ស្រុកអង្គរជុំ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="km">
  <siteinfo>
    <sitename>វិគីភីឌា</sitename>
    <dbname>kmwiki</dbname>
    <base>https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">មេឌា</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ពិសេស</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ការពិភាក្សា</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">អ្នកប្រើប្រាស់</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">វិគីភីឌា</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ឯកសារ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">មេឌាវិគី</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ទំព័រគំរូ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ជំនួយ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ស្រុកអង្គរជុំ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3052</id>
    <revision>
      <id>323172</id>
      <parentid>321870</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:20:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3548" sha1="l6642z7j96k0r6v210466fugsb75tyd" xml:space="preserve">'''ស្រុកអង្គរជុំ''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៧ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Angkor_Chum_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០១០១
| [[ឃុំចារឈូក]]
| Char Chhuk
| ប្រាសាទ, យាង, អានូក, ព្រៃលៃ្វ, ព្រៃចេង, ក្បាលចាម, គោកល្វា, ចាររកា, ថ្នល់, ឈូក, គោកក្បាត់, តាទយ, ព្រៃទទឹង, ដូនស្វា, មាជា, គោកថ្នល់, ខ្លុង, ថ្មី, គោកធ្នង់, កត្រកៀត
|-
| ១៧០១០២
| [[ឃុំដូនពេង]]
| Don Peaeng
| រកា, បត់, គោកយាង, បុស្សល្អុង, បេង, ខ្ចាស់, ដូនពេង, រំដួលថ្មី
|-
| ១៧០១០៣
| [[ឃុំគោកដូង]]
| Kouk Doung
| ទំលាប់, ខ្ចារ, គោកដូងថ្មី, គោកភ្នៅ, គោកត្របែក, អន្ទិតសុខ, រកា, គោកក្រោល, កប្តៀក, ចេកក្បូរ, គោកស្នួល, ប្រាសាទត្រាវ, កំប្លើប, ដូនឯម, គោកដូងចាស់, បុះក្រឡុក, អូរគោល
|-
| ១៧០១០៤
| [[ឃុំគោល]]
| Koul
| ខ្វាវ, ខាន់សរ, គោល, អំពិលធ្នង់, ដូនមៀវ, តាគួយ, ព្រៃអារ
|-
| ១៧០១០៥
| [[ឃុំនគរភាស]]
| Nokor Pheas
| រមៀត, ល្បើក, សំបួរ, គោកថ្មី, ទនេ្លស, កុក, ពង្រ, នគរភាស ០១, នគរភាស ០២, ជំពូង
|-
| ១៧០១០៦
| [[ឃុំស្រែខ្វាវ]]
| Srae Khvav
| រាជជន្ទល់, រវៀងថ្មី, ស្រែខ្វាវ, គោកក្នាំង, គោកចាស់, ជំនុំរាជ្យ, ស្លាត, ស្រែប្រាំង, រណ្តាស, រលំ, ទឹកថ្លា
|-
| ១៧០១០៧
| [[ឃុំតាសោម]]
| Ta Saom
| ថ្នល់, ភ្នៅ, ម្កាក់, គោកចាន់, ករលំ, ទំពូង, ប្រាំដំឡឹង, តាលាវ, បាយម៉ាត, ត្រពាំងភ្លោះ, តាសោម, គោកថ្មី, ស្វាយជុំ
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>l6642z7j96k0r6v210466fugsb75tyd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកអង្គរធំ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3053</id>
    <revision>
      <id>323169</id>
      <parentid>321858</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:16:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2538" sha1="1dhdj1bfbfgsme1uakl45tf3wnvl52t" xml:space="preserve">'''ស្រុកអង្គរធំ''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៤ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-30 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Chi_Kraeng_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០២០១
| [[ឃុំជប់តាត្រាវ]]
| Chob Ta Trav
| ត្រពាំងទូក, ជប់, ប្រាសាទ, ទ័ពស្វាយ, ពងទឹក
|-
| ១៧០២០២
| [[ឃុំលាងដៃ]]
| Leang Dai
| លាងដៃ, ដូនឪ, ភ្លង់, តាប្រុក, សំរោង, ត្រពាំងស្វាយ, បំពេញរាជ្យ, ស្ពានថ្មី
|-
| ១៧០២០៣
| [[ឃុំពាក់ស្នែង]]
| Peak Snaeng
| ពាក់សែ្នងថ្មី, ពាក់សែ្នងចាស់, លៀប, ខី្ទង, សណ្តាន់, ជប់សោម
|-
| ១៧០២០៤
| [[ឃុំស្វាយចេក(ស្រុកអង្គរធំ)|ឃុំស្វាយចេក]]
| Svay Chek
| គោកកក់, ស្វាយចេក, កណ្តោល, តាត្រាវ, បុស្សតាត្រាវ, ព្រះគោថ្មី
|}
ទីតាំងបុរាណវត្ថុអង្គរធំគឺមិនស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកអង្គរធំ]]នោះទេគឺស្ថិតនៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប]]([[សង្កាត់គោកចក]] និង [[សង្កាត់នគរធំ]])។

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>1dhdj1bfbfgsme1uakl45tf3wnvl52t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកជីក្រែង</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3055</id>
    <revision>
      <id>323163</id>
      <parentid>321868</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:06:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5901" sha1="5kl5oqflzn98ev7vpte5is1feowxl58" xml:space="preserve">'''ស្រុកជីក្រែង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១២ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-30 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Chi_Kraeng_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៤០១
| [[ឃុំអន្លង់សំណរ]]
| Anlong Samnar
| ស្តៅ, អន្លង់ព្រីងក្រោម, អន្លង់ព្រីងលើ, តាគឹមក្រោម, តាគឹមលើ, ត្រពាំងត្រស់, អន្លង់សំណរ, អន្លង់ប្ញស្សី, ស្វាយតាដោក, សំរោងធំ, ចែកខ្សាច់លើ, ចែកខ្សាច់ក្រោម, ល្បើក, ព្រែកអង្គរថ្មី, មាត់ខ្លា, ស្ទឹងជ្រៅ
|-
| ១៧០៤០២
| [[ឃុំជីក្រែង]]
| Chi Kraeng
| កំពង់ស្នោលិច, សណ្តាន់, ជីក្រែង, ព្រីង, ស្រមរ, កំពង់, អន្លង់ត្នោត, អន្លង់ចំបក់, បេង, គរ, តារាម, ភ្នៀត, បុសពក, កំពង់ស្នោកើត
|-
| ១៧០៤០៣
| [[ឃុំកំពង់ក្តី]]
| Kampong Kdei
| រកា, សាលា, សែ្លង, ចំបក់ធំ, ច្រាំងខ្ពស់, អន្សងពង, ត្រាចថ្មី, ប្រាសាទ, រំលោង, កំពង់ក្តី ០១, កំពង់ក្តី ០២, ពោធិ៍សេរី, ពន្លឺព្រះផុស, សងែ្កមានជ័យ, តាពាម, ត្រពាំងជ្រៃ
|-
| ១៧០៤០៤
| [[ឃុំខ្វាវ(ស្រុកជីក្រែង)|ឃុំខ្វាវ]]
| Khvav
| អូរ, ខ្វាវ, ព្រះធាតុ, ស្រោង, ក្រាំង, ពោធិ៍រីង, រវៀង, ចុងស្ពាន, កំបោអរ, ជ្រៃ
|-
| ១៧០៤០៥
| [[ឃុំគោកធ្លកក្រោម]]
| Kouk Thlok Kraom
| ថ្មី, ក្របីរៀល, ប៉ាតត, កកោះ, អន្លង់វិល, កំពង់ម្កាក់, ត្រពាំងត្រាវ, ដូនរាជ្យ, តាទរ, ថ្នល់តាសិត, ដូនសុខ, គីឡូតាឈឹម, បេង, បាក់អង្រុត, បុស្សគរ, គោករមាស, បឹងធំ, ទ័ពសៀម
|-
| ១៧០៤០៦
| [[ឃុំគោកធ្លកលើ]]
| Kouk Thlok Leu
| ខ្លាឃ្មុំ, សាលា, ត្រពាំងវែង, សងែ្ក, គោកធ្លក, ព្រៃធំ, ថ្លុកស្មាច់, សែ្លងកោង, ស្វាយពក, តាភ្ញា, ថ្នល់, តាលៀន, ម្កាក់
|-
| ១៧០៤០៧
| [[ឃុំល្វែងឫស្សី]]
| Lveaeng Ruessei
| តាអុង, គោកអំពិល, រំជៃច្រុះ, ថ្នល់, ក្នុង, ព្រៃទទឹង, ក្បាលក្តួច, បាឡាំង, ចំបក់ខ្ពស់, រូងថ្មី, លែ្វងឬស្សី, តាងួន, កកោះ
|-
| ១៧០៤០៨
| [[ឃុំពង្រក្រោម]]
| Pongro Kraom
| ពពេល, ពង្រ ០១, ពង្រ ០២, ថ្មី, សំបូរ, អូររូង, ពោធិ៍, ជ័យបូរ, ផ្លុង, តាព័រ ០១, តាព័រ ០២, អូរខ្លុង, ដងផ្អាវ
|-
| ១៧០៤០៩
| [[ឃុំពង្រលើ]]
| Pongro Leu
| ត្រពាំងភ្លោះ, ចេក, គ្រាំង, ក្បាលដំរី, គំរូ, ស្វាយចេក, ដុបត្នោត, ស្រឡៅស្រោង, ព្រៃឆ្ការ, ល្អក់
|-
| ១៧០៤១០
| [[ឃុំឫស្សីលក]]
| Ruessei Lok
| សំរោងកញ្ចោច, បឹង, ស្ពានតូច, យាង, ឬស្សីលក, ទទឹងថៃ្ង, ក្រូច, ត្រពាំងរុន
|-
| ១៧០៤១១
| [[ឃុំសង្វើយ]]
| Sangvaeuy
| ពាក់ស្ពា, អូរ, ចក, តាព្រហ្ម, ថ្នល់ដាច់, ដំរីឆ្លង, កនែ្សង, ព្រៃប្រស់, ក្របៅ
|-
| ១៧០៤១២
| [[ឃុំស្ពានត្នោត]]
| Spean Tnaot
| ស្ពានត្នោត ០១, ស្ពានត្នោត ០២, ចំរេះ, ថ្នល់កែង, ថ្នល់លោក, ក្ងានពង, រំដេង, ត្រពាំងវែង, តាយ៉ុន, ទទា, ល្វា, សំរោង, អូរត្រាច, អូរក្រោម, អូរលើ
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>5kl5oqflzn98ev7vpte5is1feowxl58</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកក្រឡាញ់</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3056</id>
    <revision>
      <id>323159</id>
      <parentid>322865</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:57:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4248" sha1="rp3cp2wdyoqgauwqpnadmn7857r3xso" xml:space="preserve">'''ស្រុកក្រឡាញ់''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Kralanh_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៦០១
| [[ឃុំចន្លាស់ដៃ]]
| Chonloas Dai
| ត្រាំកង់, ឈូករ័ត្ន, រុន, គោកត្នោត, ខ្នារជោ, ដំរីស្លាប់, តាមាឃ, ចន្លាស់ដៃ, ព្រះលាន, រលំស្វាយ, កំបោរ, ដូនកាយថ្មី
|-
| ១៧០៦០២
| [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]]
| Kampong Thkov
| កំពង់ថ្កូវ ០១, កំពង់ថ្កូវ ០២, ខ្សាច់, អូរថ្កូវ, គោកដូង, ដូរ្យតន្រ្តី, ចំបក់ហែរ, ភ្នំទ្រង់បាត
|-
| ១៧០៦០៣
| [[ឃុំក្រឡាញ់]]
| Kralanh
| តាច្រែង, ត្រពាំងច្រាំង, អូរក្រឡាញ់, កោះក្របៅ, ក្រឡាញ់, ពេជ្ជោរ, សំពៅលូន
|-
| ១៧០៦០៤
| [[ឃុំក្រូចគរ]]
| Krouch Kor
| គោកចំបក់, ព្រៃខ្យង, រើល, គោកថ្មី, ខ្នារជើង, ខ្នារត្បូង
|-
| ១៧០៦០៥
| [[ឃុំរោងគោ]]
| Roung Kou
| រោងគោ, ព្រៃគាប, បុស្សធំ, តានី, កញ្ជន់ជ្រៅ, ខ្ជាយ, ល្បើកប្រីយ៍, ល្បើក, ឬស្សី
|-
| ១៧០៦០៦
| [[សំបួរ(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំសំបួរ]]
| Sambuor
| គោកក្រូច, អន្លង់សារ, ដំណាក់ខ្ចាស់, សំបួរ, ឪម៉ាល់, គោកចាស់, អំពិល, សន្ថន
|-
| ១៧០៦០៧
| [[ឃុំសែនសុខ]]
| Saen Sokh
| ច្រនៀង, ព្រៃក្រឡាញ់, គោកកី, គោកភ្ងាស, គោកយាង, ស្មាច់, អង្កោល, ដំរីស្លាប់, តាសុខ, តាស្រី, ខ្សី, ស្វាយ, ទ្រាស, ក្រូច, ព្រៃថ្កូវ, តាប៉ាង
|-
| ១៧០៦០៨
| [[ស្នួល(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំស្នួល]]
| Snuol
| ស្នួល, តាឡឹង, សំរោង, តាពេជ, សងែ្ក, ព្រៃល្ងៀង, តាសែង, ធាស្នា, តាយិន
|-
| ១៧០៦០៩
| [[ឃុំស្រណាល]]
| Sranal
| ល្អុង, ស្រណាល, គោកត្រុំ, រំដេង, គំរូ, តាំងយូ, ទន្លាប់, សែ្លង, គោកចាស់, ផ្លាំង, មានជ័យ, គោកត្នោត, រវៀង, ឈ្នាន់
|-
| ១៧០៦១០
| [[ឃុំតាអាន]]
| Ta an
| ក្តុល, ភ្នំតូច, តាអាន, ថ្មី, តាឡឹង, សំរោង, ទឹកជុំ, ត្រពាំងឈូក, អន្លង់, សរសៃពង
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>rp3cp2wdyoqgauwqpnadmn7857r3xso</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323160</id>
      <parentid>323159</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:58:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4233" sha1="7a3lnz21bexp4vgu3o9qi9051xpcsee" xml:space="preserve">'''ស្រុកក្រឡាញ់''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Kralanh_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៦០១
| [[ឃុំចន្លាស់ដៃ]]
| Chonloas Dai
| ត្រាំកង់, ឈូករ័ត្ន, រុន, គោកត្នោត, ខ្នាជោ, ដំរីស្លាប់, តាមាឃ, ចន្លាស់ដៃ, ព្រះលាន, រលំស្វាយ, កំបោរ, ដូនកាយ
|-
| ១៧០៦០២
| [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]]
| Kampong Thkov
| កំពង់ថ្កូវ ០១, កំពង់ថ្កូវ ០២, ខ្សាច់, អូរថ្កូវ, គោកដូង, ដូរ្យតន្រ្តី, ចំបក់ហែរ, ភ្នំទ្រង់បាត
|-
| ១៧០៦០៣
| [[ឃុំក្រឡាញ់]]
| Kralanh
| តាច្រែង, ត្រពាំងច្រាំង, អូរក្រឡាញ់, កោះក្របៅ, ក្រឡាញ់, ពេជ្ជោរ, សំពៅលូន
|-
| ១៧០៦០៤
| [[ឃុំក្រូចគរ]]
| Krouch Kor
| គោកចំបក់, ព្រៃខ្យង, រើល, គោកថ្មី, ខ្នារជើង, ខ្នារត្បូង
|-
| ១៧០៦០៥
| [[ឃុំរោងគោ]]
| Roung Kou
| រោងគោ, ព្រៃគាប, បុស្សធំ, តានី, កញ្ជន់ជ្រៅ, ខ្ជាយ, ល្បើកប្រីយ៍, ល្បើក, ឬស្សី
|-
| ១៧០៦០៦
| [[សំបួរ(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំសំបួរ]]
| Sambuor
| គោកក្រូច, អន្លង់សារ, ដំណាក់ខ្ចាស់, សំបួរ, ឪម៉ាល់, គោកចាស់, អំពិល, សន្ថន
|-
| ១៧០៦០៧
| [[ឃុំសែនសុខ]]
| Saen Sokh
| ច្រនៀង, ព្រៃក្រឡាញ់, គោកកី, គោកភ្ងាស, គោកយាង, ស្មាច់, អង្កោល, ដំរីស្លាប់, តាសុខ, តាស្រី, ខ្សី, ស្វាយ, ទ្រាស, ក្រូច, ព្រៃថ្កូវ, តាប៉ាង
|-
| ១៧០៦០៨
| [[ស្នួល(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំស្នួល]]
| Snuol
| ស្នួល, តាឡឹង, សំរោង, តាពេជ, សងែ្ក, ព្រៃល្ងៀង, តាសែង, ធាស្នា, តាយិន
|-
| ១៧០៦០៩
| [[ឃុំស្រណាល]]
| Sranal
| ល្អុង, ស្រណាល, គោកត្រុំ, រំដេង, គំរូ, តាំងយូ, ទន្លាប់, សែ្លង, គោកចាស់, ផ្លាំង, មានជ័យ, គោកត្នោត, រវៀង, ឈ្នាន់
|-
| ១៧០៦១០
| [[ឃុំតាអាន]]
| Ta an
| ក្តុល, ភ្នំតូច, តាអាន, ថ្មី, តាឡឹង, សំរោង, ទឹកជុំ, ត្រពាំងឈូក, អន្លង់, សរសៃពង
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>7a3lnz21bexp4vgu3o9qi9051xpcsee</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323161</id>
      <parentid>323160</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4230" sha1="5px0ymhlw8h6bq1s5jaf06gd20mjwkl" xml:space="preserve">'''ស្រុកក្រឡាញ់''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Kralanh_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៦០១
| [[ឃុំចន្លាសដៃ]]
| Chonloas Dai
| ត្រាំកង់, ឈូករ័ត្ន, រុន, គោកត្នោត, ខ្នាជោ, ដំរីស្លាប់, តាមាឃ, ចន្លាស់ដៃ, ព្រះលាន, រលំស្វាយ, កំបោរ, ដូនកាយ
|-
| ១៧០៦០២
| [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]]
| Kampong Thkov
| កំពង់ថ្កូវ ០១, កំពង់ថ្កូវ ០២, ខ្សាច់, អូរថ្កូវ, គោកដូង, ដូរ្យតន្រ្តី, ចំបក់ហែរ, ភ្នំទ្រង់បាត
|-
| ១៧០៦០៣
| [[ឃុំក្រឡាញ់]]
| Kralanh
| តាច្រែង, ត្រពាំងច្រាំង, អូរក្រឡាញ់, កោះក្របៅ, ក្រឡាញ់, ពេជ្ជោរ, សំពៅលូន
|-
| ១៧០៦០៤
| [[ឃុំក្រូចគរ]]
| Krouch Kor
| គោកចំបក់, ព្រៃខ្យង, រើល, គោកថ្មី, ខ្នារជើង, ខ្នារត្បូង
|-
| ១៧០៦០៥
| [[ឃុំរោងគោ]]
| Roung Kou
| រោងគោ, ព្រៃគាប, បុស្សធំ, តានី, កញ្ជន់ជ្រៅ, ខ្ជាយ, ល្បើកប្រីយ៍, ល្បើក, ឬស្សី
|-
| ១៧០៦០៦
| [[សំបួរ(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំសំបួរ]]
| Sambuor
| គោកក្រូច, អន្លង់សារ, ដំណាក់ខ្ចាស់, សំបួរ, ឪម៉ាល់, គោកចាស់, អំពិល, សន្ថន
|-
| ១៧០៦០៧
| [[ឃុំសែនសុខ]]
| Saen Sokh
| ច្រនៀង, ព្រៃក្រឡាញ់, គោកកី, គោកភ្ងាស, គោកយាង, ស្មាច់, អង្កោល, ដំរីស្លាប់, តាសុខ, តាស្រី, ខ្សី, ស្វាយ, ទ្រាស, ក្រូច, ព្រៃថ្កូវ, តាប៉ាង
|-
| ១៧០៦០៨
| [[ស្នួល(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំស្នួល]]
| Snuol
| ស្នួល, តាឡឹង, សំរោង, តាពេជ, សងែ្ក, ព្រៃល្ងៀង, តាសែង, ធាស្នា, តាយិន
|-
| ១៧០៦០៩
| [[ឃុំស្រណាល]]
| Sranal
| ល្អុង, ស្រណាល, គោកត្រុំ, រំដេង, គំរូ, តាំងយូ, ទន្លាប់, សែ្លង, គោកចាស់, ផ្លាំង, មានជ័យ, គោកត្នោត, រវៀង, ឈ្នាន់
|-
| ១៧០៦១០
| [[ឃុំតាអាន]]
| Ta an
| ក្តុល, ភ្នំតូច, តាអាន, ថ្មី, តាឡឹង, សំរោង, ទឹកជុំ, ត្រពាំងឈូក, អន្លង់, សរសៃពង
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>5px0ymhlw8h6bq1s5jaf06gd20mjwkl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323162</id>
      <parentid>323161</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4230" sha1="m9lwijtr0udp2udb5vqa4v2lduxxtcw" xml:space="preserve">'''ស្រុកក្រឡាញ់''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Kralanh_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៦០១
| [[ឃុំចន្លាសដៃ]]
| Chonleas Dai
| ត្រាំកង់, ឈូករ័ត្ន, រុន, គោកត្នោត, ខ្នាជោ, ដំរីស្លាប់, តាមាឃ, ចន្លាស់ដៃ, ព្រះលាន, រលំស្វាយ, កំបោរ, ដូនកាយ
|-
| ១៧០៦០២
| [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]]
| Kampong Thkov
| កំពង់ថ្កូវ ០១, កំពង់ថ្កូវ ០២, ខ្សាច់, អូរថ្កូវ, គោកដូង, ដូរ្យតន្រ្តី, ចំបក់ហែរ, ភ្នំទ្រង់បាត
|-
| ១៧០៦០៣
| [[ឃុំក្រឡាញ់]]
| Kralanh
| តាច្រែង, ត្រពាំងច្រាំង, អូរក្រឡាញ់, កោះក្របៅ, ក្រឡាញ់, ពេជ្ជោរ, សំពៅលូន
|-
| ១៧០៦០៤
| [[ឃុំក្រូចគរ]]
| Krouch Kor
| គោកចំបក់, ព្រៃខ្យង, រើល, គោកថ្មី, ខ្នារជើង, ខ្នារត្បូង
|-
| ១៧០៦០៥
| [[ឃុំរោងគោ]]
| Roung Kou
| រោងគោ, ព្រៃគាប, បុស្សធំ, តានី, កញ្ជន់ជ្រៅ, ខ្ជាយ, ល្បើកប្រីយ៍, ល្បើក, ឬស្សី
|-
| ១៧០៦០៦
| [[សំបួរ(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំសំបួរ]]
| Sambuor
| គោកក្រូច, អន្លង់សារ, ដំណាក់ខ្ចាស់, សំបួរ, ឪម៉ាល់, គោកចាស់, អំពិល, សន្ថន
|-
| ១៧០៦០៧
| [[ឃុំសែនសុខ]]
| Saen Sokh
| ច្រនៀង, ព្រៃក្រឡាញ់, គោកកី, គោកភ្ងាស, គោកយាង, ស្មាច់, អង្កោល, ដំរីស្លាប់, តាសុខ, តាស្រី, ខ្សី, ស្វាយ, ទ្រាស, ក្រូច, ព្រៃថ្កូវ, តាប៉ាង
|-
| ១៧០៦០៨
| [[ស្នួល(ស្រុកក្រឡាញ់)|ឃុំស្នួល]]
| Snuol
| ស្នួល, តាឡឹង, សំរោង, តាពេជ, សងែ្ក, ព្រៃល្ងៀង, តាសែង, ធាស្នា, តាយិន
|-
| ១៧០៦០៩
| [[ឃុំស្រណាល]]
| Sranal
| ល្អុង, ស្រណាល, គោកត្រុំ, រំដេង, គំរូ, តាំងយូ, ទន្លាប់, សែ្លង, គោកចាស់, ផ្លាំង, មានជ័យ, គោកត្នោត, រវៀង, ឈ្នាន់
|-
| ១៧០៦១០
| [[ឃុំតាអាន]]
| Ta an
| ក្តុល, ភ្នំតូច, តាអាន, ថ្មី, តាឡឹង, សំរោង, ទឹកជុំ, ត្រពាំងឈូក, អន្លង់, សរសៃពង
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>m9lwijtr0udp2udb5vqa4v2lduxxtcw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកពួក</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3057</id>
    <revision>
      <id>323158</id>
      <parentid>321873</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:54:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5151" sha1="8x5kn74i95qptxrhm8o0xggl0ts4b01" xml:space="preserve">'''ស្រុកពួក''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១៤ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Puok_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៧០១
| [[ឃុំសសរស្តម្ភ]]
| Sasar Sdam
| ស្វាយ, សសរស្តម្ភ, គោកកណ្តាល, គោករុន, គោកចាស់, ពង្រថ្មី, គោកព្នៅ, គោកជ្រៃ, ខ្ជាយ, គោកត្លាត, ដំណាក់ស្លាញ, ប៉ាក់ប៉ាន់, ចាន់តាសាយ, ពង្រចាស់
|-
| ១៧០៧០២
| [[ឃុំដូនកែវ]]
| Doun Kaev
| គោកព្នៅ, អន្តង្កន់, តាកាំ, ដូនកែវ, ល្បើក, ត្នោតជ្រំ, ប្រាសាទចារ្យ, គោកពោធិ៍, ពាម, តាសែ្នហ៍, គោកថ្មី, រហាល, ដូនអុន
|-
| ១៧០៧០៣
| [[ឃុំក្តីរុន]]
| Kdei Run
| បង្កោង, ត្រពាំងវែង, ព្រៃយាង, តាប៉ាង, ល្បើក, គោកពោធិ៍, ក្តីរុន
|-
| ១៧០៧០៤
| [[ឃុំកែវពណ៌]]
| Kaev Poar
| កំភេម, ព្រៃដង្អើម, ថ្មី, រកាយា, គោកឬស្សី, គោកពោធិ៍, ស្វាយចេក, ពាមតាអួរ
|-
| ១៧០៧០៥
| [[ឃុំខ្នាត]]
| Khnat
| ខ្នាត, ប្រឡាយ, គោកស្នួល, ត្រមេង, ស្វាយ, ព្រៃធ្លក, ជ្រលង, គោកត្រាច, អំពិលពាម, បឹងខ្នារ, ព្រៃកេ្មង, ទឹកថ្លា
|-
| ១៧០៧០៧
| [[ឃុំល្វា]]
| Lvea
| គំរូ, ដូនទ្រ, ស្ទឹងព្រះស្រុក, គោកស្រម៉, ទួលល្វៀង, គោកថ្មី, ប្រហ៊ូត, ជ្រាស់, ល្វា, រកា, ព្រះអង្គទ្រង់, ស្នោ
|-
| ១៧០៧០៨
| [[ឃុំមុខប៉ែន]]
| Mukh Paen
| តាត្រាវ, មុខប៉ែន, ត្រកៀត, គោករាំង, គោករុន, ស្វាហួល
|-
| ១៧០៧០៩
| [[ឃុំពោធិ៍ទ្រាយ]]
| Pou Treay
| ពោធិ៍, ទ្រាយ
|-
| ១៧០៧១០
| [[ឃុំពួក]]
| Puok
| ពួកចាស់, ប្រយុទ្ធ, គោកជួន, កំពង់តាយ៉ង, គោកស្រុក, តាទក, គោកដូង, គោកថ្មី, ពួកថ្មី, ចំបក់ហែរ, អូរតាប្រាក់
|-
| ១៧០៧១១
| [[ឃុំព្រៃជ្រូក]]
| Prey Chruk
| ព្រៃជ្រូក, កិត្តិយស, ដូនតុក, ស្វាយចន្ទរ, ប្រាសាទ, ផ្លាំង, ប្របម៉ៃ, ជ្រេស, ប្រដាក់, ច្រនៀង, តាមោក, ពង្រ
|-
| ១៧០៧១២
| [[ឃុំរើស]]
| Reul
| គោកវាល, ទំរឹង, រើល, ត្រពាំងស្វាយ, ត្រពាំងឬស្សី, ព្រលឹត, កែ្អកទុំ, រំដួល, ក្បាលក្រពើ, ត្រពាំងធំ, គោកក្នាំង, គោកត្រាច, ស្រះ, សំបួរ
|-
| ១៧០៧១៣
| [[ឃុំសំរោងយា]]
| Samraong Yea
| តាជេត, សំរោងយា, អំពិល, ប្រាសាទ, ដូនស្វា, ព្រៃវែង
|-
| ១៧០៧១៥
| [[ឃុំត្រីញ័រ]]
| Trei Nhoar
| ចំបក់ស, គោកដូង, ស្វាយ, តាហុក, ធិបតី, ជួយចក្រី, ឈូក, ត្រីញ័រ, ធ្វាស, ត្រពាំងព្រីង
|-
| ១៧០៧១៦
| [[ឃុំយាង]]
| Yeang
| សូន្យសា, ចុងថ្នល់, យាង, សុខសាន្ត, កញ្ចន់គុយ
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>8x5kn74i95qptxrhm8o0xggl0ts4b01</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកប្រាសាទបាគង</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3058</id>
    <revision>
      <id>323155</id>
      <parentid>321880</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:44:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4460" sha1="mqekw3562le1jbw5alhm66193w46lbb" xml:space="preserve">'''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៩០២
| [[ឃុំបាគង]]
| Bakong
| ថ្នល់ត្រង់, ឪឡោក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក
|-
| ១៧០៩០៣
| [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]]
| Ballangk
| ធ្លកកំបុត, គោកឬស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដិ្ឋ, ត្រាច, ពពេល, ស្នារតេជោ ៣១៧
|-
| ១៧០៩០៤
| [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]]
| Kampong Phluk
| គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម
|-
| ១៧០៩០៥
| [[ឃុំកន្ទ្រាំង]]
| Kantreang
| អង្រ្កង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតខាងលិច, ស្រិតខាងកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ
|-
| ១៧០៩០៦
| [[ឃុំកណ្តែក]]
| Kandaek
| គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោក, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់
|-
| ១៧០៩០៧
| [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]]
| Mean Chey
| ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយប្ញស្សី, កំពង់ថ្កូវ
|-
| ១៧០៩០៨
| [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]
| Roluos
| មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសខាងកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសខាងលិច
|-
| ១៧០៩០៩
| [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]]
| Trapeang Thum
| កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ
|-
| ១៧០៩១០
| [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]]
| Ampil
| គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ
|-
|}

==ប្រវត្តិ==
តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>mqekw3562le1jbw5alhm66193w46lbb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323156</id>
      <parentid>323155</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:47:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323156</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4451" sha1="j7uy40qgmcjkkpk9rx87k3xzx7no1jh" xml:space="preserve">'''ស្រុកប្រាសាទបាគង''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៩ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-09-14 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Prasat_Bakong_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧០៩០២
| [[ឃុំបាគង]]
| Bakong
| ថ្នល់ត្រង់, ឪឡោក, លលៃ, ស្ទឹង, គោកត្រាច, តាភោក
|-
| ១៧០៩០៣
| [[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]]
| Ballangk
| ធ្លកកំបុត, គោកឬស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដ្ឋ, ត្រាច, ពពេល, ស្នារតេជោ ៣១៧
|-
| ១៧០៩០៤
| [[ឃុំកំពង់ភ្លុក(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំកំពង់ភ្លុក]]
| Kampong Phluk
| គោកក្តុល, ត្នោតកំបុត, ដីក្រហម
|-
| ១៧០៩០៥
| [[ឃុំកន្ទ្រាំង]]
| Kantreang
| អង្រ្គង, កន្រ្ទាំង, ស្រិតខាងលិច, ស្រិតខាងកើត, សូភី, ត្រពាំងថ្នល់, តាត្រាវ, ពង្រ
|-
| ១៧០៩០៦
| [[ឃុំកណ្តែក]]
| Kandaek
| គោកធ្លក, ត្រពាំងទឹម, ឃុនមោឃ, ច្រេស, អូរ, ស្ពានកែ្អក, ត្រាង, ជ្រៃ, គោកត្នោត, ល្អក់
|-
| ១៧០៩០៧
| [[ឃុំមានជ័យ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំមានជ័យ]]
| Mean Chey
| ត្រពាំងធំ, តាប្រាក់, ដូននំ, ជាស្មន់, បន្ទាយឬស្សី, កំពង់ថ្កូវ
|-
| ១៧០៩០៨
| [[ឃុំរលួស(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]
| Roluos
| មមាញ, គោកស្រុក, កញ្ជរ, រលួសខាងកើត, ចំបក់, ដូនទាវ, រលួសខាងលិច
|-
| ១៧០៩០៩
| [[ឃុំត្រពាំងធំ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]]
| Trapeang Thum
| កូនសត្វ, បឹងជុំ, តាអី, រកាកំបុត, សួង, ភ្នំដី, ល្វា, ស្វាយជ័យ, អន្លង់ពីរ
|-
| ១៧០៩១០
| [[ឃុំអំពិល(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំអំពិល]]
| Ampil
| គោកចាន់, ថ្នល់បាក់, ត្នោត, ត្រពាំងរុន, តាប៉ាង, ព្រៃគុយ, បង្កោង, គីរីមានន្ទ, បុស្សធំ, ត្រាចជ្រំ
|-
|}

==ប្រវត្តិ==
តាម​អនុក្រឹត្យ​ចុះ​ថ្ងៃទី ៣០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ២០១៦ [[សង្កាត់អំពិល]]​ត្រូវ​បាន​កាត់​ពី​[[ក្រុងសៀមរាប|ក្រុង​សៀមរាប]]មក​ឲ្យ[[ស្រុកប្រាសាទបាគង|ស្រុក​ប្រាសាទ​បាគង]]​គ្រប់គ្រងវិញ។

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|1}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>j7uy40qgmcjkkpk9rx87k3xzx7no1jh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកស្រីស្នំ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3061</id>
    <revision>
      <id>323152</id>
      <parentid>321396</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:29:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323152</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2600" sha1="06e4qqmpjb0agreqx1bqol753y9yqu7" xml:space="preserve">'''ស្រុកស្រីស្នំ''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-02-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Srei_Snam_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១២០១
| [[ឃុំជ្រោយនាងងួន]]
| Chrouy Neang Nguon
| ត្រុំខាងជើង, ប្ញស្សីសាញ់, ត្រុំខាងត្បូង, យាយម៉ី, ស្តៅពក, អំពៅដៀប, ជ្រោយនាងងួន
|-
| ១៧១២០២
| [[ឃុំក្លាំងហាយ]]
| Klang Hay
| សែ្លងតាវេត, ពង្របត់ចាន់, សែ្លងគង់, ល្បើក, សំរោង, ក្លាំងហាយ, គោកថ្កូវ
|-
| ១៧១២០៣
| [[ឃុំត្រាំសសរ]]
| Tram Sasar
| នាងស្រោង, រំដេង, ធ្លក, ស្មាច់, ព្រេច, បេង, ពង្រ
|-
| ១៧១២០៤
| [[ឃុំមោង]]
| Moung
| មោងខាងត្បូង, មោងខាងជើង, ខែ្វក, កំបោរ, ល្វា
|-
| ១៧១២០៥
| [[ឃុំប្រីយ៍]]
| Prei
| ប្រីយ៍ ០១, ប្រីយ៍ ០២, ត្រាំសសរ, ក្របៅ, ក្រូចចារ
|-
| ១៧១២០៦
| [[ឃុំស្លែងស្ពាន]]
| Slaeng Spean
| សែ្លងស្ពាន, ច្រនៀង, ភ្នំដី, ដំណាក់ដំរី, ចំការចេក, ព្រះខែ្សត, ធ្លក, ត្រាំកង់
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>06e4qqmpjb0agreqx1bqol753y9yqu7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកស្វាយលើ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3062</id>
    <revision>
      <id>323153</id>
      <parentid>321397</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:33:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323153</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2468" sha1="r3wh3xcsllvcndp8abrs4xh01nd84ly" xml:space="preserve">'''ស្រុកស្វាយលើ''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-02-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Svay_Leu_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១៣០១
| [[ឃុំបឹងមាលា]]
| Boeng Mealea
| បឹងមាលា, ត្រពាំងប្ញស្សី, ទឹកលិច, សក្តា, ចាន់ហៀរ, ទ័ពជ័យ, ស្រែរបង
|-
| ១៧១៣០២
| [[ឃុំកន្ទួត(ស្រុកស្វាយលើ)|ឃុំកន្ទួត]]
| Kantuot
| កន្ទួត, ខ្នារក្រៅ, សែនជ័យ, ជប់រំដេង, អភិវឌ្ឍន៍, រុងរឿង
|-
| ១៧១៣០៣
| [[ឃុំខ្នងភ្នំ]]
| Khnang Phnum
| តាពេញ, ខ្លាឃ្មុំ, ថ្មជ្រួញ, សងែ្កឡាក់, អន្លង់ធំ
|-
| ១៧១៣០៤
| [[ឃុំស្វាយលើ]]
| Svay Leu
| ជប់លើ, ជប់ក្រោម, ត្រពាំងខ្នារ, បិតផ្កា, ឆេះចាន, ត្រពាំងស្វាយ, អង្កាញ់, រំចេក, អូរមានជ័យ, ថ្មី
|-
| ១៧១៣០៥
| [[ឃុំតាសៀម]]
| Ta Siem
| តាសៀម, ដំបូកខ្ពស់, រហាល, ត្រពាំងទឹម, ត្រពាំងពពេល, ត្រពាំងថ្ម
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>r3wh3xcsllvcndp8abrs4xh01nd84ly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ខណ្ឌដង្កោ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3076</id>
    <revision>
      <id>323123</id>
      <parentid>322962</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T13:07:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.97.218.20</ip>
      </contributor>
      <origin>323123</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5915" sha1="r2nzoxnphjbfvno18ey2zgc4mcapj91" xml:space="preserve">
{{Infobox settlement
| official_name   = ខណ្ឌដង្កោ
|style=&quot;background: #005A92;&quot; colspan=&quot;2&quot;|&lt;p style=&quot;font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;&gt; ប្រាសាទព្រហ្មកិល&lt;/p&gt;
| native_name_lang= 
| settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]]
| image_skyline   = 
| image_alt       = 
| image_caption   = 
| image_map       = Choeung Ek the Killing Fields (11958346254).jpg
| image_map       = Cambodia choeung ek mass graves.JPG
| map_caption     = នៅកនែ្លង[[ជើងឯក]]
| map_caption.    = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]]
| pushpin_map     =
| pushpin_map_caption =
| subdivision_type  = [[ប្រទេស]]
| subdivision_name  = {{flag|កម្ពុជា}}
| subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]]
| subdivision_type2 = ចែកជា
| subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ
| subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល
| subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]]
| established_title = 
| established_date  = 
| population_total       = ២៥៤,១០០០
| population_as_of       = ២០២៥&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2 = 589
| area_total_km2         = 117.7585
| leader_title           = លោកស្រី
| leader_name            = [[គឹម ញឹប]]
| blank_name_sec1        = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]]
| blank_info_sec1        = ១២៤០០
| blank_name_sec2        = 
| blank_info_sec2        = 
| timezone               = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧)
| latd=
| longd=
| coordinates_type = region:TH_type:adm2nd
| coordinates_display = inline,title
| website   = ការពីមុនគេបង្កើត ឆ្នាំ២០១៣
| footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨
}}

ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។

==រដ្ឋបាល==
ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០)

==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ==
*នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]]
*កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]]
==ប្រវត្តិសាស្រ្ត==
ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។
==សាលារៀន==
===សាលាបឋមសិក្សា===
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]]
===អនុវិទ្យាល័យ===
*[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]]
*[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]]
===វិទ្យាល័យ===
*[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]]
===ឯកជន===
*[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] 
*[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]]
==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)==
*[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]]
*[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]]
*[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]]
===ឯកជន===
*[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]]

==វត្តអារាម==
*​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]]
*[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ
*[[វត្តព្រៃវែង]]
*[[វត្តព្រះធាតុ]]
*[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក
*[[វត្តឫស្សីសាញ់]]
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តអង្គមេត្រី]]
*[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង
*[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តចំការខ្សាច់]]

==ផ្សារ==
*[[ផ្សារថ្នល់បត់]]
*[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]]
*[[ផ្សារចំការដូង]]

==បុរី==
*[[បុរីពិភពថ្មី]]

==រោងចក្រ==
*[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]]
*[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]]

==បោះពុម្ព==
*[[ឆ្នាំ២០១៣]]
ដល់
*[[ឆ្នាំ២០២៥]]

==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]==
គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។

==សូមមើល==
១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]]

២.[[ខណ្ឌកំបូល]]

៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]]

៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]]

៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]]

៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]]
===សង្កាត់===
-[[សង្កាត់ដង្កោ]]

-[[សង្កាត់ជើងឯក]]</text>
      <sha1>r2nzoxnphjbfvno18ey2zgc4mcapj91</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323124</id>
      <parentid>323123</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T13:11:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.97.218.20</ip>
      </contributor>
      <origin>323124</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5876" sha1="roijg1qkehe7900ysnuusg2nrir1w10" xml:space="preserve">
{{Infobox settlement
|- style=&quot;text-align:center;&quot;
|style=&quot;background: #005A92;&quot; colspan=&quot;2&quot;|&lt;p style=&quot;font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;&gt; ខណ្ឌដង្កោ&lt;/p&gt;
| native_name_lang= 
| settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]]
| image_skyline   = 
| image_alt       = 
| image_caption   = 
| image_map       = Choeung Ek the Killing Fields (11958346254).jpg
| image_map       = Cambodia choeung ek mass graves.JPG
| map_caption     = នៅកនែ្លង[[ជើងឯក]]
| map_caption.    = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]]
| pushpin_map     =
| pushpin_map_caption =
| subdivision_type  = [[ប្រទេស]]
| subdivision_name  = {{flag|កម្ពុជា}}
| subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]]
| subdivision_type2 = ចែកជា
| subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ
| subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល
| subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]]
| established_title = 
| established_date  = 
| population_total       = ២៥៤,១០០០
| population_as_of       = ២០២៥&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2 = 589
| area_total_km2         = 117.7585
| leader_title           = លោកស្រី
| leader_name            = [[គឹម ញឹប]]
| blank_name_sec1        = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]]
| blank_info_sec1        = ១២៤០០
| blank_name_sec2        = 
| blank_info_sec2        = 
| timezone               = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧)
| latd=
| longd=
| coordinates_type = region:TH_type:adm2nd
| coordinates_display = inline,title
| website   = ការពីមុនគេបង្កើត ឆ្នាំ២០១៣
| footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨
}}

ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។

==រដ្ឋបាល==
ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០)

==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ==
*នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]]
*កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]]
==ប្រវត្តិសាស្រ្ត==
ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។
==សាលារៀន==
===សាលាបឋមសិក្សា===
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]]
===អនុវិទ្យាល័យ===
*[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]]
*[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]]
===វិទ្យាល័យ===
*[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]]
===ឯកជន===
*[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] 
*[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]]
==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)==
*[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]]
*[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]]
*[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]]
===ឯកជន===
*[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]]

==វត្តអារាម==
*​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]]
*[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ
*[[វត្តព្រៃវែង]]
*[[វត្តព្រះធាតុ]]
*[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក
*[[វត្តឫស្សីសាញ់]]
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តអង្គមេត្រី]]
*[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង
*[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តចំការខ្សាច់]]

==ផ្សារ==
*[[ផ្សារថ្នល់បត់]]
*[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]]
*[[ផ្សារចំការដូង]]

==បុរី==
*[[បុរីពិភពថ្មី]]

==រោងចក្រ==
*[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]]
*[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]]

==បោះពុម្ព==
*[[ឆ្នាំ២០១៣]]
ដល់
*[[ឆ្នាំ២០២៥]]

==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]==
គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។

==សូមមើល==
១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]]

២.[[ខណ្ឌកំបូល]]

៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]]

៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]]

៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]]

៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]]
===សង្កាត់===
-[[សង្កាត់ដង្កោ]]

-[[សង្កាត់ជើងឯក]]</text>
      <sha1>roijg1qkehe7900ysnuusg2nrir1w10</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323170</id>
      <parentid>323124</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:16:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.97.218.20</ip>
      </contributor>
      <origin>323170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5858" sha1="2f1s7e5383rxc7rav099ahtb7c1e7vy" xml:space="preserve">
{{
|- style=&quot;text-align:center;&quot;
|style=&quot;background: #005A92;&quot; colspan=&quot;2&quot;|&lt;p style=&quot;font-family:Khmer OS muol pali; font-size: 15pt; color: #FFFFFF; text-shadow: 0px 0px yellow;&gt; ខណ្ឌដង្កោ&lt;/p&gt;
| native_name_lang= 
| settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]]
| image_skyline   = 
| image_alt       = 
| image_caption   = 
| image_map       = Choeung Ek the Killing Fields (11958346254).jpg
| image_map       = Cambodia choeung ek mass graves.JPG
| map_caption     = នៅកនែ្លង[[ជើងឯក]]
| map_caption.    = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]]
| pushpin_map     =
| pushpin_map_caption =
| subdivision_type  = [[ប្រទេស]]
| subdivision_name  = {{flag|កម្ពុជា}}
| subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]]
| subdivision_type2 = ចែកជា
| subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ
| subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល
| subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]]
| established_title = 
| established_date  = 
| population_total       = ២៥៤,១០០០
| population_as_of       = ២០២៥&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2 = 589
| area_total_km2         = 117.7585
| leader_title           = លោកស្រី
| leader_name            = [[គឹម ញឹប]]
| blank_name_sec1        = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]]
| blank_info_sec1        = ១២៤០០
| blank_name_sec2        = 
| blank_info_sec2        = 
| timezone               = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧)
| latd=
| longd=
| coordinates_type = region:TH_type:adm2nd
| coordinates_display = inline,title
| website   = ការពីមុនគេបង្កើត ឆ្នាំ២០១៣
| footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨
}}

ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។

==រដ្ឋបាល==
ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០)

==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ==
*នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]]
*កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]]
==ប្រវត្តិសាស្រ្ត==
ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។
==សាលារៀន==
===សាលាបឋមសិក្សា===
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]]
===អនុវិទ្យាល័យ===
*[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]]
*[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]]
===វិទ្យាល័យ===
*[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]]
===ឯកជន===
*[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] 
*[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]]
==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)==
*[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]]
*[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]]
*[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]]
===ឯកជន===
*[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]]

==វត្តអារាម==
*​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]]
*[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ
*[[វត្តព្រៃវែង]]
*[[វត្តព្រះធាតុ]]
*[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក
*[[វត្តឫស្សីសាញ់]]
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តអង្គមេត្រី]]
*[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង
*[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តចំការខ្សាច់]]

==ផ្សារ==
*[[ផ្សារថ្នល់បត់]]
*[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]]
*[[ផ្សារចំការដូង]]

==បុរី==
*[[បុរីពិភពថ្មី]]

==រោងចក្រ==
*[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]]
*[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]]

==បោះពុម្ព==
*[[ឆ្នាំ២០១៣]]
ដល់
*[[ឆ្នាំ២០២៥]]

==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]==
គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។

==សូមមើល==
១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]]

២.[[ខណ្ឌកំបូល]]

៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]]

៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]]

៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]]

៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]]
===សង្កាត់===
-[[សង្កាត់ដង្កោ]]

-[[សង្កាត់ជើងឯក]]</text>
      <sha1>2f1s7e5383rxc7rav099ahtb7c1e7vy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323171</id>
      <parentid>323170</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:18:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Reverted edits by [[Special:Contribs/58.97.218.20|58.97.218.20]] ([[User talk:58.97.218.20|talk]]) to last version by 58.97.225.43: test edits, please use the sandbox</comment>
      <origin>322962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5736" sha1="2dyyceff47s3k9fv1y9o8uet2mejyh8" xml:space="preserve">
{{Infobox settlement
| official_name   = ខណ្ឌដង្កោ
| native_name     = 
| native_name_lang= 
| settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]]
| image_skyline   = 
| image_alt       = 
| image_caption   = 
| image_map       = Choeung Ek the Killing Fields (11958346254).jpg
| image_map       = Cambodia choeung ek mass graves.JPG
| map_caption     = នៅកនែ្លង[[ជើងឯក]]
| map_caption.    = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]]
| pushpin_map     =
| pushpin_map_caption =
| subdivision_type  = [[ប្រទេស]]
| subdivision_name  = {{flag|កម្ពុជា}}
| subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]]
| subdivision_type2 = ចែកជា
| subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ
| subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល
| subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]]
| established_title = 
| established_date  = 
| population_total       = ២៥៤,១០០០
| population_as_of       = ២០២៥&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| population_density_km2 = 589
| area_total_km2         = 117.7585
| leader_title           = លោកស្រី
| leader_name            = [[គឹម ញឹប]]
| blank_name_sec1        = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]]
| blank_info_sec1        = ១២៤០០
| blank_name_sec2        = 
| blank_info_sec2        = 
| timezone               = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧)
| latd=
| longd=
| coordinates_type = region:TH_type:adm2nd
| coordinates_display = inline,title
| website   = ការពីមុនគេបង្កើត ឆ្នាំ២០១៣
| footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨
}}

ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។

==រដ្ឋបាល==
ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០)

==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ==
*នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]]
*កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]]
==ប្រវត្តិសាស្រ្ត==
ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។
==សាលារៀន==
===សាលាបឋមសិក្សា===
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]]
*[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]]
===អនុវិទ្យាល័យ===
*[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]]
*[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]]
===វិទ្យាល័យ===
*[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]]
===ឯកជន===
*[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] 
*[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]]
==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)==
*[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]]
*[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]]
*[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]]
===ឯកជន===
*[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]]

==វត្តអារាម==
*​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]]
*[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ
*[[វត្តព្រៃវែង]]
*[[វត្តព្រះធាតុ]]
*[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក
*[[វត្តឫស្សីសាញ់]]
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តអង្គមេត្រី]]
*[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង
*[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង
*[[វត្តសំបួរមាស]]
*[[វត្តចំការខ្សាច់]]

==ផ្សារ==
*[[ផ្សារថ្នល់បត់]]
*[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]]
*[[ផ្សារចំការដូង]]

==បុរី==
*[[បុរីពិភពថ្មី]]

==រោងចក្រ==
*[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]]
*[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]]

==បោះពុម្ព==
*[[ឆ្នាំ២០១៣]]
ដល់
*[[ឆ្នាំ២០២៥]]

==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]==
គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។

==សូមមើល==
១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]]

២.[[ខណ្ឌកំបូល]]

៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]]

៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]]

៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]]

៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]]
===សង្កាត់===
-[[សង្កាត់ដង្កោ]]

-[[សង្កាត់ជើងឯក]]</text>
      <sha1>2dyyceff47s3k9fv1y9o8uet2mejyh8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុកវ៉ារិន</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3101</id>
    <revision>
      <id>323142</id>
      <parentid>322642</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:53:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323142</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2498" sha1="5nle97xk2sbo8tjj0a46ana2j4fgi4a" xml:space="preserve">'''ស្រុកវ៉ារិន''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-02-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Varin_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១៤០១
| [[ឃុំប្រាសាទ]]
| Prasat
| កញ្ចន់រុន, ទំនាបស្វាយ, កាប់ដៃ, ប្រាសាទ, វៀន
|-
| ១៧១៤០២
| [[ឃុំល្វាក្រាំង]]
| Lvea Krang
| គោកចាន់, អូរទៃ, គោកកណ្តាល,ឧទ័យ,គោកភ្នំ
|-
| ១៧១៤០៣
| [[ឃុំស្រែណូយ]]
| Srae Nouy
| ស្រែណូយ, ស្រែពោធិ៍, ល្វា, គោកវត្ត, ស្រែសមុទ្រ, វត្ត, ព្រៃខ្នុរ, ត្រពាំងក្រសាំង,ជប់កំភ្លឹង,ព្រៃខ្មាំង,អណ្តូងចាន់,រលំរុនថ្មី,គោកវត្ត,ខ្នាផ្ទោល,ដៃអាវ,ខ្សាច់ពពិល
|-
| ១៧១៤០៤
| [[ឃុំស្វាយស(ស្រុកវ៉ារិន)|ឃុំស្វាយស]]
| Svay sa
| អូរ, ស្វាយស, ប្ញស្សីធំ, ប្ញស្សីតូច, កំបោរ, ចារ
|-
| ១៧១៤០៥
| [[ឃុំវ៉ារិន]]
| Varin
| នេល, រំដួល, វ៉ារិន,គោកស្រុក, ទួលមាឌ, គោកគ្រួស
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>5nle97xk2sbo8tjj0a46ana2j4fgi4a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323145</id>
      <parentid>323142</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:13:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323145</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2460" sha1="5snjcs9p8cusafdoil0biwpbs9stwql" xml:space="preserve">'''ស្រុកវ៉ារិន''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-02-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Varin_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១៤០១
| [[ឃុំប្រាសាទ]]
| Prasat
| កញ្ចន់រុន, ទំនាបស្វាយ, កាប់ដៃ, ប្រាសាទ, វៀន
|-
| ១៧១៤០២
| [[ឃុំល្វាក្រាំង]]
| Lvea Krang
| គោកចាន់, ឧទ័យ, គោកកណ្តាល
|-
| ១៧១៤០៣
| [[ឃុំស្រែណូយ]]
| Srae Nouy
| ស្រែណូយ, ស្រែពោធិ៍, ល្វា, គោកវត្ត, ស្រែសមុទ្រ, វត្ត, ព្រៃខ្នុរ, ត្រពាំងក្រសាំង,ជប់កំភ្លឹង,ព្រៃខ្មាំង,អណ្តូងចាន់,រលំរុនថ្មី,គោកវត្ត,ខ្នាផ្ទោល,ដៃអាវ,ខ្សាច់ពពិល
|-
| ១៧១៤០៤
| [[ឃុំស្វាយស(ស្រុកវ៉ារិន)|ឃុំស្វាយស]]
| Svay sa
| អូរ, ស្វាយស, ប្ញស្សីធំ, ប្ញស្សីតូច, កំបោរ, ចារ
|-
| ១៧១៤០៥
| [[ឃុំវ៉ារិន]]
| Varin
| នេល, រំដួល, វ៉ារិន,គោកស្រុក, ទួលមាឌ, គោកគ្រួស
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>5snjcs9p8cusafdoil0biwpbs9stwql</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323149</id>
      <parentid>323145</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:20:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2143" sha1="lnkf8rtg07u0pgq06b8bro4jwreklix" xml:space="preserve">'''ស្រុកវ៉ារិន''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2008-02-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Varin_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១៤០១
| [[ឃុំប្រាសាទ]]
| Prasat
| កញ្ចន់រុន, ទំនាបស្វាយ, កាប់ដៃ, ប្រាសាទ, វៀន
|-
| ១៧១៤០២
| [[ឃុំល្វាក្រាំង]]
| Lvea Krang
| គោកចាន់, ឧទ័យ, គោកកណ្តាល
|-
| ១៧១៤០៣
| [[ឃុំស្រែណូយ]]
| Srae Nouy
| ស្រែណូយ, ស្រែពោធិ៍, ល្វា, គោកវត្ត, ស្រែសមុទ្រ, វត្ត
|-
| ១៧១៤០៤
| [[ឃុំស្វាយស(ស្រុកវ៉ារិន)|ឃុំស្វាយស]]
| Svay sa
| អូរ, ស្វាយស, ប្ញស្សីធំ, ប្ញស្សីតូច, កំបោរ, ចារ
|-
| ១៧១៤០៥
| [[ឃុំវ៉ារិន]]
| Varin
| នេល, រំដួល, វ៉ារិន,គោកភ្នំ, គោកស្រុក
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>lnkf8rtg07u0pgq06b8bro4jwreklix</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>វិធី​កម្លាយ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9029</id>
    <revision>
      <id>323121</id>
      <parentid>322300</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T12:32:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>117.20.112.104</ip>
      </contributor>
      <origin>323121</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4439" sha1="dmf6gp6opydzrav60c4mv3opyl60xwq" xml:space="preserve">កម្សោយ

==កម្លាយដោយផ្នត់ដើម==
===ទម្រង់(ជាប់)===
ទម្រង់(ព-) មានប្រាំគឺ [ញ-] [ទ-]ឧទាហរណ៍

===ទម្រង់(ពស-)===
ទម្រង់(ពស-) ក៏មានប្រាំដូចគ្នាដែរគឺ [ក-]  [ច-]  [ប-]  [ត-] និង [ស-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[ក-] + កាយ → កកាយ
*[ក-] + កូរ → កកូរ
*[ច-] + ចឹក → ចចឹក
*[ត-] + តះ → តតះ
*[ប-] + បោស → បបោស
*[ស-] + សិត → សសិត

===ទម្រង់(ពសព-)===
ទម្រង់(ពសព-) មានច្រើនបែបដូចជា [ក'ង-] [ក'ន-] [ក'ម-] [ប'ន-] [ប'ណ-] [ប'ញ-] [ប'ម-] [ព'ន-] [រ'ម-] … ។
ឧទាហរណ៍៖
*[ក'ង-] + ធំ →
*[ក'ន-] + តឿ → កន្ដឿ
*[ក'ម-] + បាក់ → កំបាក់
*[ក'ម-] + បាំង → កំបាំង
*[ប'ន-] + ត → បន្ដ
*[ប'ណ-] + ដើរ → បណ្ដើរ
*[ប'ញ-] + ចេញ → បញ្ចេញ
*[ប'ម-] + ពេញ → បំពេញ
*[ព'ន-] + យល់ → ពន្យល់
*[រ'ម-] + លេច → រំលេច
*[អ'ម-] + រែក → អំរែក
*[អ'ម-] + បោស → អំបោស
*[ប'ង-] + គ្រប់ =&gt; បង្គ្រប់
*[ប'ង-] + កើយ =&gt; បង្កើយ
អន់

===ទម្រង់(ពពស-)===
ទម្រង់(ពពស-)មានតែពីរគត់ គឺ [ប្រ-] និង [ស្រ-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[ប្រ-] + សូន → ប្រដាល់
*[ប្រ-] + ជល់ → ប្រជល់
*[ប្រ-] + កាន់ → ប្រកាន់
*[ស្រ-] + អាប់ → ស្រអាប់
*[ស្រ-] + លះ → ស្រលះ
*[ស្រ-] + ទន់ → ស្រទន់

==កម្លាយដោយផ្នត់ជែក==
===ទម្រង់(ព)===
ទម្រង់(-ព-)មានបីគឺ [-ម-] [-ន-] [-ប-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-ន-] + ធ្វើ → ខ្នើយ
*[-ន-] + ជាប់→ ខ្ជាប់
*[-ន-] + សែង → ស្នែង
*[-ប-] + លាយ → ល្បាយ
*[-ប-] + លេង → ល្បែង
*[-ប-] + លឿន → ល្បឿន
*[-ម-] + ជួញ → ឈ្មួញ
*[-ម-] + ដើរ → ថ្មើរ
*[-ម-] + ចាំ → ឆ្មាំ
*[-ម-] + សូន _ ស្មូន (-ព-)
*[-ម-] + សេរ _ ស្មេរ (-ព-) 
*[-ម-] + កើត _ ខ្នើត (-ព-)

===ទម្រង់(-សព-)===
ទម្រង់(-សព-)មាន [-អ'ង-] [-អ៊'ង-] [-អ'ម-] [-អ៊ម-] [-អ'ន-] [-អ៊'ន-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ'ង-] + ខ្វះ → កង្វះ
*[-អ'ង-] + ខ្វារ → កង្វារ
*[-អ៊'ង-] + ព្រោះ → ពង្រោះ
*[-អ៊'ង-] + ព្រាត់ → ពង្រាត់
*[-អ៊'ង-] + ឃ្វាល → គង្វាល
*[-អ'ម-] + ស្លាប់ → សម្លាប់
*[-អ'ម-] + ខ្លាំង → កម្លាំង
*[-អ៊ម-] + ឈរ → ជំហរ
*[-អ'ន-] + ខ្លាស់ → កន្លាស់
*[-អ៊'ន-] + កាច់

===ទម្រង់(-ស/ព-)===
ទម្រង់(-ស/ព-) មានពីរ គឺ [-អ៊/ន-] និង [-អ៊/ប-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ៊/ន-] + រាប → រនាប
*[-អ៊/ន-] + រាស់ → រនាស់
*[-អ៊/ន-] + រោច &gt; រនោច
*[-អ៊/ប-] + រៀប → របៀប
*[-អ៊/ប-] + រាំ → របាំ
*[-អ៊/ប-] + រោយ &gt; របោយ

===ទម្រង់(ពសព-)===
ទម្រង់(-សព/ព)មានពីរដូចគ្នាដែរគឺ [-អ'ម/ន-] និង [-អ៊'ម/ន-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ'ម/ណ-] + កើត → កំណើត 
*[-អ'ម/ណ-] + ចេញ → ចំណេញ
*[-អ៊'ម/ន-] + គិត → គំនិត
*[-អ៊'ម/ន-] + ទិញ → ទំនិញ ៕គួរ  បង្គួរ[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:វេយ្យាករណ៍]]
ក្លាយពាក្យ គិត


[[Category:ភាសាខ្មែរ]]</text>
      <sha1>dmf6gp6opydzrav60c4mv3opyl60xwq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323122</id>
      <parentid>323121</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T12:34:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Quinlan83</username>
        <id>32720</id>
      </contributor>
      <comment>Fix</comment>
      <origin>323122</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4419" sha1="g4e5gi9yfw7l3u3i4u9d3o6tref208k" xml:space="preserve">==កម្លាយដោយផ្នត់ដើម==
===ទម្រង់(ជាប់)===
ទម្រង់(ព-) មានប្រាំគឺ [ញ-] [ទ-]ឧទាហរណ៍

===ទម្រង់(ពស-)===
ទម្រង់(ពស-) ក៏មានប្រាំដូចគ្នាដែរគឺ [ក-]  [ច-]  [ប-]  [ត-] និង [ស-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[ក-] + កាយ → កកាយ
*[ក-] + កូរ → កកូរ
*[ច-] + ចឹក → ចចឹក
*[ត-] + តះ → តតះ
*[ប-] + បោស → បបោស
*[ស-] + សិត → សសិត

===ទម្រង់(ពសព-)===
ទម្រង់(ពសព-) មានច្រើនបែបដូចជា [ក'ង-] [ក'ន-] [ក'ម-] [ប'ន-] [ប'ណ-] [ប'ញ-] [ប'ម-] [ព'ន-] [រ'ម-] … ។
ឧទាហរណ៍៖
*[ក'ង-] + ធំ →
*[ក'ន-] + តឿ → កន្ដឿ
*[ក'ម-] + បាក់ → កំបាក់
*[ក'ម-] + បាំង → កំបាំង
*[ប'ន-] + ត → បន្ដ
*[ប'ណ-] + ដើរ → បណ្ដើរ
*[ប'ញ-] + ចេញ → បញ្ចេញ
*[ប'ម-] + ពេញ → បំពេញ
*[ព'ន-] + យល់ → ពន្យល់
*[រ'ម-] + លេច → រំលេច
*[អ'ម-] + រែក → អំរែក
*[អ'ម-] + បោស → អំបោស
*[ប'ង-] + គ្រប់ =&gt; បង្គ្រប់
*[ប'ង-] + កើយ =&gt; បង្កើយ
អន់

===ទម្រង់(ពពស-)===
ទម្រង់(ពពស-)មានតែពីរគត់ គឺ [ប្រ-] និង [ស្រ-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[ប្រ-] + សូន → ប្រដាល់
*[ប្រ-] + ជល់ → ប្រជល់
*[ប្រ-] + កាន់ → ប្រកាន់
*[ស្រ-] + អាប់ → ស្រអាប់
*[ស្រ-] + លះ → ស្រលះ
*[ស្រ-] + ទន់ → ស្រទន់

==កម្លាយដោយផ្នត់ជែក==
===ទម្រង់(ព)===
ទម្រង់(-ព-)មានបីគឺ [-ម-] [-ន-] [-ប-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-ន-] + ធ្វើ → ខ្នើយ
*[-ន-] + ជាប់→ ខ្ជាប់
*[-ន-] + សែង → ស្នែង
*[-ប-] + លាយ → ល្បាយ
*[-ប-] + លេង → ល្បែង
*[-ប-] + លឿន → ល្បឿន
*[-ម-] + ជួញ → ឈ្មួញ
*[-ម-] + ដើរ → ថ្មើរ
*[-ម-] + ចាំ → ឆ្មាំ
*[-ម-] + សូន _ ស្មូន (-ព-)
*[-ម-] + សេរ _ ស្មេរ (-ព-) 
*[-ម-] + កើត _ ខ្នើត (-ព-)

===ទម្រង់(-សព-)===
ទម្រង់(-សព-)មាន [-អ'ង-] [-អ៊'ង-] [-អ'ម-] [-អ៊ម-] [-អ'ន-] [-អ៊'ន-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ'ង-] + ខ្វះ → កង្វះ
*[-អ'ង-] + ខ្វារ → កង្វារ
*[-អ៊'ង-] + ព្រោះ → ពង្រោះ
*[-អ៊'ង-] + ព្រាត់ → ពង្រាត់
*[-អ៊'ង-] + ឃ្វាល → គង្វាល
*[-អ'ម-] + ស្លាប់ → សម្លាប់
*[-អ'ម-] + ខ្លាំង → កម្លាំង
*[-អ៊ម-] + ឈរ → ជំហរ
*[-អ'ន-] + ខ្លាស់ → កន្លាស់
*[-អ៊'ន-] + កាច់

===ទម្រង់(-ស/ព-)===
ទម្រង់(-ស/ព-) មានពីរ គឺ [-អ៊/ន-] និង [-អ៊/ប-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ៊/ន-] + រាប → រនាប
*[-អ៊/ន-] + រាស់ → រនាស់
*[-អ៊/ន-] + រោច &gt; រនោច
*[-អ៊/ប-] + រៀប → របៀប
*[-អ៊/ប-] + រាំ → របាំ
*[-អ៊/ប-] + រោយ &gt; របោយ

===ទម្រង់(ពសព-)===
ទម្រង់(-សព/ព)មានពីរដូចគ្នាដែរគឺ [-អ'ម/ន-] និង [-អ៊'ម/ន-]។
ឧទាហរណ៍៖
*[-អ'ម/ណ-] + កើត → កំណើត 
*[-អ'ម/ណ-] + ចេញ → ចំណេញ
*[-អ៊'ម/ន-] + គិត → គំនិត
*[-អ៊'ម/ន-] + ទិញ → ទំនិញ ៕គួរ  បង្គួរ[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:វេយ្យាករណ៍]]
ក្លាយពាក្យ គិត


[[Category:ភាសាខ្មែរ]]</text>
      <sha1>g4e5gi9yfw7l3u3i4u9d3o6tref208k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>របាំគោះអង្រែ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9882</id>
    <revision>
      <id>323187</id>
      <parentid>299946</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T11:28:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>96.9.66.246</ip>
      </contributor>
      <origin>323187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="570" sha1="6jahrulc3pnsgkofvykvotd8csrl6aw" xml:space="preserve">'''I love black nigger'''

==ប្រភព==

*[http://www.mcfa.gov.kh/ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723203615/http://www.mcfa.gov.kh/ |date=2008-07-23 }}

របាំនេះមានប្រភពមកពី សាស្រ្តជាតិតូចតាចមួយហៅថា កួយ
==តំណភ្ជាប់==
{{របាំប្រពៃណី}}

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:របាំប្រពៃណី]]</text>
      <sha1>6jahrulc3pnsgkofvykvotd8csrl6aw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ហ៊្វូណន</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24687</id>
    <revision>
      <id>323134</id>
      <parentid>315860</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:31:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>203.144.81.16</ip>
      </contributor>
      <comment>/* លក្ខណៈទូទៅ */</comment>
      <origin>323134</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149427" sha1="ju3nw25vqwfmcos9kxb44iismf18vkn" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|Chinese_name           = ហ្វូណន
|conventional_long_name = នគរភ្នំ ឬ ហ៊្វូណន
|common_name            = Funan
|image_map = FunanMap001 km.jpg
|continent              = អាស៊ី
|region                 = Southeast Asia
|country                = ប្រទេសកម្ពុជា
|era                    =
|status                 =
|status_text            =
|stat_pop1   = 100,000 
|empire                 = អាណាចក្រភ្នំ
|government_type   = [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ|រាជាធិបតេយ្យ]]
|leader1           = [[កៅណ្ឌិន្យទី១]]
|year_leader1      =
|leader2           = [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម|កៅណ្ឌិន្យទី២]]
|year_leader2      = 
|leader3           = [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី១]]
|year_leader3      = 
|leader4           = [[រុទ្រវម៌្មទី១]]
|year_leader4      = 
|title_leader      = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|កុរុងវ្នំ]]
|year_start             = គ.ស ៥០
|year_end               = ៥៥០
|event_start            = បង្កើតឡើងនៅ[[ដីសណ្ដមេគង្គ]]
|date_start             =
|event_end              = បានសញ្ជ័យដោយ[[ចេនឡា]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|
|event_post             = ទីបញ្ចប់វ្នំនៅភាគខាងត្បូង
|date_post              = ៦២៨
|s1                     = ចេនឡា
|s2                     = ទ្វារវត្តី
|flag_s2                =
|image_flag             =
|flag                   =
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = * [[វ្យាធបុរៈ]] &lt;br&gt; [[អូរកែវ|នរវរនគរ]] (សម័យក្រោយ)
|common_languages       = [[ភាសាខ្មែរ|ខ្មែរបុរាណ]]
|religion               = ពុទ្ធសាសនា [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]
|currency               = មាស ប្រាក់ [[គុជខ្យង]] 
|today = {{flag|កម្ពុជា}}&lt;br&gt;{{flag|ថៃ}}&lt;br&gt;{{flag|វៀតណាម}}&lt;br&gt;{{flag|ឡាវ}}&lt;br&gt;{{flag|ចិន}}
}}
{{ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ}}

== លក្ខណៈទូទៅ ==
នគរភ្នំ(នគរវ្នំ)  ឬអាណាចក្រភ្នំ​ ភាសា{{lang-th|នរគភ្នំ}}; {{zh|c=扶南|p=Fúnán}}; {{វៀតណាម -Phù Nam}}) ជាឈ្មោះដែលជនជាតិខ្មែរហៅឈ្មោះប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ភាសាចិនអានត្រាប់តាមសូរស័ព្ទខ្មែរក្លាយជា'''ភ្វូណាន ឬ ហ្វូណាន'''។ នគរវ្នំមានទឹកដីលាតសន្ធឹងពីបឹងទន្លេសាបរហូតដល់ពាមទន្លេមេគង្គ ដែលជាប់ទៅនឹងសមុទ្រ។ រាជធានីរបស់នគរភ្នំមានឈ្មោះថា[[វ្យាធបុរ៖]]កាលនោះប្រហែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកបាភ្នំ]] នៃ[[ខេត្តព្រៃវែង]]សព្វថ្ងៃ។ ភ្វូណាន ( 扶南 ) ឬ ហ្វូណាន គឺជាឈ្មោះជា[[ភាសាចិន]]នៃនគរបុរាណមួយដែលស្ថិតនៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ។ ការកំណត់ឈ្មោះនេះត្រូវបានគេរកឃើញ នៅក្នុងអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជាច្រើនដែលពិពណ៌នាពីរដ្ឋនេះ បើតាមចិនបុរាណអានថា '''ប៊ីយូណាម''' ដែលជាពាក្យគ្មានន័យអ្វីឲ្យប្រាកដក្នុងភាសាចិនទេ។ ឈ្មោះនេះផ្អែកលើរបាយការណ៍អ្នកការទូតចិនពីរនាក់ដែលតំណាងឱ្យនគរអ៊ូ នៅណានជិងដែលបានស្នាក់នៅបណ្ដោះអាសន្ននៅភ្វូណាននៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី៣ នៃគ្រិស្តសករាជ យ៉ាងណាក៏ដោយ ឈ្មោះ ''ភ្វូណាន'' មិនត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងអត្ថបទដើមក្នុងស្រុកមួយណាទេ ហើយមិនដឹងថាតើប្រជាជនភ្វូណានហៅប្រទេសខ្លួនឯងថាយ៉ាងម៉េចដែរ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦&lt;/ref&gt; លក្ខណៈធម្មជាតិនៃមនុស្សជាតិពន្ធុភាសាគឺជាប្រធានបទនៃការពិភាក្សាជាច្រើនក្នុងចំណោមពួកអ្នកឯកទេស។ សម្មតិកម្មនាំមុខគេលើកឡើងថាអ្នកនគរភ្នំភាគច្រើនជាអំបូរមនុស្សមន-ខ្មែរ ឬទក្សិណាស៊ី(អូស្ត្រូណេស៊ីយាង)។  មានមតិខ្លះចាត់ទុកថា '''ភ្វូណាន'''ត្រូវនឹងពាក្យថា ព្នង ដោយសំអាងថាកុលសម្ព័ន្ធព្នងដែលរស់នៅលើខ្ពង់រាបសព្វថ្ងៃ ស្ថិតនៅក្នុងអំបូរខ្មែរនេះម្យ៉ាង ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសំអាងថារូបចំលាក់ នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបុរាណខ្មែរ បានបង្ហាញថាខ្មែរក្នុងសម័យនោះ មានសំលៀកបំពាក់ និងទំលាប់ខ្លះដូចពួកព្នងដែរ។ ចំពោះរឿងនេះគួរកត់សំគាល់ថាលោកសាស្ត្រាចារ្យ អ៊ែល-ប្រាំផ្ត៍ (L. Brumpt) បានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរ និងព្នងពិតជាមានពូជអំបូរជាមួយគ្នាមែន ដោយសំអាងទៅលើលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់លោកទៅលើឈាមក្រហម (អេម៉ូក្លូប៊ីន)។&lt;ref&gt; ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦&lt;/ref&gt;ឈ្មោះដើមមិនត្រូវបានគេស្គាល់ទេ។ ការបកប្រែខ្លះដូចជា '''នគរភ្នំ''' ដែលច្រើនស្មានថា ពាក្យភ្វូណាននេះគឺត្រូវបានយកចេញជាញឹកញាប់ពីពាក្យខ្មែរ ''ព្នំ'' រឺ ''វ្នំ'' 
(ទំនើប:''ភ្នំ'') ដោយលោកសឺដេស លោកបានបញ្ជាក់ថា ស្ដេចនៅសម័យនោះមានឋានន្តរនាមថា '''ស្ដេចភ្នំ''' ពាក្យខ្មែរបុរាណថា '''កុរុងវ្នំ''' ត្រូវនឹងសំស្ក្រឹតថា '''បវ៌តភូបាល''' ឬ '''សៃលរាជ'''។ ជនជាតិចិនក៏បានយកឋានន្តរនាមនេះប្រើសម្រាប់ ហៅប្រទេសដែលស្ដេចទាំងនោះគ្រប់គ្រងផងដែរ ។ ចំពោះទំលាប់ខាងលើនេះ លោកអឺ-អៃម៉ូនីញ៉េ បានកត់សំគាល់ឃើញថា ក្នុងសម័យបុរាណចិនមិនចេះវែកញែកមនុស្សឲ្យដាច់ពីប្រទេសទេ។ ពួកនេះច្រើនប្រើឈ្មោះតែមួយសំរាប់សំគាល់មនុស្សផងរាជធានីផងប្រទេសទាំងមូលផង រឺ ក៏ឈ្មោះឋានន្តរនាមរបស់អ្នកដឹកនាំផង។ ចំពោះទស្សនៈរបស់លោកសឺដេសនេះ គួរឲ្យកត់សំគាល់ថា ឯកសារចិនបាននិយាយច្បាស់ថាអធិរាជអាណាចក្រវ្នំមានឋានន្តរនាម '''គូឡុង'''គឺ'''កុរុង''' ដែលសព្វថ្ងៃមានន័យថា ស្ដេចសោយរាជ្យ។ បើដូច្នេះ ពាក្យ '''ភ្វូណាន''' ចិនហៅតាមឋានន្តរនាមរបស់អធិរាជអាណាចក្រវ្នំគឺ'''កុរុងវ្នំ'''នេះឯង។ ឯការដែលមានឋានន្តរនាមយ៉ាងនេះគឺប្រហែលមកពីភ្នំជាទីកន្លែងដែលអធិរាជឡើងទៅជួបនឹងព្រះឥសូរ ឯកសារចិនបាននិយាយថា ព្រះអាទិទេពយាងចុះលើភ្នំម៉ូតាន់ (Mo-tan) ជាញឹកញាប់ ព្រះអង្គបានមកទីនោះដើម្បីបញ្ចេញមហិទ្ធិរិទ្ធិរបស់ព្រះអង្គ ព្រះអធិរាជទាំងឡាយបានទទួលនូវពរជ័យពីព្រះអង្គ ហើយប្រជារាស្ត្រក៏បានសុខចំរើនដោយសារនោះផង''។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦,៤៧&lt;/ref&gt;ក៏ប៉ុន្តែ ''ណាន'' 南 ប្រហែលជាមានន័យសាមញ្ញថា ''ទិសខាងត្បូង'' ដែលគឺជាករណីយរដ្ឋដទៃទៀតមានឈ្មោះថា អណ្ណាម។  គេមានជំនឿថារដ្ឋនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅសតវត្សទី១នៃគ.ស នៅតំបន់[[ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ]] ដែលបច្ចុប្បន្នគឺជាទឹកដី[[វៀតណាម]] &lt;ref&gt;name=&quot;asiatour.com&quot;&gt;http://www.asiatour.com/vietnam/e-01land/ev-lan20.htm{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែលំនៅដ្ឋានរបស់មនុស្សដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ នៅក្នុងតំបន់នោះប្រហែលជាត្រូវនឹងសតវត្សទី៤ម.គ ទៅវិញទេ។ ថ្វីបើត្រូវបានចាត់ទុកដោយពួកបេសកជនចិនថាជាអាណាចក្រឯកភាពមួយមែន វ្នំ ប្រហែលជាធ្លាប់ជាបណ្ដុំនៃរដ្ឋបុរីមួយចំនួនជួនកាលបានធ្វើសឹក នឹងរដ្ឋផ្សេងមួយទៀត និងនៅពេលមួយក៏បានបង្រួបបង្រួមនយោបាយគ្នាឡើងវិញ។&lt;ref&gt; name=&quot;havantan91&quot;&gt;ហា-វ៉ាន់តាន់ &quot;អូរកែវ: ធាតុអន្តោជាតិ និង ពហិជាតិ&quot; ''វិទ្យាសាស្ត្រសង្គមវៀតណាម'' ១-២ (៧-៨), ១៩៨៦, ទទ.៩១-១០១។&lt;/ref&gt;  តិចណាស់ដែលគេដឹងអំពីវ្នំ វាលែងតែវាជារដ្ឋពាណិជ្ជកម្មដែលប្រកបដោយសក្ដានុពល បើតាមភស្តុតាងតាមរយៈការរកឃើញនៃទំនិញរបស់ពួក[[អាណាចក្ររ៉ូម|រ៉ូម]] [[ចិន]] និង[[ឥណ្ឌា]] កំឡុងពេលកំណាយបុរាណវត្ថុនៅកំពង់ផែបុរាណ អូរកែវ (O'Keo រឺ O'Ceo ) ដែលជាញឹកញយត្រូវបានសរសេរដោយភាន់ច្រឡំថាជា Oc Eo ([[អូរកែវ]]) នៅ[[ប្រទេសវៀតណាម]]ខាងត្បូង។&lt;ref&gt;Lương Ninh, “Funan Kingdom: A Historical Turning Point”, ''Vietnam Archaeology,'' 147 3/2007: 74-89.&lt;/ref&gt; រាជធានីនៃនគរវ្នំប្រហែលជាដើមឡើយតាំង នៅបរិវេណបាភ្នំក្បែរទីប្រជុំជនបាណាមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននៅក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]] ទំនងជាត្រូវបានគេផ្លាស់ទៅអូរកែវ នៅសម័យក្រោយមកទៀត។ វិខខឺរី (Vickery) &lt;ref&gt;Michael Vickery, ''Society, Economics, and Politics in pre-Angkor Cambodia: The 7th-8th centuries'', pp. 36 ff.&lt;/ref&gt; បានច្រានចោលដោយកែតម្រូវលើការប្រកាសរកឃើញទីប្រជុំជនមួយដែលហៅថា វ្យាធបុរ (''ទីក្រុងនៃអ្នកប្រមាញ់'') ដោយលោកសឺដេស&lt;ref&gt;Coedès, ''The Indianized States of Southeast Asia'', pp.36 ff.&lt;/ref&gt; ពីព្រោះតែលោកបានទាញយកឈ្មោះពី ថឺមូ (Tèmù 特牧) ដែលគេលើកយកមកនិយាយជារាជធានីនៅក្នុងអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រចិន ដូច្នេះហើយវាត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរថា ''ទ្មាក់ រឺ ទល្មាក់'' ដែលមានន័យថា ''អ្នកទាក់'' មិនមែន ''អ្នកប្រមាញ់''ទេ។  ភាគច្រើនរឿងរ៉ាវដែលគេដឹងពីវ្នំ គឺបានមកពីកំណត់ត្រាពីប្រភពចិន និងចាម ដែលចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៣ដល់ទី៦ និងបានមកពីកំណាយបុរាណវត្ថុ។ គ្មានការស្រាវជ្រាវខាងបុរាណវត្ថុណាមួយត្រូវបានធ្វើឡើងនៅ ក្នុងរដ្ឋនេះក្នុងតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ របស់កម្ពុជាជាច្រើនទសវត្សមកហើយ ហើយតំបន់នេះប្រាកដជា ជាទីតាំងដែលគេបានស្មានទុកថាជា ទីតាំងនៃរាជធានីជាច្រើននៃវ្នំ។ &lt;ref&gt;Miriam T. Stark, ''et al.'', “Results of the 1995–1996 Archaeological Field Investigations at Angkor Borei, Cambodia”, ''Asian Perspectives,'' vol.38, no.1, 1999,[http://www.anthropology.hawaii.edu/People/Faculty/Stark/pdfs/AP1999%20article.pdf on University of Hawai’i], pp.7ff.&lt;/ref&gt; វ្នំត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជានគរខ្មែរដំបូង (កាលនៅនគរវ្នំមិនដឹងថាអ្នកស្រុកហៅជាតិខ្លួនឯងថាម៉េចទេ វាលែងតែសម័យចេនឡាទើបយើងដឹងថាអ្នកស្រុកហៅខ្លួនឯងថាក្មេរ) និងជានគរមុន[[អាណាចក្រខ្មែរ|កម្វុជទេឝ]]។

== ប្រភព ==
អ្នកប្រាជ្ញសម័យទំនើបទីមួយដែលកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរដ្ឋបុរីវ្នំបុរាណឡើងវិញគឺលោក[[ប៉ូល ពេល្យោ|ប៉ូល-ពេល្យោ]] ដែលក្នុងអត្ថបទប្លែកជាងគេ ''ឡឺភ្វូណន'' នៅឆ្នាំ ១៩០៣ បានទាញកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រចិនដោយឡែកៗដើម្បីពិពណ៌នាពីលំដាប់ព្រឹត្តិការណ៍តាមឯកសារដែលភ្ជាប់ទៅនឹងការបង្កើតវ្នំនៅប្រហែលសតវត្សទី១នៃគ.ស ជាមួយការរលំរលាយទៅវិញដោយការសញ្ជ័យនៅសតវត្សទី៦ដល់ទី៧។ កត្តាសំខាន់នៃប្រភពចិនរបស់លោកពេល្យោបានបង្ហាញការសង្ស័យចំពោះការយល់ឃើញក្នុងសេចក្ដីសន្និដ្ឋានរបស់លោក។&lt;ref&gt;See Vickery, &quot;Funan Deconstructed&quot;&lt;/ref&gt;កំណត់ត្រាចិនដែលចុះកាលបរិច្ឆេទចាប់ពីសតវត្សទី៣នៃគ.ស ដែលចាប់ផ្ដើមជាមួយសានគ័រជី (三國志) ([[តំរានគរបី]]) បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ២៨៩គ.ស ដោយលោក[[ឆឹនឝូវ|ហ្ឆឹនឝូ]] (陳壽) (២៣៣-២៩៧) កត់ត្រាការមកដល់នៃគណៈទូតវ្នំពីរនៅឯសវនការនៃហ្លីតាយ (呂待) ចៅហ្វាយខេត្តនៅនគរអ៊ូ 吳 ចិនខាងត្បូង: គណៈទូតទីមួយបានមកដល់នៅរវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៣០ គ.ស លើកទីពីរនៅឆ្នាំ ២៤៣។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan&quot;, p.303&lt;/ref&gt; ប្រភពក្រោយៗដូចជា លាំងឝ៊ូ (梁書) ([[ក្រាំងលាំង]]) របស់[[ហ្យ៉ោឆា]]  姚察 (៥៣៣-៦០៦) និង [[យ៉ោវស៊ឺលៀន|ហ្យ៉ោហ្ស៊ឺហ្លៀន]] (姚思廉) (ស.៦៣៧) បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ៦៣៦ ពិភាក្សាលើបេសកកម្មនៃបេសកជនចិនសតវត្សទី៣ខាងថាយ(康泰) និងជូយិង(朱應) ពីនគរអ៊ូទៅវ្នំ។ សំណេរនៃបេសកជនទាំងនេះ ទោះបីវាមិនស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដើមក៏ដោយ ក៏ត្រូវបានគេដកស្រង់និងវាគួរតែបានរក្សាទុកក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររាជវង្សក្រោយៗមកទៀត ហើយនិងបង្កើតជាមូលដ្ឋានសំខាន់ដើម្បីឱ្យយើងយល់ដឹងច្រើនអំពីវ្នំ។ ចាប់តាំងពីការបោះពុម្ពផ្សាយអត្ថបទរបស់លោកពេល្យោ កំណាយបុរាណវត្ថុនៅវៀតណាម និងកម្ពុជា ជាពិសេសកំណាយនៃស្ថានីយ៍មួយចំនួនដែលជាប់ទាក់ទងនឹងវប្បធម៌[[អូរកែវ]] បានគាំទ្រនិងបង្គ្រប់ការសន្និដ្ឋានរបស់លោក។ សិលាចារឹកក្នុងតំបន់មួយចំនួនបានរកឃើញនៅ[[វៀតណាម]]និង[[កម្ពុជា]] ជាពិសេសសិលាចារឹកនៃ[[ប្រាសាទប្រាំល្វែង]]នៅ “វាលប្របុស” និងនៅមីសឺន ក្បែរដាណាង ក៏បានជួយដល់ការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រវ្នំឡើងវិញដែរ។
== ដើមកំណើត ==
នគរវ្នំត្រូវបានគេគិតថាបង្កើតឡើងនៅក្នុងសតវត្សទី ១នៃគ.ស នៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺជាទឹកដី[[ប្រទេសវៀតណាម]] ភស្តុតាងបុរាណវត្ថុបង្ហាញថាមានការតាំងទីលំនៅដ្ឋាននៃមនុស្សដ៏ច្រើន នៅតំបន់នេះប្រហែលជាត្រឡប់ទៅដល់សម័យសតវត្សទី៤ម.គ វិញ។ ថ្វីបើត្រូវបានចាត់ទុកដោយពួកបេសកជនចិនថាជាអាណាចក្រឯកភាពមួយក៏ដោយ ក៏នគរវ្នំប្រហែលជាបណ្ដុំនៃរដ្ឋបុរីដែលជួនកាលបានធ្វើចំបាំងជាមួយនិងរដ្ឋដទៃផ្សេងទៀត ហើយនៅពេលក្រោយមកទៀតក៏បានបង្រួបបង្រួមនយោបាយឡើងវិញ។ ដើមកំណើតពិតនៃពួកអ្នកនគរវ្នំគឺជាប្រជាជនដើម ដែលតាំងលំនៅនៅវៀតណាមខាងត្បូងសព្វថ្ងៃនេះ ដែលចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជា ខ្មែរ ឬខ្មែរក្រោម។ ពាក្យខ្មែរ ''ក្រោម'' មានន័យថា ''ខាងក្រោម'' ឬ ''ប៉ែកខាងក្រោម'' សំដៅលើភាគក្រោមនៃទឹកដីខ្មែរដែលត្រូវបានធ្វើអាណានិគម ដោយវៀតណាមរួចទៅហើយក្រោយមកបានប្រែក្លាយ ជាផ្នែកមួយនៃវៀតណាមរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ នៅមុនពេលសង្គ្រាមសកលលោកលើកទី១ គេនៅមានកង្វែងគំនិតគ្នាអំពីទីតាំងនគរវ្នំនៅឡើយ។ មានអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនដូចជាលោកវីលផ្វដ (Wilford) លោកថាវ្នំស្ថិតនៅត្រង់ប្រទេស[[ប្រទេសម៉ាឡេសុី]]។ លោកអា.រ៉ែមមុសាត (A.Remusat) លោកថាវ្នំជាអាណាខេត្តរបស់ចិន ស្ថិតនៅត្រង់តុងកឹង។ លោកខ្លាបផ្រថ (Klaproth) និង ផូសៀ (Pauthier) ថាវ្នំត្រូវនឹងដែនដីបាគូ និងប្រទេស[[ប្រទេសភូមា]]។ លោកដឺឃ្វីនណេស (Dequines) ថាត្រូវនឹងកោះមួយនៅខាងលិចប្រទេសសៀម។ ឯលោកបាថ (Barth) ថាត្រូវនឹងឆ្នេរសមុទ្រ[[តៈនាវឝ្រី]] ក្រៅពីនេះអ្នកសិក្សាឯទៀតយល់ថាវ្នំស្ថិតនៅត្រង់ប្រទេសខ្មែរ រឺ ប្រទេសសៀម។ ដើម្បីឲ្យអស់ចំងល់ចំពោះទីតាំងរបស់វ្នំ យើងនឹងលើកយកឯកសារចិនយកមកពិនិត្យឡើងវិញ។ ឯកសារចិនបានផ្ដល់ព័ត៌មានដូចតទៅ៖ 
# វ្នំមានចំងាយ ៣០០០ លី ខាងលិចប្រទេសលីនយី (ចាម្ប៉ា)
# វ្នំមានចំងាយ ៧០០០ លី ពី ចេណាន (Jenan) (តុងកឹង)
# វ្នំមានទំហំ ៣០០០ លី ក្រោយពង្រីកធំដល់ ៥០០០ រឺ ៦០០០ លី
# វ្នំស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រធំមួយ
# មានទន្លេធំមួយហូរពីខាងលិច (ឯកសារខ្លះពាយព្យ) ហើយចាក់ទៅសមុទ្រ។ 
បើសិនគិតថា ១ លី ប្រវែង ៥៧៦ មាត្រ ចំងាយពីលីនយីមកវ្នំមាន ១៧២៨ គ.ម គឺត្រូវនឹងប្រទេសខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ កម្ពុជាក្រោម និងប្រទេសថៃកណ្ដាល។ ឈូងសមុទ្រក្នុងឯកសារចិនគឺជាឈូងសមុទ្រថៃ ឯទន្លេធំដែលហូរចាក់ទៅ ក្នុងសមុទ្រគឺគ្មានអ្វីក្រៅពីទន្លេមេគង្គ រឺ បើនិយាយឲ្យចំទៅគឺទន្លេសាបនឹងឯង។ សរុបសេចក្ដីមកឃើញថាមជ្ឈមណ្ឌលវ្នំ ស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមនៃទន្លេមេគង្គ។ ត្រង់នេះអ្នកសិក្សាហាក់ដូចជាយល់ស្របគ្នា ហើយតែចំណុចមួយទៀតដែលអ្នកសិក្សានៅមិនហ៊ានអារកាត់នៅឡើយ គឺរឿងរាជធានីដំបូងរបស់វ្នំ។ បើតាមសិលាចារឹកសម័យក្រោយៗមកទៀតបានឲ្យដឹងថាក្រុង '''វ្យាធបុរ''' (បុរីនៃស្ដេចទាក់ដំរី) ដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូចាត់ទុកថាជារាជធានីមួយរបស់នគរវ្នំ។ ចិនហៅរាជធានីនេះថា '''តូមូ''' ដែលលោកសឺដេសថាត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណថាទ្មាក់ រឺ ទល្មាក់ (អ្នកទាក់ដំរី)។ លោកយល់ទៀតថា ក្រុងវ្យាធបុរនេះស្ថិតនៅម្ដុំបាភ្នំ និងបាណាមក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]]សព្វថ្ងៃ។ ព្រះភិក្ខុប៉ាង-ខាត់ក៏មានព្រះយោបល់ដូច្នេះដែរ។ ព្រះអង្គបានសរសេរថា  រាជធានីវ្យាធបុរ តាំងនៅតំបន់ស្រុកបាភ្នំទំនងជានៅភ្នំខ្សាច់បច្ចុប្បនេះ ព្រោះគេបានរកឃើញបុរាណដ្ឋាន និងបុរាណទេវរូបជាច្រើននៅទីនោះ។ សិលាចារឹកមួយនៅវត្តចក្រឹតនៅជើងភ្នំ ពីស.វ.ទី១០ បាននិយាយពីការកសាងទេវរូបព្រះឥសូរហៅថា '''អទ្រិវ្យាធបុរេឝ្វរ''' តំកល់នៅទីនោះ។ គួរកត់សំគាល់ម្យ៉ាងទៀតថា នៅតំបន់បាភ្នំ[[ឈើកាច់]]សព្វថ្ងៃនេះមានភូមិជាច្រើនដែលមានឈ្មោះទាក់ទងនឹងដំរី គឺ[[ភូមិរោងដំរី]] [[ភូមិក្បាលដំរី]] និង[[ភូមិព្រៃដំរី]]។ តើយើងអាចកត់សំគាល់ថាឈ្មោះទាំងនេះ ជាអនុស្សាវរីយ៍រំលឹកដល់ ទីតាំងរាជធានីអាណាចក្រវ្នំបានទេ? តាមពង្សាវតាររាជវង្សលាំង ក្រុងនេះស្ថិតនៅប្រហែល ២០០ លី ពីសមុទ្រ បើគិតទៅគឺត្រូវនឹងចំងាយពីបាភ្នំទៅ អូរកែវ ដែលជាកំពង់ផែមួយរបស់វ្នំ។ នៅពេលសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ លោកល្វីស-ម៉លឡឺរ៉េត (Louis Malleret) អ្នកប្រាជ្ញបារាំងបានធ្វើកំណាយផ្សេងៗក្នុងដែនដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ហើយបានរកឃើញរមណីយដ្ឋាន អូរកែវនេះដែល លោកចាត់ទុកថាជាកំពង់ផែធំរបស់វ្នំ ព្រោះនៅទីនោះគឺនៅខាងត្បូងភ្នំបាថេ [[ខេត្តក្រមួនស]] គេបានជីករកឃើញខឿនសំណង់ផ្សេងៗព្រមទាំងវត្ថុផ្សេងទៀតជាច្រើន ខ្លះមកពីចក្រភពរ៉ូម ខ្លះទៀតមកពីប្រទេសឥណ្ឌា និងខ្លះទៀតជាវត្ថុធ្វើពីថ្មរំលីង។ ដោយហេតុនេះហើយបានជាមានមតិខ្លះថាអូរកែវជារាជធានីដំបូងរបស់វ្នំ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញខ្លះទៀតយល់ឃើញផ្សេង ដូចលោកហ្សង់-បូអ៊ីសេលី (Jean Boisselier) យល់ថារាជធានីវ្នំស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមទន្លេមេណាមវិញ ដោយសំអាងលើការរកឃើញរូបសំណាកខ្លះដែលធ្វើពីដីឥដ្ឋ។ បើតាមលោកគិតថារបស់នេះធ្វើនៅក្នុងស្រុកមិនមែនជារបស់យកពីក្រៅឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញបារាំងរូបនេះយល់ដែរថា នៅចុងសម័យវ្នំរាជធានីត្រូវបានប្ដូរទៅតាំង នៅម្ដុំនៅជិតពាមទន្លេមេគង្គខាងត្បូងប្រទេសកម្ពុជា។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៧,៤៨&lt;/ref&gt; 
មានកំណត់ត្រាជាច្រើនជាភាសាចិន ដែលចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៣ផ្ដើមជាមួយ សានគ័រជី  (三國志) ([[តំរានគរបី]]) ដែលបានបញ្ចប់បង្ហើយនៅឆ្នាំ ២៨៩ នៃ គ.ស ដោយលោក [[ឆឹនឝូវ]] (陳壽) (២៣៣-២៩៧) ក្នុងនោះមានអង្គទូតតែពីរប៉ុណ្ណោះទេដែលមកពីនគរវ្នំអំឡុងសតវត្សទី៣ត្រូវបានកត់ត្រាថា៖ អង្គទូតលើកទីមួយចូលទៅកាន់សំណាក់លោកហ្លីតាយ (呂待) ចៅហ្វាយខេត្តនៅភាគខាងត្បូងនៃនគរអ៊ូ 吳 ចិន  ប្រ.រវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៣០ គ.ស លើកទី២នៅឆ្នាំ ២៤៣។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan&quot;, p.303&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែប្រភពក្រោយៗទៀតដូចជា លាំងឝ៊ូ (梁書) ([[ក្រាំងលាំង]]) ដោយលោក[[ហ្យ៉ោឆា]] (姚察) (៥៣៣-៦០៦) និង [[យ៉ោវស៊ឺលៀន|ហ្យ៉ោហ្ស៊ឺហ្លៀន]] (姚思廉) (ម.៦៣៧) ដែលបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ៦៣៦ បញ្ជាក់ថាគណៈទូតនៃពួកបេសកជនចិន លោក[[ខាងថាយ]] 康泰 និង [[ជូយិង]] (Zhū Yīng 朱應) ថាជាបេសកជនទៅកាន់នគរវ្នំនៅសតវត្សទី៣។
====ហ៊ុនធៀន (ហ៊ុនហ្ធៀន)====
ពង្សាវតារនៃរាជវង្សលាំងកត់ត្រាអំពីរឿងរ៉ាវនៃជនបរទេសម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថា ហ៊ុនហ្ធៀន 混塡 ៖ ''ព្រះអង្គបានមកពីប្រទេសខាងត្បូងជាំវ 徼 (ជ្វា)  (ឧបទ្វីបម៉ាឡេ រឺ ប្រជុំកោះឥណ្ឌូនេស៊ី?) បន្ទាប់ពីបានសុបិនថាទេពារក្សព្រះអង្គបានប្រគល់ធ្នូទិព្វទៅឱ្យទ្រង់ បានបង្គាប់ឱ្យព្រះអង្គចេញដំណើរតាមសំពៅជំនួញដ៏ធំមួយ។ ព្រះអង្គបានចេញដំណើរនៅពេលព្រឹកទៅកាន់ប្រាសាទមួយ ជាកន្លែងដែលព្រះអង្គរកឃើញធ្នូមួយនៅឯគល់នៃដើមឈើរបស់ទេពារក្សនោះ។ ព្រះអង្គក្រោយមកបានឡើងសំពៅមួយ ហើយទេពារក្សបានបណ្ដាលឲ្យចិត្តព្រះអង្គទៅដល់ទឹកដីវ្នំ។ ម្ចាស់ក្សត្រីនៃប្រទេសនេះ គឺព្រះនាង លៀវយ៉េក រឺ លីវយី 柳葉 (ស្លឹកសូល) ចង់ឆ្មក់យកសំពៅនិងពន្លិច ដូច្នេះហើយកុរុងហ៊ុនធៀនបានបាញ់ព្រួញចេញពីធ្នូទិព្វទំលុះសំពៅរបស់លីវយី។ ដោយភិតភ័យ ព្រះនាងបានប្រគល់ខ្លួនចុះចាញ់ ហើយហ៊ុនធៀនបានយកព្រះនាងធ្វើជាព្រះមហេសីរបស់ព្រះអង្គ។ ប៉ុន្តែដោយមិនសប្បាយចិត្តដែលឃើញព្រះនាងស្រាតននល ព្រះអង្គក៏បានដណ្ដប់វត្ថុអ្វីមួយដើម្បីធ្វើជាសំលៀកបំពាក់ ដែលព្រះអង្គបានបំពាក់កន្លងព្រះសិរសាព្រះនាង។ ក្រោយមកទៀតទ្រង់ក៏បានគ្រប់គ្រងប្រទេសនេះ នឹងបន្តអំណាចទៅឱ្យបុត្រារបស់ព្រះអង្គ ដែលជាស្ថាបនិកនៃទីក្រុងទាំងប្រាំពីរ។'' ស្ទើរតែជារឿងដូចគ្នាហើយបានលេចឡើងក្នុង ជិនឝ៊ូ 晉書 រឺ ''ពង្សាវតាររាជវង្សជិន'' បានចងក្រងដោយលោក[[ផ្វាងស្ឈែនលិង|ហ្ផ្វាងហ្ស្ឈែនលិង]] 房玄齡 (៥៧៨-៦៤៨) នៅឆ្នាំ ៦៤៨គ.ស. មានតែឈ្មោះទេត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទៅជា ហ៊ុនហួយ 混湏 និង យ៉េកលៀវ 葉柳។

៤) ជា​ចុង​ក្រោយ​គឺ សៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​លោក វង់ សុធារ៉ា និង លោក ណុប សុខា ដែល​ជា​សាស្រ្តា​ចារ្យ​ដេប៉ាតឺម៉ង់​ប្រវត្តិវិទ្យា នៅ​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ​​២ ដែល​ដក​ស្រង់​យក​អំណះអំណាង​របស់​លោក ម៉ាយ​ឃើល វីគឃីរី (Michael Vickery) ដែល​មើល​ទៅ​ ជា​អំណះអំណាង​ថ្មី​ជាង​គេ​បំផុត និង​សមស្រប​ជាង​គេ​បំផុត​ដែរ ។ អំណះអំណាង​នោះ​គឺ៖

ក. ពាក្យ​ វ្យាធៈ  ជាភាសា​សំស្រ្តឹត​​​ត្រូវ​នឹង​ពាក្យ​បារាំង​ថា frapper ដែល​ប្រែ​ថា វាយ​ ទះ តប់  ។
ខ. នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៦ កំណាយ​បុរាណ​វិទ្យា​​ដោយ​ បុរាណ​វិទូ​ជប៉ុន និង​អាមេរិច​ រួម​សហការ​​ដោយ​បុរាណ​វិទូ​ខ្មែរ​នៅ​សកល​វិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​វិចិត្រ​សិល្បៈ ។ កំណាយ​ និង​ការ​ពិនិត្យ​រូប​ភាព​ពី​លើ​អាកាស​ បាន​នាំ​ឲ្យ​គេ​អះ​អាង​ថា នៅ​បាភ្នំ​គ្មាន​ភស្តុ​តាង​ជា​អតីត​ទី​ក្រុង​បែប​ណា​មួយ​ទេ ។
គ. កំណាយ​នៅ​ វត្ត​គំនូរ  ការ​សិក្សា​លើ​សំណស់​បុរាណ​វត្ថុ​ និង​រូប​ថត​ពី​លើ​អាកាស​​នៅ​អង្គរ​បុរី បាន​បង្ហាញ​ភស្តុតាង​ពី​ទី​ក្រុង​​​​បុរាណ​ដែល​អាច​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​តាំង​ពី​មុន គ.ស រហូត​ដល់​សតវត្ស​ទី ៧ នៃ​គ.ស ។
ឃ. សិលា​ចារឹក​ បន្ទាយ​ប្រាវ  K. 222 នា​សតវត្ស​ទី ១១ មាន​ជួរ​មួយ​សរសេរ​ថា លោញ​វ្រៃក្របាសវ្យាធបុរ ដែល​មានន័យ​ថា លោញ​នៃ​ស្រុក​ព្រៃ​ក្របាស​ក្នុង​ដែនដី​វ្យាធបុរៈ ។ ព្រៃ​ក្របាស នោះ​ត្រូវ​នឹង​ស្រុក​ព្រៃ​កប្បាស​ នៅ​ខេត្រ​តា​កែវ​ សព្វ​ថ្ងៃ ។

ជាចុង​ក្រោយ​ ពួក​គាត់​បាន​សរសេរ​ថា […] វា​អាច​មាន​ន័យ​ថា រាជធានី វ្យាធបុរៈ ពិត​ជា​ត្រូវ​នឹង​ទីតាំង​ អង្គរ​បុរី​ ​[…] ។

====កៅណ្ឌិន្យ====
ពួកអ្នកប្រាជ្ញខ្លះបានព្យាយាមបញ្ចូលទេវកថានេះ ជាមួយរឿងព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ ដែលមាននាមថា កៅណ្ឌិន្យដែលបានរៀបអភិសេកជាមួយបុត្រីនាគ (ពស់) ដែលមានព្រះនាមថា[[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ដែលដំបូងយោងទៅតាមសិលាចារឹកចាមមួយ ដែលមានចុះកាលបរិច្ឆេទ ៦៥៨ គ.ស (សូមមើលខាងក្រោម)។ វិខ្ខឺរី (Vickery) &lt;ref&gt;Vickery, &quot;Funan reviewed&quot;, p. 197&lt;/ref&gt; បានច្រានចោលដោយកែតំរូវទៅលើភាពដូចគ្នានេះ ដោយបង្ហាញថា ហ៊ុនធៀន មានត្រឹមតែពីរព្យាង្គប៉ុណ្ណោះ (ការបញ្ចេញសំឡេងបានសង់ឡើងវិញគឺអនុលោមតាម ភូឡេប៊្លែងខ៍ &lt;ref&gt;Edwin George Pulleyblank, ''Lexicon of reconstructed pronunciation in early Middle Chinese, and early mandarin'', Vancouver: UBC Press 1991, pp. 135 and 306&lt;/ref&gt; ''γwәn dεn''): &quot;...វាគួរឲ្យដឹងថា គ្មានឯកសារណាដែលបានផ្ដល់នូវព្យាង្គទីបី [a] ទេ ដោយហេតុថាតាមការសិក្សាខាងចិនវិទ្យាបានសង្កត់ធ្ងន់ថា ភាសាចិនមានសមត្ថភាពដ៏អស្ចារ្យ ក្នុងការកត់ឈ្មោះតាមភាសាមួយទៅភាសាមួយទៀតជាប្រព័ន្ធពីទីដទៃទៀតនៃអាស៊ី ជាពិសេសឈ្មោះនោះជាភាសាឥណ្ឌា។&quot; បន្ថែមលើសពីនេះ គួរឲ្យកត់សំគាល់ដែរ ព្រោះរឿងនេះក៏មិនបញ្ជាក់ថាហ៊ុនធៀនជាព្រាហ្មណ៍ រឺ លីវយីជាបុត្រីនាគដែរ។ 

