វិគីភីឌា kmwiki https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.45.0-wmf.8 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ វិគីភីឌា ការពិភាក្សាអំពីវិគីភីឌា ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 2069 323200 322526 2025-07-04T00:08:53Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* សម័យក្រោយអង្គរ */ 323200 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសៀមរាប''' គឺជាខេត្តមួយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងនៅក្បែរ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទីរួមខេត្តរបស់ខេត្តសៀមរាបគឺ[[ក្រុងសៀមរាប]]និង[[ក្រុងរុនតាឯក]]។ខេត្តសៀមរាបត្រូវបានដាក់ឈ្មោះបែបនេះគឺដើម្បីរំលឹកដល់ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ព[[ខ្មែរ]]វាយឈ្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]នៅ[[លង្វែក|សម័យលង្វែក]]ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។សព្វថ្ងៃខេត្តសៀមរាបត្រូវបានគេស្គាល់ទូទាំងពិភពលោកថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញ។ខេត្តនេះជាតំបន់ទេសចរណ៍ដ៍សំខាន់របស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ដោយសារខេត្តនេះមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏ល្បីល្បាញនិងប្រាសាទបុរាណដទៃទៀតជាច្រើន។ថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប]]កំពុងប្រែក្លាយរូបរាងជាក្រុងទំនើបតាមរយៈកំណើនសណ្ឋាគារ ភោជនីយដ្ឋាន ហាងលក់ទំនិញ ជាដើមដែលបម្រើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍។រមណីយដ្ឋានបុរាណផ្សេងទៀតដែលនៅក្នុងក្រុងសៀមរាបនិងក្រៅក្រុងមាន[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទភ្នំបាខែង]] [[ប្រាសាទបក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទបាពួន]] [[ប្រាសាទភិមានអាកាស]] [[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះប៉ាលីឡៃ|ប្រាសាទព្រះបាលីឡៃ]] [[ប្រាសាទតានៃ]] [[ប្រាសាទតាសោម]] [[ប្រាសាទតាកែវ]] [[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទព្រះពិធូរ]] [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ]] ​[[ប្រាសាទសួព្រ័ត|ប្រាសាទសួព្រ័ត្រ]] [[ប្រាសាទបី]] [[ប្រាសាទព្រហ្មកិល]] [[ប្រាសាទរោងរមុង|ប្រាសាទរោងល្មុង]] [[ប្រាសាទតុប]] [[ប្រាសាទក្រវាន់|ប្រាសាទក្រវ៉ាន់]] [[ប្រាសាទថ្មបាយក្អែក]] [[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]] [[ប្រាសាទក្រោលគោ]] [[ប្រាសាទភ្នំក្រោម]] [[ប្រាសាទភ្នំបូក]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិច]] [[ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រាសាទទេពប្រណម]] [[ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ]] [[ប្រាសាទព្រៃមន្ទីរ]] [[ប្រាសាទព្រៃក្មេង]] [[ប្រាសាទបាតជុំ]] [[ប្រាសាទគោកត្រាង]] [[ប្រាសាទត្រពាំងផុង]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទលាក់នាង]] [[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] [[ប្រាសាទប្រែរូប]] [[លានស្តេចគំលង់]] [[លានជល់ដំរី]] [[ប្រាសាទអកយំ]] [[ប្រាសាទគោគពោធិ|ប្រាសាទគោគពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកគ្រញូង]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]] [[ប្រាសាទត្រពាំងខ្យង]] [[ប្រាសាទផ្ទី]] [[ប្រាសាទទន្លេស្ងួត]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]] និង ប្រាសាទរាប់រយផ្សេងទៀត។តំបន់អង្គរត្រូវបានរងនូវការលុកលុយជាច្រើនដងពីពួក[[សៀម]]ហើយទីបំផុត[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ត្រូវបានបោះបង់ចោលនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។គួររំលឹកផងដែរថារាជធានីរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ត្រូវបានប្តូរពីអង្គរទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣២ រួចបន្តទៅ[[លង្វែក|រាជធានីលង្វែក]] និង [[រាជធានីឧដុង្គមានជ័យ|រាជធានីឧដុង្គ]]ហើយត្រឡប់ទៅ[[សម័យកាលចតុមុខ|រាជធានីចតុមុខ]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦។ជនជាតិបទេសដែលបានមកដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]មុនគេគឺអ្នករុករកជនជាតិបារាំង'''លោក [[ហង់រី មូហូ]]'''នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ (នាសម័យលង្វែកសតវត្សរ៍ទី ១៦ ក៏មានជនបរទេសខាងបស្ចឹមលោកក៏បានមកមើល[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]រួចមកហើយដែរ)<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅជនជាតិខ្មែរសតវត្សទី១៥-១៩៥៣ (ភាគទី២)</ref>។តំបន់សៀមរាបអង្គរគឺជាគោលដៅចម្បងសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរទូទាំងពិភពលោកហើយក៏ជាតំបន់ដែលសម្បូរទៅដោយសំណង់ប្រាសាទបុរាណតូចធំជាច្រើនអនែកដែលជាទីស្ថានរបស់ពពួកអាទិទេពទាំងឡាយទាំងពួងផងដែរ។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសៀមរាប | native_name = Siem Reap Province | native_name_lang = khm<!-- ISO 639-2 code --> | settlement_type = [[ខេត្តនៃកម្ពុជា|ខេត្ត]] | image_skyline = D'Angkor.jpg | image_caption = ទិដ្ឋភាពនៃប្រាសាទអង្គរវត្តនាពេលរសៀល | image_flag = | image_seal = | image_shield = | nickname = ទីក្រុងអង្គរ | motto = | image_map = Cambodia Siem Reap locator map.svg | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសៀមរាប | pushpin_map = | pushpin_label_position = | pushpin_map_caption = Location of Siem Reap in Cambodia | coordinates_type = type:adm1st_region:KH | coordinates_display = title | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[List of sovereign states|ប្រទេស]] | subdivision_name = {{CAM}} | established_title = | established_date = | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = [[ក្រុងសៀមរាប]] និង [[ក្រុងរុនតាឯក]] | leader_party = | leader_title = គណៈអភិបាល​ខេត្ត | leader_name = ប្រាក់ សោភ័ណ | area_footnotes = | area_total_km2 = 10299 | area_rank = ១០ | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = <ref name=census2019>{{Cite web|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|title=General Population Census of the Kingdom of Cambodia 2019 – Final Results|publisher=[[Ministry of Planning (Cambodia)|Ministry of Planning]]|work=National Institute of Statistics|date=26 January 2021|access-date=3 February 2021}}</ref> | population_total = ១,១១៤,៦១៦ នាក់ | population_rank = ០៤ | population_as_of = | population_density_km2 = ៩៨ | population_density_rank = ១៣ | population_demonym = | population_note = | blank_name_sec1 = ក្រុង និង ស្រុក | blank_info_sec1 = ១២ | blank1_name_sec1 = សង្កាត់ និង ឃុំ | blank1_info_sec1 = ១០០ | blank2_name_sec1 = ភូមិ | blank2_info_sec1 = ៩០៧ | timezone1 = [[:en:Time in Cambodia|ICT]] | utc_offset = +០៧:០០ | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = ១៧០១០១ -១៧១២១២ | area_code_type = លេខកូដតំបន់ | area_code = ០៦៣ | iso_code = KH-១៧ | website = {{URL|www.siemreap.gov.kh}} | footnotes = }} ខេត្តសៀមរាប គឺជា​ខេត្ត​ធំ​ទី ​១០ ​នៅក្នុង​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]។ចំនួនប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះកើនឡើងដល់ខ្ទង់លាននាក់ហើយជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។មួយផ្នែកធំនៃព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃខេត្តសៀមរាបជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ដូច្នេះហើយបានជាខេត្តសៀមរាបជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ០៩ ដែលបង្កើតបានជាតំបន់[[ទុនបម្រុងជីវមណ្ឌលទន្លេសាប]]។នាពេលបច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទីតាំងនៃ[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់[[យូណេស្កូ|អង្គការយូណេស្កូ]]និងជា[[:en:Wonders of the World|អច្ឆរិយវត្ថុរបស់ពិភពលោក]]ផងដែរ។ហើយក៏ជាទីតាំងប្រាសាទល្បាញល្បីៗជាច្រើនទៀតក្រៅពី[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទបន្ទាយធំ]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]និងប្រាសាទនានាផ្សេងទៀតដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌរបស់[[អង្គការយូណេស្កូ]]ផងដែរ។[[ឧទ្យានជាតិភ្នំគូលែន]]គឺជារមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនិងធម្មជាតិល្បីល្បាញមួយដែលជាទីពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិទៅទស្សនាកម្សាន្តមិនអាចរំលងបាន។ [[File:Angkor Wat aerial view.jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពប្រាសាទអង្គរវត្តពីផ្ទៃអាកាស]] == ឈ្មោះនៃខេត្ត == ខេត្តសៀមរាបជាអតីតខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយឈ្មោះថា'''[[ខេត្តមហានគរ]]'''។ការប្ដូរឈ្មោះជាខេត្តសៀមរាបនេះនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស(តាមពង្សាវតារ)មូលហេតុបានជាផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះខេត្តនេះបានបញ្ជាក់ថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៣០ គ.ស ស្ដេច[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|អយុធ្យា]]បានបញ្ជាឲ្យកងទ័ពខ្លួនវាយលុក[[កម្ពុជា]]នៅ[[ខេត្តមហានគរ]]ដើម្បីបង្ក្រាបការមិនចុះញ៉មរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]។ទ័ព[[សៀម]]ដណ្ដើម[[ខេត្តមហានគរ]]មួយរយៈហើយមេដឹកនាំបានទៅទស្សនាប្រាសាទគួរឲ្យយ៉ាងស្ងប់ស្ងែង។បន្ទាប់មកទ័ពស្ដេច[[សៀម]]នេះបានជួបនឹងទ័ពស្ដេច[[ខ្មែរ]]នៅតំបន់អង្គរហើយបានប្រយុទ្ធគ្នាធ្វើឲ្យកងទ័ព[[សៀម]]ទទួលបរាជ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ក្រោយពីទទួលបានជ័យជំនះមក[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានបរិញ្ញាតិ្តឲ្យប្ដូរឈ្មោះ[[ខេត្តមហានគរ]]នេះទៅជាខេត្តសៀមរាបវិញដែលមានន័យថា'''ទ័ពសៀមត្រូវបង្ក្រាបឲ្យរាប'''នៅទីនេះ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[ប្រទេសកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]បាន​ពន្យល់​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ថាពាក្យ'''សៀម'''គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ជាតិសាសន៍មួយដែល​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ប្រែ​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា'''ថៃ'''ទៅ​ហើយ។រីឯ​ពាក្យ​ថា'''រាប'''គឺ​មាន​ន័យ​ថា '''ចាញ់ខ្លបខ្លាច'''។ អនុ​ប្រធាន​ផ្នែក​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​[[សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ|សាកលវិទ្យាល័យ​ភូមិន្ទ​ភ្នំពេញ]]និង​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៅ​[[សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជា|សាកលវិទ្យាល័យ​បញ្ញា​សាស្ត្រ​កម្ពុជា]]លោក'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''បាន​ពន្យល់​ថាចាប់​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី ​៩ និង​ទី​ ១០ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជខេត្ត​សៀមរាបត្រូវបានគេ​​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា​​[[យសោធរបុរះ|ទីក្រុងយសោធបុរៈ]]ដោយសារ​តែ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​ព្រះនាម[[យសោវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទយសោ​វរ្ម័ន​ទី​ ១]] ជាអ្នកបាន​កសាង។ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មកត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា[[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រ​អង្គរ]]វិញ។នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ព្រះរាជា​ក្រោយៗ​មកទៀតដែល​បានផ្លាស់​ប្ដូរ​រាជធានី​ទៅ​តាំង​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូងនិង​[[​ទួល​បាសាន|ទួល​បាសាន]]រហូត​ដល់​[[ភ្នំពេញ|ចតុមុខ]]ជាដើមគឺ​[[ក្រុងអង្គរ|ទីក្រុង​អង្គរ]]ត្រូវ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មួយ​រយៈ។ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទើប​មាន​ការ​ចាប់​ផ្ដើម​គ្រប់គ្រង​​ជារាជធានី​នេះឡើង​វិញ។ លោក​សាស្ត្រាចារ្យសំបូរ មាណ្ណារ៉ាបាន​ពន្យល់​ទៀត​ថាបន្ទាប់​ពី​មាន​ការ​គ្រប់គ្រង​ជា​រដ្ឋបាល​ឡើង​វិញ​នោះគឺ​តំបន់​អង្គរ​ត្រូវ​បាន​ទ័ព​[[សៀម]]នៃ​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|នគរ​ស្រីអយុធ្យា]]ចូល​មក​លុកលុយ​ជា​ច្រើន​លើកចាប់​តាំង​ពី​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៤ នៃ​គ្រិស្ត​សករាជ។នៅ​ក្នុង​សតវត្ស​រ៍ទី​ ១៥ ដល់ ១៦ មាន​ព្រះមហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​មួយ​អង្គ​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បាន​ធ្វើ​ចម្បាំង​ជាមួយកង​ទ័ព​[[សៀម]]ដើម្បី​បណ្ដេញឲ្យពួក[[សៀម]]ចេញ​ពី​តំបន់​អង្គរ។នៅក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​កាល​នោះគឺកងទ័ព[[ខ្មែរ]]ទទួលបានជោគជ័យយ៉ាងធំំធេងហើយ​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប'''('''អានថា : សៀមម៉ារាប''')គឺ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​ឈ្មោះបន្ទាប់​ពី​ជ័យ​ជម្នះ​របស់​កងទ័ព​[[ខ្មែរ]]លើពួក[[សៀម]]។ពាក្យ​ថា '''សៀមរាប'''គឺ​មាន​ន័យ​ថា'''[[សៀម]]បាន​ខ្លបខ្លាច​លោក បាន​ចាញ់​លោក បាន​អស់​ឫទ្ធានុភាព ចាញ់រាបដលដី។'''ដូច្នេះគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា'''តំបន់​សៀមរាប'''នេះ​ជា​ទស្សនៈ​របស់​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]របស់​អ្នក​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​នៅក្នុងកេរតំណែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នេះ​ផង​ដែរ។ចំណុច​នេះ​ហើយបានជា​ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ពាក្យ​ថា'''សៀមរាប'''។ ការ​អធិប្បាយ​របស់​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ'''សំបូរ មាណ្ណារ៉ា'''នេះគឺ​ដូច​គ្នា​នឹង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​ផ្សេង​ទៀតផងដែរ។ សៀវភៅ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​[[ខ្មែរ]]​សង្ខេប​មួយដែល​សរសេរ​ដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​មន្ត្រី​រាជការ​នៅ​ទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបាន​អធិប្បាយ​ថានៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ ១៥២៥ ព្រះ​មហាក្សត្រ​[[ខ្មែរ]]​ព្រះនាម[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទ​រាជា]]​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​កងទ័ព​[[សៀម]]ដែល​ឈ្លាន​ពានឲ្យបរាជ័យ​យ៉ាងអាម៉ាស់នៅ​តំបន់​អង្គរ។ដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា​ព្រះអង្គបាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា [[សៀមរាប]] គឺ​មាន​ន័យ​ថា'''ទ័ព​សៀមចាញ់​រាប​ដូចជា​កន្ទេល ឬ ទ័ពសៀមចាញ់រាបដល់ដី'''។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ[[ខេត្តសៀមរាប]]មិន​ត្រឹម​តែ​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ជាតិ​[[ខ្មែរ]]​ប៉ុណ្ណោះ​ទេក៏ប៉ុន្តែវា​ក៏​កំពុង​នាំ​[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេស​កម្ពុជា]]ឲ្យទទួល​បាន​នាម​ថ្មី​មួយ​ទៀតគឺ​'''ព្រះរាជាណាចក្រ​អច្ឆរិយ'''ដោយសារ​តែ​ភាព​ល្បីល្បាញ​ខាង​វប្បធម៌​ប្រវត្តិសាស្ត្រ។<ref>{{Cite web |title=អត្ថន័យ​នៃ​ឈ្មោះ​ខេត្ត​សៀមរាប |url=https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |access-date=2023-03-16 |website=www-rfa-org.cdn.ampproject.org |archivedate=2023-03-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230316035301/https://www-rfa-org.cdn.ampproject.org/v/s/www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html/ampRFA?amp_gsa=1&amp_js_v=a9&usqp=mq331AQIUAKwASCAAgM=#amp_ct=1678937526295&amp_tf=%E1%9E%96%E1%9E%B8%20%251$s&aoh=16789375100149&referrer=https://www.google.com&ampshare=https://www.rfa.org/khmer/news/culture/history-of-siemreap-province-02152014042137.html |url-status=dead }}</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == === មុនសម័យអង្គរ === [[file:Phnom Kulen8.JPG|thumb|ភ្នំគូលែន(មហេន្ទ្របវ៌ត ឬ មហិន្រ្ទបព៌ត)]] [[File:Cascade de la rivière sacrée (Phnom Kulen) (6825025205).jpg|right|thumb]] [[File:Phnom_Kulen_0001.jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_017_Vishnu_and_Lakshmi_(8583651131).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_020_Brahma_(8583620385).jpg|thumb]] [[File:Kbal_Spean,_sur_les_pentes_sud-ouest_du_mont_Kulen_(12).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge1.JPG|thumb]] [[File:Kbal_Spean_-_011_Lotuses_(8583641233).jpg|thumb]] [[File:LingamCambodge2.JPG|thumb]] [[ឯកសារ:2011-06-27-030 Phnom Kulen.jpg|thumb|]] អ្នកស្រាវជ្រាវខាងប្រវត្តិវិទ្យានិងបុរាណវិទ្យាជាច្រើនបានអះអាងថាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ក្រោយពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានយាងមកពី[[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសជ្វា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ៨០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។តាមឯកសារខាងលើបានឲ្យដឹងថា[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] កាលនៅក្នុងដំណាក់កាលទី ២ ទ្រង់គង់នៅ'''ទីក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ'''នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]]បន្ទាប់មកទ្រង់គង់នៅលើ'''[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្ទ្របព៌ត)'''និងចុងក្រោយបំផុតទ្រង់គង់នៅ'''[[ហរិហរាល័យ|ទីក្រុងហរិហរាល័យ ឬ ទីក្រុងរលួស]]'''ដែលជារាជធានីដើមនា[[សម័យអង្គរ]]។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងថាវប្បធម៌អង្គរបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៃគ្រិស្តសករាជគឺនៅពេលដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានអភិសេកជាព្រះមហាក្សត្រនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ការអភិសេករបស់ព្រះអង្គគឺឈរនៅលើមូលដ្ឋាននៃពិធីទេវរាជដែលបានផ្តល់ចំពោះព្រះអង្គនូវមហិទ្ធិប្ញទ្ធិដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិហើយជាឆ្នាំដែល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ប្រារព្ធពិធីទេវរាជនៅលើ[[ភ្នំគូលែន]](មហិន្រ្ទបព៌ត)។ព្រះអង្គបានបើកស័ករាជថ្មីមួយដែលធ្វើអរិយធម៌វប្បធម៌[[ខ្មែរ]]រីកចម្រើនរុងរឿងនា[[សម័យមហានគរ]]។ការអះអាងក៏បានបង្អាញឲ្យដឹងទៀតថាវប្បធម៌‌សម័យបុរេអង្គរ(មុនអង្គរ)គឺឯកសារមួយចំនួនបានផែ្អកតាមកំណត់ហេតុរបស់[[ចិន]]។ឯកសាររបស់គេបានសម្អាងលើកំណត់ត្រាផងនិងស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួនផង។រីឯព្រឹត្តិការណ៍ដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាខ្លាំងមួយទៀតគឺនៅក្នុងអំឡុង[[សម័យចេនឡា]]នៅលើទឹកដីបវរនៃខេត្តសៀមរាបអង្គរ។កំណត់ហេតុ[[ចិន]]បានឲ្យដឹងថាទីក្រុងដំបូងបំផុតនៅខេត្តសៀមរាបមានឈ្មោះថា'''នគរគម្ពីរ'''ដែលសិ្ថតនៅរវាងបារាយណ៍ខាងលិចនិងបារាយណ៍ខាងកើតនៃតំបន់សៀមរាបអង្គរ។សេ្តច[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ដែលសោយរាជ្យសម្បត្តិនៅ'''នគរគម្ពីរ'''នេះគឺ'''ព្រះបាទចន្រ្ទវរ្ម័ន'''។លោកបណ្ឌិត'''មីសែល ត្រាណេ'''បានមានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងបនែ្ថមទៀតថាកាលពីសម័យបុរេអង្គរនាអំឡុងឆ្នាំ ៨០២ នេះសេដ្ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសង្គមរបស់តំបន់សៀមរាបអង្គរមានការវិវឌ្ឍជាវិជ្ជមាន។គេបានឃើញមានការរៀបចំដែនដី ឬនគរូបនីយកម្មដែនដីក្នុងតំបន់នីមួយៗនៃខេត្តនេះយ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅហើយចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី ០៦ នៃដើមសតវត្សរ៍ទី ០៧ នៃគ្រិស្តសករាជ។[[ជនជាតិខ្មែរ|ជនជាតិខែ្មរ]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រនិងពួកព្រាហ្មបុរោហិតបានចាប់ផ្តើមគម្រោងការសាងសង់ប្រាសាទឥដ្ឋដំបូងបង្អស់ជាច្រើនមានជាអាទិ៍[[ប្រាសាទព្រៃកេ្មង]] [[ប្រាសាទពោធិ៍]] [[ប្រាសាទគោកតាសៀន]] [[ប្រាសាទវត្តខ្នាត]] និង [[ប្រាសាទព្រៃប្រាសាទ]]ជាដើម។រីឯវិស័យសង្គមកិច្ចវិញគេបានដឹងថាបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ចូលចិត្តកសាងទីលំនៅរបស់ខ្លួននៅកែ្បរៗ[[បឹងទន្លេសាប|បឹងទនេ្លសាប]]កែ្បរអូរស្ទឹងធម្មជាតិជាដើម។ការកសាងប្រាសាទក៏ដូច្នោះដែរគឺបុព្វការីជន[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]តែងតែជ្រើសរើសរកទីតាំងណាខ្ពស់មិនលិចទឹកនៅរដូវវស្សាគំនិតរបស់[[ខ្មែរ|ខែ្មរ]]ក្នុងការជ្រើសរើសទីតាំងខ្ពស់សម្រាប់ការកសាងសំណង់ផេ្សងៗជាប្រយោជន៍រួមគឺនៅតែបន្តរហូតមកទល់សព្វថៃ្ងនេះ <ref>អត្ថបទដកស្រង់ពីកាសែតរស្មីកម្ពុជា</ref>។ === សម័យអង្គរ === [[File:Apsara sculpture on the wall of Angkor Wat.jpg|thumb|ចម្លាក់អប្សរាញញឹមចេញធ្មេញ(ប្រាសាទអង្គរវត្ត)]] [[File:20171127 Relief Bayon Temple Angkor Thom 4778 DxO.jpg|thumb]] [[File:Bayon Temple Angkorwat (11) (27952378462).jpg|thumb|ស្រីអប្សរាសួគ៌ា(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[File:Banteay Srei (9719757175).jpg|thumb|ចម្លាក់រូបស្រីគ្រប់លក្ខណ៍(ប្រាសាទបន្ទាយស្រី)]] [[File:Bas-relief du Bayon (Angkor Thom) (2341905162).jpg|thumb|ទិដ្ឋភាពការធ្វើម្ហូបចម្អិនអាហាររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[File:Scène dépouillage (bas-relief du Bayon) (2334493467).jpg|thumb|វិស័យសុខាភិបាលខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពផ្សារលក់ដូររបស់ប្រជាជនខ្មែរនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[File:Floating Kantong (Loi Krathong) at Bayon, Cambodia.jpg|thumb|ព្រះរាជពិធីបុណ្យអុំទូក អកអំបុក សំពះព្រះខែនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[File:Sbai Khmer.png|thumb|ចម្លាក់ស្ត្រីពានាស្បៃនាសម័យអង្គរ(ប្រាសាទបាយ័ន)]] [[ខ្មែរ]]បានជ្រើសរើសទីតាំងតំបន់អង្គរធ្វើជារាជធានីព្រោះស្ថិតនៅចំណុចកណ្ដាលនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]និងទីប្រជុំនៃជំនួញទាំងពីរគឺជើងគោកនិងជើងទឹកហើយសម្បូរទៅដោយធនធានធម្មជាតិសព្វគ្រប់ដូចជាត្រីនៅក្នុង[[បឹងទន្លេសាប]] ព្រៃឈើ [[ថ្មភក់]] [[ថ្មបាយក្រៀម]] [[ឥដ្ឋ]]សម្រាប់កសាងប្រាសាទនិងដីដែលមានជីវជាតិផងដែរ។ខេត្តសៀមរាបនៅសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៥ បានបម្រើការរាជធានីជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់នៃអំណាចនយោបាយ វប្បធម៌ និង សាសនារបស់[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ភាពថ្កើងថ្កានរបស់ទីក្រុងគឺជារាជធានីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេចដែលមានអំណាចជាបន្តបន្ទាប់។ខេត្តសៀមរាបមានទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៅចំចំណុចកណ្ដាលនៃអាណាចក្រហើយមានភាពងាយស្រួលនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងត្រួតត្រានិងគ្រប់គ្រងទឹកដីដ៏ធំធេងមួយនេះ។ទីក្រុងនេះបានរីកចម្រើនក្លាយជាទីក្រុងដែលមានភាពអ៊ូអរបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច និង សាសនានៅក្នុងតំបន់។ខេត្តសៀមរាបមានចំណុចគួរឲ្យទាក់ទាញជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ជាដើម។នៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]][[ខ្មែរ]]បានអនុវត្តនយោបាយវាតទីទឹកដីពង្រឹងអរិយធម៌ឲ្យរីកចម្រើនរុងរឿងនិងកសាងសំណង់ប្រាសាទល្បីល្បាញមួយចំនួនទាំងធំទាំងតូចដែលបង្ហាញអំពីតម្លៃវប្បធម៌អរិយធម៌[[ខ្មែរ]]ពាសពេញ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។តំបន់សៀមរាបត្រូវបានបម្រើការជារាជធានីអស់រយៈពេល ០៦ សតវត្សរ៍មកហើយ។នៅតំបន់សៀមរាបមានការអភិវឌ្ឍរីកចម្រើនលូតលាស់គ្រប់វិស័យនិងមានភាពសម្បូរសប្បាយ[[ប្រជាជនខ្មែរ]]រស់នៅតំបន់សៀមរាបអង្គរភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មនិងនេសាទជាធំ។តំបន់ជុំវិញ[[បឹងទន្លេសាប]]ជាដីដ៏សម្បូរជីវជាតិ។គេអាចធ្វើស្រែនៅតំបន់នេះប្រហែលជាពីរទៅបីដងនៅក្នុងមួយឆ្នាំដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រមួយចំនួនដែលបន្សល់ទុកតាំងពី[[សម័យអង្គរ]]មកម្ល៉េះ។ [[File:Khmer_Empire.png|thumb|ផែនទីនៃ[[ចក្រភពខ្មែរ]] (៨០២-១៤៣១)]] === សម័យក្រោយអង្គរ === [[File:Angkor1866.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:Western facade of the Temple of Ongau Wat ILN0-1868-0201-0004.jpg|thumb|ប្រាសាទអង្គរវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨]] [[File:Bonzerie_de_la_Grande_Pagode_(2).jpg|thumb|វត្តពុទ្ធសាសនានៅលើទឹកដីអង្គរនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៦ ថតដោយលោក [[:en:Emile Gsell|Emile Gsell]] (១៨៣៨-១៨៧៩)]] [[File:AngkorWat_Delaporte1880.jpg|thumb|គំនូរប្រាសាទអង្គរវត្តរបស់លោក [[:en:Louis Delaporte|Louis Delaporte]] (១៨៤២-១៩២៥) នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៨០]] បើយោងតាមឯកសារក្រោយពីទ័ព[[ខ្មែរ]]របស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[សៀម]]ឈ្លានពានជាស្ថាពរនៅព្រះរាជនគរគឺ[[អង្គរធំ]]ពោលគឺបានវាយកម្ទេចទ័ព[[សៀម]]រាបស្មើនឹងដីបានជា[[ខ្មែរ]]ដាក់ឈ្មោះថា[[ខេត្តសៀមរាប]]។ស្ថានការណ៍បែបនេះបានធ្វើឲ្យយើងយល់ថាជាដើមកំណើតនៃការកកើតឈ្មោះខេត្តសៀមរាបតាំងពីរជ្ជកាលរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះបើទោះបីជា'''[[ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ]]'''[[ច្បាប់ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំង]](នង)មិនបាននិយាយដោយចំហក៏ដោយ។ប្រសិនជាយើងបើកច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]ខាងលើមកមើលយើងពិតជាស្លុតចិត្តដោយហេតុថាកងទ័ព[[សៀម]]បានឈ្លានពានរុករាន[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ឥតឈប់ឈរជាច្រើនលើក។ពួកវាក្រោយពីដណ្តើមបានអាណាខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃបានក្លាយទៅជាទឹកដី[[សៀម]]រួចទៅហើយនោះក៏បាននាំសង្គ្រាមចូលទៅយ៉ាងជ្រៅចំកណ្តាលបេះដូងនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]តែម្តងគឺ'''ទីក្រុងមហានគរ'''ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តសៀមរាបតែពីមុនហៅថា'''ស្រុកនគរវត្ត'''ដែលធ្លាប់ជាសមរភូមិក្តៅពីមុនមក។ប៉ុន្តែលើកនេះពួកវាត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ត្រឡប់ទៅ[[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ក្រុងអយុធ្យា]]វិញក្រោយពីត្រូវចាញ់សង្គ្រាមនៅចុល្លសករាជ ៩០២ ត្រូវនឹងឆ្នាំ ១៥៤១ នៃគ.ស។កាលបើពិនិត្យលើទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ដែលបានកើតឡើងនៅលើទឹកដីបវរដែលជាទីតាំងនៃព្រះរាជនគរយើងបានឲ្យដឹងថានៅក្នុងរាជ្យរបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] និងដើមរាជ្យរបស់[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]រវាងឆ្នាំ ១២៩៦ [[សៀម]]បានបើកការវាយលុកមួយដ៏ធំសម្បើមនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]ក្នុងបំណងយក[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ធ្វើជាស្រុកឬនគរចំណុះរបស់ខ្លួនហើយមហិច្ឆតានេះពួកវាបានសម្រេចជាស្ថាពរព្រោះថាអាណាខេត្តមួយចំនួនដែលស្ថិតនៅក្នុងភូមិភាគកណ្តាលដូចជា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ|កំពែងពេជ្រ]] និង ខេត្តរណបនៃខេត្តទាំងនោះព្រមទាំងអាណាខេត្តដទៃៗឯទៀតដែលស្ថិតនៅជ្រលងនៃដង[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេមេណាម]]ដូចជា[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ខេត្តសុពណ៌បុរី|សុពណ៌បុរី]]។បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះលើខេត្តទាំងឡាយនោះពួកវាក៏បានពង្រឹងបណ្តាញអំណាចរបស់ខ្លួន។សង្គ្រាមឈ្លានពានមួយដែលគេត្រូវកត់សម្គាល់ដែលបានកើតឡើងជាលើកដំបូងបង្អស់នៅលើទឹកដី[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានធ្វើឡើងក្នុងរាជ្យរបស់[[ព្រះបាទលំពង្សរាជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥២។ចំពោះចម្បាំងនេះច្បាប់ពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]បានបញ្ជាក់ថាគឺភាគីឈ្លានពាន[[សៀម]]បានទទួលជ័យជម្នះលើទ័ព[[ខ្មែរ]]ដោយពួកវាបានកាន់កាប់[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១។មុននឹងដកថយចេញពួកវាបានកេណ្ឌឈ្លើយសឹក[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនម៉ឺននាក់នាំទៅកាន់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។នៅក្នុងឱកាសនោះផងដែរពួកវាក៏បានលួចប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]គ្រប់ប្រភេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១៤៣១ គឺជាឆ្នាំដែលកំណត់នូវឱនភាព[[ខ្មែរ]]ដែលប្រឈមនិងការវាតទីនិយមរបស់[[សៀម]]ដែលគ្មានទីបញ្ចប់។ពិតណាស់ទោះបីជាភ្លើងសង្គ្រាមឈ្លានពានបានកន្លងផុតជាច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយក្តីក៏ប៉ុន្តែវាបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមរបួសដ៏ឈឺចាប់នៅក្នុងផ្នត់គំនិត[[ខ្មែរ]]គ្មានថ្ងៃបំភ្លេចបាន។បើតាមច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ[[ខ្មែរ]]គឺនៅក្នុងរាជ្យរបស់[[អង្គចន្ទទី១|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]](១៥១៦ ដល់ ១៥៥៥ នៃគ.ស)កងទ័ព[[សៀម]]មកឈ្លានពាន[[ខ្មែរ]]ត្រូវបានបង្ក្រាបរាបស្មើទល់នឹងដីនៅត្រង់[[ស្ទឹងសៀមរាប|ស្ទឹងអង្គរ]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៤១ ដោយហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យគេហៅតំបន់នេះថា'''តំបន់សៀមរាប'''ដើម្បីទុកជាការចងចាំរួមរបស់ជាតិ[[ខ្មែរ]]អំពីជ័យជម្នះដ៏ត្រចះត្រចង់នេះមុនទីតាំងនេះបានក្លាយទៅជាស្រុកហើយបន្ទាប់មកទៀតក្លាយជាខេត្តនា[[សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង|សម័យអាណាព្យាបាលបារាំង]]។ព្រឹត្តិការណ៍មួយគួរឲ្យកត់សម្គាល់គឺស្តេចអង្គនេះបានឆ្លាក់បង្ហើយនូវចម្លាក់មួយចំនួនដែល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] មិនទាន់ឆ្លាក់រួច។ទោះបីជាបានទទួលបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខនេះក្តីទ័ព[[សៀម]]ក៏នៅតែទន្ទ្រានមាតុភូមិ[[ខ្មែរ]]មិនស្រាកស្រាន្តឡើយហើយអំពើនេះត្រូវបានបន្តរហូតដល់[[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៩៤ [[លង្វែក|ទីក្រុងលង្វែក]]ត្រូវដណ្តើមបានពី[[ខ្មែរ]]ដោយស្តេច[[សៀម]]ព្រះនាម[[នរេសួរ|ស្ដេចនរិន្ទសួន]]។ចំពោះបរាជ័យនៃកងទ័ព[[សៀម]]ដែលដឹកនាំដោយស្តេច[[សៀម]]ដែលបានយកលេសថាដោយសារ[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]មិនបានប្រគល់ដំរីសមួយក្បាលបានជាមកវាយលុក[[ក្រុងអង្គរធំ|ទីក្រុងអង្គរធំ]]។បើតាមប្រសាសន៍របស់លោក'''ហ្គ្រោរីយេ'''បានបញ្ជាក់ថា[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]គឺជា[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ដ៏ខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតនាសម័យក្រោយអង្គរដោយហេតុថាស្តេចអង្គនេះមិនគ្រាន់តែបានខិតខំស្តារប្រទេសជាតិតែប៉ុណ្ណោះទេក៏ប៉ុន្តែទ្រង់ថែមទាំងមានមហិច្ឆិតាវាយដណ្តើមយកខេត្ត[[ខ្មែរ]]មួយចំនួននៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បច្ចុប្បន្នដូចជា[[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តបុរីរម្យ]] [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] [[ខេត្តសង្គឹត]] [[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] [[ខេត្តស៊ីសាកេត|ខេត្តសិរីសាកេត]] [[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ ឬ សុវណ្ណភូមិ|ខេត្តសុវណ្ណភូមិ]] [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] [[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] [[ខេត្តត្រាច]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] [[ខេត្តរយ៉ង]] [[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]]ជាដើមដែល[[សៀម]]បានឈ្លានពានដណ្តើមយកបានពីមុនៗមក។មានហេតុផលជាច្រើនដើម្បីបញ្ជាក់ថាហេតុដូចម្តេចបានជានៅក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ[[សៀម]]ដូចជាច្បាប់របស់'''អ្នកអង្គម្ចាស់នព្វរ័ត្ន'''តែងឡើងនៅព.ស ២៤២០ ត្រូវនឹងគ.ស ១៨៧៧ បានប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉៉ាដ្ឋ'''([[ភាសាសៀម|សៀម]] : เสียมราฐ)ជំនួសឲ្យពាក្យ'''សៀមរាប'''ទៅវិញ។តាមពិតទៅការប្រើពាក្យ'''សៀមរ៉ាដ្ឋ'''('''សៀមម៉ារ៉ាត''')ដើម្បីហៅទីប្រជុំជនមួយដែលពីមុនគឺជាសមរភូមិឬទីលានប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមរវាង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ស្ថិតនៅក្នុង'''ស្រុកនគរវត្ត'''គឺបណ្តាលមកពីអាជ្ញាធរ[[សៀម]]នៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់'''ស្ដេចព្រះចៅថាយស្រះ'''មិនចង់រំឭកនូវភាពបរាជ័យដ៏អាម៉ាស់មុខរបស់កងទ័ពឈ្លានពាន[[សៀម]]របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះបើទោះបីជាសម័យនោះទ្រង់បានត្រួតត្រា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ក៏ដោយ។យ៉ាងណាមិញគឺដោយសារតែហេតុការណ៍នេះហើយទើប'''ស្ដេចព្រះចោមក្លាវចៅយូហួ'''ដែលបានគ្រប់គ្រង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ជាមួយ[[អណ្ណាម|អាណ្ណាម]]ទ្រង់ក៏បានប្រើពាក្យស្រុកឬមឿង'''ព្រះនគរវត្ត'''ជំនួសឲ្យពាក្យស្រុកឬមឿង'''សៀមម៉ារ៉ាត'''ផងដែរ។គ្មានឯកសាររបស់[[សៀម]]ណាមួយដែលបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះពីមឿង'''ព្រះនគរវត្ត'''ទៅជា'''សៀមរាប'''នោះទេហើយបើមានក៏អាចស្ថិតនៅក្នុងដើមសម័យរជ្ជកាលទី​ ០៣ ដែលជាសម័យបាងកកដែលគេហៅថា[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|រតនកោសិន្ទ្រ]]។ប៉ុន្តែចំពោះ[[ជនជាតិខ្មែរ]]វិញឈ្មោះ'''សៀមរាប'''ពិតជាត្រូវបានផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]យ៉ាងពិតប្រាកដឥតក្លែងក្លាយបើទោះបីជាទឡ្ហីករណ៍មានខ្វះចន្លោះយ៉ាងណាក៏ដោយព្រោះថាការតាំងឈ្មោះសៀមរាបនេះមិនមែនជារឿងចៃដន្យឬជំនឿលេងសើចនោះទេជាពិសេសនៅក្នុងសម័យកាលមួយដែល[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]នៅច្បាំងគ្នាមិនឈប់មិនឈរ។ដូច្នេះការចង់យល់ឲ្យលម្អិតអំពីប្រវត្តិពិតនៃឈ្មោះ'''សៀមរាប'''តម្រូវឲ្យយើងស្គាល់ពីបរិបទសង្គមនយោបាយហើយអំពើនេះគឺជាការចាំបាច់បំផុត។បើតាម[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ|សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]រៀបរៀងដោយលោក'''នួន សុធិមន្ត'''បានអធិប្បាយថានៅក្នុងឆ្នាំ ១៥២៥ នៃគ្រឹស្ដសករាជ[[ចន្ទរាជា|ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]បានវាយបង្ក្រាបកងទ័ព[[សៀម]]ដែលឈ្លានពានឲ្យបរាជ័យនៅតំបន់អង្គរ។ដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គបានដាក់ឈ្មោះថា'''សៀមរាប'''គឺមានន័យថាទ័ព'''សៀមចាញ់រាបដូចកន្ទេល'''។ ''ប្រវត្តិ[[ខេត្តសៀមរាប]]ដោយបណ្ឌិតសភាចារ្យ'''ស៊ន សំណាង'''ទីប្រឹក្សារាជរដ្ឋាភិបាល'' នៅថ្ងៃសុក្រ ០៥ រោច ខែមិគសិរ ឆ្នាំរកា នព្វស័ក គ.ស ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៧ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ'''ស៊ន សំណាង'''ទីប្រឹក្សារដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]បានដឹកនាំសិក្ខាសាលាមួយស្ដីពីបេសកកម្មស្រាវជ្រាវចងក្រងប្រវត្តិសាស្រ្តនៃ[[ខេត្តសៀមរាប]]ដោយបានលើកឡើងតាមឯកសារដែលឯកឧត្តម បានស្រាវជ្រាវកន្លងមកដោយសង្ខេបដូចខាងក្រោម ៖ * នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្ត[[ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|បាត់ដំបង]] [[ខេត្តសិរីសោភ័ណ្ឌ|ស៊ីសុផុន(សិរីសោភ័ណ)]]មកឲ្យ[[បារាំង]]តាម[[សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ក្រុងបាងកក|សន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម]] * នៅថ្ងៃទី២៣ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]បានថ្វាយ[[ខេត្តសៀមរាប]]មកឲ្យ[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្តិ]] * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩១៧ មាន[[ខេត្តសៀមរាប]]និង[[ខេត្តជីក្រែង]]ដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ពេលនោះ[[បារាំង]]បានរៀបចំជនជាតិ[[បារាំង]]ជាចៅហ្វាយខេត្តហើយឲ្យ[[ខ្មែរ]]ដែលមាននាមស្មើចៅហ្វាយខេត្តនោះដោយ[[បារាំង]]ហៅយើងថាជា'''ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តជីក្រែង ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសៀមរាប'''។ល។ * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩២១ មានកំណែទម្រង់ធំមួយដោយបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាល[[ខេត្ត]]ដែលមានថ្នាក់[[ស្រុក]]និង[[ខណ្ឌ]]នៅក្នុងខេត្តដោយខេត្តមួយចំនួនដូចជា[[ខេត្តជីក្រែង]]ប្ដូរមកជា[[ស្រុកជីក្រែង]]វិញ * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩២៥ [[បារាំង]]បានបង្កើត'''កងក្រវែលឃុំ'''គឺជាប៉ូលីសជនបទនៅ[[ឃុំ]]រួចក៏មានបន្តមកជា'''បាត្រុយ'''បន្ទាប់ពី'''បាដេស[[បារាំង]]'''ម្នាក់បានស្លាប់នៅពេលទៅយកពន្ធនៅ[[ឃុំក្រាំងលាវ(ស្រុករលាប្អៀរ)|ក្រាំងលាវ]] [[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៣ [[បារាំង]]បានបង្កើតសុរិយោដីដើម្បីយកពន្ធដី * នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣៤ បានលុប[[ខណ្ឌ]]ចោលវិញដោយសារគេបង្កើត[[ខណ្ឌ]]ដើម្បីងាយស្រួលប្រមូលពន្ធហើយនៅពេលគេគ្រប់គ្រងការយកពន្ធបានល្អហើយក៏លុបថ្នាក់[[ខណ្ឌ]]ចោលវិញ * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៣ បង្កើតក្រុមប្រឹក្សាដោយ[[បារាំង]]កាន់អំណាចហើយឲ្យ[[ខ្មែរ]]ចូលក្រុមប្រឹក្សាដើម្បីផ្តល់ប្រឹក្សា * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ មានខេត្តចំនួន ១២ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] * មាន ០២ ក្រុមសរសេរប្រវត្តិខេត្តមានក្រុមទី ០១ ចៅហ្វាយខេត្តនិងមន្ត្រីខេត្ត និង ក្រុមទី ០២ ក្រុមស្រាវជ្រាវឥណ្ឌូចិនវិទ្យានៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៣ * នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៤ បានបង្កើត[[ខេត្តព្រះវិហារ]]ដោយកាត់យកឃុំចំនួន ០៣ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]គឺ[[ឃុំអន្លង់វែង(ខេត្តព្រះវិហារ)|ឃុំអន្លង់វែង]] [[ឃុំថ្កូវ(ខេត្តព្រះវិហារ)|ឃុំផ្កូវ]] និង [[ឃុំកោះកែ(ខេត្តព្រះវិហារ)|ឃុំកោះកែ]]។ * លោកគ្រូ'''ស៊ន សំណាង'''ស្នើឲ្យខេត្តជួយប្រមូលឯកសារក្រោយឆ្នាំ ១៩៧៩ បូករួមជាមួយនឹងឯកសារចាស់ៗមួយចំនួនដែលក្រុមលោកគ្រូមាន។<ref>{{Cite web |title=Request Rejected |url=https://siemreap.gov.kh/%E1%9E%94%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%9C%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%81%E1%9F%81%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%9F%E1%9F%80%E1%9E%98%E1%9E%9A%E1%9E%B6%E1%9E%94 |access-date=2025-06-18 |website=siemreap.gov.kh}}</ref> == សាសនា == {{Pie chart |thumb = right |caption = សាសនានៅក្នុងខេត្តសៀមរាប (ជំរឿនឆ្នាំ ២០១៩)<ref>{{cite web|title=General Population census of the Kingdom of Cambodia 2019|url=http://nis.gov.kh/nis/Census2019/Final%20General%20Population%20Census%202019-English.pdf|publisher=National Institute of Statistics Ministry of planning|date=October 2020}}</ref> |label1 = សាសនាព្រះពុទ្ធ |value1 = 99.3 |color1 = Gold |label2 = សាសនាគ្រិស្ត |value2 = 0.4 |color2 = DodgerBlue |label3 = សាសនាអុីស្លាម |value3 = 0.2 |color3 = Green |label4 = សាសនាផ្សេងៗ |value4 = 0.1 |color4 = Black }} សាសនារបស់រដ្ឋគឺ[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ|សាសនាព្រះពុទ្ធថេរវាទ]]។ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបជាង ៩៩.៣% ជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|សាសនាព្រះពុទ្ធ]]។ប្រជាជនខេត្តសៀមរាបប្រមាណ ០.៤% កាន់[[សាសនាគ្រិស្ត]]។[[សាសនាឥស្លាម|សាសនាអុីស្លាម]]ដែលភាគច្រើនកាន់ដោយ[[ជនជាតិចាម]]គឺ ០.២% ។ == ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់ == [[Image:Royal Palace, Siem Reap.JPG|thumb|ទិដ្ឋភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]] '''[[ព្រះរាជដំណាក់|ព្រះរាជដំណាក់ ឬ វាំងចាស់]]''' នៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងបណ្ដោះអាសន្នរបស់អតីតព្រះមហាក្សត្រនៃយើងគឺ[[ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ|ព្រះបរមរតនកោដ្ឋព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]] និង ព្រះរាជអគ្គមហេសី។[[ព្រះរាជដំណាក់]]នេះជាទីដែលព្រះអង្គស្នាក់នៅអាស្រ័យពេលស្ដេចយាងមកកាន់ទី[[ក្រុងសៀមរាប]]។បើយើងធ្វើដំណើរពី[[ក្រុងភ្នំពេញ]]តាម[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]]មើលមកខាងស្ដាំដៃយើងនឹងឃើញអគារពណ៌សមួយអមដោយរបងនិងដើមឈើត្រឈឹងត្រឈៃនិងបរិវេណស្រស់ស្រាយដែលមានសួនច្បារធំនៅខាងមុខ(សួនព្រះរាជដំណាក់ឬបឹងកាឡូ)នោះហើយជា[[ព្រះរាជដំណាក់]]។[[ព្រះរាជដំណាក់]]នេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យ[[បារាំង]]ដាក់អាណានិគមនៅ[[កម្ពុជា]]អំឡុងឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣។[[ព្រះរាជដំណាក់]]នៅក្នុងសម័យ[[ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]គឺស្ថិតនៅ[[វត្តដំណាក់​|វត្តដំណាក់]]ហើយវត្តដំណាក់គឺជាវត្តមួយដែលស្ថិតនៅខាងកើតដង[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ចំកណ្ដាលបេះដូងនៃ[[ក្រុងសៀមរាប]]តែម្ដង។[[វត្តដំណាក់​|វត្តដំណាក់]]ពីមុនជាទីតាំង[[ព្រះរាជដំណាក់]]របស់[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ]]នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩០៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩២៧។លុះក្រោយមក[[ព្រះរាជដំណាក់]]របស់ព្រះមហាក្សត្រត្រូវបានប្ដូរទីតាំងទៅនៅជិតអាស្រម[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]វិញ។ក្រោយពី[[ព្រះរាជដំណាក់]]ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងទីធ្លាបរិវេណ[[ព្រះរាជដំណាក់]]ចាស់ត្រូវបានប្រែក្លាយជាទីវត្តអារាម[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ម្ដងវិញ។ជាអកុសលនៅក្នុងរបប[[ខ្មែរក្រហម]]វត្តដំណាក់ត្រូវបានកងទ័ព[[ខ្មែរក្រហម]]ប្រើប្រាស់ជាមូលដ្ឋានយោធារបស់ពួកគេ។បច្ចុប្បន្ននេះមិនត្រឹមតែជាទីអារាមរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]សម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅបដិបត្តិធម៌និងសម្រាប់ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទធ្វើបុណ្យទានប៉ុណ្ណោះទេតែវត្តនេះក៏ជាថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជាដល់ព្រះសង្ឃផងដែរដោយសារតែនៅក្នុងវត្តមានពុទ្ធិកបឋមសិក្សាសម្រាប់ព្រះសង្ឃសិក្សារៀនសូត្រភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹត និង ព្រះធម៌នានា។លើសពីនេះនៅក្នុងបរិវេណវត្តក៏មានសាលាបឋមសិក្សាសម្រាប់ឲ្យកុមារសិក្សារៀនសូត្រផងដែរ។បន្ថែមពីលើនេះជារៀងរាល់ថ្ងៃតែងតែមានជនានុជនជាច្រើនបានអានសៀវភៅឬធ្វើកិច្ចការសាលានៅទីនោះ។ដោយឡែកនៅក្នុងវត្តក៏មានបណ្ណាល័យមួយហៅថាបណ្ណាល័យខេមរៈសិក្សាដែលបានប្រើសម្រាប់ឲ្យសាធារណជនចូលធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវឯកសារនិងអានសៀវភៅនានាយ៉ាងសម្បូរបែប។នៅតាមដងផ្លូវក្នុងវត្តមានរៀបចំពាក្យស្លោកនិងសុភាសិតជាច្រើនសម្រាប់ដាស់តឿនដល់សាធារណជនទាំងឡាយជាកន្លែងថ្នាលបណ្ដុះបណ្ដាលចំណេះវិជ្ជា។វត្តនេះក៏បាននិងកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាផងដែរ។ថ្មីៗនេះមានហេតុការណ៍ដ៏គួរឲ្យរន្ធត់និងសោកស្ដាយជាពន់ពេកដោយកាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណជា ១០ និង ០៥ នាទីយប់ ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះអគារមួយនៃ[[ព្រះរាជដំណាក់]]សៀមរាបដែលជាកន្លែងទីសក្ការៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត។<ref>{{Cite web |last=ពិសី |first=អ៊ិន |date=2023-03-13 |title=ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះរាជដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប |url=https://www.kampucheathmey.com/local-news/478067 |access-date=2025-06-16 |website=Kampuchea Thmey Daily |language=en-US}}</ref> '''[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]''' គឺជា[[ព្រះពុទ្ធ]]រូបបភេទស្រីហើយក៏ត្រូវបានមតិខ្លះគិតថារូបទាំង ០២ អង្គនេះជាបងប្អូនបង្កើតជាមួយនឹងគ្នាផងដែរ។រូបធំនិងខ្ពស់ជា'''ព្រះអង្គចេក'''និងរូបតូចនិងទាបជា'''ព្រះអង្គចម'''។រូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនោះត្រូវបានគេគិតថាសាងអំពីមាសនិងលង្ហិននិងខ្លះថាពីសំរិទ្ធហើយមានទម្ងន់ប្រមាណ ១៥០ គីឡូក្រាម។បើយោងទៅតាមការតំណាលតៗគ្នាដោយមិនមានប្រភពច្បាស់លាស់បានលើកឡើងថា[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ជាទេពធីតាដែលជាអតីតព្រះរាជបុត្រីរបស់[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ដែលជាស្ថាបនិកកសាង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]។គេជឿថា[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]គឺទ្រង់មានភាពសុច្ចរិតទៀងត្រង់ទន់ភ្លន់និងប្រកបដោយក្ដីមេត្តា ករុណាយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ដែលព្រះអង្គទាំង ០២ តែងតែអាណិតអាសូរធ្វើបុណ្យដាក់ទានដល់អស់ប្រជានុរាស្រ្តដែលត្រូវការព្រះនាងទាំង ០២ ជួយ។ពិសេសជាងនេះទៅទៀតព្រះនាងទាំង ០២ បានអប់រំអ្នកទោសទាំងឡាយឲ្យដើរតាមគន្លងទូន្មានរបស់[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]និងបានដោះលែងពួកគេឲ្យមានសេរីភាពថែមទៀត។ព្រះនាងទាំង ០២ អង្គគឺជាអ្នកដែលគោរពប្រតិបត្តិ[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]យ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួនដែលប្រជានុរាស្រ្តទូទាំងនគរបានដឹងអំពីចរិតលក្ខណៈដ៏ប្រពៃរបស់ទ្រង់ម្លោះហើយពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់រហូតដល់រជ្ជកាល[[ព្រះបាទច័ន្ទរាជា]]ឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិនាសតវត្សរ៍ទី ១៦ ព្រះអង្គក៏បានអនុញ្ញាតឲ្យគេសាងរូប'''ព្រះអង្គចេក'''និង'''ព្រះអង្គចម'''សម្រាប់ប្រជារាស្ត្រទូទៅគោរពបូជា។តំណតៗមកទៀតរូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះ តែងតែធ្វើឲ្យប្រជារាស្រ្តរស់នៅប្រកបដោយសេចក្ដីសុខចម្រើន ទើបប្រជារាស្រ្តបានចាត់ទុករូបទាំង ០២ អង្គនេះជា[[ព្រះពុទ្ធ]]រូបដ៏ស័ក្ដិសិទ្ធិនិងមានកិត្តិនាមល្បីរន្ទឺទូទាំងប្រទេស។មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះរូបសំណាកទាំង ០២ នេះបានក្លាយជាភាពទាក់ទាញសម្រាប់បុគ្គលមានអំណាចនិងឈ្មួញទុច្ចរិតដោយពួកគេចាប់ផ្ដើមរៀបផែនការលួចសម្រាប់ទុកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិនិងលក់ដូរហេតុនេះហើយបានជារូប[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]បានបាត់មួយរយៈនៅក្នុងអំឡុងពេលនៃតំបន់អង្គរត្រូវបានគេបោះបង់ចោល។ក្រោយមកនាឆ្នាំ ១៩៥០ រូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះត្រូវបានរកឃើញឡើងវិញនៅក្នុងព្រៃម្ដុំ[[ក្រុងអង្គរធំ]]ដោយក្រុមមន្ត្រីអភិរក្សអង្គរ[[ខេត្តសៀមរាប]]ដែលគេជឿថារូប[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]កាលពីដើមត្រូវបានតម្កល់ទុកនៅក្នុង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសម័យកាលដ៏រុងរឿង។រូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះធ្លាប់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍[[ដាប ឈួន]]ដែលជាសមាជិកកងទ័ព[[ខ្មែរឥស្សរៈ]]ប្រឆាំងជាមួយ[[បារាំង]]ហើយបានទទួលតំណែងនិងងារជា'''ដាប ឈួន ម្ជុលពេជ្រ'''ពី[[នរោត្ដម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ]]ក្រោយពី[[ប្រទេសកម្ពុជា]]បានទទួលឯករាជ្យនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៣ ហើយព្រះអង្គក៏បានប្រទានតំណែងឲ្យ[[ដាប ឈួន]]គ្រប់គ្រង[[ខេត្តសៀមរាប]]និង[[ខេត្តកំពង់ធំ]]។មានពេលមួយបន្ទាប់ពីបានទទួលដំណឹងពីការរកឃើញរូបបដិមាទាំង ០២ នោះមកលោក[[ដាប ឈួន]]ជាមួយនឹងកងការពាររបស់គាត់បានទៅយករូបសំណាកពីការិយាល័យអភិរក្សអង្គរហើយដឹកតាមឡានទៅកាន់បន្ទាយដែលមានឈ្មោះ'''បន្ទាយជើងក្រហម'''សព្វថ្ងៃទីតាំងនោះក្លាយជា'''សណ្ឋាគារអង្គរសិនជូរី'''នៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប]]។ថ្ងៃមួយលោក[[ដាប ឈួន]]បានយករូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះដាក់ក្នុងរថយន្តរបស់គាត់មកតម្កល់ទុកនៅក្នុងផ្ទះ(គេបានឲ្យដឹងថាក្នុងរូបមួយត្រូវបានសែងដោយទាហានចំនួន ០៥ នាក់ទើបអាចលើករួច)។រូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះបានធ្វើឲ្យ[[ដាប ឈួន]]មានកម្លាំងលើសអស់មនុស្សលោកធម្មតាដោយគាត់អាចលីដាក់លើស្មាទាំងសងខាងក្នុងពេលតែមួយដោយប្រើដៃតែម្ខាងប៉ុណ្ណោះរួមទាំងអាចដឹងគ្រប់ហេតុការណ៍មុនដែលគ្រប់គ្នាហៅថា'''វិញ្ញាណទីប្រាំមួយ'''ផងដែរ។[[ដាប ឈួន]]និងទាហានរបស់គាត់ពិតជាមានជំនឿយ៉ាងខ្លាំងចំពោះរូប[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ដោយពួកគេតែងតែសូត្រធម៌មុខរូបសំណាកយ៉ាងហោចណាស់កន្លះម៉ោងនៅក្នុងមួយថ្ងៃនៅរៀងរាល់ព្រឹកនិងល្ងាចមិនដែលខានឡើយរហូតបានរយៈពេល ០២ ឆ្នាំជាពេលដែលគាត់អស់លក្ខណ៍។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៧ ព្រះមហាវីរក្សត្រ[[ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ]]ទ្រង់បានបញ្ជូនទ័ពពី[[ភ្នំពេញ]]ឲ្យទៅចាប់ខ្លួនចៅហ្វាយខេត្ត[[ដាប ឈួន]]ដោយព្រះអង្គសង្ស័យថា[[ដាប ឈួន]]ក្បត់ជាតិពីព្រោះ[[ដាប ឈួន]]ជាប់ទាក់ទងជាមួយគម្រោងការ '''Bangkok Plot''' ក្នុងបំណងទម្លាក់ព្រះអង្គពីរាជបល្ល័ង្កដែលគម្រោងក្បត់នេះផ្តួចផ្តើមឡើងដោយអ្នកនយោបាយស្តាំនិយមមួយចំនួន។ទោះបីជា[[ដាប ឈួន]]បានក្បត់ប៉ុន្តែបារមី[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]នៅតែតាមជួយគាត់ដោយឲ្យគាត់ដឹងខ្លួនជាមុនពីគម្រោងនៃការចាប់ខ្លួននេះ និងបានរត់គេចខ្លួនទៅព្រំដែន[[សៀម]]ដោយប៉ងយករូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះទៅជាមួយផង។នៅពេលដែលកម្លាំងខ្លាំងដូចដំរីសាបានបាត់បង់[[ដាប ឈួន]]បានកាច់ម្រាមចំនួន ០៥ ពីរូបសំណាក'''ព្រះអង្គចេក'''រួចគេចខ្លួនទៅកាន់ចម្ការគាត់មួយនៅ[[ភូមិត្បែងកើត]]តម្រង់ទៅកាន់ព្រំដែន។ពេលនោះហើយដែល[[ដាប ឈួន]]ត្រូវបានភរិយារបស់គាត់ជួយពាំងគ្រាប់កាំភ្លើងដែលទាហានបាញ់សង្គ្រប់ទៅលើគាត់។បន្ទាប់ពីបាញ់ជាច្រើនគ្រាប់[[ដាប ឈួន]]មិនស្លាប់ដោយសារតែភរិយាគាត់ចេះវិជ្ជាពិសេស ដែលបញ្ចៀសគ្រាប់និងបាញ់មិនមុត។ទាហានទាំងនោះក៏ចាប់ពួកគេដាក់ឡានយកទៅដាក់ពន្ធនាគារប៉ុន្តែយោងទៅតាមឯកសារមួយចំនួនបានបង្ហាញថា[[ដាប ឈួន]]ត្រូវបាននាំទៅកន្លែងមួយហើយត្រូវបានសម្លាប់នៅទីនោះ។លោក[[ដាប ឈួន]]ត្រូវបានសម្លាប់និងកប់នៅក្នុងព្រៃគោកប្រមាដែលសាកសពជាប់ខ្នោះដៃ និងបាញ់សុសដោយគ្រាប់កាំភ្លើងព្រោះត្រូវអ្នកភូមិរកឃើញប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក។គេនិយាយតៗគ្នាថាគាត់ស្លាប់ដោយសារបាបកម្មគាត់ព្រោះគាត់ធ្វើអំពើអាក្រក់ច្រើនណាស់។ក្រោយ[[ដាប ឈួន]]ស្លាប់មន្ទីរធម្មការនិងសាសនា[[ខេត្តសៀមរាប]]បានយករូប[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ទៅថែរក្សានៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៨។១៥ ឆ្នាំក្រោយមករូបសំណាកទាំង ០២ អង្គនេះបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងគ្រោះមហន្តរាយម្តងទៀតនៅ ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមស៊ីវិលនៅ[[កម្ពុជា]]បានផ្ទុះឡើងនៅពេលដែលទាហាន[[ខ្មែរក្រហម]]ចាប់ផ្តើមវាយប្រហារទាហានរដ្ឋាភិបាល[[លន់ នល់]]នៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]នាឆ្នាំ ១៩៧៣។មន្រ្តីធម្មការនិងសាសនាខេត្តបានព្យាយាមផ្លាស់ប្តូរទីតាំងរបស់រូបសំណាកដើម្បីបញ្ចៀសពីការបំផ្លាញប៉ុន្តែត្រូវទាហាន[[ខ្មែរក្រហម]]រកឃើញពេលពួកគេគ្រប់គ្រង់ទីក្រុងនេះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤។បើតាមគោលការណ៍[[ខ្មែរក្រហម]]គឺតម្រូវឲ្យលុបបំបាត់[[សាសនា]]នៅក្នុងប្រទេសដូច្នេះមេបញ្ជាការទាហាន[[ខ្មែរក្រហម]]នៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]បានបញ្ជាឲ្យកូនទាហានយករូបសំណាក[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ទៅទម្លាក់ក្នុងទឹក[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ក្រោយប្រព្រឹត្តមេបញ្ជាការនិងទាហាន[ខ្មែរក្រហម]]ជាច្រើននាក់ស្លាប់ដោយសារជំងឺបន្ទាប់ពីបានទម្លាក់បដិមាទាំង ០២ អង្គនេះទៅក្នុងស្ទឹង។រូបសំណាកទាំង ០២ ព្រះអង្គនេះត្រូវត្រាំក្នុងទឹករហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ដែលទាហាន[[ខ្មែរក្រហម]]ដកថយចេញពី[[ខេត្តសៀមរាប]]។ក្រោយពីរបប[[ខ្មែរក្រហម]]បានដួលរលំ ប្រជាពលរដ្ឋក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]ដែលដឹងពីរឿងនោះបាននាំគ្នាស្រង់[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ពីបាតស្ទឹងមកតម្កល់ក្នុង[[វត្តដំណាក់​|វត្តព្រះរាជដំណាក់]]ប៉ុន្តែនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨២ ព្រះមេគណ[[ខេត្តសៀមរាប]]ព្រះនាម'''ពុត ពន'''និងអតីតអភិបាល[[ខេត្តសៀមរាប]]លោក'''នៅ សំ'''បានកសាងស្តូបដាក់តម្កល់រូបសំណាកដែលមានបារមីទាំង ០២ នៅក្នុងទីតាំងសព្វថ្ងៃនេះ។សូមជម្រាបថាបច្ចុប្បន្នរូបសំណាក[[ព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ដែលស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]គឺជាទីកន្លែងសម្រាប់គោរពបូជារបស់អ្នក[[ខេត្តសៀមរាប]]និងមហាជនទូទៅដែលគេជឿថាមានអាយុកាលជាងមួយពាន់ឆ្នាំមកហើយ។ទីតាំងសក្ការៈបូជានេះជាទីតាំងស័ក្តិសិទ្ធិនិងមានប្រវត្តិបែបអច្ឆរិយៈតែមួយគត់ដែលប្រជាជន[[ខ្មែរ]]នៅពេលទៅដល់ទីនោះមិនអាចរំលងដោយមិនចូលគោរពបូជាបានឡើយ។<ref>{{Cite web |last=Radio |first=VAYO FM |title=ប្រវត្តិនិងជំនឿលើព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម - វិទ្យុវាយោ |url=https://vayofm.com/news/detail/128389-761.html |access-date=2025-06-19 |website=VAYO FM Radio |language=en}}</ref> រូបសំណាកមេទ័ពពី[[សម័យអង្គរ]]ចំនួន ១២ រូបត្រូវបានដាក់តាំងជានិមិត្ដរូបនៅក្នុងសួនព្រះរាជដំណាក់[[ក្រុងសៀមរាប]]ដែលសុទ្ធតែជាមេទ័ពនិងរាជវង្សសានុវង្សដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានស្នាព្រះហស្ថយ៉ាងធំធេងចំពោះព្រះនគរកម្ពុជាដើម្បីបង្ហាញដល់កូន[[ខ្មែរ]]ជំនាន់ក្រោយគ្រប់ៗរូបបានស្គាល់។រូបចម្លាក់ចំនួន ១២ រូបនេះធ្វើពីលោហៈស្ពាន់សុទ្ធមានកំពស់ជាង ០២ ម៉ែត្រ ០១ តឹកដូចៗគ្នាដោយមិនគិតពីជើងទម្រនិងមានទម្ងន់ពី ២០០ ទៅ ៣០០ គ.