប់រាល់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយសំខាន់ៗក្នុងប្រទេស។<ref name=":04">{{Cite news|url=https://www.loc.gov/item/2002018893/|title=Cuba : a country study|last1=a.|first1=hudson, rex|work=The Library of Congress|access-date=2017-04-23|last2=division|first2=library of congress. federal research|language=en}}</ref> ដើម្បីបង្កើនចំណេះដឹងទូទៅតាមប្រព័ន្ធអ៊ិនធឺណេត រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានបើកដំណើរការគេហទំព័រសព្វវចនាធិប្បាយមួយឈ្មោះថា [[EcuRed]] ដែលមានលក្ខណៈដូចគេហទំព័រប្រភេទ"[[វិគី]]"។<ref>{{cite web|url=http://www.ecured.cu/index.php/EcuRed |title=EcuRed – EcuRed |language= es |publisher=Ecured.cu |access-date=10 June 2013}}</ref> ការលក់ចែកចាយសម្ភារៈកំព្យូទ័រត្រូវបានកំណត់យ៉ាងតឹងរឹង ហើយរដ្ឋាភិបាលគឺមានសិទ្ធិត្រួតពិនិត្យអ៊ីមែលរបស់បុគ្គលនីមួយៗដែលមានវត្តមានលើប្រភពអ៊ិនធឺណេតគុយបា។<ref name=rsf>{{cite web |url= http://arabia.reporters-sans-frontieres.org/article.php3?id_article=10611 |archive-url= https://archive.today/20110727014516/http://arabia.reporters-sans-frontieres.org/article.php3?id_article=10611 |url-status= dead |archive-date= 27 July 2011 |title= Internet in Cuba |publisher= [[Reporters Without Borders]] |access-date= 27 កុម្ភៈ 2021 |archivedate= 27 កក្កដា 2011 |archiveurl= https://archive.today/20110727014516/http://arabia.reporters-sans-frontieres.org/article.php3?id_article=10611 }}</ref> ==វប្បធម៌== {{Main|វប្បធម៌គុយបា}} វប្បធម៌គុយបាគឺបានមកពីការបូកបញ្ចូលគ្នារវាងវប្បធម៌អាហ្រ្វិកនិងវប្បធម៌អេស្ប៉ាញ។ នៅក្រោយបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៥៩ រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការលើកស្ទួយអក្ខរកម្មជាតិ ផ្តល់ការអប់រំដោយឥតគិតថ្លៃទៅដល់ប្រជាជនគ្រប់រូប ហើយព្រមទាំងបង្កើតកម្មវិធីកីឡា របាំ និងតន្ត្រីជាដើម។<ref name=hsas>{{cite news|title=For Cuba, a Harsh Self-Assessment|url=https://www.nytimes.com/2013/07/24/world/americas/harsh-self-assessment-as-cuba-looks-within.html|work=NYTimes.com|access-date=24 July 2013}}</ref> ===តន្ត្រី=== {{Main|តន្ត្រីគុយបា}} {{multiple image | align = left | total_width = 220 | image1 = Gloria Estefan 2009.jpg | alt1 = | caption1 = | image2 = Celia Cruz 1.jpg | alt2 = | caption2 = | footer = លោកស្រី[[ក្លរា អេស្ទេហ្វង់]] និង[[សេលា គ្រុស]],<br/>ជាអ្នកចម្រៀងដ៏ល្បីរបស់ប្រទេសគុយបា។ }} តន្ត្រីគុយបាគឺសម្បូរបែបណាស់ហើយត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រលឹងនៃវប្បធម៌គុយបា។ ប្រភេទតន្ត្រីដ៏ពេញនិយមបំផុតនៅគុយបាគឺ[[សុនគុយបា|សុន]] វាគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រភេទតន្ត្រីមួយចំនួនទៀតដូចជា [[ដានហ្សុន]] [[ម៉ាំបូ]] [[ឆា-ឆា-ឆា]] និង[[សាលសា]]។<ref>{{cite book|last=Moore|first=Robin|title=Nationalizing Blackness: Afrocubanismo and Artistic Revolution in Havana, 1920–1940|year=1997|publisher=University of Pittsburgh Press|isbn=978-0-8229-5645-7}}</ref> [[ត្រេស]]គឺជាប្រភេទ[[ហ្គីតា]]ដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសគុយបា។ ឧបករណ៍ភ្លេង/តន្ត្រីប្រពៃណីផ្សេងៗទៀតគឺភាគច្រើនមានដើមកំណើតមកពីអាហ្វ្រិកមានដូចជា៖ [[ម៉ារ៉ាកា]] [[គ្វីរ៉ូ]] [[ម៉ារីមប៊ូឡា]] និងប្រភេទស្គរមួយចំនួនដូច[[ម៉ាយ៉ូហ្វ័រកង់]]ជាដើម។ គ្រប់តន្ត្រីប្រជាប្រិយគុយបាទាំងអស់ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់និងសរសើរនៅទូទាំងពិភពលោក។ តន្ត្រីបុរាណគុយបាដែលទទួលឥទ្ធិពលពីតន្ត្រីបុរាណអាហ្រ្វិកនិងអឺរ៉ុបត្រូវបានទទួលការគោរពស្រឡាញ់លើឆាកអន្តរជាតិយ៉ាងខ្លាំង នេះគឺដោយសារតែស្នាដៃនិពន្ធភ្លេងដ៏ចំណើមរបស់លោក[[អឺណេស្តូ លេក្វូណូ]]។ [[តន្ត្រីហ៊ីបហប់]]បានចាប់ផ្តើមពេញនិយមដំបូងនៅទីក្រុងឡាហាវ៉ាននៃទស្សវត្ត១៩៩០។ ===ម្ហូបអាហារ=== {{Main|ម្ហូបគុយបា}} [[File:Cubanfood.jpg|thumb|''រ៉ូប៉ាវីហា'', ជាម្ហូបប្រពៃណីគុយបាមួយមុខ (ត្រគាកគោញ៉ាំជាមួយទឹកប៉េងបោះ) លាយជាមួយសណ្តែកខ្មៅ បាយលឿង (បាយមាន់) ចេក ហើយនិងដំឡូងមី។]] ម្ហូបគុយបាគឺជាការលាយបញ្ចូលគ្នារវាងម្ហូបអេស្ប៉ាញនិងការ៉ាប៊ីន។ គ្រឿងទេសនិងបច្ចេកទេសក្នុងការធ្វើម្ហូបគុយបាគឺបានដកស្រង់ចេញរបៀបធ្វើម្ហូបរបស់អេស្ប៉ាញដោយមានធាតុផ្សំខ្លះៗមកពីតំបន់ការ៉ាប៊ីន។ អាហារគុយបាទូទៅមានគ្រឿងផ្សំដូចជា ចេក (អាចជាផ្លែឬយកទៅចម្អិន) សណ្តែកខ្មៅ បាយ ''រ៉ូប៉ាវិហា'' (សាច់គោញ៉ាំ) នំបុ័ង សាច់ជ្រូក ខ្ទឹមបារាំង និងផ្លែឈើនិវន្តមួយចំនួន (ឬហៅបានថាផ្លែឈើត្រូពិច)។ អាហារសាច់គឺគេចម្អិនឆ្អិនល្មមនិងលាយជាមួយទឹកជ្រលក់បន្តិចបន្តួច។ ខ្ទឹមស ម៉ាឈីន ស្លឹកអូរីហ្គាណូ និងស្លឹកបេរគឺជាគ្រឿងទេសដ៏ពេញនិយមបំផុតនៅក្នុងប្រទេស។ ===របាំ=== របាំបានដើរតួទានីយ៉ាងពិសេសនៅក្នុងវប្បធម៌គុយបា។ របាំប្រជាប្រិយគឺត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាការកំសាន្តមួយដោយឥតមិនបាននៅក្នុងជីវិតរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ហើយសព្វថ្ងៃ រដ្ឋាភិបាលគុយបាបានគាំទ្រក្រុមហ៊ុនរបាំជាច្រើនដូចជា [[របាំបាលឡេជាតិគុយបា]]...។<ref name="Johnn">{{cite book | last=John | first=S. | title=Contemporary Dance in Cuba: Tecnica Cubana as Revolutionary Movement | publisher=McFarland & Company | year=2012 | isbn=978-0-7864-9325-8 | url=https://books.google.com/books?id=drE0KI3h-7UC&pg=PA23 | page=23}}</ref> ===កីឡា=== {{Main|កីឡានៅគុយបា}} ដោយសារតែធ្លាប់មានប្រវត្តិទាក់ទងជាមួយអាមេរិក កីឡានៅគុយបាភាគច្រើនគឺជាកីឡាដែលគេនិយមលេងនិងគាំទ្រនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។ [[បេហ្ស៍ប័ល]] (Baseball) គឺជាកីឡាដែលនិយមជាងគេប្រចាំប្រទេសគុយបា។ កីឡាប្រជាប្រិយផ្សេងៗទៀតរួមមានដូចជា៖ កីឡា[[បាល់ទះ]] [[ប្រដាល់សកល]] [[អត្តពលកម្ម]] [[បាល់បោះ]] និង[[កីឡាទឹក]]។<ref>[https://www.whatcuba.com/cuban-sports.html Cuban Sports] whatcuba.com, accessed 23 February 2021.</ref> ប្រទេសគុយបាក៏មាន[[គុយបានៅកីឡាអូឡាំពិក|ក្រុមជម្រើសជាតិ]]ប្រកួតនៅ[[កីឡាអូឡាំពិក]]ផងដែរ។<ref>{{cite web|url=http://www.olympic.org/cuba |title=Cuba – Comité Olímpico Cubano – National Olympic Committee |publisher=Olympic.org |access-date=10 June 2013}}</ref> លោក[[ចូសេ កាប៉ាប្លាងកា]]គឺជាជើងឯកអុកពិភពលោកចាប់ពីឆ្នាំ១៩២១ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩២៧។ ==មើលផងដែរ== *[[សមុទ្រការ៉ាប៊ីន]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==តំណភ្ជាប់ក្រៅ== {{Sister project links|auto=1|wikt=y|v=y}} *[https://web.archive.org/web/20110209123658/http://www.cubagob.cu/ គេហទំព័រផ្លូវការរបស់រដ្ឋាភិបាលគុយបា (ជាភាសាអេស្ប៉ាញ)] *[https://web.archive.org/web/20080830044824/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/cuba.htm Cuba] from [[University of Colorado Boulder]] Libraries *[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/ Cuba]. ''[[The World Factbook]]''. [[Central Intelligence Agency]]. *[http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=CU Key Development Forecasts for Cuba] from [[International Futures]] *{{Wikiatlas|Cuba|គុយបា}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:គុយបា| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋកុម្មុយនិស្ត]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើង]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅការ៉ាអ៊ីប]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋឯកបក្ស]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាធារណរដ្ឋ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្លុកខាងកើត]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតអាណានិគមអេស្ប៉ាញ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] 49bntrzkb5zj9n8t5x9ngkf2oo2maxi 0 43049 322174 319462 2025-06-17T09:58:36Z KiranBOT 46579 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 322174 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ជីស៊ូ | image = Jisoo of Blackpink at a Dior event, April 18, 2025 (5).png | image_upright = | caption = | alt = | birth_name = គីម ជីស៊ូ (김지수) | birth_date = {{birth date and age|1995|1|3}} | birth_place = គុនផូ, [[ខេត្តក្យងគី]], [[ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង]] | occupation = {{hlist|អ្នកចំរៀង|តារាសម្តែង}} | years_active = ២០១៦ – បច្ចុប្បន្ ន | signature = Signature of Jisoo.svg | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | origin = [[សេអ៊ូល]], ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង | genre = {{hlist|[[K-pop]]|[[dance-pop]]|[[hip hop music|hip hop]]}} | instrument = ច្រៀង | label = {{hlist|[[YG Entertainment|YG]]|[[Interscope Records|Interscope]]<ref>{{cite news|url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8481273/blackpink-interscope-records-umg-global-deal-yg-entertainment|title=BLACKPINK Sign With Interscope Records & UMG in Global Partnership With YG Entertainment: Exclusive|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|date=October 22, 2018|access-date=November 23, 2018|last=Herman|first=Tamar|archive-date=October 23, 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181023042733/https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8481273/blackpink-interscope-records-umg-global-deal-yg-entertainment|url-status=live}}</ref>}} | associated_acts = {{hlist|[[Blackpink]]|[[YG Family]]}} }} | module2 = }} '''គីម ជីស៊ូ''' ({{Lang-ko|김지수}}, Kim Ji-soo, កើត ៣ មករា ១៩៩៥) ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា '''ជីស៊ូ''' ជាអ្នកចម្រៀងនិងតារាសម្ដែងស្រីជនជាតិ[[កូរ៉េខាងត្បូង]] នាងចាប់ផ្តើម Debut នៅខែសីហា ឆ្នាំ ២០១៦ ជាសមាជិករបស់ក្រុម [[Blackpink]] == ប្រវត្តិ == === ជីវិតដំបូង === កើតថ្ងៃទី ៣ មករា ១៩៩៥<ref name="BoF" /><ref>[https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/beginners-guide-blackpink-2426858 "A beginner's guide to Blackpink, the all-singing, all-rapping, all-female K-pop band"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003142235/https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/beginners-guide-blackpink-2426858|date=October 3, 2020}} ''NME''. January 4, 2019.</ref> នៅគុនផូ ខេត្តក្យងគី, ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង<ref>{{Cite web|url=http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|title=[아이돌 고향을 찾아서①] 우리 고향 아이돌 누가 있을까|last=Son|first=Minji|date=June 23, 2017|website=Sports Tendency (in Korean)|access-date=April 20, 2019|archive-date=June 5, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200605132948/http://sports.khan.co.kr/entertainment/sk_index.html?art_id=201706230815003&sec_id=540301&pt=nv|url-status=live}}{{failed verification|date=March 2020}}</ref><ref name="ABS-CBN">[https://lifestyle.abs-cbn.com/starstudio/stories/2020/05/look/wild-romance-blackpink-and-lady-gaga-are-teaming-up "WILD ROMANCE! Blackpink and Lady Gaga are teaming up"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200505173300/https://lifestyle.abs-cbn.com/starstudio/stories/2020/05/look/wild-romance-blackpink-and-lady-gaga-are-teaming-up|date=May 5, 2020}} [[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN]]. May 3, 2020.</ref> និងមានបងប្រុសនិងបងស្រីម្នាក់ ក្នុងនាមជាកុមារ នាងលេងបាល់បោះនិងចូលរួមថ្នាក់តេក្វាន់ដូ<ref name="scmp">{{Cite news|url=https://www.scmp.com/lifestyle/entertainment/article/3087692/jisoo-blackpink-mystery-girl-global-sensation-her-story-so|title=Jisoo of Blackpink: from 'mystery girl' to global sensation, her story so far|publisher=[[South China Morning Post]]|date=June 6, 2020|access-date=March 5, 2021}}</ref> នាងក៏ជាអ្នកគាំទ្ររបស់ TVXQ ផងដែរកាលពីកុមារភាព<ref name="scmp" /> ជីស៊ូបានចូលរៀននៅវិទ្យាល័យនៅសាលាសិល្បៈសម្តែងសេអ៊ូល<ref name="BoF" /> នៅក្នុងថ្នាក់ទី ១១ នាងចាប់ផ្តើមក្លឹបល្ខោននៅសាលារបស់នាងនិងយកបទពិសោធន៍ធំជាងតាមរយៈការធ្វើសវនកម្ម<ref name="marie claire">{{Cite news|url=https://www.marieclaire.com/culture/a34359777/blackpink-members/#:~:text=%22I'm%20living%20a%20very,because%20I%20needed%20the%20experience.|title=BLACKPINK's Jennie, Rosé, Jisoo, and Lisa: What to Know|publisher=[[Marie Claire]]|date=October 14, 2020|access-date=March 13, 2021|archive-date=October 18, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201018025504/https://www.marieclaire.com/culture/a34359777/blackpink-members/#:~:text=%22I'm%20living%20a%20very,because%20I%20needed%20the%20experience.|url-status=live}}</ref> === ឆ្នាំ ២០១១-២០១៦: ការចាប់ផ្តើមអាជីពនិងបើក Debut ជាមួយក្រុម Blackpink === ឆ្នាំ ២០១១ ជីស៊ូបានចូលរួម [[YG Entertainment]] តាមរយៈការធ្វើសវនកម្មក្នុងនាមជាសិក្ខាកាម<ref>{{Cite web|url=http://koreajoongangdaily.joins.com/news/article/article.aspx?aid=3026175|title=BlackPink's long journey to the top : After six years as trainees, YG's newest girl group now dominates the charts|last=Lee|first=Mi-hyun|date=November 15, 2016|website=Korea Joongang Daily|access-date=April 28, 2019}}</ref> នៅឆ្នាំ ២០១៥ នាងបានបង្ហាញខ្លួននៅក្នុងល្ខោនទូរទស្សន៍ The Producers ក្នុងប៉ុស្តិ៍​ KBS2 ជាមួយ Sandara Park របស់ក្រុម 2 NE1ស្លាកមិត្តរួម និង ខាង ស៊ឹងយូន របស់ក្រុម Winner<ref name="Cameo">{{cite news|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=201906101817318010|title='아스달 연대기' 측 "블랙핑크 지수 출연, 역할 방송통해 확인 부탁"(공식입장)|access-date=June 10, 2019|date=June 6, 2019|work=Newsen}}</ref> ហើយបានបង្ហាញនៅក្នុងការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មជាច្រើន រួមទាំងអ្នកដែលសម្រាប់ Samsonite រួមជាមួយតារាសម្តែង លី មិនហូ ឯកសណ្ឋានឆ្លាត LG Electronics, និង Nikon<ref>{{Cite web|url=http://tenasia.hankyung.com/archives/418421|title=YG 신인 걸그룹 김지수, 데뷔 전부터 이민호와 CF모델 발탁|date=January 16, 2015|website=Ten Asia|access-date=April 28, 2019|archive-date=June 5, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190605064942/http://tenasia.hankyung.com/archives/418421|url-status=dead|archivedate=មិថុនា 5, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190605064942/http://tenasia.hankyung.com/archives/418421}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.blackpinkyg.com/2015/08/kim-jisoo-ikon-chosen-as-school-uniform.html|title=Kim JISOO & iKON & Chosen as School Uniform models 'Smart Uniform'|date=August 25, 2015|website=Blackpink YG|access-date=April 28, 2019|archive-date=July 23, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190723055320/http://www.blackpinkyg.com/2015/08/kim-jisoo-ikon-chosen-as-school-uniform.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://ygunited.com/2016/03/ikon-together-ygs-kim-jisoo-became-new-commercial-models-lg-smart-phones/|title=iKON Together with YG's Kim Jisoo Became New Commercial Models for LG Smart Phones|date=March 24, 2016|website=YG United|access-date=April 28, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190710090431/https://ygunited.com/2016/03/ikon-together-ygs-kim-jisoo-became-new-commercial-models-lg-smart-phones/|archive-date=July 10, 2019|url-status=dead|archivedate=កក្កដា 10, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190710090431/https://ygunited.com/2016/03/ikon-together-ygs-kim-jisoo-became-new-commercial-models-lg-smart-phones/}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://news.heraldcorp.com/view.php?ud=20150402000880&md=20150402142245_BL|title=Small but strong ... Nikon announces Nikon 1 J5 lens interchangeable camera|date=April 2, 2015|website=The Korea Herald (in Korean)|access-date=April 28, 2019|archive-date=February 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200203220724/http://news.heraldcorp.com/view.php?ud=20150402000880&md=20150402142245_BL|url-status=live}}</ref> ជីស៊ូបាន Debut ជាសមាជិកម្នាក់ក្នុងចំណោមសមាជិកបួននាក់របស់ក្រុម [[Blackpink]] នៅថ្ងៃទី ៨ ខែសីហាឆ្នាំ ២០១៦ រួមជាមួយ [[ជេនី​ គី​ម]], រ៉ូសេ និង [[លលីសា មនោបាល|លីសា]] ជាមួយនឹងការចេញអាល់ប៊ុមទោល Square one របស់ពួកគេ<ref name="time">[https://time.com/5562946/blackpink-k-pop-everything-to-know/ "Everything to Know About K-Pop Group BLACKPINK"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201108013007/https://time.com/5562946/blackpink-k-pop-everything-to-know/|date=November 8, 2020}} ''[[Time (magazine)|Time]]''. April 3, 2019.</ref> ជីស៊ូគឺជាសមាជិកចាស់ជាងគេរបស់ក្រុម Blackpink<ref name="time" /> === ឆ្នាំ ២០១៧–បច្ចុប្បន្ន: ការតស៊ូនិងការសម្តែង Solo === ពីឆ្នាំ ២០១៧ ដល់ ២០១៨ ជីស៊ូបានចូលរួម Inkigayo ជាពិធីកររួមជាមួយ ជីនយ៉ុង Got7 និង ដូយ៉ុង NCT<ref name="MC">{{cite web|title=블랙핑크 지수 "'인기가요' MC 하차, 블랙핑크로 돌아오겠다" 소감|url=http://www.osen.co.kr/article/G1110827645|website=Osen|access-date=May 29, 2019|language=ko|date=February 4, 2018}}</ref> នាងប្រថុយក្នុងការសម្តែងក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ ជាមួយសម្ដែងរូបរាងសម្ដែងខ្លីក្នុង Arthdal Chronicles ល្ខោនរវើរវាយក្នុង tVN<ref>{{Cite web|url=https://www.eonline.com/ap/news/1048406/blackpink-s-jisoo-2pm-s-nichkhun-are-confirmed-to-appear-on-arthdal-chronicles|title=BLACKPINK's Jisoo & 2PM's Nichkhun Are Confirmed To Appear On Arthdal Chronicles|date=June 11, 2019|website=E! Online|language=en|access-date=June 24, 2019|archive-date=June 29, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190629092523/https://www.eonline.com/ap/news/1048406/blackpink-s-jisoo-2pm-s-nichkhun-are-confirmed-to-appear-on-arthdal-chronicles|url-status=live}}</ref> នៅថ្ងៃទី ១៨ ខែសីហាឆ្នាំ ២០២០ [[YG Entertainment]] បានបញ្ជាក់ជីស៊ូនាងនឹងសម្តែងជាតួឯកដំបូងក្នុងនាមជាតួឯកស្រីនៅក្នុង Snowdrop រឿងភាគ JTBC នាពេលខាងមុខនេះ<ref>{{Cite web|url=https://entertain.naver.com/read?oid=117&aid=0003398291|title=[단독] 블랙핑크 지수, '설강화' 전격 캐스팅…주연 꿰찼다|date=August 22, 2020|website=My Daily|language=ko|access-date=August 18, 2020}}</ref> រួមជាមួយតារាសម្តែង ចុង ហែអ៊ីន<ref>{{Cite web|url=https://n.news.naver.com/entertain/article/109/0004284318|title='설강화' 정해인→블랙핑크 지수, '믿고 보는 라인업' 완성..'SKY캐슬' 제작진 재회[공식]|date=October 5, 2020|website=Osen|language=ko|access-date=October 5, 2020}}</ref> គួរកត់សម្គាល់ តាមរយៈ Blackpink ស្ទូឌីយោអាល់ប៊ុមភាសាកូរ៉េដំបូង The Album ជីស៊ូបានរួមគ្នាសរសេរបទចំរៀងនាំមុខរបស់ពួកគេ "Lovesick Girls"<ref>{{Cite web|date=September 29, 2020|title=블랙핑크 지수-제니, 신곡 '러브식 걸스' 작사-작곡 참여..카디 비 수록곡 피처링(공식)|url=http://pop.heraldcorp.com/view.php?ud=202009290909418479438_1|access-date=September 29, 2020|website=Herald Pop|language=ko|archive-date=January 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210109154420/http://pop.heraldcorp.com/view.php?ud=202009290909418479438_1|url-status=live}}</ref> == ឥទ្ធិពល == [[ឯកសារ:Kim_Ji-soo_in_Sydney_on_June_15th,_2019_04.png|ធ្វេង|រូបភាពតូច|Jisoo in a June 2019 Sydney performance]] ជីស៊ូបានចំណាត់ថ្នាក់ជា Kpop Idol មានប្រជាប្រិយបំផុតទី ១០ នៅឆ្នាំ ២០១៨ និងទី ១៩ នៅក្នុងការស្ទង់មតិប្រចាំឆ្នាំដែលបានធ្វើឡើងដោយ Gallup Korea<ref>{{Cite web|url=http://www.gallup.co.kr/gallupdb/reportContent.asp?seqNo=974|title=2018년 올해를 빛낸 가수와 가요 - 최근 12년간 추이 포함|publisher=Gallup Korea|date=November 30, 2018|language=ko|access-date=May 29, 2019|archive-date=February 2, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202162923/https://www.gallup.co.kr/gallupdb/reportContent.asp?seqNo=974|url-status=live}} * {{Cite web|url=https://entertainment.mb.com.ph/2018/12/26/gallup-korea-names-favorite-singers-songs-in-2018|title=Gallup Korea names favorite singers, songs in 2018|last=Hicap|first=Jonathan|date=December 26, 2018|website=Manila Bulletin|access-date=May 29, 2019|archive-date=April 30, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190430193958/https://entertainment.mb.com.ph/2018/12/26/gallup-korea-names-favorite-singers-songs-in-2018/|url-status=dead|archivedate=មេសា 30, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190430193958/https://entertainment.mb.com.ph/2018/12/26/gallup-korea-names-favorite-singers-songs-in-2018/}} * {{Cite web|url=https://www.gallup.co.kr/gallupdb/reportContent.asp?seqNo=1072|script-title=ko:2019년 올해를 빛낸 가수와 가요 – 최근 13년간 추이 포함|date=December 19, 2019|website=Gallup Korea|language=ko|access-date=June 21, 2021|archive-date=December 19, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191219052021/https://www.gallup.co.kr/gallupdb/reportContent.asp?seqNo=1072|url-status=live}}</ref> នៅឆ្នាំ ២០១៩ នាងជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជា Kpop idol ស្រីដែលមានប្រជាប្រិយបំផុតទី ៦ នៅក្នុងការស្ទង់មតិរបស់ទាហានដែលកំពុងបំពេញកាតព្វកិច្ចយោធានៅកូរ៉េខាងត្បូង<ref name="soldiers">{{cite web|title=Sana de Twice es elegida la cantante más popular por los soldados de Corea del Sur|url=https://larepublica.pe/cultura-asiatica/2019/11/09/sana-minatozaki-de-twice-es-escogida-la-idol-de-k-pop-favorita-de-los-soldados-de-corea-del-sur/|website=[[La República]]|access-date=June 13, 2020|language=es|date=November 10, 2019|archive-date=November 9, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191109235625/https://larepublica.pe/cultura-asiatica/2019/11/09/sana-minatozaki-de-twice-es-escogida-la-idol-de-k-pop-favorita-de-los-soldados-de-corea-del-sur/|url-status=live}}</ref> គិតត្រឹមខែកុម្ភៈឆ្នាំ ២០២១ នាងគឺជា K-pop Idol ដែលមានអ្នកតាមដានច្រើនជាងគេទី ៣ នៅលើ Instagram រួមជាមួយសមាជិកក្រុមតន្រ្តីគឺរ៉ូសេ<ref>{{cite web|url=https://www.scmp.com/magazines/style/celebrity/article/3120535/who-are-10-most-followed-k-pop-stars-instagram-blackpink|title=Who are the 10 most-followed K-pop stars on Instagram? Blackpink members Lisa, Jennie, Rosé and Jisoo top the list, but Exo's Chanyeol, Sehun and Baekhyun aren't far behind|last=Choi|first=Ha Rin|date=February 5, 2021|work=South China Morning Post|access-date=June 21, 2021}}</ref> នៅឆ្នាំ ២០១៩ នាងត្រូវបានជ្រើសរើសជាផ្នែកមួយនៃអាជីវកម្មម៉ូដ (BoF) ៥០០ "សន្ទស្សន៍វិជ្ជាជីវៈច្បាស់លាស់" របស់មនុស្សបង្កើតឧស្សាហកម្មម៉ូដ ២,៤ ទ្រីលានដុល្លារ។<ref name="BoF">{{Cite web|url=https://www.businessoffashion.com/community/people/jisoo?collections=19&nationalities=115&offset=1|title=Jisoo|date=September 30, 2019|website=The Business of Fashion|access-date=October 6, 2019|archive-date=February 3, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200203220730/https://www.businessoffashion.com/community/people/jisoo?collections=19&nationalities=115&offset=1|url-status=dead|archivedate=កុម្ភៈ 3, 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200203220730/https://www.businessoffashion.com/community/people/jisoo?collections=19&nationalities=115&offset=1}}</ref> == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកចម្រៀងស្រីកូរ៉េ]] <references /> == តំណ​ភ្ជាប់​ខាងក្រៅ == * [http://www.blackpinkofficial.com/ Blackpink official website] * {{IMDb name}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:តារាសម្តែងកូរ៉េ]] s8idn558po06b2wtqpz9cfd8gcajaym 0 44630 322173 321923 2025-06-17T09:57:58Z KiranBOT 46579 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 322173 wikitext text/x-wiki {{មិនមែនភាសាខ្មែរ}}{{ការបកប្រែរដុប}} {| class="infobox" |'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|សហស្សវត្សរ៍]]''' |[[សហវត្សរ៍ទី ៣]] |- |'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|សតវត្ស]]''' |[[សតវត្សទី ២១]] |- |'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|ទសវត្សរ៍]]''' |[[ទសវត្សរ៍ ២០២០|ឆ្នាំ ២០២០]] |- |'''[[បញ្ជីឆ្នាំ|ឆ្នាំ]]''' |គ.ស. ២០២១ |} {| class="infobox" style="width:20em;" |- style="text-align:center;" ! colspan="2" style="background: #ABCDEF;" |ឆ្នាំ ២០២១ ក្នុង​ប្រតិទិន​ផ្សេងៗ |- |'''[[ពុទ្ធសករាជ]]''' |២៥៦៥ |- style="vertical-align:top;" |'''[[ប្រតិទិនហ្គ្រេហ្គោរៀន]]''' |២០២១ ''MMXXI'' |- |'''[[Ab urbe condita]]''' |២៧៧៤ |- |'''[[ប្រតិទិនអាមេនី]]''' |១៤៧០ ԹՎ ՌՆՀ |- |'''[[ប្រតិទិនអាសស៊ើរ]]''' |៦៧៧១ |- |'''[[ប្រតិទិនបាហៃ]]''' |១៧៧–១៧៨ |- |'''[[ប្រតិទិនសាកាបាលី]]''' |១៩៤២–១៩៤៣ |- |'''[[ប្រតិទិនបេងហ្គាល់]]''' |១៤២៨ |- |'''[[ប្រតិទិនប៊ឺរប៊ឺរ]]''' |២៩៧១ |- |'''[[ឆ្នាំនៃការគ្រប់គ្រងរបស់ស្តេចអង់គ្លេស|ឆ្នាំរជ្ជកាលរបស់អង់គ្លេស]]''' |៦៩ [[សម្តេចព្រះរាជិនីនាថអេលីហ្សាបិតទី ២ នៃសហរាជាណាចក្រ|Eliz. ២]] – ៧០ [[សម្តេចព្រះរាជិនីនាថអេលីហ្សាបិតទី ២ នៃសហរាជាណាចក្រ|Eliz. ២]] |- |'''[[ប្រតិទិនភូមា]]''' |១៣៨៣ |- |'''[[ប្រតិទិនប៊ីហ្សីនទីន]]''' |៧៥២៩–៧៥៣០ |- |'''[[ប្រតិទិនចិន]]''' |庚子年 <small>([[ជូត]]ធាតុដែក)</small> ៤៧១៧ ឬ ៤៦៥៧  ''— ដល់ —'' 辛丑年 <small>([[ឆ្លូវ]]ធាតុដែក)</small> ៤៧១៨ ឬ ៤៦៥៨ |- |'''[[ប្រតិទិនកូបទិក]]''' |១៧៣៧–១៧៣៨ |- |'''[[ប្រតិទិនឌីសកូរឌៀន]]''' |៣១៨៧ |- |'''[[ប្រតិទិនអេត្យូពី]]''' |២០១៣–២០១៤ |- |'''[[ប្រតិទិនហេព្រើរ]]''' |៥៧៨១–៥៧៨២ |- |'''[[ប្រតិទិនហិណ្ឌូ]]''' |២០៧៧–២០៧៨ <small>([[វិក្រមសម្វត]])</small> ១៩៤២–១៩៤៣ <small>([[ប្រតិទិនជាតិឥណ្ឌា|សកសម្វត]])</small> ៥១២១–៥១២២ <small>([[កលិយុគ]])</small> |- |'''[[ប្រតិទិនហូឡូសេន]]''' |១២០២១ |- |'''[[ប្រតិទិនអ៊ីកបូ]]''' |១០២១–២០២២ |- |'''[[ប្រតិទិនអ៊ីរ៉ង់]]''' |១៣៩៩–១៤០០ |- |'''[[ប្រតិទិនឥស្លាម]]''' |១៤៤២–១៤៤៣ |- |'''[[ប្រតិទិនជប៉ុន]]''' |[[រេវ៉ា|សករាជរេវ៉ា ៣]] <small>(令和３年)</small> |- |'''[[ប្រតិទិនជ្វា]]''' |១៩៥៤–១៩៥៥ |- |'''[[ប្រតិទិនជូឆេ]]''' |១១០ |- |'''[[ប្រតិទិនជូលៀន]]''' |ហ្គ្រេហ្គោរៀនដក ១៣ ថ្ងៃ |- |'''[[ប្រតិទិនកូរ៉េ]]''' |៤៣៥៤ |- |'''[[ប្រតិទិនសាធារណរដ្ឋចិន|ប្រតិទិនមីនគួ]]''' |ROC ១១០ <small>民國110年</small> |- |'''[[ប្រតិទិននានក្សាហី]]''' |៥៥៣ |- |'''[[ប្រតិទិនសុរិយគតិថៃ]]''' |២៥៦៤ |- |'''[[ប្រតិទិនទីបេ]]''' |阳金鼠年 <small>(ជួតឈ្មោលធាតុដែក)</small> ២១៤៧ ឬ ១៧៦៦ ឬ ៩៩៤    ''— ដល់ —'' 阴金牛年 <small>(ឆ្លូវញីធាតុដែក)</small> ២១៤៨ ឬ ១៧៦៧ ឬ ៩៩៥ |- |[[ម៉ោងយូនីក|'''ម៉ោងយូនីក''']] |១៦០៩៤៥៩២០០ – ១៦៤០៩៩៥១៩៩ |} '''គ.ស. ២០២១''' ត្រូវ​នឹង ព.ស. ២៥៦៥ ជា[[ឆ្នាំធម្មតាចាប់ផ្តើមនៅថ្ងៃសុក្រ]]នៅក្នុង[[ប្រតិទិនគ្រីកូរី|ប្រតិទិនហ្គ្រេហ្គោរៀន]] និងជា * ឆ្នាំ[[ឆ្លូវ]] ត្រីសក ចុល្លសករាជ ១៣៨៣ (ថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា ជាថ្ងៃថ្លើងសក) * ឆ្នាំទី ២ របស់[[ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ២០២០]], ឆ្នាំទី ២១ របស់[[សតវត្សទី ២១]] និងឆ្នាំទី ២១ របស់[[សហវត្សរ៍ទី ៣]] * '''ឆ្នាំអន្តរជាតិនៃសន្តិភាព និងទំនុកចិត្ត'''<ref>{{Cite web|url=https://undocs.org/en/A/RES/73/338|title=International Year of Peace and Trust|last=|first=|date=|website=United Nations|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-02-15}}</ref> '''ឆ្នាំសេដ្ឋកិច្ចច្នៃប្រឌិតសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាពសកល'''<ref>{{Cite web|url=https://undocs.org/A/RES/74/198|title=International Year of Creative Economy for Sustainable Development|last=|first=|date=|website=United Nations|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-02-15}}</ref> '''ឆ្នាំអន្តរជាតិនៃផ្លែឈើ និងបន្លែ'''<ref>{{Cite web|url=https://undocs.org/A/RES/74/244|title=International Year of Fruits and Vegetables|last=|first=|date=|website=United Nations|language=en|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-02-15}}</ref> និង '''ឆ្នាំការលុបបំបាត់ពលកម្មកុមារ'''<ref>{{Cite web|url=https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_713925/lang--en/index.htm|title=2021 declared International Year for the Elimination of Child Labour|website=International Labour Organization|language=en|access-date=November 27, 2020}}</ref> ប្រកាសដោយ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] == មេដឹកនាំកម្ពុជា == {{ដើមចំបង|បញ្ជីមេដឹកនាំបរទេស ឆ្នាំ ២០២១}} * '''ព្រះមហាក្សត្រ''': [[នរោត្តម សីហមុនី|ព្រះបាទសម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី]] (១៤ តុលា គ.ស. ២០០៤ – បច្ចុប្បន្ន) * '''នាយករដ្ឋមន្ត្រី''': [[ហ៊ុន សែន|សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន]] (៣០ វិច្ឆិកា គ.ស. ១៩៩៨ – បច្ចុប្បន្ន) == ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ == === មករា === * [[១ មករា]] – [[តំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីទ្វីបអាហ្រ្វិក]]ចូលជាធរមាន<ref>{{Cite web|url=https://www.aljazeera.com/economy/2021/1/1/after-months-of-covid-delays-african-free-trade-bloc-launches|title=After months of COVID delays, African free trade bloc launches|publisher=Al Jazeera|date=1 January 2021|access-date=3 January 2021}}</ref> * [[៤ មករា]] – [[ព្រំដែនកាតា-អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត|ព្រំដែន]]​រវាង​[[កាតា]] និង​[[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត|អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត]]​បើក​ឡើងវិញ<ref>{{cite web|last1=Salem|first1=Mostafa|last2=Alam|first2=Hande Atay|date=5 January 2021|title=Saudi Arabia and Qatar agree to reopen airspace and maritime borders|url=https://edition.cnn.com/2021/01/04/world/qatar-and-saudi-arabia-reopen-airspace-intl/index.html|publisher=CNN}}</ref> * [[៦ មករា]] – អ្នកគាំទ្[[បញ្ចីរាយនាមប្រធានាធីបតីនៅសហរដ្ឋអាមេរិច|រប្រធានាធិបតី]] [[ដូណាល់ ត្រាំ]] ដែលកំពុងចាកចេញ វាយប្រហារវិមាន[[កាពីតូលសហរដ្ឋអាមេរិក|សភាសហរដ្ឋអាមេរិក]] ការរំខានដល់ការបញ្ជាក់នៃ[[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកឆ្នាំ ២០២០|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីឆ្នាំ ២០២០]] និងបង្ខំឱ្យ[[សភាសហរដ្ឋអាមេរិក|សភា]]ជម្លៀសចេញ ទាំង ៥​ នាក់​បាន​ស្លាប់​ក្នុង​ការ​បះបោរ រួម​មាន​មន្ត្រី​ប៉ូលិស​ម្នាក់ និង​ស្ត្រី​ម្នាក់​ដែល​ត្រូវ​គេ​បាញ់​សម្លាប់​នៅ​ក្នុង​អគារ​កាពីតូល<ref>{{cite news|last1=Diaz|first1=Jaclyn|last2=Chappell|first2=Bill|last3=Moore|first3=Elena|date=7 January 2021|title=Police Confirm Death Of Officer Injured During Attack On Capitol|newspaper=NPR|publisher=National Public Radio, Inc.