=====កៅណ្ឌិន្យក្នុងប្រភពចិន=====
បន្ថែមទៀតនោះដែរ ការប្រែជាភាសាចិននៃកៅណ្ឌិន្យ រឺ កោណ្ឌញ្ញ។ល។ គឺត្រូវនឹង ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូ 僑陳如។&lt;ref&gt;Hackmann, ''Erklärendes Wörterbuch zum chinesischen Buddhismus'', p. 80, s. v. ''Chiao-ch'ên-ju''&lt;/ref&gt; មនុស្សម្នាក់ដែលត្រូវបានយកមកវែកញែកដែរនៅក្នុង ''លាំងឝ៊ូ'' តាមរយៈប្រភពនេះកៅណ្ឌិន្យ គឺជាអ្នកស្នងរាជ្យបន្តនៃកុរុង[[ចន្ទន]] រឺ ធៀនជូចានថាន 天竺旃檀 (“ចន្ទន មកពីឥណ្ឌា”) ជាព្រះរាជាមួយអង្គនៃនគរវ្នំ ដែលបានបញ្ជូនដំរីផ្សាំងមួយចំនួនក្នុងឆ្នាំ ៣៥៧ គ.ស ជាសួយសារទៅព្រះចៅអធិរាជចិន[[អធិរាជជិនមូ|ស៊ឺម៉ាតាន]] 司馬聃 (រ.៣៤៤-៣៦១ ឈ្មោះជាអនុស្សាវរីយ៍៖ មូទី 穆帝)៖ ព្រះអង្គកៅណ្ឌិន្យ រឺ ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូ[Qiáochénrú]ដើមឡើយជាព្រាហ្មណ៍ម្នាក់មកពីឥណ្ឌា។ មានសំឡេងមួយប្រាប់ទ្រង់ថា៖ʻលោកត្រូវតែទៅសោយរាជ្យនៅវ្នំʼ  ហើយព្រះអង្គបានសប្បាយក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់។ ទៅទិសខាងត្បូង ព្រះអង្គមកដល់វ្នំដោយឆ្លងកាត់នគរ[[ផានផាន]] 盤盤 (ប្រទេសមួយនៅជ្រោយម៉ាឡេយូ)។ ប្រជារាស្ត្រវ្នំបានបង្ហាញទៅកាន់ទ្រង់ថា នគរទាំងមូលបានរះឡើងជាមួយភាពសប្បាយរីករាយ បន្ទាប់ពីទ្រង់បានមកដល់ ហើយក៏បានជ្រើសរើសទ្រង់ធ្វើជា[[ស្ដេច]]។ ព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូរច្បាប់ទាំងអស់ ដើម្បីអនុលោមតាមប្រព័ន្ធនៃ[[ច្បាប់ឥណ្ឌា]]។

=====ការគាប់ជួននៃឈ្មោះ &quot;កៅណ្ឌិន្យ&quot; ក្នុងប្រវត្តិនគរវ្នំ=====
” នាម កៅណ្ឌិន្យ ល្បីល្បាញដោយសារសិលាចារឹកទមិឡមួយចំនួន នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសឥណ្ឌានៅសហវត្សទី១នៃគ.ស. និងទំនងជានគរវ្នំត្រូវបានគ្រប់គ្រងឡើង នៅសតវត្សទី៦ដោយគោត្រនាមដដែលនេះ។ តាមរយៈ ''ណាន់ឈ៊្ហីកស្ឈូក'' 南齊書 រឺ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរាជវង្សស្ឈីខាងត្បូង”) ដោយលោក[[ស្ឈាំវហ្ស៊ឺស្ឆៀន]] 簫子顯 (៤៨៥-៥៣៧) ស្ដេចនគរវ្នំ ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូទូយ្ហេកប៉ាម័រ 僑陳如闍耶跋摩 (កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម) បានបញ្ជូនព្រះសង្ឃមួយអង្គនៅឆ្នាំ ៤៨៤ ព្រះនាមណាឈ៊្ហែកស្ហៀន 那伽仙 (នាគសេន) ដើម្បីនាំជំនូនទៅកាន់ព្រះចៅអធិរាជចិននិងទូលសុំឲ្យព្រះចៅអធិរាជ នៅខណៈពេលនោះឱ្យជួយនៅក្នុងការធ្វើសញ្ជ័យយក លិនយិ 臨沂 (ភាគខាងជើងចាម្ប៉ា) …ព្រះចៅអធិរាជចិនបានអរព្រះគុណកុរុងជយវម៌្មចំពោះជំនូនរបស់ទ្រង់ ក៏ប៉ុន្តែទ្រង់មិនបានបញ្ជូនកងទ័ពទៅតទល់នឹងលិនយិទេ”។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan, pp. 259-260&lt;/ref&gt;

=====កៅណ្ឌិន្យនៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទប្រាំល្វែង (ថាបមឿយ)=====
សិលាចារឹកមួយក្នុងចំណោមសិលាចារឹកដំបូងគេបង្អស់ របស់កម្ពុជាមកពីប្រាសាទប្រាំល្វែងនៅ “វាលដើមត្រែង” (ថាបមឿយ) នៅកម្ពុជាក្រោម (K.5) បញ្ជាក់ពីព្រះអង្គម្ចាស់មួយអង្គព្រះនាម[[គុណវម៌្ម]] បុត្រាវ័យក្មេងជាងគេ (''nṛpasunu—bālo pi'') នៃកុរុងជយវម៌្ម គឺជាអ្នក “ដែលជាប់សោមវង្សនៃវង្សកៅណ្ឌិន្យ (''… កៅណ្ឌិន្យវង្សសសិនា …'') និងជាអធិបតីនៃ “អាណាចក្រមួយដែលបានទាញចេញពីភក់” ។&lt;ref&gt;George Cœdès, &quot;Études Cambodgiennes XXV: Deux inscriptions sanskrites du Fou-nan&quot;, pp. 2-8&lt;/ref&gt; ញាតិខាងកៅណ្ឌិន្យនេះល្បីល្បាញណាស់ បុព្វបុរសស្ថាបនិករបស់ព្រះអង្គនៅពេលក្រោយមកទៀត (ពីសតវត្សទី៧ក្រោយមកខាងមុខទៀត) ត្រូវបានគេរៀបចំឱ្យក្លាយជាឫសីមួយអង្គឱ្យដូចក្នុងវីរកថារបស់ឥណ្ឌា ''[[រឿងមហាភារតយុទ្ធ|មហាភារតៈ]]'' ទោះបីយ៉ាងនេះ តួអង្គនេះនៅតែគេមិនស្គាល់ព្រះនាមពិតជាដដែល។

=====កៅណ្ឌិន្យនៅក្នុងសិលាចារឹកភទ្រេស្វរៈ (មីសឺន)=====
ជាលើកទីមួយរឿងនេះបានលេចឡើងនៅក្នុងសិលាចារឹកមីសឺន C. ៩៦ ដែលបានចុះកាលបរិច្ឆេទថ្ងៃ អាទិត្យ ១៨ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ៦៥៨ នៃ គ.ស (វគ្គទី១៦-១៨)&lt;ref&gt;Louis Finot,''Notes d'Epigraphie XI: Les Inscriptions de Mi-so'n'', p.923&lt;/ref&gt;: &quot;នៅឯ[ទីក្រុង [[ភវបុរ]] ] [[កៅណ្ឌិន្យទី១|កៅណ្ឌិន្យ]] ជាអ្នកដំបូងក្នុងចំណោមពួកព្រាហ្មណ៍បានពួយ[[លំពែង]] ដែលលោកបានទទួលពីបុត្ររបស់[[ទ្រោណ]] [[អឝ្វតថាមន]] ជាព្រាហ្មណ៍ប្រពៃបំផុតក្នុងចំណោមពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]។ មានបុត្រីនៃ[[ស្ដេចភុជង្គនាគ]]មួយអង្គ ព្រះនាម[[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ដែលបានសាង[[គ្រួសារ]]នៅលើលោកិយ។ ដោយទទួលបានសេចក្ដីស្នេហានឹងជាតិផ្សេងគ្នា [[ព្រះនាង]]ក៏បានរស់នៅក្នុងសំណាក់នៃពួកមនុស្ស។ ព្រះនាងបានក្លាយជាព្រះមហេសីរបស់ព្រាហ្មណ៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ កៅណ្ឌិន្យ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ (ការបំពេញ)...ក្នុងកិច្ចការខ្លះ'' ។&lt;ref&gt;Golzio, &quot;Kauṇḍinya in Südostasien“, pp. 157-165&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែ រឿងនេះមានក្នុងសម័យក្រោយនគរវ្នំទេ។

===រាជវង្សដំបូង===

បើតាម[[ពង្សាវតាររាជវង្សលាំង]] ហ៊ុនធៀនមានបុត្រមួយអង្គដែលបានទៅត្រួតត្រាលើទឹកដីមួយផ្នែកដែលមានក្រុងប្រាំពីរ។ ក្នុងចំណោមអ្នកសោយរាជ្យតមកមានស្ដេចឈ្មោះ'''[[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]]''' ។ កាលណោះក្រុងទាំងប្រាំពីរនោះមានចិត្តកំរើបចង់បានឯករាជ្យពីនគរវ្នំ ស្ដេចអង្គនេះក៏បានប្រើឧបាយកលផ្សេងៗដើម្បីឲ្យ[[ក្រុង]]ទាំងនោះបែកបាក់គ្នា រួចទ្រង់ក៏ឆ្លៀតឱកាសលើកទ័ពយកទៅវាយយកបានទាំងអស់។ បន្ទាប់មកបានចាត់ឲ្យកូនចៅរបស់ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងត្រួតត្រា ក្រុងទាំងនោះម្នាក់មួយៗ។ ស្ដេច'''ហ៊ុនផានហួង''' បានសោយទិវង្គតនៅពេលទ្រង់មានជន្មា ៩០ វស្សា។  បុត្រទីពីរព្រះនាម '''[[ផានផាន]]''' ត្រូវលើកឲ្យឡើងសោយរាជ្យ ដោយទ្រង់បានប្រគល់កិច្ចការរដ្ឋទាំងឡាយឲ្យមេទ័ពម្នាក់ឈ្មោះ '''ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន''' (ឝ្រីមារញ) មើលខុសត្រូវ។ ស្ដេចផានផានបានសោយរាជ្យបានតែ ៣ ឆ្នាំ ក៏បានសោយទិវង្គតទៅ។ ប្រជារាស្ត្រក៏បានព្រមព្រៀងគ្នាឲ្យលើកឝ្រីមារញឲ្យឡើងសោយរាជ្យជំនួស។ ស្ដេចអង្គនេះមានសេចក្ដីក្លាហាន ហើយមានឫទ្ធានុភាពណាស់ ព្រះអង្គបានលើកទ័ពទៅវាយយកប្រទេសជិតខាងដាក់ជាចំណុះអស់ជាច្រើន។ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រកាសខ្លួនថាជា '''''មហារាជនៃភ្វូណាន''''' ។ បន្ទាប់មកទ្រង់បញ្ជាឲ្យធ្វើសំពៅធំៗជិះកាត់សមុទ្រទៅវាយនគរជាង១០ ដែលក្នុងចំណោមនោះមាននគរ '''គីវទួគុន''' (k'iu-tou-k'ouen) '''កៀវឆេ''' (Kieou-tche) '''ទៀនស៊ុន''' (Tien-Souen)។ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីធំរហូតដល់ ៥ រឺ ៦ ពាន់ [[លី]]។ 

អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រនិយមចាត់ទុកដោយសមហេតុផលថា ផ្វានឝ៊ឺម៉ានអង្គនេះត្រូវនឹងស្ដេច[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារ]] ដែលមានឈ្មោះចារនៅក្នុង[[សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់]] ([[ខេត្តញ៉ាត្រាង]]-ប្រទេស[[វៀតណាម]]សព្វថ្ងៃ) ដែលពីដើមគេយល់ច្រឡំថាជារបស់[[ចាម្ប៉ា]] តែក្រោយមក គឺចាប់ពីគ.ស ១៩២៧ លោកល្វីស-ភ្វីណូត (Louis Finot) ចាត់ទុកថាជារបស់[[សាមន្តរដ្ឋ]]មួយរបស់អាណាចក្រវ្នំទៅវិញទេ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥០&lt;/ref&gt;

ឯកសារចិនបានបញ្ជាក់ថាស្ដេច '''ឝ្រីមារញ''' បានសោយទិវង្គតនៅពេលលើកទ័ពទៅវាយរដ្ឋ '''''គីនលីន''''' ([[កំពែងមាស]]) ដែលលោកសឺដេស ថាត្រូវនឹង '''សុវណ្ណភូមិ''' (ដីមាសក្នុងអត្ថបទបាលី) រឺ '''[[សុវណ៌កុដ្យ]]''' (កំពែងមាសក្នុងអត្ថបទសំស្ក្រឹត.នៅប្រទេសភូមាខាងត្បូង រឺ លើ[[ជ្រោយម៉ាឡេយូ]])។ នៅពេលដែលទ្រង់ប្រឈួន [[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] ទ្រង់បានបញ្ជូនរាជបុត្រឈ្មោះ '''[[ផ្វានជិនឝឹង|ជិនឝឹង]]''' ឲ្យទៅសោយរាជ្យជាជំនួសព្រះអង្គ។ ពេលនោះក្មួយព្រះអង្គឈ្មោះ '''ធរណីន្ទ្រ''' (ផ្វាន់ឆាន រឺ ធរណីន្ទ្រវម៌្ម) (កូននៃបងស្រីរបស់ព្រះអង្គ) ដែលជា[[មេត្រួត]]ទ័ព ២០០០ នាក់ ក៏បានជ្រែករាជ្យធ្វើគត់រាជទាយាទជិនឝឹង។ ពេលដែលឝ្រីមារវម៌្មបានសោយទិវង្គតទៅ ព្រះអង្គនៅមានបុត្រមួយអង្គទៀត ប៉ុន្តែនៅបៅដោះនៅឡើយ។ បុត្រអង្គនោះឈ្មោះ '''ឆាង''' (ផ្វានឆាង) បានរស់នៅក្នុងចំណោមប្រជានុរាស្ត្រ។ លុះធំបានព្រះជន្ម ២០ វស្សាបានប្រមូលស្ម័គ្របក្សពួកទៅធ្វើគត់ធរណីន្ទ្រវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែមេទ័ពម្នាក់របស់ធរណីន្ទ្របានធ្វើគត់ព្រះអង្គ ហើយបានឡើ់ងសោយរាជ្យជាជំនួសវិញ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យកសាងកន្លែងកំសាន្តផ្សេងៗ។ ព្រឹកនិងថ្ងៃត្រង់ ទ្រង់ប្រទានសវនការ​ ៣ រឺ ៤ ដង។ ជនបរទេស និងប្រជារាស្ត្របានថ្វាយ [[ចេក]] [[អំពៅ]] [[អណ្ដើក]] និង [[សត្វបក្សី]]...។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានកើតឡើងតាំងពីឝ្រីមារសោយទិវង្គត និងរហូតដល់[[អស្សាជយ]] ឡើងសោយរាជ្យគឺនៅរវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៥០។ នៅចន្លោះកាលកំណត់ទាំងពីរនេះ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ '''[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]]'''  ដែលអាណាចក្រវ្នំមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរាជវង្ស[[មុរុណ្ឌ]]នៅឥណ្ឌានិងបញ្ជូនរាជទូតទី១​ទៅកាន់ចិន។ បើតាមពង្សាវតារនគរបីចិន ធរណីន្ទ្រវម៌្មនេះហើយបានបញ្ជូនរាជទូតទី១ទៅប្រទេសចិននៅឆ្នាំ ២៤៣ នៃ គ.ស. ដើម្បីនាំភ្លេងនិងផលិតផល​ទៅថ្វាយស្ដេចចិន។ គេអាចចោទសួរថាតើ[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]]នេះហើយ ដែលជាអ្នកនិពន្ធសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ដែលអះអាងថាព្រះអង្គជាញាតិនៃកុរុង[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារ]]? 

អស្សាជយបានឡើងសោយរាជ្យបន្តពី[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]] ក្រោយពីបានធ្វើគត់បុត្ររបស់កុរុងឝ្រីមារវម៌្មរួច បានទទួលនៅប្រមាណឆ្នាំ ២៤៥-២៥០ នូវគណៈទូតរបស់លោក[[ខាងថាយ]] និងលោក[[ឈូយីង]] ដែលបានមកជួបគ្នាជាមួយទូតឥណ្ឌានៅក្នុងរាជវាំង។ បន្ទាប់ពីនោះស្ដេចអស្សាជយ ក៏បានបញ្ជូនទៅប្រទេសចិនវិញនៅរវាងឆ្នាំ ២៦៨ ដល់ ២៨៧ ហើយដែលបានកត់ត្រានៅក្នុង[[​ពង្សាវតាររាជវង្សជិន]][[ចិន]]។ តាមការប៉ាន់ស្មានការបញ្ជូនទូតបីលើកចុងក្រោយក្នុងឆ្នាំ ២៨៥ ដល់ ២៨៧ ទំនងជាហុចផលដល់សន្ទុះនៃជំនួញផ្លូវសមុទ្រក្រោយ ពីប្រទេសចិនបានឯកភាពឡើងវិញ ដោយរាជវង្សជិនព្រោះព្រឹត្តិការណ៍នេះបានបំពេញ ដល់សេចក្ដីត្រូវការវត្ថុប្រណិតរបស់ពួកស្ដេចចិនជាច្រើន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥០,៥១,៥២&lt;/ref&gt;

===ភាពរុងរឿងនិងឱនភាព===

តាមរយៈ ស្ដេចកុរុងឝ្រីមារវម៌្មបានពង្រីកចំនួនកងទ័ពជើងទឹករបស់អាណាចក្ររបស់ព្រះអង្គ និងការបង្កើនការិយាធិបតេយ្យនគរវ្នំ ដោយបានបង្កើតឱ្យទៅជាទំរង់ដូចសក្ដិភូមិដែលបន្សល់ទុកទំនៀមទំលាប់ និងអត្តសញ្ញាណតាមតំបន់ឱ្យនៅដដែលបានច្រើន ជាពិសេសបានធ្វើឱ្យមានការរីកចំរើនកាន់តែខ្លាំងនៃអាណាចក្រនេះ។ កុរុង[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] និងស្ដេចសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គក៏បានបញ្ជូនពួកឯកអគ្គរាជទូតទៅកាន់[[ចិន]] និង[[ឥណ្ឌា]]ដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នាជាអចិន្ត្រៃយ៍តាមផ្លូវសមុទ្រ។ នគរនេះទំនងប្រហែលជាបានពន្លឿនទៅមុខនូវ[[មហាឥណ្ឌា|ឥណ្ឌូនីយកម្ម]]ជាដំណាក់កាលៗនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។  នគរជាច្រើននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្រោយមកបានប្រណាំងប្រជែងគ្នាតាមព្រះនគរវ្នំ។ ពួកអ្នកវ្នំបានបង្កើតឡើងនូវប្រព័ន្ធពាណិជ្ជវិស័យនិយម និងពាណិជ្ជកម្មផ្ដាច់មុខដ៏ខ្លាំងក្លា ដែលបានក្លាយជាគំរូមួយទៅដល់បណ្ដាអាណាចក្រជាច្រើននៅក្នុងតំបន់នេះ។ 


ស្ដេចអស្សាជយបានសោយរាជ្យដល់ឆ្នាំ ២៨៩។ ពីនេះតទៅសតវត្សទី៤ គ្មានឯកសារណានិយាយពីអាណាចក្រវ្នំទាល់តែសោះ។ ពង្សាវតាររាជវង្សជិន និង លាងបាននិយាយថានៅឆ្នាំ ៣៥៧ ស្ដេចនគរវ្នំឈ្មោះ [[ចន្ទន|ធៀនឈូ-ឆានតាន]]  បានលើកសួយដំរីផ្សាំងទៅថ្វាយស្ដេចចិន។ ធៀនឈូគឺជាឈ្មោះដែលចិនហៅប្រទេសឥណ្ឌា។ ដូច្នេះពាក្យថា'''ធៀនឈូចានថាន'''នេះមានន័យថាឥណ្ឌាឈ្មោះ '''ចានថាន''' ។ បើតាមលោកឡឺវី (S.Levi) ចានថានគឺជាពាក្យកត់សូរសំឡេង chandan (ចណ្ឌាល?) ដែលជាឋានន្តរនាមរបស់[[ឥណ្ឌូ-ស៊ីថ]]ជាពិសេសរបស់រាជវង្ស[[រាជវង្សកុឞាណ|កុឞាណ]]។ គួរគប្បីបញ្ជាក់ថាពួកកុឞាណនេះបានលើកទ័ពទៅវាយប្រទេសឥណ្ឌា ហើយត្រួតត្រាតំបន់ទន្លេ[[គង្គា]]យ៉ាងហោចរហូតដល់ក្រុង[[ពារាណសី]]។ នៅ គ.ស ៣៥៧ ប្រទេសឥណ្ឌាត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រាជវង្ស[[គុប្ត]]ដឹកនាំដោយព្រះចៅ[[សមុទ្រគុប្ត]]។ ដូច្នេះពួក[[សីថ]]ក៏ត្រូវបានកំចាត់។ ដូច្នេះហើយបានជាពួកកុសាណបានភៀសខ្លួនមកសុវណ្ណភូមិ ហើយជាពិសេសបានមកដល់នគរវ្នំដូចជាករណីរបស់កុរុងចន្ទននេះឯង។ អ្នកសិក្សាយល់ថាប្រហែលជាស្ដេចអង្គនេះ ហើយដែលនាំមកនូវសិល្បៈចំលាក់ដូចជាអាវផាយរបស់[[ព្រះសូរ្យ]]និងម្កុដរាងបំពង់របស់[[ព្រះវិស្ណុ]]។ ការលើកឡើងបែបនេះគឺដោយសារការរកឃើញរបស់ខ្លះនៅរមណីយដ្ឋាន[[អូរកែវ]] ហើយដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងនគរវ្នំនិងពិភព[[អ៊ីរ៉ង់]] ដូចជាដុំថ្មឆ្លាក់រូបពិធីបួងសួងចំពោះ[[ព្រះអគ្គី]] និងពេជ្រមានរូបស្ដេចនៃរាជវង្ស[[សាស្សានីដ]]។ 

ចំពោះរជ្ជកាលស្ដេចចន្ទននេះព្រឹត្តិការណ៍ដែលគេដឹងច្បាស់មានតែមួយគត់ គឺការលើកសួយទៅថ្វាយស្ដេចចិននៅឆ្នាំ ៣៥៧។ ក្រោយពីនោះអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រគឺជួបប្រទះនឹងកង្វះឯកសារម្ដងទៀត ព័ត៌មានដែលទាក់ទងនឹងនគរវ្នំគេអាចដឹងបានចាប់ពីចុងសតវត្សទី៤ប៉ុណ្ណោះ។ 

នៅពាក់កណ្ដាលទី១នៃសតវត្សទី៥ គេឃើញថាការផ្សព្វផ្សាយអរិយធម៌ឥណ្ឌាមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំង នៅតំបន់[[សុវណ្ណភូមិ]]។ អ្នកប្រវត្តិវិទូខិតខំស្វែងរក តើអ្វីទៅជាមូលហេតុ។ តាមគេប៉ាន់ស្មានមើល មកពីការវាយលុករបស់ព្រះបាទសមុទ្រគុប្ត (៣៣៥-៣៧៥) នៅឥណ្ឌាខាងត្បូង ដែលបណ្ដាលឲ្យមានជនភៀសខ្លួនមកកាន់បូព៌ាប្រទេស។ រួចហើយលោកឡឺវី ថាប្រហែលជាការវាយលុករបស់ស្ដេចនេះនៅតំបន់ទន្លេគង្គា ទើបបណ្ដាលឲ្យមានជនជាតិស៊ីថម្នាក់មកសោយរាជ្យនៅអាណាចក្រវ្នំនៅឆ្នាំ ៣៥៧។ នេះគឺជាជំហានដំបូងនៃចលនាទូលំទូលាយ នៃលំហូរនៃ[[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]] មកលើតំបន់ដែលរងឥទ្ធិពលនៃអរិយធម៌ឥណ្ឌាស្រាប់ទៅហើយពីសំណាក់ពួកស្ដេច [[ព្រាហ្មណ៍]] និងពួក[[បញ្ញវន្ត]]ចាប់ពីពាក់កណ្ដាលស.វ.ទី៤ដល់ពាក់កណ្ដាលនៃសតវត្សទី៥។ គឺនៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះហើយ ដែលអាណាចក្រវ្នំទទួលនូវសន្ទុះថ្មីនៃការផ្សាយ[[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]]។

រាជពង្សាវតារចិនបានកត់ទុកថាក្នុងចំណោមស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីចន្ទន គឺមានស្ដេចម្នាក់មានឈ្មោះថាគាវឆេនយូ ([[កៅណ្ឌិន្យ]]) ជាព្រាហ្មណ៍មានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌា។ គេដំណាលថាមានសំឡេងអាថ៌កំបាំងមួយ បានបញ្ជាឲ្យព្រាហ្មណ៍នេះទៅសោយរាជ្យនៅនគរវ្នំ។ កៅណ្ឌិន្យមានសេចក្ដីត្រេកអរខ្លាំងណាស់ ហើយក៏បានធ្វើដំណើរទៅស្រុក[[ផានផាន]]នៅខាងត្បូង។ អ្នកស្រុកនគរវ្នំមានសេចក្ដីត្រេកអរណាស់បាននាំគ្នាទៅជួប ហើយបានលើកលោកឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ ស្ដេចអង្គនេះបានរៀបចំក្បួនច្បាប់តាមបែបឥណ្ឌា។ ក្នុងចំណោមស្ដេចសោយរាជ្យក្រោយមកទៀត ដូចជាមានឈ្មោះស្ដេចមួយអង្គ  '''[[ឝ្រីន្ទ្រវម៌្មទី១|ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម]]''' បាននាំសួយនិងដង្វាយទៅថ្វាយស្ដេចក្រុងចិនជាច្រើនលើកគឺនៅឆ្នាំ ៤៣៤-៤៣៥ និង ៤៣៨។ គឺស្ដេចអង្គនេះហើយដែលចង់រក្សាចំណងមិត្តភាពជាមួយចិន ហើយបានប្រកែកមិនចូលរួមជាមួយ[[ចាម្ប៉ា]]ដើម្បីដណ្ដើមយក[[ខេត្តតុងកឹង]]របស់ចិន។ 

តាមពង្សាវតារ[[ជិនខាងត្បូង]]និយាយថាប្រហែល ១០ ឆ្នាំក្រោយកាលកំណត់ ៤៣១-៤៣២ ក៏មានស្ដេចសោយរាជ្យបន្តនៅអាណាចក្រវ្នំដែរ ដែលស្ដេចអង្គនោះព្រះនាមថា '''ជយវម៌្ម''' ដែលមាននាមត្រកូល '''កៅណ្ឌិន្យ''' បានសេចក្ដីថាជាស្ដេចក្នុងរាជវង្សកៅណ្ឌិន្យដែរ។ តាមលោកប៉េ.ប៉េលីអុត (P.Pelliot) គឺស្ដេចអង្គនេះបានបញ្ជូនឈ្មួញទៅ[[គ័ងទុង]]ប្រទេស[[ចិន]] ហើយពេលពួក[[ឈ្មួញ]]នេះត្រឡប់មកវិញត្រូវខ្យល់បក់ទៅទើរលើប្រទេស[[ចាម្ប៉ា]] ដែលមានព្រះ[[សង្ឃ]]ឥណ្ឌាមួយអង្គព្រះនាមថា[[នាគសេន]] ក៏បានធ្វើដំណើរទៅជាមួយដែរ។ ព្រះភិក្ខុអង្គនេះបាននិមន្តមកអាណាចក្រវ្នំតាមផ្លូវកាត់ នៅឆ្នាំ ៤៨៤ ត្រូវកុរុង[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម|ជយវម៌្ម]]បានចាត់ឲ្យនាំដង្វាយទៅព្រះចៅក្រុងចិន និងស្នើសុំទ័ពជំនួយមកបង្ក្រាបមន្ត្រីម្នាក់ (រឺ បុត្រ) ដែលបានជ្រែករាជ្យនៅ[[ចាម្ប៉ា]]។ ប៉ុន្តែស្ដេចក្រុងចិនមិនយល់ព្រមតាមសំណូមពរ ហើយដើម្បីថែរក្សាចំណងមិត្តភាពទ្រង់បានថ្វាយត្រឡប់មកវិញនូវ​សំពត់ព្រែដែលមានពណ៌ប្លែកៗប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងរាជ្យស្ដេចអង្គនេះហើយដែលព្រះសង្ឃពីរអង្គអាណាចក្រវ្នំ បានទៅបកប្រែគម្ពីរនៅប្រទេសចិនគឺ [[សង្ឃបាល]] និង[[មន្ត្រសេន]]។ នៅគ្រិស្តសករាជ ៥០៣ ព្រះអង្គបានចាត់ឲ្យយករូបព្រះពុទ្ធដែលធ្វើពីផ្កាថ្ម និងវត្ថុផ្សេងៗទៅថ្វាយស្ដេចក្រុងចិន។ ដោយសារសេចក្ដីរាប់អានពីសំណាក់ស្ដេចចិន គេអាចចាត់ទុកថារជ្ជកាលរបស់កុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មជា រជ្ជកាលរុងរឿងបំផុតនៃប្រវត្តិសាស្ត្រអាណាចក្រវ្នំ។ កុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មសុគតនៅឆ្នាំ ៥១៤។ ព្រះអង្គពុំបានបន្សល់ទុកនូវសិលាចារឹកទេ។ តែព្រះអគ្គមហេសីព្រះអង្គព្រះនាម[[កុលប្រភាវតី]] និងបុត្រព្រះនាម[[គុណវម៌្ម]]បានបន្សល់ទុកនូវសិលាចារឹក។

ក្នុង[[សិលាចារឹកដំបងដែក]] (ខាងត្បូង[[ខេត្តកែវ]]) ព្រះនាង[[កុលប្រភាវតី]]បាននិយាយពីការកសាង[[អាស្រម]]មួយ។ [[សិលាចារឹក]]នេះមានលក្ខណៈជា[[វិស្ណុនិយម]]។ ក្នុងសិលាចារឹកវិស្ណុនិយមដូចគ្នានេះដែរ ដែលគេបានរកឃើញនៅវាលភក់បាននិយាយ ពីការកសាង[[ទេវាល័យ]]សំរាប់តំកល់[[ព្រះវិស្ណុបាទ]]។ បើគេប៉ាន់ស្មានមើលទៅព្រះនាងកុលប្រភាវតីគឺជាមាតារបស់[[គុណវម៌្ម]] ដែលជាបុត្ររបស់កុរុង[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] ហើយទ្រង់ត្រូវបានព្រះជេដ្ឋាធ្វើគត់ ដែលមាននាមថាកុរុង[[រុទ្រវម៌្ម]]នេះឯង (ជាបុត្ររបស់ស្រីស្នំម្នាក់) នៅក្នុងឆ្នាំ ៥១៤ ដើម្បីដណ្ដើម[[រាជ្យសម្បត្តិ]]ដូច ដែលពង្សាវតាររបស់[[រាជវង្សលាង]]បានកត់ទុក។ '''[[រុទ្រវម៌្ម]]''' ជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់នៃអាណាចក្រវ្នំ។ ព្រះអង្គបានបញ្ជូនទូតទៅប្រទេសចិនជាច្រើនដងក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ៥១៧ និង ៥៣៥។ រាជទូតនគរវ្នំបាននាំសួយថ្វាយស្ដេចចិននៅឆ្នាំ ៥៣៩ ហើយបានទូលប្រាប់ទៅព្រះចៅក្រុងចិនថា នៅប្រទេសខ្លួនមានព្រះកេសមួយសរសៃប្រវែង ៣ មាត្រ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយព្រះចៅ[[អធិរាជហ្លាំងហ៊្វ្អូ|ហ្លាំងហ៊្វ្អូ]] ទ្រង់ក៏បានចាត់ព្រះសង្ឃមួយអង្គនាម[[ធេយុនប៉ាវ]] ឲ្យយកព្រះកេសនោះទៅប្រទេសចិនវិញ។ សិលាចារឹកសំស្ក្រឹតនៅ[[បាទី]]និយាយថាព្រះអង្គនៅសោយរាជ្យនៅឡើយ នៅពេលដែលគេកសាងខាងពុទ្ធសាសនាដែលមានចារក្នុងឯកសារនោះ។ បើតាមពង្សាវតាររាជវង្សហ្លាំងពុទ្ធសាសនាបានរុងរឿងណាស់ ឯកសារនេះ និយាយថាមានគណៈបេសកកម្មទូតចិនមួយ ត្រូវបានបញ្ជូនមកអាណាចក្រវ្នំនៅរវាង គ.ស. ៥៣៥ និង ៥៤៥ ដើម្បីឲ្យអធិរាជនគរវ្នំបញ្ជូនអ្នកប្រាជ្ញ និងខាង[[គម្ពីរ]][[សាសនា]]មកចិនវិញ។ គ្រានោះមានឥណ្ឌាម្នាក់ឈ្មោះ[[បរមាថ៌]] រឺ [[បរមាថ៌|គុណរតន៍]]បានមកនគរវ្នំ ព្រះចៅអធិរាជក៏បញ្ជូនវរជននេះនាំយកគម្ពីរជាច្រើនទៅកាន់ប្រទេសចិនវិញនៅ គ.ស. ៥៤៦។ គួរកត់សំគាល់ដែរថា ដោយសារតែស្ដេចរុទ្រវម៌្មឡើងសោយរាជ្យខុសទំនងបែបនេះហើយ ដែលបណ្ដាលឲ្យអាណាចក្រវ្នំមានភាពវឹកវរ រហូតដល់រលាយរលំអាណាចក្រវ្នំជាស្ថាពរនៅពាក់កណ្ដាលទី២នៃសតវត្សទី៦។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ,ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥២-៥៥&lt;/ref&gt;

នគរវ្នំបានធ្លាក់ចុះនៅសតវត្សទី៦ និងត្រូវបានលេបត្របាក់ដោយ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ដែលជាអ្នកដែលមិនអាចប្រកែកបានថាគឺជាពួក[[ប្រជាជនខ្មែរ|ខ្មែរ]]។ សិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណលើកដំបូងបានចុះកាលបរិច្ឆេទ ដោយខ្លីបន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃនគរវ្នំ ហើយការចុះកាលបរិច្ឆេទទាំងនោះដោយកាលបរិច្ឆេទ ក្រោយមកទៀតត្រូវបានប្រមូលនៅកម្ពុជាភាគខាងត្បូងនិយាយថា ខ្មែរបានតាំងលំនៅរួចទៅហើយនៅឯទឹកដីកម្ពុជាភាគខាងក្រោម។&lt;ref&gt;Michael Vickery,&quot;What to Do about The Khmers&quot;, ''Journal of Southeast Asian Studies'' 27, 2, 1996. p. 390,&lt;/ref&gt; វីខខឺរីបានឲ្យយោបល់ថា “តាមភស្តុតាងបច្ចុប្បន្នវាមិនអាចទៅរួចទេ ដោយបញ្ជាក់អះអាងថា នគរវ្នំជាតំបន់ និងពួកអ្នកគ្រប់គ្រងនៅនគរវ្នំ មិនមែនជាជនជាតិខ្មែរ” ។&lt;ref&gt;Michael Vickery, “Funan Reviewed: Deconstructing the Ancients”, see p.125.&lt;/ref&gt; វ្នំត្រូវបានចាត់ទុកថាជានគរខ្មែរទីមួយ និងជានគរមុននៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ|កម្វុជទេឝ]]។

==ព្រះរាជាសោយរាជ្យនៅសម័យ{{pagename}}==
{| width=100% class=&quot;wikitable&quot;
|colspan=&quot;4&quot; style=&quot;background-color:white&quot; width=9% |&lt;center&gt;&lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះរាជាសោយរាជ្យនៅសម័យ{{pagename}}&lt;br&gt;(គ.ស ប្រ.៥២-៦២៧) '''&lt;/font&gt;&lt;/center&gt;
|- 
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;លេខរៀង&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;ព្រះនាមផ្ទាល់&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% |&lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt; រជ្ជកាល &lt;/font&gt;
|-
| ០១
| [[សោម (រឿងនិទាន)|សោម]] 
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ម.គ.ស.?-គ.ស.១
|-
| ០២
| [[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ([[អង្គរបុរី]])
| ចិន:[[លីវយី|លាវយ៉េក]] (柳葉) 
| align=&quot;center&quot; | ?-៥២?
|-
| ០៣
| [[កៅណ្ឌិន្យទី១]] ([[អង្គរបុរី]]) ***
| ចិន:[[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] (វធ៌ន??) (混塡) 
| align=&quot;center&quot; | គ.ស ៥២?-?
|-
| ០៤ 
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; |ប្រ.គ.ស ១២៧-?
|-
| ០៤
| មិនស្គាល់	
| ចិន: [[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]] (混盤况)
| align=&quot;center&quot; | ?-២១៧
|-
| ០៥
| មិនស្គាល់ (ជយវម៌្ម??)
| ចិន: [[ផានផាន]] (盤盤)
| align=&quot;center&quot; | ២១៧-២២០	
|-
| ០៦
| [[ឝ្រីមារញ]] &lt;ref&gt;http://www.khemaravidya.com/index.php/news/2015-08-19-03-35-00/130-2015-09-16-02-19-51 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200222234335/http://www.khemaravidya.com/index.php/news/2015-08-19-03-35-00/130-2015-09-16-02-19-51 |date=2020-02-22 }} ខេមរវិទ្យា&lt;/ref&gt;	
| ខ្មែរ: ឝ្រីមារញ &lt;br&gt;ចិន: ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន រឺ ផ្វានម៉ាន់ (范師蔓)
| align=&quot;center&quot; | ២២០-២២៨
|-
| ០៧
| មិនស្គាល់ (សូយ៌្យវម៌្ម??)
| ចិន: [[ផ្វានជិនឝឹង]] (范金生)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨
|-
| ០៨
| [[ធរណីន្ទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]]		
| ចិន: ផ្វានចាន (范旃)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨-២៤៨
|-
| ០៩
| មិនស្គាល់ (អាទិត្យវម៌្ម??)			
| [[ផ្វានឆាង]] (范長)
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨
|-
| ១០
| [[អស្សាជយ]] 	([[វ្យាធបុរ]])			
| ចិន: ផ្វានស៊ីយូន (范尋)
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨-២៨៩
|-
| ១១
| មិនស្គាល់				
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ២៨៩-៣៥៧
|-
| ១២					
| ប្រ.[[ចន្ទន]] (កម្ពុជសូរិយា)
| ចិន: ឆានតាន (旃檀)
| align=&quot;center&quot; | ប្រ.៣៥៧-? 	
|-
| ១៣					
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៤២០ 
|-
| ១៤
| [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម]]&lt;br&gt;ឝ្រុតវម៌្ម&lt;br&gt;កៅណ្ឌិន្យទី២ 						
| ចិន: ឆៀវឆឹនជូ (僑陳如)
| align=&quot;center&quot; | ៤២០-៤៣០ 
|-
| ១៥
| [[ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម]]
| ចិន: ឈឺកលីកប៉ាម័រ​ (持梨陀跋摩)
| align=&quot;center&quot; | ៤៣០-៤៤០
|-
| ១៦
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤៤០-៤??
|-
| ១៧
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤??-៤៧០
|-
| ១៨
| [[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]]&lt;br&gt; ជយវម៌្ម
| ចិន: ទូយ៉េកប៉ាម័រ (僑陳如闍耶跋摩)
| align=&quot;center&quot; | ៤៧០-៥១៤
|-
| ១៩
| [[គុណវម៌្ម]]							
| ចិន:ផ្វានថាងចឹង
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤
|-
| ២០
| [[រុទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|រុទ្រវម៌្ម]] (វ្យាធបុរ - អង្គរបុរី) 							
| ចិន: លៀវធួកប៉ាម័រ 留陁跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤-៥៥០
|-
| colspan=4 valign=&quot;center&quot;| សង្គ្រាម[[នគរវ្នំ]]-[[ចេនឡា]]: ៥៥០-៦២៧
|-
| ២១
| [[ប្រថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] (អាចជា ស្វាមិន ឬក្សត្របុរីណាមួយ)							
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៥៥០-?
|-
| ២២								
| ក្សត្រវង្សខាងគុណវម៌្ម
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៦២៧
|}

==អង្គការចាត់តាំង==

ដោយយល់ថា​កំណត់ហេតុរបស់​នគរវ្នំ មិនបាននៅមាន​សេសសល់មកដល់​សម័យបច្ចុប្បន្នទេ ភាគច្រើនអ្វីដែលយើងដឹង​គឺបានមកពីកំណាយខាងបុរាណវត្ថុ។ កំណាយជាច្រើនបានហុចជាលទ្ធផលជារបក​គំហើញ​មួយចំនួននៃ​សំណង់កំពែងឥដ្ឋ ឧបករ
ណ៍ធ្វើពីលោហៈ និងគ្រឿងស្មូន ជាក់ស្ដែងបានមកពីកម្ពុជាខាងត្បូងនិងវៀតណាម។ ផងដែរការស្ថាបនាប្រព័ន្ធប្រឡាយ
ធំៗភ្ជាប់ទីលំនៅដ្ឋាននៅ[[អង្គរបុរី]] និងច្រកចេញទៅកាន់[[ឆ្នេរសមុទ្រ]] នេះជាផែនការ[[រដ្ឋបាល]]ដែលបានរៀបចំលំដាប់ខ្ពស់។&lt;ref name=&quot;Charles Holcombe p. 280&quot;&gt;ឆាឡិស-ហូលខូមប៍ ''ពុទ្ធសាសនាពាណិជ្ជកម្ម: ពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រ, អន្តោប្រវេសន្ត៍ និង ការហូរចូលពុទ្ធសាសនានៅជប៉ុនពីដំបូង'', ទ. ២៨០&lt;/ref&gt;  នគរវ្នំ ជាសង្គមដែលស្មុគស្មាញនិងពិបាកយល់ ដែលមាននៅសន្ទភាពអត្រាប្រជាជនខ្ពស់ បានអភិវឌ្ឍបច្ចេកទេស និងប្រព័ន្ធសង្គមដ៏ស្មុគស្មាញគ្រប់គ្រងលើតំបន់នៃប្រទេសកម្ពុជា ពីព្រោះដោយសារតែសមត្ថភាពនៃប្រជារាស្ត្រខ្មែរអាចផលិត[[ស្បៀង]][[អាហារ]]ក្នុងវាល[[ទំនាប]]ដ៏សំបូរ ដោយ[[ជីជាតិ]]របស់[[កម្ពុជា]]។ បើតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ
ត្រឹងងារ គេនិយាយថានគរវ្នំយករបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមបែបឥណ្ឌា។ ព្រះរាជាត្រូវគង់ក្នុង[[ប្រាសាទ]]ឈើដែលមានច្រើនជាន់ហើយមានសង់របងព័ទ្ធជុំវិញ។ ព្រះរាជាយកឋានន្តរនាមជា '''''[[កុរុងវ្នំ]]''''' ព្រោះយកតាមភ្នំដែលព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជាចំពោះព្រះ[[មហេឝ្វរ]] (ម៉.ស៊ីសូវឡ) និងមានតំកល់លិង្គព្រះ[[គិរិស]]គឺឈ្មោះ[[ព្រះឥសូរ]]ដែលសណ្ឋិតលើនោះ។ ដោយសារតែស្ដេចជាតំណាងនៃអាទិទេព ដូច្នោះហើយទើបព្រះអង្គមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់។ រាជ្យសម្បត្តិត្រូវតពីបិតាទៅបុត្រ ជាមូលហេតុឲ្យមានវិបត្តិរាជវង្សច្រើនគ្រា។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រក៏អាចលើកវរជនដែលខ្លួនពេញចិត្តឲ្យឡើងសោយរាជ្យដែរ តួយ៉ាងដូចជាស្ដេច[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] និង
[[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម|កៅណ្ឌិន្យទី២]]ជាដើម។ 

ព្រះរាជានគរវ្នំនិយមធ្វើសង្គ្រាមពង្រីកទឹកដី តួយ៉ាងដូចជាស្ដេចឝ្រីមារវម៌្មបានលើកទ័ពជើងទឹកទៅវាយរដ្ឋជាច្រើនមកដាក់ជាចំណុះរួមមាន​រដ្ឋខ្មែរខ្លះ មនខ្លះ ចាម រឺ ម៉ាឡេយូ។ ក្នុងសង្គ្រាមគេច្រើនចាប់[[ឈ្លើយសឹក]]មកធ្វើជា[[ទាសាទាសី]]។ ដោយហេតុនេះហើយ
ទើបយើងហៅ អាណាចក្រវ្នំថាជាអធិរាជាណាចក្រ ហើយស្ដេចមានឋានៈថាជា[[មហារាជ]]រឺ ជា[[សាវ៌កៅ]] (ស្ដេចចក្រវាឡ)។ រដ្ឋដែលក្រោមអំណាចអាណាចក្រវ្នំទាំងនោះ មានស្ដេចសោយរាជ្យគ្រប់ៗរដ្ឋទាំងអស់ ហើយរដ្ឋទាំងនោះមានតួនាទីលើកសួយមកថ្វាយអធិរាជនគរវ្នំរៀងរាល់ឆ្នាំ រដ្ឋនេះគេហៅថា[[សាមន្តរាជ]]។ ហើយរដ្ឋបែបទី២គឺត្រូវគ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជបុត្រ រឺ ព្រះញាតិរបស់ស្ដេច
អាណាចក្រវ្នំគេហៅថា[[វិស័យរដ្ឋ]] ដែលជាសម្បត្តិរបស់អាណាចក្រវ្នំផ្ទាល់ ដែលបង្កើតឡើងដោយកុរុង[[កៅណ្ឌិន្យទី១]] ប៉ុន្តែ
ត្រូវរំលាយចោលវិញដោយកុរុង[[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]]វិញ។ គួរកត់សំគាល់ដែលថារចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយបែបនេះគឺមានគ្រោះថ្នាក់
ណាស់គឺ ដោយសារតែពេលណាអំណាចកណ្ដាលចុះខ្សោយនោះសាមន្តរាជមួយចំនួននឹងងើបឡើង​បះបោរដូចករណី​[[សាមន្តរដ្ឋ]]ចេនឡានៅស.វ.ទី៦ស្រាប់។ 

ក្នុងវិស័យនយោបាយក្រៅប្រទេស នគរវ្នំនិយមចងស្ពានមេត្រី ជាមួយប្រទេសធំៗដូចជាចិននិងឥណ្ឌា។ វិស័យនយោបាយក្រៅប្រទេសនេះមមាញឹកចាប់តាំងពីរាជ្យស្ដេច[[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី១|ផ្វានចាន]] មកម៉្លេះ។ ទំនាក់ទំនងនេះមានក្នុងវិស័យនយោបាយ [[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង[[វប្បធម៌]]ផងដែរ។ 

មន្ត្រីក្នុងរាជការនៅប្របអធិរាជគឺមន្ត្រីពីរបែបគឺ[[មន្ត្រីឆ្វេង]] និង[[មន្ត្រីស្ដាំ]]។ មន្ត្រីឆ្វេងនៅអង្គុយនៅឆ្វេងនិងមន្ត្រីស្ដាំអង្គុយនៅស្ដាំដែល
មានសក្ដិធំជាងមន្ត្រីឆ្វេង។ ក្រៅពីមន្ត្រីទាំងនេះនៅមានមន្ត្រីផ្សេងទៀតឈរត្រួតត្រាតាមខេត្ត។ ព្រះអង្គតែងប្រទានសវនការជាញឹក
ញាប់ជាមួយរាស្ត្រ​ និងជនបរទេសដែលយកដង្វាយមកថ្វាយ។ ក្នុងករណីនេះព្រះអធិរាជទ្រង់ប្រថាប់ទំលាក់ព្រះបាទឆ្វេងដល់ដី
ហើយបញ្ឈរព្រះបាទស្ដាំរួចគេក្រាលកំរាលមួយផ្ទាំង ចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះអង្គដើម្បីយកភាជន៍មាស និងភាជន៍ដុតគ្រឿងក្រអូបមកតំកល់លើកំរាលនោះ។ ពេលយាងចេញក្រៅ រឺ យាងចូលមកវិញព្រះអង្គតែងគង់ប្រថាប់លើដំរី។ ឯពួកស្រីស្នំនិងពួកមន្ត្រីជាបរិវារក៏ ជិះដំរីដែរ។ ព្រះអធិរាជទ្រង់សព្វព្រះហឫទ័យនឹងការបរបាញ់ ដោយទ្រង់យាងចេញម្ដងៗរាប់ខែ។ នៅអាណាចក្រវ្នំរាស្ត្រច្រើនបង់[[ពន្ធដារ]]ជា [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ត្បូង]] [[គុជ]] រឺ [[គ្រឿងក្រអូប]]ផ្សេងៗ។ គេមិននិយមធ្វើគុកដាក់ជនទុច្ចរិតទេ។ បើកាលណាទោសស្រាលគេពិន័យ
ផ្ទុយទៅវិញបើទោសធ្ងន់គេយកអ្នកមានទោសនោះទៅឲ្យ[[ក្រពើ]] រឺ [[សត្វសាហាវ]]ស៊ី។ បើសិនជាសត្វទាំងនោះមិនស៊ីអស់ពេល ៣ ថ្ងៃគេនឹងលែងជននោះមកវិញ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥៨-៥៩&lt;/ref&gt;

== ស្ថានភាពប្រជាករ ==
អ្នកស្រុកនគរវ្នំរស់នៅដោយប្រមូលផ្ដុំជា[[កុលសម្ព័ន្ធ]]។ នៅដើមគ្រិស្តសករាជ ដោយសារកំណើនផលិតផល និងកំណើនប្រជាជន នគរវ្នំបានក្លាយទៅជារដ្ឋមួយ ដែលមានព្រះនាង[[លីវយី]]ជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ អ្នកស្រុកនគរវ្នំកាត់[[សក់ជ្រងផ្កាថ្កូវ]] លែងខ្លួនទទេ ស្លៀកសំពត់ញ៉ុក ហើយចោះត្រចៀក ពាក់[[ត្រសាល់]]ទាំងប្រុសទាំងស្រី។ ខ្មែរបុរាណជាអ្នកដំណើរតាមសមុទ្រដ៏ចំណាន ហើយប្រើ [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[សំរឹទ្ធ]] និង [[សំណ]] ធ្វើជា[[ប្រាក់ចាយ]]។  

បើតាមឯកសារចិនបានបញ្ជាក់ថាអ្នកស្រុកនគរវ្នំ សម្បុរខ្មៅ សក់រួញអង្គារដី រូបច្រើនមិនសូវបាន។ ព័ត៌មានអាចបញ្ជាក់ពីលក្ខណៈនរវិទ្យារបស់ជនជាតិ[[ខ្មែរ-មន]]ជាទូទៅជាពិសេសជនជាតិខ្មែរនេះឯង។ ដែលចិននិយាយពីសម្បុរខ្មៅ ក្ដីរូបមិនសូវល្អក្ដីគឺគេនិយាយប្រៀបទៅនឹងលក្ខណៈរបស់ជនជាតិ[[ចិន]]។ ដោយកង្វះឯកសារជាភាសាខ្មែរ ទើបអ្នកសិក្សាបានបញ្ចេញផ្សេងៗអំពីម្ចាស់ដើមនៃនគរវ្នំនេះ៖ អ្នកខ្លះយល់ថារដ្ឋនេះជារដ្ឋឥណ្ឌា ខ្លះទៀតថាជារដ្ឋមន រឺ ខ្មែរ មនផង រឺ ម៉ាឡេយូទៅវិញ។ តាមការពិតជាតិទាំងនោះសុទ្ធតែបានរស់នៅនគរវ្នំ ហើយអ្នកខ្លះជាអ្នកគ្រប់គ្រងគេ (ខ្មែរនិងឥណ្ឌាខ្លះ) ឯអ្នកខ្លះទៀតត្រូវគេគ្រប់គ្រង (មន-[[ម៉ាឡេយូ]]) (ចំពោះបញ្ហានេះសូមមើលអត្ថបទ ''ហ៊្វូណនជារដ្ឋខ្មែរ រឺ ពុំមែនទេ?'' ចុះផ្សាយក្នុង[[ព្រឹត្តិបត្រវិទ្យាស្ថានខ្មែរ]]មានលេខ៥ ខែ សីហា គ.ស ១៩៧៣)។ 

ឯកសារចិនដដែលនេះបាននិយាយទៀតថា មនុស្សនៅអាណាចក្រវ្នំច្រើនលែងខ្លួន អ្នកក្រស្លៀក[[សារុង]]អំបោះដើរជើងទទេ អ្នកមាននិង[[នាម៉ឺន]]ស្លៀក[[សារុង]][[ចរបាប់]]ពាក់ស្បែកជើង។ ផ្ទះសង់ខ្ពស់ពីដីមានប្រក់ស្លឹកចាក (?) ដែលមានដុះនៅតាមមាត់សមុទ្រហើយមានការតុបតែង។ ផ្ទះទាំងនោះសុទ្ធសង់ពីឈើដែលគេកាប់ពីព្រៃ ហើយសង់ផ្ដុំគ្នាជាភូមិពី៥០ទៅ៦០ ហើយមានស្រះទឹកមួយសម្រាប់យកទឹកប្រើប្រាស់រួមគ្នា។ 

មនុស្សនៅអាណាចក្រវ្នំត្រង់ណាស់ (ឯកសារខ្លះថាលោភលន់) មានការប៉ិនប្រសប់និងខិល ព្រោះចូលចិត្តចាប់អ្នកនៅក្រុងជិតខាង ដែលមិនគោរពរាប់អានខ្លួនធ្វើជា[[ខ្ញុំកំដរ]]។ ពេលទំនេរចូលចិត្តលេង[[ប្រជល់មាន់]]និង[[ជ្រូក]]។ 

សង្គមនៅអាណាចក្រវ្នំជាសង្គម[[មេនិយម]]គឺទុកស្ត្រីជាធំទាំងក្នុងគ្រួសារនិងសង្គមតួយ៉ាងដូចរឿង​ព្រះនាងលីវយី​ទៅច្បាំង ជាមួយហ៊ុនធៀនជាភស្តុតាងជាក់ស្ដែង។ ពិធីបុណ្យការនិងបុណ្យសពមានលំនាំដូចនៅលីនយីដែរ ហើយស្រីៗនិយមទៅដណ្ដឹងប្រុសៗ។ នេះគឺធាតុមួយនៃអត្ថិភាពនៃលទ្ធិ[[មេនិយម]]ទៀតដែរ។ ចិនបានកត់សំគាល់ថានៅក្នុងគ្រួសារពួកស្រីប្រុសអាចទាក់ទងគ្នា បានតាមទំនើងចិត្ត។

ក្នុងករណីកាន់ទុក្ខគេត្រូវកោរសក់និងពុកមាត់ ឯពិធីរំលាយសពមានបួនយ៉ាង៖
*១.បោះសពចោលទៅក្នុងទន្លេ
*២.បូជាដោយភ្លើង
*៣.យកសពទៅកប់
*៤.យកសពទៅ ដាក់ចោលក្នុងព្រៃស្មសានឲ្យសត្វស៊ី។ 

ក្នុងករណីបូជាដោយភ្លើងគេនិយមយកធាតុ ដែលនៅសេសសល់ពីដុតដាក់ក្នុង[[កោដិ]]បិទជិត ហើយយកទៅបោះចោលក្នុងទន្លេ។ ព្រះមហាក្សត្រប្រើ[[កោដិមាស]] មន្ត្រីនាម៉ឺនប្រើ[[កោដិប្រាក់]] រាស្ត្រសាមញ្ញប្រើ[[កោដិដី]]។ អ្នកស្រុកអាណាចក្រវ្នំចូលចិត្តយកវិធីចំលែកដើម្បីរកសេចក្ដីពិត។ កាលណាមានបាត់របស់អ្វីមួយគេតែងពូតបាយមួយពំនូត យកទៅដាក់មុខ[[ទេព្ដា]]ហើយបួងសួងឲ្យរកមុខជនទុច្ចរិត។ ស្អែកឡើងគេចែកឲ្យបាយទៅខ្ញុំកំដរនៅក្នុងផ្ទះឲ្យបរិភោគ៖ ក្នុងមាត់ចោរវានឹងមានហូរឈាមចេញមកនិងមិនអាចទំពារ[[បាយ]]ផង ឯមាត់ជនទៀងត្រង់បាយនោះនឹងរអិលចូលទៅក្នុងមាត់បានយ៉ាងស្រួល។ ម្យ៉ាងទៀតកាលណាជនណាជាប់ចោទគេឲ្យជននោះអត់បាយបីថ្ងៃ រួចគេតំរូវឲ្យលូកយកវត្ថុផ្សេងៗ ចេញពីទឹកកំពុងពុះ រឺ កាន់ពូថៅ រឺ ច្រវាក់ដុតក្រហមដើរ៧ជំហាន។ បើមានកំហុសមែនដៃជននោះនឹងរលាករលួយ ផ្ទុយទៅវិញនឹងគ្មានកើតអ្វីទាំងអស់។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥៥-៥៨&lt;/ref&gt;

==វប្បធម៌==
[[File:Funan stele.JPG|thumb|[[សិលាចារឹក]]នេះបានរកឃើញ
នៅ[[ថាបមឿយ]]ក្នុង[[ខេត្តផ្សារដែក]] 
វៀតណាមនិងបច្ចុប្បន្នបានដាក់តាំងក្នុង​សារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រ
នៅ[[ទីក្រុងហូជីមិញ]]គឺជាសំណេរមួយ
នៅក្នុងចំណោមសំណេរ
ដែលនៅសេសសល់តិចតួច
ដែលត្រូវបានគេសន្និដ្ឋាន
ដោយមានជំនឿថាជារបស់នគរវ្នំ។ 
អត្ថបទជាភាសា[[សំស្ក្រឹត]]
ដែលត្រូវបានចុះកាលបរិច្ឆេទពាក់កណ្ដាល 
នៃសតវត្សទី៥នៃគ.ស. 
និងប្រាប់នូវការឧបត្ថម្ភ
របស់ព្រះអង្គម្ចាស់គុណវម៌្ម 
ជាអ្នកគោរពដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។]]
នៅរវាងសតវត្សទី១នៃគ.ស. ព្រះនាង[[លីវយី|លាវយ៉េក]]បានធ្វើសង្គ្រាមចាញ់កុរុង[[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] ដែលជាជនជាតិឥណ្ឌា។ ចាប់ពីពេលនោះមក កុរុងហ៊ុនធៀនបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្ររបស់នគរវ្នំ។ [[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]]មាន [[ភាសា]] [[សាសនា]] [[សិល្បៈ]]ជាដើម ក៏បានជ្រាបចូលទៅក្នុងសង្គមខ្មែរចាប់ពីពេលនោះមក។
&lt;br \&gt;
តុលាការខ្មែរ ប្រើប្រាស់ច្បាប់តុលាការឥណ្ឌា រួមជាមួយនិងតុលាការតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរ។ របបគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលខ្មែរអនុវត្តតាម[[របបរាជានិយម]]បែបឥណ្ឌា។ ប៉ុន្តែមិនបែងចែកវណ្ណៈនៅក្នុងសង្គមតាមបែបឥណ្ឌាទេ។ ឯការបន្តមត៌ក ខ្មែរនៅតែប្រកាន់យកប្រពៃណីរបស់ខ្លួនដដែល។

វប្បធម៌វ្នំត្រូវបានលាយចម្រុះគ្នានូវជំនឿតាមបែបអ្នកស្រុកដើម និងគំនិតទស្សនៈបែបឥណ្ឌា។ នគរនេះត្រូវបានគេនិយាយថារងឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដោយសារ[[វប្បធម៌ឥណ្ឌា]] ប្រហែលជាតាមរយៈក្រុមនគរភាគកណ្ដាលដូចជា [[ទ្វារវតី]] រឺ [[នគរម៉ាឡេយូ|ម៉ាឡេយូ]] &lt;ref&gt;Dougald J. W. O'Reilly, ''Early civilizations of Southeast Asia'', 2006, pp.93-94 [http://books.google.com/books?id=eyHTschgg50 partially on Google Books]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ហើយនិងការជួលពួកឥណ្ឌាក្នុងប្រយោជន៍គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរដ្ឋខ្លះ។ [[សំស្ក្រឹត]]គឺជាភាសានៅក្នុងរាជវាំង និងពួកអ្នកនគរវ្នំបានឧបត្ថម្ភទំនុកបំរុងដល់[[ហិណ្ឌូ|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និងក្រោយមកសតវត្សទី៥ បានទំនុកបំរុងដល់ លទ្ធិ[[ពុទ្ធបរិស័ទ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ គេពុំបានដឹង ថាតើសាសនាណាមួយបានចូលមកស្រុកខ្មែរមុនទេ បើតាមឯកសារខ្លះគេថាព្រះបាទ[[អឝោក|អសោក]]ទ្រង់ បានបញ្ជូន[[សមណទូត]]ពីរអង្គមក[[ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ]] ដើម្បីសព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅសតវត្សទី៣មុនគ.ស។ គេមិនដឹងថា[[សុវណ្ណភូមិ]]នេះត្រូវត្រង់ណាឲ្យប្រាកដទេ។ អ្នកស្រាវជ្រាវគ្រាន់តែស្របថាសុវណ្ណភូមិនេះត្រូវ នឹងភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]នេះឯង។ ម្យ៉ាងទៀតបុរាណវត្ថុទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលគេរកឃើញ នៅតំបន់នេះគេឃើញមានអាយុកាលត្រឹមតែពីសតវត្សទី៣-៤នៃគ.ស ប៉ុណ្ណោះ។ គេឆ្ងល់ថាបើផ្សាយតាំងពីសតវត្សទី៣មុនគ.ស ហេតុអ្វីបានជាឲ្យផ្លែផ្កានៅសតវត្សទី៣-៤នៃគ.សទៅវិញ គឺអស់រយៈពេល៦ រឺ ៧ស.វ? បើទោះជាបែបនេះក្ដីក៏គេដឹងថាព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលយកមកប្រទេសយើងដំបូងគឺពុទ្ធសាសនាហីនយានជាភាសាសំស្ក្រឹតដែលពួកឥណ្ឌានៅ[[អមរវត្តី]]​រាប់អាននៅស.វ.ទី២-៣នៃគ.ស។ នេះបើតាម[[សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់]]និង[[តាព្រហ្មបាទី]]។ ព្រះពុទ្ធសាសនារុងរឿងនៅសតវត្សទី៥ និងទី៦ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេច[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] និង [[រុទ្រវម៌្ម]] ដោយមានការបញ្ជូនព្រះសង្ឃជាតិខ្មែរ និងឥណ្ឌាទៅប្រទេសចិន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១&lt;/ref&gt;  កាក់លុយនៅស្ថានីយអូរកែវត្រូវបានគេរកឃើញ តាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើនជាភាសាបាលី បង្ហាញនូវវត្តមាននៃព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងតំបន់នេះក្បែរៗសតវត្សទី៥នៃគ.ស។&lt;ref&gt;Historical Sites in Burma, Aung Thaw, 1972&lt;/ref&gt; កំណត់ត្រាជាច្រើនបង្ហាញថាការប្រមូលពន្ធត្រូវបង់ជា [[ប្រាក់]] [[មាស]] [[គុជខ្យង]] និង [[ឈើក្រអូប]]។ លោកខាំង-ថែយ 康泰 និង ជូ-យិន 朱應 បានរាយការណ៍ថាប្រជាជនវ្នំបានអនុវត្តរបបទាសភាព និងការកាត់ក្ដីត្រូវបានកាត់តាមរយៈ[[ការល្បងនិងពិសោធន៍]] រួមមានដូចជាវិធីជាច្រើនតាមការរើសយកច្រវាក់ដែកក្រហមក្ដៅ និងលូកយកចិញ្ចៀននិងពងចេញពីទឹកកំពុងតែពុះ។

ភស្តុតាងខាងបុរាណវត្ថុឆ្លើយតបយ៉ាងទូលំទូលាយដល់កំណត់ត្រារបស់ចិន។ ពួកចិនបានពិពណ៌នាពួកអ្នកនគរវ្នំជាមនុស្សដែលរស់នៅលើផ្ទះសសរខ្ពស់ៗ ដាំស្រូវហើយបញ្ជូនសួយសារអាករជាមាស ប្រាក់ [[ភ្លុក]] និងសត្វប្លែកៗ។&lt;ref&gt;Paul Pelliot,''Le Fou-nan'', pp.248-303&lt;/ref&gt;

របាយការណ៍របស់លោកខាំង-ថែយ និង ជូ-យិនមិនបញ្ចើចបញ្ចើដល់អរិយធម៌វ្នំទេ ថ្វីបើដូច្នោះក៏ដោយកំណត់ត្រារាជវាំងចិន បង្ហាញថាក្រុមតន្ត្រីករវ្នំបានមកទស្សនៈកិច្ចប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ ២៦៣។ ព្រះចៅអធិរាជចិនមានចំណាប់អារម្មណ៍ណាស់ ដោយព្រះអង្គចេញព្រះរាជបញ្ជា ឲ្យមានការបង្កើតឡើងនូវវិទ្យាស្ថានមួយសម្រាប់តន្ត្រីអ្នកវ្នំ ក្បែរ[[ណានជីង]] ។&lt;ref&gt;D.R.Sardesai, ''Southeast Asia: Past And Present'', 3rd ed. 1994, Westview Press, ISBN 978-0813317069, p.23&lt;!-- from a research on google books, a &quot;semiprimary source&quot;?--&gt;&lt;/ref&gt; ពួកអ្នកនគរវ្នំត្រូវបានរាយការណ៍ផងដែរ ថាមានការចងក្រងសៀវភៅដ៏ច្រើននិងដាក់ទុកជាឯកសារទូទាំងប្រទេស ដោយបង្ហាញនូវកម្រិតខ្ពស់នៃស្នាដៃខាង[[សិក្សាធិការ]]។ ប៉ុន្តែឯកសារទាំងនោះត្រូវបាត់បង់អស់ហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងមិនដឹងថាតើអក្សរដូនតាយើងក្នុងសៀវភៅយ៉ាងម៉េចទេ។ បើតាមសិលាចារឹក៤ផ្ទាំងភាសាផ្លូវការគឺភាសាសំស្ក្រឹត ដូច្នេះមិនបានន័យថាភាសាខ្មែរមិនត្រូវបានប្រើប្រាស់ទេ។ យើងអាចមើលឃើញមានភាសាខ្មែរដូចជាឈ្មោះស្រុកក្ដី (វ្នំ) ឈ្មោះរាជធានីក្ដី (ទមាក់ រឺ ទល្មាក់) ដែលអាចបញ្ជាក់ថាភាសាខ្មែរគេប្រើជាមួយនឹងភាសាសំស្ក្រឹតដែរ។ ប្រហែលជាថ្ងៃណាមួយគេអាចរកឃើញសិលាចារឹកណាមួយ ក្នុងចំណោមសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរដែលអាចភ្ជាប់ ទៅអាណាចក្រវ្នំបានជាមិនខាន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦០&lt;/ref&gt;

ព្រះសង្ឃពីរអង្គមកពីនគរវ្នំគឺ[[មន្ត្រសេន]] និង[[សង្ឃបាល]]បានសំណាក់នៅ[[និវេសនដ្ឋាន]][នៅចិនអស់រយៈពេល ១៦ ឆ្នាំហើយធ្វើការប្រាំការិយាល័យក្នុង​សតវត្សទី៥ដល់ទី៦ និងបកប្រែគម្ពីរព្រះសូត្រពុទ្ធសាសនាពីសំស្ក្រឹត (រឺ [[ប្រាក្រឹត]]) ទៅភាសាចិន។ ព្រះអង្គបានការស្ងើចសរសើរពីព្រះចៅក្រុងចិន ហើយបានចាត់ទុកព្រះអង្គជាព្រះគ្រូទៀតផង។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;T'oung Pao 1958. p. 185&quot;&gt;''តោង-ប៉ាវ: សារព័ត៌មានសិក្សាចិនអន្តរជាតិ។'' ១៩៥៨។ ទ. ១៨៥&lt;/ref&gt; ក្នុងចំណោមអត្ថបទជាច្រើនទាំងនោះគឺជា ''សប្តសតិកា[[ប្រាជ្ញាបារមីត]]សូត្រ'' [[មហាយាន]] ([[តៃស្ឆុត្រៃបិដក]] ២៣២) ។&lt;ref&gt;{{cite|url=http://www.acmuller.net/descriptive_catalogue/files/k0010.html|title=The Korean Buddhist Canon: A Descriptive Catalog (T 232)}}&lt;/ref&gt; អត្ថបទនេះត្រូវបានបកប្រែផ្សេងពីគ្នាដោយព្រះសង្ឃទាំងពីរអង្គ។&lt;ref name=&quot;T'oung Pao 1958. p. 185&quot;/&gt; [[ព្រះពោធិសត្វ]][[មញ្ជុស្រី|មញ្ជុស្រីកុមារភូត]] (Mañjuśrī) គឺជាតួអង្គលេចធ្លោមួយអង្គក្នុងអត្ថបទនេះ។ 

នៅពេលទ័ពចេនឡាបានចូលវាយអាណាចក្រវ្នំ ពុទ្ធសាសនាហីនយានជាភាសាសំស្ក្រឹតនៅរុងរឿងនៅឡើយ។ នៅសតវត្សទី៧ មានព្រះសង្ឃចិនមួយអង្គនិមន្តពីឥណ្ឌាទៅចិនវិញ ព្រះនាមយី-ស៊ីងមានថេរដិកាថា ''ពីដើមព្រះធម៌មានភាពរុងរឿងហើយផ្សព្វផ្សាយទៅគ្រប់ទិសទី តែឥឡូវនេះស្ដេចកំណាចមួយអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញចោលអស់ហើយ ព្រះសង្ឃរកតែមួយអង្គមិនបានផង''។ ដូច្នេះពុទ្ធសាសនាហីនយានប្រហែលជារលាយបាត់បង់នៅសតវត្សនោះហើយ ទើបក្រោយមកទៀតទើបឃើញលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] បានចេញផ្សព្វផ្សាយ[[លទ្ធិ]]របស់ខ្លួន។ 

ចំណែកព្រាហ្មណ៍សាសនាគេឃើញមានគោរព [[ព្រះឥសូរ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] [[ព្រះហរិហរ]] (វិស្ណុ និង ឥសូររួមគ្នា) និង [[ព្រះព្រហ្ម]]។ នៅខាងដើមអាណាចក្រវ្នំទំនងគណៈខាងឥសូរនិយមជាសាសនាផ្លូវការផងដឹង បើតាមឯកសារចិនគេថាព្រះរាជាយាងឡើងភ្នំម៉ូតាន ដើម្បីធ្វើសក្ការបូជាដល់ព្រះ[[មហេស្វរ]]។ ប៉ុន្តែព្រះអធិរាជាខ្លះបានផ្លាស់ពីឥសូរនិយមមកពុទ្ធនិយមវិញ ដូចជាកុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មជាដើម។ ខាងព្រះវិស្ណុគេឃើញមានប្រាសាទនៅ[[ភ្នំដា]] [[ស្រុកព្រៃកប្បាស]] [[ខេត្តតាកែវ]]។ គេឃើញសិលាចារឹករបស់ព្រះនាង[[កុលប្រភាវតី]] និង [[គុណវម៌្ម]] ក៏មានលក្ខណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ដែរ។ ក្នុងវិស័យ[[ស្ថាបត្យកម្ម]]គេច្រើនសាង[[ប្រាសាទ]]ពី[[ឥដ្ឋ]]។ ដូច្នេះហើយទើបប្រាសាទទាំងនោះមិនឃើញមានស្ថិតស្ថេរមកដល់សព្វថ្ងៃសោះ លើកលែងតែ[[ប្រាសាទដុល]]ដែលលុងដោយភ្នំទើបគេមានឃើញនៅសេសសល់។ [[ខឿន]][[សំណង់]]ផ្សេងៗដែលគេរកឃើញនៅកំពង់ផែ[[អូរកែវ]] និង[[អង្គបុរី]]ក៏សង់អំពីឥដ្ឋដែរ។ ខាង[[សិល្បៈ]][[បដិមា]]ក៏គេបានរកឃើញនៅភ្នំដា [[ស្រុកព្រៃកប្បាស]] ខេត្ត[[តាកែវ]]ដែរ ដូចជាពុទ្ធរូប[[វត្តរំលក]] រូប[[ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះ[[ពលរាម]] ព្រះ[[កល្កិន]] ព្រះ[[គ្រឹស្ណគោវធន៌]]។ ស្នាដៃទាំងនេះមានលក្ខណៈជាឥណ្ឌារាងធាត់កាច់ចង្កេះនិងមាន[[ធ្នូ]] រឺ [[ជន្ទល់]]ទ្រ ឆ្លាក់ជាប់នឹងជញ្ជាំងថ្ម គឺពុំទាន់មានលក្ខណៈចំលាក់លោតពេញលេញឡើយ។ ដូច្នេះគេអាចដឹងថា[[អរិយធម៌ខ្មែរ]] ជាអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងប្រទេសជិតខាង  ដែលខ្មែរចេះពូនផ្សំជាមួយនិង[[អរិយធម៌]]បរទេស ហើយបានកែច្នៃមកក្លាយជារបស់ខ្មែរ ទោះបីជាវាមិនទាន់មានលក្ខណៈជាតិពិតប្រាកដក៏ដោយ ក៏វាជា[[កេរមត៌ក]]របស់កូនចៅខ្មែរជំនាន់ក្រោយដែរ វាក៏ជាគ្រឹះសំរាប់អរិយធម៌[[សម័យអង្គរ]]ផងដែរ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១-៦២&lt;/ref&gt;

==សេដ្ឋកិច្ច==

នគរភ្នំគឺជាមហាសេដ្ឋកិច្ចទីមួយដំបូងគេរបស់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ នគរនេះគឺសម្បូរសប្បាយព្រោះតែការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មនិង[[កសិកម្ម]]។ នគរវ្នំបានកើនឡើងនូវទ្រព្យសម្បត្តិដោយសារតែបានត្រួតត្រាលើ[[បួរដីក្រៈ]]ជាច្រកតូចចង្អៀតនៃ​ឧបទ្វីបម៉ាឡេ ដែលក្រុមពួកឈ្មួញបានដឹកជញ្ជូនទំនិញធ្វើពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ចិន]]និង[[ឥណ្ឌា]]។ ពួកគេប្រើប្រាស់ប្រាក់ចំណេញមួយចំនួនដើម្បីសាងនូវប្រព័ន្ធស្តុកទឹក និងបញ្ចូលទឹកសព្វទិសទី​។ ពួកពលរដ្ឋរស់នៅតាមជីវិតបែបរំភើយ។ ប្រជាជននគរវ្នំបានប្រមូលផ្ដុំគ្នាតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]៖ តំបន់នេះគឺជាតំបន់ធម្មជាតិសំរាប់អភិវឌ្ឍ[[សេដ្ឋកិច្ច]] ដោយពឹងផ្អែកលើ[[វារីវប្បកម្ម|ការនេសាទត្រី]] និង[[ស្រូវ|ការដាំដុះស្រូវ]]។ សេដ្ឋកិច្ចនគរវ្នំត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើ[[ស្រូវ]]ដ៏ច្រើនលើសលប់ ដែលបានផលិតដោយប្រព័ន្ធ[[ការបញ្ចូលទឹក|បញ្ចេញបញ្ចូលទឹក]]ចូលស្រែដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ អ្នកស្រុកចេះជីក[[ព្រែក]]ខ្វាត់ខ្វែងដែលគេឃើញមានស្លាកស្នាម នៅ[[កម្ពុជាក្រោម]]ភាគខាងលិច។ តាមយោបល់អ្នកជំនាញគេថាព្រែកជីកទាំងនេះ គឺសំរាប់បង្ហូរទឹកជំនន់ទន្លេមេគង្គចេញផង និងលាងឲ្យស្អាតទឹកភក់ល្បាប់ និងបន្សាប[[អំបិល]]ដែលជ្រួតជ្រាបក្នុងដីផងដែរ ជា[[គមនាគមន៍]]ទៅទីក្រុងទាំងឡាយនឹងអាចឲ្យសំពៅឆ្លងកាត់ទៅ ពីសមុទ្រចិនទៅឈូងសមុទ្រសៀម ដោយមិនបាច់កុងព័ទ្ធជ្រោយទឹកខ្មៅឡើយ​។ ក្រៅពីរបរស្រែចំការដែលចិនថា ''គេព្រួសមួយឆ្នាំរួចគេច្រូតបានបីរដូវ'' របរខាងចំការក៏មានដូចជាដាំ [[ក្រូច]] [[ទទឹម]] [[អំពៅ]] [[ស្លា]]។ល។ &lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥៩&lt;/ref&gt;[[ពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រ]]ក៏បានដើរតួសំខាន់ខ្លាំងមែនទែន ក្នុងការអភិវឌ្ឍនគរវ្នំ។ សំណល់បុរាណវត្ថុនូវអ្វីដែលជាកំពង់ផែដ៏សំខាន់របស់ព្រះរាជាណាចក្រនេះគឺ[[អូរកែវ]] ត្រូវបានរកឃើញរួមមានវត្ថុបុរាណ[[រ៉ូមបុរាណ|រ៉ូម]]ដូចគ្នានឹងវត្ថុបុរាណ[[ចក្រភពពែរ្ស|ពែរ្ស]] [[ប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌា|ឥណ្ឌា]] និង[[ពួកក្រិក|ក្រិក]]ដែរ។ អ្នកជំនួញអាចធ្វើដំណើរបែបនោះបាន ក៏ដោយសារតែមានបច្ចេកទេសខាងនាវាចរណ៍ តាមឯកសារចិនបានឲ្យដឹងថាអ្នកនគរវ្នំអាចធ្វើសំពៅបាន ប្រវែងប្រហែល ៣០ មាត្រ ក្បាលនិងកន្សៃមានរាងជាក្បាល និងកន្ទុយរបស់សត្វត្រី។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៦០&lt;/ref&gt; អ្នកប្រាជ្ញបុរាណជាតិ[[អាល្លឺម៉ង់]]អាល់ប្រិឆថ៍-ឌីលេ មានជំនឿថាកំពង់ផែដ៏សំខាន់របស់នគរវ្នំបានបង្ហាញខ្លួននៅ [[អូរកែវ]]ក៏ជា[[កត្តិករៈ]]ដែរ ដែលបានចាត់ទុកដោយ[[ភូមិវិទូ]]សតវត្សទី២នៃ[[អេឡិចសង់ឌ្រី]] [[ប៉្តូលេមី]] (Ptolemy) ថាជាផ្សារធំដែលពួកឈ្មួញមកពីអាណាចក្រចិន និងរ៉ូមជួបជុំគ្នាដើម្បីដោះដូរពាណិជ្ជកម្ម។ ទំនិញដែលគេច្រើនលក់គឺមាន [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[សំពត់ព្រែ]] [[គ្រឿងកែវ]]។ល។ ឯកសារចិនបាននិយាយថាអាណាចក្រវ្នំជាទីកើត មាស ប្រាក់ [[ទង់ដែង]] [[សំណប៉ាហាំង]] [[គ្រឿងក្រអូប]] [[ភ្លុកដំរី]] និង [[ពេជ្រ]]។ ឯកសារនេះបញ្ជាក់ថាពេជ្រនេះគឺគេមុជចូលយកនៅក្នុងសមុទ្រ ហើយយកដែកដំមិនខូចទេតែខូចដែកវិញ។ អ្នកស្រុកប៉ិនប្រសប់ខាងរបរ[[ជាងមាស]] រឺ ប្រាក់ដូចជាធ្វើ[[ចិញ្ចៀន]] រឺ [[កងដៃមាស]] ធ្វើគ្រឿង[[ចានក្បាន]]ប្រាក់ ហើយអ្នកស្រុកក៏ប៉ិនដែរខាងរបរ[[សូនរូប]] [[ត្បាញសូត្រ]] [[ចរបាប់]] [[ស្លកែវ]]។ល។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៦០&lt;/ref&gt; ឌីហ៍ឡេក៏មានជំនឿថាអូរកែវបានផ្គត់ផ្គង់គ្រឿងបរិក្ខាល្អៗបំផុត ព័ត៌មានលំអិតនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយប៉្តូលេមី តាមរយៈដំណើរសមុទ្រមួយដែលធ្វើឡើងដោយឈ្មួញ[[ក្រិច-រ៉ូម]]ម្នាក់ឈ្មោះ[[អេឡិចសង់ដឺរ]]ទៅ​កាន់កត្តិករៈ ដែលស្ថិតនៅចុងបូព៌ាបង្អស់ នៃច្រកពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រពី[[ចក្រភពរ៉ូមខាងកើត]]។&lt;ref&gt;Albrecht Dihle, “Serer und Chinesen”, in ''Antike und Orient: Gesammelte Aufsätze,'' Heidelberg, Carl Winter, 1984, S.209.&lt;/ref&gt;

==ទំនាក់ទំនង==

ប្រវត្តិវិទូជាតិបារាំងលោក[[ហ្សក សឺដេស|ហ្សក-សឺដេស]] ភ្លាមៗបានឲ្យសម្មតិកម្មនូវទំនាក់ទំនងមួយ រវាងព្រះរាជានៃនគរវ្នំ និងរាជវង្ស[[សៃលេន្ទ្រ]]នៃ[[ឥណ្ឌូណេស៊ី]]។ លោកសឺដេសមានជំនឿថាគោរម្យងារ ''ស្ដេចវ្នំ'' ត្រូវបានប្រើ ដោយពួកស្ដេចសៃលេន្ទ្រទំនងជាត្រូវបានប្រើ ដោយស្ដេចនគរវ្នំដែរ ដោយហេតុថាឈ្មោះ ''វ្នំ'' គឺជាប់ទាក់ទងនឹងភាសាខ្មែរថា ''ភ្នំ''។&lt;ref&gt;Cœdès, ''The Indianized States of Southeast Asia'', p.36.&lt;/ref&gt; ពួកអ្នកប្រាជ្ញដទៃទៀតបានច្រានចោលនូវសម្មតិកម្មនេះ ដោយចង្អុលបង្ហាញថាខ្វះភស្តុតាងខាងអក្សរចារឹក នៃកម្ពុជាដើមដំបូងចំពោះការប្រើប្រាស់នៃគោរម្យងារដូចគ្នានេះ។&lt;ref&gt;Vickery, &quot;Funan Reviewed,&quot; pp.103, 132-133.&lt;/ref&gt;  ពួកអ្នកវ្នំក៏ធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយរាជវង្សលាំងចិនភាគខាងត្បូងដែរ។&lt;ref name=&quot;Charles Holcombe p. 280&quot;/&gt;

តិចតួចណាស់ដែលគេដឹងអំពីប្រវត្តិនយោបាយរបស់វ្នំ ក្រៅពីទំនាក់ទំនងជាមួយ[[ចិន]]។ លោកសឺដេសយល់ថាទំនាក់ទំនងជាមួយចិនមានលក្ខណៈ ជាពាណិជ្ជកម្មច្រើនជាងនយោបាយ។ កាលណោះប្រទេសចិនស្ថិតនៅក្នុងសម័យនគរបី ពេលនោះនគរអ៊ូចិនមិនអាចធ្វើជំនួញតាមផ្លូវគោកបាន ក៏បានធ្វើជំនួញតាមផ្លូវទឹកជាមួយវ្នំវិញព្រោះតែតម្រូវការវត្ថុប្រណីតៗ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបគេជ្រើសរើសយកប្រទេសវ្នំ ដែលស្ថិតនៅចំផ្លូវសមុទ្រ ដែលមិនអាចជៀសវៀងបានសម្រាប់អ្នកដំណើរសំពៅកាត់តាមច្រកមល្លកា និងអ្នកនិយមដឹកទំនិញតាម​បួរដីប្រទេស​ម៉ាឡេយូ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥១&lt;/ref&gt;
ការប៉ះទង្គិចគ្នារយៈពេលខ្លីមួយត្រូវបានកត់ត្រាថាកើតឡើង នៅទសវត្សឆ្នាំ ២៧០ នៅពេលវ្នំនិងប្រទេសជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]]បានចូលរួមកំលាំងគ្នា ដើម្បីវាយប្រហារលើតំបន់មួយនៃ[[តុងកឹង]] (ដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ចិននៅពេលនោះ) ស្ថិតនៅអ្វីដែលឥឡូវជា[[វៀតណាមខាងជើង]]សព្វថ្ងៃនេះ។ នៅឆ្នាំ ៣៥៧ នគរវ្នំបានក្លាយជាសាមន្តរដ្ឋចិន និងបន្តជារៀងរហូតមកដល់ការបែកបាក់ប្រទេសនៅសតវត្សទី៦។ ចំពោះទំនាក់ទំនងជាមួយឥណ្ឌា ឯកសារចិនមួយនៅសតវត្សទី៥ និយាយថាមានមនុស្សឈ្មោះ '''កៀសៀងលី''' ជាអ្នកស្រុកតាន់យ៉ាង (នៅខាងលិចឥណ្ឌា) បានធ្វើដំណើរពីឥណ្ឌាមកដល់អាណាចក្រវ្នំ។ ជាអ្នកដែលនិយាយប្រាប់ពីរឿងប្លែកៗពីឥណ្ឌាទៅ[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]] ប៉ុន្តែដំណើរទៅប្រទេសនោះត្រូវអស់ពេលយូរប្រហែលជា៣ រឺ ៤ ឆ្នាំ ក៏សឹងតែមាន។ ដោយស្ដេចជាប់ចិត្តនឹងរឿងចម្លែកទាំងនោះហើយ ទើបទ្រង់ឱ្យព្រះញាតិរបស់ព្រះអង្គ '''ស៊ូវូ''' ទៅឥណ្ឌា។ រាជទូតខ្មែរបានចុះសំពៅនៅ '''តូវគីវលី''' (T'eou-kiu-li) ប្រហែលជាត្រូវនឹង[[តក្ដោល]]​ ត្រង់នេះហើយដែលបង្ហាញថាឥទ្ធិពលវ្នំបានលាតសន្ធឹង ដល់[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ រាជទូតនគរវ្នំបានទៅដល់ពាម[[ទន្លេគង្គា]] ហើយធ្វើដំណើរតាមទន្លេទៅជួបស្ដេចមួយអង្គ ដែលលោកឡឺវី (L.Levi) ថាជាស្ដេចក្នុងរាជវង្ស[[មុរុណ្ឌ]]។ ស្ដេចអង្គនេះបាននាំភ្ញៀវទស្សនាប្រទេសព្រះអង្គ ហើយបានឲ្យឥណ្ឌាម្នាក់ឈ្មោះ '''ឆេន-សុង''' នាំត្រលប់មកវិញនូវសេះ ៤ នៃស្រុកនោះ ដើម្បីទុកជាដង្វាយនៃអធិរាជអាណាចក្រវ្នំ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥១&lt;/ref&gt;

[[ចេនឡា]] (Zhēnlà) គឺជាសាមន្តរដ្ឋមួយរបស់វ្នំនៅទីបំផុតបានលេបយកនគរវ្នំទាំងមូល។ ព្រះរាជាដែលគេបានស្គាល់ចុងក្រោយបង្អស់នៃរាជាណាចក្រវ្នំគឺ រុទ្រវម៌្ម 留陁跋摩  ដែលជាអ្នកគ្រប់គ្រងពីឆ្នាំ ៥១៤ រហូតដល់ រង.ឆ្នាំ ៥៤៥ នៃគ.ស។

ប្រជាជនដែលមកពីឆ្នេរនគរវ្នំបានឱ្យដឹងផងដែរថាបានបង្កើតនគរមួយឈ្មោះថា [[ស្ឈឺកធ្ហូក]] (នគរដីក្រហម) នៅក្នុងទៀបកោះម៉ាឡេ។ នគរដីក្រហមត្រូវបានគេគិតថាជាប្រទេសជាតិកើតក្លាយចេញពីនគរវ្នំ។
===អាណាចក្រវ្នំ៖ សតវត្សទី២-៧===
{| class=&quot;wikitable&quot;
| width=&quot;10%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''លេខរៀង'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;25%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;20%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;20%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;''' រជ្ជកាល'''&lt;/font&gt;
|-
| ០១
| [[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] 
| ចិន:[[លីវយី|លាវយ៉េក]] 柳葉 
| align=&quot;center&quot; | ?-៥២?
|-
| ០២
| [[កៅណ្ឌិន្យទី១]] 
| ចិន: [[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] 混塡 
| align=&quot;center&quot; | គ.ស ៥២?-?
|-
| ០៣ 
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; |ប្រ.គ.ស ?-?
|-
| ០៤
| មិនស្គាល់	
| ចិន: [[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]] 混盤况
| align=&quot;center&quot; | ?-២១៧
|-
| ០៥
| វីរវម៌្ម (កម្ពុជសូរិយា)	
| ចិន: [[ផានផាន]] 盤盤
| align=&quot;center&quot; | ២១៧-២២០	
|-
| ០៦
| [[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]]	
| ឝ្រីមារៈ, ចិន: ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន រឺ ផ្វានម៉ាន់ 范師蔓)
| align=&quot;center&quot; | ២២០-២២៨
|-
| ០៧
| មិនស្គាល់		
| ចិន: [[ផ្វានជិនឝឹង]] 范金生)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨
|-
| ០៨
| [[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]]			
| ចិន: ផ្វានចាន 范旃
| align=&quot;center&quot; | ២២៨-២៤៨
|-
|-
| ០៩
| មិនស្គាល់			
| [[ផ្វានឆាង]] 范長
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨
|-
| ១០
| [[អស្សាជយ]] 				
| ចិន: ផ្វានស៊ីយូន 范尋 
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨-២៨៩
|-
| ១១
| មិនស្គាល់				
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ២៨៩-៣៥៧
|-
| ១២					
| [[ចន្ទន]] (កម្ពុជសូរិយា)
| ចិន: ឆានតាន 旃檀
| align=&quot;center&quot; | ប្រ.៣៥៧-? 	
|-
| ១៣					
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៤២០ 
|-
| ១៤
| [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម]] រឺ ឝ្រុតវម៌្មទី១ 						
| កៅណ្ឌិន្យទី២, ចិន: ឆៀវឆឹនជូ 僑陳如
| align=&quot;center&quot; | ៤២០-៤៣០ 
|-
| ១៥
| [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី១]]
| ចិន: ឈឺកលីកប៉ាម័រ​ 持梨陀跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៤៣០-	៤៤០
|-
| ១៦
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤៤០-៤៧០
|-
| ១៧
| [[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] 
| ជយវម៌្ម, ចិន: ទូយ៉េកប៉ាម័រ 僑陳如闍耶跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៤៧០-៥១៤
|-
| ១៨
| [[គុណវម៌្ម]]							
| ចិន:ផ្វានថាងចឹង
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤
|-
| ១៩
| [[រុទ្រវម៌្មទី១]]							
| ចិន: លៀវធួកប៉ាម័រ 留陁跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤-៥៥០
|-
| colspan=4 valign=&quot;center&quot;| សង្គ្រាម[[នគរវ្នំ]]-[[ចេនឡា]]: ៥៥០-៦២៧
|-
| ២០
| [[ប្រថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] 							
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៥៥០-?
|-
| ២១								
| ក្សត្រវង្សខាងគុណវម៌្ម
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៦២៧
|}

== ឯកសារពិគ្រោះ ==
*សៀវភៅសិក្សាសង្គមថ្នាក់ទី៧ ក្រសួងអប់រំឆ្នាំ ១៩៩៧
{{reflist|2}}

==អក្សរសាស្ត្រ==

* George Cœdès, ''The Indianized States of Southeast Asia'' (translated from the French by Susan Brown Cowing). Honolulu: East West Center Press, 1968.
* George Cœdès, &quot;Études Cambodgiennes XXV: Deux inscriptions sanskrites du Fou-nan&quot;,''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' XXXI (1931), pp.&amp;nbsp;1–12.
* Louis Finot, &quot;Notes d'Épigraphie XI: Les Inscriptions de Mi-so'n&quot;, ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' IV (1904), pp.&amp;nbsp;918–925.
* Karl-Heinz Golzio, &quot;Kauṇḍinya in Südostasien“, in Martin Straube, Roland Steiner, Jayandra Soni, Michael Hahn and Mitsuyo Demoto (eds.) ''Pāsādikadānaṁ. Festschrift für Bhikkhu Pāsādika&quot;, Marburg: Indica et Tibetica Verlag 2009, pp.&amp;nbsp;157–165.
* Heinrich Hackmann, ''Erklärendes Wörterbuch zum chinesischen Buddhismus. Chinesisch-Sanskrit-deutsch. Von Heinrich Hackmann. Nach seinem handschriftlichen Nachlass überrbeitet von Johannes Nobel'', Leiden: E. J. Brill 1952
* Claude Jacques, “'Funan', 'Zhenl''mer Kingdom of the lower Mekong valley,'' Bangkok, The Southeast Asian Ceramic Society, Orchid press, 2003.
* Lương Ninh, ''Vương quó̂c Phù Nam: lịch sử và văn hóa'' [Fu Nan: history and culture], Hà NộI, Việ̣̂n văn hóa và Nhà xuá̂t bản Văn hóa thông tin, 2005. 
* Lương Ninh, «Nước Chi Tôn», một quőc gia cở ở miển tây sông Hậu, (“Chi Tôn”, an ancient state in the western bank of the Hậu river), ''Khảo cổ học,'' ső 1, 1981, tr.38.
* Pierre-Yves Manguin, “The archaeology of Fu Nan in the Mekong River Delta: the Oc Eo culture of Viet Nam ”, in Nancy Tingley and Andreas Reinecke,  ''Arts of ancient Viet Nam: from River Plain to Open Sea,'' Houston, Museum of Fine Arts, 2009, pp.&amp;nbsp;100–118.
* Paul Pelliot, &quot;Le Fou-nan.&quot; ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' III (1903), pp.&amp;nbsp;248–303.
* Michael Vickery, ''Society, Economics, and Politics in pre-Angkor Cambodia: The 7th-8th centuries''. Tokyo: The Center for East Asian Cultural Studies for Unesco, The Toyo Bunko, 1998.
* Michael Vickery, &quot;Funan reviewed: Deconstructing the ancients.&quot; ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' XC-XCI (2003–2004), pp.&amp;nbsp;101–143.

==តំណភ្ជាប់ក្រៅ==
{{Commons category|វ្នំ}}
* [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+kh0014) Library of Congress Country Studies: Cambodia]


{{DEFAULTSORT:Funan, Kingdom Of}}
[[Category:អតីតរាជាធិបតេយ្យអាស៊ី]]
[[Category:នគរឥណ្ឌូបនីយកម្ម]]
[[Category:នគរហិណ្ឌូតាមប្រវត្តិសាស្ត្រ]]
[[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]
[[Category:អតីតប្រទេសនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម]]

== មើលផងដែរ ==
*[[បុព្វប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]
*[[កម្ពុជាសម័យអាណាចក្រចេនឡា]]
[[ចំនាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]</text>
      <sha1>ju3nw25vqwfmcos9kxb44iismf18vkn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323135</id>
      <parentid>323134</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:33:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>203.144.81.16</ip>
      </contributor>
      <comment>/* លក្ខណៈទូទៅ */</comment>
      <origin>323135</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="149405" sha1="es4ggzx1md91amyj19aknbfdi60k469" xml:space="preserve">{{Infobox Former Country
|Chinese_name           = ហ្វូណន
|conventional_long_name = នគរភ្នំ ឬ ហ៊្វូណន
|common_name            = Funan
|image_map = FunanMap001 km.jpg
|continent              = អាស៊ី
|region                 = Southeast Asia
|country                = ប្រទេសកម្ពុជា
|era                    =
|status                 =
|status_text            =
|stat_pop1   = 100,000 
|empire                 = អាណាចក្រភ្នំ
|government_type   = [[រាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ|រាជាធិបតេយ្យ]]
|leader1           = [[កៅណ្ឌិន្យទី១]]
|year_leader1      =
|leader2           = [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម|កៅណ្ឌិន្យទី២]]
|year_leader2      = 
|leader3           = [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី១]]
|year_leader3      = 
|leader4           = [[រុទ្រវម៌្មទី១]]
|year_leader4      = 
|title_leader      = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|កុរុងវ្នំ]]
|year_start             = គ.ស ៥០
|year_end               = ៥៥០
|event_start            = បង្កើតឡើងនៅ[[ដីសណ្ដមេគង្គ]]
|date_start             =
|event_end              = បានសញ្ជ័យដោយ[[ចេនឡា]]
|date_end               =
|event1                 =
|date_event1            =
|event2                 =
|date_event2            =
|event3                 =
|date_event3            =
|event4                 =
|date_event4            =
|
|event_post             = ទីបញ្ចប់វ្នំនៅភាគខាងត្បូង
|date_post              = ៦២៨
|s1                     = ចេនឡា
|s2                     = ទ្វារវត្តី
|flag_s2                =
|image_flag             =
|flag                   =
|flag_type              =
|image_coat             =
|symbol                 =
|symbol_type            =
|capital                = * [[វ្យាធបុរៈ]] &lt;br&gt; [[អូរកែវ|នរវរនគរ]] (សម័យក្រោយ)
|common_languages       = [[ភាសាខ្មែរ|ខ្មែរបុរាណ]]
|religion               = ពុទ្ធសាសនា [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]
|currency               = មាស ប្រាក់ [[គុជខ្យង]] 
|today = {{flag|កម្ពុជា}}&lt;br&gt;{{flag|ថៃ}}&lt;br&gt;{{flag|វៀតណាម}}&lt;br&gt;{{flag|ឡាវ}}
}}
{{ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ}}

== លក្ខណៈទូទៅ ==
នគរភ្នំ(នគរវ្នំ)  ឬអាណាចក្រភ្នំ​ ភាសា{{lang-th|នរគភ្នំ}}; {{zh|c=扶南|p=Fúnán}}; {{វៀតណាម -Phù Nam}}) ជាឈ្មោះដែលជនជាតិខ្មែរហៅឈ្មោះប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ភាសាចិនអានត្រាប់តាមសូរស័ព្ទខ្មែរក្លាយជា'''ភ្វូណាន ឬ ហ្វូណាន'''។ នគរវ្នំមានទឹកដីលាតសន្ធឹងពីបឹងទន្លេសាបរហូតដល់ពាមទន្លេមេគង្គ ដែលជាប់ទៅនឹងសមុទ្រ។ រាជធានីរបស់នគរភ្នំមានឈ្មោះថា[[វ្យាធបុរ៖]]កាលនោះប្រហែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ស្រុកបាភ្នំ]] នៃ[[ខេត្តព្រៃវែង]]សព្វថ្ងៃ។ ភ្វូណាន ( 扶南 ) ឬ ហ្វូណាន គឺជាឈ្មោះជា[[ភាសាចិន]]នៃនគរបុរាណមួយដែលស្ថិតនៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ។ ការកំណត់ឈ្មោះនេះត្រូវបានគេរកឃើញ នៅក្នុងអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជាច្រើនដែលពិពណ៌នាពីរដ្ឋនេះ បើតាមចិនបុរាណអានថា '''ប៊ីយូណាម''' ដែលជាពាក្យគ្មានន័យអ្វីឲ្យប្រាកដក្នុងភាសាចិនទេ។ ឈ្មោះនេះផ្អែកលើរបាយការណ៍អ្នកការទូតចិនពីរនាក់ដែលតំណាងឱ្យនគរអ៊ូ នៅណានជិងដែលបានស្នាក់នៅបណ្ដោះអាសន្ននៅភ្វូណាននៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី៣ នៃគ្រិស្តសករាជ យ៉ាងណាក៏ដោយ ឈ្មោះ ''ភ្វូណាន'' មិនត្រូវបានគេរកឃើញក្នុងអត្ថបទដើមក្នុងស្រុកមួយណាទេ ហើយមិនដឹងថាតើប្រជាជនភ្វូណានហៅប្រទេសខ្លួនឯងថាយ៉ាងម៉េចដែរ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦&lt;/ref&gt; លក្ខណៈធម្មជាតិនៃមនុស្សជាតិពន្ធុភាសាគឺជាប្រធានបទនៃការពិភាក្សាជាច្រើនក្នុងចំណោមពួកអ្នកឯកទេស។ សម្មតិកម្មនាំមុខគេលើកឡើងថាអ្នកនគរភ្នំភាគច្រើនជាអំបូរមនុស្សមន-ខ្មែរ ឬទក្សិណាស៊ី(អូស្ត្រូណេស៊ីយាង)។  មានមតិខ្លះចាត់ទុកថា '''ភ្វូណាន'''ត្រូវនឹងពាក្យថា ព្នង ដោយសំអាងថាកុលសម្ព័ន្ធព្នងដែលរស់នៅលើខ្ពង់រាបសព្វថ្ងៃ ស្ថិតនៅក្នុងអំបូរខ្មែរនេះម្យ៉ាង ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសំអាងថារូបចំលាក់ នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបុរាណខ្មែរ បានបង្ហាញថាខ្មែរក្នុងសម័យនោះ មានសំលៀកបំពាក់ និងទំលាប់ខ្លះដូចពួកព្នងដែរ។ ចំពោះរឿងនេះគួរកត់សំគាល់ថាលោកសាស្ត្រាចារ្យ អ៊ែល-ប្រាំផ្ត៍ (L. Brumpt) បានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរ និងព្នងពិតជាមានពូជអំបូរជាមួយគ្នាមែន ដោយសំអាងទៅលើលទ្ធផលនៃការសិក្សារបស់លោកទៅលើឈាមក្រហម (អេម៉ូក្លូប៊ីន)។&lt;ref&gt; ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦&lt;/ref&gt;ឈ្មោះដើមមិនត្រូវបានគេស្គាល់ទេ។ ការបកប្រែខ្លះដូចជា '''នគរភ្នំ''' ដែលច្រើនស្មានថា ពាក្យភ្វូណាននេះគឺត្រូវបានយកចេញជាញឹកញាប់ពីពាក្យខ្មែរ ''ព្នំ'' រឺ ''វ្នំ'' 
(ទំនើប:''ភ្នំ'') ដោយលោកសឺដេស លោកបានបញ្ជាក់ថា ស្ដេចនៅសម័យនោះមានឋានន្តរនាមថា '''ស្ដេចភ្នំ''' ពាក្យខ្មែរបុរាណថា '''កុរុងវ្នំ''' ត្រូវនឹងសំស្ក្រឹតថា '''បវ៌តភូបាល''' ឬ '''សៃលរាជ'''។ ជនជាតិចិនក៏បានយកឋានន្តរនាមនេះប្រើសម្រាប់ ហៅប្រទេសដែលស្ដេចទាំងនោះគ្រប់គ្រងផងដែរ ។ ចំពោះទំលាប់ខាងលើនេះ លោកអឺ-អៃម៉ូនីញ៉េ បានកត់សំគាល់ឃើញថា ក្នុងសម័យបុរាណចិនមិនចេះវែកញែកមនុស្សឲ្យដាច់ពីប្រទេសទេ។ ពួកនេះច្រើនប្រើឈ្មោះតែមួយសំរាប់សំគាល់មនុស្សផងរាជធានីផងប្រទេសទាំងមូលផង រឺ ក៏ឈ្មោះឋានន្តរនាមរបស់អ្នកដឹកនាំផង។ ចំពោះទស្សនៈរបស់លោកសឺដេសនេះ គួរឲ្យកត់សំគាល់ថា ឯកសារចិនបាននិយាយច្បាស់ថាអធិរាជអាណាចក្រវ្នំមានឋានន្តរនាម '''គូឡុង'''គឺ'''កុរុង''' ដែលសព្វថ្ងៃមានន័យថា ស្ដេចសោយរាជ្យ។ បើដូច្នេះ ពាក្យ '''ភ្វូណាន''' ចិនហៅតាមឋានន្តរនាមរបស់អធិរាជអាណាចក្រវ្នំគឺ'''កុរុងវ្នំ'''នេះឯង។ ឯការដែលមានឋានន្តរនាមយ៉ាងនេះគឺប្រហែលមកពីភ្នំជាទីកន្លែងដែលអធិរាជឡើងទៅជួបនឹងព្រះឥសូរ ឯកសារចិនបាននិយាយថា ព្រះអាទិទេពយាងចុះលើភ្នំម៉ូតាន់ (Mo-tan) ជាញឹកញាប់ ព្រះអង្គបានមកទីនោះដើម្បីបញ្ចេញមហិទ្ធិរិទ្ធិរបស់ព្រះអង្គ ព្រះអធិរាជទាំងឡាយបានទទួលនូវពរជ័យពីព្រះអង្គ ហើយប្រជារាស្ត្រក៏បានសុខចំរើនដោយសារនោះផង''។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៦,៤៧&lt;/ref&gt;ក៏ប៉ុន្តែ ''ណាន'' 南 ប្រហែលជាមានន័យសាមញ្ញថា ''ទិសខាងត្បូង'' ដែលគឺជាករណីយរដ្ឋដទៃទៀតមានឈ្មោះថា អណ្ណាម។  គេមានជំនឿថារដ្ឋនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅសតវត្សទី១នៃគ.ស នៅតំបន់[[ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ]] ដែលបច្ចុប្បន្នគឺជាទឹកដី[[វៀតណាម]] &lt;ref&gt;name=&quot;asiatour.com&quot;&gt;http://www.asiatour.com/vietnam/e-01land/ev-lan20.htm{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែលំនៅដ្ឋានរបស់មនុស្សដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ នៅក្នុងតំបន់នោះប្រហែលជាត្រូវនឹងសតវត្សទី៤ម.គ ទៅវិញទេ។ ថ្វីបើត្រូវបានចាត់ទុកដោយពួកបេសកជនចិនថាជាអាណាចក្រឯកភាពមួយមែន វ្នំ ប្រហែលជាធ្លាប់ជាបណ្ដុំនៃរដ្ឋបុរីមួយចំនួនជួនកាលបានធ្វើសឹក នឹងរដ្ឋផ្សេងមួយទៀត និងនៅពេលមួយក៏បានបង្រួបបង្រួមនយោបាយគ្នាឡើងវិញ។&lt;ref&gt; name=&quot;havantan91&quot;&gt;ហា-វ៉ាន់តាន់ &quot;អូរកែវ: ធាតុអន្តោជាតិ និង ពហិជាតិ&quot; ''វិទ្យាសាស្ត្រសង្គមវៀតណាម'' ១-២ (៧-៨), ១៩៨៦, ទទ.៩១-១០១។&lt;/ref&gt;  តិចណាស់ដែលគេដឹងអំពីវ្នំ វាលែងតែវាជារដ្ឋពាណិជ្ជកម្មដែលប្រកបដោយសក្ដានុពល បើតាមភស្តុតាងតាមរយៈការរកឃើញនៃទំនិញរបស់ពួក[[អាណាចក្ររ៉ូម|រ៉ូម]] [[ចិន]] និង[[ឥណ្ឌា]] កំឡុងពេលកំណាយបុរាណវត្ថុនៅកំពង់ផែបុរាណ អូរកែវ (O'Keo រឺ O'Ceo ) ដែលជាញឹកញយត្រូវបានសរសេរដោយភាន់ច្រឡំថាជា Oc Eo ([[អូរកែវ]]) នៅ[[ប្រទេសវៀតណាម]]ខាងត្បូង។&lt;ref&gt;Lương Ninh, “Funan Kingdom: A Historical Turning Point”, ''Vietnam Archaeology,'' 147 3/2007: 74-89.&lt;/ref&gt; រាជធានីនៃនគរវ្នំប្រហែលជាដើមឡើយតាំង នៅបរិវេណបាភ្នំក្បែរទីប្រជុំជនបាណាមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននៅក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]] ទំនងជាត្រូវបានគេផ្លាស់ទៅអូរកែវ នៅសម័យក្រោយមកទៀត។ វិខខឺរី (Vickery) &lt;ref&gt;Michael Vickery, ''Society, Economics, and Politics in pre-Angkor Cambodia: The 7th-8th centuries'', pp. 36 ff.&lt;/ref&gt; បានច្រានចោលដោយកែតម្រូវលើការប្រកាសរកឃើញទីប្រជុំជនមួយដែលហៅថា វ្យាធបុរ (''ទីក្រុងនៃអ្នកប្រមាញ់'') ដោយលោកសឺដេស&lt;ref&gt;Coedès, ''The Indianized States of Southeast Asia'', pp.36 ff.&lt;/ref&gt; ពីព្រោះតែលោកបានទាញយកឈ្មោះពី ថឺមូ (Tèmù 特牧) ដែលគេលើកយកមកនិយាយជារាជធានីនៅក្នុងអត្ថបទប្រវត្តិសាស្ត្រចិន ដូច្នេះហើយវាត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរថា ''ទ្មាក់ រឺ ទល្មាក់'' ដែលមានន័យថា ''អ្នកទាក់'' មិនមែន ''អ្នកប្រមាញ់''ទេ។  ភាគច្រើនរឿងរ៉ាវដែលគេដឹងពីវ្នំ គឺបានមកពីកំណត់ត្រាពីប្រភពចិន និងចាម ដែលចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៣ដល់ទី៦ និងបានមកពីកំណាយបុរាណវត្ថុ។ គ្មានការស្រាវជ្រាវខាងបុរាណវត្ថុណាមួយត្រូវបានធ្វើឡើងនៅ ក្នុងរដ្ឋនេះក្នុងតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ របស់កម្ពុជាជាច្រើនទសវត្សមកហើយ ហើយតំបន់នេះប្រាកដជា ជាទីតាំងដែលគេបានស្មានទុកថាជា ទីតាំងនៃរាជធានីជាច្រើននៃវ្នំ។ &lt;ref&gt;Miriam T. Stark, ''et al.'', “Results of the 1995–1996 Archaeological Field Investigations at Angkor Borei, Cambodia”, ''Asian Perspectives,'' vol.38, no.1, 1999,[http://www.anthropology.hawaii.edu/People/Faculty/Stark/pdfs/AP1999%20article.pdf on University of Hawai’i], pp.7ff.&lt;/ref&gt; វ្នំត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជានគរខ្មែរដំបូង (កាលនៅនគរវ្នំមិនដឹងថាអ្នកស្រុកហៅជាតិខ្លួនឯងថាម៉េចទេ វាលែងតែសម័យចេនឡាទើបយើងដឹងថាអ្នកស្រុកហៅខ្លួនឯងថាក្មេរ) និងជានគរមុន[[អាណាចក្រខ្មែរ|កម្វុជទេឝ]]។

== ប្រភព ==
អ្នកប្រាជ្ញសម័យទំនើបទីមួយដែលកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរដ្ឋបុរីវ្នំបុរាណឡើងវិញគឺលោក[[ប៉ូល ពេល្យោ|ប៉ូល-ពេល្យោ]] ដែលក្នុងអត្ថបទប្លែកជាងគេ ''ឡឺភ្វូណន'' នៅឆ្នាំ ១៩០៣ បានទាញកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រចិនដោយឡែកៗដើម្បីពិពណ៌នាពីលំដាប់ព្រឹត្តិការណ៍តាមឯកសារដែលភ្ជាប់ទៅនឹងការបង្កើតវ្នំនៅប្រហែលសតវត្សទី១នៃគ.ស ជាមួយការរលំរលាយទៅវិញដោយការសញ្ជ័យនៅសតវត្សទី៦ដល់ទី៧។ កត្តាសំខាន់នៃប្រភពចិនរបស់លោកពេល្យោបានបង្ហាញការសង្ស័យចំពោះការយល់ឃើញក្នុងសេចក្ដីសន្និដ្ឋានរបស់លោក។&lt;ref&gt;See Vickery, &quot;Funan Deconstructed&quot;&lt;/ref&gt;កំណត់ត្រាចិនដែលចុះកាលបរិច្ឆេទចាប់ពីសតវត្សទី៣នៃគ.ស ដែលចាប់ផ្ដើមជាមួយសានគ័រជី (三國志) ([[តំរានគរបី]]) បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ២៨៩គ.ស ដោយលោក[[ឆឹនឝូវ|ហ្ឆឹនឝូ]] (陳壽) (២៣៣-២៩៧) កត់ត្រាការមកដល់នៃគណៈទូតវ្នំពីរនៅឯសវនការនៃហ្លីតាយ (呂待) ចៅហ្វាយខេត្តនៅនគរអ៊ូ 吳 ចិនខាងត្បូង: គណៈទូតទីមួយបានមកដល់នៅរវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៣០ គ.ស លើកទីពីរនៅឆ្នាំ ២៤៣។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan&quot;, p.303&lt;/ref&gt; ប្រភពក្រោយៗដូចជា លាំងឝ៊ូ (梁書) ([[ក្រាំងលាំង]]) របស់[[ហ្យ៉ោឆា]]  姚察 (៥៣៣-៦០៦) និង [[យ៉ោវស៊ឺលៀន|ហ្យ៉ោហ្ស៊ឺហ្លៀន]] (姚思廉) (ស.៦៣៧) បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ៦៣៦ ពិភាក្សាលើបេសកកម្មនៃបេសកជនចិនសតវត្សទី៣ខាងថាយ(康泰) និងជូយិង(朱應) ពីនគរអ៊ូទៅវ្នំ។ សំណេរនៃបេសកជនទាំងនេះ ទោះបីវាមិនស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដើមក៏ដោយ ក៏ត្រូវបានគេដកស្រង់និងវាគួរតែបានរក្សាទុកក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររាជវង្សក្រោយៗមកទៀត ហើយនិងបង្កើតជាមូលដ្ឋានសំខាន់ដើម្បីឱ្យយើងយល់ដឹងច្រើនអំពីវ្នំ។ ចាប់តាំងពីការបោះពុម្ពផ្សាយអត្ថបទរបស់លោកពេល្យោ កំណាយបុរាណវត្ថុនៅវៀតណាម និងកម្ពុជា ជាពិសេសកំណាយនៃស្ថានីយ៍មួយចំនួនដែលជាប់ទាក់ទងនឹងវប្បធម៌[[អូរកែវ]] បានគាំទ្រនិងបង្គ្រប់ការសន្និដ្ឋានរបស់លោក។ សិលាចារឹកក្នុងតំបន់មួយចំនួនបានរកឃើញនៅ[[វៀតណាម]]និង[[កម្ពុជា]] ជាពិសេសសិលាចារឹកនៃ[[ប្រាសាទប្រាំល្វែង]]នៅ “វាលប្របុស” និងនៅមីសឺន ក្បែរដាណាង ក៏បានជួយដល់ការកសាងប្រវត្តិសាស្ត្រវ្នំឡើងវិញដែរ។
== ដើមកំណើត ==
នគរវ្នំត្រូវបានគេគិតថាបង្កើតឡើងនៅក្នុងសតវត្សទី ១នៃគ.ស នៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺជាទឹកដី[[ប្រទេសវៀតណាម]] ភស្តុតាងបុរាណវត្ថុបង្ហាញថាមានការតាំងទីលំនៅដ្ឋាននៃមនុស្សដ៏ច្រើន នៅតំបន់នេះប្រហែលជាត្រឡប់ទៅដល់សម័យសតវត្សទី៤ម.គ វិញ។ ថ្វីបើត្រូវបានចាត់ទុកដោយពួកបេសកជនចិនថាជាអាណាចក្រឯកភាពមួយក៏ដោយ ក៏នគរវ្នំប្រហែលជាបណ្ដុំនៃរដ្ឋបុរីដែលជួនកាលបានធ្វើចំបាំងជាមួយនិងរដ្ឋដទៃផ្សេងទៀត ហើយនៅពេលក្រោយមកទៀតក៏បានបង្រួបបង្រួមនយោបាយឡើងវិញ។ ដើមកំណើតពិតនៃពួកអ្នកនគរវ្នំគឺជាប្រជាជនដើម ដែលតាំងលំនៅនៅវៀតណាមខាងត្បូងសព្វថ្ងៃនេះ ដែលចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជា ខ្មែរ ឬខ្មែរក្រោម។ ពាក្យខ្មែរ ''ក្រោម'' មានន័យថា ''ខាងក្រោម'' ឬ ''ប៉ែកខាងក្រោម'' សំដៅលើភាគក្រោមនៃទឹកដីខ្មែរដែលត្រូវបានធ្វើអាណានិគម ដោយវៀតណាមរួចទៅហើយក្រោយមកបានប្រែក្លាយ ជាផ្នែកមួយនៃវៀតណាមរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ នៅមុនពេលសង្គ្រាមសកលលោកលើកទី១ គេនៅមានកង្វែងគំនិតគ្នាអំពីទីតាំងនគរវ្នំនៅឡើយ។ មានអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនដូចជាលោកវីលផ្វដ (Wilford) លោកថាវ្នំស្ថិតនៅត្រង់ប្រទេស[[ប្រទេសម៉ាឡេសុី]]។ លោកអា.រ៉ែមមុសាត (A.Remusat) លោកថាវ្នំជាអាណាខេត្តរបស់ចិន ស្ថិតនៅត្រង់តុងកឹង។ លោកខ្លាបផ្រថ (Klaproth) និង ផូសៀ (Pauthier) ថាវ្នំត្រូវនឹងដែនដីបាគូ និងប្រទេស[[ប្រទេសភូមា]]។ លោកដឺឃ្វីនណេស (Dequines) ថាត្រូវនឹងកោះមួយនៅខាងលិចប្រទេសសៀម។ ឯលោកបាថ (Barth) ថាត្រូវនឹងឆ្នេរសមុទ្រ[[តៈនាវឝ្រី]] ក្រៅពីនេះអ្នកសិក្សាឯទៀតយល់ថាវ្នំស្ថិតនៅត្រង់ប្រទេសខ្មែរ រឺ ប្រទេសសៀម។ ដើម្បីឲ្យអស់ចំងល់ចំពោះទីតាំងរបស់វ្នំ យើងនឹងលើកយកឯកសារចិនយកមកពិនិត្យឡើងវិញ។ ឯកសារចិនបានផ្ដល់ព័ត៌មានដូចតទៅ៖ 
# វ្នំមានចំងាយ ៣០០០ លី ខាងលិចប្រទេសលីនយី (ចាម្ប៉ា)
# វ្នំមានចំងាយ ៧០០០ លី ពី ចេណាន (Jenan) (តុងកឹង)
# វ្នំមានទំហំ ៣០០០ លី ក្រោយពង្រីកធំដល់ ៥០០០ រឺ ៦០០០ លី
# វ្នំស្ថិតនៅក្នុងឈូងសមុទ្រធំមួយ
# មានទន្លេធំមួយហូរពីខាងលិច (ឯកសារខ្លះពាយព្យ) ហើយចាក់ទៅសមុទ្រ។ 
បើសិនគិតថា ១ លី ប្រវែង ៥៧៦ មាត្រ ចំងាយពីលីនយីមកវ្នំមាន ១៧២៨ គ.ម គឺត្រូវនឹងប្រទេសខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ កម្ពុជាក្រោម និងប្រទេសថៃកណ្ដាល។ ឈូងសមុទ្រក្នុងឯកសារចិនគឺជាឈូងសមុទ្រថៃ ឯទន្លេធំដែលហូរចាក់ទៅ ក្នុងសមុទ្រគឺគ្មានអ្វីក្រៅពីទន្លេមេគង្គ រឺ បើនិយាយឲ្យចំទៅគឺទន្លេសាបនឹងឯង។ សរុបសេចក្ដីមកឃើញថាមជ្ឈមណ្ឌលវ្នំ ស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមនៃទន្លេមេគង្គ។ ត្រង់នេះអ្នកសិក្សាហាក់ដូចជាយល់ស្របគ្នា ហើយតែចំណុចមួយទៀតដែលអ្នកសិក្សានៅមិនហ៊ានអារកាត់នៅឡើយ គឺរឿងរាជធានីដំបូងរបស់វ្នំ។ បើតាមសិលាចារឹកសម័យក្រោយៗមកទៀតបានឲ្យដឹងថាក្រុង '''វ្យាធបុរ''' (បុរីនៃស្ដេចទាក់ដំរី) ដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូចាត់ទុកថាជារាជធានីមួយរបស់នគរវ្នំ។ ចិនហៅរាជធានីនេះថា '''តូមូ''' ដែលលោកសឺដេសថាត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបុរាណថាទ្មាក់ រឺ ទល្មាក់ (អ្នកទាក់ដំរី)។ លោកយល់ទៀតថា ក្រុងវ្យាធបុរនេះស្ថិតនៅម្ដុំបាភ្នំ និងបាណាមក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]]សព្វថ្ងៃ។ ព្រះភិក្ខុប៉ាង-ខាត់ក៏មានព្រះយោបល់ដូច្នេះដែរ។ ព្រះអង្គបានសរសេរថា  រាជធានីវ្យាធបុរ តាំងនៅតំបន់ស្រុកបាភ្នំទំនងជានៅភ្នំខ្សាច់បច្ចុប្បនេះ ព្រោះគេបានរកឃើញបុរាណដ្ឋាន និងបុរាណទេវរូបជាច្រើននៅទីនោះ។ សិលាចារឹកមួយនៅវត្តចក្រឹតនៅជើងភ្នំ ពីស.វ.ទី១០ បាននិយាយពីការកសាងទេវរូបព្រះឥសូរហៅថា '''អទ្រិវ្យាធបុរេឝ្វរ''' តំកល់នៅទីនោះ។ គួរកត់សំគាល់ម្យ៉ាងទៀតថា នៅតំបន់បាភ្នំ[[ឈើកាច់]]សព្វថ្ងៃនេះមានភូមិជាច្រើនដែលមានឈ្មោះទាក់ទងនឹងដំរី គឺ[[ភូមិរោងដំរី]] [[ភូមិក្បាលដំរី]] និង[[ភូមិព្រៃដំរី]]។ តើយើងអាចកត់សំគាល់ថាឈ្មោះទាំងនេះ ជាអនុស្សាវរីយ៍រំលឹកដល់ ទីតាំងរាជធានីអាណាចក្រវ្នំបានទេ? តាមពង្សាវតាររាជវង្សលាំង ក្រុងនេះស្ថិតនៅប្រហែល ២០០ លី ពីសមុទ្រ បើគិតទៅគឺត្រូវនឹងចំងាយពីបាភ្នំទៅ អូរកែវ ដែលជាកំពង់ផែមួយរបស់វ្នំ។ នៅពេលសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ លោកល្វីស-ម៉លឡឺរ៉េត (Louis Malleret) អ្នកប្រាជ្ញបារាំងបានធ្វើកំណាយផ្សេងៗក្នុងដែនដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ហើយបានរកឃើញរមណីយដ្ឋាន អូរកែវនេះដែល លោកចាត់ទុកថាជាកំពង់ផែធំរបស់វ្នំ ព្រោះនៅទីនោះគឺនៅខាងត្បូងភ្នំបាថេ [[ខេត្តក្រមួនស]] គេបានជីករកឃើញខឿនសំណង់ផ្សេងៗព្រមទាំងវត្ថុផ្សេងទៀតជាច្រើន ខ្លះមកពីចក្រភពរ៉ូម ខ្លះទៀតមកពីប្រទេសឥណ្ឌា និងខ្លះទៀតជាវត្ថុធ្វើពីថ្មរំលីង។ ដោយហេតុនេះហើយបានជាមានមតិខ្លះថាអូរកែវជារាជធានីដំបូងរបស់វ្នំ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញខ្លះទៀតយល់ឃើញផ្សេង ដូចលោកហ្សង់-បូអ៊ីសេលី (Jean Boisselier) យល់ថារាជធានីវ្នំស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបខាងក្រោមទន្លេមេណាមវិញ ដោយសំអាងលើការរកឃើញរូបសំណាកខ្លះដែលធ្វើពីដីឥដ្ឋ។ បើតាមលោកគិតថារបស់នេះធ្វើនៅក្នុងស្រុកមិនមែនជារបស់យកពីក្រៅឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញបារាំងរូបនេះយល់ដែរថា នៅចុងសម័យវ្នំរាជធានីត្រូវបានប្ដូរទៅតាំង នៅម្ដុំនៅជិតពាមទន្លេមេគង្គខាងត្បូងប្រទេសកម្ពុជា។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៤៧,៤៨&lt;/ref&gt; 
មានកំណត់ត្រាជាច្រើនជាភាសាចិន ដែលចុះកាលបរិច្ឆេទពីសតវត្សទី៣ផ្ដើមជាមួយ សានគ័រជី  (三國志) ([[តំរានគរបី]]) ដែលបានបញ្ចប់បង្ហើយនៅឆ្នាំ ២៨៩ នៃ គ.ស ដោយលោក [[ឆឹនឝូវ]] (陳壽) (២៣៣-២៩៧) ក្នុងនោះមានអង្គទូតតែពីរប៉ុណ្ណោះទេដែលមកពីនគរវ្នំអំឡុងសតវត្សទី៣ត្រូវបានកត់ត្រាថា៖ អង្គទូតលើកទីមួយចូលទៅកាន់សំណាក់លោកហ្លីតាយ (呂待) ចៅហ្វាយខេត្តនៅភាគខាងត្បូងនៃនគរអ៊ូ 吳 ចិន  ប្រ.រវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៣០ គ.ស លើកទី២នៅឆ្នាំ ២៤៣។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan&quot;, p.303&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែប្រភពក្រោយៗទៀតដូចជា លាំងឝ៊ូ (梁書) ([[ក្រាំងលាំង]]) ដោយលោក[[ហ្យ៉ោឆា]] (姚察) (៥៣៣-៦០៦) និង [[យ៉ោវស៊ឺលៀន|ហ្យ៉ោហ្ស៊ឺហ្លៀន]] (姚思廉) (ម.៦៣៧) ដែលបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ៦៣៦ បញ្ជាក់ថាគណៈទូតនៃពួកបេសកជនចិន លោក[[ខាងថាយ]] 康泰 និង [[ជូយិង]] (Zhū Yīng 朱應) ថាជាបេសកជនទៅកាន់នគរវ្នំនៅសតវត្សទី៣។
====ហ៊ុនធៀន (ហ៊ុនហ្ធៀន)====
ពង្សាវតារនៃរាជវង្សលាំងកត់ត្រាអំពីរឿងរ៉ាវនៃជនបរទេសម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថា ហ៊ុនហ្ធៀន 混塡 ៖ ''ព្រះអង្គបានមកពីប្រទេសខាងត្បូងជាំវ 徼 (ជ្វា)  (ឧបទ្វីបម៉ាឡេ រឺ ប្រជុំកោះឥណ្ឌូនេស៊ី?) បន្ទាប់ពីបានសុបិនថាទេពារក្សព្រះអង្គបានប្រគល់ធ្នូទិព្វទៅឱ្យទ្រង់ បានបង្គាប់ឱ្យព្រះអង្គចេញដំណើរតាមសំពៅជំនួញដ៏ធំមួយ។ ព្រះអង្គបានចេញដំណើរនៅពេលព្រឹកទៅកាន់ប្រាសាទមួយ ជាកន្លែងដែលព្រះអង្គរកឃើញធ្នូមួយនៅឯគល់នៃដើមឈើរបស់ទេពារក្សនោះ។ ព្រះអង្គក្រោយមកបានឡើងសំពៅមួយ ហើយទេពារក្សបានបណ្ដាលឲ្យចិត្តព្រះអង្គទៅដល់ទឹកដីវ្នំ។ ម្ចាស់ក្សត្រីនៃប្រទេសនេះ គឺព្រះនាង លៀវយ៉េក រឺ លីវយី 柳葉 (ស្លឹកសូល) ចង់ឆ្មក់យកសំពៅនិងពន្លិច ដូច្នេះហើយកុរុងហ៊ុនធៀនបានបាញ់ព្រួញចេញពីធ្នូទិព្វទំលុះសំពៅរបស់លីវយី។ ដោយភិតភ័យ ព្រះនាងបានប្រគល់ខ្លួនចុះចាញ់ ហើយហ៊ុនធៀនបានយកព្រះនាងធ្វើជាព្រះមហេសីរបស់ព្រះអង្គ។ ប៉ុន្តែដោយមិនសប្បាយចិត្តដែលឃើញព្រះនាងស្រាតននល ព្រះអង្គក៏បានដណ្ដប់វត្ថុអ្វីមួយដើម្បីធ្វើជាសំលៀកបំពាក់ ដែលព្រះអង្គបានបំពាក់កន្លងព្រះសិរសាព្រះនាង។ ក្រោយមកទៀតទ្រង់ក៏បានគ្រប់គ្រងប្រទេសនេះ នឹងបន្តអំណាចទៅឱ្យបុត្រារបស់ព្រះអង្គ ដែលជាស្ថាបនិកនៃទីក្រុងទាំងប្រាំពីរ។'' ស្ទើរតែជារឿងដូចគ្នាហើយបានលេចឡើងក្នុង ជិនឝ៊ូ 晉書 រឺ ''ពង្សាវតាររាជវង្សជិន'' បានចងក្រងដោយលោក[[ផ្វាងស្ឈែនលិង|ហ្ផ្វាងហ្ស្ឈែនលិង]] 房玄齡 (៥៧៨-៦៤៨) នៅឆ្នាំ ៦៤៨គ.ស. មានតែឈ្មោះទេត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទៅជា ហ៊ុនហួយ 混湏 និង យ៉េកលៀវ 葉柳។

៤) ជា​ចុង​ក្រោយ​គឺ សៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​លោក វង់ សុធារ៉ា និង លោក ណុប សុខា ដែល​ជា​សាស្រ្តា​ចារ្យ​ដេប៉ាតឺម៉ង់​ប្រវត្តិវិទ្យា នៅ​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ​​២ ដែល​ដក​ស្រង់​យក​អំណះអំណាង​របស់​លោក ម៉ាយ​ឃើល វីគឃីរី (Michael Vickery) ដែល​មើល​ទៅ​ ជា​អំណះអំណាង​ថ្មី​ជាង​គេ​បំផុត និង​សមស្រប​ជាង​គេ​បំផុត​ដែរ ។ អំណះអំណាង​នោះ​គឺ៖

ក. ពាក្យ​ វ្យាធៈ  ជាភាសា​សំស្រ្តឹត​​​ត្រូវ​នឹង​ពាក្យ​បារាំង​ថា frapper ដែល​ប្រែ​ថា វាយ​ ទះ តប់  ។
ខ. នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៦ កំណាយ​បុរាណ​វិទ្យា​​ដោយ​ បុរាណ​វិទូ​ជប៉ុន និង​អាមេរិច​ រួម​សហការ​​ដោយ​បុរាណ​វិទូ​ខ្មែរ​នៅ​សកល​វិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​វិចិត្រ​សិល្បៈ ។ កំណាយ​ និង​ការ​ពិនិត្យ​រូប​ភាព​ពី​លើ​អាកាស​ បាន​នាំ​ឲ្យ​គេ​អះ​អាង​ថា នៅ​បាភ្នំ​គ្មាន​ភស្តុ​តាង​ជា​អតីត​ទី​ក្រុង​បែប​ណា​មួយ​ទេ ។
គ. កំណាយ​នៅ​ វត្ត​គំនូរ  ការ​សិក្សា​លើ​សំណស់​បុរាណ​វត្ថុ​ និង​រូប​ថត​ពី​លើ​អាកាស​​នៅ​អង្គរ​បុរី បាន​បង្ហាញ​ភស្តុតាង​ពី​ទី​ក្រុង​​​​បុរាណ​ដែល​អាច​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​តាំង​ពី​មុន គ.ស រហូត​ដល់​សតវត្ស​ទី ៧ នៃ​គ.ស ។
ឃ. សិលា​ចារឹក​ បន្ទាយ​ប្រាវ  K. 222 នា​សតវត្ស​ទី ១១ មាន​ជួរ​មួយ​សរសេរ​ថា លោញ​វ្រៃក្របាសវ្យាធបុរ ដែល​មានន័យ​ថា លោញ​នៃ​ស្រុក​ព្រៃ​ក្របាស​ក្នុង​ដែនដី​វ្យាធបុរៈ ។ ព្រៃ​ក្របាស នោះ​ត្រូវ​នឹង​ស្រុក​ព្រៃ​កប្បាស​ នៅ​ខេត្រ​តា​កែវ​ សព្វ​ថ្ងៃ ។

ជាចុង​ក្រោយ​ ពួក​គាត់​បាន​សរសេរ​ថា […] វា​អាច​មាន​ន័យ​ថា រាជធានី វ្យាធបុរៈ ពិត​ជា​ត្រូវ​នឹង​ទីតាំង​ អង្គរ​បុរី​ ​[…] ។

====កៅណ្ឌិន្យ====
ពួកអ្នកប្រាជ្ញខ្លះបានព្យាយាមបញ្ចូលទេវកថានេះ ជាមួយរឿងព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ ដែលមាននាមថា កៅណ្ឌិន្យដែលបានរៀបអភិសេកជាមួយបុត្រីនាគ (ពស់) ដែលមានព្រះនាមថា[[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ដែលដំបូងយោងទៅតាមសិលាចារឹកចាមមួយ ដែលមានចុះកាលបរិច្ឆេទ ៦៥៨ គ.ស (សូមមើលខាងក្រោម)។ វិខ្ខឺរី (Vickery) &lt;ref&gt;Vickery, &quot;Funan reviewed&quot;, p. 197&lt;/ref&gt; បានច្រានចោលដោយកែតំរូវទៅលើភាពដូចគ្នានេះ ដោយបង្ហាញថា ហ៊ុនធៀន មានត្រឹមតែពីរព្យាង្គប៉ុណ្ណោះ (ការបញ្ចេញសំឡេងបានសង់ឡើងវិញគឺអនុលោមតាម ភូឡេប៊្លែងខ៍ &lt;ref&gt;Edwin George Pulleyblank, ''Lexicon of reconstructed pronunciation in early Middle Chinese, and early mandarin'', Vancouver: UBC Press 1991, pp. 135 and 306&lt;/ref&gt; ''γwәn dεn''): &quot;...វាគួរឲ្យដឹងថា គ្មានឯកសារណាដែលបានផ្ដល់នូវព្យាង្គទីបី [a] ទេ ដោយហេតុថាតាមការសិក្សាខាងចិនវិទ្យាបានសង្កត់ធ្ងន់ថា ភាសាចិនមានសមត្ថភាពដ៏អស្ចារ្យ ក្នុងការកត់ឈ្មោះតាមភាសាមួយទៅភាសាមួយទៀតជាប្រព័ន្ធពីទីដទៃទៀតនៃអាស៊ី ជាពិសេសឈ្មោះនោះជាភាសាឥណ្ឌា។&quot; បន្ថែមលើសពីនេះ គួរឲ្យកត់សំគាល់ដែរ ព្រោះរឿងនេះក៏មិនបញ្ជាក់ថាហ៊ុនធៀនជាព្រាហ្មណ៍ រឺ លីវយីជាបុត្រីនាគដែរ។ 

=====កៅណ្ឌិន្យក្នុងប្រភពចិន=====
បន្ថែមទៀតនោះដែរ ការប្រែជាភាសាចិននៃកៅណ្ឌិន្យ រឺ កោណ្ឌញ្ញ។ល។ គឺត្រូវនឹង ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូ 僑陳如។&lt;ref&gt;Hackmann, ''Erklärendes Wörterbuch zum chinesischen Buddhismus'', p. 80, s. v. ''Chiao-ch'ên-ju''&lt;/ref&gt; មនុស្សម្នាក់ដែលត្រូវបានយកមកវែកញែកដែរនៅក្នុង ''លាំងឝ៊ូ'' តាមរយៈប្រភពនេះកៅណ្ឌិន្យ គឺជាអ្នកស្នងរាជ្យបន្តនៃកុរុង[[ចន្ទន]] រឺ ធៀនជូចានថាន 天竺旃檀 (“ចន្ទន មកពីឥណ្ឌា”) ជាព្រះរាជាមួយអង្គនៃនគរវ្នំ ដែលបានបញ្ជូនដំរីផ្សាំងមួយចំនួនក្នុងឆ្នាំ ៣៥៧ គ.ស ជាសួយសារទៅព្រះចៅអធិរាជចិន[[អធិរាជជិនមូ|ស៊ឺម៉ាតាន]] 司馬聃 (រ.៣៤៤-៣៦១ ឈ្មោះជាអនុស្សាវរីយ៍៖ មូទី 穆帝)៖ ព្រះអង្គកៅណ្ឌិន្យ រឺ ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូ[Qiáochénrú]ដើមឡើយជាព្រាហ្មណ៍ម្នាក់មកពីឥណ្ឌា។ មានសំឡេងមួយប្រាប់ទ្រង់ថា៖ʻលោកត្រូវតែទៅសោយរាជ្យនៅវ្នំʼ  ហើយព្រះអង្គបានសប្បាយក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់។ ទៅទិសខាងត្បូង ព្រះអង្គមកដល់វ្នំដោយឆ្លងកាត់នគរ[[ផានផាន]] 盤盤 (ប្រទេសមួយនៅជ្រោយម៉ាឡេយូ)។ ប្រជារាស្ត្រវ្នំបានបង្ហាញទៅកាន់ទ្រង់ថា នគរទាំងមូលបានរះឡើងជាមួយភាពសប្បាយរីករាយ បន្ទាប់ពីទ្រង់បានមកដល់ ហើយក៏បានជ្រើសរើសទ្រង់ធ្វើជា[[ស្ដេច]]។ ព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូរច្បាប់ទាំងអស់ ដើម្បីអនុលោមតាមប្រព័ន្ធនៃ[[ច្បាប់ឥណ្ឌា]]។

=====ការគាប់ជួននៃឈ្មោះ &quot;កៅណ្ឌិន្យ&quot; ក្នុងប្រវត្តិនគរវ្នំ=====
” នាម កៅណ្ឌិន្យ ល្បីល្បាញដោយសារសិលាចារឹកទមិឡមួយចំនួន នៅភាគខាងត្បូងប្រទេសឥណ្ឌានៅសហវត្សទី១នៃគ.ស. និងទំនងជានគរវ្នំត្រូវបានគ្រប់គ្រងឡើង នៅសតវត្សទី៦ដោយគោត្រនាមដដែលនេះ។ តាមរយៈ ''ណាន់ឈ៊្ហីកស្ឈូក'' 南齊書 រឺ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃរាជវង្សស្ឈីខាងត្បូង”) ដោយលោក[[ស្ឈាំវហ្ស៊ឺស្ឆៀន]] 簫子顯 (៤៨៥-៥៣៧) ស្ដេចនគរវ្នំ ឈ្ហាំវឆ្ហឹនយូទូយ្ហេកប៉ាម័រ 僑陳如闍耶跋摩 (កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម) បានបញ្ជូនព្រះសង្ឃមួយអង្គនៅឆ្នាំ ៤៨៤ ព្រះនាមណាឈ៊្ហែកស្ហៀន 那伽仙 (នាគសេន) ដើម្បីនាំជំនូនទៅកាន់ព្រះចៅអធិរាជចិននិងទូលសុំឲ្យព្រះចៅអធិរាជ នៅខណៈពេលនោះឱ្យជួយនៅក្នុងការធ្វើសញ្ជ័យយក លិនយិ 臨沂 (ភាគខាងជើងចាម្ប៉ា) …ព្រះចៅអធិរាជចិនបានអរព្រះគុណកុរុងជយវម៌្មចំពោះជំនូនរបស់ទ្រង់ ក៏ប៉ុន្តែទ្រង់មិនបានបញ្ជូនកងទ័ពទៅតទល់នឹងលិនយិទេ”។&lt;ref&gt;Pelliot, &quot;Le Fou-nan, pp. 259-260&lt;/ref&gt;

=====កៅណ្ឌិន្យនៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទប្រាំល្វែង (ថាបមឿយ)=====
សិលាចារឹកមួយក្នុងចំណោមសិលាចារឹកដំបូងគេបង្អស់ របស់កម្ពុជាមកពីប្រាសាទប្រាំល្វែងនៅ “វាលដើមត្រែង” (ថាបមឿយ) នៅកម្ពុជាក្រោម (K.5) បញ្ជាក់ពីព្រះអង្គម្ចាស់មួយអង្គព្រះនាម[[គុណវម៌្ម]] បុត្រាវ័យក្មេងជាងគេ (''nṛpasunu—bālo pi'') នៃកុរុងជយវម៌្ម គឺជាអ្នក “ដែលជាប់សោមវង្សនៃវង្សកៅណ្ឌិន្យ (''… កៅណ្ឌិន្យវង្សសសិនា …'') និងជាអធិបតីនៃ “អាណាចក្រមួយដែលបានទាញចេញពីភក់” ។&lt;ref&gt;George Cœdès, &quot;Études Cambodgiennes XXV: Deux inscriptions sanskrites du Fou-nan&quot;, pp. 2-8&lt;/ref&gt; ញាតិខាងកៅណ្ឌិន្យនេះល្បីល្បាញណាស់ បុព្វបុរសស្ថាបនិករបស់ព្រះអង្គនៅពេលក្រោយមកទៀត (ពីសតវត្សទី៧ក្រោយមកខាងមុខទៀត) ត្រូវបានគេរៀបចំឱ្យក្លាយជាឫសីមួយអង្គឱ្យដូចក្នុងវីរកថារបស់ឥណ្ឌា ''[[រឿងមហាភារតយុទ្ធ|មហាភារតៈ]]'' ទោះបីយ៉ាងនេះ តួអង្គនេះនៅតែគេមិនស្គាល់ព្រះនាមពិតជាដដែល។

=====កៅណ្ឌិន្យនៅក្នុងសិលាចារឹកភទ្រេស្វរៈ (មីសឺន)=====
ជាលើកទីមួយរឿងនេះបានលេចឡើងនៅក្នុងសិលាចារឹកមីសឺន C. ៩៦ ដែលបានចុះកាលបរិច្ឆេទថ្ងៃ អាទិត្យ ១៨ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ៦៥៨ នៃ គ.ស (វគ្គទី១៦-១៨)&lt;ref&gt;Louis Finot,''Notes d'Epigraphie XI: Les Inscriptions de Mi-so'n'', p.923&lt;/ref&gt;: &quot;នៅឯ[ទីក្រុង [[ភវបុរ]] ] [[កៅណ្ឌិន្យទី១|កៅណ្ឌិន្យ]] ជាអ្នកដំបូងក្នុងចំណោមពួកព្រាហ្មណ៍បានពួយ[[លំពែង]] ដែលលោកបានទទួលពីបុត្ររបស់[[ទ្រោណ]] [[អឝ្វតថាមន]] ជាព្រាហ្មណ៍ប្រពៃបំផុតក្នុងចំណោមពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]។ មានបុត្រីនៃ[[ស្ដេចភុជង្គនាគ]]មួយអង្គ ព្រះនាម[[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ដែលបានសាង[[គ្រួសារ]]នៅលើលោកិយ។ ដោយទទួលបានសេចក្ដីស្នេហានឹងជាតិផ្សេងគ្នា [[ព្រះនាង]]ក៏បានរស់នៅក្នុងសំណាក់នៃពួកមនុស្ស។ ព្រះនាងបានក្លាយជាព្រះមហេសីរបស់ព្រាហ្មណ៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ កៅណ្ឌិន្យ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ (ការបំពេញ)...ក្នុងកិច្ចការខ្លះ'' ។&lt;ref&gt;Golzio, &quot;Kauṇḍinya in Südostasien“, pp. 157-165&lt;/ref&gt; ក៏ប៉ុន្តែ រឿងនេះមានក្នុងសម័យក្រោយនគរវ្នំទេ។

===រាជវង្សដំបូង===

បើតាម[[ពង្សាវតាររាជវង្សលាំង]] ហ៊ុនធៀនមានបុត្រមួយអង្គដែលបានទៅត្រួតត្រាលើទឹកដីមួយផ្នែកដែលមានក្រុងប្រាំពីរ។ ក្នុងចំណោមអ្នកសោយរាជ្យតមកមានស្ដេចឈ្មោះ'''[[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]]''' ។ កាលណោះក្រុងទាំងប្រាំពីរនោះមានចិត្តកំរើបចង់បានឯករាជ្យពីនគរវ្នំ ស្ដេចអង្គនេះក៏បានប្រើឧបាយកលផ្សេងៗដើម្បីឲ្យ[[ក្រុង]]ទាំងនោះបែកបាក់គ្នា រួចទ្រង់ក៏ឆ្លៀតឱកាសលើកទ័ពយកទៅវាយយកបានទាំងអស់។ បន្ទាប់មកបានចាត់ឲ្យកូនចៅរបស់ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងត្រួតត្រា ក្រុងទាំងនោះម្នាក់មួយៗ។ ស្ដេច'''ហ៊ុនផានហួង''' បានសោយទិវង្គតនៅពេលទ្រង់មានជន្មា ៩០ វស្សា។  បុត្រទីពីរព្រះនាម '''[[ផានផាន]]''' ត្រូវលើកឲ្យឡើងសោយរាជ្យ ដោយទ្រង់បានប្រគល់កិច្ចការរដ្ឋទាំងឡាយឲ្យមេទ័ពម្នាក់ឈ្មោះ '''ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន''' (ឝ្រីមារញ) មើលខុសត្រូវ។ ស្ដេចផានផានបានសោយរាជ្យបានតែ ៣ ឆ្នាំ ក៏បានសោយទិវង្គតទៅ។ ប្រជារាស្ត្រក៏បានព្រមព្រៀងគ្នាឲ្យលើកឝ្រីមារញឲ្យឡើងសោយរាជ្យជំនួស។ ស្ដេចអង្គនេះមានសេចក្ដីក្លាហាន ហើយមានឫទ្ធានុភាពណាស់ ព្រះអង្គបានលើកទ័ពទៅវាយយកប្រទេសជិតខាងដាក់ជាចំណុះអស់ជាច្រើន។ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រកាសខ្លួនថាជា '''''មហារាជនៃភ្វូណាន''''' ។ បន្ទាប់មកទ្រង់បញ្ជាឲ្យធ្វើសំពៅធំៗជិះកាត់សមុទ្រទៅវាយនគរជាង១០ ដែលក្នុងចំណោមនោះមាននគរ '''គីវទួគុន''' (k'iu-tou-k'ouen) '''កៀវឆេ''' (Kieou-tche) '''ទៀនស៊ុន''' (Tien-Souen)។ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីធំរហូតដល់ ៥ រឺ ៦ ពាន់ [[លី]]។ 

អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រនិយមចាត់ទុកដោយសមហេតុផលថា ផ្វានឝ៊ឺម៉ានអង្គនេះត្រូវនឹងស្ដេច[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារ]] ដែលមានឈ្មោះចារនៅក្នុង[[សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់]] ([[ខេត្តញ៉ាត្រាង]]-ប្រទេស[[វៀតណាម]]សព្វថ្ងៃ) ដែលពីដើមគេយល់ច្រឡំថាជារបស់[[ចាម្ប៉ា]] តែក្រោយមក គឺចាប់ពីគ.ស ១៩២៧ លោកល្វីស-ភ្វីណូត (Louis Finot) ចាត់ទុកថាជារបស់[[សាមន្តរដ្ឋ]]មួយរបស់អាណាចក្រវ្នំទៅវិញទេ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥០&lt;/ref&gt;

ឯកសារចិនបានបញ្ជាក់ថាស្ដេច '''ឝ្រីមារញ''' បានសោយទិវង្គតនៅពេលលើកទ័ពទៅវាយរដ្ឋ '''''គីនលីន''''' ([[កំពែងមាស]]) ដែលលោកសឺដេស ថាត្រូវនឹង '''សុវណ្ណភូមិ''' (ដីមាសក្នុងអត្ថបទបាលី) រឺ '''[[សុវណ៌កុដ្យ]]''' (កំពែងមាសក្នុងអត្ថបទសំស្ក្រឹត.នៅប្រទេសភូមាខាងត្បូង រឺ លើ[[ជ្រោយម៉ាឡេយូ]])។ នៅពេលដែលទ្រង់ប្រឈួន [[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] ទ្រង់បានបញ្ជូនរាជបុត្រឈ្មោះ '''[[ផ្វានជិនឝឹង|ជិនឝឹង]]''' ឲ្យទៅសោយរាជ្យជាជំនួសព្រះអង្គ។ ពេលនោះក្មួយព្រះអង្គឈ្មោះ '''ធរណីន្ទ្រ''' (ផ្វាន់ឆាន រឺ ធរណីន្ទ្រវម៌្ម) (កូននៃបងស្រីរបស់ព្រះអង្គ) ដែលជា[[មេត្រួត]]ទ័ព ២០០០ នាក់ ក៏បានជ្រែករាជ្យធ្វើគត់រាជទាយាទជិនឝឹង។ ពេលដែលឝ្រីមារវម៌្មបានសោយទិវង្គតទៅ ព្រះអង្គនៅមានបុត្រមួយអង្គទៀត ប៉ុន្តែនៅបៅដោះនៅឡើយ។ បុត្រអង្គនោះឈ្មោះ '''ឆាង''' (ផ្វានឆាង) បានរស់នៅក្នុងចំណោមប្រជានុរាស្ត្រ។ លុះធំបានព្រះជន្ម ២០ វស្សាបានប្រមូលស្ម័គ្របក្សពួកទៅធ្វើគត់ធរណីន្ទ្រវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែមេទ័ពម្នាក់របស់ធរណីន្ទ្របានធ្វើគត់ព្រះអង្គ ហើយបានឡើ់ងសោយរាជ្យជាជំនួសវិញ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យកសាងកន្លែងកំសាន្តផ្សេងៗ។ ព្រឹកនិងថ្ងៃត្រង់ ទ្រង់ប្រទានសវនការ​ ៣ រឺ ៤ ដង។ ជនបរទេស និងប្រជារាស្ត្របានថ្វាយ [[ចេក]] [[អំពៅ]] [[អណ្ដើក]] និង [[សត្វបក្សី]]...។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបានកើតឡើងតាំងពីឝ្រីមារសោយទិវង្គត និងរហូតដល់[[អស្សាជយ]] ឡើងសោយរាជ្យគឺនៅរវាងឆ្នាំ ២២៥ និង ២៥០។ នៅចន្លោះកាលកំណត់ទាំងពីរនេះ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ '''[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]]'''  ដែលអាណាចក្រវ្នំមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរាជវង្ស[[មុរុណ្ឌ]]នៅឥណ្ឌានិងបញ្ជូនរាជទូតទី១​ទៅកាន់ចិន។ បើតាមពង្សាវតារនគរបីចិន ធរណីន្ទ្រវម៌្មនេះហើយបានបញ្ជូនរាជទូតទី១ទៅប្រទេសចិននៅឆ្នាំ ២៤៣ នៃ គ.ស. ដើម្បីនាំភ្លេងនិងផលិតផល​ទៅថ្វាយស្ដេចចិន។ គេអាចចោទសួរថាតើ[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]]នេះហើយ ដែលជាអ្នកនិពន្ធសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ដែលអះអាងថាព្រះអង្គជាញាតិនៃកុរុង[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារ]]? 

អស្សាជយបានឡើងសោយរាជ្យបន្តពី[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]] ក្រោយពីបានធ្វើគត់បុត្ររបស់កុរុងឝ្រីមារវម៌្មរួច បានទទួលនៅប្រមាណឆ្នាំ ២៤៥-២៥០ នូវគណៈទូតរបស់លោក[[ខាងថាយ]] និងលោក[[ឈូយីង]] ដែលបានមកជួបគ្នាជាមួយទូតឥណ្ឌានៅក្នុងរាជវាំង។ បន្ទាប់ពីនោះស្ដេចអស្សាជយ ក៏បានបញ្ជូនទៅប្រទេសចិនវិញនៅរវាងឆ្នាំ ២៦៨ ដល់ ២៨៧ ហើយដែលបានកត់ត្រានៅក្នុង[[​ពង្សាវតាររាជវង្សជិន]][[ចិន]]។ តាមការប៉ាន់ស្មានការបញ្ជូនទូតបីលើកចុងក្រោយក្នុងឆ្នាំ ២៨៥ ដល់ ២៨៧ ទំនងជាហុចផលដល់សន្ទុះនៃជំនួញផ្លូវសមុទ្រក្រោយ ពីប្រទេសចិនបានឯកភាពឡើងវិញ ដោយរាជវង្សជិនព្រោះព្រឹត្តិការណ៍នេះបានបំពេញ ដល់សេចក្ដីត្រូវការវត្ថុប្រណិតរបស់ពួកស្ដេចចិនជាច្រើន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥០,៥១,៥២&lt;/ref&gt;

===ភាពរុងរឿងនិងឱនភាព===

តាមរយៈ ស្ដេចកុរុងឝ្រីមារវម៌្មបានពង្រីកចំនួនកងទ័ពជើងទឹករបស់អាណាចក្ររបស់ព្រះអង្គ និងការបង្កើនការិយាធិបតេយ្យនគរវ្នំ ដោយបានបង្កើតឱ្យទៅជាទំរង់ដូចសក្ដិភូមិដែលបន្សល់ទុកទំនៀមទំលាប់ និងអត្តសញ្ញាណតាមតំបន់ឱ្យនៅដដែលបានច្រើន ជាពិសេសបានធ្វើឱ្យមានការរីកចំរើនកាន់តែខ្លាំងនៃអាណាចក្រនេះ។ កុរុង[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] និងស្ដេចសោយរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គក៏បានបញ្ជូនពួកឯកអគ្គរាជទូតទៅកាន់[[ចិន]] និង[[ឥណ្ឌា]]ដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នាជាអចិន្ត្រៃយ៍តាមផ្លូវសមុទ្រ។ នគរនេះទំនងប្រហែលជាបានពន្លឿនទៅមុខនូវ[[មហាឥណ្ឌា|ឥណ្ឌូនីយកម្ម]]ជាដំណាក់កាលៗនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។  នគរជាច្រើននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ក្រោយមកបានប្រណាំងប្រជែងគ្នាតាមព្រះនគរវ្នំ។ ពួកអ្នកវ្នំបានបង្កើតឡើងនូវប្រព័ន្ធពាណិជ្ជវិស័យនិយម និងពាណិជ្ជកម្មផ្ដាច់មុខដ៏ខ្លាំងក្លា ដែលបានក្លាយជាគំរូមួយទៅដល់បណ្ដាអាណាចក្រជាច្រើននៅក្នុងតំបន់នេះ។ 


ស្ដេចអស្សាជយបានសោយរាជ្យដល់ឆ្នាំ ២៨៩។ ពីនេះតទៅសតវត្សទី៤ គ្មានឯកសារណានិយាយពីអាណាចក្រវ្នំទាល់តែសោះ។ ពង្សាវតាររាជវង្សជិន និង លាងបាននិយាយថានៅឆ្នាំ ៣៥៧ ស្ដេចនគរវ្នំឈ្មោះ [[ចន្ទន|ធៀនឈូ-ឆានតាន]]  បានលើកសួយដំរីផ្សាំងទៅថ្វាយស្ដេចចិន។ ធៀនឈូគឺជាឈ្មោះដែលចិនហៅប្រទេសឥណ្ឌា។ ដូច្នេះពាក្យថា'''ធៀនឈូចានថាន'''នេះមានន័យថាឥណ្ឌាឈ្មោះ '''ចានថាន''' ។ បើតាមលោកឡឺវី (S.Levi) ចានថានគឺជាពាក្យកត់សូរសំឡេង chandan (ចណ្ឌាល?) ដែលជាឋានន្តរនាមរបស់[[ឥណ្ឌូ-ស៊ីថ]]ជាពិសេសរបស់រាជវង្ស[[រាជវង្សកុឞាណ|កុឞាណ]]។ គួរគប្បីបញ្ជាក់ថាពួកកុឞាណនេះបានលើកទ័ពទៅវាយប្រទេសឥណ្ឌា ហើយត្រួតត្រាតំបន់ទន្លេ[[គង្គា]]យ៉ាងហោចរហូតដល់ក្រុង[[ពារាណសី]]។ នៅ គ.ស ៣៥៧ ប្រទេសឥណ្ឌាត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់រាជវង្ស[[គុប្ត]]ដឹកនាំដោយព្រះចៅ[[សមុទ្រគុប្ត]]។ ដូច្នេះពួក[[សីថ]]ក៏ត្រូវបានកំចាត់។ ដូច្នេះហើយបានជាពួកកុសាណបានភៀសខ្លួនមកសុវណ្ណភូមិ ហើយជាពិសេសបានមកដល់នគរវ្នំដូចជាករណីរបស់កុរុងចន្ទននេះឯង។ អ្នកសិក្សាយល់ថាប្រហែលជាស្ដេចអង្គនេះ ហើយដែលនាំមកនូវសិល្បៈចំលាក់ដូចជាអាវផាយរបស់[[ព្រះសូរ្យ]]និងម្កុដរាងបំពង់របស់[[ព្រះវិស្ណុ]]។ ការលើកឡើងបែបនេះគឺដោយសារការរកឃើញរបស់ខ្លះនៅរមណីយដ្ឋាន[[អូរកែវ]] ហើយដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងនគរវ្នំនិងពិភព[[អ៊ីរ៉ង់]] ដូចជាដុំថ្មឆ្លាក់រូបពិធីបួងសួងចំពោះ[[ព្រះអគ្គី]] និងពេជ្រមានរូបស្ដេចនៃរាជវង្ស[[សាស្សានីដ]]។ 

ចំពោះរជ្ជកាលស្ដេចចន្ទននេះព្រឹត្តិការណ៍ដែលគេដឹងច្បាស់មានតែមួយគត់ គឺការលើកសួយទៅថ្វាយស្ដេចចិននៅឆ្នាំ ៣៥៧។ ក្រោយពីនោះអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រគឺជួបប្រទះនឹងកង្វះឯកសារម្ដងទៀត ព័ត៌មានដែលទាក់ទងនឹងនគរវ្នំគេអាចដឹងបានចាប់ពីចុងសតវត្សទី៤ប៉ុណ្ណោះ។ 

នៅពាក់កណ្ដាលទី១នៃសតវត្សទី៥ គេឃើញថាការផ្សព្វផ្សាយអរិយធម៌ឥណ្ឌាមានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំង នៅតំបន់[[សុវណ្ណភូមិ]]។ អ្នកប្រវត្តិវិទូខិតខំស្វែងរក តើអ្វីទៅជាមូលហេតុ។ តាមគេប៉ាន់ស្មានមើល មកពីការវាយលុករបស់ព្រះបាទសមុទ្រគុប្ត (៣៣៥-៣៧៥) នៅឥណ្ឌាខាងត្បូង ដែលបណ្ដាលឲ្យមានជនភៀសខ្លួនមកកាន់បូព៌ាប្រទេស។ រួចហើយលោកឡឺវី ថាប្រហែលជាការវាយលុករបស់ស្ដេចនេះនៅតំបន់ទន្លេគង្គា ទើបបណ្ដាលឲ្យមានជនជាតិស៊ីថម្នាក់មកសោយរាជ្យនៅអាណាចក្រវ្នំនៅឆ្នាំ ៣៥៧។ នេះគឺជាជំហានដំបូងនៃចលនាទូលំទូលាយ នៃលំហូរនៃ[[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]] មកលើតំបន់ដែលរងឥទ្ធិពលនៃអរិយធម៌ឥណ្ឌាស្រាប់ទៅហើយពីសំណាក់ពួកស្ដេច [[ព្រាហ្មណ៍]] និងពួក[[បញ្ញវន្ត]]ចាប់ពីពាក់កណ្ដាលស.វ.ទី៤ដល់ពាក់កណ្ដាលនៃសតវត្សទី៥។ គឺនៅក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះហើយ ដែលអាណាចក្រវ្នំទទួលនូវសន្ទុះថ្មីនៃការផ្សាយ[[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]]។

រាជពង្សាវតារចិនបានកត់ទុកថាក្នុងចំណោមស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីចន្ទន គឺមានស្ដេចម្នាក់មានឈ្មោះថាគាវឆេនយូ ([[កៅណ្ឌិន្យ]]) ជាព្រាហ្មណ៍មានដើមកំណើតនៅប្រទេសឥណ្ឌា។ គេដំណាលថាមានសំឡេងអាថ៌កំបាំងមួយ បានបញ្ជាឲ្យព្រាហ្មណ៍នេះទៅសោយរាជ្យនៅនគរវ្នំ។ កៅណ្ឌិន្យមានសេចក្ដីត្រេកអរខ្លាំងណាស់ ហើយក៏បានធ្វើដំណើរទៅស្រុក[[ផានផាន]]នៅខាងត្បូង។ អ្នកស្រុកនគរវ្នំមានសេចក្ដីត្រេកអរណាស់បាននាំគ្នាទៅជួប ហើយបានលើកលោកឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ ស្ដេចអង្គនេះបានរៀបចំក្បួនច្បាប់តាមបែបឥណ្ឌា។ ក្នុងចំណោមស្ដេចសោយរាជ្យក្រោយមកទៀត ដូចជាមានឈ្មោះស្ដេចមួយអង្គ  '''[[ឝ្រីន្ទ្រវម៌្មទី១|ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម]]''' បាននាំសួយនិងដង្វាយទៅថ្វាយស្ដេចក្រុងចិនជាច្រើនលើកគឺនៅឆ្នាំ ៤៣៤-៤៣៥ និង ៤៣៨។ គឺស្ដេចអង្គនេះហើយដែលចង់រក្សាចំណងមិត្តភាពជាមួយចិន ហើយបានប្រកែកមិនចូលរួមជាមួយ[[ចាម្ប៉ា]]ដើម្បីដណ្ដើមយក[[ខេត្តតុងកឹង]]របស់ចិន។ 

តាមពង្សាវតារ[[ជិនខាងត្បូង]]និយាយថាប្រហែល ១០ ឆ្នាំក្រោយកាលកំណត់ ៤៣១-៤៣២ ក៏មានស្ដេចសោយរាជ្យបន្តនៅអាណាចក្រវ្នំដែរ ដែលស្ដេចអង្គនោះព្រះនាមថា '''ជយវម៌្ម''' ដែលមាននាមត្រកូល '''កៅណ្ឌិន្យ''' បានសេចក្ដីថាជាស្ដេចក្នុងរាជវង្សកៅណ្ឌិន្យដែរ។ តាមលោកប៉េ.ប៉េលីអុត (P.Pelliot) គឺស្ដេចអង្គនេះបានបញ្ជូនឈ្មួញទៅ[[គ័ងទុង]]ប្រទេស[[ចិន]] ហើយពេលពួក[[ឈ្មួញ]]នេះត្រឡប់មកវិញត្រូវខ្យល់បក់ទៅទើរលើប្រទេស[[ចាម្ប៉ា]] ដែលមានព្រះ[[សង្ឃ]]ឥណ្ឌាមួយអង្គព្រះនាមថា[[នាគសេន]] ក៏បានធ្វើដំណើរទៅជាមួយដែរ។ ព្រះភិក្ខុអង្គនេះបាននិមន្តមកអាណាចក្រវ្នំតាមផ្លូវកាត់ នៅឆ្នាំ ៤៨៤ ត្រូវកុរុង[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម|ជយវម៌្ម]]បានចាត់ឲ្យនាំដង្វាយទៅព្រះចៅក្រុងចិន និងស្នើសុំទ័ពជំនួយមកបង្ក្រាបមន្ត្រីម្នាក់ (រឺ បុត្រ) ដែលបានជ្រែករាជ្យនៅ[[ចាម្ប៉ា]]។ ប៉ុន្តែស្ដេចក្រុងចិនមិនយល់ព្រមតាមសំណូមពរ ហើយដើម្បីថែរក្សាចំណងមិត្តភាពទ្រង់បានថ្វាយត្រឡប់មកវិញនូវ​សំពត់ព្រែដែលមានពណ៌ប្លែកៗប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងរាជ្យស្ដេចអង្គនេះហើយដែលព្រះសង្ឃពីរអង្គអាណាចក្រវ្នំ បានទៅបកប្រែគម្ពីរនៅប្រទេសចិនគឺ [[សង្ឃបាល]] និង[[មន្ត្រសេន]]។ នៅគ្រិស្តសករាជ ៥០៣ ព្រះអង្គបានចាត់ឲ្យយករូបព្រះពុទ្ធដែលធ្វើពីផ្កាថ្ម និងវត្ថុផ្សេងៗទៅថ្វាយស្ដេចក្រុងចិន។ ដោយសារសេចក្ដីរាប់អានពីសំណាក់ស្ដេចចិន គេអាចចាត់ទុកថារជ្ជកាលរបស់កុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មជា រជ្ជកាលរុងរឿងបំផុតនៃប្រវត្តិសាស្ត្រអាណាចក្រវ្នំ។ កុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មសុគតនៅឆ្នាំ ៥១៤។ ព្រះអង្គពុំបានបន្សល់ទុកនូវសិលាចារឹកទេ។ តែព្រះអគ្គមហេសីព្រះអង្គព្រះនាម[[កុលប្រភាវតី]] និងបុត្រព្រះនាម[[គុណវម៌្ម]]បានបន្សល់ទុកនូវសិលាចារឹក។

ក្នុង[[សិលាចារឹកដំបងដែក]] (ខាងត្បូង[[ខេត្តកែវ]]) ព្រះនាង[[កុលប្រភាវតី]]បាននិយាយពីការកសាង[[អាស្រម]]មួយ។ [[សិលាចារឹក]]នេះមានលក្ខណៈជា[[វិស្ណុនិយម]]។ ក្នុងសិលាចារឹកវិស្ណុនិយមដូចគ្នានេះដែរ ដែលគេបានរកឃើញនៅវាលភក់បាននិយាយ ពីការកសាង[[ទេវាល័យ]]សំរាប់តំកល់[[ព្រះវិស្ណុបាទ]]។ បើគេប៉ាន់ស្មានមើលទៅព្រះនាងកុលប្រភាវតីគឺជាមាតារបស់[[គុណវម៌្ម]] ដែលជាបុត្ររបស់កុរុង[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] ហើយទ្រង់ត្រូវបានព្រះជេដ្ឋាធ្វើគត់ ដែលមាននាមថាកុរុង[[រុទ្រវម៌្ម]]នេះឯង (ជាបុត្ររបស់ស្រីស្នំម្នាក់) នៅក្នុងឆ្នាំ ៥១៤ ដើម្បីដណ្ដើម[[រាជ្យសម្បត្តិ]]ដូច ដែលពង្សាវតាររបស់[[រាជវង្សលាង]]បានកត់ទុក។ '''[[រុទ្រវម៌្ម]]''' ជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់នៃអាណាចក្រវ្នំ។ ព្រះអង្គបានបញ្ជូនទូតទៅប្រទេសចិនជាច្រើនដងក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ៥១៧ និង ៥៣៥។ រាជទូតនគរវ្នំបាននាំសួយថ្វាយស្ដេចចិននៅឆ្នាំ ៥៣៩ ហើយបានទូលប្រាប់ទៅព្រះចៅក្រុងចិនថា នៅប្រទេសខ្លួនមានព្រះកេសមួយសរសៃប្រវែង ៣ មាត្រ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយព្រះចៅ[[អធិរាជហ្លាំងហ៊្វ្អូ|ហ្លាំងហ៊្វ្អូ]] ទ្រង់ក៏បានចាត់ព្រះសង្ឃមួយអង្គនាម[[ធេយុនប៉ាវ]] ឲ្យយកព្រះកេសនោះទៅប្រទេសចិនវិញ។ សិលាចារឹកសំស្ក្រឹតនៅ[[បាទី]]និយាយថាព្រះអង្គនៅសោយរាជ្យនៅឡើយ នៅពេលដែលគេកសាងខាងពុទ្ធសាសនាដែលមានចារក្នុងឯកសារនោះ។ បើតាមពង្សាវតាររាជវង្សហ្លាំងពុទ្ធសាសនាបានរុងរឿងណាស់ ឯកសារនេះ និយាយថាមានគណៈបេសកកម្មទូតចិនមួយ ត្រូវបានបញ្ជូនមកអាណាចក្រវ្នំនៅរវាង គ.ស. ៥៣៥ និង ៥៤៥ ដើម្បីឲ្យអធិរាជនគរវ្នំបញ្ជូនអ្នកប្រាជ្ញ និងខាង[[គម្ពីរ]][[សាសនា]]មកចិនវិញ។ គ្រានោះមានឥណ្ឌាម្នាក់ឈ្មោះ[[បរមាថ៌]] រឺ [[បរមាថ៌|គុណរតន៍]]បានមកនគរវ្នំ ព្រះចៅអធិរាជក៏បញ្ជូនវរជននេះនាំយកគម្ពីរជាច្រើនទៅកាន់ប្រទេសចិនវិញនៅ គ.ស. ៥៤៦។ គួរកត់សំគាល់ដែរថា ដោយសារតែស្ដេចរុទ្រវម៌្មឡើងសោយរាជ្យខុសទំនងបែបនេះហើយ ដែលបណ្ដាលឲ្យអាណាចក្រវ្នំមានភាពវឹកវរ រហូតដល់រលាយរលំអាណាចក្រវ្នំជាស្ថាពរនៅពាក់កណ្ដាលទី២នៃសតវត្សទី៦។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ,ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥២-៥៥&lt;/ref&gt;

នគរវ្នំបានធ្លាក់ចុះនៅសតវត្សទី៦ និងត្រូវបានលេបត្របាក់ដោយ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ដែលជាអ្នកដែលមិនអាចប្រកែកបានថាគឺជាពួក[[ប្រជាជនខ្មែរ|ខ្មែរ]]។ សិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណលើកដំបូងបានចុះកាលបរិច្ឆេទ ដោយខ្លីបន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃនគរវ្នំ ហើយការចុះកាលបរិច្ឆេទទាំងនោះដោយកាលបរិច្ឆេទ ក្រោយមកទៀតត្រូវបានប្រមូលនៅកម្ពុជាភាគខាងត្បូងនិយាយថា ខ្មែរបានតាំងលំនៅរួចទៅហើយនៅឯទឹកដីកម្ពុជាភាគខាងក្រោម។&lt;ref&gt;Michael Vickery,&quot;What to Do about The Khmers&quot;, ''Journal of Southeast Asian Studies'' 27, 2, 1996. p. 390,&lt;/ref&gt; វីខខឺរីបានឲ្យយោបល់ថា “តាមភស្តុតាងបច្ចុប្បន្នវាមិនអាចទៅរួចទេ ដោយបញ្ជាក់អះអាងថា នគរវ្នំជាតំបន់ និងពួកអ្នកគ្រប់គ្រងនៅនគរវ្នំ មិនមែនជាជនជាតិខ្មែរ” ។&lt;ref&gt;Michael Vickery, “Funan Reviewed: Deconstructing the Ancients”, see p.125.&lt;/ref&gt; វ្នំត្រូវបានចាត់ទុកថាជានគរខ្មែរទីមួយ និងជានគរមុននៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ|កម្វុជទេឝ]]។

==ព្រះរាជាសោយរាជ្យនៅសម័យ{{pagename}}==
{| width=100% class=&quot;wikitable&quot;
|colspan=&quot;4&quot; style=&quot;background-color:white&quot; width=9% |&lt;center&gt;&lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះរាជាសោយរាជ្យនៅសម័យ{{pagename}}&lt;br&gt;(គ.ស ប្រ.៥២-៦២៧) '''&lt;/font&gt;&lt;/center&gt;
|- 
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;លេខរៀង&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;ព្រះនាមផ្ទាល់&lt;/font&gt;
! style=&quot;background-color:white&quot; width=9% |&lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt; រជ្ជកាល &lt;/font&gt;
|-
| ០១
| [[សោម (រឿងនិទាន)|សោម]] 
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ម.គ.ស.?-គ.ស.១
|-
| ០២
| [[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] ([[អង្គរបុរី]])
| ចិន:[[លីវយី|លាវយ៉េក]] (柳葉) 
| align=&quot;center&quot; | ?-៥២?
|-
| ០៣
| [[កៅណ្ឌិន្យទី១]] ([[អង្គរបុរី]]) ***
| ចិន:[[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] (វធ៌ន??) (混塡) 
| align=&quot;center&quot; | គ.ស ៥២?-?
|-
| ០៤ 
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; |ប្រ.គ.ស ១២៧-?
|-
| ០៤
| មិនស្គាល់	
| ចិន: [[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]] (混盤况)
| align=&quot;center&quot; | ?-២១៧
|-
| ០៥
| មិនស្គាល់ (ជយវម៌្ម??)
| ចិន: [[ផានផាន]] (盤盤)
| align=&quot;center&quot; | ២១៧-២២០	
|-
| ០៦
| [[ឝ្រីមារញ]] &lt;ref&gt;http://www.khemaravidya.com/index.php/news/2015-08-19-03-35-00/130-2015-09-16-02-19-51 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200222234335/http://www.khemaravidya.com/index.php/news/2015-08-19-03-35-00/130-2015-09-16-02-19-51 |date=2020-02-22 }} ខេមរវិទ្យា&lt;/ref&gt;	
| ខ្មែរ: ឝ្រីមារញ &lt;br&gt;ចិន: ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន រឺ ផ្វានម៉ាន់ (范師蔓)
| align=&quot;center&quot; | ២២០-២២៨
|-
| ០៧
| មិនស្គាល់ (សូយ៌្យវម៌្ម??)
| ចិន: [[ផ្វានជិនឝឹង]] (范金生)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨
|-
| ០៨
| [[ធរណីន្ទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]]		
| ចិន: ផ្វានចាន (范旃)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨-២៤៨
|-
| ០៩
| មិនស្គាល់ (អាទិត្យវម៌្ម??)			
| [[ផ្វានឆាង]] (范長)
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨
|-
| ១០
| [[អស្សាជយ]] 	([[វ្យាធបុរ]])			
| ចិន: ផ្វានស៊ីយូន (范尋)
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨-២៨៩
|-
| ១១
| មិនស្គាល់				
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ២៨៩-៣៥៧
|-
| ១២					
| ប្រ.[[ចន្ទន]] (កម្ពុជសូរិយា)
| ចិន: ឆានតាន (旃檀)
| align=&quot;center&quot; | ប្រ.៣៥៧-? 	
|-
| ១៣					
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៤២០ 
|-
| ១៤
| [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម]]&lt;br&gt;ឝ្រុតវម៌្ម&lt;br&gt;កៅណ្ឌិន្យទី២ 						
| ចិន: ឆៀវឆឹនជូ (僑陳如)
| align=&quot;center&quot; | ៤២០-៤៣០ 
|-
| ១៥
| [[ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|ឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម]]
| ចិន: ឈឺកលីកប៉ាម័រ​ (持梨陀跋摩)
| align=&quot;center&quot; | ៤៣០-៤៤០
|-
| ១៦
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤៤០-៤??
|-
| ១៧
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤??-៤៧០
|-
| ១៨
| [[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]]&lt;br&gt; ជយវម៌្ម
| ចិន: ទូយ៉េកប៉ាម័រ (僑陳如闍耶跋摩)
| align=&quot;center&quot; | ៤៧០-៥១៤
|-
| ១៩
| [[គុណវម៌្ម]]							
| ចិន:ផ្វានថាងចឹង
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤
|-
| ២០
| [[រុទ្រវម៌្ម (វ្នំ)|រុទ្រវម៌្ម]] (វ្យាធបុរ - អង្គរបុរី) 							
| ចិន: លៀវធួកប៉ាម័រ 留陁跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤-៥៥០
|-
| colspan=4 valign=&quot;center&quot;| សង្គ្រាម[[នគរវ្នំ]]-[[ចេនឡា]]: ៥៥០-៦២៧
|-
| ២១
| [[ប្រថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] (អាចជា ស្វាមិន ឬក្សត្របុរីណាមួយ)							
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៥៥០-?
|-
| ២២								
| ក្សត្រវង្សខាងគុណវម៌្ម
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៦២៧
|}

==អង្គការចាត់តាំង==

ដោយយល់ថា​កំណត់ហេតុរបស់​នគរវ្នំ មិនបាននៅមាន​សេសសល់មកដល់​សម័យបច្ចុប្បន្នទេ ភាគច្រើនអ្វីដែលយើងដឹង​គឺបានមកពីកំណាយខាងបុរាណវត្ថុ។ កំណាយជាច្រើនបានហុចជាលទ្ធផលជារបក​គំហើញ​មួយចំនួននៃ​សំណង់កំពែងឥដ្ឋ ឧបករ
ណ៍ធ្វើពីលោហៈ និងគ្រឿងស្មូន ជាក់ស្ដែងបានមកពីកម្ពុជាខាងត្បូងនិងវៀតណាម។ ផងដែរការស្ថាបនាប្រព័ន្ធប្រឡាយ
ធំៗភ្ជាប់ទីលំនៅដ្ឋាននៅ[[អង្គរបុរី]] និងច្រកចេញទៅកាន់[[ឆ្នេរសមុទ្រ]] នេះជាផែនការ[[រដ្ឋបាល]]ដែលបានរៀបចំលំដាប់ខ្ពស់។&lt;ref name=&quot;Charles Holcombe p. 280&quot;&gt;ឆាឡិស-ហូលខូមប៍ ''ពុទ្ធសាសនាពាណិជ្ជកម្ម: ពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រ, អន្តោប្រវេសន្ត៍ និង ការហូរចូលពុទ្ធសាសនានៅជប៉ុនពីដំបូង'', ទ. ២៨០&lt;/ref&gt;  នគរវ្នំ ជាសង្គមដែលស្មុគស្មាញនិងពិបាកយល់ ដែលមាននៅសន្ទភាពអត្រាប្រជាជនខ្ពស់ បានអភិវឌ្ឍបច្ចេកទេស និងប្រព័ន្ធសង្គមដ៏ស្មុគស្មាញគ្រប់គ្រងលើតំបន់នៃប្រទេសកម្ពុជា ពីព្រោះដោយសារតែសមត្ថភាពនៃប្រជារាស្ត្រខ្មែរអាចផលិត[[ស្បៀង]][[អាហារ]]ក្នុងវាល[[ទំនាប]]ដ៏សំបូរ ដោយ[[ជីជាតិ]]របស់[[កម្ពុជា]]។ បើតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ
ត្រឹងងារ គេនិយាយថានគរវ្នំយករបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមបែបឥណ្ឌា។ ព្រះរាជាត្រូវគង់ក្នុង[[ប្រាសាទ]]ឈើដែលមានច្រើនជាន់ហើយមានសង់របងព័ទ្ធជុំវិញ។ ព្រះរាជាយកឋានន្តរនាមជា '''''[[កុរុងវ្នំ]]''''' ព្រោះយកតាមភ្នំដែលព្រះអង្គធ្វើសក្ការៈបូជាចំពោះព្រះ[[មហេឝ្វរ]] (ម៉.ស៊ីសូវឡ) និងមានតំកល់លិង្គព្រះ[[គិរិស]]គឺឈ្មោះ[[ព្រះឥសូរ]]ដែលសណ្ឋិតលើនោះ។ ដោយសារតែស្ដេចជាតំណាងនៃអាទិទេព ដូច្នោះហើយទើបព្រះអង្គមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់។ រាជ្យសម្បត្តិត្រូវតពីបិតាទៅបុត្រ ជាមូលហេតុឲ្យមានវិបត្តិរាជវង្សច្រើនគ្រា។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រក៏អាចលើកវរជនដែលខ្លួនពេញចិត្តឲ្យឡើងសោយរាជ្យដែរ តួយ៉ាងដូចជាស្ដេច[[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]] និង
[[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម|កៅណ្ឌិន្យទី២]]ជាដើម។ 

ព្រះរាជានគរវ្នំនិយមធ្វើសង្គ្រាមពង្រីកទឹកដី តួយ៉ាងដូចជាស្ដេចឝ្រីមារវម៌្មបានលើកទ័ពជើងទឹកទៅវាយរដ្ឋជាច្រើនមកដាក់ជាចំណុះរួមមាន​រដ្ឋខ្មែរខ្លះ មនខ្លះ ចាម រឺ ម៉ាឡេយូ។ ក្នុងសង្គ្រាមគេច្រើនចាប់[[ឈ្លើយសឹក]]មកធ្វើជា[[ទាសាទាសី]]។ ដោយហេតុនេះហើយ
ទើបយើងហៅ អាណាចក្រវ្នំថាជាអធិរាជាណាចក្រ ហើយស្ដេចមានឋានៈថាជា[[មហារាជ]]រឺ ជា[[សាវ៌កៅ]] (ស្ដេចចក្រវាឡ)។ រដ្ឋដែលក្រោមអំណាចអាណាចក្រវ្នំទាំងនោះ មានស្ដេចសោយរាជ្យគ្រប់ៗរដ្ឋទាំងអស់ ហើយរដ្ឋទាំងនោះមានតួនាទីលើកសួយមកថ្វាយអធិរាជនគរវ្នំរៀងរាល់ឆ្នាំ រដ្ឋនេះគេហៅថា[[សាមន្តរាជ]]។ ហើយរដ្ឋបែបទី២គឺត្រូវគ្រប់គ្រងដោយព្រះរាជបុត្រ រឺ ព្រះញាតិរបស់ស្ដេច
អាណាចក្រវ្នំគេហៅថា[[វិស័យរដ្ឋ]] ដែលជាសម្បត្តិរបស់អាណាចក្រវ្នំផ្ទាល់ ដែលបង្កើតឡើងដោយកុរុង[[កៅណ្ឌិន្យទី១]] ប៉ុន្តែ
ត្រូវរំលាយចោលវិញដោយកុរុង[[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]]វិញ។ គួរកត់សំគាល់ដែលថារចនាសម្ព័ន្ធនយោបាយបែបនេះគឺមានគ្រោះថ្នាក់
ណាស់គឺ ដោយសារតែពេលណាអំណាចកណ្ដាលចុះខ្សោយនោះសាមន្តរាជមួយចំនួននឹងងើបឡើង​បះបោរដូចករណី​[[សាមន្តរដ្ឋ]]ចេនឡានៅស.វ.ទី៦ស្រាប់។ 

ក្នុងវិស័យនយោបាយក្រៅប្រទេស នគរវ្នំនិយមចងស្ពានមេត្រី ជាមួយប្រទេសធំៗដូចជាចិននិងឥណ្ឌា។ វិស័យនយោបាយក្រៅប្រទេសនេះមមាញឹកចាប់តាំងពីរាជ្យស្ដេច[[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី១|ផ្វានចាន]] មកម៉្លេះ។ ទំនាក់ទំនងនេះមានក្នុងវិស័យនយោបាយ [[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង[[វប្បធម៌]]ផងដែរ។ 

មន្ត្រីក្នុងរាជការនៅប្របអធិរាជគឺមន្ត្រីពីរបែបគឺ[[មន្ត្រីឆ្វេង]] និង[[មន្ត្រីស្ដាំ]]។ មន្ត្រីឆ្វេងនៅអង្គុយនៅឆ្វេងនិងមន្ត្រីស្ដាំអង្គុយនៅស្ដាំដែល
មានសក្ដិធំជាងមន្ត្រីឆ្វេង។ ក្រៅពីមន្ត្រីទាំងនេះនៅមានមន្ត្រីផ្សេងទៀតឈរត្រួតត្រាតាមខេត្ត។ ព្រះអង្គតែងប្រទានសវនការជាញឹក
ញាប់ជាមួយរាស្ត្រ​ និងជនបរទេសដែលយកដង្វាយមកថ្វាយ។ ក្នុងករណីនេះព្រះអធិរាជទ្រង់ប្រថាប់ទំលាក់ព្រះបាទឆ្វេងដល់ដី
ហើយបញ្ឈរព្រះបាទស្ដាំរួចគេក្រាលកំរាលមួយផ្ទាំង ចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះអង្គដើម្បីយកភាជន៍មាស និងភាជន៍ដុតគ្រឿងក្រអូបមកតំកល់លើកំរាលនោះ។ ពេលយាងចេញក្រៅ រឺ យាងចូលមកវិញព្រះអង្គតែងគង់ប្រថាប់លើដំរី។ ឯពួកស្រីស្នំនិងពួកមន្ត្រីជាបរិវារក៏ ជិះដំរីដែរ។ ព្រះអធិរាជទ្រង់សព្វព្រះហឫទ័យនឹងការបរបាញ់ ដោយទ្រង់យាងចេញម្ដងៗរាប់ខែ។ នៅអាណាចក្រវ្នំរាស្ត្រច្រើនបង់[[ពន្ធដារ]]ជា [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[ត្បូង]] [[គុជ]] រឺ [[គ្រឿងក្រអូប]]ផ្សេងៗ។ គេមិននិយមធ្វើគុកដាក់ជនទុច្ចរិតទេ។ បើកាលណាទោសស្រាលគេពិន័យ
ផ្ទុយទៅវិញបើទោសធ្ងន់គេយកអ្នកមានទោសនោះទៅឲ្យ[[ក្រពើ]] រឺ [[សត្វសាហាវ]]ស៊ី។ បើសិនជាសត្វទាំងនោះមិនស៊ីអស់ពេល ៣ ថ្ងៃគេនឹងលែងជននោះមកវិញ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥៨-៥៩&lt;/ref&gt;

== ស្ថានភាពប្រជាករ ==
អ្នកស្រុកនគរវ្នំរស់នៅដោយប្រមូលផ្ដុំជា[[កុលសម្ព័ន្ធ]]។ នៅដើមគ្រិស្តសករាជ ដោយសារកំណើនផលិតផល និងកំណើនប្រជាជន នគរវ្នំបានក្លាយទៅជារដ្ឋមួយ ដែលមានព្រះនាង[[លីវយី]]ជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ អ្នកស្រុកនគរវ្នំកាត់[[សក់ជ្រងផ្កាថ្កូវ]] លែងខ្លួនទទេ ស្លៀកសំពត់ញ៉ុក ហើយចោះត្រចៀក ពាក់[[ត្រសាល់]]ទាំងប្រុសទាំងស្រី។ ខ្មែរបុរាណជាអ្នកដំណើរតាមសមុទ្រដ៏ចំណាន ហើយប្រើ [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[សំរឹទ្ធ]] និង [[សំណ]] ធ្វើជា[[ប្រាក់ចាយ]]។  

បើតាមឯកសារចិនបានបញ្ជាក់ថាអ្នកស្រុកនគរវ្នំ សម្បុរខ្មៅ សក់រួញអង្គារដី រូបច្រើនមិនសូវបាន។ ព័ត៌មានអាចបញ្ជាក់ពីលក្ខណៈនរវិទ្យារបស់ជនជាតិ[[ខ្មែរ-មន]]ជាទូទៅជាពិសេសជនជាតិខ្មែរនេះឯង។ ដែលចិននិយាយពីសម្បុរខ្មៅ ក្ដីរូបមិនសូវល្អក្ដីគឺគេនិយាយប្រៀបទៅនឹងលក្ខណៈរបស់ជនជាតិ[[ចិន]]។ ដោយកង្វះឯកសារជាភាសាខ្មែរ ទើបអ្នកសិក្សាបានបញ្ចេញផ្សេងៗអំពីម្ចាស់ដើមនៃនគរវ្នំនេះ៖ អ្នកខ្លះយល់ថារដ្ឋនេះជារដ្ឋឥណ្ឌា ខ្លះទៀតថាជារដ្ឋមន រឺ ខ្មែរ មនផង រឺ ម៉ាឡេយូទៅវិញ។ តាមការពិតជាតិទាំងនោះសុទ្ធតែបានរស់នៅនគរវ្នំ ហើយអ្នកខ្លះជាអ្នកគ្រប់គ្រងគេ (ខ្មែរនិងឥណ្ឌាខ្លះ) ឯអ្នកខ្លះទៀតត្រូវគេគ្រប់គ្រង (មន-[[ម៉ាឡេយូ]]) (ចំពោះបញ្ហានេះសូមមើលអត្ថបទ ''ហ៊្វូណនជារដ្ឋខ្មែរ រឺ ពុំមែនទេ?'' ចុះផ្សាយក្នុង[[ព្រឹត្តិបត្រវិទ្យាស្ថានខ្មែរ]]មានលេខ៥ ខែ សីហា គ.ស ១៩៧៣)។ 

ឯកសារចិនដដែលនេះបាននិយាយទៀតថា មនុស្សនៅអាណាចក្រវ្នំច្រើនលែងខ្លួន អ្នកក្រស្លៀក[[សារុង]]អំបោះដើរជើងទទេ អ្នកមាននិង[[នាម៉ឺន]]ស្លៀក[[សារុង]][[ចរបាប់]]ពាក់ស្បែកជើង។ ផ្ទះសង់ខ្ពស់ពីដីមានប្រក់ស្លឹកចាក (?) ដែលមានដុះនៅតាមមាត់សមុទ្រហើយមានការតុបតែង។ ផ្ទះទាំងនោះសុទ្ធសង់ពីឈើដែលគេកាប់ពីព្រៃ ហើយសង់ផ្ដុំគ្នាជាភូមិពី៥០ទៅ៦០ ហើយមានស្រះទឹកមួយសម្រាប់យកទឹកប្រើប្រាស់រួមគ្នា។ 

មនុស្សនៅអាណាចក្រវ្នំត្រង់ណាស់ (ឯកសារខ្លះថាលោភលន់) មានការប៉ិនប្រសប់និងខិល ព្រោះចូលចិត្តចាប់អ្នកនៅក្រុងជិតខាង ដែលមិនគោរពរាប់អានខ្លួនធ្វើជា[[ខ្ញុំកំដរ]]។ ពេលទំនេរចូលចិត្តលេង[[ប្រជល់មាន់]]និង[[ជ្រូក]]។ 

សង្គមនៅអាណាចក្រវ្នំជាសង្គម[[មេនិយម]]គឺទុកស្ត្រីជាធំទាំងក្នុងគ្រួសារនិងសង្គមតួយ៉ាងដូចរឿង​ព្រះនាងលីវយី​ទៅច្បាំង ជាមួយហ៊ុនធៀនជាភស្តុតាងជាក់ស្ដែង។ ពិធីបុណ្យការនិងបុណ្យសពមានលំនាំដូចនៅលីនយីដែរ ហើយស្រីៗនិយមទៅដណ្ដឹងប្រុសៗ។ នេះគឺធាតុមួយនៃអត្ថិភាពនៃលទ្ធិ[[មេនិយម]]ទៀតដែរ។ ចិនបានកត់សំគាល់ថានៅក្នុងគ្រួសារពួកស្រីប្រុសអាចទាក់ទងគ្នា បានតាមទំនើងចិត្ត។

ក្នុងករណីកាន់ទុក្ខគេត្រូវកោរសក់និងពុកមាត់ ឯពិធីរំលាយសពមានបួនយ៉ាង៖
*១.បោះសពចោលទៅក្នុងទន្លេ
*២.បូជាដោយភ្លើង
*៣.យកសពទៅកប់
*៤.យកសពទៅ ដាក់ចោលក្នុងព្រៃស្មសានឲ្យសត្វស៊ី។ 

ក្នុងករណីបូជាដោយភ្លើងគេនិយមយកធាតុ ដែលនៅសេសសល់ពីដុតដាក់ក្នុង[[កោដិ]]បិទជិត ហើយយកទៅបោះចោលក្នុងទន្លេ។ ព្រះមហាក្សត្រប្រើ[[កោដិមាស]] មន្ត្រីនាម៉ឺនប្រើ[[កោដិប្រាក់]] រាស្ត្រសាមញ្ញប្រើ[[កោដិដី]]។ អ្នកស្រុកអាណាចក្រវ្នំចូលចិត្តយកវិធីចំលែកដើម្បីរកសេចក្ដីពិត។ កាលណាមានបាត់របស់អ្វីមួយគេតែងពូតបាយមួយពំនូត យកទៅដាក់មុខ[[ទេព្ដា]]ហើយបួងសួងឲ្យរកមុខជនទុច្ចរិត។ ស្អែកឡើងគេចែកឲ្យបាយទៅខ្ញុំកំដរនៅក្នុងផ្ទះឲ្យបរិភោគ៖ ក្នុងមាត់ចោរវានឹងមានហូរឈាមចេញមកនិងមិនអាចទំពារ[[បាយ]]ផង ឯមាត់ជនទៀងត្រង់បាយនោះនឹងរអិលចូលទៅក្នុងមាត់បានយ៉ាងស្រួល។ ម្យ៉ាងទៀតកាលណាជនណាជាប់ចោទគេឲ្យជននោះអត់បាយបីថ្ងៃ រួចគេតំរូវឲ្យលូកយកវត្ថុផ្សេងៗ ចេញពីទឹកកំពុងពុះ រឺ កាន់ពូថៅ រឺ ច្រវាក់ដុតក្រហមដើរ៧ជំហាន។ បើមានកំហុសមែនដៃជននោះនឹងរលាករលួយ ផ្ទុយទៅវិញនឹងគ្មានកើតអ្វីទាំងអស់។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥៥-៥៨&lt;/ref&gt;

==វប្បធម៌==
[[File:Funan stele.JPG|thumb|[[សិលាចារឹក]]នេះបានរកឃើញ
នៅ[[ថាបមឿយ]]ក្នុង[[ខេត្តផ្សារដែក]] 
វៀតណាមនិងបច្ចុប្បន្នបានដាក់តាំងក្នុង​សារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រ
នៅ[[ទីក្រុងហូជីមិញ]]គឺជាសំណេរមួយ
នៅក្នុងចំណោមសំណេរ
ដែលនៅសេសសល់តិចតួច
ដែលត្រូវបានគេសន្និដ្ឋាន
ដោយមានជំនឿថាជារបស់នគរវ្នំ។ 
អត្ថបទជាភាសា[[សំស្ក្រឹត]]
ដែលត្រូវបានចុះកាលបរិច្ឆេទពាក់កណ្ដាល 
នៃសតវត្សទី៥នៃគ.ស. 
និងប្រាប់នូវការឧបត្ថម្ភ
របស់ព្រះអង្គម្ចាស់គុណវម៌្ម 
ជាអ្នកគោរពដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។]]
នៅរវាងសតវត្សទី១នៃគ.ស. ព្រះនាង[[លីវយី|លាវយ៉េក]]បានធ្វើសង្គ្រាមចាញ់កុរុង[[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] ដែលជាជនជាតិឥណ្ឌា។ ចាប់ពីពេលនោះមក កុរុងហ៊ុនធៀនបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្ររបស់នគរវ្នំ។ [[អរិយធម៌ឥណ្ឌា]]មាន [[ភាសា]] [[សាសនា]] [[សិល្បៈ]]ជាដើម ក៏បានជ្រាបចូលទៅក្នុងសង្គមខ្មែរចាប់ពីពេលនោះមក។
&lt;br \&gt;
តុលាការខ្មែរ ប្រើប្រាស់ច្បាប់តុលាការឥណ្ឌា រួមជាមួយនិងតុលាការតាមបែបប្រពៃណីខ្មែរ។ របបគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលខ្មែរអនុវត្តតាម[[របបរាជានិយម]]បែបឥណ្ឌា។ ប៉ុន្តែមិនបែងចែកវណ្ណៈនៅក្នុងសង្គមតាមបែបឥណ្ឌាទេ។ ឯការបន្តមត៌ក ខ្មែរនៅតែប្រកាន់យកប្រពៃណីរបស់ខ្លួនដដែល។

វប្បធម៌វ្នំត្រូវបានលាយចម្រុះគ្នានូវជំនឿតាមបែបអ្នកស្រុកដើម និងគំនិតទស្សនៈបែបឥណ្ឌា។ នគរនេះត្រូវបានគេនិយាយថារងឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដោយសារ[[វប្បធម៌ឥណ្ឌា]] ប្រហែលជាតាមរយៈក្រុមនគរភាគកណ្ដាលដូចជា [[ទ្វារវតី]] រឺ [[នគរម៉ាឡេយូ|ម៉ាឡេយូ]] &lt;ref&gt;Dougald J. W. O'Reilly, ''Early civilizations of Southeast Asia'', 2006, pp.93-94 [http://books.google.com/books?id=eyHTschgg50 partially on Google Books]{{Dead link|date=មករា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ហើយនិងការជួលពួកឥណ្ឌាក្នុងប្រយោជន៍គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរដ្ឋខ្លះ។ [[សំស្ក្រឹត]]គឺជាភាសានៅក្នុងរាជវាំង និងពួកអ្នកនគរវ្នំបានឧបត្ថម្ភទំនុកបំរុងដល់[[ហិណ្ឌូ|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និងក្រោយមកសតវត្សទី៥ បានទំនុកបំរុងដល់ លទ្ធិ[[ពុទ្ធបរិស័ទ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ គេពុំបានដឹង ថាតើសាសនាណាមួយបានចូលមកស្រុកខ្មែរមុនទេ បើតាមឯកសារខ្លះគេថាព្រះបាទ[[អឝោក|អសោក]]ទ្រង់ បានបញ្ជូន[[សមណទូត]]ពីរអង្គមក[[ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ]] ដើម្បីសព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅសតវត្សទី៣មុនគ.ស។ គេមិនដឹងថា[[សុវណ្ណភូមិ]]នេះត្រូវត្រង់ណាឲ្យប្រាកដទេ។ អ្នកស្រាវជ្រាវគ្រាន់តែស្របថាសុវណ្ណភូមិនេះត្រូវ នឹងភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]នេះឯង។ ម្យ៉ាងទៀតបុរាណវត្ថុទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលគេរកឃើញ នៅតំបន់នេះគេឃើញមានអាយុកាលត្រឹមតែពីសតវត្សទី៣-៤នៃគ.ស ប៉ុណ្ណោះ។ គេឆ្ងល់ថាបើផ្សាយតាំងពីសតវត្សទី៣មុនគ.ស ហេតុអ្វីបានជាឲ្យផ្លែផ្កានៅសតវត្សទី៣-៤នៃគ.សទៅវិញ គឺអស់រយៈពេល៦ រឺ ៧ស.វ? បើទោះជាបែបនេះក្ដីក៏គេដឹងថាព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលយកមកប្រទេសយើងដំបូងគឺពុទ្ធសាសនាហីនយានជាភាសាសំស្ក្រឹតដែលពួកឥណ្ឌានៅ[[អមរវត្តី]]​រាប់អាននៅស.វ.ទី២-៣នៃគ.ស។ នេះបើតាម[[សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់]]និង[[តាព្រហ្មបាទី]]។ ព្រះពុទ្ធសាសនារុងរឿងនៅសតវត្សទី៥ និងទី៦ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេច[[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] និង [[រុទ្រវម៌្ម]] ដោយមានការបញ្ជូនព្រះសង្ឃជាតិខ្មែរ និងឥណ្ឌាទៅប្រទេសចិន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១&lt;/ref&gt;  កាក់លុយនៅស្ថានីយអូរកែវត្រូវបានគេរកឃើញ តាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើនជាភាសាបាលី បង្ហាញនូវវត្តមាននៃព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងតំបន់នេះក្បែរៗសតវត្សទី៥នៃគ.ស។&lt;ref&gt;Historical Sites in Burma, Aung Thaw, 1972&lt;/ref&gt; កំណត់ត្រាជាច្រើនបង្ហាញថាការប្រមូលពន្ធត្រូវបង់ជា [[ប្រាក់]] [[មាស]] [[គុជខ្យង]] និង [[ឈើក្រអូប]]។ លោកខាំង-ថែយ 康泰 និង ជូ-យិន 朱應 បានរាយការណ៍ថាប្រជាជនវ្នំបានអនុវត្តរបបទាសភាព និងការកាត់ក្ដីត្រូវបានកាត់តាមរយៈ[[ការល្បងនិងពិសោធន៍]] រួមមានដូចជាវិធីជាច្រើនតាមការរើសយកច្រវាក់ដែកក្រហមក្ដៅ និងលូកយកចិញ្ចៀននិងពងចេញពីទឹកកំពុងតែពុះ។

ភស្តុតាងខាងបុរាណវត្ថុឆ្លើយតបយ៉ាងទូលំទូលាយដល់កំណត់ត្រារបស់ចិន។ ពួកចិនបានពិពណ៌នាពួកអ្នកនគរវ្នំជាមនុស្សដែលរស់នៅលើផ្ទះសសរខ្ពស់ៗ ដាំស្រូវហើយបញ្ជូនសួយសារអាករជាមាស ប្រាក់ [[ភ្លុក]] និងសត្វប្លែកៗ។&lt;ref&gt;Paul Pelliot,''Le Fou-nan'', pp.248-303&lt;/ref&gt;

របាយការណ៍របស់លោកខាំង-ថែយ និង ជូ-យិនមិនបញ្ចើចបញ្ចើដល់អរិយធម៌វ្នំទេ ថ្វីបើដូច្នោះក៏ដោយកំណត់ត្រារាជវាំងចិន បង្ហាញថាក្រុមតន្ត្រីករវ្នំបានមកទស្សនៈកិច្ចប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ ២៦៣។ ព្រះចៅអធិរាជចិនមានចំណាប់អារម្មណ៍ណាស់ ដោយព្រះអង្គចេញព្រះរាជបញ្ជា ឲ្យមានការបង្កើតឡើងនូវវិទ្យាស្ថានមួយសម្រាប់តន្ត្រីអ្នកវ្នំ ក្បែរ[[ណានជីង]] ។&lt;ref&gt;D.R.Sardesai, ''Southeast Asia: Past And Present'', 3rd ed. 1994, Westview Press, ISBN 978-0813317069, p.23&lt;!-- from a research on google books, a &quot;semiprimary source&quot;?--&gt;&lt;/ref&gt; ពួកអ្នកនគរវ្នំត្រូវបានរាយការណ៍ផងដែរ ថាមានការចងក្រងសៀវភៅដ៏ច្រើននិងដាក់ទុកជាឯកសារទូទាំងប្រទេស ដោយបង្ហាញនូវកម្រិតខ្ពស់នៃស្នាដៃខាង[[សិក្សាធិការ]]។ ប៉ុន្តែឯកសារទាំងនោះត្រូវបាត់បង់អស់ហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងមិនដឹងថាតើអក្សរដូនតាយើងក្នុងសៀវភៅយ៉ាងម៉េចទេ។ បើតាមសិលាចារឹក៤ផ្ទាំងភាសាផ្លូវការគឺភាសាសំស្ក្រឹត ដូច្នេះមិនបានន័យថាភាសាខ្មែរមិនត្រូវបានប្រើប្រាស់ទេ។ យើងអាចមើលឃើញមានភាសាខ្មែរដូចជាឈ្មោះស្រុកក្ដី (វ្នំ) ឈ្មោះរាជធានីក្ដី (ទមាក់ រឺ ទល្មាក់) ដែលអាចបញ្ជាក់ថាភាសាខ្មែរគេប្រើជាមួយនឹងភាសាសំស្ក្រឹតដែរ។ ប្រហែលជាថ្ងៃណាមួយគេអាចរកឃើញសិលាចារឹកណាមួយ ក្នុងចំណោមសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរដែលអាចភ្ជាប់ ទៅអាណាចក្រវ្នំបានជាមិនខាន។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦០&lt;/ref&gt;

ព្រះសង្ឃពីរអង្គមកពីនគរវ្នំគឺ[[មន្ត្រសេន]] និង[[សង្ឃបាល]]បានសំណាក់នៅ[[និវេសនដ្ឋាន]][នៅចិនអស់រយៈពេល ១៦ ឆ្នាំហើយធ្វើការប្រាំការិយាល័យក្នុង​សតវត្សទី៥ដល់ទី៦ និងបកប្រែគម្ពីរព្រះសូត្រពុទ្ធសាសនាពីសំស្ក្រឹត (រឺ [[ប្រាក្រឹត]]) ទៅភាសាចិន។ ព្រះអង្គបានការស្ងើចសរសើរពីព្រះចៅក្រុងចិន ហើយបានចាត់ទុកព្រះអង្គជាព្រះគ្រូទៀតផង។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;T'oung Pao 1958. p. 185&quot;&gt;''តោង-ប៉ាវ: សារព័ត៌មានសិក្សាចិនអន្តរជាតិ។'' ១៩៥៨។ ទ. ១៨៥&lt;/ref&gt; ក្នុងចំណោមអត្ថបទជាច្រើនទាំងនោះគឺជា ''សប្តសតិកា[[ប្រាជ្ញាបារមីត]]សូត្រ'' [[មហាយាន]] ([[តៃស្ឆុត្រៃបិដក]] ២៣២) ។&lt;ref&gt;{{cite|url=http://www.acmuller.net/descriptive_catalogue/files/k0010.html|title=The Korean Buddhist Canon: A Descriptive Catalog (T 232)}}&lt;/ref&gt; អត្ថបទនេះត្រូវបានបកប្រែផ្សេងពីគ្នាដោយព្រះសង្ឃទាំងពីរអង្គ។&lt;ref name=&quot;T'oung Pao 1958. p. 185&quot;/&gt; [[ព្រះពោធិសត្វ]][[មញ្ជុស្រី|មញ្ជុស្រីកុមារភូត]] (Mañjuśrī) គឺជាតួអង្គលេចធ្លោមួយអង្គក្នុងអត្ថបទនេះ។ 

នៅពេលទ័ពចេនឡាបានចូលវាយអាណាចក្រវ្នំ ពុទ្ធសាសនាហីនយានជាភាសាសំស្ក្រឹតនៅរុងរឿងនៅឡើយ។ នៅសតវត្សទី៧ មានព្រះសង្ឃចិនមួយអង្គនិមន្តពីឥណ្ឌាទៅចិនវិញ ព្រះនាមយី-ស៊ីងមានថេរដិកាថា ''ពីដើមព្រះធម៌មានភាពរុងរឿងហើយផ្សព្វផ្សាយទៅគ្រប់ទិសទី តែឥឡូវនេះស្ដេចកំណាចមួយអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញចោលអស់ហើយ ព្រះសង្ឃរកតែមួយអង្គមិនបានផង''។ ដូច្នេះពុទ្ធសាសនាហីនយានប្រហែលជារលាយបាត់បង់នៅសតវត្សនោះហើយ ទើបក្រោយមកទៀតទើបឃើញលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] បានចេញផ្សព្វផ្សាយ[[លទ្ធិ]]របស់ខ្លួន។ 

ចំណែកព្រាហ្មណ៍សាសនាគេឃើញមានគោរព [[ព្រះឥសូរ]] [[ព្រះវិស្ណុ]] [[ព្រះហរិហរ]] (វិស្ណុ និង ឥសូររួមគ្នា) និង [[ព្រះព្រហ្ម]]។ នៅខាងដើមអាណាចក្រវ្នំទំនងគណៈខាងឥសូរនិយមជាសាសនាផ្លូវការផងដឹង បើតាមឯកសារចិនគេថាព្រះរាជាយាងឡើងភ្នំម៉ូតាន ដើម្បីធ្វើសក្ការបូជាដល់ព្រះ[[មហេស្វរ]]។ ប៉ុន្តែព្រះអធិរាជាខ្លះបានផ្លាស់ពីឥសូរនិយមមកពុទ្ធនិយមវិញ ដូចជាកុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្មជាដើម។ ខាងព្រះវិស្ណុគេឃើញមានប្រាសាទនៅ[[ភ្នំដា]] [[ស្រុកព្រៃកប្បាស]] [[ខេត្តតាកែវ]]។ គេឃើញសិលាចារឹករបស់ព្រះនាង[[កុលប្រភាវតី]] និង [[គុណវម៌្ម]] ក៏មានលក្ខណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ដែរ។ ក្នុងវិស័យ[[ស្ថាបត្យកម្ម]]គេច្រើនសាង[[ប្រាសាទ]]ពី[[ឥដ្ឋ]]។ ដូច្នេះហើយទើបប្រាសាទទាំងនោះមិនឃើញមានស្ថិតស្ថេរមកដល់សព្វថ្ងៃសោះ លើកលែងតែ[[ប្រាសាទដុល]]ដែលលុងដោយភ្នំទើបគេមានឃើញនៅសេសសល់។ [[ខឿន]][[សំណង់]]ផ្សេងៗដែលគេរកឃើញនៅកំពង់ផែ[[អូរកែវ]] និង[[អង្គបុរី]]ក៏សង់អំពីឥដ្ឋដែរ។ ខាង[[សិល្បៈ]][[បដិមា]]ក៏គេបានរកឃើញនៅភ្នំដា [[ស្រុកព្រៃកប្បាស]] ខេត្ត[[តាកែវ]]ដែរ ដូចជាពុទ្ធរូប[[វត្តរំលក]] រូប[[ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះ[[ពលរាម]] ព្រះ[[កល្កិន]] ព្រះ[[គ្រឹស្ណគោវធន៌]]។ ស្នាដៃទាំងនេះមានលក្ខណៈជាឥណ្ឌារាងធាត់កាច់ចង្កេះនិងមាន[[ធ្នូ]] រឺ [[ជន្ទល់]]ទ្រ ឆ្លាក់ជាប់នឹងជញ្ជាំងថ្ម គឺពុំទាន់មានលក្ខណៈចំលាក់លោតពេញលេញឡើយ។ ដូច្នេះគេអាចដឹងថា[[អរិយធម៌ខ្មែរ]] ជាអរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងប្រទេសជិតខាង  ដែលខ្មែរចេះពូនផ្សំជាមួយនិង[[អរិយធម៌]]បរទេស ហើយបានកែច្នៃមកក្លាយជារបស់ខ្មែរ ទោះបីជាវាមិនទាន់មានលក្ខណៈជាតិពិតប្រាកដក៏ដោយ ក៏វាជា[[កេរមត៌ក]]របស់កូនចៅខ្មែរជំនាន់ក្រោយដែរ វាក៏ជាគ្រឹះសំរាប់អរិយធម៌[[សម័យអង្គរ]]ផងដែរ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៦១-៦២&lt;/ref&gt;

==សេដ្ឋកិច្ច==

នគរភ្នំគឺជាមហាសេដ្ឋកិច្ចទីមួយដំបូងគេរបស់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ នគរនេះគឺសម្បូរសប្បាយព្រោះតែការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មនិង[[កសិកម្ម]]។ នគរវ្នំបានកើនឡើងនូវទ្រព្យសម្បត្តិដោយសារតែបានត្រួតត្រាលើ[[បួរដីក្រៈ]]ជាច្រកតូចចង្អៀតនៃ​ឧបទ្វីបម៉ាឡេ ដែលក្រុមពួកឈ្មួញបានដឹកជញ្ជូនទំនិញធ្វើពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ចិន]]និង[[ឥណ្ឌា]]។ ពួកគេប្រើប្រាស់ប្រាក់ចំណេញមួយចំនួនដើម្បីសាងនូវប្រព័ន្ធស្តុកទឹក និងបញ្ចូលទឹកសព្វទិសទី​។ ពួកពលរដ្ឋរស់នៅតាមជីវិតបែបរំភើយ។ ប្រជាជននគរវ្នំបានប្រមូលផ្ដុំគ្នាតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]៖ តំបន់នេះគឺជាតំបន់ធម្មជាតិសំរាប់អភិវឌ្ឍ[[សេដ្ឋកិច្ច]] ដោយពឹងផ្អែកលើ[[វារីវប្បកម្ម|ការនេសាទត្រី]] និង[[ស្រូវ|ការដាំដុះស្រូវ]]។ សេដ្ឋកិច្ចនគរវ្នំត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើ[[ស្រូវ]]ដ៏ច្រើនលើសលប់ ដែលបានផលិតដោយប្រព័ន្ធ[[ការបញ្ចូលទឹក|បញ្ចេញបញ្ចូលទឹក]]ចូលស្រែដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ អ្នកស្រុកចេះជីក[[ព្រែក]]ខ្វាត់ខ្វែងដែលគេឃើញមានស្លាកស្នាម នៅ[[កម្ពុជាក្រោម]]ភាគខាងលិច។ តាមយោបល់អ្នកជំនាញគេថាព្រែកជីកទាំងនេះ គឺសំរាប់បង្ហូរទឹកជំនន់ទន្លេមេគង្គចេញផង និងលាងឲ្យស្អាតទឹកភក់ល្បាប់ និងបន្សាប[[អំបិល]]ដែលជ្រួតជ្រាបក្នុងដីផងដែរ ជា[[គមនាគមន៍]]ទៅទីក្រុងទាំងឡាយនឹងអាចឲ្យសំពៅឆ្លងកាត់ទៅ ពីសមុទ្រចិនទៅឈូងសមុទ្រសៀម ដោយមិនបាច់កុងព័ទ្ធជ្រោយទឹកខ្មៅឡើយ​។ ក្រៅពីរបរស្រែចំការដែលចិនថា ''គេព្រួសមួយឆ្នាំរួចគេច្រូតបានបីរដូវ'' របរខាងចំការក៏មានដូចជាដាំ [[ក្រូច]] [[ទទឹម]] [[អំពៅ]] [[ស្លា]]។ល។ &lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ ៥៩&lt;/ref&gt;[[ពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រ]]ក៏បានដើរតួសំខាន់ខ្លាំងមែនទែន ក្នុងការអភិវឌ្ឍនគរវ្នំ។ សំណល់បុរាណវត្ថុនូវអ្វីដែលជាកំពង់ផែដ៏សំខាន់របស់ព្រះរាជាណាចក្រនេះគឺ[[អូរកែវ]] ត្រូវបានរកឃើញរួមមានវត្ថុបុរាណ[[រ៉ូមបុរាណ|រ៉ូម]]ដូចគ្នានឹងវត្ថុបុរាណ[[ចក្រភពពែរ្ស|ពែរ្ស]] [[ប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌា|ឥណ្ឌា]] និង[[ពួកក្រិក|ក្រិក]]ដែរ។ អ្នកជំនួញអាចធ្វើដំណើរបែបនោះបាន ក៏ដោយសារតែមានបច្ចេកទេសខាងនាវាចរណ៍ តាមឯកសារចិនបានឲ្យដឹងថាអ្នកនគរវ្នំអាចធ្វើសំពៅបាន ប្រវែងប្រហែល ៣០ មាត្រ ក្បាលនិងកន្សៃមានរាងជាក្បាល និងកន្ទុយរបស់សត្វត្រី។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៦០&lt;/ref&gt; អ្នកប្រាជ្ញបុរាណជាតិ[[អាល្លឺម៉ង់]]អាល់ប្រិឆថ៍-ឌីលេ មានជំនឿថាកំពង់ផែដ៏សំខាន់របស់នគរវ្នំបានបង្ហាញខ្លួននៅ [[អូរកែវ]]ក៏ជា[[កត្តិករៈ]]ដែរ ដែលបានចាត់ទុកដោយ[[ភូមិវិទូ]]សតវត្សទី២នៃ[[អេឡិចសង់ឌ្រី]] [[ប៉្តូលេមី]] (Ptolemy) ថាជាផ្សារធំដែលពួកឈ្មួញមកពីអាណាចក្រចិន និងរ៉ូមជួបជុំគ្នាដើម្បីដោះដូរពាណិជ្ជកម្ម។ ទំនិញដែលគេច្រើនលក់គឺមាន [[មាស]] [[ប្រាក់]] [[សំពត់ព្រែ]] [[គ្រឿងកែវ]]។ល។ ឯកសារចិនបាននិយាយថាអាណាចក្រវ្នំជាទីកើត មាស ប្រាក់ [[ទង់ដែង]] [[សំណប៉ាហាំង]] [[គ្រឿងក្រអូប]] [[ភ្លុកដំរី]] និង [[ពេជ្រ]]។ ឯកសារនេះបញ្ជាក់ថាពេជ្រនេះគឺគេមុជចូលយកនៅក្នុងសមុទ្រ ហើយយកដែកដំមិនខូចទេតែខូចដែកវិញ។ អ្នកស្រុកប៉ិនប្រសប់ខាងរបរ[[ជាងមាស]] រឺ ប្រាក់ដូចជាធ្វើ[[ចិញ្ចៀន]] រឺ [[កងដៃមាស]] ធ្វើគ្រឿង[[ចានក្បាន]]ប្រាក់ ហើយអ្នកស្រុកក៏ប៉ិនដែរខាងរបរ[[សូនរូប]] [[ត្បាញសូត្រ]] [[ចរបាប់]] [[ស្លកែវ]]។ល។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៦០&lt;/ref&gt; ឌីហ៍ឡេក៏មានជំនឿថាអូរកែវបានផ្គត់ផ្គង់គ្រឿងបរិក្ខាល្អៗបំផុត ព័ត៌មានលំអិតនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយប៉្តូលេមី តាមរយៈដំណើរសមុទ្រមួយដែលធ្វើឡើងដោយឈ្មួញ[[ក្រិច-រ៉ូម]]ម្នាក់ឈ្មោះ[[អេឡិចសង់ដឺរ]]ទៅ​កាន់កត្តិករៈ ដែលស្ថិតនៅចុងបូព៌ាបង្អស់ នៃច្រកពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រពី[[ចក្រភពរ៉ូមខាងកើត]]។&lt;ref&gt;Albrecht Dihle, “Serer und Chinesen”, in ''Antike und Orient: Gesammelte Aufsätze,'' Heidelberg, Carl Winter, 1984, S.209.&lt;/ref&gt;

==ទំនាក់ទំនង==

ប្រវត្តិវិទូជាតិបារាំងលោក[[ហ្សក សឺដេស|ហ្សក-សឺដេស]] ភ្លាមៗបានឲ្យសម្មតិកម្មនូវទំនាក់ទំនងមួយ រវាងព្រះរាជានៃនគរវ្នំ និងរាជវង្ស[[សៃលេន្ទ្រ]]នៃ[[ឥណ្ឌូណេស៊ី]]។ លោកសឺដេសមានជំនឿថាគោរម្យងារ ''ស្ដេចវ្នំ'' ត្រូវបានប្រើ ដោយពួកស្ដេចសៃលេន្ទ្រទំនងជាត្រូវបានប្រើ ដោយស្ដេចនគរវ្នំដែរ ដោយហេតុថាឈ្មោះ ''វ្នំ'' គឺជាប់ទាក់ទងនឹងភាសាខ្មែរថា ''ភ្នំ''។&lt;ref&gt;Cœdès, ''The Indianized States of Southeast Asia'', p.36.&lt;/ref&gt; ពួកអ្នកប្រាជ្ញដទៃទៀតបានច្រានចោលនូវសម្មតិកម្មនេះ ដោយចង្អុលបង្ហាញថាខ្វះភស្តុតាងខាងអក្សរចារឹក នៃកម្ពុជាដើមដំបូងចំពោះការប្រើប្រាស់នៃគោរម្យងារដូចគ្នានេះ។&lt;ref&gt;Vickery, &quot;Funan Reviewed,&quot; pp.103, 132-133.&lt;/ref&gt;  ពួកអ្នកវ្នំក៏ធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយរាជវង្សលាំងចិនភាគខាងត្បូងដែរ។&lt;ref name=&quot;Charles Holcombe p. 280&quot;/&gt;

តិចតួចណាស់ដែលគេដឹងអំពីប្រវត្តិនយោបាយរបស់វ្នំ ក្រៅពីទំនាក់ទំនងជាមួយ[[ចិន]]។ លោកសឺដេសយល់ថាទំនាក់ទំនងជាមួយចិនមានលក្ខណៈ ជាពាណិជ្ជកម្មច្រើនជាងនយោបាយ។ កាលណោះប្រទេសចិនស្ថិតនៅក្នុងសម័យនគរបី ពេលនោះនគរអ៊ូចិនមិនអាចធ្វើជំនួញតាមផ្លូវគោកបាន ក៏បានធ្វើជំនួញតាមផ្លូវទឹកជាមួយវ្នំវិញព្រោះតែតម្រូវការវត្ថុប្រណីតៗ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបគេជ្រើសរើសយកប្រទេសវ្នំ ដែលស្ថិតនៅចំផ្លូវសមុទ្រ ដែលមិនអាចជៀសវៀងបានសម្រាប់អ្នកដំណើរសំពៅកាត់តាមច្រកមល្លកា និងអ្នកនិយមដឹកទំនិញតាម​បួរដីប្រទេស​ម៉ាឡេយូ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥១&lt;/ref&gt;
ការប៉ះទង្គិចគ្នារយៈពេលខ្លីមួយត្រូវបានកត់ត្រាថាកើតឡើង នៅទសវត្សឆ្នាំ ២៧០ នៅពេលវ្នំនិងប្រទេសជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]]បានចូលរួមកំលាំងគ្នា ដើម្បីវាយប្រហារលើតំបន់មួយនៃ[[តុងកឹង]] (ដែលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ចិននៅពេលនោះ) ស្ថិតនៅអ្វីដែលឥឡូវជា[[វៀតណាមខាងជើង]]សព្វថ្ងៃនេះ។ នៅឆ្នាំ ៣៥៧ នគរវ្នំបានក្លាយជាសាមន្តរដ្ឋចិន និងបន្តជារៀងរហូតមកដល់ការបែកបាក់ប្រទេសនៅសតវត្សទី៦។ ចំពោះទំនាក់ទំនងជាមួយឥណ្ឌា ឯកសារចិនមួយនៅសតវត្សទី៥ និយាយថាមានមនុស្សឈ្មោះ '''កៀសៀងលី''' ជាអ្នកស្រុកតាន់យ៉ាង (នៅខាងលិចឥណ្ឌា) បានធ្វើដំណើរពីឥណ្ឌាមកដល់អាណាចក្រវ្នំ។ ជាអ្នកដែលនិយាយប្រាប់ពីរឿងប្លែកៗពីឥណ្ឌាទៅ[[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]] ប៉ុន្តែដំណើរទៅប្រទេសនោះត្រូវអស់ពេលយូរប្រហែលជា៣ រឺ ៤ ឆ្នាំ ក៏សឹងតែមាន។ ដោយស្ដេចជាប់ចិត្តនឹងរឿងចម្លែកទាំងនោះហើយ ទើបទ្រង់ឱ្យព្រះញាតិរបស់ព្រះអង្គ '''ស៊ូវូ''' ទៅឥណ្ឌា។ រាជទូតខ្មែរបានចុះសំពៅនៅ '''តូវគីវលី''' (T'eou-kiu-li) ប្រហែលជាត្រូវនឹង[[តក្ដោល]]​ ត្រង់នេះហើយដែលបង្ហាញថាឥទ្ធិពលវ្នំបានលាតសន្ធឹង ដល់[[មហាសមុទ្រឥណ្ឌា]]។ រាជទូតនគរវ្នំបានទៅដល់ពាម[[ទន្លេគង្គា]] ហើយធ្វើដំណើរតាមទន្លេទៅជួបស្ដេចមួយអង្គ ដែលលោកឡឺវី (L.Levi) ថាជាស្ដេចក្នុងរាជវង្ស[[មុរុណ្ឌ]]។ ស្ដេចអង្គនេះបាននាំភ្ញៀវទស្សនាប្រទេសព្រះអង្គ ហើយបានឲ្យឥណ្ឌាម្នាក់ឈ្មោះ '''ឆេន-សុង''' នាំត្រលប់មកវិញនូវសេះ ៤ នៃស្រុកនោះ ដើម្បីទុកជាដង្វាយនៃអធិរាជអាណាចក្រវ្នំ។&lt;ref&gt;ត្រឹង ងារ, ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំព័រ៥១&lt;/ref&gt;

[[ចេនឡា]] (Zhēnlà) គឺជាសាមន្តរដ្ឋមួយរបស់វ្នំនៅទីបំផុតបានលេបយកនគរវ្នំទាំងមូល។ ព្រះរាជាដែលគេបានស្គាល់ចុងក្រោយបង្អស់នៃរាជាណាចក្រវ្នំគឺ រុទ្រវម៌្ម 留陁跋摩  ដែលជាអ្នកគ្រប់គ្រងពីឆ្នាំ ៥១៤ រហូតដល់ រង.ឆ្នាំ ៥៤៥ នៃគ.ស។

ប្រជាជនដែលមកពីឆ្នេរនគរវ្នំបានឱ្យដឹងផងដែរថាបានបង្កើតនគរមួយឈ្មោះថា [[ស្ឈឺកធ្ហូក]] (នគរដីក្រហម) នៅក្នុងទៀបកោះម៉ាឡេ។ នគរដីក្រហមត្រូវបានគេគិតថាជាប្រទេសជាតិកើតក្លាយចេញពីនគរវ្នំ។
===អាណាចក្រវ្នំ៖ សតវត្សទី២-៧===
{| class=&quot;wikitable&quot;
| width=&quot;10%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''លេខរៀង'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;25%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះនាមសម្រាប់រាជ្យ'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;20%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''&lt;/font&gt;
| width=&quot;20%&quot; height=&quot;47&quot;  align=&quot;center&quot; | &lt;font color=&quot;#000080&quot;&gt;''' រជ្ជកាល'''&lt;/font&gt;
|-
| ០១
| [[ព្រះនាងសោមា|សោមា]] 
| ចិន:[[លីវយី|លាវយ៉េក]] 柳葉 
| align=&quot;center&quot; | ?-៥២?
|-
| ០២
| [[កៅណ្ឌិន្យទី១]] 
| ចិន: [[ហ៊ុនទៀន|ហ៊ុនធៀន]] 混塡 
| align=&quot;center&quot; | គ.ស ៥២?-?
|-
| ០៣ 
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; |ប្រ.គ.ស ?-?
|-
| ០៤
| មិនស្គាល់	
| ចិន: [[ហ៊ុនផានខ្វាង|ហ៊ុនផានហួង]] 混盤况
| align=&quot;center&quot; | ?-២១៧
|-
| ០៥
| វីរវម៌្ម (កម្ពុជសូរិយា)	
| ចិន: [[ផានផាន]] 盤盤
| align=&quot;center&quot; | ២១៧-២២០	
|-
| ០៦
| [[ស្រីមារវម៌្ម|ឝ្រីមារវម៌្ម]]	
| ឝ្រីមារៈ, ចិន: ផ្វានឝ៊ឺម៉ាន រឺ ផ្វានម៉ាន់ 范師蔓)
| align=&quot;center&quot; | ២២០-២២៨
|-
| ០៧
| មិនស្គាល់		
| ចិន: [[ផ្វានជិនឝឹង]] 范金生)
| align=&quot;center&quot; | ២២៨
|-
| ០៨
| [[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]]			
| ចិន: ផ្វានចាន 范旃
| align=&quot;center&quot; | ២២៨-២៤៨
|-
|-
| ០៩
| មិនស្គាល់			
| [[ផ្វានឆាង]] 范長
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨
|-
| ១០
| [[អស្សាជយ]] 				
| ចិន: ផ្វានស៊ីយូន 范尋 
| align=&quot;center&quot; | ២៤៨-២៨៩
|-
| ១១
| មិនស្គាល់				
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ២៨៩-៣៥៧
|-
| ១២					
| [[ចន្ទន]] (កម្ពុជសូរិយា)
| ចិន: ឆានតាន 旃檀
| align=&quot;center&quot; | ប្រ.៣៥៧-? 	
|-
| ១៣					
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៤២០ 
|-
| ១៤
| [[កៅណ្ឌិន្យវម៌្ម]] រឺ ឝ្រុតវម៌្មទី១ 						
| កៅណ្ឌិន្យទី២, ចិន: ឆៀវឆឹនជូ 僑陳如
| align=&quot;center&quot; | ៤២០-៤៣០ 
|-
| ១៥
| [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី១]]
| ចិន: ឈឺកលីកប៉ាម័រ​ 持梨陀跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៤៣០-	៤៤០
|-
| ១៦
| មិនស្គាល់
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៤៤០-៤៧០
|-
| ១៧
| [[កៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម]] 
| ជយវម៌្ម, ចិន: ទូយ៉េកប៉ាម័រ 僑陳如闍耶跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៤៧០-៥១៤
|-
| ១៨
| [[គុណវម៌្ម]]							
| ចិន:ផ្វានថាងចឹង
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤
|-
| ១៩
| [[រុទ្រវម៌្មទី១]]							
| ចិន: លៀវធួកប៉ាម័រ 留陁跋摩
| align=&quot;center&quot; | ៥១៤-៥៥០
|-
| colspan=4 valign=&quot;center&quot;| សង្គ្រាម[[នគរវ្នំ]]-[[ចេនឡា]]: ៥៥០-៦២៧
|-
| ២០
| [[ប្រថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] 							
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ៥៥០-?
|-
| ២១								
| ក្សត្រវង្សខាងគុណវម៌្ម
| មិនស្គាល់
| align=&quot;center&quot; | ?-៦២៧
|}

== ឯកសារពិគ្រោះ ==
*សៀវភៅសិក្សាសង្គមថ្នាក់ទី៧ ក្រសួងអប់រំឆ្នាំ ១៩៩៧
{{reflist|2}}

==អក្សរសាស្ត្រ==

* George Cœdès, ''The Indianized States of Southeast Asia'' (translated from the French by Susan Brown Cowing). Honolulu: East West Center Press, 1968.
* George Cœdès, &quot;Études Cambodgiennes XXV: Deux inscriptions sanskrites du Fou-nan&quot;,''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' XXXI (1931), pp.&amp;nbsp;1–12.
* Louis Finot, &quot;Notes d'Épigraphie XI: Les Inscriptions de Mi-so'n&quot;, ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' IV (1904), pp.&amp;nbsp;918–925.
* Karl-Heinz Golzio, &quot;Kauṇḍinya in Südostasien“, in Martin Straube, Roland Steiner, Jayandra Soni, Michael Hahn and Mitsuyo Demoto (eds.) ''Pāsādikadānaṁ. Festschrift für Bhikkhu Pāsādika&quot;, Marburg: Indica et Tibetica Verlag 2009, pp.&amp;nbsp;157–165.
* Heinrich Hackmann, ''Erklärendes Wörterbuch zum chinesischen Buddhismus. Chinesisch-Sanskrit-deutsch. Von Heinrich Hackmann. Nach seinem handschriftlichen Nachlass überrbeitet von Johannes Nobel'', Leiden: E. J. Brill 1952
* Claude Jacques, “'Funan', 'Zhenl''mer Kingdom of the lower Mekong valley,'' Bangkok, The Southeast Asian Ceramic Society, Orchid press, 2003.
* Lương Ninh, ''Vương quó̂c Phù Nam: lịch sử và văn hóa'' [Fu Nan: history and culture], Hà NộI, Việ̣̂n văn hóa và Nhà xuá̂t bản Văn hóa thông tin, 2005. 
* Lương Ninh, «Nước Chi Tôn», một quőc gia cở ở miển tây sông Hậu, (“Chi Tôn”, an ancient state in the western bank of the Hậu river), ''Khảo cổ học,'' ső 1, 1981, tr.38.
* Pierre-Yves Manguin, “The archaeology of Fu Nan in the Mekong River Delta: the Oc Eo culture of Viet Nam ”, in Nancy Tingley and Andreas Reinecke,  ''Arts of ancient Viet Nam: from River Plain to Open Sea,'' Houston, Museum of Fine Arts, 2009, pp.&amp;nbsp;100–118.
* Paul Pelliot, &quot;Le Fou-nan.&quot; ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' III (1903), pp.&amp;nbsp;248–303.
* Michael Vickery, ''Society, Economics, and Politics in pre-Angkor Cambodia: The 7th-8th centuries''. Tokyo: The Center for East Asian Cultural Studies for Unesco, The Toyo Bunko, 1998.
* Michael Vickery, &quot;Funan reviewed: Deconstructing the ancients.&quot; ''Bulletin de l'École Française d'Extrême Orient'' XC-XCI (2003–2004), pp.&amp;nbsp;101–143.

==តំណភ្ជាប់ក្រៅ==
{{Commons category|វ្នំ}}
* [http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+kh0014) Library of Congress Country Studies: Cambodia]


{{DEFAULTSORT:Funan, Kingdom Of}}
[[Category:អតីតរាជាធិបតេយ្យអាស៊ី]]
[[Category:នគរឥណ្ឌូបនីយកម្ម]]
[[Category:នគរហិណ្ឌូតាមប្រវត្តិសាស្ត្រ]]
[[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]
[[Category:អតីតប្រទេសនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រវៀតណាម]]

== មើលផងដែរ ==
*[[បុព្វប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]
*[[កម្ពុជាសម័យអាណាចក្រចេនឡា]]
[[ចំនាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]</text>
      <sha1>es4ggzx1md91amyj19aknbfdi60k469</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ប្រាសាទតាក្របី</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37290</id>
    <revision>
      <id>323185</id>
      <parentid>265448</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T09:40:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>202.62.51.151</ip>
      </contributor>
      <comment>/* ប្រវត្តិប្រាសាទ */</comment>
      <origin>323185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11690" sha1="bm7tnpf92jzhrlci4264tzberfs8epo" xml:space="preserve">
{{Infobox ប្រាសាទ
|image =
|creator = *[[សូយ៌្យវម៌្មទី១|សូរ្យវរ្ម័នទី១]]
*[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២|ព្រះបាទឧទ័យាទិត្យទី២]]
|proper_name = &lt;center&gt;&lt;b&gt;ប្រាសាទតាក្របី&lt;/b&gt;&lt;/center&gt;
|date_built = សតវត្សទី១១ 
|primary_deity = [[ព្រះឥសូរ]] [[ព្រះវិស្ណុ]]
|architecture = ខ្មែរ,Cambodia
|location =[[ភូមិឈើស្លាប់(ឃុំគោកខ្ពស់)|ភូមិឈើស្លាប់]] [[ឃុំគោកខ្ពស់(ស្រុកបន្ទាយអំពិល)|ឃុំគោកខ្ពស់]] [[ស្រុកបន្ទាយអំពិល]] [[ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]]
}}
== ប្រវត្តិប្រាសាទ ==
ប្រាសាទតាក្របី ឬប្រាសាទតង្វាយ ជាស្ថាបត្យកម្មខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី១១ ដល់ទី១៣។ ក្នុងរាជព្រះបាទ[[សូយ៌្យវម៌្មទី១]] និង ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]។ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះឥសូវ ដូចគ្នាទៅនឹង [[ប្រាសាទព្រះវិហារ]] [[ប្រាសាទតាមាន់ធំ]] [[ប្រាសាទតាមាន់តូច]] ដែលស្ថិតនៅលើជួរ[[ភ្នំដងរែក]]។ ប្រាសាទមានទីតាំងស្ថិតនៅ [[ភូមិឈើស្លាប់(ឃុំគោកខ្ពស់)|ភូមិឈើស្លាប់]] [[ឃុំគោកខ្ពស់(ស្រុកបន្ទាយអំពិល)|ឃុំគោកខ្ពស់]] [[ស្រុកបន្ទាយអំពិល]] [[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]]។
កេរ្តិ៍ឈ្មោះប្រាសាទនេះចាប់ផ្ដើមល្បីល្បាញក្រោយពេលមានការចុះផ្សាយរបស់បណ្ដាញសារព័ត៌មានក្នុងពេលកាលពីប៉ុន្មានសិបឆ្នាំមុនថា កងទាហានកម្ពុជា និងថៃ មានការវាយប្រយុទ្ធគ្នា ដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រាសាទតាក្របីនេះ។ប្រាសាទតាក្របី មានចម្ងាយប្រមាណ៨៥គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ ដើម្បីទៅដល់ប្រាសាទតាក្របី គេត្រូវធ្វើដំណើរតាមផ្លូវក្រួសក្រហម ចេញពីទីប្រជុំជន ក្រុងសំរោងតាមទិសខាងលិច។នៅតាមផ្លូវមានព្រៃឈើ ដែលកន្លែងខ្លះនៅក្រាស់ កន្លែងខ្លះឡើងស្ដើង ដោយសារមានការកាប់ឈើដើម្បីធ្វើផ្លូវកន្លងមក។
នៅលើប្រាសាទតាក្របី មានទាហានថៃ និងទាហានខ្មែរយាមល្បាតការពារនៅតំបន់នោះ ពីព្រោះប្រាសាទនោះនៅកៀកព្រំប្រទល់ដែនកម្ពុជា-ថៃ។នៅលើប្រាសាទតាក្របី មានទាហានថៃចំនួន២នាក់អង្គុយនៅក្បែរប្រាសាទ។ចំណែកនៅក្បែរនោះដែរ មានទាហានខ្មែរចំនួន៣នាក់ ក៏ដើរល្បាតជុំវិញប្រាសាទតាក្របីដែរ។ទាហានខ្មែរ និងថៃទាំង៥នាក់នោះ មិនឲ្យមានកាន់អាវុធឡើយ។ ទាហានខ្មែរមួយរូប ដែលសុំមិនចេញឈ្មោះបានឲ្យដឹងថា ការយាមល្បាតនៅក្បែរគ្នារបស់កងទ័ពទាំង ២ប្រទេសនេះ គឺធ្វើឡើងដើម្បីសម្រួលកុំឲ្យមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នា និងមានភាពតានតឹងរវាងគ្នា និងគ្នា។
ប្រភពទាហានខ្មែរបានឲ្យដឹងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងថៃ អាចចូលទៅមើលប្រាសាទ តាក្របីនោះបាន ដោយមានទាហានជូនដំណើរ។ បើសិនជាអ្នកចង់មើលប្រាសាទជាជនជាតិខ្មែរ ហើយចូលទៅតាមច្រកផ្លូវពីប្រទេសខ្មែរ ពេលទៅដល់ គឺទាហានខ្មែរជាអ្នកជូនដំណើរមើលប្រាសាទ និងដើម្បីប្រាប់ដំណឹង អំពីកន្លែងណា ដែលអាចទៅបាន និងកន្លែងណា ដែលមិនអាចទៅបាន ពីព្រោះទីនោះជាតំបន់ទាហានគ្រប់គ្រង។ប្រភពឯកសារជាច្រើនបានអះអាងថា ប្រាសាទនេះជារបស់ខ្មែរ។

លោក សំបូរ មាណ្ណារ៉ា ជាសាស្ត្រាចារ្យប្រវត្តិសាស្ត្រនៅសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ និងសកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រ បានមានប្រសាសន៍ថា តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រាសាទតាក្របីកសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី១១ និង ១២ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះឥសូរ។លោក សំបូរ មាណ្ណារ៉ា៖ «ចំពោះទស្សនៈ នៃការកសាងប្រាសាទ ជាទូទៅប្រាសាទទាំងអស់កសាងឡើងដើម្បីគោរពចំពោះអាទិទេព។ បើអាទិទេពជាព្រះឥសូរ គឺគេឲ្យតម្លៃទៅលើព្រះឥសូរ បើគេគោរពព្រះវិស្ណុ គេឲ្យតម្លៃទៅលើព្រះវិស្ណុ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះទស្សនៈខ្ញុំ ប្រាសាទនេះ គឺឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះ ព្រះឥសូរច្រើនជាង។ប្រាសាទតាក្របីមានឈ្មោះពិត តាមទស្សនៈខ្មែរឈ្មោះ ប្រាសាទព្រះដង្វាយ»។

លោក ឈុំ សុជាត ជាអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការពារជាតិ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា មិនមានគោលការណ៍យាមល្បាតរួមគ្នារវាងទាហានខ្មែរ ជាមួយទាហានថៃ នៅតំបន់ប្រាសាទតាក្របី និងតាមាន់នោះឡើយ។លោក ឈុំ សុជាត៖ «នៅប្រាសាទតាក្របីនោះ វានៅកៀកព្រំដែន។ ប្រាសាទនោះមានចម្ងាយ១៤ ឬ១៥ម៉ែត្រពីព្រំដែនប៉ុណ្ណោះ ហើយថៃគេមកត្រឹមព្រំដែនគេ ហើយយើងនៅត្រឹមព្រំដែនយើងហ្នឹង។ ការជួបជុំនោះ ជួនកាលជាមនោសញ្ចេតនា ទៅហូបបាយហូបទឹកអីជាមួយគ្នាហ្នឹងណា។ អត់មានយាមកាមអីជុំគ្នាទេ»។

លោក ហុក សុវិទ្យា ជាអនុប្រធានមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថា ប្រាសាទតាក្របីនេះ អាចមានលទ្ធភាពរៀបចំ ជាតំបន់ទេសចរណ៍បាន។ ប៉ុន្តែដោយសារនៅមានទាហានខ្មែរ និងថៃយាមការពារ ក្បែរប្រាសាទនេះ ហើយប្រាសាទនោះនៅក្នុងតំបន់ ដែលអាចមានការប្រយុទ្ធគ្នានោះ ទើបមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្ត មិនទាន់អាចរៀបចំធ្វើអ្វីដើម្បីទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរ ឲ្យទៅលេងបាននៅឡើយទេនៅបច្ចុប្បន្ននេះ។លោក ហុក សុវិទ្យា៖ «ឥឡូវនេះវានៅក្នុងការការពាររបស់កម្លាំងកងខេមរភូមិន្ទយើង។ ថ្ងៃក្រោយយើងចរចាត្រូវគ្នារឿងព្រំដែនចប់សព្វគ្រប់ហើយអស់។កន្លែងនោះនឹងក្លាយជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ហើយ»។ ប៉ុន្តែលោកបានឲ្យដឹងថា រៀងរាល់ថ្ងៃបុណ្យទានធំៗ ដូចជាបុណ្យចូលឆ្នាំ បុណ្យភ្ជុំ តែងតែមានមនុស្សច្រើនកុះករទៅលេងប្រាសាទនេះ។ ក្រៅពីថ្ងៃបុណ្យក៏មានមនុស្សទៅទស្សនាប្រាសាទទាំង២នោះដែរ គ្រាន់តែមានចំនួនតិចតួច ជាពិសេសលោកយាយចាស់ៗ តែងតែម៉ៅឡានឈ្នួលដើម្បីជិះឡើងទៅធ្វើពិធី បន់ស្រន់នៅប្រាសាទលើជួរភ្នំដងរែកនោះ។បើលោកអ្នកស្ដាប់ចង់ទៅទស្សនាប្រាសាទតាក្របីសុំកុំភ្លេចខ្ចប់បាយ និងទឹកទៅផង ពីព្រោះ នៅតំបន់ប្រាសាទនេះមិនមានហាងលក់បាយទឹក ដូចតំបន់ទេសចរណ៍នានានោះឡើយ&lt;ref&gt;អត្ថបទ៖ RFA Khmer&lt;/ref&gt;៕

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រាសាទខ្មែរ|តាក្របី]]</text>
      <sha1>bm7tnpf92jzhrlci4264tzberfs8epo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រុក​សូទ្រ​និគម</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37826</id>
    <revision>
      <id>323154</id>
      <parentid>322161</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:39:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4914" sha1="st66s7ykain09b9y6vorbuh1z2wohj2" xml:space="preserve">'''ស្រុកសូទ្រនិគម''' ជាស្រុកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ឃុំ&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ប្រភពពីគេហទំព័ររដ្ឋាភិបាលខ្មែរ www.cambodia.gov.kh |access-date=2018-08-05 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.stats.nis.gov.kh/areaname/com_pro17.htm#Soutr_Nikom_District ប្រភពពីវិទ្យាស្ថានសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដឃុំ
! ឃុំ
! អក្សរឡាតាំង
! ភូមិ
|-
| ១៧១១០១
| [[ឃុំចាន់ស]]
| Chan Sar
| ជាំ, គោកតឺង, ស្រែប្រី, ត្រពាំងទូក, ជប់, តាតោកខាងកើត, កនែ្សងក្រោម, កនែ្សងលើ, តាតោកខាងលិច, តាតោកកណ្តាល, សន្លោង, ស្វាយស, ដូនដៀវ, ថ្នល់, បែកកាំភ្លើង, គោកចិន, ចាន់សខាងជើង, ចាន់សខាងត្បូង, ច្បារលើ
|-
| ១៧១១០២
| [[ឃុំដំដែក]]
| Dam Daek
| ដូនហុង, ដំដែកលើ, ត្របែក, ព្រះត្រពាំង, អូររលុះ, គោករលួស, ក្រសារទុំ, គោកមន, ដំដែកថ្មី, បន្ទាយស្រី, ស្រែធ្នង់, ដំដែកផ្សារ, បុស្ស
|-
| ១៧១១០៣
| [[ឃុំដានរុន]]
| Dan Run
| ថ្នល់ដាច់ខាងលិច, ត្រាវគៀត, គោកប្ញស្សីខាងត្បូង, គោកប្ញស្សីខាងជើង, រុនខាងត្បូង, រុនខាងជើង, ស្រម៉ធំ, វាល, បន្ទាត់បោះ, សនៃ្ទ, ធ្នង់, គោកចាន់, បេង
|-
| ១៧១១០៤
| [[ឃុំកំពង់ឃ្លាំង]]
| Kampong Khleang
| ព្រែកស្រមោច, ស្ពានវែង, តាអួរស, ផ្សារឃ្លាំង, ចំការយួន, តាច្រនៀង, អូរតាពុត, ជ័យជេត, មុខវត្ត, រទាំង
|-
| ១៧១១០៥
| [[ឃុំកៀនសង្កែ]]
| Kien Sangkae
| កំពង់គ ០២, កំពង់គ ០១, សាលាកកោះ, គោកដី, ជ្រៃខាងជើង, ជ្រៃខាងត្បូង, ដូនឡី, ត្រពាំងព្រៃ, ថ្មី, ថ្នល់ដាច់ខាងកើត, ថ្នល់ចែក, ជីគាក
|-
| ១៧១១០៦
| [[ឃុំខ្ចាស់]]
| Khchas
| ថ្លាត, ថ្មី, ក្បូន, គោកសងែ្ក, ជ្រៃ, យាងទេស, ខ្ចាស់
|-
| ១៧១១០៧
| [[ឃុំខ្នារពោធិ៍]]
| Khnar Pou
| ឈូក, បុស្ស, បុស្សធំ, ដំរីឆ្លង, សំបាត, សំរោង, រំដេង, ជប់
|-
| ១៧១១០៨
| [[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពេល]]
| Popel
| ព្រៃលាន, ត្រពាំងត្រាវ, គោល, ថ្នល់ត្រង់, ត្រពាំងត្រុំ, ត្រាចពក, ពពេលកណ្តាល, ពពេលលិច, ក្រៀលពង, ដំរីកូន, ត្រពាំងផុង, ត្រពាំងប្រីយ៍, គោលថ្មី
|-
| ១៧១១០៩
| [[ឃុំសំរោង (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំសំរោង]]
| Samraong
| សំរោងជើង, ថ្នល់ចែក, បិទមាស, ស្ទឹង, អង្គុញ, បត់ដង្កោ, ស្វាយជ្រំ, ក្រាំងខ្ជាយ, សំរោងត្បូង
|-
| ១៧១១១០
| [[ឃុំតាយ៉ែក]]
| Ta Yaek
| បឹងង៉ត, ដាក់ផ្កា, ត្រាវបាក់, ផ្ការំចេក, ចំប៉ី, ប៉ោយស្មាច់, ប្រវ៉ាល, បឹងវៀន, តាយ៉ែក
|}

==ឯកសារពិគ្រោះ==
{{reflist|2}}

== អត្ថបទផ្សេងទៀត == 
{{ខេត្តសៀមរាប}}

[[Category:ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>st66s7ykain09b9y6vorbuh1z2wohj2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំកណ្តែក</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38287</id>
    <revision>
      <id>323157</id>
      <parentid>321800</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:48:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1186" sha1="1g1g755guu4uo6z0spukxb956x9qisz" xml:space="preserve">'''ឃុំកណ្ដែក''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១០ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! លេងកូដភូមិ
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង
|-
|១៧០៩០៦០១
|[[ភូមិគោកធ្លក]]
|Kouk Thlok
|-
|១៧០៩០៦០២
|[[ភូមិត្រពាំងទឹម]]
|Trapeang Tuem
|-
|១៧០៩០៦០៣
|[[ភូមិឃុនមោឃ]]​
|Khun Moukh
|-
|១៧០៩០៦០៤
|[[ភូមិច្រេស]]
|Chres
|-
|១៧០៩០៦០៥
|[[ភូមិអូរ]]
|Ou
|-
|១៧០៩០៦០៦
|[[ភូមិស្ពានក្អែក]]
|Spean K'aek
|-
|១៧០៩០៦០៧
|[[ភូមិត្រាង]]
|Trang
|-
|១៧០៩០៦០៨
|[[ភូមិជ្រៃ]]
|Chrey
|-
|១៧០៩០៦០៩
|[[ភូមិគោកត្នោត(ឃុំកណ្ដែក)|ភូមិគោកត្នោត]]
|Kouk Tnaot
|-
|១៧០៩០៦១០
|[[ភូមិល្អក់]]
|L'ak
|}</text>
      <sha1>1g1g755guu4uo6z0spukxb956x9qisz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំអន្លង់សំណរ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39219</id>
    <revision>
      <id>323164</id>
      <parentid>321863</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:07:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1831" sha1="kitxoa4jentxpblfvuluj689agfo7rv" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១៦ ភូមិ ៖​
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ 
! អក្សរឡាតាំង
|-
|១៧០៤០១០១
|[[ភូមិស្តៅ]]
|Sdau
|-
|១៧០៤០១០២
|[[ភូមិអន្លង់ព្រីងក្រោម]] 
|Anlong Pring Kraom
|-
|១៧០៤០១០៣
|[[ភូមិអន្លង់ព្រីងលើ]]
|Anlong Pring Leu
|-
|១៧០៤០១០៤
|[[ភូមិតាគឹមក្រោម]] 
|Ta Kuem Kraom
|-
|១៧០៤០១០៥
|[[ភូមិតាគឹមលើ]] 
|Ta Kuem Leu
|-
|១៧០៤០១០៦
|[[ភូមិត្រពាំងត្រស់]]
|Trapeang Tras
|-
|១៧០៤០១០៧
|[[ភូមិអន្លង់សំណរ]]
|Anlong Samnar
|-
|១៧០៤០១០៨
|[[ភូមិអន្លង់ប្ញស្សី]]
|Anlong Ruessei
|-
|១៧០៤០១០៩
|[[ភូមិស្វាយតាដោក]]
|Svay Ta Daok
|-
|១៧០៤០១១០
|[[ភូមិសំរោងធំ]] 
|Samraong Thum
|-
|១៧០៤០១១១
|[[ភូមិចែកខ្សាច់លើ]]
|Chaek Khsach Leu
|-
|១៧០៤០១១២
|[[ភូមិចែកខ្សាច់ក្រោម]]
|Chaek Khsach Kraom
|-
|១៧០៤០១១៣
|[[ភូមិល្បើក]]
|Lbaeuk
|-
|១៧០៤០១១៤
|[[ភូមិព្រែកអង្គរថ្មី]]
|Preaek Angkor Thmei
|-
|១៧០៤០១១៥
|[[ភូមិមាត់ខ្លា]]
|Moat Khla
|-
|១៧០៤០១១៦
|[[ភូមិស្ទឹងជ្រៅ]]
|Steung Chrov
|-
|}</text>
      <sha1>kitxoa4jentxpblfvuluj689agfo7rv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323165</id>
      <parentid>323164</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:08:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1825" sha1="hdaad0a0pxgc7ctbemku8rfw5yplu7r" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១៦ ភូមិ ៖​
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ 
! អក្សរឡាតាំង
|-
|១៧០៤០១០១
|[[ភូមិស្តៅ]]
|Sdau
|-
|១៧០៤០១០២
|[[ភូមិអន្លង់ព្រីងក្រោម]] 
|Anlong Pring Kraom
|-
|១៧០៤០១០៣
|[[ភូមិអន្លង់ព្រីងលើ]]
|Anlong Pring Leu
|-
|១៧០៤០១០៤
|[[ភូមិតាគឹមក្រោម]] 
|Ta Kuem Kraom
|-
|១៧០៤០១០៥
|[[ភូមិតាគឹមលើ]] 
|Ta Kuem Leu
|-
|១៧០៤០១០៦
|[[ភូមិត្រពាំងត្រស់]]
|Trapeang Tras
|-
|១៧០៤០១០៧
|[[ភូមិអន្លង់សំណរ]]
|Anlong Samnar
|-
|១៧០៤០១០៨
|[[ភូមិអន្លង់ឬស្សី]]
|Anlong Ruessei
|-
|១៧០៤០១០៩
|[[ភូមិស្វាយតាដោក]]
|Svay Ta Daok
|-
|១៧០៤០១១០
|[[ភូមិសំរោងធំ]] 
|Samraong Thum
|-
|១៧០៤០១១១
|[[ភូមិចែកខ្សាច់លើ]]
|Chaek Khsach Leu
|-
|១៧០៤០១១២
|[[ភូមិចែកខ្សាច់ក្រោម]]
|Chaek Khsach Kraom
|-
|១៧០៤០១១៣
|[[ភូមិល្បើក]]
|Lbaeuk
|-
|១៧០៤០១១៤
|[[ភូមិព្រែកអង្គរថ្មី]]
|Preaek Angkor Thmei
|-
|១៧០៤០១១៥
|[[ភូមិមាត់ខ្លា]]
|Moat Khla
|-
|១៧០៤០១១៦
|[[ភូមិស្ទឹងជ្រៅ]]
|Steung Chrov
|-
|}</text>
      <sha1>hdaad0a0pxgc7ctbemku8rfw5yplu7r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំល្វែងឬស្សី</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39224</id>
    <revision>
      <id>323166</id>
      <parentid>321572</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:10:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1381" sha1="ad8olkhcqcm68zc4yp1huhq7a30y6ix" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកជីក្រែង ]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន​ ១៣ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ 
! អក្សរឡាតាំង
|-​
|១៧០៤០៧០១
|[[ភូមិតាអុង]]
|Ta Ong
|-
|១៧០៤០៧០២
|[[ភូមិគោកអំពិល]]
|Kouk Ampil
|-
|១៧០៤០៧០៣
|[[ភូមិរំជៃច្រុះ]]
|Rumchey Chroh
|-
|១៧០៤០៧០៤
|[[ភូមិថ្នល់]]
|Thnal
|-
|១៧០៤០៧០៥
|[[ភូមិក្នុង]]
|Knong
|-
|១៧០៤០៧០៦
|[[ភូមិព្រៃទទឹង]]
|Prey Totueng
|-
|១៧០៤០៧០៧
|[[ភូមិក្បាលក្ដួច]]
|Kbal Kduoch
|-
|១៧០៤០៧០៨
|[[ភូមិបាឡាំង]]
|Balang
|-
|១៧០៤០៧០៩
|[[ភូមិចំបក់ខ្ពស់]]
|Chambak Khpos
|-
|១៧០៤០៧១០
|[[ភូមិរូងថ្មី]]
|Rung Thmei
|-
|១៧០៤០៧១១
|[[ភូមិល្វែងឬស្សី]]
|Lveaeng Ruessei
|-
|១៧០៤០៧១២
|[[ភូមិតាងួន]]
|Ta Nguon
|-
|១៧០៤០៧១៣
|[[ភូមិកកោះ]]
|Kakaoh
|}</text>
      <sha1>ad8olkhcqcm68zc4yp1huhq7a30y6ix</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323167</id>
      <parentid>323166</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:11:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំល្វែងឫស្សី]] ទៅ [[ឃុំល្វែងឬស្សី]]</comment>
      <origin>323166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1381" sha1="ad8olkhcqcm68zc4yp1huhq7a30y6ix" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកជីក្រែង ]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន​ ១៣ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ 
! អក្សរឡាតាំង
|-​
|១៧០៤០៧០១
|[[ភូមិតាអុង]]
|Ta Ong
|-
|១៧០៤០៧០២
|[[ភូមិគោកអំពិល]]
|Kouk Ampil
|-
|១៧០៤០៧០៣
|[[ភូមិរំជៃច្រុះ]]
|Rumchey Chroh
|-
|១៧០៤០៧០៤
|[[ភូមិថ្នល់]]
|Thnal
|-
|១៧០៤០៧០៥
|[[ភូមិក្នុង]]
|Knong
|-
|១៧០៤០៧០៦
|[[ភូមិព្រៃទទឹង]]
|Prey Totueng
|-
|១៧០៤០៧០៧
|[[ភូមិក្បាលក្ដួច]]
|Kbal Kduoch
|-
|១៧០៤០៧០៨
|[[ភូមិបាឡាំង]]
|Balang
|-
|១៧០៤០៧០៩
|[[ភូមិចំបក់ខ្ពស់]]
|Chambak Khpos
|-
|១៧០៤០៧១០
|[[ភូមិរូងថ្មី]]
|Rung Thmei
|-
|១៧០៤០៧១១
|[[ភូមិល្វែងឬស្សី]]
|Lveaeng Ruessei
|-
|១៧០៤០៧១២
|[[ភូមិតាងួន]]
|Ta Nguon
|-
|១៧០៤០៧១៣
|[[ភូមិកកោះ]]
|Kakaoh
|}</text>
      <sha1>ad8olkhcqcm68zc4yp1huhq7a30y6ix</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>រាជាណាចក្រព្រុស</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40205</id>
    <revision>
      <id>323120</id>
      <parentid>320477</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T12:22:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Redaktor GLAM</username>
        <id>45768</id>
      </contributor>
      <comment>Higher resolution version of image</comment>
      <origin>323120</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="163760" sha1="r2wva7hh1qwbfkwpbmmlxix4qgcql2s" xml:space="preserve">{{Infobox former country
|native_name = {{lang|de|Königreich von Preußen}} ([[ភាសាអាល្លឺម៉ង់]])
|conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រព្រុស
|common_name = ព្រុស
|status      = [[ចក្រភព (ទឹកដី)|អាណាចក្រ]]{{refn|group=ស|[[រដ្ឋនៅក្នុងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់|រដ្ឋ]]នៅក្នុង[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]] (១៨១៥-១៨៦៦)&lt;br&gt;[[រដ្ឋនៅក្នុងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង|រដ្ឋ]]នៅក្នុង[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]] (១៨៦៧-១៨៧១)&lt;br&gt;[[បញ្ជីរាយរដ្ឋចក្រភពអាល្លឺម៉ង់|រដ្ឋសហព័ន្ធ]]នៅក្នុង[[ចក្រភព អាល្លឺម៉ង់|ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]] (១៨៧១-១៩១៨)}}
|empire      = ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ
|image_flag   = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
|flag_type    = '''[[ទង់ជាតិព្រុស|ទង់រដ្ឋ]]'''&lt;br/&gt;(១៨០៣–១៨៩២)
|image_coat = [[File:Preußischer Adler.svg|85px]]
|symbol       =
|symbol_type = '''[[វរលញ្ឆករព្រុស|វរលញ្ឆករ]]'''&lt;br/&gt;(១៧០១–១៨៧១)
|national_motto =
|national_anthem  =&lt;br/&gt;''[[បូរូស៊ីយ៉ា|Borussia]]''&lt;br/&gt;&quot;ព្រុស&quot;&lt;br/&gt;(១៨២០–១៨៣០)&lt;br/&gt;{{parabr}}''[[ចម្រៀងនៃព្រុស|Preußenlied]]''&lt;center&gt;&quot;ចម្រៀងនៃព្រុស&quot;&lt;br/&gt;(១៨៣០–១៨៤០)&lt;hr/&gt;'''ព្រះរាជភ្លេង'''&lt;br/&gt;&quot;[[ព្រះរាជសាទរដល់លោកនឹងមកុងជ័យ|Heil dir im Siegerkranz]]&quot;&lt;br /&gt;&quot;ព្រះរាជសាទរដល់លោកនឹងមកុងជ័យ&quot;&lt;br/&gt;(១៩៧៥–១៩១៨)&lt;br/&gt;{{parabr}}{{center|[[File:Heil Dir Im Siegerkranz (old recording).ogg]]}}
|image_map    = Prussia in the German Reich (1871).svg
|image_map_caption =ទឹកដីព្រុស (ក្រហម) នៅក្នុង[[ចក្រភព អាល្លឺម៉ង់|ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]ពីចន្លោះឆ្នាំ១៩៧១–១៩១៨
|capital_type   = រាជធានី
|capital      = [[ប៊ែរឡាំង]]&lt;br/&gt;[[ខូនីស្សប៊ឺក]] (១៨០៦–១៨០៩)
|common_languages = [[ភាសាអាល្លឺម៉ង់|ភាសាអាល្លឺម៉ង់]] (ជាផ្លូវការ)
|era         = [[ចក្រពត្តិនិយមថ្មី]]&lt;br&gt;[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]]
|government_type = [[រាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការ]] (ដល់ឆ្នាំ១៨៤៨)&lt;br/&gt;[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យពាក់កណ្ដាលរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] (ពីឆ្នាំ១៨៤៨)
|title_representative = [[បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រព្រុស|ព្រះមហាក្សត្រ]]
|representative1      = [[ហ្រ្វេឌឺរិចទី១នៃព្រុស|ហ្វ្រីឌ្រិចទី១]] (ដំបូង)
|year_representative1 = ១៧០១–១៧១៣
|representative2      = [[​វិលហែលម៍​ទី២ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|វិលហែលម៍ទី២]] (ក្រោយ)
|year_representative2 = ១៨៨៨–១៩១៨
|title_deputy = [[ប្រធានរដ្ឋមន្រ្តីព្រុស|ប្រធានរដ្ឋមន្ត្រី]]{{Refn|group=ស|នៅក្នុង[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]] (១៨៦៦–១៨៧១) និង[[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]] (១៨៧១–១៩១៨) ប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រុសបានក្លាយជាតំណែងតែមួយនឹង[[អធិការបតីអាល្លឺម៉ង់]]។}}
|deputy1      = [[អាដុល ហែនរិច វន អានីម-បោតហ្សិនបួក]] (ដំបូង)
|year_deputy1 = ១៨៤៨
|deputy2      = [[ម៉ាក្ស៍ វន បាដ៍]] (ក្រោយ)
|year_deputy2 = ១៩១៨
|legislature  = [[រដ្ឋសភាព្រុស|រដ្ឋសភា]]
|house1       = [[ព្រឹទ្ធសភាព្រុស|ព្រឹទ្ធសភា]]
|house2       = [[សភាតំណាងរាស្រ្តព្រុស|សភាតំណាងរាស្រ្ត]]
|year_start  = ១៧០១
|year_end    = ១៩១៨
|event_start = [[ពិធីបរមរាជាភិសេកនៅអឺរ៉ុប#ព្រុស|ពិធីបរមរាជាភិសេក]]ព្រះអង្គ[[ហ្រ្វេឌឺរិចទី១នៃព្រុស|ហ្រ្វេឌឺរិចទី១]]
|date_start  = ១៨ មករា
|event1      = [[ការរំលាយចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ|ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ]]ត្រូវរំលាយ
|date_event1 = ៦ សីហា ១៨០៦
|event2      = និម្មិតកម្មនៃ[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]
|date_event2 = ៨ មិថុនា ១៨១៥
|event3      = [[រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុស (១៨៤៨)|អនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]
|date_event3 = ៥ ធ្នូ ១៨៤៨
|event4      = [[សន្ធិសញ្ញាសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]]
|date_event4 = ១៨ សីហា ១៨៦៦
|event5      = [[សេចក្ដីប្រកាសនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់|ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានប្រកាស]]
|date_event5 = ១៨ មករា ១៨៧១
|event6      = [[រដ្ឋសេរីព្រុស]]ត្រូវបានប្រកាស
|date_event6 = ៩ វិឆ្ឆិកា ១៩១៨
|event_end   = [[វិលហែលម៍ទី២ (អធិរាជអាល្លឺមង់)|ព្រះចៅវិលហែលម៍ទី២]] បានដាក់រាជ្យ
|date_end    = ២៨ វិច្ឆិកា
|event_post  =
|date_post   =
|stat_year1   = ១៧៥៦&lt;ref&gt;Ernest John Knapton. &quot;Revolutionary and Imperial France, 1750–1815.&quot;  Scribner: 1971. Page 12.&lt;/ref&gt;
|stat_pop1    = ៤,៥០០,០០០
|stat_year2   = ១៨១៦&lt;ref name=&quot;schutz&quot;&gt;{{cite web |title=(ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់) Königreich Preußen (1701–1918) |url=http://www.deutsche-schutzgebiete.de/koenigreich_preussen.htm |access-date=2007-05-02 |archive-date=2019-05-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502213014/https://www.deutsche-schutzgebiete.de/koenigreich_preussen.htm |url-status=dead |archivedate=2019-05-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190502213014/https://www.deutsche-schutzgebiete.de/koenigreich_preussen.htm }}&lt;/ref&gt;
| stat_pop2   = ១០,៣៤៩,០៣១
| stat_year3  = ១៨៧១&lt;ref name=&quot;schutz&quot;/&gt;
| stat_pop3   = ២៤,៦៨៩,០០០
| stat_year4  = ១៩១០&lt;ref&gt;{{cite web |title=(ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់) German Empire: administrative subdivision and municipalities, 1900 to 1910 |url=http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/gem1900.htm?gem1900_2.htm |access-date=2007-05-02 |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225074458/http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/gem1900.htm?gem1900_2.htm%20 |url-status=dead |archivedate=2018-12-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226072855/http://www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/gem1900.htm?gem1900_2.htm%20 }}&lt;/ref&gt;
| stat_pop4 = ៤០,១៦៩,២១៩
| stat_area3 = 348779
|currency = [[រ៉ែកស្តាឡឺ]] (១៧០១–១៧៥០)&lt;br&gt;[[ថាឡឺព្រុស|ថាឡឺ]] (១៧៥០–១៨៥៧)&lt;br&gt;[[វេរ៉ែនស្តាឡឺ]] (១៨៥៧–១៨៧៣)&lt;br&gt;[[ម៉ាកគ៍អាល្លឺម៉ង់|ហ្កូលម៉ាកគ៍]] (១៨៧៣–១៩១៤)&lt;br&gt;[[ផាភារម៉ាកគ៍]] (១៩១៤–១៩១៨)
| p1                     = ប្រង់ដឺបួរ-ព្រុស
| flag_p1                = Brandenburg-Prussia.svg
| border_p1              = no
| p2                     = ព្រុសហ្លួង
| flag_p2                = Flag of Prussia (1466-1772) Lob.svg
| p3                     = ស្រុកនូឆឺធែល{{!}}ក្សត្របុរីនូឆឺធែល
| flag_p3                = Flag of the Principality of Neuchâtel.svg
| p4                     = សហធនរដ្ឋប៉ូឡូញ–លីទុយអានី
| flag_p4                = Chorągiew królewska króla Zygmunta III Wazy.svg
| border_p4              = no
| p5                     = ស៊ុយអែតប៉ូមេរ៉ានី
| flag_p5                = Naval Ensign of Sweden.svg
| border_p5              = no
| p6                     = បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក (ណាប៉ូលេអូនិក){{!}}{{nowrap|បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក}}
| flag_p6                = Drapeau de Republique de Dantzig.svg
| p7                     = ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី
| flag_p7                = Coat of Arms of Duchy of Warsaw.svg
| border_p7              = no
| p8                     = រដ្ឋបោះឆ្នោតហេស្សិន
| flag_p8                = Flag of Hesse.svg
| p9                     = ពញារដ្ឋណាស្សូ
| flag_p9                = Flagge Herzogtum Nassau (1806-1866).svg
| p10                    = ព្រះរាជាណាចក្រហាណូវើ
| flag_p10               = Flag of Hanover 1837-1866.svg
| p11                    = ពញារដ្ឋហូលស្តែន
| flag_p11               = Merchant Ensign of Holstein-Gottorp (Lions sinister).svg
| border_p11             = no
| p12                    = ពញារដ្ឋឆ្លែសវីក
| flag_p12               = Coat of arms of Schleswig.svg
| border_p12             = no
| p13                    = សាចសិន-ឡោអិនបួក
| flag_p13               = Flag of Lauenburg.svg
| p14                    = ទឹកដីរាជមកុដបូហ៊ែម
| flag_p14               = Flag of Bohemia.svg
| p15                    = ពញារដ្ឋស៊ីលីស៊ី
| flag_p15               = Banner of the Duchy of Silesia.svg
| s1                     =ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី{{!}}'''១៨០៧៖'''&lt;br /&gt;ពញារដ្ឋវ៉ាសូរី
| flag_s1                = Coat of Arms of Duchy of Warsaw.svg
| border_s1              = no
| s2                     = បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក (ណាប៉ូលេអូនិក){{!}}{{nowrap|បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក}}
| flag_s2                = Drapeau de Republique de Dantzig.svg
| border_s2              = no
| s3                     = តំបន់នូឆឺធែល
| flag_s3                = Flag of Canton of Neuchâtel.svg
| s4                     = រដ្ឋសេរីព្រុស{{!}}'''១៩១៨៖'''&lt;br /&gt;រដ្ឋសេរីព្រុស
| flag_s4                = Flag of Prussia (1918–1933).svg
| s5                     = បុរីសេរីដង់ហ្ស៊ីក
| flag_s5                = Flag of the Free City of Danzig.svg
| s6                     = សាធារណរដ្ឋប៉ូឡូញទីពីរ
| flag_s6                = Flag of Poland (1928–1980).svg
| s7                     = សាធារណរដ្ឋឆេកូស្លូវ៉ាគីទីមួយ
| flag_s7                = Flag of the Czech Republic.svg
| s8                     = បែលហ្ស៊ិក
| flag_s8                = Flag of Belgium.svg
| s9                     = ដាណឺម៉ាក
| flag_s9                = Flag of Denmark.svg
|footnotes  = 
|today = [[អាល្លឺម៉ង់]]&lt;br&gt;[[ប៉ូឡូញ]]&lt;br&gt;[[រុស្ស៊ី]]
}}
'''ព្រះរាជាណាចក្រព្រុស''' ([[ភាសាអាល្លឺម៉ង់]]៖ ''{{lang|de|Königreich Preußen}}'') គឺជារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់មួយដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងរដ្ឋនគរ[[ព្រុស]]នៅចន្លោះឆ្នាំ១៧០១ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩១៨។&lt;ref name=Marriott&gt;Marriott, J. A. R., និង Charles Grant Robertson. ''The Evolution of Prussia, the Making of an Empire''. Rev. ed. Oxford: Clarendon Press, 1946.&lt;/ref&gt; រដ្ឋមួយនេះគឺជាកម្លាំងជំរុញពីក្រោយ[[ការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់|ដំណើរបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ ហើយជារដ្ឋនាំមុខគេនៅក្នុង[[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]រហូតដល់ការរំលាយចក្រភពនោះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨។&lt;ref name=&quot;Marriott&quot;/&gt; ថ្វីបើឈ្មោះរបស់វាមានប្រភពចេញមកពីតំបន់មួយហៅថា [[ព្រុស (តំបន់)|ព្រុស]]មែនក៏ប៉ុន្តែជាក់ស្តែងវាមានប្រភពមូលដ្ឋានចេញមកពី[[ពញាបច្ចន្តរដ្ឋប្រង់ដឺបួរ]] ដោយមានរាជធានីនៅ[[ប៊ែរឡាំង]]។&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Prussia {{!}} History, Maps, &amp; Definition|url=https://www.britannica.com/place/Prussia|access-date=2020-11-02|website=Encyclopædia Britannica|archive-date=2015-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20150508092225/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/480893/Prussia|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

[[ព្រះមហាក្សត្រព្រុស|ព្រះមហាក្សត្រដំបូងៗនៃព្រុស]]ភាគច្រើនមានកំណើតចេញមកពី[[រាជវង្សហូហិនសោឡាំន]]។ ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសនេះត្រូវបានវិវត្តចេញពីនគរ[[ប្រង់ដឺបួរ-ព្រុស]]ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍នៃប្រង់ដឺបួរ|ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍]] ហើយបានក្លាយជាមហាអំណាចយោធាដ៏អស្ចារ្យមួយនៅក្នុងតំបន់។&lt;ref&gt;Fueter, Eduard (1922). World history, 1815–1920. United States of America: Harcourt, Brace and Company. pp. 25–28, 36–44. {{ISBN|1-58477-077-5}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Danilovic, Vesna. &quot;When the Stakes Are High—Deterrence and Conflict among Major Powers&quot;, University of Michigan Press (2002), p 27, p225–228&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://gh.oxfordjournals.org/content/12/3/286.full.pdf] Aping the Great Powers: Frederick the Great and the Defence of Prussia's International Position 1763–86, Pp. 286–307.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://history.wisc.edu/mosse/george_mosse/summaries/history119_lecture19.htm] The Rise of Prussia  {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100610094351/http://history.wisc.edu/mosse/george_mosse/summaries/history119_lecture19.htm|date=10 June 2010}}&lt;/ref&gt; ក្នុងនាមជារាជាណាចក្រថ្មីថ្មោងនៅអឺរ៉ុប ព្រុសបានបន្តពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ពិសេសនៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ[[ហ្វ្រីឌ្រិចទី២ (ព្រះមហាក្សត្រព្រុស)|ហ្វ្រីឌ្រិចទី២]]។&lt;ref name=Horn&gt;Horn, D. B. &quot;The Youth of Frederick the Great 1712–30.&quot; In Frederick the Great and the Rise of Prussia, 9–10. 3rd ed. London: English Universities Press, 1964.&lt;/ref&gt; ហ្វ្រីឌ្រិចទ្រង់ជាតួអង្គយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុង[[សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ]] ដោយព្រះអង្គបានការពាររាជាណាចក្រទ្រង់ពីការវាយប្រហារផ្សេងៗដោយមហាអំណាចអឺរ៉ុបដទៃទៀតដូចជា [[រាជាធិបតេយ្យហាបស្បួក|អូទ្រីស]] [[ចក្រភពរុស្ស៊ី|រុស្ស៊ី]] [[ព្រះរាជាណាចក្របារាំង|បារាំង]] និង[[ស៊ុយអែត]]ជាដើម ហើយជាលទ្ធផល ទ្រង់បានស្តារព្រុសជារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់មួយ
ដ៏អង់អាច និងព្រមទាំងជាមហាអំណាចដ៏មានឥទ្ធិពលមួយនៅក្នុង[[ទ្វីបអឺរ៉ុប]]ទៀតផង។&lt;ref&gt;Horn, D. B. &quot;The Seven Years' War.&quot; In ''Frederick the Great and the Rise of Prussia'', pp. 81–101. 3rd ed. London: English Universities Press, 1964.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Atkinson, C. T. ''A History of Germany, 1715–1815''. New York: Barnes &amp; Noble, 1969.&lt;/ref&gt; បន្ទាប់មក ព្រុសក៏ចាប់ផ្ដើមមានមហិច្ឆតាចង់បង្រួបបង្រួមរដ្ឋនគរអាល្លឺម៉ង់ទាំងប៉ុន្មានដាក់ក្រោមអំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន (លើកលែងតែស្វីស) ហើយថែមទាំងបានពិចារណាចង់បញ្ចូលអូទ្រីសទៀតផង។ [[សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក]]បាននាំឱ្យ[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]និម្មិតឡើងមែន តែ[[បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៨៤៨–១៩៤៩|បដិវត្តន៍ថ្មីនៅឆ្នាំ១៨៤៨–១៩៤៩]] បានទាមទារឱ្យរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំងអស់រួបបញ្ចូលគ្នាចូលជារដ្ឋតែមួយក្រោមអំណាចតែមួយ។&lt;ref name=&quot;Marriott&quot;/&gt; បំណងមេដឹកនាំអាល្លឺម៉ង់ក្នុងការរក្សាប្រព័ន្ធរដ្ឋជាសហព័ន្ធត្រូវបានដួលរលំនៅពេលដែលព្រុស និងអូទ្រីសបានប្រកាស[[សង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីស|សង្គ្រាមនឹងគ្នា]] ដែលបង្កឱ្យសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ដួលរលំទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ ដដែរ ព្រុសក៏បានផ្តួចផ្ដើមបង្កើត[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]]ឡើង រួចបានដឹកនាំពង្រីកសហព័ន្ធថ្មីនោះរហូតដល់បង្កើតជារដ្ឋតែមួយបាននៅក្នុងឆ្នាំ១៨៧១ ដែលគេតែងនិយមហៅថា[[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]នោះ។&lt;ref name=&quot;Marriott&quot;/&gt; សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើងត្រូវបានគេឃើញថាជាកម្លាំងសម្ព័ន្ធយោធានៅក្រោយសង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីស ប៉ុន្តែនីតិច្បាប់នៅក្នុងសហព័ន្ធនោះត្រូវបានគេយកបន្តទៅអនុវត្តយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បន្ទាប់។ ចក្រភពថ្មីថ្មោងមួយនោះបានបង្រួបបង្រួមរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ស្ទើរទាំងអស់ឱ្យស្ថិតក្រោមអនុត្តរភាពរបស់ព្រុស (លើកលែងតែស្វីស និងអូទ្រីស)&lt;ref name=&quot;Marriott&quot;/&gt; នៅពេលដែល[[ចក្រភពបារាំងទីពីរ|បារាំង]]បាន[[សង្គ្រាមបារាំង-ព្រុស|ប្រកាសសង្គ្រាមលើអាល្លឺម៉ង់]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៧០។ សង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងបារាំងគឺជាកត្តាចម្បងដែលនាំឱ្យរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំងអស់រួបរួមគ្នាប្រឆាំងនឹងសត្រូវរួម ហើយជ័យជម្នះរបស់អាល្លឺម៉ង់បាននាំឱ្យរលកជាតិនិយមថ្មីផ្ទុះឡើងដោយអ្នកដែលធ្លាប់តែងប្រឆាំងនឹងគំនិតបង្រួបបង្រួមរដ្ឋពីមុនបានប្រែមកគាំទ្រប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់តែមួយវិញ។

[[បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៩១៨–១៩១៩|បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់នៅឆ្នាំ១៩១៨–១៩១៩]] បានលុបបំបាត់របបរាជាធិបតេយ្យនៅគ្រប់រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ និងរួមទាំងព្រុសដែរដោយកាលនុះបានប្តូរឈ្មោះទៅ [[រដ្ឋសេរីព្រុស]]។ ព្រុសគ្រប់ទម្រង់ និងរូបភាពត្រូវបានរំលាយចោល និងលុបបំបាត់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ ក្រោយចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។

==ប្រវត្តិសាស្ត្រ==
=== ដើមកំណើត ===
{{Main|ពញាបច្ចន្តរដ្ឋប្រង់ដឺបួរ|ពញារដ្ឋព្រុស|ប្រង់ដឺបួរ-ព្រុស}}
[[រាជវង្សហូហិនសោឡាំន|ត្រកូលហូហិនសោឡាំន]]បានឡើងគ្រប់គ្រង[[ពញាបច្ចន្តរដ្ឋប្រង់ដឺបួរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៥១៨។ បន្ទាប់ពី[[ជម្លោះប្រង់ដឺបួរ–ប៉ូមេរ៉ានី|ឈ្លោះប្រយុទ្ធ]]ជាមួយ[[ពញារដ្ឋប៉ូមេរ៉ានី]]អស់ជាលើកច្រើនសារ ទីបំផុតរាជវង្សប្រង់ដឺបួរក៏បានទទួលកាត់ទឹកដីផ្នែកខាងកើតប៉ូមេរ៉ានីធ្វើជាកម្មសិទ្ធិរដ្ឋនគរខ្លួនក្រោយចុះលើ[[សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពវែស្តហ្វាលី]]។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៦១៨ មេដឹកនាំប្រង់ដឺបួរបានកាន់កាប់រាជបល្ល័ង្កពញារដ្ឋព្រុសទាំងស្រុង ដោយព្រុសតាំងពីឆ្នាំ១៥១១ មកត្រូវស្ថិតក្រោមអំណាចត្រកូលហូហិនសោឡាំនមួយខ្សែផ្សេងទៀត។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៥១១ ព្រះអង្គ[[អាល់ប៊្រែគត៍ (ពញាក្សត្រប្រង់ដឺបួរ)|អាល់ប៊្រែគត៍]]នៃនគរប្រង់ដឺបួរ ហើយក៏ត្រូវជាព្រះអាចារ្យចុងក្រោយបង្អស់នៃ[[គណៈអស្សឫទ្ធិទូតូនីក]]បានបំបែកសាសនាពីរដ្ឋ និងកែប្រែទម្រង់នគរទ្រង់ទៅជាពញារដ្ឋ។ ពញារដ្ឋថ្មីនេះគឺត្រូវជាឯកត្តសហភាពរវាង[[ប្រង់ដឺបួរ-ព្រុស|ប្រង់ដឺបួរ និងព្រុស]] ក៏ប៉ុន្តែសហភាពពេញសិទ្ធិគឺមិនអាចបង្កើតបានឡើយដោយសារនគរប្រង់ដឺបួរគឺជារដ្ឋនគរស្ថិតក្នុងចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ រីឯពញារដ្ឋព្រុសវិញគឺជាសាមន្តរដ្ឋរបស់[[ព្រះរាជមកុដនៃព្រះរាជាណាចក្រប៉ូឡូញ|ប៉ូឡូញ]]។ គណៈអស្សឫទ្ធិទូតូនីកបានផ្ដល់អភិវន្ទនាការដល់ប៉ូឡូញតាំងពីឆ្នាំ១៤៦៦ មកម៉្លេះ ហើយទោះឡើងគ្រងលើពញារដ្ឋព្រុសក្ដីក៏ប្រង់ដឺបួរនូវតែបន្តផ្ដល់អភិវន្ទនាការដល់ប៉ូឡូញដែរ។

នៅក្នុង[[សង្រ្គាមភាគខាងជើង (១៦៥៥–១៦៦០)|សង្រ្គាមភាគខាងជើងលើកទីពីរ]] [[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងឡាប៊ីយូ]] និង[[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប្រមប៊ឺក|ប្រមប៊ឺក]]បានផ្តល់អធិបតេយ្យភាពពេញលេញដល់ហោហិនសោឡាំនក្នុងការគ្រប់គ្រងពញារដ្ឋព្រុសចាប់ផ្ដើមពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៦៥៧។

ជាថ្នូរនឹងការចងសម្ព័ន្ធភាពប្រឆាំងនឹងបារាំងក្នុង[[សង្គ្រាមស្នងរាជបល្ល័ង្កអេស្ប៉ាញ]] ហ្វ្រីឌ្រិចបានលើកព្រុសពីពញារដ្ឋទៅជាព្រះរាជាណាចក្រមួយនៅក្នុង[[សន្ធិសញ្ញាព្រះរាជមកុដ]]នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៧០០។ ហ្វ្រីឌ្រិចទ្រង់បានឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិក្នុងនាមជា[[ព្រះមហាក្សត្រព្រុស]]ព្រះនាម[[ហ្វ្រេឌឺរិចទី១នៃព្រុស|ហ្វ្រីឌ្រិចទី១]] នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០១។ បើតាមនីតិច្បាប់​ គ្មានរដ្ឋនគរក្នុងចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋណាអាចមានឋានៈជាព្រះរាជាណាចក្របានឡើយលើកលែងតែ[[ព្រះរាជាណាចក្របូហ៊ែម|បូហ៊ែម]] និង[[ព្រះរាជាណាចក្រអ៊ីតាលី (ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ)|អ៊ីតាលី]]។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ្វ្រីឌ្រិចទ្រង់បានលើកមូលហេតុពីរថាដោយសារតែព្រុសមិនដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចនៃចក្រភពរ៉ូម ហើយដោយរាជវង្សហូហិនសោឡាំនមានអធិបតេយ្យភាពពេញលេញលើព្រុសទៀតនោះ ដូច្នេះទ្រង់គឺមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការតម្លើងព្រុសជាព្រះរាជាណាចក្រ។ អធិរាជរ៉ូមព្រះចៅ[[លីអូប៉ូលទី១ (អធិរាជចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ)|លីអូប៉ូលទី១]] ដោយចង់បានជំនួយគាំទ្រពីព្រុសក្នុងសង្គ្រាមដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កនៅអេស្ប៉ាញ ក៏សម្រេចចិត្តទទួលយកតាមសំណើហ្វ្រីឌ្រិច។

[[ឯកសារ:Preussische-Kroninsignien.JPG|ធ្វេង|រូបភាពតូច|[[ព្រះរតនមកុដព្រុស]] តាំងនៅ[[ព្រះរាជវាំងឆារឡតតិនបួក]]ក្នុងទីក្រុង[[ប៊ែរឡាំង]]]]

គោរមងារ &quot;ព្រះមហាក្សត្រ''នៅ''ព្រុស&quot; គឺជារាជតំណែងថ្មីបង្កើតឡើងដោយក្រុមរាជវង្សហូហិនសោឡាំន ហើយអំណាចទាំងឡាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រនៅព្រុសមានឫទ្ធិតែនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រព្រុសប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះរដ្ឋនគរប្រង់ដឺបួរ និងទឹកដីមួយភាគនៃនគរនោះគឺមិនស្ថិតក្រោមអធិបតេយ្យព្រះមហាក្សត្រនៅព្រុសឡើយដោយសារតែវាជាប់នៅក្រោមអំណាចចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋស្រាប់។ ក៏ប៉ុន្តែមកដល់ពេលនោះ អំណាចព្រះអធិរាជនៃចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋគឺដូចមានត្រឹមតែឈ្មោះប៉ុណ្ណោះ ហើយរដ្ឋនគរនិងរដ្ឋសមាជិកទាំងឡាយនៅក្នុងចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋគឺសុទ្ធសឹងតែមានអំណាចអធិបតេយ្យរៀងៗខ្លួនដោយពួកគេនីមួយៗទទួលស្គាល់រាជអំណាចព្រះចៅអធិរាជតាមតែប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់រាប់រយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះឯង។ គួរសម្គាល់ដែរថា អតីតពញារដ្ឋ និងរដ្ឋនគរព្រុសក្នុងសម័យកាលនេះគឺរាប់គិតតែទឹកដីព្រុសខាងកើតប៉ុណ្ណោះ រីឯទឹកដីព្រុសខាងលិច (ស្ថិតនៅចន្លោះរវាងនគរប្រង់ដឺបួរនៅភាគខាងលិច និងព្រុសខាងកើត) គឺស្ថិតក្រោមរដ្ឋអំណាចប៉ូឡូញ។

មើលពីផ្ទៃខាងក្នុង ដោយសារតែទឹកដីនគរទាំងពីររវាងព្រុស និងប្រង់ដឺបួរមានចងឯកត្តសហភាពនឹងគ្នា ដូច្នេះលក្ខណៈ និងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋគឺដូចគ្នាស្ទើរទាំងអស់ ថ្វីបើខាងប្រង់ដឺបួរស្ថិតក្នុងរង្វង់អំណាចចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋក្ដី។ លុះមកដល់ឆ្នាំ១៧៧២ គោរមងារ &quot;ព្រះមហាក្សត្រ''នៃ''ព្រុស&quot; ក៏ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការសម្រាប់សម្ដៅលើមេដឹកនាំព្រុស ក្រោយពីទឹកដីប៉ូឡូញបែងព្រុសនិងប្រង់ដឺបួរនោះត្រូវបានកាត់ចូលជាកម្មសិទ្ធិនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុស។

=== ឆ្នាំ១៧០០–១៧២១៖ ជំងឺរាតត្បាតប៉េស្ត និងមហាសង្គ្រាមភាគខាងជើង ===
ចូលមកដល់សតវត្សរ៍ទី១៨ រាជាណាចក្រព្រុសនៅតែមិនទាន់ងើបរួចពីហាយនភាពនៃ[[សង្គ្រាមសាមសិបឆ្នាំ]] និងថែមទាំងខ្វះធនធានធម្មជាតិទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមជាតិទៀតផង។ ចំពោះទឹកដីវិញ រាជាណាចក្រព្រុសត្រូវបានបែកញែកពីគ្នាដោយទឹកដីប៉ូឡូញ លាតត្រដាងចម្ងាយប្រមាណ ១,២០០ គម ចាប់ពីពញារដ្ឋព្រុសត្រង់តំបន់ឆ្នេរភាគអាគ្នេយ៍នៃ[[សមុទ្របាល់ទិក]]រហូតដល់ទឹកដីកំណើតហូហិនសោឡាំននៅប្រង់ដឺបួរ។ មកដល់ឆ្នាំ១៧០៨ ប្រជាជនមួយភាគបីនៅព្រុសខាងកើតត្រូវបានស្លាប់ដោយសារការរាតត្បាតនៃ[[ជំងឺប៉េស្តក្នុងមហាសង្គ្រាមភាគខាងជើង]]។&lt;ref&gt;Walker, Mack, ''The Salzburg transaction: expulsion and redemption in eighteenth-century Germany'', (Cornell University Press, 1992), 74.&lt;/ref&gt; ជំងឺមួយនេះបានរីករាលដាលដល់ទីក្រុង[[ផ្រែនស្លៅ]]នៃរដ្ឋនគរប្រង់ដឺបួរនៅខែសីហា ឆ្នាំ១៧១០ ប៉ុន្តែត្រូវស្រុតចុះទៅវិញមុនពេលបន្តបែកខ្ចាយដល់រាជធានី[[ប៊ែរឡាំង]] ដែលមានចម្ងាយតែ ៨០ គម ពីផ្រែនស្លៅប៉ុណ្ណោះ។

[[មហាសង្គ្រាមភាគខាងជើង]]គឺជាជម្លោះប្រដាប់អាវុធដ៏ធំដំបូងគេដែលរាជាណាចក្រព្រុសត្រូវប្រឈម។ វាបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០០ ដោយមានការចូលរួមពីកម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្តដឹកនាំដោយ[[អាណាចក្រត្សាររុស្ស៊ី|រុស្ស៊ី]]ប្រឆាំងនឹងមហាអំណាចអឺរ៉ុបខាងជើងនាសម័យនោះគឺ[[ចក្រភពស៊ុយអែត]]។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៥ ព្រះរជ្ជទាយាទព្រុសព្រះអង្គម្ចាស់[[ហ្រ្វីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី១ (ព្រះមហាក្សត្រព្រុស)|ហ្រ្វីឌ្រិច វិលហែលម៍]]បានព្យាយាមរកវិធីសាស្ត្រដើម្បីធ្វើឱ្យរាជាណាចក្រព្រុសមានវត្តមាននៅក្នុងសង្គ្រាមនោះ ដោយមានបន្ទូលថា &quot;វាគឺជារឿងល្អប្រសិនបើព្រុសមានទ័ពចម្បាំងផ្ទាល់ខ្លួន ហើយអាចសម្រេចលើអ្វីៗបានដោយខ្លួនឯង&quot;។&lt;ref name=Feuchtwanger&gt;Feuchtwanger, E. J. Prussia: Myth and Reality: The Role of Prussia in German History. Chicago: Henry Regnery Company, 1970.&lt;/ref&gt; ទស្សនៈប្រឡូកក្នុងសង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គគឺមិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយព្រះរាជបិតាទ្រង់គឺព្រះមហាក្សត្រព្រុសនោះឡើយ&lt;ref name=&quot;Feuchtwanger&quot;/&gt; លុះរហូតដល់ឆ្នាំ១៧១៣ នៅពេលដែលហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិជាព្រះមហាក្សត្រ ទើបទ្រង់មានអំណាចពេញលេញដឹកនាំព្រុសចូលក្នុងសង្គ្រាម។ ព្រុសបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមនោះជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៧១៥ ដោយព្រះហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទ្រង់លើកយកមូលហេតុមួយចំនួន&lt;ref name=&quot;Feuchtwanger&quot;/&gt;ដូចជា ក្ដីបារម្ភចំពោះសកម្មភាពវាយប្រហារពីក្រោយនិងពីបណ្តាសមុទ្រ គោលបំណងចង់តវ៉ាទាមទារទឹកដីប៉ូមេរ៉ានី ហើយកាលណាបើព្រុសមិនព្រមអើពើទេនោះលុះពេលដែលស៊ុយអែតចាញ់សង្គ្រាម ព្រុសនឹងបាត់បង់ឱកាសគ្រប់គ្រងប៉ូមេរ៉ានី។&lt;ref name=&quot;Marriott&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Feuchtwanger&quot;/&gt; ព្រុសបានចូលរួមប្រយុទ្ធក្នុងសមរភូមិតែមួយគត់ប៉ុណ្ណោះនោះគឺ[[សមរភូមិស្រេសូហ្វ]]នៅលើកោះ[[រូហ្កឹន]] ព្រោះថាជោគវាសនានៃសង្គ្រាមទាំងមូលត្រូវបានសម្រេចរួចទៅហើយនៅក្នុង[[សមរភូមិប៉ុលតាវ៉ា]]កាលពីឆ្នាំ១៧០៩។ នៅក្នុង[[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងស្តុកខូល]] ព្រុសបានទទួលតំបន់ប៉ូមេរ៉ានីនៅប៉ែកខាងកើត[[ទន្លេអូដឺរ]]ទាំងមូលពីស៊ុយអែត រីឯមួយផ្នែកទៀតនៃប៉ូមេរ៉ានីគឺស្ថិតក្នុងកម្មសិទ្ធិស៊ុយអែតដដែររហូតដល់ឆ្នាំ១៨១៥។ មហាសង្គ្រាមភាគខាងជើងមិនត្រឹមតែជាសញ្ញានៃការធ្លាក់ចុះអំណាចនៃចក្រភពស៊ុយអែតតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃកំណើនអំណាច និងឥទ្ធិពលរបស់ព្រុសនិងរុស្ស៊ីក្នុងនាមជាមហាអំណាចថ្មីនៅអឺរ៉ុបផងដែរ។&lt;ref&gt;Shennan, Margaret. The Rise of Brandenburg-Prussia. London: Routledge, 1995&lt;/ref&gt;

ទន្ទឹមគ្នានេះដែរ មេដឹកនាំប្រង់ដឺបួរបានបើកទ្វារឱ្យវណ្ណៈអភិជនចូលក្នុងប្រព័ន្ធការិយាធិបតេយ្យ និងយោធាក្នុងគោលបំណងទាក់ទាញការវិនិយោគដើម្បីពង្រឹងកម្លាំងយោធាព្រុស និងការអប់រំចាំបាច់។&lt;ref name=&quot;rothbard&quot;&gt;{{cite book | last = Rothbard | first = Murray N. | author-link = Murray Rothbard | title = Education: Free &amp; Compulsory | url = https://archive.org/details/educationfreecom00roth/page/24 | publisher = The Ludwig von Mises Institute | location = Auburn, Alabama | year = 1999 | pages = [https://archive.org/details/educationfreecom00roth/page/24 24–27] | isbn = 0-945466-22-6 | url-access = registration }}&lt;/ref&gt; ព្រះហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី១ បានបើកដំណើរការនូវប្រព័ន្ធកាតព្វកិច្ចបម្រើការយោធាជាផ្លូវការនៅក្នុងឆ្នាំ១៧១៧។&lt;ref name=&quot;rothbard&quot; /&gt;

=== ឆ្នាំ១៧៤០–១៧៦២៖ សង្គ្រាមស៊ីលេស៊ី ===
{{Main|សង្គ្រាមស៊ីលេស៊ី}}
[[ឯកសារ:Brandenburg and Prussia (134037906).jpg|រូបភាពតូច|ទឹកដីដែលរាជាណាចក្រព្រុសបានកាន់កាប់នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៨]]
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤០ ព្រះអង្គម្ចាស់[[ហ្វ្រីឌ្រិចទី២ (ព្រះមហាក្សត្រព្រុស)|ហ្វ្រីឌ្រិចទី២]] បានឡើងសោយរាជ្យជាព្រះមហាក្សត្រនៃរាជាណាចក្រព្រុស។ ដោយផ្អែកលើសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៥១៣ (ថ្វីបើអធិរាជរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋកាលនុះព្រះចៅ[[ហ្វែឌីណង់ទី១ (អធិរាជរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ)|ហ្វែឌីណង់ទី១]] បានបដិសេដ) ពេលដែលទឹកដីស៊ីលេស៊ីត្រូវកាត់ប្រគល់មកឱ្យប្រង់ដឺបួរបន្ទាប់ពីខ្សែរាជវង្សប្រចាំតំបន់នោះត្រូវដាច់ពូជពង្សគ្មានអ្នកស្នងស្របច្បាប់ ដោយដូច្នេះព្រះហ្រ្វីឌ្រិចទី២ ក៏បានលើកទ័ពចូលឈ្លានពានស៊ីលេស៊ីបង្កឱ្យផ្ទុះ[[សង្គ្រាមស្នងរាជបល្ល័ង្កអូទ្រីស]]ឡើង។ បន្ទាប់ពីបានចូលកាន់កាប់ស៊ីលេស៊ី ព្រះបាទហ្រ្វីឌ្រិចទ្រង់បានប្រទានសិទ្ធិការពារជូនដល់ព្រះរាជនីអូទ្រីសព្រះ[[ម៉ារី តេរ៉េស]] ប៉ុន្តែលុះត្រាតែអូទ្រីសព្រមប្រគល់ខេត្តស៊ីលេស៊ីមកឱ្យព្រុស។ សំណើហ្វ្រីឌ្រិចត្រូវបានគេបដិសេដ ប៉ុន្តែដោយសារអូទ្រីសត្រូវជាប់ក្នុងសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសមួយចំនួនដទៃទៀត កិច្ចព្រមព្រៀងកាត់ស៊ីលេស៊ីជាមួយព្រះបាទហ្រ្វិឌ្រិចក៏ត្រូវបានសម្រេចតាមរយៈ[[សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៊ែរឡាំង (១៧៤២)|សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៊ែរឡាំង]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤២។

ជាការគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល អូទ្រីសបានបន្ទុះសង្គ្រាមជាមួយព្រុសសារជាថ្មីម្តងទៀតដើម្បីដណ្តើមទឹកដីចាស់របស់ខ្លួនមកវិញ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤៤ ហ្រ្វីឌ្រិចបានលើកទ័ពវាយចូលអូទ្រីសម្តងទៀត ដោយលើកនេះមានមហិច្ឆតាចង់ត្របាក់យក[[ព្រះរាជាណាចក្របូហ៊ែម]]។ លើកនេះ ព្រះអង្គបានបរាជ័យ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារសម្ពាធពីបារាំងទៅលើចក្រភពអង់គ្លេសដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីសបាននាំឱ្យកើតមានសន្ធិសញ្ញា និងកិច្ចព្រមពៀងនឹងគ្នាជាច្រើនសាររហូតដល់ឆ្នាំ១៧៤៨ នៅពេលដែល[[សន្ធិសញ្ញាអ៊ិចស្លាឆាពែល]]ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា ស្តារសន្តិភាពក្នុងចំណោមភាគីសង្គ្រាម និងកាត់ស៊ីលេស៊ីស្ទើរទាំងមូលមកឱ្យព្រុសកាន់កាប់។

[[ឯកសារ:Hohenfriedeberg - Attack of Prussian Infantry - 1745.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|ការវាយសម្រុករបស់កងទ័ពព្រុសនៅក្នុង[[សមរភូមិហូហិនហ្វ្រីយប៊ែក]]ក្នុងឆ្នាំ១៧៤៥]]

ដោយត្រូវរងការអាម៉ាស់ជាធំបន្ទាប់ពីត្រូវកាត់ស៊ីលេស៊ីឱ្យទៅព្រុស អូទ្រីសក៏បានខិតខំចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយប្រទេសបារាំង និងរុស្ស៊ី (ដែលគេនិយមតែងហៅថា [[បដិវត្តន៍ការទូត]]) ខណៈពេលដែលព្រុសបានបែរមកចង[[សម្ព័ន្ធភាពអង់គ្លេស-ព្រុស (១៧៥៦)|សម្ព័ន្ធភាពនឹងអង់គ្លេស]]។ ក្នុងពេលដែលហ្រ្វីឌ្រិចបានបើកការឈ្លានពានរដ្ឋនគរសាចសិន និងបូហ៊ែមប្រមាណរយៈពេលពីរបីខែក្នុងឆ្នាំ១៧៥៦–១៧៥៧ ព្រះអង្គបានបន្ទុះ[[សង្គ្រាមស៊ីលេស៊ីលើកទីបី]]ឡើង រួចក៏បានបន្តវិវត្តទៅជាជម្លោះដ៏ធំមួយទៀតហៅថា[[សង្គ្រាមប្រាំពីរឆ្នាំ]]។

សង្គ្រាមមួយនេះគឺជាសង្គ្រាមដ៍សែនលំបាកមួយសម្រាប់ព្រុស ក៏ព្រោះតែកងទ័ពខ្លួនត្រូវប្រឈមមុខប្រយុទ្ធតទល់នឹងប្រទេសជាច្រើននៅលើទ្វីបអឺរ៉ុប។ ស្ថានភាពទាំងនេះបានបង្ហាញឱ្យយើងមើលឃើញពីភាពប៉ិនប្រសប់របស់កងកម្លាំងយោធាព្រុសក្រោមការដឹកនាំរបស់ស្តេចហ្រ្វីឌ្រិច។ ព្រុសត្រូវតទល់នឹងអូទ្រីស រុស្ស៊ី បារាំង និងស៊ុយអែតក្នុងពេលដំណាលគ្នា និងមានតែហាណូវើតែមួយគត់ជាសម្ព័ន្ធមិត្តនៅលើទ្វីប (បូករួមទាំងអង់គ្លេស និងសម្ព័ន្ធមិត្តជាច្រើននៅក្រៅអឺរ៉ុបដីគោក) ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ហ្រ្វីឌ្រិចនិងកម្លាំងព្រះអង្គបានខិតខំទប់ទល់រាល់ការឈ្លានពានធំៗទាំងប៉ុន្មានពីសត្រូវខ្លួនដោយជោគជ័យរហូតដល់ខែតុលា ឆ្នាំ១៧៦០ នៅពេលដែលកងទ័ពរុស្ស៊ីបានចូលកាន់កាប់រាជធានីប៊ែរឡាំង និង[[ខូនីស្សប៊ឺក]]បានមួយរយៈពេលខ្លី។ ស្ថានការណ៍សង្គ្រាមរបស់ព្រុសបានធ្លាក់ចុះកាន់តែដុនដាបជាងមុន រហូតដល់ឆ្នាំ១៧៦២ នៅពេលដែលព្រះអធិរាជិនីរុស្ស៊ី[[អេលីហ្សាប៊ែត (អធិរាជិនីរុស្ស៊ី)|អេលីហ្សាប៊ែត]]បានចូលទិវង្គត បើកផ្លូវឱ្យព្រះអង្គម្ចាស់[[ប៉ូទ័រទី៣ (អធិរាជរុស្ស៊ី)|ប៉ូទ័រទី៣]] ឡើងសោយរាជ្យបន្ត ដោយខុសពីអង្គក្សត្រមុន ប៉ូទ័រទ្រង់មាននិន្នាការមករកខាងព្រុសដោយបានបញ្ជាទ័ពរុស្ស៊ីឱ្យដកខ្លួនពីទឹកដីព្រុស។ បូករួមជាមួយការដកខ្លួនចេញពីសង្គ្រាមដោយស៊ុយអែត ព្រុសបានងើបមុខឡើងវិញជាថ្មីម្តងទៀតត្រៀមប្រយុទ្ធតតាំងនឹងសត្រូវដែលនៅសល់ទាំងប៉ុន្មាន។

បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើអូទ្រីសនៅក្នុង[[សមរភូមិបូរកាស៍ដុលហ្វ]] បូករួមជាមួយជ័យជម្នះរបស់អង់គ្លេសមកលើបារាំងនៅក្នុងសង្គ្រាមដណ្តើមដែនដីអាណានិគម ព្រុសទីបំផុតក៏បានស្តារអំណាច និងទឹកដីខ្លួនដូចដើមមុនសង្គ្រាមឡើងវិញ។ លទ្ធផលនេះបានពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ព្រុសលើបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ផ្សេងៗ និងបានប្រែប្រទេសជាតិមួយនេះទៅជាមហាអំណាចអឺរ៉ុបមួយដ៏អស្ចារ្យ។ ដោយឃើញប្រទេសជាតិខ្លួនវិះនឹងចាញ់សង្គ្រាមទាំងមូល បូករួមទាំងវិនាសកម្មផ្សេងៗបន្សល់មកពីសង្គ្រាម ព្រះហ្វ្រីឌ្រិចក៏បានតាំងព្រះទ័យដឹកនាំព្រុសក្នុងផ្លូវសន្តិភាពរហូតដល់ថ្ងៃព្រះអង្គសោយទិវង្គត។

=== ឆ្នាំ១៧៧២, ១៧៩៣ និងឆ្នាំ១៧៩៥៖ ការបែងចែកទឹកដីនៃប៉ូឡូញ ===
[[File:Rzeczpospolita Rozbiory 3.png|thumb|upright=1.35|ទឹកដីប្រទេសប៉ូឡូញ ([[សហធនរដ្ឋប៉ូឡូញ–លីទុយអានី]]) ដែលត្រូវបែងចែក។ ចំណែករុស្ស៊ីមានពណ៌ក្រហម ចំណែកអូទ្រីសគឺពណ៌បៃតង រីឯចំណែកព្រុសគឺពណ៌ខៀវ។]]
នៅភាគខាងកើតនិងខាងលិចនៃព្រំប្រទល់ព្រុស [[សាហធនរដ្ឋប៉ូឡូញ–លីទុយអានី]]គឺកំពុងតែធ្លាក់ចុះទ្រុតទ្រោមក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១៨។ ដោយភ័យខ្លាចពីឥទ្ធិពលរុស្ស៊ីនៅក្នុងប៉ូឡូញ រួមថែមទាំងការពង្រីកទឹកដីរបស់ចក្រភពរុស្ស៊ីផង ព្រះបាទហ្វ្រីឌ្រិចបានចាប់ផ្តើមនូវដំណើរបែងចែកទឹកដីប៉ូឡូញជាមួយរុស្ស៊ី និងអូទ្រីសនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៧២ ក្នុងគោលបំណងរក្សា[[តុល្យភាពនៃអំណាច]]រដ្ឋក្នុងតំបន់។ ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសបានកាត់យកខេត្ត[[ព្រុសហ្លួង]]របស់ប៉ូឡូញស្ទើរទាំងមូល រួមទាំងតំបន់[[វ៉ាមី]]ផង ដោយទីបំផុត ហ្វ្រីឌ្រិចក៏អាចកាន់គោរមងារជា&quot;ព្រះមហាក្សត្រ''នៃ''ព្រុស&quot; ជាជាង &quot;ព្រះមហាក្សត្រ''នៅ''ព្រុស&quot;។ ទឹកដីបានថ្មីក៏បានរៀបចំចាត់ចែងនៅឆ្នាំបន្ទាប់ទៅជា[[ខេត្តព្រុសខាងលិច]]។

បន្ទាប់ពីហ្វ្រីឌ្រិចបានចូលព្រះទិវង្គតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៨៦ ក្មួយប្រុសព្រះអង្គព្រះនាម[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី២ (ព្រះមហាក្សត្រព្រុស)|ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី២]] ក៏បានឡើងសោយរាជ្យ ហើយបានបន្តដំណើរបែងចែកប៉ូឡូញបន្តពីអ៊ំប្រុសរបស់ទ្រង់។ ក្នុងរជ្ជកាលហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី២ ព្រុសបានកាត់ទឹកដីប៉ូឡូញខាងលិចមួយភាគធំនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៣ និងហៅទឹកដីថ្មីនោះថាខេត្ត[[ព្រុសខាងត្បូង]]។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៨៧ ព្រុសបាន[[ការឈ្លានពានរបស់ព្រុសលើហុល្លង់|ចូលទៅឈ្លានពានប្រទេសហុល្លង់]]ក្នុងគោលបំណងការពារ[[រាជវង្សអូរ៉ង់ញេ-ណាស្សូ]]ពី[[បដិវត្តន៍ស្នេហាជាតិហុល្លង់|ចលនាបះបោរផ្តួល]]រំលំរបបរាជានិយមនៅហុល្លង់។ បុព្វហេតុចម្បងដែលនាំឱ្យព្រុសលូកដៃចូលក្នុងជម្លោះនៅហុល្លង់នោះគឺព្រោះតែការឃាត់ និងចាប់ខ្លួនអ្នកម្នាង[[វិលហែលមីណឺនៃព្រុស (ម្ចាស់ក្សត្រីអូរ៉ង់ញេ) |វិលហែលមីណឺ]] ដែលជាព្រះភរិយារបស់ស្ដេចហុល្លង់ព្រះអង្គ[[វីល្លឹមទី៥ (អង្គក្សត្រសអូរ៉ង់ញេ)|វីល្លឹមទី៥]] និងក៏ជាប្អូនស្រីម្នាក់របស់ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ផង។  ការឃាត់ខ្លួនព្រះនាងត្រូវបានធ្វើឡើងដោយក្រុមពួកបដិវត្តន៍ស្នេហាជាតិ ខណៈដែលព្រះនាងកំពុងយាងទៅទីក្រុង[[ឡាអេ]]ដើម្បីទាមទាររាជតំណែងព្រះស្វាមីមកវិញ។

នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៩៥ ទឹកដីគ្រប់ជ្រុងនៃសហធនរដ្ឋប៉ូឡូញ–លីទុយអានីត្រូវបានកាត់ចែកទៅមហាអំណាចជិតខាងទាំងអស់ ដែលនាំឱ្យរដ្ឋមួយនេះបាត់ស្រមោលចេញពីផែនទីទ្វីបអឺរ៉ុបទាំងស្រុងតែម្តង។ ទឹកដីសហធនរដ្ឋប៉ូឡូញ–លីទុយអានីមួយភាគធំ (រួមទាំងទីក្រុងវ៉ាសូរី) នៅភាគខាងត្បូង និងខាងកើតខេត្តព្រុសបូព៌ាត្រូវបានកាត់មកឱ្យព្រះរាជអាណាចក្រព្រុសទាំងមូល រួចត្រូវបានរៀបចំចេញជាខេត្ត[[ព្រុសបូព៌ាថ្មី]]។ ដោយរដ្ឋប៉ូឡូញនោះលែងមានអត្ថិភាពតទៅទៀត ព្រំដែនទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុសត្រូវបានឆ្លងកាត់ជាប់ចក្រភពហាបស្បួកត្រង់តំបន់[[ហ្កាលីស៊ីខាងលិច]] និងចក្រភពរុស្ស៊ីត្រង់អតីតទឹកដីប៉ូឡូញកាត់ខាងចំណែករុស្ស៊ី។

=== ឆ្នាំ១៨០១–១៨១៥៖ សម័យសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក ===
{{Main|សង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក}}
[[File:Preussen-1806.jpg|thumb|upright=1.35|ផែនទីនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុស (ពណ៌ទឹកក្រូច) និងទឹកដីដែលបានបាត់បង់ក្នុង[[សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីបួន]] (ពណ៌ដទៃទៀត)]]

បន្ទាប់ពី[[បដិវត្តន៍បារាំង]]បានបញ្ចប់បូករួមជាមួយការប្រហារជីវិត[[បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្របារាំង|ព្រះមហាក្សត្របារាំង]]ព្រះអង្គម្ចាស់[[ល្វីទី១៦]] ព្រុសក៏បានផ្ដើមប្រកាសសង្គ្រាមលើ[[សាធារណរដ្ឋបារាំងទីមួយ|របបសាធារណរដ្ឋបារាំងថ្មី]]។ នៅពេលដែលទ័ពព្រុសបានឆ្លងចូលទឹកដីបារាំងបានបន្តិច កម្លាំងទ័ពបារាំងក៏បានរុញច្រានព្រុសចេញទៅវិញដែលនាំឱ្យព្រុសចាញ់[[សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីមួយ]]ជាមួយនឹងការចុះលើ[[សន្ធិសញ្ញាបាសែល (១៧៩៥)|សន្ធិសញ្ញាទីក្រុងបាសែល]]ឆ្នាំ១៧៩៥។ ក្នុងសន្ធិសញ្ញានោះ បារាំងបានព្រមព្រៀងគ្នាជាមួយព្រុសថានឹងធានាអព្យាក្រឹតភាពនៃចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ ពោលគឺចំពោះបណ្ដារដ្ឋតូចៗនៅភាគខាងជើងនៃសីមារេខាស្របតាម[[ទន្លេម៉ែន្ស៍]] ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងរដ្ឋនគរហាណូវើ (សម្ព័ន្ធមិត្តអង់គ្លេស) និងពញារដ្ឋ[[ប្រេមិន-វែឌិន]]ដែរ។ ក្នុងលក្ខខណ្ឌនេះ នគរហាណូវើ និងប្រេមិន-វែឌិនត្រូវបញ្ជូនកម្លាំងទ័ពរៀងខ្លួនចូលទៅក្នុងកងទ័ពតាមបណ្ដោយព្រំដែនរួមដើម្បីរក្សាអព្យាក្រឹតភាពក្នុងតំបន់ដូចដែលបានព្រៀងទុក។

នៅក្នុង[[សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីពីរ]] (១៧៩៩–១៨០២) [[ណាប៉ូលេអុងបូណាប៉ារត៍|ណាប៉ូលេអុង]]បានគាំទ្រជំរុញឱ្យព្រុសវាយចូលឈ្លានពានរដ្ឋហាណូវើ ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៨០១ កងទ័ពព្រុសប្រមាណ ២៤,០០០ នាក់បានវាយសម្រុកចូលហាណូវើ នាំឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំហាណូវើភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង រួចក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តសុំទទួលចុះចាញ់ដោយមិនប្រយុទ្ធតបវិញ។ ក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៨០១ កងទ័ពព្រុសបានចូលទៅដល់រាជធានីរដ្ឋនគរប្រេមិន-វែឌិន គឺទីក្រុង[[ស្ដាដ (អាល្លឺម៉ង់)|ស្ដាដ]] ហើយបានឈរជើងនៅទីនោះរហូតដល់អំឡុងខែតុលានៃឆ្នាំដដែរ។ ដំបូងឡើយ ចក្រភពអង់គ្លេសមិនសូវជាអើពើចាប់អារម្មណ៍ទៅនឹងសកម្មភាពរបស់ព្រុសឡើយ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីព្រុសបានចុះចូលក្នុងសម្ព័ន្ធភាពយោធាបារាំងរួមជាមួយ[[ដាណឺម៉ាក-ន័រវែស]] និងរុស្ស៊ីជាដើម អង់គ្លេសក៏បានចាប់ផ្ដើមបញ្ចេញសកម្មភាពតបតវិញដោយរាំងស្ទាក់ចាប់នាវាចម្បាំងព្រុសដែលមានវត្តមានលើដែនទឹកខ្លួន។ បន្ទាប់ពី[[សមរភូមិទីក្រុងកូពែនហាក]]បានបិទបញ្ចប់ សម្ព័ន្ធភាពយោធាបារាំងក៏បានដួលរលំ ហើយព្រុសក៏បានដកទ័ពចេញពីទឹកដីទាំងប៉ុន្មានដែលខ្លួនចូលកាន់កាប់ក្រោមឱវាទរបស់បារាំង។

តាមការញុះញង់របស់ណាប៉ូលេអុង ព្រុសក៏បានចូលកាន់កាប់រដ្ឋហាណូវើ និងប្រេមិន-វែឌិនជាថ្មីម្តងទៀតនៅដើមឆ្នាំ១៨០៦។ នៅថ្ងៃទី៦ ខែសីហានៃឆ្នាំដដែរនោះ ចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋដែលមានអាយុកាលរាប់រយឆ្នាំមកត្រូវបានរំលាយចោលជាស្ថាពរក្រោយពីណាប៉ូលេអុងបានឈ្នះសង្គ្រាមលើ[[ចក្រភពអូទ្រីស]]។ រាល់អំណាច និងងារក្រោមចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋគឺលែងមានអត្ថន័យអ្វីទាំងអស់ដែលនាំឱ្យនគរប្រង់ដឺបួរទម្លាក់យកស័ក្តិទាំងប៉ុន្មាន់ដែលធ្លាប់បន្សល់ដោយចក្រភពនោះ។ ព្រះរាជាព្រុស ព្រះអង្គម្ចាស់[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣]] ទ្រង់ក៏បានក្លាយជាព្រះប្រមុខដឹកនាំរាជវង្សហូហិនសោឡាំន និងទឹកដីទាំងប៉ុន្មាននៅក្រោមរាជវង្សព្រះអង្គ។ កាលក្នុងសម័យចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ ប្រមុខរាជវង្សហូហិនសោឡាំនពោលគឺស្តេចព្រុសទ្រង់មានអំណាច និងគោរមងារជាច្រើនទៅតាមតំបន់ផ្សេងៗក្រោមអធិបតេយ្យរាជវង្សព្រះអង្គ ប៉ុន្តែចាប់ពីឆ្នាំ១៨០៦ ទៅពោលបន្ទាប់ពីចក្រភពរ៉ូម៉ាំងបានរំលាយ ព្រះវិលហែលម៍ទី៣ ព្រះអង្គគ្រាន់តែមានងារជាព្រះមហាក្សត្រព្រុសតែមួយមុខប៉ុណ្ណោះ។
[[ឯកសារ:1839 Krafft Siegesmeldung nach der Schlacht bei Leipzig 1813 anagoria.JPG|thumb|left|[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣]] នៃព្រុស, [[អាឡិចសាន់ដឺទី១ (អធិរាជរុស្ស៊ី)|អាឡិចសាន់ដឺទី១]] នៃរុស្ស៊ី និង[[ហ្វ្រង់ស្វ័រទី២ (អធិរាជចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ)|ហ្វ្រង់ស្វ័រទី២]] នៃអូទ្រីស បន្ទាប់ពី[[សមរភូមិលែបស៊ីគ]]ឆ្នាំ១៨១៣]]

បន្ទាប់ពីចាញ់សង្គ្រាមនឹង[[ចក្រភពបារាំងទីមួយ|ចក្រភពបារាំង]]នៅក្នុង[[សមរភូមិយីណា]] (១៤ តុលា ១៨០៦) ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣ ក៏ត្រូវបានបង្ខំចិត្តរត់ភៀសខ្លួនជាបណ្តោះអាសន្នទៅតំបន់[[ក្លេប៉េដា|មីមែល]]។ បន្ទាប់ពីបានចុះ[[សន្ធិសញ្ញាទីលស៊ីត]]ក្នុងឆ្នាំ១៨០៧ ព្រុសត្រូវបាត់បង់ទឹកដីជាងពាក់កណ្តាលរបស់ខ្លួន រួមទាំងចំណែកទឹកដីដែលបានកាត់ពីប៉ូឡូញ (ដោយបារាំងយកទឹកដីនោះតាំងជា[[ពញារដ្ឋវ៉ាសួរី]]) និងរួមទាំងទឹកដីទាំងប៉ុន្មានទៀតនៅភាគខាងលិចនៃ[[ទន្លេអេលប៊ឺ]]។ លើសពីនេះទៅទៀត បារាំងថែមទាំងចូលកាន់កាប់ហាណូវើ និងប្រេមិន-វែឌិនដោយផ្ទាល់។ ទឹកដីព្រុសនៅសល់ទាំងប៉ុន្មានត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់កងទ័ពបារាំង ហើយព្រះមហាក្សត្រព្រុសត្រូវបារាំងបង្គាប់ឱ្យចុះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្តបារាំង ក៏ដូចជាចូលរួមក្នុង[[ប្រព័ន្ធទ្វីប]]របស់បារាំងផងដែរ។

ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងភាពបរាជ័យរបស់ព្រុសនៅក្នុងឆ្នាំ១៨០៦ និងសន្ធិសញ្ញាទីលស៊ីត កំណែទម្រង់មួយចំនួនត្រូវបានធ្វើនិងអនុម័ត រាប់ចាប់ពីកំណែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ អភិបាលកិច្ច សង្គមកិច្ច និងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រព្រុស។ កំណែទម្រង់អស់នោះជាទូទៅត្រូវបានគេហៅថា ''[[ចលនាកំណែទម្រង់ព្រុស|កំណែទម្រង់ស្តែន-ហាឌែនប៊ែក]]'' ព្រោះថាវាជាកិច្ចផ្តួចផ្តើមរួមរបស់លោក[[ហែនរីកហ្វ្រីឌ្រិច ខាល់ហ្វមស្តែន]] និងលោក[[ខាល់អូហ្គូសត៍  វនហាឌែនប៊ែក]]។

បន្ទាប់ពីណាប៉ូលេអុងបានទទួល[[ការឈ្លានពានរបស់បារាំងលើរុស្ស៊ី|បរាជ័យនៅក្នុងទឹកដីរុស្ស៊ី]]នៅឆ្នាំ១៨១២ ព្រុសក៏បានចុះចេញពីសម្ព័ន្ធភាពបារាំង ហើយបានចុះចូលជាមួយអង់គ្លេសក្នុង[[សង្គ្រាមសម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ|សម្ព័ន្ធភាពទីប្រាំមួយ]]ប្រឆាំងនឹងបារាំងវិញ ដែលអ្នកខ្លះគេច្រើនហៅវាថា &quot;សង្គ្រាមរំដោះ&quot; (''Befreiungskriege'') ដើម្បីដណ្ដើមទឹកដីពីបារាំងមកវិញ។ កងទ័ពព្រុសក្រោមបញ្ជាការរបស់លោក[[គែបផាតលីបឺរ៉ែក វនប្លូឆែរ]]បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផ្តួលកម្លាំងណាប៉ូលេអុងនៅក្នុង[[សមរភូមិវ៉ាត់ធឺលូ]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៨១៥។

=== ឆ្នាំ១៨១៥៖ ក្រោយសម័យណាប៉ូលេអូនិក ===
[[ឯកសារ:Ac.prussiamap3.png|ស្តាំ|រូបភាពតូច|ការបន្តពង្រីកទឹកដីព្រុស ចន្លោះឆ្នាំ១៨០៧–១៨៧១]]
ផលចំណេញរបស់ព្រុសនៅក្នុងសង្គ្រាមត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុង[[សមាជទីក្រុងវីយែន]]នៅអូទ្រីស។ ក្នុងនោះ ព្រុសបានទទួលទឹកដីដែលបានបាត់បង់ទៅនៅក្នុងសង្គ្រាមភាគច្រើនមកវិញ លើកលែងតែចំណែកទឹកដីប៉ូឡូញដែលបានកាត់លើកទីពីរ និងលើកទីបី ដោយទឹកដីទាំងនោះត្រូវប្រគល់ទៅឱ្យរុស្ស៊ីកាន់កាប់ (លើកលែងតែទីក្រុងដង់ហ្ស៊ីក)។ ក្រៅពីនេះ ទីប្រជុំជនមួយចំនួននៅភាគខាងត្បូងក៏ត្រូវបាត់បង់ដូចគ្នា ប៉ុន្តែជាថ្នូរ ទឹកដីព្រះរាជាណាចក្រសាចសិនប្រមាណ ៤០% តំបន់រ៉ាំង និងវែស្តហ្វាលីភាគច្រើនត្រូវកាត់មកជាកម្មសិទ្ធិព្រុស។ ដោយដូច្នេះ ទឹកដីព្រុសរួមគឺរត់ចាប់ពីទន្លេនីមិននៅភាគខាងកើតរហូតដល់ទន្លេអេលបឺនៅភាគខាងលិចដោយមិនមានរដ្ឋណាមួយពុះកាត់ត្រង់ចំណុចណាដូចមុនទៀតឡើយ។ ជាលទ្ធផល ព្រុសក៏បានក្លាយជាខ្លួនជាមហាអំណាចអាល្លឺម៉ង់តែមួយគត់នៅក្នុងតំបន់ លើសលប់ជាងរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ដទៃៗ។

ក្រោយពីទទួលបានទឹកដីទាំងអស់នេះ ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសត្រូវបានបែងចែករៀបចំតំបន់រដ្ឋបាលខ្លួនជាថ្មីចេញជា ១០ ខេត្ត។ ទឹកដីព្រុសស្ទើរទាំងមូលត្រូវបានបញ្ចូលក្នុង[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]] លើកលែងតែខេត្តព្រុសខាងកើត ព្រុសខាងលិច និង[[មហាពញារដ្ឋផូសិន|តំបន់ស្វយ័តផូសិន]]។ សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ដែលព្រុសចូលរួមនោះគឺជាសហព័ន្ធដែលគ្របដណ្ដប់លើរដ្ឋអធិបតេយ្យចំនួន ៣៩ ជាសមាជិក (រួមមានទាំង អូទ្រីសនិងបូហ៊ែមទៀតផង) ហើយវាត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រព័ន្ធថ្មីជំនួសឱ្យអតីតចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋដែលបានរំលាយនៅកាលពីដើមសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក។

ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៣ ទ្រង់បានផ្ដើមធ្វើកំណែទម្រង់មួយចំនួននៅក្នុងប្រព័ន្ធអភិបាលកិច្ច រៀបចំបែងចែករដ្ឋាភិបាលទៅតាមក្រសួងនីមួយៗ ដែលចំណុចក្រោយនេះត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។

ជាលទ្ធផលនៃ[[បដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៨៤៨]] [[ក្សត្របុរីហូហិនសោឡាំន-ស៊ីគម៉ារីងអ៊ិន]] និង[[ក្សត្របុរីហូហិនសោឡាំន-ហេឈិងអ៊ិន|ហេឈិងអ៊ិន]] (ក្រោមក្រុមរាជវង្សហូហិនសោឡាំនកាតូលិក) ត្រូវបានកាត់បញ្ចូលក្នុងទឹកដីព្រុសនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥០ រួចបានបញ្ចូលជា[[ខេត្តហូហិនសោឡាំន]]។

=== សង្គ្រាមដើម្បីរួបរួមជាតិអាល្លឺម៉ង់ (ឆ្នាំ១៨៤៨–១៨៧១) ===
នៅពាក់កណ្តាល់សតវត្សរ៍បន្ទាប់ក្រោយពីសមាជក្រុងវីយែនបានបិទបញ្ចប់ គោលគំនិតពីរបានផុសចេញឡើងនៅក្នុងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ បង្កើតចេញជាសំណួរដេញដោលថា តើអាល្លឺម៉ង់គួរតែបង្កើតជាប្រជាជាតិរួមតែមួយ ឬក៏ត្រូវបន្តរក្សាប្រព័ន្ធបណ្ដុំរដ្ឋនគរអាល្លឺម៉ង់តូចៗជាសហព័ន្ធ។ ជ្រុងមួយទៀតនៃសំណួរដេញដោលនោះគឺថា តើព្រុស ឬមួយក៏អូទ្រីសគួរជារដ្ឋនាំមុខដឹកនាំប្រព័ន្ធរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់តែមួយ។ ចំពោះអ្នកគាំទ្រព្រុស គេបានលើកឡើងថា អូទ្រីសគឺរៀងលម្អៀងទៅរកជាតិសាសន៍ដទៃ និងមិនសូវអើពើពីផលប្រយោជន៍នៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់ប៉ុន្មានឡើយ។ ដូច្នេះហើយទើបបានព្រុសក្លាយជាជម្រើសដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់ពួកគេក្នុងការដឹកនាំរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់តែមួយព្រោះថាព្រុសមានប្រជាជនភាគច្រើនដើមកំណើតអាល្លឺម៉ង់ និងនិយាយភាសាអាល្លឺម៉ង់ស្រាប់។

ការបង្កើត[[សហភាពពន្ធគយអាល្លឺម៉ង់]] (''Zollverein'') នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៣៤ (ដោយមិនរាប់បញ្ចូលអូទ្រីស) បានបង្កើនអំណាច និងឥទ្ធិពលព្រុសកាន់តែខ្លាំងនៅលើរដ្ឋសមាជិកនៃសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់។ នៅដើមបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៨៤៨ [[រដ្ឋសភាហ្វ្រាំងហ្វឺត]]នៃសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់បានរៀបត្រៀមប្រគល់គោរមងារឱ្យព្រះ[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទី៤]] ជាព្រះរាជានៃរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់រួម។ ព្រះហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍ទ្រង់បានបដិសេដនូវដង្វាយនោះដោយទូលថាក្រុមសភាបដិវត្តន៍គ្មានសិទ្ធិអ្វីក្នុងការផ្តល់គោរមងារមកឱ្យព្រះមហាក្សត្រឡើយ។ ប៉ុន្តែជាក់លាក់ទៅ ព្រះអង្គបានបដិសេដដោយសារហេតុផលពីរយ៉ាងគឺ៖ ការទទួលយកសំណើនោះនឹងមិនអាចបញ្ចប់វិវាទដណ្ដើមអំណាចផ្ទៃក្នុងរវាងអូទ្រីសនិងព្រុសបានទេ ហើយរាល់អង្គក្សត្រនិងរាជវង្សានុវង្សព្រុសទាំងអស់ខ្លាចថាការបង្កើត[[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]តាមរយៈក្រុមអ្នកបដិវត្តន៍អាចបញ្ចប់ឯករាជ្យភាពរបស់ព្រុសនៅក្នុងរដ្ឋចក្រភពអាល្លឺម៉ងថ្មីនោះ។

ក្នុងឆ្នាំ១៨៤៨ សកម្មភាពរបស់ដាណឺម៉ាកចំពោះ[[ពញារដ្ឋឆ្លែសវីក]] និង[[ពញារដ្ឋហូលស្តែន|ហូលស្តែន]]បាននាំឱ្យផ្ទុះ[[សង្គ្រាមឆ្លែសវីកលើកទីមួយ]]ឡើង (១៨៤៨–៥១) រវាងដាណឺម៉ាកនឹងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ ដែលចុងក្រោយ ដាណឺម៉ាកក៏បានលេចខ្លួនឡើងជាអ្នកឈ្នះ។

ព្រះហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែលម៍បានប្រកាសចេញ[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុស (១៨៤៨)|ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូង]]បង្អស់របស់ព្រុសដោយខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៨ និងបាន[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុស (១៨៥០)|ធ្វើកំណែលើវាខ្លះៗ]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥០។  ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះបានកំណត់បង្កើតសភាជាពីរជាន់ថ្នាក់ ដោយមាន[[រដ្ឋសភាព្រុស|រដ្ឋសភា]]ជាសភានីតិប្បញ្ញត្តិ។ សភាជាន់ទាប ឬថ្នាក់ក្រោមហៅថា [[សភាតំណាងរាស្ត្រព្រុស|សភាតំណាងរាស្ត្រ]] (''Abgeodnetenhaus'') គឺត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកទាំងអស់ជាបុរសអាយុលើ ២៥​ ឆ្នាំ ដោយផ្អែកលើវណ្ណៈសង្គមទាំងបីថ្នាក់។ អ្នកបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសភាត្រូវបានបែងចែកទៅតាមវណ្ណៈសង្គមទាំងបីថ្នាក់នោះ ហើយទម្ងន់នៃសំឡេងឆ្នោតរបស់ពួកគេគឺគិតផ្ទៀងទៅតាមចំនួនពន្ធដែលគេបានបង់។ ប្រព័ន្ធបែបនេះគឺបង្កើតឡើងដូចបម្រើឱ្យតែអ្នកមានអំណាចបុណ្យស័ក្តិអញ្ចឹង។&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Peter |first=Jelena |date=1 February 2000 |title=(ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់) Das Preußische Dreiklassenwahlrecht |url=https://www.dhm.de/lemo/kapitel/kaiserreich/das-reich/dreiklassenwahlrecht.html |access-date=18 February 2025 |website=Deutsches Historisches Museum }}&lt;/ref&gt; ចំពោះសភាជាន់ខ្ពស់គឺ[[ព្រឹទ្ធសភាព្រុស|ព្រឹទ្ធសភា]] (''Herrenhaus'') សមាជិកទាំងអស់គឺត្រូវចាត់តាំងដោយព្រះមហាក្សត្រផ្ទាល់។ ព្រះអង្គទ្រង់ក្ដោបក្ដាប់អំណាចប្រតិបត្តិពេញទំហឹង ហើយក្រុមរដ្ឋមន្ត្រីទាំងអស់គឺស្ថិតនៅក្រោមឱវាទរបស់ព្រះអង្គ។ ជាលទ្ធផល អំណាចរបស់ពួកវណ្ណៈម្ចាស់ដីធ្លីគឺនៅមានទម្រង់ដដែរមិនប៉ះពាល់អ្វីដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះឡើយ។ ម្យ៉ាងវិញ កំណែទម្រង់ព្រុសថ្មីក៏បង្កប់នូវធាតុសេរីនិយមខ្លះៗដែរដូចជា តុលាការគណៈវិនិច្ឆ័យ និងការទទួលស្គាល់សិទ្ធិមូលដ្ឋានដូចជា សិទ្ធិសេរីភាពសាសនា ការបញ្ចេញមតិ និងសារព័ត៌មានជាដើម។&lt;ref&gt;{{Cite wikisource|title=Constitution of the Kingdom of Prussia}}&lt;/ref&gt;

ព្រះហ្វ្រីឌ្រិច​ វិលហែមល៍ត្រូវប្រឈមនឹងជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥៧ ដែលនាំឱ្យប្អូនប្រុសរបស់ទ្រង់ ព្រះអង្គម្ចាស់វិលហែមល៍ក្លាយខ្លួយជាព្រះរាជានុសិទ្ធិ។ ព្រះអង្គម្ចាស់វិលហែមល៍បានចាប់យកគោលនយោបាយមជ្ឈន្តិកខុសពីគោលនយោបាយបែបសេរីនិយមដូចអង្គក្សត្រមុនៗ។ នៅពេលហ្វ្រីឌ្រិច​ វិលហែមល៍ទី៤ បានសោយព្រះទិវង្គតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦១ ព្រះអង្គម្ចាស់វិលហែមល៍ក៏បានឡើងស្នងរាជ្យបន្តក្រោមព្រះរាជនាមថា [[វិលហែមល៍ទី១ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|វិលហែមល៍ទី១]]។ បន្ទាប់ពីឡើងសោយរាជ្យភ្លាម ព្រះអង្គក៏ត្រូវប្រឈមនឹងវិវាទថ្មីជាមួយសភាជុំវិញរឿងទំហំទ័ពរបស់ព្រុស។ សភាព្រុសដែលភាគច្រើមមានសមាជិកជាអ្នកសេរីនិយមបានជំទាស់ប្រឆាំងនឹងបំណងរបស់ព្រះវិលហែមល៍ក្នុងការបង្កើនចំនួនកងវរសេនាធំ និងការមិនព្រមឧបត្ថម្ភថវិកាទ្រទ្រង់កម្លាំងទ័ពអស់ទាំងនោះ។ ដោយគ្មានការឯកភាពគ្នា វិលហែមល៍ទ្រង់បានចាប់ពិចារណាត្រៀមនឹងដាក់រាជ្យប្រគល់ឱ្យព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គព្រះនាម[[ហ្វ្រីឌ្រិចទី៣ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|ហ្វ្រីឌ្រិច]]ឡើងគ្រងរាជ្យជំនួសទៅហើយ។ ប៉ុន្តែជាជម្រើសចុងក្រោយ ព្រះអង្គបានសម្រេចចិត្តតែងតាំងលោក[[អូតតូ វន ប៊ីស្មាក់]]ជា[[ប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីព្រុស|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] ដែលកាលនោះលោកកំពុងបម្រើការជាឯកអង្គរាជទូតព្រុសនៅបារាំង។ លោកប៊ីស្មាក់បានចូលកាន់តំណែងនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨៦២។

[[ឯកសារ:Schlacht-bei-koeniggraetz-von-georg-bleibtreu.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|ព្រះរាជា[[វិលហែលម៍ទី១ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|វិលហែលម៍ទី១]] ជិះពីលើសេះខ្មៅជាមួយនឹងឯកសណ្ដានយោធារបស់ព្រះអង្គ រួមជាមួយមន្ត្រីព្រះអង្គមានលោក[[អូតតូ វន ប៊ីស្មាក់|ប៊ីស្មាក់]] [[ហែលមូត វន ម៉លត៍ខឺ|ម៉លត៍ខឺ]] និងពួកមន្ត្រីផ្សេងទៀត កំពុងសម្លឹងតាមដាន[[សមរភូមិខូនីកហ្ក្រែតស៍]]]]

ទោះបីជាលោកប៊ីស្មាក់មានឈ្មោះជាអ្នកអភិរក្សនិយមតឹងរឹងមែន តែលោកបានសុខចិត្តស្វែងរកមធ្យោបាយជុំវិញរឿងវិបត្តិថវិកាយោធា។ ព្រះវិលហែមល៍ទ្រង់នៅតែរឹងរូសបដិសេដមិនព្រមដោះស្រាយដោយទ្រង់គិតថារឿងការពារជាតិគឺជាទំនួលខុសត្រូវបុគ្គលរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងរាជវង្សព្រះអង្គ។ ដោយដូច្នេះ ប៊ីស្មាក់ក៏ត្រូវបង្ខំប្រឈមនឹងគោលនយោបាយសម្មុខីកម្ម ហើយលោកបានចេញនូវទស្សនៈទ្រឹស្តីថ្មី។ បើយោងតាមច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ព្រះមហាក្សត្រនិងសភាគឺជាអ្នកដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការសម្រេចចិត្តនានាលើថវិកាជាតិ និងយោធា។ លោកប៊ីស្មាក់បានប្រកែកថា ដោយពួកគេមិនអាចសម្រេចលើអ្វីមួយបាន រដ្ឋធម្មនុញ្ញគឺដូចជាមានចន្លោះខ្វះខាត ហើយរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវតែប្រមូលពន្ធបន្ថែមរួចចំណាយវាលើថវិកាជាតិចាស់ដើម្បីឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាចដំណើរការបន្តទៅមុខទៀត។ ដូចនេះ នៅចន្លោះពីឆ្នាំ១៨៦២ ដល់ឆ្នាំ១៨៦៦ រដ្ឋាភិបាលព្រុសត្រូវធ្វើការដោយមិនមានថវិកាទ្រទ្រង់ និងបន្សល់ពេលវេលាខ្លះឱ្យប៊ីស្មាក់ធ្វើកំណែទម្រង់យោធា។

ក្រុមអ្នកសេរីនិយមបានបរិហារយ៉ាងសាហាវទៅលោកប៊ីស្មាក់ចំពោះអ្វីដែលពួកគេគិតថាជាការល្មើសច្បាប់មូលដ្ឋានរបស់ជាតិ។ ទោះជាយ៉ាងណា ផែនការដ៏ស៊ីជម្រៅរបស់ប៊ីស្មាក់គឺការសម្របសម្រួលជាមួយពួកសេរីនិយម។ ថ្វីបើលោកធ្លាប់ជំទាស់ប្រឆាំងដាច់ខាតនឹងការបង្រួបបង្រួមជាតិពីមុនមកមែន ប៉ុន្តែមកដល់ពេលនោះ លោកបានគិតមកវិញថាការបង្រួបបង្រូមជាតិអាល្លឺម៉ង់គឺអាចនឹងចៀសផុតឡើយ។ តាមគំនិតរបស់លោក បក្សពួកអ្នកអភិរក្សនិយមគឺត្រូវតែនៅនាំមុខនៅក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅរកការបង្កើតការរួបរួមជាតិនេះ ដើម្បីកុំឱ្យចលនាកាបង្រួបបង្រួមធ្លាក់អស្ថិរភាព។ ម្យ៉ាងទៀត លោកក៏បានគិតដែរថា ពួកសេរីនិយមថ្នាក់កណ្តាលគឺចង់បានប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់តែមួយច្រើនជាជាងការបំបែកឥទ្ធិពលទំនៀមទម្លាប់ចាស់ៗនៅក្នុងសង្គម។ ដោយហេតុទាំងនេះ ប៊ិស្មាក់ក៏បានចាប់ផ្ដើមដំណើររួបរួមជាតិអាល្លឺម៉ង់ក្រោមអំណាចដឹកនាំរបស់ព្រុស ហើយបានឆ្លងកាត់សង្គ្រាមចំនួនបីនៅក្នុងដំណើរបង្រួបបង្រួមជាតិនោះ។

សង្គ្រាមដំបូងគេគឺ[[សង្គ្រាមឆ្លែសវីកលើកទីពីរ]] (ឆ្នាំ១៨៦៤) ដែលបានបន្ទុះឡើងដោយព្រុស ហើយជ័យជំនះគឺបានទៅខាងព្រុស ដោយមានការគាំទ្រពីអូទ្រីស។ ជាលទ្ធផល ដាណឺម៉ាកត្រូវបរាជ័យហើយត្រូវកាត់ប្រគល់ឆ្លែសវីកឱ្យមកព្រុស និងហូលស្តែនឱ្យទៅអូទ្រីស។
[[ឯកសារ:Map-AustroPrussianWar-annexed.svg|ស្តាំ|រូបភាពតូច|លទ្ធផលនៃ[[សង្គ្រាមអូទ្រីស-ព្រុស]] (ឆ្នាំ១៨៦៦)៖
----
{{legend|#0062BD|'''ព្រុស'''}}{{legend|#04C6FF|សម្ព័ន្ធមិត្តព្រុស៖ [[ព្រះរាជាណាចក្រអ៊ីតាលី|អ៊ីតាលី]] និងរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ចំនួន ១៤ ផ្សេងទៀត}}{{legend|#FF5850|[[ចក្រភពអូទ្រីស|អូទ្រីស]]}}{{legend|#FFB1BD|សម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីស៖ រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ចំនួន ១១ ផ្សេងទៀត}}
{{legend|#2DDDA0|រដ្ឋអាព្យាក្រឹត្យ៖ [[លិចតិនស្តាញ]] [[ពញារដ្ឋលីមប៊ឺក (១៨៣៩–១៨៦៧)|លីមប៊ឺក]] លុចសំបួរ [[ក្សត្របុរីរ៉ោស–ហ្គីរ៉ា|រ៉ោស-ស្លែត្ស៍]] [[សាចសិន-វ៉ៃម៉ា-អៃសេណាក]] [[ស្វាត្ស៍ប៊ួក-រូដុលស្តាដត៍]]}}{{legend|#81ABDE|រដ្ឋព្រុសដណ្ដើមក្នុងសង្គ្រាម៖ [[ព្រះរាជាណាចក្រហាណូវើ|ហាណូវើ]] [[ខេត្តឆ្លែសវីក-ហូលស្តែន|ឆ្លែសវីក-ហូលស្តែន]] [[ហេស្សិន]] [[រដ្ឋបោះឆ្នោតហេស្សិន|ហេស្សិន-កាស្សែល]] [[ពញារដ្ឋណាស្សូ|ណាស្សូ]] និង[[បុរីសេរីហ្វ្រាំងហ្វឺត|ហ្វ្រាំងហ្វឺត]]}}]]

ការបែងចែករដ្ឋបាលឆ្លែសវីក និងហូលស្តែនបានក្លាយជាដើមហេតុបណ្តាលឱ្យផ្ទុះ[[សង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីស]]នៅឆ្នាំ១៨៦៦ ឬគេច្រើនហៅម្យ៉ាងទៀតថាសង្គ្រាមប្រាំពីរសប្តាហ៍។ ព្រះរាជាណាចក្រព្រុស ដែលបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយ[[ព្រះរាជាណាចក្រអ៊ីតាលី|អ៊ីតាលី]] និងបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់នៅភាគខាងជើងមួយចំនួន បានប្រកាសសង្គ្រាមប្រឆាំងចក្រភពអូទ្រីស។ សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អូទ្រីសត្រូវបានផ្តួល ហើយព្រុសក៏បានកាត់បញ្ចូលរដ្ឋជាសម្ព័ន្ធមិត្តអូទ្រីសចំនួនបួនចូលក្នុងទឹកដីខ្លួនដូចជា [[ព្រះរាជាណាចក្រហាណូវើ]] [[រដ្ឋបោះឆ្នោតហេស្សិន|ហេស្សិន]] [[ពញារដ្ឋណាស្សូ]] និង[[បុរីសេរីហ្វ្រាំងហ្វឺត]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រុសបានកាត់តំបន់ឆ្លែសវីកនិងហូលស្តែនទាំងមូលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន និងចងឯកត្តសហភាពជាមួយ[[សាចសិន-ឡោអិនបួក]] (ក្រោយមកត្រូវបានព្រុសបញ្ចូលជាសហភាពពេញលេញនៅឆ្នាំ១៨៧៦)។ ដំបូង ព្រះអង្គម្ចាស់វិលហែមល៍ទ្រង់ចង់កាត់ដណ្តើមយកទឹកដីពីអូទ្រីសនិងរដ្ឋសាចសិនទាំងមូល ក៏ប៉ុន្តែលោកប៊ីស្មាក់បានឃាត់ និងប្រាប់ទ្រង់ឱ្យបោះចោលនូវគំនិតព្រះអង្គ។ ថ្វីបើលោកប៊ីស្មាក់មិនមានបំណងចង់ឱ្យអូទ្រីសចូលជ្រៀតជ្រែកក្នុងកិច្ចការប្រទេសជាតិអាល្លឺម៉ង់ក៏ពិតមែន តែលោកមើលឃើញពីសក្តានុពលរបស់អូទ្រីសក្នុងនាមជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏សំខាន់របស់ព្រុសនៅពេលអនាគត។ បន្ទាប់ពីទទួលបានទឹកដីថ្មីទាំងនេះ វិសាលភាពទឹកដីព្រុសបានលាតសន្ធឹងពីតំបន់រ៉ាំងភ្ជាប់នឹងវែស្តហ្វាលីដោយមិនមានរដ្ឋ ឬទឹកដីណាផ្សេងបំបែកទៀតឡើយ។ បើរាប់ទាំងរដ្ឋសាចសិន-ឡោអិនបួកដែរនុះទឹកដីព្រុសគឺលាតត្រដាងប្រមាណពីរភាគបីនៃផ្ទៃដីអាល្លឺម៉ង់ភាគខាងជើងទាំងមូល ហើយទំហំនេះត្រូវបានរក្សារហូតដល់ឆ្នាំ១៩១៨ នៅពេលដែលរបបរាជាធិបតេយ្យត្រូវបានផ្តួលរំលំ។

ប៊ីស្មាក់បានឆក់យកឱកាសនេះដើម្បីបញ្ចប់នូវជម្លោះថវិកាជាតិជាមួយនឹងក្រុមសភា។ លោកបានស្នើព្រាងច្បាប់សំណងដែលនឹងផ្តល់ឱ្យលោកនូវអនុម័តិប្រតិសកម្មសម្រាប់ការដឹកនាំដោយគ្មាននីតិថវិកា។ លោកបានទាយទុកមុនថាសកម្មភាពនេះនឹងបំបែកក្រុមអ្នកសេរីនិយមជាពីរបក្សពួកផ្សេងគ្នា ហើយវាពិតជាបំបែកបានមែន។ អ្នកសេរីនិយមមួយចំនួនបានប្រកែកក្ដាំងៗថាគ្មានផ្លូវសម្របសម្រួលរកដំណោះស្រាយល្អជាក់លាក់ជាមួយនឹងរាជរដ្ឋាភិបាលបានឡើយ ប៉ុន្តែក្រុមអ្នកសេរីនិយមភាគច្រើនម្ខាងទៀតបានសម្រេចគាំទ្រសេចក្ដីព្រាងច្បាប់របស់ប៊ីស្មាក់ដោយសង្ឃឹមថាវានឹងអាចបើកឱ្យប្រជាជនទូទៅមានសេរីភាពបន្ថែមទៀតនាពេលអនាគត។

ជាលទ្ធផលនៃសង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីសផងដែរ សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ក៏ត្រូវបានរំលាយចោលជាផ្លូវការ។ ព្រុសជាបន្ទាប់បានក្ដោបបញ្ចូលរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំង ២១ នៅភាគខាងជើងចូលក្នុង[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]]ថ្មីនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦។ ព្រុសបានក្លាយជារដ្ឋសមាជិកនាំមុខគេនៅក្នុងសហព័ន្ធថ្មីនោះដោយមានទឹកដី និងប្រជាជនប្រមាណគ្របដណ្ដប់បួនភាគប្រាំ លើលលប់ច្រើនជាងរដ្ឋសមាជិកដទៃទៀតឆ្ងាយ។ អំណាចគ្រប់គ្រងស្ទើរទាំងស្រុងរបស់ព្រុសក្នុងសហព័ន្ធនោះគឺត្រូវបានកំណត់នៅក្នុង[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង|រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]ថ្មីដែលបានសរសេរឡើងដោយលោកប៊ីស្មាក់ផ្ទាល់។ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិត្រូវស្ថិតក្នុងដៃ[[ប្រធានសហព័ន្ធរដ្ឋ|ប្រធានាធិបតី]]—ពោលគឺក្រោមព្រះមហាក្សត្រព្រុស។ ប្រព័ន្ធសភាថ្មីត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយបែងចែកជាពីរជាន់ថ្នាក់ដដែរ។ សភាជាន់ទាបគឺហៅថា [[រ៉ែកស្តាក (សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង)|រ៉ែកស្តាក]] (''Reichstag'') ហើយសមាជិកគឺត្រូវជ្រើសរើសតាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយបុរសៗគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈដោយលែងបែងចែកដូចមុន។ សភាជាន់ខ្ពស់ហៅថា [[ប៊ុនដេសរ៉ាត (ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់)|ប៊ុនដេសរ៉ាត]] (''Bundesrat'') ហើយសមាជិកគឺត្រូវតែងតាំងដោយអាជ្ញាធររដ្ឋ។ ជាក់ស្តែង បុនដេសរ៉ាតគឺមានអំណាចខ្លាំងជាងស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិផ្សេងៗទាំងអស់នៅក្នុងសហព័ន្ធ។ រដ្ឋព្រុសគឺមានសំឡេងឆ្នោតចំនួន ១៧ សន្លឹកក្នុងចំណោមសំឡេងសរុប ៤៧ សន្លឹក ហើយអាចគ្រប់គ្រងទម្រង់ការនីតិវិធីផ្សេងៗបានយ៉ាងងាយដោយត្រូវការចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយរដ្ឋតែប៉ុន្មានប៉ុណ្ណោះដើម្បីបានសំឡេងភាគច្រើន។ ដូចគោលបំណងដែលបានកត់ទុក លោកប៊ីស្មាក់បានក្លាយជាក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំដ៏ឧត្តុងឧត្តមបន្ទាប់ពីព្រះមហាក្សត្រ។ ប៊ីស្មាក់បានតែងតាំងខ្លួនជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសដំណាលគ្នានឹងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្រ្តីព្រុស ហើយបានណែនាំគណៈប្រតិភូព្រុសជាច្រើនឱ្យចូលជាសមាជិកប៊ុនដេសរ៉ាត។

មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយចប់សង្គ្រាម រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់នៅភាគខាងត្បូង (លើកលែងតែអូទ្រីស) ត្រូវបានព្រុសបង្ខំឱ្យចងសម្ព័ន្ធភាពយោធាខ្លួន ហើយក៏បានចាប់ផ្តើមដំណើរបញ្ចូលរដ្ឋទាំងនោះទៅក្នុងសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង។ ផែនការបង្រួបបង្រួមជាតិអាល្លឺម៉ង់របស់លោកប៊ីស្មាក់បានខិតជិតសម្រេចបណ្ដើរៗលើសពីការស្មាន។

ដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃដំណើរបង្រួបបង្រួមរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់គឺកើតចេញពី[[សង្គ្រាមបារាំង-ព្រុស]] (១៨៧០–១៨៧១) បន្ទាប់ពីប៊ីស្មាក់បានប្រើកលល្បិចបោកបញ្ឆោតឱ្យអធិរាជបារាំងព្រះចៅ[[ណាប៉ូលេអុងទី៣]] ប្រកាសសង្គ្រាមមកលើព្រុស។ សម្ព័ន្ធភាពយោធាតាមបណ្ដារដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ដែលបានបង្កើតឡើងក្រោយសង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីស បានតម្រូវឱ្យរដ្ឋអាល្លឺម៉ង់ទាំងអស់ព្រួតគ្នាតបតនឹងបារាំង ហើយក៏បានយកឈ្នះលើបារាំងជាលទ្ធផល។ ជ័យជម្នះអាល្លឺម៉ង់ក្នុងសង្គ្រាមជាមួយបារាំងបានបណ្ដុះគំនិតស្នេហាជាតិបន្ថែមនៅតាមរដ្ឋប្រទេសអាល្លឺម៉ង់រហូតដល់មានចលនាទាមទារបង្រួមបង្កើតជាប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់តែមួយ។ ទីបំផុតនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៧១ (ជាខួបលើកទី១៧០ នៃការឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិរបស់ហ្វ្រីឌ្រិចទី១ ក្នុងនាមជាព្រះរាជាដំបូងនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុស) [[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]ក៏បានប្រកាសបង្កើតឡើងនៅ[[វិមានវែសៃ|ព្រះរាជវាំងវែសៃ]]ក្រៅរាជធានី[[ប៉ារីស]]ដែលកាលនុះនៅស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់អាល្លឺម៉ង់នៅឡើយ។ ព្រះអង្គម្ចាស់វិលហែមល៍បានក្លាយជាព្រះអធិរាជ (''Kaiser'') ដំបូងគេនៃប្រជាជាតិអាល្លឺម៉ង់រួមថ្មី។ គួររំលឹកដែរថា គោរមងារព្រះអធិរាជអាល្លឺម៉ង់ និងព្រះមហាក្សត្រព្រុសគឺស្ថិតនៅលើមនុស្សតែមួយរហូតដល់ពេលរបបរាជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់ត្រូវបានលុបបំបាត់។

=== ឆ្នាំ១៨៧១–ឆ្នាំ១៩១៨៖ ភាពរីកចម្រើន និងការដួលរលំ ===
{{Main|ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់}}
ចក្រភពថ្មីរបស់ប៊ីស្មាក់គឺជារដ្ឋមួយដ៏មានអំណាចឥទ្ធិពលខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប។ អំណាចគ្រប់គ្រងរបស់ព្រុសនៅក្នុងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ថ្មីគឺស្ទើរតែដូចគ្នានឹងអំណាចដែលពួកគេមាននៅក្នុងអតីតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើងដែរ។ រាជសម្បត្តិនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់គឺប្រៀបបានដូចជាកម្មសិទ្ធិរបស់រាជវង្សហូហិនសោឡាំន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រុសមានសំឡេងបោះឆ្នោតនៅក្នុងប៊ុនដេសរ៉ាតចំនួន ១៧ សន្លឹកលើសំឡេងសរុបចំនួន ៥៨ សន្លឹក (១៧  សំឡេងលើ ៦១ សំឡេងនៅក្រោយឆ្នាំ១៩១១) ខណៈរដ្ឋផ្សេងៗមិនមានសំឡេងលើសពី ៦ ផង។ ដូចមុនដដែរ រដ្ឋព្រុសអាចគ្រប់គ្រងទម្រង់ការនីតិវិធីដោយប្រសឹទ្ធិភាពតាមរយៈសំឡេងគាំទ្ររបស់សម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួននៅក្នុងសភា។ ដូចធ្លាប់បានរៀបរាប់តាមខាងលើ ប៊ីស្មាក់បានបម្រើការជារដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសព្រុសស្ទើរតែពេញមួយអាជីពរបស់លោកទៅហើយ ដោយក្នុងនោះលោកបានណែនាំឱ្យអ្នកតំណាងព្រុសចូលបម្រើការក្នុងប៊ុនដេសរ៉ាត។ [[កងទ័ពរាជាធិរាជអាល្លឺម៉ង់]]គឺដូចជាកងទ័ពព្រុសពីមុនដដែរគ្រាន់តែមានទំហំធំជាង ហើយស្ថានទូតនៃចក្រភពថ្មីនេះភាគច្រើនមានទីតាំងស្ថិតក្នុងស្ថានទូតចាស់ៗរបស់ព្រុស។ រីឯ[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]វិញគឺគ្រាន់តែមានការកែប្រែបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញចាស់នៃអតីតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង។

{{multiple image|align=right|direction=vertical|width=280|image1=prussiamap.gif|alt1=A map of the Prussian Provinces and other states of the German Empire|caption1=ទឹកដីព្រុសនៅក្នុងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ ១៨៧១–១៩១៨|image2=Karte Deutsches Reich, Verwaltungsgliederung 1900-01-01.png|alt2=A map of the administrative divisions of Germany in 1900|caption2=បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់នៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩០០}}

ទោះជាយ៉ាងណា ហានិភ័យដែលអាចកើតឡើងក្នុងរបបថ្មីគឺស្ថិតនៅក្នុងភាពមិនស៊ីជម្រៅគ្នារវាងប្រព័ន្ធរាជាធិរាជ និងប្រព័ន្ធដឹកនាំរបស់ព្រុស។ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានអនុញ្ញាតឱ្យមនុស្សប្រុសគ្រប់រូបដែលមានអាយុលើសពី ២៥ ឆ្នាំឡើងទៅតែប៉ុណ្ណោះមានសិទ្ធិចូលរួមបោះឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែព្រុសនៅតែបន្តរក្សាប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតបីវណ្ណៈថ្នាក់ដដែរ ដោយសំឡេងឆ្នោតបុគ្គលគឺអាស្រ័យទៅលើចំនួនពន្ធដែលគេបានបង់ពីមុន។&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ដោយសារតែអធិការបតីរាជាធិរាជមានមុខតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីព្រុសដែរ (លើកលែងតែពីរសម័យកាល គឺពីអំឡុងខែមករាដល់ខែវិច្ឆិកានៃឆ្នាំ១៨៧៣ និងពីឆ្នាំ១៨៩២ ដល់ឆ្នាំ១៨៩៤) ដូចនេះ ព្រះរាជា/អធិរាជ និងនាយករដ្ឋមន្រ្តី/អធិការបតីត្រូវការសំឡេងបោះឆ្នោតភាគច្រើនពីអង្គនីតិប្បញ្ញត្តិពីរស្រទាប់ខុសគ្នា (ព្រុស និងអាល្លឺម៉ង់)។

នៅពេលចក្រភពកើតដំបូង ទាំងប្រជាជនព្រុសនិងអាល្លឺម៉ង់ប្រមាណពីរភាគបីមានមូលដ្ឋានរស់នៅតាមទីជនបទ។ ត្រឹមតែរយៈពេល ២០ ឆ្នាំក្រោយការបង្កើតប៉ុណ្ណោះ ស្ថានភាពនេះក៏ប្រែផ្ទុយស្រឡះដោយប្រជាជនបានសម្រុកទៅរស់នៅតាមទីប្រជុំជននានានាំឱ្យប្រជាជនតាមទីក្រុងកើនស្មើនឹងពីរភាគបីនៃចំនួនប្រជាជនសរុប។ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានេះដែរ រដ្ឋបាលក្នុងព្រះរាជាណាចក្រព្រុស និងក្នុងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់មិនបានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពីកំណើនប្រជាជន និងឥទ្ធិពលនៃទីប្រជុំជនឡើយ។ ដោយហេតុនេះបានធ្វើឱ្យសំឡេងឆ្នោតនៅទីជនបទមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងទីប្រជុំជនថ្វីបើប្រជាជនស្ទើរគ្រប់រូបបានផ្លាស់ទៅរស់នៅក្នុងទីក្រុង។

លោកប៊ីស្មាក់បានដឹងថាបណ្ដាមហាអំណាចអឺរ៉ុបកំពុងកើតការព្រួយបារម្ភខ្លាំងមកលើចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ថ្មីនេះ ដូច្នេះលោកក៏បានផ្តួចផ្តើមកិច្ចចរចាស្ថានការណ៍សន្តិភាពនៅក្នុង[[សមាជទីក្រុងប៊ែរឡាំង]]។ ក្នុងនោះ អាល្លឺម៉ង់បានពង្រឹងទំនាក់ទំនងមិត្តភាពជាមួយចក្រភពអង់គ្លេសកាន់តែស្និទ។ មិត្តភាពរវាងទីក្រុងឡុងដ៍និងប៊ែរឡាំងគឺមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងនាពេលនោះ ពិសេសបន្ទាប់ពីរជ្ជទាយាទអាល្លឺម៉ង់ព្រះអង្គម្ចាស់ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែមល៍បានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាងនៃចក្រភពអង់គ្លេសព្រះនាម[[វិកតូរីយ៉ា (ព្រះនាងអង់គ្លេស)|វិកតូរីយ៉ា]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥៨។

ព្រះ[[វិលហែមល៍ទី១ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|វិលហែមល៍ទី១]] បានសោយព្រះទិវង្គតនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨៨ ហើយបានស្នងដោយរជ្ជទាយាទរបស់ព្រះអង្គក្រោមព្រះរាជនាម[[ហ្វ្រីឌ្រិចទី៣ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|ហ្វ្រីឌ្រិចទី៣]]។ អធិរាជអាល្លឺម៉ង់ថ្មីទ្រង់មានទំនោរខ្លាំងទៅរកចក្រភពអង់គ្លេស ហើយព្រះអង្គមានបំណងកែប្រែព្រុស និងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ជារួមឱ្យមានតម្លៃសេរីភាព និងរាជាប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យដូចនឹងចក្រភពអង់គ្លេសដែរ។ ប៉ុន្តែព្រះអង្គទ្រង់មានជំងឺរោគាពាធធ្ងន់ធ្ងរស្រាប់ទៅហើយពេលឡើងសោយរាជ្យ ហើយទ្រង់ក៏បានសោយទិវង្គតដោយជំងឺមហារីកបំពង់កក្រោយបានកាន់អំណាចបានត្រឹម ៩៩ ថ្ងៃ។ ព្រះរាជបុត្រាព្រះអង្គក៏បានឡើយស្នងរាជសម្បត្តិបន្តក្រោមព្រះនាម[[​វិលហែលម៍​ទី២ (អធិរាជអាល្លឺម៉ង់)|វិលហែមល៍ទី២]] ក្នុងព្រះជន្មាយុ ២៩ ព្រះវស្សា។ កាលនៅកុមារភាព ព្រះវិលហែមល៍ទ្រង់បានខ្វែងគំនិតគ្នាជាមួយព្រះមាតាបិតាព្រះអង្គជុំវិញសារៈសំខាន់នៃលទ្ធិសេរីនិយម ហើយក្រោមព្យាបាលភាពរបស់ប៊ីស្មាក់ ទ្រង់ក៏កើតគំនិតគិតមមៃឱ្យតម្លៃលើព្រុសច្រើនជាងចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ទាំងមូល។

អធិរាជថ្មីនៃអាល្លឺម៉ង់បានបង្ខូចមិត្តភាពព្រុសជាមួយនឹងអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ី (ថ្វីបើទ្រង់មានជាប់សាច់ឈាមជាមួយរាជវង្សអង់គ្លេសនិងរុស្ស៊ីក្ដី) ដោយបានក្លាយជាគូបដិបក្ខចម្បងជាមួយអង់គ្លេស និងរុស្ស៊ី។ មុនហើយនិងក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី១]] (១៩១៤–១៩១៨) ព្រុសបានបង្កើននិងពង្រឹងកម្លាំងទាហានជើងគោកនិងទឹកជាច្រើននៅក្នុងជួរយោធាអាល្លឺម៉ង់ ខណៈពួកវណ្ណៈអភិជនព្រុសជាច្រើននាក់បានគ្រប់គ្រងអំណាចក្នុងចក្រភព។ ទោះបីជាយ៉ាងណា នៅពេលសង្គ្រាមលោកបានផ្ទុះឡើង កងកម្លាំងរុស្ស៊ីនៅតែអាចរុញច្រានទាហានអាល្លឺម៉ង់ចូលប្រយុទ្ធក្នុងទឹកដីព្រុសផ្ទាល់មួយផ្នែកតែម្តង។ មិនយូរប៉ុន្មាន ព្រុស និងអាល្លឺម៉ង់ទាំងមូលត្រូវប្រឈមនឹងបញ្ហាបដិវត្តន៍ពីមហាជនអាល្លឺម៉ង់រហូតដល់សង្គ្រាមបានបញ្ចប់ដោយយុទ្ធិសន្តិភាពនៅថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨។

ការបះបោរបានផ្ទុះឡើងនៅរាជធានីប៊ែរឡាំង និងទីប្រជុំជនសំខាន់ៗដទៃទៀតរួចបានបង្កជាជម្លោះស៊ីវិលដែលគេនិយមហៅថា [[បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៩១៨–១៩១៩]] (''Novemberrevolution'')។ គិតត្រឹមចុងឆ្នាំ១៩១៨ សភាតំណាងរាស្ត្រព្រុសត្រូវគ្របដណ្ដប់ដោយសមាជិកនៃ[[គណបក្សសង្គមប្រជាធិបតេយ្យអាល្លឺម៉ង់]] ដែលជាក្រុមគាំទ្រ[[ម៉ាក្សនិយម|លទ្ធិម៉ាក្សនិយម]]។ ព្រះចៅវិលហែមល៍ទ្រង់ដឹងថាខ្លួននឹងបាត់បង់រាជបល្ល័ង្កអាល្លឺម៉ង់ ប៉ុន្តែព្រះអង្គនៅតែសង្ឃឹមថានឹងអាចរក្សារាជបល្ល័ង្កព្រុសបាន ព្រោះព្រះអង្គយល់ឃើញថាបើខ្លួននៅមានអំណាចជាមេដឹកនាំនៃរដ្ឋមួយដែលមានទឹកដីពីរភាគបីនៃទឹកដីអាល្លឺម៉ង់ទាំងមូលនោះ ទ្រង់នឹងអាចបន្សាបអំណាចនិងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនទៅក្នុងរបបថ្មីនៅពេលអនាគត។ មិនយូរប៉ុន្មានព្រះអង្គបានដឹងខ្លួនបន្ថែមទៀតថាផែនការព្រះអង្គគឺមិនអាចទៅមុខរួចនោះទេនៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាល្លឺម៉ង់។ ទោះព្រះអង្គបានជឿថាទ្រង់បានកំពុងដឹកនាំចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ក្រោមឯកត្តសហភាពជាមួយព្រុស ក៏ប៉ុន្តែក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាល្លឺម៉ង់បានចែងស្តែងៗថា រាជបល្ល័ង្កអាល្លឺម៉ង់គឺមានទំនាក់ទំនងជាប់នឹងរាជបល្ល័ង្កព្រុស។ លើសពីនេះទៅទៀត កងយោធាអាល្លឺម៉ង់បានបាត់បង់រាល់ជំនឿចិត្តទាំងឡាយដែលពួកគេធ្លាប់មានលើព្រះវិលហែមល៍។ ដូច្នេះនៅថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ព្រះចៅវិលហែមល៍ក៏បានប្រកាសដាក់រាជ្យក្នុងនាមជាព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុស និងជាព្រះចៅអធិរាជនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ ហើយក៏បាននិរទេសខ្លួនទៅប្រទេស[[ហុល្លង់]]នៅថ្ងៃបន្ទាប់។ ដោយចលនាបះបោរប្រដាប់អាវុធនៅតែសកម្ម បូករួមនឹងភាពអនាធិបតេយ្យគ្រប់រូបភាពនៅតាមដងផ្លូវទីក្រុងប៊ែរឡាំង រដ្ឋភិបាលព្រុសក៏បានប្រកាសសុំជំនួយយោធាចូលឡោមព័ទ្ធទីក្រុង។ កលពលមួយក្រុមក្រោមបញ្ជាការរបស់លោក[[វ៉ាល់ដេម៉ា ផាបស្កិ៍]]បានចេញតទល់នឹងចលនាបះបោរនៅប៊ែរឡាំងទាំងនោះ។ ដល់ពេលការប្រយុទ្ធបានបញ្ចប់នៅថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា កម្លាំងបង្ក្រាបរបស់លោកបានសម្លាប់មនុស្សអស់ចំនួន ១,២០០ នាក់ដែលភាគច្រើនជាប្រជាជនស្លូតត្រង់គ្មានអាវុធនឹងដៃ ហើយក្នុងករណីខ្លះមិនមានអ្វីជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងចលនាបះបោរផង។ សម័យកាលបដិវត្តន៍នៅអាល្លឺម៉ង់បានចាប់ផ្តើមពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ និងបានបន្តរហូតដល់ខែសីហា ឆ្នាំ១៩១៩ នៅពេលដែលរបបសាធារណរដ្ឋថ្មីបានប្រកាស ពោលគឺ[[សាធារណរដ្ឋវ៉ៃម៉ា]]។

ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសត្រូវបានប្រែឈ្មោះជាផ្លូវការមក[[រដ្ឋសេរីព្រុស]] ហើយត្រូវបានបញ្ចូលជាតំបន់រដ្ឋបាលមួយក្រោមសាធារណរដ្ឋវ៉ៃម៉ាដោយមានរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីនៅឆ្នាំ១៩២០។ ទីបំផុត រដ្ឋព្រុសទាំងមូលត្រូវបានរំលាយជាផ្លូវការគ្រប់ទម្រង់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧។

== រដ្ឋ ==
[[File:Berlin Nationaldenkmal Kaiser Wilhelm mit Schloss 1900.jpg|thumb|right|[[វិមានប៊ែរឡាំង|ព្រះរាជវាំងប៊ែរឡាំង]] ដែលជាទីស្នាក់អាស្រ័យរបស់រាជវង្សហូហិនសោឡាំន]]
=== រដ្ឋាភិបាល ===
{{See also|ប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីព្រុស}}
អំណាចរួមដូចជាអំណាចសក្តិភូមិនិងការិយាធិបតេយ្យ ដែលរបបរាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការរបស់ព្រុសផ្អែកលើ បានមើលឃើញពីគុណសម្បត្តិក្នុងការរឹតបន្តឹងសិទ្ធិសេរីភាពបុគ្គល និងប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ។ ដូច្នេះ អាជ្ញាធរព្រុសក៏ជ្រើសរើសវិធីសាស្ត្រដឹកនាំប្រទេសតាមបែបអំណាចនគរបាល។{{sfn|Jacoby|1973|p=34}} &quot;រដ្ឋនគរបាល&quot; ដូចដែលបានលើកឡើងដោយលោក[[អូតតូ ហ៊ីនហ្សឺ]] វាបានជំនួសប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងក្នុងរបបចាស់ដោយលក្ខណៈពិសេសរបស់វាគឺការគ្រប់គ្រងផ្អែកលើប្រព័ន្ធដីធ្លីដែលអំណាចស្ថិតក្នុងដៃក្រុមវណ្ណៈអភិជន គាំទ្រដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។&lt;ref&gt;Hintze, ''Der Commissarius''&lt;/ref&gt;

=== នយោបាយ ===
[[ឯកសារ:Corona Prusia-mj2.jpg|រូបភាពតូច|[[មកុដរាជព្រះវិលហែមល៍ទី២|មកុដព្រះមហាក្សត្រព្រុស]] ([[ព្រះរាជវាំងហូហិនសោឡាំន]])]]
ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសដើមឡើយជារដ្ឋប្រកាន់របប[[រាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការ]]រហូតដល់[[បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៨៤៨–១៨៤៩|បដិវត្តន៍អាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ១៨៤៨]] បានធ្វើឱ្យព្រុសប្រែមកកាន់របប[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]វិញ ហើយលោក[[អាដុល ហែនរិច វន អានីម-បោតហ្សិនបួក]]ក៏ត្រូវបានជ្រើសរើសតែងតាំងជា[[ប្រធានរដ្ឋមន្ត្រីព្រុស|ប្រធានរដ្ឋមន្រ្តី]]ដំបូងនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុស។ យោងតាម[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុស (១៨៤៨)|រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុសដំបូង]] ប្រព័ន្ធសភាពីរថ្នាក់ត្រូវបានបង្កើតឡើងហៅថា [[រដ្ឋសភាព្រុស|រដ្ឋសភា]] (''Landtag'')។ សភាជាន់ទាបដែលហៅថា[[សភាតំណាងរាស្ត្រព្រុស]]គឺគេជ្រើសរើសសមាជិកតាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយបុរសអាយុលើ ២៥ ឆ្នាំដែលបានបង់ពន្ធជូនរដ្ឋរួច និងផ្អែកលើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតបីវណ្ណៈថ្នាក់ដូចដែលបានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៥០។&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ចំណែកឯសភាជាន់ខ្ពស់វិញគឺ[[ព្រឹទ្ធសភាព្រុស]]មានសមាជិកតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ។ ព្រះអង្គក្ដោបអំណាចនីតិប្រតិបត្តិទាំងមូល ហើយមានតែពួករដ្ឋមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ប៉ុណ្ណោះដែលទទួលបញ្ជាផ្ទាល់ពីទ្រង់។ ជាលទ្ធផល ក្រុមវណ្ណៈអភិជនម្ចាស់ដីធ្លីព្រុសគឺនៅតែមានឫទ្ធិអំណាចដដែរ ជាពិសេសនៅតំបន់ភាគខាងកើត។ កម្លាំង[[នគរបាលសម្ងាត់ព្រុស]]ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីគ្រប់គ្រងបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៨៤៨–១៨៤៩ និងជាកម្លាំងជំនួយដ៏ប្រសើររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលអភិរក្សនិយមនាសម័យនោះ។

=== រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ===
ក្នុងមួយអត្ថិភាពរបស់ព្រះរាជាណាចក្រព្រុស រដ្ឋធម្មនុញ្ញចំនួនពីរត្រូវបានអនុម័តដោយលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៨ និងចុងក្រោយនៅឆ្នាំ១៨៥០។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៤៨ ត្រូវបានអនុម័ត និងដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់​ ដោយព្រះ[[ហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែមល៍ទី៤]] បន្ទាប់ពីការផ្ទុះឡើងនៃបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៨៤៨–១៨៤៩។&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Robinson |first=James Harvey |date=September 1894 |title=The Constitution of the Kingdom of Prussia |url=https://books.google.com/books?id=KaA5AAAAMAAJ&amp;pg=PA208 |journal=Annals of the American Academy of Political and Social Science |pages=12–13 |access-date=21 February 2025 |archive-date=7 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230407210033/https://books.google.com/books?id=KaA5AAAAMAAJ&amp;pg=PA208 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិករដ្ឋសភាព្រុសត្រូវបានធ្វើឡើងនៅដើមឆ្នាំ១៨៤៨ ដោយមានតែបុរសអាយុលើស ២៥ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះដែលមានសិទ្ធិចូលបោះឆ្នោត។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូងនោះត្រូវបានតាក់តែងដោយព្រះហ្វ្រីឌ្រិច វិលហែមល៍ និងមន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គដោយក្នុងនោះវាបានកំណត់ថាព្រះអង្គជាបុគ្គលដែលក្ដោបអំណាចកំពូល។ រដ្ឋសភាថ្មីនោះបានតបវិញជាមួយនឹងកិច្ចប្រជុំប្រកាស ''Charte Waldeck'' ដែលជាបញ្ជីបញ្ជាក់សិទ្ធិមូលដ្ឋាន និង ''Volkswehr'' ដែលអំណាចត្រូវជាទំនួលខុសត្រូវរបស់សភា និងការរឹតបន្តឹងបន្ថែមលើប្រព័ន្ធសក្តិភូមិ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បានប្រកាសប្រាប់រដ្ឋមន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គថា &quot;យើងនឹងមិនទទួលយល់ស្របនឹងវាជាដាច់ខាតទោះក្នុងកាលៈទេសៈណាក្ដី&quot;។ នៅថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ព្រះអង្គបានផ្អាករាល់ជំនួបនិងសកម្មភាពរបស់សភា ហើយក៏បានអនុម័តប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់នៅថ្ងៃទី៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៤៨។ កំណែរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីបានរួមបញ្ចូលធាតុសេរីនិយមខ្លះៗដែលដកស្រង់ចេញពី ''Charte Waldeck'' ដូចជាការបង្កើតប្រព័ន្ធសភាពីរថ្នាក់ ការបង្កើតតុលាការគណៈវិនិច្ឆ័យ កំណត់សិទ្ធិអំណាចមួយចំនួនរបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងប្រកាសអំណាចបញ្ជាធានានីតិនិច្ឆ័យជាដើម។ ក្នុងនោះដែរក៏បានធានានូវសិទ្ធិមូលដ្ឋានមួយចំនួនដូចជា សិទ្ធិបញ្ចេញមតិ សារព័ត៌មាន និងសាសនា។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=(ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់) [oktroyierte] Verfassungsurkunde für den preußischen Staat vom 5. Dezember 1848 documentArchiv.de |url=http://www.documentarchiv.de/nzjh/verfpr1848.html |access-date=12 February 2025 |website=documentArchiv.de }}&lt;/ref&gt;

ថ្វីបើរដ្ឋធម្មនុញ្ញមានចំណុចសេរីនិយមខ្លះៗមែន ប៉ុន្តែរដ្ឋព្រុសទាំងមូលនៅមិនទាន់មានប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញនៅឡើយទេ។ ព្រះមហាក្សត្រនៅតែរក្សាសិទ្ធិជំទាស់រាល់គម្រោងច្បាប់ណាដែលទ្រង់មិនពេញចិត្ត នាំឱ្យអំណាចបែងចែកនៅព្រុសនៅមានកម្រិតខ្សោយនៅឡើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ស្ថិតនៅលើអំណាចច្បាប់់ មានន័យថាតុលាការមិនអាចប៉ះពាល់ទ្រង់បានឡើយ ហើយកម្លាំងយោធាប្រៀបបានដូចជាមានអំណាចឯករាជ្យផ្ទាល់ខ្លួនអញ្ចឹងដោយមិនមានស្ថាប័នណាអាចបង្គាប់បញ្ជាបាននោះទេ (លើកលែងតែព្រះមហាក្សត្រ)។ មនុស្សប្រុសពេញវ័យនៅជុំវិញព្រះនគរគ្រប់វណ្ណៈថ្នាក់អាចចូលរួមបោះឆ្នោតបាន ប៉ុន្តែត្រូវផ្អែកលើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតបីវណ្ណៈថ្នាក់ដែលវាស់វែងទម្ងន់ និងសំឡេងឆ្នោតលើចំនួនពន្ធដែលគេបានបង់ជូនរដ្ឋ។ ជាលទ្ធផល សំឡេងឆ្នោតរបស់ពួកវណ្ណៈកណ្ដាល និងវណ្ណៈទាបដូចជាកសិករជាដើមគឺមិនមានឥទ្ធិពលច្រើនដើម្បីកំណត់អ្វីឡើយ។&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុស (១៨៥០)|រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៥០]] គឺគ្រាន់តែជាទម្រង់វិសោធនកម្មច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៤៨ ប៉ុណ្ណោះ។ ខុសពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៤៨ រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីនេះគឺជាការតាក់តែងរួមរបស់សភាព្រុស ព្រះមហាក្សត្រ និងរដ្ឋមន្ត្រី។&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Robinson |first=James Harvey ( |date=September 1894 |title=The Constitution of the Kingdom of Prussia |url=https://books.google.com/books?id=KaA5AAAAMAAJ&amp;pg=PA209 |journal=Annals of the American Academy of Political and Social Science |pages=13–14 |access-date=21 February 2025 |archive-date=2 April 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230402114222/https://books.google.com/books?id=KaA5AAAAMAAJ&amp;pg=PA209 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; ក្រៅពីរក្សាចំណុចសេរីនិយមពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញចាស់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីដែលពួកគេតាក់តែងឡើងគឺមិនមានការផ្លាស់ប្តូរអ្វីធំដុំនោះទេដោយព្រះរាជានៅតែបន្តកាន់អំណាចក្ដោបលើស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលទាំងបី ហើយសភានៅតែមិនមានអំណាចគ្រប់គ្រងយោធា។ 

រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៨៥០ ត្រូវបានគេធ្វើវិសោធនកម្មកែជារឿយៗក្រោយមក ដោយបានក្លាយជាច្បាប់មូលដ្ឋានរបស់ព្រុសរហូតដល់ពេលដែលចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ត្រូវរំលាយនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១៨។

== សាសនា ==
រដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រុសឆ្នាំ១៨៥០ បានអនុញ្ញាតឱ្យមានសេរីភាពខាងសតិសម្បជញ្ញៈ សេរីភាពធ្វើសក្ការៈបូជាតាមទីសាធារណៈនិងឯកជន ហើយនិងសេរីភាពក្នុងការបង្កើតសមាគមន៌សាសនាផ្សេងៗ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថា រាល់ព្រះវិហារទាំងអស់និងសហគមន៌សាសនាផ្សេងៗទៀតគួរតែអនុវត្តសកម្មភាពសាសនារៀងៗខ្លួនដោយឯករាជ្យភាព និងជាលក្ខណៈឯកជនពីរដ្ឋ ហើយគ្មានអង្គភាពណាមួយនៃរដ្ឋាភិបាលអាចប៉ះពាល់ទីកន្លែងគោរពប្រតិបត្តិសាសនាបានឡើយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំដដែរនោះក៏បានចែងដែរថាកុមារគ្រប់រូបគួរតែទទួលបានការបង្រៀនអប់រំអំពីសាសនារបស់ពួកគេដោយអាណាព្យាបាលរបស់ពួកគេ ឬបុគ្គលណាដែលប្រតិបត្តិសាសនាដូចគ្នា។&lt;ref name=Wilhelm&gt;{{cite journal|last1= Wilhelm|first1= Friedrich|last2= Robinson|first2= James|title = Supplement: Constitution of the Kingdom of Prussia|journal= Annals of the American Academy of Political and Social Science |volume= 5 |issue =Supplement 8|pages = 1–54|jstor = 1009032|publisher= Sage Publications Inc., American Academy of Political and Social Science |date =1894}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|last = Burgess|first= John|title = The Culturconflict&quot; in Prussia |journal = Political Science Quarterly |volume= 2 |number= 2|pages= 313–340 |publisher= The Academy of Political Science|year =1887|doi= 10.2307/2139282|jstor =2139282}}&lt;/ref&gt;

យោងទៅតាមជំរឿននៅដើមដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៩ ស្ថិតិសាសនានៅក្នុងរាជាណាចក្រព្រុសត្រូវបានបែងចែកជា ៦ សាសនានៅកំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៣០ ដោយផ្អែកលើប្រជាជនចំនួនមួយលាននាក់។ ក្នុងនោះ ប្រជាជនប្រមាណ ៦០៩,៤២៧.០ បានប្រតិបត្តិគ្រិស្តសាសនាប្រតេស្តង់, ៣៧៦,១៧៧.១ នាក់ប្រកាន់គ្រិស្តសាសនាកាតូលិក, ១៣,១៤៨.៨ នាក់កាន់សាសនាជ្វីហ្វ, ៩២៥.១ កាន់គ្រិស្តសាសនាមីណូនី, ១២១.៤ នាក់កាន់សាសនាក្រិកអូស្សូដក់ និង ០.៦ នាក់កាន់ឥស្លាមសាសនា។ នៅអំឡុងពេលនោះ ព្រុសមានប្រជាជនសរុបប្រមាណ ១៤,០៩៨,១២៥ នាក់ ដូច្នេះបើបូកសរុបចូលគ្នា គេនឹងឃើញថាប្រជាជន​ប្រមាណ ៨,៥៩១,៧៧៨​ នាក់​​កាន់គ្រិស្តសាសនា​ប្រូតេស្តង់, ៥,៣០៣,៣៩២​ នាក់​ប្រតិបត្តិគ្រិស្តសាសនា​កាតូលិក, ១៨៨,១៩៣ ​នាក់​កាន់​សាសនា​ជ្វីហ្វ, ១៣,០៤២​ នាក់អនុវត្តគ្រិស្តសាសនាមីណូនី, ១,៧១២​ នាក់ប្រកាន់សាសនាក្រិកអូស្សូដក់ និង​ ៨​ នាក់កាន់ឥស្លាមសាសនា។&lt;ref&gt;{{cite journal|last =Hebeler|first= Bernard|title= Statistics of Prussia|jstor = 2337688|journal= Journal of the Statistical Society of London |volume= 10|number= 2|pages= 154–186| publisher= Wiley for the Royal Statistical Society |year=1847|doi= 10.2307/2337688}}&lt;/ref&gt;

ទោះជាមានចំនួនអ្នកកាន់សាសនាប្រតេស្តង់ច្រើនមែន ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសមានប្រជាជនប្រហែលពីរទៅបីលាននាក់ប្រតិបត្តិសាសនារ៉ូម៉ាំងកាតូលិកនៅភាគខាងលិច និងនៅប៉ូឡូញ។ នៅតំបន់រ៉ាំង និងផ្នែកនៃវែស្តហ្វាលីក៏មានចំនួនអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកច្រើនផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅខេត្តព្រុសខាងកើត វ៉ាមី ស៊ីលេស៊ី និងខេត្តប៉ូសិនក៏មានចំនួនអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកច្រើនគួរសមផងដែរ ហើយក៏ជាអ្នកនិយាយភាសាប៉ូឡូញទៀតផង។ នៅភាគខាងកើតខេត្តព្រុសខាងកើតក្នុងតំបន់ម៉ាសូរីយ៉ា គេសង្កេតឃើញថាសម្បូរទៅដោយអ្នកកាន់សាសនាប្រតេស្តង់ច្រើន។

== បំណែងចែករដ្ឋបាល ==
{{Main|ខេត្តនៃព្រុស}}
តំបន់ដើមកំណើតនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុសគឺមានមូលដ្ឋាននៅ[[ពញាបច្ចន្តរដ្ឋប្រង់ដឺបួរ]] និង[[ពញារដ្ឋព្រុស]]ដែលក្រោយមកនគរទាំងពីរនេះបានរួមគ្នាបង្កើតជាសហភាពមួយគឺ[[ប្រង់ដឺបួរ-ព្រុស]]។ [[ខេត្តប៉ូមេរ៉ានី (១៦៥៣–១៨១៥)|តំបន់ប៉ូមេរ៉ានី]]មួយភាគនៅក្បែរនោះក៏ត្រូវបានកាត់បញ្ចូលជាខេត្តតូចមួយរបស់ព្រុសនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៥៣ ហើយក្រោយមកតំបន់ទាំងមូលក៏ត្រូវកាត់បញ្ចូលក្នុងទឹកដីព្រុស (ពីស៊ុយអែត)នៅក្នុងឆ្នាំ១៧២០ និងលើកចុងក្រោយនៅក្នុងឆ្នាំ១៨១៥។ ព្រុសបន្តទទួលបានទឹកដីបន្ថែមពី[[សង្គ្រាមស៊ីលេស៊ី]] រួចបានរៀបចំវាទាំងនោះជា[[ខេត្តស៊ីលេស៊ី]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤០។

នៅក្នុងដំណើរកាត់ចែករំលែកទឹកដីប្រទេសប៉ូឡូញលើកដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៧២ ព្រុសបានកាត់យកទឹកដី[[ព្រុស-ហ្លួង]] និង[[តំបន់វ៉ាមី]]បញ្ចូលជា[[ខេត្តព្រុសខាងលិច]] ខណៈ[[ពញារដ្ឋព្រុស]] (ជាមួយតំបន់វ៉ាមីមួយផ្នែកតូច)ត្រូវបានបង្កើតជា[[ខេត្តព្រុសខាងកើត]]។ ដែនដីដែលទទួលបានផ្សេងទៀតគឺមានទីតាំងនៅតាមដង[[ទន្លេណូតិច]]ដែលបានក្លាយជាតំបន់[[ស្រុកនែតហ្សឺ]]។ បន្ទាប់ពីបែងចែករំលែកទឹកដីប៉ូឡូញជាលើកទីពីរនិងទីបី (១៧៩៣–១៧៩៥) ព្រុសក៏បានទឹកដីថ្មីបន្ថែម ហើយបានរៀបចំទឹកដីទាំងនោះចេញទៅជា[[ខេត្តស៊ីលេស៊ីថ្មី]] [[ព្រុសខាងត្បូង]] និង[[ព្រុសបូព៌ាថ្មី]] ចំណែកឯតំបន់នែតហ្សឺត្រូវបានបំបែកជាពីរចូលខេត្តព្រុសខាងលិច និងត្បូង។ ខេត្តទាំងបីដែលបានមកពីប៉ូឡូញនោះគឺសុទ្ធតែនៅក្រៅបរិវេណចក្រភពរ៉ូម៉ាំងពិសិដ្ឋ ប៉ុន្តែពេលដល់សម័យសង្គ្រាមណាប៉ូលេអូនិក ខេត្តទាំងនោះក៏ត្រូវបានបំបែកចេញពីព្រុសវិញតាមរយៈ[[សន្ធិសញ្ញាទីលស៊ីត]] ហើយរួមបង្កើតជា[[មហាពញារដ្ឋប៉ូឡូញ]]ក្រោមការត្រួតត្រារបស់បារាំង។​ ក្រោយសង្គ្រាមបានបញ្ចប់ មហាពញារដ្ឋប៉ូឡូញនោះក៏បានស្រូបបញ្ចូលទៅក្នុងព្រះរាជ[[សមាជប៉ូឡូញ]]របស់ចក្រភពរុស្ស៊ីតាមរយៈ[[សមាជទីក្រុងវីយែន]]ឆ្នាំ១៨១៥។ តំបន់ប៉ែកខាងលិចនៃខេត្តព្រុសខាងត្បូងនៅបន្តរក្សាក្រោមអំណាចព្រុសដដែរ ប៉ុន្តែក៏ប្រែឈ្មោះទៅជា[[មហាពញារដ្ឋប៉ូសិន]]។

បន្ទាប់ពីទទួលបានទឹកដីមួយចំនួនធំបន្ថែមនៅភាគខាងលិចក្រោយបិទសម័យប្រជុំសមាជក្រុងវីយែន ខេត្តចំនួន ១០ ថ្មីត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយខេត្តនីមួយៗត្រូវបន្តបែងចែកទៅជាតំបន់រដ្ឋបាលតូចៗបន្ថែមទៀតដែលគេហៅថា ''Regierungsbezirke''​។ ខេត្តអស់ទាំងនោះរួមមាន៖
* [[ខេត្តប្រង់ដឺបួរ]] (Provinz Brandenburg)
* [[ខេត្តព្រុសខាងកើត]] (Ostpreußen), នៅក្រៅសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់
* [[ខេត្តយូលីក-ឃ្លីហ្វស៍-ប៊ែក]] (Provinz Jülich-Kleve-Berg)
* [[មហាពញារដ្ឋរ៉ាំងក្រោម]] (Großherzogtum Niederrhein)
* [[ខេត្តប៉ូមេរ៉ានី (១៦៥៣–១៨១៥)|ខេត្តប៉ូមេរ៉ានី]] (Provinz Pommern)
* [[មហាពញារដ្ឋប៉ូសិន]] (Großherzogtum Posen), រដ្ឋបាលស្វយ័ត និងនៅក្រៅសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់
* [[ខេត្តសាចសិន]] (Provinz Sachsen)
* [[ខេត្តស៊ីលេស៊ី]] (Provinz Schlesien)
* [[ខេត្តព្រុសខាងលិច]] (Provinz Westpreußen), ក្រៅសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់
* [[ខេត្តវែស្តហ្វាលី]] (Provinz Westfalen)

នៅក្នុងឆ្នាំ១៨២២ ខេត្តយូលីក-ឃ្លីហ្វស៍-ប៊ែក និងរ៉ាំងក្រោមក៏ត្រូវបានបង្រួមចូលគ្នាជា[[ខេត្តរ៉ាំង]]តែមួយ។ នៅឆ្នាំ១៨២៩ ខេត្តព្រុសខាងកើត និងលិចក៏បានរួមបញ្ចូលគ្នាក្លាយជា[[ខេត្តព្រុស]]តែមួយដូចខេត្តរ៉ាំងដែរ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវបំបែកចេញជាពីរខេត្តម្តងទៀតក្រោយធ្វើកំណែទម្រង់រដ្ឋបាលនៅឆ្នាំ១៨៧៨។ [[ក្សត្របុរីហូហិនសោឡាំន-ស៊ីគម៉ារីងអ៊ិន]] និង[[ក្សត្របុរីហេឈិងអ៊ិន|ហេឈិងអ៊ិន]]ត្រូវបានកាត់បញ្ចូលក្នុងទឹកដីព្រុសនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៥០ រួចក៏រួមគ្នាបង្កើតជា[[ខេត្តហូហិនសោឡាំន]]។

បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះលើអូទ្រីសក្នុង[[សង្គ្រាមព្រុស-អូទ្រីស]]ឆ្នាំ១៨៦៦ ទឹកដីថ្មីៗដែលបានពីសង្គ្រាមក៏ត្រូវបានរៀបចំចេញជាខេត្តចំនួនបីថ្មីមាន៖
* [[ខេត្តហាណូវើ]] (Provinz Hannover)
* [[ខេត្តហេស្សិន-ណាស្សូ]] (Provinz Hessen-Nassau)
* [[ខេត្តឆ្លែសវីក-ហូលស្តែន]] (Provinz Schleswig-Holstein)

&lt;gallery widths=300px heights=300px&gt;
Map-DB-PrussiaProvs-1818.svg|រូបភាពតូច|ខេត្តទាំងដប់របស់ព្រះរាជាណាចក្រព្រុសក្រោយ[[សមាជទីក្រុងវីយែន]]ឆ្នាំ១៨១៥។ រដ្ឋនៅក្នុងខ្សែពណ៌ខ្មៅគឺសុទ្ធតែជារដ្ឋសមាជិកនៃ[[សហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]។ [[តំបន់នូឆឺធែល]]ស្ថិតនៅភាគខាងត្បូង (ជាប់ប្រទេសស្វីស) គឺជាទឹកដីកម្មសិទ្ធិរបស់ព្រុសរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៤៨។

Germany former prussian lander.png|ស្តាំ|រូបភាពតូច|ផែនទីនៃ[[រដ្ឋនៃអាល្លឺម៉ង់|រដ្ឋអាល្លឺម៉ង់]]បច្ចុប្បន្ន (ពណ៌ត្រួយចេកចាស់) ដែលធ្លាប់ជាទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រព្រុសកាលនៅក្នុង[[ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]។

Polish Prussia and Actual Poland (language neutral).png|រូបភាពតូច|ផែនទីនៃប្រទេសប៉ូឡូញបច្ចុប្បន្នដោយទឹកដី[[ព្រុសហ្លួង|ព្រុសប៉ូឡូញ]]ស្ថិតក្នុងពណ៌ផ្កាឈូក និងក្រហម។
&lt;/gallery&gt;

==កំណត់សម្គាល់==
{{Reflist|group=ស}}

== ឯកសារយោង ==
{{Reflist}}

== គន្ថនិទ្ទេស ==

* Hintze, Otto. [https://books.google.com/books?id=5FBaMwEACAAJ Der Commissarius und seine Bedeutung in der allgemeinen VerwaltungsgeschichteAJ]. Retrieved 2015-06-15
* Jacoby, Henry (1973-01-01). [https://books.google.com/books?id=zGwVaki8uXIC ''The Bureaucratization of the World'']. University of California Press. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/International_Standard_Book_Number ISBN] [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-520-02083-2 978-0-520-02083-2]. Retrieved 2015-06-15.

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:​ព្រះរាជាណាចក្រព្រុស]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតព្រះរាជាណាចក្រ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតរាជាធិបតេយ្យនៅអឺរ៉ុប]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋនៃសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋនៃសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ខាងជើង]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋនៃចក្រភពអាល្លឺម៉ង់]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អតីតប្រទេស]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋគ្រិស្តសាសនា]]</text>
      <sha1>r2wva7hh1qwbfkwpbmmlxix4qgcql2s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ភូមិល្វា</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40654</id>
    <revision>
      <id>323151</id>
      <parentid>321822</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:25:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323151</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1442" sha1="3zjy9hq3lskf5fvidxlk84jww7sdq2i" xml:space="preserve">សំដៅដល់ ៖
*[[ភូមិល្វា(ឃុំជ្រៃឃ្មុំ)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំជ្រៃឃ្មុំ]] [[ស្រុកស៊ីធរកណ្ដាល]] [[ខេត្តព្រៃវែង]]
*[[ភូមិល្វា(ឃុំស៊ាងឃ្វាង)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំស៊ាងឃ្វាង]] [[ស្រុកកំចាយមារ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]]
*[[ភូមិល្វា(សង្កាត់កោះដាច់)|ភូមិល្វា]] [[សង្កាត់កោះដាច់]] [[ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]]
*[[ភូមិល្វា(ឃុំស្ពានត្នោត)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំស្ពានត្នោត]] [[ស្រុកជីក្រែង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]
*[[ភូមិល្វា(ឃុំត្រពាំងធំ)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំត្រពាំងធំ (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំត្រពាំងធំ]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]]
*[[ភូមិល្វា(ឃុំវ៉ារិន)|ភូមិល្វា]] [[ឃុំស្រែណូយ]] [[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]</text>
      <sha1>3zjy9hq3lskf5fvidxlk84jww7sdq2i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំវ៉ារិន</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41479</id>
    <revision>
      <id>323140</id>
      <parentid>262582</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:51:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323140</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="851" sha1="i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ({{lang-en|''' $ Commune}})''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង  [[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]] មាន ''' ភូមិ'''៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|}</text>
      <sha1>i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323141</id>
      <parentid>323140</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:52:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323141</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="428" sha1="pdjunlb24lg8z1rs3blsi6bymrgxaw2" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|}</text>
      <sha1>pdjunlb24lg8z1rs3blsi6bymrgxaw2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323150</id>
      <parentid>323141</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:23:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323150</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="704" sha1="4whsqz1vy7xpz23o4ynsf3hpy7m4e4h" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៥ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|១៧១៤០៥០១
|[[ភូមិនេល]]
|Nel
|-
|១៧១៤០៥០២
|[[ភូមិរំដួល]]
|Rumdoul
|-
|១៧១៤០៥០៣
|[[ភូមិវ៉ារិន]]
|Varin
|-
|១៧១៤០៥០៤
|[[ភូមិគោកភ្នំ]]
|Kouk Phnum
|-
|១៧១៤០៥០៥
|[[ភូមិគោកស្រុក]]
|Kouk Srok
|}</text>
      <sha1>4whsqz1vy7xpz23o4ynsf3hpy7m4e4h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំស្រែណូយ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41480</id>
    <revision>
      <id>323138</id>
      <parentid>262569</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:48:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323138</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="851" sha1="i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ({{lang-en|''' $ Commune}})''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង  [[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]] មាន ''' ភូមិ'''៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|}</text>
      <sha1>i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323139</id>
      <parentid>323138</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:50:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323139</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="508" sha1="otswm71pf9bydghbz1zgxxxru02sz18" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១៦ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|}</text>
      <sha1>otswm71pf9bydghbz1zgxxxru02sz18</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323146</id>
      <parentid>323139</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:13:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323146</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="428" sha1="ce136bpc21wcn266agj2f4350hqgx4p" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ១៦ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|-
|
|
|
|}</text>
      <sha1>ce136bpc21wcn266agj2f4350hqgx4p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323148</id>
      <parentid>323146</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:18:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323148</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="800" sha1="qame4eg3sdwz14truqbi9zw02t16omm" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៦ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|១៧១៤០៣០១
|[[ភូមិស្រែណូយ]]
|Srae Nouy
|-
|១៧១៤០៣០២
|[[ភូមិស្រែពោធិ៍]]
|Srae Pou
|-
|១៧១៤០៣០៣
|[[ភូមិល្វា]]
|Lvea
|-
|១៧១៤០៣០៤
|[[ភូមិគោកវត្ត]]
|Kouk Voat
|-
|១៧១៤០៣០៥
|[[ភូមិស្រែសមុទ្រ]]
|Srae Sakmot
|-
|១៧១៤០៣០៦
|[[ភូមិវត្ត]]
|Voat
|}</text>
      <sha1>qame4eg3sdwz14truqbi9zw02t16omm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំល្វាក្រាំង</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41481</id>
    <revision>
      <id>323136</id>
      <parentid>262570</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:44:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>96.9.90.21</ip>
      </contributor>
      <origin>323136</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="851" sha1="i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ({{lang-en|''' $ Commune}})''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង  [[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]] មាន ''' ភូមិ'''៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|-
|
|[[ភូមិ |ភូមិ ]]
| Village
|}</text>
      <sha1>i6d2ol5gyp9yva04eyy8ol7ucegohuk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323137</id>
      <parentid>323136</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:48:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323137</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="508" sha1="r1u5esfukqf4gm0ysqi9mqfz2o7a5bp" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៤ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|-
|
|
| Village
|}</text>
      <sha1>r1u5esfukqf4gm0ysqi9mqfz2o7a5bp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323144</id>
      <parentid>323137</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:12:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323144</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="572" sha1="i5tw3i0kupl3gnh0x2sqagcdtx74mwi" xml:space="preserve">'''{{pagename}}''' ជាដែនរដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកវ៉ារិន]] [[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០៣ ភូមិ ៖
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|-
! លេខកូដភូមិ 
! ភូមិ
! អក្សរឡាតាំង 
|-
|១៧១៤០២០១
|[[ភូមិគោកចាន់]]
| Kouk Chan
|-
|១៧១៤០២០២
|[[ភូមិឧទ័យ]]
| Otey
|-
|១៧១៤០២០៣
|[[ភូមិគោកកណ្ដាល]]
| Kouk Kandal
|}</text>
      <sha1>i5tw3i0kupl3gnh0x2sqagcdtx74mwi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ហ៊ុន ម៉ាណែត</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46963</id>
    <revision>
      <id>323173</id>
      <parentid>322413</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:34:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <comment>🍛 1. ข้าวมันไก่ (สูตรสมัครเล่น แต่โคตรมืออาชีพ)  วัตถุดิบ: 	•	ไก่ทั้งตัว / สะโพก / อก (เลือกตามชอบ) 	•	ข้าวหอมมะลิ 3 ถ้วย 	•	กระเทียมสับ 3 ช้อนโต๊ะ 	•	ขิงทุบ 2 แว่น 	•	น้ำมันไก่หรือน้ำมันพืช 3 ช้อนโต๊ะ 	•	เกลือเล็กน้อย  น้ำจิ้ม: 	•	เต้าเจี้ยว 3 ช้อนโต๊ะ 	•	พริกขี้หนูบด 1 ช้อนโต๊ะ 	•	กระเทียมบด 1 ช้อนโต๊ะ 	•	ขิงสับ 1 ช้อนโต๊ะ 	•	น้ำตาล 1 ช้อนชา 	•	น้ำมะนาว 2 ช้อนโต๊ะ 	•	ซีอิ๊วขาว 2 ช้อนโต๊ะ  วิธีทำ: 	1.	ต้มไก่กับเกลือ-ขิง จนสุก นำขึ้นมาพักน้ำไว้ต้มน้ำซุป 	2.	ผัดกระเทียมในน้ำมันให้หอม ใส่ข้าวดิบลง</comment>
      <origin>323173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25710" sha1="g80iaosajbxbq5r7jwvjgv6y332gvir" xml:space="preserve">[[Category:Articles with hCards]]
{{Infobox officeholder
| honorific-prefix    = [[សម្ដេច]]មហាបវរធិបតី
| name                = ហ៊ុន ម៉ាណែត
| honorific-suffix    = 
| image               = MrBeast.jpg
| imagesize           = 
| caption             = ហ៊ុន ម៉ាណែត ក្នុងឆ្នាំ២០២៤
| native_name         = 
| office              = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា]]
| monarch             = [[នរោត្តម សីហមុនី]]
| 1blankname          = ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី
| 1namedata           = {{List collapsed|title={{nobold|''បញ្ជីឈ្មោះ''}}|[[អូន ព័ន្ធមុនីរ័ត្ន]]|[[វង្សី វិស្សុត]]|[[ស សុខា]]|[[ទៀ សីហា]]|[[ហង់ជួន​ ណារ៉ុន]]|[[សុខ ចិន្តាសោភា]]|[[កើត រិទ្ធ]]|[[សាយ សំអាល់]]|[[ស៊ុន ចាន់ថុល]]|[[នេត សាវឿន]]}} [[ ហ៊ុន ម៉ានី ]]
| term_start          = ២២ សីហា ២០២៣
| term_end            = 
| predecessor         = [[ហ៊ុន សែន]]
| successor           = 
| office1             = សមាជិក[[រដ្ឋសភាកម្ពុជា|រដ្ឋសភា]]
| term_start1         = ២១ សីហា ២០២៣
| term_end1           = 
| constituency1       = [[មណ្ឌលបោះឆ្នោតរាជធានីភ្នំពេញ|ភ្នំពេញ]]
| birth_date          = {{Birth date and age|1977|10|20|df=y}}
| birth_place         = [[ស្រុកមេមត់]], តំបន់ភាគខាងកើត, [[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ]]&lt;br /&gt;(​បច្ចុប្បន្នគឺ [[ស្រុកមេមត់]], [[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]], [[កម្ពុជា]])
| nationality         = ខ្មែរ
| education           = [[បណ្ឌិតសភាយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក]] ([[បរិញ្ញាបត្រ​សិល្បៈ]])&lt;br /&gt;[[សាកលវិទ្យាល័យញូវយ៉ក]] ([[អនុបណ្ឌិតសិល្បៈ]])&lt;br /&gt;[[សាកលវិទ្យាល័យប៊្រីសតូល]] ([[បណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជា]])
| party               = [[គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា]]
| spouse              = ពេជ្រ ច័ន្ទមុនី
| mother              = [[ប៊ុន រ៉ានី]]
| father              = [[ហ៊ុន សែន]]
| relatives           = 
| website             = {{URL|hunmanet.kh}}
| module              = 
| allegiance          = {{flag|កម្ពុជា}}
| branch              = [[កងទ័ពជើងគោកនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|កងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា]]
| serviceyears        = ១៩៩៥–បច្ចុប្បន្ន
| rank                = [[​ឧត្តម​សេនីយ៍​]]
| commands            = {{ubl|អគ្គមេបញ្ជាការរងនៃ[[កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]]|អគ្គមេបញ្ជាការនៃកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា|មេបញ្ជាការ​អង្គភាព​អង្គរក្ស​នាយករដ្ឋមន្ត្រី|ប្រធាន​នាយសេនាធិការចម្រុះនៃកង​យោធពល​ខេមរភូមិន្ទ|ប្រធាន​ក្រុម​ការងារ​ប្រឆាំង​អំពើ​ភេរវកម្ម​ជាតិ}}
| unit                = 
| battles             = [[ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ]]
| awards              = [[File:KHM Ordre Royal du Cambodge - Grand Croix BAR.svg|25px]] [[គ្រឿងឥស្សរិយយសព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]&lt;br&gt;មេដាយការពារជាតិ
| signature           = Hun Manet's Signature.png
| laterwork           = 
}}

'''សម្ដេចធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត''' (កើតថ្ងៃទី ២០ ខែតុលា ឆ្នាំ ១៩៧៧) គឺជា[[អ្នកនយោបាយ]] និង[[​ឧត្តម​សេនីយ៍​]]ខ្មែរមួយរូបដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងបម្រើការជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ មុនពេលប្រឡូកចូលក្នុងវិស័យនយោបាយ លោកធ្លាប់បានកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការរងនៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]] និងជាមេបញ្ជាការនៃបញ្ជាការដ្ឋាន[[កងទ័ពជើងគោកនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|កងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា]]។ លោក​ជា​កូន​ប្រុស​ច្បង​របស់ [[នាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|​សម្ដេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ]] [[ហ៊ុន សែន]] និង​សម្ដេចកិត្តិព្រឹទ្ធិបណ្ឌិត [[ប៊ុន រ៉ានី]] ហ៊ុន សែន ។ គាត់ក៏ដឹកនាំក្រុមការងារប្រឆាំងភេរវកម្មរបស់ប្រទេសផងដែរ។  លោកមានគោរមងារជា '''សម្ដេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត'''។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត ថែ្លងអំណរព្រះរាជគុណចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ដែលបានព្រះរាជហឫទ័យប្រោសព្រះរាជទានគោរមងារជាជូនសម្តេច |url=https://pressocm.gov.kh/archives/84229 |archive-date=3 កញ្ញា 2023 |access-date=3 កញ្ញា 2023 |website=អង្គភាពព័ត៌មាន និងប្រតិកម្មរហ័ស}}&lt;/ref&gt;

ម៉ាណែតបានធំដឹងក្តី និងទទួលបានការអប់រំទូទៅនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយក្រោយមកបានចូលបម្រើកងទ័ពនៅឆ្នាំ១៩៩៥។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ គាត់បានចូលរៀននៅ[[បណ្ឌិតសភាយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក|សាលាយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក]]នៅវ៉េស ផនត៍ (West Point) ដោយបានទទួលសញ្ញាប័ត្រនៅឆ្នាំ១៩៩៩ ដែលធ្វើឱ្យលោកក្លាយជាជនជាតិខ្មែរដំបូងគេដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សាពីបណ្ឌិត្យសភាដ៏ល្បីល្បាញ។ 

បន្ទាប់​ពី​[[ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ នីតិកាលទី៧ ឆ្នាំ២០២៣|ការ​បោះ​ឆ្នោត​សកល​នៅ​កម្ពុជាក្នុង​ឆ្នាំ​២០២៣]] សម្ដេចហ៊ុន សែនបាន​ប្រកាស​លាលែង​ពី​តំណែង​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៦ ខែ​កក្កដា ហើយផ្ទេរដំណែងឱ្យម៉ាណែតក្លាយជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ជាប់ឆ្នោតជាផ្លូវការ។&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.khmertimeskh.com/501331629/prime-minister-hun-sen-announces-resignation/|title=Prime Minister Hun Sen announces resignation|work=Khmer Times|date=26 July 2023|access-date=21 January 2024|archive-date=27 July 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230727011745/https://www.khmertimeskh.com/501331629/prime-minister-hun-sen-announces-resignation/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== ជីវប្រវត្តិ ==

[[ឯកសារ:20220216_hyoukei_11.jpg|រូបភាពតូច|250x250ភីកសែល| លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ជួបជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីជប៉ុន លោក ហ្វូមីអូ គីស៊ីដា នៅទីក្រុងតូក្យូ ថ្ងៃទី១៦ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២។]]
លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៧ នៅ​ភូមិ​កោះថ្ម ស្រុក [[ស្រុកមេមត់|​មេមត់]] [[ខេត្តកំពង់ចាម|ខេត្ត​កំពង់ចាម]] ក្នុង [[កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ|​របប​ខ្មែរ​ក្រហម​គ្រប់​គ្រង​ក្នុង]] ​នាម​ជា​កូន​ប្រុស​ទី​ពីរ​របស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី [[ហ៊ុន សែន]] និងលោកជំទាវ [[ប៊ុន រ៉ានី]] ។ នៅ​យប់ថ្ងៃកើត ពន្លឺ​ភ្លឺ​បាន​ហោះ​មក​លើ​ដំបូល​ផ្ទះ ដែល​លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលជឿ​ថា កូន​ប្រុស​របស់​លោក​កើត​ចេញ​ពី ​អព្ភូតហេតុ ដែល​គេ​បូជា​នៅ​ភូមិ​កោះថ្ម។ 

លោក បានធំដឹងក្តី និងទទួលបានការអប់រំទូទៅនៅភ្នំពេញ ហើយក្រោយមកបានចូលបម្រើការងារក្នុងកងយោធពលខេមរភូមិន្ទនៅឆ្នាំ ១៩៩៥ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះគាត់បានចូលរៀននៅសាលាយោធាសហរដ្ឋអាមេរិកនៅ វ៉េស ផនត៍ ។ ដោយបានទទួលសញ្ញាប័ត្រនៅខែឧសភា ឆ្នាំ 1999 គាត់បានក្លាយជានិស្សិតបញ្ចប់ការសិក្សានៅបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាដំបូងគេ ហើយក្នុងចំណោមកម្មាភិបាលបរទេសតែប្រាំពីរនាក់ប៉ុណ្ណោះដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សានៅឆ្នាំនោះ។  ពេល​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ពី វ៉េស ផនត៍ លោក​បាន​ទទួល​បរិញ្ញាបត្រ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ទទួល​បាន​គណៈកម្មាការ​ជា​អនុសេនីយ៍ឯក​ក្នុង​កងយោធពល​ខេមរភូមិន្ទ។ គាត់ក៏បានទទួលសញ្ញាប័ត្រអនុបណ្ឌិតផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចពី [[សាកលវិទ្យាល័យញូវយ៉ក]] សហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងឆ្នាំ២០០២ និង បណ្ឌិតផ្នែក សេដ្ឋកិច្ចពី [[សាកលវិទ្យាល័យ Bristol|សាកលវិទ្យាល័យ ប្រីស្តូល]] ចក្រភពអង់គ្លេសក្នុងឆ្នាំ២០០៨។

លោក បានទទួលការតែងតាំងជាមេបញ្ជាការកងកម្លាំងពិសេសប្រឆាំងភេរវកម្មជាតិរបស់កម្ពុជា ដែលមានឋានៈវរសេនីយ៍ឯកក្នុងឆ្នាំ ២០០៨ ជាមួយនឹងការទទួលខុសត្រូវក្នុងការជួយកសាងសមត្ថភាពរបស់កម្ពុជាក្នុងការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងអំពើភេរវកម្ម។ លោកទទួលបានឋានន្តរស័ក្តិជាឧត្តមសេនីយឯកក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០១៣ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីត្រូវបានតែងតាំងជាអគ្គមេបញ្ជាការរងនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ និងជានាយសេនាធិការចម្រុះនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។ ក្នុង​អំឡុង​ការ​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​រវាង​កម្ពុជា-ថៃ ឆ្នាំ ២០០៨-២០១១ លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ចរចា​ដើម្បី​បញ្ចប់​ការ​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា។ លោក​ក៏​ចូលរួម​យ៉ាង​ខ្លាំង​ជាមួយ​នឹង​ដំណើរការ​កំណែទម្រង់​កងយោធពល​ខេមរភូមិន្ទ ជាពិសេស​ផ្តោត​លើ​មន្ត្រី​យោធា និង​យោធិន​វ័យក្មេង។ ក្រៅ​ពី​កាតព្វកិច្ច​យោធា​អាជីព លោក​បាន​ចូល​រួម​យ៉ាង​សកម្ម​ជាមួយ​នឹង​កម្មវិធី​សង្គម​ជា​ច្រើន។ លោកជាប្រធានគណៈកម្មាធិការអាហារូបករណ៍សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន និងសមាគមអាហារូបករណ៍សម្តេចតេជោ ដែលផ្តល់ឱកាសអាហារូបករណ៍ដល់យុវជនកម្ពុជារាប់ពាន់នាក់បានទៅសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យនានាទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា។ លោកក៏ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលនៃសមាគមគ្រូពេទ្យស្ម័គ្រចិត្តយុវជនសម្តេចតេជោ (TYDA) ដែលប្រមូលផ្តុំគ្រូពេទ្យ និស្សិតពេទ្យ និងអ្នកស្ម័គ្រចិត្តរាប់ពាន់នាក់ ដើម្បីជួយផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនកម្ពុជានៅតាមជនបទទូទាំងប្រទេស។ លោក​ក៏​បាន​ចូលរួម​ជាមួយ​នឹង​សកម្មភាព​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សកម្មភាព​មនុស្សធម៌​សម្រាប់​មណ្ឌល​កុមារ​កំព្រា និង​ជន​ពិការ។ លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត បានរៀបការជាមួយលោកស្រី ពេជ្រ ច័ន្ទមុនី។

កាលពីថ្ងៃទី ៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០១៨ ប៉ុន្មានសប្តាហ៍មុនការបោះឆ្នោតសភា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានតែងតាំងកូនប្រុសច្បងទី២ គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ឲ្យឡើងកាន់តំណែងជាយោធាជាន់ខ្ពស់ ក្នុងគោលបំណងរៀបចំកូនប្រុសរបស់លោកធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី នៅពេលលោកចូលនិវត្តន៍ ឬទទួលមរណភាពនៅកម្ពុជា។  លោក​ត្រូវ​បាន​លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ចាត់​ទុក​ថា ជា​អ្នក​ស្នង​តំណែង​ដ៏​មាន​សក្តានុពល​របស់​លោក។ &lt;ref&gt;{{Cite news|date=9 October 2018|title=Hun Sen Says Son Is 'Possible Future Leader' of Cambodia|publisher=[[Voice of America]]|url=https://www.voacambodia.com/a/hun-sen-says-son-is-possible-future-leader-of-cambodia/4604519.html|access-date=11 October 2018}}&lt;/ref&gt;

នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២០ ម៉ាណែត ត្រូវបានតែងតាំងជាប្រធានក្រុមយុវជនរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ 

លោក ហ៊ុន សែន ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​អំពី​ការ​គាំទ្រ​បេក្ខភាព​លោក ម៉ាណែត ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ជា​លើក​ដំបូង​នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០២១។  ទោះបីជាមិនដែលបង្ហាញចំណាប់អារម្មណ៍ជាសាធារណៈអំពីតួនាទីនេះក៏ដោយ ក៏លោកទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងពីរដ្ឋមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន សមាជិកគណបក្ស ក៏ដូចជាគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍ដ៏មានឥទ្ធិពលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ &lt;ref&gt;{{Cite news|last=Sokhean|first=Ben|date=6 December 2021|title=Support for Hun Manet as next PM continues to grow|work=Khmer Times|url=https://www.khmertimeskh.com/50982927/support-for-hun-manet-as-next-pm-continues-to-grow/|access-date=9 December 2021}}&lt;/ref&gt; លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បញ្ជាក់​ថា ការ​បន្ត​បន្ទាប់​នឹង​មិន​កើត​ឡើង​រហូត​ដល់​យ៉ាង​ហោច​ណាស់​ក្រោយ​ការ​បោះឆ្នោត​ឆ្នាំ ២០២៨។

== បម្រើផ្នែក​យោធា ==
[[ឯកសារ:Hun Manet (2019).jpg|រូបភាពតូច]]
លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត បានចូលបម្រើកងទ័ពនៅឆ្នាំ ១៩៩៥ ដែលជាឆ្នាំតែមួយ ដែលគាត់បានចូលរៀននៅបណ្ឌិតសភាយោធាសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកបានក្លាយជា [[ឧត្តមសេនីយ៍ទោ|ឧត្តមសេនីយឯក]] ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ២០១១ ប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះបន្ទាប់ពីត្រូវបានតែងតាំងជាអគ្គមេបញ្ជាការរងនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ និងជាអគ្គមេបញ្ជាការរងនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។  ម៉ាណែត​បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ចរចា​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​មាន​ជម្លោះ [[ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ|​កម្ពុជា-ថៃ​ឆ្នាំ​២០០៨]] ។ លោកបានក្លាយជា ឧត្តមសេនីយឯក នៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ 2013  ហើយក្រោយមកត្រូវបានតម្លើងឋានន្តរស័ក្តិជាឧត្តមសេនីយផ្កាយបួនក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ 2018 ស្របពេលជាមួយនឹងការទទួលបន្ទុករបស់គាត់ជាអគ្គមេបញ្ជាការរងនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ (RFAC)។ &lt;ref&gt;{{Cite news|last=Vichea|first=Pang|date=2018-07-02|title=Hun Manet is now a four-star General|language=en|work=Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/national/hun-manet-now-four-star-general|access-date=2018-09-07}}&lt;/ref&gt; ប្អូនប្រុស​របស់​លោក​គឺ ​លោក ហ៊ុន ម៉ានិត ក៏​បម្រើការ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ដែរ​ក្នុង​ឋានៈ [[ឧត្តមសេនីយ៍ទោ|​ជា​ឧត្តម​សេនីយ៍ត្រិយ៍]]។

== អាជីពនយោបាយ ==
[[File:Hun Manet and Bongbong Marcos in Manila.jpg|thumb|ជាមួយប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន បុងបុង ម៉ាកូស នៅទីក្រុងម៉ានីឡា ថ្ងៃទី ១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០២៥។]]
លោក​ហ៊ុន ម៉ាណែតត្រូវ​បាន​សារព័ត៌មាន​ទាំង​ពីលើក​ឡើង​ហើយពី​លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ផ្ទាល់ថា ​ជា​បេក្ខភាពនៃនាយករដ្ឋមន្ត្រី។&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Hutt|first=David|date=8 June 2019|title=Hun Manet: The Next Prime Minister of Cambodia?|publisher=The Diplomat|url=https://thediplomat.com/2019/06/hun-manet-the-next-prime-minister-of-cambodia/|access-date=30 August 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Ben|first=Sokhean|date=25 October 2018|title=Hun Manet can be prime minister if he is elected, says Hun Sen|work=The Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/national/hun-manet-can-be-prime-minister-if-he-elected-says-hun-sen/|access-date=30 August 2019|archive-date=7 មេសា 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230407013448/https://www.phnompenhpost.com/national/hun-manet-can-be-prime-minister-if-he-elected-says-hun-sen|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  នៅថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ សម្ដេចហ៊ុន ម៉ាណែត ត្រូវបានគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបោះឆ្នោតជាឯកច្ឆ័ន្ទឱ្យធ្វើជាបេក្ខភាពនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់គណបក្ស បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលសំខាន់ធ្វើឱ្យគាត់ក្លាយជា [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីកំពុងរង់ចាំ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តវេន]] ។ &lt;ref&gt;{{Cite news|date=24 December 2021|title=Hun Manet unanimously elected to be the future Prime Minister|work=Khmer Times|url=https://www.khmertimeskh.com/50994699/hun-manet-unanimously-elected-to-be-the-future-prime-minister/|access-date=24 December 2021}}&lt;/ref&gt;ការកើនឡើងរបស់គាត់ត្រូវបានសម្គាល់ដោយការពេញចិត្តរបស់ឪពុកគាត់

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:គ្រួសារត្រកូលហ៊ុន]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឧត្តមសេនីយ៍កម្ពុជា]]</text>
      <sha1>g80iaosajbxbq5r7jwvjgv6y332gvir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ហ៊ុន ម៉ានី</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46965</id>
    <revision>
      <id>323174</id>
      <parentid>278973</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:46:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <comment>😋😛</comment>
      <origin>323174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1811" sha1="n3ebkwzzu39qfqdfiyw3jjv0hmplb1c" xml:space="preserve">  
'''🍛 1. ข้าวมันไก่ (สูตรสมัครเล่น แต่โคตรมืออาชีพ)'''

'''วัตถุดิบ:'''

* ไก่ทั้งตัว / สะโพก / อก (เลือกตามชอบ)
* ข้าวหอมมะลิ 3 ถ้วย
* กระเทียมสับ 3 ช้อนโต๊ะ
* ขิงทุบ 2 แว่น
* น้ำมันไก่หรือน้ำมันพืช 3 ช้อนโต๊ะ
* เกลือเล็กน้อย

'''น้ำจิ้ม:'''

* เต้าเจี้ยว 3 ช้อนโต๊ะ
* พริกขี้หนูบด 1 ช้อนโต๊ะ
* กระเทียมบด 1 ช้อนโต๊ะ
* ขิงสับ 1 ช้อนโต๊ะ
* น้ำตาล 1 ช้อนชา
* น้ำมะนาว 2 ช้อนโต๊ะ
* ซีอิ๊วขาว 2 ช้อนโต๊ะ

'''วิธีทำ:'''

# ต้มไก่กับเกลือ-ขิง จนสุก นำขึ้นมาพักน้ำไว้ต้มน้ำซุป
# ผัดกระเทียมในน้ำมันให้หอม ใส่ข้าวดิบลงผัด เติมน้ำต้มไก่แล้วหุง
# ทำน้ำจิ้มรวมทุกอย่างเข้าด้วยกัน
# เสิร์ฟพร้อมน้ำซุป ใส่ผักชี ต้นหอม
# Lnwza5678

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>n3ebkwzzu39qfqdfiyw3jjv0hmplb1c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323175</id>
      <parentid>323174</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:49:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>បានត្រឡប់កំណែប្រែដោយ[[Special:Contributions/124.120.19.181|124.120.19.181]] ([[User talk:124.120.19.181|Talk]]) ទៅកំណែប្រែចុងក្រោយដោយ [[User:Chhen Pisey|Chhen Pisey]]</comment>
      <origin>278973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1353" sha1="8shthiklapjhvpre1gxeyhet72hod36" xml:space="preserve">'''លោក ហ៊ុន ម៉ានី''' (   កើតថ្ងៃទី ២៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៨២) គឺជា[[អ្នកនយោបាយ]]របស់កម្ពុជា។ លោក​ជា​កូន​ប្រុស​ពៅ​របស់លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី [[ហ៊ុន សែន]] និងភរិយាគឺ​លោកជំទាវ [[ប៊ុន រ៉ានី]] ។ បច្ចុប្បន្ន​លោកជា​សមាជិក [[រដ្ឋសភាកម្ពុជា|​រដ្ឋសភា​កម្ពុជា]] ​ច្រើន​រូប​តំណាង​ឱ្យ [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ​។  
[[ឯកសារ:Hun Many.jpg|រូបភាពតូច|លោក ហ៊ុន ម៉ានី នៅវិទ្យាស្ថានអាមេរិក-កូរ៉េ នៅថ្ងៃពុធ ទី២០ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៦]]