ក្រទាំងរូបរាង សម្លៀកបំពាក់ ម៉ូដសក់ និង អាវុធបរិក្ខានៃមេទ័ពទាំង ១២ ត្រូវបានស្មូនរចនាតុបតែងឡើងទៅតាមលំនាំសម័យកាលនីមួយៗនៃមេទ័ពនោះហើយទ្រង់ទ្រាយមុខមាត់នៃរូបសំណាកទាំងនេះគឺសូននិងច្នៃឡើងតាមទម្រង់មុខអត្តចរិត[[ខ្មែរ]]បុរាណទៅតាមសម័យកាលដែលមេទ័ពនោះរស់នៅនិងបម្រើការរាជការតាមរយ:រូបភាពនិងចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ។លោកជំទាវ'''គង់ បញ្ញា'''រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងមានប្រសាសន៍ថារូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]][[សម័យអង្គរ]]ទាំង ១២ រូបនេះត្រូវបានឆ្លងកាត់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិស្នាដៃរួមទាំងរចនាបថដោយដកស្រង់ចេញអំពីសិលាចារឹកផ្ទាំងចម្លាក់នៅតាមបណ្តាប្រាសាទនានាជាច្រើនមុននឹងត្រូវបានសាងសង់ចេញជារូបសំណាកនៅក្នុងនោះមានមេទ័ពជាង ៣០ រូបដែលបានបម្រើរាជការនៅក្នុងរជ្ជកាលនៃ[[សម័យអង្គរ]]ត្រូវបានក្រុមការងារកំណត់និងប្រមូលទិន្នន័យ។លោកជំទាវក៏បានឲ្យដឹងទៀតថាការកំណត់យកចំនួនមេទ័ពទាំង ១២ រូបនេះគឺជាលេខដែល[[ខ្មែរ]]តែងប្រើញឹកញាប់និងតំណាងឲ្យនគរទាំង ១២ នៅ'''សម័យបាពួន''' '''សម័យអង្គរ''' និង '''សម័យបាយ័ន'''។បើទោះបីនេះជាសមិទ្ធផលនៃស្នាដៃកូន[[ខ្មែរ]]សម័យថ្មីប៉ុន្តែស្នាដៃដែលលេចឡើងនេះត្រូវបានរក្សានិងអនុលោមយោងទៅតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រជានិច្ចដោយមិនចាកឆ្ងាយពីប្រវត្តិសាស្ត្រនោះឡើយ។រូបសំណាកមេទ័ពខ្មែរទាំង ១២ រូបដែលបានស្ថាបនាឡើងនោះរួមមាន ៖ * '''ព្រះកំស្ដេងអញ ស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]](គ.ស.១០០៦-១០៥០)។'''ព្រះស្រីលក្ស្មីបតីវរ្ម័ន'''ក៏ជាអ្នកជាប់ខ្សែរាជវង្សខ្មែរនៅ[[វ្យាធបុរៈ|ទីក្រុងវ្យាធបុរៈ]]([[ស្រុកបាភ្នំ]] [[ខេត្តព្រៃវែង]])ផងដែរហើយបានទទួលភារកិច្ចពីរាជការ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ(ក្រុងអង្គរ)]]ឲ្យទៅគ្រប់គ្រងនៅ[[ទ្វារវតី|ទីក្រុងទ្វារវតី្ត]]របស់ពួករាមន្យ([[ជនជាតិមន]])។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកំស្ដេងអញ»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់អភិជន មហាមន្ត្រី មហាសេនាបតី អ្នកអង្គម្ចាស់ ប្រធានតុលាការ បុព្វជិតសាសនាជាដើម * '''មហាសេនាបតី សង្គ្រាម''' ជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមមួយរូបក្នុងរាជ្យ[[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១០៥០-១០៦៦)ដែលបានទទួលគោរម្យងារជា '''«មហាសេនាបតី»''' ពីព្រះរាជា។ដូនតាវង្សត្រកូលរបស់លោកក៏ជាអ្នកបម្រើរាជការនិងកងទ័ពច្រើនជំនាន់មកហើយពោលគឺតាំងពីរាជ្យ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.៨០២-៨៣៤)មកម្ល៉េះ។គួរជម្រាបថា '''«មហាសេនាបតី»''' គឺជាឋារន្តរនាមខ្ពស់បំផុតនៃមន្ត្រីទ័ពនា[[សម័យអង្គរ]]។ * '''ព្រះកម្រតេងអញមហាសេនាបតី ស្រីវីរេន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាអ្នកសញ្ជកកវីស្វរៈនិងជាមេទ័ពដែលមានតួនាទីនិងឋានៈខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមមន្ត្រីកងទ័ពនារជ្ជកាល[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គួរជម្រាបថា '''«ព្រះកម្រតេងអញ»''' ជាឋានន្តរនាមសម្រាប់រាជវង្សានុវង្ស អភិជន មហាមន្ត្រីដែលមានន័យថា '''«ព្រះបាទ»'''។ ពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' ជាពាក្យ[[ខ្មែរ]]បុរាណដោយពាក្យ '''«កម្រតេង»''' មានន័យថា '''«ម្ចាស់»''' រីឯពាក្យ '''«អញ»''' មានន័យថា '''«ខ្ញុំ»''' ដូច្នេះពាក្យ '''«កម្រតេងអញ»''' គឺមានន័យថា '''«ម្ចាស់របស់ខ្ញុំ ឬ លោកម្ចាស់របស់ខ្ញុំ»''' * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីនរបតីន្ទ្រវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែព្រះរាជវង្សមកពី'''តំបន់អ្នកចិះ'''(?)និងជាមន្ត្រីបម្រើរាជការតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)រហូតដល់រាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រ ជាព្រះរាជបុត្រារបស់[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)ជាមួយ[[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]]។ព្រះរាជបុត្រអង្គនេះបានដឹកនាំទ័ពចេញច្បាំងជួយព្រះបិតា(កាលមិនទាន់សោយរាជ្យ)នៅក្នុងការទប់ទល់នឹងកងទ័ព[[ចាម]]និងបានច្បាំងតទល់នឹងជនក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ហើយក៏បានពលីជីវិតក្នុងសង្គ្រាមជាមួយមេទ័ពដទៃទៀតផងដែរ។ដោយសារព្រះរាជបុត្រាមានស្នាដៃការពារព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកសាង[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]([[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]])ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ហើយក៏បានកសាងរូបបដិមាទេពមួយអង្គនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីស្រិន្ទ្រទេវ»''' ជាតំណាងឲ្យ'''ព្រះស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''នៅឋានទេវលោកតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គកណ្ដាលនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]នោះ * '''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ''' គេហៅលោកម្យ៉ាងទៀតថា '''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' ជាមេទ័ពជំនិតរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''បានចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបល្ល័ង្ក[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១៦០-១១៦៥)ទប់ទល់នឹងពួកក្បត់ដឹកនាំដោយ'''ភរតរាហូ'''រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។ដោយសារការពលីការពារព្រះនគរនេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]](គ.ស.១១៨១-១២១៨)បានប្រទានងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតអជ៌នទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គអាគ្នេយ៍នៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] [[ស្រុកថ្មពួក]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]និងមួយទៀតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។គេក៏ឃើញមានចម្លាក់'''ព្រះកម្រតេងអញ ធនញ្ជ័យ ឬ អ្នកសញ្ជក អជ៌ន''' នេះនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ត្រង់របៀងខាងត្បូងនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នេះបញ្ជាក់ថាលោកក៏ធ្លាប់ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ផងដែរ។គួរជម្រាបថា '''«អំតេង»''' ជាឋានន្តរនាមរបស់វរជន យុទ្ធជន សេនាបតីដែលមានភក្តីភាពចំពោះព្រះមហាក្សត្រខណៈឋានន្តរនាមនេះគឺឃើញមានប្រើក្នុងរាជ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] សតវត្សរ៍ទី ១២ ដែលព្រះអង្គប្រោសប្រទានគោរម្យងារនេះចំពោះមេទ័ពដែលបានច្បាំងស្លាប់ក្នុងសមរភូមិការពារព្រះនគរនិងរាជបល្ល័ង្កស្របច្បាប់ * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' ជាមេទ័ពដ៏សំខាន់មួយរូបតាំងពីរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)។គេឃើញមានចម្លាក់រូបលោកនៅលើ'''ភ្នំសិវបាទ([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]])'''និងនៅក្នុងក្បូនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី​ ២]]។'''អ្នកសញ្ជក ស្រីវទ៌្ធន''' មានបងប្អូនម្នាក់ឈ្មោះ '''ស្រីទេវ''' ហើយបានប្ដេជ្ញាចេញច្បាំងការពារព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមា'''រទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមរហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិតទាំងពីរនាក់តែម្ដង។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីវទ៌្ធនទេវ»''' តម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គពាយ័ព្យនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីទេវ''' ជាមេទ័ពនិងជាបងប្អូនរបស់មេទ័ព'''ស្រីវទ៌្ធន'''ដែលបានចេញច្បាំងជួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''ទប់ទល់នឹងកងទ័ពចាមនៅ[[ប្រទេសចម្ប៉ា|ប្រទេសចាម្ប៉ា]]រហូតដល់ពលីបាត់បង់ជីវិត។[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' ដូចបងប្អូនរបស់លោកដែរនិងបានសាងរូបបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងអញជគតស្រីទេវ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គនិរតីនៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]] * '''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរទេវបុរ''' ជាមេទ័ពដែលបម្រើការពារព្រះនគរ[[យសោធរបុរះ|ក្រុងយសោធរបុរៈ]]ដោយបានរួមកម្លាំងគ្នាជាមួយ'''អ្នកសញ្ជក អជ៌ន'''ចេញច្បាំងទប់ទល់នឹងពួកក្បត់'''ភរតរាហូ'''ដែលចង់ដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្កពី[[យសោវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ២]]។នៅក្នុងសង្គ្រាមការពារព្រះនគរនេះ'''អ្នកសញ្ជក ស្រីធរៈ'''បានពលីជីវិតជាមួយព្រះរាជបុត្រ'''ស្រីស្រិន្ទ្រកុមារ'''។ដោយសារស្នាដៃនិងការលះបង់ចំពោះជាតិយ៉ាងដូច្នេះហើយទើប[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] បានប្រទានគោរម្យងារដល់លោកជា '''«អំតេង»''' និងបានកសាងបដិមាទេពនាម '''«ព្រះកម្រតេងជគតស្រីធរទេវបុរ»''' ជាតំណាងតម្កល់ទុកនៅក្នុងប្រាង្គឦសាននៃ[[ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ]]។គួរជម្រាបថា '''«អ្នកសញ្ជក»''' គឺជាឋានន្តរនាមសម្រាប់មន្ត្រីកងទ័ពដែលព្រះរាជាទុកព្រះទ័យជាជំនិតរបស់ព្រះរាជាដោយសារពួកគេមានភក្តីភាពរហូតដល់ហ៊ានពលីបូជាជីវិតដើម្បីការពារព្រះរាជាតួយ៉ាងដូចជាអ្នកសញ្ជកនា[[សម័យអង្គរ]]ទាំងឡាយនេះជាដើម * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីជយសិង្ហវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពជាប់ខ្សែស្រឡាយព្រះរាជវង្សនិងមានគោរម្យងារជា '''«ខ្លោញវលល្វោ»''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចមានជំនាញដឹកនាំទ័ពលុកព្រៃមកពី'''តំបន់ល្វោ'''([[ទ្វារវតី|ទ្វារវតី្ត]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីវិរេន្ទ្រធិបតីវរ្ម័ន''' ជាមេទ័ពគ្រប់គ្រងនៅ'''តំបន់ឆោកព្កុល'''(?)នៅក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]](គ.ស.១១១៣-១១៥០)ទើបគេឃើញមានរូបចម្លាក់លោកនៅក្នុងក្បួនព្យុហយាត្រាកងទ័ពរបស់[[សូរ្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] ដែលចុះពី'''ភ្នំសិវបាទ'''([[ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ]] [[ស្រុកព្រះនេត្រព្រះ]] [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]) * '''ព្រះកម្រតេងអញ ស្រីរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន'''។<ref>{{Cite web |last=TONG |date=2022-12-19 |title=មកស្គាល់ឈ្មោះ និងស្នាដៃរបស់មេទ័ពខ្មែរសម័យអង្គរ ១២រូប ត្រូវបានសង់រូបសំណាកនៅសួនព្រះរាជដំណាក់ក្រុងសៀមរាប |url=https://m.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/270473-2022-12-19-10-20-51.html |access-date=2025-06-16 |website=FRESH NEWS |language=en-gb}}</ref> == ស្ទឹងសៀមរាប == [[File:រាត្រីនៅមាត់ស្ទឹងសៀមរាប.jpg|thumb|ស្ទឹងសៀមរាបនាពេលរាត្រី]] [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាស្ទឹងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់[[ខេត្តសៀមរាប]]។តាមពិតទៅ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]គឺជាស្ទឹងសិប្បនិមិត្តដែលកកើតឡើងដោយស្នាដៃរបស់មនុស្ស។គ្មានឯកសារបញ្ជាក់ពីឆ្នាំនៃការបង្កើតស្ទឹងសៀមរាបឲ្យជាក់លាក់នោះទេប៉ុន្តែអ្នកស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថាវាត្រូវគេបង្កើតនិងកែច្នៃជាច្រើនសារតម្រូវតាមការរៀបចំដែនដីនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងសៀមរាបកកើតឡើងដោយសារការប្រសព្វគ្នារវាងអូរធំៗចំនួន ០២ គឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមស្ទឹងសំខាន់ៗទាំងបីដែលហូរកាត់តំបន់អង្គរដោយធ្វើដំណើរពីជើងទៅត្បូង។ស្ទឹងនេះស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹងពួកនិងខាងលិចស្ទឹងរលួស។យោងតាមឯកសាររបស់លោក'''អ៊ឹម សុខរិទ្ធី'''អនុប្រធាននាយកដ្ឋានមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិស្រាវជ្រាវនិងតម្កល់ឯកសារអង្គរនៃ[[អាជ្ញាធរអប្សរា|អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា]]បានសរសេរថាស្ទឹងសៀមរាបដែលគេឃើញសព្វថ្ងៃចាប់ពីចំណុច'''បំពេញរាជ'''មកជាសមិទ្ធិផលនៃស្នាដៃមនុស្សបង្កើតឡើងនៅក្នុង[[សម័យអង្គរ]]។ស្ទឹងនេះកើតពីអូរតូចៗដែលហូរពីភ្នំផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅខាងជើងវាលរាបអង្គរបន្ទាប់មកវាជួបគ្នានៅច្រកមួយមុននឹងហូរធ្លាក់ទៅកាន់វាលរាប។ក្នុងនោះក៏មានដៃអូរតូចៗជាច្រើនបានហូរមកភ្ជាប់បន្ថែមទៀតដែលប្រភព ០២ សំខាន់ៗដែលគេស្គាល់ច្បាស់នោះគឺអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។'''អូរធំ'''មានប្រភពពី[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីទិសឦសាននៃរមណីយដ្ឋានអង្គរ។លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតក្នុងឯកសាររបស់លោកបន្ថែមទៀតថា[[ភ្នំគូលែន]]ដែលមានលក្ខណៈខ្ពង់រាបមានបណ្តោយ ២៥ គីឡូម៉ែត្រលាតសន្ធឹងពីទិសពាយ័ព្យមកទិសអាគ្នេយ៍និងមានទទឹង ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីទិសនិរតីមកឦសាននិងមានកម្ពស់ ៣០០ ម៉ែត្រទៅ ៤៥០ ម៉ែត្រប្រៀបនឹងវាលទំនាបជុំវិញ។ជ្រលងចុងខាងកើតនៃខ្ពង់រាប[[ភ្នំគូលែន|គូលែន]]មានជប់ធំមួយដែលឲ្យកំណើតទៅផ្លូវទឹកសំខាន់ៗពីរគឺអូរថ្មដាប់និងអូរធំ។ចេញពីជប់អូរធំហូរធ្លាក់ចុះមកពីទិសពាយ័ព្យដោយទទួលទឹកពីអូរតូចៗជាច្រើនបត់បែនតាមជ្រលងថ្មហើយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទើបទៅដល់ទឹកធ្លាក់ម្តុំព្រះអង្គធំ។ជាបន្តបន្ទាប់វាបន្តដំណើរហូរទៅមុខហូរចុះយ៉ាងឆ្ងាយទើបទៅដល់ជើងភ្នំហប់ផ្នែកខាងកើត។ចុងក្រោយអូរធំហូរចុះមកខាងលិច ប្រសព្វនឹងស្ទឹងឫស្សីហើយហូរចុះមកត្បូងរួមគ្នាបង្កើតជា[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ចំណែក'''អូរក្បាលស្ពាន'''វិញអូរនេះមានប្រភពពីភ្នំក្បាលស្ពាននិងភ្នំក្រោល។ក្បាលស្ពានស្ថិតនៅ[[ភូមិឃុនរាម]] [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានចម្ងាយប្រមាណ ១៥ គីឡូម៉ែត្រទិសឦសានពី[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]]។ឯកសាររបស់លោកអ៊ឹម សុខរិទ្ធីបានលម្អិតទៀតថាអូរក្បាលស្ពានស្ថិតនៅលើកម្ពស់ប្រមាណ ២០០ ម៉ែត្រពីផ្ទៃទឹកសមុទ្រហូរចុះពីទិសពាយ័ព្យមកអាគ្នេយ៍បង្កើតជាទឹកធ្លាក់មួយមានកម្ពស់ពី ០៥ ទៅ ០៦ ម៉ែត្ររួចចូលទៅក្នុងអូរឫស្សីនិងបន្តហូរទៅជួបអូរធំស្ថិតនៅជើងភ្នំហប់។អូរធំនិងអូរឫស្សីក៏ហូរចូលគ្នាបង្កើតជាស្ទឹងតែមួយគឺ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]ដែលហូរចុះទៅខាងត្បូងស្រោចស្រពតំបន់អង្គរមុននឹងហូរចាក់ទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]។ទឹកដែលហូរតាមអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពានទទួលមន្តពីចម្លាក់ជាច្រើនមានដូចជាសហស្រលិង្គហៅថាលិង្គមួយពាន់ដែលត្រូវបានឆ្លាក់នៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥៤ នៃគ.សក្នុងរាជ្យ[[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ១]]។ទឹកនេះហូរធ្លាក់ចូលទៅស្ទឹងសៀមរាបបន្តកាត់តាមអង្គរនិងធ្លាក់ចូល[[បឹងទន្លេសាប]]។តាមអ្នកមានជំនឿទឹកនេះជាប្រភពនៃសេចក្តីចម្រុងចម្រើននិងត្រជាក់ត្រជុំ។ [[ស្ទឹងសៀមរាប]] ប្រៀបដូចជា[[ទន្លេគង្គា]]នៅ[[ក្រុងពារាណសី]] [[ប្រទេសឥណ្ឌា]]។[[ទន្លេគង្គា]]មានប្រភពពីភ្នំហិមពាន្ត។តាម[[សាសនាហិណ្ឌូ|សាសនាព្រាហ្មណ៍]]ទន្លេនេះមានកំណើតនៅឋានសួគ៌។[[ទន្លេគង្គា]]ហូរធ្លាក់មកលើដីមានរូបរាងជាភ្លៀងរួចជ្រាបចូលទៅក្នុងដីនិងចុងបញ្ចប់ហូរចេញមកវិញផ្តល់ជាប្រភពទឹកទៅស្ទឹងទន្លេទាំងឡាយ។ភ្នំនៅក្បែរវាលនិងភ្នំហិមពាន្តទទួលទឹកភ្លៀងនៅរដូវវស្សាជាមួយគ្នាគឺរដូវមូសុងវស្សាភ្នំទាំងនោះជាអាងទឹកធម្មជាតិនិងជាប្រភពនៃស្ទឹងនិងទន្លេទាំងពូងដែលហូរមកកាន់តំបន់ទំនាប។បន្ទាប់មកមនុស្សបានចាត់ចែងរៀបចំយកទឹកស្ទឹងទន្លេទាំងនោះមកប្រើប្រាស់ទៅតាមតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់ខ្លួន។នៅស្រុក[[ខ្មែរ]]គ្មាន[[ទន្លេគង្គា]]ដូច[[ឥណ្ឌា]]ទេ។ដូច្នេះហើយ[[ខ្មែរ]]បានកែច្នៃរៀបចំប្រភពស្ទឹងដើម្បីប្រដូចទៅនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។ដូចជានៅ[[ភ្នំគូលែន]]និងក្បាលស្ពាន[[ខ្មែរ]]បានឆ្លាក់លិង្គនិងរូបទេពផ្សេងៗនៅតាមបណ្តោយអូរធំនិងអូរក្បាលស្ពាន។អូរទាំងពីរនេះជាប្រភពនៃ[[ស្ទឹងសៀមរាប]]។ទឹកហូរកាត់តាមលិង្គប្រៀបដូចជាភ្លៀងធ្លាក់មកពីភ្នួងព្រះកេសា[[ព្រះឥសូរ]]។ហេតុនេះហើយដែលគេថាស្ទឹងសៀមរាបប្រៀបដូចនឹង[[ទន្លេគង្គា]]។<ref>{{Cite web |title=ស្ទឹង​សៀមរាប​ប្រដូច​ទៅនឹង​ទន្លេ​គង្គា​របស់​ឥណ្ឌា​ |url=https://thmeythmey.com/detail/46648 |access-date=2025-06-16 |website=thmeythmey.com |language=en}}</ref> == ប្រជាសាស្រ្ត== ខេត្តសៀមរាប មានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ០៤ ជាខេត្តដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបមានផ្ទៃដីចំនួន ១០២៩៩ គីឡូម៉ែត្រការ៉េជាខេត្តដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេលំដាប់ទី ១០ នៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មានក្រុងចំនួន ០២ ស្រុកមានចំនួន ១១ ឃុំមានចំនួន ៨៦ សង្កាត់ចំនួន ១៤ និងភូមិចំនួន ៨៧៥<ref>ព័ត៌មានរបស់ក្រសួងទេសចរណ៍នៅដើមឆ្នាំ២០១៣</ref>។ប្រជាជនដែលរស់នៅ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ភាគច្រើនជាអ្នកផ្លាស់ទីលំនៅមកពីខេត្តផ្សេងៗនិងពីស្រុកជនបទផ្សេងៗពីគ្នានៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ខេត្តសៀមរាបគឺជាតំបន់គោលដៅទេសចរណ៍សម្រាប់ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិមកទស្សនាជាចម្បង។ == លក្ខណៈភូមិសាស្ត្រ == ខេត្តសៀមរាប ជាខេត្តមួយស្ថិតនៅតំបន់ពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]តាមបណ្តោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលមានចម្ងាយប្រវែង ៣១៤ គ.មពី[[រាជធានីភ្នំពេញ]]មានពំ្រប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង[[ខេត្តកំពង់ធំ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ខាងលិចជាប់នឹង[[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]]ខាងជើងជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរមានជ័យ]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]] និង ខាងត្បូងជាប់នឹង[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[បឹងទន្លេសាប]]។ព្រំប្រទល់ជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]មានប្រវែង ៨២ គ.មដែលស្ថិតជាប់នឹង[[ស្រុកជីក្រែង]] [[ស្រុកសូត្រនិគម]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ស្រុកសៀមរាប]] [[ស្រុកពួក]] និង [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ស្របតាមលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រនៃតំបន់នេះគឺមានសីតុណ្ហភាព ក្ដៅហួតហែង រាំងស្ងួត មានសំណើម និង មានទឹកជំនន់យើងអាចបែងចែកតំបន់ទាំងនេះជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកខាងលើមាន ១៣ ឃុំ ផ្នែកកណ្តាលមាន ៦៩ ឃុំ និង ផ្នែកខាងក្រោមជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]មាន ១៨ ឃុំ។តំបន់ខាងលើសម្បូរទៅដោយព្រៃភ្នំមានសណ្ឋានដូចជាដីទួលឬខ្ពង់រាបខ្វះខាតទឹកនិងជួបប្រទះគ្រោះរាំងស្ងួតញឹកញាប់។តំបន់កណ្តាលជាវាលស្រែល្វឹងល្វើយនិងមានលំនៅឋានរបស់ប្រជាជនច្រើនព្រមទាំងប្រាង្គប្រាសាទនានានិងតំបន់ក្រោមជាវាលទំនាបរងទឹកជំនន់រៀងរាល់ឆ្នាំជាតំបន់ពេលណាមានភ្លៀងធ្លាក់ជន់លិចលង់ពេលណាគ្មានភ្លៀងស្ងួតហួតហែងមានផ្ទៃក្រឡាសរុបប្រមាណ ១២.០១៥ គីឡូម៉ែត្រការ៉េចែកចេញជា ១២ ក្រុងនិងស្រុក ១០០ សង្កាត់និងឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ ដោយមានប្រជាជនសរុប ១,១១៤,៦១៦ នាក់ ត្រូវនឹង ៦,៣២% នៃប្រជាជនសរុបទូទាំងប្រទេស។មុខរបរសំខាន់ៗនៃតំបន់ទាំងបីនេះមានភាពខុសៗគ្នាពោលគឺ ៖ :'''ក'''. ផ្នែកខាងលើធ្វើស្រូវចម្ការនិងរុករកអនុផលព្រៃឈើ :'''ខ'''. ផ្នែកកណ្តាលធ្វើស្រែនិងសេវាកម្មផ្សេងៗ :'''គ'''. ផ្នែកខាងក្រោមធ្វើស្រែនិងចម្ការដំំណាំតាមរដូវនិងប្រកបអាជីវកម្មនេសាទ។ ជាទូទៅខេត្តសៀមរាបជាតំបន់ជនបទ។ប្រជាជនប្រមាណ ៧០% រស់នៅតាមទីជនបទឆ្ងាយពីទីក្រុងដែលពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្មជាអាជីព។ប្រជាជនប្រមាណ ១៨% រស់នៅតាមតំបន់ជាប់នឹង[[បឹងទន្លេសាប]]ពឹងផ្អែកលើអាជីវកម្មនេសាទនិងធ្វើចម្ការដំណាំផ្សេងៗនិង ១២% ទៀតរស់នៅតាមទីប្រជុំជននិងទីក្រុងដែលមានមុខរបរជាពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍ និង បុគ្គលិករដ្ឋជាដើម។ [[File:Tonle Sap Lake phases.gif|thumb|ផែនទីនៃបឹងទន្លេសាប]] ភ្នំនៅក្នុងក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ របស់[[ខេត្តសៀមរាប]]មានចំនួនសរុបប្រមាណ ៤១ ភ្នំហើយមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលមិនបានទៅដល់ចំណែកភ្នំមួយចំនួននៅតាមបណ្តាក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ នោះមានវត្តនៅពីលើនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដែលនៅសល់តាំងពីសម័យសង្គ្រាមព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានធម្មជាតិមួយចំនួនដែលនៅជាប់ជើងភ្នំកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិដែលបានចូលមកទស្សនានៅលើទឹកដីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃ[[ខេត្តសៀមរាប]]។ហើយមានផ្ទះប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅជិតជើងភ្នំទាំងនោះដែលប្រកបមុខរបរលក់ដូរនិងធ្វើស្រែចម្ការគ្រាន់បានចំណូលយកមកចិញ្ចឹមក្នុងក្រុមគ្រួសារជៀសវាងចេញទៅធ្វើចំណាកស្រុកនៅក្រៅប្រទេសផងដែរ។តាមរបាយការណ៍ពីអធិការក្រុង-ស្រុកទាំង ១២ បានរៀបរាប់ប្រាប់ឲ្យដឹងអំពីភ្នំនីមួយៗរបស់ក្រុង-ស្រុកថាភ្នំចំនួន ៤១ ភ្នំនៅ[[ខេត្តសៀមរាប]]នោះមានដូចជា ៖ * [[ក្រុងសៀមរាប]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''[[ភ្នំក្រោម]]'''មានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនៅលើកំពូលភ្នំមានវត្តអារាមនៅលើកំពូលភ្នំនិងមានវត្តនៅតាមចំរ៉ាក់ជើង'''[[ភ្នំក្រោម]]'''ហើយមានផ្សារលក់ដូរព្រមទាំងមានទេសភាពស្រស់បំព្រងមើលពីលើភ្នំមកគួរឲ្យទាក់ទាញអារម្មណ៍ភ្ញៀវជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរហើយដែលបាននាំគ្នាបើកឡានជិះម៉ូតូកង់ឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំដើម្បីថតផ្តិតយករូបភាពពីលើកំពូលភ្នំទៅ[[បឹងទន្លេសាប]]និងទេសភាពនៅជុំវិញបរិវេណជើងភ្នំផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[សង្កាត់សៀមរាប]] [[ក្រុងសៀមរាប]] និង '''ភ្នំបាក់ខែង'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននៅលើកំពូលភ្នំដែលភ្ញៀវបរទេសនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃរះពេលព្រលឹមនៅពេលល្ងាចនាំគ្នាឡើងទៅមើលថ្ងៃលិចហើយនៅខាងក្រោមទល់មុខប្រាសាទមានអ្នកលក់ដូរជាច្រើនស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិត្រពាំងសេះ]] [[សង្កាត់គោកចក]] [[ក្រុងសៀមរាប]]។ * [[ស្រុកជីក្រែង]] មានភ្នំចំនួន ០៧ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ុន ភ្នំពើង ភ្នំបាក់រទេះ'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំក្បាលខ្មោច ភ្នំអាចម៍ស្រមោច ភ្នំខ្ទុំ''' និង '''ភ្នំល្អាង'''មានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់[[ស្រុកគូលែន]] [[ខេត្តព្រះវិហារ]]ហើយភ្នំទាំង ០៧ នោះគឺស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំខ្វាវ]] [[ស្រុកជីក្រែង]]។ * [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]]មានភ្នំចំនួន ០២ គឺ'''ភ្នំចង្ហា''' និង '''ភ្នំកង្ហិត'''ស្ថិតនៅក្នុងភូមិស្រាស្ត្រ[[ឃុំពពេល (ស្រុកសូទ្រនិគម)|ឃុំពពែល]] [[ស្រុក​សូទ្រ​និគម|ស្រុកសូត្រនិគម]]។ * [[ស្រុកស្វាយលើ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''[[ភ្នំគូលែន]]'''មានវត្តនៅលើកំពូលភ្នំគឺព្រះអង្គធំនិងមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើនព្រមទាំងមានរមណីយដ្ឋានថែមទៀតផងដែរ'''ភ្នំរាម'''មានព្រៃសហគមន៍'''ភ្នំទំពូង'''នៅមានគ្រឹះថ្មប្រាសាទបុរាណដែលនៅសេសសល់ពីសង្គ្រាមហើយភ្នំទាំង ០៣ នេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំស្វាយលើ]] '''ភ្នំតាវ៉ា'''ស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំតាសៀម]] និង '''ភ្នំខ្យង'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំកន្ទួត]]។ * [[ស្រុកស្រីស្នំ]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំតាស ភ្នំតាប៉ែន ភ្នំធំ ភ្នំព្រះច្បារ''' និង '''ភ្នំមហាឥសី'''ពុំមានវត្តឬប្រាសាទបុរាណនៅទីនោះឡើយដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅស្លែងស្ពាន[[ស្រុកស្រីស្នំ]]។ * [[ស្រុកអង្គរធំ]]មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំលាងដៃ]]'''ភ្នំឆ្កែកូន'''មានវត្តនៅពីលើ'''ភ្នំតាទូស'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំពាក់ស្នែង]] និង '''ភ្នំកងរី'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានប្រាសាទបុរាណបាក់បែកផងដែរដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសាស្ត្រ[[ឃុំជប់តាត្រាវ]]និងមានភ្នំជាច្រើនទៀតដែលយើងទៅមិនដល់។ * [[ស្រុកអង្គរជុំ]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំពើងតានន់'''ដែលមានសម្រស់ទេសភាពស្រស់ស្អាតជារមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិដែលមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតក្នុង[[ភូមិគោកដូង]] [[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជាង ៧០ គីឡូម៉ែត្រពី[[ក្រុងសៀមរាប|ទីរួមខេត្តសៀមរាប]]តាមផ្លូវទៅផ្សារពាក់ស្នែង និង '''ភ្នំម្រេច'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំគោកដូង]] [[ស្រុកអង្គរជុំ]]។ * [[ស្រុកវ៉ារិន]] មានភ្នំចំនួន ០៤ ភ្នំគឺ'''ភ្នំចង្ក្រានរយ'''មានវត្តនៅពីលើហើយមានរមណីយដ្ឋានទឹកធ្លាក់ដែលមើលទៅគួរជាទីគយគន់ផងដែរស្ថិតនៅ[[ឃុំស្វាយស|ឃុំស្វាយសរ]] '''ភ្នំសង្កែ''' '''ភ្នំបាយដុត'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំល្វាក្រាំង|ឃុំល្វាវក្រាំង]] និង '''ភ្នំអាជ្ញារាម'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំប្រាសាទ]]។ * [[ស្រុកក្រឡាញ់]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំទ្រង់បាត'''ដែលមានប្រាសាទតូចៗនិងមានអាស្រមនៅពីលើផងដែរមានភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅ[[ភូមិភ្នំទ្រង់បាត]] [[ឃុំកំពង់ថ្កូវ]] [[ស្រុកក្រឡាញ់]]។ * [[ស្រុកពួក]]មានភ្នំចំនួន ០២ ភ្នំគឺ'''ភ្នំរ៉ូង'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ភូមិដូនកែវ]] និង '''ភ្នំដី'''ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅជាប់[[បឹងទន្លេសាប]]។ * [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]មានភ្នំចំនួន ០៥ ភ្នំគឺ'''ភ្នំដី'''ស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំហប់'''មានវត្តនៅពីលើស្ថិតនៅ[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]] '''ភ្នំក្បាលស្ពាន'''មានប្រាសាទបុរាណជាច្រើននិងមានរមណីយដ្ឋានផងដែរស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំឃុនរាម]] '''ភ្នំទេវៈ'''ស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរំចេក]] និង '''[[ភ្នំគូលែន]]'''ជាប់ចំរ៉ាក់ជើងភ្នំស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំត្បែង]]ហើយក៏ជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់កណ្តាលម្ខាងម្នាក់នឹង[[ស្រុកស្វាយលើ]]ផងដែរ។ * [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]មានតែប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទព្រះគោ]] [[ប្រាសាទលលៃ]] [[ប្រាសាទចៅស្រីវិបុលកេរ្តិ៍]]ជាដើមហើយនៅមានវត្តចាស់ៗដល់បច្ចុប្បន្នហៅថាវត្តត្រាច។ *[[ក្រុងរុនតាឯក]]មានភ្នំចំនួន ០១ ភ្នំគឺ'''ភ្នំបូក'''មានវត្តនិងប្រាសាទបុរាណនៅពីលើស្ថិតនៅ[[សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]]។<ref>{{Cite web |date=2018-08-24 |title=មោះ​! មក​ស្គាល់​ភ្នំ​ចំនួន​៤១​ភ្នំ​នៅ​ខេត្តសៀមរាប និង​រមណី​ដ្ឋា​ន​ជា​ច្រើន​ទៀត |url=https://kohsantepheapdaily.com.kh/article/691560.html |access-date=2025-06-16 |website=Koh Santepheap Daily |language=km}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តសៀមរាប ចែកចេញជា ១២​ ក្រុង/ស្រុក ១០០ សង្កាត់/ ឃុំ និង ៩០៧ ភូមិ<ref>{{Cite web |url=http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2008-08-29 |archivedate=2009-04-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090416005213/http://www.cambodia.gov.kh/unisql1/egov/khmer/province/siem_reap.html |url-status=dead }}</ref>៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដក្រុងនិងស្រុក ! ក្រុងនិងស្រុក ! ឈ្មោះក្រុងនិងស្រុកជាអក្សរឡាតាំង ! ផែនទីក្រុងនិងស្រុក |- | ១៧០១ | [[ស្រុកអង្គរជុំ]] | Angkor Chum |[[File:1701 Angkor Chum District.svg|thumb]] |- | ១៧០២ | [[ស្រុកអង្គរធំ]] | Angkor Thum |[[File:1702 Angkor Thum District.svg|thumb]] |- | ១៧០៣ | [[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] | Banteay Srei |[[File:1703 Banteay Srei District.svg|thumb]] |- | ១៧០៤ | [[ស្រុកជីក្រែង]] | Chi Kraeng |[[File:1704 Chi Kraeng District.svg|thumb]] |- | ១៧០៦ | [[ស្រុកក្រឡាញ់]] | Kralanh |[[File:1706 Kralanh District.svg|thumb]] |- | ១៧០៧ | [[ស្រុកពួក]] | Puok |[[File:1707 Puok District.svg|thumb]] |- | ១៧០៩ | [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] | Prasat Bakong |[[File:1709 Prasat Bakong District.svg|thumb]] |- | ១៧១០ | [[ក្រុងសៀមរាប]] | Siem Reab |[[File:1710 Siem Reap Municipality.svg|thumb]] |- | ១៧១១ | [[ស្រុកសូត្រនិគម|ស្រុកសូទ្រនិគម]] | Soutr Nikom |[[File:1711 Soutr Nikom District.svg|thumb]] |- | ១៧១២ | [[ស្រុកស្រីស្នំ]] | Srei Snam |[[File:1712 Srei Snam District.svg|thumb]] |- | ១៧១៣ | [[ស្រុកស្វាយលើ]] | Svay Leu |[[File:1713 Svay Leu District.svg|thumb]] |- | ១៧១៤ | [[ស្រុកវ៉ារិន]] | Varin |[[File:1714 Varin District.svg|thumb]] |- | ១៧១៥ | [[ក្រុងរុនតាឯក]] | Run Ta Ek |- |} == មធ្យោបាយធ្វើដំណើរនិងដឹកជញ្ជូន == *'''អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ''' [[File:Siem_reap_airport.JPG|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាបអង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលបម្រើឲ្យខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរវាមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិគោកដូង]] [[សង្កាត់ទឹកវិល]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]។វាត្រូវបានបើកដំណើរការនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ និងបានបិទទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ ២០២៣ នៅពេលដែលបើកដំណើរការ[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]ជាផ្លូវការ។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលមមាញឹកជាងគេទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិភ្នំពេញ]]។<ref>{{cite web|url=http://cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|title=Cambodia Airports Traffic Data|website=Cambodia-airports.com|access-date=2025-06-16|archivedate=2009-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090911094100/http://www.cambodia-airports.com/index.php?option=com_trafficdata&Itemid=79&lang=en|url-status=dead}}</ref><ref name="CAPA">{{Cite web |title=New Siem Reap-Angkor International Airport New Airport Profile {{!}} CAPA |url=https://centreforaviation.com/data/profiles/newairports/new-siem-reap-angkor-international-airport |access-date=2022-12-06 |website=centreforaviation.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.ttgasia.com/2023/07/31/new-siem-reap-international-airport-to-begin-operations-in-october/|title=New Siem Reap International Airport to begin operations in October|publisher=TIG Asia|date=31 July 2023|accessdate=20 September 2023}}</ref><ref name="ABC"/><ref name="XN"/> [[File:New_Siem_Reap-Angkor_International_Airport_01.jpg|thumb]] '''[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]''' គឺជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[ភូមិក្រៀលពង]] [[ឃុំពពេល]] និង [[ភូមិប្រវ៉ាល]] [[ឃុំតាយ៉ែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] [[ខេត្តសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដែលបម្រើឲ្យ[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ ១៨ គីឡូម៉ែត្រភាគឦសាន[[ឃុំដំដែក]] [[ស្រុកសូទ្រនិគម]] ៤០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] និង ៥០ គីឡូម៉ែត្រខាងកើត[[ក្រុងសៀមរាប]]។វាជាអាកាសយានដ្ឋានដែលធំជាងគេបង្អស់ទី ០២ នៅ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]បន្ទាប់ពី[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោតាខ្មៅ|អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិតេជោ]]នៅក្នុង[[ភូមិតាព្រហ្ម]] [[ឃុំបឹងខ្យាង]] [[ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង]] [[ខេត្តកណ្តាល]]។[[អាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិសៀមរាប-អង្គរ]]គ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដី ៧០០ ហិកតានិងមានផ្លូវរត់ប្រវែង ៣៦០០ ម៉ែត្រ។<ref>{{Citation|title=Groundwater development and management in Siem Reap, Cambodia|url=https://doi.org/10.1201/b14895-69|publisher=CRC Press|date=2013-05-12|accessdate=2025-06-16|isbn=978-1-138-00055-1|pages=595–601|first=M|last=Nishigaki|first2=S|last2=Takahashi|first3=M|last3=Takahashi|first4=Y|last4=Maruo}}</ref> == តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តសៀមរាប== តាមប្រវត្តិសាស្ដ្រទឹកដីខេត្តសៀមរាបជាតំបន់[[រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា|រាជធានី]]របស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]អំឡុងពីសតវត្សរ៍ទី ០៩ ដល់សតវត្សរ៍ទី ១៣។ដោយសារមូលហេតុខាងលើនេះហើយទើបរហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះគេនៅឃើញមានសំណង់ប្រាសាទបុរាណយ៉ាងច្រើននៅពាសពេញទឹកដីដ៏បវរនៃខេត្តសៀមរាបនេះ។ប្រាសាទទាំងឡាយនៅតំបន់អង្គរដែលមានឈ្មោះល្បីទូទាំងពិភពលោកគឺស្ថិតនៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដែលគ្របដណ្តប់ដោយផ្ទៃក្រលា ៦០០ គ.មការ៉េ។សព្វថ្ងៃប្រាសាទចំនួនត្រូវបានរកឃើញជាបន្តបន្ទាប់។ប្រាសាទទាំងឡាយត្រូវបានកសាងឡើងរវាងសតវត្សរ៍ទី ៩ និងទី ១៣។កម្មវិធីកសាងឥតឈប់ឈរត្រូវបានប្រកាន់ខ្ជាប់ដោយព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចប្រៀបធៀបបានទៅនឹងសំណង់[[មហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា|ប្រាសាទមហាពីរ៉ាមីតនៃជីហ្សា]]ដែលកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[:en:Fourth Dynasty of Egypt|រាជវង្សទី ០៤ នៃអេហ្ស៊ីបបុរាណ]]និងសំណង់ប្រាសាទដទៃទៀតនៅក្នុង[[អេហ្ស៊ីប|ប្រទេសអេហ្សីប]]។ព្រះរាជា[[ខ្មែរ]]បានសាងសង់ប្រាសាទទាំងនេះដោយប្រើកម្លាំងកម្មករយ៉ាងច្រើនតាមការប៉ាន់ស្មានការធ្វើសំណង់ថ្មីនីមួយៗអាចប្រើមនុស្សប្រហែល ៧៥០០០០ នាក់ក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១២ និង ១៣ ។ទោះបីជាបន្សល់ទុកនូវប្រាសាទជាច្រើនក៏ដោយសព្វថ្ងៃនេះគឺមានភស្តុតាងបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះចំពោះមនុស្សដែលមករស់នៅពិតប្រាកដនៅទីក្រុងដ៏ចំណាស់មួយនេះកាលពីអតីតកាល។អ្នកធ្វើដំណើរ[[ព័រទុយហ្គាល់|ជនជាតិព័រទុយហ្គាល់]]ត្រូវបានគេជឿថាជាជនជាតិបស្ចឹមប្រទេសដំបូងគេដែលបានសម្លឹងមិនដាក់ភ្នែកទៅលើភាពអស្ចារ្យនៃ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅពេលទៅទស្សនាក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១៦។ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយកិត្តិយសធំបំផុតចំពោះការរកឃើញ[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដ៏អស្ចារ្យបានធ្លាក់ទៅអ្នកភូមិសាស្ដ្រ[[បារាំង|ជនជាតិបារាំង]]ឈ្មោះ'''ហង់រី មូហូត(Henri Mouhot)'''​ដែលបានមកទស្សនា[[ប្រាសាទ អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦០ ដែលបានតម្កល់ទុកនូវឯកសារនៅឯ[[ទីក្រុងប៉ារីស]]ក្រោយមរណភាពនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៨។ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៩ និង ២០ បេសកកម្មរបស់[[បារាំង]]ជាច្រើនបានមកទស្សនាប្រាសាទបុរាណនិងធ្វើការកាប់ឆ្ការសម្អាតព្រៃពីប្រាសាទហើយបានប្រមូលនូវឯកសារបានយ៉ាងច្រើន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បានប្រគល់ទឹកដីអង្គរមកឲ្យ[[ខ្មែរ]]គ្រប់គ្រងវិញដោយសារ[[បារាំង]]គាបសង្កត់ខ្លាំងពេកហើយនៅក្នុងនោះបាននាំមកនូវភ្ញៀវទេសចរឲ្យមកទស្សនា[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]ជាលើកដំបូងនៅលើទឹកដីអង្គរ។ភ្ញៀវទេសចរអាចជ្រើសរើសទស្សនាតាមវង់តូចដែលរួមមានទីក្រុងដ៏ល្បីល្បាញរបស់ព្រះរាជាគឺអង្គរធំនិងអង្គរតូចដែលមានប្រាសាទជាច្រើនដូចជា[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]] [[ស្រះស្រង់]]និងរមណីយដ្ឋានជាច្រើនទៀត។ភ្ញៀវទេសចរអាចបន្តដំណើរទៅទស្សនានៅវង់ធំនោះគេនឹងបានឃើញប្រាសាទមួយចំនួនផ្សេងទៀតនិង[[បារាយណ៍]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]។ប្រសិនបើមានពេលវេលាភ្ញៀវទេសចរអាចទៅទស្សនាប្រាសាទល្បីល្បាញផ្សេងទៀតដូចជា[[ប្រាសាទបន្ទាយស្រី]] [[ប្រាសាទបាគង]] [[ប្រាសាទបេងមាលា]] [[ប្រាសាទលលៃ]]ជាដើមដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីប្រាសាទនៅតំបន់អង្គរបន្តិច។ * '''កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye''' [[File:អង្គរអាយ.jpg|thumb|]] ប្រសិនបើនិយាយពីទឹកដីនៃក្រុងបុរាណខេត្តសៀមរាបច្បាស់ជាមានមនុស្សជាច្រើននឹកឃើញដល់[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]និងប្រាង្គប្រាសាទនានាជាច្រើនទៀតដែលបានលាក់ខ្លួនកំពុងរង់ចាំភ្ញៀវទេសចរមកពីជិតឆ្ងាយទៅទស្សនា។តែបើទៅខេត្តសៀមរាបជាច្រើនដងបន្តិចភ្ញៀវទេសចរប្រាកដណាស់ថានឹងសួរថាក្រៅពីប្រាសាទនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបមានអ្វីផ្សេងទៀតដែលគួរឲ្យទាក់ទាញនិងគួរឲ្យចង់ទស្សនា។ដោយឡែកថ្មីៗនេះ[[ក្រុងសៀមរាប|ទីក្រុងសៀមរាប]]ក៏បានដាក់ដំណើរការកន្ត្រកវិលយក្សដែលមានឈ្មោះថា '''Angkor Eye''' ដែលជាបទពិសោធន៍កម្សាន្តថ្មីមួយបែបទាំងស្រៀវទាំងរំភើបប្រសិនបើបានជិះលេងកម្សាន្ត។ កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានកម្ពស់រហូតដល់ទៅ ៨៥ ម៉ែត្រពីដីដែលអាចឲ្យភ្ញៀវទេសចរដែលមកជិះកម្សាន្តអាចទស្សនាទេសភាពបាន ៣៦០ ដឺក្រេជុំវិញ[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងមូលតែម្ដងហើយសរុបមាន ៤៨ កាប៊ីនបំពាក់ដោយមាស៊ីនត្រជាក់។សម្រាប់តម្លៃនៅក្នុងការជិះមួយលើកសម្រាប់មនុស្សធំចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ(adult)[[ជនជាតិខ្មែរ]]មានតម្លៃ ០៥$ សម្រាប់ជនបរទេសតម្លៃ ១២$ ចំណែកក្មេងអាយុក្រោម ១២ ឆ្នាំ[[ជនជាតិខ្មែរ]]តម្លៃ ២.៥$ បរទេសតម្លៃ ០៥$ និងក្មេងទូទៅក្រោម ០៣ ឆ្នាំអាចចូលលេងដោយឥតគិតថ្លៃដែលនៅក្នុងការជិះមួយជុំគឺមានរយៈពេល ១៨ នាទី។ សម្រាប់កន្ត្រកវិលយក្ស Angkor Eye មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ភូមិគ្រួស]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]តាមបណ្ដោយ[[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] ដែលនៅជាប់នឹង[[ភូមិវប្បធម៌កម្ពុជា|ភូមិវប្បធម៌]]។ប្រសិនបើចង់ទស្សនាឲ្យកាន់តែស្អាតទៀតនោះភ្ញៀវទេសចរអាចជិះបាននៅចន្លោះម៉ោង ០៥ ទៅ ០៦ ល្ងាចដែលជាពេលវេលាដែលអាចទស្សនាថ្ងៃលិចជាមួយនឹងទេសភាពពីក្រុងរហូតដល់ជាយក្រុងឯណោះ។<ref>{{Cite web |date=2020-03-06 |title=ទាំងស្រៀវ ទាំងរំភើប ៣៦០ដឺក្រេ ៨៥ម៉ែត្រពីដី ជាមួយទេសភាពកម្រនៃក្រុងសៀមរាប លើកន្រ្តកយក្ស Angkor Eye |url=https://www.kampucheers.com/siemreap-angkor-eye/ |access-date=2025-06-16 |website=KAMPUCHEERS |language=en}}</ref> ==ឯកសារពិគ្រោះ== {{reflist|1}} {{Geographic location |Centre = ខេត្តសៀមរាប |North = [[ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ]] |Northeast = [[ខេត្តព្រះវិហារ]] |East = |Southeast = [[ខេត្តកំពង់ធំ]] |South = [[ខេត្តពោធិ៍សាត់]] |Southwest = [[ខេត្តបាត់ដំបង]] |West = [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ]] |Northwest = }} {{ខេត្តសៀមរាប}} {{ខេត្តក្រុងខ្មែរ}} [[Category:ខេត្តសៀមរាប|សៀមរាប]] [[Category:ខេត្តក្រុងខ្មែរ|សៀមរាប]] p0zcsqijspt1bngdcxm63hjjijgfdnj 0 3076 323190 323171 2025-07-03T13:31:57Z 58.97.218.20 323190 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | official_name = ខណ្ឌដង្កោ | native_name = | native_name_lang= | settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_map = Cambodia choeung ek mass graves.JPG | map_caption. = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]] | pushpin_map = | pushpin_map_caption = | subdivision_type = [[ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]] | subdivision_type2 = ចែកជា | subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ | subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល | subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]] | established_title = | established_date = | population_total = ២៥៤,១០០០ | population_as_of = ២០២៥<ref>{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}</ref> | population_density_km2 = 589 | area_total_km2 = 117.7585 | leader_title = លោកស្រី | leader_name = [[គឹម ញឹប]] | blank_name_sec1 = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]] | blank_info_sec1 = ១២៤០០ | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | timezone = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧) | latd= | longd= | coordinates_type = region:TH_type:adm2nd | coordinates_display = inline,title | website = [[K_dongkor@phnompehn.gov.kh]] | footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨ }} ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។ ==រដ្ឋបាល== ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០) ==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ== *នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]] *កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]] ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។ ==សាលារៀន== ===សាលាបឋមសិក្សា=== *[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]] ===អនុវិទ្យាល័យ=== *[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]] *[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]] ===វិទ្យាល័យ=== *[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]] ===ឯកជន=== *[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] *[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]] ==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)== *[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]] *[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]] *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] ===ឯកជន=== *[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]] ==វត្តអារាម== *​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]] *[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ *[[វត្តព្រៃវែង]] *[[វត្តព្រះធាតុ]] *[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក *[[វត្តឫស្សីសាញ់]] *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តអង្គមេត្រី]] *[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង *[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តចំការខ្សាច់]] ==ផ្សារ== *[[ផ្សារថ្នល់បត់]] *[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]] *[[ផ្សារចំការដូង]] ==បុរី== *[[បុរីពិភពថ្មី]] ==រោងចក្រ== *[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]] *[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]] ==បោះពុម្ព== *[[ឆ្នាំ២០១៣]] ដល់ *[[ឆ្នាំ២០២៥]] ==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]== គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។ ==សូមមើល== ១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]] ២.[[ខណ្ឌកំបូល]] ៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]] ៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]] ៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]] ៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]] ===សង្កាត់=== -[[សង្កាត់ដង្កោ]] -[[សង្កាត់ជើងឯក]] pprtbbscw11jdjlzw6j15uw6i77k2l7 323191 323190 2025-07-03T13:37:01Z 58.97.218.20 323191 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | official_name = ខណ្ឌដង្កោ | native_name = | native_name_lang= | settlement_type = [[រាជធានីភ្នំពេញ]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | image_map = Cambodia choeung ek mass graves.JPG | map_caption. = វាលពីឃាត[[ជើងឯក]] | pushpin_map = | pushpin_map_caption = ខណ្ឌទី៥ | subdivision_type = [[ប្រទេស]] | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = [[បំណែងចែករដ្ឋបាលនៃកម្ពុជា|រាជធានី]] | subdivision_type2 = ចែកជា | subdivision_name2 = ១៣សង្កាត់ ?ភូមិ | subdivision_type3 = ខណ្ឌនៅជិតកណ្ដាល | subdivision_name3 = [[សង្កាត់ស្ទឹងមានជ័យ]] [[ខណ្ឌមានជ័យ]] | established_title = | established_date = | population_total = ២៥៤,១០០០ | population_as_of = ២០២៥<ref>{{Cite web |url=http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |title=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019083907/http://www.phnompenh.gov.kh/kh/district.php |url-status=dead }}</ref> | population_density_km2 = 589 | area_total_km2 = 117.7585 | leader_title = លោកស្រី | leader_name = [[គឹម ញឹប]] | blank_name_sec1 = [[លេខកូដប្រៃសណីយ៍]] | blank_info_sec1 = ១២៤០០ | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | timezone = កម្ពុជា (ម៉ោង.៧) | latd= | longd= | coordinates_type = region:TH_type:adm2nd | coordinates_display = inline,title | website = [[K_dongkor@phnompehn.gov.kh]] | footnotes = ទូរស័ព្ទ: (៨៥៥) ០៨៩ ៩៧៨ ៨៨៨ }} ខណ្ឌដង្កោនេះមានបុរណនៅ[[ជើងឯក]]។ពីមុនមានសៀវភៅនៅក្នុងព្រះសង្ឃរាជ[[ជួន ណាត]]។ ==រដ្ឋបាល== ក្រមប្រៃសណីយ៍ខណ្ឌដង្កោ (១២៤០០) ==មន្រ្តី នគរបាល កងរាជអាវុធហត្ថ== *នគរបាល [[ជីម ស៊ីថា]] *កងរាជអាវុធហត្ថ [[ស សុភ័ណ្ឌ]] ==ប្រវត្តិសាស្រ្ត== ខណ្ឌនេះធ្លាប់ជាស្រុកមួយរបស់ [[ខេត្តកណ្ដាល]] គឺ[[ស្រុកដង្កោ]]។ ==សាលារៀន== ===សាលាបឋមសិក្សា=== *[[សាលាបឋមសិក្សា​ដង្កោ]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ពងទឹក]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ព្រៃវែង]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​ស្ពានថ្ម]] *[[សាលាបឋមសិក្សា​អរុណ​វ​តី]] ===អនុវិទ្យាល័យ=== *[[អនុវិទ្យាល័យដង្កោ]] *[[អនុវិទ្យាល័យទួលអម្ពិល]] ===វិទ្យាល័យ=== *[[​វិទ្យាល័យ​ពងទឹក]] ===ឯកជន=== *[[សាលាអន្តរជាតិអាយអេសអេស]] *[[សាលាបែលធីអន្តជាតិ]] ==មន្ទីរពេទ្យ (ប.ស.ស)== *[[មណ្ឌលសុខភាពចំការដូង]] *[[មន្ទីរពេទ្យបង្អែក​ដង្កោ CPA1]] *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] ===ឯកជន=== *[[មន្ទីរពេទ្យពហុព្យាបាលកោះកេរ]] ==វត្តអារាម== *​[[វត្ត​កំពង់​ក្ដុល]] *[[វត្តជ្រោយបទុម]] ហៅ ព្រែកជ្រៃ *[[វត្តព្រៃវែង]] *[[វត្តព្រះធាតុ]] *[[វត្ត​ព្រះបាទ​ជាន់​ឯក]] ហៅ ជើងឯក *[[វត្តឫស្សីសាញ់]] *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តអង្គមេត្រី]] *[[វត្តធុត្តុង្គ]]ហៅ វត្តចំការដូង *[[វត្តទួលសំរោង]] ក្នុងបុរីលឹមឈៀងហោរចំការដូង *[[វត្តសំបួរមាស]] *[[វត្តចំការខ្សាច់]] ==ផ្សារ== *[[ផ្សារថ្នល់បត់]] *[[ផ្សារសារឿន-យ៉ាន្នី]] *[[ផ្សារចំការដូង]] ==បុរី== *[[បុរីពិភពថ្មី]] ==រោងចក្រ== *[[រោងចក្រមីម៉ាម៉ា ផលិផនៅថៃ]] *[[រោងចក្រស្រាកម្ពុជា]] ==បោះពុម្ព== *[[ឆ្នាំ ២០១៣]] ដល់ *[[ឆ្នាំ ២០២៥]] ==សម័យ [[ប៉ុល ពត]]== គេបង្កើត[[ជើងឯក]]។ ==សូមមើល== ១.[[ខណ្ឌមានជ័យ]] ២.[[ខណ្ឌកំបូល]] ៣.[[ខណ្ឌទួលគោក]] ៤.[[ខណ្ឌដូនពេញ]] ៥.[[ខណ្ឌសែនសុខ]] ៦.[[ខណ្ឌជ្រោយចង្វា]] ===សង្កាត់=== -[[សង្កាត់ដង្កោ]] -[[សង្កាត់ជើងឯក]] ti68gsixzi3kdqaegkgjyy3zng50jb2 0 5402 323231 322840 2025-07-04T07:37:06Z RandomPoopedBoi 27248 Another acting PM 323231 wikitext text/x-wiki {{ប្រអប់ព័ត៌មាន ប្រទេស | latm = 45 | latNS = N | longd = 100 | longm = 29 | longEW = E | languages_type = [[អក្សរផ្លូវការ]] | languages2_type = | leader_name3 = | leader_name4 = | leader_name5 = | leader_name6 = | leader_name7 = | leader_name8 = | leader_name9 = | FR_total_population_estimate_year = | FR_foot = | FR_total_population_estimate = | FR_total_population_estimate_rank = | FR_metropole_population_estimate_rank = | conventional_long_name = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ | native_name = {{nobold|ราชอาณาจักรไทย ([[ភាសាថៃ]])<br/>''រ៉ាឆាអាក់ណាចាក់ថៃ''}} | image_flag = Flag of Thailand.svg | flag_type = [[ទង់ជាតិថៃ|ទង់ជាតិ]] | image_coat = Emblem of Thailand.svg | common_name = ថៃ | symbol_type = [[ត្រាផែនដី]] | national_motto = | national_anthem = ''[[ភ្លេងជាតិថៃ]]''<br/>''ភ្លេងជាតិថៃ (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | royal_anthem = ''[[សរសើរព្រះបារមី]]''<br/>''ព្រះរាជភ្លេង (ជាគ្រឿងភ្លេង)''<br/><center>[[File:Thai Royal Anthem - US Navy Band.ogg]]</center> | image_map = Thailand on the globe (Southeast Asia centered).svg | image_map_caption = ទីតាំងប្រទេសថៃ (ក្រហម) នៅលើភូគោល | capital_type = រាជធានី | capital = [[បាងកក]] | coordinates = {{Coord|13|45|N|100|29|E|type:city}} | largest_city = capital | latd = 13 | official_languages = [[ភាសាថៃ|ថៃ]]<ref name=CIA>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/th.html Thailand] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703193043/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/th.html |date=3 July 2015 }}, ''The World Factbook''.</ref><!--Thai is the official language. English is a non-official secondary language.--> | languages = [[អក្សរថៃ]] | ethnic_groups = {{unbulleted list | ៨៦% [[ជនជាតិថៃ|ថៃ]]<br />{{nowrap|&nbsp;–៣៩% [[ជនជាតិថៃ|សៀមកណ្តាល]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–២៨% [[ជនជាតិឦសាន|ឦសាន]]}}<br />{{nowrap|&nbsp;–១០% [[ជនជាតិសៀមខាងជើង|ឃុនមឿង]]}} <br />{{nowrap|&nbsp;–9% [[ជនជាតិថៃ|សៀមខាងត្បូង]]}} <br />{{nowrap|៣% [[ខ្មែរលើ|ខ្មែរ]]}} <br />{{nowrap|២% [[ជនជាតិថៃម៉ាឡេ|ម៉ាឡេ]]}} | ៩% [[ក្រុមជនជាតិនៅថៃ|ក្រុមជនជាតិចំនួន ៦៨ ក្រុមទៀត]] }} | ethnic_groups_ref = <ref name="Springer">{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/330368922 |author1=John Draper |author2=Joel Sawat Selway |title=A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10 |journal=Social Indicators Research |page=284 |volume=141 |issue=4 |date=January 2019 |doi=10.1007/s11205-019-02065-4 |access-date=18 កញ្ញា 2021}}</ref> | ethnic_groups_year = ២០១៩ | religion_year = ២០១៨ | religion = {{plainlist| * ៩៣.៥% [[ព្រះពុទ្ធសាសនា​នៅ​ថៃ|ព្រះពុទ្ធសាសនា]]<ref>Article 67:<br />"The State should support and protect Buddhism. In supporting and protecting Buddhism, [...] the State should promote and support education and dissemination of dharmic principles of Theravada Buddhism [...], and shall have measures and mechanisms to prevent Buddhism from being undermined in any form. The State should also encourage Buddhists to participate in implementing such measures or mechanisms."{{cite web|title=Constitution of the Kingdom of Thailand |url=http://www.constitutionnet.org/sites/default/files/2017-05/CONSTITUTION%2BOF%2BTHE%2BKINGDOM%2BOF%2BTHAILAND%2B%28B.E.%2B2560%2B%282017%29%29.pdf |website=constitutionnet.org|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> * ៥.៤% [[ឥស្លាមសាសនានៅថៃ|ឥស្លាមសាសនា]] * ១.១៣% [[គ្រិស្តសាសនានៅថៃ|គ្រិស្តសាសនា]] * ០.០២% [[ហិណ្ឌូសាសនានៅថៃ|ហិណ្ឌូសាសនា]] * ០.០០៣% គ្មានជំនឿសាសនា }} | religion_ref = <ref name="auto">{{cite web |url=http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |title=Population by religion, region and area, 2018 |publisher=NSO |access-date=17 កុម្ភៈ 2022 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls |archive-date=24 មេសា 2021 |archivedate=2021-04-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210424172255/http://statbbi.nso.go.th/nso/nso_center/project/table/files/S-soc-health/2561/000/00_S-soc-health_2561_000_000000_00100.xls }}</ref> | government_type = [[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រាជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] [[ឯកត្តរដ្ឋ]]ប្រកាន់[[ប្រព័ន្ធសភា|របបសភានិយម]] | leader_title1 = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]] | leader_name1 = [[វជិរាលង្ករណ]] | leader_title2 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | leader_name2 = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] (អំណាចត្រូវបានព្យួរ)<br/>[[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]] (ស្ដីទី) | legislature = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]] | upper_house = [[វុឌ្ឍិសភាថៃ|វុឌ្ឍិសភា]] | lower_house = {{nowrap|[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]]}} | established_event2 = [[អាណាចក្រសុខោទ័យ]] | sovereignty_type = [[ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម|និម្មិតកម្ម]] | established_event3 = [[អាណាចក្រអយុធ្យា]] | established_date2 = ១២៣៨–១៤៤៨ | established_event4 = [[អាណាចក្រធនបុរី]] | established_date3 = ១៣៥១–១៧៦៧ | established_event5 = [[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យក្រុងបាងកក]] | established_date4 = ១៧៦៨–១៧៨២ | established_event6 = {{nowrap|[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]}} | established_date5 = ៦ មេសា ១៧៨២ | established_date6 = ២៤ មិថុនា ១៩៣២ | area_km2 = ៥១៣,១២០ | area_size = 1 E7 | area_rank = ទី៥០ | percent_water = {{nowrap|០.៤ (២,២៣០ គម{{smallsup|២}})}} | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ៦៩,៩៥០,៨៥០<ref name="macro">{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/THA/thailand/population|title = Thailand Population 1950-2021}}</ref> | population_census = ៦៤,៧៨៥,៩០៩<ref>(ជាភាសាថៃ National Statistics Office, [http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120712002347/http://popcensus.nso.go.th/doc/8-thailand%20census.doc |date=12 July 2012}}. popcensus.nso.go.th.</ref> | population_estimate_year = ២០២១ | population_estimate_rank = ទី២០ | population_census_year = ២០១០ | population_density_km2 = ១៣២.១ | population_density_rank = ទី៨៨ | GDP_PPP = {{increase}} ១.៤២៨ ទ្រីលានដុល្លារ<ref name=imf2>{{cite web|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=578,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2021&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=[[មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ]]|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | GDP_PPP_year = ២០២២ | GDP_PPP_rank = ទី២២ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} ២០,៣៧៨ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ទី៦៩ | GDP_nominal = {{increase}} ៥៨៥.៥៨៦ ពាន់លានដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ២០២២ | GDP_nominal_rank = ទី២៥ | GDP_nominal_per_capita = ៨,៣៥៦ ដុល្លារ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ទី៨០ | Gini = ៣៤.៩ <!--number only--> | Gini_year = ២០១៩ | Gini_change = decrease<!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=ធនាគារពិភពលោក |access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | Gini_rank = | HDI = ០.៧៧៧ <!--number only--> | HDI_year = ២០១៩ | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[កម្មវិធីអភិវឌ្ឍន៍សហប្រជាជាតិ]]|date=15 December 2020|access-date=17 កុម្ភៈ 2022}}</ref> | HDI_rank = ទី៧៩ | currency = [[បាត]] (฿) | currency_code = THB | time_zone = | utc_offset = +៧ | utc_offset_DST = <!-- +N, where N is number of hours --> | DST_note = | time_zone_DST = | drives_on = ឆ្វេង | calling_code = [[លេខទូរស័ព្ទនៅថៃ|+៦៦]] | cctld = {{unbulleted list |[[.th]] |[[.ไทย]]}} | area_magnitude = 1 E11 | itu_prefix = HS, E2 }} {{contains Thai text|compact=yes}} '''ប្រទេសថៃ''' មានឈ្មោះជាផ្លូវការថា '''ព្រះរាជាណាចក្រថៃ''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:ราชอาณาจักรไทย) ហៅ'''ប្រទេសសៀម''' ([[ភាសាថៃ|ថៃ]]:สยาม) ជាប្រទេសដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន]]នៃភូមិភាគ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]។ ប្រទេសនេះមានព្រំដែនខាងកើតជាប់នឹង[[ឡាវ|ប្រទេសឡាវ]] ខាងទិសអាគ្នេយ៍ជាប់នឺងប្រទេស[[កម្ពុជា]] ខាងត្បូងជាប់ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]] និង[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] ខាងលិចជាប់នឹងប្រទេស[[ភូមា]] និង[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] ហើយមាន[[ទន្លេមេគង្គ]]ធ្វើជាព្រំដែលក្នុងតំបន់ខ្លះ គ្រប់គ្រងដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នឹងមានមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងរាជការផែនដីនៅក្រុង[[បាងកក]] និងមាន[[ចង្វាតនៃថៃ|ការបែងចែករដ្ឋបាលភូមិភាគចែកជា ៧៧ ខេត្ដ]]។ ប្រទេសថៃជាប់លំដាប់[[បញ្ជីរាយប្រទេសតាមក្រឡាផ្ទៃសរុប|ទី ៥០ ខាងផ្ទៃដី]]ដោយមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៥១៣,១១៥ គម^២ និងមាន[[បញ្ជីប្រទេសតាមចំនួនប្រជាជន|ប្រជាជនច្រើនលំដាប់ទី ២០ នៃពិភពលោក]]គឺមានប្រមាណ ៦៧ លាននាក់។ ថៃជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានបានមកពីវិស័យឧស្សាហកម្មនិងសេវាកម្ម។ ថៃមានទីកន្លែងទេសចរណ៍ល្បីៗ ដូចជា ផាត់តាយ៉ា ភូកេត ក្រុងបាងកក និងឈៀងម៉ៃ ដែលបង្កើនប្រាក់ចំណូលឱ្យដល់ប្រទេសជាតិ។ ដូចគ្នានឹងការនាំចេញដែលមានដែលជាផ្នែកសំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច មានតម្លៃ ៣៣៤,០២៦ លាន[[ដុល្លារអាមេរិក|ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក]] តាមការប៉ានប្រមាណនៅឆ្នាំ២០១០ សេដ្ឋកិច្ចថៃជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ទី ៣០ ក្នុងពិភពលោក។ [[ជនជាតិតៃ]]បានធ្វើចំណាកស្រុកពីភាគនិរតីប្រទេសចិនមកកាន់ទឹកដីប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ននៅអំឡុងសតវត្សទី១១។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដចាត់ទុកថា អាណាចក្រសុខោទ័យជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃដែលក្រោយមកបានធ្លាក់ក្រោយឥទ្ធិពលនៃអាណាចក្រអយុធ្យាដែលមានអំណាចជាង និងមានការទាក់ទងជាមួយជាតិបស្ចិមប្រទេស តែត្រូវបានធ្លាក់ចុះដុនដាបមួយរយៈដោយសារការពង្រីកអំណាចរបស់ភូមាចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៥១១ មុននឹងងើបឡើងវិញម្ដងទៀត​។ ពេលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងធនបុរីទ្រង់ស្ថាបនា[[អាណាចក្រធនបុរី]] ហេតុការណ៍ច្របូកច្របល់នៅសម័យចុងអាណាចក្របាននាំប្រទេសថៃចូលដល់យុគសម័យរបស់[[រាជវង្សចក្រី]]នៃ[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|ក្រុងរតនកោសិន្រ្ទ]]។ នៅក្នុងអំឡុងដើមសម័យក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ ប្រទេសថៃរងការវាយលុកពីប្រទេសជិតខាង តែក្រោយរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ជនជាតិអឺរ៉ុបចាប់ផ្ដើមមានឥទ្ធិពលលើភូមិភាគនេះយ៉ាងខ្លាំង ដែលនាំទៅរកការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាច្រើន និងការបាត់បង់ទឹកដីក្នុងផ្នែកខ្លះ ធ្វើឱ្យថៃអាចចៀសផុតពីអាណានិគមកិច្ចពីសំណាក់ប្រទេសអឺរ៉ុបបាន។ ក្រោយមកក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី១ ថៃបានចូលរួមជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយក្នុងឆ្នាំ ១៩៣២ មានការធ្វើបដិវត្តប្ដូរពីរបបរាជានិយមផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ។ ថៃបានចូលរួមខាងបក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគីនៅក្នុង[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២]]។ រហូតដល់អំឡុង[[សង្គ្រាមត្រជាក់]] ថៃបានចងសម្ព័ន្ធនយោបាយជាមួយអាមេរិក។ ពួកទាហានចូលមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកិច្ចការនយោបាយថៃយ៉ាងខ្លាំងក្រោយបដិវត្ដថៃរាប់សិបឆ្នាំ ទាំងក្នុងពេលដែលមានរដ្ឋបាលស៊ីវិល និងចូលទៅរកសម័យលោកសេរីក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នក្រោយការបោះឆ្នោតរើសនាយករដ្ធមន្រ្តី ថ្មី គណបក្ស ភឿថៃបានជាប់ឆ្នោតគឺក្នុងឆ្នាំ២០២៣ គឺតម្រូវអោយ លោក ភិថា លីមចារើនរ៉ាត់ ឡើងកាន់តំណែង។ ==និរុត្តិសាស្ត្រ== ពាក្យថា សៀម ជាពាក្យដែលបរទេសប្រើសម្រាប់ហៅអាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងកំលុងឆ្នាំគ.ស. ១៤៥៧ កាលពីដើមប្រទេសថៃខ្លួនឯងក៏ធ្លាប់ប្រើពាក្យថា សៀម រាប់តាំងពីរជ្ជកាលសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លាវចៅយូហួមក ដោយប្រាកដឃើញមានការប្រើឈ្មោះច្បាស់លាស់ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៨៥៦ តែជនជាតិថៃមិនធ្លាប់ហៅខ្លួនឯងថា “សៀម” ឬ “ជនជាតិសៀម”  ដូចពួកបរទេស ឬតាមឈ្មោះជាផ្លូវការក្នុងសម័យនោះឡើយ។ ចំណែកពាក្យថា “ជនជាតិថៃ” វិញ កំណត់ហេតុរបស់ឡាឡូបែបានកត់ត្រាទុកយ៉ាងច្បាស់ថា អ្នកស្រុកអយុធ្យាបានហៅខ្លួនឯងដូច្នេះមកជាយូរហើយ។ ក្រោយមកនៅថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣៩ តាមប្រកាសរដ្ឋនិយម ច្បាប់ទី ១ នៅសម័យរដ្ឋាភិបាលលោកវិបុលសង្គ្រាម (ដែលប្រកាសឱ្យប្រើកាលពីថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣៩) បានប្ដូរឈ្មោះប្រទេស និងសញ្ជាតិ​ពី “សៀម” មកជា “ថៃ” ដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមមានចេតនាចង់បង្ហាញថាដែនដីនេះជារបស់ជនជាតិថៃ ពុំមែនជារបស់ជនជាតិណាផ្សេង តាមលទ្ធិជាតិនិយមក្នុងពេលនោះ ដោយមួយកំលុងពេលក្រោយមកបានប្ដូរមកជា “សៀម” នៅឆ្នាំគ.ស.  ១៩៤៥ តែក៏មានការប្ដូរមកជាថៃម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៤៨ ដែលជាកំឡុងពេលដែលលោកវិបុលសង្គ្រាមធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្ដី។ ការប្ដូរឈ្មោះលើកនេះនៅមានការប្ដូរពី “Siam” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសនិងភាសាបារាំង មកជា “Thaïlande” ក្នុងភាសាបារាំង និង “Thailand” ក្នុងភាសាអង់គ្លេសរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយឈ្មោះសៀម នៅមានគេស្គាល់ជាទូទៅទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេស។            == ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ == {{Main|ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ}} ====​​​សម័យបុរេប្រវត្ដិ==== [[ឯកសារ:Tai Migration.svg|រូបភាពតូច|ផែនទីបង្ហាញការរស់នៅភូមិសាស្ត្រនៃ គ្រួសារភាសាតៃ-ក្រដៃ ។ ព្រួញតំណាងឱ្យគំរូទូទៅនៃការធ្វើចំណាកស្រុកនៃ កុលសម្ព័ន្ធនិយាយតៃ តាមដងទន្លេ និងឆ្លងកាត់ខាងក្រោម។]] ប្រទេសថៃមានប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាយូរមកហើយ ក្នុងសម័យអតីតកាល ទឹកដីដែលជាប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នបានមានមនុស្សចូលមករស់នៅតាំងពីសម័យយុគថ្មរំលីង គឺប្រហែល ២០.០០០ ឆ្នាំមកហើយ។ ភូមិភាគនេះបានទទួលឥទ្ធិពលវប្បធម៌និងសាសនាពីឥណ្ឌា ចាប់តាំងពីអាណាចក្រហ្វូណន នៅកំលុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១ តែចំពោះរដ្ឋរបស់ជនជាតិថៃវិញ តាមតំណាលយោនកបានកត់ត្រាថា ការស្ថាបនាអាណាចក្រថៃដំបូងកើតឡើងក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ៨៥៧ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ និងទី ៨ ក្នុងភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន ជនជាតិតៃឬថៃ បានបង្កើតរដ្ឋខ្លួនឯងមួយឈ្មោះថា '''ណាមជីវ ឬ ណានចាវ''' ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តយូណាន ប្រទេសចិន បច្ចុប្បន្ន។ ជនជាតិនេះ ដំបូងឡើយប្រមូលផ្ដុំគ្នាជាក្រុមក្នុងអំណាចស្ដេចត្រាញ់តែមួយ ហើយតាំងទីលំនៅនៅទិសឧត្តរឆ្ងាយពីប្រទេសខ្មែរ។ មុនដំបូងពួកសៀម ឬ ថៃចុះមកតាំងទីលំនៅនៅភាគកណ្ដាលនៃ[[ទន្លេព្រះចៅយ៉ា|ទន្លេមេណាម]](ទន្លេចៅព្រះយ៉ាបច្ចុប្បន្ន) ដែលចន្លោះរដ្ឋទ្វារវតី និង រដ្ឋហរិបុញ្ជយ ហើយបានបង្កើតជាបុរីនិងរដ្ឋតូចៗឋិតនៅក្រោមស្តេចត្រាញ់ ។ នៅសតវត្សរ៍ទី១២ គេក៏ប្រទះឃើញពាក្យស្យាម (Syam) និងរូបចម្លាក់ជនជាតិសៀមនៅលើជញ្ជាំងថ្មនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត ព្រមទាំងមានសេចក្តីនាមថា '''ស្យាម''' រួចបញ្ជាក់ថាជាពួកព្រៃ តាមឯកសារសិលាចារឹករបស់ចាមបានកត់សំគាល់ថា ពីមុនជនជាតិសៀមឬថៃស្ថិតនៅក្នុងជួរកងទ័ពខ្មែរក្នុងឋានៈជាទាសករ ឬ ជាឈ្លើយសឹក។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី១០ '''ការចុះខ្សោយនៅចុងសម័យអង្គរ''' ទំព័រទី១៦២</ref> នៅដើមសតវត្សរ៍ទី ១២ ជនជាតិសៀមឬថៃ បានរំកិលខ្លួនពីតំបន់យូណានចុះមកទិសខាងត្បូងបន្តិចម្តងៗ ការធ្វើទេសន្តប្រវេសន៍នៃជនជាតិសៀមនេះបណ្តាលមកពីចម្បាំងរវាងពួកម៉ុងហ្គោល និងចិននៅភាគខាងជើង ។ ពួកកង់សម្ព័ន្ធសៀមដែលគ្រប់គ្រងដោយស្ដេចត្រាញ់នាមមូគោង ស្ថិតនៅខាងជើងជិតភាម៉ូ បានដឹកនាំទ័ពវាយយកមឿងណៃឆ្នាំ១២២៣ អស្យានឆ្នាំ១២២៩ និងឈៀនសែន។ ទន្ទឹមទាំងនោះ ពួកសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសដើមហើយមកតាំងទីលំនៅនៅសុខោទ័យនោះ ក៏បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរ។ ស្ដេចសៀមយកខេត្តសួគ៌ាលោក ដោយបានបណ្ដេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញ ហើយតាំងរាជជាណាចក្រមួយឡើង ។ <ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រទី១៣៨ និងទី១៣៩ </ref> ==== អាណាចក្រសុខោទ័យ ==== {{Main|អាណាចក្រសុខោទ័យ}} [[ឯកសារ:4Y1A0508 Sukhothai (34384510751).jpg|រូបភាពតូច|វត្តស៊ីជុំ នៅ សុខោទ័យដែលធ្លាប់ជារាជធានីនៃនរគសុខោទ័យ]] ក្រោយការដួលរលំនៃចក្រពត្ដិខ្មែរក្នុងកំឡុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៣ ធ្វើឱ្យកើតមានរដ្ឋតូចៗ ជាច្រើន មានជាអាទិ សៀម មន និងម៉ាឡេ។ ជនជាតិសៀមដែលបានចេញពីប្រទេសកំណើតខ្លួនមកតាំងលំនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរត្រង់សុខោទ័យ បានធ្វើការបះបោរប្រឆាំងនឹងចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរបន្ទាប់មកបានវាយយកខេត្តខ្មែរ ដោយបណ្តេញចៅហ្វាយខេត្តខ្មែរចេញរួចតាំងអាណាចក្រសុខោទ័យឡើង។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''២.ប្រវត្តិជនជាតិសៀម និងការបង្កើតរដ្ឋ''' ទំព័រ១៣៩</ref> អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដថៃចាប់ផ្ដើមរាប់យកសម័យអាណាចក្រសុខោទ័យ ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស. ១២៣៨ ជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃប្រវត្ដិសាស្រ្ដជាតិថៃ ដែលត្រូវនឹងសម័យរុងរឿងរបស់អាណាចក្រឡានណា និងអាណាចក្រឡានឆាង។ អាណាចក្រសុខោទ័យបានពង្រីកដែនដីបានយ៉ាងធំទូលាយក្នុងរជ្ជសម័យផឃុនរ៉ាមខាម់ហ៊ែងមហារាជ (ព្រះបាទរាមកំហែងមហារាជ) តែចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចវិញក្រោយពេលដែលព្រះអង្គចូលទិវង្គត។ ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបែបលង្កាវង្ស ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យចាប់ផ្ដើមមានការគ្រប់គ្រងបែបធម្មរាជា។ អាណាចក្រសុខោទ័យ គឺជានគរដំបូងរបស់ថៃ ដែលនៅតំបន់ជុំវិញទីក្រុងសុខោទ័យ ស្ថិតនៅភាគខាងជើងភាគកណ្តាលនៃប្រទេសថៃ។ នគរនេះមានកំណើតប្រហែលពីឆ្នាំ ១២៣៨ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៤៣៨ ហើយត្រូវបានគេដឹងជាទូទៅថាជា“ នគរថៃដំបូង” នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃនៅសតវត្សរ៍ទី ២០ ==== អាណាចក្រអយុយា ធនបុរី និងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ==== {{Main|អាណាចក្រអយុធ្យា|អាណាចក្រធនបុរី|អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍}} [[ឯកសារ:Fra Mauro World Map detail South East Asian mainland.jpg|រូបភាពតូច|អយុធ្យាបង្ហាញនៅក្នុង[[ផែនទីផ្វ្រាម៉ាវរ៉ូ]]នៃពិភពលោក (រ.១៤៥០) ស្ថិតក្រោមឈ្មោះថា "Scierno" យកចេទទួលយកឥទ្ទិពលពីahr-I-Naw" មានន័យថា "ទីក្រុងថ្មី"]] [[ឯកសារ:Siamese envoys at Versailles.jpg|រូបភាពតូច|ឯកអគ្គរាជទូតសៀមបានបង្ហាញពីព្រះរាជសារស្តេចណារ៉េទៅព្រះរាជវាំងស្តេចល្វីសទី៦ នៅថ្ងៃទី១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ១៦៨៦]] នៅឆ្នាំ ១២៨៥ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទរាមកំហែង កងទ័ពសៀមបានចេញពីខេត្តសុខោទ័យមកវាយដណ្តើមយកឆ្នេរទន្លេមេណាមដែលជាទឹកដីនៃអាណាចក្រខ្មែរ ។ ឆ្នាំ១៣៥០ ទឹកដីនេះក្លាយជាទឹកដីសៀមមានព្រំប្រទល់ជាប់ហ្លួងព្រះបាងមកទល់លពបុរី (លវោ) ព្រះបាទរាមាធិបតីទី ១ បានបញ្ជូលខេត្តខ្មែរមួយចំនួនជារបស់ខ្លួនហើយបានតាំងរាជធានីនៅក្រុងអយុធ្យា។<ref>ដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅសិក្សាគោលថ្នាក់ទី៨ '''៣. រដ្ឋអយុធ្យា និង អរិយធម៌ខ្មែរ''' ទំព័រទី១៣៩</ref> ព្រះបាទអ៊ូថងទ្រង់បង្កើតអាណាចក្រអយុធ្យានៅក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៣៥០ មានការគ្រប់គ្របបែបទេវរាជា ដែលប្រតិបត្ដិតាមមូលដ្ឋាននៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ការចូលទន្ទ្រានសុខោទ័យជាបន្ដបន្ទាប់ធ្វើឱ្យអាណាចក្រសុខោទ័យក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រអយុធ្យា។ ក្រោយមក ក្នុងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបរមត្រៃលោកនាថ ទ្រង់បានធ្វើបដិវត្ដរបបគ្រប់គ្រងថ្មី ដែលប្រការខ្លះត្រូវបានប្រើរហូតមកដល់រជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួនៃអាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ។ ការវាយគ្រប់គ្រងម៉ាឡាកា (Melaka) របស់ពួកព័រទុយហ្គាល់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៥១១ ត្រូវនឹងរជ្ជសម័យរបស់សម្ដេចព្រះបាទរាមាធិបតីទី ២ ធ្វើឱ្យអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកអឺរ៉ុប។ ក្នុងខណៈនោះដែររាជវង្សតងអ៊ូរបស់ភូមាចាប់ផ្ដើមមានអំណាចកាន់តែខ្លាំងឡើង រហូតមានការពង្រីកដែនដីមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទតាបេងឆាក់វេទី និងព្រះបាទបុរេងណង មានការធ្វើសង្គ្រាមអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ ធ្វើឱ្យអាណាចក្រអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់អាណាចក្រតងអ៊ូក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៥៦៩។ សម្ដេចព្រះបាទនរេសួនមហារាជទ្រង់បានចំណាយពេល ១៥ ឆ្នាំដើម្បីដេញពួកភូមា និងពង្រឹងអំណាចរបស់អាណាចក្រអយុធ្យានៅតំបន់ទំនាបទន្លេមេណាមម្ដងទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រុងស្រីអយុធ្យាបានក្លាយជាអាណាចក្ររុងរឿងដល់កម្រិតកំពូល ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិរបស់អយុធ្យាមានការរីកចម្រើនណាស់ក្នុងរជ្ជសម័យសម្ដេចព្រះបាទនារាយណ៍មហារាជ ដែលមានការចងសម្ព័ន្ធការទូតជាមួយបារាំង ដាណឺម៉ាក និងអង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ឥទ្ធិពលដែលកាន់តែកើនឡើងរបស់ជនបរទេសក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាធ្វើឱ្យព្រះបាទទេពរាជាប្រហារជីវិតខន់ស្ដេនទីន ហ្វលខន់ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងធ្វើឱ្យទំនាក់ទំនងរបស់អយុធ្យាជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបមានសភាពជូរចត់។ អាណាចក្រអយុធ្យាចាប់ផ្ដើមធ្លាក់ចុះអំណាចក្នុងកំលុងគ្រិស្ដសតវត្សទី១៩ សង្គ្រាមជាមួយរាជវង្សខងបង (អាឡងព្យា) បានធ្វើឱ្យអយុធ្យាក្លាយជានគរចំណុះរបស់ភូមាជាលើកទី ២ គឺក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៧៦៧។​ ក្នុងឆ្នាំជាមួយគ្នាដែរ ព្រះបាទតាកស៊ិនមហារាជបានប្រមូលកងទ័ពប្រយុទ្ធដើម្បីទាមទារឯករាជ្យ ហើយបានប្ដូររាជធានីមកឯក្រុងធនបុរី ដែលជារាជធានីរបស់ជនជាតិថៃក្នុងរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំជាកំលុងពេលនៃការធ្វើសង្គ្រាមនិងទាមទារឯករាជ្យជាតិ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាជុឡាលោក មហារាជ បឋមក្សត្រនៃរាជវង្សចក្រីបានស្ថាបនាក្រុងរតនកោសិន្ទ្រឡើងនៅថ្ងៃទី ៦ មេសា ឆ្នាំគ.ស. ១៧៨២ ។ ក្នុងកំលុងដើមសម័យរតនកោសិន្ទ្រ ថៃបានប្រឈមនឹងការវាយលុកពីប្រទេសដទៃ ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រារហូតដល់សម័យរជ្ជកាលទី ៤ ។ ព្រះរាជនយោបាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រក្នុងកំលុងពេលនោះគឺ ការពារខ្លួនឯងពីមហាអំណាចអាណានិគម តែក៏មានការគាំទ្រឱ្យមានការដាក់ទុនពីបរទេស ការទទួលយកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសពីលោកខាងលិច និងការសិក្សាបែបទាន់សម័យដែរ។ ===ការប្រឈមមុខជាមួយពួកបច្ចិមប្រទេស=== ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះបាទចមក្លៅចៅយូហួ រជ្ជកាលទី ៤ សឺចន បៅរិង រាជទូតអង់គ្លេស បានចូលមកធ្វើសន្ធិសញ្ញាបៅរិង ដែលនាំឱ្យមានការធ្វើសន្ធិសញ្ញាជាមួយប្រទេសដទៃទៀត ក្នងលក្ខខណ្ឌស្រដៀងគ្នា ហើយក៏បាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចក្នុងទីក្រុងបាងកកនិងពានិជ្ជកម្មអន្ដរជាតិ។ [[ឯកសារ:King and Tsar.jpg|រូបភាពតូច]] ក្រោយមក ការរុករានរបស់ចក្រពត្ដិនិយម ធ្វើឱ្យសៀមបាត់បង់ទឹកដីឱ្យទៅបារាំង និងអង់គ្លេស ក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ តែថ្វីបើមានគំនាបយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសមហាអំណាច ក៏សៀមអាចរក្សាខ្លួនមិនឱ្យធ្លាក់ក្រោយអាណានិគមរបស់ពួកអឺរ៉ុប តែត្រូវទទួលឥទ្ធិពលពីលោកខាងលិច រហូតធ្វើឱ្យមានការធ្វើបដិវត្ដសង្គមនិងវប្បធម៌នាពេលក្រោយមក និងរក្សាឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនជារដ្ឋព្រំដែនរវាងមហាអំណាចអាណានិគមទាំងពីរ។ [[ឯកសារ:Map of French Indochina expansion.svg|រូបភាពតូច|ទឹកដីមួយចំនួនដែលធ្លាប់គ្រប់គ្រងដោយសៀមត្រូវប្រគល់ឱ្យឥណ្ឌូចិនវិញ]] ព្រះបាទមកុដ្ឋក្លៅចៅយូហួ រជ្ជកាលទី ៦ ទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឱ្យប្រទេសសៀមចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១ ដោយចូលជាមួយបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដធ្វើឱ្យប្រទេសសៀមត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្ដរជាតិ នាំមកនូវការកែខៃសន្ធិសញ្ញាដែលមិនមានយុត្ដិធម៌ទាំងឡាយដើម្បីឱ្យជាតិមានអធិបតេយ្យពិតប្រាកដ តែទន្រាំនឹងទទួលបានជោគជ័យត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់រជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិឌុល។ ===ការផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រង=== ====សង្គ្រាមលោកលើកទី ២ និងសង្គ្រាមត្រជាក់==== ថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ឆ្នាំគ.ស. ១៩៣២ គណៈរាស្ដ្របានធ្វើបដិវត្ដផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងពីរបបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ធ្វើឱ្យគណៈរាស្រ្ដចូលមកមានឥទ្ធិពលលើនយោបាយក្នុងប្រទេស។ នៅរវាងសម័យសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ប្រទេសថៃបានចុះឈ្មោះចូលធ្វើជាសម្ព័ន្ធមិត្ដយោធាជាមួយជប៉ុន ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក និងអង់គ្លេស តែដោយសារប្រទេសខាងភាគីបក្សសម្ព័ន្ធមិត្ដទទួលស្គាល់ចលនាថៃសេរី ទើបប្រទេសថៃអាចរួចផុតពីស្ថានភាពជាប្រទេសអ្នកចាញ់សង្គ្រាម។ [[ឯកសារ:Siamese revolution of 1932.png|រូបភាពតូច|រដ្ឋប្រហារសៀមឆ្នាំ១៩៣២ បានផ្លាស់ប្ដូរប្រទេសថៃពីរបបរាជានិយមផ្តាច់ការមករាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] នៅក្នុងកំលុងពេលនៃសង្គ្រាមត្រជាក់ ប្រទេសថៃបានដំណើរការនយោបាយជាសម្ព័ន្ធមិត្ដជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយមាននយោបាយក្នុងការទប់ស្កាត់ការរីករាលដាលនៃរបបកុម្មុយនីស្ដនៅក្នុងភូមិភាគ ហើយបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមច្បាំងក្នុងសង្គ្រាមកូរ៉េ និងសង្គ្រាមវៀតណាម ក្រោយមកប្រទេសថៃបានជួបនឹងបញ្ហាការរីករាលដាលនៃចរន្ដកុម្មុនីស្ដក្នុងប្រទេស តែក្រោយមកបក្សកុម្មុយនីស្ដនៃប្រទេសទេសថៃបានធ្លាក់ចុះអំណាចរហូតមិនអាចប្រតិបត្ដិការចលនានយោបាយរបស់ខ្លួនបានទៀត សង្គ្រាមជាមួយពួកកុម្មុនីស្ដត្រូវបានបញ្ចប់ទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៨០។ === ការវិវត្ដន៍នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យ === ក្រោយពេលមានការប្ដូររបបគ្រប់គ្រង គ.ស. ១៩៣២ ប្រទេសថៃនៅចាត់ទុកថា នៅក្រោមរបបយោធាផ្ដាច់ការអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្ស។ ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំគ.ស. ១៩៧៣ ក្រោយហេតុការ ១៤ តុលា ជំរុញឱ្យមាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីស៊ីវិលជាលើកដំបូង។ ក្នុងកំឡុងពេលនោះ ប្រទេសថៃជួបនឹងអស្ថេរភាពនយោបាយ ហើយមានការបន្ដអំណាចរដ្ឋបាលយោធាជាបន្ដបន្ទាប់ជាងដប់ដង តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានហេតុការណ៍ទាមទារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសំខាន់ៗ ចំនួន ២ ដង គឺហេតុការណ៍ ៦ តុលា និងហេតុការណ៍ឧសភាទមិឡ ទើបធ្វើឱ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសថៃមានស្ថេរភាពនិងកាន់តែល្អឡើង។ ក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ មានកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុអាស៊ី ឆ្នាំ ១៩៩៧ ធ្វើឱ្យថៃត្រូវខ្ចីលុយពីបរទេសយ៉ាងច្រើន។ លោកតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រាបានកាន់តំណែកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីពីរអាណត្ដិជាប់ៗ គ្នា គាត់ជានាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលធ្វើឱ្យមានការឈ្លោះប្រកែកគ្នាច្រើនបំផុត ដោយបានដំណើរការនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចហើយទទួលបានភាពជោគជ័យច្រើនយ៉ាង តែក៏ធ្លាក់ក្នុងបទចោទប្រកាន់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចគ្នា។ ក្នុងកំឡុងពេលនេះឯងដែលធ្វើឱ្យកើតហេតុការណ៍នយោបាយឡើង ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ២០០៦ មានរដ្ឋប្រហារផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន។ ការបោះឆ្នោតជាសាកលក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៧ ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃត្រឡប់មករកបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដូចដើម។ [[ឯកសារ:UDD political protests, Red Shirts 2, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|រណសិរ្ស​រួបរួម​ដើម្បី​ប្រជាធិបតេយ្យ​ប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ ក្រុម​អាវ​ក្រហម​តវ៉ា​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១០]] វិបត្ដិនយោបាយនេះទាក់ទងនឹងក្រុមប្រជាជន ២ ក្រុមគឺ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ដប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងក្រុមចលនារួមប្រជាធិបតេយ្យប្រឆាំរបបផ្ដាច់ការថ្នាក់ជាតិ។ ក្រុមទី ១ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលតាក់ស៊ីន ជារហូតមក រហូតដល់រដ្ឋាភិបាលលោកសាម៉ាក់ស៊ុនថារ៉ាវេត និងរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ុមឆាយវង់សាវ៉ាត ដោយមានបាតុកម្មធំក្នុងកំឡុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ ។ ចំណែកក្រុមទី២ បាតុកម្មប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលលោកអភិសិទ្ធិវេចាជីវ៉ា រវាងឆ្នាំគ.ស. ២០០៩-២០១១ ដោយមានការធ្វើបាតុកម្ម មានការបាត់បង់ជីវិតមនុស្សដល់ទៅ ២ លើក ក្នុងឆ្នាំគ.ស. ២០០៩ និង ២០១០​ ។ នៅទីបំផុតមានការបោះឆ្នោតជាសាកលម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១១ លទ្ធផលគឺគណបក្សភឿថៃបានឈ្នះការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។ ==នយោបាយ== {{Main|នយោបាយនៅថៃ}} [[ឯកសារ:King Rama X official (crop).png|រូបភាពតូច|ព្រះមហាក្សត្រនៃប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នគឺ[[មហាវិជ្ជរ៉ាឡុងកន]]]] [[ឯកសារ:Vladimir Putin meeting Prayut Chan-o-cha (2016-05-19)-02 cropped1.jpg|រូបភាពតូច|លោក ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រ៍ឱជា គឺជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃបច្ចុប្បន្ន]] ពីដើមប្រទេសថៃមានការគ្រប់គ្រងតាមបែបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការ តាំងពីសម័យអាណាចក្រអយុធ្យារហូតមក ថែមទាំងមានការគ្រប់គ្រងក្នុងលក្ខណៈអំណាចប្រមូលផ្ដុំ តាំងពីរជ្ជសម័យរបស់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះជុនឡាចមក្លៅចៅយូហួ លុះដល់ថ្ងៃទី ២៤ មិថុនា ១៩៣២ គណៈរាស្រ្ដបានធ្វើបដិវត្ដក្នុងរជ្ជសម័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះប៉ុកក្លៅចៅយូហួ ហើយផ្លាស់ប្ដូររបបគ្រប់គ្រងមកជារបបប្រជាធិបតេយ្យរហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃមានទម្រង់រដ្ឋជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រើប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងបែបរបបប្រជាធិបតេយ្យបែបរដ្ឋសភា ឬដែលរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃហៅជារួមថា របបប្រជាធិបតេយ្យដែលមានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាប្រមុខ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញច្បាប់បច្ចុប្បន្នគឺ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឆ្នាំគ.ស.  ២០០៧ ដែលជាច្បាប់ទី ១៨ ដែលកំណត់ទម្រង់អង្គការគ្រប់គ្រងអំណាចទាំង ៣ ផ្នែកដូចជា៖ *'''អំណាចនីតិបញ្ញាត្ដិ''' មានរដ្ឋសភាក្នុងប្រព័ន្ធសភា២ ដែលប្រកបដោយសភាតំណាងរាស្ដ្រ និងព្រឹទ្ធិសភា មានសមាជិករួមទាំងអស់ ៦៣០ រូប ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសភាជាប្រមុខ។ សភាតំណាងរាស្ដ្រប្រកបដោយតំណាងរាស្រ្ដចំនួន ៥០០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតបែបបែងចែកតំបន់ចំនួន ៣៧៥ រូប និងបានមកពីការជ្រើសតំាងចំនួន ១២៥ រូប នៅក្នុងតំណែងនៃអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ។ ព្រឹទ្ធិសភាប្រកបដោយសមាជិកចំនួន ១៥០ រូប បានមកពីការបោះឆ្នោតមួយខេត្ដ ១រូប (រួមក្រុងបាងកកដែរ) និងបានមកពីការចាត់តាំង ៧៣ រូប ដោយមានគណៈកម្មការចាត់តាំងសមាជិកព្រឹទ្ធិសភា ៧ រូប នៅក្នុងអំណាចមួយអាណត្ដិ ៦ ឆ្នាំ ហើយមិនអាចធ្វើជាសមាជិកព្រឹទ្ធិសភាលើពី ១ អាណត្ដិបានឡើយ។ *'''អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ''' មាននាយករដ្ឋមន្រ្ដីដែលបានទទួលការតែងតាំងពីព្រះមហាក្សត្រតាមពាក្យក្រាបង្គំទូលរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្រ្ដី ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងតាមពាក្យក្រាបបង្គំទូលរបស់នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច នាយករដ្ឋមន្រ្ដីជាប្រមុខនៃអំណាច។ នាយករដ្ឋមន្ដ្រីកាន់អំណាចមួយអាណត្ដិ ៤ ឆ្នាំ តាមសភាតំណាងរាស្រ្ដ ហើយមិនអាចកាន់អំណាចជាប់គ្នាលើ ៨ ឆ្នាំបានទេ។ នាយករដ្ឋមន្រ្ដីមិនបានទទួលការជ្រើសតាំងដោយផ្ទាល់ពីប្រជាជន តែបានទទួលការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសពីសភាតំណាងរាស្រ្ដ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្ដីប្រកបដោយនាយករដ្ឋមន្រ្ដី ១ រូប និងរដ្ឋមន្ដ្រីផ្សេងៗ ទៀតមិនលើស ៣៥ រូប។ *'''អំណាចតុលាការ''' មានប្រព័ន្ធសាលាក្ដី ដែលប្រកបដោយសាលាយុត្ដិធម៌ សាលារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាលាគ្រប់គ្រង ជាអង្គការគ្រប់គ្រងអំណាច មានប្រធានសាលាដីកា ប្រធានសាលាធម្មនុញ្ញ និងប្រធានសាលាគ្រប់គ្រងកំពូល ជាប្រមុខក្នុងផ្នែករបស់ខ្លួន។ == សេដ្ឋកិច្ច== {{Main|សេដ្ឋកិច្ចថៃ}} [[ឯកសារ:Bangkok, Thailand, Aerial view.jpg|រូបភាពតូច|ទីក្រុងបាងកកជាមជ្ឈមមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេនៅប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃមានសេដ្ឋកិច្ចបែបគួបផ្សំ​ មានប្រាក់ចំណូលមូលដ្ឋានមកពីឧស្សាហកម្ម ការនំាចេញទំនិញនិងសេវាកម្ម ទេសចរណ៍ សេវាកម្ម កសិកម្មនិងធនធានធម្មជាតិ។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានអត្រាការនាំចេញលំដាប់ទី២៤ នៃពិភពលោក និងមានអត្រាការនាំចូលលំដាប់ទី២៣ នៃពិភពលោក។ ផ្សារនាំចូលទំនិញថៃដែលសំខាន់ៗ មានដូចជា ជប៉ុន ចិន អាមេរិក ម៉ាលេស៊ី សហរដ្ឋអារ៉ាបអេមីរ៉េត សិង្ហបូរី តៃវ៉ាន់ កូរ៉េខាងត្បូង អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងឥណ្ឌូនេស៊ី។ ទិន្នន័យក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៩ ប្រទេសថៃនាំចេញទំនិញមានតម្លៃជាង ៤០៦ ៩៩០ លានបាត ដោយទំនិញនាំចេញសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១៤១៤០១ លានបាត អាហារ ៥២៣៣២ លានបាត ទំនិញឧស្សាហកម្ម ៤៥៩៥៩ លានបាត និងមានអត្រាតម្លៃទំនិញនាំចូល ២៨៥៩៦៥ លានបាត ដោយទំនិញនាំចូលសំខាន់មានដូចជា គ្រឿងចក្រ ១១៣៤២១ លានបាត ប្រេងនិងឥន្ធនៈ ៥០៨២៤ លានបាត និងសារធាតុគីមី ៤២៣៧៦ លានបាត មានតម្លៃការធ្វើពានិជ្ជកម្មប្រាក់សុទ្ធ ១២១០២៥ លានបាត។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្លំាងពលកម្មភាគច្រើនរបស់ថៃគឺនៅខាងវិស័យកសិកម្ម ដោយមានស្រូវជាផលិតផលសេដ្ឋកិច្ចមូលដ្ឋានដែលសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេស ហើយអាចចាត់ទុកបានថាជាប្រទេសដែលនាំចេញផលិតផលស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ដោយអត្រាកំណត់ការនាំចេញមាន​ ៣៦% ក្នុងពិភពលោក ប្រទេសថៃមានផ្ទៃដីសមស្របសម្រាប់ដាំដុះជាង ២៧.២៥%  ដែលក្នុងចំនួននេះមាន ៥០% ប្រើសម្រាប់ដំាស្រូវ។ ចំណែកផលិតផលកសិកម្មផ្សេងៗ មានដូចជា កៅស៊ូ បន្លែ និងផ្លែឈើផ្សេងៗ រួមទាំងមានការចិញ្ចឹមបសុសត្វ ដូចជា មាន់ សត្វទឹកទាំងត្រីទឹកសាប ត្រីទឹកប្រៃក្នុងទ្រុង ការធ្វើស្រែបង្កង ការចិញ្ចឹមខ្យង រួមទាំងការនេសាទសមុទ្រ។ ដោយសារប្រទេសថៃសម្បូរទៅដោយពូជរុក្ខជាតិសម្រាប់ធ្វើអាហារពេញមួយឆ្នាំ ទើបមានឈ្មោះថាជាទីកន្លែងផលិតអាហារដ៏សំខាន់នៃពិភពលោក និងជាប្រទេសនាំចេញអាហារសំខាន់លំដាប់ទី៥ លើពិភពលោក។ [[ឯកសារ:MaeChan Thailand Rice-Farmer-01.jpg|រូបភាពតូច|កសិករកសិករច្រូតស្រូវដោយប្រើកណ្ដៀវ នៅឈៀងរ៉ាយ ប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មីនៃពិភពលោក ធ្លាប់មានអត្រាលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំគ.ស ១៩៨៥-១៩៩៦(អត្រាកំណើនជាមធ្យម ៩.៤%ក្នុងមួយឆ្នាំ)។ ទៅជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការលូតលាស់នេះបានធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃប្រាក់បាតយ៉ាងគ្រោះថ្នាក់ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ ដែលជាឆ្នាំកើតវិបត្ដិហិរញ្ញវត្ថុនៅអាស៊ី សេដ្ឋកិច្ចថៃធ្លាក់ចុះនៅសល់ត្រឹម ១.៩% លោកនាយករដ្ឋមន្រី្ដឆាវលីតយ៉ុងឆាយុត បានប្រកាសភាពអាសន្នតម្លៃប្រាក់បាត ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃប្រាក់បាតធ្លាក់ចុះទៅដល់​ ៥៦បាតក្នុង ១ ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ មុនពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចថៃចាប់ផ្ដើមងើបឡើងវិញម្ដងទៀតក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៩ ក្រោយពេលនោះ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០២-២០០៤ ក្រោមនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្ដីតាក់ស៊ីនស៊ីណាវ៉ាត្រា សេដ្ឋកិច្ចថៃបានរីកលូតលាស់ឡើងវិញជាង ៥-៧% ក្នុងមួយឆ្នាំ និង ៤-៥% ក្នុងមួយឆ្នាំ នៅចន្លោះឆ្នាំគ.ស ២០០៥-២០០៧ វិបត្ដិនយោបាយប្រទេសថៃបានធ្វើឱ្យមានផលប៉ះពាល់ដល់អត្រាការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ វិបត្ដិសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក និងការខ្វះស្ថេរភាពនយោបាយនៅតែជាឧបសក្គរារាំងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ថៃ។ ===វិទ្យាសាស្រ្ដ និងបច្ចេកវិទ្យា=== មានការកំណត់ផែនការប្រើ​ និងអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេស​ ចាប់តាំងពីមានផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមថា្នក់ជាតិ រយៈកាលទី៥ (គ.ស ១៩៨២-១៩៨៦) មក តែក្នុងពេលនោះ នៅឃើញមានឧបសគ្គផែ្នកសមត្ថភាពក្នុងប្រទេសក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមិនទាន់រឹងមាំ រហូតដល់ផែនការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមថ្នាក់ជាតិរយៈកាលទី៦ (គ.ស ១៩៨៧-១៩៩១) ទើបបានរៀបចំផែនការអភិវឌ្ឍវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសឱ្យក្លាយជា ១ ភាគ ១០ នៃផែនការ ដើម្បីអភិវឌ្ឍកម្រិតសមត្ថភាពផ្នែកការផលិតនិងកែច្នែទំនិញ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួទ្រង់បានទទួលព្រះនាមថាជា “ព្រះបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ” តាមរយៈការដែលទ្រង់បានគណនាដំណើរសូរ្យគ្រាសពេញវង្ស ១៨ សីហា ១៨៦៨ យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។ ថ្ងៃទី១៤ មេសា ១៩៨២ រដ្ឋាភិបាលថៃបានកំណត់យកថ្ងៃទី១៨ សីហារៀងរាល់ឆ្នាំជាទិវាវិទ្យាសាស្រ្ដជាតិថៃ។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមករួមចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេសថៃកាន់តែច្រើនឡើង ជាពិសេសក្នុងរឿងវេជ្ជសាស្រ្ដ គមនាគមន៍ ការសិក្សា និងការទំនាក់ទំនង ធ្វើឱ្យវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសនៅប្រទេសថៃមានការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿន។ ===ទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ និងកិច្ចការយោធា=== [[ឯកសារ:Secretary Pompeo Meets With Thai Prime Minister Prayut Chan-o-cha (48437829066).jpg|រូបភាពតូច|រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិច ជួបជាមួយនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ប្រយុទ្ធ ច័ន្ទ្រឱជា នៅទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ឆ្នាំ២០១៩។ ]] បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃបានចូលមកមានឥទ្ធិពលកាន់តែខ្លាំងឡើងលើឆាកអន្ដរជាតិដោយបានចូលរួមចំណែកជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិនិងអង្គការក្នុងតំបន់។ ប្រទេសថៃជាសម្ព័ន្ធមិត្ដដ៏សំខាន់របស់អាមេរិក ហើយបានពង្រឹងទំនាក់ទំនងរវាងក្រុមប្រទេសសមាជិកអាស៊ាន ទាំងក្នុងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ពានិជ្ជកម្ម ធនាគារ នយោបាយ និងផ្នែកវប្បធម៌។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃបានធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការជាមួយអង្គការក្នុងតំបន់ មានដូចជា អង្គការស្ថេរភាពនិងកិច្ចសហប្រតិបត្ដិការនៅអឺរ៉ុប​ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសថៃធ្លាប់បានបញ្ជូនទាហានទៅចូលរួមក្នុងកងកម្លាំងអន្ដរជាតិនៅទីម័រខាងកើត អាហ្កានីស្ថាន អ៊ីរ៉ាក់ ប៊ូរុនឌី និងបច្ចុប្បន្ននៅដាហ៊្វូប្រទេសស៊ូដង់ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសថៃនឹងប្រទេសជិតខាងនៅមានលក្ខណៈទន់ខ្សោយនៅឡើយ។ កងទ័ពថៃត្រូវបានបែងចែកចេញជា ៣ ប្រភេទ គឺ កងទ័ពជើងគោក កងទ័ពជើងទឹក និងកងទ័ពជើងអាកាស។ សព្វថ្ងៃនេះកងទ័ពថៃមានចំនួនសរុប ប្រមាណ ១០២៥៦៤០នាក់ និងមានកម្លាំងត្រៀមជាង ២០០០០០នាក់ ហើយមានកម្លាំងពាក់កណ្ដាលទាហានប្រចាំការប្រមាណ ១១៣៧០០នាក់ ។ ព្រះមហាក្សត្រថៃកាន់តំណែងជាអគ្គមេបញ្ជាការទ័ពដោយនីតិន័យ ដែលបច្ចុប្បន្នគឺព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្រ្ទមហាភូមិពលអាឌុលយ៉ាដេត តែក្នុងកិច្ចប្រតិបត្ដិ កងទ័ពត្រូវនៅក្រោមការគ្រង់គ្រងរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ មានរដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងមហាផ្ទៃជាមេបញ្ជាការ និងនៅក្រោមការបង្គាប់បញ្ជារបស់កងបញ្ជាការកងទ័ពថៃ មានមេបញ្ជាការរបស់កងទ័ពថៃជាមេបញ្ជាការ នៅឆ្នាំគ.ស ២០១០ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើទឹកប្រាក់សរុប ១៥៤០៣២៤៧៨៦០០បាត សម្រាប់ចំណាយក្នុងវិស័យនេះ។        រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ បញ្ញាត្ដិថាកិច្ចការពារប្រទេសជាតួនាទីរបស់ប្រជាជនថៃគ្រប់រូប ជនជាតិថៃទាំងអស់មានតួនាទីបម្រើរាជការយោធា។ កងទ័ពនឹងប្រមូលកេណ្ឌបុរសដែលបានអាយុឈានចូល ២១ ឆ្នាំ ដោយអាស្រ័យតាមព្រះរាជបញ្ញាត្ដិ បម្រើរាជការយោធា គ.