|url=https://www.npr.org/sections/insurrection-at-the-capitol/2021/01/07/954333542/police-confirm-death-of-officer-injured-during-attack-on-capitol|access-date=8 January 2021}}</ref> ព្រឹត្តិការណ៍នេះត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ជា[[ភេរវកម្មក្នុងស្រុកនៅសហរដ្ឋអាមេរិក|ការវាយប្រហារភេរវកម្ម]]ក្នុងស្រុក និងទាញ[[ប្រតិកម្មអន្តរជាតិចំពោះការវាយប្រហារឆ្នាំ ២០២១ របស់សហរដ្ឋអាមេរិក|ការថ្កោលទោសអន្តរជាតិ]]<ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/us-news/2021/jan/06/trump-blows-up-us-democracy-the-world-watches-on-in-horror|title=World leaders react with horror to 'disgraceful' storming of US Capitol|website=The Guardian|date=7 January 2021|access-date=7 January 2021}}</ref> * [[១០ មករា]] – [[គីម ជុងអ៊ុន|គីម ចុងអ៊ុន]] ត្រូវបានជ្រើសរើសជា[[អគ្គលេខាបក្សពលករកូរ៉េ|អគ្គលេខាធិការ]]នៃ[[គណបក្សពលករកូរ៉េ|គណបក្សពលករ]]ដែលកំពុងកាន់អំណាចនៃប្រទេសកូរ៉េ ទទួល​មរតក​ពី​ឪពុក​របស់​លោក[[គីម ចុងអ៊ីល]]ដែល​បាន​ទទួល​មរណភាព​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១១ * [[១៣ មករា]] – នៅ[[លីយ៉ុង]] ប្រទេស[[បារាំង]] [[ការប្តូរសរីរាង្គ|ការ​ប្តូរ]]​ដៃ​និង​ស្មា​លើក​ដំបូង​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​លើ​អ្នកជំងឺ​ជនជាតិ​អ៊ី​ស្លង់​នៅ​មន្ទីរពេទ្យអេឌូអាដ ហឺរីយ៉ូត<ref>{{Cite web|title=Double greffe des bras et des épaules à Lyon, une première mondiale|url=https://www.sciencesetavenir.fr/sante/os-et-muscles/double-greffe-du-bras-et-des-epaules-a-lyon-une-premiere-mondiale_150843|date=15 January 2021|access-date=24 January 2021|website=Sciences et Avenir|language=fr}}</ref> * [[១៤ មករា]] – [[ការបោះឆ្នោតសកលអ៊ូហ្គងដា ឆ្នាំ ២០២១|ការបោះឆ្នោតសកលឆ្នាំ ២០២១ របស់អ៊ូហ្គង់ដា]]ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង<ref>{{Cite news|author=Reuters Staff|date=2020-06-17|title=Uganda to hold elections in early 2021, campaign rallies banned|language=ja|work=Reuters|url=https://jp.reuters.com/article/us-health-coronavirus-uganda-election-idUSKBN23N24K|access-date=2021-06-05}}</ref><ref>{{Cite news|last=Biryabarema|first=Elias|date=2020-07-21|title=Uganda's Museveni seeks re-election to extend rule to four decades|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-uganda-politics-idUSKCN24M0YH|access-date=2021-06-05}}</ref><ref>{{Cite news|author=Reuters Staff|date=2021-01-17|title=Uganda's Museveni wins sixth term, rival alleges fraud|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/uk-uganda-election-idUSKBN29M04E|access-date=2021-06-05}}</ref> * [[១៥ មករា]] ** [[បក្សបដិវត្តន៍ប្រជាជនឡាវ]]បានជ្រើសរើសលោក[[ថងលូន ស៊ីស៊ូលីត]]ក្នុងនាមជា[[អគ្គលេខាធិការបក្សបដិវត្តន៍ប្រជាជនឡាវ|អគ្គលេខាធិការ]]ថ្មីរបស់ខ្លួន ជំនួសតំណែងលោក[[ប៊ុនយ៉ាំង វ៉រ៉ាជីត]]ដែលចូលនិវត្តន៍ លោកថងលូនត្រូវបានជ្រើសរើសសម្រាប់អាណត្តិ ៥ ឆ្នាំជាមេដឹកនាំកំពូលនៅក្នុងប្រទេស[[ឡាវ]]<ref>{{cite news|date=15 January 2021|title=Laos Communist Party names PM Thongloun as new leader|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-laos-politics/laos-communist-party-names-pm-thongloun-as-new-leader-idUSKBN29K0YU|access-date=15 January 2021}}</ref> ** [[ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩]]: ចំនួនអ្នកស្លាប់ទូទាំងពិភពលោកដោយសារកូវីដ-១៩ ឡើងដល់ ២ លាននាក់<ref>{{cite web|date=15 January 2021|title=COVID-19: Global coronavirus deaths pass two million - just over a year since outbreak began|url=https://news.sky.com/story/covid-19-global-coronavirus-deaths-pass-two-million-just-over-a-year-since-outbreak-began-12188462|access-date=15 January 2021|publisher=Sky News}}</ref> * [[២០ មករា]] – លោកចូ បៃដិន បានសម្ពោធជា[[បញ្ចីរាយនាមប្រធានាធីបតីនៅសហរដ្ឋអាមេរិច|ប្រធានាធិបតី]]ទី ៤៦ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក<ref>{{Cite web|title=59th Inaugural Ceremonies|url=https://www.inaugural.senate.gov/59th-inaugural-ceremonies/|access-date=10 November 2020|website=The Joint Congressional Committee on Inaugural Ceremonies}}</ref> * [[២២ មករា]] – [[សន្ធិសញ្ញាស្តីពីការហាមឃាត់អាវុធនុយក្លេអ៊ែរ]] កិច្ចព្រមព្រៀង​អន្តរជាតិ​ដំបូង​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចង​ច្បាប់​ដើម្បី​ហាមប្រាម​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ ចូលជាធរមាន<ref>{{Cite web|url=https://news.un.org/en/story/2021/01/1082702|title=Guterres hails entry into force of treaty banning nuclear weapons|date=22 January 2021|website=UN News}}</ref> * [[២៤ មករា]] – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីព័រទុយហ្គាល់ឆ្នាំ ២០២១]]: ប្រធានាធិបតីដែលកំពុងកាន់អំណាចលោក[[ម៉ាសេឡូ រេបេលូ ដឺ សូសា]] ត្រូវបានជ្រើសរើសឡើងវិញ<ref>{{cite news|date=25 January 2021|title=President Rebelo de Sousa wins landslide reelection in Portugal|work=Politico|url=https://www.politico.eu/article/president-rebelo-de-sousa-wins-landslide-re-election-in-portugal/|access-date=27 January 2021}}</ref> * [[២៦ មករា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួន​ករណី​ឆ្លង COVID-19 ដែល​បាន​បញ្ជាក់​មាន​លើស​ពី ១០០ លាន​នាក់​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក<ref>{{cite news|date=26 January 2021|title=COVID-19: 100 million coronavirus cases recorded worldwide - a year after virus first officially diagnosed|work=Sky News|url=https://news.sky.com/story/covid-19-100-million-coronavirus-cases-recorded-worldwide-a-year-after-virus-first-officially-diagnosed-12191487|access-date=27 January 2021}}</ref> * [[២៩ មករា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: សហភាពអឺរ៉ុបបានអំពាវនាវដល់[[ពិធីសារអៀរឡង់ខាងជើង|មាត្រា ១៦ នៃពិធីសារអៀរឡង់ខាងជើង]] បន្ទាប់ពីមានជម្លោះជុំវិញការផ្គត់ផ្គង់[[វ៉ាក់សាំងកូវីដ​ ១៩|វ៉ាក់សាំង COVID-19]] មុនពេលបដិសេធការសម្រេចចិត្ត<ref>{{cite news|date=31 January 2021|title=What is Article 16 and why did the EU make a U-turn after triggering it?|agency=Sky News|url=https://news.sky.com/story/what-is-article-16-and-why-did-the-eu-make-a-u-turn-after-triggering-it-12202915|access-date=2 February 2021}}</ref> * [[៣១ មករា]] – លោក[[ង្វៀន ហ៊្វូចុង]] ​បាន​ជ្រើសរើស​ឡើង​វិញ​សម្រាប់​អាណត្តិ​ទី​បី​រយៈពេល​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ជា​[[អគ្គលេខាធិការបក្សកុម្មុយនីស្តវៀតណាម|អគ្គលេខាធិការ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម]]<ref>{{cite news|title=Vietnam ruling Communist Party chief Trong re-elected for third term|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-vietnam-politics-congress/vietnam-ruling-communist-party-chief-trong-re-elected-for-third-term-idUSKBN2A005T|access-date=31 January 2021}}</ref> === កុម្ភៈ === [[ឯកសារ:2021_Myanmar_Protest_in_Hleden.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច|ការ​តវ៉ា​ក្នុង​ប្រទេស​មីយ៉ាន់ម៉ា​បន្ទាប់​ពី​រដ្ឋ​ប្រហារ]] * [[១ កុម្ភៈ]] ** [[រដ្ឋប្រហារមីយ៉ាន់ម៉ាឆ្នាំ២០២១|រដ្ឋប្រហារ]]​នៅ​[[មីយ៉ាន់ម៉ា]]​ដក​លោកស្រី​[[អ៊ុងសានស៊ូជី]]ចេញពី​អំណាច និងស្ដារការគ្រប់គ្រងរបស់[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធមីយ៉ាន់ម៉ា|យោធា]] ដែលនាំឲ្យមាន[[ការតវ៉ារបស់មីយ៉ាន់ម៉ា ឆ្នាំ ២០២១|បាតុកម្មរីករាលដាលនៅទូទាំងប្រទេស]]<ref>{{cite web|url=https://news.un.org/en/story/2021/03/1088822|title=Myanmar: 'Significant action' needed by Security Council to prevent 'bloodbath'|publisher=United Nations News|date=31 March 2021|website=news.un.org}}</ref><ref name="un-children">{{cite web|url=https://news.un.org/en/story/2021/04/1088952|title=Stop 'widespread violence' against children in Myanmar, UN officials urge|publisher=United Nations News|date=2 April 2021|website=news.un.org}}</ref><ref>{{cite web|title=Military takes control of Myanmar; Suu Kyi reported detained|url=https://abcnews.go.com/International/wireStory/reports-military-coup-myanmar-suu-kyi-detained-75602314|website=ABC|access-date=1 February 2021|date=1 February 2021}}</ref> ** [[កូសូវ៉ូ]] បង្កើតទំនាក់ទំនងការទូតជាផ្លូវការជាមួយអ៊ីស្រាអែល និងប្រកាស​គម្រោង​[[ស្ថានភាពក្រុងយេរូសាឡឹម|បើក​ស្ថានទូត]]​នៅ​ក្រុង​[[​យេរូសាឡឹម|យេរូសាឡឹម]]<ref>{{cite news|date=1 February 2021|title=Kosovo Formally Establishes Ties With Israel, To Open Embassy In Jerusalem|work=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]|url=https://www.rferl.org/a/kosovo-formally-establishes-ties-with-israel-to-open-embassy-in-jerusalem/31079492.html|access-date=3 February 2021}}</ref> ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួន[[វ៉ាក់សាំងកូវីដ​ ១៩|វ៉ាក់សាំង]]ដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងទូទាំងពិភពលោកលើសពី ១០០ លាន<ref>{{cite news|date=2 February 2021|title=Covid-19 Vaccinations Surpass 100 Million Doses Worldwide|newspaper=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/graphics/covid-vaccine-tracker-global-distribution/|access-date=1 February 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=More than 100 million people vaccinated globally|url=https://www.rte.ie/news/2021/0202/1194498-covid19-world/|website=RTÉ|access-date=2 February 2021|date=2 February 2021}}</ref> * [[៤ កុម្ភៈ]] – លោកប្រធានាធិបតី[[ចូ បៃដិន]]ប្រកាសថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងឈប់ផ្តល់អាវុធដល់[[អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត]] និង[[សហព័ន្ធ​អារ៉ាប់រួម|អារ៉ាប់រួម]] (UAE) សម្រាប់[[អន្តរាគមន៍​ដឹកនាំ​ដោយ​អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត​នៅ​យេម៉ែន|ប្រើប្រាស់]]ក្នុង[[សង្គ្រាមស៊ីវិលយេម៉ែន (ឆ្នាំ ២០១៤–បច្ចុប្បន្ន)|សង្គ្រាមស៊ីវិលយេម៉ែន]]<ref>{{Cite web|last=Doucet|first=Lyse|date=|title=Yemen war: Joe Biden ends support for operations in foreign policy reset|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-55941588|access-date=4 February 2021|website=}}</ref> * [[៩ កុម្ភៈ]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ការស៊ើបអង្កេតរួមគ្នារបស់[[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]]-ប្រទេស[[ជំងឺរាតត្បាត COVID-19 នៅចិនដីគោក|ចិន]] ទៅលើប្រភពនៃការផ្ទុះឡើងនៃមេរោគនេះបានបញ្ចប់ អ្នកស៊ើបអង្កេតចាត់ទុកការលេចធ្លាយមន្ទីរពិសោធន៍[[អ៊ូហាន]]ថា "មិនទំនងទាល់តែសោះ" ជាមួយនឹង "អាងស្តុកទឹកធម្មជាតិ" នៅក្នុងសត្វ[[ប្រចៀវ]]គឺជាប្រភពទំនងកាន់តែច្រើន<ref>{{cite news|date=9 February 2021|title=Covid: WHO says 'extremely unlikely' virus leaked from lab in China|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-55996728|access-date=9 February 2021}}</ref> ** យានអវកាស ''Hope'' ដែលមិនទាន់បង្ហោះរបស់សហព័ន្ធអារ៉ាប់រួមក្លាយជាបេសកកម្មដំបូងគេរបស់[[ពិភពអារ៉ាប់|អារ៉ាប់]] ដែលបានចូលគន្លងតារាវិថីជុំវិញ[[ភពអង្គារ]]ដោយជោគជ័យ<ref>{{cite news|date=9 February 2021|title=Emirates Mars Mission: Hope spacecraft enters orbit|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-55998848|access-date=9 February 2021}}</ref> * [[១៣ កុម្ភៈ|១៣]]-[[១៧ កុម្ភៈ]] – [[ព្យុះរដូវរងានៅអាមេរិកខាងជើងថ្ងៃទី ១៣-១៧ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២១|ព្យុះរដូវរងាដ៏ធំ]]មួយបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ 136 នាក់ និងបណ្តាលឱ្យដាច់ចរន្តអគ្គីសនីជាង 9.9 លាននាក់នៅក្នុង[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]<ref>{{Cite news|date=21 February 2021|title=58 people died in last week's frigid weather. Some of them were just trying to stay warm.|newspaper=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/nation/2021/02/18/winter-storm-deaths/}}</ref> * [[១៨ កុម្ភៈ]] – បេសកកម្ម​នៅ​[[ភព​អង្គារ​ឆ្នាំ ២០២០]] របស់ [[ណាសា|NASA]] (មានយន្តហោះដ្រូន Perseverance rover និងឧទ្ធម្ភាគចក្រ Ingenuity) បាន​ចុះ​ចត​លើ​[[ភព​ព្រះអង្គារ​|ភព​ព្រះអង្គារ]]​នៅរណ្ដៅភ្នំភ្លើង[[ជេហ្សេរ៉ូ]] បន្ទាប់ពីប្រាំពីរខែនៃការធ្វើដំណើរ<ref>{{Cite web|last=mars.nasa.gov|title=Mars 2020 Perseverance Rover|url=https://mars.nasa.gov/mars2020/|access-date=18 February 2021|website=mars.nasa.gov}}</ref> * [[១៩ កុម្ភៈ]] – សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ចូល​រួម​ជា​ផ្លូវ​ការ​ក្នុង​[[កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​ទីក្រុង​ប៉ារីស]] ១០៧ ថ្ងៃបន្ទាប់ពីការចាកចេញ<ref>{{cite news|date=19 February 2021|title=US makes official return to Paris climate pact|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/environment/2021/feb/19/us-official-return-paris-climate-pact|access-date=19 February 2021}}</ref> * [[២០ កុម្ភៈ]] – [[ការផ្ទុះជំងឺ H5N8​ នៅឆ្នាំ ២០២០-២១]]: បុគ្គល ៧ នាក់បានធ្វើតេស្តវិជ្ជមានចំពោះជំងឺផ្តាសាយបក្សី [[មេរោគគ្រុនផ្តាសាយ A ប្រភេទរង H5N8|H5N8]] នៅកសិដ្ឋានបសុបក្សីមួយនៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសរុស្ស៊ី ក្លាយជាករណីដំបូងគេបង្អស់របស់មនុស្ស<ref>{{Cite web|date=20 February 2021|title=Russia reports first human cases of H5N8 bird flu|url=https://bnonews.com/index.php/2021/02/russia-first-human-cases-of-h5n8-bird-flu/|access-date=20 February 2021|website=BNO News}}</ref> * [[២២ កុម្ភៈ]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដំបូង​គេ​ដែល​មាន​អ្នក​ស្លាប់​លើស​ពី ៥០ ម៉ឺន​នាក់​ដោយសារ​មេរោគ​នេះ<ref>{{Cite news|date=22 February 2021|title=Half a million dead in US, confirming virus's tragic reach|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/us-deaths-over-500k-coronavirus-acab3cc916330a3f068b7589350a18cd|access-date=22 February 2021}}</ref> ** លោក[[លូកា អាតតាណាស៊ីអូ]] ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអ៊ីតាលីប្រចាំសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ ត្រូវបាន[[ការសម្លាប់របស់លោកលូកា អាតតាណាស៊ីអូ|សម្លាប់]]នៅជិត[[ហ្គោម៉ា]]<ref>{{Cite web|date=2021-02-22|title=Italian ambassador killed in DR Congo attack|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-56151600|access-date=2021-08-06|website=BBC News|language=en-GB}}</ref> * [[២៤ កុម្ភៈ]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: គំនិតផ្តួចផ្តើមចែករំលែកវ៉ាក់សាំង [[កូវ៉ាក្ស|COVAX]] ផ្តល់វ៉ាក់សាំងដំបូងរបស់ខ្លួន ផ្តល់ថ្នាំចំនួន ៦ សែនដល់បុគ្គលិកថែទាំសុខភាពនៅប្រទេស[[ហ្គាណា]]<ref>{{Cite news|date=24 February 2021|title=Covid: WHO scheme Covax delivers first vaccines|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-56180161|access-date=24 February 2021}}</ref> * [[២៥ កុម្ភៈ]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួនអ្នកស្លាប់ទូទាំងពិភពលោកដោយសារ COVID-19 កើនលើស ២.៥ លាននាក់<ref>{{Cite news|date=26 February 2021|title=Worldwide coronavirus deaths top 2.5 million|work=South China Morning Post|url=https://www.scmp.com/news/world/article/3123189/worldwide-coronavirus-deaths-top-25-million|access-date=26 February 2021}}</ref> ** យោធា[[អាមេនី]] អំពាវនាវឱ្យលោក[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាមេនី|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] [[នីកូល ផាស៊ីនហាន]] លាលែងពីតំណែង លោកផាស៊ីនហានចោទ​យោធា​ថា​[[វិបត្តិនយោបាយអាមេនីឆ្នាំ ២០២១|ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ]]<ref>{{Cite web|last=Child|first=David|date=25 February 2021|title=Protests rock Armenia as PM slams 'coup' attempt: Live updates|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/2/25/armenia-pm-accuses-top-military-of-coup-attempt-live-updates|website=[[Al Jazeera]]}}</ref><ref>{{Cite web|date=25 February 2021|title=Armenia PM Nikol Pashinyan accuses army of attempted coup|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-56194421|website=[[BBC]]}}</ref> === មីនា === * [[៦ មីនា]] – [[សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស័រ]][[ដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស័រទៅកាន់ប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់ឆ្នាំ ២០២១|ជួបជាមួយ]] [[ម៉ាចា|មហាអាយ៉ាតូឡា]] [[អាលី អាល ស៊ីស្តានី]] នៅ[[ណាចាហ្វ]] ប្រទេស[[អ៊ីរ៉ាក់]] ​ជា​ជំនួប​លើក​ដំបូង​មិន​ធ្លាប់​មាន​រវាង​[[សម្ដេចប៉ាប|សម្តេច​ប៉ាប]] និង​មហា​អាយ៉ាតូឡា<ref>{{cite news|date=6 March 2021|title=Pope, top Iraq Shiite cleric deliver message of coexistence|work=Associated Press|url=https://apnews.com/article/middle-east-islamic-state-group-ali-al-sistani-pope-francis-iraq-f95098b179f6a82157e87a7cb6cc0c3d|access-date=13 March 2021}}</ref> * [[១៥ មីនា|១៥]] - [[១៧ មីនា]] – [[ការបោះឆ្នោតទូទៅរបស់ប្រទេសហូឡង់ឆ្នាំ ២០២១|ការ​បោះឆ្នោត​ទូទៅ​របស់​ហូឡង់]]​សម្រាប់​[[សភាតំណាងរាស្រ្ត (ហូឡង់)|សភា​តំណាង​ប្រទេស​ហូឡង់]]​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ<ref>{{Cite web|title=Tweede Kamerverkiezingen 2021|url=https://www.parlement.com/id/vl4ai9zklwpy/tweede_kamerverkiezingen_2021|access-date=2021-03-18|website=www.parlement.com|language=nl}}</ref> * [[១៩ មីនា]] – [[កូរ៉េខាងជើង]]​[[ទំនាក់ទំនងម៉ាឡេស៊ី-កូរ៉េខាងជើង|ផ្តាច់ចំណង​ការទូត]]​ជាមួយ​[[​ម៉ាឡេស៊ី|ម៉ាឡេស៊ី]] ដោយសារ​ពលរដ្ឋ​ខ្លួន​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​បត្យាប័ន​ទៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បី​ប្រឈម​នឹង​ការចោទប្រកាន់​ពី​ការ​លាង​លុយ អាជ្ញាធរម៉ាឡេស៊ីបញ្ជាឱ្យមន្ត្រីកូរ៉េខាងជើងចាកចេញពីប្រទេសក្នុងរយៈពេល ៤៨ ម៉ោង<ref>{{cite web|title=N Korea to cut ties with Malaysia over US extradition ruling|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/3/19/n-korea-to-cut-ties-with-malaysia-over-us-extradition-ruling|access-date=15 April 2021}}</ref> * [[២០ មីនា]] – [[ប្រធានាធិបតីទួរគី]]លោក[[រេចិប តៃយីប អ៊ែរដូអាន់]] ប្រកាសដកប្រទេសរបស់លោកចេញពី[[អនុសញ្ញាអ៊ីស្តង់ប៊ុល|អនុសញ្ញាទីក្រុងអ៊ីស្តង់ប៊ុល]] ប្រទេសដំបូងគេដែលធ្វើដូច្នេះ<ref>{{Cite web|date=19 March 2021|title=CUMHURBAŞKANI KARARI 3718|url=https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/03/20210320-49.pdf|access-date=20 March 2021|website=Official Gazette of Turkey|language=tr}}</ref> * [[២១ មីនា]] – [[ការប៉ះទង្គិចអាពូរ៉េឆ្នាំ​ ២០២១|ការប៉ះទង្គិច]]គ្នានៅ[[អាពូរេ]]រវាងក្រុមអ្នកប្រឆាំង[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបដិវត្តន៍នៃកូឡុំប៊ី]] (FARC) និង[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធជាតិបូលីវ៉ារៀនៃប្រទេសវេណេស៊ុយអេឡា|កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធវេណេស៊ុយអេឡា]] បណ្តាលអោយមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ៨ នាក់រងរបួស ព្រម​ទាំង​ជម្លៀស​ជនជាតិ​វេណេស៊ុយអេឡា​ចំនួន ៤ ពាន់​នាក់<ref>{{cite news|date=27 March 2021|title=Venezuela says six members of 'armed groups' killed near Colombia|agency=Al Jazeera|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/3/27/venezuela-says-six-members-of-armed-groups-killed-near-colombia-border}}</ref><ref>{{Cite web|date=2021-03-26|title=Reportan nuevo enfrentamiento armado en Apure este viernes|url=https://www.elnacional.com/venezuela/videos-reportan-nuevo-enfrentamiento-armado-en-apure-que-genera-nuevos-desplazamientos-forzados/|access-date=2021-03-27|website=[[El Nacional (Venezuela)|El Nacional]]}}</ref> * [[២៣ មីនា]] ** [[ការបោះឆ្នោតនីតិប្បញ្ញត្តិរបស់អ៊ីស្រាអែលឆ្នាំ ២០២១|ការបោះឆ្នោតទូទៅរបស់អ៊ីស្រាអែល]] ប្រព្រឹត្តទៅ ការបោះឆ្នោតនេសសិត (Knesset) ទីបួនក្នុងរយៈពេលពីរឆ្នាំ<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/live/2021/03/23/world/israel-live-election|title=Israel Election Live Updates: Polls to Close Soon|work=[[The New York Times]]|date=March 23, 2021}}</ref> ** ''[[អេវ័រ ហ្គីវេន]] (Ever given)'' កប៉ាល់កុងតឺន័រដ៏ធំបំផុតមួយក្នុងពិភពលោក [[ការស្ទះប្រឡាយស៊ុយអេឆ្នាំ ២០២១|ហូរច្រោះ]] និងរាំងស្ទះ[[ប្រឡាយស៊ុយអេ]] រំខានដល់ពាណិជ្ជកម្មសកល<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-56522178|title=Suez Canal: Owner of cargo ship blocking waterway apologises|publisher=BBC News|date=March 25, 2021|access-date=March 25, 2021}}</ref> កប៉ាល់ត្រូវបានដោះលែងនៅថ្ងៃទី ២៩ ខែមីនា<ref>{{Cite news|date=2021-03-29|title=Suez Canal: Giant ship blocking Suez Canal finally freed|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-56567985|access-date=2021-03-29}}</ref> * [[២៥ មីនា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួន[[វ៉ាក់សាំងកូវីដ ១៩|វ៉ាក់សាំង]]ដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងទូទាំងពិភពលោកលើសពី ៥០០ លាន<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/interactive/2021/world/covid-vaccinations-tracker.html|title=Tracking Coronavirus Vaccinations Around the World|access-date=9 March 2021|date=9 March 2021|work=The New York Times}}</ref> === មេសា === * [[២ មេសា]] – រុស្ស៊ី​ព្រមាន​[[អង្គការសន្ធិសញ្ញាអាត្លង់ទិកខាងជើង|អូតង់]]​មិន​ឲ្យ​បញ្ជូន​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​អ៊ុយក្រែន ចំពេល​មាន​សេចក្តីរាយការណ៍​អំពី​ការ​បង្កើត​[[កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរុស្ស៊ី|យោធា​រុស្ស៊ី]]​ដ៏​ធំ​មួយ​នៅ​ព្រំដែន​របស់ខ្លួន<ref>{{cite web|title=Kremlin says that any NATO troop deployment to Ukraine would raise tensions|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-russia-kremlin/kremlin-says-that-any-nato-troop-deployment-to-ukraine-would-raise-tensions-idUSKBN2BP0O6|website=reuters.com|date=April 2, 2021|access-date=April 3, 2021}}</ref> * [[៤ មេសា]] ** [[ការបោះឆ្នោតសភាប៊ុលហ្គារីឆ្នាំ ២០២១]] ប្រព្រឹត្តទៅ<ref>{{Cite web|last=Андонова|first=Здравка|date=2021-01-14|title=Президентът насрочи парламентарните избори на 4 април|url=https://www.dnevnik.bg/politika/2021/01/14/4163573_prezidentut_nasrochi_izborite_na_4_april/|access-date=2021-04-05|website=Dnevnik|language=bg}}</ref> ** មនុស្សជាង 270 នាក់បានស្លាប់នៅក្នុងប្រទេស[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]] និង[[ទីម័រខាងកើត]] បន្ទាប់ពី[[ព្យុះស៊ីក្លូនសេរ៉ូចា]]វាយប្រហារ[[នូសាតិនហ្គារ៉ាភាគខាងកើត]] និងកោះ[[ទីម័រ]]<ref>{{cite web|title=Korban tewas siklon tropis Seroja jadi 167 orang|url=https://www.aa.com.tr/id/nasional/korban-tewas-siklon-tropis-seroja-jadi-167-orang-/2203664|publisher=Anadolu Agency|language=ID|access-date=4 April 2021}}</ref> * [[៩ មេសា]] – សហគ្រាសរដ្ឋ[[រ៉ូសកូសម៉ូស]]ចាប់ផ្តើមបេសកកម្ម [[Soyuz MS-18]] ដឹក ៣ [[Expedition 65]] សមាជិកនាវិកទៅកាន់[[ស្ថានីយអវកាសអន្តរជាតិ]]<ref>{{cite web|last1=Harwood|first1=William|title=Soyuz launch kicks off series of launches and landings for space station crew rotation|url=https://www.cbsnews.com/news/soyuz-launch-astronauts-space-station-crew-rotation/|website=[[CBS News]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210508005615/https://www.cbsnews.com/news/soyuz-launch-astronauts-space-station-crew-rotation/|archive-date=May 8, 2021|date=April 9, 2021|quote=NASA astronaut Mark Vande Hei and two cosmonauts blasted off from Kazakhstan Friday...|url-status=live}}</ref> * [[១១ មេសា]] ** ប្រទេស[[ប៉េរូ]] រៀបចំ[[ការបោះឆ្នោតទូទៅប៉េរូឆ្នាំ ២០២១|ការបោះឆ្នោតទូទៅ]]ជាមួយលោក[[ប៉េដ្រូ កាស្ទីឡូ]] និង[[គណបក្សសេរីប៉េរូ]]សេរីនិយមឆ្វេងនិយមឈ្នះការបោះឆ្នោតយ៉ាងជិតស្និទមិនគួរឱ្យជឿ<ref>{{cite web|url=https://www.as-coa.org/articles/explainer-perus-2021-general-elections|title=Explainer: Peru's 2021 General Elections|work=[[Americas Society|AS/]] [[Council of the Americas|COA]]|access-date=12 April 2021|date=6 April 2021}}</ref> ** អ៊ីរ៉ង់​ចោទ​អ៊ីស្រាអែល​ពី​​ «​ភេរវកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ» និងប្តេជ្ញាសងសឹកបន្ទាប់ពីការផ្ទុះដ៏ធំមួយបំផ្លាញប្រព័ន្ធថាមពលខាងក្នុងរបស់[[រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់|រោងចក្រចម្រាញ់សារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមណាតានហ្ស៍]]<ref>{{cite web|title=Iran vows revenge for 'Israeli' attack on Natanz nuclear site|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-56715520|website=bbc.co.uk|date=April 12, 2021|access-date=April 12, 2021}}</ref> ** លោក[[ហ៊ីដិគិ ម៉ាត្ស៊ឹយ៉ាម៉ា]]ឈ្នះការប្រកួត[[ម៉ាស្ទ័រធួរណាម៉េនត៍ឆ្នាំ ២០២១]] ក្លាយជាបុរសដំបូងគេមកពីប្រទេសជប៉ុនដែលឈ្នះជើងឯកវាយកូនហ្គោលធំ<ref>{{Cite web|last=Fields|first=Bill|date=11 April 2021|title=Matsuyama Carves His Place in History|url=https://www.masters.com/en_US/news/articles/2021-04-11/matsuyama_carves_his_place_in_history.html|access-date=23 May 2021|website=Masters.com}}</ref> * [[១៣ មេសា]] ** [[រដ្ឋាភិបាលជប៉ុន]]យល់ព្រម[[ការបោះចោលទឹកវិទ្យុសកម្មនៃរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរហ្វឹគឹស្ស៊ិម៉ា ដៃអ៊ិឈិ]]ចូលទៅក្នុងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកក្នុងរយៈពេល ៣០ ឆ្នាំ ដោយមានការគាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងពី[[ទីភ្នាក់ងារថាមពលបរមាណូអន្តរជាតិ]] ការ​សម្រេច​ចិត្ត​នេះ​គឺ​ប្រឆាំង​ដោយ​ប្រទេស​ចិន កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង និង​តៃវ៉ាន់<ref>{{cite web|title=China, Taiwan, S.Korea oppose Japan's plan to release Fukushima water into ocean|url=https://www.nationthailand.com/news/30404865|website=The Nation Thailand|date=April 14, 2021|access-date=April 14, 2021}}</ref> ** [[វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ របស់ចនសុនអែនដ៍ចនសុន|វ៉ាក់សាំង Janssen COVID-19]] ត្រូវបានផ្អាក ដោយសារការបង្កកំណកឈាមដ៏កម្ម<ref>{{Cite web|date=April 13, 2021|title=Johnson & Johnson vaccine paused over rare blood clots|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-56733715|website=BBC News}}</ref> * [[១៥ មេសា]] – អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រប្រកាសថាពួកគេបានចាក់បញ្ចូលកោសិកាដើមរបស់[[មនុស្ស]]ដោយជោគជ័យទៅក្នុងអំប្រ៊ីយ៉ុងរបស់ស្វា បង្កើត[[គីមេរ៉ា]]-អំប្រ៊ីយ៉ុង<ref>{{Cite news|date=15 April 2021|title=Human cells grown in monkey embryos spark ethical debate|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-56767517|access-date=2021-04-16}}</ref> * [[១៧ មេសា]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួនអ្នកស្លាប់ទូទាំងពិភពលោកដោយសារកូវីដ-១៩ កើនលើស ៣ លាននាក់<ref>{{cite web|title=Covid-19 deaths pass three million worldwide|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-56783878|website=BBC News|date=April 17, 2021|access-date=April 17, 2021}}</ref> ** [[រដ្ឋាភិបាលឆេក]]បានសន្និដ្ឋានថា [[នាយកសំខាន់នៃអគ្គសេនាធិការនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធនៃសហព័ន្ធរុស្ស៊ី|GRU]] រុស្ស៊ីជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះ[[ការផ្ទុះឃ្លាំងអាវុធវឺរបេទីសឆ្នាំ​ ២០១៤|ការផ្ទុះឃ្លាំងអាវុធចំនួនពីរ]]នៅ[[វឺរបេទីស]]ក្នុងឆ្នាំ ២០១៤ អ្នកការទូតរុស្សី១៨នាក់ និងអ្នកស៊ើបការដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ត្រូវបានបណ្តេញចេញជាបន្តបន្ទាប់<ref>{{Cite web|last=televize|first=Česká|title=Do výbuchu ve Vrběticích byli zapojení ruští agenti, oznámil Babiš. Česko jich osmnáct vyhostí|url=https://ct24.ceskatelevize.cz/domaci/3299339-do-vybuchu-municniho-arealu-ve-vrbeticich-byly-podle-zjisteni-ceskych-bezpecnostnich|access-date=2021-05-08|website=ČT24 - Česká televize|language=cs}}</ref> ** បេសកកម្ម [[Soyuz MS-17]] បានបញ្ចប់ ការបញ្ជូននាវិកបីនាក់របស់ [[Expedition 64]] មក[[ផែនដី]]វិញពី[[ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ]]<ref>{{cite web|last1=Strickland|first1=Ashley|title=NASA astronaut Kate Rubins and two Russian cosmonauts have landed back on Earth|url=https://edition.cnn.com/2021/04/16/world/nasa-space-station-crew-landing-scn/index.html|website=[[CNN]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210508005716/https://edition.cnn.com/2021/04/16/world/nasa-space-station-crew-landing-scn/index.html|archive-date=May 8, 2021|date=April 17, 2021|quote=Russian cosmonauts Sergey Ryzhikov and Sergey Kud-Sverchkov and NASA astronaut Kate Rubins ended their 185-day mission on the space station Friday. Their departure in the Soyuz MS-17 spacecraft aired live on NASA's TV channel and website.|url-status=live}}</ref> * [[១៨ មេសា]] ** ក្លឹបបាល់ទាត់ចំនួន ១២ រួមទាំង៣នាក់មកពី[[ឡាលីហ្គា]] និងក្លឹបនាំមុខគេមកពី[[ព្រីមៀរលីគ]]និង[[សេរីអា]] យល់​ព្រម​ចូល​រួម​[[​លីគ​កំពូល​អឺរ៉ុប|លីគ​កំពូល​អឺរ៉ុប]]​ផ្តាច់​ព្រ័ត្រ​ថ្មី ជំរុញឱ្យមានការថ្កោលទោសអន្តរជាតិ<ref>{{cite web|title=European Super League: Premier League's big six agree to join new league|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/56795811|website=BBC News|date=April 18, 2021|access-date=April 19, 2021}}</ref> ពីរថ្ងៃក្រោយមក បន្ទាប់ពីការតវ៉ាដ៏ធំពីសំណាក់អ្នកគាំទ្រ ក្លឹបនិងអ្នកនយោបាយផ្សេងទៀត [[ម៉ែនឈេស្ទ័រស៊ីទី F.C.|ម៉ែនឈេស្ទ័រស៊ីទី]]ដកខ្លួនចេញពីលីគ; នេះជំរុញឱ្យក្លឹប Premier League ដែលនៅសល់ទាំងអស់ និងបីផ្សេងទៀតធ្វើដូចគ្នា<ref>{{cite web|title=Man City withdraw|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/56823501|website=BBC Sport|date=April 20, 2021|access-date=April 20, 2021}}</ref> ** [[ការបោះឆ្នោតសភាកាប៊ូវើរឌីឆ្នាំ ២០២១]] ប្រព្រឹត្តទៅ<ref>{{cite web|url=https://www.africanews.com/2021/04/18/cape-vede-votes-in-election-that-could-see-first-female-prime-minister/|title=Cape Verde votes in election that could see first female prime minister|website=Africanews|date=18 April 2021}}</ref> * [[១៩ មេសា]] ** ឧទ្ធម្ភាគចក្រ''[[អ៊ីនជេនូអ៊ីទី]]''របស់ ផ្នែករបស់បេសកកម្ម [[Mars 2020]] អនុវត្តការហោះហើរថាមពលលើកដំបូងនៅលើភពមួយផ្សេងទៀតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ<ref name="NY Times 19/04/2021">{{cite news|last1=Chang|first1=Kenneth|date=19 April 2021|title=Live Updates: NASA Waits for Results From Mars Helicopter's First Flight|website=New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/04/19/science/nasa-mars-helicopter.html|url-access=limited|access-date=19 April 2021|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/04/19/science/nasa-mars-helicopter.html|archive-date=2021-12-28}}{{cbignore}}</ref><ref name="Tech_Demo">{{cite web|title=Mars Helicopter Tech Demo|work=Watch Online|publisher=[[NASA]]|date=April 18, 2021|url=https://mars.nasa.gov/technology/helicopter/#Watch-Online|access-date=2021-04-18}}</ref> ** [[រ៉ាអ៊ូល កាស្ត្រូ]] លាលែងពីតំណែង[[លេខាទីមួយរបស់គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|លេខាទី១]] របស់[[គណបក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា|បក្សកុម្មុយនិស្តគុយបា]] បញ្ចប់ការគ្រប់គ្រងជាង ៦២ ឆ្នាំដោយ[[ហ្វីឌែល កាស្ត្រូ|បងប្អូនកាស្ត្រូ]]ក្នុងប្រទេសគុយបា<ref>{{cite web|url=https://www.ap.org/live-and-location-services/events/raul-castro-cuba|title=Raul Castro expected to step down|website=[[Associated Press]]|agency=Associated Press|access-date=17 November 2020|archivedate=3 មីនា 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210303092516/https://www.ap.org/live-and-location-services/events/raul-castro-cuba|url-status=dead}}</ref> * [[២០ មេសា]] – ប្រធានាធិបតី[[ឆាដ]] [[អ៊ីឌ្រីស ដេប៊ី]] ត្រូវ​បាន​សម្លាប់​នៅ​ក្នុង​[[ការវាយលុករបស់ឆាដខាងជើងឆ្នាំ ២០២១|ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​ជាមួយ​នឹង​កង​កម្លាំង​ឧទ្ទាម]]​បន្ទាប់​ពី​កាន់​អំណាច​បាន​៣០​ឆ្នាំ [[រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆាដឆ្នាំ ២០១៨|រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]ត្រូវបានព្យួរ ហើយ[[ក្រុមប្រឹក្សាយោធាអន្តរកាល (ឆាដ)|ក្រុមប្រឹក្សាយោធាអន្តរកាល]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រទេសសម្រាប់រយៈពេល១៨ខែ<ref>{{Cite news|date=20 April 2021|title=Chad's President Idriss Déby dies 'in clashes with rebels'|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-56815708|access-date=2021-04-20}}</ref> * [[២១ មេសា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ជាមួយនឹងចំនួនករណីសកលខិតជិតដល់កំពូលទីពីរ ប្រទេសឥណ្ឌារាយការណ៍ពីការឆ្លងចំនួន ៣១៥,០០០ ក្នុងរយៈពេល ២៤ ម៉ោង ចំនួនសរុបមួយថ្ងៃខ្ពស់បំផុតត្រូវបានកត់ត្រាគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោករហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន<ref>{{cite web|title=Covid: India sees world's highest daily cases amid oxygen shortage|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-56826645|website=BBC News|date=April 22, 2021|access-date=April 22, 2021}}</ref> * [[២២ មេសា]] – មេដឹកនាំពិភពលោកប្រារព្ធ[[ទិវាផែនដី]]ដោយធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំកំពូលនិម្មិតស្តីពី[[ការ​ឡើង​កំ​ដៅ​ភព​ផែនដី|ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ]] ក្នុងអំឡុងពេលដែលគោលដៅមានមហិច្ឆតាបន្ថែមទៀតសម្រាប់ការកាត់បន្ថយ[[ការបំភាយឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់]]ត្រូវបានស្នើឡើង រួមទាំងការកាត់បន្ថយ ៤០% នៅឆ្នាំ ២០៣០ សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក<ref>{{cite web|title=Biden: This will be 'decisive decade' for tackling climate change|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-56837927|website=BBC News|date=April 22, 2021|access-date=April 22, 2021}}</ref> * [[២៣ មេសា]] ** [[ស្ពេសអិច|SpaceX]] ចាប់ផ្តើមបេសកកម្ម [[ស្ពេសអិចគ្រូវធូ|Crew-2]] ដឹកសមាជិកនាវិកបួននាក់របស់ [[Expedition 65]] និង [[Expedition 66|66]] ទៅកាន់ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិនៅលើនាវា [[SpaceX Dragon 2|Crew Dragon]] ''[[Crew Dragon Endeavour|Endeavour]]''<ref>{{cite news|last1=Davenport|first1=Christian|date=April 23, 2021|title=SpaceX launches NASA's Crew-2 to orbit, its third human spaceflight in less than a year|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/technology/2021/04/23/spacex-launches-nasas-crew-2-orbit-its-third-human-spaceflight-less-than-year/|url-status=live|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210508005834/https://www.washingtonpost.com/technology/2021/04/23/spacex-launches-nasas-crew-2-orbit-its-third-human-spaceflight-less-than-year/|archive-date=May 8, 2021|quote=SpaceX successfully launched another crew of astronauts to the International Space Station in a predawn liftoff Friday [...] beginning a day-long journey to the space station, where the crew of four astronauts will join seven others now aboard the orbiting laboratory.