វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 1784 322629 322523 2025-06-29T03:59:13Z 58.97.225.43 322629 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{pp-protected|small=yes}}</noinclude> {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #FFFFFF;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS; font-size: 15pt; color: #000000; text-shadow: 0px 0px yellow;> '''ភ្នំពេញ''' </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | [[ឯកសារ:Phnom Penh skyline from TK district Dec 2024.jpg|រូបភាពតូច]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |ទិដ្ឋភាពរាជធានីភ្នំពេញ |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''ឈ្មោះផ្លូវការណ៍''' | [[រាជធានីភ្នំពេញ]] |- style="vertical-align:center;" |'''រកឃើញ''' |គ.សករាជ ១៤០០ |- style="vertical-align:center;" |'''អ្នកបង្កើត''' | [[បរមរាជាទី១]] ឬ [[ពញ្ញាយ៉ាត]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' |សម័យកាលចតុមុខ |- style="vertical-align:center;" |'''នាមសម្គាល់ហៅ''' |ក្រុងចតុមុខ |- style="vertical-align:center;" |'''បោះបង់លើកទី១''' | គ.សករាជ ១៤៦១ |- style="vertical-align:center;" |'''ក្នុងរាជ''' | [[ស្រីរាជា|ព្រះស្រីរាជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''មូលហេតុ''' | ចម្បាំងដុតក្រុងចតុមុខរវាង <br> [[ស្រីរាជា|ព្រះស្រីរាជា]] និង <br> [[ស្រីសុរិយោទ័យ]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="vertical-align:center;" |'''បង្កើតឡើងវិញ''' | ក្នុងរាជ [[នរោត្តម|ព្រះនរោត្តម]] |- style="vertical-align:center;" |'''កាលបរិច្ឆេទ''' | ១៨៦៥ |- style="vertical-align:center;" |'''សម័យកាល''' | [[កម្ពុជាក្រោមអណាព្យាបាលបារាំង]] |- style="vertical-align:center;" |'''តាងនាមទីក្រុង''' | យកតាមឈ្មោះ ([[វត្តភ្នំ]]) និង លោកយាយ ដូនពេញ |- style="vertical-align:center;" |'''ត្រូវបានហៅថា''' | [[ក្រុងភ្នំពេញ]] |- style="vertical-align:center;" |'''បោះបង់លើកទី២''' | ១៩៧៥ |- style="vertical-align:center;" |'''សម័យកាល''' | [[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]] |- style="vertical-align:center;" |'''ការសម្លាប់ប្រជាជនក្នុងក្រុង''' | ប្រមាណ ១.២ លាននាក់ |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="text-align:center;" | colspan="2" |[[File:Cambodia Phnom Penh Province locator map.svg|250px]] |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" |ទីតាំង រាជធានីភ្នំពេញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ |- style="vertical-align:center;" |'''ការចាប់ផ្ដើមឡើងវិញ''' | ១៩៨២ រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន |- style="vertical-align:center;" |'''មជ្ឈមណ្ឌល''' | កំណត់ជាទីក្រុងធំទី១ |- style="vertical-align:center;" |'''រហស្សនាម''' | ទីក្រុងវប្បធម៌ |- style="vertical-align:center;" |'''ចំនួនប្រជាជន''' | ២.៣ លាននាក់ (២០២៣) |- style="vertical-align:center;" |'''កំណើនប្រជាជន''' | {{increase}} ២.៨ លាននាក់ (២០២៤) <br> {{increase}} ៣.១ លាននាក់ (២០២៥) |- style="vertical-align:center;" |'''ផ្ទៃក្រឡាទីក្រុង''' | ៦៧៩ km² |- style="vertical-align:center;" |'''ផ្ទៃក្រឡាពង្រីកបន្ថែម''' | {{increase}} ៩១៩ km² (២០២៤) |- style="vertical-align:center;" |'''អភិបាលក្រុង''' |លោក ឃួង ស្រេង (CPP) |- style="vertical-align:center;" |'''រដ្ឋបាលក្រុង''' | សាលារាជធានីភ្នំពេញ |- style="vertical-align:center;" |'''និមិត្តសញ្ញាត្រាក្រុង''' |[[File:Seal of Phnom Penh.svg|50px]] |- style="vertical-align:center;" |'''ចំនួនខណ្ឌ''' | ១៤ ខណ្ឌ |- style="vertical-align:center;" |'''ចំនួនសង្កាត់''' | ១០៥ សង្កាត់ |- style="vertical-align:center;" |'''កំណើនសេដ្ឋកិច្ច''' <br> '''(GDP growth)''' | ៥.៦% (២០២៣)<ref> Khmer Times (2023) [https://www.khmertimeskh.com/501340003/economy-to-stay-healthy-this-year-says-mef/ Economy to stay healthy this year, says MEF], Website: khmertimeskh.com, Publication: August 10, 2023 </ref> <br> {{increase}} ៦.៦% (២០២៤) |} '''ភ្នំពេញ''' គឺជារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ដែលមានប្រជាជនរស់នៅច្រើនជាងមួយលាននាក់ និង ជាទីក្រុងធំលំដាប់ទី១ ដែលមានប្រជាជនរស់នៅច្រើនជាងគេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ក្រុងភ្នំពេញ ជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មដែលប្រមូលផ្ដុំទៅដោយ សំណង់អាគារលំនៅដ្ឋាន សាលារៀន មន្ទីពេទ្យ វត្តអារាម ទីផ្សារដោះដូរមុខទំនិញ លើមុខជំនួញជួញដូរ ទាំងក្នុងស្រុក និង ក្រៅស្រុក ក្នុងលំហូរសាច់ប្រាក់ជាអតិបរមា ដែលរួមបញ្ចូលទាំងសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ សង្គមកិច្ច និង នយោបាយ ដែលនាំឱ្យទីក្រុងទាំងមូលក្លាយជាទីកន្លែងរស់នៅប្រកបដោយភាពសម្បូរបែប ។<ref> Milton E. Osborne (2008) [https://books.google.com/books/about/Phnom_Penh.html?id=xz-BVT5ENW4C Phnom Penh: A Cultural and Literary History], Publisher: Signal Books, independent publisher based in Oxford, England p.232 [[ISBN]]: 1904955401, 9781904955405 </ref> == ប្រវត្តិនៃទីក្រុង == ទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានបង្កើតឡើងដំបូងក្នុងរាជ [[បរមរាជាទី១|ព្រះបរមរាជាទី១]] នៃអង្គ [[ពញ្ញាយ៉ាត]] ដែលបានប្រកាសជាផ្លូវការ ក្នុងឆ្នាំ ១៤០០ នៃគ.ស ត្រូវនឹង ស.វទី១៥ ។ ក្រុងភ្នំពេញ បានចាប់ផ្ដើមសាងសង់ឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៣៩៧ នៃគ.ស អំឡុងពេលដែលរាជធានីទួលបាសាន នាខេត្ត [[កំពង់ចាម]] ត្រូវបានទឹកជំនន់ជន់លិច ហើយព្រះរាជាបានផ្លាស់រាជធានីមកតំបន់ចតុមុខ ដើម្បីកសាងទីក្រុងនេះឡើង ដែលប្រើពេលសាងសង់អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ ទើបញ្ចប់ក្នុងឆ្នាំ ១៤០០ នៃគ.ស ហើយទ្រង់បានប្រកាសរាជធានីថ្មីនេះថា '''"ក្រុងចតុមុខ មង្គលសកលកម្ពុជាធិបតី សិរីធរៈបវរ ឥន្ទបត្តបុរី រដ្ឋរាជសីមាមហានគរ"''' ដែលត្រូវបានហៅកាត់ថា "ក្រុងចតុមុខ" ។<ref> Société asiatique (Paris, France) (1871) [https://books.google.com/books/about/Journal_asiatique.html?id=ewFUAAAAcAAJ Journal asiatique], Contributor: Centre national de la recherche scientifique (France), Publisher: Société asiatique., Original from National Library of the Netherlands </ref> == ការបោះបង់ទីក្រុងលើកទី១ == ទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានបោះបង់ចោលជាលើកដំបូង អំឡុងពេលដែលកម្ពុជាមានជម្លោះរាជវង្សដណ្ដើមរាជ នៅគ.សករាជ ១៤៦១ [[ស្រីសុរិយោទ័យ|ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]] ដែលត្រូវជាព្រះនុជ (ប្អូនបង្កើត) [[ស្រីរាជា|ព្រះស្រីរាជា]] បានធ្វើររាជប្រហារដណ្ដើមយករាជបល្ល័ងដោយមានការជម្រុញពីពួកមន្ត្រីក្បត់ក្នុងជួរមន្ត្រីនៃមុខងារជាតិកម្ពុជា ដោយប្រកាសថ្លែងរាជសារឡើងគ្រងរាជជាព្រះមហាក្សត្រក្នុងពេលនោះ ការឡើងគ្រងរាជដោយចិត្តឯងបែបនេះ បានធ្វើឱ្យ [[ធម្មរាជាទី២|ព្រះធម្មរាជាទី២]] ដែលជាព្រះអនុជទី៣ មិនពេញចិត្តនិងទង្វើររបស់ព្រះរាម ស្រីសុរិយោទ័យ នោះទេ ដោយទ្រង់បានលួចយកគ្រឿងបញ្ចាក្សេត្រ ដែលជាគ្រឿងសម្រាប់ឡើងគ្រងរាជ យកមកលាក់ទុក ដើម្បីកុំឱ្យ ស្រីសុរិយោទ័យ ឡើងគ្រងរាជដោយស្របច្បាប់បាននាពេលនោះ ហើយទ្រង់បានលួចផ្ញើសារលិខិត ទៅព្រះស្រីរាជា អំពីការធ្វើរាជប្រហារដណ្ដើមរាជនេះផងដែរ ។ ព្រះស្រីរាជា ដែលកំពុងច្បាំងជាមួយពួកសៀម ក្រោយពេលបានទទួលដំណឹងនេះ ទ្រង់បានដកទ័ពត្រឡប់មកវិញ ស្រីសុរិយោទ័យ ទ្រង់ខ្ញាល់និង ធម្មរាជា ជាខ្លាំងដែលលួចផ្ញើសារលិខិតទៅ ស្រីរាជា ដូចនេះទ្រង់បញ្ជារឱ្យពលសេនាតាមសម្លាប់ធម្មរាជា ហើយពេលនោះពលសេនាប្រមាណ ៥០០នាក់ បានចម្បាំងរំដោះ ព្រះធម្មរាជា នាំទ្រង់ភៀសព្រះកាយទៅតាំងបន្ទាយនៅសំរោងទង (បច្ចុប្បន្ន: [[កំពង់ស្ពឺ]]) ដើម្បីតតាំងក្នុងជម្លោះដណ្ដើមរាជនេះ ។ នៅអំឡុងខែកក្កដា គ.សករាជ ១៤៦១ ស្រីរាជា បានដឹកនាំទ័ព ៧០,០០០ (៧មុឺននាក់) វាយលុកចូលរាជធានីចតុមុខ កងទ័ពរបស់ស្រីសុរិយោទ័យមិនអាចទប់ទល់បាន បានដកថយទៅបោះបន្ទាយនៅទួលបាសាន [[ខេត្តកំពង់ចាម]] ។ ច្បាំងគ្នាអស់ពេលពេញមួយខែ ក្រុងចតុមុខរងការខូចខាត ស្ទើរទាំងស្រុងដោយគ្រាប់កាំភ្លើងធំ ដោយសេចក្ដីគ្រោធខឹង ព្រះស្រីរាជា បានបញ្ជារឱ្យពលសេនា ដុតកំទេចរាជវាំងចតុមុខ ក្នុងពេលនោះ ហើយទ្រង់បានដកទ័ពទៅបោះបន្ទាយនៅស្រុកបរិបូរណ៍នា [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] វិញ ហើយនេះជាព្រឹត្តិការណ៍នៃជម្លោះដណ្ដើរាជធំបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ដែលប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូលមានស្ដេចចំនួន៣ និងចែកជាតំបន់ត្រួតត្រាបី ហើយក្រុងចតុមុខត្រូវបានបោះបង់ចោលចាប់ពីពេលនោះមករហូតដល់រាជ ព្រះបាទ [[នរោត្ដម]] ទើបទ្រង់បង្កើតរាជធានីនៅតំបន់ចតុមុខនេះឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៥ នៃគ.សករាជ ។<ref> Eng Suth (1969) [https://www.elibraryofcambodia.org/ebook/morha-boros-khmer-2-ebook/ Mohaboros Khmer Documents Volume 1-2], Publisher: Institut Français du Cambodge Bibliothèque Numérique Culturethèque.</ref> == ការបោះបង់ទីក្រុងលើកទី២ == ទីក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានបោះបង់ចោលជាលើកទី២ អំឡុងពេលដែលកម្ពុជាជួបវិបិត្តនៃសង្គ្រាមសុីវិល (Civil-War) ដោយទទួលរងឥទ្ធិពលពីសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងប្រទេស មហាអំណាចពីរគឺ [[សហភាពសូវៀត]] និង [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] ។ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥ ដោយពួកខ្មែរក្រហម ដែលកាន់ [[លទ្ធិគុម្មុយនីស្ត]] បានយកឈ្នះលើ [[របបសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ]] របស់លោក សេនាប្រមុខ [[លន់ នល់]] និង បានបង្ខំឱ្យប្រជាជនក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ជម្លៀសចេញនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ហើយវាជាការចាប់ផ្ដើមនូវសុបិនអាក្រក់ដែលយូរបំផុត របស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលរស់នៅក្នុងទុក្ខវេទនា អស់រយៈពេលជិត ៤ ឆ្នាំ ក្រោមកណ្ដាប់ដៃដ៏សាហាវឃោឃៅជាទីបំផុត របស់ពួកខ្មែរក្រហម ។<ref> Roland Neveu (2009) [https://books.google.com/books/about/The_Fall_of_Phnom_Penh.html?id=qJw_PQAACAAJ The Fall of Phnom Penh: 17 April 1975], Publisher: Asia Horizons Books p.129 [[ISBN]]: 9748371522, 9789748371528 </ref> === ភ្នំពេញក្នុងរបប កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ === នៅចុងឆ្នាំ ១៩៧៤ ដោយកងទ័ពខ្មែរក្រហមបានវាយក្រសោប ជិតមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ ប្រជាជនបានបន្តភៀសខ្លួនចូលមករស់នៅក្នុងក្រុងភ្នំពេញកាន់តែ ច្រើនឡើងៗ រហូតដល់ជាង ២លាននាក់ តែជាចុងក្រោយកងទ័ពខ្មែរក្រហមបានយកឈ្នះ របបសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ហើយចូលមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ នៅវេលាម៉ោង ៧ព្រឹក កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានវាយកាន់កាប់ ព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិពោធិ៍ចិនតុង អ្នកដំណើរជាច្រើនត្រូវបានចាប់ខ្លួន នៅវេលាម៉ោង ៨ព្រឹក កងឆ្លបរបស់ពួកខ្មែរក្រហម បានវាយចូលកាន់កាប់ក្រសួងឃោសនាការ វិទ្យុផ្សាយទាំងអស់ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយពួកខ្មែរក្រហម នៅវេលាម៉ោង ១០ព្រឹក កងទ័ពខ្មែរក្រហមបានចូលមកពាសពេញក្រុងភ្នំពេញ ប្រជាជនក្នុងក្រុងបានចេញមកទទួលស្វាគមន៍ពួកគេ និង ទះដៃអបអរពួកគេនូវតាមដងផ្លូវ ហើយស្រែកថា ជ័យយោ! ខ្មែរឈប់ច្បាំងគ្នាហើយ ចំណែកឯកងទ័ពសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ បានកាន់ទង់ជ័យស បញ្ចាក់ពីការចុះចាញ់ និង ទម្លាក់អវុធក្នុងដៃចោលផងដែរ ។ នៅវេលាម៉ោង ១១ព្រឹក ពួកខ្មែរក្រហម បានប្រកាសតាម ឃោសនៈសព្ទ ហើយប្រកាសថា [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] និង ទម្លាក់គ្រាប់បែកនៅទីក្រុងភ្នំពេញ សូមប្រជាជនទាំងអស់ចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ រយៈពេល ៣ថ្ងៃ និង ត្រឡប់មកវិញហើយ ពួកខ្មែរក្រហមបានចុះទៅភ្ជុងកាំភ្លើងភ្លាមៗ ដល់ប្រជាជនក្នុងក្រុង ឱ្យចាកចេញពីក្រុងភ្នំពេញជាបន្ទាន់ អ្នកមិនទាន់បានត្រៀមអ្វីទាំងអស់ត្រូវទៅទាំងខ្លួនទទេ អ្នកបានដឹងខំរត់ទៅស្រវេស្រវ៉ារករបស់របរដែលខ្លួនអាចយកទៅតាមខ្លួនបាន ដូចជា៖ អង្ករ ត្រីសាច់ និង គ្រឿងបរិភោគផ្សេងៗ ការជម្លៀសធ្វើឡើងក្នុងទម្រង់ជាបន្ទាត់ខ័ណ្ឌ មានន័យថាក្នុងតំបន់ដែលពួកខ្មែរក្រហមកំពុងជម្លៀសប្រជាជន តំបន់ជាប់ៗគ្នានៅតែមិនអាចដឹងពីភាពវឹកវរអ្វីទាំងអស់ ប្រជាជនត្រូវជម្លៀសឱ្យអស់ពីទីក្រុងក្នុងរយៈពេលបីថ្ងៃ យ៉ាងហើចណាស់ប្រជាជនជាង ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ត្រូវបាញ់សម្លាប់ក្នុងលំនៅដ្ឋានរបស់ពួកគេ ករណីដែលពួកគេមិនព្រមចាកចេញ ។ ក្នុងពេលដែលពួកខ្មែរក្រហមកំពុងជម្លៀសប្រជាជនក្នុងក្រុង អ្នកដែលមានសម្លៀកបំពាក់ជាកងទ័ពសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ពួកខ្មែរក្រហមបានបណ្ដើរយកពួកគេទៅបាញ់សម្លាប់ចោលតែម្ដង យ៉ាងហើចណាស់ កងទ័ព ក្នុងរបបសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់នៅក្រៅក្រុងប្រមាណជា ៣០,០០០ (៣មុឺននាក់) ចំពោះអ្នកដែលបានជម្លៀសចេញពីទីស្នាក់ការ នៃអគារ រដ្ឋបាលណាមួយ ដែលសម្គាល់ជាពួកមន្ត្រីរាជការក្នុងរបបសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ពួកខ្មែរក្រហម តម្រូវឱ្យចងខ្សែរអំបោះពណ៌ក្រហមនៅម្រាមដៃមេ របស់ពួកគេ ដោយចង និង បណ្ដើរពួគគេជាជួរដើម្បីសម្គាល់ក្រុមមនុស្សដែលស្ថិតក្នុងរាជការរបស់លោក លន់នល់ រាល់អ្នកណាម្នាក់ដែលធ្វើឱ្យដាច់ខ្សែរអំបោះនោះ ពួកខ្មែរក្រហម និងបាញ់សម្លាប់ពួកគេទាំងជួរតែម្ដង ។ ប្រជាជន ក្នុងក្រុងភ្នំពេញជាង ២លាននាក់ ត្រូវបានជម្លៀសចេញទាំងបង្ខំ ដោយពួកខ្មែរក្រហម ក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារផ្ទាល់ពីលោក [[ខៀវ សំផន]] ចំណែកឯជនបរទេសដែលរស់នៅក្នុងក្រុងភ្នំពេញ ពួកខ្មែរក្រហម បានចាប់ពួកគេ យកទៅដាក់ប្រមូលផ្ដុំនៅក្នុងស្ថានទូតបារាំង ដើម្បីរៀបចំដឹកជញ្ជូនពួកគេតាមរថយន្ត និង បណ្ដេញពួកគេចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងពេលនោះផងដែរ តាមរយៈច្រកព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ ។<ref> United States. Congress. Senate. Committee on the Judiciary (1976) [https://books.google.com/books/about/Indochina_Evacuation_and_Refugee_Problem.html?id=wt8ppm2rvFcC Indochina Evacuation and Refugee Problems: Hearing Before the Subcommittee to Investigate Problems Connected With Refugees and Escapees Of..., 94-1....], Publisher: Indochina Evacuation and Refugee Problems: Hearing Before the Subcommittee to Investigate Problems Connected With Refugees and Escapees Of..., 94-1...., p.203 </ref> === ទុក្ខវេទនា នៃការជម្លៀស === ប្រជាជន ក្នុងក្រុងភ្នំពេញជាង ២លាននាក់ ដែលត្រូវបានជម្លៀសចេញទាំងបង្ខំក្នុងនោះ មានជនចាស់ជរា ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ អ្នកមានពិការភាព ក្មេងតូចៗ ដែលវង្វេងក្រុមគ្រួសារក្នុងពេលកំពុងជម្លៀស បានធ្វើដំណើរជាច្រើនគីឡូម៉ែត្រនៅតាមដងផ្លូវក្នុងរយៈពេល ១សប្ដាហ៍ ១ខែ រហូតដល់ ៣ខែ ដើម្បីទៅតំបន់គោលដៅ ដែលរៀបចំដោយ "សាឡុតស" ឬ ដែលជាថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលដោយគេឱ្យរហ័សនាមលោកថាជា "មេអង្គការ" (Organization Leader) ដែលជាមេបញ្ជារការកំពូល នៃគណៈមជ្ឈឹមបក្ស ។ ប្រជាជនរាប់លាននាក់បានកកស្ទះនៅលើ [[ស្ពានព្រះមុនីវង្ស]] អ្នកដែលជម្លៀសចេញទៅដោយខ្លួនទទេ មិនមានទឹក ឬ អាហារសម្រាប់ទ្រទ្រង់ អ្នកដែលមិនអាចទ្រាំបាន បានលោតសម្លាប់ខ្លួននៅលើស្ពានព្រះមនុវង្ស ក្នុងចំនួនរាប់រយនាក់ ។ ដើម្បីមិនឱ្យមានការកកស្ទះនៅលើស្ពានព្រះមុនីវង្ស ពួកខ្មែរក្រហម ប្រកាសឱ្យប្រជាជនដែលជម្លៀស ត្រូវបោះបង់យាន្តជំនិះរបស់ពួកគេដើម្បីបន្តដំណើរទៅមុខទៅតាមគោលដៅដែលពួកគេបានរៀបចំ ក្នុងដំណើររាប់ខែនៃការជម្លៀស យ៉ាងហើចណាស់ មានប្រជាជនជាង ២០០,០០០ (២០មុឺននាក់) ត្រូវបានស្លាប់នៅតាមដងផ្លូវដោយការអត់អាហារ និង មិនមានការព្យាបាល ។ ប្រជាជនដែលកំពុងជម្លៀសចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមហៅសម្គាល់ថា ពួក១៧មេសា ពួកប្រជាជនថ្មី ពួកដែលត្រូវធ្វើវិសុទ្ធកម្ម ដែលមានន័យថាការស្វែងរកសាច់ញាតិដែលពាក់ព័ន្ធ នៃក្រុមមនុស្សដែលធ្វើការក្នុងរបបសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ ដើម្បីយកពួកគេទៅសម្លាប់ផ្ដាច់ពូជ ដែលមានន័យថា ការសម្លាប់៩តំណពូជ រាប់ពីចៅលួត រហូតដល់សាច់ថ្លៃ ។<ref> United States. Congress. House. Committee on International Relations (1976) [https://books.google.com/books/about/Hearings_Reports_and_Prints_of_the_House.html?id=YtI1AAAAIAAJ Hearings, Reports and Prints of the House Committee on International Relations], Publisher: U.S. Government Printing Office, Original from the University of California p.322 </ref> === ភ្នំពេញក្លាយជាទីក្រុងខ្មោច === រយៈពេលតែ ៣ថ្ងៃ ប៉ុនណោះ ប្រជាជនដែលរស់ក្នុងក្រុងភ្នំពេញប្រមាណជា ២លាននាក់ ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមបង្ខំឱ្យជម្លៀសចេញអស់ពីទីក្រុងភ្នំពេញ ទីក្រុងទាំងមូលក្លាយជាទីក្រុងស្ងាត់ជ្រងំ គ្មានសូម្បីតែនរណាម្នាក់ ទីផ្សារទាំងអស់ក្នុងក្រុងទាំងមូលបន្សល់ទុកតែ របស់របរប្រើប្រាសដែលប្រជាជនមិនអាចយកទៅតាមខ្លួនបាន ៣ថ្ងៃនៃការជម្លៀស ពួកខ្មែរក្រហមបានប្រកាសហាមមិនឱ្យមានការដោះដូររូបបិយវត្ថុថែមទៀត នោះគឺការចរាចរណ៍ប្រាក់រៀល មិនមានសូម្បីតែការចាយលុយ សេដ្ឋកិច្ចជាតិទាំងមូលចាប់ផ្ដើមដាំក្បាលចុះយ៉ាងគំហុក មិនត្រឹមតែ បានដាក់បទបញ្ជារដោយផ្ទាល់ គឺលុបបំបាត់ទស្សនៈវិស័យទាំងអស់នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ការលុបបំបាត់ដូចជា៖ វិស័យចម្រៀង វិស័យភាពយន្ត វិស័យសិល្បៈតន្ត្រី វិស័យសុខាភិបាល វិស័យអប់រំ វិស័យឧហ្សាហកម្ម វិស័យកសិកម្ម វិស័យសិប្បកម្ម ត្រូវបានបិទចោលទាំងអស់តែម្ដង ទីក្រុងភ្នំពេញដែលជាទីក្រុងសុីវុីល័យ ដែលគេឱ្យរហ្សសនាមថា ទីក្រុងអលង្ការនៃអាសុីភាគខាងត្បូង (Phnom Penh is Jewel City of South Asia) ដែលប្រជាជនចូលចិត្តពាក់មាសពេជ្របង្អួតគ្នា ត្រូវបានក្លាយជាទីក្រុងខ្មោច (Ghost city) ក្នុងមួយប៉ប្រិចភ្នែក ភ្នំពេញដែលជាទីក្រុងដ៏ស្រស់បំព្រម ត្រូវបានបោះបង់ចោលជាលើកទី២ នៅខែមេសា ឆ្នាំ 1975 រហូតដល់ឆ្នាំ 1982 ទើបទីក្រុងទាំងមូលចាប់ផ្ដើមនៃសកម្មភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនឡើងវិញបន្តិចម្ដងៗ រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ។<ref> N. S. Saksena (1985) [https://books.google.com/books/about/Terrorism_History_and_Facets.html?id=mdamAi5UpQQC Terrorism History and Facets: In the World and in India], Publisher: Abhinav Publications p.323 [[ISBN]]: 8170172012, 9788170172017 </ref> == ការរំដោះទីក្រុងភ្នំពេញ == រយៈពេលជិត៤ឆ្នាំនៃការបោះបង់ទីក្រុងភ្នំពេញ ប្រជាជនដែលត្រូវបានជម្លៀសចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់ប្រមាណជា ១,២០០,០០០ (១.២លាននាក់) តាមរយៈការបន្ថែមគោលនយោបាយថ្មី របស់លោក​​​​​​​​គោលនយោបាយរាវរកខ្មាំងសុីរូងផ្ទៃក្នុងដែលធ្វើឱ្យរាំងស្ទះ ដល់ចលនាបដិវត្តន៍កម្ពុជា ខ្មាំងដែលបង្កប់ក្នុងជួរប្រជាជន កសិករ និង កម្មករ ដែលមានន័យថា ប្រជាជនដែលធ្វើឱ្យបាក់បែករបស់របរ ដែលពួកខ្មែរក្រហមបានចែកឱ្យ ដូចជា៖ ការធ្វើឱ្យបាក់នង្គ័ល បាក់រនាស់ បាក់ចប ឬ របស់របរផ្សេងៗទៀត ដែលអ្នកណាម្នាក់ធ្វើឱ្យខូចខាតនៅឧបករណ៍ទាំងអស់នោះ ពួកគេទាំងនោះនិងត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមយកទៅសម្លាប់ចោលតែម្ដង គោលនយោបាយនេះត្រូវបានអនុម័តដោយ ។ ទំនាស់រវាងពួកខ្មែរក្រហម និង ត្រូវបានចាប់ផ្ដើមឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៧ លើទំនាស់អធិបតេយ្យភាពនៃដែនដី ប្រតិបត្តិការបោសសម្អាតក្នុងជួរបក្ស របស់ពួកខ្មែរក្រហម ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការចោទសមាជិក នៃគណៈកម្មាភិបាលក្នុងជួរបក្សរបស់ខ្លួនថាជា គិញសម្ងាត់របស់យួន យ៉ាងហើចណាស់ប្រជាជនប្រមាណជា ៧០០,០០០ (៧០មុឺននាក់) ត្រូវបានយកទៅសម្លាប់បន្ថែមទៀត នៅអំឡុងឆ្នាំ ១៩៧៧ ។ នៅថ្ងៃទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៧ ពួកខ្មែរក្រហម ដែលដឹកនាំដោយ បានបើកការវាយប្រហារទៅលើប្រទេស នៅតាមបណ្ដោយបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជានិងបានវាយចូលជ្រៅមកដល់តតាយនិញ នៃប្រទេសដូចនេះ បានប្រកាសវាយបកទៅលើពួកខ្មែរក្រហមវិញផងដែរ ។ នៅថ្ងៃទី២០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៧៧ បានបើកការវាយប្រហារទៅលើមូលដ្ឋានទ័ពពួកខ្មែរក្រហម ក្នុងមួយចំនួនដូចជា៖ [[ខេត្តក្រចេះ]], [[ព្រៃវែង]] និង [[ស្វាយរៀង]] ពេលនោះហើយដែលប្រជាជនកម្ពុជាមួយចំនួនបានរត់ភៀសខ្លួនពីការគាបសង្កត់របស់ពួកខ្មែរក្រហម ទៅចូលរួមជាមួយនិងកងកម្លាំងរបស់ពួក និង បានបង្កើតឱ្យមានចលនារំដោះជាតិមួយដែលមានឈ្មោះថា "រណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា" (Kampuchea United Front for National Salvation) ដែលប្រកាសឡើងនៅថ្ងៃទី០២ ខែធូ ឆ្នាំ ១៩៧៨ ដែលដឹកនាំដោយលោក ។<ref> British Broadcasting Corporation. Monitoring Service (1989) [https://books.google.com/books/about/Summary_of_World_Broadcasts.html?id=P-hzOQKm35QC Summary of World Broadcasts: The Far East. Part III], Publisher: Monitoring Service of the British Broadcasting Corporation, 1989 Original from The Ohio State University, p.A-38 </ref> === ៧ មករា ថ្ងៃជ័យជំនះ === មុននិង ឈានដល់ការឈ្លានពានកម្ពុជា ជាទ្រង់ទ្រាយធំ ជាការពិតណាស់ត្រូវបញ្ចុះបញ្ចូល សមាជិកភាព នៃប្រទេសរដ្ឋគុម្មុយនីស្តជាមុនសិន នៅថ្ងៃទី០៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៧៨ ប្រទេស ដែលជាស្ថាបនិកនៃលទ្ធិគុម្មុយនីស្ត បានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខា និងបញ្ចូនកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនមកចូលរួមជាមួយនិងកងកម្លាំង តាមរយៈការយល់ស្របដែលភាគីលើកឡើងថា មេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ នៃបក្សគុម្មុយនីស្តកម្ពុជា បានអនុវត្តគោលនយោបាយ សម្លាប់ប្រជាជនរបស់ខ្លួន ដោយទម្លាក់កំហុសមកលើ ហើយបានប្រើលេះមួយនេះបង្ករក្ដីវិវាទមកលើខ្លួន ការអនុវត្តន៍គោលនយបាយសម្លាប់ប្រជាជននេះក៏និងធ្វើឱ្យ លទ្ធិគុម្មុយនីស្ត បាត់បង់ប្រជាប្រិយភាពនៅលើពិភពលោកផងដែរ ។ នៅថ្ងៃទី ២៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៧៨ កងកម្លាំង រណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា ដែលមានកងកម្លាំង ២០,០០០ (២មុឺននាក់) កងកម្លាំង [[សហភាពសូវៀត]] ១០,០០០ (១មុឺននាក់) និង កងកម្លាំងរបស់ ប្រមាណជា ១០០,០០០ (១សែននាក់) បានបើកការវាយប្រហារទៅលើពួកខ្មែរក្រហម ដែលមានចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) នៅឈរជើងតាមបន្ទាត់ព្រំដែន ។ រយៈពេលតែមួយសប្ដាហ៍ កងកម្លាំងចំរុះបានវាយរុញច្រានកងទ័ពរបស់ពួកខ្មែរក្រហមជិតមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ អំឡុងពេលដែលកងកម្លាំងចំរុះវាយរុញច្រានទ័ពរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ប្រជាជនខ្លះបានរត់គេចពីពួកខ្មែរក្រហម មកខាងភាគីនៃកងកម្លាំងចំរុះ ហើយប្រជាជនទាំងនោះបានទទួលនូវការផ្ដល់ទឹក និងស្បៀងអាហារខ្លះៗសម្រាប់ពួកគេ ចំណែកឯប្រជាជនមួយចំនួនដែលត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមបង្ខំឱ្យរត់ទៅជាមួយពួកគេជាបន្តទៀតដើម្បីយកប្រជាជនធ្វើជាចំណាត់ខ្មាំង ហើយពួកខ្មែរក្រហម និង សម្លាប់ប្រជាជនចោលក្រោយពួកខ្មែរក្រហមភៀសខ្លួនរួច ដោយកងកម្លាំងចំរុះវាយរុញច្រានពួកខ្មែរក្រហមកាន់តែលឿន ពួកខ្មែរក្រហមបានសំរេចចិត្តមិននាំពលរដ្ឋរត់ទៅជាមួយទៀតនោះទេ នៅក្នុងស្ថានភាពដ៏វឹកវរនេះប្រជាជន ដែលកំពុងរត់គេចមាន ស្ត្រី ចាស់ ក្មេង ដែលរត់នៅលើដងផ្លូវ ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហមបើករថក្រោះកិនសម្លាប់នៅលើដងផ្លូវតែម្ដង ។<ref> R. S. Chavan (1979) [https://books.google.com/books/about/Chinese_Foreign_Policy.html?id=JE9xAAAAMAAJ Chinese Foreign Policy: The Chou En-lai Era], Publisher: Sterling, Original from the University of Michigan p.261 </ref> <ref> Surjit Mansingh (1998) [https://books.google.com/books/about/Indian_and_Chinese_Foreign_Policies_in_C.html?id=Bh1uAAAAMAAJ Indian and Chinese Foreign Policies in Comparative Perspective], Contributor: Nehru Memorial Museum and Library, Publisher: Radiant Publishers, Original from the University of Michigan p.530 [[ISBN]]: 8170272203, 9788170272205 </ref> នៅថ្ងៃទី០៣ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ចារកិច្ចពិសេស របស់បក្សគុម្មុយនីស្ត [[ចិន]] បានជួយជ្រោមជ្រែងដល់លោក ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស របស់ពួកខ្មែរក្រហម និងបានប្រាប់ជាសម្ងាត់ ឱ្យក្រុមកម្មាភិបាលរបស់ពួកខ្មែរក្រហមភៀសខ្លួនចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញជាប្រញាប់ ព្រោះកងកម្លាំងរបស់ និង កងកម្លាំងរបស់ និងវាយកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញក្នុងរយៈពេលថ្ងៃខាងមុខនេះ ដូចនេះថ្នាក់ដឹកនាំនៃពួកខ្មែរក្រហម បានភៀសខ្លួន និង បាននាំយក សម្ដេចព្រះ ដែលជាប់ឃុំឃាំងនៅព្រះបរមរាជវាំង ទៅជាមួយផងដែរ ដោយពួកគេនិងចាកចេញទៅលាក់ខ្លួននៅតំបន់ភាគខាងលិចប្រទេសកម្ពុជា ឬ លាក់ខ្លួននៅតាមតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ហើយបានរក្សាទុកនៅកងទ័ពចំនួន ៥,០០០ (៥ពាន់នាក់) ដើម្បីការពារទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ថ្ងៃក្រោយមក កងកម្លាំងចម្រុះ ដែលមានក្រុម រណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា ក្រុម សហភាពសូវៀត និង ក្រុម បានរួមគ្នាវាយផ្ដួលរំលំរបប [[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]] ដែលដឹកនាំពួកខ្មែរក្រហម នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលកំណត់យកជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រ នៅថ្ងៃទី០៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ។<ref> Arindam Sen Gupta (1984) [https://books.google.com/books/about/The_Survivors_Kampuchea_1984.html?id=0ynWugEACAAJ The Survivors, Kampuchea, 1984], Publisher: Patriot Publishers, Original from the University of Michigan p.132 </ref> === សច្ចភាព ប្រវត្តិសាស្ត្រ === ក្រោយការដួលរំលំរបស់ពួកខ្មែរក្រហម មានជនបរទេស មួយចំនួន បានចងក្រងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រនៅកម្ពុជា ទាក់ទងអំពីព្រឹត្តិការណ៍នេះ ចងក្រងរបស់ពួកគេគឺមិនត្រឹមត្រូវនោះទេ ពួកគេបានសរសេរ ក្លែងប្រវត្តិសាស្ត្រ និង បំភ្លៃសេចក្ដីពិតថា ទីក្រុងភ្នំពេញ គឺជាកូនក្រុង (Town) មានប្រជាជនរស់នៅប្រមាណជា 6 សែននាក់ ហើយក្នុងអំឡុងពេលពួកខ្មែរក្រហមជម្លៀសប្រជាជនចេញពីក្រុងភ្នំពេញ ប្រជាជនស្លាប់ប្រមាណជា 3 ពាន់នាក់ ចំណែកឯប្រជាជនកម្ពុជាទាំងមូល ដែលស្លាប់នៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ពីឆ្នាំ 1975 - 1979 មានចំនួនតែ 1.5 លាននាក់ ទៅ 2 លាននាក់ ប៉ុនណោះ កាលលើកឡើងទាំងនេះ ក្រុមបុរាណាចារ្យ សូមប្រកាសទាត់ចោលទាំងស្រុងដែលក្រុមបរទេសមួយចំនួន មកសរសេរប្រវត្តិសាស្ត្រអំពីកម្ពុជា ធ្វើដំណើរមកដល់ស្នាក់នៅត្រឹម ហើយអង្គុយវិភាគ និង សរសេរប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ដោយអារម្មណ៍ផ្ទាល់ខ្លួនលើកឡើងរបស់ជនបរទេសមួយចំនួននោះគឺផ្ទុយនិង សច្ចភាពប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាទាំងស្រុង សច្ចភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ គឺ ជាប្រវត្តិសាស្ត្រពិត ដែលចងក្រងពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ ទៅតាមព្រឹត្តិការណ៍នៃសង្គមមនុស្ស ដែលបានកើតឡើងជាក់ស្ដែង តាមទីកន្លែង និង ពេលវេលាច្បាស់លាស់ ។ តាមរបាយការណ៍ នៃការធ្វើជំរឿនអំពីប្រជាជនកម្ពុជា ឆ្នាំ 1994 ដោយ ប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានឆ្លងកាត់សម័កាលខ្មែរក្រហម ដែលដឹកនាំដោយ ពីឆ្នាំ 1975 ដល់ឆ្នាំ 1979 ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងមូលបានបាត់បងជីវិត ចន្លោះពី 2.7 លាននាក់ រហូតដល់ 3 លាននាក់ ។<ref> David P. Chandler (1998) [https://books.google.com/books/about/Facing_the_Cambodian_Past.html?id=u4JuAAAAMAAJ Facing the Cambodian Past: Selected Essays, 1971-1994], Publisher: Silkworm Books, Original from the University of Michigan p.331 [[ISBN]]: 9747100649, 9789747100648 </ref> == សារនយោបាយ == ថ្លែងពីសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលបាត់បង់ជិវិតចន្លោះពី 2.7 លាននាក់ រហូតដល់ 3 លាននាក់ ក្នុងរបប [[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]] ឆ្នាំ 1975 - 1979 ដែលដឹកនាំដោយ និង បក្សពួកដ៏ទៃៗទៀត រាល់ជនទាំងឡាយណា ដែលសរសេរក្លែងប្រវត្តិសាស្ត្រ បំភ្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ដោយលើកក្រុមបក្សពួកខ្មែរក្រហមជាអ្នកស្នេហាជាតិ ពួកគេគឺជាខ្មាំងប្រឆាំងនិងប្រជាជាតិកម្ពុជា គ្មានការបង្កើតទឹកដីណាមួយនៅលើពិភពលោក ដែលគ្មានវត្តមាន ប្រជាជាតិនោះទេ ។ សេចក្ដីអំពាវនាវ ចំពោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា របស់ ក្រុមបុរាណាចារ្យ រាល់សាច់ញាតិ របស់ខ្មែរ មិនថា ជីដូនមួយ ឬ សាច់ថ្លៃ ដាច់ខាតសូមកុំឱ្យពួកគេបានចូលបម្រើការងារក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋរបស់កម្ពុជា ។ == ដង់សុីតេប្រជាជន == ដង់សុីតេប្រជាជន គឺជាស្ថិតិដែលបង្ហាញពីចំនួនរស់នៅរបស់ប្រជាជនជាអចិន្រ្តៃយ៍ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ គិតត្រឹមឆ្នាំ 2023 ក្រុងភ្នំពេញមានប្រជាជនសរុបចំនួន 2.3 លាននាក់ និងមានអត្រាប្រជាជនចំនួន 5,700 នាក់ ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ (5,700/km²) ការប៉ាន់ស្មានចំនួនប្រជាជន និងការព្យាករទាំងនេះបានមកពីការកែសម្រួលចុងក្រោយបំផុតនៃចក្ខុវិស័យនគរូបនីយកម្មពិភពលោករបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ។ ការប៉ាន់ប្រមាណទាំងនេះតំណាងឱ្យការប្រមូលផ្តុំការរស់នៅ ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលជាធម្មតារួមបញ្ចូលចំនួនប្រជាជនទីក្រុងភ្នំពេញ បន្ថែមពីលើតំបន់ជាយក្រុងដែលនៅជាប់គ្នា ។ អ្នក​រស់​នៅ​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ភាគ​ច្រើន​ជា​ជនជាតិ​ខ្មែរ ហើយ​មាន​ប្រមាណជា 90% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​ក្នុង​ទីក្រុង ចំណែកឯជនជាតិផ្សេងៗទៀត មានប្រមាណជា 10% ដែលជាជនជាតិចំរុះជាតិសាសន៍មកពីជុំវិញពិភពលោក ខណៈ​ដែល​ភាសា​ផ្លូវការណ៍​គឺជា [[ភាសាខ្មែរ]] ហើយភាសាទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ គឺជាភាសា ដែលមានអ្នកប្រើប្រាសពេញនិយមច្រើនជាងគេ ចំណែកឯភាសាបន្ទាប់បន្សំគឺជា [[ភាសាចិន]] និង [[ភាសាបារាំង]] ។ ប្រជាជន ក្នុងក្រុងភ្នំពេញប្រមាណជា 90% កាន់ [[ពុទ្ធសាសនា]] 5% កាន់ [[ឥស្លាមសាសនា]] និង 5% ទៀតកាន់ [[គ្រឹស្តសាសនា]] ផងដែរ ។<ref> World Population Review (2023) [https://worldpopulationreview.com/world-cities/phnom-penh-population Phnom Penh Population 2023], Website: worldpopulationreview.com, Publication: 2023 World Population Review, Data Source: United Nations - World Population Prospects </ref> === ស្ថិតិប្រជាជនប្រចាំឆ្នាំ === {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width=100 zzzzzz zzzz |ឆ្នាំ ! width=250|ចំនួនប្រជាជន ! width=100|កំណើនប្រជាជន |- |align=center|1955 |align=center|376,000 |align=center|3.2% |- |align=center|1960 |align=center|450,000<ref> Charles F. Keyes (1994) [https://books.google.com/books/about/The_Golden_Peninsula.html?id=oqq5zQEACAAJ The Golden Peninsula: Culture and Adaptation in Mainland Southeast Asia], Publisher: University of Hawaii Press p.384 [[ISBN]]: 0824840682, 9780824840686 </ref> |align=center|19.6% |- |align=center|1970 |align=center|1,200,000<ref> United States Geological Survey (USGS) (2009) [https://eros.usgs.gov/media-gallery/earthshot/population-change Population Change Earth Resources Observation and Science (EROS) Center], Website: eros.usgs.gov, Publication: U.S. Department of the Interior DOI Inspector General White House </ref> |align=center|66.6% |- |align=center|1974 |align=center|2,100,000<ref> George C. Hildebrand, Gareth Porter (1976) [https://books.google.com/books/about/Cambodia.html?id=kOgEAAAAMAAJ Cambodia: Starvation and Revolution], Publisher: Monthly Review Press, Original from the University of Michigan p.124 [[ISBN]]: 0853453829, 9780853453826 </ref> |align=center|75.0% |- |align=center|1975 |align=center|5,000 |align=center|-99.7% |- |align=center|1982 |align=center|180,000<ref> Chenda Keo (2013) [https://books.google.com/books/about/Human_Trafficking_in_Cambodia.html?id=na_fAQAAQBAJ Human Trafficking in Cambodia], Publisher: Routledge p.240 [[ISBN]]: 1134710526, 9781134710522 </ref> |align=center|97.2% |- |align=center|1985 |align=center|427,000 |align=center|137.2% |- |align=center|1990 |align=center|615,000 |align=center|44.0% |- |align=center|1995 |align=center|836,000 |align=center|35.9% |- |align=center|2000 |align=center|1,149,000 |align=center|37.4% |- |align=center|2005 |align=center|1,317,000 |align=center|14.6% |- |align=center|2010 |align=center|1,523,000 |align=center|15.6% |- |align=center|2015 |align=center|1,779,000 |align=center|16.8% |- |align=center|2020 |align=center|2,078,000 |align=center|16.8% |- |align=center|2023 |align=center|2,380,000 |align=center|14.5% |} == ទីក្រុងវប្បធម៌ ភ្នំពេញ == [[File:Phnom Penh Montage 2021.png|thumb|ទីក្រុង​វប្បធម៌​រាជធានី​ភ្នំពេញ​ឆ្នាំ​២០២១។]] ភ្នំពេញជារាជធានីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាហើយជាទីក្រុងដែលធំជាងគេនៅក្នុងប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនរស់នៅប្រមាណជា ២.៣ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ ។ ភ្នំពេញជាមជ្ឈមណ្ឌលធ្វើជំនួញ ពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម និងជាទីប្រជុំជនដែលមានការងារច្រើនជាងគេក្នុងប្រទេស​កម្ពុជា បណ្តុំសំណង់អាគារធំៗជាច្រើនបានប្រមូលផ្ដុំគ្នាបង្កើតបានជា ស្កាយឡាញ (Skyline) និង អាគារកប់ពពក (Skyscraper) ដែលរួមបញ្ចូលការរស់នៅតាមបែបស្តង់ដារទំនើបដូចជា៖ ខុនដូ (Condo), ខុនដូថ្នាក់កណ្ដាល (Condominium) អផាតមិន (Apartment), ការរស់នៅបែបលំនៅដ្ឋានឯកជន (Residential), និង ការរស់នៅបែបប្រណិតអភិជន (Luxury living) ភ្នំពេញ ដែលរួមបញ្ជូលទាំងសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ និង ផ្សារទំនើបដែលធំជាងគេក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានសាលារៀន និង សកលវិទ្យាលយ័ច្រើនជាងគេសំរាប់សិស្សានុសិស្សសិក្សារៀនសូត្រ មានព្រលានយន្តហោះអន្តរជាតិ មានកំពង់ផែទេសចរណ៍ កំពង់ផែស្ងួតសម្រាប់វិស័យដឹកជញ្ជូន មានសួនកំសាន្តជាច្រើន និង មានកន្លែងសម្រាប់សំរាកលំហែរជាច្រើនទៀត ថែមពីលើនេះទៅទៀតមាននៅសំណង់អាគារបុរាណ សំណង់ស្ថាបត្យកម្មដែលបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យកាល កម្ពុជាក្រោមអណាព្យាបាលបារាំង មានសារៈមន្ទីរជាតិ [[ព្រះបរមរាជវាំង]] វត្តអារាមចំណាស់ៗ និង សំណង់បូជនីស្ថានប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើនទៀតផងដែរ ដែលធ្វើឱ្យទីក្រុងទាំងមូលពោពេញទៅដោយសម្បត្តិវប្បធម៌ ដែលត្រូវបានគេឱ្យរហស្សនាមថាទីក្រុងវប្បធម៌ ។<ref> Milton E. Osborne (2008) [https://books.google.com/books/about/Phnom_Penh.html?id=xz-BVT5ENW4C Phnom Penh: A Cultural and Literary History], Publisher: Signal Books p.232 [[ISBN]]: 1904955401, 9781904955405 </ref> == សេដ្ឋកិច្ច == ភ្នំពេញ គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារទីក្រុងនេះមានចំណែកធំនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងរយៈពេលឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានបង្កឱ្យមានការរីកដុះដាលលើការវិនិយោគ ដូចជា ៖ អគារស្នាក់នៅ អគារលំនៅដ្ឋាន អគារការិយាល័យ សណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន បារ និង ក្លឹបកំសាន្តជាច្រើនទៀត ដែលបានផុសឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលត្រៀមខ្លួនក្លាយជាទីក្រុងខ្លាសេដ្ឋកិច្ចថ្មី ដើម្បីប្រកួតប្រជែងសក្ដានុពលនៃទីក្រុងក្នុងតំបន់អាស៊ាន ដែលអាចក្លាយជាទីក្រុងគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏ពេញនិយមមួយនៅលើពិភពលោកក្នុងពេលអនាគតផងដែរ ។ ក្រឡេកទៅមើល វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុឆ្នាំ 2008-2009 ឬវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុសកល គឺជាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដែលបានកើតឡើងនៅដើមសតវត្សទី 21 ដែលធ្វើឱ្យកម្ពុជាបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងកំហុគ លើវិស័យទីផ្សារអចលនទ្រព្យ ដែលធ្វើឱ្យគម្រោងអាគារជាច្រើនបានជាប់គាំង និង លុបចោល យ៉ាងណាក្រោយពេលឆ្លងផុតវិបិត្តសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកឆ្នាំ 2009 ទីក្រុងភ្នំពេញចាប់ផ្ដើមមានកំណើនអ្នកវិនិយោគលើវិស័យអចលនទ្រព្យឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ 2011 ដែលបានកើនឡើងការវិនិយោគប្រមាណជា 20% នៃ ទំហំពាណិជ្ជកម្ម របស់កម្ពុជា មួយត្រីមាសកន្លងមក នៃប្រជាជនដែលបានធ្វើការក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ពួកគេបានបំពេញការងារ ក្នុងវិស័យមុខងារសាធារណៈ និង យ៉ាងហើចណាស់មានចំនួន 26% ដែលបានបម្រើកាងារក្នុង វិស័យមុខងារឯកជន ។== សេដ្ឋកិច្ច == ភ្នំពេញ គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារទីក្រុងនេះមានចំណែកធំនៃសេដ្ឋកិច្ចរបស់កម្ពុជា អត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចក្នុងរយៈពេលឆ្នាំចុងក្រោយនេះ បានបង្កឱ្យមានការរីកដុះដាលលើការវិនិយោគ ដូចជា ៖ អគារស្នាក់នៅ អគារលំនៅដ្ឋាន អគារការិយាល័យ សណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន បារ និង ក្លឹបកំសាន្តជាច្រើនទៀត ដែលបានផុសឡើងជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលត្រៀមខ្លួនក្លាយជាទីក្រុងខ្លាសេដ្ឋកិច្ចថ្មី ដើម្បីប្រកួតប្រជែងសក្ដានុពលនៃទីក្រុងក្នុងតំបន់អាស៊ាន ដែលអាចក្លាយជាទីក្រុងគោលដៅទេសចរណ៍ដ៏ពេញនិយមមួយនៅលើពិភពលោកក្នុងពេលអនាគតផងដែរ ។ ក្រឡេកទៅមើល វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុឆ្នាំ 2008-2009 ឬវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុសកល គឺជាវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដែលបានកើតឡើងនៅដើមសតវត្សទី 21 ដែលធ្វើឱ្យកម្ពុជាបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងកំហុគ លើវិស័យទីផ្សារអចលនទ្រព្យ ដែលធ្វើឱ្យគម្រោងអាគារជាច្រើនបានជាប់គាំង និង លុបចោល យ៉ាងណាក្រោយពេលឆ្លងផុតវិបិត្តសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកឆ្នាំ 2009 ទីក្រុងភ្នំពេញចាប់ផ្ដើមមានកំណើនអ្នកវិនិយោគលើវិស័យអចលនទ្រព្យឡើងវិញក្នុងឆ្នាំ 2011 ដែលបានកើនឡើងការវិនិយោគប្រមាណជា 20% នៃ ទំហំពាណិជ្ជកម្ម របស់កម្ពុជា មួយត្រីមាសកន្លងមក នៃប្រជាជនដែលបានធ្វើការក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ពួកគេបានបំពេញការងារ ក្នុងវិស័យមុខងារសាធារណៈ និង យ៉ាងហើចណាស់មានចំនួន 26% ដែលបានបម្រើកាងារក្នុង វិស័យមុខងារឯកជន ។<ref> Asian Development Bank (2012) [https://books.google.com/books/about/Financial_Sector_Development_Strategy_20.html?id=BKQKxAEACAAJ Financial Sector Development Strategy 2011-2020 [Cambodia]], Publisher: Asian Development Bank p.103 [[ISBN]]: 9290926899, 9789290926894 </ref> ក្នុងឆ្នាំ 2013 ថវិកាជាតិ ត្រូវបានសម្រេចតាមផែនការទាក់ទងនឹងការបង្កើនប្រាក់ចំណូល ការទទួលបានសមតុល្យថវិកា ស្ថិរភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ។ ការចំណាយរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ 2013 មានចំនួន 3.1 ពាន់លានដុល្លារ កើនឡើងពី 2.95 ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ប្រាក់ចំណូលក្នុងស្រុកបានកើនឡើងដល់ 2.06 ពាន់លានដុល្លារកាលពីឆ្នាំមុន កើនឡើងពី 2.01 ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ យោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ MEF បាននិយាយថា "ក្នុងឆ្នាំ 2013 ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចបានព្យាយាមគ្រប់គ្រង និងបន្តធ្វើការលើកំណែទម្រង់ដើម្បីកែលម្អការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ និងដើម្បីបង្កើនជំនាញក្នុងការប្រើប្រាស់ធនធានពីការប្រមូលចំណូល ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការថវិកាលើការចំណាយ ប្រាក់ខែសាធារណៈ និងការវិនិយោគ" ។ ការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានបន្ថែមចំនួន 1.06 ពាន់លានដុល្លារពីមូលនិធិបរទេសបានកើនឡើង 9 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2013 ពី 972 លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ រដ្ឋាភិបាល​បាន​ចំណាយ​ប្រាក់​ជាង 743 ​លាន​ដុល្លារ ​លើ​ប្រាក់​ឈ្នួល​វិស័យ​សាធារណៈ កើនឡើង​ពី 644 ​លាន​ដុល្លារ ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១២ ។ ទោះជាសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាក្នុងពេលនោះមានភាពល្អប្រសើរបន្តិចក្ដី តែកម្ពុជាបានឈានដល់ការនៅទ្រឹង លើវិស័យទីផ្សារអចលនទ្រព្យ ជាពិសេសទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយសារតែការជាប់គាំងផ្នែកនយោបាយ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ 2013-2014 ។<ref> The Phnom Penh Post (2014) [https://www.phnompenhpost.com/business/government-spending-foreign-aid-2013 Government spending, foreign aid up in 2013], Website: phnompenhpost.com, Publication: Eddie Morton, Phnom Penh, Publication date 22 May 2014 | 00:00 ICT </ref> === ការរីកចំរើនសំណង់ === [[File:Phnom Penh sunset.jpg|thumb|ក្រុងភ្នំពេញ​ក្នុង​ខែ​មករា ឆ្នាំ​២០១៥ មុន​នឹង​ការ​រីក​ចម្រើន​សំណង់​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦។]] ទិន្នន័យដែលទទួលបានពីក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ (MLMUPC) បានបង្ហាញថា គម្រោងសាងសង់ចំនួន 990 ត្រូវបានអនុម័តក្នុងរយៈពេល 5 ខែដំបូងនៃឆ្នាំ 2016 នេះ ដែលជាការកើនឡើងគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលបើធៀបនឹងឆ្នាំ 2015 ដែលមានត្រឹមតែ 2,305 គម្រោងដែលត្រូវបានអនុម័តពេញមួយឆ្នាំ ។ គម្រោងចំនួន 990 ដែលបានអនុម័តត្រឹមដើមខែដំបូង ក្នុងឆ្នាំ 2016 នេះមានតម្លៃ 6.5 ពាន់លានដុល្លារ ដែលស្មើនឹងការកើនឡើងនៃតម្លៃគម្រោង 400% ភាគរយពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដែលសរុបក្នុងឆ្នាំ 2015 តម្លៃនៃគម្រោងដែលបានអនុម័តគឺត្រឹមតែ 3.3 ពាន់លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ ។ នៅក្នុងការរីកដុះដាលនៃអគារដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតមួយរបស់អាស៊ី លំនៅដ្ឋានពហុជាន់ថ្មីៗជាច្រើនកំពុងស្ថិតក្រោមការសាងសង់ ដែលខ្ពស់ស្រឡះពីអ្វីដែលធ្លាប់ជាទីក្រុងទាប និងឈរជានិមិត្តសញ្ញានៃការពង្រីកសេដ្ឋកិច្ចដ៏យូររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ។ ដោយមានការជំរុញដោយការកើនឡើងនៃចំនួនភ្ញៀវទេសចរ និងការនាំចេញសម្លៀកបំពាក់ទៅកាន់ [[អឺរ៉ុប]] និង [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានកើនឡើងប្រហែលពី 6% ទៅ 7% ក្នុងមួយឆ្នាំក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍កន្លះកន្លងមកនេះ ។ ថ្មីៗនេះ សំណង់បានក្លាយជាវិស័យសំខាន់កាន់តែខ្លាំងឡើង ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី បង្កើតបានជាកំណើនមួយភាគប្រាំមួយកាលពីឆ្នាំមុន នេះបើយោងតាមធនាគារពិភពលោក ។ មិនមែនអ្នកអភិវឌ្ឍន៍ និងភ្នាក់ងារអចលនវត្ថុទាំងអស់នៅក្នុងទីក្រុងយល់ស្របនឹងទស្សនៈរបស់ TEHO ដែលថាទីផ្សារលំនៅដ្ឋានរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញ ប្រឈមនឹងការផ្គត់ផ្គង់លើសតម្រូវការនោះទេ ដោយលើកឡើងពីកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស និងចំនួនប្រជាជនវ័យក្មេង លោក TEHO នៃក្រុមហ៊ុន Meridian International Holding (Cambodia) បាននិយាយថា "យើងជឿថានៅពេលខាងមុខ មនុស្សគ្រប់ជំនាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានឹងទទួលយកគំនិតនៃខុនដូបន្តិចម្តងៗ ហើយនេះ នឹងនាំឱ្យមានតម្រូវការខ្ពស់នៅពេលក្រោយ" ជាមួយនឹង 50% នៃចំនួនប្រជាជន 16 លាននាក់របស់ខ្លួនដែលមានអាយុក្រោម 24 ឆ្នាំ និង 2 ភាគ 3 ក្រោម 30 ឆ្នាំ ប្រទេសនេះគួរតែបន្តរីកចម្រើនខាងសេដ្ឋកិច្ច បន្ទាប់ពីឆ្នាំនេះឆ្លងកាត់កម្រិតផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ធនាគារពិភពលោកសម្រាប់ប្រទេសដែលមាន "ចំណូលមធ្យមកម្រិតទាប" ។ របាយការណ៍ថ្មីៗនេះស្តីពីទីក្រុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលចេញផ្សាយដោយ Economist Intelligence Unit បានបង្ហាញថា ប្រាក់ចំណូលគ្រួសារជាមធ្យមរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញអាចឡើងដល់ 32,200 ដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំនៅឆ្នាំ 2030 ពី 10,900 ដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2015 ។ ប្រាក់ចំណូលជាមធ្យមរបស់គ្រួសារបច្ចុប្បន្នរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញគឺស្ថិតនៅក្រោមកម្រិតដែលអាចប្រៀបធៀបបានគឺ $12,400 នៅទីក្រុងបាងកក និងច្រើនជាងពីរដងនៃទីក្រុងហូជីមិញ $5,200 នៅវៀតណាម ។ ប៉ុន្តែ​វា​គឺ​ជិត​ប្រាំបួន​ដង​ដែល​ប៉ាន់​ស្មាន​ថា GDP របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ចំនួន 1,250 ដុល្លារ​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​បង្ហាញ​ថា​ប្រាក់​ចំណូល​នៅ​តាម​ជនបទ​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ជាង​ចំនួន​ក្នុង​រាជធានី ។ ក្នុងឆ្នាំ 2015 សំណង់ និងអចលនទ្រព្យមានចំនួន 62% នៃគម្រោងវិនិយោគបរទេសដែលត្រូវបានអនុម័ត ខណៈដែលកាលពីដើមឆ្នាំនេះ Knight Frank បានរាយការណ៍ថាអចលនទ្រព្យមានចំនួន 15% នៃការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសសរុបក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ចាប់ពីឆ្នាំ 1994 ។<ref> NIKKEI Asia (2016) [https://asia.nikkei.com/Business/Phnom-Penh-building-boom-prompts-pride-and-puzzlement Phnom Penh building boom prompts pride and