ស ១៩៥៤ ដោយនឹងត្រូវហៅមកពិនិត្យឈាម ឬចូលបម្រើកងប្រចាំការ។ រយៈពេលធ្វើការហ្វឹកហាត់នៅចន្លោះពេលពី ៦ ខែទៅ ២ ឆ្នាំអាស្រ័យលើកម្រិតការសិក្សាវិទ្យាការទាហាន និងការស្ម័គ្រចូលធ្វើជាទាហានដោយបើអ្នកទទួលការពិនិត្យឈាមចប់ការសិក្សាមិនទាបជាងកម្រិតបរិញ្ញាបត្រ បើចាប់បានស្លាកពណ៌ក្រហម គឺត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នំាពេញ បើស្ម័គ្រដោយមិនចាប់ស្លាក នឹងបម្រើរាជការត្រឹមតែ ៦ ខែ ជាដើម។ អ្នកដែលចាប់បានស្លាកពណ៌ខ្មៅ មិនបាច់ចូលបម្រើរាជការយោធា បើអ្នកសិក្សាវិទ្យាការទាហានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី១ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ១ ឆ្នាំពេញ បើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នាំទី២ នឹងត្រូវបម្រើរាជការ ៦ ខែ ហើយបើបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឆ្នំាទី៣-៥ មិនត្រូវបានបញ្ជូលក្នុងកងប្រចាំការ តែអាចហៅថាពលបាន ក្នុងឋានៈជាទាហានកងជំនួយប្រភេទ១។ ចុងក្រោយ ខាងគេហទំព័រ GlobalFirepower បានចាត់លំដាប់ថ្នាក់ភាពរឹងមាំរបស់កងទ័ពថៃនៅក្នុងលំដាប់ទី១៩ លើពិភពលោក។ == ប្រជាសាស្ត្រ== {{Main|ប្រជាសាស្ត្រថៃ}} [[ឯកសារ:Siriraj Hospital,Bangkok.jpg|រូបភាពតូច|មន្ទីរពេទ្យសិរីរាជនៅទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ]] ស្ថិតិចំនួនប្រជាជនថៃមានភាពខុសគ្នាអាស្រ័យលើប្រភព។ តាមការប្រមាណរបស់ CIA The World Factbook កាលពីឆ្នំាគ.ស២០១០ ប្រជាជនថៃទាំងអស់ក្នុងប្រទេសមានប្រមាណ ៦៦៤០៤៦៨៨នាក់ ប្រកបដោយថៃសៀម ៧៥% ថៃខ្សែស្រឡាយចិន ១៤% ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ៣% ។ ប្រទេសថៃជួបនឹងបញ្ហាអត្រាកំណើតទាបជាងមាត្រដ្ឋាន ដោយក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៨ អត្រាកំណើនរបស់ប្រជាជននៅត្រឹមកម្រិត ១.៥% ហើយមានទំនោរប្រុងនឹងធ្លាក់ចុះនៅត្រឹម ១.៤៥% ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០២៥។ មូលហេតុមកពីមានអត្រាការពន្យាកំណើតខ្ពស់ ៨១% ក្នុងឆ្នំាគ.ស ២០០៨ បើប្រៀបធៀបនឹងអត្រាមរណៈដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសតវត្សកន្លងមក ធ្វើឱ្យប្រទេសថៃនឹងមានប្រជាជនជាមនុស្សចាស់កាន់តែច្រើនឡើងក្នុងពេលអនាគត។ ប្រទេសថៃជាប្រទេសដែលមានភាពចម្រុះនៃជនជាតិ ដោយមានទាំងជនជាតិថៃ ថៃខ្សែស្រឡាយឡាវ ថៃខ្សែស្រឡាយមន ថៃខ្សែស្រឡាយខ្មែរ រួមទាំងជនជាតថៃខ្សែស្រឡាយចិន ថៃខ្សែស្រឡាយម៉ាឡាយូ ថៃខ្សែស្រឡាយជ្វា ជនជាតិចាម ជនជាតិវៀតណាម ជនជាតិភូមា និងជនជាតិថៃតំបន់ភ្នំជាតិពន្ធុផ្សេងៗ ដូចជា ការៀង លីស​ ម៉ុង កួយ ជាដើម។​ ក្នុងឆ្នាំkគ.ស ២០១០ តាមរយៈទិន្នន័យរបស់សភាជាតិ ប្រទេសថៃមានកម្លាំងពលកម្មបរទេសស្របច្បាប់ ១.៤លាននាក់ ដោយមានបន្ថែមទៀតស្មើដើមដែលនៅមិនទាន់បានចុះបញ្ជី។ តាមរយៈទិន្នន័យការភាសខ្លួនអន្ដរជាតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្ហាញថា ក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៥ ប្រទេសថៃមានជនភាសខ្លួនចូលមករស់នៅចំនួន ១.០៥លាននាក់ ស្មើនឹង១.៦% នៃចំនួនប្រជាជនសរុប។ ប្រទេសថៃមានការបែងចែកជនជាតិ និងជាតិពន្ធុកម្រិតទាបពេលប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសជិតខាង មានការគាំទ្រនយោបាយឥស្សរៈភាពនៃជនជាតិនីមួយៗ អ្នកជំនាញការបស្ចឹមប្រទេសបានកត់ត្រាទុកថា​ ប្រទេសថៃជា “សង្គមដែលមានគ្រោងសាងធូររលុង”។ ===សាសនា=== {{Main|សាសនានៅថៃ}} [[ឯកសារ:Wat Phra Kaew Bangkok42.jpg|រូបភាពតូច|ព្រះសង្ឃថៃនៅវត្តព្រះកែវ]] តាមរយៈការធ្វើជំរឿនប្រជាជនក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០១០ ប្រជាជនថៃជាពុទ្ធសាសនិកមាន ៩៣.៤% ដែលចាត់ទុកថាជាសាសនាប្រចាំជាតិរបស់ថៃដោយន័យប្រយោល ថ្វីបើថានៅមិនទាន់មាន​ការបញ្ញត្ដិក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃនៅឡើយក៏ដោយ ទាំងអស់នេះចាត់ទុកបានថា ប្រទេសថៃមានអ្នកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាលំដាប់ខ្ពស់ដែរក្នុងពិភពលោក។ បន្ទាប់មកមានដូចជាសាសនាឥស្លាម មានអ្នកគោរពប្រមាណ​ ៥.២% ដែលភាគច្រើនអាស្រ័យនៅភូមិភាគខាងត្បូងផ្នែកខាងក្រោម ប្រជាជនក្នុងខេត្ដយ៉ាក់ឡា ប៉ាត់តានី ណារ៉ាធិវ៉ាត តំបន់ខ្លះនៃខេត្ដសុងក្លា និងខេត្ដឈុមផន ភាគច្រើនគោរពសាសនាឥស្លាម។ ក្រៅពីនេះនៅមានអ្នកគោរពសាសនាផ្សេងៗ ទៀត ដូចជា គ្រិស្ដ សិខ និងហិណ្ឌូ សរុបប្រមាណ ១.៤% ចំពោះសហគមន៍ជនជាតិជ្វីបវិញ មានប្រវត្ដិជាយូរមកហើយគឺតាំងពីគ្រិស្ដសតវត្សទី១៧ មកម្ល៉េះ។ ===ភាសា=== ប្រទេសថៃមានភាសាថៃជាភាសាផ្លូវការ និងជាភាសាសំខាន់ដែលប្រើសម្រាប់ទាក់ទងគ្នា សម្រាប់ការសិក្សា និងជាភាសានិយាយដែលប្រើជាទូទៅក្នុងប្រទេស ដោយប្រើអក្សរថៃជាទម្រង់មូលដ្ឋានក្នុងការសរសេរ ដែលប្រឌិតឡើងជាផ្លូវការនៅសម័យក្រុងសុខោទ័យដោយផឃុនរាមកំហែងមហារាជ។ ក្រៅអំពីភាសាថៃនៅភូមិភាគកណ្ដាល ភាសាថៃសំនៀងផ្សេងៗ នៅមានការប្រើសម្រាប់និយាយតាមភូមិភាគនីមួយៗ ដូចជា ភាសាថៃភូមិភាគខាងជើង ភាសាថៃភូមិភាគឥសាន និងភាសាថៃភូមិភាគខាងត្បូងជាដើម។ ក្រៅអំពីភាសាថៃ ក្នុងប្រទេសថៃនៅមានការប្រើភាសារបស់ក្រុមជនជាតិភាគតិច ដូចជា ភាសាចិនជាពិសេសសំនៀងតេជីវ ភាសាឡាវនៅភូមិភាគឥសានដែលជួនកាលគេហៅថាភាសាឡាវសំនៀងថៃ ភាសាម៉ាឡាយូប៉ាត់តានីនៅភូមិភាគខាងត្បូង។ ក្រៅពីនេះនៅមានភាសាផ្សេងៗ ទៀតដូចជា ភាសាកួយ ភាសាកាក់យ៉ាខាងកើត ភាសាផួន ភាសាថៃលឺ ភាសាថៃយ៉ៃ រួមទាំងភាសាដែលគេប្រើក្នុងជនជាតិតំបន់ភ្នំ ប្រកបដោយត្រកូលភាសាមន-ខ្មែរ ភាសាវៀតណាម និងភាសាឡាបរី ត្រកូលភាសាអូស្ដ្រូអាស៊ី ដូចជា ភាសាចាម ត្រកូលភាសាចិន-ទីបេ ដូចជា ភាសាម៉ុង ភាសាការៀង និងភាសាតៃផ្សេងៗ ដូចជាភាសាភូថៃ ភាសាសែក ជាដើម។ ភាសានិងអក្សរអង់គ្លេសមានបង្រៀនក្នុងសាលាចំណេះទូទៅនិងសាកលវិទ្យាល័យ តែចំនួនអ្នកដែលចេះភាសាអង់គ្លេសស្ទាត់ជំនាញក្នុងប្រទេសថៃនៅមានចំនួនតិចតួចណាស់ ហើយភាគច្រើននៅតាមតំបន់ទីក្រុង និងក្នុងគ្រួសារដែលមានការសិក្សាខ្ពស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងផ្នែកសមត្ថភាពនៃការប្រើភាសាអង់គ្លេស ប្រទេសថៃធ្លាប់នៅលំដាប់នាំមុខក្នុងឆ្នាំគ.ស ១៩៩៧ តែនៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថៃបែរជាដើរក្រោយប្រទេសឡាវនិងប្រទេសវៀតណាម។ ===ការអប់រំ=== [[ឯកសារ:Thai students going to school.jpg|រូបភាពតូច|សិស្សានុសិស្សថៃកំពុងធ្វើដំណើរទៅសាលារៀន]] ការតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនៅប្រទេសថៃមានតាំងពីឆ្នាំគ.ស ១៩២១ មកម្ល៉េះ។ រដ្ឋាភិបាលថៃត្រូវរៀបចំឱ្យមានការសិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋានដោយឥតគិតថ្លៃដល់ប្រជាជនក្នុងរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ។ ចំណែកការសិក្សាបែបតម្រូវឱ្យប្រជាជនត្រូវទទួលការសិក្សាអប់រំនាពេលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកំណត់ត្រឹម ៩ ឆ្នាំ មានប្រព័ន្ធសាលារៀនដែលបានរៀបចំទុកមានចាប់តាំងពីកម្រិតមតេយ្យសិក្សា បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិតាមលំដាប់ តែក្រោយពេលបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិហើយអ្នកសិក្សាអាចជ្រើសរើសបានរវាងការសិក្សាបន្ដទៅមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឬជ្រើសរើសសិក្សាថ្នាក់មុខវិជ្ជាបច្ចេកទេស ឬអាចជ្រើសរើសសិក្សាបន្ដក្នុងស្ថាប័នទាហារ ឬប៉ូលីស។ ក្នុងការសិក្សាបន្ដថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅប្រទេសថៃ សិស្សក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិត្រូវឆ្លងកាត់ប្រព័ន្ធការទទួលបុគ្គលចូលសិក្សាបន្ដក្នុងកម្រិតឧត្ដមសិក្សា ដែលជាទូទៅត្រូវរៀនចប់ថ្នាក់ទី១២ ។ សាកលវិទ្យាល័យក្នុងប្រទេសថៃត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងកម្រិតសាកល មានដូចជា សាកលវិទ្យាល័យមហិឌុល និងសាកលវិទ្យាល័យជុឡាឡុងកន ដែលជាប់ជាសាកលវិទ្យាល័យល្អបំផុតនៅអាស៊ីពី QS Asian University Rankings 2011។ តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏នៅមានការព្រួយបារម្ភលើកម្រិតបញ្ញារបស់យុវជនថៃ ដែលតាមរយៈការសិក្សារបស់កាសែតដឺណេសិនបានបញ្ចេញរបាយការណ៍ថា “ក្រមអនាម័យនិងក្រុមសុខភាពចិត្ដនឹងត្រូវទទួលអម្រែកលើសភាពឆ្លាតវៃដែលធ្លាក់ចុះ ក្រោយពេលបានរកឃើញថា កម្រិតបញ្ញាជាមធ្យមនៃក្រុមយុវជនមានទាបជាង ៨០” ។ វជរ ផនរណជេដ្ឋបានធ្វើសេចក្ដីរាយការក្នុងឆ្នាំគ.ស ២០០៦ ថា “អត្រាមធ្យមនៃកម្រិតបញ្ញារបស់ក្មេងថៃនៅរវាងពី ៨៧-៨៨ ដែលស្ថិតនៅក្នុងកម្រិត “ទាបជាងស្ដង់ដា”  បើប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតសាកល។ បញ្ហានៃការសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃឃើញថា មានការនាំយកនូវវិទ្យាសាស្រ្ដបច្ចេកទេសមកប្រើក្នុងការរៀននិងបង្រៀននៅមានកំណត់។ == វប្បធម៌ == {{Main|វប្បធម៌ថៃ}} វប្បធម៌ថៃបានទទួលឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌ឥណ្ឌា ចិន ខ្មែរនិងដែនដីផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍យ៉ាងខ្លាំង។ ពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ដែលជាសាសនាដែលមានគេគោរពច្រើនបំផុតនៅប្រទេសថៃ ឈរនៅលើមូលដ្ឋានអត្ដសញ្ញាណនិងជំនឿរបស់ជនជាតិថៃសម័យថ្មី ធ្វើឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសថៃមានការអភិវឌ្ឍតាមកាលវេលា ដែលរួមទៅដល់ការរួមយកជំនឿក្នុងស្រុកដែលមកពីសាសនាហិណ្ឌូ ការគោរពខ្មោច និងការគោរពបូជាបុព្វបុរស។ ចំណែកឯពួកមុស្លីមភាគច្រើនរស់នៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសថៃ រួមទាំងជនជាតិចិនឯនាយសមុទ្រដែលចូកមកមានការរួមចំណែកសំខាន់នៅក្នុងសង្គមថៃ ជាពិសេសក្នុងតំបន់ទីក្រុងបាងកកនិងតំបន់ជិតខាង ដែលមានការសម្របខ្លួនចូលជាមួយសង្គមថៃបានយ៉ាងល្អ ធ្វើឱ្យក្រុមជនជាតិចិនបានមានតំណែកក្នុងអំណាចខាងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ។ វប្បធម៌ថៃមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងវប្បធម៌អាស៊ី ពោលគឺ មានការគោរពបុព្វបុរស ដែលជាការប្រតិបត្ដិតៗ គ្នាជាយូរមកហើយ។ ជនជាតិថៃតែងមានភាពជាម្ចាស់ផ្ទះនិងក្ដីករុណាយ៉ាងល្អ តែក៏មានអារម្មណ៍ក្នុងការបែងចែកវណ្ណៈយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដែរ។ ភាពចាស់ទុំជាផ្នត់គំនិតសំខាន់ម្យ៉ាងក្នុងវប្បធម៌ថៃ មនុស្សចាស់ត្រូវគ្រប់គ្រងមើលថែគ្រួសាររបស់ខ្លួនតាមទំនៀម ហើយប្អូនត្រូវចេះស្ដាប់បង្គាប់បង។ [[ឯកសារ:Thai wedding - conch water.jpg|រូបភាពតូច|សាច់ញាតិចាស់ចាក់ទឹកចេញពីស័ង្ខលើដៃកូនកំលោះ ក្នុង​ពិធី​មង្គល​ការ​នៅ​ប្រទេស​ថៃ។]] ការរាក់ទាក់តាមប្រពៃណីថៃគឺ ការសំពះ។ អ្នកអាយុតិចតែងតែជាអ្នករាក់ទាក់អ្នកអាយុច្រើនមុន ពេលជួបគ្នា ហើយមនុស្សចាស់សោតក៏នឹងរាក់ទាក់ត្រឡប់ទៅវិញក្នុងលក្ខណៈស្រដៀងៗ គ្នា។ ឋានៈនិងតំណែងក្នុងសង្គមក៏ជាផ្នែកមួយនៃការសម្រេចថាអ្នកណាគួរសំពះអ្នកណាមុន។ ការសំពះចាត់ទុកជាការផ្ដល់សេចក្ដីគោរពនិងការរាប់អាចចំពោះនរណាម្នាក់។ ===សិល្បៈ=== សិល្បៈគំនូរថៃ ជាលក្ខណៈឧត្ដមគតិ ជារូបដែលមាន ២ ករណី ដោយនាំយកវត្ថុនៅជិតទុកខាងក្រោមនៃរូប វត្ថុនៅឆ្ងាយទុកនៅខាងលើរូប ប្រើពណ៌បែបឯករង្គ គឺ​ ប្រើច្រើនពណ៌ តែមានពណ៌លេចធ្លោតែមួយ។ បដិមាកម្មថៃ កាលពីដើមជាងថៃធ្វើរូបបដិមាចំពោះតែវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ ដូចជា ព្រះពុទ្ធរូប ទេវរូប ដោយមានត្រកូលជាងផ្សេងៗ រាប់ចាប់តាំងពីសម័យសុខោទ័យហៅថា ត្រកូលជាងឈៀងសែន ត្រកូលជាងសុខោទ័យ អយុធ្យា និងរតនកោសិន្រ្ទ ដោយប្រើមាសសំរិទ្ធជាវត្ថុសំខាន់ក្នុងការធ្វើរូបបដិមា មុខដំបូងគេឆ្លាក់ដោយក្រមួនឃ្មុំ តុបតែងឱ្យល្អ រួចយកទៅចាក់ពុម្ពលោហៈ បើធៀបនឹងបដិមាធ្វើពីថ្មនៅយុគសម័យមុន បដិមាកម្មសំរិទ្ធមានលក្ខណៈស្រស់ស្អាតជាង។ ស្ថាបត្យកម្មថៃ មានបង្ហាញឱ្យឃើញនៅសម័យក្រោយ មកពីស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មភាគច្រើនងាយខូចទ្រុឌទ្រោម ជាពិសេសសំណង់ធ្វើអំពីឈើ ពុំឃើញមានស្លាកស្នាមនៅសម័យបុរាណទេ។ ស្ថាបត្យកម្មថៃបង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈផ្ទះថៃ វត្ដ វិហារ និងប្រាសាទរាជវាំង ដែលសុទ្ធតែសាងសង់ឡើងឱ្យសមស្របតាមលក្ខណៈអាកាសធាតុ និងការប្រើប្រាស់ជាក់ស្ដែង។   ==ភូមិសាស្ត្រ== ===ចង្វាត (ខេត្ត)=== {{ដើមចំបង|ចង្វាតនៃថៃ}}[[ឯកសារ:Thailand adm location map.svg|ធ្វេង|រូបភាពតូច|351x351ភីកសែល|ផែនទីខេត្តនៃប្រទេសថៃ]] ប្រទេសថៃមាន ៧៥ ខេត្ត​ដែលគេហៅនៅភាសាថៃ ចាំងវ៉ាត់(จังหวัด) (សណ្ដាន​នៃ​ពាក្យ​នេះ មាន​ពាក្យ « ចង្វាត » ដែល​ខ្មែរ​ប្រើប្រាស់​ជា​ធម្មតា​នៅ​សម័យ​មុន​អង្គរ និង​អង្គរ សំរាប់​សំគាល់​សីមា ព្រំ​ប្រទល់ ឬ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​នៃ​ព្រំ​ប្រទល់​ដែន ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ ឬ​ទឹក​ដី​ចំណុះ​របស់​ស្ថាប័ន​ណា​មួយ ឬ​មន្រ្តី​ណា​ម្នាក់ ។ ពាក្យ​នេះ យើង​ឈប់​ប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុង​ភាសា​យើង​ទៅ​ហើយ ប៉ុន្តែ​សៀម​បាន​ខ្ចី​យក​ទៅ​ប្រើ​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ ដែល​មាន​ន័យ​សំគាល់ ដែនដី​រដ្ឋបាល​ថ្នាក់ « ខេត្ត » ។) <ref>សិលា​ចារឹក​ថ្មី ka 17 នៅ​ប្រាសាទ​អំពិល ខេត្ត ឧត្ដរមានជ័យ</ref>(จังหวัด) និងមានដែ ពីរទីក្រុងដែលជា ស្វ័យយន្តៈ [[ទីក្រុងបាងកក]]​ និង [[ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា]]។ ចង្វាតចែកទៅ [[ស្រុក]] (អាំភើ) និងស្រុកចែកទៅជា ឃុំ/អនុស្រុក (ដាំប៊ូន[តំបន់]) ។​ នៅឆ្នាំ២០០៦មាន ៨៧៧​សង្កាត់ (อำเภอ) និង ៥០ខេត្ត (ស្មើសង្កាត់ក្នុងខណ្ឌខ្មែរ) ទៀត នៅទីក្រុងបង់កក (เขต, ខេត្ត)។ មានដែ [[មាតុធានីរបស់បង់កក]] គឺជាតំបន់ជុំវិញទីក្រុងបង់កក​ ។ [[ឯកសារ:Thailand location relief map.svg|រូបភាពតូច|390x390ភីកសែល|សណ្ឋានដីប្រទេសថៃ]] ==== ភាគកណ្ដាល ==== # [[ខេត្តអាងទង]] # [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]​ (ក្រុងទេពមហានគរ) # [[ខេត្តពិចិត្រ]] (ខេត្តវិចិត្រ) # [[ខេត្តជ័យនាថ]] # [[ខេត្តកញ្ចនបុរី|ខេត្តកាណចាណាបុរី]] # [[ខេត្តលពបុរី]] (លពបុរី) # [[ខេត្តនគរនាយក]] # [[ខេត្តនគរបឋម]] # [[ខេត្តនន្ទបុរី]] # [[ខេត្តបទុមធានី]] # [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] # [[ខេត្តអយុធ្យា]] # [[ខេត្តរាជបុរី]] # [[ខេត្តសមុទ្រប្រាការ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] # [[ខេត្តសមុទ្រសង្គ្រាម]] # [[ខេត្តស្រះបុរី]] # [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] # [[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] (សុវណ្ណបុរី) # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] #[[ខេត្តឧទ័យធានី]] [[ឯកសារ:Grand Palace Chakri Mahaprasad.jpg|right|thumb|200px|[[ព្រះបរមមហារាជវាំង]] [[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Bangkok skytrain sunset.jpg|right|thumb|200px|ទេសភាពទីក្រុងបាងកក នាពេលរាត្រី]] [[ឯកសារ:Wat Pho, Bangkok, Tailandia, 2013-08-22, DD 02.jpg|រូបភាពតូច|300x300ភីកសែល|[[វត្តព្រះជេតុពនវិមលមង្គលារាម]] ([[Wat Pho]]) [[ប្រទេសថៃ|បាងកក]] [[ប្រទេសថៃ]]]] [[ឯកសារ:วัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระแก้ว กรุงเทพมหานคร - Wat Phra Kaew, Temple of Emerald Buddha, Bangkok, Thailand.jpg|រូបភាពតូច|200x200ភីកសែល|[[វត្តព្រះកែវ]] នៅទីក្រុង[[បាងកក]]]] [[ឯកសារ:Wat Suthat, Bangkok.jpg|right|thumb|200px|[[វត្ត សូថាត់]] Wat Suthat បាងកក]] [[ឯកសារ:Democracy Monument Bangkok 001.JPG|right|thumb|200px|[[វិមានប្រជាធិបតេយ្យ]]]] ==== ភាគខាងកើត ==== # [[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] (ឆ្ជើងទ្រៅ) # [[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្តចន្ទបុរី]] # [[ខេត្តធនបុរី]] (ជលបុរី) # [[ខេត្តប្រាចិនបុរី]] # [[ខេត្តរយ៉ង]] # [[ខេត្តស្រះកែវ]] # [[ខេត្តត្រាច|ខេត្តត្រាត]] ==== ភាគខាងជើង ==== # [[ខេត្តឈៀងម៉ៃ]] # [[ខេត្តឈៀងរ៉ាយ]] # [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] (កំផែងពេជ្រ) # [[ខេត្តលំប៉ាង]] # [[ខេត្តលំពូន]] # [[ខេត្តម៉ែហងសន]] # [[ខេត្តនគរសួគ៌]] # [[ខេត្តណាន]] # [[ខេត្តព្យៅ]] # [[ខេត្តពេជ្របុរី]] # [[ខេត្តពិស្ណុលោក]] (វិស្ណុលោក) # [[ខេត្តព្រែ]] # [[ខេត្តសុខោទ័យ]] # [[ខេត្តតាក]] # [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] ==== ភាគឦសាន ==== # [[ខេត្តអំណាចច្រើន]] # [[ខេត្តជ័យភូមិ]] # [[ខេត្តកាលសិន្ធុ]] # [[ខេត្តខនកែន]] # [[ខេត្តលើយ]] # [[ខេត្តមហាសារខាម]] # [[ខេត្តមុក្តាហារ]] # [[ខេត្តនគរភ្នំ]] # [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]] # ខេត្តហ្នងបួលំភូ # [[ខេត្តហ្នងគាយ]] # [[ខេត្តរយឯត]] # [[ខេត្តសកលនគរ]] # [[ខេត្តស៊ីសាកេត]] # [[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] # [[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] # [[ខេត្តឧត្តរធានី]] # [[ខេត្តយសោធរ]] # [[ខេត្តបឹងកាល]] ==== ភាគខាងត្បូង ==== # [[ខេត្តជុម្ពរ]] # [[ខេត្តក្របី]] # [[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]] # [[ខេត្តនរាធិវាស]] # [[ខេត្តប៉ាត់តានី|ខេត្តប៉័ត្តានី]] (ប៉ាត់តានី, ប៉័ត្តាណី) # [[ខេត្តផាំងង៉ា]] # [[ខេត្តព័ទ្ទលុង]] # [[ខេត្តភូកេត]] # [[ខេត្តរនង]] # [[ខេត្តស្តូល]] # [[ខេត្តសង្ខលា|ខេត្តសងខ្លា]] # [[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]] # [[ខេត្តត្រាំង]] # [[ខេត្តយលា]] {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" {{Largest cities|country=ថៃ|div_15=ខេត្តបទុមធានី{{!}}បទុមធានី|pop_10=120,045|city_11=ព័ទ្យា{{!}}ទីក្រុងផាត់ថាយ៉ា|div_11=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_11=117,371|city_12=នគរស្រីធម្មរាជ{{!}}ទេសបាលនគរនគរស្រីធម្មរាជ|div_12=ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ{{!}}នគរស្រីធម្មរាជ|pop_12=104,948|city_13=នគរសួគ៌{{!}}ទេសបាលនគរនគរសួគ៌|div_13=ខេត្តនគរសួគ៌{{!}}នគរសួគ៌|pop_13=84,122|city_14=ឡែមឆ្បាំង{{!}}ទេសបាលនគរឡែមឆ្បាំង|div_14=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|pop_14=82,960|city_15=រង្សិត{{!}}ទេសបាលនគររង្សិត|pop_15=81,084|city_10=ខនកែន{{!}}ទេសបាលនគរខនកែន|city_16=ភូកេត{{!}}ទេសបាលនគរភូកេត|div_16=ខេត្តភូកេត{{!}}ភូកេត|pop_16=78,923|city_17=នគរបឋម{{!}}ទេសបាលនគរនគរបឋម|div_17=ខេត្តនគរបឋម{{!}}នគរបឋម|pop_17=77,651|city_18=ឧប្បលរាជធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧប្បលរាជធានី|div_18=ខេត្តឧប្បលរាជធានី{{!}}ឧប្បលរាជធានី|pop_18=77,306|city_19=ឈៀងរ៉ាយ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងរ៉ាយ|div_19=ខេត្តឈៀងរ៉ាយ{{!}}ឈៀងរ៉ាយ|pop_19=74,226|city_20=ពិស្ណុលោក{{!}}ទេសបាលនគរពិស្ណុលោក|div_20=ខេត្តពិស្ណុលោក{{!}}ពិស្ណុលោក|div_10=ខេត្តខនកែន{{!}}ខនកែន|pop_9=130,114|kind=ធំ|city_4=រហាតយ៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរហាតយ៉ៃ|stat_ref={{citation needed|date=November 2021}}|div_name=ខេត្ត|city_1=បាងកក (អង្គការរដ្ឋាភិបាលក្នុងតំបន់){{!}}បាងកក|div_1=បាងកក|pop_1=5,686,646|img_1=View from Baiyoke Sky Hotel, Bangkok (7053110333) cropped.jpg|city_2=នន្ទបុរី{{!}}ទេសបាលនគរនន្ទបុរី|div_2=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_2=255,793|img_2=Nonthaburi - Bangbuathong.jpg|city_3=ប៉ាកក្រេត{{!}}ទេសបាលនគរប៉ាកក្រេត|div_3=ខេត្តនន្ទបុរី{{!}}នន្ទបុរី|pop_3=189,258|img_3=Sunset at pakkred - panoramio.jpg|div_4=ខេត្តសង្ខលា{{!}}សង្ខលា|div_9=ខេត្តសុរាស្ត្រធានី{{!}}សុរាស្ត្រធានី|city_7=ឧត្តរធានី{{!}}ទេសបាលនគរឧត្តរធានី|city_9=សុរាស្ត្រធានី{{!}}ទេសបាលនគរសុរាស្ត្រធានី|pop_8=131,091|div_8=ខេត្តឈៀងម៉ៃ{{!}}ឈៀងម៉ៃ|city_8=ឈៀងម៉ៃ{{!}}ទេសបាលនគរឈៀងម៉ៃ|pop_7=131,192|div_7=ខេត្តឧត្តរធានី{{!}}ឧត្តរធានី|pop_6=131,286|pop_4=159,627|div_6=ខេត្តនគររាជសីមា{{!}}នគររាជសីមា|city_6=នគររាជសីមា{{!}}ទេសបាលនគរនគររាជសីមា|pop_5=132,172|div_5=ខេត្តជលបុរី{{!}}ជលបុរី|city_5=ចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ{{!}}ទេសបាលនគរចៅព្រះយាសុរស័ក្តិ|img_4=Skyline of Hat Yai City, June 2012 by.jpg|pop_20=68,898}} <noinclude> == សូមមើលផងដែរ == * [[ភាសាថៃ]] * [[ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ]] == ឯកសារយោង == {{reflist}} == តំណភ្ជាប់ក្រៅ == * [http://en.wikivoyage.org/wiki/Thailand Wikivoyage - Thailand] {{en icon}} * [http://www2.tat.co.th/ Tourism Authority of Thailand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610055453/http://www.tat.co.th/ |date=2009-06-10 }} {{th icon}} {{Commons&cat|Thailand|Thailand|ថៃ}} {{Geographic location |Centre={{THA}} |North={{MYA}} {{LAO}} |Northeast={{LAO}} |East={{LAO}}<br>{{CAM}} |Southeast=[[ឈូងសមុទ្រថៃ]] |South= {{MAS}} |Southwest=[[សមុទ្រអង់ដាម៉ង់]] |West={{MYA}} |Northwest={{MYA}} }} {{ASEAN}} {{ប្រទេសនៅទ្វីបអាស៊ី}} {{ប្រទេសនិយាយភាសាម៉ាឡេ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ថៃ| ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ព្រះរាជាណាចក្រ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសនៅអាស៊ី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋសមាជិកអាស៊ាន]] g6u3oyrxsxtqobcykfcrr7k2dmqvolm 0 9882 323198 323187 2025-07-03T15:06:52Z RandomPoopedBoi 27248 មិន​ធ្វើ​វិញ​នូវ​កំណែ​ប្រែ [[Special:Diff/323187|323187]] ដោយ​ [[Special:Contributions/96.9.66.246|96.9.66.246]] ([[User talk:96.9.66.246|ការពិភាក្សា​]]) 323198 wikitext text/x-wiki '''របាំគោះអង្រែ''' ជារបាំប្រជាប្រិយមួយ ដែលបង្កើតឡើងដោយប្រើប្រាស់ដុំឈើ អង្រែ ហើយនិងត្បាល់ ដែលកសិករតែងតែ យកវាមកបុកកម្ទេច សំបកគ្រាប់ស្រូវចេញ។ របាំនេះ តែងតែប្រារឰធ្វើបន្ទាប់ ពី[[រដូវច្រូតកាត់]]ហើយ គឺធ្វើដើម្បីថ្លែងអំណរគុណ និងការគោរពចំពោះព្រលឹងអារក្ខអ្នកតា ទាំងឡាយដែលនាំមកនូវភាព រុងរឿងនិង ការលូតលាស់ដល់ការដាំដុះស្រូវ ។ ប្រជាកសិករនាំគ្នារាំលេងកំសាន្តនៅពេលឈប់ សម្រាកពីការច្រូតកាត់ ឬក្នុង ពីធី។របាំនេះពុំមានទំនុកច្រៀងឡេីយ។ ==ប្រភព== *[http://www.mcfa.gov.kh/ ក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723203615/http://www.mcfa.gov.kh/ |date=2008-07-23 }} របាំនេះមានប្រភពមកពី សាស្រ្តជាតិតូចតាចមួយហៅថា កួយ ==តំណភ្ជាប់== {{របាំប្រពៃណី}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:របាំប្រពៃណី]] l7heocex10jzaiuw5tke11x9jezunly 0 11841 323196 322272 2025-07-03T14:33:25Z 27.109.114.50 323196 wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates|date=July 2014}} {| class="infobox" style="width:20em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #dd9805;" colspan="3"|'''រូបថត''' |- style="text-align:center;" |colspan="3"| |- style="text-align:center;" !style="background: #dd9805;" colspan="3"|ជនបដិវត្តន៍ផ្នត់គំនិត |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:top;" |'''ឈ្មោះ'''​​​​​​​ |colspan="2"|ខឹម​ វាសនា មហាព្រហ្ម |- style="vertical-align:top;" |'''ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត''' |colspan="2"| {{birth date and age|1965|12|11|df=y}} |- style="vertical-align:top;" |'''ទីកន្លែងកំណើត''' |colspan="2"|[[ភូមិពានា]] [[ឃុំក្តឿងរាយ]] [[ស្រុកកញ្ច្រៀច]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] |- style="vertical-align:top;" |'''សញ្ជាតិ''' |colspan="2"|[[ខ្មែរ|ព្រហ្មណ៍]] |- style="vertical-align:top;" |'''ឪពុកម្តាយ''' |colspan="2"| * ខឹម ហួត (ឪពុក) * សេក ហេង (ម្តាយ) |- style="vertical-align:top;" |'''កម្រិតវប្បធម៌''' |colspan="2"|[[បរិញាប័ត្រនីតិសាស្ត្រ]] |- style="vertical-align:top;" |'''កម្រិតវិជ្ជាជីវ''' |colspan="2"|[[អ្នកនិពន្ធ]] និង [[អ្នកដឹកនាំរឿង​]] |- style="vertical-align:top;" |'''ភរិយា''' |colspan="2"|មិនមាន |- style="vertical-align:top;" |'''កូន''' |colspan="2"|រាប់ពាន់នាក់ឱឲ |- style="vertical-align:top;" |'''សាសនា''' |colspan="2"|ព្រហ្មណ៍ភ្នំគូលែន |- style="vertical-align:top;" |'''មុខរបរ''' |colspan="2"|[[អ្នកជំនួញ|មិនពិតប្រាកដ]] |- style="vertical-align:top;" |'''អាសយដ្ឋាន''' |colspan="2"|ផ្ទះលេខ ១៣ ផ្លូវលេខ ៦០៨ សង្កាត់បឹងកក់ទី២ [[ខណ្ឌទួលគោក]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ហត្ថលេខា''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:center;" |'''គេហទំព័រ''' |colspan="2"|[http://www.khemveasna.blogspot.com Khem​ Veasna] |- style="vertical-align:top;" |} លោក ខឹម-វាសនា គឺជាក្មេងកំព្រាឪពុក, អតីតតួកុន, អ្នកនិពន្ធ, អ្នកដឹកនាំរឿង, អ្នកជំនួញ, អ្នកនយោបាយកម្ពុជា។ លោកជាអតីតសមាជិក នៃគណបក្សសមរង្ស៊ី និងជាតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលខេត្តព្រៃវែងនៅ ក្នុងរដ្ឋសភាកម្ពុជា នីតិកាលទី៣ នៅឆ្នាំ២០០៣ ។ លោក ខឹម-វាសនា បច្ចុប្បន្នជាប្រមុខគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងជាជនបដិវត្តន៍ផ្នត់គំនិតដំបូងគេបង្អស់នៃកម្ពុជា។ លោកជាមនុស្សម្នាក់ដែលមានទស្សនៈវិស័យសម្បយុត្ត ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាតិខ្មែរ។ លោកមានគណបក្សផ្ទាល់ខ្លួនដើម្បីបម្រើអោយទស្សនៈនយោបាយរបស់លោក ដោយយល់ច្បាស់ថា គឺជាគន្លឹះតែមួយគត់ក្នុងការផ្លាស់ប្ដូរកម្ពុជាឲ្យជាសង្គមថ្មីស្រឡាងមួយ។សព្វថ្ងៃលោកលែងធ្វើនយោបាយ និងប្រកាសខ្លួនជាព្រហ្មរក្សាលោក និងពន្យល់ធម៌ដែលខ្លួនអះអាងថាជាធម៌ព្រះពុទ្ធ។ នៅខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០២២ លោកបានបំផុសបំផុសអបិយ៍ជំនឿរឿងទឹកលិចពិភពលោក ដែលបង្ករការភ្ញាក់ផ្អើលពេញកម្ពុជា។ លោកនៅតែរក្សាការយល់ថាទឹកនឹងលេចពិភពលោក សម្លាប់មនុស្សមួយផែនដី រស់តែអ្នកយល់ធម៌លោក ប៉ុណ្ណោះ។ <ref>[http://www.necelect.org.kh/English/ElectionResult/Result_2003/Result_2003.html "Election results"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080630211011/http://www.necelect.org.kh/English/ElectionResult/Result_2003/Result_2003.html |date=មិថុនា 30, 2008 }}. Cambodia National Election Committee. Accessed June 18, 2008.</ref> ==ជីវប្រវត្តិ== លោក ខឹម វាសនា កើតថ្ងៃទី ១១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៦៥ ត្រូវនឹងឆ្នាំខ្មែរគឺ ឆ្នាំម្សាញ់ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិពានា ឃុំក្ដឿងរាយ ស្រុក កញ្ច្រៀច ខេត្តព្រៃវែង។ នៅក្នុងត្រកូលគ្រួសារធ្វើស្រែចំការមួយ ដែលមានបងប្អូនបង្កើតពីរនាក់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយ ហើយរូបលោកជាកូនទី១ និងប្អូនស្រីរបស់លោកឈ្មោះ ខឹម ស្រីមុំ។ ===ប្រវត្តិការសិក្សា ៖=== *ពីឆ្នាំ ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៦ ៖ សិស្ស *ពីឆ្នាំ ១៩៨៦ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៣ ៖ និស្សិតនៃ[[នាយកដ្ឋានភាពយន្ដក្រសួងឃោសនាការ និងពត៌មាន]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៧ ៖ និស្សិតច្បាប់នៅ [[មហាវិទ្យាល័យនីតិសាស្ដ្រ និងវិទ្យាសាស្ដ្រសេដ្ឋកិច្ច]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ដល់ឆ្នាំ ២០០៦ ៖ មន្ដ្រីរាជការ [[នាយកដ្ឋានកិច្ចការនយោបាយក្រសួងមហាផ្ទៃ]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ដល់ថ្ងៃទី ១៥ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០០៥ ៖ សមាជិក គណបក្សសមរង្ស៊ី *ពីឆ្នាំ ២០០៣ ដល់ថ្ងៃទី ២៨ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៦ ៖ [[តំណាងរាស្ដ្រ]][[មណ្ឌលព្រៃវែង]] *មុខងារក្នុងគណបក្សនយោបាយ ៖ ប្រធានគណបក្ស<ref>http://primeministerworld.blogspot.com/2011_10_01_archive.html</ref> ប្រវត្ដិការនៃសិក្សារបស់លោកក៏ ជាអ្នករៀនពូកែមួយរូបដែរ យុវជន ខឹម វាសនា ជាសិស្សរៀនពូកែ ផ្នែកគណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និងគីមី និងជាមនុស្សមាននិស្ស័យ ទេពកោសល្យខាងសិល្បៈតែងនិពន្ធដែលជាកត្តាធ្វើឲ្យលោកមានវោហារសាស្រ្តក្នុងការនិយាយ។ ហើយដំបូងលោកបានរៀន ផ្នែកថែរក្សាជួសជុលកាមេរ៉ាអស់រយៈ ពេល៤ឆ្នាំ។ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ ១៩៨៦ លោកជានិស្សិតនៃនាយកដ្ឋានភាពយន្ដក្រសួងឃោសនាការ និងព័ត៌មាន ហើយបានចេញមកធ្វើការនៅនាយកដ្ឋានភាពយន្ដបានរយៈពេល ២ឆ្នាំ ក្នុងងារវិជ្ជាជីវៈជាអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកដឹកនាំរឿង តែក្រោយមកក៏លាឈប់ ប៉ុន្តែកាលណោះសាលាអត់បានចេញ សញ្ញាបត្រឱ្យទេ។ នៅឆ្នាំ ១៩៨៦ លោក វាសនា បានប្រឡងបាក់ឌុបជាប់រួចហើយបានប្រឡងចូលនាយកដ្ឋានភាពយន្ដដោយប្រើពេលវេលា ៤ ឆ្នាំនៅក្នុងវិស័យនេះ។ ជាសិល្បករ សម្ដែង លោក ខឹម វាសនា ជាមនុស្សមានទស្សនៈផ្ទុយពីតារាភាពយន្តរួមអាជីពមួយចំនួននៅក្នុងវិស័យសិល្បៈ។ គាត់មិនជាប់ជំពាក់នឹងភាពហ៊ឺហាឆើតឆាយដូចមិត្តរួមអាជីពឡើយ។ វិស័យភាពយន្តជាទីកន្លែងដែលនាំមនុស្សភ្លើតភ្លើន និងស្រឡាញ់ទ្រព្យសម្បត្តិ។ ប៉ុន្ដែមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យចិត្តលោកជ្រលក់ជាប់ទៅនឹងរឿងទាំងនោះទេតែបែរជាធ្វើឲ្យលោកចង់កែមនុស្សនៅក្នុងវិស័យភាពយន្ដទៅវិញពីព្រោះលោកមានចិត្តផ្ទុយពីពួកគេ។ ក្នុងអាជីពជាតារាសម្តែងបានធ្វើអោយលោកប្រៀបធៀបជីវិតរបស់លោកទៅនឹងព្រះពុទ្ធ កាលទ្រង់នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយទស្សនៈនេះក៏ញ៉ុះញ៉ុងឲ្យលោកចង់ផ្លាស់ប្តូររបៀបជីវិតទាំងឡាយរបស់អ្នកសិល្បៈនៅជំនាន់នោះ។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ១៩៩៧ លោកបែរជារកឃើញវិធីជីវិតជាអ្នកនយោបាយជាមួយនឹងគណបក្សប្រឆាំង។ ដោយធុញទ្រាន់នឹងភាពជាតារា ជាសិល្បៈករ លោក ខឹម វាសនា បានចូលរៀនច្បាប់ហើយរៀនចប់នៅ ឆ្នាំ១៩៩៧ ជាឆ្នាំដែលលោកត្រូវបានមិត្តភក្ដិអូសទាញឲ្យចូលធ្វើនយោបាយក្នុងគណបក្ស សម រង្ស៊ី។ លោកបានឈរឈ្មោះតំណាងរាស្ដ្រលេខរៀងទី ៥ នៅឆ្នាំ ១៩៩៨ ប្រចាំខេត្តព្រៃវែងតែមិនជាប់ជាតំណាងរាស្ត្រទេ។ លុះដល់ឆ្នាំ ២០០៣ លោក វាសនា បានឈរឈ្មោះជាតំណាងរាស្រ្តម្ដងទៀតលេខរៀងទី ២ ហើយក៏បានជាប់ជាតំណាងរាស្ដ្រនៅខេត្តព្រៃវែង។ ការចូលក្នុងគណបក្ស សមរង្ស៊ី ទៀតសោធក៏មិនមែនជារឿងដែលមានចេតនាស្រឡាញ់ជាតិ ឬចង់ធ្វើធំទេគឺមិនច្បាស់ក្នុងខ្លួនតែម្ដង។ លោក វាសនា បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំមិនមានចំណេះដឹងផ្នែកវិទ្យាសាស្ដ្រនយោបាយអ្វីទេប៉ុន្ដែអ្វីដែលរុញច្រានឲ្យខ្ញុំចេះគិតត្រិះរិះពិចារណាចូលប្រឡូកទៅក្នុងឆាកនយោបាយគឺដោយសារមានសន្ដានស្អប់អំពើអាក្រក់ និងសន្ដានឈឺឆ្អាលចំពោះសង្គមនេះឯង»។ ពេលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយយ៉ាងវក់វី និងជូរចត់ជាមួយគណបក្សប្រឆាំង សមរង្ស៊ី មិនទាន់បានមួយអាណត្តិពេញផងលោកក៏ចាប់ផ្ដើមមើលឃើញភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសម្បុកគណបក្សរបស់ខ្លួន។ ការរិះគន់ក្នុងបក្សធ្វើឲ្យបក្សមិនសប្បាយចិត្តហើយទីបំផុតបក្សបានសម្រេចបញ្ឈប់លោកខណៈដែលលោកមានបំណងបើកគណបក្សថ្មីមួយដោយខ្លួនឯង។ ក្រោយពីគណបក្សបញ្ចប់បេក្ខភាពជាតំណាងរាស្ដ្រខេត្តព្រៃវែងលោក ខឹម វាសនា បានបង្កើតអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយជាជំហានដើម្បីស្វែងយល់ពីតម្រូវការប្រជាពលរដ្ឋជាមុនសិនមុននឹងលោកបង្កើតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យនៅឆ្នាំ ២០០៦ ។ ខណៈពេលដែលគាត់ឈប់ពីគណបក្ស សមរង្ស៊ី ក៏ជាពេលដែលម្ដាយរបស់លោកឈឺធ្ងន់ផងដែរហើយការឈឺរបស់គាត់ភាគច្រើនទាក់ទងនឹងជីវិតនយោបាយរបស់ ខឹម វាសនា ក្នុងរឿងការរកខុសត្រូវជាមួយគេ (គណបក្ស សមរង្ស៊ី) ដោយទាស់ទែងជាមួយគេមិនរលូនខុសពីអ្នកនយោបាយផ្សេងទៀត។ លោកបញ្ជាក់ថា៖ «រឿងដែលខ្ញុំមានវិប្បដិសារៈធំបំផុតស្ទើរពេញមួយជីវិតដោយយកការងារបន្លប់ជីវិតខ្លួនឯងក្រោយពីម្ដាយខ្ញុំបានស្លាប់។ ខ្ញុំមិនទាន់បានធ្វើឲ្យម្ដាយខ្ញុំសប្បាយចិត្តទេ ហើយការងារនយោបាយរបស់ខ្ញុំវាប៉ះពាល់ដល់ជំងឺរបស់ម្ដាយខ្ញុំ។ ខ្ញុំនៅជាមួយម្ដាយតាំងពីតូចរហូតដល់ខ្ញុំបានក្លាយជាតំណាងរាស្ដ្រ»។ អ្នកនយោបាយដែលពូកែប្រើវោហាររិះគន់ដ៏ល្បីល្បាញនៅតាមទីសាធារណៈរូបនេះមិនត្រឹមតែមិនពេញចិត្តជាមួយគណបក្ស សម រង្ស៊ី ទេប៉ុន្ដែក៏មិនពេញចិត្តចំពោះការដឹកនាំរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា [CPP] ផងដែរ។ លោក ខឹម វាសនា បាននិយាយទៀតថា៖ «គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនអាចផ្ដល់សេចក្ដីសុខឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានទេពីព្រោះមនុស្សដែលគាត់ [CPP] ជ្រើសរើសជាមនុស្សដែលយ៉ាប់រួចទៅហើយ។ ម្យ៉ាងទៀតគាត់ជ្រើសរើសរកមនុស្សពីខាងក្រៅដូចជាពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ឬគណបក្សផ្សេងដែលគាត់ [ហ៊ុន សែន] ជ្រើសរើសទៅទាំងអស់ហ្នឹងសុទ្ធសឹងតែជាអ្នកស្វះស្វែងរកផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនដល់ពេលហ្នឹងបុគ្គលបែបហ្នឹងវាគរជើងនៅគណបក្សនេះច្រើនហួសរហូតដល់លោកនាយករដ្ឋមន្ដ្រីមានឆន្ទៈក៏មិនអាចកែកើតដែរ»។ លោក ខឹម វាសនា បានបន្ដថា៖ «បើសិនណាគណបក្សមួយនេះ [CPP] ផ្ដល់សេចក្តីសុខឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានខ្ញុំក៏មិនចាំបាច់បង្កើតគណបក្សទេហើយខ្ញុំក៏មិននៅត្រាំត្រែងក្នុងគណបក្ស សម រង្ស៊ី ដែរ។ គណបក្សមួយនេះគឺមិនអាចទេ»។ ===ក្រុមគ្រួសារ៖=== * '''ខឹម-ហួត''' ជាកូនអ្នកមាន ​ ជាពេទ្យធ្មេញ កើតឆ្នាំ ១៩២០? ស្លាប់ឆ្នាំ​១៩៧២។ មានប្រពន្ធ៣ ប្រពន្ធទី១ បានកូនពីរក៏ស្លាប់ទៅ។ ប្រពន្ធទី២ ការបានប៉ុន្មានខែក៏លែងទៅ។ ប្រពន្ធទី៣ គាត់យកដោយខ្លួនឯង ប្រពន្ធពីរមុន ស្អាតក៏ស្អាត កូនអ្នកមានក៏កូនអ្នកមាន។ ប៉ុន្តែគាត់ប្រាប់ទៅបងប្អូនគាត់ថា វ៉ែនតាតម្លៃប៉ុន្មានក៏ដោយ ប៉ុន្តែពាក់វាមិនត្រូវភ្នែក នេះវ៉ែនតាបេនឡានតម្លៃ១រៀលៗ តែពាក់ទៅត្រូវភ្នែក។ពីរមុនស្អាតកូនអ្នកមាន តែវាអត់ត្រូវការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ។ * '''សេក-ហេង''' ក៏ជាពេទ្យធ្មេញដែរ កើតឆ្នាំ១៩?? ស្លាប់ឆ្នាំ ២០០៦ សេក ហេង មានអាយុប្អូន ប្តីគាត់២៤ឆ្នាំ។<ref>{{Cite web |url=http://www.camldp.org/Voices/2015/5/?title=2015-05-31_PF_Office-SR-Part-1 |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=មិថុនា 8, 2015 |archivedate=មិថុនា 11, 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150611055839/http://www.camldp.org/Voices/2015/5/?title=2015-05-31_PF_Office-SR-Part-1 |url-status=dead }}</ref> មានបងប្អូន៩នាក់ ហើយគាត់ជាកូនទី២។ [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 (ប្រភពសំឡេងថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221223154/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 |date=កុម្ភៈ 21, 2014 }} ==ការចាប់ផ្តើមធ្វើនយោបាយ== ក្នុងការចូល​ប្រឡូក​ជា​អ្នកនយោបាយ ដំបូងឡើយ​ លោក​ចូល​ជា​សមាជិក​របស់​គណបក្ស​សមរង្ស៊ី ឈរឈ្មោះ​ជា​តំណាងរាស្ដ្រ​តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៩៨ ប៉ុន្ដែ​មិនជា​ប់ឆ្នោត​ទេ ។ ក្រោយមក​បាន​ជាប់ឆ្នោត តំណាងរាស្ដ្រ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣ កាលនោះ លោក​មាន​អាយុ​៣៨​ឆ្នាំ ។ បន្ទាប់មក ឆ្នាំ​២០០៦ ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្សខ្លួនឯង ដែលមានឈ្មោះថា​[[គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]]​មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។​ ​មូលហេតុ​ដែល​ចង់​ក្លាយខ្លួនជា អ្នកនយោបាយ លោក​ ខឹម-វាសនា​ ​បានឱ្យដឹង ថា ដំបូង​ឡើយ​ដូចជា​មិនបាន​គិតថា ចូលប្រឡូក​នយោបាយ​ដើម្បី​អ្វី ហើយ​វា មិន​ច្បាស់លាស់​ក្នុង​ខ្លួន គ្រាន់តែ​ចង់​ធ្វើ​ធំ ព្រោះ​ឃើញ​គេ​កាន់​ការងារ ស្រុកទេស ក៏​ចង់បាន​ដូច​គេ ក៏​ចូល​នយោបាយ នឹង​គេ​ទៅ ។ ក្រោយមក ក៏​ចេះតែ បណ្ដើរៗ​ជាមួយ​រឿង​នយោបាយ បាន យូរ​ទៅ​ការងារ​លើ​ទីលាន​ក៏បាន​បង្រៀនយើង​ផ្ទាល់ ។ ដោយសារ​ជាតិ ចេះ​ឈឺឆ្អា​ល​រឿង​គេ និង​ស្រឡាញ់​យុត្ដិធម៌ ភាពត្រឹមត្រូវ ដល់ពេល​ចូល​ជាមួយ គណបក្ស​មួយ​នេះ​(​សមរង្ស៊ី​)​យូរ​ទៅ ឃើញ​លែងមាន​ភាពត្រឹមត្រូវ​ពុករលួយ និយម​បក្ខពួក ហើយ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខាង ក្រៅ​គាត់​អត់​បានដឹង​រឿង​ខាងក្នុង​របស់ បក្ស ដោយ​ខាងក្រៅ​បក្ស​គេ​និយាយ ផ្សេង ខាងក្នុង​បក្ស​គេ​និយាយ​ផ្សឹ​ង ដល់ អ៊‌ីចឹង​ក៏​ចេះតែ​កើតមាន​ទំនាស់​ជាច្រើន ដែល​ឮ​ដល់​ប្រធាន​បក្ស​រហូតដល់ លោក​ដកខ្លួន​ចេញ ។ ពីមួយ​ជំហាន ទៅមួយ​ជំហាន​ក៏​យល់​ពី​នយោបាយ​ថា នយោបាយ​គេ​ត្រូវធ្វើ​ម៉េច ហើយក៏ ចាប់ផ្ដើម​ចេះ​ស្រាវជ្រាវ​ពី​របៀប​ធ្វើ នយោបាយ​ក្រៅ​ក្នុងប្រទេស ដោយ យោងតាម​ឯកសារ​ខ្លះទៅ​និង​មើល ព័ត៌មាន​អន្ដរជាតិ​ក៏​យល់​ខ្លះៗ​បន្ថែម ទៀត​ទៅ ។​ ក្នុងនាម​ជា​ប្រធាន​គណបក្ស​អស់ រយៈពេល​៧​ឆ្នាំ​លោក ខឹម-វាសនា សម្គាល់ថា អត្ដ​សញ្ញាណ​ដែល​ចាប់ផ្ដើម យល់​ពី​នយោបាយ គឺថា​លោក​ឃើញ គណបក្ស​សមរង្ស៊ី​គាត់​តែង​យក​បញ្ហា ធ្វើជា​ដំណោះស្រាយ​ពេលណា គាត់​ជួប ប្រជាពលរដ្ឋ​តែងតែ​និយាយ​ពី​បញ្ហា ។ លោក​មាន​អារម្មណ៍​ថា ហេតុអ្វី​បានជា អ្នកនយោបាយ​មិន​និយាយ​អំពី​របៀប នៃ​ការដោះស្រាយ​បញ្ហា​ប្រទេសជាតិ ដែលជា​ទស្សនៈ​របស់ខ្លួន​យល់ឃើញ ថា ត្រូវធ្វើ​ម៉េច ហើយ​វេទិកា មួយៗ និយាយប្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​នឹង​ទាមទារ ប្រជាពលរដ្ឋ​បោះឆ្នោតឱ្យ​ខ្លួន​ដោយ​មិន បាន​ប្រាប់​ពី​វិធានការ​ថា​ត្រូវ​ដោះ ស្រាយ​យ៉ាងម៉េច​នោះទេ ។ ដល់​អ៊‌ីចឹង លោក​ក៏បាន​កត់សម្គាល់​ទុក​ថា អ្នកនយោបាយ​ជាម​នុស្ស មាន​ទស្សនៈ​ទៅ មុខ ហើយ​ការដែល​និយាយ​ពី​បញ្ហា​វា មិន​គ្រប់គ្រាន់​ឱ្យ​យើង​ក្លាយខ្លួន​ទៅជា អ្នកនយោបាយ​ទេ ។ ដល់ពេល​ឃើញ គណបក្ស​នេះ​មិនកើត​នោះ​មិនកើត លោក​ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្ស​ខ្លួន ឯង​តាម​ការយល់ឃើញ ។​ ​ការដែល​ចេញមក​បង្កើត​គណ បក្ស​ផ្ទាល់ខ្លួន គឺ​វា​លំបាក​កាយ​ជា​រឿង ធម្មតា​ទេ​តែ​ទោះយ៉ាងណា​ក៏​វា​មិន​ដូចលំបាក​ចិ​ត្ដ​ដែរ ព្រោះ​អ្វីដែល​យើង​ចង់ និង​ពេញចិត្ដ​ចំពោះ​ការងារ​ដែល​លំបាក ហ្នឹងហើយ​ឥឡូវ​យើង​មាន​ការទទួល ខុសត្រូវ​រួម​មិនមែន​ដូច​មុន​យើង​ទទួល ខុស​ត្រូវជា​ផ្នែក​នោះទេ ។ បើ​ពិតជា​អ្នក នយោបាយ​មែន​គេ​ត្រូវមាន​ទស្សនៈ វិស័យ​មួយ​ភ្ជាប់​នឹង​សកម្មភាព​ការងារ របស់គេ​ហើយ​បើ​ទស្សនៈវិស័យ​ខុសគ្នា​ហើយ គឺ​មិនអាច​នៅ​ជាមួយគ្នា​បានទេ​។​ សព្វថ្ងៃនេះ​លោក​ឃើញ​អ្នក នយោបាយ​ក្នុង​គណបក្ស​មួយៗ​ជេរ គណបក្ស​មួយទៀត ដល់​ជេរ​ឆ្អែត​គាត់​ក៏ ចូល​ជាមួយនឹង​គណបក្ស​នោះ​ទៅ​មិន យូរ​ក៏​ចេញមក​វិញ ។ ដល់​អ៊‌ីចឹង​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​រក​អ្នកនយោបាយ​ច្បាស់លាស់ មិន ឃើញ ព្រោះ​លោក​សម្គាល់​ខ្លួនឯងបាន ថា ស្រុក​ខ្មែរ​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​តាមផ្លូវ នេះ ដល់ពេល​ដោះ​មិនបាន​តាមផ្លូវ​ហ្នឹង ក៏ត្រូវ​រក​ផ្លូវ​ផ្សេង​ធ្វើ​អ្វី​តាមតែ​ខ្លួន​យល់ ដដែល ។ ប៉ុន្ដែ​អ្នកនយោបាយ​អត់​ទេ ជេរៗ​គ្នា​ឱ្យតែ​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន ត្រូវ តាំង​ចូលគ្នា ព្រោះ​នយោបាយ​វា​ធ្វើ ដំណើរ​វែងឆ្ងាយ ។ ចំពោះ​គណបក្ស​ផ្សេង​គេ​ផ្ដោត មើល​ទីផ្សារ​ថា ត្រូវធ្វើ​ម៉េច​ដើម្បី​អូស យក​សន្លឹកឆ្នោត​ឱ្យបាន តែ​គណបក្ស លោក​ផ្ដោតលើ​ភាពត្រឹមត្រូវ​រឿង​សន្លឹក ឆ្នោត​មិន​គិត​ទេ ។ លោក​គិតថា បើ​ភាពត្រឹមត្រូវ​មិនត្រូវ​បាន​ស្រូប​ទាញ ការគាំទ្រ ពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​ទេ​មិនដឹង​ជាមាន​ផ្លូវ ណា​អាច​ទាញ​យកបាន​មានតែ​ការបោកប្រាស់ ។ ប៉ុន្ដែ​វា​អត់​ចេះ​បោកប្រាស់ ព្រោះ​វា​មិន​ស្របតាម​សម្បជញ្ញៈ​របស់ខ្លួន​ឯង អ៊‌ីចឹង​ធ្វើទៅ​អត់​កើត​ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្ស​ខ្លួនឯង​តែម្ដងទៅ​។​ ​បើតាម​លទ្ធផល​ការបោះឆ្នោត កន្លងមក​ដូចជា​មិន​ទទួលបាន​អ្វី​នោះទេ លោក​នៅតែ​បន្ដទៀត​ដោយ​ពន្យល់ថា លោក​ដឹងថា វា​មិនមែនជា​ពេលវេលា ឆាប់រហ័ស​នោះទេ ។ ព្រោះ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ត្រូវការ​ពេលវេលា​មួយ ហើយ​លោក ដឹងថា វា​ត្រូវតែ​អ៊‌ីចឹង​លោក​ក៏បាន​គិត ទុក​រួចជាស្រេច​ហើយ​ដែរ ។ ដល់​ឃើញ យឺតយូរ​លោក​គិតថា ដូចជា​មិនមាន​អ្វី ចម្លែក​នៅក្នុង​ចិ​ត្ដ​ផង ។ លោក​គិតថា នៅ​ទីបំផុត​នឹង​ទទួលបាន​ជោគជ័យ ប៉ុន្ដែ​ពេលនោះ​មាន វត្ដ​មាន​របស់លោក​ឬ អត់​គឺ​មិនដឹង​ទេវា​ជា​រឿង​មួយ​ផ្សេង ទៀត ។ តែ​លោក​ជឿថា​ភាពត្រឹមត្រូវ ស្មោះត្រង់​នឹង​ស្រូប​ទាញយក​ការគាំទ្រ ពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​បាន​យ៉ាងច្រើន ។ មក ទល់​ពេលនេះ​គណបក្ស​របស់លោក​ជាប់​ក្រុមប្រឹក្សា ភូមិ​សង្កា​ត់ដល់​ទៅ​៨ ភូមិ​ឃុំ​គឺ​នៅ​ខេត្ដ​សៀមរាប​ចំនួន​៧ និង ខេត្ដ​ឧត្ដរមានជ័យ​១ ។ ហើយ​ក្នុង​មួយ ខែៗ​មាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​សាមញ្ញ​ដែល ចូលរួម​បង់​ថវិកា​ចូលបក្ស​មាន​កាន់តែ ច្រើនឡើង ។​ ការចំណាយ​របស់​[[គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]]​ គឺ​បានមកពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​ស្ដាប់​វិទ្យុ និង​សមាជិក​ភាគច្រើន ជា​និស្សិត ពួកគាត់​នាំគ្នា​បង់​ចាប់ពី ១.០០០​រៀល មាន​អ្នក​បង់​ជាប្រចាំ​ខែ​ក៏ មាន ហើយ​អត់​អ្នក​បង្ខំ​ពួកគាត់ ឱ្យ​បង់ ប្រាក់​នោះទេ ។ អត់​ការគាបសង្កត់ បើ​ពួកគាត់​ចង់​ចូល​លុយ​ម្ដង​ហើយ​អ្នក ឈប់​ទៅវិញ​វា​ជា​រឿង​របស់​អ្នក ។ នេះ​ជា​មនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ​បែប​ថ្មី ព្រោះ​ការធ្វើ​នយោបាយ​មិនមែន​ចង់ ឈ្នះ​តែឯង​ទេ គឺ​ចង់ឱ្យ​ប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងអស់​ឈ្នះ​៕<ref>{{Cite web |url=http://www.rasmeinews.com/local_news/detail?news=MDVmYTZiYT&page=21#.UsfSVvstnFz |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=មករា 4, 2014 |archivedate=មករា 8, 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140108051631/http://www.rasmeinews.com/local_news/detail?news=MDVmYTZiYT&page=21#.UsfSVvstnFz |url-status=dead }}</ref> ==ជីវិតក្នុងវិស័យសិល្បៈ== អំឡុងឆ្នាំ ១៩៨៩ និង ១៩៩៣ លោកក៏ងាកចេញមកប្រឡូកចូលក្នុងវិស័យសិល្បៈខ្មែរ ដែលពេលនោះលោកខឹម វាសនា បានបង្កើត ផលិតកម្មផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ដែលមានឈ្មោះថា ផលិតកម្មយុវវ័យភាពយន្ត។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ ត្រឹមតែជាថៅកែកុន ថែមទាំងជាអ្នកនិពន្ធដោយខ្លួនឯងផង និងជាអ្នកដឹកនាំរឿងផង ជាតួសម្តែងផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះលោកក៏ជាតួសម្តែងកុនស្អាតសង្ហារម្នាក់ដែរ ហើយលោកដើរតួសម្តែងកុនដោយខ្លួនទៀតផង ប៉ុន្តែលោកសម្តែងអោយតែ ផលិតកម្មផ្ទាល់ខ្លួនលោកទេ ទោះបីជាមានម្ចាស់ផលិតកម្មភាពយន្តផ្សេងៗហៅ ថតក៏ដោយ គឺដាច់ខាត គាត់មិនសម្តែងទេ។ [[File:Khem veasna, actor.jpg|thumb|ជំនាន់លោក ដើរតួកុន ថៅកែកុន]] ចំពោះស្នាដៃផលិតរឿងដំបូងដៃរបស់លោកគឺរឿង “មន្តស្នេហ៍ស្រីមុំ” ហើយតួឯកស្រីសម្តែងដោយ អ្នកនាង សុខ ស្រីមុំ និងក្រោយមកទៀតមានរឿង “មួយកំផ្លៀងអនុវស្សារីយ៍ ឬស្នាកស្នាមអនុស្សារីយ៍” រឿង “លេខមួយដូចគ្នា” និងរឿង “ជើងខ្លាំងមានតែមួយ” ដែលមានការចូលរួមសម្តែងដោយខ្លួនលោកផ្ទាល់គឺ លោកដើរតួសម្តែងជាតួរង រីឯលោក ទេព រិន្ទដារ៉ូ និងអ្នកនាងអម្ពរទេវី ដើរតួសម្តែងជាតួឯក។ ហើយនិងស្នាដៃរឿងចុងក្រោយរបស់លោកគឺរឿងភាគ “រឿងកំហុសអ្នកណា?” រឿងនេះថតជិតចប់ហើយ តែត្រូវអាក់ខានដោយសារមានបញ្ហាក៏ឈប់ថតទៅ។ នៅសម័យកុនខ្មែរនោះ គឺមានការគាំទ្រពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋខ្លាំងណាស់ ហើយរឿងនីមួយៗ ម្ចាស់ផលិតកម្មម្នាក់ៗថតរឿងដោយចំណាយដើមទុនអស់ពី ០៦ រហូតទៅដល់ ១០ដំលឹងមាសឯណោះ ក៏ប៉ុន្តែការផលិតខ្សែភាពយន្តរបស់លោកដំបូងចំណាយអស់តែពី ៥ ដំលឹងទៅ ៦ដំលឹងតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលលក់ចេញនោះគឺលក់បានថ្លៃជាងអ្នកដទៃទៅទៀត រឿងគាត់មួយរឿងលក់ជិតបាន ២០ដំលឹងមាស ដោយឡែកលោកធ្វើរឿងមួយចំណេញបានជា៣ឯណោះ នៅក្នុងចំណោមអ្នកធ្វើកុនផ្សេងៗដូចគ្នា។ បើធៀបទៅនឹងស្នាដៃរឿងរបស់លោក ហ្វៃ សំអាង និងអ្នកស្រី ពាន់ ពួនបុប្ផា វិញធ្វើរឿងមួយចំណាយពី ១០ ទៅ ១២ ដំលឹងមាសទេ តែដល់ពេលលក់ចេញបានតម្លៃស្នើនឹងស្នាដៃលោកដែរ។ មនុស្សប្រហែលៗនឹងលោក ខឹម វាសនា ឬមនុស្សដែលស្គាល់លោកនិយាយថាលោកពិតជាមានលក្ខណៈជាសិល្បករ ឬជាអ្នកសម្ដែង ល្អមែន។ ហើយខ្សែភាពយន្ដដែលលោកនិពន្ធ ដឹកនាំនិងសម្ដែង មានភាពជោគជ័យច្រើន និងទទួលការឲ្យតម្លៃ ថាពោរពេញដោយទេពកោសល្យ។ ==ចេញពីបក្ស ព្រោះជម្លោះទស្សនៈនយោបាយ== ដោយសារជាតិជាមនុស្ស ចេះឈឺឆ្អាលរឿងគេ និងស្រឡាញ់យុត្ដិធម៌ ភាពត្រឹមត្រូវ ដល់ពេលចូលជាមួយ គណបក្សសមរង្ស៊ី បានយូរៗទៅ មិនឃើញមានភាពត្រឹមត្រូវពុករលួយ និយមបក្ខពួក នយោបាយគ្មានទស្សនៈវិស័យ ហើយប្រជាពលរដ្ឋនៅខាងក្រៅអត់បានដឹងរឿងខាងក្នុងរបស់បក្ស ដោយខាងក្រៅបក្សគេនិយាយផ្សេង ខាងក្នុងបក្សគេនិយាយផ្សឹង។ ហើយដល់អ៊‌ីចឹងក៏ចេះតែកើតមានទំនាស់ជាច្រើនហូរហែលដែលឮរហូតដល់ប្រធានបក្ស លោក សម រង្ស៊ី។ ជាពិសេសនោះ គឺរូបគាត់ផ្ទាល់ហ៊ាន វាយប្រហារបក្សខ្លួនឯង និងប្រធានបក្ស ហើយនិងជម្លោះពាក្យសម្តីស្តីពី ទស្សនៈនយោបាយ ក្នុងដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ ហើយបក្សរិះរកលេចចាប់កំហុសគ្រប់សព្វ ដើម្បីដកចេញពីបក្ស តែមានថ្ងៃមួយគាត់បានចូលរួមវេទិការរបស់គណបក្សជួបជុំម្ចាស់ប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត ដោយធ្វើវាគ្មិនតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលព្រៃវែង តំណាងអោយមកពីគណបក្ស សម រង្ស៊ី និងព្រះអង្គម្ចាស់ សានប៉ា ដែលរៀបចំបង្កើតឡើងដោយវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យជាតិ ហៅកាត់ថា (NDI) ប្រារព្ធនៅឯស្រុកព្រះស្តេច ខេត្តព្រៃវែង។ [[File:Khem Veasna- 2003.jpg|thumb|កាលនៅបក្ស សម រង្ស៊ី]] គាត់និយាយថា ស្តេចក៏ អាចម៏ស្អុយដែរ ហើយស្អប់ណាស់អារបបសក្តិភូមិ ជិះជាន់គ្នាហ្នឹង។ ពេលនោះស្រាប់តែ វិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យជាតិ (National Democratic Institute ហៅកាត់ថា NDI) ដែលជាស្ថាប័នឧបត្ថម្ភដោយសហរដ្ឋអាមេរិក សរសេរលិខិតផ្ញើទៅជូនគណបក្សថា សូមជួយកែលំអរអ្នកតំណាងរាស្រ្តមួយហ្នឹងផង ពីព្រោះនៅក្នុងវេទិការបានវាយប្រហារព្រះមហាក្សត្រ។ ពេលនោះគ្រាន់តែបញ្ចូនទៅដល់បក្សហើយទទួលដោយលោក អេង ឆៃអៀង ប្រហែលម៉ោងបី បួនល្ងាចភ្លាម ស្រាប់តែលោក អេង ឆៃអៀង បញ្ចេញលិខិតនោះទៅអោយវិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយ។ ហើយមិនបានហៅគាត់ មកសាកសួរនាំនោះទេ ដោយនឹកឃើញថា នេះជាគន្លឹះមួយដែលនាំអោយគាត់អាចជាប់គុកបាន។ គ្រាន់តែវិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) ចេញផ្សាយភ្លាម លោក សម រង្ស៊ី បានធ្វើលិខិតថ្ពោលទោសគាត់ថា ជាអ្នកតំណាងរាស្រ្តមួយប្រដៅមិនបាន ឥតសីលធម៌ក្នុងបក្ស ហើយផ្ញើលិខិតសូមទោសព្រះមហាក្សត្រ។ ហើយបក្សក៏ចោទក្រោមលេសថា គាត់និយាយប៉ះពាល់ដល់ស្ថាប័នអង្គព្រះមហាក្សត្រ រំលោភបំពារច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ដោយហេតុថាលោកជាមនុស្សមានទស្សនៈខុសប្លែកពីគេ អត្ថចរិតមិនដូចគេ និងមានមនោសញ្ចេតនាជ្រៀជ្រៅនឹងពូជសាសន៍ខ្លួនខុសពីគេ ហាក់បីដូចជា ទឹក និងប្រេង ទើបលោកនៅជាមួយគណបក្ស សម រង្ស៊ី មិនកើត។ នៅចុងក្រោយមក លោកក៏ដកខ្លួន ដើរចេញពីបក្ស ហើយដើរចេញពីរដ្ឋសភាជាតិ។ ដោយគូសបញ្ជាក់ពីអារម្មណ៍ចេញពីបេះដូងរបស់លោកប្រាប់គេថា វាហាក់បីដូចជាខ្លួនលោកផ្ទាល់ កំពុងតែដើរអុចទៀនបំភ្លឺ ហើយកាន់វាដើរកាត់នៅលើវាលខ្សាច់សាហ្សារ៉ាដ៏ធំលាតសន្ធឹងល្លឹង ល្លើយ សែនងងឹតសូន្យឈឹងអញ្ជឹង។ ហើយដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់យល់ពេញដើមទ្រូងតែម្នាក់ឯងគត់ តែមិនដឹងថាទៅថ្លឹងរាយរ៉ាបប្រាប់អ្នកណា ថាតើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ អាចយល់បានពីទំហំទឹកចិត្ត និងទស្សនវិស័យរបស់លោក ដែរ ឬទេ? ==ការបង្កើតអង្គការ និងគណបក្ស== នៅឆ្នាំ ២០០៥ វាជាឆ្នាំមួយដែល '''អង្កការបណ្តុះបណ្តាល និងអភិវឌ្ឍន៍''' (ភាសាអង់គ្លេស: Training and Development Organization ហៅកាត់ថា '''TDO''') បង្កើតចេញជារូបរាងឡើងដោយ លោក ខឹម វាសនា។ ហើយអង្គការនេះមានទិសដៅ ទាញយកប្រយោជន៍ឲ្យបាន ពីកិច្ចប្រតិបត្តិព្រះធម៌ ដាំបណ្តុះ ចរិកសីលធម៌សង្គមឡើងវិញ និងដាំបណ្តុះ គ្រាប់ពូជប្រជាធិតេយ្យ។ អង្គការនេះដំណើរការដោយចុះទៅធ្វើវេទិការតាមខេត្តមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដោយមានវាគ្មិន លោក ខឹម វាសនា ហើយយកមកចាក់ផ្សាយតាមវិទ្យុ FM៩០ ភ្នំពេញ ម៉ោង ៧ ដល់ ៨ ល្ងាចរៀងរាល់ថ្ងៃ ហើយមានការផ្សាយផ្ទាល់រៀងរាល់ថ្ងៃអាទិត្យរយ:ពេល២ម៉ោង។ ហើយដំណើរការនៃអង្គការនេះទៅបាន ដោយសារការចំណាយថវិការផ្ទាល់ដោយលោក ខឹម វាសនា។ ហើយអង្គការនេះដំណើរបានរយៈពេល០៤ឆ្នាំ គឺពីឆ្នាំ២០០៥ រហូតដល់ ២០០៩។ ក្នុងនាមជាប្រមុខគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងរយៈពេល ០៨ឆ្នាំ លោកបានកំណត់សម្គាល់ថា សញ្ញាណដំបូងដែលធ្វើអោយលោកចាប់ផ្តើមយល់ពី នយោបាយគឺ ដោយសារលោកសង្កេតមើលឃើញថា គណបក្សសម រង្ស៊ី តែងតែយកបញ្ហាយកមកធ្វើជាដំណោះស្រាយ ហើយគ្រប់ពេលដែលនៅជួបជុំប្រជាពលរដ្ឋ គេតែងតែលើកឡើងយកតែនិយាយពីបញ្ហា ហើយតាមវេទិកានីមួយៗ គេច្រើនតែនិយាយពីបញ្ហាប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ហើយទាមទារសុំអោយប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោតអោយខ្លួនគេ ដោយមិនបានប្រាប់និយាយពី ទស្សនៈ ឬដំណោះស្រាយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាតាមរបៀបណានោះទេ ហើយគួរត្រូវចាប់ផ្តើមពីចំណុចមួយណាសោះឡើយ ដោយគ្រាន់តែសន្យាថាបោះឆ្នោតអោយគេមក ហើយចាំគេដោះស្រាយពេលខ្លួនឈ្នះឆ្នោត។ ក្រោយមកលោក ចេះតែឆ្ងន់ដដែលៗទៀត ហើយចោទសំណួរសួរខ្លួនឯងថា ហេតុអ្វីបានជាអ្នកនយោបាយស្រុកខ្មែរ មិននិយាយពីរបៀបនៃការដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ ដែលជាទស្សនៈរបស់ខ្លួន ដែលខ្លួនមើលឃើញថាតើត្រូវធ្វើយ៉ាងម៉េច? តែបែបជាមកនិយាយតែអំពីបញ្ហា បញ្ហាៗ ដែលប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងប្រទេសបានដឹងលឺ រួចជាស្រេចហើយនោះ។ ហើយលោកមើលឃើញថា មនុស្សខ្មែរក្តី អ្នកនយោបាយក្តី ជាប្រភេទមនុស្សដែលធ្វើការអ្វីមួយ គឺច្រើនតែមិនបានសម្រេច មិនទៅមុខ ពីព្រោះពួកគេជុំនុំគ្នា និយាយតែពី បញ្ហា។ ដល់អ៊‌ីចឹង លោកក៏បានកត់សម្គាល់ទុកថា អ្នកនយោបាយជាមនុស្ស មានទស្សនៈទៅមុខ ហើយការដែលនិយាយពីបញ្ហាវា មិនគ្រប់គ្រាន់ឱ្យយើងក្លាយខ្លួនទៅជា អ្នកនយោបាយទេ គេត្រូវមានបេះដូងមួយស្មោះត្រង់ ស្នេហាជាតិពិតប្រាកដ និងមានទស្សនវិស័យមួយដោយផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងសកម្មភាពកាងារជាក់ស្តែង ដើម្បីអោយក្តីស្រម៉ៃនោះក្លាយទៅជាការពិតបានសម្រេចនូវគោលដៅដែលយើងចង់បាន។ ក្រោយមកដល់ពេលឃើញ គណបក្សនេះមិនកើតនោះមិនកើត លោកក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សដោយខ្លួនឯង តាមការយល់ឃើញរបស់លោក ដើម្បីបម្រើតាមទស្សនៈខ្លួន។ ក្នុងរយៈពេលជាអ្នកតំណាងរាស្រ្តនៅមណ្ឌលខេត្តព្រៃវែងបាន ០២កន្លះឆ្នាំគត់ លោកមានជំទាស់ជាមួយបក្ស ហើយក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សផ្ទាល់ទៅ។ ពេលដែលលោកចេញមកបង្កើតបក្សដំបូងដៃនោះ លោកបានប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋថា “ ខ្ញុំមានពេលវេលាខ្លីខ្លាំងណាស់ មិនអាចពន្យល់អោយបងប្អូនយល់បានល្អិតល្អន់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំអាចប្រាប់បងប្អូនបានយ៉ាងខ្លីថា ខ្ញុំមានបេះដូងមួយដែលគូប្រកួតរបស់ខ្ញុំគ្រប់គ្នាគេឥតមាន។ ទើបបាននៅថ្ងៃ១៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០៥ គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានផ្តួចផ្តើមបង្កើតទ្បើង ដោយពលរដ្ឋមួយក្រុមតូច ដែលមានចិត្តគំនិត និងទស្សនៈប្រហាក់ប្រហែល គ្នាក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមខ្មែរ។ ក្រុមស្ថាបនិកបក្ស បានបំពេញបែបបទបង្កើតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យទ្បើង ស្របតាមច្បាប់ស្តីពី គណបក្សនយោបាយ ហើយក៏បានទទួលស្គាល់ចុះបញ្ជីជាផ្លូវការតាមប្រកាសក្រសួងមហា ផ្ទៃ លេខ៧៩២ប្រ.