}}</ref> ** [[សហភាពសហព័ន្ធបាល់ទាត់អឺរ៉ុប]]ប្រកាសថា ដោយសារកង្វះការធានាទាក់ទងនឹងអ្នកទស្សនា ដែលបណ្តាលមកពីជំងឺរាតត្បាត COVID-19 [[កីឡដ្ឋានអាវីវ៉ា]]ក្នុងទីក្រុង[[ដាប់លីន]] អៀរឡង់​នឹង​ត្រូវ​ដក​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វើ​ជា​ម្ចាស់​ផ្ទះ​សម្រាប់​ការ​ប្រកួត UEFA Euro 2020<ref>{{Cite web|date=23 April 2021|title=Change of venues for some UEFA EURO 2020 matches announced|url=https://www.uefa.com/insideuefa/mediaservices/mediareleases/news/0268-121bc78c82d5-1ba16401b4f0-1000/|website=UEFA}}</ref> * [[២៤ មេសា]] ** បន្ទាប់ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងស្វែងរក និងជួយសង្គ្រោះអន្តរជាតិ កងទ័ពជើងទឹកឥណ្ឌូនេស៊ីរាយការណ៍ពីការលិចនាវា [[KRI Nanggala (402)|KRI ''Nanggala'']] ជាមួយនាវិក ៥៣ នាក់ ការបាត់បង់ជីវិតដ៏ធំបំផុតនៅលើនាវាមុជទឹកចាប់តាំងពីឆ្នាំ [[នាវាមុជទឹកចិន ៣៦១|២០០៣]]<ref>{{cite web|title=Indonesian submarine sank off Bali, navy says|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-56871694|website=BBC News|date=April 24, 2021|access-date=April 24, 2021}}</ref> ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួនវ៉ាក់សាំងដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងទូទាំងពិភពលោកលើសពី ១ ពាន់លាន ពាក់កណ្តាលនៃកម្រិតថ្នាំទាំងនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងក្នុងប្រទេសតែបីប៉ុណ្ណោះ (សហរដ្ឋអាមេរិក ចិន និងឥណ្ឌា)<ref>{{cite web|title=1bn COVID jabs given globally – but over half in just 3 countries|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/4/24/billion-coronavirus-vaccine-doses-administered-globally|website=Al Jazeera|access-date=25 April 2021}}</ref> * [[២៥ មេសា]] – [[អាល់បានី]]រៀបចំការ[[ការបោះឆ្នោតសភាអាល់បានីឆ្នាំ ២០២១|បោះឆ្នោតសភា]]<ref>{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/4/25/exit-polls-suggest-tight-race-in-albanias-parliamentary-election|title=Exit polls suggest tight race in Albania's parliamentary election|date=25 April 2021|access-date=26 April 2021|work=Al Jazeera}}</ref><ref>{{cite web|title=Exit Polls Show Tight Race in Albania's Parliamentary Vote|url=https://balkaninsight.com/2021/04/25/exit-polls-show-tight-race-in-albanias-parliamentary-vote/|date=25 April 2021|access-date=26 April 2021|work=[[Balkan Insight]]}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.osce.org/odihr/elections/albania/478999|title=Parliamentary Elections, 25 April 2021|access-date=26 April 2021|work=[[Organization for Security and Co-operation in Europe|OSCE]]}}</ref> * [[២៨ មេសា]] ** យ៉ាងហោចណាស់មនុស្ស ៥៥ នាក់បានស្លាប់ និងជិត ៥០,០០០ នាក់ទៀតត្រូវបានផ្លាស់ទីលំនៅនៅក្នុង[[ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​រវាង​កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន-តាហ្ស៊ីគីស្ថានឆ្នាំ ២០២១|ការប៉ះទង្គិចដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុតមួយ]]នៅ[[អាស៊ីកណ្តាល]] បន្ទាប់ពីជម្លោះព្រំដែនរវាង[[កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន]]និង[[តាហ្ស៊ីគីស្ថាន]]<ref>{{Cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/death-toll-rises-to-55-from-kyrgyz-tajik-border-clashes/2230340|title=Death toll rises to 55 from Kyrgyz-Tajik border clashes|website=www.aa.com.tr|author=Bahtiyar Abdülkerimov|date=May 5, 2021|access-date=May 9, 2021}}</ref> ** សហភាពអឺរ៉ុបអនុម័តលើ[[កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម និងសហប្រតិបត្តិការសហភាពអឺរ៉ុប-សហរាជាណាចក្រ]] គ្រប់គ្រងទំនាក់ទំនងរវាង[[សហភាពអឺរ៉ុប]]និង[[សហរាជាណាចក្រ]]បន្ទាប់ពី[[ប្រែក្ស៊ីត]]<ref>{{cite web|title=Brexit: European Parliament backs UK trade deal|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-56899831|website=BBC News|date=April 28, 2021|access-date=April 28, 2021}}</ref> ** ក្រុមអ្នកតវ៉ាបាន[[ការតវ៉ារបស់កូឡុំប៊ីឆ្នាំ ២០២១|ប្រមូលផ្តុំគ្នា]]នៅក្នុងទីក្រុងធំៗរបស់ប្រទេស[[កូឡុំប៊ី]] ប្រឆាំងនឹងការដំឡើងពន្ធ និងកំណែទម្រង់ថែទាំសុខភាពដែលស្នើឡើងដោយ[[ប្រធានាធិបតីកូឡុំប៊ី|ប្រធានាធិបតី]] [[អ៊ីវ៉ាន ឌូកេ ម៉ាហ្គេស]] បណ្តាលឱ្យមានអំពើហឹង្សារបស់ប៉ូលីស និងការស្លាប់របស់បាតុកររាប់សិបនាក់ ដែលត្រូវបានថ្កោលទោសដោយ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] និង[[អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2021/05/10/americas/colombia-protests-pandemic-police-intl-latam/index.html|title=Analysis: In Colombia's protests, pandemic pressures collide with an existential reckoning for police|first=Analysis by Stefano|last=Pozzebon|website=CNN}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/global-development/2021/may/04/colombia-protests-violence-deaths-missing-un|title=UN condemns violent repression of Colombia protests after at least 18 die|date=4 May 2021|website=The Guardian}}</ref> * [[២៩ មេសា]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួន​ករណី​ឆ្លង COVID-19 ដែល​បាន​បញ្ជាក់​មាន​លើស​ពី ១៥០ លាន​នាក់​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក.<ref>{{cite web|url=https://medicalxpress.com/news/2021-04-worldwide-covid-cases-million.html|title=Worldwide COVID-19 cases pass 150 million|date=30 April 2021|access-date=30 April 2021|work=Medical Press}}</ref> ** [[រដ្ឋបាលអវកាសជាតិចិន|រដ្ឋបាល​លំហ​ជាតិ​ចិន]]​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដំណើរការ​ម៉ូឌុល​ទីមួយ​នៃ​[[ស្ថានីយ​អវកាសធានហ្គង]]របស់ខ្លួន មានឈ្មោះថា ''[[ម៉ូឌុលស្នូលធានហឺ|ធានហឺ]]'' ចាប់ផ្តើមកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរយៈពេល ២ ឆ្នាំដើម្បីសាងសង់ស្ថានីយ៍នៅក្នុងគន្លង<ref>{{cite web|title=China launches first module of new space station|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-56924370|website=[[BBC News]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210508002009/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-56924370|archive-date=May 8, 2021|date=April 29, 2021|quote=China has launched a key module of a new permanent space station, the latest in Beijing's increasingly ambitious space programme. The Tianhe module - which contains living quarters for crew members - was launched from the Wenchang Space Launch Centre on a Long March-5B rocket. [...] Beijing plans to have at least 10 more similar launches, carrying all the additional equipment into orbit, before the completion of the station next year.|url-status=live}}</ref> === ឧសភា === * [[២ ឧសភា]] – បេសកកម្ម [[SpaceX Crew-1]] បានបញ្ចប់ ការបញ្ជូនសមាជិកនាវិកបួននាក់របស់ [[Expedition 64]] និង [[Expedition 65|65]] មកផែនដីវិញពីស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិនៅលើ Crew Dragon Resilience<ref>{{cite web|last1=Chang|first1=Kenneth|title=SpaceX Makes First Nighttime Splash Down With Astronauts Since 1968|url=https://www.nytimes.com/2021/05/02/science/spacex-nasa-landing.html|website=[[The New York Times]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://archive.today/20210502090520/https://www.nytimes.com/2021/05/02/science/spacex-nasa-landing.html|archive-date=2 May 2021|date=May 2, 2021|quote=Half a year ago, a SpaceX rocket lifted off with the four astronauts — three from NASA, one from Japan’s space agency — who were sitting inside one of the company’s Crew Dragon capsules. On Sunday, the same capsule, named Resilience, safely returned to Earth, just before 3 a.m. Eastern time.|url-status=live}}</ref> * [[៥ ឧសភា]] – [[SpaceX]] បានជោគជ័យហោះហើរ ចុះចត និងយកគំរូដើម [[SpaceX Starship|Starship]] មកវិញជាលើកដំបូង បន្ទាប់​ពី​ការ​ព្យាយាម​លើក​មុន​មិន​បាន​ជោគជ័យ​ចំនួន​បួន<ref>{{cite web|last1=Roulette|first1=Joey|url=https://www.theverge.com/2021/5/5/22421845/spacex-starship-sn15-successful-landing|title=SpaceX successfully landed a Starship prototype for the first time|website=[[The Verge]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210507040645/https://www.theverge.com/2021/5/5/22421845/spacex-starship-sn15-successful-landing|archive-date=7 May 2021|date=May 5, 2021|quote=SpaceX launched a high-altitude Starship prototype rocket and successfully landed it for the first time on Wednesday, overcoming a key challenge in Elon Musk’s whirlwind quest to build a fully reusable Mars rocket.|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last1=Gorman|first1=Steve|title=SpaceX Starship rocket prototype achieves first safe landing|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/spacex-starship-rocket-prototype-achieves-first-safe-landing-2021-05-06/|website=[[Reuters]]|access-date=May 8, 2021|archive-url=https://archive.today/20210508005128/https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/spacex-starship-rocket-prototype-achieves-first-safe-landing-2021-05-06/|archive-date=8 May 2021|date=May 5, 2021|quote=SpaceX achieved the first successful touchdown of its prototype Starship rocket during the latest test flight of the next-generation launch vehicle in south Texas on Wednesday, after four previous landing attempts ended in explosions.|url-status=live}}</ref> * [[៧ ឧសភា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: [[អង្គការសុខភាពពិភពលោក]]ផ្តល់បញ្ជីប្រើប្រាស់បន្ទាន់ដល់[[វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩ BIBP-CorV របស់ស៊ីណូហ្វាម]] វ៉ាក់សាំងមិនមែនលោកខាងលិចដំបូងគេដែលត្រូវបានអនុញ្ញាត<ref>{{cite press release|title=WHO lists additional COVID-19 vaccine for emergency use and issues interim policy recommendations|publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|date=7 May 2021|url=https://www.who.int/news/item/07-05-2021-who-lists-additional-covid-19-vaccine-for-emergency-use-and-issues-interim-policy-recommendations|access-date=7 May 2021}}</ref> * [[១១ ឧសភា]] – [[វិបត្តិអ៊ីស្រាអែល-ប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ ២០២១]]: អ៊ីស្រាអែលវាយលុកតំបន់[[ដែនជ្រោយកាសា]] ជាមួយនឹង[[វិបត្តិអ៊ីស្រាអែល-ប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ ២០២១|ការវាយប្រហារតាមអាកាស]] ខណៈដែលក្រុម[[ហាម៉ាស់]]បង្កើនការបាញ់រ៉ុក្កែត<ref>{{Cite news|last1=Kingsley|first1=Patrick|last2=Kershner|first2=Isabel|date=2021-05-11|title=Israel Hits Gaza With Airstrikes as Hamas Increases Rocket Fire|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|url-access=limited|access-date=2021-05-11|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/05/11/world/middleeast/israel-gaza-airstrikes.html|archive-date=2021-12-28|issn=0362-4331}}{{cbignore}}</ref> រឿង​នេះ​កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​អ៊ីស្រាអែល​ចាប់​ផ្តើម​ផ្លាស់​ប្តូរ​[[ជនជាតិ​ប៉ាឡេស្ទីន]]នៅក្នុងសង្កាត់[[សែខយ៉ារ៉ា]]នៃក្រុង[[យេរូសាឡឹមខាងកើត]]<ref>{{Cite web|date=2021-05-10|title=East Jerusalem's Sheikh Jarrah becomes emblem of Palestinian struggle|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/east-jerusalems-sheikh-jarrah-becomes-emblem-palestinian-struggle-2021-05-10/|access-date=2021-05-19|website=Reuters}}</ref> * [[១៤ ឧសភា]] – [[រដ្ឋបាលអវកាសជាតិចិន]] ចុះចតយាន [[Zhurong]] របស់ខ្លួននៅ Utopia Planitia នៅលើភពអង្គារ ធ្វើឱ្យចិនក្លាយជាប្រទេសទីបួនដែលបានចុះចតយានអវកាសនៅលើភពផែនដី ហើយមានតែទីពីរប៉ុណ្ណោះដែលបានចុះចតយានអវកាស<ref>{{Cite news|date=2021-05-15|title=China lands its Zhurong rover on Mars|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-57122914|access-date=2021-05-15}}</ref><ref>{{cite web|title=China lands its Zhurong rover on Mars|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-57122914|website=[[BBC News]]|access-date=May 15, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210515015422/https://www.bbc.com/news/science-environment-57122914|archive-date=May 15, 2021|date=May 15, 2021|quote=China has successfully landed a spacecraft on Mars, state media announced early on Saturday. The six-wheeled Zhurong robot was targeting Utopia Planitia...|url-status=live}}</ref> * [[១៥​ ឧសភា]] – ការប្រយុទ្ធគ្នារវាងកងកម្លាំងអ៊ីស្រាអែល និងក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធប៉ាឡេស្ទីន នៅតែបន្តកើនឡើង ខណៈ​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​កើន​លើស​​ ១៥០​ នាក់ ការវាយប្រហារតាមអាកាសរបស់អ៊ីស្រាអែល បំផ្លាញអគារការិយាល័យខ្ពស់មួយនៅ[[ដែនជ្រោយកាសា|ហ្គាហ្សា]] កាន់កាប់ដោយ[[សមាគមន៍សារព័ត៌មាន]] [[អាល់យ៉ាហ្ស៊ីរ៉ា]] និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយផ្សេងទៀត<ref>{{Cite news|date=2021-05-16|title=Israel Gaza conflict: Netanyahu vows to continue strikes|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-57131272|access-date=2021-05-16}}</ref> * [[១៧ ឧសភា]] – [[ឌីស្កូវើរី|ឌីស្កូវើរី Inc.]] យល់ព្រមទិញក្រុមហ៊ុនប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ[[វ័រនើរមេឌា]] និងក្រុមហ៊ុនបុត្រសម្ព័ន្ធទាំងអស់របស់ខ្លួនពី [[AT&T]] ក្នុងតម្លៃ ៤៣ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក​ ការរួមបញ្ចូលគ្នានេះត្រូវបានកំណត់ថានឹងបញ្ចប់នៅឆ្នាំបន្ទាប់<ref name=":1">{{Cite web|last1=Kovach|first1=Steve|last2=Meredith|first2=Sam|date=2021-05-17|title=AT&T announces $43 billion deal to merge WarnerMedia with Discovery|url=https://www.cnbc.com/2021/05/17/att-to-combine-warnermedia-and-discovery-assets-to-create-a-new-standalone-company.html|access-date=2021-05-17|website=CNBC|language=en}}</ref> * [[១៨ ឧសភា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ឥណ្ឌារាយការណ៍ថាមានអ្នកស្លាប់ជាង ៤,៥០០ នាក់ក្នុងរយៈពេល ២៤ ម៉ោង ចំនួនអ្នកស្លាប់ក្នុងមួយថ្ងៃខ្ពស់បំផុតដែលបានកត់ត្រានៅក្នុងប្រទេសណាមួយ<ref>{{cite web|title=Covid News: India Reports Highest Daily Death Toll of Any Country|url=https://www.nytimes.com/live/2021/05/18/world/covid-vaccine-coronavirus-mask|website=NYTimes|date=April 18, 2021}}</ref> * [[១៨ ឧសភា|១៨]]–[[២២ ឧសភា]] – [[ការប្រលងចម្រៀងអឺរ៉ូវីសន់ឆ្នាំ ២០២១]] ធ្វើឡើងនៅទីក្រុង[[រ៉តធឺរដាម]] ប្រទេសហូឡង់ បន្ទាប់ពីការលុបចោល[[ការប្រលងចម្រៀងអឺរ៉ូវីសន់ឆ្នាំ ២០២០|ការប្រកួតឆ្នាំ ២០២០]] ដោយសារជំងឺរាតត្បាត COVID-19<ref>{{Cite news|date=16 May 2020|title=Rotterdam returns as Eurovision Song Contest Host City in 2021|newspaper=Eurovision.tv|publisher=Eurovision Song Contest|url=https://www.eurovision.tv/story/eurovision-song-contest-to-return-to-rotterdam-in-2021|access-date=29 May 2020}}</ref><ref>{{Cite web|title=Dates for Eurovision 2021 announced|url=https://www.eurovision.tv/story/dates-for-eurovision-2021-announced|date=15 June 2020|publisher=Eurovision Song Contest|access-date=15 June 2020}}</ref>​ ការប្រលងឆ្នាំ ២០២១ ត្រូវបានឈ្នះដោយអ្នកចូលសញ្ជាតិ[[អ៊ីតាលី]] ក្រុម[[ម៉ូណេស្គីន]] ជាមួយនឹងបទចម្រៀង "Zitti e buoni"<ref>{{Cite web|title=Congratulations ITALY: Måneskin win Eurovision Song Contest 2021|url=https://eurovision.tv/story/congratulations-italy-maneskin-win-eurovision-2021|date=22 May 2021|publisher=Eurovision Song Contest|access-date=22 May 2021}}</ref> * [[២០ ឧសភា]] – បន្ទាប់​ពី​សម្ពាធ​អន្តរជាតិ ហើយ​មនុស្ស​ជិត ២៥០​នាក់​ស្លាប់ អ៊ីស្រាអែលយល់ព្រមលើកិច្ចព្រមព្រៀងឈប់បាញ់ដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះជាមួយពួកសកម្មប្រយុទ្ធនៅ[[ដែនជ្រោយកាសា]] មានប្រសិទ្ធិភាពនៅថ្ងៃបន្ទាប់នៅម៉ោង ២:០០ ម៉ោងក្នុងស្រុក<ref>{{Cite news|date=2021-05-20|title=Israel approves Gaza ceasefire to halt 11-day conflict|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/2021/may/20/israels-security-cabinet-approves-gaza-ceasefire-reports|access-date=2021-05-20}}</ref> * [[២៣ ឧសភា]] – [[Ryanair ជើងហោះហើរលេខ ៤៩៧៨]] ត្រូវបានបង្ខំឱ្យចុះចតដោយអាជ្ញាធរបេឡារុស្សដើម្បីឃុំខ្លួនអ្នកកាសែតប្រឆាំងលោក[[រ៉ូម៉ាំង ប៉្រូតាសេវីច]]<ref>{{Cite news|date=2021-06-04|title=Belarus Ryanair flight diverted: Passengers describe panic on board|work=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-57180275}}</ref> * [[២៤ ឧសភា]] – [[រដ្ឋប្រហារម៉ាលីឆ្នាំ២០២១|រដ្ឋប្រហារ]]​នៅ​ប្រទេស​[[​ម៉ាលី|ម៉ាលី]] ដក​ប្រធានាធិបតី​បណ្តោះអាសន្ន លោក[[បា អិនដោ]]និង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ស្តីទីលោក[[ម៉ុកតា អួន]]​ដពីអំណាច និងស្ដារការគ្រប់គ្រងដោយយោធា ដែលនាំឱ្យប្រទេសត្រូវបានព្យួរពី[[សហគមន៍សេដ្ឋកិច្ចនៃរដ្ឋអាហ្វ្រិកខាងលិច]]និង[[សហភាពអាហ្វ្រិក]] ក៏ដូចជាបារាំងផ្អាកប្រតិបត្តិការយោធារបស់ខ្លួននៅក្នុងប្រទេស<ref name="MSAU">{{Cite news|date=June 2, 2021|title=Mali suspended from African Union, threatened with sanctions|website=Al Jazeera|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/6/2/mali-suspended-from-african-union-after-second-coup-in-9-months|access-date=June 2, 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Mali President, PM Resign After Arrest, Confirming 2nd Coup in 9 Months|url=https://www.voanews.com/africa/mali-president-pm-resign-after-arrest-confirming-2nd-coup-9-months|publisher=VOA News|access-date=29 May 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210529190248/https://www.voanews.com/africa/mali-president-pm-resign-after-arrest-confirming-2nd-coup-9-months|archive-date=29 May 2021|date=26 May 2021|url-status=live}}</ref> * [[២៦ ឧសភា]] ** ក្រុមហ៊ុន[[ក្រុមហ៊ុនប្រេងស៊េល|ស៊េល]]ក្លាយ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដំបូង​គេ​ដែល​មាន​កាតព្វកិច្ច​ស្រប​ច្បាប់​ដើម្បី​តម្រឹម​ការ​បំភាយ​កាបូន​របស់​ខ្លួនជាមួយនឹង[[កិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស|កិច្ចព្រមព្រៀងអាកាសធាតុទីក្រុងប៉ារីស]] បន្ទាប់ពីការកាត់ក្តីរបស់តុលាការនៅប្រទេសហូឡង់<ref>{{Cite news|date=2021-05-27|title=Shell: Netherlands court orders oil giant to cut emissions|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-57257982|access-date=2021-05-28}}</ref> ** [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីស៊ីរីឆ្នាំ២០២១]]​ ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង<ref>{{cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2021-05/26/c_139970582.htm|title=Presidential election kicks off in Syria|date=May 26, 2021|website=[[Xinhua News Agency]]|access-date=June 20, 2021|archivedate=កញ្ញា 26, 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230926081208/http://www.xinhuanet.com/english/2021-05/26/c_139970582.htm|url-status=dead}}</ref> * [[២៩ ឧសភា]] – [[ក្លិបបាល់ទាត់ឆេលស៊ី]]បាន​យក​ឈ្នះ​ក្លឹបបាល់ទាត់​អង់គ្លេស[[ក្លឹបបាល់ទាត់មែនឆេស្ទ័រស៊ីទី|មែនឆេស្ទ័រស៊ីទី]] ក្នុង​[[វគ្គផ្តាច់ព្រ័ត្រយូហ្វាឆេមពៀនលីកឆ្នាំ២០២១|លទ្ធផល]] ១-០ ដើម្បី​លើក​ពាន[[យូហ្វាឆេមពៀនលីកឆ្នាំ២០២០-២០២១|យូហ្វាឆេមពៀនលីក]]ជា​លើក​ទី​ពីរ<ref>{{cite news|date=29 May 2021|title=Man. City 0–1 Chelsea: Havertz gives Blues second Champions League triumph|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|url=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/0269-12650cedca55-37515f69768e-1000/|access-date=29 May 2021}}</ref> * [[៣០ ឧសភា]] – [[ការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិស៊ីបឆ្នាំ២០២១]] ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង<ref>{{Cite web|title=ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2021|url=http://www.dmrid.gov.cy/dmrid/research.nsf/home/home?opendocument|access-date=2022-03-03|website=www.dmrid.gov.cy|language=el}}</ref><ref>{{Cite web|title=IFES Election Guide {{!}} Elections: Cypriot House of Representatives Elections 2021|url=https://www.electionguide.org/elections/id/3638/|access-date=2022-03-03|website=www.electionguide.org}}</ref> === មិថុនា === * [[២ មិថុនា]] – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីអ៊ីស្រាអែលឆ្នាំ ២០២១]] ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង និងឈ្នះដោយលោក[[អ៊ីសាក ហេហ្សុក]]<ref>{{cite web|title=Isaac Herzog Wins Israeli Presidential Election, Defeating Miriam Peretz|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-isaac-herzog-wins-israeli-presidential-election-defeating-miriam-peretz-1.9867198|access-date=8 June 2021|work=Haaretz|date=2 June 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Isaac Herzog elected Israel's 11th president, with 87 votes of Knesset's 120|url=https://www.timesofisrael.com/isaac-herzog-elected-israels-11th-president-with-87-votes-of-knessets-120/|work=The Times of Israel|date=2 June 2021|access-date=8 June 2021}}</ref> ដើម្បីដកលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[បេនចាមីន នេតាន់យ៉ាហ៊ូ]] ចេញពីអំណាច លោក[[ណាហ្វតាលី បេនណេត]] យល់ព្រមបង្កើតក្រុមចម្រុះជាមួយក្រុមប្រឆាំងអ៊ីស្រាអែលជា[[រដ្ឋាភិបាលបង្វិល]]ដែលនឹងចូលជាធរមានបន្ទាប់ពីដប់មួយថ្ងៃ<ref>{{cite news|last1=Kingsley|first1=Patrick|date=2 June 2021|title=Live Updates: Netanyahu Faces Ouster as Foes Reach Deal for New Government|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/live/2021/06/02/world/israel-government-netanyahu-bennett|access-date=13 June 2021}}</ref> * [[៥ មិថុនា]] – [[ក្រុម ៧|G7]] យល់ស្របលើ[[អត្រាពន្ធសាជីវកម្មអប្បបរមាជាសកល|អត្រាពន្ធសាជីវកម្មអប្បបរមា]]ជាសកល ១៥% ដែលមានបំណងទប់ស្កាត់[[ការគេចពន្ធ|ការគេច]]វេសពីប្រទេសចម្រុះជាតិសាសន៍ធំៗមួយចំនួនរបស់ពិភពលោក<ref>{{Cite news|date=2021-06-05|title=G7: Rich nations back deal to tax multinationals|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-57368247|access-date=2021-06-05}}</ref> * [[៧ មិថុនា]] – យានអវកាស [[Juno]] ធ្វើ​ការហោះហើរ​តែមួយ​គត់​របស់​ព្រះច័ន្ទ[[ហ្គានីមេដ (ព្រះ​ច័ន្ទ)|ហ្គានីមេដ]]របស់​ភពព្រហស្បតិ៍ ការហោះហើរលើកដំបូងរបស់ព្រះច័ន្ទដោយយានអវកាសណាមួយក្នុងរយៈពេលជាង ២០ ឆ្នាំ<ref>{{cite web|last1=Agle|first1=D.C.|last2=Fox|first2=Karen|last3=Johnson|first3=Alana|last4=Schmid|first4=Deb|title=NASA's Juno to Get a Close Look at Jupiter's Moon Ganymede|url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/nasa-s-juno-to-get-a-close-look-at-jupiter-s-moon-ganymede|website=[[NASA]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210603202011/https://www.nasa.gov/feature/jpl/nasa-s-juno-to-get-a-close-look-at-jupiter-s-moon-ganymede/|archive-date=3 June 2021|date=3 June 2021|quote=On Monday, June 7 [...] NASA’s Juno spacecraft will come within 645 miles (1,038 kilometers) of the surface of Jupiter’s largest moon, Ganymede. The flyby will be the closest a spacecraft has come to the solar system’s largest natural satellite since NASA’s Galileo spacecraft made its penultimate close approach back on May 20, 2000.|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last1=Berger|first1=Eric|title=NASA extends Juno, turning spacecraft into an Io, Europa, and Ganymede explorer|url=https://arstechnica.com/science/2021/01/nasa-extends-missions-to-jupiter-and-mars-expect-lots-of-jovian-moon-flybys/|website=[[Ars Technica]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210603202029/https://arstechnica.com/science/2021/01/nasa-extends-missions-to-jupiter-and-mars-expect-lots-of-jovian-moon-flybys/|archive-date=3 June 2021|date=12 January 2021|quote=As part of a research plan submitted by Scott Bolton, Juno's principal investigator, the spacecraft will fly to within 1,000km of the surface of Ganymede...|url-status=live}}</ref> * [[៩ មិថុនា]] ** [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីម៉ុងហ្គោលីឆ្នាំ ២០២១]] ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង<ref>{{cite web|title=Former Mongolian Prime Minister Ukhnaa Khurelsukh wins presidency|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/6/9/former-mongolian-prime-minister-khurelsukh-wins-presidency|work=Al Jazeera|date=9 June 2021|access-date=9 June 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Mongolia votes for new president amid COVID-19 campaign curbs|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/mongolia-votes-new-president-amid-covid-19-campaign-curbs-2021-06-08/|work=Reuters|date=8 June 2021|access-date=9 June 2021}}</ref> ** [[សភានីតិបញ្ញត្តិនៃអែលសាល់វ៉ាឌ័រ]]អនុម័តច្បាប់ដើម្បីអនុម័ត[[ប៊ីតខោយន៍]] (Bitcoin) ជា[[ការដេញថ្លៃស្របច្បាប់]]នៅក្នុងប្រទេស ក្លាយជាប្រទេសដំបូងគេដែលទទួលយករូបិយប័ណ្ណគ្រីបតូ រួមជាមួយប្រាក់[[ដុល្លារ​អាមេរិក|ដុល្លារអាមេរិក]]<ref name="btcsalvador32">{{Cite news|last=Jagtiani|first=Sunil|date=9 June 2021|title=El Salvador President Says Nation Adopts Bitcoin as Legal Tender|newspaper=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-06-09/el-salvador-president-says-nation-adopts-bitcoin-as-legal-tender|access-date=2021-06-09}}</ref><ref>{{Cite news|last=Ostroff|first=Caitlin|date=2021-06-09|title=El Salvador Becomes First Country to Approve Bitcoin as Legal Tender|work=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/el-salvador-becomes-first-country-to-approve-bitcoin-as-legal-tender-11623234476|access-date=2021-06-09|issn=}}</ref> * [[១០ មិថុនា]] – [[សូរ្យគ្រាសជារង្វង់ថ្ងៃទី១០ មិថុនា ឆ្នាំ២០២១|សូរ្យគ្រាស]]ជារង្វង់អាចមើលឃើញពីប្រទេស[[កាណាដា]] [[ហ្គ្រីនឡែន]] [[ប៉ូល​ខាងជើង]] និង[[រុស្ស៊ីចុងបូព៌ា]]<ref>{{Cite web|title=NASA - Annular Solar Eclipse of 2021 June 10|url=https://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEsearch/SEsearchmap.php?Ecl=20210610|access-date=3 August 2020|website=eclipse.gsfc.nasa.gov|archivedate=13 កញ្ញា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200913083028/https://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEsearch/SEsearchmap.php?Ecl=20210610|url-status=dead}}</ref> * [[១១ មិថុនា]] – [[១១ កក្កដា]] – [[ជើងឯកបាល់ទាត់អឺរ៉ុប UEFA ឆ្នាំ ២០២០]] រៀបចំឡើងដោយប្រទេសចំនួន ១១ ផ្សេងៗគ្នា<ref>{{cite web|url=http://www.uefa.com/newsfiles/euro/2020/2024447_fr.pdf|title=Full Time Summary – Turkey v Italy|work=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|date=11 June 2021|access-date=11 June 2021}}</ref> ហើយ​ត្រូវ​បាន​[[ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិអ៊ីតាលី|អ៊ីតាលី]]​ឈ្នះ​បន្ទាប់​ពី​យក​ឈ្នះ​[[ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]]​ដោយ​បាល់​ប៉េណាល់ទី<ref>{{cite web|title=Euro 2020: Fans' despair as England lose to Italy in final|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-57800036|website=BBC News|date=July 12, 2021|access-date=July 12, 2021}}</ref> * [[១១ មិថុនា]] – [[១៣ មិថុនា]] – មេដឹកនាំពិភពលោកជួបប្រជុំគ្នាក្នុង[[កិច្ចប្រជុំកំពូល G7 លើកទី៤៧]] រៀបចំដោយសហរាជាណាចក្រ ជាមួយនឹងប្រធានបទនៃការពិភាក្សា រួមទាំង[[ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩|ជំងឺរាតត្បាត COVID-19]] [[ការ​ឡើង​កំ​ដៅ​ភព​ផែនដី]] និងការយកពន្ធសាជីវកម្មនៃពហុជាតិសាសន៍<ref>{{cite web|title=Biden and world leaders meet at 2021 G7 summit|url=https://edition.cnn.com/world/live-news/biden-g7-summit-updates-intl-06-11-2021/|work=CNN|date=11 June 2021|access-date=11 June 2021}}</ref> * [[១២ មិថុនា]] – [[ការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិអាល់ហ្សេរីឆ្នាំ ២០២១]] ត្រូវ​បាន​ប្រារព្ធ​ឡើងដើម្បី​ជ្រើសរើស​អាសនៈ​ទាំង ៤០៧ នៅក្នុង[[រដ្ឋសភាជាតិប្រជាជន]]<ref>{{cite web|last=AfricaNews|date=2021-06-15|title=Algeria's ruling party wins legislative elections|url=https://www.africanews.com/2021/06/15/algeria-s-ruling-party-wins-legislative-elections/|access-date=2022-03-03|website=Africanews|language=en}}</ref> * [[១៣ មិថុនា]] – [[១០ កក្កដា]] – [[កូប៉ាអាមេរិកាឆ្នាំ ២០២១]] រៀបចំ​ដោយ​ប្រទេស​ប្រេស៊ីល ដែល​រៀបចំ​ដោយ​បិទទ្វារ<ref>{{cite web|url=https://copaamerica.com/en/|title=CONMEBOL Copa America 2021|work=CONMEBOL.com|publisher=Confederación Americana de Fútbol|date=13 June 2021|access-date=13 June 2021}}</ref> និង[[កូប៉ាអាមេរិកាឆ្នាំ ២០២១​ វគ្គផ្តាច់ព្រ័ត្រ|ឈ្នះ]]ដោយអាហ្សង់ទីន * [[១៣ មិថុនា]] – លោក[[បេនចាមីន នេតាន់យ៉ាហ៊ូ]] នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ដែល​កាន់​អំណាច​យូរ​បំផុត​របស់​អ៊ីស្រាអែលត្រូវបានបោះឆ្នោតចេញពីតំណែង; លោក[[ណាហ្វតាលី បេនណេត]] និងលោក[[យ៉ាអ៊ីរ ឡាពីដ]] ស្បថចូលកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីស្រាអែល និងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីស្រាអែលជំនួស]]​ រៀងៗខ្លួន<ref>{{cite news|date=13 June 2021|title=Netanyahu out as new Israeli government approved|work=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-57462470|access-date=13 June 2021}}</ref> * [[១៧ មិថុនា]] – [[រដ្ឋបាលអវកាសជាតិចិន]]បញ្ជូនអវកាសយានិកបីនាក់ដំបូងរបស់ខ្លួនទៅកាន់កាប់[[ស្ថានីយអវកាសធានហ្គង]] ស្ថានីយ៍អវកាសដំបូងរបស់ប្រទេស<ref>{{cite news|date=17 June 2021|title=China space station: Shenzhou-12 delivers first crew to Tianhe module|work=[[BBC]]|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-57504052|access-date=17 June 2021}}</ref> * [[១៨ មិថុនា]] – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីអ៊ីរ៉ង់ឆ្នាំ ២០២១]] ត្រូវ​បាន​ប្រារព្ធ​ឡើង{{cn|date=February 2022}} * [[២០ មិថុនា]] ** ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ប្រេស៊ីលក្លាយជាប្រទេសទីពីរដែលមានអ្នកស្លាប់លើសពីកន្លះលាននាក់ដោយសារវីរុសនេះ<ref>{{cite news|date=20 June 2021|title=Covid: Brazil hits 500,000 deaths amid 'critical' situation|work=[[BBC]]|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-57541794|access-date=20 June 2021}}</ref> ** [[ការបោះឆ្នោតសភាអាមេនីឆ្នាំ ២០២១]]: នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទី [[នីកូល ប៉ាស៊ីនយ៉ាន]] ឈ្នះការបោះឆ្នោតដ៏ខ្ជាប់ខ្ជួនរបស់ប្រទេស ជាមួយនឹងភាគី[[កិច្ចសន្យាស៊ីវិល (អាមេនី)|កិច្ចសន្យាស៊ីវិល]]របស់គាត់ទទួលបាន ៥៤% នៃសម្លេងឆ្នោត<ref>{{cite news|date=21 June 2021|title=Armenia election: PM Nikol Pashinyan wins post-war poll|work=[[BBC]]|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-57549208|access-date=21 June 2021}}</ref> * [[២៣ មិថុនា]]– [[ការប្រកួតជើងឯកពិភពលោក ICC ឆ្នាំ ២០២១ វគ្គផ្តាច់ព្រ័ត្រ]]: នូវែលសេឡង់ឈ្នះជើងឯកការប្រកួតជើងឯកពិភពលោក ICC ឆ្នាំ ២០១៩-២០២១<ref>{{cite news|title=World Test Championship final: New Zealand beat India on sixth day to become world champions|work=BBC Sport|url=https://www.bbc.co.uk/sport/cricket/57581441|access-date=23 June 2021}}</ref> * [[២៤ មិថុនា]] – [[ការដួលរលំខុនដូសឺហ្វសាយដ៍]]: ផ្នែកមួយនៃអគារ[[ខុនដូ]]ឆេមផ្លេនសៅថ៍ថាវវ័របានដួលរលំនៅក្នុង[[សឺហ្វសាយដ៍, រដ្ឋផ្លរីដា]] [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] បណ្តាលឲ្យមនុស្ស ៩៨នាក់ស្លាប់<ref>{{cite web|url=https://www.miamiherald.com/news/local/community/miami-dade/miami-beach/article253036578.html|title=Police identify final missing victim from Surfside condo collapse, which killed 98|last=Hanks|first=Douglas|date=26 July 2021|website=Miami Herald|access-date=26 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|last1=Alfonso III|first1=Fernando|last2=Chowdhury|first2=Maureen|last3=Rahim|first3=Zamira|last4=Elassar|first4=Alaa|date=2021-06-26|title=June 26, 2021 Florida building collapse news|url=https://www.cnn.com/us/live-news/miami-florida-building-collapse-06-26-21-intl/index.html|access-date=2021-07-14|website=CNN}}</ref><ref>{{Cite news|last1=Martínez|first1=Andrés R.|last2=Morales|first2=Christina|last3=Medina|first3=Eduardo|last4=Robertson|first4=Campbell|date=2021-06-28|title=11 People Confirmed Dead in Florida Condo Collapse|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/live/2021/06/28/us/building-collapse-miami-beach|access-date=2021-06-29|issn=0362-4331}}</ref> អ្នកនៅរស់រានមានជីវិតម្នាក់ត្រូវបានទាញចេញពីការបាក់បែក ខណៈដែល 35 នាក់ផ្សេងទៀតត្រូវបានជម្លៀសចេញពីផ្នែកដែលមិនទាន់ដួលរលំនៃអគារ<ref>{{Cite web|date=2021-06-24|title=Condo Collapse: 'We Pulled 35 Occupants That Were Trapped; Rescue Operation Ongoing,' Miami-Dade Fire Rescue Officials|url=https://miami.cbslocal.com/2021/06/24/condo-collapse-we-pulled-35-occupants-that-were-trapped-assistant-fire-chief-raide-jadallah/|access-date=2021-06-29|website=CBS Miami}}</ref> * [[២៨ មិថុនា]] – [[សង្គ្រាមទីហ្គ្រាយ]]: [[កងកម្លាំងការពារទីហ្គ្រាយ]]ដណ្តើមកាន់កាប់[[មេកេឡេ]] រដ្ឋធានីរបស់ទីហ្គ្រាយភ្លាមៗបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលអេត្យូពីប្រកាសបទឈប់បាញ់<ref>{{cite web|date=29 June 2021|title=Ethiopia's Tigray conflict: Street celebrations as rebels seize capital|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-57645282|access-date=29 June 2021|publisher=bbc}}</ref> * [[២៩ មិថុនា]] – ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩: ចំនួន[[វ៉ាក់សាំងកូវីដ-១៩|វ៉ាក់សាំង]]ដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងទូទាំងពិភពលោកលើសពី ៣ ពាន់លាន<ref>{{cite web|title=World passes three billion vaccine mark in race to contain Covid|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210629-world-passes-three-billion-vaccine-mark-in-race-to-contain-covid|website=France 24|date=29 June 2021|access-date=29 June 2021}}</ref> === កក្កដា === [[ឯកសារ:Drones_durante_a_abertura_das_Olimpíadas_de_Tóquio.jpg|រូបភាពតូច|កីឡាអូឡាំពិករដូវក្តៅឆ្នាំ២០២០នៅតូក្យូ ប្រទេសេជប៉ុន ប្រារព្ធឡើងជាមួយនឹងពិធីសារជំងឺកូវីដដ៏តឹងរឹង]] * [[៣ កក្កដា]] – [[ភ្លើងឆេះព្រៃ]]ជាង ១៣០ បញ្ឆេះដោយ[[ផ្លេតបន្ទោរ|រន្ទះ]]បាញ់ ឆេះ​ពេញ​[[កាណាដា​ខាង​លិច​|កាណាដា​ខាង​លិច]]​បន្ទាប់​ពី​[[រលកកំដៅនៅអាមេរិកខាងជើងឆ្នាំ ២០២១|រលក​កំដៅ]]​បំបែក​ឯតទគ្គកម្ម​នៅ​អាមេរិក​ខាង​ជើង​ដែល​បណ្តាល​ឱ្យ​មនុស្ស​ស្លាប់​ជាង​៦០០​នាក់<ref>{{Cite news|date=2021-07-03|title=Canada heatwave: Lightning triggers wildfires in British Columbia|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-57703853|access-date=2021-07-03}}</ref><ref>{{Cite web|last=Harvey|first=Sarah|date=2021-07-03|title=Canada heatwave: Lightning strikes trigger British Columbia wildfires|url=https://www.standard.co.uk/news/world/canada-heatwave-lightning-strikes-british-columbia-wildfires-b943934.html|access-date=2021-07-14|website=www.standard.co.uk}}</ref><ref>{{Cite web|last=Langton|first=Kaisha|date=2021-07-03|title=Canada fires: 125 wildfires rage across Canada - evacuation orders as 450 hectares ablaze|url=https://www.express.co.uk/news/world/1457780/Canada-wildfires-map-today-spread-of-wildfire-british-columbia-fires-latest-EVG|access-date=2021-07-03|website=Express.co.uk}}</ref><ref>{{Cite web|last=Warburton|first=Moira|date=2021-07-02|editor-last=Thomas|editor-first=Denny|editor2-last=Gregorio|editor2-first=David|title=Western Canada lightning strikes up tenfold, stoking fires|url=https://www.reuters.com/world/americas/western-canada-lightning-strikes-up-tenfold-stoking-fires-2021-07-02/|access-date=2021-07-14|website=Reuters}}</ref> * [[៥ កក្កដា]] – ទាហាន​អាហ្វហ្គានីស្ថាន​ជាង​ ១,០០០ នាក់​បាន​ភៀស​ខ្លួន​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​[[តាជីគីស្ថាន]]​ជិត​ខាង ក្រោយ​[[ការវាយលុករបស់តាលីបង់ឆ្នាំ ២០២១|ការ​ប៉ះ​ទង្គិច]]​ជាមួយ​ពួក​សកម្មប្រយុទ្ធ​តាលីបង់<ref>{{Cite news|date=2021-07-05|title=Afghanistan: Soldiers flee to Tajikistan after militant clashes|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-57720103|access-date=2021-07-05}}</ref> * [[៧ កក្កដា]] – [[ការធ្វើឃាតរបស់លោកចូវេណេល ម៉ូអ៊ីស]]: លោក[[ចូវេណេល ម៉ូអ៊ីស]] ប្រធានាធិបតីហៃទី​ត្រូវ​បាន​គេ​បាញ់​សម្លាប់​នៅ​ម៉ោង ១ រំលង​អធ្រាត្រ​ម៉ោង​ក្នុង​ស្រុក​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​របស់​គាត់ ជំទាវទីមួយលោកស្រី[[ម៉ាទីន ម៉ូអ៊ីស]] រងរបួស និងបញ្ជូនទៅមន្ទីរពេទ្យ<ref>{{Cite news|date=2021-07-07|title=Haiti President Jovenel Moïse killed in attack at home|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57750358|access-date=2021-07-07}}</ref> * [[៨ កក្កដា]] – [[ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩|ជម្ងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩]]: ចំនួនអ្នកស្លាប់ដោយសារកូវីដ-១៩ កើនលើស ៤លាននាក់<ref>{{cite web|title=The world's known Covid death toll passes four million.