puzzlement], Website: asia.nikkei.com, Publication: SIMON ROUGHNEEN, Asia regional correspondent October 12, 2016 21:57 JST </ref>ក្នុងឆ្នាំ 2013 ថវិកាជាតិ ត្រូវបានសម្រេចតាមផែនការទាក់ទងនឹងការបង្កើនប្រាក់ចំណូល ការទទួលបានសមតុល្យថវិកា ស្ថិរភាពម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច និងកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ។ ការចំណាយរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងឆ្នាំ 2013 មានចំនួន 3.1 ពាន់លានដុល្លារ កើនឡើងពី 2.95 ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ប្រាក់ចំណូលក្នុងស្រុកបានកើនឡើងដល់ 2.06 ពាន់លានដុល្លារកាលពីឆ្នាំមុន កើនឡើងពី 2.01 ពាន់លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ យោងតាមសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ MEF បាននិយាយថា "ក្នុងឆ្នាំ 2013 ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចបានព្យាយាមគ្រប់គ្រង និងបន្តធ្វើការលើកំណែទម្រង់ដើម្បីកែលម្អការគ្រប់គ្រងហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ និងដើម្បីបង្កើនជំនាញក្នុងការប្រើប្រាស់ធនធានពីការប្រមូលចំណូល ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការថវិកាលើការចំណាយ ប្រាក់ខែសាធារណៈ និងការវិនិយោគ" ។ ការផ្តល់ហិរញ្ញប្បទានបន្ថែមចំនួន 1.06 ពាន់លានដុល្លារពីមូលនិធិបរទេសបានកើនឡើង 9 ភាគរយក្នុងឆ្នាំ 2013 ពី 972 លានដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2012 ។ រដ្ឋាភិបាល​បាន​ចំណាយ​ប្រាក់​ជាង 743 ​លាន​ដុល្លារ ​លើ​ប្រាក់​ឈ្នួល​វិស័យ​សាធារណៈ កើនឡើង​ពី 644 ​លាន​ដុល្លារ ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១២ ។ ទោះជាសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាក្នុងពេលនោះមានភាពល្អប្រសើរបន្តិចក្ដី តែកម្ពុជាបានឈានដល់ការនៅទ្រឹង លើវិស័យទីផ្សារអចលនទ្រព្យ ជាពិសេសទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយសារតែការជាប់គាំងផ្នែកនយោបាយ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ 2013-2014 ។<ref> The Phnom Penh Post (2014) [https://www.phnompenhpost.com/business/government-spending-foreign-aid-2013 Government spending, foreign aid up in 2013], Website: phnompenhpost.com, Publication: Eddie Morton, Phnom Penh, Publication date 22 May 2014 | 00:00 ICT </ref> === ការរីកចំរើនសំណង់ === [[File:Phnom Penh sunset.jpg|thumb|ក្រុងភ្នំពេញ​ក្នុង​ខែ​មករា ឆ្នាំ​២០១៥ មុន​នឹង​ការ​រីក​ចម្រើន​សំណង់​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦។]] ទិន្នន័យដែលទទួលបានពីក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និងសំណង់ (MLMUPC) បានបង្ហាញថា គម្រោងសាងសង់ចំនួន 990 ត្រូវបានអនុម័តក្នុងរយៈពេល 5 ខែដំបូងនៃឆ្នាំ 2016 នេះ ដែលជាការកើនឡើងគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលបើធៀបនឹងឆ្នាំ 2015 ដែលមានត្រឹមតែ 2,305 គម្រោងដែលត្រូវបានអនុម័តពេញមួយឆ្នាំ ។ គម្រោងចំនួន 990 ដែលបានអនុម័តត្រឹមដើមខែដំបូង ក្នុងឆ្នាំ 2016 នេះមានតម្លៃ 6.5 ពាន់លានដុល្លារ ដែលស្មើនឹងការកើនឡើងនៃតម្លៃគម្រោង 400% ភាគរយពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ដែលសរុបក្នុងឆ្នាំ 2015 តម្លៃនៃគម្រោងដែលបានអនុម័តគឺត្រឹមតែ 3.3 ពាន់លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះ ។<ref>B2B Cambodia (2016) [https://www.b2b-cambodia.com/articles/2016-a-boom-year-for-construction/ 2016 A Boom Year For Construction] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230725202919/https://www.b2b-cambodia.com/articles/2016-a-boom-year-for-construction/ |date=2023-07-25 }}, Website: b2b-cambodia.com, Publication: 15 July 2016</ref> នៅក្នុងការរីកដុះដាលនៃអគារដ៏គួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតមួយរបស់អាស៊ី លំនៅដ្ឋានពហុជាន់ថ្មីៗជាច្រើនកំពុងស្ថិតក្រោមការសាងសង់ ដែលខ្ពស់ស្រឡះពីអ្វីដែលធ្លាប់ជាទីក្រុងទាប និងឈរជានិមិត្តសញ្ញានៃការពង្រីកសេដ្ឋកិច្ចដ៏យូររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ។ ដោយមានការជំរុញដោយការកើនឡើងនៃចំនួនភ្ញៀវទេសចរ និងការនាំចេញសម្លៀកបំពាក់ទៅកាន់ [[អឺរ៉ុប]] និង [[សហរដ្ឋអាមេរិក]] សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានកើនឡើងប្រហែលពី 6% ទៅ 7% ក្នុងមួយឆ្នាំក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍កន្លះកន្លងមកនេះ ។ ថ្មីៗនេះ សំណង់បានក្លាយជាវិស័យសំខាន់កាន់តែខ្លាំងឡើង ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី បង្កើតបានជាកំណើនមួយភាគប្រាំមួយកាលពីឆ្នាំមុន នេះបើយោងតាមធនាគារពិភពលោក ។ មិនមែនអ្នកអភិវឌ្ឍន៍ និងភ្នាក់ងារអចលនវត្ថុទាំងអស់នៅក្នុងទីក្រុងយល់ស្របនឹងទស្សនៈរបស់ TEHO ដែលថាទីផ្សារលំនៅដ្ឋានរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញ ប្រឈមនឹងការផ្គត់ផ្គង់លើសតម្រូវការនោះទេ ដោយលើកឡើងពីកំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេស និងចំនួនប្រជាជនវ័យក្មេង លោក TEHO នៃក្រុមហ៊ុន Meridian International Holding (Cambodia) បាននិយាយថា "យើងជឿថានៅពេលខាងមុខ មនុស្សគ្រប់ជំនាន់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានឹងទទួលយកគំនិតនៃខុនដូបន្តិចម្តងៗ ហើយនេះ នឹងនាំឱ្យមានតម្រូវការខ្ពស់នៅពេលក្រោយ" ជាមួយនឹង 50% នៃចំនួនប្រជាជន 16 លាននាក់របស់ខ្លួនដែលមានអាយុក្រោម 24 ឆ្នាំ និង 2 ភាគ 3 ក្រោម 30 ឆ្នាំ ប្រទេសនេះគួរតែបន្តរីកចម្រើនខាងសេដ្ឋកិច្ច បន្ទាប់ពីឆ្នាំនេះឆ្លងកាត់កម្រិតផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ធនាគារពិភពលោកសម្រាប់ប្រទេសដែលមាន "ចំណូលមធ្យមកម្រិតទាប" ។ របាយការណ៍ថ្មីៗនេះស្តីពីទីក្រុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលចេញផ្សាយដោយ Economist Intelligence Unit បានបង្ហាញថា ប្រាក់ចំណូលគ្រួសារជាមធ្យមរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញអាចឡើងដល់ 32,200 ដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំនៅឆ្នាំ 2030 ពី 10,900 ដុល្លារក្នុងឆ្នាំ 2015 ។ ប្រាក់ចំណូលជាមធ្យមរបស់គ្រួសារបច្ចុប្បន្នរបស់ទីក្រុងភ្នំពេញគឺស្ថិតនៅក្រោមកម្រិតដែលអាចប្រៀបធៀបបានគឺ $12,400 នៅទីក្រុងបាងកក និងច្រើនជាងពីរដងនៃទីក្រុងហូជីមិញ $5,200 នៅវៀតណាម ។ ប៉ុន្តែ​វា​គឺ​ជិត​ប្រាំបួន​ដង​ដែល​ប៉ាន់​ស្មាន​ថា GDP របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ចំនួន 1,250 ដុល្លារ​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​បង្ហាញ​ថា​ប្រាក់​ចំណូល​នៅ​តាម​ជនបទ​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ជាង​ចំនួន​ក្នុង​រាជធានី ។ ក្នុងឆ្នាំ 2015 សំណង់ និងអចលនទ្រព្យមានចំនួន 62% នៃគម្រោងវិនិយោគបរទេសដែលត្រូវបានអនុម័ត ខណៈដែលកាលពីដើមឆ្នាំនេះ Knight Frank បានរាយការណ៍ថាអចលនទ្រព្យមានចំនួន 15% នៃការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទេសសរុបក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ចាប់ពីឆ្នាំ 1994 ។<ref> NIKKEI Asia (2016) [https://asia.nikkei.com/Business/Phnom-Penh-building-boom-prompts-pride-and-puzzlement Phnom Penh building boom prompts pride and puzzlement], Website: asia.nikkei.com, Publication: SIMON ROUGHNEEN, Asia regional correspondent October 12, 2016 21:57 JST </ref> == រដ្ឋបាលភ្នំពេញ == ភ្នំពេញ គឺជារាជធានីដែលមានផ្ទៃដី 678.46 គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (261.95 sq mi) ដែលមានឋានៈរដ្ឋាភិបាលស្មើនឹងខេត្ត ។ ក្រុង​ភ្នំពេញ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ជា 14 ផ្នែក​រដ្ឋបាល​ដែល​ហៅ​ថា ខណ្ឌ (Distrists) ស្រុកត្រូវបានបែងចែកទៅជា ថ្នាក់ឃុំ (Commune) ដែលមាន 105 សង្កាត់ (Boroughs) និងបែងចែកបន្តទៅជា 953 ភូមិ (Villages) ហើយខណ្ឌទាំងអស់ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រាជធានីភ្នំពេញ ។ រចនាសម្ព័នរដ្ឋបាលរាជធានី មានដូចជា៖ ក្រុមប្រឹក្សា ចែកចេញជា៤ ដូចជា គណៈកម្មការសម្របសម្រួលបច្ចេកទេស គណៈកម្មការលទ្ធកម្ម គណៈកម្មការពិគ្រោះយោបល់ស្ត្រី និង កុមារ គណៈកម្មការផ្សេងៗទៀត ។ បន្ទាប់មកមាន មន្ទីរអង្គភាពជំនាញ គណៈអភិបាលក្រុង បន្ទាប់មក នាយករដ្ឋបាល ចែកចេញជា ៨ ទៀតដូចជា ១.ទីចាត់ការរដ្ឋបាល ២.ទីចាត់ការផែនការ និង វិនិយោគ ៣.ទីចាត់ការហរិញវត្ថុ ៤.ទីចាត់ការរៀបចំក្រុង ៥.ទីចាត់ការគ្រប់គ្រងធនធានមនុស្ស ៦.ទីចាត់ការអន្តរវិស័យ ៧.ទីចាត់ការច្បាប់ និង សិទ្ធមនុស្ស ៨.ទីចាត់ការ កិច្ចការគ្រប់គ្រងកាកសំណល់ ។<ref> Asit K. Biswas, Pawan K. Sachdeva, Cecilia Tortajada (2020) [https://books.google.com/books/about/Phnom_Penh_Water_Story.html?id=v2oOEAAAQBAJ Phnom Penh Water Story: Remarkable Transformation of an Urban Water Utility], Publisher: Springer Nature p.153 [[ISBN]]: 9813340657, 9789813340657 </ref> ផ្នែករដ្ឋបាលនីមួយៗនៃរដ្ឋបាលភ្នំពេញបានបែកចែកជាការិយាល័យផ្សេងៗទៀតដូចជា៖ '''ទីចាត់ការរដ្ឋបាល''' មានចំនួន ៥ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យរបៀប និង ឯកសារ ២.ការិយាល័យទំនាក់ទំនង និង សហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ៣.ការិយាល័យ សរុប និង ព័ត៌មាន ៤.ការិយាល័យស្ថិតិ និង អត្រានុកូលដ្ឋាន ៥.ការិយាល័យលេខាធិការក្រុមប្រឹក្សា ។ '''ទីចាត់ការផែនការ និង វិនិយោគ''' មានចំនួន ៤ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យផែនការ ២.ការិយាល័យគាំទ្រថ្នាក់មូលដ្ឋាន ៣.ការិយាល័យវិនិយោគ ៤.ការិយាល័យអភិវឌ្ឈន៍សហគមន៍អ្នកក្រីក្រ ។ '''ទីចាត់ការហរិញវត្ថុ''' មានចំនួន ៤ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យហិរញ្ញវត្ថុ ២.ការិយាល័យគណនេយ្យ ៣.ការិយាល័យគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិ ៤.ការិយាល័យលទ្ធកម្ម ។ '''ទីចាត់ការរៀបចំក្រុង''' មានចំនួន ២ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យនគរូបនីយកម្ម ២.ការិយាល័យគ្រប់គ្រងការអភិវឌ្ឈន៍ និង សំណង់ ។ '''ទីចាត់ការគ្រប់គ្រងធនធានមនុស្ស''' មានចំនួន ២ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យគ្រប់គ្រងបុគ្គលិក ២.ការិយាល័យកសាងសមត្ថភាព ។ '''ទីចាត់ការអន្តរវិស័យ''' មានចំនួន ២ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យសេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមកិច្ច ២.ការិយាល័យផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម ។ '''ទីចាត់ការច្បាប់ និង សិទ្ធមនុស្ស''' មានចំនួន ២ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យសុវត្ថិភាពសាធារណៈ ២.ការិយាល័យកិច្ចការច្បាប់ និង ការដោះស្រាយវិវាទនៅមូលដ្ឋាន ។ '''ទីចាត់ការ កិច្ចការគ្រប់គ្រងកាកសំណល់''' មានចំនួន ២ការិយាល័យ ដូចជា៖ ១.ការិយាល័យបច្ចេកទេស និង ត្រួតពិនិត្យផលប៉ះពាល់បរិស្ថាន ២.ការិយាល័យរដ្ឋាករគ្រប់គ្រងកាកសំណល់ ។ === តារាងរដ្ឋបាលភ្នំពេញ === រាជធានី​ភ្នំពេញ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​អភិបាលក្រុង ដែល​មាន​តួនាទី​ជា​នាយក​ប្រតិបត្តិ​កំពូល​របស់​ក្រុង ក៏ដូចជា​ត្រួតពិនិត្យ​កងរាជអាវុធហត្ថ​ក្រុង នគរបាល​ក្រុង និង​ការិយាល័យ​កិច្ចការ​ក្រុង ។ ខាង​ក្រោម​អភិបាល​ក្រុង គឺ​អភិបាល​រង​ទី​១ និង ​អភិបាល​រង​៥​រូបទៀត បន្ទាប់មកមាន នាយកខុទ្ទកាល័យដែលមានឋានៈដូចគ្នានឹងអភិបាលរង ដែលដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្ត្រីដែលមានអនុប្រធានខុទ្ទកាល័យចំនួន 8 ដែលនៅក្នុងវេនទទួលបន្ទុកនាយកដ្ឋានរដ្ឋបាលទាំង 27 ហើយខណ្ឌនីមួយៗក៏មានមេដឹកនាំផងដែរ ។<ref> Gazetteer Database Online (2015) [http://db.ncdd.gov.kh/gazetteer/view/index.castle List of district Phnom Penh], Website: db.ncdd.gov.kh, Publication: 2015 </ref> {| class="wikitable sortable" |- style="font-size:120%;" !colspan="6"| រដ្ឋបាលភ្នំពេញ |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះ ! សង្កាត់ ! ភូមិ |- |align=center|1 |align=center|ខណ្ឌចំការមន |align=center|5 |align=center|40 |- |align=center|2 |align=center|ខណ្ឌដូនពេញ |align=center|11 |align=center|134 |- |align=center|3 |align=center|ខណ្ឌ៧មករា |align=center|8 |align=center|66 |- |align=center|4 |align=center|ខណ្ឌទួលគោក |align=center|10 |align=center|143 |- |align=center|5 |align=center|[[ខណ្ឌដង្កោ]] |align=center|12 |align=center|81 |- |align=center|6 |align=center|ខណ្ឌមានជ័យ |align=center|7 |align=center|59 |- |align=center|7 |align=center|ខណ្ឌឫស្សីកែវ |align=center|7 |align=center|30 |- |align=center|8 |align=center|ខណ្ឌសែនសុខ |align=center|6 |align=center|47 |- |align=center|9 |align=center|ខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ |align=center|7 |align=center|75 |- |align=center|10 |align=center|ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ |align=center|5 |align=center|22 |- |align=center|11 |align=center|ខណ្ឌព្រែកព្នៅ |align=center|5 |align=center|59 |- |align=center|12 |align=center|ខណ្ឌច្បារអំពៅ |align=center|8 |align=center|49 |- |align=center|13 |align=center|ខណ្ឌបឹងកេងកង |align=center|7 |align=center|55 |- |align=center|14 |align=center|ខណ្ឌកំបូល |align=center|7 |align=center|93 |} === ខណ្ឌ និង សង្កាត់ === រាជធានី​ភ្នំពេញ ចែកចេញ​ជា​ខណ្ឌ​ចំនួន ១៤ ដែល​មាន​សង្កាត់​ចំនួន ១០៥ ។ ក្នុង​ចំណោម​ខណ្ឌ​ទាំង ១៤ នោះ គឺ​មាន​ខណ្ឌ ២ ដែល​ទើប​បង្កើត​ថ្មី កាលពីខែមករា​កន្លងទៅ គឺខណ្ឌបឹងកេងកង និងខណ្ឌកំបូល។ ខណ្ឌថ្មីទាំង២ នោះ បាន​កាត់​សង្កាត់​មួយចំនួន​ពី​ខណ្ឌផ្សេងៗ ពោលគឺ​ខណ្ឌបឹងកេងកង កាត់​ ៧សង្កាត់​ពី​ខណ្ឌចំការមន ចំណែក​ឯ​ខណ្ឌកំបូល កាត់​យក​ ៦សង្កាត់​ពី​ខណ្ឌពោធិសែនជ័យ និង ១សង្កាត់​ ពី​ខណ្ឌដង្កោ ។<ref> Kley Kley News (2019) [https://kleykley.sabay.com.kh/article/1132144 Names of 105 Sangkats in 14 Districts of Phnom Penh], Website: kleykley.sabay.com.kh, Publication: 01 April 2019 </ref> សង្កាត់​ទាំង ១០៥ ក្នុង​ខណ្ឌ​ទាំង ១៤ របស់​រាជធានី​ភ្នំពេញ រួម​មាន​ដូចខាងក្រោម៖ '''១. ខណ្ឌ ចំការមន''' ចែកចេញជា ៥ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ទន្លេបាសាក់, សង្កាត់ទួលទំពូងទី ១, សង្កាត់ទួលទំពូងទី ២, សង្កាត់បឹងត្របែក និង​សង្កាត់ផ្សារដើមថ្កូវ។ '''២. ខណ្ឌ ដូនពេញ''' ចែកចេញ​ជា ១១ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ផ្សារថ្មីទី ១, សង្កាត់ផ្សារថ្មីទី ២, សង្កាត់ផ្សារថ្មីទី ៣, សង្កាត់បឹងរាំង, សង្កាត់ផ្សារកណ្ដាលទី១, សង្កាត់ផ្សារកណ្ដាលទី២, សង្កាត់ចតុមុខ, សង្កាត់ជ័យជំនះ, សង្កាត់ផ្សារចាស់, សង្កាត់ស្រះចក និងសង្កាត់វត្ដភ្នំ។ '''៣. ខណ្ឌ ៧មករា''' ចែកចេញ​ជា ៨ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់អូរឫស្សីទី ១, សង្កាត់អូរឫស្សីទី ២, សង្កាត់អូរឫស្សីទី ៣, សង្កាត់អូរឫស្សីទី ៤, សង្កាត់មនោរម្យ, សង្កាត់មិត្ដភាព, សង្កាត់វាលវង់ និង សង្កាត់បឹងព្រលឹត ។ '''៤. ខណ្ឌ ទួលគោក''' ចែកចេញ​ជា ១០ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ផ្សារដេប៉ូទី ១, សង្កាត់ផ្សារដេប៉ូទី ២, សង្កាត់ផ្សារដេប៉ូទី ៣, សង្កាត់ទឹកល្អក់ទី ១, សង្កាត់ទឹកល្អក់ទី ២, សង្កាត់ទឹកល្អក់ទី ៣, សង្កាត់បឹងកក់ទី ១, សង្កាត់បឹងកក់ទី ២, សង្កាត់ផ្សារដើមគរ និង សង្កាត់បឹងសាឡាង ។ '''៥. ខណ្ឌ ដង្កោ''' ចែកចេញ​ជា ១២ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ដង្កោ, សង្កាត់ពងទឹក, សង្កាត់ព្រៃវែង, សង្កាត់ព្រៃស, សង្កាត់ក្រាំងពង្រ, សង្កាត់សាក់សំពៅ, សង្កាត់ជើងឯក, សង្កាត់គងនយ, សង្កាត់ព្រែកកំពឹស, សង្កាត់រលួស, សង្កាត់ស្ពានថ្ម និង សង្កាត់ទៀន ។ '''៦. ខណ្ឌ មានជ័យ''' ចែកចេញ​ជា ៧ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ចាក់អង្រែលើ, សង្កាត់ចាក់អង្រែក្រោម, សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យទី១, សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យទី២, សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យទី៣, សង្កាត់បឹងទំពុនទី១ និងសង្កាត់បឹងទំពុនទី២ ។ '''៧. ខណ្ឌ ឫស្សីកែវ''' ចែកចេញ​ជា ៧ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ស្វាយប៉ាក, សង្កាត់គីឡូម៉ែត្រលេខ៦, សង្កាត់ឫស្សីកែវ, សង្កាត់ច្រាំងចំរេះទី ១, សង្កាត់ច្រាំងចំរេះទី ២, សង្កាត់ទួលសង្កែទី១ និងសង្កាត់ទួលសង្កែទី២ ។ '''៨​. ខណ្ឌ សែនសុខ''' ចែកចេញជា ៦ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ភ្នំពេញថ្មី, សង្កាត់ទឹកថ្លា, សង្កាត់ឃ្មួញ, សង្កាត់ក្រាំងធ្នង់, សង្កាត់អូរបែកក្អម និងសង្កាត់គោកឃ្លាំង ។ '''៩. ខណ្ឌ ពោធិ៍សែនជ័យ''' ចែកចេញជា ៧ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ត្រពាំងក្រសាំង, សង្កាត់សំរោងក្រោម, សង្កាត់ចោមចៅទី១, សង្កាត់ចោមចៅទី២, សង្កាត់ចោមចៅទី៣, សង្កាត់កាកាបទី១ និងសង្កាត់កាកាបទី២ ។ '''១០. ខណ្ឌ ច្បារអំពៅ''' ចែកចេញជា ៨ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ច្បារអំពៅទី ១, សង្កាត់ច្បារអំពៅទី ២, សង្កាត់និរោធ, សង្កាត់ព្រែកប្រា, សង្កាត់វាលស្បូវ, សង្កាត់ព្រែកឯង, សង្កាត់ក្បាលកោះ និងសង្កាត់ព្រែកថ្មី ។ '''១១. ខណ្ឌ ជ្រោយចង្វារ''' ចែកចេញជា ៥ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ជ្រោយចង្វារ, សង្កាត់ព្រែកលៀប, សង្កាត់ព្រែកតាសេក, សង្កាត់កោះដាច់ និងសង្កាត់បាក់ខែង ។ '''១២. ខណ្ឌ ព្រែកព្នៅ''' ចែកចេញជា ៥ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់ព្រែកព្នៅ, សង្កាត់ពញាពន់, សង្កាត់សំរោង, សង្កាត់គោករកា និងសង្កាត់ពន្សាំង ។ '''១៣. ខណ្ឌ បឹងកេងកង''' (ទើប​បង្កើតថ្មី) ចែកចេញជា ៧ សង្កាត់ ៖ ​សង្កាត់​បឹងកេងកេង១, សង្កាត់​បឹងកេងកេង២, សង្កាត់​បឹងកេងកេង៣, សង្កាត់​អូរឡាំពិក, សង្កាត់​ទំនប់ទឹក, សង្កាត់​ទួលស្វាយព្រៃ១ និង ​សង្កាត់​ទួលស្វាយព្រៃ២ ។ '''១៤. ខណ្ឌ កំបូល''' (ទើបបង្កើតថ្មី) ចែកចេញជា ៧ សង្កាត់ ៖ សង្កាត់​កំបូល, សង្កាត់​កន្ទោក, សង្កាត់​ឱឡោក, សង្កាត់​ស្នោរ, សង្កាត់​ភ្លើងឆេះ​រទេះ, សង្កាត់​បឹងធំ និង ​សង្កាត់​ប្រទះឡាង ។ == រថយន្តក្រុងសាធារណៈភ្នំពេញ == រថយន្តក្រុងសាធារណៈភ្នំពេញ គឺជាប្រព័ន្ធដឹកជញ្ជូនអ្នកដំណើរសាធារណៈក្នុងទីក្រុង ដែលបម្រើដល់រាជធានីភ្នំពេញ នៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយប្រព័ន្ធនេះបានបើកជាសាធារណៈនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ 2014 ជាមួយនិងតម្លៃសំបុត្រថោកសមរម្យផងដែរ ។ ការបើកដំណើរការនៃខ្សែររត់ជាលើកដំបូងមានតែ 3 ខ្សែ ប៉ុនណោះ ចំណែកឯខ្សែរត់ផ្សេងទៀតត្រូវបានបន្ថែមជាបណ្តើរៗក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ គិតត្រឹមឆ្នាំ 2018 មាន 11 ខ្សែរត់ពេញទីក្រុង ។ ប្រព័ន្ធនេះគ្របដណ្តប់ ព្រែកព្នៅ (ខាងជើង) តាខ្មៅ (ខាងត្បូង) ច្បារអំពៅ (ខាងកើត) និងតំបន់សេដ្ឋកិច្ចពិសេស (ខាងលិច) មានគម្រោងពង្រីកបណ្តាញទៅខាងក្រៅ ។ តម្លៃសំបុត្រសម្រាប់រថយន្តក្រុងសាធារណៈគឺ 1,500 រៀល (USD0.37) ក្នុងមួយការធ្វើដំណើរដោយមិនគិតពីចម្ងាយ ។ មានតែប្រាក់រៀលក្នុងស្រុកប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវបានទទួលយក ប្រជពលរដ្ឋ ដែលមានវ័យចំណាស់ (អាយុលើសពី ៧០ឆ្នាំ) កុមារតូចៗ (ក្រោម១ម៉ែត្រ) ជនពិការ ព្រះសង្ឃ គ្រូបង្រៀន សិស្ស កម្មកររោងចក្រ (រហូតដល់ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៩) ធ្វើដំណើរដោយមិនគិតថ្លៃត្រឹមឆ្នាំ ២០១៨ ទោះបីជាអ្នកត្រូវតែបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណដោយពាក់កាតសិស្សក៏ដោយ លោកគ្រូ កាតឬកាតការងារមុនពេលឡើងជិះ ហើយរថយន្តក្រុងចាប់ផ្តើមជារៀងរាល់ថ្ងៃចាប់ពីម៉ោង 05:30 វេលាព្រឹករហូតដល់ម៉ោង 20:30 វេលាយប់ ។<ref> Tourism of Cambodia (2014) [https://www.tourismcambodia.com/tourist-information/phnom-penh-city-bus.htm Information Center Phnom Penh City Bus], Website: tourismcambodia.com, Publication: @ 1999-2014 Tourism of Cambodia </ref> == សួនកំសាន្ត == សួនទឹក Garden City Water Park ដែលជាសួនទឹកធំជាងគេនៅទីក្រុងភ្នំពេញ សាងសង់ដោយគ្រុមហ៊ុន LYP Group របស់លោក ឧកញ៉ា លី យ៉ុងផាត់ ដែលវិនិយោគលើទំហំទឹកប្រាក់ $44 លានដុល្លារអាមេរិក បានបើកដំណើរការជាផ្លូវការណ៍នៅខែសីហា ឆ្នាំ 2020 ដែលជាផ្នែកមួយក្នុងការជំរុញវិស័យទេសចរណ៍នៅទីក្រុងភ្នំពេញផងដែរ ។ សួនទឹក Garden City មានឧបករណ៍កម្សាន្តទំនើប និងគុណភាពខ្ពស់ចំនួន 38 មុខ ឧបករណ៍ទាំងនោះ​រួម​មាន រលកឋានសួគ៌សម្បនិមិត (Wave Paradise) និង អាណាចក្រទឹក (Water Empire) ឋានសួគ៌កុមារ (Children's Paradise), ជិះរលកក្ដារស្គី (Wave Skiing) និង បណ្ដែតខ្លួនតាមជ្រលងទឹកហូរ (Whirlpool Valley) ដែលជាឧបករណ៍នាំចូលពីសហរដ្ឋអាមេរិក និង សហភាពអឺរ៉ុប ពួកវាត្រូវបានរចនាឡើងសម្រាប់មនុស្សគ្រប់វ័យ រួមទាំងកុមារ ក្មេងជំទង់ និងមនុស្សពេញវ័យ សួនទឹក Garden City នេះផងដែរ ត្រូវបានសាងសង់លើផ្ទៃដី ៨,៦ ហិកតា មានចំណតរថយន្ត ២,៤ ហិកតា និងនៅសល់សម្រាប់សួនកម្សាន្តខ្លួនឯង ។<ref> Khmer Times (2020) [https://www.khmertimeskh.com/50755436/44-million-international-standard-garden-city-water-park-opens-to-the-public/ $44 million international standard Garden City Water Park opens to the public], Website: khmertimeskh.com, Publication: Khmer Times August 17, 2020 </ref> == អភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ == * ១៩៧៩ - ១៩៨០: [[ខាង សារិន|ខាង សារិន]] * ១៩៨០ - ១៩៨២: [[ចាន់ វ៉ែន|ចាន់ វ៉ែន]] * ១៩៨២ - ១៩៨៥: [[កែវ ចាន់ដា|កែវ ចាន់ដា]] * ១៩៨៥ - ១៩៩០: [[ថោង ខុន|ថោង ខុន]] * ១៩៩០ - ១៩៩២: [[ហុក ឡង់ឌី|ហុក ឡង់ឌី]] * ១៩៩២ - ១៩៩៣: [[ស៊ីម កា|ស៊ីម កា]] * ១៩៩៣ - ១៩៩៨: [[ឈឹម សៀកលេង|ឈឹម សៀកលេង]] * ១៩៩៩ - ២០០៣: [[ជា សុផារ៉ា|ជា សុផារ៉ា]] * ២០០៣- ខែមេសា​ ២០១៣: [[កែប ជុតិមា|កែប ជុតិម៉ា]] * ២០១៣-​ ខែមិថុនា​ ២០១៧​: [[ប៉ា សុជាតិវង្ស|ប៉ា សុជាតិវង្ស]] * ខែមិថុនា ២០១៧​- បច្ចុប្បន្ន​: [[ឃួង ស្រេង]] == មើលផងដែរ == * [[អាហារខ្មែរ]] ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ភ្នំពេញ|*]] cejt8c8o6jte0tz1zzgrclahhyoh4fn 1 2387 322625 315207 2025-06-28T18:34:56Z 117.20.112.50 Sam Senghak 322625 wikitext text/x-wiki Sam Senghak == រដ្ឋបាល​រាជធានី-ខេត្តកណ្តាល == ប្រទេស​កម្ពុជា​ទើប​តែ​បាន​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​រដ្ឋបាល​ថ្មី ដោយ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​យើង​ត្រូវ​បាន​ចែកចេញ​ជា "រាជធានី និង​ខេត្ត"​។ * រាជធានី ចែក​ចេញ​ជា "ខណ្ឌ" ហើយ​ខណ្ឌ ចែក​ជា "សង្កាត់"​។ * ខេត្ត ចេញ​ចេញ​ជា "ក្រុង និង ស្រុក"​។ ដោយ ក្រុង ចែក​ជា "សង្កាត់" ហើយ ស្រុក ចែក​ជា "ឃុំ និង សង្កាត់" ក្នុង​នោះ ភ្នំពេញ​ជា​រាជធានី ហើយ​ក្រុង​ចំនួន ០៣ កាលពី​មុន​ ត្រូវ​បាន​ប្ដូរ​ទៅ​ជា​ខេត្ត​វិញ គឺ​៖ ក្រុង​កែប ទៅ​ជា ខេត្ត​កែប, ក្រុង​ប៉ៃលិន ទៅជា ខេត្ត​ប៉ៃលិន និង ក្រុង​ព្រះសីហនុ ទៅជា ខេត្ត​ព្រះសីហនុ​។ ដូចនេះ វិគីភីឌា​​យើង​ត្រូវ​តែ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ឡើងវិញ​យ៉ាង​ច្រើន តែ​ឥឡូវនេះ​រវល់​ខ្លាំង​ពេក​។ សូម​អ្នក​ចូលរួម​ទាំងអស់ គួរ​តែ​កែប្រែ​ជា​បណ្ដើរ​ៗ ដើម្បី​កុំ​ឱ្យ​ខុស​តទៅទៀត​។ --[[អ្នកប្រើប្រាស់:Thearith|ធារិត]] ម៉ោង១០:៤២ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៩ (UTC) == PHOKSALUOT == <code>[[កូដ​កុំព្យូទ័រ]]</code> [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/36.37.233.26|36.37.233.26]] ម៉ោង០៨:១៣ ថ្ងៃពុធ ទី០៨ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២៤ (UTC) 0៨៦៧៩៦៤៣៥ [[ពិសេស:ការរួមចំណែក/36.37.205.145|36.37.205.145]] ម៉ោង១១:០៨ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី១៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០២៤ (UTC) hu6nkp7e3sc92e7ynr8g0ju2xppjq7l 0 3076 322627 322578 2025-06-29T01:33:24Z 58.97.225.43 322627 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | official_name = ខណ្ឌដង្កោ <br /> | native_name = | native_name_lang= | settlement_type = [[ខណ្ឌ]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_map = Dangkao Commune Hall.jpg | map_caption = សាលាសង្កាត់ ដង្កោ Dangkao commune hall | pushpin_map = | pushpin_map_caption = | subdivision_type = [[ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]] | subdivision_name1 = [[ភ្នំពេញ]] | subdivision_type2 = ចែកជា | subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | population_total = 69,319 | population_as_of = ២០១៣<ref>{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}</ref> | population_density_km2 = 589 | area_total_km2 = 117.7585 | leader_title = លោកស្រី | leader_name = [[គឹម ញឹប]] | blank_name_sec1 = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]] | blank_info_sec1 = ១២៤០០ | blank_name_sec2 = [[ភូមិក្រម]] | blank_info_sec2 = | timezone = កម្ពុជា | utc_offset = +៧ | latd= | longd= | coordinates_type = region:TH_type:adm2nd | coordinates_display = inline,title | website = | footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨ }} ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។ ==រដ្ឋបាល== ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០) ==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ== នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]] កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]] ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។ ==សាលារៀន== ===សាលាបឋមសិក្សា=== *[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]] ===អនុវិទ្យាល័យ=== *[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]] *[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]] ===វិទ្យាល័យ=== *[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]] ===ឯកជន=== *[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] *[[សាលាបែលីធីអន្តជាតិ]] ==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)== *[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]] *[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]] *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] ===ឯកជន=== *[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]] ==វត្តអារាម== *​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]] *[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ *[[វត្តព្រៃវែង]] *[[វត្តព្រះធាតុ]] *[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក *[[វត្តឫស្សីសាញ់]] *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តអង្គមេត្រី]] *[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង *[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តចំការខ្សាច់]] ==ផ្សារ== *[[ផ្សារថ្នល់បត់]] *[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]] *[[ផ្សារចំការដូង]] ==បុរី== *[[បុរីពិភពថ្មី]] ==រោងចក្រ== *[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]] *[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]] ===ទាំងអស់=== សូមមើល [[ភ្នំពេញ]] ==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]== គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។ ==សូមមើល== ១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]] ២.[[ខណ្ឌកំបូល]] ៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]] ៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]] ៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]] ៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]] qudhn9hpel7tatpa4q9ite2xu6we08y 322628 322627 2025-06-29T01:35:29Z 58.97.225.43 322628 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | official_name = ខណ្ឌដង្កោ <br /> | native_name = | native_name_lang= | settlement_type = [[ខណ្ឌ]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_map = Dangkao Commune Hall.jpg | map_caption = សាលាសង្កាត់ ដង្កោ Dangkao commune hall | pushpin_map = | pushpin_map_caption = | subdivision_type = [[ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]] | subdivision_name1 = [[ភ្នំពេញ]] | subdivision_type2 = ចែកជា | subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | population_total = 69,319 | population_as_of = ២០១៣<ref>{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}</ref> | population_density_km2 = 589 | area_total_km2 = 117.7585 | leader_title = លោកស្រី | leader_name = [[គឹម ញឹប]] | blank_name_sec1 = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]] | blank_info_sec1 = ១២៤០០ | blank_name_sec2 = [[ភូមិក្រម]] | blank_info_sec2 = | timezone = កម្ពុជា | utc_offset = +៧ | latd= | longd= | coordinates_type = region:TH_type:adm2nd | coordinates_display = inline,title | website = | footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨ }} ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។ ==រដ្ឋបាល== ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០) ==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ== *នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]] *កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]] ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។ ==សាលារៀន== ===សាលាបឋមសិក្សា=== *[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]] ===អនុវិទ្យាល័យ=== *[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]] *[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]] ===វិទ្យាល័យ=== *[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]] ===ឯកជន=== *[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] *[[សាលាបែលីធីអន្តជាតិ]] ==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)== *[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]] *[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]] *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] ===ឯកជន=== *[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]] ==វត្តអារាម== *​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]] *[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ *[[វត្តព្រៃវែង]] *[[វត្តព្រះធាតុ]] *[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក *[[វត្តឫស្សីសាញ់]] *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តអង្គមេត្រី]] *[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង *[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តចំការខ្សាច់]] ==ផ្សារ== *[[ផ្សារថ្នល់បត់]] *[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]] *[[ផ្សារចំការដូង]] ==បុរី== *[[បុរីពិភពថ្មី]] ==រោងចក្រ== *[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]] *[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]] ===ទាំងអស់=== សូមមើល [[ភ្នំពេញ]] ==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]== គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។ ==សូមមើល== ១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]] ២.[[ខណ្ឌកំបូល]] ៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]] ៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]] ៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]] ៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]] r6ncpz2v54ltfxx7e0bctr2jimpaiqi 322630 322628 2025-06-29T04:12:26Z 58.97.225.43 322630 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | official_name = ខណ្ឌដង្កោ | native_name = | native_name_lang= | settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_map = .jpg | map_caption = ខណ្ឌដង្កោនៅក្រោម [[ពណ៍ក្រហាម]] | pushpin_map = | pushpin_map_caption = | subdivision_type = [[ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]] | subdivision_type2 = ចែកជា | subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = | established_date = | population_total = 69,319 | population_as_of = ២០១៣<ref>{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}</ref> | population_density_km2 = 589 | area_total_km2 = 117.7585 | leader_title = លោកស្រី | leader_name = [[គឹម ញឹប]] | blank_name_sec1 = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]] | blank_info_sec1 = ១២៤០០ | blank_name_sec2 = [[ភូមិក្រម]] | blank_info_sec2 = | timezone = កម្ពុជា | utc_offset = +៧ | latd= | longd= | coordinates_type = region:TH_type:adm2nd | coordinates_display = inline,title | website = | footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨ }} ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។ ==រដ្ឋបាល== ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០) ==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ== *នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]] *កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]] ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។ ==សាលារៀន== ===សាលាបឋមសិក្សា=== *[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]] ===អនុវិទ្យាល័យ=== *[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]] *[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]] ===វិទ្យាល័យ=== *[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]] ===ឯកជន=== *[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] *[[សាលាបែលីធីអន្តជាតិ]] ==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)== *[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]] *[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]] *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] ===ឯកជន=== *[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]] ==វត្តអារាម== *​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]] *[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ *[[វត្តព្រៃវែង]] *[[វត្តព្រះធាតុ]] *[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក *[[វត្តឫស្សីសាញ់]] *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តអង្គមេត្រី]] *[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង *[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តចំការខ្សាច់]] ==ផ្សារ== *[[ផ្សារថ្នល់បត់]] *[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]] *[[ផ្សារចំការដូង]] ==បុរី== *[[បុរីពិភពថ្មី]] ==រោងចក្រ== *[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]] *[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]] ===ទាំងអស់=== សូមមើល [[ភ្នំពេញ]] ==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]== គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។ ==សូមមើល== ១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]] ២.[[ខណ្ឌកំបូល]] ៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]] ៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]] ៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]] ៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]] er9k2t8a02oy3ssmsvp6ekgtoe8pb99 0 34318 322626 232946 2025-06-28T19:19:36Z 117.20.115.236 322626 wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:MediaWiki logo el.png|រូបភាពតូច]] '''មេឌាវិគី''' (ខ្មែរ) គឺជាកម្មវិធីដែលត្រូវបានប្រើសម្រាប់គម្រោង[[វីគីភីឌា]]ដោយធ្វើការនៅលើ[[ម៉ាស៊ីនបម្រើ]]ជាការសំខាន់ ។ [[Category:វិគីមេឌា]] cqj32w6bibk2moefqjsjgltj2sebym1 0 38597 322634 321985 2025-06-29T06:51:51Z Kemsopheak96 42802 322634 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #645394;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> រាមាធិបតីទី៤ </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៨៤១-១៨៥៩ [[រាជាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' | ១៨៤១ |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' | សម័យកាលឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតីអង្គឌួង |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | សម្ដេច ព្រះបរមកោដ្ឋ |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[នរោត្ដម]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្ស​ឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៧៩៦ |- style="vertical-align:center;" |'''បុត្រ''' | អង្គទ្រីម៉ាល់ (១៨៣១) <br> អង្គអ៊ូ (១៨៣៣) <br> អងច្រលឹង (១៨៣៤) <br> អង្គសរ (១៨៤១) <br> អង្គភឹម (១៨៤២) <br> អង្គកំប្លាង (១៨៤៩) |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៨៦០ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' |ពុទ្ធសាសនា និកាយថេរវាទ (Buddha Theravada) <br> ព្រហ្មញ្ញសាសានា |} '''រាមាធិបតីទី៤''' ឬ '''[[អង្គឌួង]]''' ([[អង់គ្លេស]]: Reamea Thipadei IV) or (Ang Duong) (ប្រ.ស|គ.ស ១៧៩៦-១៨៦០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៨៤១-១៨៥៩) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៅរាជធានីឧដុង្គ ព.សករាជ ២៣៨៩ ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៨៤៥ ត្រូវនិង មហាសករាជ ១៧៦៨ ទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា​ '''ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេច​ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី ស្រីសុរិយាបរមធ្មិស្សា វរបរមសុរិន្ទ្រាភូវណៃមហាចក្រពត្តិ​ ពិសេនាសាធិបាឥស្សរាកម្ពុជរាជាណាចក្រ ឧភតោសុជាតិវរ្ម័ន តម្រង់កម្ពជា មហាប្រទេសសុរិយាណាចក្រ ភូមិន្ទរាជវិវឌ្ឍន៏ អធិរាជរាមាមហាកាមារដ្ឋធិបាត នរិន្ទ្រារាជវិសុទ្ធបរមពោធិ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី''' ទ្រង់ជាបុត្រាពៅ នៃព្រះរាមាធិបតី [[អង្គអេង]] ហើយទ្រង់ឡើងសោយរាជដោយមានការជ្រោមជ្រែងគាំទ្រពីសំណាក់ពួកសៀមផងដែរ ។<ref> George Cœdès (1983) [https://books.google.com.kh/books?id=qgrAFlAC4-QC&num=9&redir_esc=y The Making of South East Asia], Publisher: University of California Press p.268 [[ISBN]]: 0520050614, 9780520050617 </ref> == កម្ពុជាក្រោមគំនាបសៀម == '''Cambodia under Siam pressure''' ព្រះអង្គឌួងដែលបានឡើងសោយរាជផ្លូវការណ៍នៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៥ ព្រះអង្គបាននាំយកស្ថាបត្យកម្ម ទំនៀមទម្លាប់សៀម ចូលមកក្នុងព្រះបរមរាជវាំងឧដុង្គ ហើយភាសាសៀមត្រូវបានក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងលើកជាភាសាថ្នាក់ខ្ពស់ផងដែរ ដើម្បីឱ្យមន្ត្រីខាងសៀមឃើញថាកម្ពុជាគឺស្ថិតនៅជាចំណុះនគរសៀម ព្រះអង្គឌួងការដែលសោយរាជនៅកម្ពុជាទ្រង់ស្ទើរតែមិនអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននោះទេ ។ គ.សករាជ ១៨៤៧ មន្ត្រីទ័ពសៀមនាម ព្យាបឌិន (Pya Bodin) បានដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួន ដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុងឧដុង្គដែលមានចំនួនជាង ៦,០០០ (៦ពាន់នាក់) ឱ្យត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសសៀមវិញ ក្រោយពេលកម្ពុជាយល់ព្រមថ្វាយនូវសួយសាអាករទៅកាន់នគរសៀម ។ ក្រោយការចាកចេញរបស់មន្ត្រីទ័ពកំពូលរបស់សៀម ព្រះអង្គឌួងបានរៀនភាសាខ្មែរឡើងវិញផងដែរ ទោះជាមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញក៏ពិតមែនប៉ុន្តែក៏នៅមានមន្ត្រីសៀម និង ពួកចារកិច្ចសៀមជាច្រើនទៀតនៅចាំផ្ដល់នូវពត៌មានផ្សេងៗទៅកាន់ស្ដេចសៀម ហើយក៏មានមន្ត្រីខ្មែរមួយចំនួនរណបសៀមដើម្បីផលប្រយោជន៍ផងដែរ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ទ្រង់មានមហេសី ១អង្គ ស្នំឯក១អង្គ ស្នំឯករង ៣អង្គ និង មានអ្នកម្នាងចំនួន ៣០០ អង្គ ដែលអ្នកម្នាងទាំងអស់នោះត្រូវបាននាំចូលមកថ្វាយចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ដោយក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេដែលមានមុខតំណែងជាមន្ត្រីផ្សេងៗ ។ ដើម្បីបម្រើឱ្យការដោះដូរទំនិញ ព្រះអង្គឌួង បានសម្រេចបោះនូវរូបបិយវត្ថុរបស់ជាតិ ដែលមានទម្រង់ជាប្រាក់កាស ដែលមានរូបសត្វហង្ស និង ម្ខាងទៀតជារូប ប្រាសាទ ដែលរូបបិយវត្ថុនេះត្រូវដាក់ឱ្យចរាចរណ៍នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ ១៨៤៧ រូបិយវត្ថុនោះត្រូវបានហៅថា ប្រាក់ណែន ។<ref> Centre national de la recherche scientifique (France) (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/6-WNc19MHuIC?hl=en Journal asiatique], Publisher: Société asiatique. Original from the University of Michigan p.113 </ref> <ref> American Numismatic Society (1907- ) (1974) [https://books.google.com.kh/books?id=Hb1WAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Museum Notes, Issues 19-20], Publisher: American Numismatic Society, Original from the University of California p.42 </ref> == ការរើខ្លួនពីឥទ្ធិពលសៀម == '''Moving from Siam influence''' ព្រះបាទអង្គឌួងអំឡុងពេលទ្រង់គង់នៅក្រុងធនបុរី ([[បាងកក]]) ទ្រង់បានមើលឃើញពីការរីកចំរើនរបស់នគរសៀម ដោយការការដោះដូរទំនិញតាមរយៈទូកសំពៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវទឹក ហើយទ្រង់បានមើលឃើញពីសក្ដានុពលសេដ្ឋកិច្ចនៃកំពង់ផែក្រុងធន់បុរីផងដែរ ដែលពោពេញទៅដោយទំនិញរបស់ពួកបរទេសលោកខាងលិច ដូចនេះហើយក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៩ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់បានសំរេចសាងសង់ផ្លូវចំនួនពីរ ដែលចាប់ត្រួសត្រាយសាងសង់ ពីក្រុងឧដុង្គ ទៅ [[ខេត្តកំពត]] និង ចេញពីតំបន់ [[ភ្នំពេញ]] ទៅច្រកសមុទ្រ កំពង់សោម ផងដែរ ដើម្បីសំរេចបានការតភ្ជាប់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ការធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចនេះត្រូវបានដឹងដល់ពួកមន្ត្រីចារកិច្ចនគរសៀម ដូចនេះពួកចារកិច្ចសៀមបានបញ្ចូនរបាយការណ៍អំពីរឿងនេះ ទៅកាន់ស្ដេចសៀម រាមាទី៣ ដូចនេះហើយស្ដេចសៀមបានបញ្ជូន មន្ត្រីទ័ព ព្យាបដិន ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាម្ដងទៀតដើម្បីឃ្លាំមើលអំពីរឿងនេះ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ក្រោយពេលដឹងថាសៀមបញ្ជូនមន្ត្រីអង្កេតការរឿងនេះ នោះប្រាកដណាស់សៀមនិងជំទាស់ ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានឱ្យកាសធ្វើពាណិជ្ជកម្មនិង ពួកលោកខាងលិច ដូចនេះហើយ ព្រះបាទអង្គឌួង បានបិតបាំងអំពីរឿងនេះ ចំណែកឯភាគីសៀមនៅតែបន្តតាមដាន និង សង្ស័យអំពីបញ្ហានេះ ។ រយៈពេលអស់ជាច្រើនខែ ដែលកម្ពុជាមិនមានសកម្មភាពសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចទាល់តែសោះ មន្ត្រីទ័ពសៀម ព្យាបដិន បានត្រឡប់ទៅវិញ ប៉ុន្តែពួកគេបានសុំយកបុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងមួយចំនួនយកទៅសិក្សានៅឯធន់បុរី ដែលមើលទៅឃើញថាពួកសៀមយកចិត្តទុកដាក់ និងធ្វើល្អជាមួយកម្ពុជាណាស់ ប៉ុន្តែធាតុពិត បុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងត្រូវជាប់ជាចំណាត់ខ្មាំងបន្តទៀត ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានការងាករេចេញពីសៀម ក្រោយពេលមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញពីកម្ពុជា ព្រះបាទអង្គឌួង បានមានព្រះតម្រិះឃើញថា បើបណ្ដោយឱ្យមន្ត្រីចារកិច្ចសៀមធ្វើព្យុះភ្លៀងក្នុងកិច្ចការនយោបាយនគរកម្ពុជាទៀតមិនកើតទេ ដូចនេះ ព្រះអង្គឌួង បានបង្កើតលេះនិងការចោទប្ដឹងតាមរយៈអ្នកម្នាងសៀមរបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីរឹបអូសអំណាចមន្ត្រីសៀមក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជា ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួងរឹបអូសដកដំណែងមន្ត្រីសៀម ក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជារួចហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងឆ្នាំ ១៨៥០ ដើម្បីរើខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលសៀម ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> <ref> Société Asiatique (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/YbtUAAAAcAAJ?hl=en&gl=KH&kptab=publisherseries Journal asiatique ou recueil de mémoires d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux · Volume 20], Publisher: Soc. Original from:the Bavarian State Library </ref> == ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយពួកអុឺរ៉ុប == '''Trade with Europeans''' ការរងគំនាបសេដ្ឋកិច្ចពីប្រទេសជិតខាង តាមរយៈការបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ២ របស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែអូកែវ (Óc Eo) ដែលស្ថិតនៅ [[ខេត្តពាម]] (Hà Tiên) ដែលជាអតីតទឹកដីរបស់កម្ពុជា ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាមក្នុងឆ្នាំ ១៧៥៨ ក្នុងរាជព្រះនរាយ៍រាជា [[អង្គតន់ទី២]] បន្ទាប់ពីអណ្ណាមចូលច្បាំងដណ្ដើមយកពី ក្រុមគ្រួសារម៉ក់កូវ (Mac Cuu Family) ដែលចូលកាន់កាប់ខេត្តពាម របស់កម្ពុជាពីឆ្នាំ ១៧០៥ រហូតដល់ ១៧៥៨ ដែលមានរយៈពេល ៥៣ឆ្នាំ ។ កំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតរបស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែក្រុងព្រៃនគរ ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាម ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ ក្នុងរាជ [[ជ័យជេស្ឋាទី៣ (រជ្ជកាលទី៣)|ព្រះជ័យជេស្ឋាទី៣]] នៃ រជ្ជកាលទី៣ ការបាត់បង់នេះដោយសារតែ ចៅហ្វាយខេត្តកម្ពុជា នាម "អមនរិន្ទ" បានក្បត់ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ហើយ បានកាត់យកក្រុងព្រៃនគរមួយកំណាត់ទៀតទៅភ្ជាប់ និង តំបន់យ៉ាដិញរបស់អណ្ណាម ដូចនេះហើយព្រះចៅអណ្ណាម ក៏ផ្លាសប្ដូរឈ្មោះ យ៉ាឌិញ ឱ្យទៅជា ក្រុងសាយហ្គន (Saigon) ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួង ធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចពីក្រុងឧដុង្គ ទៅខេត្តកំពត និង ពីភ្នំពេញ ទៅច្រកសមុទ្រកំពង់សោមរួចមក ការមកដល់នៅសំពៅឈ្មួញពួកអុឺរ៉ុប ដែលធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេមេគង្គក្រោម បានមកដល់ក្រុងឧដុង្គ ដែលមានការទួលរាក់ទាក់ពីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដែលមានកាប់ពីទែនក្រុម ជាជនជាតិស្កុតលែន បានត្អូញត្អែរពីការលំបាករបស់ពួកគេ តាមរយៈការបកប្រែពីនាវិករបស់ពួកគេ ដែលជាជនជាតិសៀម ។ ក្រុមឈ្មួញសំពៅ បានត្អូញត្អែរ អំពីកង្វះខាតរបស់កម្ពុជា ក្នុងការគាំពារពួកគេ ពីការប៉ុនប៉នប្លន់ទំនិញតាមរយៈក្រុមចោរសមុទ្រ បន្ថែមលើបញ្ហាផ្សេងៗទៀត ដែលកម្ពុជាមានកង្វះខាតលំនៅដ្ឋានល្អៗសម្រាប់ក្រុមឈ្មួញផ្សេងៗទៀត ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិស្ដុកស្ដម្ភ ។ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់សណ្ដាប់ពាក្យត្អូញត្អែរ របស់ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដោយការយកចិត្តទុកដាក់ ហើយទ្រង់បានដាក់បញ្ជារ ឱ្យមន្ត្រីក្រោមឱវាទ លើកកម្ពស់ ការធ្វើពាណិជ្ជម្មកម្ម ជាមួយពួកអុឺរ៉ុប ផងដែរ ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> == បំរាមការជក់អាភៀន == '''Prohibition of opium smoking''' ទោះបីជាកម្ពុជាបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ចំនួ២ ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែកម្ពុជា នៅមានកំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមនោះ គឺកំពង់ផែ [[ខេត្តព្រែកឬស្សី]] (Can Tho) ដែលមានក្រុមទូកដឹកទំនិញ ចិន-យួន ជាច្រើនប្រកប របររកសុីជួញដូរនៅទីនេះ ក្នុងនោះមានទំនិញមួយប្រភេទ ដែលមានការនាំចូលច្រើនតាមរយៈសំពៅរបស់ពួកអុឺរ៉ុប សៀម និង សិង្ហបុរី នោះគឺទំនិញថ្នាំជក់ប្រភេទហេរ៉ូអុីន ដែលពួកគេយកមកច្នៃជាអាភៀន រយៈពេលត្រឹមតែ ២ឆ្នាំ ប៉ុនណោះការនាំចូលអាភៀនមានចំនួនច្រើនលើសលប់ដែលគិតចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៥០ ដល់ឆ្នាំ ១៨៥២ ការនាំចូលអាភៀនទាំងនេះបានធ្វើឱ្យប្រជាជនក្នុងតំបន់ ទាំងប្រជាជនខ្មែរ និង ប្រជាជនបរទេស ចាប់ផ្ដើមជក់ញៀនពាសពេញតំបន់ដែលធ្វើឱ្យតំបន់កំពង់ផែព្រែកឬស្សីទាំងមូល មិនអាចគ្រប់គ្រងបានក្នុងដែនអាជ្ញាធរកម្ពុជា ដែលមានន័យថារដ្ឋបាលកណ្ដាលកម្ពុជា មិនអាចគ្រប់គ្រងពួកគេបាន ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ដោយមើលឃើញពីផលលំបាក និង ផលប៉ះពាល់ពីការជក់អាភៀន របស់ប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់បានដាក់ចេញនូវសេចក្ដីបំរាម ហាមប្រជាជននៃកម្ពុជាទាំងអស់ ទិញនិងប្រើប្រាសអាភៀន ដោយអ្នកណាមួយបំពានបំរាមនេះ ត្រូវវាយហ្នឹងរំព័តខ្សែរតី ហើយត្រូវយកទៅឃុំឃាំងដើម្បីផ្ដាច់អាភៀន ។ រយៈពេលត្រឹមតែ ១ឆ្នាំ ប៉ុនណោះ ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង របស់ព្រះបាទអង្គឌួង ក្នុងការទប់ស្កាត់ការប្រើប្រាសអាភៀននៅកម្ពុជា បានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៣ ។<ref> Gregor Muller (2006) [https://www.google.com.kh/books/edition/Colonial_Cambodia_s_Bad_Frenchmen/o8N_AgAAQBAJ?hl=en Colonial Cambodia's 'Bad Frenchmen' The Rise of French Rule and the Life of Thomas Caraman, 1840-87], Publisher: Taylor & Francis p.312 [[ISBN]]: 9781134253715, 1134253710 </ref> == ការចាប់ផ្ដើមទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-បារាំង == '''The beginning of Cambodian-French relations''' បុព្វហេតុដែលកងកម្លាំងបារាំងមកដល់ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន គឺនៅពេលដែលស្ដេចអណ្ណាមចុងក្រោយ ព្រះនាមធីវទ្រី (Thieu Tri) ត្រូវបានមន្ត្រីទ័ពយួនធ្វើឃាតក្នុងរាជដំណាក់ ស្ដេចអណ្ណាមថ្មី ព្រះនាម "ធុយដុក" (Tự Đức) ដែលជាជនជាតិយួនភាគខាងជើង បានឡើងមកគ្រប់គ្រងនគរអណ្ណាមហើយគោលនយោបាយ ស្ដេចធុយដុក គឺកំទេចរាល់ការជ្រៀតចូលណាមួយពីឥទ្ធិពលបរទេសមកក្នុងសង្គមអណ្ណាម ដូចនេះ បុព្វជិត អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតុលិក ដែលជាជនជាតិបារាំងត្រូវបានកាប់សម្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់ ដែលការកាប់សម្លាប់នេះត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៥ ដែលនេះជាព្រឹត្តិការណ៍ នៃការប្រឆាំងឥទ្ធិពលសាសនាកាតុលិកដ៏ធំបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអណ្ណាម (Anti-Catholicism persecution) ហើយនេះក៏ជាមូលហេតុដ៏ចម្បងដែលអធិរាជបារាំងងៀកមកចាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហានេះ ។<ref> Kenneth Scott Latourette (1944) [https://books.google.com.kh/books?id=uI3YAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y “A” History of Expansion of Christianity: “The” great century : in Northern Africa and Asia ; A.D. 1800 - A.D. 1914, Volume 6], Publisher: Harper & Brothers Publ., Original from the University of Michigan p.502 </ref> === ការមកដល់របស់បារាំងនៅកម្ពុជា ១៨៥៦ === '''French arrival in Cambodia 1856''' ក្រោយពេលមានការសម្លាប់រង្គាលនូវបុព្វជិតអ្នកកាន់គ្រឹះសាសនា នៅអណ្ណាម អធិរាជបារាំង ណាប៉ូឡេអុងទី៣ (Napoleon III) បានបញ្ជូនបេសកទូតបារាំងលោក ឆាឡេស ឌី ម៉ុងទីញី (Charles de Montigny) ឱ្យមកអង្កេតមើលពីបញ្ហានេះ លោកម៉ុងទីញី បានធ្វើដំណើរចេញពីដែនកោះ សិង្ហបុរី ហើយមកដល់កម្ពុជានៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨៥៦ លោកបានចូលកប៉ាល់មកសំចតនៅក្នុង [[ខេត្តកំពត]] ។ ការមកដល់យ៉ាងកម្ររបស់បេសកទូតបារាំងរូបនេះបានធ្វើឱ្យព្រះអង្គឌួង មានចិត្តខ្វាយខ្វល់ជាខ្លាំង ព្រោះទ្រង់មានបំណងចង់ចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងផងដែរ ដូចនេះហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសរសេរសារលិខិតមួយច្បាប់ ដាក់ជូនអធិរាជបារាំងណាប៉ូឡេអុងទី៣ តាមរយៈការបកប្រែនៃបុព្វជិតបារាំងគឺលោក "ហ្សង់គ្ល័រឌីមុីស" (Jean-Claude Miche) ប៉ុន្តែលោក ឌីម៉ុងទីញី មិនបានយកសេចក្ដីព្រៀងច្បាប់នេះដាក់ជូនអធិរាជបារាំងនោះទេ ដែលធ្វើឱ្យបេសកកម្មនេះត្រូវបរាជ័យ ហើយកម្ពុជាបាត់បង់ឱ្យកាសចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងក្នុងការយកបារាំងធ្វើជាខ្នងបង្អែកផងដែរ ។<ref> Roger M. Smith (1965) [https://books.google.com.kh/books?id=g_5AAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Cambodia's Foreign Policy], Publisher: Cornell University Press p.273 </ref> == ការបះបោររបស់ចាម ១៨៥៨ == '''Cham Rebellion 1858''' * ព្រះអង្គឌួងភៀសព្រះកាយទៅសៀមអំឡុងពេល ពួកចាមបះបោរ គ.សករាជ ១៨៥៨ * King Ang Duong fled to Siam during the Cham rebellion in 1858 ក្រោយពេលស្ដេចអណ្ណាមសម្លាប់រង្គាលអ្នកបុព្វជិតគ្រឹស្តសាសនា អធិរាជបារាំងបានបញ្ជារឱ្យលោក ឧត្តមសេនីយ៍ អ៊ែកនេស ឌូដាត ដឺឡាក្រេ (Ernest Doudart de Lagrée) ឱ្យដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនដែលកំពុងធ្វើសង្គ្រាមអាភៀននៅឯប្រទេសចិនភាគខាត្បូង លើកមកច្បាំងនិងអណ្ណាមផងដែរ ។ កងនាវាចម្បាំងចំនួន ១៣គ្រឿង របស់បារាំង និង កងកម្លាំងរបស់អេស្ប៉ាញ បានវាយចូលកាន់កាប់កំពង់ផែតួរ៉ាណ (Tourane) (បច្ចុប្បន្ន: ទីក្រុងដាណាង) (Danang city) ក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> United States. Department of State (1929) [https://books.google.com.kh/books?id=Z3efAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y Department of State Publication, Issue 8955], Publisher: U.S. Government Printing Office, 1990 Original from the University of Michigan </ref> ក្នុងអំឡុងខែកញ្ញា គ.សករាជ ១៨៥៨ ជនជាតិចាម បានប្រមូលផ្ដុំគ្នាបះបោរ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ដោយពួកគេបានវាយចូលកាន់កាប់ [[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]] , [[ខេត្តកំពង់ចាម]], ស្រុកសំបូរ [[ខេត្តក្រចេះ]], រកាពោ និង ប្រាំភូមិ ហើយជនជាតិចាមទាំងនោះមានបំណងចង់វាយចូលកាន់កាប់រាជធានីឧដុង្គផងដែរ ដូចនេះហើយដើម្បីសុវត្ថិភាពព្រះរាជាក្រុមមន្ត្រីបានជម្លៀស ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅកាន់ប្រទេសសៀម ។ មន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានដឹកនាំកម្លាំងប្រមាណជា ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបការបះបោររបស់ពួកចាមទាំងអស់នេះរហូតទទួលបានជោគជ័យ ក្រុមមន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានថ្វាយសារលិខិតទៅព្រះអង្គឌួង ដើម្បីឱ្យទ្រង់សម្រេចព្រះទ័យ តើគួរសម្លាប់ជនជាតិចាមទាំងអស់នៅកម្ពុជា ឬ ទុកជីវិតឱ្យពួកគេ ? ដោយសេចក្ដីសណ្ដោសប្រណី ព្រះអង្គឌួង ចេញបញ្ជារឱ្យប្រហារជីវិតតែអ្នកដឹកនាំបះបោរប៉ុនណោះ ដោយរក្សាជីវិតជនជាតិចាមឱ្យរស់នៅកម្ពុជាបន្ត ហើយជនជាតិចាមត្រូវចាត់តំណាងម្នាក់ មកថ្វាយសារតាំងដល់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងព្រះរាជវាំងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីសម្ដែងការគោរពស្មោះស្ម័គចំពោះក្សត្រកម្ពុជា ។ <ref> Arthur J. Dommen (2002) [https://www.google.com.kh/books/edition/The_Indochinese_Experience_of_the_French/MauWlUjuWNsC?hl=en The Indochinese Experience of the French and the Americans Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam], Publisher: Indiana University Press p.1,192 [[ISBN]]: 9780253109255, 0253109256 </ref> == បារាំង​ចូលកាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្គន ១៨៥៩ == '''French occupy Saigon 1859''' គ.សករាជ ១៨៥៩ កងនាវាចម្បាំងរបស់បារាំង ចំនួន ៤៥០គ្រឿង ជាមួយនិងកងទ័ពបារាំង ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បានមកដល់អណ្ណាមភាគខាងត្បូង និង បានវាយចូលទីក្រុងសៃហ្គន នៅថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ហើយកងទ័ពអណ្ណាមចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បានចូលច្បាំងនិងកងទ័ពបារាំង ដើម្បីការពារទីក្រុង ចំណែកឯភាគីកម្ពុជា បានបញ្ជូនកងទ័ពប្រមាណជា ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចូលទៅជួយបារាំង ដើម្បីដណ្ដើមយកទីក្រុងសៃហ្គន សង្គ្រាមបានអូសបន្លាយអស់ ២សប្ដាហ៍ នៅទីបំផុតបារាំងបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងសៃហ្គនទាំងស្រុង នៅថ្ងៃទី១៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៥៩ កងទ័ពអណ្ណាម ៥មុឺននាក់ ត្រូវបានសម្លាប់ចោលទាំងស្រុង ។ ក្រោយពេលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងយកឈ្នះទៅលើអណ្ណាម បារាំងបានសន្យានិងកម្ពុជា និង ធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីឱ្យភាគីសៀម ដោះលែងព្រះអង្គឌួង និង ញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ អំឡុងពេលដែល ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅសៀមនាពេលដែលពួកចាមធ្វើការបះបោរ សៀមបានបង្ខាំងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជាមិនឱ្យត្រឡប់មកវិញនោះទេ ។<ref> Purcell (1965) [https://www.google.com.kh/books/edition/South_East_Asia_Since_1800/Wmk0z8P2ZvwC?hl=en South East Asia Since 1800], Publisher: Cambridge University Press p.238 [[ISBN]]: 9780521060073, 0521060079 </ref> == សង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម ១៨៥៩ == '''Franco-Spanish War against Siam 1859''' បុព្វហេតុដែលមានសង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម កើតឡើងគឺនៅពេលដែលមានការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរវាងប្រទេសចក្រពត្តិពីរនោះគឺបារាំងនិង អង់គ្លេស ។ ដែលនៅឆ្នាំ ១៨៥៥ ស្តេចសៀម រាមាទី៤ ដែលមានព្រះនាមហៅក្រៅថា មងឃុត (Mongkut) និង បេសកជនអង់គ្លេស និង ជាអភិបាលក្រុងហុងកុង លោក ចន ប៊ូរីង "Sir John Bowring" បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នា ។ ឯកសារនេះ ដែលបើកឱ្យសៀមយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាពចំពោះលទ្ធភាពនៃសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មរបស់អង់គ្លេស និង ការមិនយកពន្ធលើពាណិជ្ជកម្មធ្ងន់ៗរបស់អង់គ្លេសផងដែរ ប្រហែលជាអ្វីដែលសំខាន់បំផុតនោះគឺថា ការទទួលយកសន្ធិសញ្ញានេះបានទទួលស្គាល់យ៉ាងច្បាស់នូវអំណាចរបស់អង់គ្លេសនៅក្នុងតំបន់ ។ ក្រោយបារាំងយកឈ្នះសង្គ្រាមជាមួយអណ្ណាម បារាំងបានចូលទៅដាក់ពាណិជ្ជនៅទឹកដីភាគកើតប្រទេសសៀមផងដែរ ប៉ុន្តែភាគីអង់គ្លេសមិនពេញចិត្តនោះទេដោយបង្ខំឱ្យសៀមបណ្ដេញបារាំងចេញ សៀមបានរឹបអូសទំនេញបារាំងនៅ ខេត្តចន្ទបុរី (Chanthaburi) ដែលធ្វើឱ្យបារាំងមិនសប្បាយចិត្តនោះទេក៏បើកការវាយប្រហារទៅលើសៀមនៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ1859 ហើយសម្ព័នមិត្តបារាំងគឺ អេសស្ប៉ាញ បានចូលច្បាំងនិងសៀមផងដែរ អំឡុងពេលប៉ះទង្គិចគ្នារវាងសៀម និង បារាំង ភាគីអង់គ្លេស បានចូលទៅសម្របសម្រួលហើយធ្វើការចរចារជាមួយបារាំង ដោយបារាំងបានបង្ខំឱ្យសៀមដោះលែងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា និង ក្រុមគ្រួសារញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឌួង ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ តាមការសន្យារវាងបារាំងនិងកម្ពុជា អំឡុងពេលដែលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងធ្វើសង្គ្រាមទល់និងអណ្ណាម ។<ref> Charles Eugene Little (1967) [https://www.google.com.kh/books/edition/Cyclopedia_of_Classified_Dates_with_an_E/SRtGAQAAMAAJ?hl=en Cyclopedia of Classified Dates with an Exhaustive Index], Publisher: Gale Research Company Original from The Ohio State University p.1,454 [[ISBN]]: 9780810333345, 0810333341 </ref> == ចំណារពន្យល់ == មូលហេតុដែលក្រុមប្រវត្តិវិទូរកម្ពុជាផ្លាសប្ដូរការសរសេរ ពីអង្គដួង ទៅជា អង្គឌួង == ឯកសារយោង == fvis7zn2tbn95sqwg6qbah5zqgaqjjw 322635 322634 2025-06-29T07:30:28Z Kemsopheak96 42802 322635 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #645394;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> រាមាធិបតីទី៤ </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៨៤១-១៨៥៩ [[រាជាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' | ១៨៤១ |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' | សម័យកាលឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតីអង្គឌួង |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | សម្ដេច ព្រះបរមកោដ្ឋ |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[នរោត្ដម]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្ស​ឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៧៩៦ |- style="vertical-align:center;" |'''បុត្រ''' | អង្គទ្រីម៉ាល់ (១៨៣១) <br> អង្គអ៊ូ (១៨៣៣) <br> អងច្រលឹង (១៨៣៤) <br> អង្គសរ (១៨៤១) <br> អង្គភឹម (១៨៤២) <br> អង្គកំប្លាង (១៨៤៩) |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៨៦០ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' |ពុទ្ធសាសនា និកាយថេរវាទ (Buddha Theravada) <br> ព្រហ្មញ្ញសាសានា |} '''រាមាធិបតីទី៤''' ឬ '''[[អង្គឌួង]]''' ([[អង់គ្លេស]]: Reamea Thipadei IV) or (Ang Duong) (ប្រ.ស|គ.ស ១៧៩៦-១៨៦០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៨៤១-១៨៥៩) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៅរាជធានីឧដុង្គ ព.សករាជ ២៣៨៩ ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៨៤៥ ត្រូវនិង មហាសករាជ ១៧៦៨ ទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា​ '''ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេច​ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី ស្រីសុរិយាបរមធ្មិស្សា វរបរមសុរិន្ទ្រាភូវណៃមហាចក្រពត្តិ​ ពិសេនាសាធិបាឥស្សរាកម្ពុជរាជាណាចក្រ ឧភតោសុជាតិវរ្ម័ន តម្រង់កម្ពជា មហាប្រទេសសុរិយាណាចក្រ ភូមិន្ទរាជវិវឌ្ឍន៏ អធិរាជរាមាមហាកាមារដ្ឋធិបាត នរិន្ទ្រារាជវិសុទ្ធបរមពោធិ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី''' ទ្រង់ជាបុត្រាពៅ នៃព្រះរាមាធិបតី [[អង្គអេង]] ហើយទ្រង់ឡើងសោយរាជដោយមានការជ្រោមជ្រែងគាំទ្រពីសំណាក់ពួកសៀមផងដែរ ។<ref> George Cœdès (1983) [https://books.google.com.kh/books?id=qgrAFlAC4-QC&num=9&redir_esc=y The Making of South East Asia], Publisher: University of California Press p.268 [[ISBN]]: 0520050614, 9780520050617 </ref> == កម្ពុជាក្រោមគំនាបសៀម == '''Cambodia under Siam pressure''' ព្រះអង្គឌួងដែលបានឡើងសោយរាជផ្លូវការណ៍នៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៥ ព្រះអង្គបាននាំយកស្ថាបត្យកម្ម ទំនៀមទម្លាប់សៀម ចូលមកក្នុងព្រះបរមរាជវាំងឧដុង្គ ហើយភាសាសៀមត្រូវបានក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងលើកជាភាសាថ្នាក់ខ្ពស់ផងដែរ ដើម្បីឱ្យមន្ត្រីខាងសៀមឃើញថាកម្ពុជាគឺស្ថិតនៅជាចំណុះនគរសៀម ព្រះអង្គឌួងការដែលសោយរាជនៅកម្ពុជាទ្រង់ស្ទើរតែមិនអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននោះទេ ។ គ.សករាជ ១៨៤៧ មន្ត្រីទ័ពសៀមនាម ចៅពញាបឌិនតេជោ (Pya Bodin) បានដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួន ដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុងឧដុង្គដែលមានចំនួនជាង ៦,០០០ (៦ពាន់នាក់) ឱ្យត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសសៀមវិញ ក្រោយពេលកម្ពុជាយល់ព្រមថ្វាយនូវសួយសាអាករទៅកាន់នគរសៀម ។ ក្រោយការចាកចេញរបស់មន្ត្រីទ័ពកំពូលរបស់សៀម ព្រះអង្គឌួងបានរៀនភាសាខ្មែរឡើងវិញផងដែរ ទោះជាមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញក៏ពិតមែនប៉ុន្តែក៏នៅមានមន្ត្រីសៀម និង ពួកចារកិច្ចសៀមជាច្រើនទៀតនៅចាំផ្ដល់នូវពត៌មានផ្សេងៗទៅកាន់ស្ដេចសៀម ហើយក៏មានមន្ត្រីខ្មែរមួយចំនួនរណបសៀមដើម្បីផលប្រយោជន៍ផងដែរ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ទ្រង់មានមហេសី ១អង្គ ស្នំឯក១អង្គ ស្នំឯករង ៣អង្គ និង មានអ្នកម្នាងចំនួន ៣០០ អង្គ ដែលអ្នកម្នាងទាំងអស់នោះត្រូវបាននាំចូលមកថ្វាយចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ដោយក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេដែលមានមុខតំណែងជាមន្ត្រីផ្សេងៗ ។ ដើម្បីបម្រើឱ្យការដោះដូរទំនិញ ព្រះអង្គឌួង បានសម្រេចបោះនូវរូបបិយវត្ថុរបស់ជាតិ ដែលមានទម្រង់ជាប្រាក់កាស ដែលមានរូបសត្វហង្ស និង ម្ខាងទៀតជារូប ប្រាសាទ ដែលរូបបិយវត្ថុនេះត្រូវដាក់ឱ្យចរាចរណ៍នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ ១៨៤៧ រូបិយវត្ថុនោះត្រូវបានហៅថា ប្រាក់ណែន ។<ref> Centre national de la recherche scientifique (France) (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/6-WNc19MHuIC?hl=en Journal asiatique], Publisher: Société asiatique. Original from the University of Michigan p.113 </ref> <ref> American Numismatic Society (1907- ) (1974) [https://books.google.com.kh/books?id=Hb1WAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Museum Notes, Issues 19-20], Publisher: American Numismatic Society, Original from the University of California p.42 </ref> == ការរើខ្លួនពីឥទ្ធិពលសៀម == '''Moving from Siam influence''' ព្រះបាទអង្គឌួងអំឡុងពេលទ្រង់គង់នៅក្រុងធនបុរី ([[បាងកក]]) ទ្រង់បានមើលឃើញពីការរីកចំរើនរបស់នគរសៀម ដោយការការដោះដូរទំនិញតាមរយៈទូកសំពៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវទឹក ហើយទ្រង់បានមើលឃើញពីសក្ដានុពលសេដ្ឋកិច្ចនៃកំពង់ផែក្រុងធន់បុរីផងដែរ ដែលពោពេញទៅដោយទំនិញរបស់ពួកបរទេសលោកខាងលិច ដូចនេះហើយក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៩ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់បានសំរេចសាងសង់ផ្លូវចំនួនពីរ ដែលចាប់ត្រួសត្រាយសាងសង់ ពីក្រុងឧដុង្គ ទៅ [[ខេត្តកំពត]] និង ចេញពីតំបន់ [[ភ្នំពេញ]] ទៅច្រកសមុទ្រ កំពង់សោម ផងដែរ ដើម្បីសំរេចបានការតភ្ជាប់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ការធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចនេះត្រូវបានដឹងដល់ពួកមន្ត្រីចារកិច្ចនគរសៀម ដូចនេះពួកចារកិច្ចសៀមបានបញ្ចូនរបាយការណ៍អំពីរឿងនេះ ទៅកាន់ស្ដេចសៀម រាមាទី៣ ដូចនេះហើយស្ដេចសៀមបានបញ្ជូន មន្ត្រីទ័ព ព្យាបដិន ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាម្ដងទៀតដើម្បីឃ្លាំមើលអំពីរឿងនេះ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ក្រោយពេលដឹងថាសៀមបញ្ជូនមន្ត្រីអង្កេតការរឿងនេះ នោះប្រាកដណាស់សៀមនិងជំទាស់ ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានឱ្យកាសធ្វើពាណិជ្ជកម្មនិង ពួកលោកខាងលិច ដូចនេះហើយ ព្រះបាទអង្គឌួង បានបិតបាំងអំពីរឿងនេះ ចំណែកឯភាគីសៀមនៅតែបន្តតាមដាន និង សង្ស័យអំពីបញ្ហានេះ ។ រយៈពេលអស់ជាច្រើនខែ ដែលកម្ពុជាមិនមានសកម្មភាពសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចទាល់តែសោះ មន្ត្រីទ័ពសៀម ព្យាបដិន បានត្រឡប់ទៅវិញ ប៉ុន្តែពួកគេបានសុំយកបុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងមួយចំនួនយកទៅសិក្សានៅឯធន់បុរី ដែលមើលទៅឃើញថាពួកសៀមយកចិត្តទុកដាក់ និងធ្វើល្អជាមួយកម្ពុជាណាស់ ប៉ុន្តែធាតុពិត បុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងត្រូវជាប់ជាចំណាត់ខ្មាំងបន្តទៀត ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានការងាករេចេញពីសៀម ក្រោយពេលមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញពីកម្ពុជា ព្រះបាទអង្គឌួង បានមានព្រះតម្រិះឃើញថា បើបណ្ដោយឱ្យមន្ត្រីចារកិច្ចសៀមធ្វើព្យុះភ្លៀងក្នុងកិច្ចការនយោបាយនគរកម្ពុជាទៀតមិនកើតទេ ដូចនេះ ព្រះអង្គឌួង បានបង្កើតលេះនិងការចោទប្ដឹងតាមរយៈអ្នកម្នាងសៀមរបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីរឹបអូសអំណាចមន្ត្រីសៀមក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជា ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួងរឹបអូសដកដំណែងមន្ត្រីសៀម ក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជារួចហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងឆ្នាំ ១៨៥០ ដើម្បីរើខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលសៀម ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> <ref> Société Asiatique (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/YbtUAAAAcAAJ?hl=en&gl=KH&kptab=publisherseries Journal asiatique ou recueil de mémoires d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux · Volume 20], Publisher: Soc. Original from:the Bavarian State Library </ref> == ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយពួកអុឺរ៉ុប == '''Trade with Europeans''' ការរងគំនាបសេដ្ឋកិច្ចពីប្រទេសជិតខាង តាមរយៈការបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ២ របស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែអូកែវ (Óc Eo) ដែលស្ថិតនៅ [[ខេត្តពាម]] (Hà Tiên) ដែលជាអតីតទឹកដីរបស់កម្ពុជា ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាមក្នុងឆ្នាំ ១៧៥៨ ក្នុងរាជព្រះនរាយ៍រាជា [[អង្គតន់ទី២]] បន្ទាប់ពីអណ្ណាមចូលច្បាំងដណ្ដើមយកពី ក្រុមគ្រួសារម៉ក់កូវ (Mac Cuu Family) ដែលចូលកាន់កាប់ខេត្តពាម របស់កម្ពុជាពីឆ្នាំ ១៧០៥ រហូតដល់ ១៧៥៨ ដែលមានរយៈពេល ៥៣ឆ្នាំ ។ កំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតរបស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែក្រុងព្រៃនគរ ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាម ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ ក្នុងរាជ [[ជ័យជេស្ឋាទី៣ (រជ្ជកាលទី៣)|ព្រះជ័យជេស្ឋាទី៣]] នៃ រជ្ជកាលទី៣ ការបាត់បង់នេះដោយសារតែ ចៅហ្វាយខេត្តកម្ពុជា នាម "អមនរិន្ទ" បានក្បត់ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ហើយ បានកាត់យកក្រុងព្រៃនគរមួយកំណាត់ទៀតទៅភ្ជាប់ និង តំបន់យ៉ាដិញរបស់អណ្ណាម ដូចនេះហើយព្រះចៅអណ្ណាម ក៏ផ្លាសប្ដូរឈ្មោះ យ៉ាឌិញ ឱ្យទៅជា ក្រុងសាយហ្គន (Saigon) ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួង ធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចពីក្រុងឧដុង្គ ទៅខេត្តកំពត និង ពីភ្នំពេញ ទៅច្រកសមុទ្រកំពង់សោមរួចមក ការមកដល់នៅសំពៅឈ្មួញពួកអុឺរ៉ុប ដែលធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេមេគង្គក្រោម បានមកដល់ក្រុងឧដុង្គ ដែលមានការទួលរាក់ទាក់ពីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដែលមានកាប់ពីទែនក្រុម ជាជនជាតិស្កុតលែន បានត្អូញត្អែរពីការលំបាករបស់ពួកគេ តាមរយៈការបកប្រែពីនាវិករបស់ពួកគេ ដែលជាជនជាតិសៀម ។ ក្រុមឈ្មួញសំពៅ បានត្អូញត្អែរ អំពីកង្វះខាតរបស់កម្ពុជា ក្នុងការគាំពារពួកគេ ពីការប៉ុនប៉នប្លន់ទំនិញតាមរយៈក្រុមចោរសមុទ្រ បន្ថែមលើបញ្ហាផ្សេងៗទៀត ដែលកម្ពុជាមានកង្វះខាតលំនៅដ្ឋានល្អៗសម្រាប់ក្រុមឈ្មួញផ្សេងៗទៀត ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិស្ដុកស្ដម្ភ ។ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់សណ្ដាប់ពាក្យត្អូញត្អែរ របស់ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដោយការយកចិត្តទុកដាក់ ហើយទ្រង់បានដាក់បញ្ជារ ឱ្យមន្ត្រីក្រោមឱវាទ លើកកម្ពស់ ការធ្វើពាណិជ្ជម្មកម្ម ជាមួយពួកអុឺរ៉ុប ផងដែរ ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> == បំរាមការជក់អាភៀន == '''Prohibition of opium smoking''' ទោះបីជាកម្ពុជាបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ចំនួ២ ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែកម្ពុជា នៅមានកំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមនោះ គឺកំពង់ផែ [[ខេត្តព្រែកឬស្សី]] (Can Tho) ដែលមានក្រុមទូកដឹកទំនិញ ចិន-យួន ជាច្រើនប្រកប របររកសុីជួញដូរនៅទីនេះ ក្នុងនោះមានទំនិញមួយប្រភេទ ដែលមានការនាំចូលច្រើនតាមរយៈសំពៅរបស់ពួកអុឺរ៉ុប សៀម និង សិង្ហបុរី នោះគឺទំនិញថ្នាំជក់ប្រភេទហេរ៉ូអុីន ដែលពួកគេយកមកច្នៃជាអាភៀន រយៈពេលត្រឹមតែ ២ឆ្នាំ ប៉ុនណោះការនាំចូលអាភៀនមានចំនួនច្រើនលើសលប់ដែលគិតចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៥០ ដល់ឆ្នាំ ១៨៥២ ការនាំចូលអាភៀនទាំងនេះបានធ្វើឱ្យប្រជាជនក្នុងតំបន់ ទាំងប្រជាជនខ្មែរ និង ប្រជាជនបរទេស ចាប់ផ្ដើមជក់ញៀនពាសពេញតំបន់ដែលធ្វើឱ្យតំបន់កំពង់ផែព្រែកឬស្សីទាំងមូល មិនអាចគ្រប់គ្រងបានក្នុងដែនអាជ្ញាធរកម្ពុជា ដែលមានន័យថារដ្ឋបាលកណ្ដាលកម្ពុជា មិនអាចគ្រប់គ្រងពួកគេបាន ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ដោយមើលឃើញពីផលលំបាក និង ផលប៉ះពាល់ពីការជក់អាភៀន របស់ប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់បានដាក់ចេញនូវសេចក្ដីបំរាម ហាមប្រជាជននៃកម្ពុជាទាំងអស់ ទិញនិងប្រើប្រាសអាភៀន ដោយអ្នកណាមួយបំពានបំរាមនេះ ត្រូវវាយហ្នឹងរំព័តខ្សែរតី ហើយត្រូវយកទៅឃុំឃាំងដើម្បីផ្ដាច់អាភៀន ។ រយៈពេលត្រឹមតែ ១ឆ្នាំ ប៉ុនណោះ ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង របស់ព្រះបាទអង្គឌួង ក្នុងការទប់ស្កាត់ការប្រើប្រាសអាភៀននៅកម្ពុជា បានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៣ ។<ref> Gregor Muller (2006) [https://www.google.com.kh/books/edition/Colonial_Cambodia_s_Bad_Frenchmen/o8N_AgAAQBAJ?hl=en Colonial Cambodia's 'Bad Frenchmen' The Rise of French Rule and the Life of Thomas Caraman, 1840-87], Publisher: Taylor & Francis p.312 [[ISBN]]: 9781134253715, 1134253710 </ref> == ការចាប់ផ្ដើមទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-បារាំង == '''The beginning of Cambodian-French relations''' បុព្វហេតុដែលកងកម្លាំងបារាំងមកដល់ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន គឺនៅពេលដែលស្ដេចអណ្ណាមចុងក្រោយ ព្រះនាមធីវទ្រី (Thieu Tri) ត្រូវបានមន្ត្រីទ័ពយួនធ្វើឃាតក្នុងរាជដំណាក់ ស្ដេចអណ្ណាមថ្មី ព្រះនាម "ធុយដុក" (Tự Đức) ដែលជាជនជាតិយួនភាគខាងជើង បានឡើងមកគ្រប់គ្រងនគរអណ្ណាមហើយគោលនយោបាយ ស្ដេចធុយដុក គឺកំទេចរាល់ការជ្រៀតចូលណាមួយពីឥទ្ធិពលបរទេសមកក្នុងសង្គមអណ្ណាម ដូចនេះ បុព្វជិត អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតុលិក ដែលជាជនជាតិបារាំងត្រូវបានកាប់សម្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់ ដែលការកាប់សម្លាប់នេះត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៥ ដែលនេះជាព្រឹត្តិការណ៍ នៃការប្រឆាំងឥទ្ធិពលសាសនាកាតុលិកដ៏ធំបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអណ្ណាម (Anti-Catholicism persecution) ហើយនេះក៏ជាមូលហេតុដ៏ចម្បងដែលអធិរាជបារាំងងៀកមកចាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហានេះ ។<ref> Kenneth Scott Latourette (1944) [https://books.google.com.kh/books?id=uI3YAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y “A” History of Expansion of Christianity: “The” great century : in Northern Africa and Asia ; A.D. 1800 - A.D. 1914, Volume 6], Publisher: Harper & Brothers Publ., Original from the University of Michigan p.502 </ref> === ការមកដល់របស់បារាំងនៅកម្ពុជា ១៨៥៦ === '''French arrival in Cambodia 1856''' ក្រោយពេលមានការសម្លាប់រង្គាលនូវបុព្វជិតអ្នកកាន់គ្រឹះសាសនា នៅអណ្ណាម អធិរាជបារាំង ណាប៉ូឡេអុងទី៣ (Napoleon III) បានបញ្ជូនបេសកទូតបារាំងលោក ឆាឡេស ឌី ម៉ុងទីញី (Charles de Montigny) ឱ្យមកអង្កេតមើលពីបញ្ហានេះ លោកម៉ុងទីញី បានធ្វើដំណើរចេញពីដែនកោះ សិង្ហបុរី ហើយមកដល់កម្ពុជានៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨៥៦ លោកបានចូលកប៉ាល់មកសំចតនៅក្នុង [[ខេត្តកំពត]] ។ ការមកដល់យ៉ាងកម្ររបស់បេសកទូតបារាំងរូបនេះបានធ្វើឱ្យព្រះអង្គឌួង មានចិត្តខ្វាយខ្វល់ជាខ្លាំង ព្រោះទ្រង់មានបំណងចង់ចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងផងដែរ ដូចនេះហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសរសេរសារលិខិតមួយច្បាប់ ដាក់ជូនអធិរាជបារាំងណាប៉ូឡេអុងទី៣ តាមរយៈការបកប្រែនៃបុព្វជិតបារាំងគឺលោក "ហ្សង់គ្ល័រឌីមុីស" (Jean-Claude Miche) ប៉ុន្តែលោក ឌីម៉ុងទីញី មិនបានយកសេចក្ដីព្រៀងច្បាប់នេះដាក់ជូនអធិរាជបារាំងនោះទេ ដែលធ្វើឱ្យបេសកកម្មនេះត្រូវបរាជ័យ ហើយកម្ពុជាបាត់បង់ឱ្យកាសចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងក្នុងការយកបារាំងធ្វើជាខ្នងបង្អែកផងដែរ ។<ref> Roger M. Smith (1965) [https://books.google.com.kh/books?id=g_5AAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Cambodia's Foreign Policy], Publisher: Cornell University Press p.273 </ref> == ការបះបោររបស់ចាម ១៨៥៨ == '''Cham Rebellion 1858''' * ព្រះអង្គឌួងភៀសព្រះកាយទៅសៀមអំឡុងពេល ពួកចាមបះបោរ គ.សករាជ ១៨៥៨ * King Ang Duong fled to Siam during the Cham rebellion in 1858 ក្រោយពេលស្ដេចអណ្ណាមសម្លាប់រង្គាលអ្នកបុព្វជិតគ្រឹស្តសាសនា អធិរាជបារាំងបានបញ្ជារឱ្យលោក ឧត្តមសេនីយ៍ អ៊ែកនេស ឌូដាត ដឺឡាក្រេ (Ernest Doudart de Lagrée) ឱ្យដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនដែលកំពុងធ្វើសង្គ្រាមអាភៀននៅឯប្រទេសចិនភាគខាត្បូង លើកមកច្បាំងនិងអណ្ណាមផងដែរ ។ កងនាវាចម្បាំងចំនួន ១៣គ្រឿង របស់បារាំង និង កងកម្លាំងរបស់អេស្ប៉ាញ បានវាយចូលកាន់កាប់កំពង់ផែតួរ៉ាណ (Tourane) (បច្ចុប្បន្ន: ទីក្រុងដាណាង) (Danang city) ក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> United States. Department of State (1929) [https://books.google.com.kh/books?id=Z3efAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y Department of State Publication, Issue 8955], Publisher: U.S. Government Printing Office, 1990 Original from the University of Michigan </ref> ក្នុងអំឡុងខែកញ្ញា គ.សករាជ ១៨៥៨ ជនជាតិចាម បានប្រមូលផ្ដុំគ្នាបះបោរ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ដោយពួកគេបានវាយចូលកាន់កាប់ [[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]] , [[ខេត្តកំពង់ចាម]], ស្រុកសំបូរ [[ខេត្តក្រចេះ]], រកាពោ និង ប្រាំភូមិ ហើយជនជាតិចាមទាំងនោះមានបំណងចង់វាយចូលកាន់កាប់រាជធានីឧដុង្គផងដែរ ដូចនេះហើយដើម្បីសុវត្ថិភាពព្រះរាជាក្រុមមន្ត្រីបានជម្លៀស ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅកាន់ប្រទេសសៀម ។ មន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានដឹកនាំកម្លាំងប្រមាណជា ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបការបះបោររបស់ពួកចាមទាំងអស់នេះរហូតទទួលបានជោគជ័យ ក្រុមមន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានថ្វាយសារលិខិតទៅព្រះអង្គឌួង ដើម្បីឱ្យទ្រង់សម្រេចព្រះទ័យ តើគួរសម្លាប់ជនជាតិចាមទាំងអស់នៅកម្ពុជា ឬ ទុកជីវិតឱ្យពួកគេ ? ដោយសេចក្ដីសណ្ដោសប្រណី ព្រះអង្គឌួង ចេញបញ្ជារឱ្យប្រហារជីវិតតែអ្នកដឹកនាំបះបោរប៉ុនណោះ ដោយរក្សាជីវិតជនជាតិចាមឱ្យរស់នៅកម្ពុជាបន្ត ហើយជនជាតិចាមត្រូវចាត់តំណាងម្នាក់ មកថ្វាយសារតាំងដល់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងព្រះរាជវាំងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីសម្ដែងការគោរពស្មោះស្ម័គចំពោះក្សត្រកម្ពុជា ។ <ref> Arthur J. Dommen (2002) [https://www.google.com.kh/books/edition/The_Indochinese_Experience_of_the_French/MauWlUjuWNsC?hl=en The Indochinese Experience of the French and the Americans Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam], Publisher: Indiana University Press p.1,192 [[ISBN]]: 9780253109255, 0253109256 </ref> == បារាំង​ចូលកាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្គន ១៨៥៩ == '''French occupy Saigon 1859''' គ.សករាជ ១៨៥៩ កងនាវាចម្បាំងរបស់បារាំង ចំនួន ៤៥០គ្រឿង ជាមួយនិងកងទ័ពបារាំង ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បានមកដល់អណ្ណាមភាគខាងត្បូង និង បានវាយចូលទីក្រុងសៃហ្គន នៅថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ហើយកងទ័ពអណ្ណាមចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បានចូលច្បាំងនិងកងទ័ពបារាំង ដើម្បីការពារទីក្រុង ចំណែកឯភាគីកម្ពុជា បានបញ្ជូនកងទ័ពប្រមាណជា ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចូលទៅជួយបារាំង ដើម្បីដណ្ដើមយកទីក្រុងសៃហ្គន សង្គ្រាមបានអូសបន្លាយអស់ ២សប្ដាហ៍ នៅទីបំផុតបារាំងបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងសៃហ្គនទាំងស្រុង នៅថ្ងៃទី១៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៥៩ កងទ័ពអណ្ណាម ៥មុឺននាក់ ត្រូវបានសម្លាប់ចោលទាំងស្រុង ។ ក្រោយពេលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងយកឈ្នះទៅលើអណ្ណាម បារាំងបានសន្យានិងកម្ពុជា និង ធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីឱ្យភាគីសៀម ដោះលែងព្រះអង្គឌួង និង ញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ អំឡុងពេលដែល ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅសៀមនាពេលដែលពួកចាមធ្វើការបះបោរ សៀមបានបង្ខាំងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជាមិនឱ្យត្រឡប់មកវិញនោះទេ ។<ref> Purcell (1965) [https://www.google.com.kh/books/edition/South_East_Asia_Since_1800/Wmk0z8P2ZvwC?hl=en South East Asia Since 1800], Publisher: Cambridge University Press p.238 [[ISBN]]: 9780521060073, 0521060079 </ref> == សង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម ១៨៥៩ == '''Franco-Spanish War against Siam 1859''' បុព្វហេតុដែលមានសង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម កើតឡើងគឺនៅពេលដែលមានការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរវាងប្រទេសចក្រពត្តិពីរនោះគឺបារាំងនិង អង់គ្លេស ។ ដែលនៅឆ្នាំ ១៨៥៥ ស្តេចសៀម រាមាទី៤ ដែលមានព្រះនាមហៅក្រៅថា មងឃុត (Mongkut) និង បេសកជនអង់គ្លេស និង ជាអភិបាលក្រុងហុងកុង លោក ចន ប៊ូរីង "Sir John Bowring" បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នា ។ ឯកសារនេះ ដែលបើកឱ្យសៀមយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាពចំពោះលទ្ធភាពនៃសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មរបស់អង់គ្លេស និង ការមិនយកពន្ធលើពាណិជ្ជកម្មធ្ងន់ៗរបស់អង់គ្លេសផងដែរ ប្រហែលជាអ្វីដែលសំខាន់បំផុតនោះគឺថា ការទទួលយកសន្ធិសញ្ញានេះបានទទួលស្គាល់យ៉ាងច្បាស់នូវអំណាចរបស់អង់គ្លេសនៅក្នុងតំបន់ ។ ក្រោយបារាំងយកឈ្នះសង្គ្រាមជាមួយអណ្ណាម បារាំងបានចូលទៅដាក់ពាណិជ្ជនៅទឹកដីភាគកើតប្រទេសសៀមផងដែរ ប៉ុន្តែភាគីអង់គ្លេសមិនពេញចិត្តនោះទេដោយបង្ខំឱ្យសៀមបណ្ដេញបារាំងចេញ សៀមបានរឹបអូសទំនេញបារាំងនៅ ខេត្តចន្ទបុរី (Chanthaburi) ដែលធ្វើឱ្យបារាំងមិនសប្បាយចិត្តនោះទេក៏បើកការវាយប្រហារទៅលើសៀមនៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ1859 ហើយសម្ព័នមិត្តបារាំងគឺ អេសស្ប៉ាញ បានចូលច្បាំងនិងសៀមផងដែរ អំឡុងពេលប៉ះទង្គិចគ្នារវាងសៀម និង បារាំង ភាគីអង់គ្លេស បានចូលទៅសម្របសម្រួលហើយធ្វើការចរចារជាមួយបារាំង ដោយបារាំងបានបង្ខំឱ្យសៀមដោះលែងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា និង ក្រុមគ្រួសារញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឌួង ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ តាមការសន្យារវាងបារាំងនិងកម្ពុជា អំឡុងពេលដែលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងធ្វើសង្គ្រាមទល់និងអណ្ណាម ។<ref> Charles Eugene Little (1967) [https://www.google.com.kh/books/edition/Cyclopedia_of_Classified_Dates_with_an_E/SRtGAQAAMAAJ?hl=en Cyclopedia of Classified Dates with an Exhaustive Index], Publisher: Gale Research Company Original from The Ohio State University p.1,454 [[ISBN]]: 9780810333345, 0810333341 </ref> == ចំណារពន្យល់ == មូលហេតុដែលក្រុមប្រវត្តិវិទូរកម្ពុជាផ្លាសប្ដូរការសរសេរ ពីអង្គដួង ទៅជា អង្គឌួង == ឯកសារយោង == 95qzzp7e17795xfirrcrh2cy62ei5q1 322636 322635 2025-06-29T07:44:03Z Kemsopheak96 42802 322636 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:1em;" |- style="text-align:center;" |style="background: #645394;" colspan="2"|<p style="font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;> រាមាធិបតីទី៤ </p> |- style="text-align:center;" | colspan="2" | |- style="text-align:center;" |style="background: #ABCDEF;" colspan="5" | |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:center;" |'''រជ្ជកាល''' | ១៨៤១-១៨៥៩ [[រាជាណាចក្រកម្ពុជា]] |- style="vertical-align:center;" |'''គ្រងរាជ''' | ១៨៤១ |- style="vertical-align:center;" |'''រាជសម័យ''' | សម័យកាលឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ព្រះនាមពេញ''' | ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតីអង្គឌួង |- style="vertical-align:center;" |'''មរណៈនាម''' | សម្ដេច ព្រះបរមកោដ្ឋ |- style="vertical-align:center;" |'''ក្សត្រមុន''' | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] |- style="vertical-align:center;" |'''រាជបន្ត''' | [[នរោត្ដម]] |- style="vertical-align:center;" |'''សន្តិវង្ស''' | រាជវង្ស​ឧដុង្គ |- style="vertical-align:center;" |'''ប្រសូត្រ''' | ១៧៩៦ |- style="vertical-align:center;" |'''បុត្រ''' | អង្គទ្រីម៉ាល់ (១៨៣១) <br> អង្គអ៊ូ (១៨៣៣) <br> អងច្រលឹង (១៨៣៤) <br> អង្គសរ (១៨៤១) <br> អង្គភឹម (១៨៤២) <br> អង្គកំប្លាង (១៨៤៩) |- style="vertical-align:center;" |'''ចូលទីវង្គត់''' | ១៨៦០ |- style="vertical-align:center;" |'''ជំនឿសាសនា''' |ពុទ្ធសាសនា និកាយថេរវាទ (Buddha Theravada) <br> ព្រហ្មញ្ញសាសានា |} '''រាមាធិបតីទី៤''' ឬ '''[[អង្គឌួង]]''' ([[អង់គ្លេស]]: Reamea Thipadei IV) or (Ang Duong) (ប្រ.ស|គ.ស ១៧៩៦-១៨៦០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១៨៤១-១៨៥៩) ក្រោយធ្វើពិធីរាជាភិសេកគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ នៅរាជធានីឧដុង្គ ព.សករាជ ២៣៨៩ ត្រូវនិង គ.សករាជ ១៨៤៥ ត្រូវនិង មហាសករាជ ១៧៦៨ ទ្រង់មានព្រះនាមក្នុងរាជ្យថា​ '''ព្រះបាទសម្ដេច​ ស្តេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី ព្រះស្រីសុយោព័ណ៏ ធម្មិកវរោត្តម បរមសុរិន្ទ្រាមហាចក្រពត្រាធិរាជ បរមនាថ បរមបពិត្រ ស្ថិតជាឥសូរកំពូលរដ្ឋរាស្ត្រ ឱភាសជាតិវរវង្ស តម្រង់ក្រុងកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្រនគរ បវរវិវឌ្ឍនាតិរេកឯករាជា ខត្តិយមហាធិបតិន្ទ វិសុទ្ធិ ឧត្តមបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង''' ទ្រង់ជាបុត្រាពៅ នៃព្រះរាមាធិបតី [[អង្គអេង]] ហើយទ្រង់ឡើងសោយរាជដោយមានការជ្រោមជ្រែងគាំទ្រពីសំណាក់ពួកសៀមផងដែរ ។<ref> George Cœdès (1983) [https://books.google.com.kh/books?id=qgrAFlAC4-QC&num=9&redir_esc=y The Making of South East Asia], Publisher: University of California Press p.268 [[ISBN]]: 0520050614, 9780520050617 </ref> == កម្ពុជាក្រោមគំនាបសៀម == '''Cambodia under Siam pressure''' ព្រះអង្គឌួងដែលបានឡើងសោយរាជផ្លូវការណ៍នៅកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៥ ព្រះអង្គបាននាំយកស្ថាបត្យកម្ម ទំនៀមទម្លាប់សៀម ចូលមកក្នុងព្រះបរមរាជវាំងឧដុង្គ ហើយភាសាសៀមត្រូវបានក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងលើកជាភាសាថ្នាក់ខ្ពស់ផងដែរ ដើម្បីឱ្យមន្ត្រីខាងសៀមឃើញថាកម្ពុជាគឺស្ថិតនៅជាចំណុះនគរសៀម ព្រះអង្គឌួងការដែលសោយរាជនៅកម្ពុជាទ្រង់ស្ទើរតែមិនអាចនិយាយភាសាខ្មែរបាននោះទេ ។ គ.សករាជ ១៨៤៧ មន្ត្រីទ័ពសៀមនាម ចៅពញាបឌិនតេជោ (Pya Bodin) បានដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួន ដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុងឧដុង្គដែលមានចំនួនជាង ៦,០០០ (៦ពាន់នាក់) ឱ្យត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសសៀមវិញ ក្រោយពេលកម្ពុជាយល់ព្រមថ្វាយនូវសួយសាអាករទៅកាន់នគរសៀម ។ ក្រោយការចាកចេញរបស់មន្ត្រីទ័ពកំពូលរបស់សៀម ព្រះអង្គឌួងបានរៀនភាសាខ្មែរឡើងវិញផងដែរ ទោះជាមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញក៏ពិតមែនប៉ុន្តែក៏នៅមានមន្ត្រីសៀម និង ពួកចារកិច្ចសៀមជាច្រើនទៀតនៅចាំផ្ដល់នូវពត៌មានផ្សេងៗទៅកាន់ស្ដេចសៀម ហើយក៏មានមន្ត្រីខ្មែរមួយចំនួនរណបសៀមដើម្បីផលប្រយោជន៍ផងដែរ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ទ្រង់មានមហេសី ១អង្គ ស្នំឯក១អង្គ ស្នំឯករង ៣អង្គ និង មានអ្នកម្នាងចំនួន ៣០០ អង្គ ដែលអ្នកម្នាងទាំងអស់នោះត្រូវបាននាំចូលមកថ្វាយចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ដោយក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេដែលមានមុខតំណែងជាមន្ត្រីផ្សេងៗ ។ ដើម្បីបម្រើឱ្យការដោះដូរទំនិញ ព្រះអង្គឌួង បានសម្រេចបោះនូវរូបបិយវត្ថុរបស់ជាតិ ដែលមានទម្រង់ជាប្រាក់កាស ដែលមានរូបសត្វហង្ស និង ម្ខាងទៀតជារូប ប្រាសាទ ដែលរូបបិយវត្ថុនេះត្រូវដាក់ឱ្យចរាចរណ៍នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ ១៨៤៧ រូបិយវត្ថុនោះត្រូវបានហៅថា ប្រាក់ណែន ។<ref> Centre national de la recherche scientifique (France) (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/6-WNc19MHuIC?hl=en Journal asiatique], Publisher: Société asiatique. Original from the University of Michigan p.113 </ref> <ref> American Numismatic Society (1907- ) (1974) [https://books.google.com.kh/books?id=Hb1WAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Museum Notes, Issues 19-20], Publisher: American Numismatic Society, Original from the University of California p.42 </ref> == ការរើខ្លួនពីឥទ្ធិពលសៀម == '''Moving from Siam influence''' ព្រះបាទអង្គឌួងអំឡុងពេលទ្រង់គង់នៅក្រុងធនបុរី ([[បាងកក]]) ទ្រង់បានមើលឃើញពីការរីកចំរើនរបស់នគរសៀម ដោយការការដោះដូរទំនិញតាមរយៈទូកសំពៅក្នុងការដឹកជញ្ជូនតាមផ្លូវទឹក ហើយទ្រង់បានមើលឃើញពីសក្ដានុពលសេដ្ឋកិច្ចនៃកំពង់ផែក្រុងធន់បុរីផងដែរ ដែលពោពេញទៅដោយទំនិញរបស់ពួកបរទេសលោកខាងលិច ដូចនេះហើយក្នុងឆ្នាំ ១៨៤៩ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់បានសំរេចសាងសង់ផ្លូវចំនួនពីរ ដែលចាប់ត្រួសត្រាយសាងសង់ ពីក្រុងឧដុង្គ ទៅ [[ខេត្តកំពត]] និង ចេញពីតំបន់ [[ភ្នំពេញ]] ទៅច្រកសមុទ្រ កំពង់សោម ផងដែរ ដើម្បីសំរេចបានការតភ្ជាប់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ការធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចនេះត្រូវបានដឹងដល់ពួកមន្ត្រីចារកិច្ចនគរសៀម ដូចនេះពួកចារកិច្ចសៀមបានបញ្ចូនរបាយការណ៍អំពីរឿងនេះ ទៅកាន់ស្ដេចសៀម រាមាទី៣ ដូចនេះហើយស្ដេចសៀមបានបញ្ជូន មន្ត្រីទ័ព ព្យាបដិន ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាម្ដងទៀតដើម្បីឃ្លាំមើលអំពីរឿងនេះ ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ក្រោយពេលដឹងថាសៀមបញ្ជូនមន្ត្រីអង្កេតការរឿងនេះ នោះប្រាកដណាស់សៀមនិងជំទាស់ ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានឱ្យកាសធ្វើពាណិជ្ជកម្មនិង ពួកលោកខាងលិច ដូចនេះហើយ ព្រះបាទអង្គឌួង បានបិតបាំងអំពីរឿងនេះ ចំណែកឯភាគីសៀមនៅតែបន្តតាមដាន និង សង្ស័យអំពីបញ្ហានេះ ។ រយៈពេលអស់ជាច្រើនខែ ដែលកម្ពុជាមិនមានសកម្មភាពសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចទាល់តែសោះ មន្ត្រីទ័ពសៀម ព្យាបដិន បានត្រឡប់ទៅវិញ ប៉ុន្តែពួកគេបានសុំយកបុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងមួយចំនួនយកទៅសិក្សានៅឯធន់បុរី ដែលមើលទៅឃើញថាពួកសៀមយកចិត្តទុកដាក់ និងធ្វើល្អជាមួយកម្ពុជាណាស់ ប៉ុន្តែធាតុពិត បុត្ររបស់ព្រះអង្គឌួងត្រូវជាប់ជាចំណាត់ខ្មាំងបន្តទៀត ដើម្បីកុំឱ្យកម្ពុជាមានការងាករេចេញពីសៀម ក្រោយពេលមន្ត្រីទ័ពសៀមចាកចេញពីកម្ពុជា ព្រះបាទអង្គឌួង បានមានព្រះតម្រិះឃើញថា បើបណ្ដោយឱ្យមន្ត្រីចារកិច្ចសៀមធ្វើព្យុះភ្លៀងក្នុងកិច្ចការនយោបាយនគរកម្ពុជាទៀតមិនកើតទេ ដូចនេះ ព្រះអង្គឌួង បានបង្កើតលេះនិងការចោទប្ដឹងតាមរយៈអ្នកម្នាងសៀមរបស់ព្រះអង្គ ដើម្បីរឹបអូសអំណាចមន្ត្រីសៀមក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជា ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួងរឹបអូសដកដំណែងមន្ត្រីសៀម ក្នុងជួរមន្ត្រីរាជការកម្ពុជារួចហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសាងសង់ផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចក្នុងឆ្នាំ ១៨៥០ ដើម្បីរើខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលសៀម ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> <ref> Société Asiatique (1872) [https://www.google.com.kh/books/edition/Journal_asiatique/YbtUAAAAcAAJ?hl=en&gl=KH&kptab=publisherseries Journal asiatique ou recueil de mémoires d'extraits et de notices relatifs à l'histoire, à la philosophie, aux sciences, à la littérature et aux langues des peuples orientaux · Volume 20], Publisher: Soc. Original from:the Bavarian State Library </ref> == ការធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយពួកអុឺរ៉ុប == '''Trade with Europeans''' ការរងគំនាបសេដ្ឋកិច្ចពីប្រទេសជិតខាង តាមរយៈការបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ២ របស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែអូកែវ (Óc Eo) ដែលស្ថិតនៅ [[ខេត្តពាម]] (Hà Tiên) ដែលជាអតីតទឹកដីរបស់កម្ពុជា ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាមក្នុងឆ្នាំ ១៧៥៨ ក្នុងរាជព្រះនរាយ៍រាជា [[អង្គតន់ទី២]] បន្ទាប់ពីអណ្ណាមចូលច្បាំងដណ្ដើមយកពី ក្រុមគ្រួសារម៉ក់កូវ (Mac Cuu Family) ដែលចូលកាន់កាប់ខេត្តពាម របស់កម្ពុជាពីឆ្នាំ ១៧០៥ រហូតដល់ ១៧៥៨ ដែលមានរយៈពេល ៥៣ឆ្នាំ ។ កំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតរបស់កម្ពុជា គឺកំពង់ផែក្រុងព្រៃនគរ ដែលបាត់បង់ទៅអណ្ណាម ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ ក្នុងរាជ [[ជ័យជេស្ឋាទី៣ (រជ្ជកាលទី៣)|ព្រះជ័យជេស្ឋាទី៣]] នៃ រជ្ជកាលទី៣ ការបាត់បង់នេះដោយសារតែ ចៅហ្វាយខេត្តកម្ពុជា នាម "អមនរិន្ទ" បានក្បត់ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ហើយ បានកាត់យកក្រុងព្រៃនគរមួយកំណាត់ទៀតទៅភ្ជាប់ និង តំបន់យ៉ាដិញរបស់អណ្ណាម ដូចនេះហើយព្រះចៅអណ្ណាម ក៏ផ្លាសប្ដូរឈ្មោះ យ៉ាឌិញ ឱ្យទៅជា ក្រុងសាយហ្គន (Saigon) ក្នុងឆ្នាំ ១៦៩៨ នៃគ.