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>8shthiklapjhvpre1gxeyhet72hod36</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323180</id>
      <parentid>323175</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T06:11:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <origin>323180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1201" sha1="k6x04s1e7blnv6p0dlevee1w2giusfp" xml:space="preserve">'''លោក ហ៊ុន ម៉ានី''' (   កើតថ្ងៃទី ២៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៨២) គឺជា[[អ្នកនយោបាយ]]របស់កម្ពុជា។ លោក​ជា​កូន​ប្រុស​ពៅ​របស់លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី [[ហ៊ុន សែន]] និងភរិយាគឺ​លោកជំទាវ [[ប៊ុន រ៉ានី]] ។ បច្ចុប្បន្ន​លោកជា​សមាជិក [[រដ្ឋសភាកម្ពុជា|​រដ្ឋសភា​កម្ពុជា]] ​ច្រើន​រូប​តំណាង​ឱ្យ [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ​។  
[[ឯកសារ:IShowSpeed at Trifecta Somerset, Singapore.jpg|រូបភាពតូច|yo-yo what’s up]]

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>k6x04s1e7blnv6p0dlevee1w2giusfp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323183</id>
      <parentid>323180</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T06:43:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>បានត្រឡប់កំណែប្រែដោយ[[Special:Contributions/124.120.19.181|124.120.19.181]] ([[User talk:124.120.19.181|Talk]]) ទៅកំណែប្រែចុងក្រោយដោយ [[User:Hide on Rosé|Hide on Rosé]]</comment>
      <origin>278973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1353" sha1="8shthiklapjhvpre1gxeyhet72hod36" xml:space="preserve">'''លោក ហ៊ុន ម៉ានី''' (   កើតថ្ងៃទី ២៧ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៨២) គឺជា[[អ្នកនយោបាយ]]របស់កម្ពុជា។ លោក​ជា​កូន​ប្រុស​ពៅ​របស់លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី [[ហ៊ុន សែន]] និងភរិយាគឺ​លោកជំទាវ [[ប៊ុន រ៉ានី]] ។ បច្ចុប្បន្ន​លោកជា​សមាជិក [[រដ្ឋសភាកម្ពុជា|​រដ្ឋសភា​កម្ពុជា]] ​ច្រើន​រូប​តំណាង​ឱ្យ [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ​។  
[[ឯកសារ:Hun Many.jpg|រូបភាពតូច|លោក ហ៊ុន ម៉ានី នៅវិទ្យាស្ថានអាមេរិក-កូរ៉េ នៅថ្ងៃពុធ ទី២០ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៦]]

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>8shthiklapjhvpre1gxeyhet72hod36</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ប៊ុន រ៉ានី</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46971</id>
    <revision>
      <id>323132</id>
      <parentid>310641</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T19:41:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.185.237</ip>
      </contributor>
      <origin>323132</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6215" sha1="82if8yct1zu9939c0pjuouolal9skax" xml:space="preserve"> 
{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = [[Samdech Kittipritthbandit]]
| name                = Bun Rany
| native_name         = {{lang|km|ប៊ុន រ៉ានី}}
| native_name_lang    = km
| image               = ក្របី-ក្របង
| office              = [[Spouse of the Prime Minister of Cambodia]]
| termstart           = 30 November 1998
| termend             = 
| primeminister       = [[Hun Sen]]
| predecessor         = Herself&lt;br /&gt;{{small|as Second Spouse}}
| successor           = 
| termstart2          = 24 September 1993
| termend2            = 30 November 1998&lt;br /&gt;{{small|Alongside [[Norodom Marie]] (1993–1997) and Ung Malis Yvonne (1997–1998)}}
| primeminister2      = {{ubl|[[Norodom Ranariddh]]&lt;br /&gt;{{small|First PM (1993–1997)}}&lt;br /&gt;[[Ung Huot]]&lt;br /&gt;{{small|First PM (1997–1998)}}|Hun Sen&lt;br /&gt;{{small|Second PM (1993–1998)}}}}
| predecessor2        = Norodom Marie&lt;br /&gt;{{small|as sole Spouse}}
| successor2          = Herself&lt;br /&gt;{{small|as sole Spouse}}
| birth_date          = {{birth date and age|1954|12|15|df=y}}
| birth_place         = [[Krouch Chhmar District]], [[Kampong Cham Province]], [[Cambodia (1953–70)|Cambodia]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(now in [[Tbong Khmum Province]])&lt;/small&gt;
| birth_name          = Bun Sam Hieng
| death_date          = 
| death_place         = 
| nationality         = Cambodian
| blank1              = Ethnicity
| data1               = [[Sino-Khmer]]&lt;ref name=Strongman&gt;{{cite book|last=Mehta|first=Harish|title=Strongman: The Extraordinary Life of Hun Sen|year=2013|publisher=Marshall Cavendish Editions (Time Publishing Limited)|location=Singapore|isbn=9789814361293|url=https://books.google.com/books?id=2SqJAAAAQBAJ&amp;pg=PP2 |author2=Julie Mehta|accessdate=30 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=ChinNews&gt;{{in lang|zh}} [http://news.sohu.com/20060613/n243702173.shtml 柬埔寨首相夫人上书求禁“3G” 祖籍为中国海南], 2006-06-13, Sohu; [http://www.qingdaonews.com/big5/content/2003-08/13/content_1838747.htm 洪森改譯名有“講究” 雲升有著強烈的中國情結] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303222243/http://www.qingdaonews.com/big5/content/2003-08/13/content_1838747.htm |date=2016-03-03 }}, 2003-08-13, Qingdao news&lt;/ref&gt;
| spouse              = [[Hun Sen]] (&lt;abbr title=&quot;married&quot;&gt;m.&lt;/abbr&gt; 1976)
| relations           = 
| children            = {{flatlist|
* [[Hun Kamsot]] (deceased)
* [[Hun Manet]]
* [[Hun Mana]]
* [[Hun Manith]]
* [[Hun Many]]
* [[Hun Maly]]
* Malis (adopted)
}}
| residence           = [[Phnom Penh]], Cambodia
| profession          = [[Nurse]]
| alma_mater          = 
| website             = {{URL|redcross.org.kh|Cambodian Red Cross}}
| party               = [[Cambodian People's Party]]
| footnotes           = 
}}

'''សម្ដេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត ប៊ុន រ៉ានី ហ៊ុន សែន''' កើតថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៤ នៅភូមិទី២ ឃុំរកាខ្នុរ ស្រុកក្រូចឆ្មារ ខេត្តកំពង់ចាម នៅក្នុងគ្រួសារកសិករមានឳពុកឈ្មោះ លីន គ្រី និងម្ដាយឈ្មោះ ប៊ុន ស៊ាងលី ព្រមទាំងមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៥នាក់ ។ សម្ដេចជាឧត្ភមភរិយារបស់សម្ដេចអគ្គមហាសេនាបតី [[ហ៊ុន សែន]] អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦ ។ សម្ដេចបានបម្រើការជាអនុប្រធានសមាគមជាតិ [[កាកបាទក្រហមកម្ពុជា]] ហើយចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ជាប្រធាន ។  សម្ដេចបានការគាំទ្រនិងទទួលស្គាល់ជាតិ និងអន្តរជាតិ និងពានរង្វាន់ជាច្រើនសម្រាប់ការងាររបស់សម្ដេច ជាមួយកុមារកំព្រា និង ជនក្រីក្រនៅកម្ពុជា ការយល់ដឹង និងការការពារមេរោគអេដស៍ និងជំងឺអេដស៍ និងការសង្កត់ធ្ងន់លើបញ្ហារបស់ស្ត្រីជាមួយនឹងការខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីលើកកម្ពស់សុវត្ថិភាពក្នុងគ្រួសារ និងការពង្រឹងអំណាចតាមរយៈការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ។ &lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|date=12 May 2016|title=Welcome, Lord Prime Minister: Cambodian media told to use leader's full royal title|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/12/cambodian-media-prime-minister-hun-sen-full-royal-title|access-date=26 September 2016}}&lt;/ref&gt;
[[ឯកសារ:Michelle_Obama_with_Bun_Rany.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| សម្ដេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត ប៊ុន រ៉ានី ហ៊ុន សែន អមដំណើរ [[ស្ត្រីទីមួយនៃសហរដ្ឋអាមេរិក|ស្ត្រីទី១ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក]] [[មីសែល អូបាម៉ា]] ក្នុងដំណើរបំពេញទស្សនកិច្ចនៅខេត្តសៀមរាប នៅថ្ងៃទី២១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៥។]]

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>82if8yct1zu9939c0pjuouolal9skax</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323133</id>
      <parentid>323132</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T03:16:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>223.24.185.237</ip>
      </contributor>
      <origin>323133</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6191" sha1="4eigzkvwssigyt257aoiu4fuwcpoyqf" xml:space="preserve"> 
{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = [[Samdech Kittipritthbandit]]
| name                = Bun Rany
| native_name         = {{lang|km|ប៊ុន រ៉ានី}}
| native_name_lang    = km
| image               = Gay.jpg
| office              = [[Spouse of the Prime Minister of Cambodia]]
| termstart           = 30 November 1998
| termend             = 
| primeminister       = [[Hun Sen]]
| predecessor         = Herself&lt;br /&gt;{{small|as Second Spouse}}
| successor           = 
| termstart2          = 24 September 1993
| termend2            = 30 November 1998&lt;br /&gt;{{small|Alongside [[Norodom Marie]] (1993–1997) and Ung Malis Yvonne (1997–1998)}}
| primeminister2      = {{ubl|[[Norodom Ranariddh]]&lt;br /&gt;{{small|First PM (1993–1997)}}&lt;br /&gt;[[Ung Huot]]&lt;br /&gt;{{small|First PM (1997–1998)}}|Hun Sen&lt;br /&gt;{{small|Second PM (1993–1998)}}}}
| predecessor2        = Norodom Marie&lt;br /&gt;{{small|as sole Spouse}}
| successor2          = Herself&lt;br /&gt;{{small|as sole Spouse}}
| birth_date          = {{birth date and age|1954|12|15|df=y}}
| birth_place         = [[Krouch Chhmar District]], [[Kampong Cham Province]], [[Cambodia (1953–70)|Cambodia]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;(now in [[Tbong Khmum Province]])&lt;/small&gt;
| birth_name          = Bun Sam Hieng
| death_date          = 
| death_place         = 
| nationality         = Cambodian
| blank1              = Ethnicity
| data1               = [[Sino-Khmer]]&lt;ref name=Strongman&gt;{{cite book|last=Mehta|first=Harish|title=Strongman: The Extraordinary Life of Hun Sen|year=2013|publisher=Marshall Cavendish Editions (Time Publishing Limited)|location=Singapore|isbn=9789814361293|url=https://books.google.com/books?id=2SqJAAAAQBAJ&amp;pg=PP2 |author2=Julie Mehta|accessdate=30 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=ChinNews&gt;{{in lang|zh}} [http://news.sohu.com/20060613/n243702173.shtml 柬埔寨首相夫人上书求禁“3G” 祖籍为中国海南], 2006-06-13, Sohu; [http://www.qingdaonews.com/big5/content/2003-08/13/content_1838747.htm 洪森改譯名有“講究” 雲升有著強烈的中國情結] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303222243/http://www.qingdaonews.com/big5/content/2003-08/13/content_1838747.htm |date=2016-03-03 }}, 2003-08-13, Qingdao news&lt;/ref&gt;
| spouse              = [[Hun Sen]] (&lt;abbr title=&quot;married&quot;&gt;m.&lt;/abbr&gt; 1976)
| relations           = 
| children            = {{flatlist|
* [[Hun Kamsot]] (deceased)
* [[Hun Manet]]
* [[Hun Mana]]
* [[Hun Manith]]
* [[Hun Many]]
* [[Hun Maly]]
* Malis (adopted)
}}
| residence           = [[Phnom Penh]], Cambodia
| profession          = [[Nurse]]
| alma_mater          = 
| website             = {{URL|redcross.org.kh|Cambodian Red Cross}}
| party               = [[Cambodian People's Party]]
| footnotes           = 
}}

'''សម្ដេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត ប៊ុន រ៉ានី ហ៊ុន សែន''' កើតថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៤ នៅភូមិទី២ ឃុំរកាខ្នុរ ស្រុកក្រូចឆ្មារ ខេត្តកំពង់ចាម នៅក្នុងគ្រួសារកសិករមានឳពុកឈ្មោះ លីន គ្រី និងម្ដាយឈ្មោះ ប៊ុន ស៊ាងលី ព្រមទាំងមានបងប្អូនបង្កើតចំនួន៥នាក់ ។ សម្ដេចជាឧត្ភមភរិយារបស់សម្ដេចអគ្គមហាសេនាបតី [[ហ៊ុន សែន]] អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅថ្ងៃទី៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦ ។ សម្ដេចបានបម្រើការជាអនុប្រធានសមាគមជាតិ [[កាកបាទក្រហមកម្ពុជា]] ហើយចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ជាប្រធាន ។  សម្ដេចបានការគាំទ្រនិងទទួលស្គាល់ជាតិ និងអន្តរជាតិ និងពានរង្វាន់ជាច្រើនសម្រាប់ការងាររបស់សម្ដេច ជាមួយកុមារកំព្រា និង ជនក្រីក្រនៅកម្ពុជា ការយល់ដឹង និងការការពារមេរោគអេដស៍ និងជំងឺអេដស៍ និងការសង្កត់ធ្ងន់លើបញ្ហារបស់ស្ត្រីជាមួយនឹងការខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីលើកកម្ពស់សុវត្ថិភាពក្នុងគ្រួសារ និងការពង្រឹងអំណាចតាមរយៈការអប់រំ និងការបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ។ &lt;ref name=&quot;bio&quot; /&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|date=12 May 2016|title=Welcome, Lord Prime Minister: Cambodian media told to use leader's full royal title|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/world/2016/may/12/cambodian-media-prime-minister-hun-sen-full-royal-title|access-date=26 September 2016}}&lt;/ref&gt;
[[ឯកសារ:Michelle_Obama_with_Bun_Rany.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល| សម្ដេចកិត្តិព្រឹទ្ធបណ្ឌិត ប៊ុន រ៉ានី ហ៊ុន សែន អមដំណើរ [[ស្ត្រីទីមួយនៃសហរដ្ឋអាមេរិក|ស្ត្រីទី១ នៃសហរដ្ឋអាមេរិក]] [[មីសែល អូបាម៉ា]] ក្នុងដំណើរបំពេញទស្សនកិច្ចនៅខេត្តសៀមរាប នៅថ្ងៃទី២១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៥។]]

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>4eigzkvwssigyt257aoiu4fuwcpoyqf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ដីសណ្តមេគង្គ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48071</id>
    <revision>
      <id>323181</id>
      <parentid>299982</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T06:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <origin>323181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49011" sha1="9mpprugimwzum085p8n6k7l73hg7ybc" xml:space="preserve">
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន
| name                     = ដីសណ្តមេគង្គ
| official_name            = 
| native_name              = ''Đồng bằng Sông Cửu Long''
| other_name               = ''Đồng Bằng Sông Mê Kông''
| settlement_type          = [[បញ្ជីឈ្មោះតំបន់នៃវៀតណាម|តំបន់]]
| image_skyline            = NudeBeach.jpg
| imagesize                = 250px
| image_caption            = ស្រូវនៅដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ
| image_flag               = 
| image_seal               = 
| image_shield             = 
| nickname                 = &quot;ដីសណ្ដទន្លេនាគប្រាំបួន&quot;, &quot;ខាងលិច&quot;
| image_map                = File:VietnamMekongDeltamap.png
| mapsize                  = 150px
| map_caption              = ផែនទីខេត្ត
| coordinates              = {{Coord|10.04|N|105.80|E|region:VN|display=inline,title}}
| subdivision_type         = [[បញ្ជីរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ប្រទេស]]
| subdivision_name         = {{flag|វៀតណាម}}
| area_footnotes           = &lt;ref name=&quot;Statistic office&quot;&gt;[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&amp;idmid=5&amp;ItemID=14277 Statistical Handbook of Vietnam 2014] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20150706154400/http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&amp;idmid=5&amp;ItemID=14277 |date=July 6, 2015 }}, General Statistics Office of Vietnam&lt;/ref&gt;
| area_total_km2           = ៤០៥៧៦.៦
| elevation_m              = 0
| population_total         = ២១ ៤៩២ ៩៨៧
| population_as_of         = ២០១៩
| population_density_km2   = auto
| utc_offset               = +07:00
}}
'''ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ''' ( {{Lang-vi|Đồng bằng Sông Cửu Long|lit=Nine Dragon River Delta}}    &amp;#x27; &lt;span&gt;ដីសណ្ដទន្លេនាគប្រាំបួន&lt;/span&gt; &amp;#x27; ឬសាមញ្ញថា {{Lang-vi|Đồng Bằng Sông Mê Kông|lit=Mekong River Delta|label=none}} ) ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា'''ភូមិភាគខាងលិច''' ( {{Lang-vi|Miền Tây|links=no}}  ) ឬ'''ភូមិភាគនិរតី''' ( {{Lang-vi|Tây Nam Bộ|links=no}}  ) គឺជា[[បញ្ជីតំបន់នៃប្រទេសវៀតណាម|តំបន់]]នៅភាគនិរតីនៃប្រទេសវៀតណាម ដែល[[ទន្លេមេគង្គ]] [[ដីសណ្តទន្លេ|ចូលទៅជិតនិងហូរចូលទៅក្នុងសមុទ្រ]] តាមរយៈបណ្តាញ[[ចែកចាយ|បែងចែក]] ។ តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គគ្របដណ្តប់មួយភាគធំនៃភាគនិរតីនៃ[[វៀតណាម|ប្រទេសវៀតណាម]] ដែលមានជាង ៤០ ៥០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (១៥,៦០០ម៉ាយញ៍) ។ &lt;ref&gt;[http://www.arcbc.org.ph/wetlands/vietnam/vnm_mekdel.htm Mekong Delta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120921011536/http://www.arcbc.org.ph/wetlands/vietnam/vnm_mekdel.htm|date=September 21, 2012}} on ARCBC (ASEAN Regional Centre for Biodiversity Conservation) site&lt;/ref&gt; ទំហំនៃតំបន់គ្របដណ្តប់ដោយទឹកអាស្រ័យលើរដូវ។ ភូមិសាស្ត្រឆ្នេរសមុទ្រសើមធ្វើឱ្យវាក្លាយជាប្រភពកសិកម្មនិងវារីវប្បកម្មដ៏សំខាន់សម្រាប់ប្រទេស។

ដីសណ្តត្រូវបានកាន់កាប់នៅដើមសតវត្សទី៤ មុនគ.ស។ ជាជាក់ស្តែងនៃការតាំងទីលំនៅរបស់[[ជនជាតិខ្មែរ]] [[ជនជាតិវៀតណាម|វៀតណាម]] [[ជនជាតិចិន|ចិន]] និង [[ចក្រភពអាណានិគមបារាំង|បារាំង]] ក្នុងតំបន់ដីសណ្តនិងផ្លូវទឹកមានឈ្មោះជាច្រើន រួមទាំងពាក្យ[[ភាសាខ្មែរ|ខ្មែរ]] ថា[[ទន្លេបាសាក់|បាសាក់]] ដើម្បីសំដៅលើអាងខាងក្រោមនិងទីកន្លែងទន្លេធំជាងគេដែលហូរកាត់វា។ &lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Mekong Delta: Ecology, Economy, and Revolution, 1860-1960|year=1995|pages=1}}&lt;/ref&gt; បន្ទាប់ពី[[សន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៥៤|សន្និសិទទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៥៤]] វៀតណាមត្រូវបានបំបែកជាពីរ {{Sfn|Turner|1975}} ដោយវៀតណាមខាងត្បូងទទួលមរតកពាក់កណ្តាលភាគខាងត្បូងនៃវៀតណាមក្លាយជា[[រដ្ឋវៀតណាម]] ហើយទីបំផុត[[វៀតណាមខាងត្បូង|សាធារណរដ្ឋវៀតណាម]] ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជាវៀតណាមខាងត្បូងដោយមានរដ្ឋគ្រប់គ្រងផ្ទាល់ខ្លួន (សូមមើល [[ប្រភេទ៖ ខេត្តវៀតណាមខាងត្បូង]])។ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៥ ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានឈប់ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃសាធារណរដ្ឋវៀតណាម ដែលបានទទួលជោគជ័យដោយប្រជាជាតិវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ តំបន់នេះមានខេត្តចំនួន ១២៖ [[ខេត្តកំពង់គោ]], [[ខេត្តផ្សារដែក]], [[ខេត្ត Tiền Giang|ខេត្តមេ-ស]], [[ខេត្តមាត់ជ្រូក]], [[ខេត្តកំពង់ឫស្សី]], [[ខេត្តលង់ហោរ]], [[ខេត្តព្រះត្រពាំង]], [[ខេត្តផ្សំអំបើស]], [[ខេត្តក្រមួនស]], [[ខេត្តឃ្លាំង]], [[ខេត្តពលលាវ]] និង [[ខេត្តទឹកខ្មៅ]] រួមជាមួយនឹងថ្នាក់ខេត្ត-ក្រុង [[ទីក្រុងព្រែកឫស្សី|ព្រែកឫស្សី]] ។
[[Category:Articles containing Vietnamese-language text]]
ដីសណ្ត​ទន្លេ​មេគង្គ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា​ជា «​កំណប់​ជីវសាស្ត្រ​»។ ប្រភេទសត្វជាង ១០០០ ប្រភេទត្រូវបានកត់ត្រានៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៧ និង២០០៧ ហើយប្រភេទសត្វថ្មីនៃរុក្ខជាតិ ត្រី ជីងចក់ និងថនិកសត្វត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងតំបន់ដែលមិនទាន់បានរុករកពីមុន រួមទាំង[[កណ្តុរថ្មឡាវ|សត្វកណ្ដុរឡាវ]]ដែលគិតថាផុតពូជ។ &lt;ref&gt;Ashley Fantz, &quot;[http://www.cnn.com/2008/TECH/science/12/16/rat.mekong/index.html Mekong a 'treasure trove' of 1,000 newly discovered species] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107223407/http://www.cnn.com/2008/TECH/science/12/16/rat.mekong/index.html|date=November 7, 2012}}&quot;, CNN. December 16, 2008.&lt;/ref&gt; ភូមិសាស្ត្រ​ឆ្នេរ​ទាប​នៃ​តំបន់​ធ្វើ​ឱ្យ​វា [[ភាពងាយរងគ្រោះនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ|​ងាយ​រង​គ្រោះ​ដោយ​ការ​ប្រែប្រួល​អាកាស​ធាតុ]] ​ដែល​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​កើនឡើង [[កម្រិតទឹកសមុទ្រ|​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ]] ​រួម​ជាមួយ​នឹង​បញ្ហា​ពាក់ព័ន្ធ​ដូច​ជា [[សំណឹកឆ្នេរសមុទ្រ|​ការ​ហូរ​ច្រោះ​ឆ្នេរ]] និង​ការ[[ការឈ្លានពានទឹកប្រៃ|​ជ្រៀត​ចូល​ទឹកប្រៃ]] ​។

== ប្រវត្តិសាស្ត្រ ==

=== សម័យនគរភ្នំនិងចេនឡា ===
[[ឯកសារ:Visnu_Oc_Eo.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|187x187ភីកសែល| រូបសំណាករបស់[[ហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]] [[ព្រះវិស្ណុ]] ត្រូវបានរកឃើញនៅស្ថានីយ [[អូរកែវ]] (សតវត្សទី ៦-៧ នៃគ.ស)]]
ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គទំនងជារស់នៅតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ។ អរិយធម៌របស់[[ហ៊្វូណន|នរគភ្នំ]]និង[[ចេនឡា]] បានរក្សាវត្តមាននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ &lt;ref name=&quot;salkin-96-353&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|page=353|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; របកគំហើញបុរាណវត្ថុនៅ[[អូរកែវ]] និងតំបន់អាណាចក្រភ្នំផ្សេងទៀតបង្ហាញថា តំបន់នេះគឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃអរិយធម៌នគរភ្នំ ដែលមានភាពអ៊ូអរជាមួយនឹងកំពង់ផែពាណិជ្ជកម្ម និងព្រែកជីកនៅដើមសតវត្សរ៍ទី ១ នៃគ.ស ហើយការតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្សយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងតំបន់ប្រហែលជាបានត្រលប់មកវិញរហូតដល់ សតវត្សទី៤មុនគ.ស។ ខណៈពេលដែលមិនមានការយល់ស្របច្បាស់លាស់លើការតុបតែងមុខជនជាតិភាគតិចនៃអ្នករស់នៅក្នុងតំបន់ក្នុងអំឡុងសម័យនគរភ្នំ អ្នកបុរាណវត្ថុវិទូបានណែនាំថា ពួកគេប្រហែលជាមានទំនាក់ទំនងជាមួយ [[អំបូរភាសាអូស្ត្រូអាស៊ី|ជនជាតិអូស្ត្រូអាស៊ីក]]។ សិលាចារឹកខ្មែរលេចឡើងក្នុង[[ចេនឡា|សម័យចេនឡា]] ។

អង្គរបុរី គឺជាទីតាំងមួយនៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ ដែលមានអាយុកាលចន្លោះពី ៤០០ មុនគ.ស.-៥០០ គ.ស.។ ទីតាំងនេះមានបណ្តាញពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រយ៉ាងទូលំទូលាយនៅទូទាំងអាស៊ីអាគ្នេយ៍និងជាមួយប្រទេសឥណ្ឌា ហើយត្រូវបានគេជឿថាអាចជារាជធានីបុរាណនៃអរិយធម៌នៃនរគភ្នំ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Stark|first=M.|last2=Sovath|first2=B.|year=2001|title=Recent research on emergent complexity in Cambodia's Mekong|url=https://journals.lib.washington.edu/index.php/BIPPA/article/viewFile/11766/10395|journal=Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association|volume=21|issue=5|pages=85–98|doi=}}&lt;/ref&gt;

=== សម័យកម្ពុជា ===
&lt;div class=&quot;thumb tmulti tright&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbinner multiimageinner&quot; style=&quot;width:532px;max-width:532px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;trow&quot;&gt;&lt;div class=&quot;tsingle&quot; style=&quot;width:249px;max-width:249px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbimage&quot; style=&quot;height:380px;overflow:hidden&quot;&gt;[[File:1710_Ottens_Map_of_Southeast_Asia,_Singapore,_Thailand_(Siam),_Malaysia,_Sumatra,_Borneo_-_Geographicus_-_Siam-ottens-1710.jpg|alt=|380x380ភីកសែល]]&lt;/img&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot;&gt; ១៧១០ ផែនទីដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;tsingle&quot; style=&quot;width:279px;max-width:279px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbimage&quot; style=&quot;height:380px;overflow:hidden&quot;&gt;[[File:1850_Perrot_Map_of_Indo-Chine_-_Geographicus_-_Indochine-perrot-1825.jpg|alt=|381x381ភីកសែល]]&lt;/img&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot;&gt;គ.សឆ្នាំ ១៨២៥ ផែនទីដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
[[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]]
រួមគ្នាជាមួយ[[ភាគអាគ្នេយ៍ (វៀតណាម)|ភាគអាគ្នេយ៍(វៀតណាម)]] តំបន់ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា[[កម្ពុជាក្រោម]] ដល់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលទំនងជារក្សាការតាំងទីលំនៅនៅទីនោះជាច្រើនសតវត្សមុនការងើបឡើងនៅសតវត្សទី១១ និង១២ ។ &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;salkin-96&quot;&gt;&quot;At the height of the Khmer Empire's economic and political strength, during the eleventh and twelfth centuries, its rulers established and fostered the growth of Prey Nokor[...] It is possible that there already had been a settlement at this location in the Mekong marshes for some centuries, depending, as Prey Nokor did, on the handling of goods traded between the countries bordering the South China Sea and the interior provinces of the empire.&quot; {{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|page=353|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; [[ចាម្ប៉ា|អាណាចក្រចម្ប៉ា]] ទោះបីភាគច្រើនមានមូលដ្ឋាននៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រនៃ[[វៀតណាមកណ្តាល]]សម័យទំនើបក៏ដោយ ត្រូវបានគេដឹងថាបានពង្រីកទៅភាគខាងលិចចូលទៅក្នុងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ដោយដណ្តើមបានការគ្រប់គ្រងព្រៃនគរ (មុនគេនៃ [[ទីក្រុងព្រៃនគរ|ទីក្រុងព្រៃនរគ]]សម័យទំនើប) នៅចុងសតវត្សទី១៣  &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;salkin-96-b&quot;&gt;&quot;Such a trading center was bound to be one of the prizes in the struggle for power that developed in the thirteenth century between the declining Khmer Empire and the expanding kingdom of Champa, and by the end of that century the Cham people had seized control of the town.&quot; {{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|page=353|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; អ្នកនិពន្ធ បានផ្តល់យោបល់ថាវត្តមានជនជាតិចាមពិតជាមាននៅក្នុងតំបន់នេះមុនការកាន់កាប់របស់ខ្មែរ។ &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;baigaur&quot;&gt;&quot;Saigon began as the Cham village of Baigaur, then became the Khmer Prey Nokor before being taken over by the Vietnamese and renamed Gia Dinh Thanh and then Saigon.&quot; {{Cite book|title=The Viet Kieu in America: Personal Accounts of Postwar Immigrants from Vietnam|author1=Nghia M. Vo|page=218|publisher=McFarland &amp; Co.|year=2009|url=https://books.google.com/books?id=0oeEpKDCmV4C&amp;q=The%20Viet%20Kieu%20in%20America%3A%20Personal%20Accounts%20of%20Postwar%20Immigrants%20from%20Vietnam%20By%20Nghia%20M.%20Vo&amp;pg=218|isbn=9780786454907}}&lt;/ref&gt; ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នេះមិនគិតពីកម្ពុជាក្រោម(រួមទាំងព្រៃនគរ) តាំងពី[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដំបូង|សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ]] ឬយ៉ាងហោចណាស់ [[ហ៊្វូណន|ហ្វូណន]] &lt;ref name=&quot;salkin96&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; និងការពិតដែលថានៅចន្លោះសតវត្សទី១០-១២  មានការប៉ះទង្គិចគ្នាជាច្រើនរវាង [[អាណាចក្រខ្មែរ]] និង [[ចាម្ប៉ា|ចម្ប៉ា]] (ភាគច្រើនផ្អែកលើ[[វៀតណាមកណ្តាល]]សម័យទំនើប)។ &lt;ref name=&quot;Coedes&quot;&gt;{{Cite book|author1=Coedès|author-link=George Coedès|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;salkin96&quot; /&gt;

នៅដើមសតវត្សទី១៥ [[ចាម្ប៉ា|ពួកចម្ប៉ា]]បានចាប់ផ្តើមការលុកលុយជាច្រើននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ។ អាណាចក្រកម្ពុជាដែលកំពុងធ្លាក់ចុះបានសុំឱ្យ[[រាជវង្សមិង|អាណាចក្រមីង]]ចិនធ្វើអន្តរាគមន៍នៅឆ្នាំ១៤០៨ និង១៤១៤។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នៅឆ្នាំ១៤២១ ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ នៃចម្ប៉ាបានដណ្តើម និងបញ្ចូលផ្នែកខាងកើតនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ រួមទាំងទីប្រជុំជនផ្សារបៀរហ្វាផងដែរ។ ទ្រង់​បាន​ដំឡើង​រូបសំណាក​ព្រះ​ត្រៃបិដកៈ ព្រះវិស្ណុ​នៅ​ទីនោះ ដើម្បី​សម្គាល់​តំបន់​ភាគ​ខាងត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ចម្ប៉ា។ &lt;ref&gt;{{Citation|last=Golzio|first=Karl-Heinz|year=2004|title=Inscriptions of Campā based on the editions and translations of Abel Bergaigne, Étienne Aymonier, Louis Finot, Édouard Huber and other French scholars and of the work of R. C. Majumdar. Newly presented, with minor corrections of texts and translations, together with calculations of given dates|publisher=Shaker Verlag|pages=199–200}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Citation|last=Griffiths|first=Arlo|last2=Lepoutre|first2=Amandine|last3=Southworth|first3=William A.|last4=Phần|first4=Thành|year=2012|title=The inscriptions of Campā at the Museum of Cham sculpture in Đà Nẵng / Văn khắc Chămpa tại bảo tàng điêu khắc Chăm – Đà Nẵng|publisher=Vietnam National University in Ho Chi Minh City Publishing House (published in collaboration with EFEO and the Center for Vietnamese and Southeast Asian Studies, Hồ Chí Minh City)}}&lt;/ref&gt;

ចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៦២០ ព្រះបាទ[[ជ័យជេដ្ឋាទី២]] (១៦១៨-១៦២៨) បានអនុញ្ញាតឲ្យជនជាតិយួនមកតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់នោះ ហើយបានតាំងលំនៅនៅព្រៃនគរ ដែលគេនិយមហៅថាសាយហ្គន។ &lt;ref name=&quot;nghiamvo-1623&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.sacei07.org/women10.jsp|title=The Women of Vietnam|series=Saigon Arts, Culture &amp; Education Institute Forum|author1=Nghia M. Vo|author2=Chat V. Dang|author3=Hien V. Ho|publisher=Outskirts Press|date=August 29, 2008|isbn=978-1-4327-2208-1}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303200648/http://www.sacei07.org/women10.jsp |date=មីនា 3, 2016 }}&lt;/ref&gt; ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានក្លាយជា ជម្លោះទឹកដីរវាងជនជាតិខ្មែរនិងយួនក្នុងសតវត្សន៍ជាបន្តបន្ទាប់។ នៅឆ្នាំ១៧៥៧ ស្តេចយួនបានកាន់កាប់[[ទីរួមខេត្តទឹកខៅ្ម]]។ នៅ​ទស្សវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៨៦០ អាណានិគម​បារាំង​បាន​បង្កើត​ការ​គ្រប់​គ្រង​លើ​ដីសណ្ដ​ទន្លេ​មេគង្គ និង​បាន​បង្កើត​អាណានិគម​នៃ[[កូសាំងស៊ីន​បារាំង]] ។

=== សម័យវៀតណាម ===
នៅឆ្នាំ ១៦៩៨ ស្តេចង្វៀននៃ[[ហ្វេ]] បានបញ្ជូន [[ង្វៀន ហ៊ីវកាញ់]] ដែលជាអភិជនយួនទៅកាន់តំបន់នោះ ដើម្បីបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់យួននៅក្នុងតំបន់។ &lt;ref&gt;The first settlers, {{Cite web |title=HCM CityWeb |url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080929070012/http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng |archive-date=September 29, 2008 |access-date=September 25, 2008 |archivedate=កញ្ញា 29, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080929070012/http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng }}&lt;/ref&gt; ជាជាងការនិទានរឿងរបស់រដ្ឋអំពីការពង្រីកជនជាតិយួនភាគច្រើនទៅកាន់ភាគខាងត្បូង បារាំងឯកសារវៀតណាមនិង [[ជនជាតិចាម្ប៍|ជនជាតិចាម]](កម្ពុជា) ចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជាអ្នកតាំងទីលំនៅដំបូងបំផុតនៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គក្នុងសតវត្សទី១៧និង១៨ ដែលជាអ្នកតាំងលំនៅមុនជនជាតិចិន និងយួន។ ស្តេចង្វៀន បានបង្កើតអាណានិគមយោធាចាម-ម៉ាឡេជាលើកដំបូង ដើម្បីបង្កើតនិងគ្រប់គ្រងលើដីសណ្ដសម្រាប់ការតាំងទីលំនៅរបស់យួននៅពេលក្រោយ។ នៅចុងសតវត្សទី១៨ នៅពេលដែលលក្ខខណ្ឌត្រូវបានដោះស្រាយយ៉ាងល្អ អ្នកតាំងលំនៅចាម-ម៉ាឡេទាំងនោះត្រូវបានជំនួសដោយអាណានិគមយួនបន្តិចម្តងៗ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Weber|first=Nicholas|date=2011|title=Securing and Developing the Southwestern Region: The Role of the Cham and Malay Colonies in Vietnam (18th-19th eenturies)|url=https://www.jstor.org/stable/41445728|journal=Journal of the Economic and Social History of the Orient|volume=54|issue=5|pages=739–772|doi=10.1163/156852011X614037|jstor=41445728}}&lt;/ref&gt; ការរឹបអូសយកដីជនជាតិដើមភាគតិចរបស់វៀតណាម និងការធ្វើអាណានិគមនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ក្រោយមកត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងទ្រឹស្ដីជាតិនិយមនិយមសម័យទំនើប ណាំទៀង ។ ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមរាជវង្សតៃសឺននិង[[រាជវង្សង្វៀន]] ជាបន្តបន្ទាប់ព្រំដែនរបស់យួនត្រូវបានរុញច្រានរហូតដល់ជ្រោយទឹកខ្មៅ ។ នៅឆ្នាំ១៨០២ ង្វៀនអាញ់បានឡើងគ្រងរាជ្យជាអធិរាជ[[យ៉ា ឡុង|យ៉ាឡុង]] និងបង្រួបបង្រួមទឹកដីទាំងអស់ដែលរួមមានយួនទំនើប រួមទាំងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គផងដែរ។

នៅពេលបញ្ចប់ យុទ្ធនាការកូសាំងស៊ីនក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៦០ តំបន់នេះបានក្លាយជាផ្នែកនៃ[[កូសាំងស៊ីន]]ដែលជាអាណានិគមដំបូងរបស់បារាំងនៅវៀតណាម ហើយក្រោយមកទៀតជាផ្នែកមួយនៃ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]] ។ &lt;ref name=&quot;salkin-96-354&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|page=354|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; ចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំង ពួកបារាំងបានល្បាត និងប្រយុទ្ធតាមផ្លូវទឹកនៃតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គជាមួយនឹងកងនាវាចរការវាយប្រហារ ដែលជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយដែលបានបន្តពេញមួយ[[សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី១|សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទីមួយ]] ហើយក្រោយមកត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយកងនាវាចរសហរដ្ឋអាមេរិក។ កម្លាំងទន្លេរីន &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Leulliot |first=Nowfel |title=Dinassaut : Riverine warfare in Indochina, 1945–1954 |url=http://indochine54.free.fr/cefeo/dinassau.html}}&lt;/ref&gt; ក្នុងកំឡុង [[សង្គ្រាមវៀតណាម]] ដែលហៅថាសង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទីពីរ តំបន់ដីសណ្តបានឃើញការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងសាហាវរវាង ទ័ពព្រៃ[[វៀតកុង]] (NLF) និងកងពលធំថ្មើរជើងទី៩ របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងអង្គភាពនៃ កប៉ាល់រហ័សរហួនរបស់ កងទ័ពជើងទឹកសហរដ្ឋអាមេរិក (PACVs) បូក។ កងទ័ពនៃសាធារណរដ្ឋវៀតណាម កងពលធំទី៧ ទី៩ និងកងពលថ្មើរជើងលេខ២១ ។ ជា​តំបន់​យោធា ដីសណ្ដ​មេគង្គ​ត្រូវ​បាន​ហ៊ុមព័ទ្ធ​ដោយតំបន់​យុទ្ធវិធី​កងពល​ទី IV (IV CTZ) ។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥ ទាហាន​វៀតណាម​ខាង​ជើង និង​ទាហាន​វៀតកុង បាន​បើក​ការ ​លុកលុយ​យ៉ាង​ធំ​នៅ​ផ្នែក​ជាច្រើន​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ។ ខណៈពេលដែលកងពល I, II, និង III បាន ដួលរលំយ៉ាងខ្លាំង កងពល IV នៅតែរក្សាភាពរឹងមាំដដែល ដោយសារតែក្រោមការដឹកនាំរបស់ឧត្តមសេនីយ Nguyen Khoa Nam បានត្រួតពិនិត្យប្រតិបត្តិការយោធាដ៏រឹងមាំដើម្បីការពារ VC កាន់កាប់ស្រុកក្នុងតំបន់សំខាន់ៗណាមួយ។ ឧត្តមសេនីយទោ Le Van Hung មេបញ្ជាការកងពលធំលេខ ២១ បានស្នាក់នៅការិយាល័យនៅទីក្រុង Can Tho ដើម្បីបន្តការពារដោយជោគជ័យប្រឆាំងនឹង VC ។ នៅថ្ងៃទី 29 ខែមេសា ឆ្នាំ 1975 អគ្គកុងស៊ុលអាមេរិកចុងក្រោយបង្អស់ Terry McNamara និងអ្នកការទូតរបស់គាត់បានជម្លៀសតាមទូកសមុទ្រពី Can Tho ទៅកាន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Apocalypse Not – The Evacuation from Can Tho, Vietnam — April 1975 |url=https://adst.org/2013/04/apocalypse-not-the-evacuation-from-can-tho-vietnam-april-1975/ |website=Association for Diplomatic Studies and Training}}&lt;/ref&gt; នៅពេលដែលប្រធានាធិបតីវៀតណាមខាងត្បូង Duong Van Minh បញ្ជាឱ្យចុះចាញ់ដោយគ្មានលក្ខខណ្ឌ ឧត្តមសេនីយ៍ទាំងពីរ ARVN នៅ Can Tho ឧត្តមសេនីយ៍ Le Van Hung និង Nguyen Khoa Nam បានធ្វើអត្តឃាត។ នៅ មូលដ្ឋានទ័ពអាកាស Binh Thuy ទាហាន ARVN និងបុគ្គលិកមូលដ្ឋានអាកាសមួយចំនួនដែលការពារមូលដ្ឋានអាកាសត្រូវបានជម្លៀសដោយឧទ្ធម្ភាគចក្រ និងយន្តហោះចម្បាំងជាច្រើននាក់ទៅកាន់ [[ថៃ|ប្រទេសថៃ]] ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីបានឮការចុះចាញ់របស់ Minh ។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានម៉ោង ទាហាន VC បានកាន់កាប់មូលដ្ឋាន ហើយចាប់បាន ARVN និងបុគ្គលិកមូលដ្ឋានអាកាសទាំងនោះ ដែលមិនបានរត់គេចខ្លួន។ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=April 30, 1990 |title='Day of Anguish' Still Grips Those Who Fled : Surrender: Fifteen years ago today, the fall of Saigon irrevocably changed a multitude of lives forever |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-04-30-mn-174-story.html |website=[[Los Angeles Times]]}}&lt;/ref&gt; នៅទីក្រុង [[ទីរួមខេត្តមេ-ស|My Tho]] ឧត្តមសេនីយ៍ត្រី Tran Van Hai ដែលទទួលបន្ទុកការពារ ផ្លូវជាតិលេខ ៤ (ឥឡូវ NH1A) ពី Saigon ទៅ Can Tho បានធ្វើអត្តឃាត។ Tran គឺជាមេទ័ពម្នាក់ក្នុងចំណោមមេទ័ព ARVN ទាំងបីនាក់ដែលបដិសេធមិនព្រមជម្លៀសដោយជនជាតិអាមេរិក នៅពេលដែលទាហានវៀតណាមខាងជើងឈ្លានពានទីក្រុង Saigon ។ &lt;ref&gt;{{Cite book|author1=Elliott|title=The Vietnamese War: Revolution and Social Change in the Mekong ..., Volume 1|year=2003|isbn=9781315698809|location=New York|pages=1376–1377}}&lt;/ref&gt; ទាហាន ARVN ជាច្រើននាក់បានបន្តប្រយុទ្ធជាមួយ VC ប៉ុន្តែក្រោយមកបានចុះចាញ់ ឬត្រូវបានរំសាយនៅពេលប្រឈមមុខនឹងការវាយបករបស់ VC ។ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Holdouts |url=https://www.warneverdies.com/home/2018/4/30/holdouts |access-date=2019-04-01 |website=War Never Dies |language=en-US |archivedate=2019-03-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190331035606/https://www.warneverdies.com/home/2018/4/30/holdouts |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ [[ខ្មែរក្រហម|របបខ្មែរក្រហម]]បានវាយប្រហារវៀតណាមក្នុងការប៉ុនប៉ងដណ្តើមយកតំបន់ដីសណ្តឡើងវិញ។ យុទ្ធនាការនេះបានធ្វើឱ្យមានការឈ្លានពានរបស់វៀតណាមមកលើប្រទេសកម្ពុជា និងការដួលរលំជាបន្តបន្ទាប់នៃខ្មែរក្រហម។

== ភូមិសាស្ត្រ ==
[[ឯកសារ:Mekong_delta.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច|230x230ភីកសែល| ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គពីលំហ, ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៩៦។]]
ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ជាតំបន់មួយ ស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃ [[ទីក្រុងព្រៃនគរ|ទីក្រុងហូជីមិញ]] (ហៅម្យ៉ាងទៀតថា សៃហ្គន ដោយអ្នកស្រុក) បង្កើតជាត្រីកោណមួយលាតសន្ធឹងពី [[ទីរួមខេត្តមេ-ស|Mỹ Tho]] នៅភាគខាងកើតទៅ Châu Đốc និង [[និគមពាម]] នៅភាគពាយ័ព្យចុះដល់ [[ទីរួមខេត្តទឹកខៅ្ម|Cà Mau]] នៅចុងភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសវៀតណាម និងរួមទាំងកោះ [[កោះត្រល់|Phu Quốc]] ផងដែរ។

តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គនៃប្រទេសវៀតណាមបង្ហាញទេសភាពរូបវន្តផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយវាលទំនាបលិចទឹកនៅភាគខាងត្បូង ជាមួយនឹងភ្នំមួយចំនួននៅភាគខាងជើង និងខាងលិច។ ភាពសម្បូរបែបនៃដីនេះភាគច្រើនជាលទ្ធផលនៃការកើនឡើង និង បត់ នៃ ផ្ទៃផែនដី ដែលកើតឡើងដោយការបុកគ្នានៃបន្ទះផែនដី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង អឺរ៉ាស៊ី ប្រហែល 50&amp;nbsp;លានឆ្នាំមុន។ ដីនៃដីសណ្ដខាងក្រោមមានភាគច្រើននៃដីល្បាប់ពី [[ទន្លេមេគង្គ]] និងដៃទន្លេរបស់វា ដែលទុករាប់ពាន់ឆ្នាំ ដោយសារទឹកទន្លេបានផ្លាស់ប្តូរផ្លូវរបស់វា ដោយសារភាពរាបស្មើនៃដីទំនាប។ &lt;ref name=&quot;cbd&quot;&gt;{{Cite book|title=Mekong River Awareness Kit|archive-date=August 8, 2009}}&lt;/ref&gt;

ប្រព័ន្ធ​ដីសណ្ត​ទន្លេមេគង្គ​បច្ចុប្បន្ន​មាន​បណ្តាញ​ចែកចាយ​ធំៗ​ចំនួន​ពីរ ទាំង​ការ​បញ្ចេញ​ដោយផ្ទាល់​ទៅកាន់ [[សមុទ្រចិនខាងត្បូង|​សមុទ្រ​ខាងកើត]] ​។ ប្រវត្តិ Holocene នៃដីសណ្ដមេគង្គ បង្ហាញពីការរីកដុះដាលនៃដីសណ្តប្រហែល 200&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​៦​គ. ក្នុងអំឡុងមជ្ឈិម Holocene ទន្លេមេគង្គបាននឹងកំពុងបញ្ចេញទឹកចូលទៅក្នុងសមុទ្រខាងកើត និង [[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liu|first=J. P.|last2=DeMaster|first2=D. J.|last3=Nittrouer|first3=C. A.|last4=Eidam|first4=E. F.|last5=Nguyen|first5=T. T.|year=2017|title=A seismic study of the Mekong subaqueous delta: Proximal versus distal sediment accumulation|journal=Cont. Shelf Res.|volume=147|issue=|pages=197–212|bibcode=2017CSR...147..197L|doi=10.1016/j.csr.2017.07.009}}&lt;/ref&gt; ទឹកដែលចូលឈូងសមុទ្រថៃបានហូរតាមច្រកប៉ាឡៅអូ ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងលិចនៃដីសណ្ដ។ ភាគខាងជើងនៃឧបទ្វីប Camau ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ta|first=T. K. O.|last2=Nguyen|first2=V. L.|last3=Tateishi|first3=M.|last4=Kobayashi|first4=I.|last5=Tanabe|first5=S.|last6=Saito|first6=Y.|year=2002|title=Holocene delta evolution and sediment discharge of the Mekong River, southern Vietnam|journal=Quaternary Science Reviews|volume=21|issue=16–17|pages=1807–1819|bibcode=2002QSRv...21.1807T|doi=10.1016/S0277-3791(02)00007-0}}&lt;/ref&gt; ដីល្បាប់ Pleistocene prodeltaic និងដីសណ្តខាងមុខ ត្រូវបានបកស្រាយថាជាប្រាក់បញ្ញើនៃទន្លេ Palaeo-Mekong ត្រូវបានរាយការណ៍ពីអាងកណ្តាលនៃ [[ឈូងសមុទ្រថៃ]]  &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Xue|first=Zuo|last2=Liu|first2=J. Paul|last3=Demaster|first3=Dave|last4=Van Nguyen|first4=Lap|last5=Ta|first5=Thi Kim Oanh|year=2010|title=Late Holocene Evolution of the Mekong Subaqueous Delta, Southern Vietnam|journal=Marine Geology|volume=269|issue=1–2|pages=46–60|bibcode=2010MGeol.269...46X|doi=10.1016/J.Margeo.2009.12.005}}&lt;/ref&gt;

តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ គឺជាតំបន់ដែលមានព្រៃឈើតូចជាងគេនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ {{Cvt|300000|ha}} ឬ 7.7% នៃផ្ទៃដីសរុបត្រូវបានព្រៃឈើគិតត្រឹមឆ្នាំ 2011 ។ ខេត្តតែមួយគត់ដែលមានព្រៃឈើធំគឺ [[ខេត្តទឹកខ្មៅ|ខេត្ត Cà Mau និងខេត្ត]] [[ខេត្តក្រមួនស|Kiên Giang រួមផ្សំ]] គ្នាសម្រាប់ 2/3 នៃផ្ទៃដីព្រៃឈើក្នុងតំបន់ ខណៈដែលព្រៃឈើគ្របដណ្តប់តិចជាង 5% នៃផ្ទៃដីនៃខេត្ត និងក្រុងចំនួនប្រាំបីផ្សេងទៀត។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt;

=== សំណឹកឆ្នេរសមុទ្រ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!
! colspan=&quot;6&quot; | ការផ្លាស់ប្តូរច្រាំងសមុទ្រ (ម៉ែត្រ/ឆ្នាំ)
|-
| តំបន់
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ជាមធ្យម 43 ឆ្នាំ។
|-
| តំបន់-១
| ៨.៦៦
| ៨.០៧
| 12.07
| ៩.៦៨
| ៤.៥២
| ៨.៨៧
|-
| តំបន់-២
| −១០.៣២
| -៨.០០
| −១២.២២
| −១៣.១៥
| −២០.៩
| −១២.៧៩
|-
| តំបន់-៣
| ២៨.១៥
| ២៣.៣៣
| ២៧.៥៥
| ១៩.៤៨
| ១១.៨៣
| ២១.៥៣
|-
| តំបន់-៤
| ៨.៤៣
| ២.៤៨
| ៣.៥៧
| -១០.០៣
| −៤.៥៣
| −1.66
|-
| តំបន់ទាំងអស់។
| ៧.៧៧
| ៦.១១
| ៧.៨៤
| ២.៧៥
| −1.42
| ៤.៣៦
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!
! colspan=&quot;6&quot; | ការផ្លាស់ប្តូរតំបន់ (គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ)
|-
| តំបន់
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ជាមធ្យម 43 ឆ្នាំ។
|-
| តំបន់-១
| ១.៩៤
| 2.01
| ២.៩៦
| ២.២៥
| ១.១៥
| ២.១២
|-
| តំបន់-២
| −1.39
| −1.87
| −2.23
| −1.75
| −1.71
| −1.71
|-
| តំបន់-៣
| ២.៨២
| ២.១៦
| ១.៧១
| 1.09
| ១.៦៤
| ១.៩៩
|-
| តំបន់-៤
| ០.៩៥
| 0.35
| −០.៥៣
| −០.៥៦
| −1.13
| −0.18
|-
| តំបន់ទាំងអស់។
| ៤.៣២
| ២.៦៤
| ១.៩១
| ១.០៣
| −0.05
| ២.២៣
|}
ពីឆ្នាំ 1973 ដល់ឆ្នាំ 2005 កំណើននៃច្រាំងសមុទ្រនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានថយចុះបន្តិចម្តងៗពីមធ្យម 7.8 m/yr ទៅ 2.8 m/yr ក្លាយជាអវិជ្ជមានបន្ទាប់ពីឆ្នាំ 2005 ជាមួយនឹងអត្រាដកថយ −1.4 m/yr។ ការកើនឡើងនៃតំបន់ដីសណ្តសុទ្ធក៏កំពុងថយចុះផងដែរ ដោយអត្រាជាមធ្យមបានធ្លាក់ចុះពី 4.3&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ (1973-1979) ដល់ 1.0&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ឆ្នាំ (1995-2005) ហើយបន្ទាប់មកទៅ −0.05&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ (2005-2015) ។ ដូច្នេះហើយ នៅប្រហែលឆ្នាំ 2005 ដីសណ្ដមេគង្គក្រោមបាតសមុទ្របានផ្លាស់ប្តូរពីរបៀបស្ថាបនាទៅជារបៀបសំណឹក (ឬបំផ្លិចបំផ្លាញ)។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liu|first=J. P.|last2=DeMaster|first2=D. J.|last3=Nguyen|first3=T. T.|last4=Saito|first4=Y.|last5=Nguyen|first5=V. L.|last6=Ta|first6=T. K. O.|last7=Li|first7=X.|year=2017|title=Stratigraphic formation of the Mekong River Delta and its recent shoreline changes|journal=Oceanography|volume=30|issue=3|pages=72–83|doi=10.5670/oceanog.2017.316|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Li|first=X.|last2=Liu|first2=J. P.|last3=Saito|first3=Y.|last4=Nguyen|first4=V. L.|year=2017|title=Recent evolution of the Mekong Delta and the impact of dams|journal=Earth-Science Reviews|volume=175|issue=|pages=1–17|bibcode=2017ESRv..175....1L|doi=10.1016/j.earscirev.2017.10.008}}&lt;/ref&gt;

=== ការព្រួយបារម្ភអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ===

== ប្រជាសាស្រ្ត ==
[[ឯកសារ:Mekong_Delta_river_-a.jpg|រូបភាពតូច|240x240ភីកសែល| ដីសណ្តមេគង្គ]]
អ្នក​ស្រុក​នៃ​តំបន់​ដីសណ្ត​ទន្លេ​មេគង្គ​គឺ​ជា​ជនជាតិ [[ជនជាតិវៀតណាម|​វៀតណាម]] ​លើស​លុប។ វាជាផ្ទះដែលមានប្រជាជន [[ជនជាតិខ្មែរ|ខ្មែរ]] ច្រើនជាងគេនៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជា។ ជនជាតិភាគតិចខ្មែររស់នៅជាចម្បងនៅ [[ខេត្តព្រះត្រពាំង|Trà Vinh]], [[ខេត្តឃ្លាំង|Sóc Trăng]] និង Muslim [[ជនជាតិចាម្ប៍|Chăm]] នៅ Tân Châu [[ខេត្តមាត់ជ្រូក|ខេត្ត An Giang]] ។ ក៏មានប្រជាជន Hoa (ជនជាតិចិន) ដែលមានទំហំប៉ុនគ្នានៅក្នុង [[ខេត្តក្រមួនស|ខេត្ត Kiên Giang]] និង [[ខេត្តព្រះត្រពាំង|ខេត្ត Tra Vinh]] ផងដែរ។ តំបន់នេះមានប្រជាជនចំនួន 17.33&amp;nbsp;លាននាក់ក្នុងឆ្នាំ ២០១១។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt;

ចំនួនប្រជាជននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គបាននិងកំពុងកើនឡើងបន្តិចម្តងៗក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ ដែលភាគច្រើនដោយសារតែការធ្វើចំណាកស្រុកក្រៅ។ ចំនួនប្រជាជនក្នុងតំបន់បានកើនឡើងត្រឹមតែ 471,600 នាក់នៅចន្លោះឆ្នាំ 2005 និង 2011 ខណៈដែលមនុស្ស 166,400 នាក់បានធ្វើចំណាកស្រុកក្នុងឆ្នាំ 2011 តែម្នាក់ឯង។ រួមជាមួយនឹងតំបន់ឆ្នេរកណ្តាល វាមានប្រជាជនរីកលូតលាស់យឺតបំផុតមួយនៅក្នុងប្រទេស។ អត្រាកំណើនប្រជាជនមានចន្លោះពី 0.3% ទៅ 0.5% ចន្លោះឆ្នាំ 2008 និង 2011 ខណៈដែលពួកគេមានជាង 2% នៅក្នុង តំបន់ភាគអាគ្នេយ៍ ជិតខាង។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt; ការធ្វើចំណាកស្រុកសុទ្ធមានភាពអវិជ្ជមាននៅក្នុងឆ្នាំទាំងអស់នេះ។ តំបន់នេះក៏មាន អត្រាមានកូន ទាបផងដែរ គឺនៅកុមារ 1.8 នាក់ក្នុងម្នាក់ក្នុងឆ្នាំ 2010 និង 2011 ធ្លាក់ចុះពី 2.0 ក្នុងឆ្នាំ 2005។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot; /&gt;

=== ខេត្ត ===
{{បញ្ជីឯកសារយោង}}

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>9mpprugimwzum085p8n6k7l73hg7ybc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323182</id>
      <parentid>323181</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T06:42:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Reverted edits by [[Special:Contribs/124.120.19.181|124.120.19.181]] ([[User talk:124.120.19.181|talk]]) to last version by Glennznl: reverting vandalism</comment>
      <origin>299982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49030" sha1="g4f5nmnpulp4rnduo758z9d80og0ch7" xml:space="preserve">
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ការតាំងទីលំនៅដ្ឋាន
| name                     = ដីសណ្តមេគង្គ
| official_name            = 
| native_name              = ''Đồng bằng Sông Cửu Long''
| other_name               = ''Đồng Bằng Sông Mê Kông''
| settlement_type          = [[បញ្ជីឈ្មោះតំបន់នៃវៀតណាម|តំបន់]]
| image_skyline            = Tractor Mekong Delta Vietnam.jpg
| imagesize                = 250px
| image_caption            = ស្រូវនៅដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ
| image_flag               = 
| image_seal               = 
| image_shield             = 
| nickname                 = &quot;ដីសណ្ដទន្លេនាគប្រាំបួន&quot;, &quot;ខាងលិច&quot;
| image_map                = File:VietnamMekongDeltamap.png
| mapsize                  = 150px
| map_caption              = ផែនទីខេត្ត
| coordinates              = {{Coord|10.04|N|105.80|E|region:VN|display=inline,title}}
| subdivision_type         = [[បញ្ជីរដ្ឋអធិបតេយ្យ|ប្រទេស]]
| subdivision_name         = {{flag|វៀតណាម}}
| area_footnotes           = &lt;ref name=&quot;Statistic office&quot;&gt;[http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&amp;idmid=5&amp;ItemID=14277 Statistical Handbook of Vietnam 2014] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20150706154400/http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&amp;idmid=5&amp;ItemID=14277 |date=July 6, 2015 }}, General Statistics Office of Vietnam&lt;/ref&gt;
| area_total_km2           = ៤០៥៧៦.៦
| elevation_m              = 0
| population_total         = ២១ ៤៩២ ៩៨៧
| population_as_of         = ២០១៩
| population_density_km2   = auto
| utc_offset               = +07:00
}}
'''ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ''' ( {{Lang-vi|Đồng bằng Sông Cửu Long|lit=Nine Dragon River Delta}}    &amp;#x27; &lt;span&gt;ដីសណ្ដទន្លេនាគប្រាំបួន&lt;/span&gt; &amp;#x27; ឬសាមញ្ញថា {{Lang-vi|Đồng Bằng Sông Mê Kông|lit=Mekong River Delta|label=none}} ) ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជា'''ភូមិភាគខាងលិច''' ( {{Lang-vi|Miền Tây|links=no}}  ) ឬ'''ភូមិភាគនិរតី''' ( {{Lang-vi|Tây Nam Bộ|links=no}}  ) គឺជា[[បញ្ជីតំបន់នៃប្រទេសវៀតណាម|តំបន់]]នៅភាគនិរតីនៃប្រទេសវៀតណាម ដែល[[ទន្លេមេគង្គ]] [[ដីសណ្តទន្លេ|ចូលទៅជិតនិងហូរចូលទៅក្នុងសមុទ្រ]] តាមរយៈបណ្តាញ[[ចែកចាយ|បែងចែក]] ។ តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គគ្របដណ្តប់មួយភាគធំនៃភាគនិរតីនៃ[[វៀតណាម|ប្រទេសវៀតណាម]] ដែលមានជាង ៤០ ៥០០គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (១៥,៦០០ម៉ាយញ៍) ។ &lt;ref&gt;[http://www.arcbc.org.ph/wetlands/vietnam/vnm_mekdel.htm Mekong Delta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120921011536/http://www.arcbc.org.ph/wetlands/vietnam/vnm_mekdel.htm|date=September 21, 2012}} on ARCBC (ASEAN Regional Centre for Biodiversity Conservation) site&lt;/ref&gt; ទំហំនៃតំបន់គ្របដណ្តប់ដោយទឹកអាស្រ័យលើរដូវ។ ភូមិសាស្ត្រឆ្នេរសមុទ្រសើមធ្វើឱ្យវាក្លាយជាប្រភពកសិកម្មនិងវារីវប្បកម្មដ៏សំខាន់សម្រាប់ប្រទេស។

ដីសណ្តត្រូវបានកាន់កាប់នៅដើមសតវត្សទី៤ មុនគ.ស។ ជាជាក់ស្តែងនៃការតាំងទីលំនៅរបស់[[ជនជាតិខ្មែរ]] [[ជនជាតិវៀតណាម|វៀតណាម]] [[ជនជាតិចិន|ចិន]] និង [[ចក្រភពអាណានិគមបារាំង|បារាំង]] ក្នុងតំបន់ដីសណ្តនិងផ្លូវទឹកមានឈ្មោះជាច្រើន រួមទាំងពាក្យ[[ភាសាខ្មែរ|ខ្មែរ]] ថា[[ទន្លេបាសាក់|បាសាក់]] ដើម្បីសំដៅលើអាងខាងក្រោមនិងទីកន្លែងទន្លេធំជាងគេដែលហូរកាត់វា។ &lt;ref&gt;{{Cite book|title=The Mekong Delta: Ecology, Economy, and Revolution, 1860-1960|year=1995|pages=1}}&lt;/ref&gt; បន្ទាប់ពី[[សន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៥៤|សន្និសិទទីក្រុងហ្សឺណែវឆ្នាំ១៩៥៤]] វៀតណាមត្រូវបានបំបែកជាពីរ {{Sfn|Turner|1975}} ដោយវៀតណាមខាងត្បូងទទួលមរតកពាក់កណ្តាលភាគខាងត្បូងនៃវៀតណាមក្លាយជា[[រដ្ឋវៀតណាម]] ហើយទីបំផុត[[វៀតណាមខាងត្បូង|សាធារណរដ្ឋវៀតណាម]] ត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរថាជាវៀតណាមខាងត្បូងដោយមានរដ្ឋគ្រប់គ្រងផ្ទាល់ខ្លួន (សូមមើល [[ប្រភេទ៖ ខេត្តវៀតណាមខាងត្បូង]])។ ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៥ ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានឈប់ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃសាធារណរដ្ឋវៀតណាម ដែលបានទទួលជោគជ័យដោយប្រជាជាតិវៀតណាមបច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ តំបន់នេះមានខេត្តចំនួន ១២៖ [[ខេត្តកំពង់គោ]], [[ខេត្តផ្សារដែក]], [[ខេត្ត Tiền Giang|ខេត្តមេ-ស]], [[ខេត្តមាត់ជ្រូក]], [[ខេត្តកំពង់ឫស្សី]], [[ខេត្តលង់ហោរ]], [[ខេត្តព្រះត្រពាំង]], [[ខេត្តផ្សំអំបើស]], [[ខេត្តក្រមួនស]], [[ខេត្តឃ្លាំង]], [[ខេត្តពលលាវ]] និង [[ខេត្តទឹកខ្មៅ]] រួមជាមួយនឹងថ្នាក់ខេត្ត-ក្រុង [[ទីក្រុងព្រែកឫស្សី|ព្រែកឫស្សី]] ។
[[Category:Articles containing Vietnamese-language text]]
ដីសណ្ត​ទន្លេ​មេគង្គ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា​ជា «​កំណប់​ជីវសាស្ត្រ​»។ ប្រភេទសត្វជាង ១០០០ ប្រភេទត្រូវបានកត់ត្រានៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៩៧ និង២០០៧ ហើយប្រភេទសត្វថ្មីនៃរុក្ខជាតិ ត្រី ជីងចក់ និងថនិកសត្វត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងតំបន់ដែលមិនទាន់បានរុករកពីមុន រួមទាំង[[កណ្តុរថ្មឡាវ|សត្វកណ្ដុរឡាវ]]ដែលគិតថាផុតពូជ។ &lt;ref&gt;Ashley Fantz, &quot;[http://www.cnn.com/2008/TECH/science/12/16/rat.mekong/index.html Mekong a 'treasure trove' of 1,000 newly discovered species] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107223407/http://www.cnn.com/2008/TECH/science/12/16/rat.mekong/index.html|date=November 7, 2012}}&quot;, CNN. December 16, 2008.&lt;/ref&gt; ភូមិសាស្ត្រ​ឆ្នេរ​ទាប​នៃ​តំបន់​ធ្វើ​ឱ្យ​វា [[ភាពងាយរងគ្រោះនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ|​ងាយ​រង​គ្រោះ​ដោយ​ការ​ប្រែប្រួល​អាកាស​ធាតុ]] ​ដែល​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​កើនឡើង [[កម្រិតទឹកសមុទ្រ|​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ]] ​រួម​ជាមួយ​នឹង​បញ្ហា​ពាក់ព័ន្ធ​ដូច​ជា [[សំណឹកឆ្នេរសមុទ្រ|​ការ​ហូរ​ច្រោះ​ឆ្នេរ]] និង​ការ[[ការឈ្លានពានទឹកប្រៃ|​ជ្រៀត​ចូល​ទឹកប្រៃ]] ​។

== ប្រវត្តិសាស្ត្រ ==

=== សម័យនគរភ្នំនិងចេនឡា ===
[[ឯកសារ:Visnu_Oc_Eo.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|187x187ភីកសែល| រូបសំណាករបស់[[ហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]] [[ព្រះវិស្ណុ]] ត្រូវបានរកឃើញនៅស្ថានីយ [[អូរកែវ]] (សតវត្សទី ៦-៧ នៃគ.ស)]]
ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គទំនងជារស់នៅតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ។ អរិយធម៌របស់[[ហ៊្វូណន|នរគភ្នំ]]និង[[ចេនឡា]] បានរក្សាវត្តមាននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គអស់ជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។ &lt;ref name=&quot;salkin-96-353&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|page=353|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; របកគំហើញបុរាណវត្ថុនៅ[[អូរកែវ]] និងតំបន់អាណាចក្រភ្នំផ្សេងទៀតបង្ហាញថា តំបន់នេះគឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃអរិយធម៌នគរភ្នំ ដែលមានភាពអ៊ូអរជាមួយនឹងកំពង់ផែពាណិជ្ជកម្ម និងព្រែកជីកនៅដើមសតវត្សរ៍ទី ១ នៃគ.ស ហើយការតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្សយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងតំបន់ប្រហែលជាបានត្រលប់មកវិញរហូតដល់ សតវត្សទី៤មុនគ.ស។ ខណៈពេលដែលមិនមានការយល់ស្របច្បាស់លាស់លើការតុបតែងមុខជនជាតិភាគតិចនៃអ្នករស់នៅក្នុងតំបន់ក្នុងអំឡុងសម័យនគរភ្នំ អ្នកបុរាណវត្ថុវិទូបានណែនាំថា ពួកគេប្រហែលជាមានទំនាក់ទំនងជាមួយ [[អំបូរភាសាអូស្ត្រូអាស៊ី|ជនជាតិអូស្ត្រូអាស៊ីក]]។ សិលាចារឹកខ្មែរលេចឡើងក្នុង[[ចេនឡា|សម័យចេនឡា]] ។

អង្គរបុរី គឺជាទីតាំងមួយនៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ ដែលមានអាយុកាលចន្លោះពី ៤០០ មុនគ.ស.-៥០០ គ.ស.។ ទីតាំងនេះមានបណ្តាញពាណិជ្ជកម្មតាមសមុទ្រយ៉ាងទូលំទូលាយនៅទូទាំងអាស៊ីអាគ្នេយ៍និងជាមួយប្រទេសឥណ្ឌា ហើយត្រូវបានគេជឿថាអាចជារាជធានីបុរាណនៃអរិយធម៌នៃនរគភ្នំ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Stark|first=M.|last2=Sovath|first2=B.|year=2001|title=Recent research on emergent complexity in Cambodia's Mekong|url=https://journals.lib.washington.edu/index.php/BIPPA/article/viewFile/11766/10395|journal=Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association|volume=21|issue=5|pages=85–98|doi=}}&lt;/ref&gt;

=== សម័យកម្ពុជា ===
&lt;div class=&quot;thumb tmulti tright&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbinner multiimageinner&quot; style=&quot;width:532px;max-width:532px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;trow&quot;&gt;&lt;div class=&quot;tsingle&quot; style=&quot;width:249px;max-width:249px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbimage&quot; style=&quot;height:380px;overflow:hidden&quot;&gt;[[File:1710_Ottens_Map_of_Southeast_Asia,_Singapore,_Thailand_(Siam),_Malaysia,_Sumatra,_Borneo_-_Geographicus_-_Siam-ottens-1710.jpg|alt=|380x380ភីកសែល]]&lt;/img&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot;&gt; ១៧១០ ផែនទីដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;tsingle&quot; style=&quot;width:279px;max-width:279px&quot;&gt;&lt;div class=&quot;thumbimage&quot; style=&quot;height:380px;overflow:hidden&quot;&gt;[[File:1850_Perrot_Map_of_Indo-Chine_-_Geographicus_-_Indochine-perrot-1825.jpg|alt=|381x381ភីកសែល]]&lt;/img&gt;&lt;/div&gt;&lt;div class=&quot;thumbcaption&quot;&gt;គ.សឆ្នាំ ១៨២៥ ផែនទីដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
[[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]]
រួមគ្នាជាមួយ[[ភាគអាគ្នេយ៍ (វៀតណាម)|ភាគអាគ្នេយ៍(វៀតណាម)]] តំបន់ត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា[[កម្ពុជាក្រោម]] ដល់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលទំនងជារក្សាការតាំងទីលំនៅនៅទីនោះជាច្រើនសតវត្សមុនការងើបឡើងនៅសតវត្សទី១១ និង១២ ។ &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;salkin-96&quot;&gt;&quot;At the height of the Khmer Empire's economic and political strength, during the eleventh and twelfth centuries, its rulers established and fostered the growth of Prey Nokor[...] It is possible that there already had been a settlement at this location in the Mekong marshes for some centuries, depending, as Prey Nokor did, on the handling of goods traded between the countries bordering the South China Sea and the interior provinces of the empire.&quot; {{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|page=353|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; [[ចាម្ប៉ា|អាណាចក្រចម្ប៉ា]] ទោះបីភាគច្រើនមានមូលដ្ឋាននៅតាមបណ្តោយឆ្នេរសមុទ្រនៃ[[វៀតណាមកណ្តាល]]សម័យទំនើបក៏ដោយ ត្រូវបានគេដឹងថាបានពង្រីកទៅភាគខាងលិចចូលទៅក្នុងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ដោយដណ្តើមបានការគ្រប់គ្រងព្រៃនគរ (មុនគេនៃ [[ទីក្រុងព្រៃនគរ|ទីក្រុងព្រៃនរគ]]សម័យទំនើប) នៅចុងសតវត្សទី១៣  &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;salkin-96-b&quot;&gt;&quot;Such a trading center was bound to be one of the prizes in the struggle for power that developed in the thirteenth century between the declining Khmer Empire and the expanding kingdom of Champa, and by the end of that century the Cham people had seized control of the town.&quot; {{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|page=353|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; អ្នកនិពន្ធ បានផ្តល់យោបល់ថាវត្តមានជនជាតិចាមពិតជាមាននៅក្នុងតំបន់នេះមុនការកាន់កាប់របស់ខ្មែរ។ &lt;ref group=&quot;nb&quot; name=&quot;baigaur&quot;&gt;&quot;Saigon began as the Cham village of Baigaur, then became the Khmer Prey Nokor before being taken over by the Vietnamese and renamed Gia Dinh Thanh and then Saigon.&quot; {{Cite book|title=The Viet Kieu in America: Personal Accounts of Postwar Immigrants from Vietnam|author1=Nghia M. Vo|page=218|publisher=McFarland &amp; Co.|year=2009|url=https://books.google.com/books?id=0oeEpKDCmV4C&amp;q=The%20Viet%20Kieu%20in%20America%3A%20Personal%20Accounts%20of%20Postwar%20Immigrants%20from%20Vietnam%20By%20Nghia%20M.%20Vo&amp;pg=218|isbn=9780786454907}}&lt;/ref&gt; ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នេះមិនគិតពីកម្ពុជាក្រោម(រួមទាំងព្រៃនគរ) តាំងពី[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដំបូង|សម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ]] ឬយ៉ាងហោចណាស់ [[ហ៊្វូណន|ហ្វូណន]] &lt;ref name=&quot;salkin96&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|series=International Dictionary of Historic Places|volume=5|author1=Robert M. Salkin|author2=Trudy Ring|publisher=Taylor &amp; Francis|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; និងការពិតដែលថានៅចន្លោះសតវត្សទី១០-១២  មានការប៉ះទង្គិចគ្នាជាច្រើនរវាង [[អាណាចក្រខ្មែរ]] និង [[ចាម្ប៉ា|ចម្ប៉ា]] (ភាគច្រើនផ្អែកលើ[[វៀតណាមកណ្តាល]]សម័យទំនើប)។ &lt;ref name=&quot;Coedes&quot;&gt;{{Cite book|author1=Coedès|author-link=George Coedès|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-0368-1}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;salkin96&quot; /&gt;

នៅដើមសតវត្សទី១៥ [[ចាម្ប៉ា|ពួកចម្ប៉ា]]បានចាប់ផ្តើមការលុកលុយជាច្រើននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ។ អាណាចក្រកម្ពុជាដែលកំពុងធ្លាក់ចុះបានសុំឱ្យ[[រាជវង្សមិង|អាណាចក្រមីង]]ចិនធ្វើអន្តរាគមន៍នៅឆ្នាំ១៤០៨ និង១៤១៤។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នៅឆ្នាំ១៤២១ ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៦ នៃចម្ប៉ាបានដណ្តើម និងបញ្ចូលផ្នែកខាងកើតនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ រួមទាំងទីប្រជុំជនផ្សារបៀរហ្វាផងដែរ។ ទ្រង់​បាន​ដំឡើង​រូបសំណាក​ព្រះ​ត្រៃបិដកៈ ព្រះវិស្ណុ​នៅ​ទីនោះ ដើម្បី​សម្គាល់​តំបន់​ភាគ​ខាងត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ចម្ប៉ា។ &lt;ref&gt;{{Citation|last=Golzio|first=Karl-Heinz|year=2004|title=Inscriptions of Campā based on the editions and translations of Abel Bergaigne, Étienne Aymonier, Louis Finot, Édouard Huber and other French scholars and of the work of R. C. Majumdar. Newly presented, with minor corrections of texts and translations, together with calculations of given dates|publisher=Shaker Verlag|pages=199–200}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Citation|last=Griffiths|first=Arlo|last2=Lepoutre|first2=Amandine|last3=Southworth|first3=William A.|last4=Phần|first4=Thành|year=2012|title=The inscriptions of Campā at the Museum of Cham sculpture in Đà Nẵng / Văn khắc Chămpa tại bảo tàng điêu khắc Chăm – Đà Nẵng|publisher=Vietnam National University in Ho Chi Minh City Publishing House (published in collaboration with EFEO and the Center for Vietnamese and Southeast Asian Studies, Hồ Chí Minh City)}}&lt;/ref&gt;

ចាប់ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៦២០ ព្រះបាទ[[ជ័យជេដ្ឋាទី២]] (១៦១៨-១៦២៨) បានអនុញ្ញាតឲ្យជនជាតិយួនមកតាំងទីលំនៅក្នុងតំបន់នោះ ហើយបានតាំងលំនៅនៅព្រៃនគរ ដែលគេនិយមហៅថាសាយហ្គន។ &lt;ref name=&quot;nghiamvo-1623&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.sacei07.org/women10.jsp|title=The Women of Vietnam|series=Saigon Arts, Culture &amp; Education Institute Forum|author1=Nghia M. Vo|author2=Chat V. Dang|author3=Hien V. Ho|publisher=Outskirts Press|date=August 29, 2008|isbn=978-1-4327-2208-1}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303200648/http://www.sacei07.org/women10.jsp |date=មីនា 3, 2016 }}&lt;/ref&gt; ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានក្លាយជា ជម្លោះទឹកដីរវាងជនជាតិខ្មែរនិងយួនក្នុងសតវត្សន៍ជាបន្តបន្ទាប់។ នៅឆ្នាំ១៧៥៧ ស្តេចយួនបានកាន់កាប់[[ទីរួមខេត្តទឹកខៅ្ម]]។ នៅ​ទស្សវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៨៦០ អាណានិគម​បារាំង​បាន​បង្កើត​ការ​គ្រប់​គ្រង​លើ​ដីសណ្ដ​ទន្លេ​មេគង្គ និង​បាន​បង្កើត​អាណានិគម​នៃ[[កូសាំងស៊ីន​បារាំង]] ។

=== សម័យវៀតណាម ===
នៅឆ្នាំ ១៦៩៨ ស្តេចង្វៀននៃ[[ហ្វេ]] បានបញ្ជូន [[ង្វៀន ហ៊ីវកាញ់]] ដែលជាអភិជនយួនទៅកាន់តំបន់នោះ ដើម្បីបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់យួននៅក្នុងតំបន់។ &lt;ref&gt;The first settlers, {{Cite web |title=HCM CityWeb |url=http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080929070012/http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng |archive-date=September 29, 2008 |access-date=September 25, 2008 |archivedate=កញ្ញា 29, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080929070012/http://www.hochiminhcity.gov.vn/eng }}&lt;/ref&gt; ជាជាងការនិទានរឿងរបស់រដ្ឋអំពីការពង្រីកជនជាតិយួនភាគច្រើនទៅកាន់ភាគខាងត្បូង បារាំងឯកសារវៀតណាមនិង [[ជនជាតិចាម្ប៍|ជនជាតិចាម]](កម្ពុជា) ចាត់ទុកខ្លួនឯងថាជាអ្នកតាំងទីលំនៅដំបូងបំផុតនៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គក្នុងសតវត្សទី១៧និង១៨ ដែលជាអ្នកតាំងលំនៅមុនជនជាតិចិន និងយួន។ ស្តេចង្វៀន បានបង្កើតអាណានិគមយោធាចាម-ម៉ាឡេជាលើកដំបូង ដើម្បីបង្កើតនិងគ្រប់គ្រងលើដីសណ្ដសម្រាប់ការតាំងទីលំនៅរបស់យួននៅពេលក្រោយ។ នៅចុងសតវត្សទី១៨ នៅពេលដែលលក្ខខណ្ឌត្រូវបានដោះស្រាយយ៉ាងល្អ អ្នកតាំងលំនៅចាម-ម៉ាឡេទាំងនោះត្រូវបានជំនួសដោយអាណានិគមយួនបន្តិចម្តងៗ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Weber|first=Nicholas|date=2011|title=Securing and Developing the Southwestern Region: The Role of the Cham and Malay Colonies in Vietnam (18th-19th eenturies)|url=https://www.jstor.org/stable/41445728|journal=Journal of the Economic and Social History of the Orient|volume=54|issue=5|pages=739–772|doi=10.1163/156852011X614037|jstor=41445728}}&lt;/ref&gt; ការរឹបអូសយកដីជនជាតិដើមភាគតិចរបស់វៀតណាម និងការធ្វើអាណានិគមនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ក្រោយមកត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងទ្រឹស្ដីជាតិនិយមនិយមសម័យទំនើប ណាំទៀង ។ ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមរាជវង្សតៃសឺននិង[[រាជវង្សង្វៀន]] ជាបន្តបន្ទាប់ព្រំដែនរបស់យួនត្រូវបានរុញច្រានរហូតដល់ជ្រោយទឹកខ្មៅ ។ នៅឆ្នាំ១៨០២ ង្វៀនអាញ់បានឡើងគ្រងរាជ្យជាអធិរាជ[[យ៉ា ឡុង|យ៉ាឡុង]] និងបង្រួបបង្រួមទឹកដីទាំងអស់ដែលរួមមានយួនទំនើប រួមទាំងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គផងដែរ។

នៅពេលបញ្ចប់ យុទ្ធនាការកូសាំងស៊ីនក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៦០ តំបន់នេះបានក្លាយជាផ្នែកនៃ[[កូសាំងស៊ីន]]ដែលជាអាណានិគមដំបូងរបស់បារាំងនៅវៀតណាម ហើយក្រោយមកទៀតជាផ្នែកមួយនៃ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]] ។ &lt;ref name=&quot;salkin-96-354&quot;&gt;{{Cite book|title=Asia and Oceania|page=354|year=1996|isbn=1-884964-04-4}}&lt;/ref&gt; ចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងសម័យអាណានិគមបារាំង ពួកបារាំងបានល្បាត និងប្រយុទ្ធតាមផ្លូវទឹកនៃតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គជាមួយនឹងកងនាវាចរការវាយប្រហារ ដែលជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយដែលបានបន្តពេញមួយ[[សង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនលើកទី១|សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទីមួយ]] ហើយក្រោយមកត្រូវបានប្រើប្រាស់ដោយកងនាវាចរសហរដ្ឋអាមេរិក។ កម្លាំងទន្លេរីន &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Leulliot |first=Nowfel |title=Dinassaut : Riverine warfare in Indochina, 1945–1954 |url=http://indochine54.free.fr/cefeo/dinassau.html}}&lt;/ref&gt; ក្នុងកំឡុង [[សង្គ្រាមវៀតណាម]] ដែលហៅថាសង្រ្គាមឥណ្ឌូចិនលើកទីពីរ តំបន់ដីសណ្តបានឃើញការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងសាហាវរវាង ទ័ពព្រៃ[[វៀតកុង]] (NLF) និងកងពលធំថ្មើរជើងទី៩ របស់សហរដ្ឋអាមេរិកនិងអង្គភាពនៃ កប៉ាល់រហ័សរហួនរបស់ កងទ័ពជើងទឹកសហរដ្ឋអាមេរិក (PACVs) បូក។ កងទ័ពនៃសាធារណរដ្ឋវៀតណាម កងពលធំទី៧ ទី៩ និងកងពលថ្មើរជើងលេខ២១ ។ ជា​តំបន់​យោធា ដីសណ្ដ​មេគង្គ​ត្រូវ​បាន​ហ៊ុមព័ទ្ធ​ដោយតំបន់​យុទ្ធវិធី​កងពល​ទី IV (IV CTZ) ។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥ ទាហាន​វៀតណាម​ខាង​ជើង និង​ទាហាន​វៀតកុង បាន​បើក​ការ ​លុកលុយ​យ៉ាង​ធំ​នៅ​ផ្នែក​ជាច្រើន​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ។ ខណៈពេលដែលកងពល I, II, និង III បាន ដួលរលំយ៉ាងខ្លាំង កងពល IV នៅតែរក្សាភាពរឹងមាំដដែល ដោយសារតែក្រោមការដឹកនាំរបស់ឧត្តមសេនីយ Nguyen Khoa Nam បានត្រួតពិនិត្យប្រតិបត្តិការយោធាដ៏រឹងមាំដើម្បីការពារ VC កាន់កាប់ស្រុកក្នុងតំបន់សំខាន់ៗណាមួយ។ ឧត្តមសេនីយទោ Le Van Hung មេបញ្ជាការកងពលធំលេខ ២១ បានស្នាក់នៅការិយាល័យនៅទីក្រុង Can Tho ដើម្បីបន្តការពារដោយជោគជ័យប្រឆាំងនឹង VC ។ នៅថ្ងៃទី 29 ខែមេសា ឆ្នាំ 1975 អគ្គកុងស៊ុលអាមេរិកចុងក្រោយបង្អស់ Terry McNamara និងអ្នកការទូតរបស់គាត់បានជម្លៀសតាមទូកសមុទ្រពី Can Tho ទៅកាន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Apocalypse Not – The Evacuation from Can Tho, Vietnam — April 1975 |url=https://adst.org/2013/04/apocalypse-not-the-evacuation-from-can-tho-vietnam-april-1975/ |website=Association for Diplomatic Studies and Training}}&lt;/ref&gt; នៅពេលដែលប្រធានាធិបតីវៀតណាមខាងត្បូង Duong Van Minh បញ្ជាឱ្យចុះចាញ់ដោយគ្មានលក្ខខណ្ឌ ឧត្តមសេនីយ៍ទាំងពីរ ARVN នៅ Can Tho ឧត្តមសេនីយ៍ Le Van Hung និង Nguyen Khoa Nam បានធ្វើអត្តឃាត។ នៅ មូលដ្ឋានទ័ពអាកាស Binh Thuy ទាហាន ARVN និងបុគ្គលិកមូលដ្ឋានអាកាសមួយចំនួនដែលការពារមូលដ្ឋានអាកាសត្រូវបានជម្លៀសដោយឧទ្ធម្ភាគចក្រ និងយន្តហោះចម្បាំងជាច្រើននាក់ទៅកាន់ [[ថៃ|ប្រទេសថៃ]] ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីបានឮការចុះចាញ់របស់ Minh ។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានម៉ោង ទាហាន VC បានកាន់កាប់មូលដ្ឋាន ហើយចាប់បាន ARVN និងបុគ្គលិកមូលដ្ឋានអាកាសទាំងនោះ ដែលមិនបានរត់គេចខ្លួន។ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=April 30, 1990 |title='Day of Anguish' Still Grips Those Who Fled : Surrender: Fifteen years ago today, the fall of Saigon irrevocably changed a multitude of lives forever |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1990-04-30-mn-174-story.html |website=[[Los Angeles Times]]}}&lt;/ref&gt; នៅទីក្រុង [[ទីរួមខេត្តមេ-ស|My Tho]] ឧត្តមសេនីយ៍ត្រី Tran Van Hai ដែលទទួលបន្ទុកការពារ ផ្លូវជាតិលេខ ៤ (ឥឡូវ NH1A) ពី Saigon ទៅ Can Tho បានធ្វើអត្តឃាត។ Tran គឺជាមេទ័ពម្នាក់ក្នុងចំណោមមេទ័ព ARVN ទាំងបីនាក់ដែលបដិសេធមិនព្រមជម្លៀសដោយជនជាតិអាមេរិក នៅពេលដែលទាហានវៀតណាមខាងជើងឈ្លានពានទីក្រុង Saigon ។ &lt;ref&gt;{{Cite book|author1=Elliott|title=The Vietnamese War: Revolution and Social Change in the Mekong ..., Volume 1|year=2003|isbn=9781315698809|location=New York|pages=1376–1377}}&lt;/ref&gt; ទាហាន ARVN ជាច្រើននាក់បានបន្តប្រយុទ្ធជាមួយ VC ប៉ុន្តែក្រោយមកបានចុះចាញ់ ឬត្រូវបានរំសាយនៅពេលប្រឈមមុខនឹងការវាយបករបស់ VC ។ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Holdouts |url=https://www.warneverdies.com/home/2018/4/30/holdouts |access-date=2019-04-01 |website=War Never Dies |language=en-US |archivedate=2019-03-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190331035606/https://www.warneverdies.com/home/2018/4/30/holdouts |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

នៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ [[ខ្មែរក្រហម|របបខ្មែរក្រហម]]បានវាយប្រហារវៀតណាមក្នុងការប៉ុនប៉ងដណ្តើមយកតំបន់ដីសណ្តឡើងវិញ។ យុទ្ធនាការនេះបានធ្វើឱ្យមានការឈ្លានពានរបស់វៀតណាមមកលើប្រទេសកម្ពុជា និងការដួលរលំជាបន្តបន្ទាប់នៃខ្មែរក្រហម។

== ភូមិសាស្ត្រ ==
[[ឯកសារ:Mekong_delta.jpg|ស្តាំ|រូបភាពតូច|230x230ភីកសែល| ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គពីលំហ, ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៩៦។]]
ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ ជាតំបន់មួយ ស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃ [[ទីក្រុងព្រៃនគរ|ទីក្រុងហូជីមិញ]] (ហៅម្យ៉ាងទៀតថា សៃហ្គន ដោយអ្នកស្រុក) បង្កើតជាត្រីកោណមួយលាតសន្ធឹងពី [[ទីរួមខេត្តមេ-ស|Mỹ Tho]] នៅភាគខាងកើតទៅ Châu Đốc និង [[និគមពាម]] នៅភាគពាយ័ព្យចុះដល់ [[ទីរួមខេត្តទឹកខៅ្ម|Cà Mau]] នៅចុងភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសវៀតណាម និងរួមទាំងកោះ [[កោះត្រល់|Phu Quốc]] ផងដែរ។

តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គនៃប្រទេសវៀតណាមបង្ហាញទេសភាពរូបវន្តផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយវាលទំនាបលិចទឹកនៅភាគខាងត្បូង ជាមួយនឹងភ្នំមួយចំនួននៅភាគខាងជើង និងខាងលិច។ ភាពសម្បូរបែបនៃដីនេះភាគច្រើនជាលទ្ធផលនៃការកើនឡើង និង បត់ នៃ ផ្ទៃផែនដី ដែលកើតឡើងដោយការបុកគ្នានៃបន្ទះផែនដី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង អឺរ៉ាស៊ី ប្រហែល 50&amp;nbsp;លានឆ្នាំមុន។ ដីនៃដីសណ្ដខាងក្រោមមានភាគច្រើននៃដីល្បាប់ពី [[ទន្លេមេគង្គ]] និងដៃទន្លេរបស់វា ដែលទុករាប់ពាន់ឆ្នាំ ដោយសារទឹកទន្លេបានផ្លាស់ប្តូរផ្លូវរបស់វា ដោយសារភាពរាបស្មើនៃដីទំនាប។ &lt;ref name=&quot;cbd&quot;&gt;{{Cite book|title=Mekong River Awareness Kit|archive-date=August 8, 2009}}&lt;/ref&gt;

ប្រព័ន្ធ​ដីសណ្ត​ទន្លេមេគង្គ​បច្ចុប្បន្ន​មាន​បណ្តាញ​ចែកចាយ​ធំៗ​ចំនួន​ពីរ ទាំង​ការ​បញ្ចេញ​ដោយផ្ទាល់​ទៅកាន់ [[សមុទ្រចិនខាងត្បូង|​សមុទ្រ​ខាងកើត]] ​។ ប្រវត្តិ Holocene នៃដីសណ្ដមេគង្គ បង្ហាញពីការរីកដុះដាលនៃដីសណ្តប្រហែល 200&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​៦​គ. ក្នុងអំឡុងមជ្ឈិម Holocene ទន្លេមេគង្គបាននឹងកំពុងបញ្ចេញទឹកចូលទៅក្នុងសមុទ្រខាងកើត និង [[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liu|first=J. P.|last2=DeMaster|first2=D. J.|last3=Nittrouer|first3=C. A.|last4=Eidam|first4=E. F.|last5=Nguyen|first5=T. T.|year=2017|title=A seismic study of the Mekong subaqueous delta: Proximal versus distal sediment accumulation|journal=Cont. Shelf Res.|volume=147|issue=|pages=197–212|bibcode=2017CSR...147..197L|doi=10.1016/j.csr.2017.07.009}}&lt;/ref&gt; ទឹកដែលចូលឈូងសមុទ្រថៃបានហូរតាមច្រកប៉ាឡៅអូ ដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងលិចនៃដីសណ្ដ។ ភាគខាងជើងនៃឧបទ្វីប Camau ។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ta|first=T. K. O.|last2=Nguyen|first2=V. L.|last3=Tateishi|first3=M.|last4=Kobayashi|first4=I.|last5=Tanabe|first5=S.|last6=Saito|first6=Y.|year=2002|title=Holocene delta evolution and sediment discharge of the Mekong River, southern Vietnam|journal=Quaternary Science Reviews|volume=21|issue=16–17|pages=1807–1819|bibcode=2002QSRv...21.1807T|doi=10.1016/S0277-3791(02)00007-0}}&lt;/ref&gt; ដីល្បាប់ Pleistocene prodeltaic និងដីសណ្តខាងមុខ ត្រូវបានបកស្រាយថាជាប្រាក់បញ្ញើនៃទន្លេ Palaeo-Mekong ត្រូវបានរាយការណ៍ពីអាងកណ្តាលនៃ [[ឈូងសមុទ្រថៃ]]  &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Xue|first=Zuo|last2=Liu|first2=J. Paul|last3=Demaster|first3=Dave|last4=Van Nguyen|first4=Lap|last5=Ta|first5=Thi Kim Oanh|year=2010|title=Late Holocene Evolution of the Mekong Subaqueous Delta, Southern Vietnam|journal=Marine Geology|volume=269|issue=1–2|pages=46–60|bibcode=2010MGeol.269...46X|doi=10.1016/J.Margeo.2009.12.005}}&lt;/ref&gt;

តំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គ គឺជាតំបន់ដែលមានព្រៃឈើតូចជាងគេនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម។ {{Cvt|300000|ha}} ឬ 7.7% នៃផ្ទៃដីសរុបត្រូវបានព្រៃឈើគិតត្រឹមឆ្នាំ 2011 ។ ខេត្តតែមួយគត់ដែលមានព្រៃឈើធំគឺ [[ខេត្តទឹកខ្មៅ|ខេត្ត Cà Mau និងខេត្ត]] [[ខេត្តក្រមួនស|Kiên Giang រួមផ្សំ]] គ្នាសម្រាប់ 2/3 នៃផ្ទៃដីព្រៃឈើក្នុងតំបន់ ខណៈដែលព្រៃឈើគ្របដណ្តប់តិចជាង 5% នៃផ្ទៃដីនៃខេត្ត និងក្រុងចំនួនប្រាំបីផ្សេងទៀត។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt;

=== សំណឹកឆ្នេរសមុទ្រ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!
! colspan=&quot;6&quot; | ការផ្លាស់ប្តូរច្រាំងសមុទ្រ (ម៉ែត្រ/ឆ្នាំ)
|-
| តំបន់
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ជាមធ្យម 43 ឆ្នាំ។
|-
| តំបន់-១
| ៨.៦៦
| ៨.០៧
| 12.07
| ៩.៦៨
| ៤.៥២
| ៨.៨៧
|-
| តំបន់-២
| −១០.៣២
| -៨.០០
| −១២.២២
| −១៣.១៥
| −២០.៩
| −១២.៧៩
|-
| តំបន់-៣
| ២៨.១៥
| ២៣.៣៣
| ២៧.៥៥
| ១៩.៤៨
| ១១.៨៣
| ២១.៥៣
|-
| តំបន់-៤
| ៨.៤៣
| ២.៤៨
| ៣.៥៧
| -១០.០៣
| −៤.៥៣
| −1.66
|-
| តំបន់ទាំងអស់។
| ៧.៧៧
| ៦.១១
| ៧.៨៤
| ២.៧៥
| −1.42
| ៤.៣៦
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!
! colspan=&quot;6&quot; | ការផ្លាស់ប្តូរតំបន់ (គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ)
|-
| តំបន់
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៧៣-១៩៧៩
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ១៩៨៧-១៩៩៥
| ជាមធ្យម 43 ឆ្នាំ។
|-
| តំបន់-១
| ១.៩៤
| 2.01
| ២.៩៦
| ២.២៥
| ១.១៥
| ២.១២
|-
| តំបន់-២
| −1.39
| −1.87
| −2.23
| −1.75
| −1.71
| −1.71
|-
| តំបន់-៣
| ២.៨២
| ២.១៦
| ១.៧១
| 1.09
| ១.៦៤
| ១.៩៩
|-
| តំបន់-៤
| ០.៩៥
| 0.35
| −០.៥៣
| −០.៥៦
| −1.13
| −0.18
|-
| តំបន់ទាំងអស់។
| ៤.៣២
| ២.៦៤
| ១.៩១
| ១.០៣
| −0.05
| ២.២៣
|}
ពីឆ្នាំ 1973 ដល់ឆ្នាំ 2005 កំណើននៃច្រាំងសមុទ្រនៃដីសណ្ដទន្លេមេគង្គបានថយចុះបន្តិចម្តងៗពីមធ្យម 7.8 m/yr ទៅ 2.8 m/yr ក្លាយជាអវិជ្ជមានបន្ទាប់ពីឆ្នាំ 2005 ជាមួយនឹងអត្រាដកថយ −1.4 m/yr។ ការកើនឡើងនៃតំបន់ដីសណ្តសុទ្ធក៏កំពុងថយចុះផងដែរ ដោយអត្រាជាមធ្យមបានធ្លាក់ចុះពី 4.3&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ (1973-1979) ដល់ 1.0&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ឆ្នាំ (1995-2005) ហើយបន្ទាប់មកទៅ −0.05&amp;nbsp;គីឡូម៉ែត្រ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; / ឆ្នាំ (2005-2015) ។ ដូច្នេះហើយ នៅប្រហែលឆ្នាំ 2005 ដីសណ្ដមេគង្គក្រោមបាតសមុទ្របានផ្លាស់ប្តូរពីរបៀបស្ថាបនាទៅជារបៀបសំណឹក (ឬបំផ្លិចបំផ្លាញ)។ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Liu|first=J. P.|last2=DeMaster|first2=D. J.|last3=Nguyen|first3=T. T.|last4=Saito|first4=Y.|last5=Nguyen|first5=V. L.|last6=Ta|first6=T. K. O.|last7=Li|first7=X.|year=2017|title=Stratigraphic formation of the Mekong River Delta and its recent shoreline changes|journal=Oceanography|volume=30|issue=3|pages=72–83|doi=10.5670/oceanog.2017.316|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Li|first=X.|last2=Liu|first2=J. P.|last3=Saito|first3=Y.|last4=Nguyen|first4=V. L.|year=2017|title=Recent evolution of the Mekong Delta and the impact of dams|journal=Earth-Science Reviews|volume=175|issue=|pages=1–17|bibcode=2017ESRv..175....1L|doi=10.1016/j.earscirev.2017.10.008}}&lt;/ref&gt;

=== ការព្រួយបារម្ភអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ===

== ប្រជាសាស្រ្ត ==
[[ឯកសារ:Mekong_Delta_river_-a.jpg|រូបភាពតូច|240x240ភីកសែល| ដីសណ្តមេគង្គ]]
អ្នក​ស្រុក​នៃ​តំបន់​ដីសណ្ត​ទន្លេ​មេគង្គ​គឺ​ជា​ជនជាតិ [[ជនជាតិវៀតណាម|​វៀតណាម]] ​លើស​លុប។ វាជាផ្ទះដែលមានប្រជាជន [[ជនជាតិខ្មែរ|ខ្មែរ]] ច្រើនជាងគេនៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជា។ ជនជាតិភាគតិចខ្មែររស់នៅជាចម្បងនៅ [[ខេត្តព្រះត្រពាំង|Trà Vinh]], [[ខេត្តឃ្លាំង|Sóc Trăng]] និង Muslim [[ជនជាតិចាម្ប៍|Chăm]] នៅ Tân Châu [[ខេត្តមាត់ជ្រូក|ខេត្ត An Giang]] ។ ក៏មានប្រជាជន Hoa (ជនជាតិចិន) ដែលមានទំហំប៉ុនគ្នានៅក្នុង [[ខេត្តក្រមួនស|ខេត្ត Kiên Giang]] និង [[ខេត្តព្រះត្រពាំង|ខេត្ត Tra Vinh]] ផងដែរ។ តំបន់នេះមានប្រជាជនចំនួន 17.33&amp;nbsp;លាននាក់ក្នុងឆ្នាំ ២០១១។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt;

ចំនួនប្រជាជននៅតំបន់ដីសណ្តទន្លេមេគង្គបាននិងកំពុងកើនឡើងបន្តិចម្តងៗក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ ដែលភាគច្រើនដោយសារតែការធ្វើចំណាកស្រុកក្រៅ។ ចំនួនប្រជាជនក្នុងតំបន់បានកើនឡើងត្រឹមតែ 471,600 នាក់នៅចន្លោះឆ្នាំ 2005 និង 2011 ខណៈដែលមនុស្ស 166,400 នាក់បានធ្វើចំណាកស្រុកក្នុងឆ្នាំ 2011 តែម្នាក់ឯង។ រួមជាមួយនឹងតំបន់ឆ្នេរកណ្តាល វាមានប្រជាជនរីកលូតលាស់យឺតបំផុតមួយនៅក្នុងប្រទេស។ អត្រាកំណើនប្រជាជនមានចន្លោះពី 0.3% ទៅ 0.5% ចន្លោះឆ្នាំ 2008 និង 2011 ខណៈដែលពួកគេមានជាង 2% នៅក្នុង តំបន់ភាគអាគ្នេយ៍ ជិតខាង។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot;&gt;General Statistics Office (2012): ''Statistical Yearbook of Vietnam 2011''. Statistical Publishing House, Hanoi&lt;/ref&gt; ការធ្វើចំណាកស្រុកសុទ្ធមានភាពអវិជ្ជមាននៅក្នុងឆ្នាំទាំងអស់នេះ។ តំបន់នេះក៏មាន អត្រាមានកូន ទាបផងដែរ គឺនៅកុមារ 1.8 នាក់ក្នុងម្នាក់ក្នុងឆ្នាំ 2010 និង 2011 ធ្លាក់ចុះពី 2.0 ក្នុងឆ្នាំ 2005។ &lt;ref name=&quot;GSO11&quot; /&gt;

=== ខេត្ត ===
{{បញ្ជីឯកសារយោង}}

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>g4f5nmnpulp4rnduo758z9d80og0ch7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>កងទ័ពជើងគោកនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48103</id>
    <revision>
      <id>323176</id>
      <parentid>315671</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:51:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <comment>🙀🙀🙀🙀</comment>
      <origin>323176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7911" sha1="56me0pw68b78mtl66lf99a8qvrxgije" xml:space="preserve">
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]

== អង្គការយោធា ==
[[ឯកសារ:RCArmy_Soldier.jpg|រូបភាពតូច| កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]]
នៅក្រោមផែនការ និងការបែងចែកយោធាបច្ចុប្បន្ន គ្រប់តំបន់យោធាមានទំហំកងពលពេញលេញ។ ផ្នែកនីមួយៗនឹងត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយផ្នែកពង្រឹងចល័តនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] ។ ប្រទេស​នេះ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ជា​ប្រាំមួយ​រហូត​មក​ដល់​ពេល​ថ្មី​ៗ​នេះ​តំបន់​យោធា​ចំនួន​ប្រាំ ដែល​ក្នុង​មួយ​ៗ​មាន​ខេត្ត​ចំនួន​បី​ឬ​បួន។ មានយោធភូមិនៅក្នុងទីក្រុងធំៗ និងមូលដ្ឋានទ័ពសំខាន់ៗ។

នាយឧត្តមសេនីយ៍ [[ហ៊ុន ម៉ាណែត]] ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោក។ លោក​ក៏​ជា​មេ​បញ្ជាការ​រង​នៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កង​យុទ្ធពលខេមរៈភូមិន្ទ]] ​ផង​ដែរ។

កងកម្លាំងត្រូវបានដាក់ពង្រាយតាមតម្រូវការទូទាំងប្រទេស និងក្នុងប្រតិបត្តិការដោយមានមូលដ្ឋានដូចខាងក្រោម៖

* '''តំបន់ទី១''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់ខេត្តស្ទឹងត្រែង [[ខេត្តក្រចេះ|ក្រចេះ]] [[ខេត្តរតនគិរី|រតនគិរី]] និង [[ខេត្តមណ្ឌលគិរី|មណ្ឌលគិរី]] ។
* '''តំបន់​ទី​២''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ចាម|​ខេត្ត​កំពង់ចាម]] ហើយ​តំបន់​នេះ​គ្រប​ដណ្តប់​លើ​ខេត្ត​កំពង់ចាម [[ខេត្តព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខេត្តស្វាយរៀង|​ខេត្ត​ស្វាយរៀង]] ។
* '''តំបន់​ទី​៣''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ [[ខេត្តតាកែវ|តាកែវ]] [[ខេត្តកំពត|កំពត]] [[ខេត្តព្រះសីហនុ|ព្រះសីហនុ]] [[ខេត្តកោះកុង|កោះកុង]] និង [[ខេត្តកែប|​កែប]] ។
* '''តំបន់ទី៤''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើខេត្តសៀមរាប [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] ។
* '''តំបន់​ទី​៥''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្ត​បាត់ដំបង]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​បាត់ដំបង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] និង [[ខេត្តប៉ៃលិន|​ប៉ៃលិន]] ។
* '''តំបន់ពិសេស''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលគឺនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] និងតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្តាល]] និងទីក្រុងធំនៃរាជធានីភ្នំពេញ។

យោធភូមិភាគនីមួយៗ ស្ថិតក្រោមការបញ្ជារបស់ឧត្តមសេនីយទោ ជំនួយពីនាយសេនាធិការ ដែលមានឋានៈ ឧត្តមសេនីយទោ។ នៅ​តាម​ខេត្ត​នីមួយៗ​មាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​មួយ​ឈ្មោះ​ថា​តំបន់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ក្រោម​ការ​បញ្ជា​របស់​វរសេនីយ៍ឯក។

[[ឯកសារ:Cambodian_Military_Regions.svg|400x400ភីកសែល]]

== កងកម្លាំងពិសេសតាមអាកាស ==
{{ដើមចំបង|Special Forces Command (Cambodia)}}

== បរិក្ខារ ==
{{ដើមចំបង|List of equipment of the Royal Cambodian Army}}គ្រឿងសព្វាវុធ