ក ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៦។ គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ បានបង្កើតទ្បើងក្នុងស្ថានភាពមួយ ដ៏លំបាក បំផុតដោយសារខ្វះខាតទាំងធនធានមនុស្សដែលហ៊ានប្រឈមរាល់គំនិត ត្រួតត្រា អាត្មា និយម តែមានឥទ្ធិពល នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ និង ខ្សត់ខ្សោយ ប្រភពថវិកា ព្រមជាមួយនេះ នៅមានការឃោសនាមួលបង្កាច់ ពីអ្នកនយោបាយមួយក្រុមដ៏ល្បី ដែលគេប្រសិទ្ធនាម ខ្លួនគេថា ជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដោយចោទថាជាក្រុមលក់ខ្លួនជាគណបក្ស អាយ៉ង។ ក៏ប៉ុន្តែឧបសគ្គទាំងនេះ ពុំអាចវាយបំបាក់ ឬក៏រារាំងនូវការប្តេជ្ញាចិត្តដ៏មុះមុត របស់ពួកគេបានទ្បើយ ព្រោះក្រុមនោះមានលក្ខណៈសម្បត្តិពិសេស ដែលអ្នកទាំងនោះ គ្មានគឺ ភាពសុចរិតបេះដូងបរិសុទ្ធ ចង់ជួយពលរដ្ឋរបស់យើងពិតប្រាកដ និងមាន ទស្សនៈច្បាស់លាស់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមជាតិ ដែលអ្នកនយោបាយទាំងនោះ ពុំបានយកចិត្តទុកដាក់ ឬក៏យល់មិនដល់។ យើងបានកំណត់យ៉ាងច្បាស់ នូវប្រភពបញ្ហា ទាំងអស់ក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរ តាំងពីដើម រៀងៗមកគឺ អំណាចប្រមូលផ្តុំ ជា មូលហេតុ ធ្វើឲ្យបាត់តុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកកាន់អំណាច និងប្រជាពលរដ្ឋ ដែលជាម្ចាស់ប្រទេស ម្ចាស់អំណាច នាំឲ្យអ្នកកាន់អំណាចគ្រប់ ជំនាន់ប្រើអំណាចដោយរំលោភគ្មានកោតក្រែង គ្មានការទទួលខុសត្រូវ ហើយក៏ជាហេតុមួយធ្វើអោយពលរដ្ឋយើងអសកម្មផងដែរ។ ចំណែក ពលរដ្ឋជាម្ចាស់អំណាច ពុំមានលទ្ធភាពប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ឲ្យបានទាន់ពេលវេលា ដើម្បីទប់ស្កាត់មិនអោយ អ្នកកាន់អំណាច នាំប្រទេសជាតិធ្លាក់ក្នុងភាពមហន្តរាយ ដូច ដែលប្រវត្តិសាស្ត្រ បានបង្ហាញយើងគ្រប់ៗគ្នា រួចមកហើយ។ ពលរដ្ឋយើងត្រូវបាន អ្នកនយោបាយបំពុលដោយប្រើគ្រប់មធ្យោបាយលែង ឲ្យខ្វល់ខ្វាយពីរឿងនយោបាយ ប្រទេសជាតិ ឬក៏ត្រូវបានអ្នកនយោបាយបោកបញ្ឆោត ឲ្យធ្លាក់ខ្លួនចូលបំរើនយោបាយ ទាំងងងឹតងងល់។ ដើម្បីលុបបំបាត់នូវ ប្រព័ន្ធដឹកនាំប្រើអំណាចប្រមូលផ្តុំ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សខ្លះនៅក្នុងសង្គមអាចរួចផុតពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឬនៅលើច្បាប់ ដើម្បីឲ្យអ្នកនយោបាយងាកមករកផ្លូវសុចរិត មិនប្រើនយោបាយប្រជាភិថុត និង ទទួលខុសត្រូវរាល់សកម្មភាពរបស់ខ្លួនចំពោះមុខ ប្រជាពលរដ្ឋដោយផ្ទាល់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យបានដាក់ចេញនូវយន្តការ៨ចំណុច និងធ្វើការ ពន្យល់បកស្រាយ ឲ្យពលរដ្ឋយល់ដឹងអត្ថប្រយោជន៏នៃចំណុចនីមួយៗនៃយន្តការនេះដើម្បី សំរេចចិត្តចូលរួមក្នុងចលនាមួយនេះ ដោយយល់ដឹង និងស្គាល់ពី គោលដៅច្បាស់លាស់។ គោលដៅយើងនៅឆ្ងាយ តែជាគោលដៅដែលយើងអាចទៅដល់។ ការដែលចេញមកបង្កើតគណ បក្សផ្ទាល់ខ្លួន គឺវាលំបាកកាយជារឿង ធម្មតាទេតែទោះយ៉ាងណាក៏វាមិនដូចលំបាកចិត្ដដែរ ព្រោះអ្វីដែលយើងចង់ និងពេញចិត្ដចំពោះការងារដែលលំបាក ហ្នឹងហើយឥឡូវយើងមានការទទួល ខុសត្រូវរួមមិនមែនដូចមុនយើងទទួល ខុសត្រូវជាផ្នែកនោះទេ ។ បើពិតជាអ្នក នយោបាយមែនគេត្រូវមានទស្សនៈ វិស័យមួយភ្ជាប់នឹងសកម្មភាពការងារ របស់គេហើយបើទស្សនៈវិស័យខុសគ្នាហើយ គឺមិនអាចនៅជាមួយគ្នាបានទេ។ ការដែលចេញមកបង្កើតគណ បក្សផ្ទាល់ខ្លួន គឺវាលំបាកកាយជារឿង ធម្មតាទេតែទោះយ៉ាងណាក៏វាមិនដូចលំបាកចិត្ដដែរ ព្រោះអ្វីដែលយើងចង់ និងពេញចិត្ដចំពោះការងារដែលលំបាក ហ្នឹងហើយឥឡូវយើងមានការទទួលខុសត្រូវរួមមិនមែនដូចមុនយើងទទួល ខុសត្រូវជាផ្នែកនោះទេ ។ បើពិតជាអ្នក នយោបាយមែនគេត្រូវមានទស្សនវិស័យមួយភ្ជាប់នឹងសកម្មភាពការងារ របស់គេហើយបើទស្សនៈវិស័យខុសគ្នាហើយ គឺមិនអាចនៅជាមួយគ្នាបានទេ។ សព្វថ្ងៃនេះលោកថាឃើញអ្នក នយោបាយក្នុងគណបក្សមួយៗជេរ គណបក្សមួយទៀត ដល់ជេរឆ្អែតគាត់ក៏ ចូលជាមួយនឹងគណបក្សនោះទៅមិន យូរក៏ចេញមកវិញ ។ ដល់អ៊‌ីចឹងនៅស្រុកខ្មែររកអ្នកនយោបាយច្បាស់លាស់ មិន ឃើញ ព្រោះលោកសម្គាល់ខ្លួនឯងបាន ថា ស្រុកខ្មែរត្រូវដោះស្រាយតាមផ្លូវ នេះ ដល់ពេលដោះមិនបានតាមផ្លូវហ្នឹង ក៏ត្រូវរកផ្លូវផ្សេងធ្វើអ្វីតាមតែខ្លួនយល់ ដដែល ។ ប៉ុន្ដែអ្នកនយោបាយអត់ទេ ជេរៗគ្នាឱ្យតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ត្រូវ តាំងចូលគ្នា ព្រោះនយោបាយវាធ្វើ ដំណើរវែងឆ្ងាយ ។ ចំពោះគណបក្សផ្សេងគេផ្ដោត មើលទីផ្សារថា ត្រូវធ្វើម៉េចដើម្បីអូស យកសន្លឹកឆ្នោតឱ្យបាន តែគណបក្ស លោកផ្ដោតលើភាពត្រឹមត្រូវរឿងសន្លឹក ឆ្នោតមិនគិតទេ ។ លោកគិតថា បើភាពត្រឹមត្រូវមិនត្រូវបានស្រូបទាញ ការគាំទ្រ ពីប្រជាពលរដ្ឋទេមិនដឹងជាមានផ្លូវ ណាអាចទាញយកបានមានតែការបោកប្រាស់ ។ ប៉ុន្ដែវាអត់ចេះបោកប្រាស់ ព្រោះវាមិនស្របតាមសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួនឯង អ៊‌ីចឹងធ្វើទៅអត់កើតក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សខ្លួនឯងតែម្ដងទៅ។ បើតាមលទ្ធផលការបោះឆ្នោត កន្លងមកដូចជាមិនទទួលបានអ្វីនោះទេ លោកនៅតែបន្ដទៀតដោយពន្យល់ថា លោកដឹងថា វាមិនមែនជាពេលវេលា ឆាប់រហ័សនោះទេ ។ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋត្រូវការពេលវេលាមួយ ហើយលោក ដឹងថា វាត្រូវតែអ៊‌ីចឹងលោកក៏បានគិត ទុករួចជាស្រេចហើយដែរ ។ ដល់ឃើញ យឺតយូរលោកគិតថា ដូចជាមិនមានអ្វី ចម្លែកនៅក្នុងចិត្ដផង ។ លោកគិតថា នៅទីបំផុតនឹងទទួលបានជោគជ័យ ប៉ុន្ដែពេលនោះមាន វត្ដមានរបស់លោកឬ អត់គឺមិនដឹងទេវាជារឿងមួយផ្សេង ទៀត ។ តែលោកជឿថាភាពត្រឹមត្រូវ ស្មោះត្រង់នឹងស្រូបទាញយកការគាំទ្រ ពីប្រជាពលរដ្ឋបានយ៉ាងច្រើន ។ មក ទល់ពេលនេះគណបក្សរបស់លោកជាប់ក្រុមប្រឹក្សា ភូមិសង្កាត់ដល់ទៅ៨ ភូមិឃុំគឺនៅខេត្ដសៀមរាបចំនួន៧ និង ខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ១ ។ ហើយក្នុងមួយ ខែៗមានប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញដែល ចូលរួមបង់ថវិកាចូលបក្សមានកាន់តែ ច្រើនឡើង។ ហិរញ្ញវត្ថុទ្រទ្រង់បក្ស ការចំណាយរបស់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ គឺបានមកពីប្រជាពលរដ្ឋស្ដាប់វិទ្យុ និងសមាជិកភាគច្រើន ជានិស្សិត ពួកគាត់នាំគ្នាបង់ចាប់ពី ១.០០០រៀល មានអ្នកបង់ជាប្រចាំខែក៏ មាន ហើយអត់អ្នកបង្ខំពួកគាត់ ឱ្យបង់ ប្រាក់នោះទេ ។ អត់ការគាបសង្កត់ បើពួកគាត់ចង់ចូលលុយម្ដងហើយអ្នក ឈប់ទៅវិញវាជារឿងរបស់អ្នក ។ នេះជាមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយបែបថ្មី ព្រោះការធ្វើនយោបាយមិនមែនចង់ ឈ្នះតែឯងទេ គឺចង់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងអស់ឈ្នះ៕ ==ដំណើររឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ដែលជាប់ស្អិតទៅនឹងបក្ស== ចាប់តាំងពីពេលគណបក្សចាប់ផ្តើមបង្កើតឡើងនៅគ្រាដំបូងៗនោះរាល់ការចំណាយចាយវាយសព្វគ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់គឺជាបន្ទុករបស់លោកទាំងស្រុង រួមមានដូចជាថ្លៃជួលវិទ្យុផ្សព្វផ្សាយ ជួលស្នាក់ការបក្ស ដំណើរការរដ្ឋបាលក្នុងទីស្នាក់ការកណ្តាល និងការចំណាយជុំវិញការចុះទៅធ្វើវេទិកាសាធារណៈនៅតាមបណ្តាខេត្ត តំបន់ ចំកាត់មាត់ញកនានា រួមមានសាហ៊ុយធ្វើដំណើរ ម្ហូបអាហារហូបចុកជាដើមដែលវាយ៉ាងតិចណាស់ក៏ជាង ០៥ពាន់ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ ដែលខ្លួនលោកផ្ទាល់ ត្រូវចំណាយប្រាក់ក្នុងមួយខែៗ។ [[File:Pu sna, sr2014.jpg|thumb|]] ហើយនៅពេលខ្លះនោះ លោកត្រូវបង្ខំចិត្តខ្ចីបុលគេ ក៏ហេតុដោយសារតែការចំណាយដ៏ច្រើនសន្ធឹងសន្ទាប់គ្រប់ច្រកល្ហក។ចំថ្ងៃខ្លះសូម្បីតែនៅក្នុងហោប៉ៅខោរបស់លោក រកតែប្រាក់សម្រាប់ទិញមីកញ្ចុប់ ដើម្បីហូបសឹងតែមិនបាន។ ប៉ុន្តែលោកកម្រនឹងបញ្ចេញ ឬបង្ហើបវាអោយក្រុមការងាររបស់លោក ឬសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សដែលមានចំនួនតិចតួចស្តួចស្តើងបានដឹងសោះឡើយ ហើយជួនកាលមានយប់ខ្លះ លោកត្រូវបញ្ឈរភ្នែក ដេកគិត ពិបាកចិត្ត រឿងព្រោះតែប្រាក់បំណុលខ្ចីគេទាំងអស់នោះក៏មាន។ ម្លោះហើយបានជាលោក ខឹម វាសនា កំណត់អោយនិយមន័យពាក្យ នយោបាយថា គឺការងាររបស់ជនសប្បុរសដែលមានចិត្តចង់ទៅជួយសង្រ្គោះអ្នកដទៃ ទើបមកធ្វើនយោបាយ ហើយត្រូវចងចាំថា កាងារនយោបាយ មិនមែនជាមុខរបររកស៊ីនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះលោកវិញ លោកខិតខំខ្លាំងណាស់រកស៊ី ដើម្បីយកលុយទៅធ្វើនយោបាយ ស្របតាមមនសិការគំនិតទស្សនៈនយោបាយរបស់លោក អោយបានដល់គោលដៅគឺ ការដាក់នូវប្រព័ន្ធយន្តការ០៨ចំណុច ជាចំណុចស្នូលគន្លឹះដើម្បីបំបែកប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលដឹកនាំរដ្ឋដែលប្រមូលអំណាចទាំងអស់ទៅលើកណ្តាប់ដៃបុគ្គលតែម្នាក់ នោះគឺ អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ អោយប្រជាពលរដ្ឋមានអំណាច ហើយដែលវាឈានទៅដល់សម្រេចនូវសុបិនរួមមួយគឺ មាតុភូមិមួយដែលពួកយើងទាំងអស់គ្នា រួមរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នា ក្នុងភាពជាម្ចាស់ប្រទេស ម្ចាស់អំណាចម្ចាស់វាសនាដោយខ្លួនឯង។ ===ការងាររកស៊ី=== ក្រោយបញ្ជប់ការងារជាអ្នកផលិតកុន លោកបានងាក់មករកសុីជាអ្នកជំនួញវិញម្តង លោកបាននិយាយពីការរកសុីនាំផលិតផលហ្វីលថតកូនីកានិង­កូដាក់ពីប្រទេសម៉ាឡេមកលក់ស្រុកខ្មែរយ៉ាងដូច្នេះថា "ខ្ញុំនៅចាំឆ្នាំចុងក្­រោយគឺឆ្នាំទីបួន​ ខ្ញុំស្ទើរតែឈប់រៀន​ ទៅយកឥវ៉ាន់ពីប្រទេសម៉­ាឡេសីុមកលក់​គ្រាន់បា­នលុយខ្លះចាយនិងចិញ្ចឹ­មគ្រួសារ​ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមខ្ជិលរ­ៀននិងស្អប់សាលាជាខ្លា­ំង។​ ខ្ញុំគិតថាមិនដឹងជារៀ­នធ្វើអីផង​ ចង់រកសីុវិញប្រសើរជាង­​ តែមានចិត្តតិចៗនឹកស្ត­ាយចង់បានសញ្ញប័្រតមួយ­នឹងគេ។​ មករៀនតិចពេលមែនទែន​ គិតតែទៅម៉ាឡេសីុដឹកជញ­្ជូនហ្វីលថតកូនីកានិង­កូដាក់មកលក់ស្រុកខ្មែ­រ​ មួយអាទិត្យជួនកាលទៅពី­រដង​ ក្នុងមួយដងចំណេញបាន៤០­០$ទៅ៥០០ដុល្លា។​ ខ្ញុំស្គាល់ច្បាស់ណាស­់រសជាតិជាអ្នករត់ពន្ធ­​ មានអារម្មណ៍ស្អប់ពួកគ­យនៅពោធិចិនតុងខ្លាំងណ­ាស់​ ហើយក៏ស្អប់ពួកលក់គីឡូ­ដែលធ្វើការអោយក្រុមហ៊­ុនយន្តហោះដែរ​ គាបសង្កត់ស្ទើរគ្មានច­ំណេញរួច។​ ឆ្នាំទីបួនជាឆ្នាំដែល­ខ្ញុំរៀនអន់បំផុត​ ជួលលុយគេអោយធ្វើសារណា­អោយ​ សញ្ញាប័ត្រខ្ញុំមិនសម­បានទេព្រោះខ្ញុំទៅរៀន­តិចណាស់ក្នុងឆ្នាំចុង­ក្រោយគឺឆ្នាំ១៩៩៧-១៩៩­៨នេះ។​ ខ្ញុំមិនដែលនឹកគិតថាខ­្លួននឹងដើរចូលផ្លូវនយ­ោបាយអីទេ​ បើទោះជាខ្ញុំចាប់ផ្តើ­មចូលលុយសំរាប់ការងារគ­ណបក្សសមរង្សីុនៅក្នុង­ឆ្នាំ១៩៩៧ហើយនឹងឈរជាប­េក្ខជនតំណាងរាស្ត្រលំ­ដាប់លេខ៥អោយបក្សនេះនា­ខេត្តព្រៃវែងក៏ដោយ។​ មិនស្គាល់ចិត្តខ្លួនឯ­ងទេនៅពេលនោះ​ តែដឹងថាស្អប់ការដឹកនា­ំប្រទេសនៅពេលនោះណាស់។­​ តែនឹកដល់ជីវិតខ្លួននៅ­ពេលនោះ​ នឹកហួសតែចិត្តនូវជីវិ­តខ្លួនឯងនាពេលនេះ។​ ជីវិតអើយជីវ​ិត​ ចូលនយោបាយគ្មានដឹងខ្យ­ល់អីទេ។។។" ដោយសារតែមានបញ្ហាខ្វះខាតហិរញ្ញវត្ថុជាច្រើនសម្រាប់ដំណើរការទ្រទ្រង់បក្ស ការផ្សព្វផ្សាយជាច្រើនញឹកញយ តាំងពីបង្កើតបក្សរៀងមក វាបានធ្វើអោយខួរក្បាលរបស់លោក រវ័ណ្ឌឥតឈប់ខំនឹកគិត រិះរកការជួញដូររកស៊ីមុខរបរបណា ដែលអាចជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលបានច្រើនចូលបក្សបាន ដូច្នោះហើយលោក ក៏បានចាប់ផ្តើមវិនិយោគទុនទៅលើជំនួញជួញដូរមុខរបរមួយចំនួនដែលលោក បានថ្លឹងថ្លែងថា វាទំនងជាទទួលបានផលជោគជ័យ។ ដំបូងឡើយលោក ផ្តើមការ វិនិយោគទៅលើការចិញ្ចឹមជ្រូក នៅឯខេត្តតាកែវ ហើយដាំដើមដូងក្រអបនៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ក្រោយមកលោកក៏មានងាកទៅសង់រោងចិញ្ចឹមមាន់ និងជីកស្រះចិញ្ចឹមត្រី នៅឯខេត្តបាត់ដំបងបន្ថែមទៀត។ [[File:Vder.JPG|thumb|]] បន្ទាប់មកទៀត លោកក៏បន្តទៅប្រកបរបរកសិកម្ម ធ្វើការដាំដុះស្រូវនៅខេត្តកំពង់ធំ និងភ្ជួរដីចំការដាំដំលូងនៅខេត្តសៀមរាប។ ដោយអូសបន្លាយពេលអស់មួយរយៈក្រោយមក ងាកចេញមិនផុតពីវិស័យកសិកម្ម លោកក៏បន្តមុខរបរលក់ជីកសិកម្មបន្តទៀត។ ហើយក្រោយៗមក លោកនៅតែចិញ្ចឹមក្នុងចិត្ត រកដាំដុះរបរកសិកម្មណា ដែលអាចហុចផលបានសមប្រកប ដើម្បីតែគោលដៅជួយសម្រួលដល់ការចំណាយចាយវាយគ្រប់សព្វក្រហែងដល់បក្សបាន។ [[File:Sna2007.JPG|thumb|]] បន្ថែមពីនេះទៅទៀតនោះ លោកក៏បន្តទិញទឹកឃ្មុំ ស្តុកទុកសម្រាប់លក់ចេញ និងបែបមកធ្វើរបរអាជីវកម្មនាំចូលផលិតផលសុខភាព ម៉ាក់ Supermix មកធ្វើការចែកចាយនៅក្នុងប្រទេស និងចូលហ៊ុនផលិតសាប៊ូលាងចាន ឈ្មោះសាប៊ូគ្រួសារយើង។ ក្រៅពីប្រកបរបរជាច្រើន លោកក៏បន្តអាជីវកម្មនាំចូលឆៅគួយពីប្រទេសថៃ តែក្រោយៗមក លោកក៏ចាប់ផ្តើមផលិតឆៅគួយដោយផ្ទាល់ខ្លួន ហើយចេញលក់ក្នុងប្រទេស។ [[File:Supermix, veansa.jpg|thumb|]]លោកមានចំការដូងនៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ និងចំការនៅខេត្តសៀមរាបជាងប្រមាណ៥០ ហិចតា ដែលគ្រោងនឹងដាំម្រេច ។ ===ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ=== និយាយតែពីការចាយវាយ និងជំនួញជួញដូររបស់លោក ភ្លេចគិតថា តើគាត់ ស្នាក់នៅឯណា? ហើយ ការិយាល័យធ្វើការងារនៅទីណា? ចម្លើយសម្រាប់ថាតើការិយាល័យធ្វើការងារនៅទីណានោះ គឺនៅក្នុងកាប៊ីនឡាណរបស់គាត់។ ចំពោះផ្ទះសំបែងរបស់គាត់វិញ ថាតើគាត់ស្នាក់នៅឯណានោះ? សម្រាប់គាត់មិនដែលមានអារម្មណ៍នឹកគិតថា ត្រូវទិញផ្ទះសំបែង ស្នាក់នៅដើម្បីខ្លួនឯងម្តងសោះឡើយ ក៏សូម្បីតែពេលដែលរូបគាត់ផ្ទាល់មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែបែរជាគាត់មានគំនិតស្វែងរកដីឡូណាម្តុំ ធំទូលាយល្មមនៅជុំវិញរទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីធ្វើការសាងសង់ជាទីស្នាក់ការកណ្តាលផ្ទាល់ខ្លួន របស់បក្សទៅវិញ។ ក្នុងន័យថាដើម្បីធ្វើការបញ្ចៀសការចំណាយថ្លៃជួលស្នាក់ការ និងចង់រៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលទីស្នាក់ការកណ្តាលអោយត្រឹមត្រូវមានជាសាលប្រជុំ ទីធ្លាកន្លែងរៀបចំវេទិការសាធារណៈជួបជុំសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សប្រចាំខែម្តងៗ និងមានជាកន្លែងប្រារព្ធធ្វើពិធីផ្សេងៗដូចជាពិធីប្រារព្ធខួបបក្ស សមាជបក្សជាដើម។ ដូច្នោះចំងល់ដែលថា តើគាត់ ស្នាក់នៅឯណានោះ? អាចនិយាយយ៉ាងខ្លីថា ស្នាក់ការរបស់បក្សមាននៅទីណា ផ្ទះរបស់គាត់នៅទីនោះ។ វាសឹងតែរាល់គ្រប់ភូមិ ស្រុក ខេត្ត គ្រប់ច្រកល្ហកនានាទៅហើយ ដែលគាត់បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់នៅលើដែនដីសុវណ្ណភូមិដ៏មូលហើយតូចច្រលឹងនៃមាតុភូមិកម្ពុជាយើង។ បើនិយាយពីកាលសម័យមុន សត្វសេះ ជាសត្វដែលមនុស្សនៅជំនាន់នោះយកមកប្រើប្រាស់ និងជាយានជំនិះសម្រាប់ធ្វើដំណើរទៅមក តែបើធៀបមកជំនាន់ក្រោយមកៗ គេមិនអាចប្រកែកបានសោះឡើយថា រថយន្តជាយានជំនិះ សម្រាប់ធ្វើដំណើរ។ [[File:Ghbb-lfp.JPG|thumb|]] នេះជាឡានទីបីហើយ ដែលគាត់ប្រើប្រាស់វា សម្រាប់ជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរទៅមក ទាំងសម្រាប់ការចុះឡើងធ្វើវេទិការសាធារណៈតាមខេត្ត និងសម្រាប់រឿងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់។ ដំបូងឡើយគាត់ប្រើឡានយីហោរម៉ាក់ Mazda ចង្កូតស្តាំគ្មានពន្ធមួយគ្រឿង ទ្បាននោះចាស់ ហើយធ្វើការច្រើន ហើយវាឧស្សាហ៍ខូចដែលបណ្តាលអោយគាត់ត្រូវ ដេកតាមផ្លូវជាញឹកញាប់ និងជួនកាលត្រូវរំសាយវេទិការជួបជុំអ្នកស័្មគ្រចិត្តទៀតក៏មាន។ ទើបអស់រយៈពេលយូរមក បានមានក្រុមការងារ និងសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្ស ផ្តួចផ្តើមគំនិតគ្នាទិញថ្មីមួយជូនគាត់ ដើម្បីជាការសម្រួលដល់ការធ្វើដំណើរងាយស្រួលជាងមុន និងជាសុវត្តិភាពក្នុងការធ្វើដំណើរទាំងថ្ងៃ ទាំងយប់គ្មានពេលកំណត់ ម៉ោងសម្រាករបស់គាត់។ រង់ចាំមើលឡានថ្មីរបស់គាត់ មិនឃើញទើបជាចំងល់មិនហ៊ានសួររបស់ក្រុមការងារ និងសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សរបស់គាត់ តែក្រោយមកទើបបានដឹងថា ប្រាក់ដែលខំប្រម៉ែប្រមូលអោយគាត់ដើម្បីយកទៅឡានថ្មីនោះគឺ គាត់បានបង្វែលយកទៅជួលម៉ោងវិទ្យុផ្សព្វផ្សាយ បន្លែមទៅវិញ។ [[File:Thyv002.JPG|thumb|]] នៅតែមិនអស់ចិត្ត ភ័យបារម្ភខ្លាចពីសុខសន្តិសុវត្តិភាពផ្ទាល់របស់គាត់ ជាដដែលនោះទើបមានការប្រមូលប្រាក់សារជាថ្មីម្តងទៀត រួមផ្សំនឹងប្រាក់ផ្ទាល់ខ្លួនគាត់ទើប ឡានមួយទឹកយីហោរម៉ាក់ Nissan Frontier មួយគ្រឿងត្រូវបានទិញ យកមកប្រើប្រាស់ ជំនួសឡានចាស់របស់គាត់។ ក្រោយមកទៀតប្រមាណជាងមួយខែមុន ការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសរើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត អាណត្ដិទី៥ ឆ្នាំ២០១៣ ទើបគាត់សម្រេចចិត្តទិញរថយន្តថ្មីស្រឡាងមួយគ្រឿងយីហោរម៉ាក់ Mazda យកមកប្រើរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ បន្ទាប់គាត់ បានឈរឈ្មោះជាបេក្ខភាពតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលខេត្តសៀមរាប លំដាប់លេខរៀងទី១ នៃការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសរើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត អាណត្ដិទី៥ ឆ្នាំ២០១៣ដែលមានចំនួន ០៦អាសនៈ។ ==ហេតុដែលនាំអោយបានយល់ពីព្រះធម៌== ដោយសារគាត់ពិបាកចិត្តពេក មើលថាជីវិតរស់នៅអត់ន័យ ខ្លឹមសារអ្វី មិនដឹងនឹងថាត្រូវធ្វើអ្វី នៅពេលដែលអ្នកម្តាយជាទីស្រឡាញ់របស់គាត់នៅទីអវសាន្តបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ធ្ងរគ្មានក្តីសង្ឃឹម ដោយមិនទាន់បានសាយសុខ នៅពេលដែលរូបគាត់រកប្រាក់ជួយគ្រួសារមានធូរធារ។ គ្រានោះ គាត់ក៏ទៅរកទិញសៀវភៅធម៌មើលនៅឯបណ្ណាគារត្រៃយរ័ត្ន ហើយពេលនោះគាត់ចូលទៅក្នុងកន្លែងលក់សៀវភៅនោះភ្លាម វាហាក់បីដូចជាមានឧបនិស្ស័យ។ ចូលទៅដល់រកទិញសៀវភៅ គាត់ឃើញមានសៀវភៅធម៌ជាច្រើនរាប់រយ គាត់ងាកទៅនោះក៏សៀវភៅធម៌ ងាកទៅណោះក៏សៀវភៅធម៌ ភ្លាមៗនោះគាត់នឹកគិតថាមិនត្រូវយកមួយណា ព្រោះសុទ្ធតែសៀវភៅធម៌ ហើយណាមួយខ្លួនគាត់ សូម្បីតែភាសាបាលីអីបន្តិច ក៏មិនចេះផង។ តែដល់ពេលងាកចុះងាកឡើង គាត់ក៏សំលឹងឃើញសៀវភៅមួយដាក់ចំណងជើងថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ហើយក្របសៀវភៅដាក់រូបដូចព្រះពុទ្ធព្រះអង្គបិទភ្នែក ពេលគាត់ក្រឡេកទៅមើលដូចជាមានពន្លឺស្អីម៉្យាទៀតអញ្ជឹង។ [[File:Khem_Veasna_-LDP,_02.jpg|thumb]]ហើយពេលនោះគាត់នឹកគិតក្នុងដួងចិត្តថា មើលទៅព្រះអង្គ ព្រិចភ្នែកហាក់បីដូចជាមានសេចក្តីសុខណាស់! បើធៀបមករូបគាត់កំពុងតែកើតទុក្ខព្រួយ លំបាកពិបាកចិត្តពេញផែនដី។ ក្រោយមកគាត់គិតថាប្រហែលជាសៀវភៅហ្នឹង និយាយអំពីពុទ្ធប្បវត្តិ ប្រវត្តិរូបរបស់ព្រះពុទ្ធហើយ ដូច្នោះប្រហែលជាអាចចេះមើល តែប្រសិនបើជាសៀវភៅត្រៃយបិដក មានពាក្យបាលីច្រើនពេក ប្រហែលជាគាត់មិនចេះមើលទេ។ រំពេចនោះ គាត់ក៏ឆក់ទាញសៀវភៅនោះមកមើល ស្រាប់តែចំសៀវភៅ បកប្រែចេញពីភាសាអង់គ្លេស ទៅជាភាសាខ្មែរ ដែលពួកជនជាតិបរទេសធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ពីមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលសរសេរចេញមកតាមការយល់ មានហេតុមានផលត្រឹមត្រូវ មិនមែនជំនឿទេ។ ម៉្យាងទៀត សៀវភៅនោះ សរសេរបែបភាសាសម្រាយ ពាក្យពេចន៍សាមញ្ញងាយយល់ តែស៊ីជម្រៅ ហើយវាពន្យល់ជ្រៅៗទៀត។ កាលនោះប្រសិនបើ គាត់ចាប់យកសៀវភៅផ្សេងដូចធ្លាប់បានមើលពីមុននោះមក ប្រហែលជាឈប់មើលហើយ។ ប៉ុន្តែរូបគាត់ផ្ទាល់ក៏ធ្លាប់បានសិក្សាស្រាវជ្រាវសៀវភៅរបស់ភិក្ខុ ខៀវ ជុំ និងភិក្ខុ [[សុង ស៊ីវ]] បានជាប់លាប់អស់រយៈពេលជិតបីឆ្នាំដែរ។ តាំងពីពេលនោះមក គាត់ក៏ចេះធម៌ យល់ច្បាស់ពីព្រះធម៌ដែលជាមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ពេលដែលមើលយល់ហើយ គាត់ក៏បានអង្គុយនិយាយពន្យល់ប្រាប់ម្តាយគាត់ស្តាប់ក្បែរៗ ស្រាប់តែអ្នកម្តាយគាត់មានអារម្មណ៍ថា សប្បាយចិត្តមែនទែន ហើយព្រិចៗភ្នែក ដោយសារបានស្តាប់ធម៌យល់។ ==អ្វីជាការសង្រ្គោះខ្មែរពិតប្រាកដ?== មនុស្សខ្មែរច្រើនណាស់រស់នៅក្នុងភាពជាមនុស្សអាត្មានិយម រស់នៅក្នុងភាពជាមនុស្សដែលបំផ្លាញអ្នកដទៃ រស់នៅក្នុងភាពល្ងង់ខ្លៅដែលនឹងក្លាយទៅជាបន្ទុករបស់អ្នកដទៃ។ មនុស្សប្រភេទនេះមិនមានតំលៃជាមនុស្សទេ គេមិនគួរបានទទួលនូវជំនួយណាមួយពីអ្នកដទៃក្នុងន័យគ្រាន់តែដើម្បីបន្តភាពអាក្រក់របស់ពួកគេនៅលើផែនដីនេះអោយកាន់តែយូរនោះទេ។ សំរាប់ខ្ញុំមនុស្សប្រភេទនេះមិនទាំងមានតំលៃសមរស់នៅលើផែនដីនេះផង។ មនុស្សល្អ និងបរិស្ថានធម្មជាតិរងការឈឺចាប់ និងរងការបំផ្លាញអោយវិនាសហិនហោយដោយស្នាដៃមនុស្សប្រភេទនេះច្រើនរហូតពណ៌នាមិនអស់។ មនសិកាជាមនុស្សប្រាប់យើងថាពួកមនុស្សប្រភេទនេះមិនមានតំលៃដើម្បីរស់នៅទេ។[[File:Ldp_Photos.jpg|thumb]]ជួយអោយមនុស្សបែបនេះមានហូបចុក មានស្លៀកពាក់ មានជំរកស្នាក់នៅ និយាយរួមថាជួយអ្វីក៏ដោយអោយតែក្នុងន័យដើម្បីផ្តល់ភាពងាយស្រួល និងបន្តការរស់នៅអោយមនុស្សធុននេះ សុទ្ធតែជារឿងមិនគួរធ្វើទាំងអស់ ឬអាចនិយាយបានថាជាការជួយបំផ្លាញសុខសន្តិភាពរបស់មនុស្ស សត្វនិងបរិស្ថានធម្មជាតិទាំងអស់។ មានរបស់តែមួយ ហើយគឺតែមួយគត់ ដែលយើងគួរផ្តល់អោយដល់មនុស្សប្រភេទនេះ គឺការអប់រំអោយមនុស្សប្រភេទនេះក្លាយទៅជាទៅជាមនុស្សដែលរស់នៅមានប្រយោជន៍ដល់ពិភពលោក មុននឹងពួកគេទទួលបានជំនួយផ្សេងៗទៀតដែលជាធាតុចាំបាច់សំរាប់ការរស់នៅសុខស្រួលនិងយូរអង្វែងរបស់ពួកគេ៕ អនុលោមតាមទស្សនៈបែបនេះហើយបានជាខ្ញុំ ជួលកាលសប្បាយចិត្តនឹងជួលមនុស្សមកធ្វើការដោយបដិសេធមិនយកមនុស្សដែលគ្មានតំលៃសមនឹងរស់លើផែនដី ដោយយកជំនួសនូវមនុស្សមានតំលៃជាមនុស្ស ទោះជាអោយប្រាក់ឈ្នួលខ្ពស់ជាង ជួនកាលប្រាក់ឈ្នួលនោះខ្ពស់ជាងប្រាក់ឈ្នួលធម្មតាច្រើនដងទៅទៀត តែខ្ញុំនៅតែពេញចិត្តនឹងអោយ ហើយការអោយប្រាក់ឈ្នួលថ្លៃនេះ មិនព្រោះតែអ្នកធ្វើការល្អជាងគេនោះទេ ប៉ុន្តែព្រោះអ្នកមានតំលៃសមនឹងទទួលនូវតំលៃនេះ៕ ==វាចាចំពោះអ្នកម្តាយ== “ តាំងពីអ្នកម្តាយជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចែកឋានទៅ មានរយៈពេល០៧ឆ្នាំហើយ ប៉ុន្តែសម្រាប់ចិត្តខ្ញុំៗមានអារម្មណ៍ថានៅថ្មីៗ។ ពេលដែលខ្ញុំសម្លឹងចំមុខរបស់អ្នកមានគុណ សេចក្តីនឹករលឹកបានធ្វើអោយខ្ញុំរំជួលចិត្តមួយរំពេច។ ទោះបីខ្ញុំមានវ័យចាស់ណាស់ទៅហើយ ប៉ុន្តែសំរាប់អ្នកម្តាយ ខ្ញុំនៅតែជាកូនក្មេង ដែលអ្នកម្តាយតែងតាមថែរក្សាដូចតែកាលពីខ្ញុំនៅវ័យកុមារតែដដែល។ អនុស្សាវរីយទាំងនឹងនៅជាមួយខ្ញុំរហូតខ្ញុំបិទភ្នែកលាចាកផែនដីនេះ។ ពាក្យសំខាន់ៗដែលខ្ញុំចងចាំមិនអាបំភ្លេចបាននូវទឹកចិត្តស្មោះត្រង់របស់អ្នកម្តាយ ចំពោះឪពុកខ្ញុំមាន ជាអាទ៌ ឪពុកកូនមិនត្រឹមតែជាប្តីទេ ប៉ុន្តែគាត់គឺជាគ្រូរបស់ម៉ែ និង ជាអ្នកមានគុណរបស់គ្រួសារយើងទៀត។ កូនដឹងទេព្រោះតែចង់ជួយគ្រួសារដ៏ក្រីក្ររបស់ម៉ែ គាត់ជាកូនអ្នកមានសុខចិត្ត អោយម្តាយឪពុកគាត់កាត់ការ គាត់ចោល ព្រោះតែឪពុកម្តាយគាត់មិនពេញចិត្តនឹងម៉ែជាកូនអ្នកក្រ រូបមិនស្អាត ថែមទាំងខូចជើងមួយចំហៀងទៀត។ គាត់មានះរៀបការជាមួយម៉ែទាល់តែបាន ហើយគាត់ប្រាប់ម៉ែថាសំរាប់រូប អូន បងស្រលាញ់ផង អាណិតផង។ គាត់មានគុណមិនត្រឹមតែលើម៉ែម្នាក់ទេ គឺលើគ្រួសារយើងទាំង មូល អីចឹងបានជាជាតិនេះពេលឪកូស្លាប់ទៅម៉ែមិនអោយប្រុសផ្សេងកន្លងខ្លួនម៉ែជាលើកទីពីរទេ ហើយជាតិណាៗ បើម៉ែមិនបានជួបឪកូនឯងជាគូរទេសូមអោយម៉ែនៅព្រៅទៅចុះ។ ម្តាយខ្ញុំរស់នៅជាស្រីមេម៉ាយតាំងពីខ្ញុំអាយុ 6 ឆ្នាំ រហូតគាត់ចែកឋានទៅ។ សំរាប់ខ្ញុំអ្មកម្តាយជាស្រីគំរូ លើលោកនេះ។ តាំងពីខ្ញុំកើតរហូតដល់អ្នកម្តាយចែកឋានទៅ ខ្ញុំមិនដែលឃើញទឹកភ្នែករបស់គាត់ទេ គាត់មិនដែលកូនបានឃើញទឹកភ្នែកគាត់ម្តងណាឡើយ សូម្បីតែនៅពេលដែលប្តីជាទីស្រលាញ់របស់គាត់បានចែកឋានទៅ។ គាត់មិនចេះអក្សរទេ តែគាតជាបង្គោលក្នុងគ្រួសារ មួយក្នុងថានៈជារៀមច្បងក្នុងគ្រួសារមួយដែលមានបងប្អូនបង្កើត9 នាក់។ ក្នុងជាតិនេះខ្ញុំបានឃើញទឹកភ្នែកអ្នកម្តាយតែម្តងគត់គឺនៅដង្ហើមចុងក្រោយដែលអ្នកម្តាយលាចាកផែនដីនេះជារៀងរហូតនោះ។ ពិតជាអស្ចារ្យ គឺពុំមានទឹកភ្នែកច្រើនទាល់តែសោះ គឺតែមួយតំណក់ដាមនូវកន្ទុយភ្មែកបន្តិចរួចក៏លាជារៀងរហូតទៅ។ ខ្ញុំនៅចាំព្រិត្តិកាណ៍ដ៏ខ្លោចផ្សានេះមិនដែលរលុបសូម្បីតែបន្តិចពីដួងចិត្តខ្ញុំ។ នាឱកាសចុងក្រោយនោះ អ្នកមានគុណរបស់ខ្ញុំឡើងឈាមដាច់សរសៃក្នុងខួក្បាលជាលើកទីបី។ គាត់ភ្លឹកមិនដឹងខ្លួនសោះជិតកន្លះខែ តាអាចារ្យសូត្រមន្តរាល់ថ្ងៃ ព្រោះពេទ្យប្រាប់អស់សង្ឃឹមហើយ។ [[File:Khem_veasna's_mother.jpg|thumb]] ក្នុងរយៈពេលនេះលោកតាអាចារ្យបានប្រាប់ជាញឹកញាប់ថា តាគិតថាម្តាយរបស់ចៅគាត់ទាន់ដាច់ចិត្តពីចៅទេ ម្តាយចៅ ជាស្រីមានស្មារតីរឹងប៉ឹងណាស់ តាយល់ថាគាត់នៅស្តាប់ចៅនិយាយបានទោះសភាពខាងក្រៅមើលឃើញថាគាត់ភ្លឹកបាត់ស្មារតីក៏ ចៅគួរតែទៅនិយាយដាក់ត្រចៀកម្តាយទៅ ថាសូមអោយអ្នកម្តាយទៅកាន់សុគតិភពចុះ ចៅមើលសភាពម្តាយចៅចុះ ពេទ្យប្រាប់ថាដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួក្បាលអស់ហើយ គ្មានសង្ឃឹមទៀតទេ មកដលថ្ងៃនេះជិតកន្លះខែហើយៗ ថ្ងៃនេះចៅឃើញទេមានខ្ទុះហូរចេញចំប្រស្រីខ្មៅរបស់គាត់ នេះសបញ្ជាក់ថាសរសៃរឈាមក្នុងខួក្បាលគាត់ដាច់ហើយ សូម្បីឈាមមកចិញ្ចឹមភ្នែកដាច់អស់ដែរ បើអ្នកដទៃទ្រាំការនេះមិនបានតែម្តាយចៅស្មារតីគាត់រឹងណាស់ តាជឿថាគាត់អាចស្តាប់ចៅឮ ចៅទៅនិយាយនឹងគាត់អោយគាត់ចែកឋានទៅចៅ កុំអោយគាត់ពិបាកយូរ តាយល់ថាគាត់ចាំឮពាក្យចៅជាចុងក្រោយហើយ ចៅសាកល្បងទៅ។ ខ្ញុំពិតជាចាំព្រិត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់នេះមិនភ្លេចទេ។ ទឹកភ្នែកប្រជែងគ្នាធ្លាក់ ខ្ញុំចាប់ដៃម្ខាងរបស់អ្នកមានគុណ ដោយដៃទាំងពីររបស់ខ្ញុំ ហើយឱនខ្សឹបដាក់ត្រចៀកគាត់ថា សូមម៉ែទៅឲ្យបានសុខចុះ កូនសូមផ្សងគ្រប់ៗជាតិអោយបានជួបអ្នកម្តាយដើម្បីឲ្យកូនបានបំរើអ្នកម្តាយទៀត បើកូនបានធ្វើអ្វីខុសចំពោះអ្នកម្តាយ សូមអ្នកម្តាយអភ័យទោសអោយកូនផងចុះ។ ទឹកភ្នែកខ្ញុំប្រជែងគ្នាស្រក់ ខ្ញុំមិនដែលនឹកគិតថាការនិយាយរបស់ខ្ញុំអាចឮដល់អ្នកម្តាយខ្ញុំទេ ស្រាប់តែពេលនោះខ្ញុំបានឃើញទឹកភ្នែកមួយដំណក់បានហូរចេញពីកន្ទុយភ្នែកអ្នកម្តាយខ្ញុំៗក៏ស្រែកប្រាប់បងប្អូនខ្ញុំថា អូ! ម៉ែគាត់នៅឮខ្ញុំនិយាយៗ។ បងប្អូនខ្ញុំក៏នាំគ្នាមករោមជុំវិញគ្រែរបស់ម្តាយខ្ញុំ។ គឺពិតជាឱកាសចុងក្រោយរបស់គាត់មែន គឺពិតជាគាត់នៅរង់ចាំឮសំលេងចុងក្រោយរបស់ខ្ញុំមែន។ ទឹកភ្នែកចុងក្រោយរបស់គាត់ហូរចេញបន្តិចមកទៀត រួចហើយ ឃើញគាត់ងាក ករាងខ្លាំងបន្តិច ហើយគាត់ក៏ចែកឋានទៅ។ នេះគឹជាទឹកភ្នែកដំបូង និងជាទឹកភ្នែកចុងក្រោយ របស់ស្ត្រីគំរូលើលោក ក្នុងដួងចិត្តខ្ញុំ។ ==សម្រង់សំដី== * “មនុស្សដែលពូកែកសាងរបស់ថ្មីបានគឺជាមនុស្សដែលពូកែយល់សប្តិនៅពេលអត់ដេក“ ''-ខឹម វាសនា'' * “អ្នកដែលខ្លាំងគឺជាអ្នកដែលចេះធ្វើអោយអ្នកដទៃខ្លាំងដែរ” ''-ខឹម វាសនា'' * “អ្នកក្លាហានពិតប្រាដកគឺជាមនុស្សដែលហ៊ានធ្វើការងារប្រឆាំងជាមួយនឹងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន” ''-ខឹម វាសនា'' * “ដោយសារជាតិសាសន៍របស់យើង មើលងាយគំនិតណាស់ បានទឹកដីរបស់យើងធំ រួចហើយរួមមកតូច វាអត់មានអីចម្លែកទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ក្នុងការអប់រំមនុស្ស ទ្រឹស្តីមិនឈ្នះភាពជាគំរូទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងថាពិភពលោកនេះកំពុងតែដេក គឺជាចំណេះដឹងដំបូងរបស់ជីវិត” ''-ខឹម វាសនា'' * “ជោគជ័យដំបូងរបស់ជីវិតគឺយើងដឹងថាជីវិតគួររស់នៅក្នុងបុព្វហេតុអ្វី” ''-ខឹម វាសនា'' * “ដើម្បីអោយពេញលក្ខណៈជាមនុស្ស ដំបូងដៃបំផុតមនុស្សត្រូវរស់នៅជាមួយការពិត” ''-ខឹម វាសនា'' * “នៅក្នុងរឿងមួយគេអាចបង្កើតជាលេស រាប់មឺុនលេស ប៉ុន្តែការពិត គឺមានតែមួយទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីអ្នកដទៃ វាពុំមែនជារឿងសំខាន់ពេកទេ ប៉ុន្តែការបាត់បង់ទំនុចចិត្តលើខ្លួនឯង វាគឺជារឿងសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ប៉ុន្តែទំនុចចិត្តមួយវាមិនដែលកើតប្រាស់ចាកការពិចារណាប្រកបដោយហេតុផលនោះទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “សព្វថ្ងៃ ខ្ញុំចង់បង្រៀនមនុស្សអោយទៅជាមនុស្ស” ''-ខឹម វាសនា'' * “បងប្អូនត្រូវចងចាំ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ មិនមែនជាតម្លៃដែលគេដាក់អោយនោះទេ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ជាតម្លៃនៃការងាររបស់គេ ការងាររបស់គេ កំណត់តម្លៃរបស់គេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំពិតជាឈឺចាប់ណាស់ នៅពេលដែលខ្ញុំស្មោះត្រង់ចំពោះអ្នក ប៉ុន្តែអ្នកបែរជាក្បត់ខ្ញុំ តែ ការឈឺចាប់នេះ នៅមានទំហំតិចជាងវិប្បដិសារីដែលខ្ញុំក្បត់អ្នកនៅពេលដែលអ្នកស្មោះត្រង់នឹងខ្ញុំ” ''-ខឹម វាសនា'' * “បញ្ហាដែលត្រូវដោះស្រាយជាបន្ទាន់ គឺភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ប្រទេសមួយនេះ មាតុភូមិមួយនេះនឹងមិនមែនជាកន្លែងសុខសាន្តសម្រាប់ពួកយើងរស់នៅឡើយ បើសិនណាជាពួកយើងមិនធ្វើវាដោយកណ្តាប់ដៃរបស់ពួកយើងទេនោះ” ''-ខឹម វាសនា'' * “បើតម្លៃរបស់មនុស្សត្រូវបានផ្តល់អោយដោយអ្នកដទៃ នោះនៅលើលោកនេះគ្មានទេមនុស្សដែលថ្លៃថ្នូរ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងពីបញ្ហាវាសំខាន់ហើយ ប៉ុន្តែការដឹងពីបញ្ហាហើយនិងដំណោះស្រាយ សំខាន់ហើយចាំបាច់ទៀត” ''-ខឹម វាសនា'' * “បើអ្នកមើលសៀវភៅ រួចហើយអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋាន មិនហ៊ានទាត់ចោលថា គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ខុស គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ត្រូវ បើអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋានពីការអានរបស់អ្នកទេ ការអានរបស់អ្នកមិនបានជាប្រយោជន៍ឡើយ” ''-ខឹម វាសនា'' * ““គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ ទោះបីរំដោះប្រទេសរួចហើយ យើងបានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ទោះបីយើងមិនទាន់បានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ការផ្តល់មូលដ្ឋានក្នុងការត្រិះរិះពិចារណាអោយប្រជាពលរដ្ឋគឺនៅតែសំខាន់” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខឹងគេបោកយើង រឿងដែលត្រឹមត្រូវ គឺបង្កើនចំណេះដឹងខ្លួនឯង” ''-ខឹម វាសនា'' * “តែនិយាយដល់ប្រជាធិបតេយ្យ គេនិយាយដល់ការចូលរួម តែនិយាយដល់ការចូលរួម គេនិយាយដល់គុណភាពនៃអ្នកចូលរួម តែនិយាយពីគុណភាពនៃអ្នកចូលរួម គេនិយាយពីសម្ថភាពវែកញែត ហើយនិងសីលធម៌” ''-ខឹម វាសនា'' * “វិប្បដិសារីគឺជាទណ្ឌកម្មធំបំផុតរបស់មនុស្សដែលមានឧត្តមគតិ” ''-ខឹម វាសនា'' * “រៀន ដប់ឆ្នាំ ម្ភៃឆ្នាំ ឥតប្រយោជន៍ បើខ្ញុំកាន់ការងារប្រទេសជាតិ មិនបាច់រៀនទេ ខ្ញុំពន្យល់រាល់ថ្ងៃអោយកើតបញ្ញា” ''-ខឹម វាសនា'' * “ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់យើងម្នាក់ៗ អាចមិនមែនជាប្រយោជន៍ជាតិ ប៉ុន្តែផលប្រយោជន៍ជាតិច្បាស់ណាស់ គឹជាផលប្រយោជន៍របស់យើងគ្រប់ៗគ្នា” ''-ខឹម វាសនា'' * “ក្រៅពីបេះដូង អ្នកនយោបាយត្រូវមើលអោយឃើញថា ស្រុកមួយហ្នឹងត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងម៉េច អោយបានច្បាស់លាស់” ''-ខឹម វាសនា''{{Use mdy dates|date=តុលា ២០១១}} {{infobox ethnic group| |group= |image= <table border="0" style="margin:auto;"> <tr> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr> </tr> <tr> <td> <td></td> <td></td> </td> </tr> <tr> </tr> </table> }} * “មនុស្សដែលខ្លាចអន់គឺជាមនុស្សអន់បំផុត” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំពេញចិត្តនឹងអោបក្តីទុក្ខតែម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​មនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម ប៉ុន្តែខ្ញុំឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់ កាលណាខ្ញុំមានក្តីសុខដោយគ្មានមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម” ''-ខឹម វាសនា'' * “'''ប្រជាធិតេយ្យ''' គឺជាទម្រង់នៃការដឹកនាំរដ្ឋមួយដែលសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ ត្រូវឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ជាអចិន្រ្តៃយ៍ ហើយដើម្បីអោយសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាអចិន្ត្រៃយ៍ ត្រូវតែមាន :ប្រព័ន្ធមួយដើម្បីធានាតុយ្យភាពអំណាចរវាងអ្នកតំណាងដែលប្រជាពលរដ្ឋជ្រើសតាំងជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ប្រទេស” ''-ខឹម វាសនា''<ref>https://www.google.com/search?q=khem+veasna+quotes&rls=org.mozilla:en-US:official&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=IvnQUs6DOoOMrQe8toCwCQ&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1024&bih=675</ref> ===សំឡេង=== ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} {{commons|Khem Veasna}} {{Persondata <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]]. --> | NAME = Khim, Veasna | ALTERNATIVE NAMES = | SHORT DESCRIPTION = Member of [[Sam Rainsy Party]] | DATE OF BIRTH = | PLACE OF BIRTH = | DATE OF DEATH = | PLACE OF DEATH = }} {{DEFAULTSORT:Khim, Veasna}} http://www.postkhmer.com/video/%E1%9E%9B%E1%9F%84%E1%9E%80-%E1%9E%81%E1%9E%B9%E1%9E%98-%E1%9E%9C%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9E%B6%E1%9F%96-%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86-%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%80%E1%9E%BE%E1%9E%8F-%E1%9E%82%E1%9E%8E%E1%9E%94%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9F-%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99-%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B8-%E1%9E%94%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%BE-%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A-%E1%9E%99%E1%9E%9B%E1%9F%8B-%E1%9E%83%E1%9E%BE%E1%9E%89-%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%9F%E1%9F%8B-%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86 http://www.postkhmer.com/%E1%9E%93%E1%9E%9A%E1%9E%8E%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%93%E1%9E%9A%E1%9E%8E%E1%9E%B6/%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%80%E1%9E%BE%E1%9E%8F%E1%9E%82%E1%9E%8E%E1%9E%94%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%BE%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%99%E1%9E%9B%E1%9F%8B%E1%9E%83%E1%9E%BE%E1%9E%89%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%9F%E1%9F%8B%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86 [http://www.khemveasna.blogspot.com www.khemveasna.blogspot.com][[khemveasnaquotes.blogspot.com|Khem Veasna Quotes]] ==តំណរភ្ជាប់== '''អត្ថបទ''' * [https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%82%E1%9E%8F%E1%9E%B7_%E1%9E%81%E1%9E%B9%E1%9E%98_%E1%9E%9C%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9E%B6 គតិ​ ខឹម វាសនា] * [http://2ldp.blogspot.com/2015/01/blog-post.html ម្តាយ ខឹម វាសនា] '''សំឡេង''' * [http://www.camldp.org/Voices/2015/6/?title=2015-06-14_PF_V.Phlas-Kong-C.Saraing-D.Svay-Chek-BMCH-Part-1 លោក ខឹម វាសនា និយាយទាំងកំហឹង និងការឈឺចាប់]{{Dead link|date=សីហា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/3/?title=2013-05-20__Office-KPC-PF-Part-1 លោក ខឹម វាសនា​​ និយាយពីសាសន៍អ៊ីស្រាអែល] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304115748/http://www.camldp.org/Voices/2014/3/?title=2013-05-20__Office-KPC-PF-Part-1 |date=មីនា 4, 2016 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-23_PF_Office-BB_part-2 លោក ខឹម វាសនា និយាយពីជីវិតកាលនៅកម្លោះ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181119164131/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-23_PF_Office-BB_part-2 |date=វិច្ឆិកា 19, 2018 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 លោក ខឹម វាសនា និយាយពីការងាររកសុី] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221223154/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 |date=កុម្ភៈ 21, 2014 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2016/6/?title=2016-06-26_LDP-Leader-speech-anniversary_10_years ក្នុងថ្ងៃខួបបក្សលើកទី១០ លោក ខឹម វាសនា និយាយប្រវត្តិតាំងពីនៅក្នុងបក្សសម រង្សុីមក]{{Dead link|date=សីហា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} '''Youtube''' * [http://5ldp.blogspot.com/2014/10/khem-veasna-supermix.html លោក ខឹម វាសនា និយាយពីផលិតផល Suppermix]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *[http://5ldp.blogspot.com/2014/10/blog-post.html ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និង លោក ខឹម វាសនា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Cambodia-politician-stub}} 0mst43p440tamz9saxshq6e90f9o2jc 323216 323196 2025-07-04T04:44:54Z 117.20.116.115 323216 wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates|date=July 2014}} {| class="infobox" style="width:20em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #dd9805;" colspan="3"|'''រូបថត''' |- style="text-align:center;" |colspan="3"| |- style="text-align:center;" !style="background: #dd9805;" colspan="3"|ជនបដិវត្តន៍ផ្នត់គំនិត |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:top;" |'''ឈ្មោះ'''​​​​​​​ |colspan="2"|ខឹម​ វាសនា មហាព្រហ្ម |- style="vertical-align:top;" |'''ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត''' |colspan="2"| {{birth date and age|1965|12|11|df=y}} |- style="vertical-align:top;" |'''ទីកន្លែងកំណើត''' |colspan="2"|[[ភូមិពានា]] [[ឃុំក្តឿងរាយ]] [[ស្រុកកញ្ច្រៀច]] [[ខេត្តព្រៃវែង]] |- style="vertical-align:top;" |'''សញ្ជាតិ''' |colspan="2"|[[ខ្មែរ|ព្រហ្មណ៍]] |- style="vertical-align:top;" |'''ឪពុកម្តាយ''' |colspan="2"| * ខឹម ហួត (ឪពុក) * សេក ហេង (ម្តាយ) |- style="vertical-align:top;" |'''កម្រិតវប្បធម៌''' |colspan="2"|[[បរិញាប័ត្រនីតិសាស្ត្រ]] |- style="vertical-align:top;" |'''កម្រិតវិជ្ជាជីវ''' |colspan="2"|[[អ្នកនិពន្ធ]] និង [[អ្នកដឹកនាំរឿង​]] |- style="vertical-align:top;" |'''ភរិយា''' |colspan="2"|គ្មាន |- style="vertical-align:top;" |'''កូន''' |colspan="2"|រាប់ពាន់នាក់ឱឲ |- style="vertical-align:top;" |'''សាសនា''' |colspan="2"|ព្រហ្មណ៍ភ្នំគូលែន |- style="vertical-align:top;" |'''មុខរបរ''' |colspan="2"|[[អ្នកជំនួញ|មិនពិតប្រាកដ]] |- style="vertical-align:top;" |'''អាសយដ្ឋាន''' |colspan="2"|ផ្ទះលេខ ១៣ ផ្លូវលេខ ៦០៨ សង្កាត់បឹងកក់ទី២ [[ខណ្ឌទួលគោក]] [[រាជធានីភ្នំពេញ]] |- style="vertical-align:top;" |'''ហត្ថលេខា''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:center;" |'''គេហទំព័រ''' |colspan="2"|[http://www.khemveasna.blogspot.com Khem​ Veasna] |- style="vertical-align:top;" |} លោក ខឹម-វាសនា គឺជាក្មេងកំព្រាឪពុក, អតីតតួកុន, អ្នកនិពន្ធ, អ្នកដឹកនាំរឿង, អ្នកជំនួញ, អ្នកនយោបាយកម្ពុជា។ លោកជាអតីតសមាជិក នៃគណបក្សសមរង្ស៊ី និងជាតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលខេត្តព្រៃវែងនៅ ក្នុងរដ្ឋសភាកម្ពុជា នីតិកាលទី៣ នៅឆ្នាំ២០០៣ ។ លោក ខឹម-វាសនា បច្ចុប្បន្នជាប្រមុខគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងជាជនបដិវត្តន៍ផ្នត់គំនិតដំបូងគេបង្អស់នៃកម្ពុជា។ លោកជាមនុស្សម្នាក់ដែលមានទស្សនៈវិស័យសម្បយុត្ត ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាតិខ្មែរ។ លោកមានគណបក្សផ្ទាល់ខ្លួនដើម្បីបម្រើអោយទស្សនៈនយោបាយរបស់លោក ដោយយល់ច្បាស់ថា គឺជាគន្លឹះតែមួយគត់ក្នុងការផ្លាស់ប្ដូរកម្ពុជាឲ្យជាសង្គមថ្មីស្រឡាងមួយ។សព្វថ្ងៃលោកលែងធ្វើនយោបាយ និងប្រកាសខ្លួនជាព្រហ្មរក្សាលោក និងពន្យល់ធម៌ដែលខ្លួនអះអាងថាជាធម៌ព្រះពុទ្ធ។ នៅខែកញ្ញាឆ្នាំ ២០២២ លោកបានបំផុសបំផុសអបិយ៍ជំនឿរឿងទឹកលិចពិភពលោក ដែលបង្ករការភ្ញាក់ផ្អើលពេញកម្ពុជា។ លោកនៅតែរក្សាការយល់ថាទឹកនឹងលេចពិភពលោក សម្លាប់មនុស្សមួយផែនដី រស់តែអ្នកយល់ធម៌លោក ប៉ុណ្ណោះ។ <ref>[http://www.necelect.org.kh/English/ElectionResult/Result_2003/Result_2003.html "Election results"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080630211011/http://www.necelect.org.kh/English/ElectionResult/Result_2003/Result_2003.html |date=មិថុនា 30, 2008 }}. Cambodia National Election Committee. Accessed June 18, 2008.</ref> ==ជីវប្រវត្តិ== លោក ខឹម វាសនា កើតថ្ងៃទី ១១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៦៥ ត្រូវនឹងឆ្នាំខ្មែរគឺ ឆ្នាំម្សាញ់ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិពានា ឃុំក្ដឿងរាយ ស្រុក កញ្ច្រៀច ខេត្តព្រៃវែង។ នៅក្នុងត្រកូលគ្រួសារធ្វើស្រែចំការមួយ ដែលមានបងប្អូនបង្កើតពីរនាក់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយ ហើយរូបលោកជាកូនទី១ និងប្អូនស្រីរបស់លោកឈ្មោះ ខឹម ស្រីមុំ។ ===ប្រវត្តិការសិក្សា ៖=== *ពីឆ្នាំ ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៨៦ ៖ សិស្ស *ពីឆ្នាំ ១៩៨៦ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៣ ៖ និស្សិតនៃ[[នាយកដ្ឋានភាពយន្ដក្រសួងឃោសនាការ និងពត៌មាន]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៤ ដល់ឆ្នាំ ១៩៩៧ ៖ និស្សិតច្បាប់នៅ [[មហាវិទ្យាល័យនីតិសាស្ដ្រ និងវិទ្យាសាស្ដ្រសេដ្ឋកិច្ច]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ដល់ឆ្នាំ ២០០៦ ៖ មន្ដ្រីរាជការ [[នាយកដ្ឋានកិច្ចការនយោបាយក្រសួងមហាផ្ទៃ]] *ពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ដល់ថ្ងៃទី ១៥ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០០៥ ៖ សមាជិក គណបក្សសមរង្ស៊ី *ពីឆ្នាំ ២០០៣ ដល់ថ្ងៃទី ២៨ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៦ ៖ [[តំណាងរាស្ដ្រ]][[មណ្ឌលព្រៃវែង]] *មុខងារក្នុងគណបក្សនយោបាយ ៖ ប្រធានគណបក្ស<ref>http://primeministerworld.blogspot.com/2011_10_01_archive.html</ref> ប្រវត្ដិការនៃសិក្សារបស់លោកក៏ ជាអ្នករៀនពូកែមួយរូបដែរ យុវជន ខឹម វាសនា ជាសិស្សរៀនពូកែ ផ្នែកគណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និងគីមី និងជាមនុស្សមាននិស្ស័យ ទេពកោសល្យខាងសិល្បៈតែងនិពន្ធដែលជាកត្តាធ្វើឲ្យលោកមានវោហារសាស្រ្តក្នុងការនិយាយ។ ហើយដំបូងលោកបានរៀន ផ្នែកថែរក្សាជួសជុលកាមេរ៉ាអស់រយៈ ពេល៤ឆ្នាំ។ ក្រោយមកនៅឆ្នាំ ១៩៨៦ លោកជានិស្សិតនៃនាយកដ្ឋានភាពយន្ដក្រសួងឃោសនាការ និងព័ត៌មាន ហើយបានចេញមកធ្វើការនៅនាយកដ្ឋានភាពយន្ដបានរយៈពេល ២ឆ្នាំ ក្នុងងារវិជ្ជាជីវៈជាអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកដឹកនាំរឿង តែក្រោយមកក៏លាឈប់ ប៉ុន្តែកាលណោះសាលាអត់បានចេញ សញ្ញាបត្រឱ្យទេ។ នៅឆ្នាំ ១៩៨៦ លោក វាសនា បានប្រឡងបាក់ឌុបជាប់រួចហើយបានប្រឡងចូលនាយកដ្ឋានភាពយន្ដដោយប្រើពេលវេលា ៤ ឆ្នាំនៅក្នុងវិស័យនេះ។ ជាសិល្បករ សម្ដែង លោក ខឹម វាសនា ជាមនុស្សមានទស្សនៈផ្ទុយពីតារាភាពយន្តរួមអាជីពមួយចំនួននៅក្នុងវិស័យសិល្បៈ។ គាត់មិនជាប់ជំពាក់នឹងភាពហ៊ឺហាឆើតឆាយដូចមិត្តរួមអាជីពឡើយ។ វិស័យភាពយន្តជាទីកន្លែងដែលនាំមនុស្សភ្លើតភ្លើន និងស្រឡាញ់ទ្រព្យសម្បត្តិ។ ប៉ុន្ដែមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យចិត្តលោកជ្រលក់ជាប់ទៅនឹងរឿងទាំងនោះទេតែបែរជាធ្វើឲ្យលោកចង់កែមនុស្សនៅក្នុងវិស័យភាពយន្ដទៅវិញពីព្រោះលោកមានចិត្តផ្ទុយពីពួកគេ។ ក្នុងអាជីពជាតារាសម្តែងបានធ្វើអោយលោកប្រៀបធៀបជីវិតរបស់លោកទៅនឹងព្រះពុទ្ធ កាលទ្រង់នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយទស្សនៈនេះក៏ញ៉ុះញ៉ុងឲ្យលោកចង់ផ្លាស់ប្តូររបៀបជីវិតទាំងឡាយរបស់អ្នកសិល្បៈនៅជំនាន់នោះ។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ១៩៩៧ លោកបែរជារកឃើញវិធីជីវិតជាអ្នកនយោបាយជាមួយនឹងគណបក្សប្រឆាំង។ ដោយធុញទ្រាន់នឹងភាពជាតារា ជាសិល្បៈករ លោក ខឹម វាសនា បានចូលរៀនច្បាប់ហើយរៀនចប់នៅ ឆ្នាំ១៩៩៧ ជាឆ្នាំដែលលោកត្រូវបានមិត្តភក្ដិអូសទាញឲ្យចូលធ្វើនយោបាយក្នុងគណបក្ស សម រង្ស៊ី។ លោកបានឈរឈ្មោះតំណាងរាស្ដ្រលេខរៀងទី ៥ នៅឆ្នាំ ១៩៩៨ ប្រចាំខេត្តព្រៃវែងតែមិនជាប់ជាតំណាងរាស្ត្រទេ។ លុះដល់ឆ្នាំ ២០០៣ លោក វាសនា បានឈរឈ្មោះជាតំណាងរាស្រ្តម្ដងទៀតលេខរៀងទី ២ ហើយក៏បានជាប់ជាតំណាងរាស្ដ្រនៅខេត្តព្រៃវែង។ ការចូលក្នុងគណបក្ស សមរង្ស៊ី ទៀតសោធក៏មិនមែនជារឿងដែលមានចេតនាស្រឡាញ់ជាតិ ឬចង់ធ្វើធំទេគឺមិនច្បាស់ក្នុងខ្លួនតែម្ដង។ លោក វាសនា បាននិយាយថា៖ «ខ្ញុំមិនមានចំណេះដឹងផ្នែកវិទ្យាសាស្ដ្រនយោបាយអ្វីទេប៉ុន្ដែអ្វីដែលរុញច្រានឲ្យខ្ញុំចេះគិតត្រិះរិះពិចារណាចូលប្រឡូកទៅក្នុងឆាកនយោបាយគឺដោយសារមានសន្ដានស្អប់អំពើអាក្រក់ និងសន្ដានឈឺឆ្អាលចំពោះសង្គមនេះឯង»។ ពេលប្រឡូកក្នុងឆាកនយោបាយយ៉ាងវក់វី និងជូរចត់ជាមួយគណបក្សប្រឆាំង សមរង្ស៊ី មិនទាន់បានមួយអាណត្តិពេញផងលោកក៏ចាប់ផ្ដើមមើលឃើញភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសម្បុកគណបក្សរបស់ខ្លួន។ ការរិះគន់ក្នុងបក្សធ្វើឲ្យបក្សមិនសប្បាយចិត្តហើយទីបំផុតបក្សបានសម្រេចបញ្ឈប់លោកខណៈដែលលោកមានបំណងបើកគណបក្សថ្មីមួយដោយខ្លួនឯង។ ក្រោយពីគណបក្សបញ្ចប់បេក្ខភាពជាតំណាងរាស្ដ្រខេត្តព្រៃវែងលោក ខឹម វាសនា បានបង្កើតអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយជាជំហានដើម្បីស្វែងយល់ពីតម្រូវការប្រជាពលរដ្ឋជាមុនសិនមុននឹងលោកបង្កើតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យនៅឆ្នាំ ២០០៦ ។ ខណៈពេលដែលគាត់ឈប់ពីគណបក្ស សមរង្ស៊ី ក៏ជាពេលដែលម្ដាយរបស់លោកឈឺធ្ងន់ផងដែរហើយការឈឺរបស់គាត់ភាគច្រើនទាក់ទងនឹងជីវិតនយោបាយរបស់ ខឹម វាសនា ក្នុងរឿងការរកខុសត្រូវជាមួយគេ (គណបក្ស សមរង្ស៊ី) ដោយទាស់ទែងជាមួយគេមិនរលូនខុសពីអ្នកនយោបាយផ្សេងទៀត។ លោកបញ្ជាក់ថា៖ «រឿងដែលខ្ញុំមានវិប្បដិសារៈធំបំផុតស្ទើរពេញមួយជីវិតដោយយកការងារបន្លប់ជីវិតខ្លួនឯងក្រោយពីម្ដាយខ្ញុំបានស្លាប់។ ខ្ញុំមិនទាន់បានធ្វើឲ្យម្ដាយខ្ញុំសប្បាយចិត្តទេ ហើយការងារនយោបាយរបស់ខ្ញុំវាប៉ះពាល់ដល់ជំងឺរបស់ម្ដាយខ្ញុំ។ ខ្ញុំនៅជាមួយម្ដាយតាំងពីតូចរហូតដល់ខ្ញុំបានក្លាយជាតំណាងរាស្ដ្រ»។ អ្នកនយោបាយដែលពូកែប្រើវោហាររិះគន់ដ៏ល្បីល្បាញនៅតាមទីសាធារណៈរូបនេះមិនត្រឹមតែមិនពេញចិត្តជាមួយគណបក្ស សម រង្ស៊ី ទេប៉ុន្ដែក៏មិនពេញចិត្តចំពោះការដឹកនាំរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា [CPP] ផងដែរ។ លោក ខឹម វាសនា បាននិយាយទៀតថា៖ «គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនអាចផ្ដល់សេចក្ដីសុខឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានទេពីព្រោះមនុស្សដែលគាត់ [CPP] ជ្រើសរើសជាមនុស្សដែលយ៉ាប់រួចទៅហើយ។ ម្យ៉ាងទៀតគាត់ជ្រើសរើសរកមនុស្សពីខាងក្រៅដូចជាពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ឬគណបក្សផ្សេងដែលគាត់ [ហ៊ុន សែន] ជ្រើសរើសទៅទាំងអស់ហ្នឹងសុទ្ធសឹងតែជាអ្នកស្វះស្វែងរកផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនដល់ពេលហ្នឹងបុគ្គលបែបហ្នឹងវាគរជើងនៅគណបក្សនេះច្រើនហួសរហូតដល់លោកនាយករដ្ឋមន្ដ្រីមានឆន្ទៈក៏មិនអាចកែកើតដែរ»។ លោក ខឹម វាសនា បានបន្ដថា៖ «បើសិនណាគណបក្សមួយនេះ [CPP] ផ្ដល់សេចក្តីសុខឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានខ្ញុំក៏មិនចាំបាច់បង្កើតគណបក្សទេហើយខ្ញុំក៏មិននៅត្រាំត្រែងក្នុងគណបក្ស សម រង្ស៊ី ដែរ។ គណបក្សមួយនេះគឺមិនអាចទេ»។ ===ក្រុមគ្រួសារ៖=== * '''ខឹម-ហួត''' ជាកូនអ្នកមាន ​ ជាពេទ្យធ្មេញ កើតឆ្នាំ ១៩២០? ស្លាប់ឆ្នាំ​១៩៧២។ មានប្រពន្ធ៣ ប្រពន្ធទី១ បានកូនពីរក៏ស្លាប់ទៅ។ ប្រពន្ធទី២ ការបានប៉ុន្មានខែក៏លែងទៅ។ ប្រពន្ធទី៣ គាត់យកដោយខ្លួនឯង ប្រពន្ធពីរមុន ស្អាតក៏ស្អាត កូនអ្នកមានក៏កូនអ្នកមាន។ ប៉ុន្តែគាត់ប្រាប់ទៅបងប្អូនគាត់ថា វ៉ែនតាតម្លៃប៉ុន្មានក៏ដោយ ប៉ុន្តែពាក់វាមិនត្រូវភ្នែក នេះវ៉ែនតាបេនឡានតម្លៃ១រៀលៗ តែពាក់ទៅត្រូវភ្នែក។ពីរមុនស្អាតកូនអ្នកមាន តែវាអត់ត្រូវការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ។ * '''សេក-ហេង''' ក៏ជាពេទ្យធ្មេញដែរ កើតឆ្នាំ១៩?? ស្លាប់ឆ្នាំ ២០០៦ សេក ហេង មានអាយុប្អូន ប្តីគាត់២៤ឆ្នាំ។<ref>{{Cite web |url=http://www.camldp.org/Voices/2015/5/?title=2015-05-31_PF_Office-SR-Part-1 |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=មិថុនា 8, 2015 |archivedate=មិថុនា 11, 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150611055839/http://www.camldp.org/Voices/2015/5/?title=2015-05-31_PF_Office-SR-Part-1 |url-status=dead }}</ref> មានបងប្អូន៩នាក់ ហើយគាត់ជាកូនទី២។ [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 (ប្រភពសំឡេងថ្ងៃទី១០ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221223154/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 |date=កុម្ភៈ 21, 2014 }} ==ការចាប់ផ្តើមធ្វើនយោបាយ== ក្នុងការចូល​ប្រឡូក​ជា​អ្នកនយោបាយ ដំបូងឡើយ​ លោក​ចូល​ជា​សមាជិក​របស់​គណបក្ស​សមរង្ស៊ី ឈរឈ្មោះ​ជា​តំណាងរាស្ដ្រ​តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៩៨ ប៉ុន្ដែ​មិនជា​ប់ឆ្នោត​ទេ ។ ក្រោយមក​បាន​ជាប់ឆ្នោត តំណាងរាស្ដ្រ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣ កាលនោះ លោក​មាន​អាយុ​៣៨​ឆ្នាំ ។ បន្ទាប់មក ឆ្នាំ​២០០៦ ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្សខ្លួនឯង ដែលមានឈ្មោះថា​[[គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]]​មកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។​ ​មូលហេតុ​ដែល​ចង់​ក្លាយខ្លួនជា អ្នកនយោបាយ លោក​ ខឹម-វាសនា​ ​បានឱ្យដឹង ថា ដំបូង​ឡើយ​ដូចជា​មិនបាន​គិតថា ចូលប្រឡូក​នយោបាយ​ដើម្បី​អ្វី ហើយ​វា មិន​ច្បាស់លាស់​ក្នុង​ខ្លួន គ្រាន់តែ​ចង់​ធ្វើ​ធំ ព្រោះ​ឃើញ​គេ​កាន់​ការងារ ស្រុកទេស ក៏​ចង់បាន​ដូច​គេ ក៏​ចូល​នយោបាយ នឹង​គេ​ទៅ ។ ក្រោយមក ក៏​ចេះតែ បណ្ដើរៗ​ជាមួយ​រឿង​នយោបាយ បាន យូរ​ទៅ​ការងារ​លើ​ទីលាន​ក៏បាន​បង្រៀនយើង​ផ្ទាល់ ។ ដោយសារ​ជាតិ ចេះ​ឈឺឆ្អា​ល​រឿង​គេ និង​ស្រឡាញ់​យុត្ដិធម៌ ភាពត្រឹមត្រូវ ដល់ពេល​ចូល​ជាមួយ គណបក្ស​មួយ​នេះ​(​សមរង្ស៊ី​)​យូរ​ទៅ ឃើញ​លែងមាន​ភាពត្រឹមត្រូវ​ពុករលួយ និយម​បក្ខពួក ហើយ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខាង ក្រៅ​គាត់​អត់​បានដឹង​រឿង​ខាងក្នុង​របស់ បក្ស ដោយ​ខាងក្រៅ​បក្ស​គេ​និយាយ ផ្សេង ខាងក្នុង​បក្ស​គេ​និយាយ​ផ្សឹ​ង ដល់ អ៊‌ីចឹង​ក៏​ចេះតែ​កើតមាន​ទំនាស់​ជាច្រើន ដែល​ឮ​ដល់​ប្រធាន​បក្ស​រហូតដល់ លោក​ដកខ្លួន​ចេញ ។ ពីមួយ​ជំហាន ទៅមួយ​ជំហាន​ក៏​យល់​ពី​នយោបាយ​ថា នយោបាយ​គេ​ត្រូវធ្វើ​ម៉េច ហើយក៏ ចាប់ផ្ដើម​ចេះ​ស្រាវជ្រាវ​ពី​របៀប​ធ្វើ នយោបាយ​ក្រៅ​ក្នុងប្រទេស ដោយ យោងតាម​ឯកសារ​ខ្លះទៅ​និង​មើល ព័ត៌មាន​អន្ដរជាតិ​ក៏​យល់​ខ្លះៗ​បន្ថែម ទៀត​ទៅ ។​ ក្នុងនាម​ជា​ប្រធាន​គណបក្ស​អស់ រយៈពេល​៧​ឆ្នាំ​លោក ខឹម-វាសនា សម្គាល់ថា អត្ដ​សញ្ញាណ​ដែល​ចាប់ផ្ដើម យល់​ពី​នយោបាយ គឺថា​លោក​ឃើញ គណបក្ស​សមរង្ស៊ី​គាត់​តែង​យក​បញ្ហា ធ្វើជា​ដំណោះស្រាយ​ពេលណា គាត់​ជួប ប្រជាពលរដ្ឋ​តែងតែ​និយាយ​ពី​បញ្ហា ។ លោក​មាន​អារម្មណ៍​ថា ហេតុអ្វី​បានជា អ្នកនយោបាយ​មិន​និយាយ​អំពី​របៀប នៃ​ការដោះស្រាយ​បញ្ហា​ប្រទេសជាតិ ដែលជា​ទស្សនៈ​របស់ខ្លួន​យល់ឃើញ ថា ត្រូវធ្វើ​ម៉េច ហើយ​វេទិកា មួយៗ និយាយប្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​នឹង​ទាមទារ ប្រជាពលរដ្ឋ​បោះឆ្នោតឱ្យ​ខ្លួន​ដោយ​មិន បាន​ប្រាប់​ពី​វិធានការ​ថា​ត្រូវ​ដោះ ស្រាយ​យ៉ាងម៉េច​នោះទេ ។ ដល់​អ៊‌ីចឹង លោក​ក៏បាន​កត់សម្គាល់​ទុក​ថា អ្នកនយោបាយ​ជាម​នុស្ស មាន​ទស្សនៈ​ទៅ មុខ ហើយ​ការដែល​និយាយ​ពី​បញ្ហា​វា មិន​គ្រប់គ្រាន់​ឱ្យ​យើង​ក្លាយខ្លួន​ទៅជា អ្នកនយោបាយ​ទេ ។ ដល់ពេល​ឃើញ គណបក្ស​នេះ​មិនកើត​នោះ​មិនកើត លោក​ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្ស​ខ្លួន ឯង​តាម​ការយល់ឃើញ ។​ ​ការដែល​ចេញមក​បង្កើត​គណ បក្ស​ផ្ទាល់ខ្លួន គឺ​វា​លំបាក​កាយ​ជា​រឿង ធម្មតា​ទេ​តែ​ទោះយ៉ាងណា​ក៏​វា​មិន​ដូចលំបាក​ចិ​ត្ដ​ដែរ ព្រោះ​អ្វីដែល​យើង​ចង់ និង​ពេញចិត្ដ​ចំពោះ​ការងារ​ដែល​លំបាក ហ្នឹងហើយ​ឥឡូវ​យើង​មាន​ការទទួល ខុសត្រូវ​រួម​មិនមែន​ដូច​មុន​យើង​ទទួល ខុស​ត្រូវជា​ផ្នែក​នោះទេ ។ បើ​ពិតជា​អ្នក នយោបាយ​មែន​គេ​ត្រូវមាន​ទស្សនៈ វិស័យ​មួយ​ភ្ជាប់​នឹង​សកម្មភាព​ការងារ របស់គេ​ហើយ​បើ​ទស្សនៈវិស័យ​ខុសគ្នា​ហើយ គឺ​មិនអាច​នៅ​ជាមួយគ្នា​បានទេ​។​ សព្វថ្ងៃនេះ​លោក​ឃើញ​អ្នក នយោបាយ​ក្នុង​គណបក្ស​មួយៗ​ជេរ គណបក្ស​មួយទៀត ដល់​ជេរ​ឆ្អែត​គាត់​ក៏ ចូល​ជាមួយនឹង​គណបក្ស​នោះ​ទៅ​មិន យូរ​ក៏​ចេញមក​វិញ ។ ដល់​អ៊‌ីចឹង​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​រក​អ្នកនយោបាយ​ច្បាស់លាស់ មិន ឃើញ ព្រោះ​លោក​សម្គាល់​ខ្លួនឯងបាន ថា ស្រុក​ខ្មែរ​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​តាមផ្លូវ នេះ ដល់ពេល​ដោះ​មិនបាន​តាមផ្លូវ​ហ្នឹង ក៏ត្រូវ​រក​ផ្លូវ​ផ្សេង​ធ្វើ​អ្វី​តាមតែ​ខ្លួន​យល់ ដដែល ។ ប៉ុន្ដែ​អ្នកនយោបាយ​អត់​ទេ ជេរៗ​គ្នា​ឱ្យតែ​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន ត្រូវ តាំង​ចូលគ្នា ព្រោះ​នយោបាយ​វា​ធ្វើ ដំណើរ​វែងឆ្ងាយ ។ ចំពោះ​គណបក្ស​ផ្សេង​គេ​ផ្ដោត មើល​ទីផ្សារ​ថា ត្រូវធ្វើ​ម៉េច​ដើម្បី​អូស យក​សន្លឹកឆ្នោត​ឱ្យបាន តែ​គណបក្ស លោក​ផ្ដោតលើ​ភាពត្រឹមត្រូវ​រឿង​សន្លឹក ឆ្នោត​មិន​គិត​ទេ ។ លោក​គិតថា បើ​ភាពត្រឹមត្រូវ​មិនត្រូវ​បាន​ស្រូប​ទាញ ការគាំទ្រ ពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​ទេ​មិនដឹង​ជាមាន​ផ្លូវ ណា​អាច​ទាញ​យកបាន​មានតែ​ការបោកប្រាស់ ។ ប៉ុន្ដែ​វា​អត់​ចេះ​បោកប្រាស់ ព្រោះ​វា​មិន​ស្របតាម​សម្បជញ្ញៈ​របស់ខ្លួន​ឯង អ៊‌ីចឹង​ធ្វើទៅ​អត់​កើត​ក៏​ចេញមក​បង្កើត​គណបក្ស​ខ្លួនឯង​តែម្ដងទៅ​។​ ​បើតាម​លទ្ធផល​ការបោះឆ្នោត កន្លងមក​ដូចជា​មិន​ទទួលបាន​អ្វី​នោះទេ លោក​នៅតែ​បន្ដទៀត​ដោយ​ពន្យល់ថា លោក​ដឹងថា វា​មិនមែនជា​ពេលវេលា ឆាប់រហ័ស​នោះទេ ។ ព្រោះ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ត្រូវការ​ពេលវេលា​មួយ ហើយ​លោក ដឹងថា វា​ត្រូវតែ​អ៊‌ីចឹង​លោក​ក៏បាន​គិត ទុក​រួចជាស្រេច​ហើយ​ដែរ ។ ដល់​ឃើញ យឺតយូរ​លោក​គិតថា ដូចជា​មិនមាន​អ្វី ចម្លែក​នៅក្នុង​ចិ​ត្ដ​ផង ។ លោក​គិតថា នៅ​ទីបំផុត​នឹង​ទទួលបាន​ជោគជ័យ ប៉ុន្ដែ​ពេលនោះ​មាន វត្ដ​មាន​របស់លោក​ឬ អត់​គឺ​មិនដឹង​ទេវា​ជា​រឿង​មួយ​ផ្សេង ទៀត ។ តែ​លោក​ជឿថា​ភាពត្រឹមត្រូវ ស្មោះត្រង់​នឹង​ស្រូប​ទាញយក​ការគាំទ្រ ពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​បាន​យ៉ាងច្រើន ។ មក ទល់​ពេលនេះ​គណបក្ស​របស់លោក​ជាប់​ក្រុមប្រឹក្សា ភូមិ​សង្កា​ត់ដល់​ទៅ​៨ ភូមិ​ឃុំ​គឺ​នៅ​ខេត្ដ​សៀមរាប​ចំនួន​៧ និង ខេត្ដ​ឧត្ដរមានជ័យ​១ ។ ហើយ​ក្នុង​មួយ ខែៗ​មាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​សាមញ្ញ​ដែល ចូលរួម​បង់​ថវិកា​ចូលបក្ស​មាន​កាន់តែ ច្រើនឡើង ។​ ការចំណាយ​របស់​[[គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]]​ គឺ​បានមកពី​ប្រជាពលរដ្ឋ​ស្ដាប់​វិទ្យុ និង​សមាជិក​ភាគច្រើន ជា​និស្សិត ពួកគាត់​នាំគ្នា​បង់​ចាប់ពី ១.