សករាជ ។ ក្រោយពេលព្រះអង្គឌួង ធ្វើផ្លូវលំហូរសេដ្ឋកិច្ចពីក្រុងឧដុង្គ ទៅខេត្តកំពត និង ពីភ្នំពេញ ទៅច្រកសមុទ្រកំពង់សោមរួចមក ការមកដល់នៅសំពៅឈ្មួញពួកអុឺរ៉ុប ដែលធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេមេគង្គក្រោម បានមកដល់ក្រុងឧដុង្គ ដែលមានការទួលរាក់ទាក់ពីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដែលមានកាប់ពីទែនក្រុម ជាជនជាតិស្កុតលែន បានត្អូញត្អែរពីការលំបាករបស់ពួកគេ តាមរយៈការបកប្រែពីនាវិករបស់ពួកគេ ដែលជាជនជាតិសៀម ។ ក្រុមឈ្មួញសំពៅ បានត្អូញត្អែរ អំពីកង្វះខាតរបស់កម្ពុជា ក្នុងការគាំពារពួកគេ ពីការប៉ុនប៉នប្លន់ទំនិញតាមរយៈក្រុមចោរសមុទ្រ បន្ថែមលើបញ្ហាផ្សេងៗទៀត ដែលកម្ពុជាមានកង្វះខាតលំនៅដ្ឋានល្អៗសម្រាប់ក្រុមឈ្មួញផ្សេងៗទៀត ដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិស្ដុកស្ដម្ភ ។ ព្រះអង្គឌួង ទ្រង់សណ្ដាប់ពាក្យត្អូញត្អែរ របស់ក្រុមឈ្មួញសំពៅ ដោយការយកចិត្តទុកដាក់ ហើយទ្រង់បានដាក់បញ្ជារ ឱ្យមន្ត្រីក្រោមឱវាទ លើកកម្ពស់ ការធ្វើពាណិជ្ជម្មកម្ម ជាមួយពួកអុឺរ៉ុប ផងដែរ ។<ref> Tham (Seong Chee) (1981) [https://www.google.com.kh/books/edition/Essays_on_Literature_and_Society_in_Sout/h6SOvP6FLskC?hl=en Essays on Literature and Society in Southeast Asia Political and Sociological Perspectives], Publisher: Singapore University Press p.360 [[ISBN]]: 9789971690366, 9971690365 </ref> == បំរាមការជក់អាភៀន == '''Prohibition of opium smoking''' ទោះបីជាកម្ពុជាបាត់បង់កំពង់ផែសំខាន់ៗ ចំនួ២ ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែកម្ពុជា នៅមានកំពង់ផែសំខាន់មួយទៀតនៅដែនដីកម្ពុជាក្រោមនោះ គឺកំពង់ផែ [[ខេត្តព្រែកឬស្សី]] (Can Tho) ដែលមានក្រុមទូកដឹកទំនិញ ចិន-យួន ជាច្រើនប្រកប របររកសុីជួញដូរនៅទីនេះ ក្នុងនោះមានទំនិញមួយប្រភេទ ដែលមានការនាំចូលច្រើនតាមរយៈសំពៅរបស់ពួកអុឺរ៉ុប សៀម និង សិង្ហបុរី នោះគឺទំនិញថ្នាំជក់ប្រភេទហេរ៉ូអុីន ដែលពួកគេយកមកច្នៃជាអាភៀន រយៈពេលត្រឹមតែ ២ឆ្នាំ ប៉ុនណោះការនាំចូលអាភៀនមានចំនួនច្រើនលើសលប់ដែលគិតចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៥០ ដល់ឆ្នាំ ១៨៥២ ការនាំចូលអាភៀនទាំងនេះបានធ្វើឱ្យប្រជាជនក្នុងតំបន់ ទាំងប្រជាជនខ្មែរ និង ប្រជាជនបរទេស ចាប់ផ្ដើមជក់ញៀនពាសពេញតំបន់ដែលធ្វើឱ្យតំបន់កំពង់ផែព្រែកឬស្សីទាំងមូល មិនអាចគ្រប់គ្រងបានក្នុងដែនអាជ្ញាធរកម្ពុជា ដែលមានន័យថារដ្ឋបាលកណ្ដាលកម្ពុជា មិនអាចគ្រប់គ្រងពួកគេបាន ។ ព្រះបាទអង្គឌួង ដោយមើលឃើញពីផលលំបាក និង ផលប៉ះពាល់ពីការជក់អាភៀន របស់ប្រជាជនរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់បានដាក់ចេញនូវសេចក្ដីបំរាម ហាមប្រជាជននៃកម្ពុជាទាំងអស់ ទិញនិងប្រើប្រាសអាភៀន ដោយអ្នកណាមួយបំពានបំរាមនេះ ត្រូវវាយហ្នឹងរំព័តខ្សែរតី ហើយត្រូវយកទៅឃុំឃាំងដើម្បីផ្ដាច់អាភៀន ។ រយៈពេលត្រឹមតែ ១ឆ្នាំ ប៉ុនណោះ ពីកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង របស់ព្រះបាទអង្គឌួង ក្នុងការទប់ស្កាត់ការប្រើប្រាសអាភៀននៅកម្ពុជា បានទាំងស្រុងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៣ ។<ref> Gregor Muller (2006) [https://www.google.com.kh/books/edition/Colonial_Cambodia_s_Bad_Frenchmen/o8N_AgAAQBAJ?hl=en Colonial Cambodia's 'Bad Frenchmen' The Rise of French Rule and the Life of Thomas Caraman, 1840-87], Publisher: Taylor & Francis p.312 [[ISBN]]: 9781134253715, 1134253710 </ref> == ការចាប់ផ្ដើមទំនាក់ទំនងកម្ពុជា-បារាំង == '''The beginning of Cambodian-French relations''' បុព្វហេតុដែលកងកម្លាំងបារាំងមកដល់ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន គឺនៅពេលដែលស្ដេចអណ្ណាមចុងក្រោយ ព្រះនាមធីវទ្រី (Thieu Tri) ត្រូវបានមន្ត្រីទ័ពយួនធ្វើឃាតក្នុងរាជដំណាក់ ស្ដេចអណ្ណាមថ្មី ព្រះនាម "ធុយដុក" (Tự Đức) ដែលជាជនជាតិយួនភាគខាងជើង បានឡើងមកគ្រប់គ្រងនគរអណ្ណាមហើយគោលនយោបាយ ស្ដេចធុយដុក គឺកំទេចរាល់ការជ្រៀតចូលណាមួយពីឥទ្ធិពលបរទេសមកក្នុងសង្គមអណ្ណាម ដូចនេះ បុព្វជិត អ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតុលិក ដែលជាជនជាតិបារាំងត្រូវបានកាប់សម្លាប់ជាបន្តបន្ទាប់ ដែលការកាប់សម្លាប់នេះត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៥ ដែលនេះជាព្រឹត្តិការណ៍ នៃការប្រឆាំងឥទ្ធិពលសាសនាកាតុលិកដ៏ធំបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអណ្ណាម (Anti-Catholicism persecution) ហើយនេះក៏ជាមូលហេតុដ៏ចម្បងដែលអធិរាជបារាំងងៀកមកចាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហានេះ ។<ref> Kenneth Scott Latourette (1944) [https://books.google.com.kh/books?id=uI3YAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y “A” History of Expansion of Christianity: “The” great century : in Northern Africa and Asia ; A.D. 1800 - A.D. 1914, Volume 6], Publisher: Harper & Brothers Publ., Original from the University of Michigan p.502 </ref> === ការមកដល់របស់បារាំងនៅកម្ពុជា ១៨៥៦ === '''French arrival in Cambodia 1856''' ក្រោយពេលមានការសម្លាប់រង្គាលនូវបុព្វជិតអ្នកកាន់គ្រឹះសាសនា នៅអណ្ណាម អធិរាជបារាំង ណាប៉ូឡេអុងទី៣ (Napoleon III) បានបញ្ជូនបេសកទូតបារាំងលោក ឆាឡេស ឌី ម៉ុងទីញី (Charles de Montigny) ឱ្យមកអង្កេតមើលពីបញ្ហានេះ លោកម៉ុងទីញី បានធ្វើដំណើរចេញពីដែនកោះ សិង្ហបុរី ហើយមកដល់កម្ពុជានៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨៥៦ លោកបានចូលកប៉ាល់មកសំចតនៅក្នុង [[ខេត្តកំពត]] ។ ការមកដល់យ៉ាងកម្ររបស់បេសកទូតបារាំងរូបនេះបានធ្វើឱ្យព្រះអង្គឌួង មានចិត្តខ្វាយខ្វល់ជាខ្លាំង ព្រោះទ្រង់មានបំណងចង់ចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងផងដែរ ដូចនេះហើយ ព្រះអង្គឌួងបានសរសេរសារលិខិតមួយច្បាប់ ដាក់ជូនអធិរាជបារាំងណាប៉ូឡេអុងទី៣ តាមរយៈការបកប្រែនៃបុព្វជិតបារាំងគឺលោក "ហ្សង់គ្ល័រឌីមុីស" (Jean-Claude Miche) ប៉ុន្តែលោក ឌីម៉ុងទីញី មិនបានយកសេចក្ដីព្រៀងច្បាប់នេះដាក់ជូនអធិរាជបារាំងនោះទេ ដែលធ្វើឱ្យបេសកកម្មនេះត្រូវបរាជ័យ ហើយកម្ពុជាបាត់បង់ឱ្យកាសចងសម្ព័នមិត្តជាមួយនិងបារាំងក្នុងការយកបារាំងធ្វើជាខ្នងបង្អែកផងដែរ ។<ref> Roger M. Smith (1965) [https://books.google.com.kh/books?id=g_5AAAAAIAAJ&num=9&redir_esc=y Cambodia's Foreign Policy], Publisher: Cornell University Press p.273 </ref> == ការបះបោររបស់ចាម ១៨៥៨ == '''Cham Rebellion 1858''' * ព្រះអង្គឌួងភៀសព្រះកាយទៅសៀមអំឡុងពេល ពួកចាមបះបោរ គ.សករាជ ១៨៥៨ * King Ang Duong fled to Siam during the Cham rebellion in 1858 ក្រោយពេលស្ដេចអណ្ណាមសម្លាប់រង្គាលអ្នកបុព្វជិតគ្រឹស្តសាសនា អធិរាជបារាំងបានបញ្ជារឱ្យលោក ឧត្តមសេនីយ៍ អ៊ែកនេស ឌូដាត ដឺឡាក្រេ (Ernest Doudart de Lagrée) ឱ្យដកកងកម្លាំងរបស់ខ្លួនដែលកំពុងធ្វើសង្គ្រាមអាភៀននៅឯប្រទេសចិនភាគខាត្បូង លើកមកច្បាំងនិងអណ្ណាមផងដែរ ។ កងនាវាចម្បាំងចំនួន ១៣គ្រឿង របស់បារាំង និង កងកម្លាំងរបស់អេស្ប៉ាញ បានវាយចូលកាន់កាប់កំពង់ផែតួរ៉ាណ (Tourane) (បច្ចុប្បន្ន: ទីក្រុងដាណាង) (Danang city) ក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៨ នៃគ.សករាជ ។<ref> United States. Department of State (1929) [https://books.google.com.kh/books?id=Z3efAAAAMAAJ&num=9&redir_esc=y Department of State Publication, Issue 8955], Publisher: U.S. Government Printing Office, 1990 Original from the University of Michigan </ref> ក្នុងអំឡុងខែកញ្ញា គ.សករាជ ១៨៥៨ ជនជាតិចាម បានប្រមូលផ្ដុំគ្នាបះបោរ និង ព្រះរាជាកម្ពុជា ដោយពួកគេបានវាយចូលកាន់កាប់ [[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]] , [[ខេត្តកំពង់ចាម]], ស្រុកសំបូរ [[ខេត្តក្រចេះ]], រកាពោ និង ប្រាំភូមិ ហើយជនជាតិចាមទាំងនោះមានបំណងចង់វាយចូលកាន់កាប់រាជធានីឧដុង្គផងដែរ ដូចនេះហើយដើម្បីសុវត្ថិភាពព្រះរាជាក្រុមមន្ត្រីបានជម្លៀស ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅកាន់ប្រទេសសៀម ។ មន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានដឹកនាំកម្លាំងប្រមាណជា ២០,០០០ (២មុឺននាក់) ទៅបង្ក្រាបការបះបោររបស់ពួកចាមទាំងអស់នេះរហូតទទួលបានជោគជ័យ ក្រុមមន្ត្រីទ័ពកម្ពុជាបានថ្វាយសារលិខិតទៅព្រះអង្គឌួង ដើម្បីឱ្យទ្រង់សម្រេចព្រះទ័យ តើគួរសម្លាប់ជនជាតិចាមទាំងអស់នៅកម្ពុជា ឬ ទុកជីវិតឱ្យពួកគេ ? ដោយសេចក្ដីសណ្ដោសប្រណី ព្រះអង្គឌួង ចេញបញ្ជារឱ្យប្រហារជីវិតតែអ្នកដឹកនាំបះបោរប៉ុនណោះ ដោយរក្សាជីវិតជនជាតិចាមឱ្យរស់នៅកម្ពុជាបន្ត ហើយជនជាតិចាមត្រូវចាត់តំណាងម្នាក់ មកថ្វាយសារតាំងដល់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងព្រះរាជវាំងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីសម្ដែងការគោរពស្មោះស្ម័គចំពោះក្សត្រកម្ពុជា ។ <ref> Arthur J. Dommen (2002) [https://www.google.com.kh/books/edition/The_Indochinese_Experience_of_the_French/MauWlUjuWNsC?hl=en The Indochinese Experience of the French and the Americans Nationalism and Communism in Cambodia, Laos, and Vietnam], Publisher: Indiana University Press p.1,192 [[ISBN]]: 9780253109255, 0253109256 </ref> == បារាំង​ចូលកាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្គន ១៨៥៩ == '''French occupy Saigon 1859''' គ.សករាជ ១៨៥៩ កងនាវាចម្បាំងរបស់បារាំង ចំនួន ៤៥០គ្រឿង ជាមួយនិងកងទ័ពបារាំង ចំនួន ២០,០០០ (២មុឺននាក់) បានមកដល់អណ្ណាមភាគខាងត្បូង និង បានវាយចូលទីក្រុងសៃហ្គន នៅថ្ងៃទី២ ខែកុម្ភៈ ហើយកងទ័ពអណ្ណាមចំនួន ៥០,០០០ (៥មុឺននាក់) បានចូលច្បាំងនិងកងទ័ពបារាំង ដើម្បីការពារទីក្រុង ចំណែកឯភាគីកម្ពុជា បានបញ្ជូនកងទ័ពប្រមាណជា ១០,០០០ (១មុឺននាក់) ចូលទៅជួយបារាំង ដើម្បីដណ្ដើមយកទីក្រុងសៃហ្គន សង្គ្រាមបានអូសបន្លាយអស់ ២សប្ដាហ៍ នៅទីបំផុតបារាំងបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងសៃហ្គនទាំងស្រុង នៅថ្ងៃទី១៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៥៩ កងទ័ពអណ្ណាម ៥មុឺននាក់ ត្រូវបានសម្លាប់ចោលទាំងស្រុង ។ ក្រោយពេលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងយកឈ្នះទៅលើអណ្ណាម បារាំងបានសន្យានិងកម្ពុជា និង ធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីឱ្យភាគីសៀម ដោះលែងព្រះអង្គឌួង និង ញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ អំឡុងពេលដែល ព្រះអង្គឌួង ភៀសព្រះកាយទៅសៀមនាពេលដែលពួកចាមធ្វើការបះបោរ សៀមបានបង្ខាំងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជាមិនឱ្យត្រឡប់មកវិញនោះទេ ។<ref> Purcell (1965) [https://www.google.com.kh/books/edition/South_East_Asia_Since_1800/Wmk0z8P2ZvwC?hl=en South East Asia Since 1800], Publisher: Cambridge University Press p.238 [[ISBN]]: 9780521060073, 0521060079 </ref> == សង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម ១៨៥៩ == '''Franco-Spanish War against Siam 1859''' បុព្វហេតុដែលមានសង្គ្រាមរវាងបារាំង-អេស្ប៉ាញ ទល់និង សៀម កើតឡើងគឺនៅពេលដែលមានការប្រកួតប្រជែងភូមិសាស្ត្រនយោបាយរវាងប្រទេសចក្រពត្តិពីរនោះគឺបារាំងនិង អង់គ្លេស ។ ដែលនៅឆ្នាំ ១៨៥៥ ស្តេចសៀម រាមាទី៤ ដែលមានព្រះនាមហៅក្រៅថា មងឃុត (Mongkut) និង បេសកជនអង់គ្លេស និង ជាអភិបាលក្រុងហុងកុង លោក ចន ប៊ូរីង "Sir John Bowring" បានចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នា ។ ឯកសារនេះ ដែលបើកឱ្យសៀមយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាពចំពោះលទ្ធភាពនៃសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មរបស់អង់គ្លេស និង ការមិនយកពន្ធលើពាណិជ្ជកម្មធ្ងន់ៗរបស់អង់គ្លេសផងដែរ ប្រហែលជាអ្វីដែលសំខាន់បំផុតនោះគឺថា ការទទួលយកសន្ធិសញ្ញានេះបានទទួលស្គាល់យ៉ាងច្បាស់នូវអំណាចរបស់អង់គ្លេសនៅក្នុងតំបន់ ។ ក្រោយបារាំងយកឈ្នះសង្គ្រាមជាមួយអណ្ណាម បារាំងបានចូលទៅដាក់ពាណិជ្ជនៅទឹកដីភាគកើតប្រទេសសៀមផងដែរ ប៉ុន្តែភាគីអង់គ្លេសមិនពេញចិត្តនោះទេដោយបង្ខំឱ្យសៀមបណ្ដេញបារាំងចេញ សៀមបានរឹបអូសទំនេញបារាំងនៅ ខេត្តចន្ទបុរី (Chanthaburi) ដែលធ្វើឱ្យបារាំងមិនសប្បាយចិត្តនោះទេក៏បើកការវាយប្រហារទៅលើសៀមនៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ1859 ហើយសម្ព័នមិត្តបារាំងគឺ អេសស្ប៉ាញ បានចូលច្បាំងនិងសៀមផងដែរ អំឡុងពេលប៉ះទង្គិចគ្នារវាងសៀម និង បារាំង ភាគីអង់គ្លេស បានចូលទៅសម្របសម្រួលហើយធ្វើការចរចារជាមួយបារាំង ដោយបារាំងបានបង្ខំឱ្យសៀមដោះលែងព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា និង ក្រុមគ្រួសារញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឌួង ឱ្យត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ តាមការសន្យារវាងបារាំងនិងកម្ពុជា អំឡុងពេលដែលកម្ពុជាចូលទៅជួយបារាំងធ្វើសង្គ្រាមទល់និងអណ្ណាម ។<ref> Charles Eugene Little (1967) [https://www.google.com.kh/books/edition/Cyclopedia_of_Classified_Dates_with_an_E/SRtGAQAAMAAJ?hl=en Cyclopedia of Classified Dates with an Exhaustive Index], Publisher: Gale Research Company Original from The Ohio State University p.1,454 [[ISBN]]: 9780810333345, 0810333341 </ref> == ចំណារពន្យល់ == មូលហេតុដែលក្រុមប្រវត្តិវិទូរកម្ពុជាផ្លាសប្ដូរការសរសេរ ពីអង្គដួង ទៅជា អង្គឌួង == ឯកសារយោង == gyuipa6ui4a4kq0iyat8mpx1kwssmd9 0 40007 322631 322377 2025-06-29T05:13:01Z 2603:9000:9900:5155:A120:2FC6:B022:20A9 Propductions 322631 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo the Little Penguin)|native_name={{Infobox name module|ko|뽀롱뽀롱 뽀로로}}|genre=[[ក្មេង]]|country={{Flagicon|South Korea}}[[កូរ៉េខាងត្បូង]]<br/>{{Flagicon|North Korea}}[[កូរ៉េខាងជើង]]|language=[[ភាសាកូរ៉េ]]<br/>[[ភាសាជប៉ុន]]<br/>[[ភាសាអង់គ្លេស]]|num_seasons=6|num_episodes=150|runtime=10 នាទីក្នុងមួយភាគនៃខ្លីពីរ<br/>(រហូតដល់ Season 3)<br/>11 នាទីក្នុងមួយភាគ<br/>(Season 4 – បច្ចុប្បន្ន)|company={{unbulleted list|Ocon Animation Studios|[[Iconix Entertainment]]}}|channel=[[TBS Television|TBS]], [[MBS TV|MBS]], [[EBS1]], [[Disney Junior]]|first_aired={{Start date|2003|11|27}}|last_aired=បច្ចុប្បន្ន}} '''ប៉ូរ៉ូរ៉ូ''' ([[ភាសាកូរ៉េ|កូរ៉េ]] ៖ 뽀롱뽀롱 뽀로로; ''ប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ូរ៉ូ'' [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] ៖ Pororo the Little Penguin) គឺជាគំនូរជីវចល[[កូរ៉េខាងត្បូង]] បង្កើត​ឡើង​ដោយ Production Cookie Jar Entertainment Co Ltd OCON Studios EBS SK Broadband និង Channel One ជាមួយចលនាដែលបានធ្វើដោយ Studio Gale និង បង្ហាញដោយ Seoul Animation Center ពីមុនជាមួយក្រុមហ៊ុន[https://web.archive.org/web/20110716231030/http://www.thecookiejarcompany.com/ Cookie Jar Entertainment Co Ltd] សាំមឆូលលី (Samchŏlli) នៅ [[ខែសុង]] (Kaesong) ពី Season 1-2 ផលិតកម្មបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ 2002 ហើយកម្មវិធីនេះចាប់ផ្តើមចាក់ផ្សាយនៅប្រទេស[[កូរ៉េខាងត្បូង]] នៅលើ EBS នៅឆ្នាំ 2003 == ប្រភពដើម == វាត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 2003 ដោយ Iconix Entertainment Co., Ltd ក្រុមហ៊ុនដែលមានមូលដ្ឋាននៅ[[សេអ៊ូល]] [[កូរ៉េខាងជើង|កូរ៉េខាងត្បូង]] == តួអង្គ == === តួអង្គសំខាន់ === * ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo) * គ្រោង (Crong) * ភូប៊ី (Poby) * អេតឌី (Eddy) * លូពី (Loopy) * ប៉េតទី (Petty) * ហារី (Harry) * រ៉ូឌី (Rody) * ថុងថុង (Tong-tong) * ប៉ូប៉ូ (Popo) * ពីពី (Pipi) * ទូទូ (Tutu) [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រូបថ្លុកកូរ៉េ]] erjcvskrdcvwa9o7qed0nx88h6tclqf 322632 322631 2025-06-29T05:16:57Z 2603:9000:9900:5155:A120:2FC6:B022:20A9 And 322632 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo the Little Penguin)|native_name={{Infobox name module|ko|뽀롱뽀롱 뽀로로}}|genre=[[ក្មេង]]|country={{Flagicon|South Korea}}[[កូរ៉េខាងត្បូង]]<br/>{{Flagicon|North Korea}}[[កូរ៉េខាងជើង]]|language=[[ភាសាកូរ៉េ]]<br/>[[ភាសាជប៉ុន]]<br/>[[ភាសាអង់គ្លេស]]|num_seasons=6|num_episodes=150|runtime=10 នាទីក្នុងមួយភាគនៃខ្លីពីរ<br/>(រហូតដល់ Season 3)<br/>11 នាទីក្នុងមួយភាគ<br/>(Season 4 – បច្ចុប្បន្ន)|company={{unbulleted list|Ocon Animation Studios|[[Iconix Entertainment]]}}|channel=[[TBS Television|TBS]], [[MBS TV|MBS]], [[EBS1]], [[Disney Junior]]|first_aired={{Start date|2003|11|27}}|last_aired=បច្ចុប្បន្ន}} '''ប៉ូរ៉ូរ៉ូ''' ([[ភាសាកូរ៉េ|កូរ៉េ]] ៖ 뽀롱뽀롱 뽀로로; ''ប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ូរ៉ូ'' [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] ៖ Pororo the Little Penguin) គឺជាគំនូរជីវចល[[កូរ៉េខាងត្បូង]] បង្កើត​ឡើង​ដោយ Production Cookie Jar Entertainment Co Ltd OCON Studios EBS SK Broadband និង Channel One ជាមួយចលនាដែលបានធ្វើដោយ Studio Gale និង បង្ហាញដោយ Seoul Animation Center ពីមុនជាមួយក្រុមហ៊ុន[https://web.archive.org/web/20110716231030/http://www.thecookiejarcompany.com/ Cookie Jar Entertainment Co Ltd] សាំមឆូលលី (Samchŏlli) នៅ [[ខែសុង]] (Kaesong) ពី Season 1-2 ផលិតកម្មបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ 2002 ហើយកម្មវិធីនេះចាប់ផ្តើមចាក់ផ្សាយនៅប្រទេស[[កូរ៉េខាងត្បូង]] នៅលើ EBS នៅឆ្នាំ 2003 == ប្រភពដើម == វាត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ 2003 ដោយ Ocon Studios And Cookie Jar Entertainment Co., Ltd ក្រុមហ៊ុនដែលមានមូលដ្ឋាននៅ[[សេអ៊ូល]] [[កូរ៉េខាងជើង|កូរ៉េខាងត្បូង]] == តួអង្គ == === តួអង្គសំខាន់ === * ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo) * គ្រោង (Crong) * ភូប៊ី (Poby) * អេតឌី (Eddy) * លូពី (Loopy) * ប៉េតទី (Petty) * ហារី (Harry) * រ៉ូឌី (Rody) * ថុងថុង (Tong-tong) * ប៉ូប៉ូ (Popo) * ពីពី (Pipi) * ទូទូ (Tutu) [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រូបថ្លុកកូរ៉េ]] ob1astshwnqoqu32oryisklvha53ycl 322633 322632 2025-06-29T05:19:09Z 2603:9000:9900:5155:A120:2FC6:B022:20A9 Produced By 322633 wikitext text/x-wiki {{Infobox television|show_name=ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo the Little Penguin)|native_name={{Infobox name module|ko|뽀롱뽀롱 뽀로로}}|genre=[[ក្មេង]]|country={{Flagicon|South Korea}}[[កូរ៉េខាងត្បូង]]<br/>{{Flagicon|North Korea}}[[កូរ៉េខាងជើង]]|language=[[ភាសាកូរ៉េ]]<br/>[[ភាសាជប៉ុន]]<br/>[[ភាសាអង់គ្លេស]]|num_seasons=6|num_episodes=150|runtime=10 នាទីក្នុងមួយភាគនៃខ្លីពីរ<br/>(រហូតដល់ Season 3)<br/>11 នាទីក្នុងមួយភាគ<br/>(Season 4 – បច្ចុប្បន្ន)|company={{unbulleted list|Ocon Animation Studios|[[Iconix Entertainment]]}}|channel=[[TBS Television|TBS]], [[MBS TV|MBS]], [[EBS1]], [[Disney Junior]]|first_aired={{Start date|2003|11|27}}|last_aired=បច្ចុប្បន្ន}} '''ប៉ូរ៉ូរ៉ូ''' ([[ភាសាកូរ៉េ|កូរ៉េ]] ៖ 뽀롱뽀롱 뽀로로; ''ប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ុងប៉ូរ៉ូរ៉ូ'' [[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] ៖ Pororo the Little Penguin) គឺជាគំនូរជីវចល[[កូរ៉េខាងត្បូង]] បង្កើត​ឡើង​ដោយ Production Cookie Jar Entertainment Co Ltd OCON Studios EBS SK Broadband និង Channel One ជាមួយចលនាដែលបានធ្វើដោយ Studio Gale និង បង្ហាញដោយ Seoul Animation Center ពីមុនជាមួយក្រុមហ៊ុន[https://web.archive.org/web/20110716231030/http://www.thecookiejarcompany.com/ Cookie Jar Entertainment Co Ltd] សាំមឆូលលី (Samchŏlli) នៅ [[ខែសុង]] (Kaesong) ពី Season 1-2 ផលិតកម្មបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ 2002 ហើយកម្មវិធីនេះចាប់ផ្តើមចាក់ផ្សាយនៅប្រទេស[[កូរ៉េខាងត្បូង]] នៅលើ EBS នៅឆ្នាំ 2003 == ប្រភពដើម == Produced By Ocon Studios And Cookie Jar Entertainment Co., Ltd ក្រុមហ៊ុនដែលមានមូលដ្ឋាននៅ[[សេអ៊ូល]] [[កូរ៉េខាងជើង|កូរ៉េខាងត្បូង]] == តួអង្គ == === តួអង្គសំខាន់ === * ប៉ូរ៉ូរ៉ូ (Pororo) * គ្រោង (Crong) * ភូប៊ី (Poby) * អេតឌី (Eddy) * លូពី (Loopy) * ប៉េតទី (Petty) * ហារី (Harry) * រ៉ូឌី (Rody) * ថុងថុង (Tong-tong) * ប៉ូប៉ូ (Popo) * ពីពី (Pipi) * ទូទូ (Tutu) [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រូបថ្លុកកូរ៉េ]] omv8sxipvebhsg21gxp0v5gsdtnlbfc 0 43199 322624 312479 2025-06-28T18:11:34Z Niegodzisie 26584 322624 wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:12_-_Ed_Sheeran.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច|240x240ភីកសែល| Sheeran សម្តែងនៅមហោស្រពសិល្បៈ Ipswich ក្នុងខែកក្កដាឆ្នាំ ២០១០ (2010)]] '''លោក អេដវើត គ្រីស្ទូហ្វើរ ស៊ីរ៉េន''' {{post-nominals|MBE|size=100%|country=GBR}} ( /ʃɪərən / កើតនៅថ្ងៃទី 17 ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ 1991) គឺជាតារាចម្រៀងអង់គ្លេស, ផលិតករការថត តន្ត្រីករ និងជាតារាសម្តែង។ ស៊ីរ៉េន បានលក់ចម្រៀងបានជាង ១៥០ លាន នៅទូទាំងពិភពលោកដែលធ្វើឱ្យគាត់ក្លាយជា សិល្បករតន្រ្តីលក់ដាច់បំផុត ([[:en:List_of_best-selling_music_artists|world's best-selling music artists]]) នៅលើពិភពលោក។ គាត់មានបញ្ចីទទួលស្គាល់ [[:en:Riaa|RIAA]] ចំនួន ៨៤.