|url=https://www.nytimes.com/2021/07/08/world/covid-death-toll-four-million.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/07/08/world/covid-death-toll-four-million.html|archive-date=2021-12-28|url-access=limited|website=[[The New York Times]]|date=July 8, 2021|access-date=July 8, 2021}}{{cbignore}}</ref> * [[១០ កក្កដា]]–[[១ សីហា]] – [[ខនកាខេហ្វហ្គោលដ៍ខាប់ ២០២១]]​ (2021 CONCACAF Gold Cup) ត្រូវបានប្រារព្ធឡើងនៅក្នុង ហើយ[[ខនកាខេហ្វហ្គោលដ៍ខាប់ ២០២១ វគ្គផ្តាច់ព្រ័ត្រ|ត្រូវបានឈ្នះ]]ដោយសហរដ្ឋអាមេរិក<ref>{{Cite web|title=Concacaf announces host cities and stadiums for 2021 Gold Cup|date=22 April 2021|url=https://www.concacaf.com/gold-cup/article/concacaf-announces-host-cities-and-stadiums-for-2021-gold-cup/|publisher=CONCACAF|access-date=22 April 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/sport/2021/aug/01/gold-cup-final-usa-mexico-miles-robinson-goal|title=Miles Robinson's last-gasp header lifts USA over Mexico in Gold Cup final|date=2 August 2021|work=Guardian|access-date=3 August 2021}}</ref> * [[១១ កក្កដា]] ** [[ជនជាតិគុយបា]]រាប់ពាន់នាក់ ពួកគេភាគច្រើននៅក្មេង ចូលរួម[[ការ​តវ៉ា​របស់​គុយបាឆ្នាំ២០២១|ការតវ៉ាប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលដ៏កម្រមួយ]]នៅ[[សានអង់តូនីអូដឺឡូសបាញ៉ូស]]ដើម្បីប្រឆាំងទៅនឹងការកើនឡើងនៃកង្វះខាតស្បៀងអាហារ និងថ្នាំពេទ្យ ដែលបណ្តាលមកពីការរាតត្បាតនៃ[[ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩ នៅគុយបា|ជំងឺកូវីដ-១៩]]<ref>{{Cite web|title=Thousands join rare anti-government protests in Cuba|date=11 July 2021|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210711-thousands-join-rare-anti-government-protests-in-cuba|publisher=France 24|access-date=14 July 2021}}</ref><ref>{{Cite web|title=Hundreds of Protesters Take To Miami Streets As Mayor Asks For U.S. Led Intervention in Cuba|url=https://www.nbcmiami.com/news/hundreds-of-protesters-take-to-miami-streets-as-mayor-asks-for-u-s-led-intervention-in-cuba/2492603/|publisher=NBC6|date=11 July 2021|access-date=14 July 2021}}</ref> ** ប្រទេស[[ម៉ុលដាវី]]រៀបចំ[[ការបោះឆ្នោតសភាម៉ុលដាវីឆ្នាំ ២០២១|ការបោះឆ្នោតសភា]] ជាមួយ[[គណបក្សសកម្មភាពនិងសាមគ្គីភាព]] (គ.ស.ស., PAS) ទទួលបានអាសនៈភាគច្រើន<ref>{{cite news|last=Rosca|first=Matei|date=12 July 2021|title=Moldova on pro-EU course after elections|newspaper=[[Politico]]|url=https://www.politico.eu/article/moldova-pro-eu-election-center-right-pas-parliament/}}</ref> ** ប្រទេសប៊ុលហ្គារីរៀបចំ[[ការបោះឆ្នោតសភាប៊ុលហ្គារី|ការបោះឆ្នោតសភា]] ជាមួយ[[គណបក្សមានមនុស្សបែបនេះ]] (គ.ម.ប., ITN) នាំមុខ<ref>{{Cite news|date=2021-07-11|title=Voters apathetic in Bulgaria's early parliamentary election|work=San Antionio Express-News|url=https://www.mysanantonio.com/news/article/Bulgarians-elect-new-parliament-amid-corruption-16306749.php|url-status=dead|access-date=2021-07-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210715102955/https://www.mysanantonio.com/news/article/Bulgarians-elect-new-parliament-amid-corruption-16306749.php|archive-date=July 15, 2021}}</ref> * [[១២ កក្កដា]] – [[ទឹកជំនន់នៅអឺរ៉ុប ឆ្នាំ ២០២១]]: ភ្លៀង​ធ្លាក់​ខ្លាំង​បង្ក​ទឹក​ជំនន់​នៅ​តំបន់​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ និង​បែលហ្ស៊ិក បណ្តាលឲ្យមនុស្សស្លាប់ ២២៩នាក់ រួមទាំង ១៨៤ នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់ ៤២ នាក់​នៅ​ប្រទេស​បែលហ្ស៊ិក ដោយ​មនុស្ស ១ នាក់​នៅ​បាត់​ខ្លួន​នៅ​ទីនោះ<ref name="bbf">{{Cite news|date=2021-07-16|title=Germany floods: At least 80 people die, houndreds are unaccounted for|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-57858829|access-date=2021-07-16}}</ref> និង ២ នាក់​នៅ​ប្រទេស​រ៉ូម៉ានី<ref>{{cite web|url=https://www.hotnews.ro/stiri-esential-24928707-bilantul-inundatiilor-din-romania-bode-2-persoane-murit-iar-81-persoane-fost-evacuate-fost-afectate-80-localitati-din-20-judete.htm|title=Bilanțul inundațiilor din România. Bode: Două persoane au murit, iar alte 81 au fost evacuate / Au fost afectate 80 de localități din 20 de județe|work=HotNews.ro|last=O.|first=N.|date=20 July 2021}}</ref> ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​ថា​ជា​ការ​ធ្លាក់​[[ជេតស្ទ្រីម]]បណ្តាលមកពី[[ការ​ឡើង​កំ​ដៅ​ភព​ផែនដី|ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ]]<ref name="bbf" /> * [[១៣ កក្កដា]] – បន្ទាប់​ពី​[[តុលាការ​កំពូល​របស់នេប៉ាល់|តុលាការ​កំពូល]]​បាន​ប្រកាស​ថា​ការ​កាន់​អំណាច​របស់​លោក​មិន​ស្រប​តាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ លោក[[ខេ. ភី.​ អូលី]]ត្រូវបានបន្តដោយលោក[[សេរ ពហាទុរ ទេឧព្វា]] (សេរ បាហាឌូរ ដេអ៊ូបា) ជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីនេប៉ាល់]]ទី ៤៣<ref>{{Cite web|title=देउवा प्रधानमन्त्री नियुक्त, सपथको तयारी|url=https://www.setopati.com/politics/243073/|access-date=2021-07-13|website=Setopati|language=Nepali}}</ref> * [[១៨ កក្កដា]] – [[គម្រោងភេហ្គាស៊ុស|ការស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិ]]បង្ហាញថា[[កម្មវិធីចារកម្ម]] (Spyware) លក់ដោយ [[ក្រុម NSO]] របស់អ៊ីស្រាអែលំពោះរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗគ្នា ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ដើម្បីកំណត់គោលដៅប្រមុខរដ្ឋ យ៉ាងយូរជាមួយសកម្មជនរាប់ពាន់នាក់ អ្នកកាសែត និងអ្នកប្រឆាំងជុំវិញពិភពលោក<ref>{{cite web|title=Pegasus: Spyware sold to governments 'targets activists'|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-57881364|website=BBC News|date=July 19, 2021|access-date=July 19, 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Revealed: leak uncovers global abuse of cyber-surveillance weapon|url=https://www.theguardian.com/world/2021/jul/18/revealed-leak-uncovers-global-abuse-of-cyber-surveillance-weapon-nso-group-pegasus|website=The Guardian|date=July 18, 2021|access-date=July 19, 2021}}</ref> * [[១៩ កក្កដា]] ** ក្រុមហ៊ុន[[ប្ល៊ូអូរីជីន]]ធ្វើ[[Blue Origin NS-16|ការហោះហើរសាកល្បងមនុស្សដំបូង]]ដោយជោគជ័យ ជាមួយនឹងរ៉ុក្កែត[[ញូវស៊ែផាដ]] (New Shepard) ដែលអាចប្រើឡើងវិញបានបញ្ជូនសមាជិកនាវិកបួននាក់ទៅកាន់លំហ: ស្ថាបនិកគឺលោក[[ហ្ស៊ីហ្វ បេហ្សុស]] បងប្រុសរបស់លោកហ្ស៊ីហ្វគឺម៉ាក [[អូរីវឺរ ដេម៉េន]] អាយុ ១៨ ឆ្នាំ (ដែល​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ក្មេង​បំផុត​ដែល​បាន​ទៅ​ក្នុង​លំហ) និងអ្នកបើកយន្តហោះអាយុ ៨២ ឆ្នាំ និងសមាជិករបស់[[មឺរឃូរី ១៣]] (Mercury 13) គឺលោក[[វ៉ាល់លី ហ្វានក៍]] (ដែល​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ចាស់​បំផុត​ដែល​បាន​ទៅ​ក្នុង​លំហ)<ref>{{cite web|title=Jeff Bezos launches to space aboard New Shepard rocket ship|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-57849364|website=BBC News|date=July 20, 2021|access-date=July 20, 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Replay - New Shepard First Human Flight|url=https://www.youtube.com/watch?v=tMHhXzpwupU|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211211/tMHhXzpwupU|archive-date=2021-12-11|url-status=live|website=YouTube|date=July 20, 2021|access-date=July 20, 2021}}{{cbignore}}</ref> ** គ្រូ​សាលា​ឆ្វេងនិយម​លោក[[ប៉េដ្រូ កាស្ទីឡូ]]ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​ថា​ជា​[[​ប្រធានាធិបតី​ប៉េរូ​|ប្រធានាធិបតី​ប៉េរូ]]​ជាង​មួយ​ខែបន្ទាប់ពី[[ការបោះឆ្នោតសកលប៉េរូឆ្នាំ ២០២១]]<ref>{{Cite news|last1=Taj|first1=Mitra|last2=Turkewitz|first2=Julie|date=20 July 2021|title=Pedro Castillo, Leftist Political Outsider, Wins Peru Presidency|newspaper=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/07/19/world/americas/peru-election-pedro-castillo.html|url-access=limited|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/07/19/world/americas/peru-election-pedro-castillo.html|archive-date=2021-12-28}}{{cbignore}}</ref> ** ថ្ងៃនៃពិធីបុណ្យ[[ហាច់]]: ស្ត្រីត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមដោយគ្មានអាណាព្យាបាលបុរស (''ម៉េរ៉េម'') ប្រសិនបើពួកគេចូលទៅក្នុងក្រុមដែលគួរឱ្យទុកចិត្ត<ref>{{cite news|author=AFP|date=2021-07-20|title=In Mecca, Women Take Part in Hajj as 'Guardian' Rule Dropped|publisher=[[VOA]]|url=https://www.voanews.com/middle-east/mecca-women-take-part-hajj-guardian-rule-dropped|access-date=2021-07-20}}</ref> * [[២១ កក្កដា]] – [[គណៈកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិ]]ផ្តល់រង្វាន់ដល់[[ប៊្រីសបែន]]នូវសិទ្ធិធ្វើម្ចាស់ផ្ទះ[[អូឡាំពិករដូវក្តៅឆ្នាំ ២០៣២]]<ref>{{Cite web|date=2021-07-21|title=IOC elects Brisbane 2032 as Olympic and Paralympic host - Olympic News|url=https://olympics.com/ioc/news/ioc-elects-brisbane-2032-as-olympic-and-paralympic-host|access-date=2021-07-21|website=International Olympic Committee|language=en}}</ref> * [[២៣ កក្កដា]]–[[៨ សីហា]] – [[កីឡាអូឡាំពិករដូវក្តៅឆ្នាំ២០២០|កីឡាអូឡាំពិករដូវក្តៅឆ្នាំ ២០២០]] ធ្វើឡើងនៅទីក្រុង[[តូក្យូ]] ប្រទេសជប៉ុន ដើមឡើយគេគ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី ២៤ ខែកក្កដា ដល់ថ្ងៃទី ៩ ខែសីហា ឆ្នាំ ២០២០ ប៉ុន្តែត្រូវបានពន្យារពេល ដោយសារ[[ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ ១៩|ជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩]]<ref>{{cite web|title=Tokyo Olympics and Paralympics: New dates confirmed for 2021|url=https://www.bbc.com/sport/olympics/52091224|website=BBC Sport|access-date=31 March 2020|date=30 March 2020}}</ref> * [[២៣ កក្កដា]] – សាលាឧទ្ធរណ៍នៃប្រទេសសាម័របានចាត់ទុកការស្បថចូលកាន់តំណែងរបស់លោកស្រី[[ហ្វីអាមេ ណាអូមី ម៉ាតាអាហ្វា]] និងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកស្រីជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ បញ្ចប់[[វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញសាម័រឆ្នាំ ២០២១|វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញរយៈពេលបីខែ]]<ref name="SOResolved">{{cite web|url=https://www.samoaobserver.ws/category/samoa/87898|title=F.A.S.T. declared new Government as appeal upheld|publisher=Samoa Observer|author=Lanuola Tusani Tupufia - Ah Tong|date=23 July 2021|access-date=23 July 2021}}</ref> * [[២៥ កក្កដា]] – ប្រធានាធិបតី[[ទុយនីស៊ី]] លោក[[កាអ៊ីស សៃអ៊ីដ]]ចូល[[វិបត្តិនយោបាយទុយនីស៊ីឆ្នាំ ២០២១-២០២២|កាន់អំណាច]]ជាផ្លូវការក្នុងប្រទេស ព្យួរ[[សភាតំណាងរាស្រ្ដប្រជាជន|សភា]] និងបណ្តេញ[[ហ៊ីជេម មេជីជី|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]<ref>{{cite web|title=Tunisia's PM sacked after violent Covid protests|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-57958555|website=BBC Sport|access-date=27 July 2021|date=26 July 2020}}</ref> * [[២៨ កក្កដា]] – ការសង្កេតដោយផ្ទាល់ជាលើកដំបូងរបស់[[ពន្លឺ]]ពីខាងក្រោយ[[ប្រហោងខ្មៅ]]ត្រូវបានរាយការណ៍ បញ្ជាក់ទ្រឹស្តីរបស់អែងស្តែងនៃ[[ទំនាក់ទំនងទូទៅ]]<ref>{{cite news|date=28 July 2021|title=Astronomers detect light behind black hole for first time|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/science/2021/jul/28/astronomers-detect-light-behind-black-hole-for-first-time|access-date=29 July 2021}}</ref><ref>{{cite news|date=28 July 2021|title=Stanford astrophysicists report first detection of light from behind a black hole|work=Stanford|url=https://news.stanford.edu/2021/07/28/first-detection-light-behind-black-hole/|access-date=29 July 2021}}</ref> * [[២៩ កក្កដា]] ** មន្ទីរពិសោធន៍ ''Nauka'' របស់[[រ៉ូសខូសម៉ូស]]ចូលចតជាមួយ[[ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ]] បន្ទាប់ពីការអភិវឌ្ឍន៍រយៈពេលដប់ប្រាំពីរឆ្នាំ និងការបាញ់បង្ហោះនៅថ្ងៃទី 21 ខែកក្កដា ប៉ុន្មានម៉ោងបន្ទាប់ពីការចត ដំណើរការខុសប្រក្រតីនៃម៉ាស៊ីនរុញរបស់វាបណ្តាលឱ្យបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងបណ្តោះអាសន្ននៃស្ថានីយ៍ បង្វិលវារហូតដល់ ៤៥ ដឺក្រេពី[[ការគ្រប់គ្រងអាកប្បកិរិយា|ឥរិយាបថគន្លង]]ធម្មតា<ref>{{Cite news|date=2021-07-30|title=Russian module mishap destabilises International Space Station|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-58021394|access-date=2021-08-01}}</ref> ** នាវាដឹកប្រេង [[ឧប្បត្តិហេតុឈូងសមុទ្រអូម៉ង់ខែកក្កដាឆ្នាំ២០២១|Mercer Street]] ត្រូវបានវាយប្រហារនៅឆ្នេរសមុទ្រ[[អូម៉ង់]]<ref>{{Cite web|title=UK and US blame Iran for oil tanker attack which killed Briton|url=https://news.sky.com/story/uk-and-us-blame-iran-for-oil-tanker-attack-which-killed-briton-12370157|access-date=2021-08-01|website=Sky News|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Iran blamed as two killed in strike on Israeli-managed ship|url=https://www.jpost.com/breaking-news/israeli-ship-attacked-in-gulf-of-oman-report-675389|access-date=2021-08-01|website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com|language=en-US}}</ref> === សីហា === * [[August 3]] ** The oil tanker ''[[Asphalt Princess]]'' is [[August 2021 Gulf of Oman incident|hijacked]] off the coast of the [[United Arab Emirates]].<ref>{{Cite news|date=2021-08-03|title=MV Asphalt Princess: Ship hijacked off UAE ordered to sail to Iran|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-58078506|access-date=2021-08-03}}</ref> ** [[2021 Greece wildfires|Wildfires in Greece]] begin.<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2021/aug/07/uk-sends-firefighters-to-greece-to-help-the-battle-against-wildfires|title=UK sends firefighters to Greece to help the battle against wildfires|date=7 August 2021|website=the Guardian}}</ref> * [[August 4]] ** [[2020 Summer Olympics]]: Belarusian sprinter [[Krystsina Tsimanouskaya]] is given [[political asylum]] in Poland through a [[humanitarian visa]] after attempts by the [[Belarus Olympic Committee]] to [[Belarus 2020 Summer Olympics scandal|repatriate her against her will]].<ref>{{cite web|date=2021-08-04|title=Belarus sprinter leaves Tokyo on flight to Vienna after seeking refuge|url=http://www.theguardian.com/world/2021/aug/04/belarus-sprinter-krystsina-tsimanouskaya-poland|access-date=2021-08-04|website=The Guardian}}</ref> ** COVID-19 pandemic: The number of confirmed COVID-19 cases surpasses 200 million worldwide.<ref>{{cite web|date=2021-08-04|title=Covid cases surpass 200 million around the globe as delta variant spreads|url=https://www.nbcnews.com/news/world/covid-cases-surpass-200-million-around-globe-delta-variant-spreads-n1275980|access-date=2021-08-06|website=NBC}}</ref> * [[August 5]] – [[Tigray War]]: The [[Tigray Defense Forces]] seize the [[World Heritage Site|UNESCO World Heritage Site]] of [[Lalibela]].<ref>{{cite web|date=5 August 2021|title=Lalibela: Ethiopia's Tigray rebels take Unesco world heritage town|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-58101912|access-date=6 August 2021|publisher=BBC}}</ref> * [[August 9]] – The [[Intergovernmental Panel on Climate Change]] releases the first part of its [[IPCC Sixth Assessment Report|Sixth Assessment Report]], which concludes that the effects of human-caused [[climate change]] are now "widespread, rapid, and intensifying".<ref>{{cite web|date=9 August 2021|title=Climate change: IPCC report is 'code red for humanity'|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-58130705|access-date=9 August 2021|publisher=BBC}}</ref><ref>{{cite web|date=9 August 2021|title=Major climate changes inevitable and irreversible – IPCC's starkest warning yet|url=https://www.theguardian.com/science/2021/aug/09/humans-have-caused-unprecedented-and-irreversible-change-to-climate-scientists-warn|access-date=9 August 2021|work=The Guardian}}</ref><ref>{{cite web|date=9 August 2021|title=Climate change widespread, rapid, and intensifying – IPCC|url=https://www.ipcc.ch/2021/08/09/ar6-wg1-20210809-pr/|access-date=9 August 2021|publisher=IPCC}}</ref> * [[August 12]] – The [[2021 Zambian general election]] is held.<ref>{{cite news|author=Farai Mutsaka|date=14 August 2021|title=Celebrations as Zambian opposition candidate leads in count|newspaper=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/world/early-election-results-show-zambian-opposition-leader-ahead/2021/08/14/0baba694-fcec-11eb-911c-524bc8b68f17_story.html|access-date=14 August 2021}}{{Dead link|date=February 2022|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/africa/zambians-await-vote-results-after-massive-turnout|title=Zambians Await Vote Results After Massive Turnout|date=13 August 2021|access-date=14 August 2021|work=[[Voice of America|VOA]]|author=Peter Clottey}}</ref> * [[August 14]] – [[2021 Haiti earthquake|A 7.2-magnitude earthquake]] strikes Haiti, killing more than 2,100 people.<ref>{{cite web|date=14 August 2021|title=High casualties feared as 7.2-magnitude earthquake strikes near Haiti|url=https://apnews.com/article/caribbean-haiti-7dd9920a35433df7d1f18ad2599d94f1|access-date=19 August 2021|publisher=APnews}}</ref> * [[August 15]] – [[2021 Taliban offensive]]: The Taliban [[Fall of Kabul (2021)|capture Kabul]]; the Afghan government surrenders to the Taliban.<ref>{{Cite web|last=Latifi|first=Ali M.|title='At the gates': Taliban ready to take Afghan capital|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/8/15/taliban-enter-kabul-from-all-sides|access-date=2021-08-15|website=www.aljazeera.com|language=en}}</ref> * [[August 24]]–[[September 5]] – The [[2020 Summer Paralympics]] were held in [[Tokyo]], Japan. They were originally scheduled for 25 August–6 September 2020, but were postponed due to the [[COVID-19 pandemic]].<ref>{{Cite web|date=2021-08-16|title=Tokyo 2020 Paralympics briefing: two more weeks of glory and despair|url=http://www.theguardian.com/sport/2021/aug/16/tokyo-2020-paralympics-briefing-intercalated-email|access-date=2021-08-30|website=the Guardian|language=en}}</ref> * [[August 26]] – [[2021 Kabul airport attack]]: At least 182 people are killed, including 13 U.S. service members, in a suicide bomb attack at Kabul airport.<ref>{{Cite web|title=Afghanistan live news: explosion outside Kabul airport amid 'most hectic, dangerous phase' of evacuations {{!}} Afghanistan {{!}} The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/live/2021/aug/26/afghanistan-live-news-updates-evacuation-refugees-taliban-kabul-airport-latest|access-date=2021-08-26|website=amp.theguardian.com}}</ref><ref>{{cite web|date=26 August 2021|title=Civilians and US troops among dozens killed in Kabul|url=https://www.bbc.co.uk/news/live/world-58279900|access-date=26 August 2021|publisher=BBC}}</ref> * [[August 27]] – The United States launches an [[airstrike]] killing the [[Islamic State of Iraq and the Levant – Khorasan Province|Islamic State]] member who is believed to have planned the [[2021 Kabul airport attack|Kabul airport bombings]].<ref>{{cite web|title=US airstrike targets Islamic State member in Afghanistan|url=https://apnews.com/article/asia-pacific-evacuations-kabul-islamic-state-group-7f146c8ae5d9e9ab225025527e421226|website=AP News|date=27 August 2021|publisher=[[AP News]]|access-date=28 August 2021}}</ref> * [[August 29]] – [[Hurricane Ida]] strikes [[New Orleans]], Louisiana, USA.<ref>{{Cite web|url=https://www.worldvision.org/disaster-relief-news-stories/2021-hurricane-ida-facts|title=2021 Hurricane Ida: Facts, FAQs, and how to help|date=23 September 2021}}</ref> * [[August 30]] ** The [[UN Environment Programme]] announces that [[leaded petrol]] in road vehicles has been phased out globally, a hundred years after its introduction.<ref>{{cite web|title=Highly polluting leaded petrol now eradicated from the world, says UN|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-58388810|website=BBC News|date=31 August 2021|access-date=31 August 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Inside the 20-year campaign to rid the world of leaded fuel|url=https://www.unep.org/news-and-stories/story/inside-20-year-campaign-rid-world-leaded-fuel|website=UN Environment Programme|date=30 August 2021|access-date=30 August 2021}}</ref> ** The United States withdraws its last remaining troops from [[Kabul International Airport|Hamid Karzai International Airport]], [[Kabul]], ending 20 years of [[War in Afghanistan (2001–2021)|operations in Afghanistan]].<ref>{{cite web|title=After 20 years, last US flight departs Kabul, leaving Afghanistan to its fate|url=https://www.theguardian.com/us-news/2021/aug/30/pentagon-kabul-drone-strike-islamic-state|website=The Guardian|date=31 August 2021|access-date=31 August 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Afghanistan: Last US military flight departs ending America's longest war|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-58390085|website=BBC News|date=31 August 2021|access-date=31 August 2021}}</ref> === កញ្ញា === * [[September 5]] – [[2021 Guinean coup d'état]]: Guinea's President [[Alpha Condé]] is detained by an elite military unit led by a former French legionnaire, [[Mamady Doumbouya|Lt. Col. Mamady Doumbouya]], claiming to have seized power.<ref>{{Cite news|date=5 September 2021|title=Guinea coup attempt: Soldiers claim to seize power from Alpha Condé|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-58453778|access-date=5 September 2021}}</ref> * [[September 7]] – [[El Salvador]] becomes the first country in the world to accept [[Bitcoin]] as an official [[currency]].<ref>{{Cite news|date=6 September 2021|title=Fear and excitement in El Salvador as Bitcoin becomes legal tender|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-58473260|access-date=6 September 2021}}</ref> * [[September 13]] ** [[Prime Minister of Malaysia|Prime Minister]] [[Ismail Sabri Yaakob]] and [[Anwar Ibrahim]], the leader of the main Malaysian opposition coalition [[Pakatan Harapan]], sign a [[confidence and supply]] agreement ending the [[2020–21 Malaysian political crisis|18-month political crisis]] that has led to the fall of two successive governments in Malaysia.<ref>{{cite web|last=<!--Not stated-->|date=14 September 2021|title=Govt, PH sign historic MoU on political stability, transformation|url=https://www.thesundaily.my/local/govt-ph-sign-historic-mou-on-political-stability-transformation-BA8332838|url-status=live|access-date=13 September 2021|website=[[The Sun (Malaysia)|The Sun]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20210914023905/https://www.thesundaily.my/local/govt-ph-sign-historic-mou-on-political-stability-transformation-BA8332838|archive-date=September 14, 2021}}</ref> ** The [[2021 Norwegian parliamentary election]] is held.<ref>{{cite web|last=Norwell|first=Frazer|date=2021-09-13|title=As it happened: 'We did it' – Norway's left-wing opposition triumphs in general election|url=https://www.thelocal.no/20210913/live-norway-set-to-announce-results-of-2021-election/|access-date=16 September 2021|website=The Local Norway}}</ref> * [[September 14]] ** [[North Korea]] demonstrates two short-range ballistic missiles that land just outside Japan's territorial waters; and then only hours later [[South Korea]] demonstrates its first submarine-launched ballistic missile.<ref>{{Cite news|date=15 September 2021|title=North and South Korea test ballistic missiles hours apart|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-58554326|access-date=16 September 2021}}</ref> ** The [[2021–22 UEFA Europa Conference League|inaugural season]] of the [[UEFA Europa Conference League]], the third tier of [[UEFA competitions|European club football]], kicks off with Israeli club [[Maccabi Tel Aviv F.C.|Maccabi Tel Aviv]] winning 4–1 against Armenian club [[FC Alashkert]].<ref>{{cite web|title=Embalo scores in Alashkert FC's defeat to Maccabi Tel Aviv|url=https://www.goal.com/en-gh/news/embalo-scores-in-alashkert-fcs-defeat-to-maccabi-tel-aviv/5ba194pym7en1jx3q6uzczqpo|date=14 September 2021|access-date=15 November 2021|work=[[Goal (website)|Goal]]}}</ref> * [[September 15]] ** [[AUKUS]]: A trilateral security pact between Australia, the United Kingdom, and the United States is formed, to counter the influence of China. This includes enabling Australia to build its first [[Nuclear submarine|nuclear-powered submarine]] fleet.<ref>{{Cite news|date=16 September 2021|title=US, UK and Australia forge military alliance to counter China|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/australia-news/2021/sep/15/australia-nuclear-powered-submarines-us-uk-security-partnership-aukus|access-date=16 September 2021}}</ref> ** Several ministers of the Argentine president [[Alberto Fernández]]'s cabinet resign after the government's defeat in the primary elections, triggering a political crisis in the country.<ref>{{cite news|date=15 September 2021|title=Argentina Cabinet Revolt Puts Fernandez in Political Crisis|newspaper=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-09-15/argentina-cabinet-revolt-adds-political-pressure-on-fernandez|access-date=21 September 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=Argentina's president reshuffles cabinet after political crisis: official|url=https://www.france24.com/en/live-news/20210918-argentina-s-president-reshuffles-cabinet-after-political-crisis-official|website=France 24|access-date=21 September 2021|date=18 September 2021}}</ref> * [[September 16]] – [[Inspiration4]], launched by [[SpaceX]], becomes the first all-civilian spaceflight, carrying a four-person crew on a three-day orbit of the Earth.<ref>{{Cite news|date=16 September 2021|title=SpaceX makes history with first all-civilian spaceflight|work=NBC News|url=https://www.nbcnews.com/science/space/spacex-makes-history-first-civilian-spaceflight-rcna2027|access-date=16 September 2021}}</ref> * [[September 19]] – The [[2021 Russian legislative election]] is held, with the [[United Russia]] party winning nearly 50% of the vote.<ref>{{Cite web|url=https://www.themoscowtimes.com/2021/09/19/as-it-happened-russia-votes-a75070|title=As it Happened: Russia Votes|first=The Moscow|last=Times|date=19 September 2021|website=The Moscow Times}}</ref><ref>{{Cite news|last1=Osborn|first1=Andrew|last2=Nikolskaya|first2=Polina|date=20 September 2021|title=Rivals allege mass fraud as Russian pro-Putin party wins big majority|newspaper=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/pro-putin-party-heads-russian-election-win-after-navalny-clampdown-2021-09-19/|via=www.reuters.com}}</ref> * [[September 20]] – The [[2021 Canadian federal election]] is held, with [[Justin Trudeau]] and the [[Liberal Party of Canada|Liberal Party]] retaining a [[minority government]].<ref>{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2021/sep/21/canada-general-election-2021-full-results|title=Canada election 2021: full results|date=21 September 2021|website=the Guardian}}</ref> * [[September 25]] – The [[2021 Icelandic parliamentary election]] is held.<ref>{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/9/25/iceland-votes-as-government-hangs-by-a-thread|title=Iceland votes amid splintered political landscape|work=[[Al Jazeera]]|date=25 September 2021|access-date=25 September 2021}}</ref> * [[September 26]] – The [[2021 German federal election]] is held, with the [[Social Democratic Party of Germany|Social Democratic Party]] beating out the [[CDU/CSU]] coalition.<ref>{{cite web|title=German election results show Angela Merkel's party losing ground. But the far-right lost more.|url=https://www.nbcnews.com/think/opinion/german-election-results-show-angela-merkel-s-party-losing-ground-ncna1280190|date=27 September 2021|access-date=27 September 2021|author=Andelman, David|work=[[NBC News]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Uncertain start to post-Merkel era after close German vote|url=https://apnews.com/article/business-elections-germany-economy-national-elections-45048b76c22aee85ba7888ae03034283|date=26 September 2021|access-date=27 September 2021|work=[[Associated Press]]|author=Moulson, Geir}}</ref> === តុលា === * [[October 1]] – The [[Expo 2020|2020 World Expo]] in [[Dubai]] begins. Its opening was originally scheduled for 20 October 2020 but was delayed due to the [[COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite web|title=Dubai Expo confirms new dates: 1 October 2021 until 31 March 2022|url=https://www.khaleejtimes.com/coronavirus-pandemic/expo-2020-dubai-dates-set-to-be-postponed|access-date=14 May 2020|publisher=Khaleej Times|archive-date=4 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200504180053/https://www.khaleejtimes.com/coronavirus-pandemic/expo-2020-dubai-dates-set-to-be-postponed|url-status=dead|archivedate=4 ឧសភា 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200504180053/https://www.khaleejtimes.com/coronavirus-pandemic/expo-2020-dubai-dates-set-to-be-postponed}}</ref> * [[October 3]] – The [[International Consortium of Investigative Journalists]] and assorted media partners publish a set of 11.9 million documents leaked from 14 financial services companies known as the [[Pandora Papers]], revealing offshore financial activities that involve multiple current and former world leaders.<ref>{{Cite news|date=2021-10-03|title=Pandora Papers: Secret wealth and dealings of world leaders exposed|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-58780465|access-date=2021-10-03}}</ref> * [[October 4]] – [[Fumio Kishida]] becomes the 100th [[Prime Minister of Japan]], succeeding [[Yoshihide Suga]].