០០០​រៀល មាន​អ្នក​បង់​ជាប្រចាំ​ខែ​ក៏ មាន ហើយ​អត់​អ្នក​បង្ខំ​ពួកគាត់ ឱ្យ​បង់ ប្រាក់​នោះទេ ។ អត់​ការគាបសង្កត់ បើ​ពួកគាត់​ចង់​ចូល​លុយ​ម្ដង​ហើយ​អ្នក ឈប់​ទៅវិញ​វា​ជា​រឿង​របស់​អ្នក ។ នេះ​ជា​មនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ​បែប​ថ្មី ព្រោះ​ការធ្វើ​នយោបាយ​មិនមែន​ចង់ ឈ្នះ​តែឯង​ទេ គឺ​ចង់ឱ្យ​ប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងអស់​ឈ្នះ​៕<ref>{{Cite web |url=http://www.rasmeinews.com/local_news/detail?news=MDVmYTZiYT&page=21#.UsfSVvstnFz |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=មករា 4, 2014 |archivedate=មករា 8, 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140108051631/http://www.rasmeinews.com/local_news/detail?news=MDVmYTZiYT&page=21#.UsfSVvstnFz |url-status=dead }}</ref> ==ជីវិតក្នុងវិស័យសិល្បៈ== អំឡុងឆ្នាំ ១៩៨៩ និង ១៩៩៣ លោកក៏ងាកចេញមកប្រឡូកចូលក្នុងវិស័យសិល្បៈខ្មែរ ដែលពេលនោះលោកខឹម វាសនា បានបង្កើត ផលិតកម្មផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ដែលមានឈ្មោះថា ផលិតកម្មយុវវ័យភាពយន្ត។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ ត្រឹមតែជាថៅកែកុន ថែមទាំងជាអ្នកនិពន្ធដោយខ្លួនឯងផង និងជាអ្នកដឹកនាំរឿងផង ជាតួសម្តែងផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះលោកក៏ជាតួសម្តែងកុនស្អាតសង្ហារម្នាក់ដែរ ហើយលោកដើរតួសម្តែងកុនដោយខ្លួនទៀតផង ប៉ុន្តែលោកសម្តែងអោយតែ ផលិតកម្មផ្ទាល់ខ្លួនលោកទេ ទោះបីជាមានម្ចាស់ផលិតកម្មភាពយន្តផ្សេងៗហៅ ថតក៏ដោយ គឺដាច់ខាត គាត់មិនសម្តែងទេ។ [[File:Khem veasna, actor.jpg|thumb|ជំនាន់លោក ដើរតួកុន ថៅកែកុន]] ចំពោះស្នាដៃផលិតរឿងដំបូងដៃរបស់លោកគឺរឿង “មន្តស្នេហ៍ស្រីមុំ” ហើយតួឯកស្រីសម្តែងដោយ អ្នកនាង សុខ ស្រីមុំ និងក្រោយមកទៀតមានរឿង “មួយកំផ្លៀងអនុវស្សារីយ៍ ឬស្នាកស្នាមអនុស្សារីយ៍” រឿង “លេខមួយដូចគ្នា” និងរឿង “ជើងខ្លាំងមានតែមួយ” ដែលមានការចូលរួមសម្តែងដោយខ្លួនលោកផ្ទាល់គឺ លោកដើរតួសម្តែងជាតួរង រីឯលោក ទេព រិន្ទដារ៉ូ និងអ្នកនាងអម្ពរទេវី ដើរតួសម្តែងជាតួឯក។ ហើយនិងស្នាដៃរឿងចុងក្រោយរបស់លោកគឺរឿងភាគ “រឿងកំហុសអ្នកណា?” រឿងនេះថតជិតចប់ហើយ តែត្រូវអាក់ខានដោយសារមានបញ្ហាក៏ឈប់ថតទៅ។ នៅសម័យកុនខ្មែរនោះ គឺមានការគាំទ្រពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋខ្លាំងណាស់ ហើយរឿងនីមួយៗ ម្ចាស់ផលិតកម្មម្នាក់ៗថតរឿងដោយចំណាយដើមទុនអស់ពី ០៦ រហូតទៅដល់ ១០ដំលឹងមាសឯណោះ ក៏ប៉ុន្តែការផលិតខ្សែភាពយន្តរបស់លោកដំបូងចំណាយអស់តែពី ៥ ដំលឹងទៅ ៦ដំលឹងតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលលក់ចេញនោះគឺលក់បានថ្លៃជាងអ្នកដទៃទៅទៀត រឿងគាត់មួយរឿងលក់ជិតបាន ២០ដំលឹងមាស ដោយឡែកលោកធ្វើរឿងមួយចំណេញបានជា៣ឯណោះ នៅក្នុងចំណោមអ្នកធ្វើកុនផ្សេងៗដូចគ្នា។ បើធៀបទៅនឹងស្នាដៃរឿងរបស់លោក ហ្វៃ សំអាង និងអ្នកស្រី ពាន់ ពួនបុប្ផា វិញធ្វើរឿងមួយចំណាយពី ១០ ទៅ ១២ ដំលឹងមាសទេ តែដល់ពេលលក់ចេញបានតម្លៃស្នើនឹងស្នាដៃលោកដែរ។ មនុស្សប្រហែលៗនឹងលោក ខឹម វាសនា ឬមនុស្សដែលស្គាល់លោកនិយាយថាលោកពិតជាមានលក្ខណៈជាសិល្បករ ឬជាអ្នកសម្ដែង ល្អមែន។ ហើយខ្សែភាពយន្ដដែលលោកនិពន្ធ ដឹកនាំនិងសម្ដែង មានភាពជោគជ័យច្រើន និងទទួលការឲ្យតម្លៃ ថាពោរពេញដោយទេពកោសល្យ។ ==ចេញពីបក្ស ព្រោះជម្លោះទស្សនៈនយោបាយ== ដោយសារជាតិជាមនុស្ស ចេះឈឺឆ្អាលរឿងគេ និងស្រឡាញ់យុត្ដិធម៌ ភាពត្រឹមត្រូវ ដល់ពេលចូលជាមួយ គណបក្សសមរង្ស៊ី បានយូរៗទៅ មិនឃើញមានភាពត្រឹមត្រូវពុករលួយ និយមបក្ខពួក នយោបាយគ្មានទស្សនៈវិស័យ ហើយប្រជាពលរដ្ឋនៅខាងក្រៅអត់បានដឹងរឿងខាងក្នុងរបស់បក្ស ដោយខាងក្រៅបក្សគេនិយាយផ្សេង ខាងក្នុងបក្សគេនិយាយផ្សឹង។ ហើយដល់អ៊‌ីចឹងក៏ចេះតែកើតមានទំនាស់ជាច្រើនហូរហែលដែលឮរហូតដល់ប្រធានបក្ស លោក សម រង្ស៊ី។ ជាពិសេសនោះ គឺរូបគាត់ផ្ទាល់ហ៊ាន វាយប្រហារបក្សខ្លួនឯង និងប្រធានបក្ស ហើយនិងជម្លោះពាក្យសម្តីស្តីពី ទស្សនៈនយោបាយ ក្នុងដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ ហើយបក្សរិះរកលេចចាប់កំហុសគ្រប់សព្វ ដើម្បីដកចេញពីបក្ស តែមានថ្ងៃមួយគាត់បានចូលរួមវេទិការរបស់គណបក្សជួបជុំម្ចាស់ប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត ដោយធ្វើវាគ្មិនតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលព្រៃវែង តំណាងអោយមកពីគណបក្ស សម រង្ស៊ី និងព្រះអង្គម្ចាស់ សានប៉ា ដែលរៀបចំបង្កើតឡើងដោយវិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យជាតិ ហៅកាត់ថា (NDI) ប្រារព្ធនៅឯស្រុកព្រះស្តេច ខេត្តព្រៃវែង។ [[File:Khem Veasna- 2003.jpg|thumb|កាលនៅបក្ស សម រង្ស៊ី]] គាត់និយាយថា ស្តេចក៏ អាចម៏ស្អុយដែរ ហើយស្អប់ណាស់អារបបសក្តិភូមិ ជិះជាន់គ្នាហ្នឹង។ ពេលនោះស្រាប់តែ វិទ្យាស្ថានប្រជាធិបតេយ្យជាតិ (National Democratic Institute ហៅកាត់ថា NDI) ដែលជាស្ថាប័នឧបត្ថម្ភដោយសហរដ្ឋអាមេរិក សរសេរលិខិតផ្ញើទៅជូនគណបក្សថា សូមជួយកែលំអរអ្នកតំណាងរាស្រ្តមួយហ្នឹងផង ពីព្រោះនៅក្នុងវេទិការបានវាយប្រហារព្រះមហាក្សត្រ។ ពេលនោះគ្រាន់តែបញ្ចូនទៅដល់បក្សហើយទទួលដោយលោក អេង ឆៃអៀង ប្រហែលម៉ោងបី បួនល្ងាចភ្លាម ស្រាប់តែលោក អេង ឆៃអៀង បញ្ចេញលិខិតនោះទៅអោយវិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយ។ ហើយមិនបានហៅគាត់ មកសាកសួរនាំនោះទេ ដោយនឹកឃើញថា នេះជាគន្លឹះមួយដែលនាំអោយគាត់អាចជាប់គុកបាន។ គ្រាន់តែវិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) ចេញផ្សាយភ្លាម លោក សម រង្ស៊ី បានធ្វើលិខិតថ្ពោលទោសគាត់ថា ជាអ្នកតំណាងរាស្រ្តមួយប្រដៅមិនបាន ឥតសីលធម៌ក្នុងបក្ស ហើយផ្ញើលិខិតសូមទោសព្រះមហាក្សត្រ។ ហើយបក្សក៏ចោទក្រោមលេសថា គាត់និយាយប៉ះពាល់ដល់ស្ថាប័នអង្គព្រះមហាក្សត្រ រំលោភបំពារច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ដោយហេតុថាលោកជាមនុស្សមានទស្សនៈខុសប្លែកពីគេ អត្ថចរិតមិនដូចគេ និងមានមនោសញ្ចេតនាជ្រៀជ្រៅនឹងពូជសាសន៍ខ្លួនខុសពីគេ ហាក់បីដូចជា ទឹក និងប្រេង ទើបលោកនៅជាមួយគណបក្ស សម រង្ស៊ី មិនកើត។ នៅចុងក្រោយមក លោកក៏ដកខ្លួន ដើរចេញពីបក្ស ហើយដើរចេញពីរដ្ឋសភាជាតិ។ ដោយគូសបញ្ជាក់ពីអារម្មណ៍ចេញពីបេះដូងរបស់លោកប្រាប់គេថា វាហាក់បីដូចជាខ្លួនលោកផ្ទាល់ កំពុងតែដើរអុចទៀនបំភ្លឺ ហើយកាន់វាដើរកាត់នៅលើវាលខ្សាច់សាហ្សារ៉ាដ៏ធំលាតសន្ធឹងល្លឹង ល្លើយ សែនងងឹតសូន្យឈឹងអញ្ជឹង។ ហើយដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់យល់ពេញដើមទ្រូងតែម្នាក់ឯងគត់ តែមិនដឹងថាទៅថ្លឹងរាយរ៉ាបប្រាប់អ្នកណា ថាតើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ អាចយល់បានពីទំហំទឹកចិត្ត និងទស្សនវិស័យរបស់លោក ដែរ ឬទេ? ==ការបង្កើតអង្គការ និងគណបក្ស== នៅឆ្នាំ ២០០៥ វាជាឆ្នាំមួយដែល '''អង្កការបណ្តុះបណ្តាល និងអភិវឌ្ឍន៍''' (ភាសាអង់គ្លេស: Training and Development Organization ហៅកាត់ថា '''TDO''') បង្កើតចេញជារូបរាងឡើងដោយ លោក ខឹម វាសនា។ ហើយអង្គការនេះមានទិសដៅ ទាញយកប្រយោជន៍ឲ្យបាន ពីកិច្ចប្រតិបត្តិព្រះធម៌ ដាំបណ្តុះ ចរិកសីលធម៌សង្គមឡើងវិញ និងដាំបណ្តុះ គ្រាប់ពូជប្រជាធិតេយ្យ។ អង្គការនេះដំណើរការដោយចុះទៅធ្វើវេទិការតាមខេត្តមួយចំនួនក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដោយមានវាគ្មិន លោក ខឹម វាសនា ហើយយកមកចាក់ផ្សាយតាមវិទ្យុ FM៩០ ភ្នំពេញ ម៉ោង ៧ ដល់ ៨ ល្ងាចរៀងរាល់ថ្ងៃ ហើយមានការផ្សាយផ្ទាល់រៀងរាល់ថ្ងៃអាទិត្យរយ:ពេល២ម៉ោង។ ហើយដំណើរការនៃអង្គការនេះទៅបាន ដោយសារការចំណាយថវិការផ្ទាល់ដោយលោក ខឹម វាសនា។ ហើយអង្គការនេះដំណើរបានរយៈពេល០៤ឆ្នាំ គឺពីឆ្នាំ២០០៥ រហូតដល់ ២០០៩។ ក្នុងនាមជាប្រមុខគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងរយៈពេល ០៨ឆ្នាំ លោកបានកំណត់សម្គាល់ថា សញ្ញាណដំបូងដែលធ្វើអោយលោកចាប់ផ្តើមយល់ពី នយោបាយគឺ ដោយសារលោកសង្កេតមើលឃើញថា គណបក្សសម រង្ស៊ី តែងតែយកបញ្ហាយកមកធ្វើជាដំណោះស្រាយ ហើយគ្រប់ពេលដែលនៅជួបជុំប្រជាពលរដ្ឋ គេតែងតែលើកឡើងយកតែនិយាយពីបញ្ហា ហើយតាមវេទិកានីមួយៗ គេច្រើនតែនិយាយពីបញ្ហាប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ហើយទាមទារសុំអោយប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោតអោយខ្លួនគេ ដោយមិនបានប្រាប់និយាយពី ទស្សនៈ ឬដំណោះស្រាយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាតាមរបៀបណានោះទេ ហើយគួរត្រូវចាប់ផ្តើមពីចំណុចមួយណាសោះឡើយ ដោយគ្រាន់តែសន្យាថាបោះឆ្នោតអោយគេមក ហើយចាំគេដោះស្រាយពេលខ្លួនឈ្នះឆ្នោត។ ក្រោយមកលោក ចេះតែឆ្ងន់ដដែលៗទៀត ហើយចោទសំណួរសួរខ្លួនឯងថា ហេតុអ្វីបានជាអ្នកនយោបាយស្រុកខ្មែរ មិននិយាយពីរបៀបនៃការដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ ដែលជាទស្សនៈរបស់ខ្លួន ដែលខ្លួនមើលឃើញថាតើត្រូវធ្វើយ៉ាងម៉េច? តែបែបជាមកនិយាយតែអំពីបញ្ហា បញ្ហាៗ ដែលប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងប្រទេសបានដឹងលឺ រួចជាស្រេចហើយនោះ។ ហើយលោកមើលឃើញថា មនុស្សខ្មែរក្តី អ្នកនយោបាយក្តី ជាប្រភេទមនុស្សដែលធ្វើការអ្វីមួយ គឺច្រើនតែមិនបានសម្រេច មិនទៅមុខ ពីព្រោះពួកគេជុំនុំគ្នា និយាយតែពី បញ្ហា។ ដល់អ៊‌ីចឹង លោកក៏បានកត់សម្គាល់ទុកថា អ្នកនយោបាយជាមនុស្ស មានទស្សនៈទៅមុខ ហើយការដែលនិយាយពីបញ្ហាវា មិនគ្រប់គ្រាន់ឱ្យយើងក្លាយខ្លួនទៅជា អ្នកនយោបាយទេ គេត្រូវមានបេះដូងមួយស្មោះត្រង់ ស្នេហាជាតិពិតប្រាកដ និងមានទស្សនវិស័យមួយដោយផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងសកម្មភាពកាងារជាក់ស្តែង ដើម្បីអោយក្តីស្រម៉ៃនោះក្លាយទៅជាការពិតបានសម្រេចនូវគោលដៅដែលយើងចង់បាន។ ក្រោយមកដល់ពេលឃើញ គណបក្សនេះមិនកើតនោះមិនកើត លោកក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សដោយខ្លួនឯង តាមការយល់ឃើញរបស់លោក ដើម្បីបម្រើតាមទស្សនៈខ្លួន។ ក្នុងរយៈពេលជាអ្នកតំណាងរាស្រ្តនៅមណ្ឌលខេត្តព្រៃវែងបាន ០២កន្លះឆ្នាំគត់ លោកមានជំទាស់ជាមួយបក្ស ហើយក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សផ្ទាល់ទៅ។ ពេលដែលលោកចេញមកបង្កើតបក្សដំបូងដៃនោះ លោកបានប្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋថា “ ខ្ញុំមានពេលវេលាខ្លីខ្លាំងណាស់ មិនអាចពន្យល់អោយបងប្អូនយល់បានល្អិតល្អន់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំអាចប្រាប់បងប្អូនបានយ៉ាងខ្លីថា ខ្ញុំមានបេះដូងមួយដែលគូប្រកួតរបស់ខ្ញុំគ្រប់គ្នាគេឥតមាន។ ទើបបាននៅថ្ងៃ១៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០៥ គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានផ្តួចផ្តើមបង្កើតទ្បើង ដោយពលរដ្ឋមួយក្រុមតូច ដែលមានចិត្តគំនិត និងទស្សនៈប្រហាក់ប្រហែល គ្នាក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមខ្មែរ។ ក្រុមស្ថាបនិកបក្ស បានបំពេញបែបបទបង្កើតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យទ្បើង ស្របតាមច្បាប់ស្តីពី គណបក្សនយោបាយ ហើយក៏បានទទួលស្គាល់ចុះបញ្ជីជាផ្លូវការតាមប្រកាសក្រសួងមហា ផ្ទៃ លេខ៧៩២ប្រ.ក ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៦។ គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ បានបង្កើតទ្បើងក្នុងស្ថានភាពមួយ ដ៏លំបាក បំផុតដោយសារខ្វះខាតទាំងធនធានមនុស្សដែលហ៊ានប្រឈមរាល់គំនិត ត្រួតត្រា អាត្មា និយម តែមានឥទ្ធិពល នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ និង ខ្សត់ខ្សោយ ប្រភពថវិកា ព្រមជាមួយនេះ នៅមានការឃោសនាមួលបង្កាច់ ពីអ្នកនយោបាយមួយក្រុមដ៏ល្បី ដែលគេប្រសិទ្ធនាម ខ្លួនគេថា ជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ដោយចោទថាជាក្រុមលក់ខ្លួនជាគណបក្ស អាយ៉ង។ ក៏ប៉ុន្តែឧបសគ្គទាំងនេះ ពុំអាចវាយបំបាក់ ឬក៏រារាំងនូវការប្តេជ្ញាចិត្តដ៏មុះមុត របស់ពួកគេបានទ្បើយ ព្រោះក្រុមនោះមានលក្ខណៈសម្បត្តិពិសេស ដែលអ្នកទាំងនោះ គ្មានគឺ ភាពសុចរិតបេះដូងបរិសុទ្ធ ចង់ជួយពលរដ្ឋរបស់យើងពិតប្រាកដ និងមាន ទស្សនៈច្បាស់លាស់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គមជាតិ ដែលអ្នកនយោបាយទាំងនោះ ពុំបានយកចិត្តទុកដាក់ ឬក៏យល់មិនដល់។ យើងបានកំណត់យ៉ាងច្បាស់ នូវប្រភពបញ្ហា ទាំងអស់ក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរ តាំងពីដើម រៀងៗមកគឺ អំណាចប្រមូលផ្តុំ ជា មូលហេតុ ធ្វើឲ្យបាត់តុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកកាន់អំណាច និងប្រជាពលរដ្ឋ ដែលជាម្ចាស់ប្រទេស ម្ចាស់អំណាច នាំឲ្យអ្នកកាន់អំណាចគ្រប់ ជំនាន់ប្រើអំណាចដោយរំលោភគ្មានកោតក្រែង គ្មានការទទួលខុសត្រូវ ហើយក៏ជាហេតុមួយធ្វើអោយពលរដ្ឋយើងអសកម្មផងដែរ។ ចំណែក ពលរដ្ឋជាម្ចាស់អំណាច ពុំមានលទ្ធភាពប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ឲ្យបានទាន់ពេលវេលា ដើម្បីទប់ស្កាត់មិនអោយ អ្នកកាន់អំណាច នាំប្រទេសជាតិធ្លាក់ក្នុងភាពមហន្តរាយ ដូច ដែលប្រវត្តិសាស្ត្រ បានបង្ហាញយើងគ្រប់ៗគ្នា រួចមកហើយ។ ពលរដ្ឋយើងត្រូវបាន អ្នកនយោបាយបំពុលដោយប្រើគ្រប់មធ្យោបាយលែង ឲ្យខ្វល់ខ្វាយពីរឿងនយោបាយ ប្រទេសជាតិ ឬក៏ត្រូវបានអ្នកនយោបាយបោកបញ្ឆោត ឲ្យធ្លាក់ខ្លួនចូលបំរើនយោបាយ ទាំងងងឹតងងល់។ ដើម្បីលុបបំបាត់នូវ ប្រព័ន្ធដឹកនាំប្រើអំណាចប្រមូលផ្តុំ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សខ្លះនៅក្នុងសង្គមអាចរួចផុតពីប្រព័ន្ធច្បាប់ ឬនៅលើច្បាប់ ដើម្បីឲ្យអ្នកនយោបាយងាកមករកផ្លូវសុចរិត មិនប្រើនយោបាយប្រជាភិថុត និង ទទួលខុសត្រូវរាល់សកម្មភាពរបស់ខ្លួនចំពោះមុខ ប្រជាពលរដ្ឋដោយផ្ទាល់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យបានដាក់ចេញនូវយន្តការ៨ចំណុច និងធ្វើការ ពន្យល់បកស្រាយ ឲ្យពលរដ្ឋយល់ដឹងអត្ថប្រយោជន៏នៃចំណុចនីមួយៗនៃយន្តការនេះដើម្បី សំរេចចិត្តចូលរួមក្នុងចលនាមួយនេះ ដោយយល់ដឹង និងស្គាល់ពី គោលដៅច្បាស់លាស់។ គោលដៅយើងនៅឆ្ងាយ តែជាគោលដៅដែលយើងអាចទៅដល់។ ការដែលចេញមកបង្កើតគណ បក្សផ្ទាល់ខ្លួន គឺវាលំបាកកាយជារឿង ធម្មតាទេតែទោះយ៉ាងណាក៏វាមិនដូចលំបាកចិត្ដដែរ ព្រោះអ្វីដែលយើងចង់ និងពេញចិត្ដចំពោះការងារដែលលំបាក ហ្នឹងហើយឥឡូវយើងមានការទទួល ខុសត្រូវរួមមិនមែនដូចមុនយើងទទួល ខុសត្រូវជាផ្នែកនោះទេ ។ បើពិតជាអ្នក នយោបាយមែនគេត្រូវមានទស្សនៈ វិស័យមួយភ្ជាប់នឹងសកម្មភាពការងារ របស់គេហើយបើទស្សនៈវិស័យខុសគ្នាហើយ គឺមិនអាចនៅជាមួយគ្នាបានទេ។ ការដែលចេញមកបង្កើតគណ បក្សផ្ទាល់ខ្លួន គឺវាលំបាកកាយជារឿង ធម្មតាទេតែទោះយ៉ាងណាក៏វាមិនដូចលំបាកចិត្ដដែរ ព្រោះអ្វីដែលយើងចង់ និងពេញចិត្ដចំពោះការងារដែលលំបាក ហ្នឹងហើយឥឡូវយើងមានការទទួលខុសត្រូវរួមមិនមែនដូចមុនយើងទទួល ខុសត្រូវជាផ្នែកនោះទេ ។ បើពិតជាអ្នក នយោបាយមែនគេត្រូវមានទស្សនវិស័យមួយភ្ជាប់នឹងសកម្មភាពការងារ របស់គេហើយបើទស្សនៈវិស័យខុសគ្នាហើយ គឺមិនអាចនៅជាមួយគ្នាបានទេ។ សព្វថ្ងៃនេះលោកថាឃើញអ្នក នយោបាយក្នុងគណបក្សមួយៗជេរ គណបក្សមួយទៀត ដល់ជេរឆ្អែតគាត់ក៏ ចូលជាមួយនឹងគណបក្សនោះទៅមិន យូរក៏ចេញមកវិញ ។ ដល់អ៊‌ីចឹងនៅស្រុកខ្មែររកអ្នកនយោបាយច្បាស់លាស់ មិន ឃើញ ព្រោះលោកសម្គាល់ខ្លួនឯងបាន ថា ស្រុកខ្មែរត្រូវដោះស្រាយតាមផ្លូវ នេះ ដល់ពេលដោះមិនបានតាមផ្លូវហ្នឹង ក៏ត្រូវរកផ្លូវផ្សេងធ្វើអ្វីតាមតែខ្លួនយល់ ដដែល ។ ប៉ុន្ដែអ្នកនយោបាយអត់ទេ ជេរៗគ្នាឱ្យតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ត្រូវ តាំងចូលគ្នា ព្រោះនយោបាយវាធ្វើ ដំណើរវែងឆ្ងាយ ។ ចំពោះគណបក្សផ្សេងគេផ្ដោត មើលទីផ្សារថា ត្រូវធ្វើម៉េចដើម្បីអូស យកសន្លឹកឆ្នោតឱ្យបាន តែគណបក្ស លោកផ្ដោតលើភាពត្រឹមត្រូវរឿងសន្លឹក ឆ្នោតមិនគិតទេ ។ លោកគិតថា បើភាពត្រឹមត្រូវមិនត្រូវបានស្រូបទាញ ការគាំទ្រ ពីប្រជាពលរដ្ឋទេមិនដឹងជាមានផ្លូវ ណាអាចទាញយកបានមានតែការបោកប្រាស់ ។ ប៉ុន្ដែវាអត់ចេះបោកប្រាស់ ព្រោះវាមិនស្របតាមសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួនឯង អ៊‌ីចឹងធ្វើទៅអត់កើតក៏ចេញមកបង្កើតគណបក្សខ្លួនឯងតែម្ដងទៅ។ បើតាមលទ្ធផលការបោះឆ្នោត កន្លងមកដូចជាមិនទទួលបានអ្វីនោះទេ លោកនៅតែបន្ដទៀតដោយពន្យល់ថា លោកដឹងថា វាមិនមែនជាពេលវេលា ឆាប់រហ័សនោះទេ ។ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋត្រូវការពេលវេលាមួយ ហើយលោក ដឹងថា វាត្រូវតែអ៊‌ីចឹងលោកក៏បានគិត ទុករួចជាស្រេចហើយដែរ ។ ដល់ឃើញ យឺតយូរលោកគិតថា ដូចជាមិនមានអ្វី ចម្លែកនៅក្នុងចិត្ដផង ។ លោកគិតថា នៅទីបំផុតនឹងទទួលបានជោគជ័យ ប៉ុន្ដែពេលនោះមាន វត្ដមានរបស់លោកឬ អត់គឺមិនដឹងទេវាជារឿងមួយផ្សេង ទៀត ។ តែលោកជឿថាភាពត្រឹមត្រូវ ស្មោះត្រង់នឹងស្រូបទាញយកការគាំទ្រ ពីប្រជាពលរដ្ឋបានយ៉ាងច្រើន ។ មក ទល់ពេលនេះគណបក្សរបស់លោកជាប់ក្រុមប្រឹក្សា ភូមិសង្កាត់ដល់ទៅ៨ ភូមិឃុំគឺនៅខេត្ដសៀមរាបចំនួន៧ និង ខេត្ដឧត្ដរមានជ័យ១ ។ ហើយក្នុងមួយ ខែៗមានប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញដែល ចូលរួមបង់ថវិកាចូលបក្សមានកាន់តែ ច្រើនឡើង។ ហិរញ្ញវត្ថុទ្រទ្រង់បក្ស ការចំណាយរបស់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ គឺបានមកពីប្រជាពលរដ្ឋស្ដាប់វិទ្យុ និងសមាជិកភាគច្រើន ជានិស្សិត ពួកគាត់នាំគ្នាបង់ចាប់ពី ១.០០០រៀល មានអ្នកបង់ជាប្រចាំខែក៏ មាន ហើយអត់អ្នកបង្ខំពួកគាត់ ឱ្យបង់ ប្រាក់នោះទេ ។ អត់ការគាបសង្កត់ បើពួកគាត់ចង់ចូលលុយម្ដងហើយអ្នក ឈប់ទៅវិញវាជារឿងរបស់អ្នក ។ នេះជាមនោគមន៍វិជ្ជានយោបាយបែបថ្មី ព្រោះការធ្វើនយោបាយមិនមែនចង់ ឈ្នះតែឯងទេ គឺចង់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងអស់ឈ្នះ៕ ==ដំណើររឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោក ដែលជាប់ស្អិតទៅនឹងបក្ស== ចាប់តាំងពីពេលគណបក្សចាប់ផ្តើមបង្កើតឡើងនៅគ្រាដំបូងៗនោះរាល់ការចំណាយចាយវាយសព្វគ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់គឺជាបន្ទុករបស់លោកទាំងស្រុង រួមមានដូចជាថ្លៃជួលវិទ្យុផ្សព្វផ្សាយ ជួលស្នាក់ការបក្ស ដំណើរការរដ្ឋបាលក្នុងទីស្នាក់ការកណ្តាល និងការចំណាយជុំវិញការចុះទៅធ្វើវេទិកាសាធារណៈនៅតាមបណ្តាខេត្ត តំបន់ ចំកាត់មាត់ញកនានា រួមមានសាហ៊ុយធ្វើដំណើរ ម្ហូបអាហារហូបចុកជាដើមដែលវាយ៉ាងតិចណាស់ក៏ជាង ០៥ពាន់ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ ដែលខ្លួនលោកផ្ទាល់ ត្រូវចំណាយប្រាក់ក្នុងមួយខែៗ។ [[File:Pu sna, sr2014.jpg|thumb|]] ហើយនៅពេលខ្លះនោះ លោកត្រូវបង្ខំចិត្តខ្ចីបុលគេ ក៏ហេតុដោយសារតែការចំណាយដ៏ច្រើនសន្ធឹងសន្ទាប់គ្រប់ច្រកល្ហក។ចំថ្ងៃខ្លះសូម្បីតែនៅក្នុងហោប៉ៅខោរបស់លោក រកតែប្រាក់សម្រាប់ទិញមីកញ្ចុប់ ដើម្បីហូបសឹងតែមិនបាន។ ប៉ុន្តែលោកកម្រនឹងបញ្ចេញ ឬបង្ហើបវាអោយក្រុមការងាររបស់លោក ឬសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សដែលមានចំនួនតិចតួចស្តួចស្តើងបានដឹងសោះឡើយ ហើយជួនកាលមានយប់ខ្លះ លោកត្រូវបញ្ឈរភ្នែក ដេកគិត ពិបាកចិត្ត រឿងព្រោះតែប្រាក់បំណុលខ្ចីគេទាំងអស់នោះក៏មាន។ ម្លោះហើយបានជាលោក ខឹម វាសនា កំណត់អោយនិយមន័យពាក្យ នយោបាយថា គឺការងាររបស់ជនសប្បុរសដែលមានចិត្តចង់ទៅជួយសង្រ្គោះអ្នកដទៃ ទើបមកធ្វើនយោបាយ ហើយត្រូវចងចាំថា កាងារនយោបាយ មិនមែនជាមុខរបររកស៊ីនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះលោកវិញ លោកខិតខំខ្លាំងណាស់រកស៊ី ដើម្បីយកលុយទៅធ្វើនយោបាយ ស្របតាមមនសិការគំនិតទស្សនៈនយោបាយរបស់លោក អោយបានដល់គោលដៅគឺ ការដាក់នូវប្រព័ន្ធយន្តការ០៨ចំណុច ជាចំណុចស្នូលគន្លឹះដើម្បីបំបែកប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលដឹកនាំរដ្ឋដែលប្រមូលអំណាចទាំងអស់ទៅលើកណ្តាប់ដៃបុគ្គលតែម្នាក់ នោះគឺ អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ អោយប្រជាពលរដ្ឋមានអំណាច ហើយដែលវាឈានទៅដល់សម្រេចនូវសុបិនរួមមួយគឺ មាតុភូមិមួយដែលពួកយើងទាំងអស់គ្នា រួមរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នា ក្នុងភាពជាម្ចាស់ប្រទេស ម្ចាស់អំណាចម្ចាស់វាសនាដោយខ្លួនឯង។ ===ការងាររកស៊ី=== ក្រោយបញ្ជប់ការងារជាអ្នកផលិតកុន លោកបានងាក់មករកសុីជាអ្នកជំនួញវិញម្តង លោកបាននិយាយពីការរកសុីនាំផលិតផលហ្វីលថតកូនីកានិង­កូដាក់ពីប្រទេសម៉ាឡេមកលក់ស្រុកខ្មែរយ៉ាងដូច្នេះថា "ខ្ញុំនៅចាំឆ្នាំចុងក្­រោយគឺឆ្នាំទីបួន​ ខ្ញុំស្ទើរតែឈប់រៀន​ ទៅយកឥវ៉ាន់ពីប្រទេសម៉­ាឡេសីុមកលក់​គ្រាន់បា­នលុយខ្លះចាយនិងចិញ្ចឹ­មគ្រួសារ​ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមខ្ជិលរ­ៀននិងស្អប់សាលាជាខ្លា­ំង។​ ខ្ញុំគិតថាមិនដឹងជារៀ­នធ្វើអីផង​ ចង់រកសីុវិញប្រសើរជាង­​ តែមានចិត្តតិចៗនឹកស្ត­ាយចង់បានសញ្ញប័្រតមួយ­នឹងគេ។​ មករៀនតិចពេលមែនទែន​ គិតតែទៅម៉ាឡេសីុដឹកជញ­្ជូនហ្វីលថតកូនីកានិង­កូដាក់មកលក់ស្រុកខ្មែ­រ​ មួយអាទិត្យជួនកាលទៅពី­រដង​ ក្នុងមួយដងចំណេញបាន៤០­០$ទៅ៥០០ដុល្លា។​ ខ្ញុំស្គាល់ច្បាស់ណាស­់រសជាតិជាអ្នករត់ពន្ធ­​ មានអារម្មណ៍ស្អប់ពួកគ­យនៅពោធិចិនតុងខ្លាំងណ­ាស់​ ហើយក៏ស្អប់ពួកលក់គីឡូ­ដែលធ្វើការអោយក្រុមហ៊­ុនយន្តហោះដែរ​ គាបសង្កត់ស្ទើរគ្មានច­ំណេញរួច។​ ឆ្នាំទីបួនជាឆ្នាំដែល­ខ្ញុំរៀនអន់បំផុត​ ជួលលុយគេអោយធ្វើសារណា­អោយ​ សញ្ញាប័ត្រខ្ញុំមិនសម­បានទេព្រោះខ្ញុំទៅរៀន­តិចណាស់ក្នុងឆ្នាំចុង­ក្រោយគឺឆ្នាំ១៩៩៧-១៩៩­៨នេះ។​ ខ្ញុំមិនដែលនឹកគិតថាខ­្លួននឹងដើរចូលផ្លូវនយ­ោបាយអីទេ​ បើទោះជាខ្ញុំចាប់ផ្តើ­មចូលលុយសំរាប់ការងារគ­ណបក្សសមរង្សីុនៅក្នុង­ឆ្នាំ១៩៩៧ហើយនឹងឈរជាប­េក្ខជនតំណាងរាស្ត្រលំ­ដាប់លេខ៥អោយបក្សនេះនា­ខេត្តព្រៃវែងក៏ដោយ។​ មិនស្គាល់ចិត្តខ្លួនឯ­ងទេនៅពេលនោះ​ តែដឹងថាស្អប់ការដឹកនា­ំប្រទេសនៅពេលនោះណាស់។­​ តែនឹកដល់ជីវិតខ្លួននៅ­ពេលនោះ​ នឹកហួសតែចិត្តនូវជីវិ­តខ្លួនឯងនាពេលនេះ។​ ជីវិតអើយជីវ​ិត​ ចូលនយោបាយគ្មានដឹងខ្យ­ល់អីទេ។។។" ដោយសារតែមានបញ្ហាខ្វះខាតហិរញ្ញវត្ថុជាច្រើនសម្រាប់ដំណើរការទ្រទ្រង់បក្ស ការផ្សព្វផ្សាយជាច្រើនញឹកញយ តាំងពីបង្កើតបក្សរៀងមក វាបានធ្វើអោយខួរក្បាលរបស់លោក រវ័ណ្ឌឥតឈប់ខំនឹកគិត រិះរកការជួញដូររកស៊ីមុខរបរបណា ដែលអាចជួយបង្កើនប្រាក់ចំណូលបានច្រើនចូលបក្សបាន ដូច្នោះហើយលោក ក៏បានចាប់ផ្តើមវិនិយោគទុនទៅលើជំនួញជួញដូរមុខរបរមួយចំនួនដែលលោក បានថ្លឹងថ្លែងថា វាទំនងជាទទួលបានផលជោគជ័យ។ ដំបូងឡើយលោក ផ្តើមការ វិនិយោគទៅលើការចិញ្ចឹមជ្រូក នៅឯខេត្តតាកែវ ហើយដាំដើមដូងក្រអបនៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ក្រោយមកលោកក៏មានងាកទៅសង់រោងចិញ្ចឹមមាន់ និងជីកស្រះចិញ្ចឹមត្រី នៅឯខេត្តបាត់ដំបងបន្ថែមទៀត។ [[File:Vder.JPG|thumb|]] បន្ទាប់មកទៀត លោកក៏បន្តទៅប្រកបរបរកសិកម្ម ធ្វើការដាំដុះស្រូវនៅខេត្តកំពង់ធំ និងភ្ជួរដីចំការដាំដំលូងនៅខេត្តសៀមរាប។ ដោយអូសបន្លាយពេលអស់មួយរយៈក្រោយមក ងាកចេញមិនផុតពីវិស័យកសិកម្ម លោកក៏បន្តមុខរបរលក់ជីកសិកម្មបន្តទៀត។ ហើយក្រោយៗមក លោកនៅតែចិញ្ចឹមក្នុងចិត្ត រកដាំដុះរបរកសិកម្មណា ដែលអាចហុចផលបានសមប្រកប ដើម្បីតែគោលដៅជួយសម្រួលដល់ការចំណាយចាយវាយគ្រប់សព្វក្រហែងដល់បក្សបាន។ [[File:Sna2007.JPG|thumb|]] បន្ថែមពីនេះទៅទៀតនោះ លោកក៏បន្តទិញទឹកឃ្មុំ ស្តុកទុកសម្រាប់លក់ចេញ និងបែបមកធ្វើរបរអាជីវកម្មនាំចូលផលិតផលសុខភាព ម៉ាក់ Supermix មកធ្វើការចែកចាយនៅក្នុងប្រទេស និងចូលហ៊ុនផលិតសាប៊ូលាងចាន ឈ្មោះសាប៊ូគ្រួសារយើង។ ក្រៅពីប្រកបរបរជាច្រើន លោកក៏បន្តអាជីវកម្មនាំចូលឆៅគួយពីប្រទេសថៃ តែក្រោយៗមក លោកក៏ចាប់ផ្តើមផលិតឆៅគួយដោយផ្ទាល់ខ្លួន ហើយចេញលក់ក្នុងប្រទេស។ [[File:Supermix, veansa.jpg|thumb|]]លោកមានចំការដូងនៅខេត្តបន្ទាយមានជ័យ និងចំការនៅខេត្តសៀមរាបជាងប្រមាណ៥០ ហិចតា ដែលគ្រោងនឹងដាំម្រេច ។ ===ជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ=== និយាយតែពីការចាយវាយ និងជំនួញជួញដូររបស់លោក ភ្លេចគិតថា តើគាត់ ស្នាក់នៅឯណា? ហើយ ការិយាល័យធ្វើការងារនៅទីណា? ចម្លើយសម្រាប់ថាតើការិយាល័យធ្វើការងារនៅទីណានោះ គឺនៅក្នុងកាប៊ីនឡាណរបស់គាត់។ ចំពោះផ្ទះសំបែងរបស់គាត់វិញ ថាតើគាត់ស្នាក់នៅឯណានោះ? សម្រាប់គាត់មិនដែលមានអារម្មណ៍នឹកគិតថា ត្រូវទិញផ្ទះសំបែង ស្នាក់នៅដើម្បីខ្លួនឯងម្តងសោះឡើយ ក៏សូម្បីតែពេលដែលរូបគាត់ផ្ទាល់មានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែបែរជាគាត់មានគំនិតស្វែងរកដីឡូណាម្តុំ ធំទូលាយល្មមនៅជុំវិញរទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីធ្វើការសាងសង់ជាទីស្នាក់ការកណ្តាលផ្ទាល់ខ្លួន របស់បក្សទៅវិញ។ ក្នុងន័យថាដើម្បីធ្វើការបញ្ចៀសការចំណាយថ្លៃជួលស្នាក់ការ និងចង់រៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលទីស្នាក់ការកណ្តាលអោយត្រឹមត្រូវមានជាសាលប្រជុំ ទីធ្លាកន្លែងរៀបចំវេទិការសាធារណៈជួបជុំសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សប្រចាំខែម្តងៗ និងមានជាកន្លែងប្រារព្ធធ្វើពិធីផ្សេងៗដូចជាពិធីប្រារព្ធខួបបក្ស សមាជបក្សជាដើម។ ដូច្នោះចំងល់ដែលថា តើគាត់ ស្នាក់នៅឯណានោះ? អាចនិយាយយ៉ាងខ្លីថា ស្នាក់ការរបស់បក្សមាននៅទីណា ផ្ទះរបស់គាត់នៅទីនោះ។ វាសឹងតែរាល់គ្រប់ភូមិ ស្រុក ខេត្ត គ្រប់ច្រកល្ហកនានាទៅហើយ ដែលគាត់បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់នៅលើដែនដីសុវណ្ណភូមិដ៏មូលហើយតូចច្រលឹងនៃមាតុភូមិកម្ពុជាយើង។ បើនិយាយពីកាលសម័យមុន សត្វសេះ ជាសត្វដែលមនុស្សនៅជំនាន់នោះយកមកប្រើប្រាស់ និងជាយានជំនិះសម្រាប់ធ្វើដំណើរទៅមក តែបើធៀបមកជំនាន់ក្រោយមកៗ គេមិនអាចប្រកែកបានសោះឡើយថា រថយន្តជាយានជំនិះ សម្រាប់ធ្វើដំណើរ។ [[File:Ghbb-lfp.JPG|thumb|]] នេះជាឡានទីបីហើយ ដែលគាត់ប្រើប្រាស់វា សម្រាប់ជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរទៅមក ទាំងសម្រាប់ការចុះឡើងធ្វើវេទិការសាធារណៈតាមខេត្ត និងសម្រាប់រឿងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់។ ដំបូងឡើយគាត់ប្រើឡានយីហោរម៉ាក់ Mazda ចង្កូតស្តាំគ្មានពន្ធមួយគ្រឿង ទ្បាននោះចាស់ ហើយធ្វើការច្រើន ហើយវាឧស្សាហ៍ខូចដែលបណ្តាលអោយគាត់ត្រូវ ដេកតាមផ្លូវជាញឹកញាប់ និងជួនកាលត្រូវរំសាយវេទិការជួបជុំអ្នកស័្មគ្រចិត្តទៀតក៏មាន។ ទើបអស់រយៈពេលយូរមក បានមានក្រុមការងារ និងសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្ស ផ្តួចផ្តើមគំនិតគ្នាទិញថ្មីមួយជូនគាត់ ដើម្បីជាការសម្រួលដល់ការធ្វើដំណើរងាយស្រួលជាងមុន និងជាសុវត្តិភាពក្នុងការធ្វើដំណើរទាំងថ្ងៃ ទាំងយប់គ្មានពេលកំណត់ ម៉ោងសម្រាករបស់គាត់។ រង់ចាំមើលឡានថ្មីរបស់គាត់ មិនឃើញទើបជាចំងល់មិនហ៊ានសួររបស់ក្រុមការងារ និងសមាជិកអ្នកគាំទ្របក្សរបស់គាត់ តែក្រោយមកទើបបានដឹងថា ប្រាក់ដែលខំប្រម៉ែប្រមូលអោយគាត់ដើម្បីយកទៅឡានថ្មីនោះគឺ គាត់បានបង្វែលយកទៅជួលម៉ោងវិទ្យុផ្សព្វផ្សាយ បន្លែមទៅវិញ។ [[File:Thyv002.JPG|thumb|]] នៅតែមិនអស់ចិត្ត ភ័យបារម្ភខ្លាចពីសុខសន្តិសុវត្តិភាពផ្ទាល់របស់គាត់ ជាដដែលនោះទើបមានការប្រមូលប្រាក់សារជាថ្មីម្តងទៀត រួមផ្សំនឹងប្រាក់ផ្ទាល់ខ្លួនគាត់ទើប ឡានមួយទឹកយីហោរម៉ាក់ Nissan Frontier មួយគ្រឿងត្រូវបានទិញ យកមកប្រើប្រាស់ ជំនួសឡានចាស់របស់គាត់។ ក្រោយមកទៀតប្រមាណជាងមួយខែមុន ការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសរើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត អាណត្ដិទី៥ ឆ្នាំ២០១៣ ទើបគាត់សម្រេចចិត្តទិញរថយន្តថ្មីស្រឡាងមួយគ្រឿងយីហោរម៉ាក់ Mazda យកមកប្រើរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ បន្ទាប់គាត់ បានឈរឈ្មោះជាបេក្ខភាពតំណាងរាស្រ្តមណ្ឌលខេត្តសៀមរាប លំដាប់លេខរៀងទី១ នៃការបោះឆ្នោតជាតិជ្រើសរើសតាំងតំណាងរាស្រ្ត អាណត្ដិទី៥ ឆ្នាំ២០១៣ដែលមានចំនួន ០៦អាសនៈ។ ==ហេតុដែលនាំអោយបានយល់ពីព្រះធម៌== ដោយសារគាត់ពិបាកចិត្តពេក មើលថាជីវិតរស់នៅអត់ន័យ ខ្លឹមសារអ្វី មិនដឹងនឹងថាត្រូវធ្វើអ្វី នៅពេលដែលអ្នកម្តាយជាទីស្រឡាញ់របស់គាត់នៅទីអវសាន្តបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ធ្ងរគ្មានក្តីសង្ឃឹម ដោយមិនទាន់បានសាយសុខ នៅពេលដែលរូបគាត់រកប្រាក់ជួយគ្រួសារមានធូរធារ។ គ្រានោះ គាត់ក៏ទៅរកទិញសៀវភៅធម៌មើលនៅឯបណ្ណាគារត្រៃយរ័ត្ន ហើយពេលនោះគាត់ចូលទៅក្នុងកន្លែងលក់សៀវភៅនោះភ្លាម វាហាក់បីដូចជាមានឧបនិស្ស័យ។ ចូលទៅដល់រកទិញសៀវភៅ គាត់ឃើញមានសៀវភៅធម៌ជាច្រើនរាប់រយ គាត់ងាកទៅនោះក៏សៀវភៅធម៌ ងាកទៅណោះក៏សៀវភៅធម៌ ភ្លាមៗនោះគាត់នឹកគិតថាមិនត្រូវយកមួយណា ព្រោះសុទ្ធតែសៀវភៅធម៌ ហើយណាមួយខ្លួនគាត់ សូម្បីតែភាសាបាលីអីបន្តិច ក៏មិនចេះផង។ តែដល់ពេលងាកចុះងាកឡើង គាត់ក៏សំលឹងឃើញសៀវភៅមួយដាក់ចំណងជើងថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ហើយក្របសៀវភៅដាក់រូបដូចព្រះពុទ្ធព្រះអង្គបិទភ្នែក ពេលគាត់ក្រឡេកទៅមើលដូចជាមានពន្លឺស្អីម៉្យាទៀតអញ្ជឹង។ [[File:Khem_Veasna_-LDP,_02.jpg|thumb]]ហើយពេលនោះគាត់នឹកគិតក្នុងដួងចិត្តថា មើលទៅព្រះអង្គ ព្រិចភ្នែកហាក់បីដូចជាមានសេចក្តីសុខណាស់! បើធៀបមករូបគាត់កំពុងតែកើតទុក្ខព្រួយ លំបាកពិបាកចិត្តពេញផែនដី។ ក្រោយមកគាត់គិតថាប្រហែលជាសៀវភៅហ្នឹង និយាយអំពីពុទ្ធប្បវត្តិ ប្រវត្តិរូបរបស់ព្រះពុទ្ធហើយ ដូច្នោះប្រហែលជាអាចចេះមើល តែប្រសិនបើជាសៀវភៅត្រៃយបិដក មានពាក្យបាលីច្រើនពេក ប្រហែលជាគាត់មិនចេះមើលទេ។ រំពេចនោះ គាត់ក៏ឆក់ទាញសៀវភៅនោះមកមើល ស្រាប់តែចំសៀវភៅ បកប្រែចេញពីភាសាអង់គ្លេស ទៅជាភាសាខ្មែរ ដែលពួកជនជាតិបរទេសធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ពីមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលសរសេរចេញមកតាមការយល់ មានហេតុមានផលត្រឹមត្រូវ មិនមែនជំនឿទេ។ ម៉្យាងទៀត សៀវភៅនោះ សរសេរបែបភាសាសម្រាយ ពាក្យពេចន៍សាមញ្ញងាយយល់ តែស៊ីជម្រៅ ហើយវាពន្យល់ជ្រៅៗទៀត។ កាលនោះប្រសិនបើ គាត់ចាប់យកសៀវភៅផ្សេងដូចធ្លាប់បានមើលពីមុននោះមក ប្រហែលជាឈប់មើលហើយ។ ប៉ុន្តែរូបគាត់ផ្ទាល់ក៏ធ្លាប់បានសិក្សាស្រាវជ្រាវសៀវភៅរបស់ភិក្ខុ ខៀវ ជុំ និងភិក្ខុ [[សុង ស៊ីវ]] បានជាប់លាប់អស់រយៈពេលជិតបីឆ្នាំដែរ។ តាំងពីពេលនោះមក គាត់ក៏ចេះធម៌ យល់ច្បាស់ពីព្រះធម៌ដែលជាមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ពេលដែលមើលយល់ហើយ គាត់ក៏បានអង្គុយនិយាយពន្យល់ប្រាប់ម្តាយគាត់ស្តាប់ក្បែរៗ ស្រាប់តែអ្នកម្តាយគាត់មានអារម្មណ៍ថា សប្បាយចិត្តមែនទែន ហើយព្រិចៗភ្នែក ដោយសារបានស្តាប់ធម៌យល់។ ==អ្វីជាការសង្រ្គោះខ្មែរពិតប្រាកដ?== មនុស្សខ្មែរច្រើនណាស់រស់នៅក្នុងភាពជាមនុស្សអាត្មានិយម រស់នៅក្នុងភាពជាមនុស្សដែលបំផ្លាញអ្នកដទៃ រស់នៅក្នុងភាពល្ងង់ខ្លៅដែលនឹងក្លាយទៅជាបន្ទុករបស់អ្នកដទៃ។ មនុស្សប្រភេទនេះមិនមានតំលៃជាមនុស្សទេ គេមិនគួរបានទទួលនូវជំនួយណាមួយពីអ្នកដទៃក្នុងន័យគ្រាន់តែដើម្បីបន្តភាពអាក្រក់របស់ពួកគេនៅលើផែនដីនេះអោយកាន់តែយូរនោះទេ។ សំរាប់ខ្ញុំមនុស្សប្រភេទនេះមិនទាំងមានតំលៃសមរស់នៅលើផែនដីនេះផង។ មនុស្សល្អ និងបរិស្ថានធម្មជាតិរងការឈឺចាប់ និងរងការបំផ្លាញអោយវិនាសហិនហោយដោយស្នាដៃមនុស្សប្រភេទនេះច្រើនរហូតពណ៌នាមិនអស់។ មនសិកាជាមនុស្សប្រាប់យើងថាពួកមនុស្សប្រភេទនេះមិនមានតំលៃដើម្បីរស់នៅទេ។[[File:Ldp_Photos.jpg|thumb]]ជួយអោយមនុស្សបែបនេះមានហូបចុក មានស្លៀកពាក់ មានជំរកស្នាក់នៅ និយាយរួមថាជួយអ្វីក៏ដោយអោយតែក្នុងន័យដើម្បីផ្តល់ភាពងាយស្រួល និងបន្តការរស់នៅអោយមនុស្សធុននេះ សុទ្ធតែជារឿងមិនគួរធ្វើទាំងអស់ ឬអាចនិយាយបានថាជាការជួយបំផ្លាញសុខសន្តិភាពរបស់មនុស្ស សត្វនិងបរិស្ថានធម្មជាតិទាំងអស់។ មានរបស់តែមួយ ហើយគឺតែមួយគត់ ដែលយើងគួរផ្តល់អោយដល់មនុស្សប្រភេទនេះ គឺការអប់រំអោយមនុស្សប្រភេទនេះក្លាយទៅជាទៅជាមនុស្សដែលរស់នៅមានប្រយោជន៍ដល់ពិភពលោក មុននឹងពួកគេទទួលបានជំនួយផ្សេងៗទៀតដែលជាធាតុចាំបាច់សំរាប់ការរស់នៅសុខស្រួលនិងយូរអង្វែងរបស់ពួកគេ៕ អនុលោមតាមទស្សនៈបែបនេះហើយបានជាខ្ញុំ ជួលកាលសប្បាយចិត្តនឹងជួលមនុស្សមកធ្វើការដោយបដិសេធមិនយកមនុស្សដែលគ្មានតំលៃសមនឹងរស់លើផែនដី ដោយយកជំនួសនូវមនុស្សមានតំលៃជាមនុស្ស ទោះជាអោយប្រាក់ឈ្នួលខ្ពស់ជាង ជួនកាលប្រាក់ឈ្នួលនោះខ្ពស់ជាងប្រាក់ឈ្នួលធម្មតាច្រើនដងទៅទៀត តែខ្ញុំនៅតែពេញចិត្តនឹងអោយ ហើយការអោយប្រាក់ឈ្នួលថ្លៃនេះ មិនព្រោះតែអ្នកធ្វើការល្អជាងគេនោះទេ ប៉ុន្តែព្រោះអ្នកមានតំលៃសមនឹងទទួលនូវតំលៃនេះ៕ ==វាចាចំពោះអ្នកម្តាយ== “ តាំងពីអ្នកម្តាយជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចែកឋានទៅ មានរយៈពេល០៧ឆ្នាំហើយ ប៉ុន្តែសម្រាប់ចិត្តខ្ញុំៗមានអារម្មណ៍ថានៅថ្មីៗ។ ពេលដែលខ្ញុំសម្លឹងចំមុខរបស់អ្នកមានគុណ សេចក្តីនឹករលឹកបានធ្វើអោយខ្ញុំរំជួលចិត្តមួយរំពេច។ ទោះបីខ្ញុំមានវ័យចាស់ណាស់ទៅហើយ ប៉ុន្តែសំរាប់អ្នកម្តាយ ខ្ញុំនៅតែជាកូនក្មេង ដែលអ្នកម្តាយតែងតាមថែរក្សាដូចតែកាលពីខ្ញុំនៅវ័យកុមារតែដដែល។ អនុស្សាវរីយទាំងនឹងនៅជាមួយខ្ញុំរហូតខ្ញុំបិទភ្នែកលាចាកផែនដីនេះ។ ពាក្យសំខាន់ៗដែលខ្ញុំចងចាំមិនអាបំភ្លេចបាននូវទឹកចិត្តស្មោះត្រង់របស់អ្នកម្តាយ ចំពោះឪពុកខ្ញុំមាន ជាអាទ៌ ឪពុកកូនមិនត្រឹមតែជាប្តីទេ ប៉ុន្តែគាត់គឺជាគ្រូរបស់ម៉ែ និង ជាអ្នកមានគុណរបស់គ្រួសារយើងទៀត។ កូនដឹងទេព្រោះតែចង់ជួយគ្រួសារដ៏ក្រីក្ររបស់ម៉ែ គាត់ជាកូនអ្នកមានសុខចិត្ត អោយម្តាយឪពុកគាត់កាត់ការ គាត់ចោល ព្រោះតែឪពុកម្តាយគាត់មិនពេញចិត្តនឹងម៉ែជាកូនអ្នកក្រ រូបមិនស្អាត ថែមទាំងខូចជើងមួយចំហៀងទៀត។ គាត់មានះរៀបការជាមួយម៉ែទាល់តែបាន ហើយគាត់ប្រាប់ម៉ែថាសំរាប់រូប អូន បងស្រលាញ់ផង អាណិតផង។ គាត់មានគុណមិនត្រឹមតែលើម៉ែម្នាក់ទេ គឺលើគ្រួសារយើងទាំង មូល អីចឹងបានជាជាតិនេះពេលឪកូស្លាប់ទៅម៉ែមិនអោយប្រុសផ្សេងកន្លងខ្លួនម៉ែជាលើកទីពីរទេ ហើយជាតិណាៗ បើម៉ែមិនបានជួបឪកូនឯងជាគូរទេសូមអោយម៉ែនៅព្រៅទៅចុះ។ ម្តាយខ្ញុំរស់នៅជាស្រីមេម៉ាយតាំងពីខ្ញុំអាយុ 6 ឆ្នាំ រហូតគាត់ចែកឋានទៅ។ សំរាប់ខ្ញុំអ្មកម្តាយជាស្រីគំរូ លើលោកនេះ។ តាំងពីខ្ញុំកើតរហូតដល់អ្នកម្តាយចែកឋានទៅ ខ្ញុំមិនដែលឃើញទឹកភ្នែករបស់គាត់ទេ គាត់មិនដែលកូនបានឃើញទឹកភ្នែកគាត់ម្តងណាឡើយ សូម្បីតែនៅពេលដែលប្តីជាទីស្រលាញ់របស់គាត់បានចែកឋានទៅ។ គាត់មិនចេះអក្សរទេ តែគាតជាបង្គោលក្នុងគ្រួសារ មួយក្នុងថានៈជារៀមច្បងក្នុងគ្រួសារមួយដែលមានបងប្អូនបង្កើត9 នាក់។ ក្នុងជាតិនេះខ្ញុំបានឃើញទឹកភ្នែកអ្នកម្តាយតែម្តងគត់គឺនៅដង្ហើមចុងក្រោយដែលអ្នកម្តាយលាចាកផែនដីនេះជារៀងរហូតនោះ។ ពិតជាអស្ចារ្យ គឺពុំមានទឹកភ្នែកច្រើនទាល់តែសោះ គឺតែមួយតំណក់ដាមនូវកន្ទុយភ្មែកបន្តិចរួចក៏លាជារៀងរហូតទៅ។ ខ្ញុំនៅចាំព្រិត្តិកាណ៍ដ៏ខ្លោចផ្សានេះមិនដែលរលុបសូម្បីតែបន្តិចពីដួងចិត្តខ្ញុំ។ នាឱកាសចុងក្រោយនោះ អ្នកមានគុណរបស់ខ្ញុំឡើងឈាមដាច់សរសៃក្នុងខួក្បាលជាលើកទីបី។ គាត់ភ្លឹកមិនដឹងខ្លួនសោះជិតកន្លះខែ តាអាចារ្យសូត្រមន្តរាល់ថ្ងៃ ព្រោះពេទ្យប្រាប់អស់សង្ឃឹមហើយ។ [[File:Khem_veasna's_mother.jpg|thumb]] ក្នុងរយៈពេលនេះលោកតាអាចារ្យបានប្រាប់ជាញឹកញាប់ថា តាគិតថាម្តាយរបស់ចៅគាត់ទាន់ដាច់ចិត្តពីចៅទេ ម្តាយចៅ ជាស្រីមានស្មារតីរឹងប៉ឹងណាស់ តាយល់ថាគាត់នៅស្តាប់ចៅនិយាយបានទោះសភាពខាងក្រៅមើលឃើញថាគាត់ភ្លឹកបាត់ស្មារតីក៏ ចៅគួរតែទៅនិយាយដាក់ត្រចៀកម្តាយទៅ ថាសូមអោយអ្នកម្តាយទៅកាន់សុគតិភពចុះ ចៅមើលសភាពម្តាយចៅចុះ ពេទ្យប្រាប់ថាដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួក្បាលអស់ហើយ គ្មានសង្ឃឹមទៀតទេ មកដលថ្ងៃនេះជិតកន្លះខែហើយៗ ថ្ងៃនេះចៅឃើញទេមានខ្ទុះហូរចេញចំប្រស្រីខ្មៅរបស់គាត់ នេះសបញ្ជាក់ថាសរសៃរឈាមក្នុងខួក្បាលគាត់ដាច់ហើយ សូម្បីឈាមមកចិញ្ចឹមភ្នែកដាច់អស់ដែរ បើអ្នកដទៃទ្រាំការនេះមិនបានតែម្តាយចៅស្មារតីគាត់រឹងណាស់ តាជឿថាគាត់អាចស្តាប់ចៅឮ ចៅទៅនិយាយនឹងគាត់អោយគាត់ចែកឋានទៅចៅ កុំអោយគាត់ពិបាកយូរ តាយល់ថាគាត់ចាំឮពាក្យចៅជាចុងក្រោយហើយ ចៅសាកល្បងទៅ។ ខ្ញុំពិតជាចាំព្រិត្តិការណ៍ដ៏រន្ធត់នេះមិនភ្លេចទេ។ ទឹកភ្នែកប្រជែងគ្នាធ្លាក់ ខ្ញុំចាប់ដៃម្ខាងរបស់អ្នកមានគុណ ដោយដៃទាំងពីររបស់ខ្ញុំ ហើយឱនខ្សឹបដាក់ត្រចៀកគាត់ថា សូមម៉ែទៅឲ្យបានសុខចុះ កូនសូមផ្សងគ្រប់ៗជាតិអោយបានជួបអ្នកម្តាយដើម្បីឲ្យកូនបានបំរើអ្នកម្តាយទៀត បើកូនបានធ្វើអ្វីខុសចំពោះអ្នកម្តាយ សូមអ្នកម្តាយអភ័យទោសអោយកូនផងចុះ។ ទឹកភ្នែកខ្ញុំប្រជែងគ្នាស្រក់ ខ្ញុំមិនដែលនឹកគិតថាការនិយាយរបស់ខ្ញុំអាចឮដល់អ្នកម្តាយខ្ញុំទេ ស្រាប់តែពេលនោះខ្ញុំបានឃើញទឹកភ្នែកមួយដំណក់បានហូរចេញពីកន្ទុយភ្នែកអ្នកម្តាយខ្ញុំៗក៏ស្រែកប្រាប់បងប្អូនខ្ញុំថា អូ! ម៉ែគាត់នៅឮខ្ញុំនិយាយៗ។ បងប្អូនខ្ញុំក៏នាំគ្នាមករោមជុំវិញគ្រែរបស់ម្តាយខ្ញុំ។ គឺពិតជាឱកាសចុងក្រោយរបស់គាត់មែន គឺពិតជាគាត់នៅរង់ចាំឮសំលេងចុងក្រោយរបស់ខ្ញុំមែន។ ទឹកភ្នែកចុងក្រោយរបស់គាត់ហូរចេញបន្តិចមកទៀត រួចហើយ ឃើញគាត់ងាក ករាងខ្លាំងបន្តិច ហើយគាត់ក៏ចែកឋានទៅ។ នេះគឹជាទឹកភ្នែកដំបូង និងជាទឹកភ្នែកចុងក្រោយ របស់ស្ត្រីគំរូលើលោក ក្នុងដួងចិត្តខ្ញុំ។ ==សម្រង់សំដី== * “មនុស្សដែលពូកែកសាងរបស់ថ្មីបានគឺជាមនុស្សដែលពូកែយល់សប្តិនៅពេលអត់ដេក“ ''-ខឹម វាសនា'' * “អ្នកដែលខ្លាំងគឺជាអ្នកដែលចេះធ្វើអោយអ្នកដទៃខ្លាំងដែរ” ''-ខឹម វាសនា'' * “អ្នកក្លាហានពិតប្រាដកគឺជាមនុស្សដែលហ៊ានធ្វើការងារប្រឆាំងជាមួយនឹងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន” ''-ខឹម វាសនា'' * “ដោយសារជាតិសាសន៍របស់យើង មើលងាយគំនិតណាស់ បានទឹកដីរបស់យើងធំ រួចហើយរួមមកតូច វាអត់មានអីចម្លែកទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ក្នុងការអប់រំមនុស្ស ទ្រឹស្តីមិនឈ្នះភាពជាគំរូទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងថាពិភពលោកនេះកំពុងតែដេក គឺជាចំណេះដឹងដំបូងរបស់ជីវិត” ''-ខឹម វាសនា'' * “ជោគជ័យដំបូងរបស់ជីវិតគឺយើងដឹងថាជីវិតគួររស់នៅក្នុងបុព្វហេតុអ្វី” ''-ខឹម វាសនា'' * “ដើម្បីអោយពេញលក្ខណៈជាមនុស្ស ដំបូងដៃបំផុតមនុស្សត្រូវរស់នៅជាមួយការពិត” ''-ខឹម វាសនា'' * “នៅក្នុងរឿងមួយគេអាចបង្កើតជាលេស រាប់មឺុនលេស ប៉ុន្តែការពិត គឺមានតែមួយទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីអ្នកដទៃ វាពុំមែនជារឿងសំខាន់ពេកទេ ប៉ុន្តែការបាត់បង់ទំនុចចិត្តលើខ្លួនឯង វាគឺជារឿងសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ប៉ុន្តែទំនុចចិត្តមួយវាមិនដែលកើតប្រាស់ចាកការពិចារណាប្រកបដោយហេតុផលនោះទេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “សព្វថ្ងៃ ខ្ញុំចង់បង្រៀនមនុស្សអោយទៅជាមនុស្ស” ''-ខឹម វាសនា'' * “បងប្អូនត្រូវចងចាំ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ មិនមែនជាតម្លៃដែលគេដាក់អោយនោះទេ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ជាតម្លៃនៃការងាររបស់គេ ការងាររបស់គេ កំណត់តម្លៃរបស់គេ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំពិតជាឈឺចាប់ណាស់ នៅពេលដែលខ្ញុំស្មោះត្រង់ចំពោះអ្នក ប៉ុន្តែអ្នកបែរជាក្បត់ខ្ញុំ តែ ការឈឺចាប់នេះ នៅមានទំហំតិចជាងវិប្បដិសារីដែលខ្ញុំក្បត់អ្នកនៅពេលដែលអ្នកស្មោះត្រង់នឹងខ្ញុំ” ''-ខឹម វាសនា'' * “បញ្ហាដែលត្រូវដោះស្រាយជាបន្ទាន់ គឺភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ប្រទេសមួយនេះ មាតុភូមិមួយនេះនឹងមិនមែនជាកន្លែងសុខសាន្តសម្រាប់ពួកយើងរស់នៅឡើយ បើសិនណាជាពួកយើងមិនធ្វើវាដោយកណ្តាប់ដៃរបស់ពួកយើងទេនោះ” ''-ខឹម វាសនា'' * “បើតម្លៃរបស់មនុស្សត្រូវបានផ្តល់អោយដោយអ្នកដទៃ នោះនៅលើលោកនេះគ្មានទេមនុស្សដែលថ្លៃថ្នូរ” ''-ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងពីបញ្ហាវាសំខាន់ហើយ ប៉ុន្តែការដឹងពីបញ្ហាហើយនិងដំណោះស្រាយ សំខាន់ហើយចាំបាច់ទៀត” ''-ខឹម វាសនា'' * “បើអ្នកមើលសៀវភៅ រួចហើយអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋាន មិនហ៊ានទាត់ចោលថា គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ខុស គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ត្រូវ បើអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋានពីការអានរបស់អ្នកទេ ការអានរបស់អ្នកមិនបានជាប្រយោជន៍ឡើយ” ''-ខឹម វាសនា'' * ““គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ ទោះបីរំដោះប្រទេសរួចហើយ យើងបានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ទោះបីយើងមិនទាន់បានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ការផ្តល់មូលដ្ឋានក្នុងការត្រិះរិះពិចារណាអោយប្រជាពលរដ្ឋគឺនៅតែសំខាន់” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខឹងគេបោកយើង រឿងដែលត្រឹមត្រូវ គឺបង្កើនចំណេះដឹងខ្លួនឯង” ''-ខឹម វាសនា'' * “តែនិយាយដល់ប្រជាធិបតេយ្យ គេនិយាយដល់ការចូលរួម តែនិយាយដល់ការចូលរួម គេនិយាយដល់គុណភាពនៃអ្នកចូលរួម តែនិយាយពីគុណភាពនៃអ្នកចូលរួម គេនិយាយពីសម្ថភាពវែកញែត ហើយនិងសីលធម៌” ''-ខឹម វាសនា'' * “វិប្បដិសារីគឺជាទណ្ឌកម្មធំបំផុតរបស់មនុស្សដែលមានឧត្តមគតិ” ''-ខឹម វាសនា'' * “រៀន ដប់ឆ្នាំ ម្ភៃឆ្នាំ ឥតប្រយោជន៍ បើខ្ញុំកាន់ការងារប្រទេសជាតិ មិនបាច់រៀនទេ ខ្ញុំពន្យល់រាល់ថ្ងៃអោយកើតបញ្ញា” ''-ខឹម វាសនា'' * “ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់យើងម្នាក់ៗ អាចមិនមែនជាប្រយោជន៍ជាតិ ប៉ុន្តែផលប្រយោជន៍ជាតិច្បាស់ណាស់ គឹជាផលប្រយោជន៍របស់យើងគ្រប់ៗគ្នា” ''-ខឹម វាសនា'' * “ក្រៅពីបេះដូង អ្នកនយោបាយត្រូវមើលអោយឃើញថា ស្រុកមួយហ្នឹងត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងម៉េច អោយបានច្បាស់លាស់” ''-ខឹម វាសនា''{{Use mdy dates|date=តុលា ២០១១}} {{infobox ethnic group| |group= |image= <table border="0" style="margin:auto;"> <tr> <td></td> <td></td> <td></td> </tr> <tr> </tr> <tr> <td> <td></td> <td></td> </td> </tr> <tr> </tr> </table> }} * “មនុស្សដែលខ្លាចអន់គឺជាមនុស្សអន់បំផុត” ''-ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំពេញចិត្តនឹងអោបក្តីទុក្ខតែម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​មនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម ប៉ុន្តែខ្ញុំឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់ កាលណាខ្ញុំមានក្តីសុខដោយគ្មានមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម” ''-ខឹម វាសនា'' * “'''ប្រជាធិតេយ្យ''' គឺជាទម្រង់នៃការដឹកនាំរដ្ឋមួយដែលសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ ត្រូវឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ជាអចិន្រ្តៃយ៍ ហើយដើម្បីអោយសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាអចិន្ត្រៃយ៍ ត្រូវតែមាន :ប្រព័ន្ធមួយដើម្បីធានាតុយ្យភាពអំណាចរវាងអ្នកតំណាងដែលប្រជាពលរដ្ឋជ្រើសតាំងជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ប្រទេស” ''-ខឹម វាសនា''<ref>https://www.google.com/search?q=khem+veasna+quotes&rls=org.mozilla:en-US:official&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=IvnQUs6DOoOMrQe8toCwCQ&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1024&bih=675</ref> ===សំឡេង=== ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} {{commons|Khem Veasna}} {{Persondata <!