៥ លាននៅអាមេរិក ហើយអាល់ប៊ុមពីររបស់គាត់ស្ថិតនៅក្នុងបញ្ជី អាល់ប៊ុមលក់ដាច់បំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រតារាងចក្រភពអង់គ្លេស ([[:en:List_of_best-selling_albums_in_the_United_Kingdom|best-selling albums in UK chart history]])៖ ''×'' នៅលេខ ២០ និង ''÷'' នៅលេខ ៣៤ ។ នៅខែធ្នូឆ្នាំ ២០១៩ [[:en:Official_Charts_Company|Official Charts Company]] ដាក់ឈ្មោះគាត់ជាសិល្បករនៃទសវត្សរ៍ជាមួយនឹងភាពជោគជ័យរួមបញ្ចូលគ្នានៅក្នុងអាល់ប៊ុមនិងតារាងចម្រៀងទោលនៅចក្រភពអង់គ្លេសក្នុងឆ្នាំ ២០១០ ។ អាល់ប៊ុមដំបូងរបស់ ស៊ីរ៉េន ''+'' (បញ្ចេញសំឡេងថា "បូក") ត្រូវបានចេញផ្សាយនៅខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០១១ និងឈរនៅលើ តារាងអាល់ប៊ុមចក្រភពអង់គ្លេស ។ វាមានបទចម្រៀងទោលដំបូងរបស់គាត់គឺ“[[:en:The_A_Team_(Ed_Sheeran_song)|The A Team]]” ។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២ ស៊ីរ៉េន បានឈ្នះពានរង្វាន់ [[:en:Brit_Awards|Brit Awards]] សម្រាប់ ពានរង្វាន់សិល្បករបុរសជនជាតិអង់គ្លេសល្អបំផុត [[:en:Brit_Award_for_British_Male_Solo_Artist|(Best British Male Solo Artist]]) និង [[:en:Brit_Award_for_British_Breakthrough_Act|British Breakthrough Act]] ។ អាល់ប៊ុមស្ទូឌីយោទី ២ របស់ស៊ីរ៉េន ''×'' (បញ្ចេញសំឡេងថា <nowiki>''គុណ''</nowiki>) ត្រូវបានចេញផ្សាយនៅខែមិថុនាឆ្នាំ ២០១៤ ហើយត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថាជាអាល់ប៊ុមលក់ដាច់បំផុតទី ២ នៅទូទាំងពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ ២០១៥ ។ នៅឆ្នាំដដែល ''×'' បានឈ្នះ អាល់ប៊ុមប្រចាំឆ្នាំ ([[:en:2015_Brit_Awards#Nominees_and_winners|Album of the Year]]) នៅឯ ពិធីប្រគល់ពានរង្វាន់ Brit ឆ្នាំ ២០១៥ [[:en:2015_Brit_Awards|(2015 Brit Awards)]] ហើយគាត់បានទទួល [[:en:Ivor_Novello_Awards|Ivor Novello Award]] សម្រាប់អ្នកនិពន្ធចម្រៀងប្រចាំឆ្នាំពី [[:en:British_Academy_of_Songwriters,_Composers_and_Authors|British Academy of Songwriters, Composers and Authors]] ។ ''បទមួយនៃ ×'' "[[:en:Thinking_Out_Loud|Thinking Out Loud]] " គាត់ទទួលបាន កម្មវិធី Grammy Awards ២០១៦ [[:en:Grammy_Award|(Grammy Awards]]) សម្រាប់ បទចម្រៀងប្រចាំឆ្នាំ និងការសម្តែងសូឡូផប់ល្អបំផុត [[:en:Grammy_Award_for_Best_Pop_Solo_Performance|(Best Pop Solo Performance)]].។ អាល់ប៊ុមទី ៣ របស់ ស៊ីរ៉េន ''÷'' (បញ្ចេញសំឡេងថា “ ចែក”) ត្រូវបានចេញផ្សាយនៅខែមីនាឆ្នាំ ២០១៧ និងជា អាល់ប៊ុមលក់ដាច់បំផុតនៅទូទាំងពិភពលោកនៅឆ្នាំ ២០១៧ ([[:en:List_of_best-selling_albums#Best-selling_album_by_year_worldwide|best-selling album worldwide of 2017]]) ។ បទចម្រៀងទោលពីរដំបូងពីអាល់ប៊ុមគឺ “ [[:en:Shape_of_You|Shape of You]] ” និង“ [[:en:Castle_on_the_Hill|Castle on the Hill]] ” បានបំបែកឯតទគ្គកម្មនៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួនដោយការបង្ហាញខ្លួននៅលើគេក្នុងតារាងកំពូលទី ២ ។ គាត់ក៏ក្លាយជាសិល្បករដំបូងគេដែលមានបទចម្រៀងពីរបទដំបូងនៅក្នុងបញ្ចីកំពូលបទចម្រៀងទាំង ១០ របស់អាមេរិកក្នុងសប្តាហ៍តែមួយ។ ត្រឹមខែមីនាឆ្នាំ ២០១៧ ស៊ីរ៉េនបានប្រមូលចម្រៀងទោល ១០ បទពី ''÷'' នៅលើ តារាង [[:en:UK_Singles_Chart|UK Singles Chart]] ដោយបំបែកឯតទគ្គកម្មសម្រាប់បទចម្រៀងអង់គ្លេសកំពូលទាំង ១០ ពីអាល់ប៊ុមមួយ។ បទចម្រៀងទីបួនរបស់គាត់ពី ''÷'' "[[:en:Perfect_(Ed_Sheeran_song)|Perfect]]" បានឈានដល់លេខមួយនៅសហរដ្ឋអាមេរិកអូស្ត្រាលីនិងចក្រភពអង់គ្លេស ធ្វើអោយវាបានក្លាយជា បទលេខ ១ នៃបុណ្យណូអែល ([[:en:List_of_UK_Singles_Chart_Christmas_number_ones|Christmas number one]]) នៅឆ្នាំ ២០១៧ ។ ជាសិល្បករដែលលក់ដាច់បំផុតនៅលើពិភពលោកប្រចាំឆ្នាំ ២០១៧។ គាត់ត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះថាជា [[:en:Global_Recording_Artist_of_the_Year|Global Recording Artist of the Year]] ។ ចេញនៅឆ្នាំ ២០១៩ អាល់ប៊ុមស្ទូឌីយោទី ៤ របស់គាត់ ''[[:en:No.6_Collaborations_Project|No.6 Collaborations Project]]'' បានលេចមុខនៅលេខ ១ នៅទីផ្សារធំ ៗ ជាច្រើនហើយបានបង្កើតបទចម្រៀងទោលលេខ ១ របស់ចក្រភពអង់គ្លេសចំនួន ៣ គឺ “[[:en:I_Don't_Care_(Ed_Sheeran_and_Justin_Bieber_song)|I Don't Care]]” “ [[:en:Beautiful_People_(Ed_Sheeran_song)|Beautiful People]] ” និង “[[:en:Take_Me_Back_to_London|Take Me Back to London]]" ។ នៅទូទាំងពិភពលោក, Spotify បាន ដាក់ឈ្មោះគាត់ថាជា សិល្បករដែលមានការស្ទ្រីមច្រើងបំផុត ([[:en:List_of_most-streamed_artists_on_Spotify|most streamed artist]]) ទី ២ ក្នុងទសវត្សនេះ។ ចាប់ផ្តើមនៅខែមីនាឆ្នាំ ២០១៧ [[:en:÷_Tour|÷ Tour]] របស់គាត់បានក្លាយជា [[:en:List_of_highest-grossing_concert_tours|highest-grossing of all time]] នៅខែសីហាឆ្នាំ ២០១៩ ។ អតីតនិស្សិតនៃ [[:en:National_Youth_Theatre|National Youth Theatre]]នៅទីក្រុងឡុងដ៍ផ្នែកសម្តែង ស៊ីរ៉េនលេចមុខនៅក្នុងខ្សែភាពយន្តឆ្នាំ ២០១៩ ''[[:en:Yesterday_(2019_film)|Yesterday]]'' និង ''[[:en:Star_Wars:_The_Rise_of_Skywalker|Star Wars: The Rise of Skywalker]]'' ។ [[ឯកសារ:Franglingham_Castle_01.jpg|រូបភាពតូច| Framlingham Castle នៅក្នុងទីក្រុងកំណើតរបស់ ស៊ីរ៉េន ។ ប្រាសាទនិងការដឹងក្ដីរបស់គាត់នៅហ្វ្រាមលីងហាំគឺជាគំនិតនៃបទចំរៀង“ [[:en:Castle_on_the_Hill|Castle on the Hill]] ” ឆ្នាំ ២០១៧ របស់គាត់។ ]] '''អេដវើត គ្រីស្ទូហ្វើរ ស៊ីរ៉េន''' កើតនៅ Halifax, West Yorkshire ប្រទេសអង់គ្លេសនៅថ្ងៃទី ១៧ ខែកុម្ភៈឆ្នាំ ១៩៩១ ។ ផ្ទះកុមារភាពដំបូងរបស់គាត់គឺនៅលើផ្លូវ Birchcliffe នៅជិត [[:en:Hebden_Bridge|Hebden Bridge]] ។ ពុករបស់គាត់គឺជាអ្នកអភិរក្សនៅសាល [[:en:Cartwright_Hall|Cartwright Hall]] ក្នុង [[:en:Bradford|Bradford]] ហើយម្តាយរបស់គាត់បានធ្វើការនៅ វិចិត្រសាលសិល្បៈ [[:en:Manchester_City_Art_Gallery|Manchester City Art Gallery]] ។ <ref name="earlyhome" /> នៅខែធ្នូឆ្នាំ ១៩៩៥ គាត់បានផ្លាស់ប្តូរជាមួយគ្រួសាររបស់គាត់ពី Hebden Bridge ទៅ ហ្វ្រាមីងហាំ [[:en:Framlingham|(Framlingham)]] នៅស៊ូហ្វុក (Suffolk) ។<ref>{{Cite book|last=Smith|first=Sean|title=Sheeran: A Biography|date=2019|publisher=Diversion Books}}</ref> គាត់បានចូលរៀននៅ [[:en:Brandeston_Hall|Brandeston Hall]] [[:en:Preparatory_school_(United_Kingdom)|preparatory school]] (បច្ចុប្បន្ន [[:en:Framlingham_College|Framlingham College]])។ បន្ទាប់មក [[:en:Thomas_Mills_High_School|Thomas Mills High School]] នៅហ្វ្រាមីងហាំ ។ គាត់មានបងប្រុសម្នាក់ឈ្មោះម៉ាធ្យូដែលធ្វើការជាអ្នកនិពន្ធ។ ឪពុកម្តាយរបស់ស៊ីរ៉េន គឺ ចន និង អ៊ីម៉ូហ្គេន មកពីទីក្រុងឡុងដ៍។ ជីដូនជីតារបស់គាត់ជាជនជាតិអៀរឡង់ {{Sfn|Nolan|2012}} ហើយស៊ីរ៉េនបានបញ្ជាក់ថាពុករបស់គាត់មកពីគ្រួសារ កាតូលិក ([[:en:Irish_Catholic|Catholic]])។ ចនគឺជាអ្នកអភិរក្សសិល្បៈនិងជាសាស្ត្រាចារ្យ ហើយអ៊ីម៉ូហ្គេនគឺជាអ្នកផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌ដែលបានក្លាយជាអ្នករចនាគ្រឿងអលង្ការ។ {{Sfn|Nolan|2012}} ឪពុកម្តាយរបស់គាត់បានរត់ចាក់សោ Sheeran។ ស៊ីរ៉េន បានច្រៀងនៅក្រុមចម្រៀងក្នុងតំបន់នៅអាយុ ៤ ឆ្នាំបានរៀនពីរបៀបលេងហ្គីតានៅអាយុ ១១ ហើយបានចាប់ផ្តើមសរសេរចម្រៀងនៅពេលដែលនៅវិទ្យាល័យ Thomas Mills ក្នុងទីក្រុង Framlingham ។ របាយការណ៍សាលាឆ្នាំ ២០០៤ បានពណ៌នាគាត់ថាជា“ អ្នកសំដែងមានដុង” ហើយមិត្តរួមថ្នាក់របស់គាត់ក៏បានបោះឆ្នោតឱ្យគាត់ថា “តារាល្បីនៅថ្ងៃណាមួយ” ។ គាត់ត្រូវបានគេទទួលយកនៅ [[:en:National_Youth_Theatre|National Youth Theatre]] នៅទីក្រុងឡុងដ៍នៅពេលគាត់នៅវ័យជំទង់។ គាត់បានធ្វើសវនកម្មដោយជោគជ័យសម្រាប់ [[:en:Youth_Music_Theatre_UK|Youth Music Theatre UK]] ក្នុងឆ្នាំ ២០០៧ ហើយបានចូលរួមផលិតកម្ម ''[[:en:Frankenstein_–_A_New_Musical|Frankenstein]]'' នៅ [[:en:Plymouth|Plymouth]] <ref>[https://britishyouthmusictheatre.org/shows/frankenstein-2007 “Frankenstein (2007). ]</ref>។ <ref>[https://britishyouthmusictheatre.org/shows/frankenstein-2007 “Frankenstein (2007). ]</ref> គាត់គឺជាអ្នកគាំទ្រនៃមហោស្រពតន្ត្រីយុវជនចក្រភពអង់គ្លេស (ឥឡូវនេះត្រូវបានប្តូរឈ្មោះទៅជាមហោស្រពតន្ត្រីយុវជនអង់គ្លេស) និង [[:en:Access_to_Music|Access to Music]]ដែលគាត់បានសិក្សាពីការអភិវឌ្ឃសិល្បករ។ Sheeran គឺជា បងប្អូនជីដូនមួយទីពីរ ([[:en:Second_cousin|second cousin]]) របស់អ្នកផ្សាយវិទ្យុអៀរឡង់ខាងជើងឈ្មោះ [[:en:Gordon_Burns|Gordon Burns]] ដែលបានធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះកម្មវិធីហ្គេមរបស់អង់គ្លេស ''[[:en:The_Krypton_Factor|The Krypton Factor]]'' ។ {{Sfn|Nolan|2012}} ==ឯកសារ​យោង== {{reflist|2}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]] [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Pages using infobox person with deprecated net worth parameter]] dgos4d3c8krs3dpo53c79xq3ovkigw7 0 52457 322623 2025-06-28T16:57:53Z Sggt76 KH 31983 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1297590054|Pete Hegseth]]" 322623 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = ភីត ហ៊ែកសិត | image = Pete Hegseth Official Portrait.jpg | alt = | caption = រូបផ្លូវការ ២០២៥ | order = | office = រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិសហរដ្ឋអាមេរិក | president = [[ដូណាល់ ត្រាំ]] | deputy = [[ស្ទីវ ហ្វែនបឺក]] | termstart = ២៥ មករា ២០២៥ | termend = | predecessor = [[ឡូយ អូស្ទីន]] | successor = | birth_name = ភីថឺ ប្រាយ៉ឹន ហ៊ែកសិត | birth_date = ៦ មិថុនា ១៩៨០ (អាយុ ៤៥) | birth_place = មីនីអាប៉ូលីស រដ្ឋមីនីសូតា សហរដ្ឋអាមេរិក | death_date = | death_place = | party = [[គណបក្សសាធារណរដ្ឋ (សហរដ្ឋអាមេរិក)|សាធារណរដ្ឋ]] | spouse = {{Ubl | {{Marriage|មែរេឌិត ស្វារ្ស|2004|2009|end=div}} | {{Marriage|សាមន្ថា ឌីរីង|2010|2017|end=div}} | {{Marriage|ជែនីហ្វឺ រ៉ូឆិត|2019}} }} | children = 4{{Sfn|សឺម៉ឹន|2024b}} | education = {{Ubl | [[សាកលវិទ្យាល័យព្រីនស្តុន]] ([[អនុបណ្ឌិតនៃសិល្បៈ]]) | [[សាកលវិទ្យាល័យហាវើដ]] ([[អនុបណ្ឌិតនៃគោលនយោបាយសាធារណៈ]]) }} | website = [https://www.defense.gov/About/Secretary-of-Defense/ គេហទំព័រផ្លូវការ] | branch = {{Tree list}} * [[កងទ័ពជើងគោកសហរដ្ឋអាមេរិក]] ** [[ឆ្មាំការពារជាតិនៃកងទ័ពជើងគោកសហរដ្ឋអាមេរិក| ឆ្មាំការពារជាតិនៃកងទ័ពជើងគោក]] {{Tree list/end}} | serviceyears = {{Ubl | ២០០៣–២០០៦ | ២០១០–២០១៤ | ២០១៩–២០២១ }} | rank = [[វរសេនីយ៍ត្រី (សហរដ្ឋអាមេរិក)|វរសេនីយ៍ត្រី]] | unit = {{Ubl | [[ឆ្មាំការពារជាតិនៃកងទ័ពជើងគោក រដ្ឋមីនីសូតា]] | [[ឆ្មាំការពារជាតិនៃកងទ័ពជើងគោក ខណ្ឌកូឡុំប៊ី]] }} | battles = {{Ubl | [[សង្គ្រាមអ៊ីរ៉ាក់]] | [[សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន (២០០១–២០២១)| សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន]] }} | signature = Signature of Secretary of Defense Pete Hegseth.svg }} <references /> gfeye6qpq517jwavz7k5uqayjma48jj 0 52458 322637 2025-06-29T09:12:20Z Pichet Vongsa 37557 បង្កើតដោយការបកប្រែទំព័រ "[[:en:Special:Redirect/revision/1297772508|Chong Bok]]" 322637 wikitext text/x-wiki '''តំបន់ចុងបូក ឬ មុំបី''' គឺជាតំបន់ព្រំដែនរួមគ្នារវាង [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]] [[ឡាវ]] និង [[ថៃ]] ។ ដែលរួម​បញ្ចូល​ទាំង​តំបន់ '''​ចុង​បក់''' ( {{langx|th|ช่องบก}} ) ជាភ្នំឆ្លងកាត់[[ជួរភ្នំដងរែក]] ដែលបង្កើតជាព្រំដែនធម្មជាតិជាច្រើនរវាងប្រទេសថៃ និងកម្ពុជា។ នៅប្រទេសកម្ពុជា តំបន់នេះត្រូវបានគេហៅថា '''មុំបី''' ។ ឈ្មោះ ''Emerald Triangle'' ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០០០ ជាគម្រោងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យទេសចរណ៍ និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់។ ឈ្មោះ​នេះ​សំដៅ​ទៅ​លើ​បរិស្ថាន​ខៀវ​ស្រងាត់​នៃ​តំបន់​នេះ គឺ​ជា​ការ​លេង​មួយ​នៅ​លើ​តំបន់[[តំបន់ត្រីកោណមាស|​ត្រីកោណ​មាស]] ​ដែល​មាន​ស្រាប់​រវាង​ឡាវ ថៃ និង​មីយ៉ាន់ម៉ា។ ក្នុងន័យទូលំទូលាយ Emerald Triangle គ្របដណ្ដប់លើតំបន់ក្នុងខេត្តចំនួនប្រាំពីរ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីគឺ [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] និង [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង|ស្ទឹងត្រែង]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា [[ខេត្តសាឡៈវ៉ាន់|សាឡាវ៉ាន់]] និង [[ខេត្តចំប៉ាសក្តិ|ចំប៉ាសាក់]] ក្នុងប្រទេសឡាវ និងខេត្ត [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី|ឧប្បលរាជធានី]] និង [[ខេត្តសិរីសាកេត|សិរីសាកេត]] ក្នុងប្រទេសថៃ។ <ref>{{Cite web |date=18 April 2012 – 30 November 2022 |title=สามเหลี่ยมมรกต (Emerald Triangle) |url=https://business.mfa.go.th/th/content/16229-%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%95-(-emerald-triangle-)?cate=5d73a21d15e39c36a8006c2b |access-date=14 June 2025 |website=Department of International Economic Affairs |language=th}}</ref> ក្នុង​ន័យ​តូច​ចង្អៀត គឺ​សំដៅ​ទៅ​លើ ​[[ចំណុច]] ​ព្រំដែន​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​បី ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ច្រក​ចុង​បក់។ ផ្លូវឆ្លងកាត់មានកំពស់ ៣៣០ ម៉ែត្រ{{Convert|330|metres}} <ref>{{Cite web |title=บก |url=https://gazetteer.orst.go.th/app/search_word?id=600d31a2b71983c8f7950702 |access-date=14 June 2025 |website=Gazetteer of Thailand |publisher=Office of the Royal Society |language=th}}</ref> ពីឆ្នាំ ១៩៨៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៧ កំឡុង [[សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣]] តំបន់ចុងបូក គឺជាកន្លែងនៃការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយប្រដាប់អាវុធ ខណៈដែល[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|កងកម្លាំងវៀតណាមបានលុកលុយ]] ចូលក្នុងតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែល[[ខ្មែរក្រហម]]មានមូលដ្ឋាន។ <ref>{{Cite journal|last=Wisaijorn|first=Thanachate|date=30 June 2024|title=จากสนามรบช่องบกสู่สนามการค้าสามเหลี่ยมมรกต: ความทรงจำ (ที่ไม่หายไป) ในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ|trans-title=From the Battlefields of Chong Bok to the Marketplaces of Emerald Triangle: The (Missing) Piece Of Memory In International Relations|url=https://so05.tci-thaijo.org/index.php/polscicmujournal/article/view/273585|journal=Political Science and Public Administration Journal|language=th|volume=15|issue=Suppl. 1|pages=169–198|issn=2985-2269}}</ref> បន្ទាប់​ពី​ការ​បញ្ចប់​នៃ​អរិភាព ពន្លា​មួយ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​នៅ​ចំណុច​បី​ដើម្បី​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មិត្តភាព​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៩៣។ <ref>{{Cite book|date=2012|title=Five Triangle Areas in The Greater Mekong Subregion|pages=185–187|url=https://www.ide.go.jp/English/Publish/Reports/Brc/11.html}}</ref> == ឯកសារយោង == c1724kalganj3zzzimha3q7l503u7hw 322638 322637 2025-06-29T09:14:26Z Pichet Vongsa 37557 322638 wikitext text/x-wiki '''តំបន់ចុងបូក ឬ មុំបី''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Emerald Triangle) គឺជាតំបន់ព្រំដែនរួមគ្នារវាង [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]] [[ឡាវ]] និង [[ថៃ]] ។ ដែលរួម​បញ្ចូល​ទាំង​តំបន់ '''​ចុង​បក់''' ជាភ្នំឆ្លងកាត់[[ជួរភ្នំដងរែក]] ដែលបង្កើតជាព្រំដែនធម្មជាតិជាច្រើនរវាងប្រទេសថៃ និងកម្ពុជា។ នៅប្រទេសកម្ពុជា តំបន់នេះត្រូវបានគេហៅថា '''មុំបី''' ។ ឈ្មោះ ''Emerald Triangle'' ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០០០ ជាគម្រោងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យទេសចរណ៍ និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់។ ឈ្មោះ​នេះ​សំដៅ​ទៅ​លើ​បរិស្ថាន​ខៀវ​ស្រងាត់​នៃ​តំបន់​នេះ គឺ​ជា​ការ​លេង​មួយ​នៅ​លើ​តំបន់[[តំបន់ត្រីកោណមាស|​ត្រីកោណ​មាស]] ​ដែល​មាន​ស្រាប់​រវាង​ឡាវ ថៃ និង​មីយ៉ាន់ម៉ា។ ក្នុងន័យទូលំទូលាយ Emerald Triangle គ្របដណ្ដប់លើតំបន់ក្នុងខេត្តចំនួនប្រាំពីរ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីគឺ [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] និង [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង|ស្ទឹងត្រែង]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា [[ខេត្តសាឡៈវ៉ាន់|សាឡាវ៉ាន់]] និង [[ខេត្តចំប៉ាសក្តិ|ចំប៉ាសាក់]] ក្នុងប្រទេសឡាវ និងខេត្ត [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី|ឧប្បលរាជធានី]] និង [[ខេត្តសិរីសាកេត|សិរីសាកេត]] ក្នុងប្រទេសថៃ។ <ref>{{Cite web |date=18 April 2012 – 30 November 2022 |title=สามเหลี่ยมมรกต (Emerald Triangle) |url=https://business.mfa.go.th/th/content/16229-%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%95-(-emerald-triangle-)?cate=5d73a21d15e39c36a8006c2b |access-date=14 June 2025 |website=Department of International Economic Affairs |language=th}}</ref> ក្នុង​ន័យ​តូច​ចង្អៀត គឺ​សំដៅ​ទៅ​លើ ​[[ចំណុច]] ​ព្រំដែន​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​បី ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ច្រក​ចុង​បក់។ ផ្លូវឆ្លងកាត់មានកំពស់ ៣៣០ ម៉ែត្រ ។ <ref>{{Cite web |title=บก |url=https://gazetteer.orst.go.th/app/search_word?id=600d31a2b71983c8f7950702 |access-date=14 June 2025 |website=Gazetteer of Thailand |publisher=Office of the Royal Society |language=th}}</ref> ពីឆ្នាំ ១៩៨៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៧ កំឡុង [[សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣]] តំបន់ចុងបូក គឺជាកន្លែងនៃការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយប្រដាប់អាវុធ ខណៈដែល[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|កងកម្លាំងវៀតណាមបានលុកលុយ]] ចូលក្នុងតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែល[[ខ្មែរក្រហម]]មានមូលដ្ឋាន។ <ref>{{Cite journal|last=Wisaijorn|first=Thanachate|date=30 June 2024|title=จากสนามรบช่องบกสู่สนามการค้าสามเหลี่ยมมรกต: ความทรงจำ (ที่ไม่หายไป) ในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ|trans-title=From the Battlefields of Chong Bok to the Marketplaces of Emerald Triangle: The (Missing) Piece Of Memory In International Relations|url=https://so05.tci-thaijo.org/index.php/polscicmujournal/article/view/273585|journal=Political Science and Public Administration Journal|language=th|volume=15|issue=Suppl. 1|pages=169–198|issn=2985-2269}}</ref> បន្ទាប់​ពី​ការ​បញ្ចប់​នៃ​អរិភាព ពន្លា​មួយ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​នៅ​ចំណុច​បី​ដើម្បី​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មិត្តភាព​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៩៣។ <ref>{{Cite book|date=2012|title=Five Triangle Areas in The Greater Mekong Subregion|pages=185–187|url=https://www.ide.go.jp/English/Publish/Reports/Brc/11.html}}</ref> == ឯកសារយោង == oitk6r7ppto8x1x258ujhug55k226d9 322639 322638 2025-06-29T09:16:01Z Pichet Vongsa 37557 322639 wikitext text/x-wiki '''តំបន់ចុងបូក ឬ មុំបី''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Emerald Triangle) គឺជាតំបន់ព្រំដែនរួមគ្នារវាង [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]] [[ឡាវ]] និង [[ថៃ]] ។ ដែលរួម​បញ្ចូល​ទាំង​តំបន់ '''​ចុង​បក់''' ជាភ្នំឆ្លងកាត់[[ជួរភ្នំដងរែក]] ដែលបង្កើតជាព្រំដែនធម្មជាតិជាច្រើនរវាងប្រទេសថៃ និងកម្ពុជា។ នៅកម្ពុជា តំបន់នេះត្រូវបានគេហៅថា '''មុំបី''' ។ ឈ្មោះ ''Emerald Triangle ឬ ត្រីកោណមរកត'' ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ២០០០ ជាគម្រោងសម្រាប់កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ដើម្បីលើកកម្ពស់វិស័យទេសចរណ៍ និងការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់។ ឈ្មោះ​នេះ​សំដៅ​ទៅ​លើ​បរិស្ថាន​ខៀវ​ស្រងាត់​នៃ​តំបន់​នេះ គឺ​ជា​ការ​លេង​មួយ​នៅ​លើ​តំបន់[[តំបន់ត្រីកោណមាស|​ត្រីកោណ​មាស]] ​ដែល​មាន​ស្រាប់​រវាង​ឡាវ ថៃ និង​មីយ៉ាន់ម៉ា។ ក្នុងន័យទូលំទូលាយ Emerald Triangle គ្របដណ្ដប់លើតំបន់ក្នុងខេត្តចំនួនប្រាំពីរ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីគឺ [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] និង [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង|ស្ទឹងត្រែង]] ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា [[ខេត្តសាឡៈវ៉ាន់|សាឡាវ៉ាន់]] និង [[ខេត្តចំប៉ាសក្តិ|ចំប៉ាសាក់]] ក្នុងប្រទេសឡាវ និងខេត្ត [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី|ឧប្បលរាជធានី]] និង [[ខេត្តសិរីសាកេត|សិរីសាកេត]] ក្នុងប្រទេសថៃ។ <ref>{{Cite web |date=18 April 2012 – 30 November 2022 |title=สามเหลี่ยมมรกต (Emerald Triangle) |url=https://business.mfa.go.th/th/content/16229-%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B8%81%E0%B8%95-(-emerald-triangle-)?cate=5d73a21d15e39c36a8006c2b |access-date=14 June 2025 |website=Department of International Economic Affairs |language=th}}</ref> ក្នុង​ន័យ​តូច​ចង្អៀត គឺ​សំដៅ​ទៅ​លើ ​[[ចំណុច]] ​ព្រំដែន​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​បី ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ច្រក​ចុង​បក់។ ផ្លូវឆ្លងកាត់មានកំពស់ ៣៣០ ម៉ែត្រ ។ <ref>{{Cite web |title=บก |url=https://gazetteer.orst.go.th/app/search_word?id=600d31a2b71983c8f7950702 |access-date=14 June 2025 |website=Gazetteer of Thailand |publisher=Office of the Royal Society |language=th}}</ref> ពីឆ្នាំ ១៩៨៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៧ កំឡុង [[សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី៣]] តំបន់ចុងបូក គឺជាកន្លែងនៃការប៉ះទង្គិចគ្នាដោយប្រដាប់អាវុធ ខណៈដែល[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|កងកម្លាំងវៀតណាមបានលុកលុយ]] ចូលក្នុងតំបន់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ដែល[[ខ្មែរក្រហម]]មានមូលដ្ឋាន។ <ref>{{Cite journal|last=Wisaijorn|first=Thanachate|date=30 June 2024|title=จากสนามรบช่องบกสู่สนามการค้าสามเหลี่ยมมรกต: ความทรงจำ (ที่ไม่หายไป) ในความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ|trans-title=From the Battlefields of Chong Bok to the Marketplaces of Emerald Triangle: The (Missing) Piece Of Memory In International Relations|url=https://so05.tci-thaijo.org/index.php/polscicmujournal/article/view/273585|journal=Political Science and Public Administration Journal|language=th|volume=15|issue=Suppl. 1|pages=169–198|issn=2985-2269}}</ref> បន្ទាប់​ពី​ការ​បញ្ចប់​នៃ​អរិភាព ពន្លា​មួយ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​នៅ​ចំណុច​បី​ដើម្បី​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​មិត្តភាព​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៩៣។ <ref>{{Cite book|date=2012|title=Five Triangle Areas in The Greater Mekong Subregion|pages=185–187|url=https://www.ide.go.jp/English/Publish/Reports/Brc/11.html}}</ref> == ឯកសារយោង == ro7vbdtqeh4c5jrq978n2jolgy4e9ub