<ref>{{cite web|title=Japan's new PM Fumio Kishida unveils Cabinet|url=https://www.channelnewsasia.com/asia/fumio-kishida-japan-new-pm-cabinet-2219431|website=CNA|access-date=5 October 2021|date=4 October 2021|archive-date=October 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211005102805/https://www.channelnewsasia.com/asia/fumio-kishida-japan-new-pm-cabinet-2219431|url-status=dead|archivedate=5 តុលា 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211005102805/https://www.channelnewsasia.com/asia/fumio-kishida-japan-new-pm-cabinet-2219431}}</ref> * [[October 5]] – [[Roscosmos]] launches the [[Soyuz MS-19]] mission, which carries an [[Expedition 66]] crewmember and two [[Channel One Russia]] personnel to the [[International Space Station]]. The two Channel One crew will perform [[principal photography]] on the film ''Vyzov'' aboard the station.<ref>{{cite web|last1=Quine|first1=Tony|title=Russia to select actress for Soyuz mission in May|url=https://spacenews.com/russia-to-select-actress-for-soyuz-mission-in-may/|website=[[SpaceNews]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://archive.today/20210603211949/https://spacenews.com/russia-to-select-actress-for-soyuz-mission-in-may/|archive-date=3 June 2021|date=27 May 2021|quote=This unusual spaceflight will be connected to the filming of the movie “Vyzov” (“The Challenge”) [...] Pavel Vlasov, head of the Yuri Gagarin Cosmonaut Training Center, has previously stated that Soyuz MS-19 will launch on Sept. 20 [...] However, other sources still give a projected launch date of Oct. 5.|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last1=McHugh|first1=Erin|title=Russia announces team for movie to be made on International Space Station|url=https://www.wkyc.com/article/news/nation-world/russia-movie-international-space-station/507-5abf8299-f8c8-46c3-ba7e-b8d7e7a3fb6c|website=[[WKYC|WKYC Studios]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://archive.today/20210603212249/https://www.wkyc.com/article/news/nation-world/russia-movie-international-space-station/507-5abf8299-f8c8-46c3-ba7e-b8d7e7a3fb6c|archive-date=3 June 2021|date=17 May 2021|quote=Russia said its film crew will take up two of the three seats aboard the October 5th launch of Russia’s Soyuz MS-19 spacecraft.|url-status=dead|archivedate=3 មិថុនា 2021|archiveurl=https://archive.today/20210603212249/https://www.wkyc.com/article/news/nation-world/russia-movie-international-space-station/507-5abf8299-f8c8-46c3-ba7e-b8d7e7a3fb6c}}</ref> * [[October 6]]–[[October 10|10]] – The [[2021 UEFA Nations League Finals]] is held in Italy, and is won by [[France national football team|France]]. They were originally scheduled for 2–6 June 2021, but were moved following the rescheduling of [[UEFA Euro 2020]] to June and July 2021 due to the [[COVID-19 pandemic]].<ref>{{cite news|date=17 March 2020|title=Resolution of the European football family on a coordinated response to the impact of the COVID-19 on competitions|website=UEFA.com|publisher=Union of European Football Associations|url=https://www.uefa.com/insideuefa/news/newsid=2641077.html|access-date=17 March 2020}}</ref> * [[October 6]] – The [[World Health Organization]] endorses the first [[RTS,S|malaria vaccine]].<ref>{{Cite news|date=2021-10-06|title=WHO endorses use of world's first malaria vaccine in Africa|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/global-development/2021/oct/06/who-endorses-use-of-worlds-first-malaria-vaccine-in-africa|access-date=2021-10-07}}</ref> * [[October 8]]–[[October 9|9]] – The [[2021 Czech legislative election]] is held, with the main opposition coalition alliance of [[Spolu (Czech Republic)|SPOLU]] and [[Pirates and Mayors]] gaining a legislative majority.<ref>{{Cite web|last=televize|first=Česká|title=Volby 2021|url=https://ct24.ceskatelevize.cz/volby|access-date=2021-10-09|website=ČT24 - Česká televize|language=cs}}</ref><ref>[https://ct24.ceskatelevize.cz/domaci/3397166-zive-spolu-a-pirati-se-starosty-podepisuji-vladni-koalicni-dohodu Lídři SPOLU a Pirátů se Starosty podepsali koaliční smlouvu. Fiala očekává, že Babišova vláda podá demisi koncem týdne]. 8.11.2021. [[ČT24]].</ref> * [[October 9]] – [[Sebastian Kurz]] announces his resignation as [[Chancellor of Austria]] as a result of a [[Kurz corruption probe|corruption probe]] launched against him.<ref>{{cite web|last1=Doherty|first1=Erin|title=Austrian Chancellor Sebastian Kurz resigns amid corruption allegations|url=https://www.axios.com/austrian-chancellor-sebastian-kurz-resigns-f160d239-0cf8-431e-8c2f-92485d6012e7.html|website=Axios|date=October 9, 2021|access-date=9 October 2021|archivedate=28 មីនា 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220328084723/https://www.axios.com/austrian-chancellor-sebastian-kurz-resigns-f160d239-0cf8-431e-8c2f-92485d6012e7.html|url-status=dead}}</ref> * [[October 16]] – The [[Lucy (spacecraft)|Lucy spacecraft]] is launched by NASA, the first mission to explore the [[Jupiter trojan|Trojan asteroids]].<ref>{{Cite news|date=2021-10-16|title=Nasa's Lucy mission will seek out Solar System 'fossils'|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-58927969|access-date=2021-10-16}}</ref> * [[October 17]] – [[November 14]] – The [[2021 ICC Men's T20 World Cup]] is held in the [[United Arab Emirates]] and [[Oman]], and [[2021 ICC Men's T20 World Cup Final|is won]] by [[Australia national cricket team|Australia]].<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/2350367|title=Marsh and Warner take Australia to T20 World Cup glory|work=International Cricket Council|access-date=14 November 2021}}</ref> * [[October 23]] – Colombia's most wanted drug lord, [[Dario Antonio Úsuga]], whose [[Clan del Golfo|Gulf Clan]] controls many smuggling routes into the US and other countries, is captured by Colombia's armed forces.<ref>{{Cite news|date=2021-10-24|title=Colombia's most wanted drug lord Otoniel captured|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-59026214|access-date=2021-10-24}}</ref><ref>{{Cite news|date=2021-10-24|title=Colombia captures its 'most-feared' drug lord Dairo Antonio Usuga|work=CNN|url=https://edition.cnn.com/2021/10/24/americas/colombia-drug-lord-otoniel-intl-hnk/index.html|access-date=2021-10-24}}</ref> * [[October 24]] – The [[2021 Uzbek presidential election]] is held.<ref>{{cite web|title=Uzbekistan's incumbent leader wins 2nd term in office|url=https://www.westport-news.com/news/article/Uzbekistan-s-incumbent-leader-wins-2nd-term-in-16561263.php|access-date=14 November 2021|date=25 October 2021|work=[[Westport News]]|archive-date=November 14, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114235248/https://www.westport-news.com/news/article/Uzbekistan-s-incumbent-leader-wins-2nd-term-in-16561263.php|url-status=dead|archivedate=14 វិច្ឆិកា 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211114235248/https://www.westport-news.com/news/article/Uzbekistan-s-incumbent-leader-wins-2nd-term-in-16561263.php}}</ref> * [[October 25]] – The [[Sudan|Sudanese]] [[Sudanese Armed Forces|military]] launches a [[October 2021 Sudanese coup d'état|coup]] against the [[Government of Sudan|government]]. Prime Minister [[Abdalla Hamdok]] is placed under house arrest. President [[Abdel Fattah al-Burhan]] declares a state of emergency and announces the dissolution of the government.<ref>{{Cite news|date=2021-10-25|title=Sudan's military takes power in coup, arrests prime minister|work=AP|url=https://apnews.com/article/middle-east-africa-sudan-arrests-omar-al-bashir-c8d027c0a9e250fcb5a595bdc987d282|access-date=2021-10-25}}</ref> * [[October 31]] ** The [[2021 Japanese general election]] is held, with [[Fumio Kishida]] and the [[Liberal Democratic Party (Japan)|Liberal Democratic Party]] along with its coalition partner [[Komeito]] retaining a majority government.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-59110828|title=Japan election: PM Fumio Kishida declares victory for ruling LDP|work=[[BBC News]]|date=1 November 2021|access-date=5 November 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/japan-votes-test-new-pm-kishida-political-stability-2021-10-30/|title=Japan's Kishida defies expectations as ruling LDP easily keeps majority|work=[[Reuters]]|date=31 October 2021|access-date=5 November 2021}}</ref> ** [[October 31]] – [[November 13]] – The [[2021 United Nations Climate Change Conference]] is held, after being postponed in 2020 due to [[COVID-19 pandemic|COVID-19]].<ref>{{Cite web|title=Glasgow Climate Change Conference|url=https://unfccc.int/process-and-meetings/conferences/glasgow-climate-change-conference|website=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]]}}</ref> A deal is agreed by world leaders, which includes a "phasedown" of unabated [[coal power]], a 30% cut in [[methane emissions]] by 2030, plans for a halt to [[deforestation]] by 2030, and increased financial support for developing countries.<ref>{{cite news|date=14 November 2021|title=What is COP26 and what has been agreed at Glasgow climate conference?|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-56901261|access-date=14 November 2021}}</ref><ref>{{cite news|date=13 November 2021|title=COP26 Reaches Consensus on Key Actions to Address Climate Change|work=UN|url=https://unfccc.int/news/cop26-reaches-consensus-on-key-actions-to-address-climate-change|access-date=14 November 2021}}</ref> === វិច្ឆិកា === * [[November 1]] – COVID-19 pandemic: The number of recorded deaths from COVID-19 surpasses 5 million.<ref>{{cite web|title=The world has recorded 5 million COVID-19 deaths, but the real toll is likely more than double that|url=https://www.abc.net.au/news/2021-11-01/five-million-covid19-deaths-but-real-toll-hidden/100568156|website=abc.net.au|date=November 1, 2021|access-date=November 1, 2021}}</ref> * [[November 3]] – COVID-19 pandemic: The [[World Health Organization]] gives emergency use listing to the [[Covaxin|Covaxin COVID-19 vaccine]], the third non–Western vaccine to be authorized.<ref>{{cite news|date=3 November 2021|title=India's first homegrown COVID-19 shot wins WHO emergency use listing|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/india/whos-advisory-group-recommends-emergency-listing-indias-first-homegrown-covid-19-2021-11-03/}}</ref><ref name="WHO PR 20211103">{{cite press release|title=WHO issues emergency use listing for eighth COVID-19 vaccine|website=[[World Health Organization]] (WHO)|url=https://www.who.int/news/item/03-11-2021-who-issues-emergency-use-listing-for-eighth-covid-19-vaccine|access-date=3 November 2021}}</ref> * [[November 11]] – [[SpaceX]] launches the [[SpaceX Crew-3|Crew-3]] mission, carrying four [[Expedition 66]] crew members to the [[International Space Station]].<ref>{{cite web|last1=Beasley|first1=Courtney|last2=Finch|first2=Josh|last3=Schierholz|first3=Stephanie|title=Kayla Barron Joins NASA's SpaceX Crew-3 Mission to Space Station|url=https://www.nasa.gov/press-release/kayla-barron-joins-nasa-s-spacex-crew-3-mission-to-space-station|website=[[NASA]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210603213719/https://www.nasa.gov/press-release/kayla-barron-joins-nasa-s-spacex-crew-3-mission-to-space-station/|archive-date=3 June 2021|date=18 May 2021|quote=...SpaceX Crew-3 mission to the International Space Station, which is targeted to launch as early as Oct. 23. [...] When Barron, Chari, Marshburn, and Maurer arrive at the orbiting laboratory, they will become expedition crew members for the duration of their six-month science mission.|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bartels|first1=Meghan|title=NASA, SpaceX target Oct. 23 for Crew-3 astronaut launch|url=https://www.space.com/spacex-nasa-crew-3-astronaut-launch-date|website=[[Space.com]]|access-date=3 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210603213749/https://www.space.com/spacex-nasa-crew-3-astronaut-launch-date|archive-date=3 June 2021|date=2 April 2021|quote=NASA and SpaceX have announced that the pair's autumn mission to send four astronauts to the International Space Station will launch no earlier than Oct. 23. [...] In conjunction with the Oct. 23 launch window for Crew-3, Crew-2 will return to Earth no earlier than Oct. 31, giving the two cohorts about a week of overlap to transition the space station safely to its next residents.|url-status=live}}</ref> * [[November 14]] ** Unprecedented rain caused by an [[atmospheric river]] bring [[November 2021 Pacific Northwest floods|a series of floods]] to the [[Pacific Northwest]].<ref name="Baker17Nov">{{cite news|last=Baker|first=Rafferty|date=November 17, 2021|title=Trucking industry working to get around catastrophic B.C. highway closures|newspaper=[[CBC News]]|url=https://www.cbc.ca/news/canada/british-columbia/bc-landslides-trucking-alternative-routes-1.6251759|accessdate=November 17, 2021}}</ref> ** The [[2021 Argentine legislative election]] is held.<ref>{{cite web|url=https://www.reuters.com/world/americas/argentines-vote-midterm-trial-by-fire-president-fernandez-2021-11-14/|title=Argentina's Peronists on the ropes after bruising midterm defeat|work=[[Reuters]]|date=15 November 2021|access-date=15 November 2021}}</ref> ** The [[2021 Bulgarian general election]] is held.<ref>{{cite web|title=New centrist party wins Bulgarian election, could end months of deadlock|url=https://www.reuters.com/world/europe/new-centrist-party-poised-win-bulgarias-election-partial-results-show-2021-11-15/|date=15 November 2021|access-date=15 November 2021|work=[[Reuters]]}}</ref> * [[November 16]] – Russia draws international condemnation following an [[anti-satellite weapon]] test that creates a cloud of [[space debris]], threatening the [[International Space Station]].<ref>{{cite web|title=Russian anti-satellite missile test draws condemnation|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-59299101|website=BBC News|date=November 16, 2021|access-date=November 16, 2021}}</ref> * [[November 21]] – The [[2021 Chilean general election]] is held.<ref>{{Cite web|url=http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2064_B.htm|title=IPU PARLINE database: CHILE (Senado), Electoral system|website=archive.ipu.org}}</ref> * [[November 23]] – [[2021 Bulgaria bus crash|A bus crashes]] in [[Pernik Province]], [[Bulgaria]], killing 46 [[North Macedonia|Macedonian]] [[Tourism in Turkey|tourists]] returning from Istanbul.<ref>{{Cite web|title=Bulgaria bus crash: Children among at least 46 killed|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59383852|date=23 November 2021|access-date=20 December 2021|website=BBC}}</ref> * [[November 24]] ** NASA launches the [[Double Asteroid Redirection Test]] (DART), the first attempt to deflect an [[asteroid]] for the purpose of learning how to protect Earth.<ref>{{cite web|title=Nasa Dart asteroid spacecraft: Mission to smack Dimorphos space rock launches|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-59327293|website=BBC News|date=November 24, 2021|access-date=November 24, 2021}}</ref> ** [[Magdalena Andersson]] [[2021 Swedish government formation|resigns]] as [[Prime Minister of Sweden|Prime Minister-elect]] of Sweden hours after the [[Riksdag]] voted her in as Sweden's first female Prime Minister. She was due to take office on 26 November.<ref>{{cite news|last1=Nyheter|first1=S. V. T.|date=24 November 2021|title=Detta händer nu i regeringsfrågan|newspaper=SVT Nyheter|url=https://www.svt.se/nyheter/inrikes/detta-hander-nu-1|access-date=26 November 2021}}</ref> Instead, she takes office on 30 November.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59459733|title=Magdalena Andersson: Sweden's first female PM returns after resignation|publisher=BBC|language=English|date=30 November 2021|accessdate=30 November 2021}}</ref> * [[November 25]] – COVID-19 pandemic: The [[United Kingdom]] becomes the fourth country to surpass 10 million COVID-19 cases after the [[United States]], [[India]] and [[Brazil]].<ref>{{Cite web|url=https://news.sky.com/story/covid-19-total-number-of-cases-in-uk-passes-10-million-since-start-of-pandemic-12478490|title=COVID-19: Total number of cases in UK passes 10 million since start of pandemic}}</ref> * [[November 26]] – COVID-19 pandemic: The [[World Health Organization]] convenes an emergency meeting in [[Geneva]] amid concerns over [[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron]], a highly mutated [[Variants of SARS-CoV-2#Alerts for further monitoring (WHO)|variant of COVID-19]] first identified in [[COVID-19 pandemic in South Africa|South Africa]] that appears more infectious than [[SARS-CoV-2 Delta variant|Delta]].<ref>{{cite web|title=WHO to assess new highly mutated Covid-19 variant as countries ramp up health checks|url=https://www.theguardian.com/world/2021/nov/26/who-to-assess-new-highly-mutated-covid-19-variant-as-countries-ramp-up-health-checks|website=The Guardian|date=November 26, 2021|access-date=November 26, 2021}}</ref> * [[November 30]] ** [[Barbados]] becomes a [[Republicanism in Barbados|republic]] on its 55th anniversary of independence while remaining a member of the [[Commonwealth of Nations]].<ref>{{Cite web|last=Davies|first=Caroline|title=Queen congratulates Barbados as it becomes a republic|url=https://www.theguardian.com/world/2021/nov/30/queen-congratulates-barbados-as-it-becomes-a-republic|access-date=2021-11-30|website=The Guardian|date=30 November 2021}}</ref> ** [[November 30]] – [[December 18]] – The [[2021 FIFA Arab Cup]] is held in [[Qatar]], and [[2021 FIFA Arab Cup Final|is won]] by [[Algeria national football team|Algeria]].<ref>{{Cite web|title=Algeria beat Tunisia to win FIFA Arab Cup 2021|url=https://www.aljazeera.com/sports/2021/12/18/algeria-beat-tunisia-to-win-fifa-arab-cup-2021|date=18 December 2021|access-date=18 December 2021|website=Al Jazeera}}</ref> === ធ្នូ === * [[December 4]] – The [[2021 Gambian presidential election]] is held and incumbent [[President of the Gambia|president]] [[Adama Barrow]] is reelected.{{cn|date=February 2022}} * [[December 6]] ** The [[United States]] announces a diplomatic boycott of the [[2022 Winter Olympics]] in [[Beijing]] in response to China's human rights record.<ref>{{cite web|last1=Finn|first1=Teaganne|title=White House announces diplomatic boycott of Beijing Winter Olympics over human rights concerns|url=https://www.nbcnews.com/politics/white-house/white-house-announces-diplomatic-boycott-beijing-winter-olympics-over-human-n1285419|website=NBC News|access-date=6 December 2021}}</ref> [[Canada]], the [[United Kingdom]], and [[Australia]] join shortly after. ** COVID-19 pandemic: The [[United States]] becomes the first country to surpass 50 million COVID-19 cases.<ref>{{cite web|url=https://www.nbcnews.com/news/us-news/us-records-50-million-covid-cases-rcna8377|title=U.S. records over 50 million Covid cases|date=13 December 2021|work=[[ABC News]]|access-date=24 December 2021}}</ref><ref>{{cite web|title=U.S. Hits 50 Million Covid Infections—Here's Where Cases Are Surging|url=https://www.forbes.com/sites/carlieporterfield/2021/12/14/us-hits-50-million-covid-infections---heres-where-cases-are-surging/?sh=5c15e10236f6|date=14 December 2021|access-date=24 December 2021|work=[[Forbes]]}}</ref> * [[December 9]] ** [[Chiapas truck crash|A truck crash]] in [[Chiapas]], [[Mexico]], kills 55 migrants who were being [[People smuggling|smuggled]] in it from [[Guatemala]] through Mexico to [[Mexico–United States border|its border with the United States]].<ref>{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2021/12/10/xxx-3|title=Dozens of Central American migrants killed in Mexico crash|date=10 December 2021|work=[[Al Jazeera]]}}</ref> ** [[December 9]]–[[December 10|10]] – The [[Summit for Democracy]], a virtual summit, is hosted by the United States "to renew democracy at home and confront autocracies abroad".<ref>{{Cite web|title=The Summit for Democracy—American Leadership or Photo Op?|url=https://www.heritage.org/global-politics/event/the-summit-democracy-american-leadership-or-photo-op|access-date=2021-11-05|website=The Heritage Foundation|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last=Toosi|first=Nahal|title=An 'Illustrative Menu of Options': Biden's big democracy summit is a grab bag of vague ideas|url=https://www.politico.com/news/2021/11/04/biden-democracy-summit-technology-519530|access-date=2021-11-05|website=POLITICO|language=en}}</ref> * [[December 12]] ** The [[2021 New Caledonian independence referendum]] is held.<ref>{{cite news|last=Fisher|first=Denise|date=22 October 2021|title=New Caledonian independence leaders challenge France over final referendum date|newspaper=The Strategist|url=https://www.aspistrategist.org.au/new-caledonian-independence-leaders-challenge-france-over-final-referendum-date/}}</ref> ** COVID-19 pandemic: [[Russia]] becomes the fifth country to surpass 10 million COVID-19 cases after the [[United States]], [[India]], [[Brazil]] and the [[United Kingdom]].<ref>{{cite web|title=Russia's registered COVID-19 cases surpass 10 million|url=https://www.channelnewsasia.com/world/russia-registered-covid-19-cases-10-million-2374866|date=12 December 2021|work=[[CNA (TV network)|Channel News Asia]]|access-date=13 មីនា 2022|archivedate=5 មីនា 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220305085605/https://www.channelnewsasia.com/world/russia-registered-covid-19-cases-10-million-2374866|url-status=dead}}</ref> * [[December 17]] – [[COVID-19 pandemic]]: The [[World Health Organization]] gives emergency use listing to the [[Novavax COVID-19 vaccine]].<ref name="WHO PR 20211217">{{cite press release|title=WHO lists 9th COVID-19 vaccine for emergency use with aim to increase access to vaccination in lower-income countries|website=[[World Health Organization]] (WHO)|url=https://www.who.int/news/item/17-12-2021-who-lists-9th-covid-19-vaccine-for-emergency-use-with-aim-to-increase-access-to-vaccination-in-lower-income-countries|access-date=17 December 2021}}</ref> * [[December 19]] ** The [[2021 Hong Kong legislative election]], originally scheduled for 6 September 2020 but postponed due to the [[COVID-19 pandemic]], is held.<ref>{{cite web|url=https://www.voanews.com/a/east-asia-pacific_hong-kongs-delayed-legislative-elections-set-december/6204550.html|title=Hong Kong's Delayed Legislative Elections Set for December|website=VOANEWS|date=19 November 2021}}</ref> ** The second round of the [[2021 Chilean general election|2021 Chilean presidential election]] is held; leftist candidate [[Gabriel Boric]] is elected [[President of Chile|President]].<ref>{{cite web|last1=Slattery|first1=Gram|last2=Ramos Miranda|first2=Natalia A.|title=Chile headed for divisive election run-off as far-right surges|url=https://www.reuters.com/world/americas/chileans-head-polls-with-two-radically-different-visions-ballot-2021-11-21/|website=Reuters|access-date=23 December 2021|date=22 November 2021}}</ref><ref>{{cite news|date=December 20, 2021|title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941|access-date=29 December 2021}}</ref> * [[December 25]] – [[NASA]], [[European Space Agency|ESA]], the [[Canadian Space Agency]] and the [[Space Telescope Science Institute]] launch the [[James Webb Space Telescope]], the successor of the [[Hubble Space Telescope]].<ref>{{Cite web|title=The Launch - Webb/NASA|url=https://jwst.nasa.gov/content/about/launch.html|access-date=22 December 2021|website=NASA}}</ref> == ថ្ងៃខួបកំណើត == {{Further|ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលដែលកើតនៅឆ្នាំ ​២០២១}} * [[៤ មិថុនា]] – លីលីបេត ម៉ៅថ៍បែត្តិន-វិនដ៍ស័រ<ref>{{Cite web|date=6 June 2021|title=Prince Harry and Meghan announce birth of baby girl|url=https://www.bbc.com/news/uk-57378117|access-date=6 June 2021|website=BBC News}}</ref> == ថ្ងៃ​មរណភាព == {{Further|ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលដែលស្លាប់នៅឆ្នាំ ២០២១}}{{ដើមចំបង|បុគ្គលដែលស្លាប់នៅឆ្នាំ ២០២១}}<!-- Only people who have significant international notability should be listed. --> === មករា === * [[៥ មករា]] – [[កូលីន បេល]] (Colin Bell) កីឡាករបាល់ទាត់អង់គ្លេស (កើត [[២៦ កុម្ភៈ]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៣|ឆ្នាំ]]​ [[ឆ្នាំ ១៩៤៦|១៩៤៦]])<ref>{{Cite web|last=Pollard|first=Rob|date=|title=Colin Bell: 1946-2021|url=https://www.mancity.com/news/mens/colin-bell-khaldoon-al-mubarak-63745469|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2021-01-07|website=Manchester City FC|language=en}}</ref> * [[១១ មករា]] – [[សេលដូន អាឌែលសុន]] (Sheldon Adelson) អ្នកជំនួញជនជាតិអាមេរិក (កើត [[៤ សីហា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៣|ឆ្នាំ​ ១៩៣៣]])<ref>{{Cite news|last=Frazier|first=Donald|title=Sheldon Adelson, casino magnate who influenced policy from D.C. to Jerusalem, dies at 87|language=en-US|work=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/sheldon-adelson-casino-magnate-who-influenced-policy-from-dc-to-jerusalem-dies-at-87/2021/01/12/639974ec-54d8-11eb-a931-5b162d0d033d_story.html|date=January 12, 2021|access-date=January 12, 2021|issn=0190-8286|archive-date=January 12, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210112144216/https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/sheldon-adelson-casino-magnate-who-influenced-policy-from-dc-to-jerusalem-dies-at-87/2021/01/12/639974ec-54d8-11eb-a931-5b162d0d033d_story.html|url-status=live}}</ref> * [[២០ មករា]] – [[មីរ៉ា ហ្វូឡាន]] (Mira Furlan) តារាសម្ដែងនិងអ្នកចម្រៀងក្រូអាត (កើត [[៧ កញ្ញា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥៥]])<ref>{{Cite web|last=Stedman|first=Alex|last2=Stedman|first2=Alex|date=2021-01-22|title=Mira Furlan, ‘Babylon 5’ and ‘Lost’ Actress, Dies at 65|url=https://variety.com/2021/tv/news/mira-furlan-dead-babylon-5-lost-1234890117/|access-date=2021-01-22|website=Variety|language=en-US}}</ref> * [[២៣ មករា]] – [[ឡារី ឃីង]] (Larry King) ពិធីករ​ទូរទស្សន៍អាមេរិក (កើត [[១៩ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៣]])<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/01/23/us/larry-king-dies-trnd/index.html|title=Larry King, legendary talk show host, dies at 87|last1=Kludt|first1=Tom|last2=Parks|first2=Brad|website=CNN|date=January 23, 2021|accessdate=January 23, 2021}}</ref> === កុម្ភៈ === * [[៥ កុម្ភៈ]] – [[គ្រីស្តូហ្វឺរ ផ្លាំម៉ឺរ]] (Christopher Plummer) តារាសម្ដែងកាណាដា (កើត [[១៣ ធ្នូ]] [[ឆ្នាំ ១៩២៩]])<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/02/05/entertainment/christopher-plummer/index.html|title=Christopher Plummer, Oscar winner and star of 'The Sound of Music,' dead at 91|website=CNN|date=February 5, 2021|accessdate=February 6, 2021}}</ref> * [[៩ កុម្ភៈ]] – [[ឈីក កូរៀ]] (Chick Corea) អ្នកលេងព្យ៉ាណូចាហ្សអាមេរិក (កើត [[១២ មិថុនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤១]])<ref>{{cite web|url=https://www.rollingstone.com/music/music-news/chick-corea-obit-1127283/|title=Chick Corea, Jazz Pianist Who Expanded the Possibilities of the Genre, Dead at 79|author=Shteamer, Hank|website=[[Rolling Stone]]|date=February 11, 2021|accessdate=February 13, 2021}}</ref> * [[១០ កុម្ភៈ]] – [[ឡារី ហ្វ្លីនត៍]] (Larry Flynt) អ្នកវាយអត្ថបទអាជីវកម្មអាមេរិក (កើត [[១ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤២]])<ref>{{cite news|url=https://www.npr.org/2021/02/10/966559853/larry-flynt-porn-mogul-and-hustler-founder-dies-at-78|title=Larry Flynt, Porn Mogul And 'Hustler' Founder, Dies At 78|work=[[NPR]]|date=February 10, 2021|accessdate=February 10, 2021|last=Ulaby|first=Neda}}</ref> * [[២៧ កុម្ភៈ]] – [[អិង ម៉ានតាត]] (吴孟达, Ng Man-tat) តារាសម្ដែងហុងកុង (កើត [[២ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥២]])<ref>{{cite web|url=https://thestandard.co/breaking-ng-man-tat-passed-away-by-liver-cancer/|title=BREAKING: อู๋ม่งต๊ะ นักแสดงชื่อดังชาวฮ่องกง เสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งตับ ในวัย 70 ปี|website=The Standard|date=February 27, 2021|accessdate=February 27, 2021}}</ref> === មីនា === * [[១០ មីនា]] ** [[អាលី ម៉ាឌី មូហាំម៉ាដ]] (Ali Mahdi Muhammad, Cali Mahdi Maxamed) ប្រធានាធិបតីសូម៉ាលីទី ៤ (កើត [[១ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៩]])<ref>{{cite web|url=https://www.aa.com.tr/en/africa/somalia-3-days-of-mourning-after-death-of-ex-president/2172231|title=Somalia: 3 days of mourning after death of ex-president|author=Dhaysane, Mohammed|website=Anadolu Agency|date=March 11, 2021|accessdate=March 12, 2021}}</ref> ** [[ម៉ានូអែល សាថឺរនីណូ ដា កូស្តា]] (Manuel Saturnino da Costa) នាយករដ្ឋមន្ត្រីហ្គីណេ-ប៊ីសទី ៦ (កើត [[២៩ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤២]])<ref>{{cite web|url=https://www.theeastafrican.co.ke/tea/rest-of-africa/guinea-bissau-s-former-pm-manuel-costa-dies-aged-78-3319586|title=Guinea Bissau's former PM Manuel Costa dies, aged 78|author=Vieira, Arnaldi|website=The East African|date=March 11, 2021|accessdate=March 12, 2021|archivedate=មីនា 12, 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210312105824/https://www.theeastafrican.co.ke/tea/rest-of-africa/guinea-bissau-s-former-pm-manuel-costa-dies-aged-78-3319586|url-status=dead}}</ref> * [[១២ មីនា]] – [[ហ្គូដវីល ស្វេលីទីនី|សម្តេចព្រះរាជាធិបតីហ្គូដវីល ស្វេលីទីនី កាបេគូហ្ស៊ូលូ]] (Goodwill Zwelithini kaBhekuzulu) ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រហ្សូលូ]] (ប្រសូត [[១៤ កក្កដា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៨]])<ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2021/03/12/world/africa/king-zwelithini-dead.html|title=Goodwill Zwelithini ka Bhekuzulu, King of the Zulu Nation, Dies at 72|author=Chutel, Lynsey|website=The New York Times|date=March 12, 2021|accessdate=March 14, 2021}}</ref> * [[១៣ មីនា]] – [[ម៉ាវីន ហាកឡឺ]] (Marvelous Marvin Hagler) អ្នកប្រដាល់អាមេរិក (កើត [[២៣ ឧសភា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥៤]])<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/03/13/sport/marvin-hagler-boxing-obit-spt/index.html|title=Former boxing champion 'Marvelous' Marvin Hagler dies at 66|author1=De la Fuente, Homero|author2=Caldwell, Travis|website=CNN|date=March 14, 2021|accessdate=March 14, 2021}}</ref> * [[១៧ មីនា]] – [[ចន ម៉ាហ្គូហ្វូលី]] (John Magufuli) ប្រធានាធិបតីតង់ហ្សានីទី ៥ (កើត [[២៩ តុលា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥៩]]) === មេសា === * [[៩ មេសា]] – [[ព្រះអង្គម្ចាស់ភីលីព ឌុកនៃអេឌីនបឺក]] (Prince Philip, Duke of Edinburgh) (ប្រសូត [[១០ មិថុនា]] [[ឆ្នាំ ១៩២១]])<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/04/09/uk/prince-philip-dies-gbr-intl/index.html|title=Prince Philip, husband of Britain's Queen Elizabeth, dead at 99|website=CNN|author1=Foster, Max|author2=Said-Moorhouse, Lauren|date=April 9, 2021|accessdate=April 9, 2021}}</ref> * [[១៩ មេសា]] ** [[វ៉លធឺរ ម៉ុងដាល]] (Walter Mondale) [[អនុប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក]]ទី ៤២ (កើត [[៥ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩២៨]])<ref>[https://www.cnn.com/2021/04/19/politics/walter-mondale-dead/index.html Walter 'Fritz' Mondale, former vice president under Jimmy Carter, dead at 93]</ref> ** [[ជីម ស្ទីនម៉ាន់]] (Jim Steinman) អ្នកនិពន្ធ និងផលិតតន្ត្រីអាមេរិក (កើត [[១ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៧]])<ref>[https://www.tmz.com/2021/04/20/rock-legend-jim-steinman-dead-dies-meat-loaf/ Rock Legend Jim Steinman Dead at 73]</ref> * [[២០ មេសា]] – [[អ៊ីឌ្រីស ឌេប៊ី]] (Idriss Déby) ប្រធានាធិបទីឆាដទី ៦ (កើត [[១៨ មិថុនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥២]])<ref>[https://www.reuters.com/world/africa/chad-president-idriss-deby-has-died-says-army-spokesman-2021-04-20/ Chad President Idriss Deby dies on front lines, says army spokesman]</ref> * [[២៨ មេសា]] – [[ម៉ៃឃើល ខូលលីនស៍]] (Michael Collins) អ្នកអវកាសអាមេរិក (កើត [[៣១ តុលា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣០]]) === ឧសភា === * [[៨ ឧសភា]] – [[ហេលម៉ុត ជេន]] (Helmut Jahn) ស្ថាបត្យករអាឡឺម៉ង់-អាមេរិក (កើត [[៤ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤០]])<ref>[https://www.chicagotribune.com/news/breaking/ct-helmut-jahnfamed-architect-dies-20210509-t4co2a6zd5fxzfiyon2hvcud24-story.html Famed architect Helmut Jahn struck by two vehicles, killed while riding bicycle near St. Charles]</ref> * [[២៣ ឧសភា]] – [[ប៉ូឡូ ម៉ែនដេស ដា រ៉ូឆា]] (Paulo Mendes da Rocha) ស្ថាបត្យករប្រេស៊ីល (កើត [[២៥ តុលា]] [[ឆ្នាំ ១៩២៨]])<ref>{{Cite web|url=https://www1.folha.uol.com.br/ilustrada/2021/05/morre-paulo-mendes-da-rocha-o-ultimo-gigante-da-arquitetura-brasileira.shtml|title=Paulo Mendes da Rocha (1928 - 2021) - Morre Paulo Mendes da Rocha, o último gigante da arquitetura brasileira|date=23 May 2021|website=Folha de S.Paulo}}</ref> === មិថុនា === * [[១ មិថុនា]] – [[ព្រះអង្គម្ចាស់អាមេដេអូ ឌុកទី ៥ នៃអូស្តា]] (Prince Amedeo, Duke of Aosta) (ប្រសូត [[២៧ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៣]])<ref>[https://www.lastampa.it/cronaca/2021/06/01/news/lutto-in-casa-savoia-e-morto-il-principe-amedeo-duca-d-aosta-1.40339611 Lutto in casa Savoia: è morto il principe Amedeo Duca d'Aosta] {{in lang|it}}</ref> * [[៦ មិថុនា]] – [[អេអ៊ីឈី ណិហ្គីស៊ី]] (根岸 英一, Ei-ichi Negishi) អ្នកគីមីវិទ្យាជប៉ុន (កើត [[១៤ កក្កដា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៥]])<ref>{{cite web|url=https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/ei-ichi-negishi-dead/2021/06/14/e869eb06-cd1a-11eb-8014-2f3926ca24d9_story.html|title=Ei-ichi Negishi, Nobel-winning chemist who made ‘art in a test tube,’ dies at 85|author=Smith, Harrison|website=Washington Post|date=June 15, 2021|accessdate=June 17, 2021}}</ref> * [[១០ មិថុនា]] – [[ឌីងកូ សិង្ហ]] (Dingko Singh) អ្នកប្រដាល់ស្ម័គ្រចិត្តឥណ្ឌា (កើត [[១ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៧៩]])<ref>{{Cite web|title=Indian Asian Games gold medallist Dingko Singh dies aged 42|url=https://www.connectedtoindia.com/indian-asian-games-gold-medallist-dingko-singh-dies-aged-42-9221.html|access-date=2021-06-10|website=www.connectedtoindia.com}}</ref> * [[២០ មិថុនា]] – [[លូអ៊ីស ដេល សូល]] (Luis del Sol) កីឡាករបាល់ទាត់អេស្ប៉ាញ (កើត [[៦ មេសា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៥]])<ref>{{Cite web|url=https://www.marca.com/futbol/betis/2021/06/20/60cf764de2704e064a8b45c9.html|title=Muere Luis del Sol, leyenda del Betis|date=20 June 2021|website=MARCA}}</ref> * [[២៤ មិថុនា]] – [[បេនីកណូ អាគីណូទី ៣]] (Benigno Aquino III) ប្រធានាធិបតីទី ១៥ នៃប្រទេសហ្វីលីពីន (កើត [[៨ កុម្ភៈ]] [[ឆ្នាំ ១៩៦០]])<ref>{{cite web|url=https://edition.cnn.com/2021/06/23/asia/philippines-benigno-noynoy-aquino-dies-intl-hnk/index.html|title=Former Philippine President Benigno Aquino dies age 61|author1=Regan, Helen|author2=Thornton, Chandler|website=CNN|date=June 24, 2021|accessdate=June 24, 2021}}</ref> * [[២៩ មិថុនា]] – [[ដូណាល់ រ៉ាម្សហ្វេលដ៍]] (Donald Rumsfeld) អ្នកនយោបាយអាមេរិក (កើត [[៩ កក្កដា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣២]])<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2021/06/30/us/politics/donald-rumsfeld-dead.html|title=Donald Rumsfeld, Defense Secretary Under 2 Presidents, Is Dead at 88|last=McFadden|first=Robert D.|date=June 30, 2021|accessdate=June 30, 2021|work=[[The New York Times]]|archive-date=June 30, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210630194022/https://www.nytimes.com/2021/06/30/us/politics/donald-rumsfeld-dead.html|url-status=live}}</ref> === កក្កដា === * [[៧ កក្កដា]] – [[ចូវេណេល ម៉ូអ៊ីស]] (Jovenel Moïse) ប្រធានាធិបតីហៃទី (កើត [[២៦ មិថុនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៦៨]])<ref>[https://www.france24.com/fr/info-en-continu/20210707-haïti-le-président-jovenel-moïse-assassiné-dans-la-nuit-dans-sa-résidence-privée-cabinet-du-premier-ministre Haïti : le président Jovenel Moïse assassiné dans la nuit dans sa résidence privée] {{in lang|fr}}</ref> * [[១២ កក្កដា]] – [[ផូល អ័រដូហ្វ]] (Paul Orndorff) អ្នកចំបាប់អាជីពអាមេរិក (កើត [[២៩ តុលា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៩]]) * [[១៥ កក្កដា]] – [[ដានីស ស៊ីដឌីគី]] (Danish Siddiqui) អ្នកថតរូបសារព័ត៌មានឥណ្ឌា (កើត [[១៩ ឧសភា]] [[ឆ្នាំ ១៩៨៣]]) * [[២៦ កក្កដា]] – [[ចូអ៊ី ជ័រឌីសុន]] (Joey Jordison) តន្ត្រីករអាមេរិក (កើត [[២៦ មេសា]] [[ឆ្នាំ ១៩៧៥]])<ref>{{cite news|last=Atkinson|first=Kate|date=July 27, 2021|title=Ex-Slipknot Drummer Joey Jordison Dies at 46|url=https://www.billboard.com/articles/news/obituary/9606945/joey-jordison-dead-slipknot-drummer/|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|access-date=July 27, 2021}}</ref> === សីហា === * [[១៥ សីហា]] – [[ហ្គ្រេដ ម្ញូល័រ]]‎ (Gerd Müller) កីឡាករបាល់ទាត់អាឡឺម៉ង់ (កើត [[៣ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៥]])<ref>{{cite web|url=https://www.independent.co.uk/sport/football/gerd-muller-death-bayern-munich-germany-b1902889.html|title=Germany and Bayern Munich legend Gerd Muller dies aged 75|author=Rathborn, Jack|website=The Independent|date=August 15, 2021|accessdate=August 15, 2021}}</ref>‎ * [[២១ សីហា]] – [[ព្រះនាងម៉ារីគីនស្គីនៃលីចតេនស្ទីន]] (Countess Marie Kinsky of Wchinitz and Tettau) (ប្រសូត [[១៤ មេសា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤០]])<ref>{{cite web|url=https://www.tatler.com/article/princess-marie-of-liechtenstein-dies-aged-81-obituary|title=Princess Marie of Liechtenstein has died aged 81|author=Coke, Hope|website=Tatler|date=August 24, 2021|accessdate=August 25, 2021}}</ref> * [[២៩ សីហា]] ** [[អេដ អាសនើរ]] (Ed Asner) តារាសម្តែងអាមេរិក (កើត [[១៥ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩២៩]])<ref>[https://variety.com/2021/tv/news/ed-asner-dead-lou-grant-1235051373/ Ed Asner, Emmy-Winning ‘Lou Grant’ Star, Dies at 91]</ref> ** [[ហ្សាក់ រ៉ូហ្គឺ]] (Jacques Rogge) [[ប្រធានគណៈកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិ]]ទី ៨ (កើត [[២ ឧសភា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤២]])<ref>[https://www.sail-world.com/news/241104/Former-IOC-President-Jacques-Rogge-passes-away IOC announces passing of former IOC President Jacques Rogge]</ref> === កញ្ញា === * [[១០ កញ្ញា]] – [[ចូជឺ សង់ប៉ាយយ៉ូ]] (Jorge Sampaio) ប្រធានាធិបតីទី ១៨ នៃប្រទេសព័រទុយហ្គាល់ (កើត [[១៨ កញ្ញា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៩]])<ref>[https://www.reuters.com/article/us-portugal-sampaio/jorge-sampaio-who-showed-teeth-in-portuguese-presidential-powers-dies-at-81-idUSKBN2G60Q6 Jorge Sampaio, who showed teeth in Portuguese presidential powers, dies at 81]</ref> * [[១៧ កញ្ញា]] – [[អាប់ដេឡាហ្ស៊ីស ប៊ូទេហ្វ្លីកា]] (Abdelaziz Bouteflika) ប្រធានាធិបតីទី ៧ នៃប្រទេសអាល់ហ្សេរី (កើត [[២ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៧]])<ref>[https://www.reuters.com/world/algerias-former-president-bouteflika-dies-84-2021-09-17/ Algeria's former President Bouteflika dies at 84]</ref> === តុលា === * [[៩ តុលា]] – [[អាបូលហាសាន បានីសាដ្រ]] (Abolhassan Banisadr) ប្រធានាធិបតីទី ១ នៃប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ (កើត [[២២ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៣]])<ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/former-iranian-president-bani-sadr-dies-paris-2021-10-09/|title=Former Iranian President Bani-Sadr dies in Paris|date=9 October 2021|work=Reuters|accessdate=9 October 2021}}</ref> * [[១៥ តុលា]] – [[ដាវិដ អាម៉េស]] (David Amess) សមាជិក[[សភាសហរាជាណាចក្រ​|សភាសហរាជាណាចក្រ]]​ (កើត [[២៦ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥២]])<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/news/uk-58930593|title=Sir David Amess: Conservative MP stabbed to death|website=BBC|date=October 16, 2021|accessdate=October 16, 2021}}</ref> * [[១៨ តុលា]] – [[កូលីន ផូវេល]] (Colin Powell) អ្នកនយោបាយអាមេរិក (កើត [[៥ មេសា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៧]])<ref>[https://edition.cnn.com/2021/10/18/politics/colin-powell-dies/index.html Colin Powell, military leader and first Black US secretary of state, dies after complications from Covid-19]</ref> * [[២៦ តុលា]] – [[រ៉ូ ថែអ៊ូ]] (노태우, Roh Tae-woo) ប្រធានាធិបតីទី ៦ នៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង (កើត [[៤ ធ្នូ]] [[ឆ្នាំ ១៩៣២]])<ref>[https://www.reuters.com/world/asia-pacific/south-koreas-former-president-roh-tae-woo-dies-88-yonhap-2021-10-26/ South Korea's former president Roh Tae-woo dies at 88 - hospital]</ref> * [[២៩ តុលា]] – [[ពូនីត រាជកុមារ]] (Puneeth Rajkumar) អ្នកចម្រៀងនិងតារាសម្តែងឥណ្ឌា (កើត [[១៧ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៧៥]])<ref>{{Cite news|date=2021-10-29|title=Puneeth Rajkumar: Indian film star dies age 46|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-59090072|access-date=2021-10-30}}</ref> === វិច្ឆិកា === * [[១១ វិច្ឆិកា]] – [[ហ្វ្រេឌឺរីក វីលឹម ដឺ ក្លែក]] (F. W. de Klerk) ប្រធានាធិបតីទី ៧ នៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងសហភាពអាហ្វ្រិកខាងត្បូង (កើត [[១៨ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៦]])<ref>{{Cite web|url=https://www.news24.com/news24/southafrica/news/breaking-former-president-fw-de-klerk-85-has-died-20211111|title=BREAKING &#124; Former president FW de Klerk, 85, has died|first=Pieter du|last=Toit|website=News24}}</ref> * [[២៣ វិច្ឆិកា]] – [[ឆន ឌូហ្វាន់]] (전두환, Chun Doo-hwan) ប្រធានាធិបតីទី ៥ នៃប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូង (កើត [[១៨ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣១]])<ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/former-south-korean-military-dictator-chun-doo-hwan-dies-90-2021-11-23/|title=Former South Korean military dictator Chun Doo-hwan dies at 90|author=Hyonhee Shin|website=Reuters|date=23 November 2021|language=en|access-date=23 November 2021}}</ref> * [[២៨ វិច្ឆិកា]] ** សម្តេចក្រុមព្រះ[[នរោត្តម រណឫទ្ធិ]] នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ៣១ នៃប្រទេសកម្ពុជា (ប្រសូត [[២ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩៤៤]])<ref>[https://www.reuters.com/world/asia-pacific/former-cambodian-prime-minister-prince-norodom-ranariddh-has-died-information-2021-11-28/ Former Cambodian prime minister Prince Norodom Ranariddh has died - information minister]</ref> ** [[វឺជីល អែបឡូហ៍]] (Virgil Abloh) អ្នករចនាម៉ូដ និងអ្នកជំនួញអាមេរិក (កើត [[៣០ កញ្ញា]] [[ឆ្នាំ ១៩៨០]])<ref>{{Cite news|last=Friedman|first=Vanessa|date=2021-11-28|title=Virgil Abloh, Bold Designer of Men’s Wear, Dies at 41|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/11/28/style/virgil-abloh-dead.html|access-date=2021-11-28|issn=0362-4331}}</ref> === ធ្នូ === * [[៥ ធ្នូ]] – [[បូប ដូល]] (Bob Dole) អ្នកនយោបាយ មេធាវី និងអតីតយុទ្ធជនអាមេិក (កើត [[២២ កក្កដា]] [[ឆ្នាំ ១៩២៣]])<ref name="Watson">{{cite news|title=Bob Dole to lie in state in the Capitol on Thursday|url=https://www.cbsnews.com/news/bob-dole-lie-in-state-capitol-thursday/|publisher=[[CBS News]]|date=December 7, 2021|access-date=December 7, 2021|language=en-US|last=Watson|first=Kathryn}}</ref> * [[៨ ធ្នូ]] – [[ប៊ីពីន រ៉ាវ៉ាត់]] (Bipin Rawat) ឧត្តមសេនីយ៍ផ្កាយបួននៃកងទ័ពឥណ្ឌា (កើត [[១៦ មីនា]] [[ឆ្នាំ ១៩៥៨]])<ref>{{Cite news|date=8 December 2021|title=Bipin Rawat: India's top general dies in helicopter crash|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-59576082|access-date=8 December 2021}}</ref> * [[១៨ ធ្នូ]] – [[រីឆាត រ៉ូជ័រ]] (Richard Rogers) ស្ថាបត្យករអង់គ្លេស (កើត [[២៣ កក្កដា]] [[ឆ្នាំ ១៩៣៣]])<ref>{{cite news|title=Richard Rogers, Architect Behind Landmark Pompidou Center, Dies at 88|url=https://www.nytimes.com/2021/12/18/arts/design/richard-rogers-dead.html|access-date=19 December 2021|work=The New York Times|date=18 December 2021|archive-date=18 December 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211218231543/https://www.nytimes.com/2021/12/18/arts/design/richard-rogers-dead.html|url-status=live}}</ref> * [[២៥ ធ្នូ]] – [[វ៉េន ធីបោដ]] (Wayne Thiebaud) សិល្បករអាមេរិក (កើត [[១៥ វិច្ឆិកា]] [[ឆ្នាំ ១៩២០]])<ref>{{Cite news|last=Kimmelman|first=Michael|date=2021-12-26|title=Wayne Thiebaud, Playful Painter of the Everyday, Dies at 101|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2021/12/26/obituaries/wayne-thiebaud-dead.html|access-date=2021-12-26|issn=0362-4331}}</ref> * [[៣១ ធ្នូ]] – [[បេតធី វ៉ាយថ៍]] (Betty White) តារាសម្តែងអាមេរិក (កើត [[១៧ មករា]] [[ឆ្នាំ ១៩២២]]) == រង្វាន់ណូបែល == {{empty section|date=មករា ២០២២}} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឆ្នាំ ២០២១]] m1hw9cyuzquorbv0uj8uobketazc5zj 10 45057 322142 270741 2025-06-16T15:36:08Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322142 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = រាជអង់គ្លេស | shortname alias = ឥណ្ឌា | flag alias = British Raj Red Ensign.svg | flag alias-Viceroy = India-Viceroy-1885.svg | flag alias-naval = Flag of Imperial India.svg | flag alias-naval-1928 = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = កងទ័ពជើងទឹកភូមិន្ទឥណ្ឌា | flag alias-army = Ensign of the Royal Indian Army Service Corps.svg | link alias-army = កងទ័ពឥណ្ឌាអង់គ្លេស | flag alias-air force = Air Force Ensign of India (1945–1947).svg | link alias-air force = កងទ័ពអាកាសភូមិន្ទឥណ្ឌា | flag alias-navy = Flag of Imperial India.svg | link alias-navy = កងទ័ពជើងទឹកភូមិន្ទឥណ្ឌា | name alias-football = ឥណ្ឌាអង់គ្លេស | link alias-football = ក្រុមបាល់ទាត់ជម្រើសជាតិឥណ្ឌា | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} | altlink = {{{altlink|}}} | altvar = {{{altvar|}}} <noinclude> | var1 = Viceroy | var2 = naval-1928 | redir1 = British Raj | redir2 = British India | redir3 = រាជអង់គ្លេស | redir4 = ឥណ្ឌាអង់គ្លេស | related1 = ឥណ្ឌា | related2 = សហភាពឥណ្ឌា </noinclude> }} hh4ot5km6w9tvov2yh72ela5a5lf5wc 10 46192 322143 301673 2025-06-16T15:39:45Z CommonsDelinker 142 Replacing Naval_Ensign_of_the_United_Kingdom.svg with [[File:Naval_ensign_of_the_United_Kingdom.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]]). 322143 wikitext text/x-wiki {{ {{{1<noinclude>|country showdata</noinclude>}}} | alias = សហរាជាណាចក្រក្រង់ប្រឺតាញ និងអៀរឡង់ | shortname alias = សហរាជាណាចក្រ | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-civil = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-government = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-RFA = British-Royal-Fleet-Auxiliary-Ensign.svg | flag alias-naval = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-naval = Royal Navy | flag alias-air force = Flag of the Royal Flying Corps.svg | link alias-air force = Royal Flying Corps | flag alias-army = Flag of the United Kingdom (3-5).svg | link alias-army = British Army | flag alias-1801 = | flag alias-marines = Flag of the Royal Marines.svg | link alias-marines = Royal Marines | flag alias-navy = Naval ensign of the United Kingdom.svg | link alias-navy = Royal Navy | size = {{{size|}}} | name = {{{name|}}} | variant = {{{variant|}}} <noinclude> | var1 = civil | var2 = government | var3 = RFA | var4 = 1801 | redir1 = UKGBI | related1 = សហរាជាណាចក្រ | related2 = ព្រះរាជាណាចក្រក្រង់ប្រឺតាញ | related3 = ចក្រភពអង់គ្លេស </noinclude> }}<noinclude> </noinclude> 4nt6f8z08jdqx1cuxi8pwx3jx477nj1 0 48890 322145 315836 2025-06-16T16:36:01Z Enyavar 34217 update 322145 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន អង្គការ | name = ប្រ៊ីក្ស<br/>{{nobold|BRICS}} | formation = ១៦ មិថុនា ២០០៩ | full_name = | logo = | logo_size = 230 | logo_alt = | logo_caption = Logo of the 2021 [[13th BRICS summit]] | image = informal meeting of the BRICS during the 2019 G20 Osaka summit.jpg | image_size = 245 | alt = | caption = មេដឹកនាំនៃបណ្ដាប្រទេសប៊្រីក្សក្នុងឆ្នាំ២០១៩,​ រាប់ពីឆ្វេងទៅស្តាំ៖ [[ស៊ី ជីនពីង]], [[វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន]], [[ស៊ែរ បុលសូណារ៉ូ]], [[ណារ៉េនដ្រា ម៉ូឌី]] និង[[ស៊ីរីល រ៉ាម៉ាហ្វូសា]] | map = BRICS, partners and applicants (2025-06).svg | map_size = 330 | map_alt = | map_caption = {{legend|#0072B2|ប្រទេសសមាជិកប៊្រីក្ស}} {{legend|#87aade|''ប្រទេសជាដៃគូ''ប៊្រីក្ស}} {{legend|#5fd35f|''ប្រទេសជាបេក្ខភាព''ចូលជាសមាជិកប៊្រីក្ស}} | abbreviation = ប៊្រីក្ស<br/>BRICS | formerly = [[ប៊្រីក]]<br/>BRIC | named_after = តួអក្សរដំបូងនៃឈ្មោះរបស់រដ្ឋជាសមាជិកដើមទាំងប្រាំក្នុងភាសាអង់គ្លេស | predecessor = [[ប៊្រីក]] | founding_location = [[យេកាតារីងបួរ]],​ រុស្ស៊ី ([[កិច្ចប្រជុំកំពូលប៊្រីកលើកទី១]]) | type = [[អង្គការអន្តររដ្ឋាភិបាល]] | purpose = សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ | headquarters = | location_country = | fields = [[ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ|នយោបាយអន្តរជាតិ]] | membership = {{flag|ចិន}}<br/>{{flag|ប្រេស៊ីល}}<br/>{{flag|រុស្ស៊ី}}<br/>{{flag|អ៊ីរ៉ង់}}<br/>{{flag|អាហ្វ្រិកខាងត្បូង}}<br/>{{flag|អេត្យូពី}}<br/>{{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}}<br/>{{flag|អេហ្ស៊ីប}}<br/>{{flag|ឥណ្ឌា}}<br/>{{flag|ឥណ្ឌូណេស៊ី}} | membership_year = ២០២៥ | website = }} '''ប្រ៊ីក្ស''' គឺជាអង្គការអន្តររដ្ឋាភិបាលមួយដែលមានប្រទេសចំនួនដប់ជាសមាជិក រួមមាន៖​ [[ចិន]] [[ប្រេស៊ីល]] [[រុស្ស៊ី]] [[អ៊ីរ៉ង់]] [[អាហ្វ្រិកខាងត្បូង]] [[អេត្យូពី]]​ [[អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម]] [[អេហ្ស៊ីប]] [[ឥណ្ឌា]] និង[[ឥណ្ឌូណេស៊ី]]។ វាគឺជាក្រុមយុទ្ធសាស្ត្រ ហើយជាគូប្រជែងនឹង[[ក្រុមប្រទេសទាំងប្រាំពីរ|ក្រុមប្រទេសកំពូលសេដ្ឋកិច្ចចំនួនប្រាំពីរ]] ដែលគេតែងនិយមស្គាល់ថា ''G7'' នោះ។ ពាក្យថា "ប៊្រីក" (BRIC) ដើមឡើយជាឈ្មោះទុកសម្គាល់ពី​ឱកាស​វិនិយោគថ្មី។<ref name=":0">{{Cite news |date=8 November 2015 |title=Goldman's BRIC Era Ends as Fund Folds After Years of Losses |url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-11-08/goldman-s-bric-era-ends-as-fund-closes-after-years-of-losses |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230131044405/https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-11-08/goldman-s-bric-era-ends-as-fund-closes-after-years-of-losses |archive-date=31 January 2023 |access-date=11 January 2025 |work=Bloomberg}}</ref> ក្រុមអង្គការមួយនេះក្រោយមកក៏បានវិវត្តទៅជាប្លុកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងភូមិសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច<ref name=":1" /> ដោយរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសសមាជិកនីមួយៗបានចូលជួបប្រជុំគ្នារៀងរាល់ឆ្នាំនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលផ្លូវការចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៩ មកដើម្បីសម្របសម្រួលគោលនយោបាយពហុភាគី។ ទំនាក់ទំនងក្នុងចំណោមសមាជិកប៊្រីក្សត្រូវបានធ្វើឡើងជាចម្បងដោយផ្អែកលើការមិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុង សមភាព និងផលប្រយោជន៍រួម។<ref>{{Cite web |last=Gutemberg Pacheco Lopes Junior<!--Staff writer(s); no by-line.--> |title=The Sino-Brazilian Principles in a Latin American and BRICS Context: The Case for Comparative Public Budgeting Legal Research; Wisconsin International Law Journal; 13 May 2015 |url=https://uwlaw-omeka.s3.us-east-2.amazonaws.com/original/08e149ff130e80d68a807d83638d111fb4472552.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210930153438/https://uwlaw-omeka.s3.us-east-2.amazonaws.com/original/08e149ff130e80d68a807d83638d111fb4472552.pdf |archive-date=30 September 2021 |access-date=11 January 2025 |website=University of Wisconsin Law School |archivedate=30 កញ្ញា 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210930153438/https://uwlaw-omeka.s3.us-east-2.amazonaws.com/original/08e149ff130e80d68a807d83638d111fb4472552.pdf }}</ref> បណ្ដាប្រទេសស្ថាបនិកដូចជា ប្រេស៊ីល រុស្ស៊ី ឥណ្ឌា និងចិនបានរៀបចំកិច្ចប្រជុំកំពូលថ្នាក់ដឹកនាំដំបូងឡើងនៅប្រទេសរុស្ស៊ីក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ក្រោមឈ្មោះ [[ប៊្រីក]] (BRIC)។ ក្រោយពីបានប្តូរឈ្មោះអង្គការមក BRICS ប្រទេសអាហ្រ្វិកខាងត្បូងក៏បានចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលជាលើកដំបូងរបស់ខ្លួនក្នុងនាមជាសមាជិកថ្មីនៅក្នុងឆ្នាំ២០១១ ក្រោយពីបានក្លាយជាសមាជិកផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ២០១០។<ref>{{Cite web |title=What is BRICS, which countries want to join and why? |url=https://www.reuters.com/world/what-is-brics-who-are-its-members-2023-08-21/#:~:text=WHO%20ARE%20THE%20MEMBERS%3F,grouping%20became%20known%20as%20BRICS |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231118215023/https://www.reuters.com/world/what-is-brics-who-are-its-members-2023-08-21/#:~:text=WHO%20ARE%20THE%20MEMBERS%3F,grouping%20became%20known%20as%20BRICS |archive-date=18 November 2023 |access-date=2025-01-11 |website=Reuters}}</ref><ref>{{Cite book |last=Oliver Stuenkel |title=The BRICS and the Future of Global Order |publisher=Lexington Books |year=2020 |isbn=978-0739193211 |edition=2 |page=1}}</ref> បន្ទាប់មក ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ អេហ្ស៊ីប អេត្យូពី និងអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមក៏បានចូលរួមក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលលើកដំបូងរបស់ពួកគេក្នុងនាមជារដ្ឋសមាជិកថ្មីថ្មោងនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលឆ្នាំ២០២៤ នៅឯប្រទេសរុស្ស៊ី។ អក្សរកាត់ថា BRICS+ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្រៅផ្លូវការដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពីសមាជិកភាពថ្មីៗក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។<ref name=":1" /> ឥណ្ឌូណេស៊ីបានក្លាយជាសមាជិកថ្មីបំផុតនៃអង្គការមួយនេះ។<ref>{{Cite web |date=7 January 2025 |title=Indonesia joins BRICS group of emerging economies |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/1/7/indonesia-joins-brics-group-of-emerging-economies |access-date=2025-01-11 |website=Al Jazeera }}</ref> ស្ថាប័នប៊្រីក្សត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុកថាជាគូប្រជែង ឬជម្រើស​មួយ​ផ្សេងទៀតក្រៅពី​​ប្លុក G7 ដែល​ជាប្លុក​សេដ្ឋកិច្ច​កំពូលមួយ។<ref name=":1">{{Cite web |last=Patrick |first=Stewart |date=9 October 2024 |title=BRICS Expansion, the G20, and the Future of World Order |url=https://carnegieendowment.org/research/2024/10/brics-summit-emerging-middle-powers-g7-g20?lang=en |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20241119200354/https://carnegieendowment.org/research/2024/10/brics-summit-emerging-middle-powers-g7-g20?lang=en |archive-date=19 November 2024 |access-date=2025-01-11 |website=Carnegie Endowment for International Peace }}</ref> ជារួម ប៊្រីក្សបានអនុវត្តគំនិតផ្តួចផ្តើមជាច្រើនដូចជា [[ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍ថ្មី]] កិច្ចសម្របសម្រួលបម្រុងសមាយាតប៊្រីក្ស ប៊្រីក្សផេ ប្រកាសនវត្ថុស្ថិតិរួមប៊្រីក្ស<ref>{{Cite web |title=BRICS Joint Statistical Publications |url=https://eng.rosstat.gov.ru/folder/75553 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240117151635/https://eng.rosstat.gov.ru/folder/75553 |archive-date=17 January 2024 |website=Federal State Statistics Service}}</ref> និងកញ្ចប់រូបិយវត្ដុបម្រុងប៊្រីក្ស។<ref>{{Cite web |last=Raimondi |first=Paolo |date=2023-09-02 |title=BRICS: The role of the unit of account for the new "basket of currencies" |url=https://indiafoundation.in/articles-and-commentaries/brics-the-role-of-the-unit-of-account-for-the-new-basket-of-currencies/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231004141401/https://indiafoundation.in/articles-and-commentaries/brics-the-role-of-the-unit-of-account-for-the-new-basket-of-currencies/ |archive-date=4 October 2023 |website=India Foundation }}</ref> ប៊្រីក្សធ្លាប់និងត្រូវបានទទួលទាំងការកោតសរសើរ និងការរិះគន់ពីអ្នកអត្ថាធិប្បាយ និងព្រមទាំងថ្នាក់ដឹកនាំនៃប្រទេសមួយចំនួនជុំវិញពិភពលោក។<ref>{{Cite web |date=2018-08-03 |title=ILO head praises BRICS countries' commitment to social dialogue |url=http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_636211/lang--en/index.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825163740/http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_636211/lang--en/index.htm |archive-date=25 August 2023 |access-date=2025-01-11 |publisher=ILO }}</ref><ref>{{Cite web |last=Wolff |first=Richard D. |date=3 October 2022 |title=BRICS: the powerful global alliance |url=https://canadiandimension.com/articles/view/brics-the-powerful-global-alliance |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825163741/https://canadiandimension.com/articles/view/brics-the-powerful-global-alliance |archive-date=25 August 2023 |access-date=2025-01-11 |website=canadiandimension.com |language=en}}</ref><ref name="USINPAC">{{Cite web |last=Maitra |first=Sumantra |date=18 April 2013 |title=BRICS – India is the biggest loser |url=http://usinpac.com/blog/admin/brics-india-is-the-biggest-loser/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131028210231/http://usinpac.com/blog/admin/brics-india-is-the-biggest-loser/ |archive-date=28 October 2013 |access-date=11 January 2025 |publisher=USINPAC |archivedate=28 តុលា 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131028210231/http://usinpac.com/blog/admin/brics-india-is-the-biggest-loser/ }}</ref><ref>{{Cite news |last=Blakeley |first=Grace |date=15 February 2023 |title=BRIC Nationalism Is No Alternative |url=https://jacobin.com/2023/02/bric-nationalism-is-no-alternative |url-access=subscription |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825163742/https://jacobin.com/2023/02/bric-nationalism-is-no-alternative |archive-date=25 August 2023 |access-date=11 January 2025 |work=Jacobin}}</ref><ref name="Coughlin">{{Cite news |last=Coughlin |first=Con |date=24 August 2023 |title=Brics is now a motley crew of failing states |url=https://www.telegraph.co.uk/news/2023/08/24/brics-summit-india-china-russia-putin-xi-jinping/ |url-access=subscription |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20230825032303/https://www.telegraph.co.uk/news/2023/08/24/brics-summit-india-china-russia-putin-xi-jinping/ |archive-date=25 August 2023 |access-date=11 January 2025 |work=The Daily Telegraph |issn=0307-1235}}</ref> == ឯកសារយោង == {{Reflist}} {{Stub}} 6qw9285aub3ai8sohhqh1tdn604k89p 0 49641 322176 317282 2025-06-17T09:59:55Z KiranBOT 46579 removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r lm_rs 322176 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន គណបក្សនយោបាយ | country = ប៉ាឡេស្ទីន | name = ចលនាតស៊ូឥស្លាម | native_name = {{nobold|حركة المقاومة الإسلامية}} | logo = [[File:Emblem of Hamas Vector Graphic.svg|200px]] | leader1_title = ប្រធានការិយាល័យនយោបាយ | leader1_name = [[កាលីដ មីឆាល់]] (ស្ដីទី) | leader2_title = អនុប្រធាន | leader2_name = [[ហាលីល អាល់-អៃយ៉ះ]] | leader3_name = [[យ៉ាយ៉ា ស៊ីនវ៉ា]] '''†''' | leader3_title = មេដឹកនាំដែនជ្រោយហ្កាហ្សា | leader4_name = [[ម៉ូហាម៉េដ ដេហ្វ]]{{Assassinated}} | leader4_title = មេបញ្ជាការយោធា | leader5_title = មេបញ្ជាការរងយោធា | leader5_name = [[ម៉ាវ៉ាន អ៊ីហ្សា]]{{Assassinated}} | wing1_title = សាខាយោធា | wing1 = [[កងពលតូចអ៊ីសអាដ-ឌីន អាល់-កាសាំ]] | foundation = ១០ ធ្នូ ១៩៨៧ | ideology = {{ubl|class=nowrap| | [[ជាតិនិយមប៉ាឡេស្ទីន]]{{sfn|Dalacoura|2012|pp=66–67}} |[[ឥស្លាមនិយម]]{{sfn|Dalacoura|2012|pp=66–67}}{{sfn|Dunning|2016|p=270}} |[[ជាតិនិយមឥស្លាម]]{{sfn|Dalacoura|2012|pp=66–67}}{{sfn|Stepanova|2008|p=113}}{{refn|group=ស|"ក្រុមហាម៉ាស់ចាត់ទុក[[រដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន|ប៉ាឡេស្ទីន]]ជាជួរប្រយុទ្ធនៃ ''ជីហាដ'' និងមើលឃើញការបះបោរខ្លួនជាមធ្យោបាយបែបឥស្លាមក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជនកាន់កាប់។ មេដឹកនាំនៃអង្គការនេះបានប្រកែកថា សាសនាឥស្លាមបានផ្តល់ឱ្យប្រជាជនប៉ាឡេស្ទីននូវពលានុភាពដើម្បីប្រឈមនឹងអ៊ីស្រាអែល ហើយបានពណ៌នាចលនាបះបោរ (អ៊ីនធីហ្វីដា) ថាជាការបង្វិលមហាជនទៅរកសាសនាឥស្លាម។ តាំង​ពីស្ថាបនាឡើងមក ក្រុម​ហាម៉ាស់​បាន​ព្យាយាម​ផ្សះផ្សា​ជាតិ​និយម និង​សាសនា​ឥស្លាម។ [...] ហាម៉ាស់បានចេញនិយាយអះអាង​ក្នុង​នាម​ជា​ចលនា​ជាតិនិយមមួយ ប៉ុន្តែ​ជា​អ្នក​ជាតិ​និយម​ឥស្លាម ជាជាង​អ្នក​ជាតិនិយម​មិនប្រកាន់សាសនា។"{{sfn|Cheema|2008|p=465}}}}{{refn|group=ស|"ជាចម្បង ហាម៉ាស់គឺជាចលនាសាសនាដែលទស្សនៈជាតិនិយមក្នុងពិភពលោករបស់ពួកគេត្រូវបានចារជារូបរាងដោយមនោគមវិជ្ជាសាសនារបស់ខ្លួន។"{{sfn|Litvak|2004|pp=156–57}}}} |[[លទ្ធិប្រឆាំងហ្ស៊ីយ៉ន]] |[[លទ្ធិប្រឆាំងចក្រពត្តិនិយម]]<ref name="auto1">{{cite book|title=Between the Lines|page=297|chapter=10: Expanding Regionally, Resisting Locally|year=2007|first1=Tikva|last1=Honig-Parnass |first2=Toufic |last2=Haddad |publisher= Haymarket Books | isbn=978-1931859-44-8}}</ref> }} | position = | religion = [[ឥស្លាមស៊ុននី]] | split = [[ភាតរភាពឥស្លាមសាសនិក]] | headquarters = [[ហ្កាហ្សា|ទីក្រុងហ្កាហ្សា]], [[ដែនជ្រោយកាសា|ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]] | membership = ២០,០០០–២៥,០០០<ref>{{Cite web|url=https://www.dni.gov/nctc/ftos/hamas_fto.html|title=National Counterterrorism Center &#124; FTOs|website=www.dni.gov}}</ref> | affiliation1_title = [[សម្ព័ន្ធភាពនយោបាយ]] | affiliation1 = [[សម្ព័ន្ធភាពនៃកម្លាំងប៉ាឡេស្ទីន]] | colours = {{color box|#008000|border=darkgray}} [[បៃតង]] | seats1_title = អាសនៈភាគច្រើននៅក្នុង[[ក្រុមប្រឹក្សានីតិបញ្ញត្តិប៉ាឡេស្ទីន]] (ឆ្នាំ២០០៦) | seats1 = {{composition bar|74|132|hex=#008000}} | website = {{URL|1=hamas.ps/en|2=hamas.ps}} | flag = [[File:Flag of al-Qassam Brigades.svg|border|200px]] }} {{Infobox militant organization | name = | active = | ideology = | clans = | headquarters = [[ហ្កាហ្សា|ទីក្រុងហ្កាហ្សា]], [[ដែនជ្រោយកាសា|ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]] | size = | partof = | predecessor = | successor = | allies = '''សម្ព័ន្ធមិត្តជារដ្ឋ៖''' * {{flag|កាតា}}<ref name="allies">{{cite news |url=https://www.dw.com/en/who-is-hamas/a-57537872|title=What is Hamas and who supports it?