-- Metadata: see [[Wikipedia:Persondata]]. --> | NAME = Khim, Veasna | ALTERNATIVE NAMES = | SHORT DESCRIPTION = Member of [[Sam Rainsy Party]] | DATE OF BIRTH = | PLACE OF BIRTH = | DATE OF DEATH = | PLACE OF DEATH = }} {{DEFAULTSORT:Khim, Veasna}} http://www.postkhmer.com/video/%E1%9E%9B%E1%9F%84%E1%9E%80-%E1%9E%81%E1%9E%B9%E1%9E%98-%E1%9E%9C%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9E%B6%E1%9F%96-%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86-%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%80%E1%9E%BE%E1%9E%8F-%E1%9E%82%E1%9E%8E%E1%9E%94%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9F-%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99-%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B8-%E1%9E%94%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%BE-%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A-%E1%9E%99%E1%9E%9B%E1%9F%8B-%E1%9E%83%E1%9E%BE%E1%9E%89-%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%9F%E1%9F%8B-%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86 http://www.postkhmer.com/%E1%9E%93%E1%9E%9A%E1%9E%8E%E1%9E%B6%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%93%E1%9E%9A%E1%9E%8E%E1%9E%B6/%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86%E1%9E%94%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%80%E1%9E%BE%E1%9E%8F%E1%9E%82%E1%9E%8E%E1%9E%94%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9E%98%E1%9E%BD%E1%9E%99%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%94%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%BE%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%99%E1%9E%9B%E1%9F%8B%E1%9E%83%E1%9E%BE%E1%9E%89%E1%9E%9A%E1%9E%94%E1%9E%9F%E1%9F%8B%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%89%E1%9E%BB%E1%9F%86 [http://www.khemveasna.blogspot.com www.khemveasna.blogspot.com][[khemveasnaquotes.blogspot.com|Khem Veasna Quotes]] ==តំណរភ្ជាប់== '''អត្ថបទ''' * [https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%82%E1%9E%8F%E1%9E%B7_%E1%9E%81%E1%9E%B9%E1%9E%98_%E1%9E%9C%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9E%B6 គតិ​ ខឹម វាសនា] * [http://2ldp.blogspot.com/2015/01/blog-post.html ម្តាយ ខឹម វាសនា] '''សំឡេង''' * [http://www.camldp.org/Voices/2015/6/?title=2015-06-14_PF_V.Phlas-Kong-C.Saraing-D.Svay-Chek-BMCH-Part-1 លោក ខឹម វាសនា និយាយទាំងកំហឹង និងការឈឺចាប់]{{Dead link|date=សីហា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/3/?title=2013-05-20__Office-KPC-PF-Part-1 លោក ខឹម វាសនា​​ និយាយពីសាសន៍អ៊ីស្រាអែល] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304115748/http://www.camldp.org/Voices/2014/3/?title=2013-05-20__Office-KPC-PF-Part-1 |date=មីនា 4, 2016 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-23_PF_Office-BB_part-2 លោក ខឹម វាសនា និយាយពីជីវិតកាលនៅកម្លោះ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181119164131/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-23_PF_Office-BB_part-2 |date=វិច្ឆិកា 19, 2018 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 លោក ខឹម វាសនា និយាយពីការងាររកសុី] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221223154/http://www.camldp.org/Voices/2014/2/?title=2014-02-02__Headquarter-Office-PP-PF-Part-2 |date=កុម្ភៈ 21, 2014 }} * [http://www.camldp.org/Voices/2016/6/?title=2016-06-26_LDP-Leader-speech-anniversary_10_years ក្នុងថ្ងៃខួបបក្សលើកទី១០ លោក ខឹម វាសនា និយាយប្រវត្តិតាំងពីនៅក្នុងបក្សសម រង្សុីមក]{{Dead link|date=សីហា 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} '''Youtube''' * [http://5ldp.blogspot.com/2014/10/khem-veasna-supermix.html លោក ខឹម វាសនា និយាយពីផលិតផល Suppermix]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *[http://5ldp.blogspot.com/2014/10/blog-post.html ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និង លោក ខឹម វាសនា]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Cambodia-politician-stub}} m2k5lsipmmiof41u8155ierylyrdaxj 0 15212 323202 322619 2025-07-04T00:28:05Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323202 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]ជិត[[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[[នគរចេនឡា]]ព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះមហេន្ទ្របវ៌តដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] r9nzt8y56gkfs9mov87eo9wlvoahzqi 323203 323202 2025-07-04T00:29:16Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323203 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]ជិត[[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]ព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះមហេន្ទ្របវ៌តដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] s9cqf5jrxvqrxzg53l7rx7qxeh3od9z 323204 323203 2025-07-04T00:30:09Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323204 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]ជិត[[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]ព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] flx1fhb36nwdmtywxcg5rbjdtvqwef0 323205 323204 2025-07-04T00:32:37Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323205 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]ជិត[[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]ព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] s2upl2s9opkzs082l5kin8a2kk1zf24 323206 323205 2025-07-04T00:34:34Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323206 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]ព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] dumxbzxx4i70lysbd5a9dlf75pkgg69 323207 323206 2025-07-04T00:35:11Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323207 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:AngkorThomBasRelief.JPG|thumb|center|[[សិល្បៈបាញ់ធ្នូ|ពួកខ្មាន់ធ្នូ]]ជិះលើខ្នងដំរី]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] ihevzb4kdnta5u009ho9ivagffghzfg 323208 323207 2025-07-04T00:43:12Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323208 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] តាមរយៈការពិពណ៌នាដ៏វែងឆ្ងាយ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ត្រូវបានគេសន្មតថាជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលបានរស់នៅក្នុងរាជវាំងនៃ'''រាជវង្ស​សៃលេន្ទ្រ'''​នៅ[[ប្រទេសជ្វា]]([[ឥណ្ឌូណេស៊ី|ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ)ហើយបាននាំមកស្រុកកំណើតវិញនូវសិល្បៈនិងវប្បធម៌នៃរាជវាំងសៃលេន្ទ្រជ្វាមកកាន់កម្វុជទេឝវិញ។<ref name=coedes1986>{{cite book|last= សឺដេស|first= ហ្សក|authorlink= ហ្សក សឺដេស|editor= វ៉លថឺ-ផ្វ.-វេល្លា|others= ធ្រែន្ស៍.ស៊ូសាន-ប្រោន-ខោវិង|title= រដ្ឋឥណ្ឌូបនីយកម្មនានានៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍|year= ១៩៨៦|publisher= សារព័ត៌មាន i សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 9780824803681}}</ref> ទ្រឹស្ដីបុរាណនេះគឺត្រូវបានរំលឹកឡើងវិញដោយពួកអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មីនេះ ដូចជាលោកក្លូដ-ហ្សាក់ (Claude Jacques)<ref>{{cite journal|last= ហ្សាក់|first= ខ្លូដ|year= ១៩៧២|title= La carrière de Jayavarman II|journal= ប៊ីភ្វីអូ|volume= ៥៩|issn= 0336-1519|pages= ២០៥–២២០|language= ភាសាបារាំង}}</ref> និងលោកម៉ៃខឺល-វីខ្ខឺរី (Michael Vickery) ដែលបានកត់សំគាល់ថាខ្មែរបានហៅថា ''ជ្វា'' គឺជាពួក[[ចាម្ប៉ា|ចាម]] ប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនទៅវិញទេ។<ref>[[#Vickery1998|Vickery, 1998]]</ref> លើសពីនេះទៅទៀត ជីវិតនយោបាយរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មបានចាប់ផ្ដើមនៅ[[វ្យាធបុរ]] (ប្រហែលជា[[បន្ទាយព្រៃនគរ]]) នៅកម្ពុជាភាគខាងកើត ដែលបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងរយៈពេលយ៉ាងយូរជាមួយពួកនោះ (ត្បិតនៅមានការប្រទាញប្រទង់គ្នា ដូចដែរសិលាចារឹកមួយចំនួនបានលើកឡើង) ច្រើនជាងការគង់នៅយ៉ាងយូរនៅជ្វាដ៏ឆ្ងាយនោះទៅទៀត។<ref>[[#Higham2001|Higham, 2001]], pp.53-59</ref> នៅទីបញ្ចប់ ប្រាសាទបុរាណៗជាច្រើននៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]បង្ហាញនូវឥទ្ធិពលចាម (ឧ.[[ប្រាសាទដំរីក្រាប]]) និងជ្វា (ឧ.''[[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ#ប្រាសាទភ្នំ|ប្រាសាទភ្នំ]]''ដើមដំបូង គឺ[[ប្រាសាទអារាមរោងចិន]] និង [[ប្រាសាទថ្មដាប់]]) ទោះបីយ៉ាងណា ការរៀបចំខុសប្លែករបស់[[ប្រាសាទ]]ហាក់បីដូច​ជាតាមបែបផែនខ្មែរ។<ref name=dumarc2001>{{cite book|author= ហ្សាក់-ឌុយមែរសាយ|coauthors= និង អ្ន.|title= ស្ថាបត្យកម្ម សតវត្សទីប្រាំបីដល់ទីដប់បី|year= ២០០១|publisher= ប៊្រិល្ល|isbn= 9004113460}} ទទ.៤៤-៤៧</ref> <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] 6k8axveb6pf57kzozx50ze19ym62lt4 323209 323208 2025-07-04T01:18:29Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323209 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៧៨១ ព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]]បានកសាងរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅ[[បន្ទាយព្រៃនគរ|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកកំពង់សៀម]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]]សព្វថ្ងៃ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយព្រះអង្គបានយកឈ្នះទៅលើអង្គក្សត្រច្រើនអង្គដែលជាគូប្រជែង។នៅក្នុងឆ្នាំ ៧៩០ ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រដំបូងនៃអាណាចក្រខ្មែរ(កម្ពុជទេស)។បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្ដូររាជធានីទៅតំបន់មួយឈ្មោះ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានធ្វើពិធីឧទ្ទិសថ្វាយយ៉ាងធំនៅលើភ្នំមហិន្ទ្របវតាដ៏ពិសិដ្ឋ ដែលឥឡូវគេហៅថាភ្នំគូលែន។[14] នៅក្នុងពិធីដែលយកចេញពីប្រពៃណីហិណ្ឌូ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានប្រកាសថាព្រះអង្គទ្រង់ជាចក្រាវ៉ាទិន (មកពីភាសាសំស្រ្កឹត បកប្រែជាទូទៅថាជា "អ្នកគ្រប់គ្រងសកល" ខ្មែរចាស់៖ Kamraten jagad ta Raja) និងទេវៈរា (មកពីសំស្រ្កឹត lit.'god king')។ សិលាចារឹកហៅថា "ចាវ៉ា" ។ <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] fqt9pi7v470sxnes3ix2ked8bypmb50 323210 323209 2025-07-04T02:21:23Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323210 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ គ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង[[ឃុំរលួស]] [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានធ្វើពិធីឧទ្ទិសថ្វាយយ៉ាងធំនៅលើភ្នំមហិន្ទ្របវតាដ៏ពិសិដ្ឋ ដែលឥឡូវគេហៅថាភ្នំគូលែន។[14] នៅក្នុងពិធីដែលយកចេញពីប្រពៃណីហិណ្ឌូ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានប្រកាសថាព្រះអង្គទ្រង់ជាចក្រាវ៉ាទិន (មកពីភាសាសំស្រ្កឹត បកប្រែជាទូទៅថាជា "អ្នកគ្រប់គ្រងសកល" ខ្មែរចាស់៖ Kamraten jagad ta Raja) និងទេវៈរា (មកពីសំស្រ្កឹត lit.'god king')។ សិលាចារឹកហៅថា "ចាវ៉ា" ។ <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] tokyova9srre0j6jqr58v61aakzk3xy 323211 323210 2025-07-04T02:23:40Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323211 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ គ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង'''ស្រុករលួស'''(បច្ចុប្បន្នគឺជា[[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]ស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]])ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានធ្វើពិធីឧទ្ទិសថ្វាយយ៉ាងធំនៅលើភ្នំមហិន្ទ្របវតាដ៏ពិសិដ្ឋ ដែលឥឡូវគេហៅថាភ្នំគូលែន។[14] នៅក្នុងពិធីដែលយកចេញពីប្រពៃណីហិណ្ឌូ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ បានប្រកាសថាព្រះអង្គទ្រង់ជាចក្រាវ៉ាទិន (មកពីភាសាសំស្រ្កឹត បកប្រែជាទូទៅថាជា "អ្នកគ្រប់គ្រងសកល" ខ្មែរចាស់៖ Kamraten jagad ta Raja) និងទេវៈរា (មកពីសំស្រ្កឹត lit.'god king')។ សិលាចារឹកហៅថា "ចាវ៉ា" ។ <!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] 23tjhp71gzu8eawixgykzagssblcivy 323212 323211 2025-07-04T02:32:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323212 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ គ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង'''ស្រុករលួស'''(បច្ចុប្បន្នគឺជា[[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]ស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]])ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែល[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ទ្រង់បានប្រារព្ធធ្វើពិធីថ្មីមួយហៅថា'''ពិធីទេវរាជ'''នៅក្នុងគោលបំណងធ្វើឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសខ្មែរ]](កម្វុជទេស)រួចពីចំណុះ[[ប្រទេសជ្វា|ជ្វា]]ព្រមទាំងធ្វើឲ្យព្រះអង្គមានឋានៈជា'''ចក្រវ៌ាតីន'''(ស្តេចចក្រវាឡ)។<!-- first part, his migrations will follow --> [[File:Bakong 01.jpg|thumb|[[បាគង]] ប្រាសាទមួយក្នុងចំណោមប្រាសាទភ្នំដំបូងគេបង្អស់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] q9tb9unf0ubrbslp11lsl40hn98ml75 323213 323212 2025-07-04T02:33:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323213 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ គ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង'''ស្រុករលួស'''(បច្ចុប្បន្នគឺជា[[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]ស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]])ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែល[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ទ្រង់បានប្រារព្ធធ្វើពិធីថ្មីមួយហៅថា'''ពិធីទេវរាជ'''នៅក្នុងគោលបំណងធ្វើឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសខ្មែរ]](កម្វុជទេស)រួចពីចំណុះ[[ប្រទេសជ្វា|ជ្វា]]ព្រមទាំងធ្វើឲ្យព្រះអង្គមានឋានៈជា'''ចក្រវ៌ាតីន'''(ស្តេចចក្រវាឡ)។ [[File:Bakong 01.jpg|thumb|ប្រាសាទបាគង]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] fnqlunqly05pcvurhd0y57upg9l9jhc 323214 323213 2025-07-04T02:38:26Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323214 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ គ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង'''ស្រុករលួស'''(បច្ចុប្បន្នគឺជា[[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]ស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]])ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែល[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ទ្រង់បានប្រារព្ធធ្វើពិធីថ្មីមួយហៅថា'''ពិធីទេវរាជ'''នៅក្នុងគោលបំណងធ្វើឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសខ្មែរ]](កម្វុជទេស)រួចពីចំណុះ[[ប្រទេសជ្វា|ជ្វា]]ព្រមទាំងធ្វើឲ្យព្រះអង្គមានឋានៈជា'''ចក្រវ៌ាតីន'''(ស្តេចចក្រវាឡ)។ [[File:Angkor-Bakong-04-im Gegenlicht-2007-gje.jpg|thumb|ប្រាសាទបាគង]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] iqeipu0jebo988s16b5dyg69588qnqb 323215 323214 2025-07-04T02:49:40Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព) */ 323215 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ចក្រភពខ្មែរ |conventional_long_name = |common_name = Khmer Empire |image_flag = Flag of Cambodia (pre-1863).svg |flag = |flag_type = ទង់ជាតិ |image_map = Map-of-southeast-asia 900 CE km.PNG |image_map_caption = ផែនទីអាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅក្នុងឆ្នាំ ៩០០ នៃគ.ស.<br> '''ពណ៌ក្រហម''' : [[ចក្រភពខ្មែរ]] <br>'''ពណ៌បៃតង''' : [[ហរិភុញ្ជ័យ|នគរហរិបុញ្ជ័យ]] <br>'''ពណ៌លឿង''' : [[អាណាចក្រចម្ប៉ា]] <br>'''ពណ៌ទឹកក្រូច''' : [[រាជវង្សថាង]] <br>'''ពណ៌ត្រួយចេក''' : [[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]] <br>'''ពណ៌ត្រាវ''' : [[រដ្ឋមន]] |continent = |region = |country = |era = មជ្ឈិមសម័យ |status = |government_type = របបរាជានិយម |event_start = បន្តពី[[សម័យចេនឡា]] |year_start = ៨០២ |date_start = |event_end = បន្តទៅ[[សម័យចតុមុខ]] |year_end = ១៤៣១ |date_end = |event1 = |date_event1 = |event2 = |stat_year2 = ១១៨១-១២១៨ |stat_area2 = 1263322 |date_event2 = |stat_year1 = |stat_pop1 = |p1 = ចេនឡា |s1 = ចតុមុខ |s2 = ឡានសាង |s3 = អយុធ្យា |capital = [[រាជធានីយសោធរបុរៈ]] <br> [[ប្រាសាទព្រះខ័ន|រាជធានីជ័យស្រី]] <br> [[ហរិហរាល័យ|រាជធានីហរិហរាល័យ]] <br> [[:en:Mahendraparvata|រាជធានីមហិន្រ្ទបព៌ត]] <br> [[ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍|រាជធានីឆោកគគ៌្យរៈ]] |capital_type = រាជធានី |common_languages = [[ខ្មែរបុរាណ|ភាសាខ្មែរបុរាណ]](ផ្លូវការ) <br> [[សំស្ក្រឹត|ភាសាសំស្ក្រឹត]](សាសនា) |religion = [[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] <br> [[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]] <br> [[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] |government_type = របបរាជានិយម |leader1 = [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](ក្សត្រដំបូង) |year_leader1 = ៨០២–៨៥០ |leader2 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]]([[ជយរាជទេវី|ព្រះនាងជ័យរាជទេវី]] & [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី]]) |year_leader2 = ១១៨១-១២១៨ |leader3 = [[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី ២]] |year_leader3 = ១១១៣–១១៥០ |leader4 = [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨]] |year_leader4 = ១៣២៧–១៣៣៦ |leader5 = [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទអង្គជ័យ]] |year_leader5 = ១៣៣៦-១៣៤០ |leader6 = [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] |year_leader6 = ១៣៧៤-១៣៩៣ |leader7 = [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទពញាយ៉ាត]](ក្សត្រចុងក្រោយ) |year_leader7 = ១៤១៧-១៤៣១ |title_leader = [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រ]] |today = {{Collapsible list |titlestyle=font-weight:normal; background:transparent; text-align:left;|title=ប្រទេសសព្វថ្ងៃ| {{flag|ភូមា}}|{{flag|កម្ពុជា}}|{{flag|លាវ}}|{{flagicon|Thailand}} [[ប្រទេសថៃ|សៀម]]|{{flagicon|Vietnam}} [[ប្រទេសវៀតណាម|យួន]]}} }} '''ចក្រភពខ្មែរ ឬ សម័យមហានគរ''' ([[ភាសាអង់គ្លេស|អង់គ្លេស]] : Khmer Empire) គឺជាសម័យកាលមួយដែល[[ប្រទេសកម្ពុជា|ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]គឺជា[[អាណាចក្រ]]មួយនៅក្នុងចំណោមអាណាចក្រដែលមានឥទ្ធិពលបំផុត​នៅក្នុងតំបន់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ដោយបានរីកចម្រើនលូតលាស់ចេញពីអតីត[[ចេនឡា|នគរកម្វុជ(ចេនឡា)]]។អំឡុងពេលនៃការបង្កើតឡើងនូវចក្រភពនេះខ្មែរមានទំនាក់ទំនងខាងពាណិជ្ជកម្ម នយោបាយ និង វប្បធម៌យ៉ាងជិតស្និតជាមួយនឹង[[ប្រទេសជ្វា]]និងក្រោយមកទៀតជាមួយនឹង[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ]]ដែលសណ្ដូកនៅខាងក្រោមឯនាយតាមព្រំដែនខាងត្បូងរបស់ខ្មែរ។នៅក្នុងអំឡុងពេលមួយនៃសម័យនោះផងដែរចក្រភពខែ្មរបានគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់និងដាក់ចំណុះទៅលើប៉ែកធំៗនៃ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក]]ដោយរួមបញ្ចូលនូវទឹកដីប្រទេស[[សៀម]] [[លាវ]] [[វៀតណាម|យួន]] និង [[មីយ៉ាន់ម៉ា|ភូមា]]បច្ចុប្បន្ននិងមួយផ្នែកនៃ[[ចិន]]ភាគខាងត្បូង​។<ref>[http://www.infoplease.com/ce6/history/A0827550.html infopleace]</ref>។កេរ្តិ៍តំណែលដ៏អស្ចារ្យបំផុតរបស់ចក្រភពខ្មែរគឺស្ថិតនៅ[[ក្រុងអង្គរ|តំបន់អង្គរ]]ដែលជារាជធានីនៃយុគមាសរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ប្រាសាទបុរាណជាច្រើនដូចជា[[អង្គរវត្ត|ប្រាសាទអង្គរវត្ត]] [[ប្រាសាទបាយ័ន]] [[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] [[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]ជាដើមសុទ្ធតែជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ពីភាពស្ដុកស្ដម្ភនិងឥទ្ធិពលដ៏មហិមានៃចក្រភពខ្មែរ។ការរីកចម្រើនទៅលើផ្នែកសិល្បៈ វប្បធម៌ និង ស្ថាបត្យកម្មក៏ដូចជាជំនឿនិងសាសនាផ្សេងៗត្រូវបានលើកស្ទួយពីរជ្ជកាលមួយទៅរជ្ជកាលមួយ។សាសនាផ្លូវការរបស់ចក្រភពខ្មែររួមមាន[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] និង [[មហាយាន|ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ក្រោយមក[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងចំណោមវណ្ណៈជាន់ទាបបន្ទាប់ពី[[ថេរវាទ|ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]ត្រូវបាននាំចូលមកពី[[ស្រីលង្កា|ប្រទេសស្រីលង្កា]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១៣​។​<ref>[[#Keyes1995|Keyes, 1995]], pp.78-82</ref>តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយប្រើផ្កាយរណបពីលើផ្ទៃអាកាសបានបង្ហាញថា[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]គឺជាតំបន់ប្រមូលផ្ដុំទីប្រជុំជនដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោកមុនសម័យឧស្សាហកម្មចូលមកដល់។<ref name=Evans2007>{{cite journal|author=ដាមៀន-អ៊ីវែន្ស៍|coauthors=និង អ្ន.|date=២០០៩-០៤-០៩|title=ផែនទីបុរាណវិទ្យាយល់ដឹងអំពីសំណង់លំនៅបុរេឧស្សាហកម្មធំបំផុតរបស់ពិភពលោកនៅអង្គរ កម្ពុជា|pages=១៤២៧៧|journal=PNAS|volume=១០៤|issue=៣៦|doi=10.1073/pnas.0702525104|url=http://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|accessdate=២០០៩-១១-២២|pmid=17717084|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225162634/https://www.pnas.org/content/104/36/14277.full|dead-url=yes}}</ref> ==ប្រវត្តិលេខន៍== ប្រវត្តិនៃតំបន់អង្គរធ្លាប់ជាផ្ទៃដីកណ្ដាលនៃអាណាចក្រកម្វុជទេឝក្នុងប្រវត្តិសាស្ត ហើយ​ក៏ជាសម័យកាលប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្មែរចាប់ពីសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣ដែរ​។<ref>[http://www.thaiwebsites.com/khmer Languages empire.asp Thai websites web page]{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ពួកអ្នកនិពន្ធអារ៉ាប់វែកញែកពីអឺរ៉ុបនៅសតវត្សទី៩និងទី១០ស្ទើរតែគ្មានចន្លោះចំពោះអ្វីៗជាច្រើន​លើសពីភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុប ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះក៏បានចាត់ទុកថាស្ដេចអាល់-ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗទាំង៤អង្គលើលោក។<ref>India and Khmer cambodiaDuring the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> អ្នកដឹកនាំនៃ[[រាជវង្សរាស្ត្រកូដ]]ត្រូវបានគេពិពណ៌នាថាជាស្ដេចធំបង្អស់នៃអាល់ហិណ្ឌ ប៉ុន្តែបន្ថែមពីនោះ ពួកស្ដេចដែលតូចៗជាងអាល់ហិណ្ឌរួមមានស្ដេច ជ្វា ភូមានៃបាកាន និង ស្ដេចខ្មែរត្រូវបានពិពណ៌នាជានិច្ចដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាស្ដេចដែលមានអំណាចក្រៃលែង និងមានកងទ័ព មនុស្ស សេះ ដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ និងជាញឹកញយមានទ័ពដំរីរាប់ពាន់ក្បាល។ បណ្ដាស្ដេចទាំងនេះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារភាពស្ដុកស្ដម្ភនៃមាសប្រាក់ដ៏ច្រើនក្រាស់ក្រែល។<ref>India and khmercambodia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ចេញមកពីកម្វុជ - និងមកពីតំបន់អង្គរដូចគ្នា - គ្មានកំណត់ត្រាដែលបាននៅគង់វង្សក្រៅតែពីសិលាចារឹកទេ។ ដូច្នេះហើយចំណេះដឹងថ្មីៗ​អំពីអរិយធម៌ខ្មែរតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រត្រូវទាញចេញតាំងពីដើមមកពី៖ * កំណាយបុរាណវត្ថុ ការកសាងឡើងវិញនិងការអង្កេតតាមដាន * សិលាចារឹក (សំខាន់បំផុតគឺសិលាចារឹកគ្រឹះនៃប្រាសាទមួយចំនួន)​ដែលរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពសាសនានិងនយោបាយរបស់ស្ដេច * ចំលាក់លៀនជាច្រើន​នៅបន្តគ្នាលើជញ្ជាំងប្រាសាទរួមជាមួយនឹងការពិពណ៌នាអំពី ក្បួនទ័ព​ ជីវិតនៅក្នុងរាជវាំង​ ទិដ្ឋភាពទីផ្សារ និង ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃនៃប្រជាជនផងដែរ * របាយការណ៍និងកាលប្បវត្តិនៃអ្នកការទូត ​​ពាណិជ្ជករ និង អ្នកដំណើរចិន​។ ការចាប់ផ្ដើមសម័យអាណាចក្រខ្មែរត្រូវបានគេសន្មតចុះកាលបរិច្ឆេទ​នៅឆ្នាំ ៨០២ គ.ស.។ នៅឆ្នាំនោះ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]]បានប្រកាសខ្លួនថាជា''[[ស្តេច​ចក្រ​ពត្តិ|ចក្រវរ្តិន‌៑]]'' (''ស្ដេចនៃលោក'' រឺ ''ស្ដេចនៃស្ដេច'') នៅលើ[[ភ្នំគូលែន]]។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== ====រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ (ស្ថាបនិកចក្រភព)==== ទិន្នន័យដំបូងអំពី[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានមកពីសិលាចារឹក K.២៣៥ នៅ[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ|ប្រាសាទ​ស្ដុកកក់ធំ]] [[ខេត្តស្រះកែវ]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលបានចុះកាលបរិច្ឆេទនៅក្នុងឆ្នាំ ១០៥២ នៃគ.សគឺ ០២ សតវត្សរ៍បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះអង្គដោយនៅប្រហែលឆ្នាំ ៨០០ នៃគ.សព្រះមហាក្សត្រ[[ខ្មែរ]]ព្រះនាម[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ជ័យវរ្ម័នទី ២]] បានយាងត្រឡប់មកពី[[ប្រទេសជ្វា]]វិញហើយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅរាជធានីមួយឈ្មោះ[[ឥន្ទ្របុរៈ|ឥន្រ្ទបុរៈ]]ដែលបច្ចុប្បន្នទំនងជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[បន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ស្រុកត្បូងឃ្មុំ]](បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តត្បូងឃ្មុំ]])[[ខេត្តកំពង់ចាម]]។គឺនៅទីនោះហើយដែលព្រះអង្គទទួលឲ្យ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ចូលធ្វើជារាជបុរោហិតរបស់ព្រះអង្គ។បន្ទាប់ពីបានវិលត្រឡប់មកដល់មាតុភូមិកំណើតរបស់ព្រះអង្គដែលជាអតីត[[នគរចេនឡា]]វិញព្រះអង្គបានធ្វើការពង្រីកអំណាចយ៉ាងឆាប់រហ័សដោយមុននឹងបានឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គត្រូវធ្វើការបង្រួបបង្រួមទឹកដីឲ្យបានមួយភាគសិនដូច្នេះហើយបានជាព្រះអង្គត្រូវផ្លាស់ប្ដូររាជធានីជាញឹកញាប់។បន្ទាប់ពី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅម្ដុំខាងជើង[[បឹងទន្លេសាប]]នៅត្រង់[[រាជធានីកុតិ|កុតិ]](កន្លែង[[ប្រាសាទបន្ទាយក្តី]])រួចយាងទៅ[[ហរិហរាល័យ]]នៅក្នុង'''ស្រុករលួស'''(បច្ចុប្បន្នគឺជា[[ឃុំរលួស (ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំរលួស]]ស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]])ប្រមាណជា ១៥ គ.មពី[[ក្រុងសៀមរាប]]បន្ទាប់មកទៀតយាងទៅ[[អមរេន្ទ្របុរៈ|អមរេន្រ្ទបុរៈ]]ដែលទំនងជាស្ថិតនៅត្រង់ទំនប់ខាងលិចនៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច|បារាយណ៍ទឹកថ្លា]]ព្រោះនៅទីនោះគេឃើញមានប្រាសាទនៅក្នុងរចនាបថខាងដើមសិល្បៈបុរេអង្គរតែមុន[[រចនាបថគូលែន]]។ចុងក្រោយបង្អស់ព្រះអង្គបានបានយាងទៅគង់នៅ[[:en:Mahendraparvata|មហេន្ទ្របវ៌ត]]([[ភ្នំគូលែន]])ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឆ្ងាយពី[[បឹងទន្លេសាប]]ហើយ'''ព្រាហ្មណ៍សិវកៃវល្យ'''ក៏និមន្តទៅជាមួយព្រះអង្គទៀត។ [[Image:02-Nokor Bachey Pagoda-nX-12.jpg|thumb|ប្រាសាទបន្ទាយព្រៃនគរ]] [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]](៨០២-៨៣៥)ត្រូវបានគេចាត់ថាជាព្រះហាក្សត្រដែលបានបង្កើតនូវមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ[[សម័យមហានគរ|សម័យអង្គរ]]។ប្រវត្តិវិទូជាទូទៅយល់ស្របថាសម័យកាលនៃ[[ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]]នេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ៨០២ នៅពេលដែល[[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២]] ទ្រង់បានប្រារព្ធធ្វើពិធីថ្មីមួយហៅថា'''ពិធីទេវរាជ'''នៅក្នុងគោលបំណងធ្វើឲ្យ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសខ្មែរ]](កម្វុជទេស)រួចពីចំណុះ[[ប្រទេសជ្វា|ជ្វា]]ព្រមទាំងធ្វើឲ្យព្រះអង្គមានឋានៈជា'''ចក្រវ៌ាតីន'''(ស្តេចចក្រវាឡ)។ [[File:Angkor-Bakong-04-im Gegenlicht-2007-gje.jpg|thumb|ប្រាសាទបាគង]] បន្ទាប់ពី ព្រះអង្គនៅទីបញ្ចប់បានត្រឡប់មកប្រទេសកំណើតរបស់ព្រះអង្គវិញ អតីតនគរ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] ព្រះអង្គភ្លាមៗក៏បានកសាងឥទ្ធិពលរបស់ទ្រង់ ដោយធ្វើសញ្ជ័យជាបន្តបន្ទាប់នឹងស្ដេចដែលកំពុងប្រណាំងប្រជែងនឹងទ្រង់ ហើយនៅឆ្នាំ ៧៩០ គ.ស. ព្រះអង្គបានក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រនៃនគរមួយហៅថា ''កម្វុជទេឝ'' របស់ជាតិខ្មែរ។ នៅប៉ុន្មានឆ្នាំជាបន្តបន្ទាប់ ព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីរបស់ទ្រង់និងទីបញ្ចប់បានបង្កើតឡើងរាជធានីថ្មីរបស់ទ្រង់ នៅ[[ហរិហរាល័យ]]ក្បែរទីប្រជុំជនមួយនៅ[[រលួស (សៀមរាប)|រលួស]]ក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ ដោយហេតុនេះហើយទើបទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពការស្ថាបនាអង្គរ ដែលចាប់ពីប្រមាណ ១៥&nbsp;គ.ម. ទៅទិសពាយព្យ។ នៅឆ្នាំ ៨០២ ទ្រង់បានប្រកាសព្រះអង្គឯងថាជាចក្រវរ្តិន៑ នៅក្នុងក្បួនរីត៍ដែលយកតាមប្រពៃណីឥណ្ឌា។ ដោយហេតុនេះហើយទ្រង់មិនត្រឹមតែបានតែងតាំងដោយទេវៈប៉ុណ្ណោះទេ និងក៏ជាអ្នកដឹកនាំដែលគ្មានគូប្រៀប ក៏ប៉ុន្តែក្នុងពេលដំណាលគ្នាដែរ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសឯករាជ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គពី[[ជ្វា]]ផងដែរ។ ព្រះបាទជយវម៌្មទី២បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៤ នៃ គ.ស ហើយព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបុត្រាព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៤]]។<ref>David Chandler, ''A History of Cambodia'', p. 42.</ref> ព្រះបាទជយវម៌្មទី៤បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៧៧ នៃ គ.ស ហើយត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]។ ====យសោធរបុរៈ - ទីក្រុងអង្គរទីមួយ==== [[File:Baksei Chamkrong 3.jpg|thumb|ប្រាសាទ និងព្រះសុសានបូជាដល់ព្រះបាទ[[យសោវម៌្មទី១]]]] ស្ដេចសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ពីព្រះបាទជយវម៌្មទី២​បានពង្រីកទឹកដីកម្ពុជាជាបន្តបន្ទាប់។ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] (រជ្ជកាល គ.ស ៨៧៧-៨៨៩) បានចាត់ចែងពង្រីកនគរដោយគ្មានសឹកសង្គ្រាម ហើយព្រះអង្គបានចាប់ផ្ដើមគំរោងសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃ អរគុណចំពោះភោគទ្រព្យដែលបានមកតាមរយៈ[[ពាណិជ្ជកម្ម]] និង [[កសិកម្ម]]។ ជាបឋមគឺ[[ប្រាសាទព្រះគោ]]និងស្នាព្រះហស្ថ[[ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ]]។ ព្រះអង្គត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្ដដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ [[យសោវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យ គ.ស ៨៨៩-៩១៥) បានបង្កើតរាជធានីថ្មី [[យសោធរបុរ]] ទីក្រុងដំបូងនៃ[[អង្គរ]]។ ប្រាសាទកណ្ដាលទីក្រុងត្រូវសាងឡើងនៅលើ[[ភ្នំបាខែង]] កូនភ្នំដែលផុសឡើង ៦០ ម លើវាលទំនាបដែលតាំងនៅ[[អង្គរ]]។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទយសោវម៌្មទី១ [[បារាយណ៍ខាងកើត]]ក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ គឺជាអាងទឹកដ៏ធំ ៧,៥ គុណនឹង ១,៨&nbsp;គ.ម។ ចាប់ផ្ដើមនៃសតវត្សទី១០ នគរបានបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៥]]បានបង្កើតរាជធានីថ្មីនៅ[[ឆោកគគីរ]] ([[លិង្គបុរ]]) នៅចំងាយ ១០០&nbsp; គ.ម បន្តិចនៅភាគ[[ឦសាន]]នៃអង្គរ។ មានតែព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]]មួយអង្គទេ (សោយរាជ្យ៩៤៤-៩៦៨ គ.ស) ដែលបានរើរាជវាំងត្រឡប់ទៅ[[យសោធរបុរៈ]]វិញ។ ព្រះអង្គបានបង្កើតគ្រោងការសំណង់ដ៏ស្កឹមស្កៃម្ដងទៀត​ក្នុងចំណោមស្ដេចដំបូងៗទាំងនោះ ​និងបានសាងប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់អង្គរ មិនត្រឹមតែ[[មេបុណ្យខាងកើត]] នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្ដាលនៃ[[បារាយណ៍ខាងកើត]]នោះទេ [[ប្រាសាទពុទ្ធនិយម]]និង[[វត្ត]]ជាច្រើនក៏បានកសាងឡើងផងដែរ។ នៅឆ្នាំ ៩៥០ នៃ គ.ស សង្គ្រាមលើកទីមួយ បានកើតមានឡើងរវាងកម្ពុជា និងនគរ[[ចាម្ប៉ា]]នៅភាគខាងកើត (នៅ[[វៀតណាម]]កណ្ដាលសម័យទំនើបនេះ)។ [[Image:Thommanon (Angkor) (6844745654).jpg|thumb|left|ប្រាសាទ[[ធម្មនន្ទ]]]] ចាប់ពីឆ្នាំគ.ស ៩៦៨ ដល់ ១០០១ ត្រូវបានបន្តទៅឱ្យព្រះរាជបុត្រនៃព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២គឺព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៦]]។ បន្ទាប់ពីព្រះអង្គបានតែងតាំងព្រះអង្គឯងក្លាយជាស្ដេចថ្មី​លើព្រះអង្គម្ចាស់ដទៃៗមក ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះអង្គគឺជាសម័យកាលមានសន្តិភាពយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានកត់សំគាល់ដោយភាពរុងរឿង និងការរីកស្គុះស្គាយនៃវប្បធម៌។ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីថ្មីក្បែរយសោធរបុរ [[ជយេន្ទ្រនគរី]]។ នៅក្នុងរាជវាំងនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៦ មានពួកទស្សនវិទូ អ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត និងសិល្បកររស់នៅ។ ប្រាសាទថ្មីៗក៏ត្រូវបានគេកសាងផងដែរ៖ ប្រាសាទដែលសំខាន់ទាំងនោះគឺ[[បន្ទាយស្រី]] ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រាសាទមួយនៅអង្គរស្រស់ស្អាតនិងវិចិត្របំផុត និង[[ប្រាសាទតាកែវ]] គឺជាប្រាសាទសម័យអង្គរដំបូងទីមួយដែលបានសាងសង់រួចរាល់ដោយ[[ថ្មភក់]]។ ជំលោះមួយទសវត្សបានបន្ត បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦​។ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តបានត្រឹមតែរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ គឺត្រូវបានប្ដូរចេញដោយអំពើហិង្សាជាបន្តបន្ទាប់​ដោយអ្នកស្នងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គរហូតនៅទីបំផុត ព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]] (សោយរាជ្យគ.ស ១០១០-១០៥០) បានទទួលបានរាជ្យបល្លង្ក។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយការប៉ុនប៉ងដដែលៗ ដោយពួកសត្រូវរបស់ព្រះអង្គដើម្បីផ្ដួលរំលំព្រះអង្គ តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធាជាច្រើនលើក។ នៅភាគខាងលិច ព្រះអង្គបានពង្រីកនគរទៅកាន់[[លវបុរី]]ស្ថិតក្នុង[[ប្រទេសថៃ]]សព្វថ្ងៃនេះ នៅភាគខាងត្បូងទៅដល់[[បួរដីក្រៈ]]។ នៅអង្គរ សំណង់នៃ[[បារាយណ៍ខាងលិច]]បានចាប់ផ្ដើមក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១ ជាអាងទឹកដ៏ធំទីពីរ (៨ គុណនឹង ២.២&nbsp; គ.ម) បន្ទាប់ពីបារាយណ៍ខាងកើត។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងថាតើព្រះអង្គមានបុត្រ រឺក៏ ព្រះ[[មហេសី]]ទេ។ ===យុគមាស=== ====សូរ្យវម៌្មទី២ - អង្គរវត្ត==== [[Image:Buddhist monks in front of the Angkor Wat.jpg|thumb|right|200px|ព្រះ[[សង្ឃ]]ពុទ្ធសាសនានៅ[[អង្គរវត្ត]]]] សតវត្សទី១១គឺជាសម័យកាលនៃជំលោះនិងការដណ្ដើមអំណាចគ្នាយ៉ាងឃោរឃៅ។ មានតែព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]]មួយអង្គគត់ (សោយរាជ្យ ១១១៣-១១៥០) ដែលធ្វើឱ្យនគរបានបង្រួបបង្រួមផ្ទៃក្នុងប្រទេស​និងបានពង្រីកទឹកដីទៅក្រៅប្រទេស។ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ទ្រង់ ប្រាសាទដ៏ធំបំផុតនៅអង្គរត្រូវបានសាងសង់ឡើងក្នុងរយៈកាល ៣៧ ឆ្នាំ៖ [[អង្គរវត្ត]] ឧទ្ទិសដល់ព្រះ[[វិស្ណុ]]។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២ បានសញ្ជ័យនគរ[[ប្រជាជនមន|មន]][[ហរិបុញ្ជ័យ]]នៅខាងលិច (ប្រទេស[[ថៃកណ្ដាល]]សព្វថ្ងៃនេះ) និងតំបន់ភាគខាងលិចសែនឆ្ងាយដល់ព្រំដែននគរ[[បាកាន]] ([[ភូមា]]សម័យទំនើប) នៅប៉ែកខាងត្បូងដល់[[ទៀបកោះម៉ាឡេ]] ([[ស្ទើរកោះម៉ាឡេ]]) ចុះមកដល់នគរ[[ក្រហិ]] (ដែលប្រហែលត្រូវគ្នានឹងចង្វាត[[នគរស្រីធម្មរាជ]] ថៃសម័យទំនើប) នៅខាងកើតបណ្ដាខេត្តភាគច្រើននៃ[[ចាម្ប៉ា]] និងប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងជើងរហូតដល់ព្រំដែនភាគខាងត្បូងនៃ[[លាវ]]សម័យទំនើប។ ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២បានបញ្ជូន[[គណៈប្រតិភូ]]មួយទៅកាន់[[រាជវង្សចោល]]នៅឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង និងបានថ្វាយថ្មមានតំលៃដល់មហារាជ[[កុលោត្តុង្គចោលទី១]]នៅ គ.ស ១១១៤។<ref>A History of India Hermann Kulke, Dietmar Rothermund: p.125</ref> ការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី២នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។ សិលាចារឹកចុងក្រោយបង្អស់ បានរំលឹកដល់ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គក្នុងការជាប់ទាក់ទងជាមួយការលុកលុយ[[យួន]]ដែលបានរៀបចំ​តាមផែនការ​រួចហើយ គឺចាប់ពីឆ្នាំ ១១៤៥។ ព្រះអង្គបានសុគតកំឡុងបេសនកម្មយោធាបានបរាជ័យ​នៅលើទឹកដី[[ដាយវៀត]]នៅក្បែរៗឆ្នាំ ១១៤៥ និង ១១៥០។ នឹងហើយ សម័យកាលបន្តបន្ទាប់មួយទៀតក្នុងនោះ ពួកស្ដេចដែលបានសោយរាជ្យបន្តក្នុងរយៈពេលខ្លី និងត្រូវបានផ្ដួលរំលំដោយអំពើហិង្សា​ដោយសារស្ដេចស្នងរាជ្យបន្តរបស់ទ្រង់។ នៅទីបំផុតនៅឆ្នាំ ១១៧៧ កម្វុជត្រូវទទួលបរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិជើងទឹក​នៅបឹងទន្លេសាបដោយសារកងទ័ពចាម ​និងត្រូវបានបញ្ចូលជាខេត្តមួយរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ ====សង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងនគរចាម្ប៉ា==== តាមសិលាចារឹកខ្មែរ និងកំណត់ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចិនជំនាន់ដើម យើងកត់សំគាល់ឃើញថា ប្រទេសខ្មែរតែងតែជួបប្រទះ ធ្វើសង្គ្រាមតទល់ជាមួយនឹងនគរចាម្ប៉ាជាញឹកញាប់។ ពីព្រោះតែនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍សម័យនោះ កម្លាំងឬជនជាតិសាសន៍ ដែលប្រឈមមុខគ្នា មានតែខ្មែរនិងចាមប៉ុណ្ណោះ។ សង្គ្រាមនេះ ជាសង្គ្រាមវាតទឹកដី វាត[[អំណាច]] វាត[[ឥទ្ធិពល]] ដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់មហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរបំផុត ដល់ជោគវាសនាប្រទេសចាម្ប៉ា។ =====ដើមកំណើតនគរចាម្ប៉ា===== ជនជាតិ[[ចាម]]មានដើមកំណើតចេញមកពីជនជាតិ[[ជ្វា]] ឬម៉ាឡេនិង[[ប៉ូឡេណេស៊ី]] ដែលរស់នៅក្នុង[[ភូមិភាគ]] ប្រទេស[[ម៉ាឡេស៊ី]]និង[[ឥណ្ឌូនេស៊ី]]បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅដើម[[សតវត្ស]]ទី១នៃ[[គ្រិស្តសករាជ]] ជនជាតិចាមដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រ បាននាំគ្នាមកកាន់កាប់ទឹកដីចន្លោះ ជួរភ្នំ[[អណ្ណាម]] និង[[សមុទ្រ]]។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងជាប់នឹងទឹកដីខេត្តចិន [[តុងកឹង]]​និងខាងត្បូងជាប់នឹងទឹកដីខ្មែរ[[កម្ពុជាក្រោម]]។ គឺជាច្រកទឹកដីមួយចង្អៀត ដោយមានរបាំងធម្មជាតិ ([[ជួរភ្នំអណ្ណាម]]) ឃាំងជាប់នៅទិសខាងលិចនិងខាងកើត ([[សមុទ្រចិន]])។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិចាមបានរៀបចំទឹកដីនេះ អោយក្លាយទៅជានគរមួយមានឈ្មោះនគរ[[ចាម្ប៉ា]]​ដែលអ្នកដំណើរចិនដាក់ឈ្មោះថា [[លីនយី]]​។ ជាដំបូងក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន [[នគរចាម្ប៉ា]]បានទទួលឥទ្ធិពលអំពី[[ឥណ្ឌា]] ហើយគោរពបូជា[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។ ព្រះមហាក្សត្រចាមទាំងប៉ុន្មានតែងតែប្រកាសតាំងខ្លួន ចុះមកពីព្រះ[[សិវៈ]] ឬ ព្រះ[[ឥសូរ]]។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ [[រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំព័រ២២៣-២២៥</ref> =====បុព្វហេតុសង្គ្រាមខ្មែរនិងចាម្ប៉ា===== ដោយទឹកដីរបស់ខ្លួនត្រូវចង្អៀតតូច ដោយប្រជាជនចេះតែកើនឡើងចំនួន ហើយម្យ៉ាងទៀតដោយសារនៅទិសខាងលិច មានជញ្ជាំងភ្នំអណ្ណាមយ៉ាងខ្ពស់ស្កឹមស្កៃមិនអាចឆ្លងកាត់បាន នគរចាម្ប៉ាគ្មានមធ្យោបាយអ្វីក្រៅអំពីវាតទឹកដីចុះទៅក្រោមឬឡើងទៅលើឡើយ។ ពីសតវត្សទី៣ទៅទី៤នៃគ្រិស្តសករាជ បានពង្រឹងកម្លាំងទាំងអស់វាយលុកប្រហារដណ្ដើមយកខេត្តចិន [[តុងកឹង]]។ តែសង្គ្រាមនេះហាក់ដូចជាមិនបាននាំមកនូវជោគជ័យដល់នគរចាម្ប៉ាទេ។ ជនជាតិ[[យួន]]បានវាយតបវិញ ធ្វើអោយចាមទប់មិនបាន ហើយដកឃ្លារើរាជធានី[[ឥន្ទ្របុរៈ]]ចុះមកតាំងទីនៅឯ[[មណ្ឌរង្គ|បណ្ឌុរង្គ]]។ បន្ទាប់មក រាជធានីចាមត្រូវលើកមកនៅ[[កៅធរៈ]]។ មិនតែប៉ុណ្ណោះជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា នគរចាម្ប៉ាត្រូវពួក[[ជ្វា]]ចោរសមុទ្រលើកទ័ពតាមទូក[[សំពៅ]]ចូលមកលុកលុយ វាយប្រហារកាប់សម្លាប់ ធ្វើបាបលួចប្លន់​ ដុតបំផ្លិចបំផ្លាញជារឿយៗ ពីគ្រិស្តសករាជ ៧៦៥ ទៅ ៧៨៧។ កងទ័ពចិនដែលត្រួតត្រានៅតុងកឹងក៏ធ្លាប់​បានវាយកម្ទេចចាម្ប៉ាដាក់ជាចំណុះដែរ។ បន្ទាប់មកក្នុង គ.ស. ១០៤៥ កងទ័ពយួនបានយកជ័យជម្នះលើកងទ័ព[[ចាម]] ដណ្ដើមយកបានព្រះ[[រាជធានី]]ឥន្ទ្របុរៈ ហើយលួចប្លន់យកអស់ភោគទ្រព្យសម្បត្តិធនធានរបស់ចាមផង។ ក្នុងគ.ស. ១០៦១ ទឹកដីខេត្តបីរបស់ចាមត្រូវយួនកាត់យក មកបញ្ចូលធ្វើជា[[ទឹកដី]][[យួន]]។ គឺក្នុងស្ថានភាពដូច្នេះហើយ ដែលនគរចាម្ប៉ាត្រូវតែរកផ្លូវ រកទិសរុលបុកវាយវាតទីទឹកដីចុះមកក្រោម ឬ មកខាងត្បូងសំដៅប្រទេស[[កម្ពុជា]]។ ដំបូង ការចុះតម្រង់ចូលមកក្នុងទឹកដីខ្មែរ គ្មានលក្ខណៈជាការវាយប្រហារឬជា[[សង្គ្រាម]]ទេ។ គឺជាក្រុម[[ចោរ]]តូចតាចដែលនាំគ្នាមកលួចប្លន់ កាប់សម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដើម្បីរករស់តែប៉ុណ្ណោះ។ គំនិតចង់វាតទឹកដីយកខេត្ត[[ខណ្ឌ]][[នគរ]]ខ្មែរហាក់ដូចជាមិនទាន់មានទេ។ ពួកក្រុមចោរចាមទាំងនោះ ជួនត្រូវ[[ព្រះមហាក្សត្រ]][[ខ្មែរ]]វាយប្រហារដេញសម្លាប់កម្ទេចចោល ជួនត្រូវបានព្រះអង្គអនុញ្ញាតអោយរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរដើម្បីបម្រើ[[នយោបាយ]]និងផលប្រយោជន៍[[ខ្មែរ]]។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់ គ.ស. ៨០៩ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី២]] ដោយមានចាមមួយអង្គឈ្មោះ[[ពោរ]] ជាមេទ័ពធំ នគរចាម្ប៉ាបានលើកពល[[សេនា]][[យោធា]] យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងចូលមកវាយប្រហារនគរខ្មែរ។ តែកងទ័ពចាម ត្រូវបរាជ័យបាក់បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយរលាយអស់។ វិបត្តិរវាងខ្មែរនិងចាម ក៏ចេះតែរីកធំឡើងជាលំដាប់តាមកាលវេលា។ ក្នុង គ.ស. ៩៤៥-៩៤៦ វិវាទខ្មែរ-ចាមមានកម្រិតយ៉ាងខ្ពស់ខ្លាំងក្លាយផ្ទុះជាសង្គ្រាម។ កងទ័ពខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទ[[រាជេន្ទ្រវម៌្ម]]បានវាយរុញច្រានកម្ចាត់កងទ័ពចាម វាយប្រយុទ្ធចូលលុកសម្រុកដល់នគរចាម្ប៉ា ហើយដណ្ដើមយកបានព្រះរាជធានី [[កៅធរៈ]]។ សិលាចារឹកចាមបានសរសេរចាររៀបរាប់អំពីសង្គ្រាមនេះ ដោយបញ្ជាក់ថាកងទ័ពខ្មែរបានលួចយករូបព្រះ[[បដិមាករ]][[ព្រះនាង]][[ភគវត្តី]]ដែលធ្វើអំពីមាស។ សង្គ្រាមនិង[[អធិករណ៍]]រវាងនគរខ្មែរនិងចាមមានរយៈពេលជាង ៧៥ ឆ្នាំ។ តែក្នុងរយៈពេលចុងក្រោយ ដែលនគរចាម្ប៉ាទទួលការវាយប្រហារកៀបសង្កត់ យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់[[យួន]] ចាម្ប៉ាហាក់ដូចជាងាកមកស្វែងរកការគាំទ្រពីកម្ពុជាវិញ។<ref>លោកបណ្ឌិតសុភាចារ្យ រស់ ចន្ទ្រាបុត្រ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរភាគសិលាចារឹកនិងឯកសារចិនទំ.២២៤-២២៥</ref> ===ជយវម៌្មទី៧ - អង្គរធំ=== [[File:Jayavarman VII Guimet 90508 3.jpg|thumb|200px|right|បដិមានៃ[[ជយវម៌្មទី៨|ជយវម៌្មទី៧]]]] អនាគតព្រះមហាក្សត្រ ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ (សោយរាជ្យគ.ស ១១៨១-១២១៩) គឺជាមេទ័ពស្រាប់ត្រូវជាព្រះអង្គម្ចាស់ក្រោមអំណាចស្ដេចមុន។ បន្ទាប់ពីពួកចាមបានសញ្ជ័យយកបានអង្គរ ព្រះអង្គបានប្រមូលកងទ័ពនិងដណ្ដើមយកមក[[រាជធានី]] [[យសោធរបុរ]]មកវិញ។ នៅឆ្នាំ ១១៨១ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនិងបន្តសង្គ្រាមប្រឆាំង នឹងនគរខាងកើតជិតខាងអស់រយៈពេល ២២ ឆ្នាំថែមទៀត រហូតដល់ខ្មែរបានធ្វើឱ្យ[[ចាម្ប៉ា]]បរាជ័យនៅឆ្នាំ ១២០៣ និងបានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំធេងរបស់[[ចាម្ប៉ា]]។ [[Image:Cambodian - Eight-armed Avalokiteshvara - Walters 542726.jpg|200px|thumb|រូបស្នងសំរឹទ្ធក្នុងចំណោមបដិមាថ្មទាំងម្ភៃបីនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧បានបញ្ជូនទៅប៉ែកផ្សេងៗនៃនគររបស់ទ្រង់ក្នុងឆ្នាំ ១១៩១។]] ព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ឈរជាស្ដេចចុងក្រោយបង្អស់​ក្នុងចំណោមស្ដេចធំៗនៃអង្គរ មិនត្រឹមតែធ្វើសង្គ្រាមនឹងចាមបានជោគជ័យប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ដោយសារតែព្រះអង្គគឺជាអ្នកដឹកនាំ​ដែលមិនចេះឆ្លៀតឱកាសក្នុងសភាពការណ៍ដើម្បីបានសោយរាជ្យភ្លាមៗឡើយ ដោយហេតុនេះហើយព្រះអង្គក៏បានបង្រួបបង្រួមអាណាចក្រ និងលើសពីនោះ គំរោងសំណង់របស់ស្ដេចអង្គមុនបានបន្តក្រោមរាជ្យរបស់ព្រះអង្គដដែល។ រាជធានីថ្មីបច្ចុប្បន្នហៅថា [[អង្គរធំ]] (ន័យចំ: ''ទីក្រុង រឺ បុរីធំ'') ត្រូវបានកសាងឡើង។ នៅចំកណ្ដាល ព្រះមហាក្សត្រ (ព្រះអង្គជាអ្នកកាន់[[ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]) បានសាងសង់ជាប្រាសាទរដ្ឋបាយ័ន ដែលមានប្រាង្គមានព្រះភក្ត្រនៃ[[ពោធិសត្វ]][[អវលោកេស្វរ]] ដែល[[ប្រាង្គ]]នីមួយៗមានកំពស់ច្រើនមាត្រ ឆ្លាក់ចេញពីថ្ម។ [[ប្រាសាទ]]សំខាន់ៗថែមទៀតត្រូវបានកសាងក្រោមរជ្ជកាល​របស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ គឺ[[បា្រសាទតាព្រហ្ម|តាព្រហ្ម]] [[ប្រាសាទបន្ទាយក្ដី|បន្ទាយក្ដី]] និង [[ប្រាសាទនាគព័ន្ធ|នាគព័ន្ធ]] ដូចគ្នាដែរក៏មានអាងផ្ទុកទឹក[[ស្រះស្រង់]]។ ស្របគ្នាដែរ បណ្ដាញផ្លូវធំមួយចំនួនត្រូវបានគេក្រាល ដែលភ្ជាប់ទៅកាន់ក្រុងនីមួយៗនៃអាណាចក្រ។ [[សាលាសំណាក់]] ១២១ នៅតាមផ្លូវទាំងនោះត្រូវបានសាងឡើងសំរាប់ពួកឈ្មួញ [[មន្ត្រីរាជការ]]និងអ្នកដំណើរ។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណឹងទេ ព្រះអង្គបានកសាង[[មន្ទីរពេទ្យ]]ចំនួន ១០២ ថែមទៀតផង។ ===ជយវម៌្មទី៧&nbsp;— ការរុងរឿងចុងក្រោយ=== បន្ទាប់ពីការសោយទិវង្គតនៃព្រះបាទជយវម៌្មទី៧ទៅ ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] (សោយរាជ្យ ១២១៩-១២៤៣) បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត។ ដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែរ ទ្រង់ក៏ជាពុទ្ធសាសនិក និងបានបង្ហើយប្រាសាទជាបន្តបន្ទាប់​ដែលចាប់ផ្ដើមសង់ឡើងក្រោមរជ្ជកាលបិតារបស់ព្រះអង្គ។ ជាអ្នកចំបាំងមួយអង្គ ទ្រង់មានជ័យជំនះតិចណាស់។ នៅឆ្នាំ ១២២០ ក្រោមការដាក់សំពាធពី[[ដាយវៀត]]ដែលអំណាចកាន់តែកើនឡើង និង[[សម្ព័ន្ធមិត្ត]][[ចាម]]របស់[[យួន]] ខ្មែរបានដកទ័ពចេញពីខេត្តមួយចំនួនដែលសញ្ជ័យបានពីចាម្ប៉ាកាលពីមុន។ នៅភាគខាងលិច ពួក[[ប្រជាជនសៀម|សៀម]]ដែលជាអ្នកនៅក្រោមអំណាចទ្រង់បានបះបោរ បង្កើតឡើងនគរសៀមទីមួយនៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]]និងបានរុញច្រានខ្មែរឲ្យត្រឡប់មកវិញ។ [[File:Le Baphuon (Angkor) (6832283873).jpg|thumb|left|[[បាពួន]] ប្រាសាទភ្នំបូជាទៅដល់ព្រះ[[ឥសូរ]]នៃ[[ហិណ្ឌូធម៌|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]។]] នៅក្នុងរយៈពេល ២០០ ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់ ពួកសៀមបានក្លាយជាសត្រូវធំនៃកម្ពុជា។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវម៌្មទី២ត្រូវបានស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]] (សោយរាជ្យ ១២៤៣-១២៩៥)។ ផ្ទុយនឹងស្ដេចសោយរាជ្យមុនៗ ព្រះអង្គគឺជាអ្នកកាន់[[ព្រហ្មញ្ញសាសនា]]និងក៏ជាអ្នកប្រឆាំងរុកគួនដល់[[ពុទ្ធសាសនា]]{{Citation needed|date=ខែ មីនា ២០១០}}​ដែរ។ ព្រះអង្គបានបំផ្លិចបំផ្លាញរូបបដិមាព្រះពុទ្ធនៅក្នុង[[អាណាចក្រ]]ជាច្រើន (អ្នក[[បុរាណវិទ្យា]]បានប៉ាន់ប្រមាណចំនួនជាង ១០០០០ ដែលក្នុងនោះមានស្លាកស្នាមតិចតួចដែលនៅសេសសល់) ហើយបានប្រែប្រាសាទពុទ្ធសាសនាទៅជាព្រហ្មញ្ញសាសនាវិញ។{{Citation needed|date=ខែមីនា ២០១០}} ពីខាងក្រៅ អាណាចក្ររងការគំរាមកំហែងនៅឆ្នាំ ១២៨៣​ ដោយពួក[[ម៉ុងហ្គោល]]ក្រោមការដឹកនាំរបស់មេទ័ព[[សាហ្កាទូ]] ជា[[មេទ័ព]]ម្នាក់របស់[[គូប៊ីឡៃខាន់]] ដែលជួនកាលត្រូវគេស្គាល់ថាជា សុហ្គេទូ រឺ សូឌុ ហើយក៏ជាចៅហ្វាយខេត្ត[[គ័ងចូវ]] ប្រទេសចិនដែរ។<ref name = "coedes127">{{Harvnb|សឺដេស|១៩៦៦|p=[http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC&pg=PA127 ១២៧]}}</ref> គឺជា[[ទលសេនា]]តូចចេញពីយុទ្ធនាការធំប្រឆាំងនឹងចាម្ប៉ានិង[[ដាយវៀត]]។ ព្រះមហាក្សត្របានបញ្ចៀសសង្គ្រាមជាមួយសត្រូវដ៏មានឥទ្ធិពល​របស់ព្រះអង្គ​ដែលនៅពេលនោះបានគ្រប់គ្រងប្រទេស[[ចិន]]ទាំងមូល ដោយថ្វាយសួយសាអាករជាប្រចាំឆ្នាំទៅកាន់ព្រះចៅ[[គូប៊ីឡៃខាន់]]។<ref name="coedes127" /> ការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជយវម៌្មទី៩បានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ ១២៩៥ ​ដែលនៅពេលនោះព្រះអង្គត្រូវបានទំលាក់ដោយព្រះ[[រាជសណិសារ]]របស់ទ្រង់ គឺព្រះបាទ[[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] ([[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២|ឥន្ទ្រវម៌្មទី៣]]) (សោយរាជ្យ ១២៩៥-១៣០៩)។ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីគឺជាអ្នកកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]] ជាសាខាពុទ្ធសាសនាដែលបាននាំមកដល់[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ពី[[ស្រីលង្កា]] និងបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់ទូទាំងតំបន់ភាគច្រើន។ នៅខែសីហា ១២៩៦ [[អ្នកការទូត]][[ចិន]][[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]បានមកដល់អង្គរ និងបានស្នាក់នៅក្នុងវាំងនៃស្ដេច[[ស្រេន្ទ្រវម៌្ម]]រហូតដល់ ខែ កក្កដា ១២៩៧។ លោកក៏មិនមែនជាអ្នកទីមួយ​ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកតំណាងប្រទេសចិនចុងក្រោយដែលបានមក[[ទស្សនកិច្ច]][[កម្ពុជា]]នោះទេ។ យ៉ាងណាមិញ ការស្នាក់នៅរបស់គាត់គឺគួរឲ្យកត់សំគាល់ពីព្រោះតែ​​ជីវ-តាក្វាន់ ក្រោយមកទៀតបានសរសេររបាយការណ៍លំអិតអំពីការរស់នៅ នៅអង្គរ។ គំនូរពិពណ៌នារូបភាពរបស់លោកគឺជាប្រភពមួយក្នុងចំណោមប្រភពដ៏សំខាន់បំផុត​ពេលសព្វថ្ងៃនេះដើម្បីស្វែងយល់អំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអង្គរ។ តាមរយៈការពិពណ៌នាអំពីមហា[[ប្រាសាទ]]ធំៗជាច្រើន ([[បាយ័ន]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] ក្នុងនោះយើងត្រូវតែអរគុណដល់លោកចំពោះព័ត៌មាន ​ថាប្រាង្គនៃបាយ័នក្នុងពេលនោះបានស្រោបដោយ[[មាស]]) អត្ថបទនេះក៏ផ្ដល់នូវព័ត៌មានដ៏មានតំលៃផងដែរ ចំពោះ[[ជីវភាព]]ប្រចាំថ្ងៃ​និងទំលាប់នៃពួក[[អ្នកស្រុក]][[អង្គរ]]ផងដែរ។ មានកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួចពីសម័យបន្តបន្ទាប់​ពីរជ្ជកាលព្រះបាទស្រេន្ទ្រវម៌្ម។ សិលាចារឹកដែលគេស្គាល់ចុងក្រោយលើស្ដម្ភមួយពីឆ្នាំ ១៣២៧។ គ្មានប្រាសាទធំៗបន្ថែមទៀតទេត្រូវបានគេកសាង។ ==ការរុងរោច== [[File:Cambodia-buddha-11thcentury.jpg|thumb|ចំលាក់ព្រះពុទ្ធខ្មែរសតវត្សទី១១]] [[File:Stele with seated Buddha from Cambodia or northeast Thailand, Khmer, 12th century, sandstone, HAA.JPG|thumb|ព្រះពុទ្ធទ្រង់ភ្នែនពីសតវត្សទី១២។]] ពួកអ្នកប្រវត្តិវិទូសង្ស័យលើការជាប់ទាក់ទងជាមួយការកាន់[[ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ]]របស់ព្រះរាជា៖ ដូច្នេះ ពួកព្រះរាជាទាំងនោះលែងរាប់អាន '''[[ទេវរាជ]]'''ទៀតហើយ ហើយគ្មានតំរូវឱ្យសង់ប្រាសាទធំៗសំរាប់ព្រះរាជាទៀតទេ រឺក៏សំរាប់[[ទេវ]]អង្គណាក្រោមការអភិរក្សរបស់ពួកទ្រង់​ដើម្បីឲ្យទេវៈទាំងនោះឈរជាតំណាងឡើយ។ ការដកចេញនូវគំនិតទេវរាជ ប្រហែលជា​មកពីការបាត់បង់អំណាច[[អាជ្ញា]]របស់ព្រះរាជា​និងក៏ដោយហេតុថាកង្វះ[[ពលករ]]។ គ្រឿងឧបករណ៍[[ការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក|គ្រប់គ្រងទឹក]]ក៏បានចុះអន់ថយ មានន័យថាទិន្នផលត្រូវបានធ្លាក់ចុះដោយសារទឹកជំនន់ រឺ [[គ្រោះរាំងស្ងួត]]។ កាលពីមុនទិន្នផលស្រូវបីដងក្នុងមួយឆ្នាំអាចទៅរួច&mdash; គឺជាការរួមចំណែកដ៏សំខាន់លើភាពរុងរឿងនិងឥទ្ធិពលរបស់កម្វុជទេឝ - ផលស្រូវធ្លាក់ចុះបានបន្ថែមធ្វើឲ្យអាណាចក្រនេះចុះអន់ថយទៅៗ។ ប្រទេសជិតខាងនៅខាងលិចនៃអាណាចក្រ គឺ[[នគរសៀម]]ដំបូង [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] ក្រោយមកបានវាយរុញច្រានអនុត្តរភាពរបស់អង្គរ អាណាចក្រខ្មែរក៏ត្រូវបានសញ្ជ័យដោយនគរសៀមមួយទៀត នៅភាគខាងក្រោមអាង[[ទន្លេចៅព្រះយា]] គឺ[[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]នៅឆ្នាំ ១៣៥០។ ចាប់តាំងពីសតវត្សទី១៤មក អយុធ្យាបានក្លាយជាសត្រូវនៃអង្គរ។ តាមរយៈរឿងរ៉ាវរបស់អង្គរ អយុធ្យាបានចាប់ផ្ដើមការវាយលុកជាច្រើនលើក។ ជាចុងក្រោយនិយាយរួមទៅ អង្គរត្រូវបានដាក់ជា[[ប្រទេសចំណុះ]]។ កងទ័ពសៀមបានដកថយទៅវិញបន្សល់ទុកអង្គរឱ្យគ្រប់គ្រង​ដោយពួកអភិជនក្នុងស្រុក ដែលមានស្វាមីភ័ក្តទៅនឹងអយុធ្យា។ រឿងរ៉ាវនៃសម័យអង្គរបានសាបរលាប​ពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ មានភស្តុតាងថា'''[[មរណៈងងឹត]]''' មានផលប៉ះពាល់លើស្ថានភាពដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ គឺជំងឺបេស្ត៍លើកដំបូងបានលេចឡើង​នៅប្រទេសចិននៅប្រហែលឆ្នាំ ១៣៣០​ និងរាលដាលទៅដល់[[អឺរ៉ុប]]នៅក្បែរឆ្នាំ ១៣៤៥។ [[កំពង់ផែ]][[សមុទ្រ]]ភាគច្រើននៅ​ស្របនឹងខ្សែធ្វើដំណើរពីចិនទៅអឺរ៉ុបបានដួលរលំដោយសារឥទ្ធិពលនៃជំងឺនេះ ក្នុងនោះមានការប៉ះពាល់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយលើការរស់នៅនៅ[[អាស៊ីអាគ្នេយ៍]]ទាំងមូល។ [[មជ្ឈមណ្ឌល]]ថ្មីនៃនគរខ្មែរគឺនៅឯទិស[[និរតី]] នៅ[[ឧត្តុង្គ]]ក្នុងតំបន់មួយនៅក្បែរ[[ភ្នំពេញ]]សព្វថ្ងៃនេះ។ យ៉ាងណាមិញ មានការបង្ហាញថាអង្គរមិនត្រូវបានគេបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនោះទេ។ ខ្សែស្រឡាយស្ដេចខ្មែរប្រហែលជានៅទីនោះ រីឯខ្សែទី២បានរើទៅភ្នំពេញដើម្បីបង្កើតនគរមួយស្របពេលគ្នា។ ការធ្លាក់អង្គរចុងក្រោយ ប្រហែលជាក្រោយមកដោយសារតែបន្ទេរនៃសេដ្ឋកិច្ច - ហើយនិងភាពចាំបាច់នៃ[[នយោបាយ]] ពេលនោះភ្នំពេញបាន ប្រែក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌល[[ពាណិជ្ជកម្ម]]ដ៏សំខាន់មួយនៅតាមដងទន្លេ[[មេគង្គ]]។ គំរោងសំណង់ចំណាយខ្ពស់និងជំលោះដណ្ដើមអំណាច​រវាង[[ព្រះញាតិវង្ស]]បានបិទបញ្ចប់សម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]។ ការស្រុតចុះខាង[[បរិស្ថានវិទ្យា]] និងការខូចខាត[[ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ]]​គឺជាចំលើយផ្សេងថ្មីមួយទៀតឆ្លើយតបទៅនឹងទីបញ្ចប់នៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ពួកអ្នក[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]ដែលកំពុងធ្វើការលើ គំរោងមហាអង្គរមានជំនឿថាខ្មែរមានប្រព័ន្ទផ្ទុកទឹក​និង[[ប្រឡាយ]]យ៉ាងល្អិតល្អន់ប្រើប្រាស់សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើដំណើរនិងការបញ្ចេញបញ្ចូលទឹក។ ប្រឡាយប្រើសំរាប់ការដាំដុះស្រូវ។ ដោយសារអត្រាប្រជាជនបានកើនឡើង ការទាញយកទឹកប្រើប្រាស់កាន់តែច្រើនពីប្រព័ន្ធ[[ធារាសាស្ត្រ]]នេះ។ ការចុះអន់ថយទាំងប៉ុន្មានរួមផ្សំដោយសារកង្វះទឹកនិងទឹកជំនន់។ ដើម្បីសំរបតាមកំណើន[[ប្រជាជន]]កំពុងតែកើនឡើង ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់ពី[[ភ្នំគូលែន]]​និងឆ្ការចេញដើម្បីបង្កើន[[ផ្ទៃដី]]ស្រែបន្ថែមទៀត។ ហេតុនឹងហើយបានធ្វើឱ្យមាន[[ចំរោះ]]ទឹកភ្លៀងនាំទៅដល់អវសាននៃប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹក។ ការបំផ្លាញណាមួយទៅដល់ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រប្រហែលជាបានបន្សល់ទុកនូវផលវិបាកដ៏ធំធេង។[http://www.signonsandiego.com/news/world/20040613-0915-fallenangkor.html 1] ក្នុង[[ព្រឹត្តិការណ៍]]នីមួយៗ ​មានភស្តុតាងអំពីសម័យកាលក្រោយមកទៀតអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងនឹងរមណីយស្ថានអង្គរ។ ក្រោមរបបនៃព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ព្រះញាយ៉ាត) ទ្រង់បានស្នងរាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នដើម្បីរុញច្រានពួក[[សៀម]]ឱ្យចាកចេញ ព្រះរាជវាំងក៏ត្រូវបានរើត្រលប់ទៅអង្គរវិញមួយរយៈកាលខ្លី។ ចាប់ពីសតវត្សទី១៧មក មានសិលាចារឹកខ្លះដែរ ផ្ដល់សក្ខីកម្មអំពីការតាំងលំនៅរបស់ជនជាតិ[[ជប៉ុន]]​ស្របពេលនោះ ក៏មានខ្មែររស់នៅទីនោះដែរ។ រឿងនិទានល្បីបំផុតរបស់[[យូកុនដាភ្វូ កាហ៊្សូភ្វូសាក|យូកុនដាភ្វូ-កាហ៊្សូភ្វូសាក]] ដែលលោកជាអ្នកបានចូលរួមបុណ្យ[[ចូលឆ្នាំខ្មែរ]]នៅទីនោះនៅឆ្នាំ ១៦៣២។ ==អរិយធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ== នៅសម័យអង្គរខ្មែរមានឈ្មោះថាជាមហាអំណាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដូច្នេះហើយអរិយធម៌ខ្មែរបានឡើងដល់កំរិតកំពូលនៅសតវត្សទី៩ដល់ទី១៣។ ភាពរុងរឿងនេះគេអាចសំគាល់ដោយផ្ទៃដីធំទូលាយ លាតសន្ធឹងសឹងទាំងអស់នៃផ្ទៃដីឥណ្ឌូចិនទាំងមូល​ដោយប្រាសាទសិលាមានចំនួនច្រើនរាប់ពាន់ប្រកប​ដោយក្បាច់រចនាគួរអោយកោតស្ញប់ស្ញែង​ផ្ទាំងសិលាចារឹកច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ មានទាំងភាសា[[សំស្ក្រឹត]] និង​[[ខ្មែរបុរាណ]]ឬជួនកាលមាន[[ភាសា]]ទាំងពីរលាយចំរុះគ្នា​ដោយរូបបដិមាគ្រប់ប្រភេទនិងបុរាណវត្ថុផ្សេងៗទៀត និងជាពិសេសដោយបរិក្ខា[[សង្ខរណ]] ដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃដូចជា [[បារាយណ៍]] [[ទំនប់ទឹក]] បណ្ដាញ[[ជលគតិ]] [[ផ្លូវថ្នល់]] [[ស្ពាន]]។ល។ ប៉ុន្តែចាប់ពីពាក់កណ្ដាលទី១នៃស.