== ប្រតិបត្តិការរក្សាសន្តិភាព ==
កងយោធពលខេមរភូមិន្ទបានបញ្ជូនបុគ្គលិកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទទៅកាន់ចំណុចក្តៅផ្សេងៗ ដែលជាផ្នែកមួយនៃតួនាទីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងនាមជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ ភាគច្រើនជាវិស្វករ និងអង្គភាពដឹកជញ្ជូន ទាហានសរុបចំនួន៦.៨២២ នាក់ ក្នុងនោះ ៣៦៩ នាក់ជាស្ត្រី រហូតមកដល់ពេលនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅបេសកកម្មរក្សាសន្តិភាពចំនួន១០ នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៩ដូចជា៖ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-09-20 |title=Hun Sen says Cambodia proud of participating in UN peacekeeping missions |url=https://www.khmertimeskh.com/50764627/hun-sen-says-cambodia-proud-of-participating-in-un-peacekeeping-missions/ |access-date=2020-12-28 |website=Khmer Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

* {{Flag|សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល}}
* {{Flag|ឆាដ}}
* {{Flag|ស៊ីប}}
* {{Flag|លីបង់}}
* {{Flag|ម៉ាលី}}
* {{Flag|ស៊ូដង់ខាងត្បូង}}
* {{Flag|ស៊ូដង់}}
* {{Flag|ស៊ីរី}}
* {{Flag|យេម៉ែន}}

== ឋានន្តរស័ក្តិនិងគ្រឿងឥស្សរិយយស ==

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>56me0pw68b78mtl66lf99a8qvrxgije</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323177</id>
      <parentid>323176</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:52:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <origin>323177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2308" sha1="rwt1rnoyczhdsy0aee2pwdxyxrxrlbv" xml:space="preserve">
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]

== คิดถึงแม่ขึ้นมาน้ำตาก็ไหลลลลล ==

== កងកម្លាំងពិសេសតាមអាកាស ==
{{ដើមចំបង|Special Forces Command (Cambodia)}}

== បរិក្ខារ ==
{{ដើមចំបង|List of equipment of the Royal Cambodian Army}}គ្រឿងសព្វាវុធ

== ប្រតិបត្តិការរក្សាសន្តិភាព ==
កងយោធពលខេមរភូមិន្ទបានបញ្ជូនបុគ្គលិកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទទៅកាន់ចំណុចក្តៅផ្សេងៗ ដែលជាផ្នែកមួយនៃតួនាទីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងនាមជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ ភាគច្រើនជាវិស្វករ និងអង្គភាពដឹកជញ្ជូន ទាហានសរុបចំនួន៦.៨២២ នាក់ ក្នុងនោះ ៣៦៩ នាក់ជាស្ត្រី រហូតមកដល់ពេលនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅបេសកកម្មរក្សាសន្តិភាពចំនួន១០ នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៩ដូចជា៖ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-09-20 |title=Hun Sen says Cambodia proud of participating in UN peacekeeping missions |url=https://www.khmertimeskh.com/50764627/hun-sen-says-cambodia-proud-of-participating-in-un-peacekeeping-missions/ |access-date=2020-12-28 |website=Khmer Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

* {{Flag|សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល}}
* {{Flag|ឆាដ}}
* {{Flag|ស៊ីប}}
* {{Flag|លីបង់}}
* {{Flag|ម៉ាលី}}
* {{Flag|ស៊ូដង់ខាងត្បូង}}
* {{Flag|ស៊ូដង់}}
* {{Flag|ស៊ីរី}}
* {{Flag|យេម៉ែន}}

== ឋានន្តរស័ក្តិនិងគ្រឿងឥស្សរិយយស ==

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>rwt1rnoyczhdsy0aee2pwdxyxrxrlbv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323178</id>
      <parentid>323177</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:53:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Reverted edits by [[Special:Contribs/124.120.19.181|124.120.19.181]] ([[User talk:124.120.19.181|talk]]) to last version by Bunliep: reverting vandalism</comment>
      <origin>315671</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13357" sha1="m9upe4ka0fyztlr7ytyb8tafsa40gfn" xml:space="preserve">
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Royal Cambodian Army
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-subheader&quot; style=&quot;background-color:#DCDCDC;text-align:center;vertical-align:middle;&quot; |&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;កងទ័ពជើងគោក&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;&quot; |[[File:Emblem_of_Royal_Cambodian_Army.png|200x200ភីកសែល]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Emblem of the Royal Cambodian Army&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Founded
| class=&quot;infobox-data&quot; |9&amp;nbsp;November 1953&lt;span class=&quot;noprint&quot;&gt;&amp;#x3B;&amp;#x20;69 years ago&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;&amp;nbsp;(&lt;span class=&quot;bday dtstart published updated&quot;&gt;1953-11-09&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Country
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span class=&quot;flagicon&quot;&gt;[[File:Flag_of_Cambodia.svg|តំនភ្ជាប់=|alt=|border|23x23ភីកសែល]]&amp;nbsp;&lt;/span&gt;[[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Allegiance
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Royal_Standard_of_the_King_of_Cambodia.svg|border|25x25ភីកសែល]] [[King of Cambodia|HM The King]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Type
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Army]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Size
| class=&quot;infobox-data&quot; |85,000&lt;ref name=&quot;CSIS&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation cs2&quot; id=&quot;CITEREFAnthony_H._CordesmanRobert_Hammond2011&quot;&gt;&lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;300&quot;&gt;Anthony H. Cordesman; Robert Hammond (16 May 2011), [http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf ''THE MILITARY BALANCE IN ASIA: 1990–2011''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110617030913/http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf |date=2011-06-17 }} &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;, [[Center for Strategic and International Studies]], p.&amp;nbsp;70&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;, retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;27 June&lt;/span&gt; 2011&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Part&amp;nbsp;of
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Royal Cambodian Armed Forces]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Garrison/HQ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Phnom Penh]], [[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Motto(s)
| class=&quot;infobox-data&quot; |&quot;&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;ការពារព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&quot; ([[Khmer language|Khmer]])&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;font-size:85%;&quot;&gt;(&quot;Defend the Kingdom of Cambodia&quot;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Colours
| class=&quot;infobox-data&quot; |Red, Blue
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Anniversaries
| class=&quot;infobox-data&quot; |9 November
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Engagements
| class=&quot;infobox-data&quot; |
* [[Indochina Wars]]
** [[First Indochina War]]
** [[Second Indochina War]]
*** [[Cambodian Civil War]]
** [[Third Indochina War]]
*** [[Cambodian–Vietnamese War]]
* [[1997 clashes in Cambodia]]
* [[Cambodian–Thai border dispute]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Commanders
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Current&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commander
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Hun Manet]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Notable&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commanders
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Meas Sophea]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Tea Banh]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Srey Doek]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hun Manet]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hing Bun Hieng]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Insignia
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Unit colour
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Flag_of_Cambodia.svg|100x100ភីកសែល]]
|}
&lt;div class=&quot;shortdescription nomobile noexcerpt noprint searchaux&quot; style=&quot;display:none&quot;&gt;Military unit&lt;/div&gt;
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]

'''កងយោធពលខេមរភូមិន្ទនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឬ កងទ័ពជើងគោក''' គឺជាផ្នែកមួយនៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]] ។ វាមានកម្លាំងដីដែលមានចំនួន៨៥ ០០០ ចែកជា[[ថ្មើរជើង|កងពលថ្មើរជើង]] ចំនួន១១ ដោយមានជំនួយ [[សង្គ្រាមពាសដែក|ពាសដែក]] និង [[កាំភ្លើងធំ]] រួមបញ្ចូលគ្នា។ កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ស្ថិតនៅក្រោមយុត្តាធិការរបស់[[ក្រសួងការពារជាតិ]] ។

== អង្គការយោធា ==
[[ឯកសារ:RCArmy_Soldier.jpg|រូបភាពតូច| កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]]
នៅក្រោមផែនការ និងការបែងចែកយោធាបច្ចុប្បន្ន គ្រប់តំបន់យោធាមានទំហំកងពលពេញលេញ។ ផ្នែកនីមួយៗនឹងត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយផ្នែកពង្រឹងចល័តនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] ។ ប្រទេស​នេះ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ជា​ប្រាំមួយ​រហូត​មក​ដល់​ពេល​ថ្មី​ៗ​នេះ​តំបន់​យោធា​ចំនួន​ប្រាំ ដែល​ក្នុង​មួយ​ៗ​មាន​ខេត្ត​ចំនួន​បី​ឬ​បួន។ មានយោធភូមិនៅក្នុងទីក្រុងធំៗ និងមូលដ្ឋានទ័ពសំខាន់ៗ។

នាយឧត្តមសេនីយ៍ [[ហ៊ុន ម៉ាណែត]] ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោក។ លោក​ក៏​ជា​មេ​បញ្ជាការ​រង​នៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កង​យុទ្ធពលខេមរៈភូមិន្ទ]] ​ផង​ដែរ។

កងកម្លាំងត្រូវបានដាក់ពង្រាយតាមតម្រូវការទូទាំងប្រទេស និងក្នុងប្រតិបត្តិការដោយមានមូលដ្ឋានដូចខាងក្រោម៖

* '''តំបន់ទី១''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់ខេត្តស្ទឹងត្រែង [[ខេត្តក្រចេះ|ក្រចេះ]] [[ខេត្តរតនគិរី|រតនគិរី]] និង [[ខេត្តមណ្ឌលគិរី|មណ្ឌលគិរី]] ។
* '''តំបន់​ទី​២''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ចាម|​ខេត្ត​កំពង់ចាម]] ហើយ​តំបន់​នេះ​គ្រប​ដណ្តប់​លើ​ខេត្ត​កំពង់ចាម [[ខេត្តព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខេត្តស្វាយរៀង|​ខេត្ត​ស្វាយរៀង]] ។
* '''តំបន់​ទី​៣''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ [[ខេត្តតាកែវ|តាកែវ]] [[ខេត្តកំពត|កំពត]] [[ខេត្តព្រះសីហនុ|ព្រះសីហនុ]] [[ខេត្តកោះកុង|កោះកុង]] និង [[ខេត្តកែប|​កែប]] ។
* '''តំបន់ទី៤''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើខេត្តសៀមរាប [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] ។
* '''តំបន់​ទី​៥''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្ត​បាត់ដំបង]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​បាត់ដំបង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] និង [[ខេត្តប៉ៃលិន|​ប៉ៃលិន]] ។
* '''តំបន់ពិសេស''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលគឺនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] និងតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្តាល]] និងទីក្រុងធំនៃរាជធានីភ្នំពេញ។

យោធភូមិភាគនីមួយៗ ស្ថិតក្រោមការបញ្ជារបស់ឧត្តមសេនីយទោ ជំនួយពីនាយសេនាធិការ ដែលមានឋានៈ ឧត្តមសេនីយទោ។ នៅ​តាម​ខេត្ត​នីមួយៗ​មាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​មួយ​ឈ្មោះ​ថា​តំបន់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ក្រោម​ការ​បញ្ជា​របស់​វរសេនីយ៍ឯក។

[[ឯកសារ:Cambodian_Military_Regions.svg|400x400ភីកសែល]]

== កងកម្លាំងពិសេសតាមអាកាស ==
{{ដើមចំបង|Special Forces Command (Cambodia)}}

== បរិក្ខារ ==
{{ដើមចំបង|List of equipment of the Royal Cambodian Army}}គ្រឿងសព្វាវុធ

== ប្រតិបត្តិការរក្សាសន្តិភាព ==
កងយោធពលខេមរភូមិន្ទបានបញ្ជូនបុគ្គលិកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទទៅកាន់ចំណុចក្តៅផ្សេងៗ ដែលជាផ្នែកមួយនៃតួនាទីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងនាមជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ ភាគច្រើនជាវិស្វករ និងអង្គភាពដឹកជញ្ជូន ទាហានសរុបចំនួន៦.៨២២ នាក់ ក្នុងនោះ ៣៦៩ នាក់ជាស្ត្រី រហូតមកដល់ពេលនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅបេសកកម្មរក្សាសន្តិភាពចំនួន១០ នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៩ដូចជា៖ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-09-20 |title=Hun Sen says Cambodia proud of participating in UN peacekeeping missions |url=https://www.khmertimeskh.com/50764627/hun-sen-says-cambodia-proud-of-participating-in-un-peacekeeping-missions/ |access-date=2020-12-28 |website=Khmer Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

* {{Flag|សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល}}
* {{Flag|ឆាដ}}
* {{Flag|ស៊ីប}}
* {{Flag|លីបង់}}
* {{Flag|ម៉ាលី}}
* {{Flag|ស៊ូដង់ខាងត្បូង}}
* {{Flag|ស៊ូដង់}}
* {{Flag|ស៊ីរី}}
* {{Flag|យេម៉ែន}}

== ឋានន្តរស័ក្តិនិងគ្រឿងឥស្សរិយយស ==

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>m9upe4ka0fyztlr7ytyb8tafsa40gfn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323179</id>
      <parentid>323178</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T05:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>124.120.19.181</ip>
      </contributor>
      <origin>323179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13393" sha1="oixtlrdo3z3ygo9n4fv74qhgiveyx1b" xml:space="preserve">
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Royal Cambodian Army
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-subheader&quot; style=&quot;background-color:#DCDCDC;text-align:center;vertical-align:middle;&quot; |&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;កងទ័ពជើងគោក&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;&quot; |[[File:Emblem_of_Royal_Cambodian_Army.png|200x200ភីកសែល]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Emblem of the Royal Cambodian Army&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Founded
| class=&quot;infobox-data&quot; |9&amp;nbsp;November 1953&lt;span class=&quot;noprint&quot;&gt;&amp;#x3B;&amp;#x20;69 years ago&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;&amp;nbsp;(&lt;span class=&quot;bday dtstart published updated&quot;&gt;1953-11-09&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Country
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span class=&quot;flagicon&quot;&gt;[[File:Flag_of_Cambodia.svg|តំនភ្ជាប់=|alt=|border|23x23ភីកសែល]]&amp;nbsp;&lt;/span&gt;[[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Allegiance
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Royal_Standard_of_the_King_of_Cambodia.svg|border|25x25ភីកសែល]] [[King of Cambodia|HM The King]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Type
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Army]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Size
| class=&quot;infobox-data&quot; |85,000&lt;ref name=&quot;CSIS&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation cs2&quot; id=&quot;CITEREFAnthony_H._CordesmanRobert_Hammond2011&quot;&gt;&lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;300&quot;&gt;Anthony H. Cordesman; Robert Hammond (16 May 2011), [http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf ''THE MILITARY BALANCE IN ASIA: 1990–2011''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110617030913/http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf |date=2011-06-17 }} &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;, [[Center for Strategic and International Studies]], p.&amp;nbsp;70&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;, retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;27 June&lt;/span&gt; 2011&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Part&amp;nbsp;of
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Royal Cambodian Armed Forces]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Garrison/HQ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Phnom Penh]], [[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Motto(s)
| class=&quot;infobox-data&quot; |&quot;&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;ការពារព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&quot; ([[Khmer language|Khmer]])&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;font-size:85%;&quot;&gt;(&quot;Defend the Kingdom of Cambodia&quot;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Colours
| class=&quot;infobox-data&quot; |Red, Blue
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Anniversaries
| class=&quot;infobox-data&quot; |9 November
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Engagements
| class=&quot;infobox-data&quot; |
* [[Indochina Wars]]
** [[First Indochina War]]
** [[Second Indochina War]]
*** [[Cambodian Civil War]]
** [[Third Indochina War]]
*** [[Cambodian–Vietnamese War]]
* [[1997 clashes in Cambodia]]
* [[Cambodian–Thai border dispute]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Commanders
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Current&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commander
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Hun Manet]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Notable&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commanders
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Meas Sophea]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Tea Banh]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Srey Doek]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hun Manet]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hing Bun Hieng]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Insignia
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Unit colour
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Flag_of_Cambodia.svg|100x100ភីកសែល]]
|}
&lt;div class=&quot;shortdescription nomobile noexcerpt noprint searchaux&quot; style=&quot;display:none&quot;&gt;Military unit&lt;/div&gt;
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]

'''កងយោធពលខេមរភូមិន្ទនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឬ កងទ័ពជើងគោក''' គឺជាផ្នែកមួយនៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]] ។ វាមានកម្លាំងដីដែលមានចំនួន៨៥ ០០០ ចែកជា[[ថ្មើរជើង|កងពលថ្មើរជើង]] ចំនួន១១ ដោយមានជំនួយ [[សង្គ្រាមពាសដែក|ពាសដែក]] និង [[កាំភ្លើងធំ]] រួមបញ្ចូលគ្នា។ កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ស្ថិតនៅក្រោមយុត្តាធិការរបស់[[ក្រសួងការពារជាតិ]] ។

== អង្គការយោធា ==
[[ឯកសារ:RCArmy_Soldier.jpg|រូបភាពតូច| កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]]
នៅក្រោមផែនការ និងការបែងចែកយោធាបច្ចុប្បន្ន គ្រប់តំបន់យោធាមានទំហំកងពលពេញលេញ។ ផ្នែកនីមួយៗនឹងត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយផ្នែកពង្រឹងចល័តនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] ។ ប្រទេស​នេះ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ជា​ប្រាំមួយ​រហូត​មក​ដល់​ពេល​ថ្មី​ៗ​នេះ​តំបន់​យោធា​ចំនួន​ប្រាំ ដែល​ក្នុង​មួយ​ៗ​មាន​ខេត្ត​ចំនួន​បី​ឬ​បួន។ មានយោធភូមិនៅក្នុងទីក្រុងធំៗ និងមូលដ្ឋានទ័ពសំខាន់ៗ។

នាយឧត្តមសេនីយ៍ [[ហ៊ុន ម៉ាណែត]] ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោក។ លោក​ក៏​ជា​មេ​បញ្ជាការ​រង​នៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កង​យុទ្ធពលខេមរៈភូមិន្ទ]] ​ផង​ដែរ។

កងកម្លាំងត្រូវបានដាក់ពង្រាយតាមតម្រូវការទូទាំងប្រទេស និងក្នុងប្រតិបត្តិការដោយមានមូលដ្ឋានដូចខាងក្រោម៖

* '''តំបន់ទី១''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់ខេត្តស្ទឹងត្រែង [[ខេត្តក្រចេះ|ក្រចេះ]] [[ខេត្តរតនគិរី|រតនគិរី]] និង [[ខេត្តមណ្ឌលគិរី|មណ្ឌលគិរី]] ។
* '''តំបន់​ទី​២''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ចាម|​ខេត្ត​កំពង់ចាម]] ហើយ​តំបន់​នេះ​គ្រប​ដណ្តប់​លើ​ខេត្ត​កំពង់ចាម [[ខេត្តព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខេត្តស្វាយរៀង|​ខេត្ត​ស្វាយរៀង]] ។
* '''តំបន់​ទី​៣''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ [[ខេត្តតាកែវ|តាកែវ]] [[ខេត្តកំពត|កំពត]] [[ខេត្តព្រះសីហនុ|ព្រះសីហនុ]] [[ខេត្តកោះកុង|កោះកុង]] និង [[ខេត្តកែប|​កែប]] ។
* '''តំបន់ទី៤''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើខេត្តសៀមរាប [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] ។
* '''តំបន់​ទី​៥''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្ត​បាត់ដំបង]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​បាត់ដំបង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] និង [[ខេត្តប៉ៃលិន|​ប៉ៃលិន]] ។
* '''តំបន់ពិសេស''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលគឺនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] និងតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្តាល]] និងទីក្រុងធំនៃរាជធានីភ្នំពេញ។

យោធភូមិភាគនីមួយៗ ស្ថិតក្រោមការបញ្ជារបស់ឧត្តមសេនីយទោ ជំនួយពីនាយសេនាធិការ ដែលមានឋានៈ ឧត្តមសេនីយទោ។ នៅ​តាម​ខេត្ត​នីមួយៗ​មាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​មួយ​ឈ្មោះ​ថា​តំបន់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ក្រោម​ការ​បញ្ជា​របស់​វរសេនីយ៍ឯក។

[[ឯកសារ:Cambodian_Military_Regions.svg|400x400ភីកសែល]]

== อยากโดนทิ้งระเบิดใส่กรุงเทพจังอิอิ ==
{{ដើមចំបង|Special Forces Command (Cambodia)}}

== បរិក្ខារ ==
{{ដើមចំបង|List of equipment of the Royal Cambodian Army}}គ្រឿងសព្វាវុធ

== ប្រតិបត្តិការរក្សាសន្តិភាព ==
កងយោធពលខេមរភូមិន្ទបានបញ្ជូនបុគ្គលិកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទទៅកាន់ចំណុចក្តៅផ្សេងៗ ដែលជាផ្នែកមួយនៃតួនាទីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងនាមជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ ភាគច្រើនជាវិស្វករ និងអង្គភាពដឹកជញ្ជូន ទាហានសរុបចំនួន៦.៨២២ នាក់ ក្នុងនោះ ៣៦៩ នាក់ជាស្ត្រី រហូតមកដល់ពេលនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅបេសកកម្មរក្សាសន្តិភាពចំនួន១០ នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៩ដូចជា៖ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-09-20 |title=Hun Sen says Cambodia proud of participating in UN peacekeeping missions |url=https://www.khmertimeskh.com/50764627/hun-sen-says-cambodia-proud-of-participating-in-un-peacekeeping-missions/ |access-date=2020-12-28 |website=Khmer Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

* {{Flag|សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល}}
* {{Flag|ឆាដ}}
* {{Flag|ស៊ីប}}
* {{Flag|លីបង់}}
* {{Flag|ម៉ាលី}}
* {{Flag|ស៊ូដង់ខាងត្បូង}}
* {{Flag|ស៊ូដង់}}
* {{Flag|ស៊ីរី}}
* {{Flag|យេម៉ែន}}

== ឋានន្តរស័ក្តិនិងគ្រឿងឥស្សរិយយស ==

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>oixtlrdo3z3ygo9n4fv74qhgiveyx1b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323184</id>
      <parentid>323179</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T06:43:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Hide on Rosé</username>
        <id>37631</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>បានត្រឡប់កំណែប្រែដោយ[[Special:Contributions/124.120.19.181|124.120.19.181]] ([[User talk:124.120.19.181|Talk]]) ទៅកំណែប្រែចុងក្រោយដោយ [[User:Hide on Rosé|Hide on Rosé]]</comment>
      <origin>315671</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13357" sha1="m9upe4ka0fyztlr7ytyb8tafsa40gfn" xml:space="preserve">
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width:25.5em;border-spacing:2px;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-above&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Royal Cambodian Army
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-subheader&quot; style=&quot;background-color:#DCDCDC;text-align:center;vertical-align:middle;&quot; |&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;កងទ័ពជើងគោក&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;
|-
| colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-image&quot; style=&quot;text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;&quot; |[[File:Emblem_of_Royal_Cambodian_Army.png|200x200ភីកសែល]]&lt;div class=&quot;infobox-caption&quot;&gt;Emblem of the Royal Cambodian Army&lt;/div&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Founded
| class=&quot;infobox-data&quot; |9&amp;nbsp;November 1953&lt;span class=&quot;noprint&quot;&gt;&amp;#x3B;&amp;#x20;69 years ago&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;&amp;nbsp;(&lt;span class=&quot;bday dtstart published updated&quot;&gt;1953-11-09&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Country
| class=&quot;infobox-data&quot; |&lt;span class=&quot;flagicon&quot;&gt;[[File:Flag_of_Cambodia.svg|តំនភ្ជាប់=|alt=|border|23x23ភីកសែល]]&amp;nbsp;&lt;/span&gt;[[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Allegiance
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Royal_Standard_of_the_King_of_Cambodia.svg|border|25x25ភីកសែល]] [[King of Cambodia|HM The King]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Type
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Army]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Size
| class=&quot;infobox-data&quot; |85,000&lt;ref name=&quot;CSIS&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation cs2&quot; id=&quot;CITEREFAnthony_H._CordesmanRobert_Hammond2011&quot;&gt;&lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;300&quot;&gt;Anthony H. Cordesman; Robert Hammond (16 May 2011), [http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf ''THE MILITARY BALANCE IN ASIA: 1990–2011''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110617030913/http://csis.org/files/publication/110516_South_Asia-AsiaMilitaryBalance2011.pdf |date=2011-06-17 }} &lt;span class=&quot;cs1-format&quot;&gt;(PDF)&lt;/span&gt;, [[Center for Strategic and International Studies]], p.&amp;nbsp;70&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;, retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;27 June&lt;/span&gt; 2011&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Part&amp;nbsp;of
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Royal Cambodian Armed Forces]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Garrison/HQ
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[Phnom Penh]], [[Cambodia]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Motto(s)
| class=&quot;infobox-data&quot; |&quot;&lt;span title=&quot;Khmer-language text&quot;&gt;&lt;span lang=&quot;km&quot;&gt;ការពារព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;&quot; ([[Khmer language|Khmer]])&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;span style=&quot;font-size:85%;&quot;&gt;(&quot;Defend the Kingdom of Cambodia&quot;)&lt;/span&gt;
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Colours
| class=&quot;infobox-data&quot; |Red, Blue
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Anniversaries
| class=&quot;infobox-data&quot; |9 November
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Engagements
| class=&quot;infobox-data&quot; |
* [[Indochina Wars]]
** [[First Indochina War]]
** [[Second Indochina War]]
*** [[Cambodian Civil War]]
** [[Third Indochina War]]
*** [[Cambodian–Vietnamese War]]
* [[1997 clashes in Cambodia]]
* [[Cambodian–Thai border dispute]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Commanders
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Current&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commander
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Hun Manet]]
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Notable&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;commanders
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[General]] [[Meas Sophea]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Tea Banh]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Srey Doek]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hun Manet]] &lt;br /&gt;&lt;br /&gt; [[General]] [[Hing Bun Hieng]]
|-
! colspan=&quot;2&quot; class=&quot;infobox-header&quot; style=&quot;background-color:#C3D6EF;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;&quot; |Insignia
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; style=&quot;padding-right: 1em;&quot; |Unit colour
| class=&quot;infobox-data&quot; |[[File:Flag_of_Cambodia.svg|100x100ភីកសែល]]
|}
&lt;div class=&quot;shortdescription nomobile noexcerpt noprint searchaux&quot; style=&quot;display:none&quot;&gt;Military unit&lt;/div&gt;
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]

'''កងយោធពលខេមរភូមិន្ទនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឬ កងទ័ពជើងគោក''' គឺជាផ្នែកមួយនៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]] ។ វាមានកម្លាំងដីដែលមានចំនួន៨៥ ០០០ ចែកជា[[ថ្មើរជើង|កងពលថ្មើរជើង]] ចំនួន១១ ដោយមានជំនួយ [[សង្គ្រាមពាសដែក|ពាសដែក]] និង [[កាំភ្លើងធំ]] រួមបញ្ចូលគ្នា។ កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ស្ថិតនៅក្រោមយុត្តាធិការរបស់[[ក្រសួងការពារជាតិ]] ។

== អង្គការយោធា ==
[[ឯកសារ:RCArmy_Soldier.jpg|រូបភាពតូច| កងយោធពលខេមរភូមិន្ទ]]
នៅក្រោមផែនការ និងការបែងចែកយោធាបច្ចុប្បន្ន គ្រប់តំបន់យោធាមានទំហំកងពលពេញលេញ។ ផ្នែកនីមួយៗនឹងត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយផ្នែកពង្រឹងចល័តនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] ។ ប្រទេស​នេះ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​ជា​ប្រាំមួយ​រហូត​មក​ដល់​ពេល​ថ្មី​ៗ​នេះ​តំបន់​យោធា​ចំនួន​ប្រាំ ដែល​ក្នុង​មួយ​ៗ​មាន​ខេត្ត​ចំនួន​បី​ឬ​បួន។ មានយោធភូមិនៅក្នុងទីក្រុងធំៗ និងមូលដ្ឋានទ័ពសំខាន់ៗ។

នាយឧត្តមសេនីយ៍ [[ហ៊ុន ម៉ាណែត]] ជាមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោក។ លោក​ក៏​ជា​មេ​បញ្ជាការ​រង​នៃ[[កងទ័ពយុទ្ធពលខេឞរភូមិន្ទ|កង​យុទ្ធពលខេមរៈភូមិន្ទ]] ​ផង​ដែរ។

កងកម្លាំងត្រូវបានដាក់ពង្រាយតាមតម្រូវការទូទាំងប្រទេស និងក្នុងប្រតិបត្តិការដោយមានមូលដ្ឋានដូចខាងក្រោម៖

* '''តំបន់ទី១''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ [[ខេត្តស្ទឹងត្រែង]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់ខេត្តស្ទឹងត្រែង [[ខេត្តក្រចេះ|ក្រចេះ]] [[ខេត្តរតនគិរី|រតនគិរី]] និង [[ខេត្តមណ្ឌលគិរី|មណ្ឌលគិរី]] ។
* '''តំបន់​ទី​២''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ចាម|​ខេត្ត​កំពង់ចាម]] ហើយ​តំបន់​នេះ​គ្រប​ដណ្តប់​លើ​ខេត្ត​កំពង់ចាម [[ខេត្តព្រៃវែង|ព្រៃវែង]] និង [[ខេត្តស្វាយរៀង|​ខេត្ត​ស្វាយរៀង]] ។
* '''តំបន់​ទី​៣''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ|ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ [[ខេត្តតាកែវ|តាកែវ]] [[ខេត្តកំពត|កំពត]] [[ខេត្តព្រះសីហនុ|ព្រះសីហនុ]] [[ខេត្តកោះកុង|កោះកុង]] និង [[ខេត្តកែប|​កែប]] ។
* '''តំបន់ទី៤''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលស្ថិតនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]] ហើយតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើខេត្តសៀមរាប [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ|ព្រះវិហារ]] និង [[ខេត្តកំពង់ធំ|កំពង់ធំ]] ។
* '''តំបន់​ទី​៥''' ៖ ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង[[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្ត​បាត់ដំបង]] ហើយ​តំបន់​នេះ​មាន​ខេត្ត​បាត់ដំបង [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ពោធិ៍សាត់]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|បន្ទាយមានជ័យ]] និង [[ខេត្តប៉ៃលិន|​ប៉ៃលិន]] ។
* '''តំបន់ពិសេស''' ៖ ទីស្នាក់ការកណ្តាលគឺនៅក្នុង[[ភ្នំពេញ|រាជធានីភ្នំពេញ]] និងតំបន់នេះគ្របដណ្តប់លើ [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] [[ខេត្តកណ្ដាល|កណ្តាល]] និងទីក្រុងធំនៃរាជធានីភ្នំពេញ។

យោធភូមិភាគនីមួយៗ ស្ថិតក្រោមការបញ្ជារបស់ឧត្តមសេនីយទោ ជំនួយពីនាយសេនាធិការ ដែលមានឋានៈ ឧត្តមសេនីយទោ។ នៅ​តាម​ខេត្ត​នីមួយៗ​មាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​មួយ​ឈ្មោះ​ថា​តំបន់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ក្រោម​ការ​បញ្ជា​របស់​វរសេនីយ៍ឯក។

[[ឯកសារ:Cambodian_Military_Regions.svg|400x400ភីកសែល]]

== កងកម្លាំងពិសេសតាមអាកាស ==
{{ដើមចំបង|Special Forces Command (Cambodia)}}

== បរិក្ខារ ==
{{ដើមចំបង|List of equipment of the Royal Cambodian Army}}គ្រឿងសព្វាវុធ

== ប្រតិបត្តិការរក្សាសន្តិភាព ==
កងយោធពលខេមរភូមិន្ទបានបញ្ជូនបុគ្គលិកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទទៅកាន់ចំណុចក្តៅផ្សេងៗ ដែលជាផ្នែកមួយនៃតួនាទីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងនាមជាសមាជិកនៃ[[អង្គការសហប្រជាជាតិ]] ។ ភាគច្រើនជាវិស្វករ និងអង្គភាពដឹកជញ្ជូន ទាហានសរុបចំនួន៦.៨២២ នាក់ ក្នុងនោះ ៣៦៩ នាក់ជាស្ត្រី រហូតមកដល់ពេលនេះ ត្រូវបានបញ្ជូនទៅបេសកកម្មរក្សាសន្តិភាពចំនួន១០ នៅក្នុងប្រទេសចំនួន៩ដូចជា៖ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-09-20 |title=Hun Sen says Cambodia proud of participating in UN peacekeeping missions |url=https://www.khmertimeskh.com/50764627/hun-sen-says-cambodia-proud-of-participating-in-un-peacekeeping-missions/ |access-date=2020-12-28 |website=Khmer Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

* {{Flag|សាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្ដាល}}
* {{Flag|ឆាដ}}
* {{Flag|ស៊ីប}}
* {{Flag|លីបង់}}
* {{Flag|ម៉ាលី}}
* {{Flag|ស៊ូដង់ខាងត្បូង}}
* {{Flag|ស៊ូដង់}}
* {{Flag|ស៊ីរី}}
* {{Flag|យេម៉ែន}}

== ឋានន្តរស័ក្តិនិងគ្រឿងឥស្សរិយយស ==

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>m9upe4ka0fyztlr7ytyb8tafsa40gfn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ប្រាសាទតា​មាន់​ធំ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48187</id>
    <revision>
      <id>323186</id>
      <parentid>321646</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T10:44:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>202.150.3.72</ip>
      </contributor>
      <origin>323186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13299" sha1="obm02jdjdt0s0obi922bntn93adunpv" xml:space="preserve"> 
{{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រាសាទ|image=Prasat Ta Muen Thom-3-HDC.jpg|caption=|coordinates={{coord|14|20|57|N|103|15|59|E|region:KH}}|location=[[ឃុំគោកមន(ស្រុកបន្ទាយអំពិល)|ឃុំគោកមន]] [[ស្រុកបន្ទាយអំពិល]] [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ|ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]]|architecture=[[រចនាបថបាភួន]]|creator=[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|សូរ្យវរ្ម័នទី១]] [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]}}

'''ប្រាសាទតាមាន់ធំ''' ( {{Lang-km|ប្រាសាទតាមាន់ធំ}}, {{IPA-th|prāːsàːt tāː mɯ̄a̯n tʰōm|pron}} , សរសេរឡាតាំងថា Prasat Ta Muen Thom ស្ថិតនៅជាប់ព្រំដែន[[wiktionary:Khmer|កម្ពុជា]] -ថៃ។

ប្រាសាទតាមាន់កសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី១១ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|សូរ្យវរ្ម័នទី១]] (១០០២-១០៥០) និង[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២]] (១០៥០-១០៦៦)។ តាមរយៈសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និងការតុបតែងលំអ នៅតាមថែវ និងហោជាងរបស់ប្រាសាទបានបញ្ជាក់ថា គឺស្ថិតនៅក្នុង[[រចនាបថឃ្លាំង]] និងបាពួនហើយឧទ្ទិស ថ្វាយដល់[[ព្រះសិវៈ]]។ នៅក្នុងប្រាសាទនេះ មានតម្កល់ សសរលិង្គរបស់ព្រះសិវៈ ដែលគេហៅថា ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “Svayambhuva Linga”  មានន័យថា លិង្គកើតឡើង ដោយឯកឯង។ ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “Svayambhuva Linga”  គឺជាទីតាំងដ៏ពិសេសបំផុត សម្រាប់សម័យបុរាណហើយ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតែមានជំនឿរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

  នៅក្នុងទីតាំងប្រាសាទនេះ គឺជាទីកន្លែង[[អាស្រម]]មួយកាលពីសម័យមុនអង្គរនេះ យើងយោងទៅតាម សិលាចារឹកនៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។

  ប្រការគួរអោយចាប់អារម្មណ៍មួយទៀត គឺគេពុំបានពង្រាបដីឱ្យស្មើដើម្បីសាងសង់ឡើយ គឺគេសាងសង់ផ្ទាល់លើថ្មភ្នំដោយគ្រាន់តែដាប់ឱ្យស្មើល្មមៗតែប៉ុណ្ណោះ ហើយប្រហែលជាយកថ្មនៅទីនោះ តែម្តងមកសង់ប្រាសាទ។ ចំពោះបដិមាវិញយើងពុំទាន់ឃើញមាន អ្វីទាំងអស់លើកលែងតែនៅក្នុងបន្ទប់មួយមានបដិមា ធម្មជាតិស្រាប់។ នេះគឺជាសាច់ថ្មដុះមកលើត្រង់ហើយ ដែលខ្មែរបុរាណចាត់ទុកថាជា[[លិង្គ]] ។សូមជ្រាបថាលិង្គមានពីរបែប។ លិង្គដែលមនុស្សឆ្លាក់ហើយអាចប្តូរទី កន្លែងបានដែលគេតែងយកទៅ តំកល់បញ្ចុះក្នុងយោនីនោះគេហៅថា“ស្ថាបិតលិង្គ“។ រីឯថ្មដែលជាប់នឹងផ្ទាំងនៅក្នុង ដីហើយដែលមានរូបរាងលេចចេញមកលើល្មមអាចឱ្យគេចាត់ទុកថា ជាលិង្គបានគេហៅថា “ ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “ ន័យថាលិង្គដែលកើតឡើងដោយឯកឯង។ ចំពោះការគោរពសក្ការៈនៃលិង្គទាំងពីរគឺមានដូចគ្នា ប៉ុន្តែស្វ័យម្ភូវលិង្គនៅទីនេះភ្ជាប់នៅក្រៅបរិវេណ ប្រាសាទតាមចង្អូរថ្ម ឬទរបង្ហូរទឹកមន្ត “ [[សោមាសូត្រ|សោមសូទ្រ]] “ ដែលគេរៀបចំសម្រាប់ទឹកមន្តស្រោចស្រពក្នុងពិធីលើលិង្គនោះហូរទៅក្រៅដើម្បីសាសនិកនានាត្រងយកទៅប្រើ ក្នុងជំនឿផ្សេងៗរៀងៗខ្លួន ។

'''ប្រាសាទតាមាន់'''

'''ប្រាសាទតាមាន់''' មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិគូ ឃុំអំពិល ស្រុកបន្ទាយអំពិល ខេត្តឧត្តរមានជ័យ តាមផ្លូវជាតិលេខ ៥៦ ដែលមានចម្ងាយ  ពីទីរួមក្រុងសំរោង ៤៨គីឡូម៉ែត្រ។ '''ពីប្រាសាទតាមាន់ធំទៅប្រាសាទតាមាន់តូចមានចម្ងាយជិត២គីឡូម៉ែត្រ'''។ ប្រាសាទតាមាន់ធំមានទំហំ ៦០មX៦០ម សាងសង់ អំពីថ្មភក់ ស្ថិតនៅលើខ្នងភ្នំដងរែក ដោយប្រាសាទនេះ បានធ្វើការចុះបញ្ជីសារពើភណ្ឌ័របស់ក្រសួងវប្បធម៌ និង វិចិត្រសិល្បះរួចហើយ។តាមការវាយតម្លៃរបស់អ្នក បុរាណវិទ្យាបានបញ្ជាក់ថា សំណង់ ស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទ នេះបានសាងសង់រួចហើយ ប៉ុន្តែផ្នែកចម្លាក់រចនាវិញ យើងសងេ្កតឃើញថានៅសល់ផ្ទៃច្រើននៃប្រាសាទដែលមិនទាន់ឆ្លាក់។ ម្យ៉ាងទៀតប្រាសាទតាមាន់ មានកំពែង ព័ទ្ធជុំវិញបែរ ទៅរកទិសខាងត្បូងដែលគេឆ្ងល់ថាហេតុអ្វី? នេះដោយយោងទៅតាមតម្រូវការចាំបាច់នៃទីតាំង ភូមិសាស្រ្ត គឺខ្ពង់រាប ចំណុចនេះមានចម្រាក់បែរទៅរក ទិសខាងត្បូង។ ចំណែកឯតួប្រាសាទទាំងមូល សាងសង់ មកជាប់នឹងចម្រាក់ដីតែម្តង។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Request Rejected |url=https://www.oddarmeanchey.gov.kh/detail/6452 |access-date=2025-06-06 |website=www.oddarmeanchey.gov.kh}}&lt;/ref&gt;

អ្នកដែលធ្លាប់សិក្សាសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និងសិល្បៈខ្មែរបុរាណអាច និងយល់ស្របគ្នាថា ប្រាសាទនេះ គឺជាស្នាមព្រះហស្ថ នៃព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ បើពុំនោះក៏នៅជំនាន់ ឬរាជ្យនោះ (ផ្នែកទី១ នៃសតវត្សទី១១) ថ្វីត្បិតតែពុំឃើញមានសិលាចារឹកហើយពុំមានចម្លាក់រចនាបថក៏ដោយ។

  បើតាមប្រភពឯកសារមួយចំនួនបានបញ្ជាក់ថា ប្រាសាទតាមាន់កសាងឡើងក្នុងសតវត្សទី១១ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (១០០២-១០៥០) និងឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២ (១០៥០-១០៦៦)។ តាមរយៈសំណង់ស្ថាបត្យកម្ម និងការតុបតែងលំអ នៅតាមថែវ និងហោជាងរបស់ប្រាសាទបានបញ្ជាក់ថា គឺស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថឃ្លាំង និងបាពួនហើយឧទ្ទិស ថ្វាយដល់ព្រះសិវៈ។ នៅក្នុងប្រាសាទនេះ មានតម្កល់ សសរលិង្គរបស់ព្រះសិវៈ ដែលគេហៅថា ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “Svayambhuva Linga”  មានន័យថា លិង្គកើតឡើង ដោយឯកឯង។ ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “Svayambhuva Linga”  គឺជាទីតាំងដ៏ពិសេសបំផុត សម្រាប់សម័យបុរាណហើយ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅតែមានជំនឿរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។

  នៅក្នុងទីតាំងប្រាសាទនេះ គឺជាទីកន្លែងអាស្រមមួយកាលពីសម័យមុនអង្គរនេះ យើងយោងទៅតាម សិលាចារឹកនៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។

  ប្រការគួរអោយចាប់អារម្មណ៍មួយទៀត គឺគេពុំបានពង្រាបដីឱ្យស្មើដើម្បីសាងសង់ឡើយ គឺគេសាងសង់ផ្ទាល់លើថ្មភ្នំដោយគ្រាន់តែដាប់ឱ្យស្មើល្មមៗតែប៉ុណ្ណោះ ហើយប្រហែលជាយកថ្មនៅទីនោះ តែម្តងមកសង់ប្រាសាទ។ ចំពោះបដិមាវិញយើងពុំទាន់ឃើញមាន អ្វីទាំងអស់លើកលែងតែនៅក្នុងបន្ទប់មួយមានបដិមា ធម្មជាតិស្រាប់។ នេះគឺជាសាច់ថ្មដុះមកលើត្រង់ហើយ ដែលខ្មែរបុរាណចាត់ទុកថាជាលិង្គ ។សូមជ្រាបថាលិង្គមានពីរបែប។ លិង្គដែលមនុស្សឆ្លាក់ហើយអាចប្តូរទី កន្លែងបានដែលគេតែងយកទៅ តំកល់បញ្ចុះក្នុងយោនីនោះគេហៅថា“ស្ថាបិតលិង្គ“។ រីឯថ្មដែលជាប់នឹងផ្ទាំងនៅក្នុង ដីហើយដែលមានរូបរាងលេចចេញមកលើល្មមអាចឱ្យគេចាត់ទុកថា ជាលិង្គបានគេហៅថា “ ស្វ័យម្ភូវលិង្គ “ ន័យថាលិង្គដែលកើតឡើងដោយឯកឯង។ ចំពោះការគោរពសក្ការៈនៃលិង្គទាំងពីរគឺមានដូចគ្នា ប៉ុន្តែស្វ័យម្ភូវលិង្គនៅទីនេះភ្ជាប់នៅក្រៅបរិវេណ ប្រាសាទតាមចង្អូរថ្ម ឬទរបង្ហូរទឹកមន្ត “ សោមសូទ្រ “ ដែលគេរៀបចំសម្រាប់ទឹកមន្តស្រោចស្រពក្នុងពិធីលើលិង្គនោះហូរទៅក្រៅដើម្បីសាសនិកនានាត្រងយកទៅប្រើ ក្នុងជំនឿផ្សេងៗរៀងៗខ្លួន ។

== វិចិត្រសាល ==
{{Gallery|File:Prasat Ta Muen Thom-021.jpg||File:Prasat Ta Muen Thom-005.jpg||File:Prasat Ta Muen Thom-4-HDC.jpg|The somasutra.|File:Prasat Ta Muen Thom-011.jpg|||title=Prasat Ta Muen Thom|footer=}}

== កំណត់ចំណាំ ==</text>
      <sha1>obm02jdjdt0s0obi922bntn93adunpv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49001</id>
    <revision>
      <id>323128</id>
      <parentid>322836</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T14:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RandomPoopedBoi</username>
        <id>27248</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>323128</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7075" sha1="9zj8f54ovxitpzjr9jdair4fstlynk4" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name                = ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ
| native_name         = แพทองธาร ชินวัตร
| image               = Paetongtarn Shinawatra October 2023.jpg
| width               = 
| alt                 = 
| caption             = 
| office1             = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]
| predecessor1        = [[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]] (ស្ដីទី)
| monarch1            = [[វជិរាលង្ករណ៍]]
| successor1          = [[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]] (ស្ដីទី)
| deputy1             = 
| term_start1         = ១៦ សីហា ២០២៤{{refn|group=ស|តំណែងលោកស្រីត្រូវបាន[[តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ]]ព្យួរនៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ ដោយមានលោក[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]]ឡើងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីជំនួសលោកស្រី។}}
| term_end1           = 
| office2             = [[ក្រសួងវប្បធម៌ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌]]
| primeminister2      = ''ខ្លួនលោកស្រី''&lt;br/&gt;សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច (ស្ដីទី)
| termstart2          = ៣០ មិថុនា ២០២៥
| termend2            = 
| predecessor2        = [[សុដាវណ្ណ វាំងសុភ័ក្តិកុសល]]
| successor2          =  
| office3             = ប្រធាន[[គណបក្សភឿថៃ]]
| termstart3          = ២៧ តុលា ២០២៣
| termend3            = 
| predecessor3        = ឈូស័ក សិរីនិល (ស្ដីទី)
| successor3          =  
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1986|08|21}}
| birth_place         = [[បាងកក]]​, ប្រទេស​ថៃ
| father              = [[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]]
| mother              = [[បុជមាន នា ពុម្ភពេជ្រ]]
| education           = [[សាកលវិទ្យាល័យ ចុឡាលុងករណ៍|សាកលវិទ្យាល័យចុល្លាង្ករណ៍]] ([[បរិញ្ញបត្រ|ប.រ]])&lt;br&gt;[[សាកលវិទ្យាល័យសឺរ៉ី]] ([[បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់|ប.ជ.ខ.]])
| party               = [[គណបក្សភឿថៃ|ភឿថៃ]]
| spouse              = បិដក សុខសុវត្ថិ
| children            = ២
| signature           = PaeThongthan Shinawatra.svg
}}

'''ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ''' ឬហៅតាមភាសាសរសេរថា '''ផែថងថារ ស៊ីណាវ៉ាត្រា''' ([[ភាសាថៃ]]៖ แพทองธาร ชินวัตร, ហៅក្រៅថា ''អុងអ៊ីង'', កើតថ្ងៃទី២១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៨៦) គឺជាអ្នកនយោបាយ និងអ្នកជំនួញថៃមួយរូប ដែលកំពុងបម្រើការជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]តាំងពីថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ និងជាប្រធាន[[គណបក្សភឿថៃ]]តាំងពីឆ្នាំ២០២៣។ ក្នុងនាមជាសមាជិក​ម្នាក់​នៃ[[ត្រកូលជិនវ័ត្រ|​គ្រួសារ​នយោបាយ​ជិនវ័ត្រ]] លោកស្រីត្រូវ​ជា​កូន​ស្រី​ពៅរបស់​អតីត​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ថៃ[[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]] និងនិង​ជា​ក្មួយ​ស្រី​របស់[[យិងលក្សណ៍ ជិនវ័ត្រ]] (អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីឆ្នាំ២០១១ ដល់ឆ្នាំ២០១៤)។ ពែទងធារគឺជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃវ័យក្មេងបំផុត និងជាស្ត្រីទីពីរប៉ុណ្ណោះដែលបានកាន់តំណែងនេះ។

== ជីវិត​ឯកជន ==
ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ កើតនៅ[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] ។ នាងបានទៅសាសេនចូសែបខនវេន សម្រាប់អនុវិទ្យាល័យ និង សាម៉ាថឺរដៀ សម្រាប់វិទ្យាល័យ។ នាងបានបញ្ចប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យាពី មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សាកលវិទ្យាលចុល្លាង្ករណ៍ ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ហើយបានបន្តការសិក្សានៅប្រទេសអង់គ្លេស ដោយទទួលបានសញ្ញាប័ត្រ MSC ផ្នែកគ្រប់គ្រងសណ្ឋាគារអន្តរជាតិពី សាកលវិទ្យាលស៊ូររី។ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=matichon |date=2022-03-22 |title=เปิดประวัติ อุ๊งอิ๊ง-แพทองธาร ทายาทชินวัตร หัวหน้าครอบครัวเพื่อไทย |url=https://www.matichon.co.th/politics/news_3245808 |access-date=2022-05-02 |website=มติชนออนไลน์ |language=th}}&lt;/ref&gt;

នាង គឺជាម្ចាស់ភាគហ៊ុនលេខ១ របស់ SC Asset Corporation និងជានាយកនៃមូលនិធិថៃខម។ នាងបានរៀបការជាមួយ ពិតាកា ស៊ុក្សាវ៉ាត់ ហើយពួកគេមានកូនពីរនាក់; កូនស្រី និងកូនប្រុសម្នាក់។ &lt;ref&gt;{{Cite web |last=News |first=VietNamNet |title=Báo VietnamNet |url=https://vietnamnet.vn/chan-dung-co-ut-xinh-dep-nha-thaksin-vua-gia-nhap-chinh-truong-787948.html |access-date=2022-04-29 |website=VietNamNet News |language=vietnamese}}&lt;/ref&gt;

== កំណត់សម្គាល់ ==
{{Reflist|group=ស}}

== ឯកសារយោង ==
{{Reflist}}

{{បញ្ជីឯកសារយោង}}
{{Stub}}

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>9zj8f54ovxitpzjr9jdair4fstlynk4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49481</id>
    <revision>
      <id>323131</id>
      <parentid>312056</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T15:41:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RandomPoopedBoi</username>
        <id>27248</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>323131</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7057" sha1="ttqs7yu9c9cup7i458hygl7j08pbnqh" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = [[ឯកឧត្តម]]
| name                = ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន
| native_name         = {{nobold|เศรษฐา ทวีสิน}}
| native_name_lang    = 
| image               = Srettha Thavisin at Pheu Thai Party headquarters,Bangkok, 7 September 2023.jpg
| caption             = 
| order               = 
| office              = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]ទី៣០
| monarch             = [[វជិរាលង្ករណ៍]]
| termstart           = ២២ សីហា ២០២៣
| deputy              = {{Collapsible list|title=''បញ្ជី''|1=[[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]]&lt;br /&gt;[[សមសក្តិ៍ ទេពសុទិន]]&lt;br /&gt;[[ផឹកប្រិយ៍ ពហិធនុករ]]&lt;br /&gt;[[អនុទិន ឆានវិរគុន]]&lt;br /&gt;បចរវត្ត វង្សសុវណ្ណ&lt;br /&gt;ពិរផាន សលិរដ្ឋវិភោគ&lt;br /&gt;[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច ]]&lt;br /&gt;ពិជ័យ ឆុនហវជិរ}}
| termend             = ១៤ សីហា ២០២៤
| predecessor         = [[ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា]]
| successor           = [[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]] (ស្ដីទី)
| office1             = [[ក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ]]
| term_start1         = ១ កញ្ញា ២០២៣
| term_end1           = ២៧ មេសា ២០២៤
| deputy1             = ក្រិតសេតា ចិណាវិជ្ជារនា&lt;br&gt;ជល់ផាន អមនវិវត្ត
| primeminister1      = ខ្លួនលោក
| predecessor1        = [[អាគម ទើមពិត្យផៃសិដ្ឋ]]
| successor1          = ពិជ័យ ឆុនហវជិរ
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1962|02|15}}
| birth_place         = [[បាងកក]], ថៃ
| party               = [[គណបក្សភឿថៃ|ភឿថៃ]]
| education           = {{ubl|[[សកលវិទ្យាល័យចុល្លាលង្ករណ៍]]|[[សាកលវិទ្យាល័យម៉ាស្សាឈូស៊ែត]]|[[សាកលវិទ្យាល័យឧត្តមសិក្សាក្លែរម៉ុង]]}}
| spouse              = [[បក្សរ៍ពិឡៃ ទវីសិន]]
| children            = ៣
| signature           = Srettha Thavisin signature.svg
}}

'''ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]៖ เศรษฐา ทวีสิน, ប្រកប៖ ស្រេត-ថា ថា-វី-ស៊ីន, កើតថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៦២) នាមហៅក្រៅថា '''និដ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]៖ นิด, អានថា៖ នីត) គឺជាអ្នកជំនួញអចលនទ្រព្យ និងអ្នកនយោបាយថៃមួយរូប ដែលធ្លាប់បានបម្រើការជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេសថៃ]]ចាប់ពីឆ្នាំ២០២៣&lt;ref&gt;[https://ratchakitcha.soc.go.th/documents/140D201S0000000000100.pdf ประกาศแต่งตั้งนายกรัฐมนตรี] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230823132500/https://ratchakitcha.soc.go.th/documents/140D201S0000000000100.pdf  |date=23 August 2023 }} ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๔๐ ตอนพิเศษ ๒๐๑ ง หน้า ๑ วันที่ ๒๓ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๖๖&lt;/ref&gt; រហូតដល់ពេលត្រូវ[[តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ]]ដកហូតតំណែងនៅថ្ងៃទី១៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ដោយសារតែលោកបានតែងតាំងរដ្ឋមន្ត្រីម្នាក់ដែលធ្លាប់មានទោសជាប់ពន្ធនាគារជាសមាជិកនៃគណៈរដ្ឋមន្ត្រី។&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Wongcha-um |first1=Panu |last2=Setboonsarng |first2=Chayut |title=Thai court dismisses PM Srettha over cabinet appointment |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/judgment-day-thai-pm-srettha-court-rules-dismissal-case-2024-08-13/ |website=Reuters |access-date=20 August 2024}}&lt;/ref&gt; លោកធ្លាប់ធ្វើជានាយកប្រតិបត្តិ និងជាប្រធានក្រុមហ៊ុនអចលនទ្រព្យ [[សែនសិរី]]។&lt;ref&gt;{{Cite news|date=4 April 2023|title=Srettha quits CEO job amid PM speculation|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/business/2542885/thai-property-tycoon-srettha-thavisin-quits-ceo-job-amid-premiership-speculation|url-status=live|access-date=7 May 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230823133140/https://www.bangkokpost.com/business/2542885/thai-property-tycoon-srettha-thavisin-quits-ceo-job-amid-premiership-speculation|archive-date=23 សីហា 2023}}&lt;/ref&gt;

លោកបានក្លាយជាសហស្ថាបនិកនៃក្រុមហ៊ុនសែនសិរីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨ ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវជាក្រុមហ៊ុនជំនួញអចលនទ្រព្យដ៏ធំបំផុតនៅប្រទេសថៃ ពោលជាហេតុនាំឱ្យលោកស្រេតដ្ឋាក្លាយជាមហាសេដ្ឋីអចលនទ្រព្យថៃដ៏លេចធ្លោម្នាក់។&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Thailand's king swears in new PM Srettha Thavisin and cabinet |url=https://www.channelnewsasia.com/asia/thailands-king-swears-new-pm-srettha-thavisin-and-cabinet-3747251 |access-date=2023-09-23 |website=CNA |archivedate=2023-09-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230906144645/https://www.channelnewsasia.com/asia/thailands-king-swears-new-pm-srettha-thavisin-and-cabinet-3747251 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; មិនតែប៉ុណ្ណោះ លោក​គឺ​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​គេ​តែងស្គាល់​ថា​ជា​អ្នកជំនិតនឹងអតីត​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រីថៃ [[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]]។

== ឯកសារយោង ==

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]</text>
      <sha1>ttqs7yu9c9cup7i458hygl7j08pbnqh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Cambodia Box Office</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49836</id>
    <revision>
      <id>323125</id>
      <parentid>323054</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T13:54:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>117.20.115.132</ip>
      </contributor>
      <origin>323125</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22900" sha1="ezqaw0hqgv3r2qe6795xghht39dyv1n" xml:space="preserve">{{Infobox film
| name           = Cambodia Box Office
| ចំណងជើងដើម      = 
| image          = File:Cambodia film clapperboard.svg
| image_size     = 200px
| border         = 
| alt            = 
| caption        = 
| film name      = 
| director       = 
| producer       = 
| writer         = 
| screenplay     = 
| story          = 
| based on       = &lt;!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --&gt;
| narrator       = 
| starring       = 
| music          = 
| cinematography = 
| editing        = 
| studio         = 
| distributor    = 
| released       = &lt;!-- {{Film date|Year|Month|Day|Location}} --&gt;
| runtime        = 
| country        = 
| language       = 
| budget         = 
| gross          = 
}}

'''Cambodia Box Office''' គឺជាការិយាល័យលក់សំបុត្រកុនរបស់កម្ពុជា ដែលត្រូវបានលក់ជាសាធារណៈ សម្រាប់ការចូលទស្សនាខ្សែរភាពយន្ត ។ ប្រអប់សំបុត្រភាពយន្ត ត្រូវបានបញ្ចាក់ពីចំនួននៃការរកប្រាក់ចំណូល ក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តនៅកម្ពុជា ហើយការរកចំណូលដ៏ច្រើនរបស់ភាពយន្តនៅកម្ពុជា គឺត្រូវបានជាប់ជាកំណត់ត្រាភាពយន្តដែលល្អបំផុតនៅកម្ពុជា ។&lt;ref&gt; The Phnom Penh Post (2004) [https://www.phnompenhpost.com/national/cinema-cambodia-box-office-success Cinema Cambodia' a box office success], Website: phnompenhpost.com, Publication: 30 January 2004 | 07:00 ICT &lt;/ref&gt;

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ៦០-៧០== 
'''Domestic box office 1960s-1970s'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|រោងភាពយន្ត
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |ស្ដេចដំរីស
|align=&quot;center&quot; |White Elephant King
|align=&quot;center&quot; |107
|align=&quot;center&quot; |$41 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាឃ្លាំងមឿង
|align=&quot;center&quot; |General Khleang Moeung
|align=&quot;center&quot; |101
|align=&quot;center&quot; |$17 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1974
|-
| align=&quot;center&quot; |3
| align=&quot;center&quot; |ពស់កេងកង 
|align=&quot;center&quot; |The Snake Man
|align=&quot;center&quot; |97
|align=&quot;center&quot; |$15 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |សព្វសិទ្ធ
|align=&quot;center&quot; |(N/A)
|align=&quot;center&quot; |90
|align=&quot;center&quot; |$14 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1965
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ពុទ្ធិសែន នាងកង្រី
|align=&quot;center&quot; |Puthisen Neang Kangrey
|align=&quot;center&quot; |85
|align=&quot;center&quot; |$12 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1968
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |អាប៊ុល កាសេម
|align=&quot;center&quot; |Abul Kasem
|align=&quot;center&quot; |88
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1969
|-
| align=&quot;center&quot; |7
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណហង្ស
|align=&quot;center&quot; |Sovann Hang
|align=&quot;center&quot; |92
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1967
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណតែងអន
|align=&quot;center&quot; |Sovann Tengorn
|align=&quot;center&quot; |95
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1970
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ក្រៃថោង ក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់
|align=&quot;center&quot; |Kraithong And Chharavan Crocoldile
|align=&quot;center&quot; |86
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1973
|}

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ == 
'''Domestic box office 21st century'''

'''Top 25 Movie of Cambodia''' 

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |4
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី
|align=&quot;center&quot; |Mannequin Wedding 
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$680,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |[[នេសាទក្រពើ]]
|align=&quot;center&quot; |The Crocodile
|align=&quot;center&quot; |Reaksmey Hang Meas
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |បូជាសពពោះធំ
|align=&quot;center&quot; |The Cremation 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |Movie Hit
| align=&quot;center&quot; |សងដៃខ្ញុំវិញ
|align=&quot;center&quot; |The Hand 
|align=&quot;center&quot; |ABhi Film 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |(Weekend) &lt;br&gt; 2025
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |[[ខ្មោចដើមចេកជ្វា]]
|align=&quot;center&quot; |Ghost Banana Tree
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$480,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2004
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ប្រុសលក់ខ្លួន
|align=&quot;center&quot; |Rent Boy
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$450,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |11
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-៣
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 3
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$430,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |12
| align=&quot;center&quot; |លោកតា 21
|align=&quot;center&quot; |Granpa 21  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$400,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |13
| align=&quot;center&quot; |អ្នកលាងសព
|align=&quot;center&quot; |The Undertaker 
|align=&quot;center&quot; |Badeha Production 
|align=&quot;center&quot; |$370,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |14
| align=&quot;center&quot; |កំហឹងធ្មប់
|align=&quot;center&quot; |The Witcher Return 
|align=&quot;center&quot; |Mediaload Pictures
|align=&quot;center&quot; |$350,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |15
| align=&quot;center&quot; |[[ភូមិអត់មនុស្ស]]
|align=&quot;center&quot; |The Unmanned village
|align=&quot;center&quot; |Red Picture
|align=&quot;center&quot; |$330,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2015
|-
| align=&quot;center&quot; |16
| align=&quot;center&quot; |កែវភ្នែកនាង
|align=&quot;center&quot; |Her Deadly Eye
|align=&quot;center&quot; |Tiny Film Production 
|align=&quot;center&quot; |$320,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |17
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-២
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 2
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$310,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |18
| align=&quot;center&quot; |[[ការពារឧក្រិដ្ឋជន]]
|align=&quot;center&quot; |Jailbreak
|align=&quot;center&quot; |Westec Media Limited
|align=&quot;center&quot; |$300,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2017
|-
| align=&quot;center&quot; |19
| align=&quot;center&quot; |ការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពត 
|align=&quot;center&quot; |Meeting With Pol Pot
|align=&quot;center&quot; |Rithy Panh
|align=&quot;center&quot; |$290,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |20
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាកំបុតក្បាល
|align=&quot;center&quot; |Beheading  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$260,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2 week)
|-
| align=&quot;center&quot; |21
| align=&quot;center&quot; |ម៉ែក្មេកខ្ញុំខ្មោច! 
|align=&quot;center&quot; |Dear Mother Ghost!
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$240,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |22
| align=&quot;center&quot; |ខ្មោចពោះធំក្នុងការរដ្ឋាន
|align=&quot;center&quot; |Feng Shui Master &amp; The Pregnant Ghost 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$230,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |23
| align=&quot;center&quot; |[[ផ្ទះខ្មោចទិញ]]
|align=&quot;center&quot; |The Haunted House
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$220,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005
|}

== ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា ==
'''Domestic box office International movies in Cambodia'''

'''Top 15 Movies'''

នេះជាប្រាក់ចំណូលនៃការដាក់បញ្ចាំងខ្សែរភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលស្ថិតិទាំងអស់នេះត្រូវបានស្រាវជ្រាវ តាមរយៈបណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ។ មានរឿងបរទេសមួយចំនួនបានបកប្រែខុសវេយ្យករណ៍ជាតិកម្ពុជា ដូចនេះសូមឱ្យខាងតំណាងចែកចាយភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ធ្វើការត្រួតពិនិត្យចំណងជើងភាពយន្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនសឹមមានការបង្ហោះនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្រោះនិងធ្វើឱ្យបាត់បង់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ។

* កម្សោយរបស់នាយកដ្ឋានភាពយន្តកម្ពុជា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើការប្រើប្រាសវេយ្យករណ៍ភាសាខ្មែរ សម្រាប់ការដាក់ចំណងជើងភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ក្រុមបុរាណាចារ្យ សង្ឃឹមថាអស់លោកខាងនាយកដ្ឋានភាពយន្តយកចិត្តទុកដាក់អំពីបញ្ហានេះ ។

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
|align=&quot;center&quot; |2
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |ណាចារ វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD&lt;ref&gt; Sacnilk (2019) [https://www.sacnilk.com/news/Avengers_Endgame_Box_Office_Collection_Worldwide_All_Countries Avengers Endgame Box Office Collection | Worldwide | All Countries], Website: sacnilk.com/news, Publication: 21 Jul 2019 12:09:44 pm IST | By Sacnilk Team &lt;/ref&gt; 
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |8
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |9
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|-
|align=&quot;center&quot; |10
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; គ្មានផ្លូវមកផ្ទះ
|align=&quot;center&quot; |Spider-Man: No Way Home
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD&lt;ref&gt; Box Office Mojo (2021) [https://www.boxofficemojo.com/title/tt10872600/ Spider-Man: No Way Home (2021)], Website: boxofficemojo.com, Publication: © IMDb.com, Inc. or its affiliates. All rights reserved. Box Office Mojo and IMDb are trademarks or registered trademarks of IMDb.com, Inc. &lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot; |2021
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |អាដែង កូនព្រាយក្រឡាភ្លើង
|align=&quot;center&quot; |Daeng Phra Khanong 
|align=&quot;center&quot; |M Pictures
|align=&quot;center&quot; |$600,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |វេជ្ជបណ្ឌិតចម្លែកនៅក្នុងពហុចក្រវាឡក្រឡាប់ចាក់
|align=&quot;center&quot; |Doctor Strange in the Multiverse of Madness
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios Motion Pictures
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |13
|align=&quot;center&quot; |លោកបងណាក់2
|align=&quot;center&quot; |Pee Nak 2 
|align=&quot;center&quot; |Five Star Production
|align=&quot;center&quot; |$580,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2020
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃសង្គ្រាមអស់កល
|align=&quot;center&quot; |Avengers: Infinity War 
|align=&quot;center&quot; |Marvel Studio
|align=&quot;center&quot; |$550,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2018
|-
|align=&quot;center&quot; |15
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើល
|align=&quot;center&quot; |Amazing Spider-Man 
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2012
|-
|align=&quot;center&quot; |16
|align=&quot;center&quot; |នាងវីណា &lt;br&gt; ខ្មោចតៃហោង៧ថ្ងៃ
|align=&quot;center&quot; |Vina: Before 7 Days 
|align=&quot;center&quot; |Dee Company &lt;br&gt; PT Umbara Brothers Film
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
|align=&quot;center&quot; |17
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; ព្យុះភ្លៀងឋានកណ្ដាល
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods I: Kingdom of Storms
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$530,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2023
|-
|align=&quot;center&quot; |18
|align=&quot;center&quot; |ប្រមាញ់ព្រាយ វគ្គ២
|align=&quot;center&quot; |Death Whisperer 2
|align=&quot;center&quot; |M Picture 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|}

== កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា ==
'''Top Movies in Cambodia'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |5
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ណាចា វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |13
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|}

== មតិពីបញ្ហាភាពយន្តកម្ពុជា ==

* ការជ្រើសរើសតួសម្ដែង ដែលសាកសម 
* ការរៀបចំពាក្យពេចន៍ អ្នកដឹកនាំរឿង ត្រូវប្រឹក្សាជាមួយអ្នកជំនាញគួរបញ្ចូលពាក្យពេចន៍ គ្រាមភាសា ឱ្យច្រើន ដើម្បីជំនួសឱ្យការរៀបពាក្យ ដែលមានន័យថា ការនិយាយខុសពីការសរសេរ ឧទាហរណ៍: ទៅហេ ទៅដេស ទៅណា ទៅអត់ 
និង ការញាត់បញ្ចូលពាក្យ កំប្លែងស្ងួត ផ្សេងៗ ។
* តួសម្ដែងត្រូវមកបញ្ចូលសម្លេងតួអង្គរបស់ខ្លួនក្នុង Studio ម្ដងទៀត, ហើយសម្លេងផ្ទាល់ដែលយកអំឡុងពេលកំពុងថត Action ត្រូវកាត់ចេញ ។ 
* បែងចែក Background ព្រឹកថ្ងៃ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ រឿងមួយចំនួន វេលាព្រឹក និង វេលាថ្ងៃ មានភាពងងឹតដូចគ្នា ដែលធ្វើឱ្យទស្សនិកជនបាត់ភាពស្រស់ស្រាយ ។ 
* អំពីសាច់រឿង អ្នកដឹកនាំ ត្រូវគិតពីស្តង់ដារ ត្រូវវិភាគសាច់រឿង ដែលកំពុងសម្ដែងថាសម ឬ មិនសម ចំណុចចាប់ផ្ដើម តែងសេចក្ដី តួសេចក្ដី ចំណោទបញ្ហាលើកទី១ លើកទី២ ឧបសគ្គសាច់រឿង សេចក្ដីបញ្ចប់រឿង តើបញ្ចប់រឿងត្រឹមនេះ ឬ បញ្ចប់ដោយអាថ៍កំបាង សម្រាប់វគ្គទី២ ។
* ត្រូវមានចម្រៀងសម្រាប់ភាពយន្ត ឬ មានបទភ្លេងសម្រាប់ភាពយន្ត , បទភ្លេងសម្រាប់វគ្គពិសេសនៃសាច់រឿង ។

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>ezqaw0hqgv3r2qe6795xghht39dyv1n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323126</id>
      <parentid>323125</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T14:10:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>117.20.115.132</ip>
      </contributor>
      <comment>/* កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា */</comment>
      <origin>323126</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23126" sha1="duh4srrcnqfphajbz1h8owpl4amum7j" xml:space="preserve">{{Infobox film
| name           = Cambodia Box Office
| ចំណងជើងដើម      = 
| image          = File:Cambodia film clapperboard.svg
| image_size     = 200px
| border         = 
| alt            = 
| caption        = 
| film name      = 
| director       = 
| producer       = 
| writer         = 
| screenplay     = 
| story          = 
| based on       = &lt;!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --&gt;
| narrator       = 
| starring       = 
| music          = 
| cinematography = 
| editing        = 
| studio         = 
| distributor    = 
| released       = &lt;!-- {{Film date|Year|Month|Day|Location}} --&gt;
| runtime        = 
| country        = 
| language       = 
| budget         = 
| gross          = 
}}

'''Cambodia Box Office''' គឺជាការិយាល័យលក់សំបុត្រកុនរបស់កម្ពុជា ដែលត្រូវបានលក់ជាសាធារណៈ សម្រាប់ការចូលទស្សនាខ្សែរភាពយន្ត ។ ប្រអប់សំបុត្រភាពយន្ត ត្រូវបានបញ្ចាក់ពីចំនួននៃការរកប្រាក់ចំណូល ក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តនៅកម្ពុជា ហើយការរកចំណូលដ៏ច្រើនរបស់ភាពយន្តនៅកម្ពុជា គឺត្រូវបានជាប់ជាកំណត់ត្រាភាពយន្តដែលល្អបំផុតនៅកម្ពុជា ។&lt;ref&gt; The Phnom Penh Post (2004) [https://www.phnompenhpost.com/national/cinema-cambodia-box-office-success Cinema Cambodia' a box office success], Website: phnompenhpost.com, Publication: 30 January 2004 | 07:00 ICT &lt;/ref&gt;

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ៦០-៧០== 
'''Domestic box office 1960s-1970s'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|រោងភាពយន្ត
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |ស្ដេចដំរីស
|align=&quot;center&quot; |White Elephant King
|align=&quot;center&quot; |107
|align=&quot;center&quot; |$41 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាឃ្លាំងមឿង
|align=&quot;center&quot; |General Khleang Moeung
|align=&quot;center&quot; |101
|align=&quot;center&quot; |$17 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1974
|-
| align=&quot;center&quot; |3
| align=&quot;center&quot; |ពស់កេងកង 
|align=&quot;center&quot; |The Snake Man
|align=&quot;center&quot; |97
|align=&quot;center&quot; |$15 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |សព្វសិទ្ធ
|align=&quot;center&quot; |(N/A)
|align=&quot;center&quot; |90
|align=&quot;center&quot; |$14 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1965
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ពុទ្ធិសែន នាងកង្រី
|align=&quot;center&quot; |Puthisen Neang Kangrey
|align=&quot;center&quot; |85
|align=&quot;center&quot; |$12 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1968
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |អាប៊ុល កាសេម
|align=&quot;center&quot; |Abul Kasem
|align=&quot;center&quot; |88
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1969
|-
| align=&quot;center&quot; |7
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណហង្ស
|align=&quot;center&quot; |Sovann Hang
|align=&quot;center&quot; |92
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1967
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណតែងអន
|align=&quot;center&quot; |Sovann Tengorn
|align=&quot;center&quot; |95
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1970
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ក្រៃថោង ក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់
|align=&quot;center&quot; |Kraithong And Chharavan Crocoldile
|align=&quot;center&quot; |86
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1973
|}

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ == 
'''Domestic box office 21st century'''

'''Top 25 Movie of Cambodia''' 

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |4
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី
|align=&quot;center&quot; |Mannequin Wedding 
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$680,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |[[នេសាទក្រពើ]]
|align=&quot;center&quot; |The Crocodile
|align=&quot;center&quot; |Reaksmey Hang Meas
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |បូជាសពពោះធំ
|align=&quot;center&quot; |The Cremation 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |Movie Hit
| align=&quot;center&quot; |សងដៃខ្ញុំវិញ
|align=&quot;center&quot; |The Hand 
|align=&quot;center&quot; |ABhi Film 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |(Weekend) &lt;br&gt; 2025
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |[[ខ្មោចដើមចេកជ្វា]]
|align=&quot;center&quot; |Ghost Banana Tree
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$480,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2004
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ប្រុសលក់ខ្លួន
|align=&quot;center&quot; |Rent Boy
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$450,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |11
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-៣
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 3
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$430,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |12
| align=&quot;center&quot; |លោកតា 21
|align=&quot;center&quot; |Granpa 21  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$400,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |13
| align=&quot;center&quot; |អ្នកលាងសព
|align=&quot;center&quot; |The Undertaker 
|align=&quot;center&quot; |Badeha Production 
|align=&quot;center&quot; |$370,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |14
| align=&quot;center&quot; |កំហឹងធ្មប់
|align=&quot;center&quot; |The Witcher Return 
|align=&quot;center&quot; |Mediaload Pictures
|align=&quot;center&quot; |$350,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |15
| align=&quot;center&quot; |[[ភូមិអត់មនុស្ស]]
|align=&quot;center&quot; |The Unmanned village
|align=&quot;center&quot; |Red Picture
|align=&quot;center&quot; |$330,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2015
|-
| align=&quot;center&quot; |16
| align=&quot;center&quot; |កែវភ្នែកនាង
|align=&quot;center&quot; |Her Deadly Eye
|align=&quot;center&quot; |Tiny Film Production 
|align=&quot;center&quot; |$320,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |17
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-២
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 2
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$310,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |18
| align=&quot;center&quot; |[[ការពារឧក្រិដ្ឋជន]]
|align=&quot;center&quot; |Jailbreak
|align=&quot;center&quot; |Westec Media Limited
|align=&quot;center&quot; |$300,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2017
|-
| align=&quot;center&quot; |19
| align=&quot;center&quot; |ការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពត 
|align=&quot;center&quot; |Meeting With Pol Pot
|align=&quot;center&quot; |Rithy Panh
|align=&quot;center&quot; |$290,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |20
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាកំបុតក្បាល
|align=&quot;center&quot; |Beheading  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$260,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2 week)
|-
| align=&quot;center&quot; |21
| align=&quot;center&quot; |ម៉ែក្មេកខ្ញុំខ្មោច! 
|align=&quot;center&quot; |Dear Mother Ghost!
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$240,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |22
| align=&quot;center&quot; |ខ្មោចពោះធំក្នុងការរដ្ឋាន
|align=&quot;center&quot; |Feng Shui Master &amp; The Pregnant Ghost 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$230,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |23
| align=&quot;center&quot; |[[ផ្ទះខ្មោចទិញ]]
|align=&quot;center&quot; |The Haunted House
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$220,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005
|}

== ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា ==
'''Domestic box office International movies in Cambodia'''

'''Top 15 Movies'''

នេះជាប្រាក់ចំណូលនៃការដាក់បញ្ចាំងខ្សែរភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលស្ថិតិទាំងអស់នេះត្រូវបានស្រាវជ្រាវ តាមរយៈបណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ។ មានរឿងបរទេសមួយចំនួនបានបកប្រែខុសវេយ្យករណ៍ជាតិកម្ពុជា ដូចនេះសូមឱ្យខាងតំណាងចែកចាយភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ធ្វើការត្រួតពិនិត្យចំណងជើងភាពយន្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនសឹមមានការបង្ហោះនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្រោះនិងធ្វើឱ្យបាត់បង់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ។

* កម្សោយរបស់នាយកដ្ឋានភាពយន្តកម្ពុជា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើការប្រើប្រាសវេយ្យករណ៍ភាសាខ្មែរ សម្រាប់ការដាក់ចំណងជើងភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ក្រុមបុរាណាចារ្យ សង្ឃឹមថាអស់លោកខាងនាយកដ្ឋានភាពយន្តយកចិត្តទុកដាក់អំពីបញ្ហានេះ ។

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
|align=&quot;center&quot; |2
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |ណាចារ វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD&lt;ref&gt; Sacnilk (2019) [https://www.sacnilk.com/news/Avengers_Endgame_Box_Office_Collection_Worldwide_All_Countries Avengers Endgame Box Office Collection | Worldwide | All Countries], Website: sacnilk.com/news, Publication: 21 Jul 2019 12:09:44 pm IST | By Sacnilk Team &lt;/ref&gt; 
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |8
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |9
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|-
|align=&quot;center&quot; |10
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; គ្មានផ្លូវមកផ្ទះ
|align=&quot;center&quot; |Spider-Man: No Way Home
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD&lt;ref&gt; Box Office Mojo (2021) [https://www.boxofficemojo.com/title/tt10872600/ Spider-Man: No Way Home (2021)], Website: boxofficemojo.com, Publication: © IMDb.com, Inc. or its affiliates. All rights reserved. Box Office Mojo and IMDb are trademarks or registered trademarks of IMDb.com, Inc. &lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot; |2021
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |អាដែង កូនព្រាយក្រឡាភ្លើង
|align=&quot;center&quot; |Daeng Phra Khanong 
|align=&quot;center&quot; |M Pictures
|align=&quot;center&quot; |$600,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |វេជ្ជបណ្ឌិតចម្លែកនៅក្នុងពហុចក្រវាឡក្រឡាប់ចាក់
|align=&quot;center&quot; |Doctor Strange in the Multiverse of Madness
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios Motion Pictures
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |13
|align=&quot;center&quot; |លោកបងណាក់2
|align=&quot;center&quot; |Pee Nak 2 
|align=&quot;center&quot; |Five Star Production
|align=&quot;center&quot; |$580,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2020
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃសង្គ្រាមអស់កល
|align=&quot;center&quot; |Avengers: Infinity War 
|align=&quot;center&quot; |Marvel Studio
|align=&quot;center&quot; |$550,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2018
|-
|align=&quot;center&quot; |15
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើល
|align=&quot;center&quot; |Amazing Spider-Man 
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2012
|-
|align=&quot;center&quot; |16
|align=&quot;center&quot; |នាងវីណា &lt;br&gt; ខ្មោចតៃហោង៧ថ្ងៃ
|align=&quot;center&quot; |Vina: Before 7 Days 
|align=&quot;center&quot; |Dee Company &lt;br&gt; PT Umbara Brothers Film
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
|align=&quot;center&quot; |17
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; ព្យុះភ្លៀងឋានកណ្ដាល
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods I: Kingdom of Storms
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$530,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2023
|-
|align=&quot;center&quot; |18
|align=&quot;center&quot; |ប្រមាញ់ព្រាយ វគ្គ២
|align=&quot;center&quot; |Death Whisperer 2
|align=&quot;center&quot; |M Picture 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|}

== កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា ==
'''Top Movies in Cambodia'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |5
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ណាចា វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
| align=&quot;center&quot; |13
| align=&quot;center&quot; |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី
|align=&quot;center&quot; |Mannequin Wedding 
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$680,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |15
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|}

== មតិពីបញ្ហាភាពយន្តកម្ពុជា ==

* ការជ្រើសរើសតួសម្ដែង ដែលសាកសម 
* ការរៀបចំពាក្យពេចន៍ អ្នកដឹកនាំរឿង ត្រូវប្រឹក្សាជាមួយអ្នកជំនាញគួរបញ្ចូលពាក្យពេចន៍ គ្រាមភាសា ឱ្យច្រើន ដើម្បីជំនួសឱ្យការរៀបពាក្យ ដែលមានន័យថា ការនិយាយខុសពីការសរសេរ ឧទាហរណ៍: ទៅហេ ទៅដេស ទៅណា ទៅអត់ 
និង ការញាត់បញ្ចូលពាក្យ កំប្លែងស្ងួត ផ្សេងៗ ។
* តួសម្ដែងត្រូវមកបញ្ចូលសម្លេងតួអង្គរបស់ខ្លួនក្នុង Studio ម្ដងទៀត, ហើយសម្លេងផ្ទាល់ដែលយកអំឡុងពេលកំពុងថត Action ត្រូវកាត់ចេញ ។ 
* បែងចែក Background ព្រឹកថ្ងៃ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ រឿងមួយចំនួន វេលាព្រឹក និង វេលាថ្ងៃ មានភាពងងឹតដូចគ្នា ដែលធ្វើឱ្យទស្សនិកជនបាត់ភាពស្រស់ស្រាយ ។ 
* អំពីសាច់រឿង អ្នកដឹកនាំ ត្រូវគិតពីស្តង់ដារ ត្រូវវិភាគសាច់រឿង ដែលកំពុងសម្ដែងថាសម ឬ មិនសម ចំណុចចាប់ផ្ដើម តែងសេចក្ដី តួសេចក្ដី ចំណោទបញ្ហាលើកទី១ លើកទី២ ឧបសគ្គសាច់រឿង សេចក្ដីបញ្ចប់រឿង តើបញ្ចប់រឿងត្រឹមនេះ ឬ បញ្ចប់ដោយអាថ៍កំបាង សម្រាប់វគ្គទី២ ។
* ត្រូវមានចម្រៀងសម្រាប់ភាពយន្ត ឬ មានបទភ្លេងសម្រាប់ភាពយន្ត , បទភ្លេងសម្រាប់វគ្គពិសេសនៃសាច់រឿង ។

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>duh4srrcnqfphajbz1h8owpl4amum7j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323129</id>
      <parentid>323126</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T15:00:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>117.20.115.132</ip>
      </contributor>
      <comment>/* ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ */</comment>
      <origin>323129</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23297" sha1="jwybhz9sy71ipb8c27lldoi310x78ff" xml:space="preserve">{{Infobox film
| name           = Cambodia Box Office
| ចំណងជើងដើម      = 
| image          = File:Cambodia film clapperboard.svg
| image_size     = 200px
| border         = 
| alt            = 
| caption        = 
| film name      = 
| director       = 
| producer       = 
| writer         = 
| screenplay     = 
| story          = 
| based on       = &lt;!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --&gt;
| narrator       = 
| starring       = 
| music          = 
| cinematography = 
| editing        = 
| studio         = 
| distributor    = 
| released       = &lt;!-- {{Film date|Year|Month|Day|Location}} --&gt;
| runtime        = 
| country        = 
| language       = 
| budget         = 
| gross          = 
}}

'''Cambodia Box Office''' គឺជាការិយាល័យលក់សំបុត្រកុនរបស់កម្ពុជា ដែលត្រូវបានលក់ជាសាធារណៈ សម្រាប់ការចូលទស្សនាខ្សែរភាពយន្ត ។ ប្រអប់សំបុត្រភាពយន្ត ត្រូវបានបញ្ចាក់ពីចំនួននៃការរកប្រាក់ចំណូល ក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តនៅកម្ពុជា ហើយការរកចំណូលដ៏ច្រើនរបស់ភាពយន្តនៅកម្ពុជា គឺត្រូវបានជាប់ជាកំណត់ត្រាភាពយន្តដែលល្អបំផុតនៅកម្ពុជា ។&lt;ref&gt; The Phnom Penh Post (2004) [https://www.phnompenhpost.com/national/cinema-cambodia-box-office-success Cinema Cambodia' a box office success], Website: phnompenhpost.com, Publication: 30 January 2004 | 07:00 ICT &lt;/ref&gt;

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ៦០-៧០== 
'''Domestic box office 1960s-1970s'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|រោងភាពយន្ត
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |ស្ដេចដំរីស
|align=&quot;center&quot; |White Elephant King
|align=&quot;center&quot; |107
|align=&quot;center&quot; |$41 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាឃ្លាំងមឿង
|align=&quot;center&quot; |General Khleang Moeung
|align=&quot;center&quot; |101
|align=&quot;center&quot; |$17 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1974
|-
| align=&quot;center&quot; |3
| align=&quot;center&quot; |ពស់កេងកង 
|align=&quot;center&quot; |The Snake Man
|align=&quot;center&quot; |97
|align=&quot;center&quot; |$15 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1972
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |សព្វសិទ្ធ
|align=&quot;center&quot; |(N/A)
|align=&quot;center&quot; |90
|align=&quot;center&quot; |$14 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1965
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ពុទ្ធិសែន នាងកង្រី
|align=&quot;center&quot; |Puthisen Neang Kangrey
|align=&quot;center&quot; |85
|align=&quot;center&quot; |$12 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1968
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |អាប៊ុល កាសេម
|align=&quot;center&quot; |Abul Kasem
|align=&quot;center&quot; |88
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1969
|-
| align=&quot;center&quot; |7
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណហង្ស
|align=&quot;center&quot; |Sovann Hang
|align=&quot;center&quot; |92
|align=&quot;center&quot; |$11 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1967
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |សុវណ្ណតែងអន
|align=&quot;center&quot; |Sovann Tengorn
|align=&quot;center&quot; |95
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1970
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ក្រៃថោង ក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់
|align=&quot;center&quot; |Kraithong And Chharavan Crocoldile
|align=&quot;center&quot; |86
|align=&quot;center&quot; |$10 millions USD
|align=&quot;center&quot; |1973
|}

== ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ == 
'''Domestic box office 21st century'''

'''Top 25 Movie of Cambodia''' 

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |4
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |6
| align=&quot;center&quot; |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី
|align=&quot;center&quot; |Mannequin Wedding 
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$680,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |[[នេសាទក្រពើ]]
|align=&quot;center&quot; |The Crocodile
|align=&quot;center&quot; |Reaksmey Hang Meas
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |បូជាសពពោះធំ
|align=&quot;center&quot; |The Cremation 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |Movie Hit
| align=&quot;center&quot; |សងដៃខ្ញុំវិញ
|align=&quot;center&quot; |The Hand 
|align=&quot;center&quot; |ABhi Film 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |(Weekend) &lt;br&gt; 2025
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |[[ខ្មោចដើមចេកជ្វា]]
|align=&quot;center&quot; |Ghost Banana Tree
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$480,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2004
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ប្រុសលក់ខ្លួន
|align=&quot;center&quot; |Rent Boy
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$450,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |11
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-៣
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 3
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$430,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |12
| align=&quot;center&quot; |លោកតា 21
|align=&quot;center&quot; |Granpa 21  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$400,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |13
| align=&quot;center&quot; |អ្នកលាងសព
|align=&quot;center&quot; |The Undertaker 
|align=&quot;center&quot; |Badeha Production 
|align=&quot;center&quot; |$370,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |14
| align=&quot;center&quot; |កំហឹងធ្មប់
|align=&quot;center&quot; |The Witcher Return 
|align=&quot;center&quot; |Mediaload Pictures
|align=&quot;center&quot; |$350,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |15
| align=&quot;center&quot; |[[ភូមិអត់មនុស្ស]]
|align=&quot;center&quot; |The Unmanned village
|align=&quot;center&quot; |Red Picture
|align=&quot;center&quot; |$330,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2015
|-
| align=&quot;center&quot; |16
| align=&quot;center&quot; |កែវភ្នែកនាង
|align=&quot;center&quot; |Her Deadly Eye
|align=&quot;center&quot; |Tiny Film Production 
|align=&quot;center&quot; |$320,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |17
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-២
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story 2
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$310,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |18
| align=&quot;center&quot; |[[ការពារឧក្រិដ្ឋជន]]
|align=&quot;center&quot; |Jailbreak
|align=&quot;center&quot; |Westec Media Limited
|align=&quot;center&quot; |$300,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2017
|-
| align=&quot;center&quot; |19
| align=&quot;center&quot; |ការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពត 
|align=&quot;center&quot; |Meeting With Pol Pot
|align=&quot;center&quot; |Rithy Panh
|align=&quot;center&quot; |$290,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |20
| align=&quot;center&quot; |អ្នកតាកំបុតក្បាល
|align=&quot;center&quot; |Beheading  
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$260,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2 week)
|-
| align=&quot;center&quot; |21
| align=&quot;center&quot; |ម៉ែនាថ 
|align=&quot;center&quot; |Mae Neath
|align=&quot;center&quot; |Singhak Film
|align=&quot;center&quot; |$250,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |22
| align=&quot;center&quot; |ម៉ែក្មេកខ្ញុំខ្មោច! 
|align=&quot;center&quot; |Dear Mother Ghost!
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$240,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
| align=&quot;center&quot; |23
| align=&quot;center&quot; |ខ្មោចពោះធំក្នុងការរដ្ឋាន
|align=&quot;center&quot; |Feng Shui Master &amp; The Pregnant Ghost 
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$230,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025 
|-
| align=&quot;center&quot; |24
| align=&quot;center&quot; |[[ផ្ទះខ្មោចទិញ]]
|align=&quot;center&quot; |The Haunted House
|align=&quot;center&quot; |Campro Film Production
|align=&quot;center&quot; |$220,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2005
|}

== ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា ==
'''Domestic box office International movies in Cambodia'''

'''Top 15 Movies'''

នេះជាប្រាក់ចំណូលនៃការដាក់បញ្ចាំងខ្សែរភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលស្ថិតិទាំងអស់នេះត្រូវបានស្រាវជ្រាវ តាមរយៈបណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ។ មានរឿងបរទេសមួយចំនួនបានបកប្រែខុសវេយ្យករណ៍ជាតិកម្ពុជា ដូចនេះសូមឱ្យខាងតំណាងចែកចាយភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ធ្វើការត្រួតពិនិត្យចំណងជើងភាពយន្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនសឹមមានការបង្ហោះនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្រោះនិងធ្វើឱ្យបាត់បង់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ។

* កម្សោយរបស់នាយកដ្ឋានភាពយន្តកម្ពុជា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើការប្រើប្រាសវេយ្យករណ៍ភាសាខ្មែរ សម្រាប់ការដាក់ចំណងជើងភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ក្រុមបុរាណាចារ្យ សង្ឃឹមថាអស់លោកខាងនាយកដ្ឋានភាពយន្តយកចិត្តទុកដាក់អំពីបញ្ហានេះ ។

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
|align=&quot;center&quot; |2
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |ណាចារ វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |5
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD&lt;ref&gt; Sacnilk (2019) [https://www.sacnilk.com/news/Avengers_Endgame_Box_Office_Collection_Worldwide_All_Countries Avengers Endgame Box Office Collection | Worldwide | All Countries], Website: sacnilk.com/news, Publication: 21 Jul 2019 12:09:44 pm IST | By Sacnilk Team &lt;/ref&gt; 
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |8
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |9
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|-
|align=&quot;center&quot; |10
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; គ្មានផ្លូវមកផ្ទះ
|align=&quot;center&quot; |Spider-Man: No Way Home
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$620,000 USD&lt;ref&gt; Box Office Mojo (2021) [https://www.boxofficemojo.com/title/tt10872600/ Spider-Man: No Way Home (2021)], Website: boxofficemojo.com, Publication: © IMDb.com, Inc. or its affiliates. All rights reserved. Box Office Mojo and IMDb are trademarks or registered trademarks of IMDb.com, Inc. &lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot; |2021
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |អាដែង កូនព្រាយក្រឡាភ្លើង
|align=&quot;center&quot; |Daeng Phra Khanong 
|align=&quot;center&quot; |M Pictures
|align=&quot;center&quot; |$600,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |វេជ្ជបណ្ឌិតចម្លែកនៅក្នុងពហុចក្រវាឡក្រឡាប់ចាក់
|align=&quot;center&quot; |Doctor Strange in the Multiverse of Madness
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios Motion Pictures
|align=&quot;center&quot; |$590,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
|align=&quot;center&quot; |13
|align=&quot;center&quot; |លោកបងណាក់2
|align=&quot;center&quot; |Pee Nak 2 
|align=&quot;center&quot; |Five Star Production
|align=&quot;center&quot; |$580,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2020
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃសង្គ្រាមអស់កល
|align=&quot;center&quot; |Avengers: Infinity War 
|align=&quot;center&quot; |Marvel Studio
|align=&quot;center&quot; |$550,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2018
|-
|align=&quot;center&quot; |15
|align=&quot;center&quot; |មនុស្សពីងពាង &lt;br&gt; ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើល
|align=&quot;center&quot; |Amazing Spider-Man 
|align=&quot;center&quot; |Sony Pictures
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2012
|-
|align=&quot;center&quot; |16
|align=&quot;center&quot; |នាងវីណា &lt;br&gt; ខ្មោចតៃហោង៧ថ្ងៃ
|align=&quot;center&quot; |Vina: Before 7 Days 
|align=&quot;center&quot; |Dee Company &lt;br&gt; PT Umbara Brothers Film
|align=&quot;center&quot; |$540,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
|align=&quot;center&quot; |17
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; ព្យុះភ្លៀងឋានកណ្ដាល
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods I: Kingdom of Storms
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$530,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2023
|-
|align=&quot;center&quot; |18
|align=&quot;center&quot; |ប្រមាញ់ព្រាយ វគ្គ២
|align=&quot;center&quot; |Death Whisperer 2
|align=&quot;center&quot; |M Picture 
|align=&quot;center&quot; |$520,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|}

== កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា ==
'''Top Movies in Cambodia'''

{| class=&quot;wikitable collapsible collapsed sortable&quot; style=&quot;border:0;&quot;
|-
! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់
! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត 
! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស
! width=50|ផលិតកម្ម
! width=200|ប្រាក់ចំណូល 
! width=50|ចេញផ្សាយ
|-
| align=&quot;center&quot; |1
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
| align=&quot;center&quot; |How to Train Your Dragon
|align=&quot;center&quot; |DreamWorks
|align=&quot;center&quot; |$8.8 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2025 (2-Week)
|-
| align=&quot;center&quot; |2
| align=&quot;center&quot; |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]]
| align=&quot;center&quot; |The Night Curse of Reatrei
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$8.6 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |3
|align=&quot;center&quot; |តំណាលតែងតាំងទេវតា &lt;br&gt; សង្គ្រាមអារក្ស
|align=&quot;center&quot; |Creation of the Gods II: Demon Force
|align=&quot;center&quot; |Well Go USA Entertainment
|align=&quot;center&quot; |$7 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
| align=&quot;center&quot; |4
| align=&quot;center&quot; |គាស់ផ្នូរ
|align=&quot;center&quot; |A Gong
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$5.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024
|-
|align=&quot;center&quot; |5
|align=&quot;center&quot; |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]]
|align=&quot;center&quot; |The Dark Mother
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.5 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2023 
|-
|align=&quot;center&quot; |6
|align=&quot;center&quot; |ណាចា វគ្គ២ 
|align=&quot;center&quot; |Nezha 2
|align=&quot;center&quot; |Chengdu Coco Cartoon
|align=&quot;center&quot; |$2.3 million USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |7
|align=&quot;center&quot; |ព្រាយតោងធ្នឹម
|align=&quot;center&quot; |The Dark Beam
|align=&quot;center&quot; |Sastra Film
|align=&quot;center&quot; |$2.1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |8
| align=&quot;center&quot; |អាវ៉ាតារ &lt;br&gt; វិថីមហាសាគរ
| align=&quot;center&quot; |Avatar The Way of Water
|align=&quot;center&quot; |20th Century Studios
|align=&quot;center&quot; |$1.2 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2022
|-
| align=&quot;center&quot; |9
| align=&quot;center&quot; |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ
|align=&quot;center&quot; |Neath's Love Story
|align=&quot;center&quot; |LD Picture
|align=&quot;center&quot; |$1.09 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2024 
|-
| align=&quot;center&quot; |10
| align=&quot;center&quot; |ក្រុមវីរៈជន &lt;br&gt; នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ
| align=&quot;center&quot; |Avengers: Endgame
|align=&quot;center&quot; |Walt Disney Studios &lt;br&gt; Marvel Studios
|align=&quot;center&quot; |$1 millions USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |11
|align=&quot;center&quot; |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត
|align=&quot;center&quot; |Suicide Squad
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$800,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2016
|-
|align=&quot;center&quot; |12
|align=&quot;center&quot; |ហ្គតហ្សីឡា &lt;br&gt; ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក
|align=&quot;center&quot; |Godzilla: King of the Monsters
|align=&quot;center&quot; |Warner.Bros Pictures
|align=&quot;center&quot; |$720,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
| align=&quot;center&quot; |13
| align=&quot;center&quot; |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី
|align=&quot;center&quot; |Mannequin Wedding 
|align=&quot;center&quot; |LD Entertainment 
|align=&quot;center&quot; |$680,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2025
|-
|align=&quot;center&quot; |14
|align=&quot;center&quot; |តំបន់មិត្តភក្ដិ
|align=&quot;center&quot; |Friend Zone
|align=&quot;center&quot; |GDH 559
|align=&quot;center&quot; |$660,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2019
|-
|align=&quot;center&quot; |15
|align=&quot;center&quot; |ភី ម៉ាក
|align=&quot;center&quot; |Pee Mak
|align=&quot;center&quot; |GMM Tai Hub
|align=&quot;center&quot; |$650,000 USD
|align=&quot;center&quot; |2013
|}

== មតិពីបញ្ហាភាពយន្តកម្ពុជា ==

* ការជ្រើសរើសតួសម្ដែង ដែលសាកសម 
* ការរៀបចំពាក្យពេចន៍ អ្នកដឹកនាំរឿង ត្រូវប្រឹក្សាជាមួយអ្នកជំនាញគួរបញ្ចូលពាក្យពេចន៍ គ្រាមភាសា ឱ្យច្រើន ដើម្បីជំនួសឱ្យការរៀបពាក្យ ដែលមានន័យថា ការនិយាយខុសពីការសរសេរ ឧទាហរណ៍: ទៅហេ ទៅដេស ទៅណា ទៅអត់ 
និង ការញាត់បញ្ចូលពាក្យ កំប្លែងស្ងួត ផ្សេងៗ ។
* តួសម្ដែងត្រូវមកបញ្ចូលសម្លេងតួអង្គរបស់ខ្លួនក្នុង Studio ម្ដងទៀត, ហើយសម្លេងផ្ទាល់ដែលយកអំឡុងពេលកំពុងថត Action ត្រូវកាត់ចេញ ។ 
* បែងចែក Background ព្រឹកថ្ងៃ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ រឿងមួយចំនួន វេលាព្រឹក និង វេលាថ្ងៃ មានភាពងងឹតដូចគ្នា ដែលធ្វើឱ្យទស្សនិកជនបាត់ភាពស្រស់ស្រាយ ។ 
* អំពីសាច់រឿង អ្នកដឹកនាំ ត្រូវគិតពីស្តង់ដារ ត្រូវវិភាគសាច់រឿង ដែលកំពុងសម្ដែងថាសម ឬ មិនសម ចំណុចចាប់ផ្ដើម តែងសេចក្ដី តួសេចក្ដី ចំណោទបញ្ហាលើកទី១ លើកទី២ ឧបសគ្គសាច់រឿង សេចក្ដីបញ្ចប់រឿង តើបញ្ចប់រឿងត្រឹមនេះ ឬ បញ្ចប់ដោយអាថ៍កំបាង សម្រាប់វគ្គទី២ ។
* ត្រូវមានចម្រៀងសម្រាប់ភាពយន្ត ឬ មានបទភ្លេងសម្រាប់ភាពយន្ត , បទភ្លេងសម្រាប់វគ្គពិសេសនៃសាច់រឿង ។

== ឯកសារយោង ==</text>
      <sha1>jwybhz9sy71ipb8c27lldoi310x78ff</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឆ្នាំ ២០២៥</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51746</id>
    <revision>
      <id>323127</id>
      <parentid>322697</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T14:35:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RandomPoopedBoi</username>
        <id>27248</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* មិថុនា */</comment>
      <origin>323127</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="110973" sha1="s2om8yzi2x0t6kdnpiq3891nxv5w7ac" xml:space="preserve">{| class=&quot;infobox&quot;
|'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|សហស្សវត្សរ៍]]'''
|[[សហវត្សរ៍ទី ៣]]
|-
|'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|សតវត្ស]]'''
|[[សតវត្សទី ២១]]
|-
|'''[[បញ្ជីនៃទសវត្សរ៍ សតវត្ស និងសហស្សវត្សរ៍|ទសវត្សរ៍]]'''
|[[ទសវត្សរ៍ ២០២០|ឆ្នាំ ២០២០]]
|-
|'''[[បញ្ជីឆ្នាំ|ឆ្នាំ]]'''
| [[ឆ្នាំ ២០២២|២០២២]] • [[ឆ្នាំ ២០២៣|២០២៣]] • [[ឆ្នាំ ២០២៤|គ.ស. ២០២៤]] • [[ឆ្នាំ ២០២៥|២០២៥]] • [[ឆ្នាំ ២០២៦|២០២៦]] • [[ឆ្នាំ​ ២០២៧|២០២៧]] • [[ឆ្នាំ ២០២៨|២០២៨]]
|}

{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width:20em;&quot;
|- style=&quot;text-align:center;&quot;
! colspan=&quot;2&quot; style=&quot;background: #ABCDEF;&quot; |ឆ្នាំ ២០២៤ ក្នុង​ប្រតិទិន​ផ្សេងៗ
|-
|'''[[ពុទ្ធសករាជ]]'''
|២៥៦៩
|- style=&quot;vertical-align:top;&quot;
|'''[[ប្រតិទិនហ្គ្រេហ្គោរៀន|ប្រតិទិនគ្រីកូរី]]'''
|២០២៥
''MMXXV''
|-
|'''[[Ab urbe condita]]'''
|២៧៧៨
|-
|'''[[ប្រតិទិនអាមេនី]]'''
|១៤៧៤
ԹՎ ՌՆՀԴ
|-
|'''[[ប្រតិទិនអាស៊ីរី]]'''
|៦៧៧៥
|-
|'''[[ប្រតិទិនបាហៃ]]'''
|១៨១–១៨២
|-
|'''[[ប្រតិទិនសាកាបាលី]]'''
|១៩៤៦–១៩៤៧
|-
|'''[[ប្រតិទិនបេងហ្កាល់]]'''
|១៤៣២
|-
|'''[[ប្រតិទិនប៊ែប៊ែរ]]'''
|២៩៧៥
|-
|'''[[រាជ្យឆ្នាំស្តេចអង់គ្លេស|រាជ្យឆ្នាំអង់គ្លេស]]'''
|៣ [[ឆាលស៍ទី៣|Cha. ៣]] – ៤ [[ឆាលស៍ទី៣|Cha. ៣]]
|-
|'''[[ប្រតិទិនភូមា]]'''
|១៣៨៧
|-
|'''[[ប្រតិទិនប៊ីហ្សង់តាំង]]'''
|៧៥៣៣–៧៥៣៤
|-
|'''[[ប្រតិទិនចិន]]'''
|甲辰年 &lt;small&gt;([[រោង]] ធាតុឈើ)&lt;/small&gt;
៤៧២២ ឬ ៤៥១៥   ''— ដល់ —''

乙巳年 &lt;small&gt;([[ម្សាញ់]] ធាតុឈើ)&lt;/small&gt;

៤៧២៣ ឬ ៤៥១៦
|-
|'''[[ប្រតិទិនកូបទិក]]'''
|១៧៤១–១៧៤២
|-
|'''[[ប្រតិទិនឌីស្កតដ៍]]'''
|៣១៩១
|-
|'''[[ប្រតិទិនអេត្យូពី]]'''
|២០១៧–២០១៨
|-
|'''[[ប្រតិទិនហេប្រឺ]]'''
|៥៧៨៥–៥៧៨៦
|-
|'''[[ប្រតិទិនហិណ្ឌូ]]'''
|២០៨១–២០៨២ &lt;small&gt;([[វិក្រមសម្វត]])&lt;/small&gt;
១៩៤៦–១៩៤៧ &lt;small&gt;([[ប្រតិទិនជាតិឥណ្ឌា|សកសម្វត]])&lt;/small&gt;

៥១២៥–៥១២៦ &lt;small&gt;([[កលិយុគ]])&lt;/small&gt;
|-
|'''[[ប្រតិទិនអូឡូសែន]]'''
|១២០២៥
|-
|'''[[ប្រតិទិនអ៊ីហ្គបូ]]'''
|១០២៥–១០២៦
|-
|'''[[ប្រតិទិនអ៊ីរ៉ង់]]'''
|១៤០៣–១៤០៤
|-
|'''[[ប្រតិទិនឥស្លាម]]'''
|១៤៤៦–១៤៤៧
|-
|'''[[ប្រតិទិនជប៉ុន]]'''
|[[រេវ៉ា|សករាជរេវ៉ា ៧]]
&lt;small&gt;(令和７年)&lt;/small&gt;
|-
|'''[[ប្រតិទិនជ្វា]]'''
|១៩៥៨–១៩៥៩
|-
|'''[[ប្រតិទិនជូឆេ]]'''
|១១៤
|-
|'''[[ប្រតិទិនជូលាន]]'''
|គ្រីកូរីដក ១៣ ថ្ងៃ
|-
|'''[[ប្រតិទិនកូរ៉េ]]'''
|៤៣៥៨
|-
|'''[[ប្រតិទិនសាធារណរដ្ឋចិន|ប្រតិទិនមីនគួ]]'''
|ROC ១១៤
&lt;small&gt;民國114年&lt;/small&gt;
|-
|'''[[ប្រតិទិនណានក្សាហ៊ី]]'''
|៥៥៧
|-
|'''[[ប្រតិទិនសុរិយគតិថៃ]]'''
|២៥៦៨
|-
|'''[[ប្រតិទិនទីបេ]]'''
|阳木龙年
&lt;small&gt;([[រោង]]ឈ្មោលធាតុឈើ)&lt;/small&gt;