|author=Ehl, David|publisher=Deutsche Welle|date=May 15, 2021}}</ref> * {{flag|តួកគី}}<ref name="auto3"/><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/hamas-leader-visit-turkey-talks-with-erdogan-2024-04-17/|title=Hamas leader to visit Turkey for talks with Erdogan &#124; Reuters|website=Reuters }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.fdd.org/analysis/2024/04/22/hamas-chief-meets-turkish-president-considers-move-from-qatar-to-turkey/ | title=Hamas Chief Meets Turkish President, Considers Move from Qatar to Turkey | date=22 April 2024 }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/erdogan-defends-hamas-says-members-are-being-treated-turkish-hospitals-2024-05-13/|title=Erdogan defends Hamas, says members are being treated in Turkish hospitals &#124; Reuters|website=Reuters }}</ref> * {{flag|ស៊ីរី}} (ត្រឹមឆ្នាំ២០១១ និងម្តងទៀតចាប់ពីឆ្នាំ២០២២)<ref>{{Cite news|url=https://www.voanews.com/a/experts-weigh-in-on-regional-impact-of-syria-hamas-rapprochement-teaser-/6798449.html|title=Experts Weigh in on Regional Impact of Syria-Hamas Rapprochement|date=October 20, 2022|access-date=October 11, 2023|publisher=VOA News}}</ref><ref name="time">{{cite news |url=https://time.com/3033681/hamas-gaza-palestine-israel-egypt/|title=Hamad Still Has Some Friends Left|author=Gidda, Mirren|newspaper=Time|date=July 25, 2014}}</ref> * {{flag|ស៊ូដង់}} ([[រដ្ឋប្រហារស៊ូដង់ឆ្នាំ២០១៩|ត្រឹមឆ្នាំ២០១៩]] និងម្តងម្កាលចាប់ពីឆ្នាំ២០២៣)<ref>{{cite web |last1=Abdelaziz |first1=Khalid |last2=Eltahir |first2=Nafisa |last3=Irish |first3=John |title=Sudan closes door on support for Hamas |url=https://www.reuters.com/world/africa/after-fall-bashir-sudan-closes-door-support-hamas-2021-09-23/ |publisher=Reuters |date=September 23, 2021 |access-date=October 18, 2023}}</ref><ref name="allies"/><ref name="auto3">{{Cite web|url=https://www.france24.com/en/middle-east/20231014-qatar-iran-turkey-and-beyond-the-galaxy-of-hamas-supporters|title=Qatar, Iran, Turkey and beyond: Hamas's network of allies|date=October 14, 2023|website=France 24}}</ref> * {{flag|អ៊ីរ៉ង់}}<ref>{{cite news |title=Adviser to Iran's Khamenei expresses support for Palestinian attacks: Report |publisher=AFP|via=al-Aribaya|date=October 7, 2023|url=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2023/10/07/Adviser-to-Iran-s-Khamenei-expresses-support-for-Palestinian-attacks-Report |website=Al Arabiya}}</ref> * {{flag|អេហ្ស៊ីប}} (២០១១–២០១៣)<ref>{{cite web |last=Kingsley |first=Patrick |title=Egyptian army questions Mohamed Morsi over alleged Hamas terror links |url=https://www.theguardian.com/world/2013/jul/26/egyptian-army-question-morsi-hamas-links |website=The Guardian |date=July 26, 2013 |access-date=15 January 2023}}</ref> '''សម្ព័ន្ធមិត្តមិនមែនជារដ្ឋ៖''' * [[ហេសបុលឡា]] * {{flagicon image|Houthis Logo.png}} [[ហ៊ូទី]]<ref>{{cite web|url=https://www.al-monitor.com/originals/2021/01/yemen-houthis-release-saudi-palestinian-hamas-prisoners.html|title=Houthis, Hamas merge diplomacy around prisoner releases – Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East|publisher=Al-Monitor|date=5 January 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.jns.org/hamas-awards-shield-of-honor-to-houthi-representative-in-yemen-sparking-outrage-in-saudi-arabia/ |title=Hamas awards 'Shield of Honor' to Houthi representative in Yemen, sparking outrage in Saudi Arabia |website=JNS.org |date=16 June 2021}}</ref> * [[ជីហាដឥស្លាមប៉ាឡេស្ទីន|ជីហាដឥស្លាម]]<ref name="toi9oct">{{cite web |last=Fabian |first=Emanuel |title=Officer, 2 soldiers killed in clash with terrorists on Lebanon border; mortars fired|url=https://www.timesofisrael.com/mortars-fired-from-lebanon-infiltrators-killed-as-6-israelis-hurt-in-gunfight/ |access-date=15 January 2024 |website=The Times of Israel |archive-date=9 October 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20231009170223/https://www.timesofisrael.com/mortars-fired-from-lebanon-infiltrators-killed-as-6-israelis-hurt-in-gunfight/ |url-status=live}}</ref> * [[ប្រជារណសិរ្សដើម្បីរំដោះប៉ាឡេស្ទីន]] (PFLP)<ref>{{cite news |url=https://www.alahednews.com.lb/fastnewsdetails.php?fstid=217239 |title=(ជាភាសាអារ៉ាប់) الجبهة الشعبية: قرار الإدارة الأمريكية بتوفير الدعم للكيان هدفه تطويق النتائج الاستراتيجية لمعركة طوفان الأقصى |website=alahednews.com.lb |access-date=15 January 2023 |archive-date=9 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231009000624/https://www.alahednews.com.lb/fastnewsdetails.php?fstid=217239 |url-status=live}}</ref> * {{flagicon image|Flag of the Democratic Front for the Liberation of Palestine.svg}} [[រណសិរ្សប្រជាធិបតេយ្យដើម្បីរំដោះប៉ាឡេស្ទីន]] | opponents = '''សត្រូវជារដ្ឋ៖''' * {{flag|សហរដ្ឋអាមេរិក}}<ref>{{cite web | url=https://www.vox.com/world-politics/23916266/us-israel-support-ally-gaza-war-aid | title=How the US became Israel's closest ally | date=October 13, 2023 }}</ref> * {{flag|អ៊ីស្រាអែល}} * {{flag|អេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួម}}<ref name="time"/> * {{flag|អេហ្ស៊ីប}}<ref name="time"/> '''សត្រូវមិនមែនជារដ្ឋ៖''' * {{flagicon|ប៉ាឡេស្ទីន}} [[ហ្វាតា]] (កំពុងចរចាសម្របសម្រួល) * {{flagicon image|Islamic State flag.svg}} [[រដ្ឋឥស្លាមអ៊ីរ៉ាក់និងឡេវ៉ាន|រដ្ឋឥស្លាម]]<ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/2018/01/15/578172703/what-effect-isis-declaration-of-war-against-hamas-could-have-in-the-middle-east|title=What Effect ISIS' Declaration Of War Against Hamas Could Have In The Middle East|publisher=NPR}}</ref><ref name="Hamas arrests Salafi…">{{cite web |last1=AFP |title=Hamas arrests Salafi sheikh over alleged Islamic State ties - Radical cleric Adnan Khader Mayat detained on Sunday by Gaza security forces |url=https://www.timesofisrael.com/hamas-arrests-salafi-sheikh-over-alleged-islamic-state-ties/ |website=Times of Israel |access-date=15 January 2024}}</ref> | designated_as_terror_group_by = * {{flag|អាហ្សង់ទីន}}<ref name="auto2">{{Cite web|url=https://frenteacano.com.ar/el-gobierno-argentino-incluira-al-grupo-hamas-en-la-lista-de-organizaciones-terroristas/|title=El gobierno argentino incluirá al grupo Hamás en la lista de organizaciones terroristas – frente a Cano}}</ref> * {{flag|អូស្ត្រាលី}}<ref>{{cite news |url=https://www.abc.net.au/news/2022-02-17/hamas-palestinian-listed-as-terrorist-group-australia-government/100839262 |title=Entirety of Hamas to be listed as a terrorist organisation |publisher=ABC News |date=February 17, 2022}}</ref> * {{flag|កាណាដា}}<ref>{{cite web |url=https://www.publicsafety.gc.ca/cnt/ntnl-scrt/cntr-trrrsm/lstd-ntts/crrnt-lstd-ntts-en.aspx |title=Currently listed entities |date=December 21, 2018}}</ref> * {{flag|សហភាពអឺរ៉ុប}}<ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/world/2017/jul/26/eu-court-upholds-hamas-terror-listing |title=EU court upholds Hamas terror listing |website=The Guardian |date=July 26, 2017}}</ref> * {{flag|អ៊ីស្រាអែល}}<ref>[http://www.mod.gov.il/Defence-and-Security/Fighting_terrorism/Documents/teror16.11.xls Fighting terrorism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402122133/http://www.mod.gov.il/Defence-and-Security/Fighting_terrorism/Documents/teror16.11.xls |date=2015-04-02 }}.</ref> * {{flag|ប៉ារ៉ាគ្វេ}}<ref>{{cite web |url=https://www.middleeastmonitor.com/20190820-paraguay-adds-hamas-hezbollah-to-terrorism-list/ |title=Paraguay adds Hamas, Hezbollah to terrorism list |date=August 20, 2019}}</ref> * {{flag|សហរាជាណាចក្រ}}<ref name="auto">{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/publications/proscribed-terror-groups-or-organisations--2/proscribed-terrorist-groups-or-organisations-accessible-version|title=Proscribed terrorist groups or organisations|website=GOV.UK}}</ref> * {{flag|សហរដ្ឋអាមេរិក}}<ref>{{Cite web|url=https://www.state.gov/foreign-terrorist-organizations/|title=Foreign Terrorist Organizations}}</ref> | battles = {{plainlist| * [[ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល–ប៉ាឡេស្ទីន]] * [[ជម្លោះហ្វាតា–ហាម៉ាស់]] }} }} '''ហាម៉ាស់''' ([[ភាសាអារ៉ាប់]]៖ حماس) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ចលនាតស៊ូឥស្លាម''' (حركة المقاومة الإسلامية) គឺជាអង្គការនយោបាយ និងយោធានិយមឥស្លាមស៊ុននី ដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងគ្រប់គ្រង[[ដែនជ្រោយកាសា|ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]]នៃ[[ទឹកដីប៉ាឡេស្ទីន]]។{{sfn|Kear|2018|p=22}} ហាម៉ាស់មានទីស្នាក់ការកណ្តាលនៅ[[ហ្កាហ្សា|ទីក្រុងហ្កាហ្សា]] និងវត្តមានតូចនៅតំបន់[[វ៉េសប៊ែង]] (ទឹកដីប៉ាឡេស្ទីនធំបន្ទាប់ពីហ្កាហ្សា) ដែលជាតំបន់គ្រប់គ្រងដោយ[[ហ្វាតា]]។ ហាម៉ាស់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​ថា​ជា "កម្លាំង​នយោបាយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល" នៅ​លើ​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន។<ref name=":122">{{Cite web |last1=Byman |first1=Daniel |last2=Palmer |first2=Alexander |date=October 7, 2023 |title=What You Need to Know About the Israel-Hamas Violence |url=https://foreignpolicy.com/2023/10/07/hamas-attack-israel-declares-war-gaza-why-explained/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20231007230520/https://foreignpolicy.com/2023/10/07/hamas-attack-israel-declares-war-gaza-why-explained/ |archive-date=October 7, 2023 |access-date=October 11, 2023 |website=Foreign Policy }}</ref><ref>{{Cite news |last=Urquhart |first=Conal |date=January 10, 2007 |title=Hamas leader acknowledges 'reality' of Israel |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/world/2007/jan/10/israel1 |access-date=October 12, 2023 |issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite web |last=Aviad |first=G. |date=2009 |title=‘Hamas’ Military Wing in the Gaza Strip: Development, Patterns of Activity, and Forecast’ |url=https://www.inss.org.il/wp-content/uploads/2017/02/FILE1272778269-1.pdf |access-date=October 12, 2023 |website=Military and Strategic Affairs }}</ref> សត្រូវនយោបាយចម្បងរបស់ក្រុមនេះគឺ [[ជីហាដឥស្លាមប៉ាឡេស្ទីន]] និងហ្វាតា។<ref name=":1" /> នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៧ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពី[[អ៊ីនធីហ្វដាលើកទី១|ការបោះបោរលើកទីមួយ]]ប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែលបានផ្ទុះឡើង ក្រុមហាម៉ាស់ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយអ្នកនយោបាយប៉ាឡេស្ទីនមួយរូបឈ្មោះ [[អាម៉េដ យ៉ាស៊ីន]]។ ក្រុមនេះបានផុសចេញពី[[មូចាម៉ា អាល់-អ៊ីស្លាមីយ៉ា]] (ស្ថាបនាដោយលោកយ៉ាស៊ីនដូចគ្នា) នៅទីក្រុងហ្កាហ្សាក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ ដែលជាអង្គការសប្បុរសធម៌សាសនាមានទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុម[[ភាតរភាពឥស្លាមសាសនិក]]ដែលមានមូលដ្ឋាននៅប្រទេស[[អេហ្ស៊ីប]]។<ref name=":02">{{Cite news |last=Higgins |first=Andrew |date=January 24, 2009 |title=How Israel Helped to Spawn Hamas |work=The Wall Street Journal |url=https://www.wsj.com/articles/SB123275572295011847 |url-status=live |url-access=subscription |access-date=October 12, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090926212507/http://online.wsj.com/article/SB123275572295011847.html |archive-date=September 26, 2009 }}</ref> ក្រុមហាម៉ាស់បានចូលដៃកាន់តែខ្លាំងឡើងទៅក្នុង[[ជម្លោះអ៊ីស្រាអែល–ប៉ាឡេស្ទីន]]នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០<ref name="barel2">[http://www.haaretz.com/culture/arts-leisure/afghanistan-in-palestine-1.165006 Afghanistan in Palestine], by Zvi Bar'el, ''Haaretz'', July 26, 2005</ref> ហើយបានជំទាស់ប្រឆាំងនឹង[[លិខិតទទួលស្គាល់នៃអ៊ីស្រាអែល–អង្គការរំដោះប៉ាឡេស្ទីន|លិខិតទទួលស្គាល់អញ្ញមញ្ញរបស់អ៊ីស្រាអែល–អង្គការរំដោះប៉ាឡេស្ទីន]] និងក៏ដូចជា[[កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងអូស្លូ]] ដែលបានគូសបញ្ជាក់ពីការបោះបង់នូវ "បម្រើបម្រាស់អំពើភេរវកម្ម និងអំពើហឹង្សាផ្សេងៗ" ដោយក្រុមហ្វាតា និងការចាប់ដៃជាមួយអ៊ីស្រាអែលដើម្បីស្វែងរក[[ដំណោះស្រាយរដ្ឋពីរ|ដំណោះស្រាយផ្សះផ្សាគ្នា]]។ ក្រុមហាម៉ាស់បាន​បន្ត​ជ្រុមជ្រែងឱ្យមានចលនាតស៊ូប្រដាប់អាវុធដើម្បី​បញ្ចប់​ការ​កាន់កាប់​របស់​អ៊ីស្រាអែល។ ក្រុមហាម៉ាស់បានយកឈ្នះក្នុង[[ការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ២០០៦|ការបោះឆ្នោតនីតិបញ្ញត្តិប៉ាឡេស្ទីននៅក្នុងឆ្នាំ២០០៦]]{{sfn|Charrett|2020|pp=129–37}} ដោយទទួលបានសំឡេងភាគច្រើននៅក្នុង[[ក្រុមប្រឹក្សានីតិបញ្ញត្តិប៉ាឡេស្ទីន]]<ref name="SMF22">{{cite news |author=Madelene Axelsson |date=January 27, 2006 |title=(ជាភាសាស៊ុយអែត) Islamistisk politik vinner mark |publisher=Stockholms Fria Tidning |url=http://www.stockholmsfria.nu/artikel/6296 |access-date=October 12, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927034525/http://www.stockholmsfria.nu/artikel/6296 |archive-date=September 27, 2007}}</ref> និងក្រោយមកបាន[[សមរភូមិហ្កាហ្សា (២០០៧)|ឡើងកាន់កាប់តំបន់ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]]ពីក្រុមហ្វាតានៅឆ្នាំ២០០៧។{{sfn|Davis|2016|pp=67–69}}{{sfn|Mukhimer|2012|pp=vii, 58}} ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៧ មក ក្រុមហាម៉ាស់បានធ្វើ[[ជម្លោះហ្កាហ្សា–អ៊ីស្រាអែល|សង្គ្រាមជាច្រើនលើកច្រើនសាជាមួយអ៊ីស្រាអែល]]។{{sfn|Sinai|2019|pp=273–90}} ជាយូរណាស់មកហើយ គោលបំណងចម្បងរបស់ក្រុមនេះគឺចង់បង្កើតរដ្ឋឥស្លាមប៉ាឡេស្ទីននៅលើទឹកដីរួមរបស់អ៊ីស្រាអែលពោលគឺ តំបន់វ៉េសប៊ែង និងដែនជ្រោយហ្កាហ្សា ដោយបដិសេធដំណោះស្រាយផ្សះផ្សារវាងរដ្ឋទាំងពីរ និងការចរចាទាំងឡាយជាមួយអ៊ីស្រាអែល។<ref>{{Cite news |last=May |first=Tiffany |date=October 8, 2023 |title=A Quick Look at Hamas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2023/10/08/world/middleeast/hamas-military-gaza-explained.html |access-date=October 12, 2023 |issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite web |last=Staff |first=The |date=October 9, 2023 |title=Two-state solution: Israeli-Palestinian history |url=https://www.britannica.com/topic/two-state-solution |access-date=October 12, 2023 |website=Encyclopædia Britannica }}</ref> នៅឆ្នាំ២០១៧ ក្រុមហាម៉ាស់បានយល់ព្រមទទួលស្គាល់ព្រំដែនរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីនឆ្នាំ១៩៦៧ ប៉ុន្តែនៅបន្តមិនទទួលស្គាល់រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល។<ref>{{cite news|title=What does Israel’s declaration of war mean for Palestinians in Gaza?|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/10/9/what-does-israels-declaration-of-war-mean-for-palestinians-in-gaza}}</ref><ref>{{cite news|title=What will the Israeli-Palestinian conflict look like in 30 years?|url=https://www.jpost.com/middle-east/article-760004}}</ref><ref>{{cite news|title=Hamas accepts Palestinian state with 1967 borders|url=https://www.aljazeera.com/news/2017/5/2/hamas-accepts-palestinian-state-with-1967-borders}}</ref> នៅក្រោមគោលគំនិតមនោគមវិជ្ជានៃសាសនាឥស្លាម ហាម៉ាស់បានលើកតម្កើនគំនិតជាតិនិយមប៉ាឡេស្ទីននៅក្នុងបរិបទឥស្លាម។ លើសពីនេះ វាបានបន្តគោលនយោបាយជីហាដ (ការតស៊ូប្រដាប់អាវុធ) ប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល។{{refn|group=ស|"ហាម៉ាស់ គឺជាអង្គការឥស្លាមជ្រុលនិយម ដែលវាបានបញ្ជាក់ផ្ទាល់ថា អាទិភាពចម្បងបង្អស់របស់ខ្លួនគឺ ជីហាដ ដើម្បីរំដោះប៉ាឡេស្ទីន។"{{sfn|Cordesman|2002|p=243}}}} រដ្ឋាភិបាលហាម៉ាស់មានសាខាសេវាកម្មសង្គមហៅថា [[ដាវ៉ា]] និងសាខាយោធាហៅ [[កងពលតូចអ៊ីសអាដ-ឌីន អាល់-កាសាំ]]។ ចាប់តាំងពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ មក<ref name=":0" /> ក្រុមហាម៉ាស់បានទទួលនូវប្រជាប្រិយភាព និងការគាំទ្រយ៉ាងពេញទំហឹងនៅក្នុងសង្គមប៉ាឡេស្ទីន ក៏ព្រោះតែអំពើពុករលួយក្នុងក្រុមនេះមានកម្រិតទាប និងគោលជំហរយ៉ាងរឹងម៉ាំប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល។<ref name=":222">{{Cite web |last=Krauss |first=Joseph |date=June 15, 2021 |title=Poll finds dramatic rise in Palestinian support for Hamas |url=https://apnews.com/article/hamas-middle-east-science-32095d8e1323fc1cad819c34da08fd87 |access-date=October 13, 2023 |website=AP News }}</ref>{{sfn|Phillips|2011|p=75}} ប្រទេស[[លោកខាងលិច]]ជាច្រើន និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ពួកគេបានចាត់ទុកក្រុមហាម៉ាស់ជាអង្គការភេរវករ ដោយលើកឡើងពីការប្រើប្រាស់[[ខែលមនុស្ស]]<ref>{{Cite web |last=i24NEWS |date=October 8, 2023 |title=Hamas plans to use Israeli civilian hostages as human shields |url=https://www.i24news.tv/en/news/middle-east/palestinian-territories/1696753484-hamas-plans-to-use-israeli-civilian-hostages-as-human-shields |access-date=October 13, 2023 |website=I24news }}</ref><ref>{{Cite book |last=Dupret |first=Baudouin |title=Law at Work: Studies in Legal Ethnomethods |last2=Lynch |first2=Michael |last3=Berard |first3=Tim |publisher=Oxford University Press |year=2015 |isbn=9780190210243 |pages=279}}</ref> វិធីចាប់ជនស៊ីវិលធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង និងប្រវត្តិនៃអំពើហឹង្សាលើអ្នកមិនកាន់អាវុធ រួមមានការសម្លាប់រង្គាលលើជនស៊ីវិល ការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកអត្តឃាត និងការវាយប្រហារដោយគ្រាប់រ៉ុក្កែតមិនរើសមុខទៅលើទីកន្លែងប្រមូលផ្ដុំប្រជាជនអ៊ីស្រាអែល។<ref>{{Cite news |last=Erlanger |first=Steven |date=2023-10-09 |title=Attack Ends Israel’s Hope That Hamas Might Come to Embrace Stability |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2023/10/09/world/middleeast/hamas-gaza-israel.html |access-date=2023-10-13 |issn=0362-4331}}</ref> នៅឆ្នាំ២០១៨ មានគេបានព្យាយាមថ្កោលទោសក្រុមហាម៉ាស់សម្រាប់ "អំពើភេរវកម្ម" នៅឯអង្គការសហប្រជាជាតិ ប៉ុន្តែត្រូវបានបរាជ័យ។{{refn|group=ស|ដើម្បីអនុម័តញត្តិនេះបាន គេត្រូវការសំឡេងភាគច្រើនពីរភាគបី។ នៅក្នុងនោះមានសំឡេងគាំទ្រចំនួន ៨៧, សំឡេងប្រឆាំង ៥៨, រដ្ឋអនុប្បវាទចំនួន ៣២ និង រដ្ឋមិនចូលរួមចំនួន ១៦។{{sfn|DW|2018}}}} អ្នកវិវេចនាជាច្រើនបានបដិសេធរាល់ការចោទប្រកាន់ទាំងឡាយលើក្រុមហាម៉ាស់ថាជាអង្គការភេរវករ ដោយផ្ទុយទៅវិញបានសម្ដៅលើក្រុមនេះថាជា ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធដើម្បីសេរីភាព ឬគ្រាន់តែជា ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធ។<ref>{{Cite news |date=7 October 2023 |title= Condemnation and calls for restraint after Hamas attack on Israel |url= https://www.theguardian.com/world/2023/oct/07/condemnation-and-calls-for-restraint-after-hamas-attack-on-israel |access-date=13 October 2023 |website=The Guardian }}</ref><ref>{{Cite news |date=11 October 2023 |title= BBC defends policy not to call Hamas 'terrorists' after criticism |url= https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-67076341 |access-date=13 October 2023 |website=BBC News }}</ref><ref>{{Cite news |last=Simpson |first=John |date=11 October 2023 |title= Why BBC doesn't call Hamas militants 'terrorists' - John Simpson |url= https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-67083432 |access-date=13 October 2023 |website=BBC News }}</ref> នៅថ្ងៃទី៧ ខែតុលា ឆ្នាំ២០២៣ ហាម៉ាស់បានចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការប្រដាប់អាវុធដ៏ធំមួយដែលមានឈ្មោះថា "[[សង្គ្រាមអ៊ីស្រាអែល–ហាម៉ាស់ឆ្នាំ២០២៣|ប្រតិបត្តិការរលកអាល់-អាកសា]]" ប្រឆាំងនឹងអ៊ីស្រាអែល។ ក្នុងយុទ្ធនាការនេះ ហាម៉ាស់បានវាយទម្លុះ[[របាំងព្រំដែនហ្កាហ្សា–អ៊ីស្រាអែល]] ហើយបានសម្លាប់ជនស៊ីវិល វាយប្រហារមូលដ្ឋានយោធាអ៊ីស្រាអែល និងព្រមទាំងចាប់ជំរិតជនស៊ីវិល និងទាហានអ៊ីស្រាអែល។<ref name=":122" /> សកម្មភាពនេះ​បាន​ជំរុញ​ឱ្យ​អ៊ីស្រាអែល​ធ្វើការប្រកាស​សង្គ្រាម ហើយ​ក៏​បង្ក​ឱ្យ​ផ្ទុះការ​ប្រយុទ្ធ​សម្លាប់គ្នា​នៅទូទាំង​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល និង​តំបន់​ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា។<ref>{{cite news |last1=Nakhoul |first1=Samia |last2=Saul |first2=Jonathan |date=October 8, 2023 |title=How Israel was duped as Hamas planned devastating assault |publisher=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/how-israel-was-duped-hamas-planned-devastating-assault-2023-10-08/ |url-status=live |access-date=October 13, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231009020650/https://www.reuters.com/world/middle-east/how-israel-was-duped-hamas-planned-devastating-assault-2023-10-08/ |archive-date=October 9, 2023}}</ref> == កំណត់សម្គាល់ និងឯកសារយោង == === កំណត់សម្គាល់ === {{Reflist|group=ស}} {{Notelist}} === អាគតដ្ឋាន === {{Reflist}} === ប្រភព === ==== សៀវភៅ ==== {{Refbegin|2}} * {{Cite book |title=The EU, Hamas and the 2006 Palestinian Elections: A Performance in Politics |last=Charrett |first=Catherine |publisher=Routledge |year=2020 |url=https://books.google.com/books?id=_jOoDwAAQBAJ&pg=PT245 |isbn=978-1351611794 }} * {{Cite book |last=Dalacoura |first=Katerina |year=2012 |chapter=Islamist Terrorism and National Liberation: Hamas and Hizbullah |chapter-url=https://books.google.com/books?id=PlTKrMFyawoC&pg=PA66 |title=Islamist Terrorism and Democracy in the Middle East |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |pages=66–96 |doi=10.1017/CBO9780511977367.004 |isbn=9780511977367 |lccn=2010047275 |s2cid=150958046 }} * {{Cite book |title=Hamas, Popular Support and War in the Middle East: Insurgency in the Holy Land |last=Davis |first=Richard |publisher=Routledge |year=2016 |url=https://books.google.com/books?id=bmaFCwAAQBAJ&pg=PT68 |isbn=978-1317402589 }} * {{Cite book |title=Hamas, Jihad and Popular Legitimacy: Reinterpreting Resistance in Palestine |last=Dunning |first=Tristan |publisher=Routledge |year=2016 |url=https://books.google.com/books?id=vTp-CwAAQBAJ&pg=PT270 |isbn=978-1317384946 }} * {{Cite book |title=Hamas and Palestine: The Contested Road to Statehood |last=Kear |first=Martin |publisher=Routledge |year=2018 |url=https://books.google.com/books?id=Yfl0DwAAQBAJ&pg=PT22 |isbn=978-0429999406 }} * {{cite book |title=Hamas Rule in Gaza: Human Rights Under Constraint |last=Mukhimer |first=Tariq |publisher=Palgrave Macmillan |year=2012 |url=https://books.google.com/books?id=ktH7CwAAQBAJ&pg=PA1 |isbn=978-1137310194 }} * {{cite book |chapter=Israel and terrorism: assessing the effectiveness of Netanyahu's "combating terrorism strategy" (CTS) |last=Sinai |first=Joshua |title=Israel Under Netanyahu: Domestic Politics and Foreign Policy |editor-last=Freeman |editor-first=Robert O. |publisher=Routledge |year=2019 |pages=273–90 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=FR7CDwAAQBAJ&pg=PT257 |isbn=978-1000751765 }} * {{cite book |title=Terrorism in Asymmetrical Conflict: Ideological and Structural Aspects |last=Stepanova |first=Ekaterina |publisher=SIPRI / Oxford University Press |year=2008 |url=http://books.sipri.org/files/RR/SIPRIRR23.pdf |isbn=978-0199533558 |access-date=October 12, 2023 |archive-date=March 10, 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160310143530/http://books.sipri.org/files/RR/SIPRIRR23.pdf }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160310143530/http://books.sipri.org/files/RR/SIPRIRR23.pdf |date=មីនា 10, 2016 }} {{refend}} ==== អត្ថបទសារព័ត៌មាន ==== {{refbegin|2}} * {{Cite journal|last=Filiu|first=Jean-Pierre|date=2012|title=The Origins of Hamas: Militant Legacy or Israeli Tool?|url=https://hal-sciencespo.archives-ouvertes.fr/hal-03473857|journal=Journal of Palestine Studies|volume=41|issue=3|pages=54–70|doi=10.1525/jps.2012.XLI.3.54}} {{refend}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == {{sister project links|d=Q38799|c=Category:Hamas|n=no|wikt=Hamas|species=no|m=no|mw=no|s=no|b=no|v=no}} * [https://hamas.ps/ គេហទំព័រផ្លូវការ] (ជាភាសាអារ៉ាប់) * [https://hamas.ps/en/ គេហទំព័រផ្លូវការ] (ជាភាសាអង់គ្លេស) * [https://web.archive.org/web/20090327103910/http://www.cfr.org/publication/9811/hamas_leaders.html មេដឹកនាំហាម៉ាស់] [[ក្រុមប្រឹក្សាទំនាក់ទំនងបរទេស|Council on Foreign Relations]] (CFR) * [http://avalon.law.yale.edu/20th_century/hamas.asp ធម្មនុញ្ញហាម៉ាស់] * [http://www.mideastweb.org/hamas.htm សន្មតិសញ្ញានៃចលនាតស៊ូឥស្លាម (ហាម៉ាស់) (រួមបញ្ចូលទាំងបំណកស្រាយ)] * [https://www.nytimes.com/2009/07/24/world/middleeast/24gaza.html Hamas Shifts From Rockets to Public Relations] ''The New York Times'', July 23, 2009 * [https://web.archive.org/web/20100728103620/http://www.qassam.ps/statement-1319-Twenty_two_years_on_the_start_of_Hamas_movement.html 22 years on the start of Hamas] [[កងពលតូចអ៊ីសអាដ-ឌីន អាល់-កាសាំ|Al-Qassam Brigades]]' Information Office * [https://web.archive.org/web/20110720065737/http://www.phrmg.org/Fatah%20and%20hamas%20abuses%20since%20June%202007%20report%20_2_.pdf Fatah and Hamas Human Rights Violations in the Palestinian Occupied Territories in 2007] by Elizabeth Freed of [[ក្រុមឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សប៉ាឡេស្ទីន|Palestinian Human Rights Monitoring Group]] * Sherifa Zuhur, [https://fas.org/man/eprint/zuhur.pdf Hamas and Israel: Conflicting Strategies of Group-Based Politics] (PDF file) December 2008 * [http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3343944,00.html "Hamas threatens attacks on US: Terrorist warns 'Middle East is full of American targets{{'"}}] ''Ynetnews''. December 24, 2006. Accessed July 20, 2014. [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ហាម៉ាស់| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឥស្លាមនិយមនៅអ៊ីស្រាអែល]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឥស្លាមនិយននៅរដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:គណបក្សនយោបាយឥស្លាម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មូលដ្ឋានឥស្លាមនិយម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្រុមជីហាដ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភាតរភាពឥស្លាមសាសនិក]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ចលនារំដោះជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធប៉ាឡេស្ទីន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:គណបក្សជាតិនិយមប៉ាឡេស្ទីន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:គណបក្សនយោបាយប៉ាឡេស្ទីន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ចលនាតស៊ូ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្រុមឥស្លាមស៊ុននី]] f8o4aj15mqvl4bnvsxooonv1k9ubx1c 0 52419 322150 322041 2025-06-16T20:04:30Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 322150 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ក្រុមជនជាតិ | group = ជនជាតិតៀជីវ | native_name = 潮州人 / 潮汕人 / 汕頭人 / 揭阳人 | native_name_lang = zh | population = 25,000,000<ref name=pop>[https://www.theteochewstore.org/blogs/latest/37453571-10-things-you-must-know-as-a-teochew 10 Things You Must Know As A Teochew]. ''The Teochew Store''.</ref> | popplace = | region1 = {{flag|ចិនដីគោក}} | pop1 = ១០លាន | region2 = {{flag|ហុងកុង}} | pop2 = ជនជាតិភាគតិច | region3 = {{flag|ថៃ}} | pop3 = ក្រុម [[ថៃ ចិន]] | region4 = {{flag|កម្ពុជា}} | pop4 = ក្រុម [[ចិន ខ្មែរ]] (២០០,០០០–៨០០,០០០) | region5 = {{flag|សិង្ហបុរី}} | pop5 = ក្រុមមួយក្នុងចំណោមក្រុមធំជាងគេទាំងបី [[ចិន សិង្ហបុរី]]s | region6 = {{flag|មីយ៉ាន់ម៉ា}} | pop6 = ក្រុមមួយក្នុងចំណោមក្រុមធំជាងគេទាំងបី [[Chinese people in Myanmar|ភូមា ចិន]] | region7 = {{flag|ម៉ាឡេស៊ី}} | pop7 = ក្រុមមួយក្នុងចំណោមក្រុមធំបំផុតនៃ[[ម៉ាឡេ ចិន]] | region8 = {{flag|ឥណ្ឌូណេស៊ី}} | pop8 = ក្រុមមួយក្នុងចំណោមក្រុមធំបំផុតនៃ [[ចិន ឥណ្ឌូ]] | region9 = {{flag|វៀតណាម}} | pop9 = ក្រុមធំទីពីរនៃ [[ជនជាតិហូវ]] ( 34% ~250,000 ) | region10 = {{flag|ឡាវ}} | pop10 = One of the largest groups of [[Laotian Chinese]] | region11 = {{flag|ហ្វីលីពិន}} | pop11 = Minority population; second largest group of [[Chinese Filipinos]] | region12 = {{flag|សហរដ្ឋអាមេរិក}} | pop12 = Minority population | region14 = {{flag|កាណាដា}} | pop14 = Minority population | region15 = {{flag|អូស្ត្រាលី}} | pop15 = Minority population | region16 = {{flag|នីវ សេលិន}} | pop16 = Minority population | region17 = {{flag|បារាំង}} | pop17 = Most ethnic Chinese in France are of Teochew background | region18 = {{flag|តៃវ៉ាន់}} | pop18 = Full [[Cultural assimilation|assimilation]] into [[Hoklo Taiwanese]] society | region19 = {{flag|អង់គ្លេស}} | pop19 = Minority population | languages = [[Teochew language]] (including [[Swatow dialect]]), [[Standard Chinese]] (lingua franca), [[Cantonese]] (secondary language), [[Thai language|Thai]], [[Filipino language|Filipino]] ([[Tagalog language|Tagalog]]), [[Malaysian language|Malaysian]], [[Lao language|Lao]], [[Indonesian language|Indonesian]], [[Vietnamese language|Vietnamese]], [[Khmer language|Khmer]], [[French language|French]], [[Burmese language|Burmese]] & other languages of their countries of residence | religions = Predominantly [[Chinese folk religion]]s (including [[Taoism]], [[Confucianism]], [[ancestor veneration in China|ancestral worship]] and others), [[Protestant]], [[Roman Catholic]], [[Mahayana Buddhism]], [[Islam]] | related_groups = [[Hokkien people]], [[Cantonese people]], [[Hakka people]], [[She people]] }} '''តៀជីវ''' ( {{IPA|en|tiˈoʊt͡ʃuː}} ), '''Teo-Swa''' ឬ '''Chaoshanese''' គឺជាក្រុមជនជាតិភាគតិចដែលមានដើមកំណើតជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៅតំបន់ ចាវសាន នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន <ref>{{Cite web |title=Map of China showing location of Chaoshan region |url=https://www.researchgate.net/figure/Map-of-China-showing-location-of-Chaoshan-region_fig1_333093403 |via=[[ResearchGate]]}}</ref> ដែលនិយាយ ភាសា តៀជីវ ។ សព្វថ្ងៃនេះ ជនជាតិ តៀជីវ ភាគច្រើនរស់នៅទូទាំង ចាវសាន និង ហុងកុង ហើយក៏នៅខាងក្រៅប្រទេសចិនក្នុង [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ផងដែរ រួមទាំងនៅប្រទេសសិង្ហបុរី ម៉ាឡេស៊ី ថៃ ឥណ្ឌូនេស៊ី កម្ពុជា វៀតណាម និងហ្វីលីពីន។ សហគមន៍ក៏អាចត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងជនភៀសខ្លួនជុំវិញពិភពលោក រួមទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា អូស្ត្រាលី នូវែលសេឡង់ និងបារាំង។ <ref name="TF">{{Citation|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14442213.2021.1923794|date=2021|last=N Ng|title=Engaging with a Genre in Decline: Teochew Opera in Western Sydney|journal=[[The Asia Pacific Journal of Anthropology]]|volume=22|number=2–3|pages=162–183|doi=10.1080/14442213.2021.1923794}}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == បុព្វបុរស​របស់​ជនជាតិ​ តៀជីវ បាន​ផ្លាស់​ទីលំនៅ​មក​កាន់ ​ចាវសាន ​បច្ចុប្បន្ន​ជា​ជនភៀសខ្លួន​ពី​ភាគ​កណ្តាល និង​ភាគ​ខាងជើង​នៃ​ប្រទេស​ចិន ដោយសារ​ហេតុផល​ផ្សេងៗ។ <ref name="SD">{{Cite journal|last=Li|first=Xiao-Yun|last2=Su|first2=Min|last3=Huang|first3=Hai-Hua|last4=Li|first4=Hui|last5=Tian|first5=Dong-Ping|last6=Gao|first6=Yu-Xia|date=2007|title=mtDNA evidence: Genetic background associated with related populations at high risk for esophageal cancer between Chaoshan and Taihang Mountain areas in China|journal=Genomics|language=en|volume=90|issue=4|pages=474–481|doi=10.1016/j.ygeno.2007.06.006|pmid=17689918|doi-access=free}}</ref> អត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្របង្ហាញថា នេះទំនងជាដោយសារសង្គ្រាម និងទុរ្ភិក្សនៅក្នុងតំបន់។ ជនជាតិ តៀជីវ រួមជាមួយនឹងហុកកៀន បានធ្វើចំណាកស្រុកពីតំបន់ទំនាបកណ្តាល និងតំបន់ទន្លេលឿង ភាគច្រើនមកពីខេត្តហឺណាន សានស៊ី និងសានទុង។ <ref>{{Cite web |title=Google Scholar |url=https://scholar.google.com/scholar?q=Huang+T+1999+Origin+and+development+of+Chanshan+culture.+Guangzhou+Guangdong+Higher+Education+Press+1+17+ |access-date=2024-10-13 |website=scholar.google.com}}</ref> នេះជាភស្តុតាងនៅក្នុងការសិក្សាហ្សែនជាច្រើន ដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងដ៏រឹងមាំ និងតំណពូជដោយផ្អែកលើគំរូ Y-chromosome ទូទៅ និងអត្រាប្រេវ៉ាឡង់ខ្ពស់នៃជំងឺមហារីកបំពង់អាហារ។ <ref name="ReferenceA">{{Cite journal|last=Huang|first=Haihua|last2=Su|first2=Min|last3=Li|first3=Xiaoyun|last4=Li|first4=Hui|last5=Tian|first5=Dongping|last6=Gao|first6=Yuxia|last7=Guo|first7=Yubai|date=2010-06-15|title=Y-Chromosome Evidence for Common Ancestry of Three Chinese Populations with a High Risk of Esophageal Cancer|journal=PLOS ONE|volume=5|issue=6|pages=e11118|bibcode=2010PLoSO...511118H|doi=10.1371/journal.pone.0011118|issn=1932-6203|pmc=2886054|pmid=20559544|doi-access=free}}</ref> ជនជាតិចិនហានមកពីតំបន់ តៃហាង នៃខេត្ត ហេណាន ទំនងជាប្រជាជនដូនតាសម្រាប់ទាំងហ្វូជៀនហាន (ពោលគឺប្រជាជនហុកកៀន) និងចាវសានហាន (ពោលគឺ តៀជីវ)។ <ref name="ReferenceA" /> ភាសា តៀជីវ ត្រូវបានបង្កើតឡើងជាផ្លូវការពេលខ្លះនៅជុំវិញសម័យ [[រាជវង្សថាង|ថាង]] និង [[រាជវង្សសុង|សុង]] មុនពេលក្លាយជាភាសាចាស់ទុំ និងត្រូវបានបង្កើតឡើងយ៉ាងល្អ ជួនកាលក្នុងអំឡុង [[រាជវង្សមិង|ចុងមីង]] / [[រាជវង្សឈីង|ដើមឈីង]] ។ ចាប់ពីប្រហែល ៩០០នៃគ.