២១៥១ ឬ ១៧៧០ ឬ ៩៩៨

   ''— ដល់ —''

阴木蛇年
&lt;small&gt;([[ម្សាញ់]]ញីធាតុឈើ)&lt;/small&gt;

២១៥២ ឬ ១៧៧១ ឬ ៩៩៩
|-
|'''[[ម៉ោងយូនីក|ម៉ោងយូនីក]]'''
|១៧៣៥៦៨៩៦០០ – ១៧៦៧២២៥៥៩៩
|}

'''គ.ស. ២០២៥''' ត្រូវ​នឹង ព.ស. ២៥៦៩ ជាឆ្នាំសកលចាប់ផ្តើមនៅថ្ងៃពុធ តាម[[ប្រតិទិនគ្រីកូរី]] ហើយជាឆ្នាំទី ២០២៥ នៃ[[សកលសករាជ]] និង[[គ្រិស្តសករាជ]]។

នៅដើមឆ្នាំនេះ គេឃើញថាជម្លោះប្រដាប់អាវុធធំៗពីឆ្នាំទៅនៅតែបន្តកើតឡើងដដែរដូចជា [[ការឈ្លានពានរបស់រុស្ស៊ីលើអ៊ុយក្រែន]] [[សង្គ្រាមស៊ីវិលស៊ូដង់]] និង[[សង្រ្គាមហ្កាហ្សា]]ជាដើម។ នៅខែមករា [[អ៊ីស្រាអែល]] និងក្រុម[[ហាម៉ាស់]]បានព្រមព្រៀងគ្នាអនុម័ត[[បទឈប់បាញ់សង្គ្រាមហ្កាហ្សាឆ្នាំ២០២៥|បទឈប់បាញ់ចំនួនបីដំណាក់កាល]]ដោយមានការសម្របសម្រួលពីប្រទេសអេហ្ស៊ីប សហរដ្ឋអាមេរិក និងកាតា ដោយក្នុងនោះបានតម្រូវឱ្យអ៊ីស្រាអែលដកកងទ័ពទាំងប៉ុន្មានចេញពីតំបន់សំខាន់ៗនៃហ្កាហ្សា និងរួមទាំងផែនការកសាងឡើងវិញនៃហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនានា។ វិបត្តិនយោបាយផ្ទៃក្នុងនៃប្រទេសមួយចំនួនកាលពីឆ្នាំមុនៗក៏នៅតែបន្តឆ្លងដល់ឆ្នាំនេះដែរដូចជា វិបត្តិនៅប្រទេស[[វិបត្តិហៃទី (២០១៨–បច្ចុប្បន្ន)|ហៃទី]] [[វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅសូម៉ាលី|សូម៉ាលី]] [[វិបត្តិរដ្ឋធម្មនុញ្ញចចជីឆ្នាំ២០២៤–២០២៥|ចចជី]]  [[វិបត្តិច្បាប់អាជ្ញាសឹកកូរ៉េខាងត្បូងឆ្នាំ២០២៤|កូរ៉េខាងត្បូង]]ជាដើម។

==មេដឹកនាំកម្ពុជា==
{{ដើមចំបង|បញ្ជីមេដឹកនាំរដ្ឋប្រចាំសតវត្សរ៍ទី២១}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ព្រះ​ឆាយា​ល័ក្ខណ៍/រូបថត
!តំណែង
!នាម
|-
|[[File:Norodom_Sihamoni_(2016).jpg|115x115px]]
|[[ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]
|'''[[នរោត្តម សីហមុនី|ព្រះបាទសម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី]]'''
|-
|[[ឯកសារ:Hun_Manet_(2022).jpg|124x124ភីកសែល]]
|[[នាយករដ្ឋមន្រ្តីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]
|'''[[ហ៊ុន ម៉ាណែត|សម្ដេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត]]'''
|}

==ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ==
===មករា===
* ១ មករា
** ប្រទេស[[ប៉ូឡូញ]]បានឡើងជា[[ប្រធាននៃក្រុមប្រឹក្សាអឺរ៉ុប]] បន្តពីប្រទេស[[ហុងគ្រី]]។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=3 January 2025 |title=PM Donald Tusk at the opening of the presidency: Europe is lucky(Donald Tusk na inauguracji prezydencji: Europa ma szczęście) |url=https://tvn24.pl/polska/polska-prezydencja-w-radzie-unii-europejskiej-oficjalna-inauguracja-przemowienie-premiera-donalda-tuska-st8245824 |access-date=11 January 2025 |website=TVN24}}&lt;/ref&gt;
** ប្រទេស[[ប៊ុលហ្ការី]] និង[[រូម៉ានី]]បានបញ្ចប់​ដំណើរ​ការចូលជាសមាជិកនៃ[[​តំបន់ស្សិនគែន]] ដោយ​នាំឱ្យដំណើរឆ្លងព្រំ​ដែន​រវាងប្រទេសទាំងពីរមានភាពងាយស្រួលជាងមុន។&lt;ref&gt;{{Cite web|date=1 January 2025|title=Borders open: Bulgaria and Romania celebrate joining Schengen Area|url=https://www.euronews.com/video/2025/01/01/borders-open-bulgaria-and-romania-celebrate-joining-schengen-area|access-date=1 January 2025|website=Euronews}}&lt;/ref&gt;
** [[លិចតិនស្តាញ]]បានក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ទី ៣៧ ដែល​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ភេទ​ដូច​គ្នាមានភាព​ស្រប​ច្បាប់។&lt;ref&gt;{{Cite web|date=17 May 2024|title=Liechtenstein legalizes same-sex marriage in near-unanimous vote|url=https://www.politico.eu/article/liechtenstein-legalizes-same-sex-marriage-in-near-unanimous-vote/|access-date=1 January 2025|website=Politico}}&lt;/ref&gt;
** ប្រទេស[[អ៊ុយក្រែន]]បាន​ផ្អាកលំហូរនាំចូលឧស្ម័នពីប្រទេសរុស្ស៊ី​ឆ្លងកាត់​ប្រទេសខ្លួន បន្ទាប់ពី​កិច្ចព្រមព្រៀងឧស្ម័ន​រយៈពេល​ប្រាំ​ឆ្នាំរវាងប្រទេសទាំងពីរបាន​ផុតកំណត់។&lt;ref&gt;{{cite news |title=Russian gas supply to Europe via Ukraine halted after transit deal expires |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/1/1/russian-gas-supply-to-europe-via-ukraine-halted-after-transit-deal-expires |access-date=2 January 2025 |publisher=Al Jazeera}}&lt;/ref&gt; ក្រៅពីនេះ អ៊ុយក្រែនក៏បានក្លាយជារដ្ឋសមាជិកផ្លូវការនៃ[[តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ]]ផងដែរ។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-01-01 |title=Ukraine becomes ICC member state |url=https://www.ukrinform.net/rubric-society/3943923-ukraine-becomes-icc-member-state.html |access-date=2025-01-01 |website=www.ukrinform.net }}&lt;/ref&gt;
** [[ការពាធានៅញូវអ័រលិនស៍ឆ្នាំ២០២៥|រថយន្តមួយគ្រឿងបានបើកបុកហ្វូងមនុស្ស]] មុនពេលតៃកុងរថយន្តនោះបានចុះចេញក្រៅរថយន្តខ្លួនរួចលើកកាំភ្លើងបាញ់រះបន្ត ធ្វើឱ្យមនុស្សចំនួន ១៥ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត និង ៣៥ នាក់ទៀតបានរងរបួសនៅទីក្រុង[[ញូវអ័រលិនស៍]] រដ្ឋ[[ល្វីស៊ីយ៉ាណា]] [[សហរដ្ឋអាមេរិក]]។&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/cn4x88455qpt |title=Ten dead after vehicle drives into large crowd in New Orleans, authorities say |work=BBC News|date=1 January 2025|access-date=1 January 2025}}&lt;/ref&gt;
** មនុស្ស​ចំនួន ១២ ​នាក់​បាន​បាត់បង់ជីវិត និងបួននាក់​ទៀតបាន​រង​របួស​ក្នុងឧប្បត្តិហេតុបាញ់​រះនៅ​ក្រុង[[សេធីនញ៉ា]] ប្រទេស​[[ម៉ុងតេណេគ្រោ]]។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Press |first=Associated |date=2025-01-01 |title=At least 10 killed and four more wounded in Montenegro shooting |url=https://www.theguardian.com/world/2025/jan/01/at-least-four-killed-and-four-more-wounded-in-montenegro-shooting |access-date=2025-01-02 |work=The Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;
* ៤ មករា – [[អធិការបតីអូទ្រីស|អធិការបតី]]នៃប្រទេស[[អូទ្រីស]] លោក[[កាល់ នីហាំម៉ើ]]បានប្រកាសលាលែងពីតំណែង។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-01-04 |title=Austrian Chancellor Nehammer says he will resign after talks on forming a new government fail |url=https://apnews.com/article/austria-politics-talks-collapse-2e4ce6802617c2ac7a6d28f4842df38e?user_email=e9f48e73570f5cab7ad06984b27d44ccc37c48900cb185b6237ae9993409c977&amp;utm_medium=APNews_Alerts&amp;utm_source=Sailthru_AP&amp;utm_campaign=NewsAlert_Jan04_2025_02:01PM&amp;utm_term=AP%20News%20Alerts |access-date=2025-01-07 |website=AP News }}&lt;/ref&gt;
* ៦ មករា
** លោក[[ចាស្ទីន ទ្រូដូ]]បានប្រកាសថានឹងលាឈប់ពីតំណែងជាប្រធាន[[គណបក្សសេរីនិយម (គណបក្ស)|គណបក្សសេរីនិយម]] និងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីកាណាដា|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]]ប្រទេស[[កាណាដា]] ក្រោយពីលោកបានកាន់អំណាចអស់រយៈពេលជាង ៩ ឆ្នាំកន្លងមក។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=6 January 2025 |title=Justin Trudeau resigns as Canadian prime minister |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/clyjmy7vl64t |access-date=7 January 2025 |work=BBC News }}&lt;/ref&gt;
** ប្រទេស[[ឥណ្ឌូណេស៊ី]]បានក្លាយជា[[រដ្ឋសមាជិកប៊្រីក្ស|សមាជិកទីដប់]]នៃអង្គការ[[ប្រ៊ីក្ស]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Indonesia joins BRICS group of emerging economies |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/1/7/indonesia-joins-brics-group-of-emerging-economies |access-date=2025-01-11 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;
* ៧ មករា
** [[គ្រោះរញ្ជួយដីនៅទីបេឆ្នាំ២០២៥|គ្រោះរញ្ជួយដីកម្រិត ៧.១ វ៉ិចទ័រ]]បានឡើងអង្រួន[[តំបន់ស្វយ័តទីបេ]] ភាគនិរតីនៃប្រទេស[[ចិន]] ដោយបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិចចំនួន ១២៦ នាក់ ខណៈមនុស្សប្រមាណ ៣៣៨ នាក់ផ្សេងទៀតបានទទួលរងរបួស។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=7 January 2025 |title=China earthquake: Dozens dead as tremor strikes Tibet |url= https://www.bbc.co.uk/news/articles/c3rqg95n9n1o |access-date=7 January 2025 |work=BBC News }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2025-01-07 |title=At least 95 killed as magnitude-6.8 earthquake hits China's Tibet region |url=https://www.abc.net.au/news/2025-01-07/people-killed-as-magnitude-6-8-earthquake-hits-china/104792224 |access-date=2025-01-07 |work=ABC News }}&lt;/ref&gt;
** តំបន់ទីក្រុង[[ឡូស​អាន់​ជ័រ​លេស]]ត្រូវប្រឈមនឹង[[ភ្លើងឆេះព្រៃនៅកាលីហ្វ័រញ៉ាភាគខាងត្បូង ខែមករា ឆ្នាំ២០២៥|ភ្លើងឆាបឆេះយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅ]] ដោយជាន់សង្កត់ដោយខ្យល់បក់កន្ត្រាក់ខ្លាំងៗលាយឡំនឹងគ្រោះរាំងស្ងួត បាននាំឱ្យវាក្លាយជាគ្រោះអគ្គីភ័យដ៏អាក្រក់បំផុតមួយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រតំបន់។ សំណង់រាប់ពាន់ត្រូវបានឆេះខ្ទេចខ្ទាំ រួមទាំងមួយភាគធំនៃ[[មហាវិថីសាន់ស៊ែត]] (Sunset)។ មនុស្សចំនួន ២៩ នាក់ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបានបាត់បង់ជីវិត និងមនុស្សប្រមាណ ១៨០,០០០ នាក់ត្រូវបានអាជ្ញាធរចាត់ជម្លៀសចេញពីគេហដ្ឋាន ខណៈភ្លើងបានបន្តឆាបឆេះរហូតដល់ថ្ងៃទី៣១ មករា។&lt;ref&gt;{{Cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/c5y81zyp1ext |title=Los Angeles wildfires approach Hollywood sign, with Sunset Boulevard 'in ruins' |date=7 January 2025 |work=BBC News |publisher=BBC News |accessdate=9 January 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-01-10 |title=California wildfires live updates: 179,000 under evacuation orders; L.A. County sheriff says some areas look ‘like a bomb was dropped’ |url=https://www.nbcnews.com/weather/wildfires/live-blog/california-wildfires-live-updates-deadly-blazes-spread-hollywood-hills-rcna186927 |access-date=2025-01-10 |website=NBC News }}&lt;/ref&gt;
* ៨ មករា – ខ្មាន់កាំភ្លើងចំនួន ១៨ នាក់​ និងទាហានម្នាក់បានបាត់បង់ជីវិតក្រោយផ្ទុះអាវុធបាញ់ប្រហារគ្នានៅឯវិមានប្រធានាធិបតីក្នុងរដ្ឋធានី[[អ៊ិនចាមេណា]] ប្រទេស[[ឆាដ]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Attack on Chad's presidential palace leaves 19 dead |url=https://apnews.com/article/chad-presidential-palace-deadly-97638ecd7ad4e55a27955ad705f31bdb |access-date=2025-01-13 |website=AP News }}&lt;/ref&gt;
* ៩ មករា – លោកនាយឧត្តមសេនីយ៍[[ចូសែហ្វ អោន]]ត្រូវបាន[[សភាតំណាងរាស្ត្រ​ (លីបង់)|សភាលីបង់]]បោះឆ្នោតជ្រើសរើសជា[[ប្រធានាធិបតីលីបង់|ប្រធានាធិបតីផ្លូវការ]]នៃប្រទេសលីបង់ ដោយបិទបញ្ចប់សម័យកាលដែលគ្មានប្រធានាធិបតីអចិន្ត្រៃយ៍ចំនួនពីរឆ្នាំ។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-01-09 |title=Joseph Aoun: Lebanon’s respected army chief turns new president |url=https://www.france24.com/en/middle-east/20250109-lebanese-parliament-elect-army-chief-joseph-aoun-as-president-in-second-round |access-date=2025-01-10 |website=France 24 }}&lt;/ref&gt;
* ១០​ មករា
** [[ប្រធានាធិបតីវេណេស៊ុយអេឡា|ប្រធានាធិបតី]]កំពុងកាន់អំណាចនៅប្រទេស[[វេណេស៊ុយអេឡា]]គឺលោក[[នីកូឡាស់ ម៉ាឌូរ៉ូ]]បានស្បថចូលកាន់អំណាចក្នុងអាណត្តិទីបីរបស់លោក ថ្វីបើកំពុងប្រឈមនឹង[[វិបត្តិនយោបាយវេណេស៊ុយអេឡាឆ្នាំ២០២៤|បាតុកម្មមហាជនប្រឆាំងនឹងរូបលោក]] ពិសេសទាក់ទិននឹងលទ្ធផលបោះឆ្នោតនៃឆ្នាំទៅនេះ។&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.cnn.com/2025/01/03/asia/venezuela-presidential-candidate-argentina-milei-maduro-intl-latam/index.html |title=Edmundo González says he won Venezuela’s presidential election |access-date=13 January 2025|website=CNN}}&lt;/ref&gt;
** [[សេវាបម្រែបម្រួលអាកាសធាតុកូពែនីគូស]]អឺរ៉ុបបានរាយការណ៍ថា  ឆ្នាំ ២០២៤ គឺជាឆ្នាំដែលក្តៅបំផុតនៅក្នុងកំណត់ត្រាពិភពលោក ហើយជាឆ្នាំប្រតិទិនដំបូងដែលឆ្លងលើសកម្រិតនិមិត្តនៃ ១.៥°C នៃ[[បម្រែបម្រួលអាកាសធាតុ|កំណើនកម្ដៅផែនដី]]។&lt;ref&gt;{{Cite news |url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/cd7575x8yq5o |title=2024 first year to pass 1.5C global warming limit |date=10 January 2025 |work=BBC News |publisher=BBC News |accessdate=13 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ១២ មករា – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីក្រូអាតឆ្នាំ២០២៤–២៥|ជុំទីពីរនៃការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីក្រូអាត]]បានបិទបញ្ចប់ដោយមានលោក[[ហ្សូរ៉ាន មីឡាណូវិច]]ជាប់ឆ្នោតបន្តអាណត្តិទីពីរក្នុងនាមជា[[ប្រធានាធិបតីក្រូអាត]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=29 December 2024 |title=Croats vote in presidential election, with incumbent favoured in polls |url=https://www.reuters.com/world/europe/croats-vote-elect-new-president-2024-12-29/ |access-date=13 January 2025 |website=Reuters }}&lt;/ref&gt;
* ១៥ មករា
** [[ប្រធានាធិបតីកូរ៉េខាងត្បូង]] លោក[[យូន សកយ៉ល]]ត្រូវបានគេចាប់ខ្លួនដោយជោគជ័យទាក់ទិននឹងការប្រកាស[[ច្បាប់អាជ្ញាសឹក]]របស់លោកកាលពីខែធ្នូឆ្នាំមុន។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=South Korea: Authorities arrest president Yoon Suk Yeol after dramatic hours-long standoff |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/c4g317rj49zt |access-date=2025-01-15 |website=BBC News }}&lt;/ref&gt;
** [[សង្គ្រាមអ៊ីស្រាអែល–ហាម៉ាស់]]៖ [[អ៊ីស្រាអែល]] និង[[ហាម៉ាស់]]​​បានអនុម័តលើបទឈប់បាញ់មួយក្នុងគោលបំណងបញ្ចប់សង្រ្គាម ផ្ដោះប្តូរចំណាប់ខ្មាំងអ៊ីស្រាអែលជាមួយនឹងអ្នកទោសប៉ាឡេស្ទីន និងបើកផ្លូវឱ្យមានលំហូរជំនួយអន្តរជាតិចូលទីតាំងរងគ្រោះធ្ងន់ធ្ងរ។ វាត្រូវបានចូលជាធរមាននៅថ្ងៃទី១៩ ខែមករា។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Israel, Hamas reach ceasefire agreement designed to end 15-month Gaza war, official says |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-hamas-reach-ceasefire-agreement-designed-end-15-month-gaza-war-official-2025-01-15/ |website=Reuters}}&lt;/ref&gt;
* ១៦ មករា
** [[កងទ័ពរំដោះជាតិ (កូឡុំប៊ី)|កងទ័ពរំដោះជាតិកូឡុំប៊ី]]បានបើកការវាយប្រហារប្រដាប់អាវុធនៅក្នុង[[តំបន់កាតាទូមបូ]] ប៉ែកឦសានប្រទេសកូឡុំប៊ី។ មនុស្សជាង ១០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតជាលទ្ធផលនៃការវាយប្រហារនេះ។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 January 2025 |title= At least 80 people killed in northeast Colombia as peace talks fail, official says |url= https://apnews.com/article/colombia-killed-eln-farc-kidnapped-9312219ca09e26fc03d18983fd245831 |access-date=23 January 2025 |publisher=Associated Press }}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសកលវ៉ានូអាទូឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលវ៉ានូអាទូ]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-01-10 |title=Vanuatu snap election to be contested by 217 candidates |url=https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/538610/vanuatu-snap-election-to-be-contested-by-217-candidates |access-date=2025-02-24 |website=RNZ }}&lt;/ref&gt;
* ១៨ មករា
** រថយន្តដឹកប្រេងឥន្ធនៈមួយគ្រឿងបានក្រឡាប់ផ្ទុះនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេស[[នីហ្សេរីយ៉ា]]ដោយបានសម្លាប់មនុស្សចំនួន ៩៨ នាក់។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=18 January 2025 |title=At least 86 killed in central Nigeria after fuel tanker explodes |url=https://www.france24.com/en/africa/20250118-at-least-70-killed-in-central-nigeria-after-fuel-tanker-explodes |access-date=2025-01-20 |website=France 24}}&lt;/ref&gt;
** ចៅក្រមកំពូលអ៊ីរ៉ង់ចំនួនពីរនាក់ត្រូវបានខ្មាំងកាំភ្លើងម្នាក់លបធ្វើឃាតកម្មនៅឯ[[តុលាការកំពូលអ៊ីរ៉ង់]]ក្នុងរដ្ឋធានី[[តេហេរ៉ង់]]។​ ខ្មាំងកាំភ្លើងនោះបានបង្ករបួសដល់មនុស្សចំនួនពីរនាក់ផ្សេងទៀតមុនពេលធ្វើអត្តឃាតខ្លួន។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Gambrell |first=Jon |date=2025-01-19 |title=Gunman shoots dead 2 judges in Iran’s capital tied to 1988 mass executions |url=https://apnews.com/article/iran-judges-killed-unrest-77ea3a0bdc2c0ff36725a03f609f40c1 |access-date=2025-01-23 |website=AP News }}&lt;/ref&gt;
* ២១ មករា – មនុស្សចំនួន ៧៨ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតក្នុងគ្រោះអគ្គីភ័យឆាបឆេះសណ្ឋាគារមួយកន្លែងនៅក្នុងរមណីយដ្ឋានស្គីទឹកកកឈ្មោះកាតាល់កាយ៉ានៃប្រទេសតួកគី។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=(ជាភាសាតួកគី) Kartalkaya'da otel yangını: 66 kişi hayatını kaybetti, dört kişi gözaltında|url=https://www.bbc.com/turkce/articles/c5y6p433665o |access-date=2025-01-23 |website=BBC News Türkçe }}&lt;/ref&gt;
* ២២ មករា – ប្រទេស[[ថៃ]]បានក្លាយជាប្រទេសទី៣៨ និងជាប្រទេសទីមួយក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]] ដែល​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ភេទ​ដូច​គ្នាមានភាព​ស្រប​ច្បាប់។&lt;ref&gt;{{Cite magazine |last=Tanakasempipat |first=Patpicha |date=2024-09-25 |title=Same-Sex Marriage Legalized in Thailand, Starting in January |url=https://time.com/7024193/thailand-same-sex-marriage-2025/ |access-date=2025-01-23 |magazine=TIME |archive-date=January 1, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250101060229/https://time.com/7024193/thailand-same-sex-marriage-2025/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
* ២៣ មករា – លោក[[មីឈីអាល់ ម៉ាទីន]]បានជាប់ឆ្នោតបម្រើអាណត្តិទីពីរក្នុងនាមជា[[តាវអ៊ីស៊ីជ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីអៀរឡង់]]។&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Wallace |first1=Nicholas |last2=Basińska |first2=Kinga |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Micheál Martin po raz drugi premierem Irlandii |url=https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/micheal-martin-po-raz-drugi-premierem-irlandii/ |publisher=euractiv |access-date=27 January 2025 |date=24 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២៤ មករា – [[ខ្យល់ព្យុះអេអូវីន]]បានកួចចូលប្រទេស[[អៀរឡង់]] និង[[សហរាជាណាចក្រ|ចក្រភពអង់គ្លេស]]។ នៅអៀរឡង់ គេបានវាស់ស្ទង់ឃើញថាល្បឿនខ្យល់ខ្ពស់បំផុតមានប្រមាណ ១៨៣ គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង  ខណៈដែលផ្ទះសម្បែងជាងមួយលានខ្នងត្រូវដាច់ប្រព័ន្ធអគ្គិសនី។&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Płachta |first1=Arkadiusz |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) &quot;Największy cyklon od pokoleń&quot; — Eowyn — uderzył w Europę. Dramatyczna sytuacja w Irlandii |url=https://podroze.onet.pl/aktualnosci/niszczycielski-cyklon-eowyn-uderzyl-w-europe-dramatyczna-sytuacja-w-irlandii/p2b139l |publisher=Onet |access-date=27 January 2025 |date=24 January 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Matoga |first1=Jan |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Sztorm stulecia. Eowyn zbliża się do Wielkiej Brytanii |url=https://www.rmf24.pl/pogoda/news-sztorm-stulecia-eowyn-zbliza-sie-do-wielkiej-brytanii,nId,7898363#crp_state=1 |publisher=RMF |access-date=27 January 2025 |date=24 January 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Pope |first1=Conor |title=Ireland weather updates: Red warning for Storm Éowyn ends in 25 counties but dangerous conditions, power cuts persist |url=https://www.irishtimes.com/environment/2025/01/24/storm-eowyn-live-updates-status-red-warning-ireland-met-eireann-power-outages-transport/ |publisher=The Irish Times |access-date=27 January 2025 |date=24 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២៦ មករា – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីបេឡារុសឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីបេឡារុស]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។​ ប្រធានាធិបតីកាន់អំណាច លោក[[អាឡិចសានដឺ លូកាឆេនកូ]]បានបន្តជាប់ឆ្នោតមួយអាណត្តិបន្ថែមទៀត ដោយលើកនេះលោកបានឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនឯករាជ្យផង និងតំណាងឱ្យសម្ព័ន្ធភាព[[បេឡាយ៉ារូស]]ផង។&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Skrzypiński |first1=Dawid |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) &quot;Wybory&quot; prezydenckie na Białorusi. Są wyniki exit poll |url=https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-wybory-prezydenckie-na-bialorusi-sa-wyniki-exit-poll,nId,7899975 |publisher=Interia |access-date=27 January 2025 |date=26 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២៧ មករា – ភាគហ៊ុនបច្ចេកវិទ្យាសកលបានធ្លាក់ចុះយ៉ាងគំហុកបន្ទាប់ពីការផ្ទុះឡើងនូវប្រជាប្រិយភាពនៃកម្មវិធីបញ្ញាសិប្បនិម្មិតចិនថ្មីឈ្មោះ [[ឌីបស៊ីគ]] (DeepSeek) ហើយវាក៏បានជាប់ឈ្មោះភ្លាមៗជាគូប្រកួតប្រជែងចម្បងនឹង​ [[ឆាតជីភីធី]] (ChatGPT) របស់[[អូផិនអេអាយ]] (OpenAI)។ ជាលទ្ធផល ក្រុមហ៊ុនផលិតបន្ទះឈីបខ្នាតយក្ស [[អ៊ិនវីឌីអា]] (Nvidia) បានខាតបង់តម្លៃខ្លួនជិត ៦០០ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដែលជាការធ្លាក់ចុះតម្លៃដ៏សែនច្រើនបំផុតសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តទីផ្សារភាគហ៊ុននៅសហរដ្ឋអាមេរិក។&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2025/jan/27/tech-shares-asia-europe-fall-china-ai-deepseek|title=Global tech shares fall as China AI chatbot DeepSeek spooks investors|date=27 January 2025|website=The Guardian|accessdate=30 January 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnbc.com/2025/01/27/nvidia-sheds-almost-600-billion-in-market-cap-biggest-drop-ever.html|title=Nvidia sheds almost $600 billion in market cap, biggest one-day loss in U.S. history|date=27 January 2025|website=CNBC|accessdate=30 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២៩ មករា
** យន្តហោះដឹកអ្នកដំណើរមួយគ្រឿងឈ្មោះ ''American Eagle Flight 5342'' ដែលដឹកអ្នកដំណើរចំនួន ៦៤ នាក់បានប៉ះទង្គិចនឹងឧទ្ធម្ភាគចក្រយោធាអាមេរិកមួយគ្រឿងទៀតពេលកំពុងចុះចតនៅរដ្ឋធានី[[វ៉ាស៊ីនតោន]]ឌីស៊ី [[សហរដ្ឋអាមេរិក]]។ មនុស្សទាំងអស់នៅលើយានយន្តទាំងពីរត្រូវបានបាត់បង់ជីវិត។&lt;ref name=&quot;CNN-Jan30&quot;&gt;{{Cite web |last= |first= |date=2025-01-30 |title=Live updates: Plane crash near Washington, DC; Reagan National Airport takeoffs and landings halted |url=https://www.cnn.com/us/live-news/plane-crash-dca-potomac-washington-dc-01-29-25/index.html |access-date=2025-01-30 |website=CNN }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/articles/c4g9kdgzj91o|title=What we know so far about Washington DC plane crash|date=30 January 2025|website=BBC News|accessdate=1 February 2025}}&lt;/ref&gt;
** លោក[[អាម៉េដ អាល់ឆារ៉ា]]ត្រូវបានតែងតាំងជា[[ប្រធានាធិបតីស៊ីរី|ប្រធានាធិបតីទី២០ នៃប្រទេសស៊ីរី]] បន្ទាប់ពីស៊ីរីត្រូវអវត្តមានប្រធានាធិបតីអស់ជាងមួយខែនៅពេលដែលរបបអាសាដបានដួលរលំនៅដើមខែធ្នូនៃឆ្នាំមុន។&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Czurczak |first1=Aleksandra |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Zmiany na szczytach władzy w Syrii. Mianowano tymczasowego prezydenta |url=https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-zmiany-na-szczytach-wladzy-w-syrii-mianowano-tymczasowego-pr,nId,7902348 |publisher=Interia |access-date=2025-02-05 |date=30 January 2025}}&lt;/ref&gt;
* ៣០ មករា – បន្ទាប់ពីបានអនុម័តកំណែទម្រង់រដ្ឋធម្មនុញ្ញហើយ ប្រធានាធិបតីប្រទេស[[នីការ៉ាក្វា]] លោក[[ដានីញ៉ែល អ័រតេហ្កា]] និងលោកស្រីអនុប្រធានាធិបតី[[រ៉ូសារីយ៉ូ មូរីយ៉ូ]]បានក្លាយខ្លួនជា[[ប្រធានាធិបតីនីការ៉ាក្វា|សហប្រធានាធិបតី]]ដឹកនាំប្រទេសស្មើគ្នា។&lt;ref&gt;[https://www.reuters.com/world/americas/nicaragua-congress-gives-final-approval-sweeping-constitutional-reforms-2025-01-30/ Nicaragua's Ortega expands power as reforms win final approval]&lt;/ref&gt;

===កុម្ភៈ===
* ១ កុម្ភៈ – ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោក[[ដូណាល់ ត្រាំ]]បានប្រកាសតម្លើងពន្ធ ១០% លើគ្រប់ទំនិញដែលនាំចូលពីប្រទេសចិន។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=February 1, 2025 |title=Trump announces significant new tariffs on Mexico, Canada and China, sparking retaliatory actions |url=https://edition.cnn.com/2025/02/01/politics/mexico-canada-china-tariffs-trump/index.html |access-date=February 6, 2025 |publisher=CNN }}&lt;/ref&gt;
* ៤ កុម្ភៈ
** [[សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មចិន–សហរដ្ឋអាមេរិក]]៖ ប្រទេសចិនបានប្រកាសគ្រប់គ្រងទំនិញនាំចេញរបស់ខ្លួនទៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងបានតម្លើងពន្ធលើទំនិញនាំចូលមួយចំនួនពីអាមេរិក ជាការសងសឹកចំពោះការដាក់តម្លើងពន្ធលើទំនិញចិនដោយលោកដូណាល់ ត្រាំ។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=February 4, 2025 |title=China hits back as Trump’s tariffs go into effect |url=https://edition.cnn.com/2025/02/04/business/china-us-trade-retaliation-hnk-intl/index.html |access-date=February 6, 2025 |publisher=CNN }}&lt;/ref&gt;
** មនុស្សយ៉ាងតិចចំនួន ១១ នាក់ (រួមទាំងខ្មាន់កាំភ្លើង) បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត និងប្រមាណ ១៥ នាក់ទៀតបានទទួលរងរបួស បន្ទាប់ពីខ្មាន់កាំភ្លើងម្នាក់បានបើកការបាញ់ប្រហារនៅ[[សាលារៀនរីប៊ែកស្កា]] ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំនីតិជនក្នុងទីក្រុង[[អូរេប៊្រូ]] ប្រទេស[[ស៊ុយអែត]] ដោយនាំឱ្យវាជាឧប្បត្តិហេតុបាញ់ប្រហារដ៏សាហាវបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសស៊ុយអែត។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Krupa |first=Jakub |date=2025-02-04 |title=Sweden shooting: five people shot at education centre in Örebro by attacker police believe is among the injured – latest updates |url=https://www.theguardian.com/world/live/2025/feb/04/sweden-school-shooting-orebro-latest-updates-live-news |access-date=2025-02-05 |work=the Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sweden school shooting latest: Five people shot at campus in Orebro |url=https://www.bbc.com/news/live/c206q444zx3t |access-date=2025-02-05 |website=BBC News }}&lt;/ref&gt;
** ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកដូណាល់ ត្រាំបានប្រកាសថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងគ្រប់គ្រងតំបន់[[ដែនជ្រោយកាសា|ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]]តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយនឹងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល ហើយយោធាអាមេរិកនឹងទទួលខុសត្រូវលើការកសាងតំបន់ហ្កាហ្សាឡើងវិញ។&lt;ref&gt;{{cite news|last=Madhani|first=Aamer|last2=Goldenberg|first2=Tia|last3=Miller|first3=Zeke|title=Trump won’t rule out deploying US troops to support rebuilding Gaza, sees ‘long-term’ US ownership|url=https://apnews.com/article/trump-netanyahu-washington-ceasefire-1c8deec4dd46177e08e07d669d595ed3|website=Associated Press|date=5 February 2025|accessdate=13 February 2025}}&lt;/ref&gt;
*​​ ៩​ កុម្ភៈ
** [[ការបោះឆ្នោតសកលអេក្វាឌ័រឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលអេក្វាឌ័រ]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.primicias.ec/noticias/politica/elecciones-presidenciales-presidente-fecha-cne-calendario2025/|title=(ជាភាសាអេស្ប៉ាញ) Las elecciones presidenciales serán el 9 de febrero de 2025|date=9 February 2024|publisher=Primicias|accessdate=17 February 2025|archive-date=December 17, 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20241217185234/https://www.primicias.ec/noticias/politica/elecciones-presidenciales-presidente-fecha-cne-calendario2025/|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ដោយគ្មាន​បេក្ខភាពប្រធានាធិបតី​ណា​ម្នាក់​អាចដណ្ដើម​សំឡេង​ភាគច្រើនបាន ដូច្នេះការបោះឆ្នោតជុំ​ទី​ពីរ​នឹងរៀបចំប្រព្រឹត្តិទៅ​​នៅ​អំឡុងខែ​មេសាខាងមុខ។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Szekeres |first=Michael Rios, Edward |date=2025-02-09 |title=Ecuador heads to for run-off election between incumbent and leftist candidate |url=https://edition.cnn.com/2025/02/09/americas/ecuador-election-president-noboa-gonzalez-intl-latam/index.html |access-date=2025-02-17 |website=CNN }}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសកលលិចតិនស្តាញឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលលិចតិនស្តាញ]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង ដោយក្នុងនោះ គណបក្ស[[សហភាពមាតុភូមិ (លិចតិនស្តាញ)|សហភាពមាតុភូមិ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកស្រី[[ប៊្រីគីតា ហាស]] បានបន្តឈរជាគណបក្សធំបំផុតនៅក្នុងសភា។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=(ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់) Landtagswahlen 2025 - News |url=https://www.landtagswahlen.li/news/16 |access-date=2025-01-01 |website=www.landtagswahlen.li }}&lt;/ref&gt;
* ១០ កុម្ភៈ
** ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកដូណាល់ ត្រាំបានតម្លើងពន្ធ ២៥% លើការនាំចូលដែក និងអាលុយមីញ៉ូមទាំងអស់ ដោយគ្មានការលើកលែង។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Lopez |first=Alejandra Jaramillo, David Goldman, Luciana |date=2025-02-10 |title=Trump imposes 25% tariffs on steel and aluminum {{!}} CNN Politics |url=https://www.cnn.com/2025/02/10/politics/tariffs-steel-aluminum-trump?Date=20250210&amp;Profile=cnnbrk&amp;utm_content=1739230163&amp;utm_medium=social |access-date=2025-02-13 |website=CNN }}&lt;/ref&gt;
** រថយន្តក្រុងដឹកអ្នកដំណើរមួយគ្រឿងបានរ៉េចង្កូតធ្លាក់ពីលើស្ពានឆ្លង[[ទន្លេឡាសវ៉ាកាស]]ក្នុង[[ទីក្រុងក្វាតេម៉ាឡា]]នៃប្រទេសក្វាតេម៉ាឡាដោយបានសម្លាប់មនុស្សចំនួន ៥៤ នាក់ និងបង្ករបួសធ្ងន់ដល់មនុស្សចំនួន ៩ នាក់ផ្សេងទៀត។&lt;ref&gt;{{cite web | url= https://www.prensalibre.com/vida/los-rostros-de-una-tragedia-el-duelo-nacional-por-las-54-victimas-de-un-viaje-sin-retorno/ | title=(ជាភាសាអេស្ប៉ាញ) Los rostros de una tragedia: el duelo nacional por las 54 víctimas de un viaje sin retorno |date= February 11, 2025 |website=Prensa Libre|access-date=February 13, 2025}}&lt;/ref&gt;
* ១២ កុម្ភៈ
** លោក[[កូងស្តង់ទីណូស តាស៊ូឡា]]ត្រូវបាន[[សភាអេលេនិក]]ឆ្នោតជ្រើសរើសជា[[ប្រធានាធិបតី]]ថ្មីនៃប្រទេស[[ក្រិក]]ក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតជុំទីបួន និងចុងក្រោយនៃ[[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីក្រិកឆ្នាំ២០២៥]]។&lt;ref&gt;[https://www.ekathimerini.com/politics/1261471/konstantinos-tasoulas-elected-new-president-of-greece/ Konstantinos Tasoulas elected new president of Greece]&lt;/ref&gt;
** លោក[[ក្លោស យូហានីស]]បានលាឈប់​ពី​តំណែងជា[[ប្រធានាធិបតី​រូម៉ានី]] ដែល​នាំ​ឱ្យ​លោកក្លាយ​ជា​ប្រធានាធិបតី​ប្រទេសរូម៉ានី​ដំបូង​ដែលចុះពីតំណែងមុនបញ្ចប់អាណត្តិ​នៅ[[បដិវត្តន៍រូម៉ានី|សម័យក្រោយ​បដិវត្តន៍]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=(ជាភាសារូម៉ានី) Președintele Klaus Iohannis a anunțat că demisionează din funcție: &quot;Pentru a scuti România de această criză&quot; |url=https://observatornews.ro/politic/presedintele-klaus-iohannis-face-declaratii-de-presa-de-la-ora-1410-609560.html |access-date=2025-02-10 |website=Observator News }}&lt;/ref&gt;
* ១៨​ កុម្ភៈ – លោក[[វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន]]បានប្រកាសថាប្រទេស[[រុស្ស៊ី]] និង[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]បានយល់ព្រមស្ដារ[[ទំនាក់ទំនងរុស្ស៊ី–សហរដ្ឋអាមេរិក|ទំនាក់ទំនងការទូត]]នឹងគ្នាឡើងវិញ។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=February 18, 2025 |title=US, Russia agree to restore diplomatic missions as first step in Ukraine war talks |url=https://www.reuters.com/world/us-russia-agree-restore-diplomatic-missions-first-step-ukraine-war-talks-2025-02-18/ |access-date=February 24, 2025 |publisher=Reuters }}&lt;/ref&gt; កិច្ចប្រជុំកំពូលរយៈពេលបួនម៉ោងរវាងប្រទេសទាំងពីរត្រូវបានធ្វើឡើងនៅប្រទេស[[អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត]]។
* ១៩ កុម្ភៈ – ប្រទេស[[ក្រូអាត]]បានបំពេញដំណើរចូលជាសមាជិកនៃ[[តំបន់សេដ្ឋកិច្ចអឺរ៉ុប]]។&lt;ref&gt;https://www.efta.int/about-efta/legal-documents/eea-legal-texts&lt;/ref&gt;
* ២៣ កុម្ភៈ – ជាលទ្ធផលនៃ[[វិបត្តិនយោបាយអាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ២០២៤|វិបត្តិនយោបាយ]]កាលពីចុងឆ្នាំមុននេះ [[ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]ក៏បានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងមុនអាណត្តិបានបញ្ចប់។ បក្សសម្ព័ន្ធ[[ស៊ីឌីអ៊ូ/ស៊ីអ៊ែសអ៊ូ]]បានទទួលសំឡេងគាំទ្រច្រើនជាងគេបំផុត ខណៈគណបក្ស[[ជម្រើសផ្សេងសម្រាប់អាល្លឺម៉ង់|អាអេហ្វឌី]]បានទទួលការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ក្លាយជាគណបក្សធំបំផុតទីពីរ។
* ២៥ កុម្ភៈ – យន្តហោះដំណឹកយោធាមួយគ្រឿងប្រភេទ ''Antonov An-26'' របស់[[កងកម្លាំងជើងអាកាសស៊ូដង់]]បានធ្លាក់នៅតំបន់ប្រជាជនរស់នៅមួយកន្លែងក្បែរមូលដ្ឋាន[[ទ័ពអាកាសវ៉ាឌីសេយីដណា]]។ មនុស្សទាំង ១៧ នាក់នៅលើយន្តហោះបូករួមទាំងមនុស្សចំនួន ២៩ នាក់ទៀតនៅនឹងដីបានស្លាប់បាត់បង់ជីវិតក្នុងឧប្បត្តិហេតុមួយនេះ។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Ranter |first=Harro |title=Accident Antonov An-26 , Tuesday 25 February 2025 |url=https://asn.flightsafety.org/wikibase/480713 |access-date=2025-03-03 |website=asn.flightsafety.org}}&lt;/ref&gt;
* ២៨ កុម្ភៈ – កិច្ចប្រជុំមួយរវាងប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក[[ដូណាល់ ត្រាំ]] និងប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែនលោក[[វ៉ូឡូឌីមីរ ហ្សេឡេនស្គី]]បានធ្វើឡើងនៅ[[សេតវិមាន]]ក្នុងរដ្ឋធានី[[វ៉ាស៊ីនតោន]]។ ត្រាំ និងអនុប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោក[[ជេឌី វ៉ែនស៍]]បានរិះគន់ដោយចំហចំពោះមុខលោកហ្សេឡេនស្គីទាក់ទិនជុំវិញការគាំទ្ររបស់អាមេរិកទៅអ៊ុយក្រែន សំណើបញ្ចប់[[សង្គ្រាមរុស្ស៊ី=អ៊ុយក្រែន|សង្គ្រាម]] និងអនាគតនៃប្រទេសអ៊ុយក្រែនជារួម។&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=McArthur |first1=Tom |last2=Lukiv |first2=Jaroslav |title=Trump accuses Zelensky of 'gambling with World War Three'|url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/c9dejydynngo|website=BBC News|date=28 February 2025 |accessdate=3 March 2025 }}&lt;/ref&gt;

===មីនា===
* ២ មីនា – ជាផ្នែកមួយនៃ[[បេសកកម្មប្លូហ្កូសត៍ ១]] ក្រុមហ៊ុនអវកាសហ្វាយអឺហ្វ្លាយ (''Firefly'') បានក្លាយជាក្រុមហ៊ុនជំនួញពាណិជ្ជកម្មដំបូងដែលបានបញ្ជូនយានចុះចតនៅឋាន[[ព្រះច័ន្ទ]]ដោយជោគជ័យ និងគ្មានបញ្ហាបច្ចេកទេសអ្វី។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=France-Presse |first=Agence |date=2025-03-02 |title=Striking images show Blue Ghost Mission 1’s successful moon landing |url=https://www.theguardian.com/science/2025/mar/02/private-firefly-aerospace-spacecraft-blue-ghost-makes-successful-upright-moon-landing |access-date=2025-03-03 |work=The Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=US firm Firefly achieves its first moon landing with Blue Ghost spacecraft |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/3/2/us-firm-firefly-achieves-its-first-moon-landing-with-blue-ghost-spacecraft |access-date=2025-03-03 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;
* ៣​ មីនា – [[រដ្ឋបាលដូណាល់ ត្រាំលើកទីពីរ|រដ្ឋបាលត្រាំ]]បាន[[បញ្ជីរាយជំនួយយោធាទៅអ៊ុយក្រែនក្នុងសង្គ្រាមរុស្ស៊ី-អ៊ុយក្រែន|ផ្អាកជំនួយយោធាទៅអ៊ុយក្រែន]]បន្ទាប់ពីជំនួបដ៏តឹងសសៃករវាងប្រធានាធិបតីអ៊ុយក្រែនលោក[[វ៉ូឡូឌីមីរ ហ្សេឡេនស្គី]] និងប្រធានាធិបតីអាមេរិកលោកដូណាល់ ត្រាំកាលពីសប្តាហ៍មុន។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Trump pauses military aid to Ukraine after Oval Office argument with Zelensky, White House official says |url=https://www.cnn.com/2025/03/03/politics/trump-administration-ukraine-aid/index.html |date=2025-03-03 |access-date=2025-03-11 |website=CNN }}&lt;/ref&gt;
* ៨ មីនា – មនុស្សជាង ១,០០០ នាក់រួមទាំងជនស៊ីវិលត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុង[[ការសម្លាប់រង្គាលលើជនជាតិអាឡាវីស៊ីរី|យុទ្ធនាការបង្ក្រាបចលនាបះបោរ]]ដោយ[[រដ្ឋាភិបាលអន្តរកាលស៊ីរី|រដ្ឋាភិបាលស៊ីរី]]នៅតំបន់[[អាឡាវី]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=More than 1,000 killed in Syrian crackdown on Alawite region, war monitor says |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/hundreds-killed-syrian-crackdown-alawite-region-war-monitor-says-2025-03-08/ |date=8 March 2025 |access-date=11 March 2025 |website=Reuters}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Syrian security forces accused of killing hundreds of civilians |url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/crknjgrd3geo |date=9 March 2025 |access-date=11 March 2025 |website=BBC News}}&lt;/ref&gt;
* ៩​ មីនា – [[ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានគណបក្សសេរីនិយមកាណាដាឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានគណបក្សសេរីនិយមកាណាដា]]៖ អតីតអភិបាល[[ធនាគារនៃកាណាដា]] លោក[[ម៉ាក ខារនី]]បានជាប់ឆ្នោតក្លាយជាប្រធានថ្មីនៃ[[គណបក្សសេរីនិយមកាណាដា|គណបក្សសេរីនិយម]] និងបានចូលកាន់តំណែងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីកាណាដា]]នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Curry |first=Bill |date=2025-03-09 |title=Mark Carney elected Liberal Leader in landslide victory |url=https://www.theglobeandmail.com/politics/article-liberal-party-to-select-new-leader-ending-justin-trudeaus-nearly-12/ |access-date=2025-03-11 |website=The Globe and Mail}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.cbc.ca/news/politics/carney-swearing-in-pm-cabinet-1.7482871|title=Carney sworn in as prime minister with a reworked cabinet filled with new faces|first=John Paul|last=Tasker|publisher=CBC|date=March 14, 2025|access-date=March 17, 2025}}&lt;/ref&gt;
* ១១ មីនា
** អតីត[[ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន]] លោក[[រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែរតេ]]ត្រូវបានចាប់ខ្លួននៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន បន្ទាប់ពី[[តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ]]បានចេញដីកាចាប់ខ្លួនរូបលោកជុំវិញបទ[[ឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ]]។&lt;ref &gt;{{cite web |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1245792 |title=ICC warrant served: Palace says Duterte now under police custody |publisher=Philippine News Agency |last1=Esguerra |first1=Darryl John |date=March 11, 2025 |access-date=March 13, 2025 }}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសកលក្រូអិនឡង់ឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលក្រូអិនឡង់]]៖ គណបក្សស្ដាំនិយមគឺ[[គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (ក្រូអិនឡង់)|បក្សប្រជាធិបតេយ្យ]]បានក្លាយជាគណបក្សធំបំផុតនៅក្នុងសភាដោយឈរពីលើគណបក្សកាន់អំណាចគឺ[[អ៊ីនូអ៊ីតអាតាកាធីជីត]]។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Jozwiak |first=Rikard |date=2025-03-09 |title=Greenland Elections: Go American, Stay Danish, Or Go It Alone? |url=https://www.rferl.org/a/greenland-elections-denmark-america-trump/33340963.html |access-date=2025-03-13 |work=Radio Free Europe/Radio Liberty }}&lt;/ref&gt;
* ១២​ មីនា – [[ការបោះឆ្នោតសកលបេលីសឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលបេលីស]]៖ បក្សកាន់អំណាចគឺ[[គណបក្សប្រជាជនរួម]]បានឈ្នះឆ្នោតភ្លូកទឹកភ្លូកដីបន្តកាន់អំណាចមួយអាណត្តិបន្ថែមទៀត។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Keme-Palacio |first=Benita |date=2025-03-05 |title=General Elections 2025: An Election Like No Other - Channel 5 Belize |url=https://edition.channel5belize.com/general-elections-2025-an-election-like-no-other/ |access-date=2025-03-25 }}&lt;/ref&gt;
*​​​​​ ១៦​ មីនា
** អគ្គីភ័យមួយបានឆាបឆេះក្លឹបកម្សាន្តមួយកន្លែងនៅទីក្រុង[[កូឆានី]] ប្រទេស[[ម៉ាសេដ្វានខាងជើង]] ដោយបានសម្លាប់មនុស្សចំនួន ៥៩ នាក់ និងបង្ករបួសដល់មនុស្សចំនួន ១៥៥​ នាក់ផ្សេងទៀត។&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/c70wdedp20wo | title=North Macedonia nightclub fire claims more than 50 lives in Kocani }}&lt;/ref&gt;
** លោក[[ឃីត្វ រ៉ូលី]]បានលាឈប់ពីតំណែងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីទ្រីនីតេ និងតូបាគោ]]ក្រោយបានកាន់អំណាចអស់រយៈពេល ៩ ឆ្នាំ​ ហើយត្រូវបានបន្តស្នងតំណែងដោយលោក[[ស្ទូអាត យ៉ាំង]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-02-26 |title=Trinidad and Tobago PM to resign on March 16 - Jamaica Observer |url=https://www.jamaicaobserver.com/2025/02/26/trinidad-tobago-pm-resign-march-16/ |access-date=2025-03-17 |website=www.jamaicaobserver.com }}&lt;/ref&gt;
* ១៩ មីនា – អ៊ីស្រាអែលបាន[[ការវាយប្រហាររបស់អ៊ីស្រាអែលលើដែនជ្រោយហ្កាហ្សាឆ្នាំ២០២៥|បើកការទម្លាក់គ្រាប់បែក និងវាយប្រហារ]]ជាបន្តបន្ទាប់លើ[[ដែនជ្រោយកាសា|ដែនជ្រោយហ្កាហ្សា]] ដោយបានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ៥៩១ នាក់រួមទាំងកុមារផង នាំឱ្យកិច្ចព្រមព្រៀង[[បទឈប់បាញ់សង្គ្រាមហ្កាហ្សាឆ្នាំ២០២៥|បទឈប់បាញ់]]ដែលបានចូលជាធរមានកាលពីខែមករាកន្លងទៅលែងមានសុពលភាព។&lt;ref&gt;{{cite web|title= Israel kills 71 in predawn attacks on Gaza; Netanyahu warns of ‘fierce’ war|url= https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/3/20/live-israel-kills-70-in-gaza-netanyahu-warns-of-fierce-war-expanding|website=Al Jazeera|date=18 March 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២០ មីនា – លោកស្រី[[ឃឺស្ទ្រី ខូវិនទ្រី]]ត្រូវបានជាប់ឆ្នោតក្លាយជាប្រធានទី១០ និងជាប្រធានស្ត្រី និងអាហ្វ្រិកដំបូងគេនៃ[[គណៈកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិ]]នៅក្នុងការបោះឆ្នោតជុំទីមួយនៃ[[សម័យប្រជុំគណៈកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិលើកទី១៤៤]]។&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/olympics/articles/cy4v91e3e1wo Coventry elected first female IOC president as Coe beaten]&lt;/ref&gt;
* ២១ មីនា
** [[ការបោះឆ្នោតសកលគូរ៉ាសៅឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលគូរ៉ាសៅ]]៖ គណបក្សកាន់អំណាចគឺ[[ចលនាដើម្បីអនាគតគូរ៉ាសៅ]]បានឈ្នះអាសនៈច្រើនលើសលប់ជាងគណបក្សផ្សេងៗទាំងអស់នៅក្នុងសភា។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Vordev |date=2025-03-11 |title=Curaçao elections scheduled for March 21, 2025 |url=https://www.curacaochronicle.com/post/main/curacao-elections-scheduled-for-march-21-2025/ |access-date=2025-03-25 |website=www.curacaochronicle.com}}&lt;/ref&gt;
** ប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងបានប្រឈមនឹង[[ភ្លើងឆេះព្រៃកូរ៉េខាងត្បូងឆ្នាំ២០២៥|ភ្លើងឆេះព្រៃ]]ដ៏អាក្រក់បំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យទំនើប ដោយផ្ទៃដីប្រមាណ ៨៧,០០០ ហិចតាត្រូវបានឆេះខូចខាតនៅក្នុង[[ខេត្តក្យុងសាំងខាងត្បូង]] និងបានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ២៧​ នាក់។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=March 26, 2025 |title= At least 24 dead in South Korea's 'worst ever fires' |url= https://www.bbc.co.uk/news/articles/c1lp365pd1go.amp |access-date=March 31, 2025 |website=BBC}}&lt;/ref&gt;
* ២៨ មីនា – មនុស្សយ៉ាងហោចចំនួន ៥,៤០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត និងមនុស្សប្រមាណ ៧,៨០០ នាក់បន្ថែមទៀតបានទទួលរងរបួសនៅក្នុង[[គ្រោះរញ្ជួយដីសាហ្គាំងឆ្នាំ២០២៥|គ្រោះរញ្ជួយដីកម្រិត ៧.៧ វិចទ័រ]]ដែលបានផ្ទុះឡើងនៅប្រទេស[[មីយ៉ាន់ម៉ា]]ដោយបានជះឥទ្ធិពលរំញ័រឆ្លងទៅរហូតដល់ទីក្រុង[[បាងកក]]នៃប្រទេសថៃ។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Massive Myanmar earthquake causes widespread destruction with dozens trapped in collapsed Bangkok building |url=https://www.bbc.com/news/live/c4gex01m7n5t |date=28 March 2025 |access-date=28 March 2025 |website=BBC}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=M 7.7 - 2025 Mandalay, Burma Earthquake |url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000pn9s/executive |date=28 March 2025 |access-date=28 March 2025 |website=USGS}}&lt;/ref&gt;
* ៣១ មីនា – រូបិយវត្ថុថ្មីគឺ[[ហ្វ្លូរ៉ង់ការ៉ាអ៊ីប]]ត្រូវបានប្រកាសជារូបិយបណ្ណផ្លូវការនៃប្រទេស[[គូរ៉ាសៅ]] និង[[ស៊ីនម៉ារតិន]] ជំនួសឱ្យ[[ហ្វ្លូរ៉ង់អង់ធីល្ស៍ហុល្លង់]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Frequently Asked Questions |url=https://exch.centralbank.cw/functions/banknotes-coins/caribbean-guilder/frequently-asked-questions |access-date=2025-04-04 |publisher=Central Bank of Curaçao and Sint Maarten |location=Willemstad}}&lt;/ref&gt;

===មេសា===
* ១ មេសា – [[ហ្វ្រាំ ២]] ដែលត្រូវបានបាញ់បង្ហោះនៅលើរ៉ុក្កែត SpaceX Falcon 9 បានក្លាយជាយានអវកាសដំបូងគេដែលចូលទៅក្នុងគន្លងបញ្ច្រាសប៉ូល&lt;ref&gt;{{Cite tweet |first=Jonathan |last=McDowell |author-link=Jonathan McDowell|user=planet4589 |number=1906922678067560513|title=First Space Force orbit data for Fram-2 out , showing it in a 202 x 413 km x 90.01 deg orbit|note=0.01° means it entered Retrograde orbit too |date=2025-04-01}}&lt;/ref&gt; ពោលគឺហើរពីលើប៉ូលផែនដី។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=published |first=Josh Dinner |date=2025-04-01 |title=SpaceX launches private Fram2 astronauts on historic spaceflight over Earth's poles |url=https://www.space.com/space-exploration/launches-spacecraft/spacex-launches-private-fram2-astronauts-on-historic-spaceflight-over-earths-poles |access-date=2025-04-04 |website=Space.com }}&lt;/ref&gt;
* ២ មេសា – ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកដូណាល់ ត្រាំបានប្រកាស[[ពន្ធនាំចេញនាំចូលនៅក្នុងរដ្ឋបាលត្រាំទីពីរ|តម្លើងពន្ធពាណិជ្ជកម្ម]]ទៅលើប្រទេសជាច្រើន រាប់ចាប់ពីពន្ធមូលដ្ឋាន ១០% ឡើងទៅសម្រាប់ការនាំចូលទាំងអស់ពីប្រទេសទាំងនោះ។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Staff |first=Al Jazeera |title=Five key takeaways from Trump’s ‘Liberation Day’ reciprocal tariffs |url=https://www.aljazeera.com/economy/2025/4/3/five-key-takeaways-from-trumps-liberation-day-reciprocal-tariffs |access-date=2025-04-04 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-04-03 |title=Trump tariffs list: The US global tariffs plan at a glance |url=https://www.bbc.com/news/articles/c1jxrnl9xe2o |access-date=2025-04-03 |website=www.bbc.com }}&lt;/ref&gt;
* ៣ មេសា – ប្រទេស[[ហុងគ្រី]]បានដកខ្លួនចេញពី[[តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ]] បន្ទាប់ពី[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីស្រាអែល]] លោក[[បេនយ៉ាមិន នេតាញ៉ាហ៊ូ]]បានធ្វើដំណើរចុះដល់ទីក្រុង[[ប៊ុយដាប៉ែស]]ដើម្បីបំពេញទស្សនកិច្ចផ្លូវរដ្ឋ ដោយនេះជាសកម្មភាពប្រឆាំងនិងមិនទទួលស្គាល់របស់ហុងគ្រីទៅលើ[[ដីកាចាប់ខ្លួនថ្នាក់ដឹកនាំអ៊ីស្រាអែលដោយតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ|ដីកាចាប់ខ្លួន]]លោកនេតាញ៉ាហូរបស់តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិជុំវិញបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្រ្គាម។&lt;ref name=&quot;israel&quot;&gt;{{Cite web |date=3 April 2025  |title=Hungary withdraws from International Criminal Court during Netanyahu visit |url=https://www.bbc.com/news/articles/c807lm2003zo |access-date=4 April 2025 |website=BBC }}&lt;/ref&gt;
* ៤​ មេសា – [[ប្រធានាធិបតីកូរ៉េខាងត្បូង]] លោក[[យូន សកយ៉ល]]ត្រូវបាន[[តុលាការធម្មនុញកូរ៉េ]]សម្រេចជាឯកច្ឆ័ន្ទដកលោកចេញពីអំណាចដោយបញ្ចប់អាណត្តិប្រធានាធិបតីរបស់លោកជាផ្លូវការ។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Service (KOCIS) |first=Korean Culture and Information |title=Court upholds impeachment motion against President Yoon : Korea.net : The official website of the Republic of Korea |url=https://www.korea.net/NewsFocus/policies/view?articleId=269283 |access-date=2025-04-22 |website=www.korea.net }}&lt;/ref&gt;
* ១២ មេសា – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីកាបុងឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីកាបុង]]៖ ប្រធានាធិបតីអន្តរកាល លោក[[ប៊្រីស អូលីហ្គី អ៊ិនហ្គីម៉ា]]បានឈ្នះឆ្នោតក្លាយជាប្រធានាធិបតីពេញសិទ្ធិមួយអាណត្តិ។ នេះជាការបោះឆ្នោតដំបូងនៅប្រទេសកាបុងបន្ទាប់ពី[[រដ្ឋប្រហារកាបុងឆ្នាំ២០២៣|រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ២០២៣]] និង[[ប្រជាមាតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញកាបុងឆ្នាំ២០២៤|ប្រជាមាតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញកាបុង]]នៅឆ្នាំ២០២៤។&lt;ref&gt;{{Cite news | date=2025-04-13 | title=Gabon coup leader wins election by huge margin | url=https://www.bbc.com/news/articles/cp31kxg35dro | access-date=2025-04-23 | website = BBC }}&lt;/ref&gt;
* ១៣ មេសា – [[ការបោះឆ្នោតសកលអេក្វាឌ័រឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលអេក្វាឌ័រ]]៖ លោក[[ដានីយ៉ែល ណូបូអា]]បានជាប់ឆ្នោតបន្តបម្រើជាប្រធានាធិបតីពេញមួយអាណត្តិទៀត។&lt;ref name=advance1&gt;{{Cite web|url=https://www.wric.com/news/u-s-world/ap-ecuadors-conservative-incumbent-and-a-leftist-lawyer-advance-to-presidential-runoff/|title=Ecuador's conservative incumbent and a leftist lawyer advance to presidential runoff &amp;#124; WRIC ABC 8News|access-date=2025-04-22|archivedate=2025-03-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20250304093504/https://www.wric.com/news/u-s-world/ap-ecuadors-conservative-incumbent-and-a-leftist-lawyer-advance-to-presidential-runoff/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* ១៥ មេសា – ទូកដឹកអ្នកដំណើរធ្វើអំពីឈើមួយគ្រឿងបានរងការឆាបឆេះរួចក៏ក្រឡាប់លិចចូលទៅក្នុង[[ទន្លេកុងហ្គោ]]ក្បែរក្រុង[[អឹមបង់ដាកា]]នៃ[[សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ]] ដោយបានសម្លាប់មនុស្សសរុបចំនួន ១៤៨ នាក់។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-04-19 |title=At least 148 people die after boat catches fire in Congo, media reports say |url=https://www.nbcnews.com/news/world/least-148-people-die-boat-catches-fire-congo-media-reports-say-rcna201961 |access-date=2025-04-22 |website=NBC News }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Press |first=Associated |date=2025-04-18 |title=Congo boat disaster death toll rises to 148, with more than 100 still missing |url=https://www.theguardian.com/world/2025/apr/18/congo-boat-disaster-death-toll-rises-to-148-with-more-than-100-still-missing |access-date=2025-04-22 |work=The Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;
* ១៧ មេសា – [[ពិភពសមុទ្រ]]មួយឈ្មោះ ''[[ឃេ ២-១៨ ប៊ី|K2-18b]]'' ដែលមានរយៈចម្ងាយ ១២៤ ឆ្នាំពន្លឺនៃភពផែនដី ត្រូវបានអ្នកវិទ្យាសាស្ត្ររកឃើញថាមានផ្ទុកសមាសធាតុ[[ឌីមេទីលស៊ុលភីត]] និង[[ឌីមេទីលឌីស៊ុលភីត]]នៅក្នុងបរិយាកាសរបស់វា ដែលសមាសធាតុពីរនេះក៏មានវត្តមានដូចគ្នានៅក្នុងភពផែនដីយើងដែរ និងអាចបង្កបង្កើតឡើងបានដោយភាវៈមានជីវិតតែប៉ុណ្ណោះ។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 April 2025 |title=Scientists find 'strongest evidence yet' of life on distant planet |url=https://www.bbc.co.uk/news/articles/c39jj9vkr34o |access-date=22 April 2025 |website=BBC News }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=17 April 2025 |title=មានភស្តុតាងកាន់តែច្បាស់ហើយ! ភព K2-18 b មានឱកាសខ្ពស់អាចផ្ទុក «ជីវិត» (មានវីដេអូ) |url=https://cambospace-world.com/?p=25083 |access-date=22 April 2025 |website=Cambo Space }}&lt;/ref&gt;
* ២១ មេសា – ប្រមុខព្រះសហគមន៍កាតូលិកតាំងពីឆ្នាំ​២០១៣ គឺ[[សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស័រ]]បានសោយទិវង្គតក្នុងព្រះជន្មាយុ ៨៨ ព្រះវស្សា។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=21 April 2025 |title=Pope Francis dies aged 88 |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/crknlnzlrzdt |access-date=22 April 2025 |website=BBC News }}&lt;/ref&gt;
* ២២ មេសា – ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹង[[រណសិរ្សរតស៊ូ (កាស្មៀរ)|រណសិរ្សតស៊ូ]]បានបើក[[ហេតុការណ៍បាញ់ប្រហារនៅប៉ាអាល់ហ្កាំឆ្នាំ២០២៥|ការបាញ់ប្រហារ]]ទៅលើក្រុមភ្ញៀវទេសចរនៅក្នុងជ្រលងបៃសារ៉ាននៃតំបន់​[[ចាម្មុ និងកាស្មៀរ]] ប្រទេសឥណ្ឌា ដោយបានផ្ដាច់ជីវិតមនុស្សចំនួន ២៦ នាក់ និងបង្ករបួសដល់មនុស្សចំនួន​ ២០ នាក់ទៀត។&lt;ref name=&quot;jaz&quot;&gt;{{Cite web |title=Gunmen kill at least 26 in Indian-administered Kashmir: Police |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/4/22/gunmen-open-fire-on-tourists-in-indian-administered-kashmir |access-date=30 April 2025 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;
* ២៦ មេសា
** [[ព្រះពិធីបុណ្យសពសម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស្វ័រ]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិឡើងនៅឯបុរី[[វ៉ាទីកង់]]ដោយមានការចូលរួមពីគណៈប្រតិភូតំណាងមកពី ១៦៤ ប្រទេសដោយនៅក្នុងនោះមានប្រមុខដឹកនាំមកពីប្រទេសចំនួន ៨២ និងថែមទាំង សមាជិកសាធារណៈចំនួន ២៥០,០០០ នាក់បន្ថែមទៀត។&lt;ref&gt;{{cite web |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) W pogrzebie papieża wzięło udział setki tysięcy wiernych. Zobacz nagranie |url=https://tvn24.pl/swiat/pogrzeb-papieza-franciszka-setki-tysiecy-wiernych-na-placu-swietego-piotra-zobacz-nagranie-st8432400 |publisher=TVN |access-date=28 April 2025 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Makarewicz |first1=Błażej |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Tak wyglądał pogrzeb papieża Franciszka w Watykanie. Zobacz galerię zdjęć |url=https://wiadomosci.radiozet.pl/swiat/tak-wygladal-pogrzeb-papieza-franciszka-w-watykanie-zobacz-galerie-zdjec |publisher=Radio Zet }}&lt;/ref&gt;
** [[កំពង់ផែឆាហីដរ៉ាចៃ]]នៅទីក្រុង[[បង់ដារអាប់បាស]]នៃប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ត្រូវរង[[គ្រោះផ្ទុះកំពង់ផែឆាហីដរ៉ាចៃ|ឥទ្ធិពលខ្ទុះខូចខាតយ៉ាងដំណំ]] ដោយបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិចចំនួន ៤០ នាក់ និងបង្ករបួសដល់មនុស្សប្រមាណ ១,២០០ នាក់ផ្សេងទៀត។&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Orłowski |first1=Marcin |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Potężna eksplozja w irańskim porcie. Rośnie liczba ofiar, ponad 800 rannych |url=https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-potezna-eksplozja-w-iranskim-porcie-rosnie-liczba-ofiar-pona,nId,21397948 |publisher=Interia |access-date=28 April 2025 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Stępien |first1=Marta |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Wielka eksplozja w irańskim porcie. Wiadomo, jak doszło do wybuchu |url=https://wydarzenia.interia.pl/zagranica/news-wielka-eksplozja-w-iranskim-porcie-wiadomo-jak-doszlo-do-wyb,nId,21398001 |publisher=Interia |access-date=28 April 2025 }}&lt;/ref&gt;
** មនុស្សយ៉ាងតិច ១១ នាក់បានបាត់បង់ជីវិត និងមនុស្សប្រមាណ ២០ នាក់ទៀតបានទទួលរងរបួសនៅក្នុងឧប្បត្តិហេតុមានរថយន្តបុកចូលហ្វូងមនុស្សនៅក្នុងពិធីបុណ្យឡាពូឡាពូនៅទីក្រុង[[វ៉ាន់ខូវឺ]] ប្រទេសកាណាដា។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Austen |first=Ian |last2=Isai |first2=Vjosa |last3=Watkins |first3=Ali |last4=Young |first4=Jin Yu |date=2025-04-27 |title=At Least 11 People Killed After Car Plows Into Vancouver Filipino Festival |url=https://www.nytimes.com/2025/04/27/world/asia/vancouver-festival-vehicle-ramming-deaths.html |access-date=2025-04-28 |work=The New York Times |issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;
* ២៨ មេសា
** [[ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធកាណាដាឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធកាណាដា]]៖ [[គណបក្សសេរីនិយម (កាណាដា)|គណបក្សសេរីនិយម]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក[[ម៉ាក ខារនី]]បានទទួលសំឡេងគាំទ្រច្រើនជាងគេ បង្កើតបានជារដ្ឋាភិបាលសំឡេងភាគតិច។&lt;ref name=&quot;C16&quot;&gt;{{cite web |date=May 3, 2007 |title=An Act to amend the Canada Elections Act |url=https://www.parl.ca/documentviewer/en/39-1/bill/C-16/third-reading/page-27?col=2 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20240626012317/https://www.parl.ca/documentviewer/en/39-1/bill/C-16/third-reading/page-27?col=2 |archive-date=June 26, 2024 |archive-format=PDF |access-date=28 April 2025 |publisher=LegisINFO |format=}}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសកលទ្រីនីតេ និងតូបាគោឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលទ្រីនីតេ និងតូបាគោ]]៖ [[សមាជជាតិរួម]]បានកើបសំឡេងគាំទ្របានច្រើនជាងគេដោយឈរនៅពីលើគណបក្សកំពុងកាន់អំណាចគឺ[[ចលនាជាតិប្រជាជន]]។&lt;ref&gt;{{cite web |date=2025-03-25 |title=Trinidad and Tobago to hold early elections in late April |url=https://www.reuters.com/world/americas/trinidad-tobago-hold-general-elections-april-28-2025-03-18/ |access-date=2025-04-28 |website = Reuters }}&lt;/ref&gt;
* ៣០ មេសា – [[ការបោះឆ្នោតសកលកេម៉ិនឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលកេម៉ិន]]ត្រូវ​បានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2025 Cayman Islands General Election |url=https://caymanresident.com/election |access-date=2025-04-30 |website=Cayman Resident }}&lt;/ref&gt;

===ឧសភា===
* ៣ ឧសភា
** [[ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអូស្ត្រាលីឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអូស្ត្រាលី]]៖ [[គណបក្សពលករអូស្ត្រាលី|គណបក្សពលករ]]ដែលជាបក្សកាន់អំណាចក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[អាន់តូនី អាល់បានីស]]បានឈ្នះឆ្នោតមួយអាណត្តិបន្ថែមទៀតបង្កើតបានជារដ្ឋាភិបាលសំឡេងភាគច្រើន។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Adler |first=Nils |title=Albanese’s Labor Party projected to win as Australia vote count under way |url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/5/3/australia-election-results-2025-live-pm-albanese-faces-off-with-dutton |access-date=2025-05-04 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Dhanji |first=Krishani |last2=Cassidy |first2=Caitlin |last3=Touma |first3=Rafqa |last4=Doherty |first4=Ben |last5=Dhanji (now) |first5=Krishani |last6=Doherty (earlier) |first6=Ben |date=2025-05-03 |title=Australian federal election 2025 live: Labor wins election; Anthony Albanese to be returned as Australia PM; Peter Dutton set to lose Dickson – latest news and updates |url=https://www.theguardian.com/australia-news/live/2025/may/03/australian-federal-election-2025-live-news-today-anthony-albanese-labor-peter-dutton-liberal-coalition-greens-polls-vote-odds-results-politics-latest-updates |access-date=2025-05-04 |work=the Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសកលសិង្ហបុរីឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលសិង្ហបុរី]]៖ [[គណបក្សសកម្មភាពប្រជាជន]]ដែលជាបក្សកាន់អំណាចក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[ឡរ៉ែនស៍ វ័ង]]បានឈ្នះសំឡេងគាំទ្រភ្លូកទឹកភ្លូកដីបន្តដឹកនាំមួយអាណត្តិទៀត។&lt;ref&gt;{{cite web | last=Koh | first=Fabian | title=GE2025: Parliament dissolved ahead of General Election; Nomination Day on Apr 23 | website=CNA | date=15 April 2025 | url=https://www.channelnewsasia.com/singapore/ge2025-general-election-parliament-dissolved-5064316 | access-date=5 May 2025}}&lt;/ref&gt;
* ៦ ឧសភា
** [[ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់ឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសហព័ន្ធអាល្លឺម៉ង់]]៖ លោក[[ហ្វ្រីឌ្រិច មែក្ស]]បានជាប់ឆ្នោតក្លាយជា[[អធិការបតីអាល្លឺម៉ង់]]ថ្មីនៅក្នុងជុំទីពីរនៃការបោះឆ្នោតដោយសភា។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Germany’s Merz elected chancellor in second round vote |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/5/6/germanys-merz-elected-chancellor-in-second-round-vote |access-date=2025-05-08 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-05-06 |title=Friedrich Merz wins on second ballot to become Germany’s chancellor, hours after his historic defeat |url=https://apnews.com/article/germany-government-merz-coalition-98e9007ea41b8bbd36be8d09baefb632 |access-date=2025-05-08 |website=AP News }}&lt;/ref&gt;
** [[ជម្លោះឥណ្ឌា–ប៉ាគីស្ថានឆ្នាំ២០២៥|ជម្លោះឥណ្ឌា–ប៉ាគីស្ថាន]]៖ ប្រទេសឥណ្ឌាបានបើកបាញ់មីស៊ីលជាច្រើនគ្រាប់ចូលក្នុងទឹកដីប៉ាគីស្ថានដែលជាការឆ្លើយតបនឹងការបើកបាញ់ប្រហារលើភ្ញៀវទេសចរឥណ្ឌាដោយក្រុមភេវរករប៉ាគីស្ថាននៅតំបន់កាស្មៀរកាលពីពីរសប្តាហ៍មុន។&lt;ref&gt;{{Cite web|title=India says it has launched strikes on Pakistan and Pakistan-administered Kashmir |url=https://www.bbc.com/news/live/cwyneele13qt |access-date=2025-05-08 |website=BBC}}&lt;/ref&gt;
* ៧–៨ ឧសភា – [[សន្និបាតបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសម្ដេចប៉ាបឆ្នាំ២០២៥|បោះឆ្នោតជ្រើសរើសសម្តេចប៉ាប]]៖ គណៈមន្ត្រី[[ការឌីណាល់]]ចំនួន ១៣៣ រូបបានរួមគ្នាបោះឆ្នោតជ្រើសរើសព្រះឧត្តមរ៉ូបឺត ហ្វ្រានស៊ីស ប្រេវ៉ូស្តជាអ្នកស្នងបន្តពីអតីត[[សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស័រ|សម្ដេចប៉ាបហ្វ្រង់ស្វ័រ]]។ ព្រះអង្គបានទទួលព្រះនាមថា [[សម្ដេចប៉ាបលីអុងទី១៤]] និងត្រួវជាសម្ដេចប៉ាបដំបូងគេមកពីទ្វីបអាមេរិកខាងជើង មានដំណើមពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងមានសញ្ជាតិប៉េរូ។&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2025/04/28/world/europe/papal-conclave-date.html|title=Conclave to Choose New Pope Will Start May 7, Vatican Says |access-date=2025-05-08 |website=The New York Times}}&lt;/ref&gt;
* ១១ ឧសភា – [[ការបោះឆ្នោតសភាអាល់បានីឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសភាអាល់បានី]]៖ គណបក្សកំពុងកាន់អំណាចគឺ[[គណបក្សសង្គមនិយមអាល់បានី|គណបក្សសង្គមនិយម]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក[[អែដវីន រ៉ាម៉ា]]បានជាប់ឆ្នោតបន្តកាន់អំណាចមួយអាណត្តិទៀត។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=IFES Election Guide {{!}} Elections: Albanian Parliament 2025 General |url=https://www.electionguide.org/elections/id/4563/ |access-date=2025-05-13 |website=www.electionguide.org |archive-date=January 1, 2025 |archive-url=https://web.archive.org/web/20250101073743/https://www.electionguide.org/elections/id/4563/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
* ១២​ ឧសភា – [[ការបោះឆ្នោតសកលហ្វីលីពីនឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលហ្វីលីពីន]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=COMELEC Guide: How to register for 2025 Philippine Elections |url=https://assistance.ph/comelec-how-to-register-philippine-elections/ |url-status=live |access-date=2025-05-13 |website=assistance.ph |date=March 5, 2024 |archive-date=June 21, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621035947/https://assistance.ph/comelec-how-to-register-philippine-elections/ }}&lt;/ref&gt;
* ១៣–១៧ ឧសភា – [[ការប្រឡងចម្រៀងយូរ៉ូវីស្យិនឆ្នាំ២០២៥|កម្មវិធីប្រឡងចម្រៀងយូរ៉ូវីស្យិនឆ្នាំ២០២៥]] ត្រូវបាន​ប្រារព្ធធ្វើឡើងនៅទីក្រុង[[បាសែល]] ប្រទេសស្វីស។ បេក្ខជនមកពីប្រទេសអូទ្រីសឈ្មោះ[[ជេជេ (អ្នកចម្រៀង)|ជេជេ]]បានឈ្នះកម្មវិធីឆ្នាំនេះជាមួយនឹងបទចម្រៀងចំណងជើងថា &quot;''[[:en:Wasted Love (JJ song)|Wasted Love]]''&quot;។&lt;ref&gt;{{cite web | url = https://eurovision.tv/event/basel-2025 | title = Basel 2025 | publisher = Eurovision.tv | access-date = 5 May 2025 | archive-date = September 26, 2024 | archive-url = https://web.archive.org/web/20240926011418/https://eurovision.tv/event/basel-2025 | url-status = live }}&lt;/ref&gt;
* ១៨​ ឧសភា
** [[ការបោះឆ្នោតនីតិប្បញ្ញត្តិព័រទុយហ្កាល់ឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតនីតិប្បញ្ញត្តិព័រទុយហ្កាល់]]៖ បក្សកាន់អំណាចគឺ[[គណបក្សសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ (ព័រទុយហ្កាល់)|គណបក្សសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ]]ក្រោមការដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក[[ល្វីស ម៉ុងតេណេគ្រោ]]បានដណ្ដើមឈ្នះអាសនៈមួយភាគធំ ប៉ុន្តែមិនគ្រប់គ្រាន់បានអាសនៈភាគច្រើននោះទេ។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Centre-right party wins Portuguese election as far right makes record gains |url=https://www.theguardian.com/world/2025/may/18/centre-right-party-on-course-to-win-in-portugal-as-far-right-make-record-gains |access-date=22 May 2025 |date=19 May 2025 |website=The Guardian }}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីរូម៉ានីឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីរូម៉ានី]]៖ បន្ទាប់ពីលទ្ធផល[[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីរូម៉ានីឆ្នាំ២០២៤|បោះឆ្នោតឆ្នាំទៅ]]ត្រូវបានលុបចោល អភិបាលក្រុង[[ប៊ុយការែស]]គឺលោក[[នីកូស៊ួរ ដាន់]]បានឈ្នះឆ្នោតក្លាយជាប្រធានាធិបតីថ្មីនៅក្នុងជុំទីពីរនៃការបោះឆ្នោតលើកនេះ។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Garguli |first=Deniz |date=2025-01-08 |title=(ជាភាសារូម៉ានី) Guvernul a decis data noilor alegeri prezidențiale din România. Vor avea loc în luna mai 2025 {{!}} SURSE • Alegeri 2024-2025 |url=https://b365.ro/guvernul-a-decis-data-noilor-alegeri-prezidentiale-din-romania-vor-avea-loc-in-luna-mai-2025-surse-553388/ |access-date=2025-01-22 |website=B365 }}&lt;/ref&gt;
* ២៥ ឧសភា
** [[ការបោះឆ្នោតសកលស៊ូរីណាមឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសកលស៊ូរីណាម]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2024-10-15 |title=Suriname President Santokhi names date for general election |url=https://caribbean.loopnews.com/content/suriname-president-santokhi-names-date-general-election|access-date=2025-06-11 |website=caribbean.loopnews.com}}&lt;/ref&gt;
** [[ការបោះឆ្នោតសភាវេណេស៊ុយអេឡាឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតសភាវេណេស៊ុយអេឡា]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើង។&lt;ref&gt;{{cite web |title=Fewer Venezuelans vote amid boycott calls, fears of government repression |url=https://www.aljazeera.com/news/2025/5/25/venezuelans-vote-amid-boycott-calls-and-fears-of-government-repression |access-date=2025-06-11 |publisher=Al Jazeera English}}&lt;/ref&gt;
* ៣១ ឧសភា – [[ចូសែហ្វ-ល្វីស សេរ៉ាណូ ប៉េនធីណាត៍]]បានធ្វើសច្ចាប្រណិធានចូលកាន់តំណែងជា[[សហអង្គក្សត្រអង់ដូរ៉ា|សហអង្គក្សត្រ]]ថ្មីនៃប្រទេស[[អង់ដូរ៉ា]] និងជាសង្ឃគណៈនៃយួរជែល បន្ទាប់ពីវ៉ាទីកង់បានទទួលស្គាល់ការលាលែងពីតំណែងរបស់អតីតសហអង្គក្សត្រព្រះនាម[[ចូអាន អិនរិក វីហ្វស៍ ស៊ីគីលីយ៉ា]]។&lt;ref&gt;[https://elperiodic.ad/societat/josep-lluis-serrano-pentinat-pren-possessio-com-a-nou-coprincep-episcopal-dandorra/ El Vaticà accepta la dimissió de Vives i Serrano pren possessió com a nou Copríncep episcopal] (ជាភាសាកាតាឡាំង)&lt;/ref&gt;

===មិថុនា===
* ១ មិថុនា – [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញ]]៖ លោក[[ការ៉ូល ណាវរ៉ូស្គី]]បានជាប់ឆ្នោតក្លាយជា[[ប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញ|ប្រធានាធិបតីថ្មី]]នៃប្រទេស[[ប៉ូឡូញ]]នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនៃជុំទីពីរដោយយកឈ្នះលើលោក[[រ៉ាហ្វាល់ ត្ហ្រាស្កូហ្វស្គី]]។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-06-02 |title=Conservative Karol Nawrocki wins Poland's presidential election |url=https://apnews.com/article/poland-presidential-election-karol-nawrocki-80a99eeb7a2f3ae64260a9263e7028ee |access-date=2025-06-11 |publisher=Associated Press }}&lt;/ref&gt;
* ៣ មិថុនា
** [[ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីកូរ៉េខាងត្បូងឆ្នាំ២០២៥|ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីកូរ៉េខាងត្បូង]]៖ លោក[[លី​ ចែម្ញ៉ុង]]បានក្លាយ[[ប្រធានាធិបតីប៉ូឡូញ|ប្រធានាធិបតីថ្មី]]នៃប្រទេស[[កូរ៉េខាងត្បូង]]បន្ទាប់ពីយកឈ្នះលើលោក[[គីម មូនស៊ូ]]។&lt;ref&gt;{{cite news|first=Joyce|last=Lee|date=April 8, 2025|url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/south-korea-hold-snap-presidential-election-june-3-2025-04-08/|title=South Korea sets snap presidential election for June 3, drawing out contenders|location=[[សេអ៊ូល]]|publisher=Reuters|access-date=June 11, 2025}}&lt;/ref&gt;
** [[បាតុកម្មម៉ុងហ្គោលីឆ្នាំ២០២៥|បាតុកម្មនៅម៉ុងហ្គោលី]]៖ លោក[[លូវសានណាមស្រាញ អូយុនអឺដែន]]បានលាលែងពីតំណែងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីម៉ុងហ្គោលី]]បន្ទាប់ពី[[មហាសភារដ្ឋ]]បានបោះឆ្នោតដកទំនុកចិត្តលើរូបលោក។&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2025-06-03 |title=Mongolia PM resigns amid protests over his son's lavish lifestyle |url=https://www.bbc.com/news/articles/c5yg8dxv5w9o |access-date=2025-06-11 |website=www.bbc.com }}&lt;/ref&gt;
* ៦ មិថុនា – [[បាតុកម្មឡូសអាន់ជ័រលេស ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២៥|បាតុកម្មនៅឡូសអាន់ជ័រលេស]]៖ បាតុកម្មដ៏ធំមួយបានផ្ទុះឡើងនៅទីក្រុង[[ឡូស​អាន់​ជ័រ​លេស]]នៃសហរដ្ឋអាមេរិកប្រឆាំងនឹងសកម្មភាពរបស់[[ភ្ញាក់ងារអនុវត្តច្បាប់អន្តោប្រវេសន៍ និងគយ]]ដែលបានវាយសន្ធប់ចូលទីតាំងជាច្រើននៅក្នុងក្រុងដើម្បីចាប់ខ្លួនជនអន្តោប្រវេសន៍ខុសច្បាប់។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=2025-06-09 |title=The LA protests weren't sparked in a vacuum — this is what built up to them |url=https://www.abc.net.au/news/2025-06-09/immigration-la-ice-protests-explained/105393770 |access-date=2025-06-11 |work=ABC News }}&lt;/ref&gt;
* ១០ មិថុនា – មនុស្សយ៉ាងតិចចំនួន ១០ នាក់ត្រូវបានបាត់បង់ជីវិត និង ១២​​ នាក់ថែមទៀតបានទទួលរងរបួសបន្ទាប់ពីខ្មាន់កាំភ្លើងម្នាក់បានបើកការបាញ់ប្រហារនៅសាលារៀនមួយកន្លែងក្នុងទីក្រុង[[ក្រាតស៍]] ប្រទេស[[អូទ្រីស]]។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Krupa |first=Jakub |date=2025-06-10 |title=10 people dead and 12 injured in school shooting in city of Graz in Austria – Europe live |url=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/10/russia-strikes-drown-peace-efforts-zelenskyy-ukraine-europe-latest-news-updates |access-date=2025-06-11 |work=the Guardian |issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;
* ១២ មិថុនា – [[យន្តហោះអាកាសចរណ៍ឥណ្ឌាលេខ ១៧១]] ដែលជាយន្តហោះប្រភេទ ''Boeing 787'' មានគោលដៅធ្វើដំណើរទៅទីក្រុងឡុងដ៍ បានធ្លាក់មកនឹងដី បន្ទាប់ពីបានហោះចេញឡើងបន្តិចពីអាកាសយានដ្ឋានទីក្រុង[[អះមេដាបាដ]] ប្រទេសឥណ្ឌា ដោយបានសម្លាប់អ្នកដំណើរចំនួន ២២៩ នាក់ និងយានិកចំនួន ១២ នាក់នៅលើយន្តហោះនោះ ហើយបានបន្តផ្ដាច់ជីវិតមនុស្សចំនួន ២៨ នាក់បន្ថែមទៀតនៅនឹងដី ដោយបន្សល់ទុកអ្នកដំណើរតែម្នាក់គត់នៅរស់រានមានជីវិត។&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Pietromarchi |first=Virginia |title=Air India flight, carrying 242 people, crashes on takeoff from Ahmedabad |url=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2025/6/12/live-air-india-flight-carrying-at-least-244-people-crashes-on-takeoff |access-date=2025-06-12 |website=Al Jazeera }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/c8d1r3m8z92t |title=London-bound passenger plane carrying 242 people crashes after take-off in India |date=12 June 2025 |website=BBC News |publisher=BBC |accessdate=12 June 2025}}&lt;/ref&gt;
* ១៣​ មិថុនា – [[សង្គ្រាមអ៊ីរ៉ង់–អ៊ីស្រាអែល]]៖ ប្រទេសអ៊ីស្រាអែលបានធ្វើការបាញ់ប្រហារតាមដែនអាកាសសម្រុកទៅកម្ទេចរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរជាច្រើនទីតាំងនៅប្រទេសអ៊ីរ៉ង់ និងបានផ្ដាច់ជីវិតឥស្សរជនសំខាន់ៗមួយចំនួនផងដែរដូចជាអគ្គមេបញ្ជាការកងយោធាអ៊ីរ៉ង់គឺលោក[[ហូសេន​ សាឡាមី]]ជាដើម។ អ៊ីរ៉ង់បានឆ្លើយតបវិញដោយបាញ់ស្រោបមីស៊ីលជាច្រើនគ្រាប់ចូលក្នុងប្រទេសអ៊ីស្រាអែល។&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/c93ydeqyq71t |title=Israel targets Iran's nuclear sites, killing military commanders and scientists in major attack |date=13 June 2025 |website=BBC News |publisher=BBC |accessdate=18 June 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Fassihi |first=Farnaz |last2=Nauman |first2=Qasim |last3=Boxerman |first3=Aaron |last4=Kingsley |first4=Patrick |last5=Bergman |first5=Ronen |date=2025-06-13 |title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates |url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear |access-date=2025-06-18 |work=The New York Times |issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt;
* ១៤​ មិថុនា – ១៣ កក្កដា – [[ពានរង្វាន់ក្លឹបបាល់ទាត់ពិភពលោកឆ្នាំ២០២៥]] ត្រូវបានប្រារព្ធធ្វើឡើងនៅ[[សហរដ្ឋអាមេរិក]]។&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.fifa.com/en/tournaments/mens/club-world-cup/usa-2025/articles/teams-dates-venue-groups-draw-matches-tickets|title=FIFA Club World Cup 2025: Everything you need to know|date=December 16, 2024|access-date=18 June 2025|publisher=FIFA}}&lt;/ref&gt;
* ១៦ – ១៧ មិថុនា – [[កិច្ចប្រជុំកំពូលក្រុមប្រជាជាតិប្រាំពីរលើកទី៥១]] ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងនៅស្រុក[[កាណាណាស្គីស]]នៃប្រទេស[[កាណាដា]]។&lt;ref&gt;{{cite web |title=Canada and the G7 |url=https://www.international.gc.ca/world-monde/international_relations-relations_internationales/g7/index.aspx?lang=eng |publisher=Government of Canada |date=October 19, 2015 |access-date=18 June 2025}}&lt;/ref&gt;
* ២៣ មិថុនា – ប្រទេសអ៊ីរ៉ង់​បានបាញ់​មីស៊ីលសម្រុកចូលទៅ​ក្នុងមូលដ្ឋានទ័ព​អាមេរិក​នៅក្នុង​ប្រទេស​កាតា និង​អ៊ីរ៉ាក់ ដើម្បីជា​ការ​ឆ្លើយ​តប​ទៅនឹង​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែកដោយសហរដ្ឋអាមេរិកលើ​មូលដ្ឋាននុយក្លេអ៊ែរអ៊ីរ៉ង់កាលពីមួយថ្ងៃមុន។&lt;ref&gt;{{Cite news |date=June 23, 2025 |title=Iran launches missiles at US bases in Qatar and Iraq in response to strikes, state media reports |url=https://www.bbc.co.uk/news/live/cn7ze4vmk2pt |access-date=June 30, 2025 |work=BBC News}}&lt;/ref&gt;
* ២៤–២៥ មិថុនា – [[កិច្ចប្រជុំកំពូលណាតូឆ្នាំ២០២៥|កិច្ចប្រជុំកំពូលណាតូ]]ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងនៅមជ្ឈមណ្ឌលសន្និបាត[[វេទិកាពិភពលោក (ឡាអេ)|វេទិកាពិភពលោក]]ក្នុងទីក្រុង[[ឡាអេ]] ប្រទេស[[ហុល្លង់]]។&lt;ref&gt;{{cite web |title=The Netherlands to host 2025 NATO Summit in The Hague |url=https://www.nato.int/cps/is/natohq/news_225618.htm |publisher=North Atlantic Treaty Organization |access-date=30 June 2025 |date=24 May 2024}}&lt;/ref&gt;
* ២៥ មិថុនា – [[បេសកកម្មអ័កស្សូម ៤]] ត្រូវបានចាប់ដំណើរការឡើងដោយនាំយកអវកាសយានិកចំនួន ៤ នាក់ទៅកាន់[[ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ]] ដោយក្នុងចំណោមអវកាសយានិកបួននាក់នោះមានម្នាក់មកពីប្រទេសប៉ូឡូញ ([[ស្វាវ៉ូស អ៊ូស្នាញយីស្គី-វីសស្នេហ្វស្គី]]) និងម្នាក់ទៀតមកពីឥណ្ឌា ([[ស៊ូបបានស៊ូ សុក្លា]]) ដែលនាំឱ្យពួកគេទាំងពីរនាក់ក្លាយជាអវកាសយានិកដំបូងមកពីប្រទេសពួកគេរៀងខ្លូនដែលបានឡើងមកទីអវកាសចាប់តាំងពី[[សង្គ្រាមត្រជាក់]]បានបញ្ចប់។&lt;ref&gt;{{cite web |title=(ជាភាសាប៉ូឡូញ) Sławosz Uznański-Wiśniewski już na ISS. Polski astronauta zabrał głos |url=https://wiadomosci.onet.pl/kraj/slawosz-uznanski-wisniewski-juz-na-iss-polski-astronauta-zabral-glos/m3t4ybg |publisher=Onet |access-date=30 June 2025 |date=26 June 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |date=25 June 2025 |title=India, Poland and Hungary make spaceflight comeback with ISS mission |url=https://www.theguardian.com/science/2025/jun/25/india-poland-hungary-us-astronauts-iss-axiom-mission-4 |access-date=30 June 2025 |publisher=The Guardian }}&lt;/ref&gt;
* ២៧ មិថុនា – សហរដ្ឋអាមេរិកដោយមានការគាំទ្រពីប្រទេសកាតាបានព្រមព្រៀងគ្នាបង្កើតបាននូវសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពកម្រិតបឋមមួយរវាង[[សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ]] និង[[រ្វ៉ាន់ដា]] ដើម្បីបញ្ចប់[[ជម្លោះសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោ–រ៉្វាន់ដា (២០២២–បច្ចុប្បន្ន)|ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ]]រវាងភាគីទាំងពីរដែលបានផ្ទុះឡើងកាលពីឆ្នាំ២០២២។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Psaledakis |first=Daphne |last2=Rolley |first2=Sonia |last3=Kasongo |first3=Ange Adihe |last4=Psaledakis |first4=Daphne |date=2025-06-27 |title=Rwanda, Congo sign peace deal in US to end fighting, attract investment |url=https://www.reuters.com/world/africa/rwanda-democratic-republic-congo-set-sign-peace-agreement-washington-2025-06-27/ |access-date=2025-06-30 |work=Reuters }}&lt;/ref&gt;

===កក្កដា===
*  ១ កក្កដា – [[វិបត្តិនយោបាយថៃឆ្នាំ២០២៥]]៖ [[តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ]]បានព្យួរតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]ដោយរង់ចាំការជំនុំជម្រះគ្នាពិចារណាដកតំណែងលោកស្រីនាយករដ្ឋមន្ត្រីជាផ្លូវការ។&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Saksornchai {{!}} AP |first=Jintamas |date=2025-07-01 |title=Court suspends Thailand's Prime Minister Paetongtarn Shinawatra to investigate leaked phone call |url=https://www.washingtonpost.com/world/2025/07/01/thailand-cabinet-paetongtarn-leak-call-cambodia/2523a636-5638-11f0-b45b-dc9aeb848c03_story.html |access-date=2025-07-02 |work=The Washington Post |issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;

== ថ្ងៃ​មរណភាព ==
{{Main|មរណភាពក្នុងឆ្នាំ២០២៥}}

== ឯកសារយោង ==
{{Reflist}}

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឆ្នាំ ២០២៥]]</text>
      <sha1>s2om8yzi2x0t6kdnpiq3891nxv5w7ac</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ខេត្តទទឹងថ្ងៃ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52482</id>
    <revision>
      <id>323118</id>
      <timestamp>2025-07-02T12:01:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <comment>បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ '''ខេត្តទទឹងថ្ងៃ''' បច្ចុប្បន្នត្រូវបានរួមបញ្ចូលទៅក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]]វិញ។</comment>
      <origin>323118</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="203" sha1="dceybzr32o3ia084ia0eq8rmz79252j" xml:space="preserve">'''ខេត្តទទឹងថ្ងៃ''' បច្ចុប្បន្នត្រូវបានរួមបញ្ចូលទៅក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]]វិញ។</text>
      <sha1>dceybzr32o3ia084ia0eq8rmz79252j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323119</id>
      <parentid>323118</parentid>
      <timestamp>2025-07-02T12:03:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <origin>323119</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="215" sha1="rvl6tvq77ebrtcqd63qu6jkpnv7ycpw" xml:space="preserve">'''ខេត្តទទឹងថ្ងៃ''' បច្ចុប្បន្នត្រូវបានដាក់រួមបញ្ចូលទៅក្នុង[[ខេត្តព្រៃវែង]]វិញ។</text>
      <sha1>rvl6tvq77ebrtcqd63qu6jkpnv7ycpw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52483</id>
    <revision>
      <id>323130</id>
      <timestamp>2025-07-02T15:37:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RandomPoopedBoi</username>
        <id>27248</id>
      </contributor>
      <comment>បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Infobox officeholder | honorific_prefix    = &lt;!-- See [[MOS:PREFIX]] --&gt; | name                = ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ | honorific_suffix    = {{post-nominals|list=[[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌដំរីស|គរដស]] [[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌមកុដថៃ|គរមថ]]}} | native_name         = {{nobold|ภูม...</comment>
      <origin>323130</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8258" sha1="ezl2d986shubkpxkqbiwj6lx36qpup8" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = &lt;!-- See [[MOS:PREFIX]] --&gt;
| name                = ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ
| honorific_suffix    = {{post-nominals|list=[[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌដំរីស|គរដស]] [[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌមកុដថៃ|គរមថ]]}}
| native_name         = {{nobold|ภูมิธรรม เวชยชัย}}
| native_name_lang    = 
| image               = Phumtham Wechayachai 30 May 2025.jpg
| imagesize           = 
| alt                 = 
| caption             = 
| order               = 
| office              = [[ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]
| term_start          = ១ កញ្ញា ២០២៣
| term_end            = 
| primeminister       = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]&lt;br/&gt;''ខ្លួនលោក'' (ស្ដីទី)&lt;br&gt;[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]
| office1             = [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសូងមហាផ្ទៃ]]
| primeminister1      = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]&lt;br&gt;[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]] (ស្ដីទី)
| term_start1         = ៣០ មិថុនា ២០២៥
| term_end1           =
| predecessor1         = [[អនុទិន ជាញវីរកូល]]
| office2             = [[ក្រសួងការពារជាតិ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ]]
| term_start2         = ៣ កញ្ញា ២០២៤
| term_end2           = ៣០ មិថុនា ២០២៥
| primeminister2      = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]
| predecessor2        = [[សុទិន ឃ្លាំងសែង]]
| successor2          = 
| office3             = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីថៃ]]
| monarch3            = [[វជិរាលង្ករណ៍]]
| term_start3         = ១៤ សីហា ២០២៤
| term_end3           = ១៦ សីហា ២០២៤
| predecessor3        = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]
| successor3          = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]
| office4             = [[ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម]]
| term_start4         = ១ កញ្ញា ២០២៣
| term_end4           = ៣ កញ្ញា ២០២៤
| primeminister4      = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]&lt;br/&gt;''ខ្លួនលោក'' (ស្ដីទី)&lt;br&gt;[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]
| predecessor4        = [[ជុរិន ល័ក្សនវិសិដ្ឋ]]
| successor4          = [[ពិជ័យ នរិត្តព័ន្ធ]]
| office5             = [[ក្រសួងការបរទេស (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស]]
| term_label5         = ស្ដីទី
| term_start5         = ២៨ មេសា ២០២៤
| term_end5           = ៣០ មេសា ២០២៤
| primeminister5      = [ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]
| predecessor5        = [[ផឹកប្រិយ៍ ពហិធនុករ]]
| successor5          = [[ម៉ារីស សាងាមពង្ស]]
| office6             = [[ក្រសួងដឹកជញ្ជូន (ថៃ)|អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងដឹកជញ្ជូន]]
| term_start6         = ១១ មីនា ២០០៥
| term_end6           = ១៩ កញ្ញា ២០០៦
| primeminister6      = [[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]]
| birth_date          = {{Birth date and age|df=y|1953|12|05}}
| birth_place         = [[ស្រុកភាស៊ីចម្រើន]] [[បាងកក]] ថៃ
| party               = [[គណបក្សភឿថៃ|ភឿថៃ]]
| otherparty          = [[គណបក្សថៃរាក់ថៃ|ថៃរាក់ថៃ]] (១៩៩៨–២០០៧)&lt;br&gt;[[គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (ថៃ)|ប្រជាធិបតេយ្យ]] (១៩៧៧–១៩៩៧)&lt;br&gt;[[បក្សកុម្មុយនីស្តថៃ|កុម្មុយនីស្ត]] (១៩៧៦–១៩៧៧)
| education           = {{ubil|[[សាកលវិទ្យាល័យចូឡាលង្ករណ៍|សាកលវិទ្យាល័យចុល្លាង្ករណ៍]]|[[មហាវិទ្យាល័យការពារជាតិថៃ|វិទ្យាល័យបង្ការរាជអាណាចក្រ]]}}
| occupation          = {{hlist|ធុរជន|អ្នកនយោបាយ}}
| spouse              = អភិញ្ញា វេជ្ជយជ័យ (១៩៨០)
| children            = ៣
| signature           = Phumtham Wechayachai signature.svg
| module              = 
| nickname            = អ័ន (อ้วน)
| allegiance          = ថៃ
| branch              = [[អង្គភាពការពារស្ម័គ្រចិត្ត (ថៃ)|អង្គភាពការពារស្ម័គ្រចិត្ត]]
| serviceyears        = ១៩៦៩–២០០៤
| rank                = [[វរសេនីយ៍ទោ]]
| commands            = 
| battles             = [[កុបកម្មកុម្មុយនីស្តនៅថៃ]]
}}
'''ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ''' ([[ភាសាថៃ]]៖ ภูมิธรรม เวชยชัย, អានថា ''ភូមថាម វេឆាយ៉ាឆៃ'') គឺជាអ្នកនយោបាយថៃមួយរូបដែលធ្លាប់បានកាន់តំណែងជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីនៃប្រទេសថៃ]]ពីថ្ងៃទី១៤ ដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]ត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីតំណែង។&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Thai court dismisses PM Srettha over cabinet appointment |website=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/judgment-day-thai-pm-srettha-court-rules-dismissal-case-2024-08-13/}}&lt;/ref&gt; បច្ចុប្បន្ន លោកកំពុងតែបម្រើការជា[[ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] និងជា[[ក្រសួងមហាផ្ទៃ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ]]។&lt;ref&gt;[https://www.thaigov.go.th/news/contents/details/72011 นายภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ พร้อมด้วย นายนภินทร ศรีสรรพางค์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพาณิชย์ เข้าสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำกระทรวงพาณิชย์]&lt;/ref&gt;

==ឯកសារយោង==
{{Reflist}}

[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីថៃ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយគណបក្សភឿថៃ]]
[[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិថៃ]]</text>
      <sha1>ezl2d986shubkpxkqbiwj6lx36qpup8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52484</id>
    <revision>
      <id>323143</id>
      <timestamp>2025-07-03T04:03:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.97.218.20</ip>
      </contributor>
      <comment>បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ==ប្រវត្តិ== យើងដាក់ថា ភូមិព្រៃស?។  ==អាស័យដ្ឋាន== ភូមិព្រៃស សង្កាត់ព្រៃស [[ខណ្ឌដង្កោ]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] [[ប្រទេសកម្ពុជា]]  ==តើគេដាក់ ហ្លូងម៉ែ== *កន្លែងចាក់សាំង</comment>
      <origin>323143</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="411" sha1="a7bt1mzbupua0g8gzhq263zu9su86tg" xml:space="preserve">==ប្រវត្តិ==
យើងដាក់ថា ភូមិព្រៃស?។

==អាស័យដ្ឋាន==
ភូមិព្រៃស សង្កាត់ព្រៃស [[ខណ្ឌដង្កោ]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] [[ប្រទេសកម្ពុជា]]

==តើគេដាក់ ហ្លូងម៉ែ==
*កន្លែងចាក់សាំង</text>
      <sha1>a7bt1mzbupua0g8gzhq263zu9su86tg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>323147</id>
      <parentid>323143</parentid>
      <timestamp>2025-07-03T04:17:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>58.97.218.20</ip>
      </contributor>
      <origin>323147</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="560" sha1="87mj6f6fxbr4kpbe8dw3wqd2tt7tr53" xml:space="preserve">គេដាក់ ហ្លូង=ម៉ែ
[[ឯកសារ:Luong Me Hospital.jpg|រូបភាពតូច|មន្ទីរពេទ្យ]]
==ប្រវត្តិ==
យើងដាក់ថា ភូមិព្រៃស?។

==អាស័យដ្ឋាន==
ភូមិព្រៃស សង្កាត់ព្រៃស [[ខណ្ឌដង្កោ]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] [[ប្រទេសកម្ពុជា]]

==តើគេដាក់ ហ្លូងម៉ែ==
*កន្លែងចាក់សាំង</text>
      <sha1>87mj6f6fxbr4kpbe8dw3wqd2tt7tr53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ឃុំល្វែងឫស្សី</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52485</id>
    <redirect title="ឃុំល្វែងឬស្សី" />
    <revision>
      <id>323168</id>
      <timestamp>2025-07-03T05:11:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង</username>
        <id>44959</id>
      </contributor>
      <comment>សុត្តន្ត សិរីហ្វុង បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឃុំល្វែងឫស្សី]] ទៅ [[ឃុំល្វែងឬស្សី]]</comment>
      <origin>323168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75" sha1="q3qj9bhlei60cr1grbjdatyviq4xsit" xml:space="preserve">#បញ្ជូនបន្ត [[ឃុំល្វែងឬស្សី]]</text>
      <sha1>q3qj9bhlei60cr1grbjdatyviq4xsit</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>