ស - ១៦០០នៃគ.ស ជាលទ្ធផលនៃសង្រ្គាមផ្សេងៗ និងអស្ថិរភាពនយោបាយនៅភាគខាងជើង មានការហូរចូលដ៏ធំនៃជនជាតិហានពីខេត្តភាគខាងជើង និងកណ្តាលទៅកាន់តំបន់ ចាវសាន ។ តៀជីវ ត្រូវបានគេហៅថា ហ្វូឡៅ (ហុកឡូ) ព្រោះវាភាគច្រើនឆ្លងកាត់ហ្វូជៀន ក្នុងអំឡុងពេលធ្វើចំណាកស្រុក ដោយមានភាសា និងទំនៀមទម្លាប់ដែលបានថែរក្សាយ៉ាងល្អពីប្រទេសចិនបុរាណ។ <ref>{{Citation|title=由民俗活动看潮汕文化对中华传统文化的传承|first=金河|last=蔡|journal=广东史志·视窗年 第6期|year=2007|number=6|pages=71–73|postscript=.}}</ref> ដូចដែលត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុង pedigrees និងសិលាចារឹកបុរាណ ក្រុមមួយក្នុងចំណោមពីរក្រុមនៃអ្នកដែលបានធ្វើចំណាកស្រុកជាបណ្តោះអាសន្នទៅកាន់ទីក្រុង ហ្វូចៀន ក្រោយមកបានផ្លាស់ប្តូរទៅផ្នែកខ្លះនៃ ចាវសាន ជំនួសវិញជាក្រុមក្នុងកំឡុង [[រាជវង្សថាង|រជ្ជកាល ថាង]] ដោយភ្ជាប់ហ្សែនជាមួយប្រជាជនក្នុងតំបន់ ចៅសាន នៅទីនោះ។ <ref>[http://view.inews.qq.com/a/FJC2015042703079302 广东潮州人的祖先来自福建？] {{Dead link|date=August 2022}}</ref> ប្រជាជន តៀជីវ ត្រូវបានប្រជាជនចិនកាន់តុងច្រឡំថាជា "ហុកឡូ" មានន័យថា "បុរសហ្វូជៀន" ទោះបីជាពាក្យ " តៀជីវ " ត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្នុង ការតាំងទីលំនៅច្រកសមុទ្រ ក្នុងសតវត្សទី ១៩ និងដើមសតវត្សទី ២០ ក៏ដោយ។ “ តៀជីវ ” មានប្រភពមកពីខេត្ត តៀជីវ (ចូវចូវហ្វូ) ជាទីក្រុងនាយកដ្ឋានដែលពួកគេមានដើមកំណើត។ === អន្តោប្រវេសន៍​ តៀជីវ ទៅ​សិង្ហបុរី === [[ឯកសារ:Muar_Teochew_Association.jpg|រូបភាពតូច| សមាគម តៀជីវ នៅ Muar រដ្ឋ Johor [[ម៉ាឡេស៊ី|ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី]] ។]] ការសរសេររបស់ Stamford Raffles និង William Farquhar បង្ហាញថាជនជាតិអង់គ្លេសបានរកឃើញ Temenggong Abdul Rahman ជាមួយនឹងប្រជាជនពី ៤០០ ទៅ ៥០០ នាក់នៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរីក្នុងខែមករាឆ្នាំ ១៨១៩ ។ សមាជិកម្នាក់ទៀតនៃពិធីជប់លៀងបេសកកម្មឆ្នាំ ១៨១៩ គឺប្រធានក្រុម John Crawford បានរំលឹកនៅក្នុងកំណត់ហេតុប្រចាំថ្ងៃរបស់គាត់អំពីការជួបជាមួយជនជាតិចិន "លើសពី ១០០" ។ ឯកសារអាណានិគមអង់គ្លេសបានបង្ហាញថា Temenggong Abdul Rahman បានផ្តល់អោយជនជាតិចិនទាំងនេះដែលជា តៀជីវ នូវថ្លៃដើម និងការចំណាយនៃការបើកចំការ gambier នៅ Mount Stamford (ឥឡូវ Pearl's Hill) មុនពេលអង់គ្លេសមកដល់។ គាត់ក៏មាន "ក្នុងករណីខ្លះ" ប្រាក់បន្ថែមដល់កសិករ តៀជីវ អំពីការយល់ដឹងដែលគាត់នឹងត្រូវបានសងវិញក្នុងទម្រង់ជាល្បែងស៊ីសង ឬផលិតផលផ្សេងទៀត។ Farquhar មានការចាប់អារម្មណ៍ថាផលប្រយោជន៍របស់ Temenggong នៅក្នុងចំការទាំងនេះត្រូវបានតំណាងដោយប្អូនថ្លៃរបស់គាត់ឈ្មោះ Baba Ketchil និងមេទ័ពចិនដំបូងគេនៃប្រទេសសិង្ហបុរីដែលជាពាណិជ្ជករ តៀជីវ ឈ្មោះ Tan Heng Kim (陈亨钦) គឺជា "មនុស្សសំខាន់ម្នាក់ដែលពាក់ព័ន្ធ" ។ ផ្អែកលើទំនៀមទំលាប់តេជោឈូ នៅប្រទេសសិង្ហបុរី ដែលបោះពុម្ពដោយ ភូ ឆៃឡុង (潘醒农) ជាភាសា ''តៀជីវ នៅប្រទេសម៉ាឡាយ៉ា'' (马来亚潮侨通鉴) ក្នុងឆ្នាំ 1950 តេជោដំបូងនៅប្រទេសសិង្ហបុរី ត្រូវបានដឹកនាំដោយ តាន់ ហេងគីម ដែលមកពីប្រទេសសៀម និងជាពាណិជ្ជករ ហុង ស៊ឹង (ទីពីរ) មកពីប្រទេសសៀម។ ទីក្រុង Ampo ក្នុង Chaozhou ប្រទេសចិន។ ពួកគេរួមគ្នាបង្កើត ប្រាសាទ Yueh Hai Ching នៅលើច្រាំងខាងត្បូងនៃទន្លេសិង្ហបុរី។ <ref>{{Cite book|surname=Heng|given=Jason|date=2018|title=Chapters on Asia: selected papers from the Lee Kong Chian Research Fellowship (2014–2016)|pages=191–231|isbn=9789811163456}}</ref> ចាប់ពីសតវត្សន៍ទី ១៩ ប្រជាជន តៀជីវ មួយចំនួនធំបានចាកចេញពីស្រុកកំណើតរបស់ពួកគេទៅកាន់ប្រទេសសិង្ហបុរី និងជីវិតថ្មី។ <ref>Teochew Poit Ip Huay Kuan (2010). ''[http://www.teochew.sg/index-2-new.html#index1 潮州八邑会馆与義安公司的历史渊源]''. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100512165522/http://www.teochew.sg/index-2-new.html#index1|date=12 May 2010}} Retrieved 18 January 2010</ref> អ្នកតាំងលំនៅសម័យ តៀជីវ ដើមដំបូងអាចតាមដានប្រភពដើមរបស់ពួកគេទៅកាន់ស្រុក/ខេត្តចំនួនប្រាំបី (潮州八邑): Chao'an, Chenghai, Chaoyang, Jieyang, Raoping, Puning, Huilai និង Nan'ao ។ បន្ថែមពីលើជនអន្តោប្រវេសន៍ថ្មីទាំងនេះពីកំពង់ផែ Swatow ( Shantou ) ជនអន្តោប្រវេសន៍ តៀជីវ មកពី [[ថៃ|ប្រទេសសៀម]] និង កោះ Riau ក៏បានចាប់ផ្តើមតាំងទីលំនៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរីបន្ទាប់ពីឆ្នាំ ១៨១៩ ។ <ref name="Conceicao">{{Citation|first=Jeanne|last=Conceicao|title=Teochew Community|publisher=Singapore Government|url=https://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_1499_2009-04-09.html}}</ref> សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ភាសា​ តៀជីវ គឺជា​ភាសា​ស៊ី​និក​ដែល​គេ​និយាយ​ច្រើន​ជាង​គេ​ទី​ពីរ​នៅ​សិង្ហបុរី។ <ref name="Conceicao"/> ពួកគេគឺជាក្រុមគ្រាមភាសាចិនដែលតាមដានច្រើនជាងគេបំផុតទីពីរនៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី ដែលរួមមាន 21% នៃចំនួនប្រជាជនស៊ីនិក។ ជាលទ្ធផល ពួកគេដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងពាណិជ្ជកម្ម និងនយោបាយ។ Hougang ដែលជាសង្កាត់ តៀជីវ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ នៅតែជាវួដប្រឆាំងដែលកាន់កាប់យូរជាងគេក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី នៅពេលដែល Low Thia Khiang ដែលតែងតែថ្លែងសុន្ទរកថាយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតនៅទីក្រុង តៀជីវ បានឈ្នះកៅអីនៅឆ្នាំ ១៩៨៨ ។ == ជន​ជាតិ​ តៀជីវ​គួរ​ឱ្យ​កត់​សម្គាល់ == === រាជវង្ស === * ព្រះបាទ [[តាកស៊ីន|តាក់ស៊ីន]] នៃ [[អាណាចក្រធនបុរី|ព្រះរាជាណាចក្រធនបុរី]] === អ្នកនយោបាយ === ==== អ្នកដឹកនាំ ==== * {| class="wikitable sortable" | rowspan="2" | |} * នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី៧ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៤៦ * <nowiki><b><a href="./ថ្វាល់​_ធំរងនាវាស្វស្តិ៍" rel="mw:WikiLink">ថ្វាល់​ ធំរងនាវាស្វស្តិ៍</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី៨ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៤៦–១៩៤៧ * * [[ធានិន្ទ្រ ក្រ័យវិជៀរ|ធានិនក្រ័យវិជា]] នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១៤ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៧៦-១៩៧៧ * <nowiki><b><a href="./ក្រៀងស័ក្តិ_ជមៈន័ន្ទន៍" rel="mw:WikiLink">ក្រៀងស័ក្តិ ជមៈន័ន្ទន៍</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១៥ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៧៧-១៩៨០ * <nowiki><b><a href="./ជាតិជាយ_ជុន្ហៈវណ្ណ" rel="mw:WikiLink">ជាតិជាយ ជុន្ហៈវណ្ណ</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១៧ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៨៨-១៩៩១។ <ref>{{Cite web |last=Wen |first=Zongduo |date=n.d. |title=Close bond with China inherited from ancestors |url=http://www.chinadaily.com.cn/a/201901/17/WS5c3fd8e9a3106c65c34e4f05_2.html |website=Chinadaily.com.cn}}</ref> * <nowiki><b><a href="./សុចិន្តា_គ្រាប្រយូរ" rel="mw:WikiLink">សុចិន្តា គ្រាប្រយូរ</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១៩ នៃប្រទេសថៃ; ឆ្នាំ ១៩៩២ * <nowiki><b><a href="./បន្ហារ_សិល្បអាជា" rel="mw:WikiLink">បន្ហារ សិល្បអាជា</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> , នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ២១ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៩៥-១៩៩៦ * <nowiki><b><a href="./ជវលិត_យងចៃយុទ្ធ" rel="mw:WikiLink">ជវលិត យងចៃយុទ្ធ</a></nowiki><nowiki></b></nowiki> នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ២២ នៃប្រទេសថៃ; ១៩៩៦-១៩៩៧ ==== គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ==== * លោក ពិជ័យរត្តកុល ប្រធានរដ្ឋសភា ប្រធានសភាតំណាង ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ។ * ជំពល សិល្ប-អាចារ្យ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងទេសចរណ៍ និងកីឡា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ។ * Kalaya Sophonpanich រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យានៃប្រទេសថៃ។ <ref>{{Cite web |last=Mi |first=Tingting |author-mask=Mi, Tingting (米婷婷) |date=2015-10-09 |script-title=zh:泰国民主党副党首龙宛虹来溆寻根 |url=https://www.xupudj.net/plus/view.php?aid=324 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220201085121/https://www.xupudj.net/plus/view.php?aid=324 |archive-date=1 February 2022 |access-date=13 June 2022 |language=zh |archivedate=1 កុម្ភៈ 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220201085121/https://www.xupudj.net/plus/view.php?aid=324 }}</ref> * លោក Korn Dabbaransi ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ រដ្ឋមន្ត្រីទីស្តីការនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវិទ្យាសាស្ត្រ និងបច្ចេកវិទ្យា រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងឧស្សាហកម្ម។ * លោក Bhichit Rattakul អភិបាលក្រុងបាងកក។ * Alice Wong រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម រដ្ឋមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃប្រទេសកាណាដា។ * លឹម ប៊ុនហេង អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្នុងទីស្តីការនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីគ្មានផលប័ត្រ។ * Lim Swee Say អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្នុងទីស្តីការនាយករដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងធនធានមនុស្ស រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងបរិស្ថានសិង្ហបុរី។ * លោក Low Thia Khiang អតីតសមាជិកសភាសិង្ហបុរី និងអគ្គលេខាធិការបក្ស កម្មករ។ * Teo Chee Hean ទេសរដ្ឋមន្ត្រីសិង្ហបុរី រដ្ឋមន្ត្រីសម្របសម្រួលសន្តិសុខជាតិ។ * Tan Soo Khoon អតីតប្រធានសភាសិង្ហបុរី។ * លោក Varawut Silpa-archa រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងធនធានធម្មជាតិ និងបរិស្ថាននៃប្រទេសថៃ។ * Koh Poh Koon ទេសរដ្ឋមន្ត្រី ក្រសួងបរិស្ថាន កម្លាំងមនុស្ស ពាណិជ្ជកម្ម និងឧស្សាហកម្មសិង្ហបុរី។ ==== ផ្សេងៗ ==== * Kraisak Choonhavan សមាជិកសភាថៃ។ * Gladys Liu សមាជិកសភា សម្រាប់ Chisholm ប្រទេសអូស្ត្រាលី។ == កំណត់ចំណាំ == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អត្ថបទដែលមានពាក្យជាភាសាចិន]] g396gbiiq6k5favs84b6clxins5w8uf 0 52420 322149 322042 2025-06-16T20:04:14Z InternetArchiveBot 32568 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 322149 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ក្រុមជនជាតិ | group = Cantonese | native_name = {{lang|zh-hant|廣府人}} / {{lang|zh-hans|广府人}} <br /> {{lang|zh-hant|粵人}} / {{lang|zh-hans|粤人}} | image = File:Cantonese Han noble lady with her servants in 1900s.png | image_caption = Cantonese noblewoman and servants, {{circa|1900s}} | population = {{sigfig|86.133890|2}} million{{refn|group=lower-alpha|Number of [[First language|L1]] [[Yue Chinese]] speakers}}<ref>{{Ethnologue27|yue|Yue Chinese}}</ref> | popplace = '''[[China]]''' ([[Guangdong]], [[Guangxi]], [[Hainan]], '''[[Hong Kong]]''' and '''[[Macau]]''')<br/>'''[[Southeast Asia]]''' ([[Malaysia]], [[Vietnam]], [[Cambodia]], [[Thailand]], [[Laos]], [[Singapore]], [[Indonesia]], [[Myanmar]] and [[Philippines]])<br/>'''Other countries''' (including [[United States]], [[Canada]], [[Mexico]], [[Peru]], [[United Kingdom]], [[Australia]] and [[New Zealand]]) | languages = [[Cantonese]], [[Taishanese]] and other [[Yue Chinese|Yue languages]] (native languages), [[Standard Chinese]], [[Vietnamese language|Vietnamese]], [[Malaysian language|Malaysian]], [[Filipino language|Filipino]] and [[Indonesian language|Indonesian]], [[Hong Kong English]], [[Macanese Portuguese|Macau Portuguese]] | religions = Predominantly [[Chinese folk religion]]s (which include [[Confucianism]], [[Taoism]], [[Ancestor veneration in China|ancestral worship]]) and [[Mahayana|Mahayana Buddhism]]<br/>Minorities: [[Christianity]], [[Atheism]], [[Islam]], [[Freethought]], others | related_groups = [[Hongkongers|Hong Kong people]], [[Macau people]], [[Taishanese people]], other [[Han Chinese]] subgroups | footnotes = Population total based on speaker counts and may not reflect the total population with ancestry. }} '''ជនជាតិ ចិនកន្តាំង''' (廣府人;广府人; ) ឬ '''ជនជាតិ យឺ''' (粵人;粤人; ) គឺជា ក្រុមរង [[ជនជាតិចិនហាន់|របស់ចិនហាន]] ដែលមានដើមកំណើតមកពីទីក្រុង [[ក្វាងចូវ]] និង [[ម៉ាកាវ|ទីក្រុង]] រណប និងទីក្រុង [[ហុងកុង]] ។ <ref>{{Cite book|title=Chinese Overseas: Comparative Cultural Issues|publisher=Hong Kong University Press|pages=92–93}}</ref> នៅក្នុងន័យទូទៅជាងនេះ "ជនជាតិ ចិនកន្តាំង " អាចសំដៅទៅលើ [[ជនជាតិចិនហាន់|ជនជាតិចិនហាន]] ណាដែលមានដើមកំណើតមកពី ឬរស់នៅក្នុងខេត្ត [[ក្វាងតុង|ក្វាងទុង]] និង [[ក្វាងស៊ី]] (ហៅជារួមថា លៀងគួន ) ឬវាអាចសំដៅទៅលើប្រជាជននៃខេត្តក្វាងទុងតែម្នាក់ឯង។ <ref>{{Cite book|title=Chinese Overseas: Comparative Cultural Issues|publisher=Hong Kong University Press|pages=92–93}}</ref> ផ្តោតជាប្រវត្តិសាស្ត្រជុំវិញ [[ក្វាងចូវ|ទីក្រុងក្វាងចូវ]] និង តំបន់ដីសណ្ដទន្លេគុជ ជុំវិញ ចិនកន្តាំង បានបង្កើត ភាសាកាតាំង ជាភាសាដែលលេចធ្លោនៅ [[ហុងកុង]] និង [[ម៉ាកាវ]] ក្នុងអំឡុងការធ្វើចំណាកស្រុកក្នុងសតវត្សទី ១៩ របស់ពួកគេក្នុងសម័យអាណានិគម អង់គ្លេស និង ព័រទុយហ្គាល់ រៀងគ្នា។ ភាសាកាតាំងនៅតែជាភាសាភាគច្រើននៅក្វាងទុង និងក្វាងស៊ី បើទោះបីជាមានការកើនឡើងឥទ្ធិពលនៃភាសាចិនកុកងឺ។ អ្នកនិយាយគ្រាមភាសាចិន យឺ ផ្សេងទៀត ដូចជា ប្រជាជន តៃសាន ដែលនិយាយភាសា តៃសាន អាចឬមិនត្រូវបានចាត់ទុកថាជាភាសាចិនកាតាំង។ ប្រជាជនដែលនិយាយភាសា ហាក់កា និង មីន (ដូចជា ហុកឡូ [[ជនជាតិតៀជីវ|តៀជីវ]] និង ឡៃចូវណេស ) ដែលរស់នៅក្នុងខេត្តក្វាងទុង ជាធម្មតាមានភាពខុសប្លែកពីជនជាតិកាតាំង ដោយសារពួកគេនិយាយភាសាចិនដែលមិនមែនជាភាសាយឺ។ [[ឯកសារ:CANTONESE_GENTLEMEN_1.jpg|រូបភាពតូច| រូបថតសុភាពបុរសជនជាតិកាតាំងក្នុងសម័យឈីង]] [[ឯកសារ:Liangguang_circa_1900_en.png|រូបភាពតូច| ផែនទី លៀងគួង]] == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសតវត្សទី 19: ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃ លៀងគួង === រហូតមកដល់សតវត្សទី ១៩ ប្រវត្តិសាស្ត្រកាតាំងភាគច្រើនជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ក្វាងទុង និងក្វាងស៊ី ដែលគេស្គាល់ជារួមថា លៀងគួង ឬ គួងណាន ។ ពេញមួយប្រវត្តិសាស្រ្ត មានការធ្វើចំណាកស្រុកជាច្រើននៃជនជាតិហានពីតំបន់ទំនាបកណ្តាលចូលទៅក្នុងតំបន់ដែលឥឡូវនេះជាភាគអាគ្នេយ៍ និងភាគខាងត្បូងប្រទេសចិន។ <ref name="Gernet1996-02">{{Cite book|author=Jacques Gernet|url=https://archive.org/details/historyofchinese00gern|title=A History of Chinese Civilization|date=31 May 1996|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-49781-7|pages=[https://archive.org/details/historyofchinese00gern/page/8 8]–|quote=On the other hand, the diversity of the southern and south-eastern dialects, and also the archaic character of several of them, bears witness to the relative stability of the peoples established in these regions.|url-access=registration}}</ref> វត្តមានរបស់ចិនដំបូងគេនៅក្វាងទុងអាចត្រូវបានគេតាមដានពីការសញ្ជ័យដោយឧត្តមសេនីយ Qin Zhao Tuo និងការបង្កើតនគរ Nanyue ជាបន្តបន្ទាប់របស់គាត់ ដែលជានយោបាយកូនកាត់ Han-Yue ជារដ្ឋឯករាជ្យ។ មាន​ការ​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​លើក​ទី​ពីរ​ក្នុង​រជ្ជកាល​រាជវង្ស​ហាន ក្នុង​រជ្ជកាល​ដ៏​មាន​បញ្ហា​របស់​អ្នក​ត្រួតត្រា Wang Mang។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វាស្ថិតក្រោមរាជវង្សក្រោយៗជាច្រើនដូចជា រាជវង្សជិន [[រាជវង្សថាង]] និង [[រាជវង្សសុង]] នៅពេលដែលរលកធំៗរបស់ចិនហានចាប់ផ្តើមធ្វើចំណាកស្រុកភាគខាងត្បូងចូលទៅក្នុងក្វាងទុង និងក្វាងស៊ី ដែលតំបន់នេះបានទទួលនូវលក្ខណៈវប្បធម៌ដែលមានរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ '''ការបង្កើតនគរណានយូ''' [[ឯកសារ:Nam-Viet_200bc.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|190x190ភីកសែល| ណានយូ (Nàahm'yuht in Cantonese Yale ) ព្រះរាជាណាចក្រ]] អ្វីដែលឥឡូវនេះជា ក្វាងទុង និងក្រោយមក ក្វាងស៊ី ត្រូវបាននាំយកមកក្រោម [[រាជវង្សឈិន|ឥទ្ធិពល ឈីន]] ដោយមេទ័ពម្នាក់ឈ្មោះ Zhao Tuo ដែលបានដណ្តើមយកតំបន់ នេះ ក្នុងឆ្នាំ ២១៤មុនគ.ស <ref name="Reden">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9czbEAAAQBAJ&dq=baiyue+and+nanyue+kingdom&pg=PA295|title=Handbook of Ancient Afro-Eurasian Economies: Volume 3: Frontier-Zone Processes and Transimperial Exchange|date=24 October 2023|isbn=978-3-11-060762-8|language=en}}</ref> . <ref>[http://ctext.org/shiji/li-sheng-lu--lie-zhuan#n8359 Records of the Grand Historian, section 97]{{Dead link|date=June 2019|bot=InternetArchiveBot}} 《《史記·酈生陸賈列傳》</ref> ការបន្តរបស់ Zhao Tuo រួមមានទាហាន ឈិន ភាគច្រើនជាបុរសរាប់រយពាន់នាក់ ហើយគាត់ត្រូវបានគេកត់ត្រាថាជាការដាក់ញត្តិទៅអធិរាជ ឈិន សម្រាប់ប្រពន្ធចំនួន 30,000 នាក់មកពីតំបន់ Central Plains សម្រាប់ទាហានដែលសម្រាករបស់គាត់។ <ref name="Reden" /> បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃអំណាចកណ្តាលនៅក្នុងចក្រភព ឈិន ទាហានចិនហាន ទាហានទាហាន និងកម្មករក្រោមការបញ្ជារបស់ Zhao Tuo ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុង <ref>{{Citation|last=Wu|first=Chunming|title=Southeastern Peripheries of Huaxia: The Historical-Cultural Interaction and Assimilation from Southern Man and Bai Yue of Mainland to Island Yi and Maritime Fan|date=2021|journal=The Prehistoric Maritime Frontier of Southeast China: Indigenous Bai Yue and Their Oceanic Dispersal|series=The Archaeology of Asia-Pacific Navigation|volume=4|pages=25–58|editor-last=Wu|editor-first=Chunming|place=Singapore|publisher=Springer|language=en|doi=10.1007/978-981-16-4079-7_2|isbn=978-981-16-4079-7}}</ref> ហើយបានបញ្ជាឱ្យលាយជាមួយនឹងអ្នកស្រុក។ '''ការបញ្ចូលទៅក្នុងទឹកដីហាន''' '''សតវត្សទី 4-12 នៃគ.ស''' === សតវត្សទី 19-20: ភាពចលាចលនិងការធ្វើចំណាកស្រុក === [[ឯកសារ:The_Chamber_of_commerce_handbook_for_San_Francisco,_historical_and_descriptive;_a_guide_for_visitors_(1914)_(14589349060).jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច| ផ្សារ​កាតាំង​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ចូល​ឆ្នាំ​ចិន​នៅ Grant Avenue ទីក្រុង San Francisco ប្រហែល​ឆ្នាំ 1914។ ឈ្មោះហាងជាភាសាកាតាំង ហើយមានកាសែតប្រចាំថ្ងៃចំនួន 4 បោះពុម្ពជាភាសាកាតាំងនៅពេលនោះ ដោយសារមានជនជាតិកាតាំងមួយចំនួនធំដែលនៅទីនោះជាច្រើនជំនាន់មកហើយ។]] ក្នុងកំឡុងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1800 ជម្លោះបានកើតឡើងរវាងចោរសមុទ្រកៅតុង និងព័រទុយហ្គាល់ក្នុងទម្រង់នៃ ការសម្លាប់រង្គាល Ningpo បន្ទាប់ពីការកម្ចាត់ចោរសមុទ្រព័រទុយហ្គាល់។ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=LP9q1dzVRYQC&q=they+were+destroyed+in+Ningbo+by+a+fleet+of+Chinese+pirates+with+the+support+of+the+local+Chinese+government+and+other+Europeans.&pg=PA67|title=Macau History and Society|publisher=Hong Kong University Press|year=2011|isbn=978-988-8028-54-2|page=67|quote=There was indeed a group of Portuguese who became pirates, called "Macau ruffians", or policemen who turned bad, along with "Manila-men" from the Philippines and escaped African slaves. Their fleet attacked "the Cantonese ships when they could get them at an advantage, and murdered their crews with circumstances of great atrocity."55 They were destroyed in Ningbo by a fleet of Chinese pirates with the support of the local Chinese government and other Europeans.}}</ref> សង្គ្រាមអាភៀន លើកទីមួយ (1839 – 1842) និងលើកទីពីរ (1856 – 1860) បាននាំឱ្យមានការបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងរបស់ចិនលើ [[ហុងកុង]] និង កូវលូន ដែលត្រូវបានប្រគល់ឱ្យ ចក្រភពអង់គ្លេស ។ [[ម៉ាកាវ]] ​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា ​កន្លែង​តាំង​ទីលំនៅ​របស់​ព័រទុយហ្គាល់ ​ដែរ។ រវាងឆ្នាំ 1855 និង 1867 សង្រ្គាមត្រកូល Punti-Hakka បានបង្កឱ្យមានជម្លោះបន្ថែមទៀតនៅក្នុងខេត្ត Guangdong និង Guangxi ។ រោគរាតត្បាតទី 3 នៃឆ្នាំ 1855 បានផ្ទុះឡើងនៅក្នុង [[ខេត្តយូណាន]] ហើយបានរីករាលដាលដល់តំបន់ Liangguang តាមរយៈ Guangxi ដោយបានសម្លាប់មនុស្សរាប់ពាន់នាក់ និងរីករាលដាលតាមរយៈចរាចរណ៍ផ្លូវទឹកទៅកាន់ទីក្រុងហុងកុង និងម៉ាកាវដែលនៅជិតនោះ។ ភាពចលាចលនៃសតវត្សទី 19 បន្តដោយចលាចលនយោបាយនៅដើមសតវត្សទី 20 បានបង្ខំអ្នកស្រុកជាច្រើននៃខេត្តក្វាងទុងឱ្យធ្វើចំណាកស្រុកទៅក្រៅប្រទេសដើម្បីស្វែងរកអនាគតដ៏ល្អប្រសើរ។ រហូតមកដល់ពាក់កណ្តាលទីពីរនៃសតវត្សទី 20 ភាគច្រើននៃ ជនជាតិចិននៅឯបរទេស បានធ្វើអន្តោប្រវេសន៍មកពីខេត្តពីរនៃប្រទេសចិន។ ក្វាងទុង និង [[ហ្វូជៀន]] ។ ជាលទ្ធផល សព្វថ្ងៃនេះមានសហគមន៍ជនជាតិកាំងតុងជាច្រើននៅទូទាំងពិភពលោក រួមទាំងនៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] កោះប៉ាស៊ីហ្វិក [[ទ្វីបអាមេរិក|អាមេរិក]] ការាបៀន និង អឺរ៉ុបខាងលិច ជាមួយនឹង Chinatowns ជាទូទៅត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសហគមន៍ Cantonese ។ មានការ រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ចម្រុះជាតិសាសន៍ ជាច្រើនរវាងបុរស និងស្ត្រីជនជាតិកាំងតឺនមកពីប្រទេសផ្សេងៗ (ជាពិសេសមកពីប្រទេសគុយបា ប៉េរូ ម៉ិកស៊ិក) ដោយសារជនចំណាកស្រុកជនជាតិកាតាំងភាគច្រើនជាបុរស។ ជាលទ្ធផល មានជនជាតិ Afro-Caribbeans និងជនជាតិអាមេរិកខាងត្បូងជាច្រើននាក់នៃជនជាតិ Cantonese រួមទាំងជនជាតិ Eurasians ជាច្រើន។ <ref>{{Cite web |title=UK Chinese |url=http://www.sacu.org/ukchinese.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160417171030/http://www.sacu.org/ukchinese.html |archive-date=17 April 2016 |access-date=6 May 2016 |archivedate=24 ឧសភា 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120524171438/http://www.sacu.org/ukchinese.html }}</ref> មិនដូចជនចំណាកស្រុកមកពី [[ហ្វូជៀន]] ដែលភាគច្រើនតាំងទីលំនៅនៅ [[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ជនអន្តោរប្រវេសន៍កតុងជាច្រើនក៏បានធ្វើចំណាកស្រុកទៅកាន់ អឌ្ឍគោលខាងលិច ជាពិសេស [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] [[កាណាដា]] [[អូស្ត្រាលី]] និង [[នូវែលហ្សេឡង់|នូវែលសេឡង់]] និងភូមា។ ជនអន្តោរប្រវេសន៍ជនជាតិកាតាំងជាច្រើននាក់ចូលទៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកបានក្លាយជាកម្មករផ្លូវដែក ខណៈដែលមនុស្សជាច្រើននៅអាមេរិកខាងត្បូងត្រូវបាននាំយកមកធ្វើជា បុគ្គលិក ។ ជនអន្តោរប្រវេសន៍ជនជាតិកាតាំងនៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងអូស្ត្រាលីបានចូលរួមក្នុងកម្មវិធី California Gold Rush និង ការប្រញាប់ប្រញាល់មាសអូស្ត្រាលី នៅឆ្នាំ 1854 តទៅ ខណៈដែល អ្នកដែលនៅហាវ៉ៃ បានរកឃើញការងារនៅក្នុងចម្ការអំពៅជាកម្មករកិច្ចសន្យា។ ជនអន្តោរប្រវេសន៍ជនជាតិកាតាំងដំបូងទាំងនេះប្រឈមមុខនឹងអរិភាព និងច្បាប់រើសអើងផ្សេងៗ រួមទាំងការហាមឃាត់ជនអន្តោប្រវេសន៍ជាស្ត្រីជនជាតិចិនផងដែរ។ ការបន្ធូរបន្ថយច្បាប់អន្តោប្រវេសន៍បន្ទាប់ពី [[សង្គ្រាមលោកលើកទី២|សង្គ្រាមលោកលើកទី 2]] បានអនុញ្ញាតឱ្យមានរលកនៃការធ្វើចំណាកស្រុកជាបន្តបន្ទាប់ទៅកាន់ពិភពលោកខាងលិចពីភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិនដីគោក ហុងកុង និងម៉ាកាវ។ ជាលទ្ធផល ភាសាកាតាំងនៅតែបន្តត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយដោយសហគមន៍ចិននៃខេត្តក្វាងទុង ក្វាងស៊ី ហុងកុង និងម៉ាកាវ ក្នុងតំបន់អឌ្ឍគោលខាងលិច ហើយមិនត្រូវបានជំនួសដោយ ភាសាចិនស្តង់ដារ ដែលមានមូលដ្ឋានលើភាសា ចិនកុកងឺ ។ មួយភាគធំនៃជនចំណាកស្រុកដំបូងក៏មកពីតំបន់ Siyi នៃ Guangdong ហើយនិយាយភាសា Taishanese ។ បំរែបំរួល Taishanese នៅតែត្រូវបាននិយាយនៅក្នុងសហគមន៍ជនជាតិចិនអាមេរិក ដោយប្រជាជនដែលមានវ័យចំណាស់ ក៏ដូចជាដោយជនអន្តោប្រវេសន៍ថ្មីៗបន្ថែមទៀតពី Taishan ក្នុង Jiangmen, Guangdong ។ [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អត្ថបទដែលមានពាក្យជាភាសាចិន]] qmh8rsm5s7j31e7n0v7hll87r2z8ebt 1 52428 322148 2025-06-16T19:33:03Z 103.197.242.113 /* ខ្ញុំចង់ជមនុស្សម្នាក់ត្រូវធ្វើមិច */ ផ្នែកថ្មី 322148 wikitext text/x-wiki == ខ្ញុំចង់ជមនុស្សម្នាក់ត្រូវធ្វើមិច == ខ្ញុំចង់ជមនុស្សម្នាក់ត្រូវធ្វើមិច [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/103.197.242.113|103.197.242.113]] ម៉ោង១៩:៣៣ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី១៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥ (UTC) 7ugpk9vn611uc863iov0btlwomwjyhq 0 52429 322154 2025-06-17T00:07:42Z Tookai1 46281 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1295965360|Hoklo people]]" 322154 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ក្រុមជនជាតិ | group = Hoklo people<br/>{{hlist|Hokkien|Banlam|Minnan}} | native_name = 福佬人 | native_name_lang = zh | image = [[File:A'Chu and other stories (1920) (14597338250).jpg|215px]] | image_caption = A Hokkien family in [[Southern Fujian]], 1920 | population = {{circa}} 60 million<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=U6Q2AQAAIAAJ&q=四千万+闽南人|title=闽南文化研究|year=2004|publisher=海峡文艺出版社 |isbn=9787806409633}}</ref> | region1 = China | pop1 = Southern [[Fujian]] <br> parts of [[Guangdong]] <br> parts of [[Zhejiang]] <br> [[Hong Kong]] <br> [[Macau]] | ref1 = | region2 = Taiwan | pop2 = 16–18 million ({{est.}}) | ref2 = | region3 = Malaysia | pop3 = Largest group of [[Malaysian Chinese]]{{how many|date=March 2024}} | ref3 = | region4 = Singapore | pop4 = Largest group of [[Chinese Singaporean]]s{{how many|date=March 2024}} | ref4 = | region5 = Philippines | pop5 = Largest group of [[Chinese Filipino]]s{{how many|date=March 2024}} | ref5 = <ref>{{cite book |editor-last1=Ng |editor-first1=Maria |editor-first2=Philip |editor-last2=Holden |title=Reading Chinese transnationalisms: society, literature, film |publisher=Hong Kong University Press |date=1 September 2006 |page=20 |isbn=978-962-209-796-4 }}</ref> | region6 = Indonesia | pop6 = Largest group of [[Chinese Indonesians]]{{how many|date=March 2024}} | ref6 = <ref>{{citation | editor-last = Lewis | editor-first = M. Paul | chapter = Indonesia | chapter-url = http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=ID | title = Ethnologue: Languages of the World | edition = 15th | publisher = [[SIL International]] | place = Dallas, T.X. | year = 2005 | isbn = 978-1-55671-159-6 | access-date = 26 January 2010 | postscript = . }} </ref> | region7 = Brunei | pop7 = Largest group of [[Ethnic Chinese in Brunei|Bruneian Chinese]]{{how many|date=March 2024}} | ref7 = | region8 = Myanmar | pop8 = One of the four largest groups of [[Burmese Chinese]]{{how many|date=March 2024}} | ref8 = <ref name="ls">{{cite book | author=Mya Than | editor=Leo Suryadinata | year=1997 | title=Ethnic Chinese As Southeast Asians | publisher=Palgrave Macmillan US | isbn=0-312-17576-0 | url-access=registration | url = https://archive.org/details/ethnicchineseass0000unse }}</ref> | region9 = United States | pop9 = 70,000+ | ref9 = <ref>2005-2009 [[American Community Survey]]</ref> | region10 = Vietnam | pop10 = 45,000 ({{est.}}) | ref10 = | languages = {{hlist|[[Hokkien]]|[[Standard Chinese]]|[[English language|English]]|[[Malay language|Malay]]|[[Filipino language|Filipino]]}} | religions = {{hlist|[[Chinese folk religion]]|[[Taoism]]|[[Confucianism]]|[[ancestor veneration in China|ancestor veneration]]|[[Mahayana Buddhism]]|[[Christianity]]|[[Islam]]}} | related_groups = | footnotes = }} '''ជនជាតិហុកកៀន''' គឺជា ក្រុមរងរបស់ចិនហាន <ref name="European perspectives on Taiwan">{{Cite book|title=European perspectives on Taiwan|date=2012|location=Wiesbaden|isbn=9783531943039|page=62}}</ref> ដែលនិយាយភាសា ហុកកៀន <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Xhr9DwAAQBAJ&pg=PA565|title=The Handbook of Asian Englishes|isbn=9781118791653|date=14 September 2020}}</ref> ភាសា មីនខាងត្បូង {{Sfn|Ding|2016}} ឬតាមដានពីដើមកំណើតរបស់ពួកគេទៅកាន់ ភាគអាគ្នេយ៍ហ្វូជាន ក្នុងប្រទេសចិន {{Sfn|Ding|2016}} ហើយគេស្គាល់ដោយពាក្យដែលពាក់ព័ន្ធជាច្រើនដូចជា '''ជនជាតិបានឡាម''' (閩南人; ) '''ប្រជាជន''' អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬ '''ប្រជាជនហ្វូជៀន''' ជាដើម។ '''ហុកកៀន''' (福建人; ) ។ {{Efn|"Hokkien" is sometimes erroneously used to refer to all Fujianese people.}} ជនជាតិហុកកៀនត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងចំនួនគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅក្នុង [[ចិន|ប្រទេសចិន]] [[តៃវ៉ាន់]] [[ហុងកុង]] [[ម៉ាកាវ]] [[សិង្ហបុរី]] [[ម៉ាឡេស៊ី]] [[ហ្វីលីពីន]] [[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ឥណ្ឌូ]] [[ប្រ៊ុយណេ|នេស៊ី ព្រុយណេ]] [[មីយ៉ាន់ម៉ា]] និង [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] ។ ជនជាតិហុកកៀនមានវប្បធម៌ និងស្ថាបត្យកម្មប្លែកពីគេ រួមទាំងទីសក្ការៈបូជា និងប្រាសាទហុកកៀនដែលមាន eaves មុតស្រួច ដំបូលខ្ពស់ និងជម្រាល ហើយនិងការតុបតែងយ៉ាងលំអិតពីឈើ និងប៉សឺឡែន។ ភាសាហុកកៀន ដែលរាប់បញ្ចូលទាំង ភាសាតៃវ៉ាន់ ហុកគៀន គឺជាភាសាភាគខាងត្បូង មីន ដែលមានផ្នែកខ្លះអាចយល់បានទៅវិញទៅមកចំពោះពូជមីនខាងត្បូងផ្សេងទៀត ដូចជា តេជោឈី វ ជុងសាន ហាកឡៅ និង ហ្សេនណាន ។ == វប្បធម៌ == === ស្ថាបត្យកម្ម === [[ឯកសារ:Khoo_Kongsi_(I).jpg|រូបភាពតូច|170x170ភីកសែល| <small>Khoo Kongsi ដែលជាផ្ទះត្រកូល ហុកកៀន ដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។</small>]] ស្ថាបត្យកម្ម ហុកកៀន ភាគច្រើនស្រដៀងនឹងរចនាប័ទ្មស្ថាបត្យកម្មប្រពៃណីចិនផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែត្រូវបានកំណត់លក្ខណៈដោយដំបូលខ្ពស់ និងរអិល ការប្រើប្រាស់ឈើតុបតែងដ៏លេចធ្លោ ការប្រើប្រាស់ពណ៌ភ្លឺច្បាស់ ក៏ដូចជាការប្រើប្រាស់ប៉សឺឡែន។ រចនាប័ទ្មនេះត្រូវបានថែរក្សាយ៉ាងល្អជាពិសេសដោយសហគមន៍ជនភៀសខ្លួននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ [[ឯកសារ:Malaka-Fujian-Hui-Guan-2215.jpg|រូបភាពតូច|170x170ភីកសែល| <small>សាលប្រជុំហ្វូជៀន នៅម៉ាឡាកា ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី</small>]] គ្រឿងតុបតែងលម្អខ្ពស់ និងលម្អិតល្អិតល្អន់អាចមើលឃើញនៅក្នុងការងាររបស់សហគមន៍ហុកកៀននៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ឧទាហរណ៍ ផ្ទះ Khoo Clan នៅទីក្រុង Penang ចំណែកឯសាលប្រជុំហ្វូជៀននៅម៉ាឡាកា បង្ហាញពីការប្រើប្រាស់ប៉សឺឡែនយ៉ាងក្លាហានក្នុងការតុបតែងសសរនៅច្រកចូលរបស់វា។ អគារទាំងពីរនេះគឺជាគំរូលក្ខណៈនៃអគារ Hoklo ប្រពៃណី និងរចនាប័ទ្មស្ថាបត្យកម្មដែលបាននាំយកមកដោយជនអន្តោប្រវេសន៍ចិនទៅកាន់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ សាលធំនៃអគារសាធារណៈ ហុកកៀន ក៏មានភាពខុសប្លែកគ្នាបន្តិចបន្តួចដែរ ដែលជាធម្មតាពួកគេត្រូវបានតុបតែងដោយនាគពីរនៅលើដំបូលនៅជ្រុងខាងឆ្វេង និងខាងស្តាំបំផុត និងមានរូបចម្លាក់តូចមួយនៃវត្តមួយនៅកណ្តាលដំបូល។ ឧទាហរណ៍​នៃ​ការ​ប្រើ​នាគ​នៅ​លើ​ដំបូល​រួម​មាន ប្រាសាទ Kaiyuan នៅ ហ្វូជៀន ផ្ទះ Khoo Clan នៅ Penang ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី សាល​ប្រជុំ ហ្វូជៀន ក្នុង​ទីក្រុង ហួយអាន ប្រទេស​វៀតណាម។ [[ឯកសារ:Fujian_Assembly_Hall,_Hoi_An_20190920.jpg|រូបភាពតូច|170x170ភីកសែល| <small>សាលប្រជុំហ្វូជៀន ប្រទេសវៀតណាម ទីក្រុង ហួយអាន</small>]] [[ឯកសារ:Lukang_Lung-shan_Temple_2004.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|170x170ភីកសែល| <small>ស្ថាបត្យកម្ម ហុកកៀន មានរចនាបទ ប្រាសាទ Lukang Longshan ជាមួយនឹងដំបូលប្រក់ទឹកមាត់ដ៏គួរឱ្យទាក់ទាញ។</small>]] == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អត្ថបទដែលមានពាក្យជាភាសាចិន]] ri9i3llht7d42h5ybhqghlzpzrqc8ow 0 52430 322155 2025-06-17T00:44:35Z Kalb420 46591 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1294889151|Coca-Cola]]" 322155 wikitext text/x-wiki កូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​អាមេរិក​ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៨៨៦ ដោយ​លោក John Pemberton។ វាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា ស្ព្រីត និងកូកាកូឡា។ ឥឡូវនេះវាជាភេសជ្ជៈលេខ 1 នៅលើពិភពលោក កូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​អាមេរិក​ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៨៨៦ ដោយ​លោក John Pemberton។ វាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា ស្ព្រីត និងកូកាកូឡាកូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​អាមេរិក​ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៨៨៦ ដោយ​លោក John Pemberton។ វាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា ស្ព្រីត និងកូកាកូឡា  5ugg51qw92n9fss4j26mnw16ejoyr40 322156 322155 2025-06-17T00:48:25Z Kalb420 46591 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1294889151|Coca-Cola]]" 322156 wikitext text/x-wiki កូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​របស់​អាមេរិក​ដែល​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​វេជ្ជបណ្ឌិត Pemberton ជា​ឱសថការី។ ឥឡូវនេះវាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា Sprite និង Diet Coke ហើយឥឡូវនេះគឺជាភេសជ្ជៈដ៏ពេញនិយមនៅលើពិភពលោក។ កូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​អាមេរិក​ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៨៨៦ ដោយ​លោក John Pemberton។ វាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា ស្ព្រីត និងកូកាកូឡាកូកា-កូឡា ជា​ភេសជ្ជៈ​អាមេរិក​ដែល​ចាប់​ផ្ដើម​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៨៨៦ ដោយ​លោក John Pemberton។ វាមានភេសជ្ជៈបងស្រីដូចជា ស្ព្រីត និងកូកាកូឡា    s5fyetaxwfh4ryr6i40whul1u7aothq