វទី១៣ ទៅការចុះដុនដាបក៏ចាប់មានបន្តិចម្ដងៗ​រហូតដល់ត្រូវបោះបង់រាជធានី[[អង្គរ]]ចោលនៅសតវត្សទី១៥ ដោយព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] (ពញាយ៉ាត)។ តទៅនេះយើងសាកល្បង បង្ហាញរូបភាព (តាមដែលអាចធ្វើបាន) នៃសង្គមខ្មែរក្នុងសម័យដ៏រុងរឿងនោះ។<ref>[[ត្រឹង ងារ]] ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១០៨</ref> ===នយោបាយ និង រដ្ឋបាល=== ====ព្រះរាជា==== [[File:Bayon Angkor Relief1.jpg|thumb|កងទ័ពខ្មែរដង្ហែក្បួន ពិពណ៌នាលើ[[បាយ័ន]]]] [[File:Bayonnavalbat01.JPG|thumb|សមរភូមិជើងទឹកប្រឆាំងនឹង[[ចាម]] [[បាយ័ន]]]] ដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធី[[ទេវរាជ]] ព្រះ[[រាជា]]ត្រូវមាន[[ឋានៈ]]ស្មើ[[អាទិទេព]]។ [[រាជធានី]]របស់ព្រះអង្គជាតំណាងនៃ[[ចក្កវាឡ]]ទាំងមូល: [[ប្រាសាទភ្នំ]]នៅកណ្ដាលក្រុងជា[[និមិត្តរូប]]ភ្នំព្រះ[[សុមេរុ]]ដែលគេចាត់ទុកថាជាស្នូលនៃ[[ចក្រវាល]] [[កំពែង]]និង[[គូទឹក]]ជានិមិត្តរូបជួរភ្នំនិងសមុទ្រដែលព័ទ្ធជុំវិញភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទភ្នំសំរាប់តំកល់[[លិង្គទេវរាជ]] អាចប្រើបានសំរាប់តែព្រះ[[រាជា]]មួយអង្គប៉ុណ្ណោះ លុះព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅប្រាសាទនោះនឹងក្លាយជាផ្នូររបស់ព្រះអង្គ។ លោក[[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]] (ចូវ-តាគ័ន) ដែលបានមកទស្សនាប្រទេសខ្មែរ​នៅចុងសតវត្សទី១៣បានធ្វើការពិពណ៌នាពីការយាងចេញរបស់ព្រះរាជា ដែលគួរឲ្យយើងចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ នៅមុខក្បួនដង្ហែមានពួក[[ទាហាន]]បន្ទាប់មកមានអ្នកកាន់[[ទង់ជ័យ]]និងអ្នកភ្លេង។ បន្ទាប់មកទៀត គឺពួក[[ស្រី]]ៗដែលមានគ្នាពីបីរយទៅប្រាំរយនាក់ មានសំលៀកបំពាក់ប្រកបដោយកំណាត់មាន[[ភ្ញី]]ស្លឹកឈើមានផ្កាសៀតក្នុង[[ផ្នួងសក់]]ដៃកាន់[[ទៀន]]ដែល​នៅពេលថ្ងៃក៏ត្រូវ​អោយឆេះដែរ។ តមកទៀតមានស្រីៗមួយពួកផ្សេងទៀតកាន់គ្រឿងប្រដាប់​[[ស្ដេច]]ធ្វើពី[[មាស]]និង[[ប្រាក់់]]និងគ្រឿងលំអទាំងអស់សុទ្ធសឹងតែជារបស់ប្លែកៗ។ តពីនោះមានស្រីៗមួយពួកទៀតដែលជារាជ[[អង្គរក្ស]]ដើរកាន់[[លំពែង]] និង [[ខែល]]។ តមកទៀតគឺរទេះ[[ពពែ]] រទេះសេះដែលសុទ្ធសឹងតុបតែងដោយគ្រឿង[[មាស]]។ ពួកក្សត្រ និងពួកនា[[ម៉ឺន]]សព្វមុខ[[មន្ត្រី]]សុទ្ធតែជិះដំរីដែលគេមើលពីចំងាយមកឃើញ​តែក្លស់ពណ៌[[ក្រហម]]ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់។ បន្ទាប់ពីពួកនេះ គឺ[[មហេសី]]និង[[ស្នំ]]របស់ព្រះរាជាដែលជិះ[[គ្រែស្នែង]] [[រទេះ]][[សេះ]] និង ដំរី ហើយមាន[[ក្លស់]]ជាងមួយរយលាបទឹកមាស។ ចុងក្រោយបង្អស់គឺព្រះរាជាដែលគង់ឈរលើ[[ដំរី]]ហើយទ្រង់កាន់[[ព្រះខ័ឌ្គ]]។ [[ភ្លុក]]ដំរីនេះសុទ្ធសឹងតែស្រោបមាសដែរ។ ឯក្លស់បាំងព្រះរាជាមានជាងម្ភៃ ជាក្លស់សចំរុះពណ៌មាស ហើយមានដងក៏ស្រោបមាសទៀត។ មានដំរីដទៃទៀតជាច្រើនដើរអមដំណើរព្រះអង្គ ហើយមានទាហានដទៃទៀតតាមការពារព្រះអង្គ។ ជនណាដែលឃើញព្រះរាជាហើយត្រូវតែលុតជង្គង់ហើយអោនក្បាលដល់ដី។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទំ.១០៨-១០៩</ref> ====អំណាចព្រះរាជា==== ដោយ[[លទ្ធិទេវរាជ]]អំណាចរបស់ព្រះរាជាមានប្រភពចេញមកពី[[អាទិទេព]]។ ព្រះអង្គមានអំណាចលើដីធ្លីទាំងអស់ : ការលក់ ការប្ដូរ ឬ ការធ្វើអំណោយ[[ដី]] ត្រូវតែមានសេចក្ដីយល់ព្រមពីព្រះអង្គទើបបាន។ ព្រះរាជាមានអំណាចទូលំទូលាយណាស់ : ព្រះអង្គជាអ្នកធ្វើ[[ច្បាប់]] ជាអ្នកជ្រើសរើសមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]នៃ[[កងទ័ព]] ជាអ្នកកាន់កាប់[[នយោបាយក្រៅប្រទេស]] (ពួក[[រាជទូត]]បរទេសត្រូវមកបង្គំគាល់ចំពោះព្រះអង្គ) ជាអ្នកកាត់សេចក្ដី (ប្រសិនបើរាស្ត្រណាចង់) ជា[[មេសាសនា]] (តែងតាំងពួក[[បព្វជិត]]ជាន់ខ្ពស់និងធ្វើអធិបតីក្នុងពិធី[[សាសនា]]ផ្សេងៗ) ជាអ្នកការពារប្រទេសមិនអោយសត្រូវយាយីពីខាងក្រៅនិងរ៉ាប់រងអោយមាន[[សន្តិភាព]]នៅខាងក្នុង។ គួរកត់សំគាល់ថាព្រះរាជាមិនគ្រាន់តែមាននាមថា ជា[[អគ្គបញ្ជាការ]]តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែព្រះអង្គជា[[មេទ័ព]]ដឹកនាំទ័ពចេញទៅប្រយុទ្ធ​ជាមួយ[[សត្រូវ]]នៅក្នុង[[សមរភូមិ]]តែម្ដង។ អត្ថបទ[[សិលាចារឹក]]ជាច្រើនបានកោតសរសើរចំពោះ[[គុណសម្បត្តិ]][[យោធា]]របស់ព្រះរាជាថា សុទ្ធសឹងតែមានតេជៈដៃខ្លាំងពូកែមានជ័យជំនះលើសត្រូវជានិច្ច។ នេះជាតំរាប់ល្អមួយសំរាប់ពលទាហានដែលកាន់​តែមានចិត្តក្លាហានក្នុងការប្រយុទ្ធការពារទឹកដីក្ដី ក្នុង[[ចំបាំង]]វាតអំណាចវាតទឹកដីតាមលទ្ធិទេវរាជក្ដី។ រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ([[អង្គរវត្ត]]និង[[បាយ័ន]]) បានបង្ហាញអោយឃើញថាទ័ពខ្មែរជំនាន់នោះមាន ពលថ្មើរជើង [[ពលសេះ]] [[ពលដំរី]] និង [[ពលជើងទឹក]] និងបង្ហាញអោយឃើញថាមានពលសំរាប់ផ្ដល់ស្បៀងថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបើតាមរូបចំលាក់ដដែលនោះឃើញថាទ័ពខ្មែរសម័យនោះច្បាស់​ជាមានរបៀបរៀបរយនិង[[វិន័យ]]ថ្លៃថ្នូរណាស់។ សិលាចារឹកវិញបានបញ្ជាក់​ថាការបះបោរទាំងឡាយត្រូវបានបង្ក្រាបយ៉ាងតឹងរឹង​ជាទីបំផុត ឯទាហានដែលមានគុណបំណាច់ចំពោះជាតិត្រូវបានលើកតំកើងជាអតិបរមា (ករណី[[សញ្ជកទាំង៤]]របស់[[ស្រីន្ទកុមារ]] បុត្រ[[ជយវម៌្មទី៨]]) ដោយមានការកសាងរូបបដិមា និងប្រាសាទសំរាប់រំលឹកគុណ។ ការដែលបង្ហាញអោយឃើញថា [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ|ព្រះរាជាសម័យអង្គរ]]មាន[[អំណាច]]ទូលំទូលាយនោះ ពុំមែនមានន័យថាព្រះអង្គជាអ្នកកាន់អំណាចផ្ដាច់ការទេ ព្រោះព្រះអង្គត្រូវគោរពវិន័យ[[វណ្ណៈក្សត្រិយ៍]] គោរព[[សិក្ខាបទសាសនា]] បានសេចក្ដីថាព្រះអង្គត្រូវប្រកបដោយ[[ទសពិធរាជធម៌]]។ [[សិលាចារឹកព្រះគោ]] ស្លោកទី៣បាននិយាយពីព្រះបាទ[[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]]ថា: ''ស្រីឥន្ទ្រវម៌្មធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រសម្បូណ៌សប្បាយ​ដោយការប្រតិបត្តិនូវវិន័យទាំង ៣ ប្រការ''។ ចំពោះប្រជារាស្ត្រ ព្រះរាជាតែងមានព្រះហឬទ័យអាណិតមេត្តា​និងប្រកបដោយយុត្តិធម៌ជានិច្ច។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]ទ្រង់បានខិតខំធ្វើឱ្យបានសំរេចឧត្តមគតិនេះ​ដោយបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពី[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]។ សិលាចារឹក[[មន្ទីរពេទ្យ]]របស់ព្រះអង្គបានចែងថា: ''ជំងឺរបស់ប្រជារាស្ត្រធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់ជាង​ជំងឺផ្ទាល់ព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាគឺសេចក្ដីឈឺចាប់សាធារណៈនេះ​ហើយជាសេចក្ដីឈឺចាប់របស់ព្រះរាជាទាំងឡាយ ពុំមែនសេចក្ដីឈឺចាប់ផ្ទាល់ទេដែលធ្វើអោយព្រះអង្គឈឺចាប់''។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំ.១០៩-១១០</ref> ====ការបន្តរាជសម្បត្តិ==== បើតាមគោលការណ៍ បុត្រច្បងអាចឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះបិតា ប៉ុន្តែបើគ្មានបុត្រទេញាតិណាម្នាក់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ ចំពោះការបន្តរាជសម្បត្តិនេះ មានមតិពីរផ្ទុយគ្នា : អ្នកខ្លះយល់ថាមានតែញាតិជាប់ខ្សែខាងស្រីទៅនឹង​ព្រះរាជាទើបអាចឡើងស្នងរាជ្យបាន អ្នកខ្លះទៀតយល់ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ុន្តែបានបញ្ជាក់ថាទាល់តែជាប់[[ញាតិ]]ខ្សែខាងស្រីជាមួយស្ដេចមុន ឬ ត្រូវយកក្សត្រីស្ត្រីណាមួយ​ក្នុងគ្រួសារស្ដេចមុន ទើបអាចទទួល[[រាជសម្បត្តិ]]បាន។ ក្នុងករណីដែលព្រះរាជាទទួលរាជសម្បត្តិហើយនៅតែក្មេងពេក នោះកិច្ចការរដ្ឋត្រូវបាន[[ព្រះរាជគ្រូ]]ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====ពួកបរិវារ==== រូបចំលាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គង់លើបល្ល័ង្កទទួលគារវកិច្ចពីពួកបរិវារ​ដែលមានជាអាទិពួក[[រាជវង្សានុវង្ស]] មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ទាំងខាងស៊ីវិលនិងខាងទាហាន និងបុគ្គលិកមួយចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់។ ព្រះរាជាគង់ក្នុង[[រាជវាំង]]សង់ពីឈើ។ លោកជីវ-តាក្វាន់ (ចូវ-តាគ័ន) មានការស្ញប់ស្ញែងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះភាពរុងរឿង​និងប្រណីតភាពនៃរាជវាំងនេះ ជាពិសេសចំពោះសាល[[សវនាការ]]ដែលមានបង្អួចមាស ហើយនៅខាង[[ស្ដាំ]]និងខាង[[ឆ្វេង]]មានសសរបួនជ្រុងមានដាំ[[កញ្ចក់]]តំរៀបគ្នា។ល។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១</ref> ====រដ្ឋបាល==== =====រដ្ឋបាលកណ្ដាល===== ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋត្រូវស្ថិតនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់[[អភិជន]]មួយក្រុមតូច។ តំណែងធំៗត្រូវបានទៅ[[រាជវង្សានុវង្ស]] ឯតំណែងជា[[បុរោហិត]] អ្នកប្រារព្ធពិធីនៃទេវរាជ [[ព្រះរាជគ្រូ]]ត្រូវបានទៅសមាជិកត្រកូល[[ព្រាហ្មណ៍]]ខ្លះដែលនិយមការបន្តតំណែងដោយរាប់ញាតិ​តាមខ្សែស្រី។ វណ្ណៈក្សត្រិយ៍​និងវណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ជាវណ្ណៈខ្ពស់ស្ថិតដាច់ពីវណ្ណៈរាស្ត្រទូទៅគឺជាវណ្ណៈបញ្ញវន្តនិងជាតំណាង​អរិយធម៌ឥណ្ឌា។ វណ្ណៈកំពូលទាំងពីរនេះច្រើនចងសម្ព័ន្ធមេត្រីជាមួយគ្នា។ ព្រះរាជាទ្រង់ប្រទានសវនការពីរដងក្នុងមួយថ្ងៃ សំរាប់ដោះស្រាយកិច្ចការរដ្ឋ។ ពួកនាម៉ឺនឬពួកប្រជារាស្ត្រដែលមានការចូលមកបង្គំគាល់ត្រូវរង់ចាំព្រះអង្គដោយអង្គុយផ្ទាល់ដី។ ពេលដែលព្រះអង្គយាងមក​ដល់ទាំង[[មន្ត្រី]]ទាំងប្រជារាស្ត្រត្រូវលើកដៃប្រណម្យ​ហើយអោន[[ក្បាល]]ដល់ដី។ នៅក្នុង[[រដ្ឋបាលកណ្ដាល]] គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើន មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្លះមានមុខងារជាទីប្រឹក្សាខ្លះទៀតទទួលបន្ទុកធំៗ​នៅក្នុងវាំងឬកាន់ទ័ពនិងឈរត្រួតនៅតាម [[ខេត្ត]] [[ខណ្ឌ]] ឯមន្ត្រីជាន់ទាបត្រូវបានជ្រើសរើសដោយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់​ហើយមាននាទីនៅបំរើពួកនេះ។ [[សញ្ញាសក្ដិ]]គេសំគាល់ដោយប្រភេទ[[គ្រែស្នែង]] (មាសឬប្រាក់) និងចំនួន[[ក្លស់]] (ដងមាសឬដងប្រាក់)។ =====រដ្ឋបាលភូមិភាគ===== នៅក្នុងរដ្ឋបាលភូមិភាគ គេឃើញមានមន្ត្រីច្រើនជាន់ច្រើនថ្នាក់ទៀតគឺមានតាំងពី[[អធិការ]] ([[អាជ្ញាហ្លួង]]?) ចៅហ្វាយខេត្ត [[មេស្រុក]] [[មេភូមិ]] [[មេឃ្លាំង]] [[មេខ្នង]] (?) [[មេត្រួត]] ([[មេការ]]?)។ល។ ស្ត្រីក៏មានមុខងារសំខាន់ណាស់ដែរ: ខ្លះធ្វើជាហោរា ខ្លះទៀតធ្វើជាចៅក្រមក្នុងរាជវាំង។ ចំពោះការធ្វើ[[សច្ចាប្រណិធាន]]របស់មន្ត្រី ថាស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះមហាក្សត្រនោះ គេមិនដឹងថានេះជា[[វិធានការ]]ទូទៅឬគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយសំរាប់ចងភ្ជាប់មន្ត្រីទៅនឹងព្រះរាជា​កាលណាឡើង​សោយរាជ្យមិនស្របច្បាប់?<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១១-១១២</ref> ===វប្បធម៌ និង សង្គម=== [[Image:Bayonmarket01.JPG|thumb|left|205px|ទិដ្ឋភាពផ្សារខ្មែរនៅលើជញ្ជាំង​[[ប្រាសាទបាយ័ន]]]] គេអាចដឹងអំពីខ្មែរបុរាណតាមរយៈសិលាចារឹកជាច្រើន និងកំណត់ត្រារបស់ [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]។ ខ្មែរបុរាណពឹងផ្អែកយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ​កសិកម្មដាំស្រូវ។ ប្រជាកសិករដាំដុះស្រូវនៅតាមដង[[បឹងទន្លេសាប]]​និងនៅតាមទីទួលនានា​ពេលដែលមានទឹកជំនន់។ ស្រែចំការ​ស្រោចស្រពដោយទឹកបានពី[[បារាយណ៍]]​ [[អាងស្ដុក]]ទឹកធំៗ​និង[[អូរប្រឡាយ]]ផងដែរ។ នៅតាមភូមិមានដាំដើមត្នោត [[ដើមឈើហូបផ្លែ]] និង[[បន្លែបង្ការ]]ផងដែរ។ ត្រីជាប្រភព[[ប្រូតេអ៊ីន]]ចំបងគេ។ ប្រជាជនកែច្នៃ​ត្រីជា[[ប្រហុក]] ឬ[[អាំង]] ដុត ចំហុយត្រី​ដោយខ្ចប់នឹង[[ស្លឹកចេក]]។ ស្រូវអង្ករ ជាប្រភពអាហារចំបងផងដែរ។ គេចិញ្ចឹម[[គោក្របី]] [[ជ្រូក]] [[មាន់]][[ទា]]នៅក្រោមផ្ទះ ព្រោះផ្ទះគេច្រើនសង់ជាជើងសសរខ្ពស់ៗដើម្បីការពារទឹកជំនន់។ ផ្ទះរបស់[[កសិករ​]]សង់នៅក្បែរវាលស្រែ​តាមជាយក្រុង ជញ្ជាំងផ្ទះធ្វើពីឫស្សីត្បាញ ដំបូលប្រក់ស្បូវ និងមានជើងសសរ។ ផ្ទះត្រូវបានចែកជា ៣ ផ្នែក​ដោយជញ្ជាំងឬស្សីត្បាញ ដោយមួយផ្នែកជាបន្ទប់​ឪពុកម្ដាយ មួយផ្នែកជាបន្ទប់កូនស្រី និងមួយផ្នែកធំជាងគេ​ជា[[បន្ទប់ទទួលភ្ញៀវ]]។ កូនប្រុសគ្មានបន្ទប់ផ្ទាល់ខ្លួនទេ ហេតុនេះគេត្រូវដេកនៅកន្លែងណាដែលខ្លួនរកបាន។ ផ្ទះបាយស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោយផ្ទះឬក៏នៅ​ក្នុងបន្ទប់មួយដាច់ដោយឡែក។ ព្រះមហាក្សត្រនិង​ពួកអភិជន​រស់នៅក្នុងវាំង​និងគេហដ្ឋានធំៗ​នៅ[[ទីក្រុង]]។ [[វាំង]]​ឬ[[គេហដ្ឋាន]]​ទាំងនោះ​ធ្វើ​ឡើង​ពីសារធាតុ​ដូចគ្នានឹង​ផ្ទះប្រជាជន​សាមញ្ញដែរ តែខុសត្រង់ថា​គេប្រើ[[ក្បឿង]]ធ្វើអំពីឈើ និងមានលំអដោយក្បាច់ប្រណិតៗ ព្រមទាំង​មានបន្ទប់ច្រើន។ ប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញស្លៀក[[សំពត់]]ដែលចុងខាងមុខត្រូវទាញនៅចន្លោះជើងទាំងពី​រនិងចងភ្ជាប់ទៅក្រោយដោយខ្សែក្រវាត់។ ពួកអភិជននិងព្រះមហាក្សត្រស្លៀកពាក់សាច់កំណាត់ល្អៗប្រណិតថ្លៃៗ។ ស្ត្រីៗពាក់ចំរៀកកំណាត់ដើម្បីដណ្ដប់ដើមទ្រូង​ រីឯស្ត្រីអភិជនមានកំណាត់វែង​ដែលគ្របដល់ស្មា។ បុរស និងស្ត្រីបង់[[ក្រមា]]។ សាសនាសំខាន់គឺ[[ហិណ្ឌូសាសនា|ព្រហ្មញ្ញសាសនា]] បន្ទាប់មក[[សាសនាព្រះពុទ្ធ]]ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរ។ [[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] និង [[ឥសូរ|ព្រះសិវ]]គឺជាពួកទេវៈដែលគេនិយម។ [[File:Reliefs of the Bayon (6597692067).jpg|thumb|right|200px|[[ការប្រជល់មាន់]]លើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] ====សាសនា និង លទ្ធិផ្សេងៗ==== =====សាសនា===== [[File:Cambogia, vishnu, prov. ignota, stile di transizione tra baphuon e angkor vat, 1150-1210 ca..JPG|thumb|upright|វិស្ណុ រចនាបថ[[បាពួន]]]] នៅសម័យអង្គរ សាសនាមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងនយោបាយប៉ុន្តែសាសនា នៃវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំពុំដែលមានឯកភាពទេ គឺតែងតែផ្លាស់ប្ដូរទៅតាមចំណូលចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ: ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[ឥសូរ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនា[[នរាយណ៍|ព្រះវិស្ណុ]] ព្រះរាជាខ្លះកាន់សាសនាព្រះ[[ព្រហ្ម]]និងខ្លះទៀតកាន់ព្រះ[[ពុទ្ធសាសនា]]។ ចំពោះហេតុការណ៍បែបនេះ លោកស៊ីលវែង-ឡឺវី ថាគឺកើតមកពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃសង្គមខ្មែរតែម្ដង។ យ៉ាងណាមិញ នៅសម័យនោះ[[សាសនា]]ត្រូវគេចាត់ទុកដូចទំនិញ​ដែលគេចាត់ទុកដូចទំនិញដែលគេនាំចូលឬជា[[វប្បធម៌​]]ថ្លៃថ្នូរសំរាប់តែព្រះរាជានិងពួក[[អភិជន]] ហើយមិនសូវជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងស្រទាប់ទាបៗនៃ សង្គមដែលនៅតែថែរក្សាជំនឿលើអារក្ស[[អ្នកតា]]ជាដើម។ លោកជីវ-តាក្វាន់កាលមកស្រុកខ្មែរបានសង្កេតឃើញថាមានមនុស្សគោរពដុំថ្មដែលលោក[[ប៉ូល ប៉េលល្យ៉ូត|ប៉ូល-ប៉េលល្យ៉ូត]] ស្មានថា ជាលិង្គព្រះឥសូរតែតាមការពិតគឺថ្មអ្នកតានេះឯង។ ពីស.វ.ទី៩ដល់១១ គណៈ[[សិវនិយម]]មានឧត្តមភាពលើគណៈឯទៀតៗ ព្រោះព្រះរាជាភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋដោយការប្រារព្ធធ្វើពិធីទេវរាជ​ព្រះរាជាមាន​ឋានៈស្មើ[[អាទិទេព]] (ព្រះឥសូរ) ហើយមាន[[សិវលិង្គ]]ជាតំណាងតំកល់ក្នុង[[ប្រាសាទភ្នំ]]។ ប៉ុន្តែក្នុងរយៈពេលខាងលើនេះគេបានសង្កេតឃើញថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតែងបានយកព្រះហឫទ័យទុកដាក់ និងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះសាសនាឯទៀតដែលបានរួមរស់ជាមួយគ្នាយ៉ាងសុខដុមរមនា (Syncretisme religieux) ដែលមាន[[សិលាចារឹក]]និង[[រូបបដិមា]]អាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងបរិបូណ៌លើកលែងតែ​ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]]ដែលមានការបះបោរបីលើក ហើយដែលគេឃើញពួកបះបោរដើរវាយកំទេច[[សិវលិង្គ]]និង[[ទេវបដិមា]]ចោល។ នៅសតវត្សទី១២ គណៈ[[វិស្ណុនិយម]]ត្រូវបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី២]] គោរពរាប់អានសំបើមដូចមាន[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ជាសក្ខីភាពស្រាប់។ [[អង្គរវត្ត]]មានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំដដែល ប៉ុន្តែគឺសំរាប់តំកល់វិស្ណុបដិមាទៅវិញរីឯក្បាច់រចនាក៏សុទ្ធ​តែទៅតាមបែប[[វិស្ណុនិយម​]]ទាំងអស់ (រូបចំលាក់ [[រឿងរាមកេរ្តិ៍ ]] [[រឿងមហាភារតៈ]] [[រឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ]]។ល។)។ ហេតុបានជាដូច្នេះ ព្រោះក្នុងពេល​ជាមួយគ្នានៅក្នុង[[ប្រទេស]]ឯទៀតក៏មានការនិយមគោរពព្រះវិស្ណុនេះដូចគ្នាដែរ។ តពីនេះទៅ គេឃើញថា[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]ដែលបាននាំចូលមកតាំងពីសម័យ[[ចេនឡា|កម្វុជ]] (ស.វ.ទី៨) ហើយដែលបានព្រះបាទ[[សូរ្យវម៌្មទី១]]កាន់ម្ដងរួចហើយ (ស.វ.ទី១១) ត្រូវបានព្រះរាជាលើកតំកើងជាសាសនាសំរាប់រដ្ឋតែម្ដង ជាពិសេសក្នុង[[រជ្ជកាល]]របស់ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៨]]។ ប្រាសាទ[[បាយ័ន]]ដែលព្រះអង្គសាងឡើងនៅមានទ្រង់ទ្រាយជាប្រាសាទភ្នំ ហើយស្ថិតនៅកណ្ដាល[[រាជធានី]]ដដែល តែរូបតំណាងព្រះរាជាគឺជា[[ពុទ្ធបដិមា]]ទៅវិញ ([[ពុទ្ធរាជ]])។ ហេតុអ្វីបានជាមានការប្រែប្រួលយ៉ាងនេះ? ត្រង់នេះគួរគប្បីជ្រាបថា ការវាយយកបានក្រុងអង្គរដោយទ័ព[[ចាម]]នៅគ.ស ១១៧៧ ហើយជាលើកទី១ផងនោះជាអន្លូងមួយយ៉ាងធ្ងន់វាយទៅលើ[[លទ្ធិទេវរាជ]]។ ប្រជារាស្ត្រទំនងជាចង់លែងជឿទៅលើប្រសិទ្ធភាពនៃលទ្ធិនេះទៀតហើយ ក៏ប៉ុន្តែពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ជាបរិវារនៅមានឥទ្ធិពលខ្លាំងក្លាណាស់នៅឡើយ ទើបព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ទ្រង់ឈ្វេងយល់ថាត្រូវតែរក្សាទុករបស់ចាស់ខ្លះ (មិនអាចកំចាត់ចោលភ្លាមៗបានទេ) ហើយយករបស់ថ្មីខ្លះមកប្រើដើម្បីអោយមានសង្ឃឹមដល់ប្រជារាស្ត្រដោយផ្សំ[[ធាតុ]][[សិវនិយម]]ខ្លះ (ប្រាសាទភ្នំ) និង[[ពុទ្ធនិយម]]ខ្លះ (ពុទ្ធរាជ)។ ដូច្នេះយើងឃើញថាពុទ្ធសាសនាមហាយានបានមកដល់ទាន់ពេលវេលា ដើម្បីស្រោចស្រង់ជាតិអោយមានពន្លឺឡើងវិញក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ឆ្នាំ ១១៧៧។ ដែលព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ហ៊ានយកលទ្ធិនេះមកប្រើព្រោះពេលនោះ[[ពុទ្ធសាសនិក]]ក៏មានកាន់តែ​ច្រើនណាស់ហើយ ហើយម្យ៉ាងទៀត[[លទ្ធិ]]នេះជាលទ្ធិបែប[[មនុស្សនិយម]] មានទំនោរទោរទៅរកជីវភាពប្រជារាស្ត្រទូទៅដូច [[រូបចំលាក់]]នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័នជាសក្ខីភាពស្រាប់ ហើយដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញនូវព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាចំពោះប្រាជារាស្ត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់បានកសាង[[មន្ទីពេទ្យ]] ១០២ សំរាប់ជនទាំង៤[[វណ្ណៈ]]ចូលព្យាបាល[[ជំងឺ]]បានដូចៗគ្នា។ ទាំងនេះសអោយឃើញថា នៅចំពោះប្រជារាស្ត្រលទ្ធិ[[ពុទ្ធសាសនាមហាយាន]]​មានសមត្ថភាពមិនចាញ់លទ្ធិទេវរាជទេ គឺមានសមត្ថភាពការពារស្រោចស្រង់និងបំរើរាស្ត្របានដូចគ្នា។ តែអកុសល ការផ្លាស់ប្ដូរសាសនានៅតែមានបន្តទៅទៀត។ ព្រះបាទ[[ជយវម៌្មទី៩]]ត្រឡប់ទៅរក[[សិវនិយម]]វិញ​ដែលជាហេតុបណ្ដាលអោយមានប្រតិកម្មយ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីពួក[[ព្រាហ្មណ៍]]ប្រឆាំង​នឹងពុទ្ធសាសនារហូតដល់មានការវាយកំទេច ឬកោសលុបព្រះ[[ពុទ្ធបដិមា]]ចោល។ ស្ថានការណ៍បែបនេះទំនងជាមានសភាពរ៉ាំរ៉ៃរហូតដល់[[បដិវត្តន៍]][[អង្គជ័យ|នាយត្រសក់ផ្អែម]]ដែលបានយក​[[ពុទ្ធសាសនាហីនយាន]]​មកជំនួសជាស្ថាពររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រទំ.១១៣</ref> =====លទ្ធិបុគ្គលនិយម===== ពីស.វ.ទី៩ ដល់ស.វ.ទី១២ គេឃើញមានការកសាងរូបបដិមាជាច្រើននៃទេវ-ទេវីឬ ពោធិសត្វប៉ុន្តែរូបបដិមាទាំងនោះពុំមែនតំណាងទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វចំៗទាំងអស់ទេ មួយភាគធំជាតំណាងព្រះរាជា រាជវង្សានុវង្ស [[រាជគ្រូ]]ឬជនដែលមានគុណចំពោះជាតិដែលគេលើកតំកើងអោយមានឋានៈស្មើទេវ-ទេវី ឬ [[ពោធិសត្វ]]។ ឈ្មោះនៃរូបបដិមាទាំងនោះសុទ្ធតែកើតឡើង​ដោយការផ្សំនាមផ្ទាល់នៃបុគ្គលដែលគេគោរពជាមួយនឹងនាមទេវ-ទេវីឬពោធិសត្វ។ គួរគប្បីសង្កេតថា [[លទ្ធិបុគ្គលនិយម]]នេះមានសភាពរុងរឿងយ៉ាងខ្លាំងនៅចុងស.វ.ទី១២។ យ៉ាងណាមិញ សិលាចារឹក[[ភិមានកាស]]បាននិយាយថាព្រះនាង[[ជយទេវីទី២]] [[អគ្គមហេសី]]របស់ព្រះបាទ [[ជយវម៌្មទី៨]] ''បានសាងនៅគ្រប់ទិសទីនូវរូបបដិមានៃព្រះបិតា ព្រះមាតា បងប្អូនញាតិមិត្តដែលព្រះនាងបានស្គាល់ច្បាស់ឬគ្រាន់តែឮគេនិយាយប្រាប់''។ ម្យ៉ាងទៀតក្រោយពីព្រះនាងចូលទិវង្គតទៅ បងស្រីរបស់ព្រះនាងនាម[[ឥន្ទ្រទេវីទី២]] ''បានសាងរូបបដិមារបស់ព្រះនាងយ៉ាងច្រើន របស់ព្រះរាជានិងរបស់[[ព្រះនាង]]ផ្ទាល់នៅពាសពេញទីក្រុង''។ ===សេដ្ឋកិច្ច និង សិល្បៈ=== [[File:Bayonmarket01.JPG|thumb|right|ផ្សារខ្មែរនៅលើប្រាសាទ[[បាយ័ន]]]] [[លទ្ធិទេវរាជ]]បានផ្ដល់អោយព្រះរាជានូវឋានៈអាទិទេព ប៉ុន្តែអាទិទេពនេះមិនមែនស្ថិតដាច់ពីមនុស្សលោកទេ ព្រះអង្គនៅជាមួយមនុស្ស​ហើយមានការមើលសុខទុក្ខរបស់ប្រជារាស្ត្រថែមទៀតផង។ ដូច្នេះដើម្បីបង្ហាញអោយឃើញថាព្រះអង្គ​មានមហិទ្ធិរឹទ្ធិខ្លាំងពូកែសមឋានៈជា[[អាទិទេព]]មែននោះ​ព្រះអង្គត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាអោយប្រជារាស្ត្របានស្គាល់​នូវភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ដោយហេតុនោះ ព្រះអង្គត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយ[[កសិកម្ម]]លូតលាស់ជាអតិបរិមា គឺត្រូវធ្វើអោយមានទឹកបរិបូរមិនបាច់ពឹងពាក់ទៅលើទឹក[[ភ្លៀង]]ទៀត ដោយការកសាង[[បារាយណ៍]]ធំៗដែលមានសល់ខ្លះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផង។ កិច្ចការនេះ រាស្ត្របានរួបរួមគ្នាបំពេញដោយស្មោះស្ម័គ្រជាទីបំផុត ព្រោះមានជំនឿយ៉ាងមាំទៅលើលទ្ធិទេវរាជ​ដែលមានប្រសិទ្ធភាពអាចធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិផង រំដោះប្រទេសជាតិ​អោយរួចផុតពីបរទេសផង។ បើតាមលោកជីវ-តាក្វាន់ ([[ចូវ តាគ័ន|ចូវ-តាគ័ន]]) ខ្មែរនៅសម័យនោះអាចធ្វើស្រែបាន ៣ ទៅ ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ លោក[[ហ្រង់រី ស្ទៀរលីង|ហ្រង់រី-ស្ទៀរលីង]] [[អ្នកឯកទេសជាតិ]][[ស៊្វីស]]ម្នាក់បានគន់គូរឃើញថា នៅលើផ្ទៃដី ១០០០ គ.ម ក្រឡានៅតំបន់អង្គរគេអាចផលិតស្រូវបានក្នុងមួយឆ្នាំប្រហែល ១៥០០០០ តោនដែលអាចចិញ្ចឹមប្រជាជនបានដល់ទៅ ៨០០០០០ នាក់ ហើយនៅសល់ ៤០% ទៀតអាចនាំយកទៅផ្ដល់អោយតំបន់ផ្សេងទៀត។ គឺការចំរើនលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចនេះ​ហើយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រជារាស្ត្រចូលរួម​ក្នុងការកសាងប្រាសាទតាមតំរូវការរបស់លទ្ធិទាំងពីរ គឺលទ្ធិទេវរាជនិងលទ្ធិបុគ្គលនិយម។ ដូច្នេះ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មសម័យនោះគេសង្កេតឃើញមានប្រាសាទពីរបែប៖ *១.ប្រាសាទភ្នំជាប្រាសាទសង់លើខឿនច្រើនជាន់សំរាប់លទ្ធិទេវរាជ ([[បាគង]] [[បាខែង]] [[បក្សីចាំក្រុង]] [[ប្រាសាទធំ]] [[មេបុណ្យខាងកើត]] [[ប្រែរូប]] [[តាកែវ]] [[បាពួន]] [[អង្គរវត្ត]] [[បាយ័ន]])។ *២.ប្រាសាទសង់ទាបនឹងដីជាប្រាសាទសំរាប់លទ្ធិបុគ្គលនិយម ([[ព្រះគោ]] [[លលៃ]] [[បន្ទាយឆ្មារ]] [[ព្រះខាន់]] [[តាព្រហ្ម]] ។ល។)។ ម្យ៉ាងទៀតគេបានសង្កេតឃើញថាពីរាជមួយ​ទៅរាជមួយទៀតប្រាសាទមានទំហំកាន់តែធំឡើង ហើយកាន់តែច្រើនឡើង។ ត្រង់នេះបង្ហាញអោយឃើញថា ព្រះរាជាអង្គរហាក់ដូចជាបានប្រណាំងប្រជែង​ក្នុងការលើក[[កិត្យានុភាព]]របស់ព្រះអង្គ។ ចំពោះប្រាសាទដូចបានរៀបរាប់រួចមកហើយនេះ ពុំមែនមានត្រឹមតែការកសាងហើយចប់នោះទេ គឺប្រជារាស្ត្រមានការផ្គត់ផ្គង់នូវគ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់​និងដង្វាយផ្សេងៗនិងមានភារៈត្រូវទៅនៅបំរើ​និងថែរក្សាប្រាសាទទាំងនោះថែមទៀត។ ឧទាហរណ៍: ដូចជា[[ប្រាសាទតាព្រហ្ម]]កសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១១៨៦ ដោយព្រះបាទជយវម៌្មទី៨សំរាប់ឧទ្ទិសចំពោះ[[វិញ្ញាណក្ខន្ធ​]]នៃព្រះមាតានិងព្រះគ្រូនិងបដិមារូបឯទៀតចំនួន ២៦០ មាន[[ភូមិ]]ចំណុះ ៣១៤០ ភូមិ (សំរាប់ផ្គត់ផ្គង់ប្រដាប់ប្រើប្រាស់ និងដង្វាយផ្សេងៗ) មានមនុស្សនៅចាំបំរើថែរក្សា ៧៩៣៦៥ នាក់ (ក្នុងចំណោមនេះមាន ១២៦៤០ នាក់ ស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទជានិច្ច)។ គ្រឿងប្រដាប់ប្រើប្រាស់ជា[[ដង្វាយ]]មាន: ចានមាសទំងន់ជាង ៥ តោន [[ចាន]]ប្រាក់មួយទំងន់ដូចគ្នា [[ពេជ្រ]]ទាំងគ្រាប់ធំ ៣៥ គ្រាប់ [[ត្បូងមុក្ដារ]] ៤០៦២០ គ្រាប់ ត្បូងយ៉ាងល្អ ៤៥៤០ គ្រាប់ [[ផ្តិល]]មាសធំមួយ រនាំងស្រុកចិន ៩៦៧ គ្រែធ្វើដោយ[[សំពត់]]ល្អ ៥១២ [[ក្លស់]] ៥២៣។ ចំពោះ[[ស្បៀងអាហារ]]មាន: [[អង្ករ]] [[ស្ករ]] [[ទឹកដោះគោ]] [[ប្រេង]] [[ទឹកឃ្មុំ]] [[ក្រមួន]] [[ខ្លឹមចន្ទន៍]] [[កប៌ូរ]] គ្រឿង[[ចីវរ]]។ នេះចំពោះប្រាសាទតែមួយផង ឃើញថាការប្រើប្រាស់កំលាំងមនុស្ស និងទ្រព្យសម្បត្តិអស់យ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ទៅហើយ ចុះបើខ្មែរយើងមានប្រាសាទដល់ទៅរាប់ពាន់​ តើតំរូវការទាំងខាងកំលាំងមនុស្សទាំង​ខាងទ្រព្យសម្បត្តិមានដល់ប៉ុន្មាន? ចំពោះបញ្ហានេះប្រវត្តិវិទូជាច្រើនបានចាត់ទុកថា ការកសាងប្រាសាទរួម និងចំបាំងដ៏វែងឆ្ងាយ (សូរ្យវម៌្មទី២វាយ[[យួន]]ផង [[ចាម]]ផង [[មន]]ផង) ជាកត្តាមួយនៃការធ្លាក់ចុះនៃអរិយធម៌អង្គរនេះឯង។<ref>ត្រឹង ងារ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរទំព័រ១១៥-១១៦</ref> {{Commons category|ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ}} ==ទំនាក់ទំនងជាមួយមហាអំណាចតំបន់== [[File:Entrance-phimai.jpg|thumb|right|200px|[[ឧទ្យានប្រវត្តិសាស្ត្រពិមាយ|ពិមាយ]] រមណីយដ្ឋានទីក្រុងខ្មែរបុរាណនៃ ''វិមាយបុរ'']] កំឡុងពេលបង្កើតចក្រភពនេះ ខ្មែរបានបិទខ្ទប់ទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ នយោបាយ និង ពាណិជ្ជកម្មជាមួយ [[សៃលេន្ទ្រ|ជ្វា]]<ref name="Shadows">{{cite book |url =http://books.google.co.id/books?id=mhkw4Psq0SQC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Angkor+Borobudur+Jayavarman+II+Java&source=bl&ots=abREpPSAuh&sig=BIdxrUZV_UHb1JX8LYQbal3Q0UE&hl=id&sa=X&ei=__RaT_mVDYXprQe2iom4BA&ved=0CDYQ6AEwAw#v=onepage&q=Angkor%20Borobudur%20Jayavarman%20II%20Java&f=false |title =Dancing in shadows: Sihanouk, the Khmer Rouge, and the United Nations in Cambodia |last =Widyono |first =Benny |year =2008 |work = |publisher =Rowman & Littlefield Publisher |accessdate =25 February 2013 }}</ref> និងក្រោយមកជាមួយចក្រភព[[ស្រីវិជយ]]ដែលតាំងនៅខាងក្រៅសមុទ្រខ្មែរខាងត្បូង។ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានបង្កើតទំនាក់ទំនងជាមួយ[[រាជវង្សចោល]]របស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង<ref>India: A History by John Keay p.223</ref> និងចិនផងដែរ។ ចក្រភពនេះក៏បានជាប់ដៃនឹងសង្គ្រាមជាតំណគ្នានិងរដ្ឋសត្រូវដោយមាននគរជិតខាង [[ចាម្ប៉ា]] [[តម្ព្រលិង្គ]] [[មហាវៀត]] [[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] និង [[នគរអយុធ្យា|អយុធ្យា]]។ ពួកស្មេរអារ៉ាប់នៅសតវត្សទី៩ និងទី១០ កំរវែកញែកអឺរ៉ុបក្រៅពីអ្វីដែលជាភាពអន់ថយរបស់អឺរ៉ុបណាស់ ប៉ុន្តែពួកគេក៏បានចាត់ទុកក្សត្រនៃអាល់ហិណ្ឌ (ឥណ្ឌា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍) ជាស្ដេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចធំទាំងបួនក្នុងលោក។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel</ref> ព្រះមហាក្សត្រនៃ[[រាជវង្សរាឝ្ដ្រកូដ]]ត្រូវបានពិពណ៌នាជាក្សត្រអាល់ហិណ្ឌធំបំផុត ប៉ុន្តែរាប់ទាំងក្សត្រតូចៗនៃអាល់ហិណ្ឌរួមមានពួកក្សត្រនៃ [[ជ្វា]] [[នគរបាកាន|បាកាន]] និង ពួកក្សត្រខ្មែរនៅកម្វុជទេឝត្រូវបានពិពណ៌នាមិនឈប់ឈរដោយពួកអារ៉ាប់ថាជាក្សត្រប្រកបដោយមហាឫទ្ធានុភាព និង បំពាក់ដោយកងទ័ពមនុស្ស សេះ យ៉ាងក្រាស់ក្រែល និងដំរីរាប់ម៉ឺន។ ក្សត្រទាំងអំបាលម៉ាននោះត្រូវបានស្គាល់ដោយសារតែមានភោគទ្រព្យជាមាស និងប្រាក់យ៉ាងច្រើនក្រៃលែង។<ref>India and Indonesia During the Ancien Regime: Essays by P. J. Marshall, Robert Van Niel: p.41</ref> ==ថែវរូបប្រាសាទ== ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅកម្ពុជា=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Banteay Samre, Cambodia (2211425643).jpg|[[ប្រាសាទបន្ទាយសំរែ]] Image:Thommanon Temple, Angkor, Cambodia.jpg|[[ប្រាសាទធម្មនន្ទ]] Image:Ta Keo wakxy.jpg|[[ប្រាសាទតាកែវ]] Image:PrasatKravan.JPG|[[ប្រាសាទក្រវាន់]] File:Prè Rup (Angkor) (6953384297).jpg|[[ប្រាសាទប្រែរូប]] File:Angkor Chau Say Tevoda 2009.jpg|[[ប្រាសាទចៅសាយទេវតា]] Image:Preah Khan temple ruins (2009).jpg|[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅប្រទេសថៃ=== <div class="center"> <gallery perrow="6"> Image:Phanom Rung Wikimedia Commons.jpg|[[ប្រាសាទភ្នំរុង]] Image:Phimai-AVR2008-002.jpg|[[ប្រាសាទពិមាយ]] Image:Lopburi Prang Sam Yot.jpg|[[ប្រាង្គបី|ប្រាសាទប្រាង្គបី]] File:Prasat Sikhoraphum - Sikhoraphum.jpg|[[ប្រាសាទស្រីខរភូមិ]] Image:Prasat Sdok Kok Thom-011.jpg|[[ប្រាសាទស្ដុកកក់ធំ]] </gallery> </div> ===ប្រាសាទសម័យអង្គរនៅលាវ=== {| style="background:white; color:black; height:230px; margin:auto; vertical-align:bottom;" border="0" cellspacing="0" cellpadding="10" |+style="background:white; color:black"| |- style="text-align:center;" |[[Image:Wat Phu Champasak - Laos - 01.JPG|200x100px|thumb|<center>[[វត្តភូ]]</center>]] |[[File:Wat Si Muang.jpg|200x100px|thumb|<center>[[វត្តស្រីមឿង]]</center>]] |} ==បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យនៅសម័យមហានគរ== {| class="wikitable" | colspan="5"|<center> <font color="#000080">'''បញ្ជីរាយនាមព្រះមហាក្សត្រនៅសម័យមហានគរ'''</font></center> |- | width="10%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''លេខរៀង'''</font> | width="25%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះមហាក្សត្រ'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">'''ព្រះនាមផ្ទាល់'''</font> | width="20%" height="47" align="center" | <font color="#000080">''' រជ្ជកាល'''</font> |- | ១ | [[ជយវម៌្មទី៣]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨០២-៨៥០ |- | ២ | [[ជយវម៌្មទី៤]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ៨៥០-៨៧៧ |- | ៣ | [[រុទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ២០២៥------ |- | ៤ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ?-? |- | ៥ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី១]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៨៧៧-៨៨៩ |- | ៦ | [[យសោវម៌្មទី១|យឝោវម៌្មទី១]] | [[យឝោវធ៌ន]] | align="center" | ៨៨៩ |- | ៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី២]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៨៨៩-៩២៥ |- | ៨ | [[ឦឝានវម៌្មទី២]] | ឦឝានវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩២៨ |- | ៩ | [[ជយវម៌្មទី៥]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩២៥-៩៤១ |- | ១០ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៣]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ៩៤១-៩៤៤ |- | ១១ | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | រាជេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ៩៤៤-៩៦៨ |- | ១២ | [[ជយវម៌្មទី៦]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ៩៦៨-១០០១ |- | ១៣ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០០១-១០០២ |- | ១៤ | [[ជយវីរវម៌្ម]] | ជយវីរវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០០៨ |- | ១៥ | [[សូរ្យវម៌្មទី១|សូយ៌្យវម៌្មទី១]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១០០២-១០៥០ |- | ១៦ | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី២]] | ឧទយាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១០៥០-១០៦៦ |- | ១៧ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤]] | ហឝ៌វម៌្ម | align="center" | ១០៦៦-១០៨៥ |- | ១៨ | [[ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ន្ឫបតេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១០៨៥-១១១៣ |- | ១៩ | [[ជយវម៌្មទី៧]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១០៨០-១១០៧ |- | ២០ | [[យុវរាជទី២]] | មិនស្គាល់ | align="center" | ១១០៧-? |- | ២១ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១០៧-១១១៣ |- | ២២ | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២]] | សូយ៌្យវម៌្ម | align="center" | ១១១៣-១១៥០ |- | ២៣ | [[ហឝ៌វម៌្មទី៥]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥០-១១៥១ |- | ២៤ | [[ធរណេន្ទ្រវម៌្មទី៣]] | ធរណេន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១១៥១-១១៦? |- | ២៥ | [[យឝោវម៌្មទី២]] | យឝោវម៌្ម | align="center" | ១១៦?-១១៦៥ |- | ២៦ | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម | align="center" | ១១៦៥-១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | ២៧ | [[ជយវម៌្មទី៨]] | ជយវធ៌ន | align="center" | ១១៨១-១២១៨ |- | ២៨ | [[ឥន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវម៌្ម | align="center" | ១២២០-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[នគរសុខោទ័យ|សុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | ២៩ | [[ជយវម៌្មទី៩]] | ជយវម៌្ម | align="center" | ១២៤៣-១២៩៥ |- | ៣០ | [[ស្រេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | ឥន្ទ្រវរម៌្មទី៣ | align="center" | ១២៩៥-១៣០៨ |- | ៣១ | [[ស្រេន្ទ្រជយវម៌្ម]] | ឝ្រីជយវម៌្ម | align="center" | ១៣០៨-១៣២៧ |- | ៣២ | [[ជយវម៌្មទី១០]] | សីហនុរាជ | align="center" | ១៣២៧-១៣៣? |- | ៣៣ | [[អង្គជ័យ]] | ពញាជ័យ | align="center" | ១៣៣៦-១៣៤០ |- | ៣៤ | [[និព្វានបាទ]] | និព្វានចក្រ | align="center" | ១៣៤០-១៣៤៦ |- | ៣៥ | [[សិទ្ធានរាជា]] | | align="center" | ១៣៤៦-១៣៤៧ |- | ៣៦ | [[លំពង្សរាជា]] | លំពង្សរាជា | align="center" | ១៣៤៧-១៣៥៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | ៣៧ | [[បាសាត]] | | align="center" | ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | ៣៨ | [[បាអាត]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | ៣៩ | [[កំបង់ពិសី]] | | align="center" | ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | ៤០ | [[ស្រីសុរិយោវង្ស]] រឺ [[ស្រីសុរិយោទ័យទី១]] | | align="center" | ១៣៥៧-១៣៦៦ |- | ៤១ | [[បរមរាមាធិបតី]] | បរមរាមា | align="center" | ១៣៦៦-១៣៧៣ |- | ៤២ | [[ធម្មាសោករាជ]] រឺ [[បរមសោករាជ]] | ធម្មាសោក | align="center" | ១៣៧៣-១៣៩៤ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | ៤៣ | [[ឥន្ទរាជា]] | ពញាព្រែក | align="center" | ១៣៩៤-១៤០១ |- | ៤៤ | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី២]] រឺ បរមរាជាទី២ | ពញាយ៉ាត | align="center" | ១៤០១-១៤៦៣ |} ====សូមមើលផងដែរ==== *[[ចេនឡា|កម្វុជ]] *[[ចេនឡាទឹកលិច|កម្វុជទឹក]] *[[ចេនឡាដីគោក|កម្វុជគោក]] *[[ដើមសម័យអង្គរ|ដើមសម័យមហានគរ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==គន្ថនិទ្ទេស== *{{Citation | last = សឺដេស| first =ហ្សក| title =ការបង្កើតអាស៊ីអាគ្នេយ៍| year =១៩៦៦|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យកាលីផ្វញ៉ា|isbn = 0520050614|url=http://books.google.com/books?id=qgrAFlAC4-QC}} * {{cite book|last1= ភ្វ្រីមែន|first1= ម៉ាយឃើល|authorlink1= ម៉ាយឃើល ភ្វ្រីមែន (ជាងថតរូប)|last2= ហ្សាក់|first2= ខ្លូដ|authorlink2= ហ្សាក់-ខ្លូដ|title= អង្គរបុរាណ|year= ២០០៦|publisher= សៀវភៅទន្លេ|isbn= 9748225275|ref= FreJac2006}} * {{cite book|last= ហ៊ីហ្កហ៊ែម|first= ឆាលឡេះ|authorlink= ឆាឡេះ ហ៊ីហ្កហ៊ែម (បុរាណវិទូ)|title= អរិយធម៌អង្គរ|year= ២០០១|publisher= ហង្ស|isbn= 978-1842125847|ref= Higham2001}} * [[វិតថូរៀ រ៉ូវិដា|វិតថូរៀ-រ៉ូវិដា]]: ''ទេវកថាខ្មែរ'' សៀវភៅទន្លេ, ISBN 974-8225-37-2 * [[ប៊្រូណូ ដេហ្កិនស៍|ប៊្រូណូ-ដេហ្កិនស៍]] (engl: [[រូថ ស្ឆារមែន|រូថ-ស្ឆារមែន]]): ''អង្គរ - បេះដូងនៃចក្រភពអាស៊ីមួយ'', ថេមស៍ & ហាដ់សុន, ISBN 0-500-30054-2 * {{cite book|last= ខេយ៉េស|first= ឆាលឡេះ អ៊ែផ្វ|title= ទៀបកោះមាស|url= http://books.google.com/books?id=g3oajnKzUNEC|year= ១៩៩៥|publisher=សារព័ត៌មានសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ៃ|isbn= 978-0824816964|ref= Keyes1995}} * {{cite book|title= អង្គរ: ប្រាសាទខ្មែរអច្ឆរិយៈរបស់|last= រូននី|first= ដាន អ៊ែផ្វ|year= ២០០៥|edition= ទី៥|publisher= អូឌិស្សេ|isbn= 9789622177277|ref= Rooney2005}} * [[ដាវីដ ភី ឈែនដ្លឺរ]]: ''ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានវ៉ិសវ្យូ, ISBN 0-8133-3511-6 * [[ចូវ តាគ័ន|ជីវ-តាក្វាន់]]: ''ទំនៀមទម្លាប់កម្ពុជា'', សង្គមសៀម, ISBN 974-8359-68-9 * [[ហង់ហ៊្រី មូហ៊ុត|ហង់ហ៊្រី-មូហុត]]: ''ការធ្វើដំណើរនៅសៀម កម្ពុជា លាវ និង អណ្ណាម'', ក្រ.ផ្កាឈូកស, ចំកាត់., ISBN 974-8434-03-6 * {{cite book|last= វិខខឺរី|first= ម៉ាយឃើល|title= សង្គម សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និង នយោបាយនៅកម្ពុជាបុរេអង្គរ: សតវត្សទី៧-៨|year= ១៩៩៨|publisher= តូយ៉ូបាំងកូ|isbn= 978-4896561104|ref= Vickery1998}} * [[បិនចាមីន វ៉ខខឺរ|បិនចាមីន វ៉ខខឺរ]], ''ចក្រភពអង្គរ: ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៃកម្ពុជា'', សារព័ត៌មានស៊ិហ្គណិត ខាល់ឃូត្តា ១៩៩៥។ {{Commons category|អាណាចក្រខ្មែរ}} ==តំណខាងក្រៅ== {{coord|13|26|N|103|50|E|source:kolossus-plwiki|display=title}} [[Category:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[Category:អតីតចក្រភពអាស៊ី]] [[Category:ចក្រភពហិណ្ឌូក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ]] [[Category:រាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្ម]] o28rlzwi6fmvpcsta1ydvt5q3si7bdj 0 34532 323227 322835 2025-07-04T07:23:03Z RandomPoopedBoi 27248 323227 wikitext text/x-wiki {{Infobox official post | post = នាយករដ្ឋមន្ត្រី | body = ព្រះរាជាណាចក្រថៃ | native_name = นายกรัฐมนตรีแห่งราชอาณาจักรไทย | insignia = Seal of the Office of the Prime Minister of Thailand.svg | insigniasize = | insigniacaption = ត្រានាយករដ្ឋមន្ត្រី | flag = Flag of the Prime Minister of Thailand.svg | flagsize = | flagborder = yes | flagcaption = ទង់នាយករដ្ឋមន្ត្រី | flagborder = yes | image = {{multiple image | border = infobox | total_width = 250 | image_style = border:1; | perrow = 2 | image1 = Prime Minister Narendra Modi at the Exchange of MoUs and Joint Press Statements along with the Prime Minister of Thailand, Ms Paetongtarn Shinawatra at Bangkok, in Thailand on April 03, 2025 (crop) (cropped).jpg | link1 = ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ | image2 = Phumtham Wechayachai 30 May 2025.jpg | link2 = ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ }} | imagesize = 200px | incumbent = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] | acting = | incumbentsince = ថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤<br>{{small|(អំណាចត្រូវបានព្យួរតាំងពីថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥)}}<br>'''នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទី'''<br>'''[[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]]'''<br>ចាប់​តាំងពី ថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ | department = [[ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី (ថៃ)|ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី]]<br>[[រដ្ឋាភិបាលថៃ|រាជរដ្ឋាភិបាលថៃ]] | style = [[ឯកឧត្តម]] | type = | status = [[ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល]] | abbreviation = | member_of = {{ubl|[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]|[[ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ (ថៃ)|ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ]]|[[បញ្ជាការប្រតិបត្តិសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង]]}} | reports_to = [[រដ្ឋសភាថៃ|រដ្ឋសភា]] | residence = [[វិមានពិស្ណុលោក]] | seat = [[វិមានរដ្ឋាភិបាលថៃ|វិមានរដ្ឋាភិបាល]] | nominator = | appointer = [[ព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]] | appointer_qualified = | termlength = សរុបមិនអាចលើសពីប្រាំបីឆ្នាំ<ref>{{cite news |title= Unofficial Translation Constitution of the Kingdom of Thailand | url=https://cdc.parliament.go.th/draftconstitution2/download/article/article_20180829093502.pdf |access-date=24 September 2023}}</ref> | termlength_qualified = {{small|(មួយអាណត្តិ បួនឆ្នាំ, អាចបន្តបានមួយអាណត្តិ)}} | constituting_instrument = [[រដ្ឋធម្មនុញ្ញថៃ]] | precursor = | formation = ២៨ មិថុនា ១៩៣២ | first = [[ព្រះយាមនោបៈករណ៍និតិធាដា]] | last = | abolished = | succession = | unofficial_names = | deputy = [[ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី]] | salary = ១២៥,៥៩០ [[បាត (រូបិយវត្ថុ)|฿]] {{small|(ក្នុងមួយខែ)}}<ref>{{cite news |last1=Nanuam |first1=Wassana |title=PM, cabinet to offer their salaries to Covid sufferers |url=https://www.bangkokpost.com/thailand/general/2146327/pm-cabinet-to-offer-their-salaries-to-covid-sufferers#:~:text=Currently%2C%20Prime%20Minister%20Prayut%20receives%20a%20monthly%20salary%20of%2075%2C590%20baht%20and%20a%20monthly%20position%20allowance%20of%2050%2C000%20baht%20which%20comes%20to%20125%2C590%20baht%20in%20total.%20Over%20three%20months%20he%20will%20be%20donating%20376%2C770%20baht. |website=Bangkok Post |access-date=24 កញ្ញា 2023}}</ref> | website = {{URL|http://www.thaigov.go.th/}} }} '''នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ''' ([[ភាសាថៃ|សៀម]]៖ [[:wikt:นายกรัฐมนตรี|นายกรัฐมนตรีไทย]]) គឺជា[[ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល]]នៃប្រទេស[[ថៃ]]។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីក៏ត្រូវជាប្រធាននៃ[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]ផងដែរ។ តំណែងនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោយ[[បដិវត្តន៍សៀមឆ្នាំ១៩៣២|បដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៣២]] នៅពេលដែលប្រទេសថៃបានប្តូរមកប្រកាន់របប[[រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ]]។ មុន[[រដ្ឋប្រហារថៃឆ្នាំ២០១៤|រដ្ឋប្រហារ]] នាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានជ្រើសរើសតាមរយៈការបោះឆ្នោតដោយទទួលយកសម្លេងភាគច្រើននៅក្នុង[[សភាតំណាងរាស្ត្រ (ថៃ)|សភាតំណាងរាស្ត្រ]] ហើយក្រោយមកគឺត្រូវតែងតាំងដោយ[[ព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រ]]។ ការជ្រើសរើសនៅក្នុងសភានីមួយៗគឺផ្អែកទៅលើថា នាយករដ្ឋមន្រ្តីគឺត្រូវជាមេដឹកនាំនៃគណបក្សធំបំផុត ឬជាមេដឹកនាំនៃសម្ព័ន្ធនយោបាយធំបំផុតនៅក្នុងសភា។ យោងទៅតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវបានតែងតាំងតែពីរដងគត់ នេះមានន័យថានាយករដ្ឋមន្រ្តីអាចកាន់អំណាចដោយកំណត់បានត្រឹម ២ អាណត្តិប៉ុណ្ណោះ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃបច្ចុប្បន្នគឺលោកស្រី[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] ដោយលោកស្រីបានចូលកាន់តំណែងនេះនៅថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ ក្រោយពីអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក[[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]ត្រូវបានដកចេញពីតំណែង។ គិតត្រឹមថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ លោកស្រីត្រូវបានតុលាការរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្យួរពីតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដោយមានលោក[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]]បានឡើងបម្រើការជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទី ប៉ុន្តែមកដល់ថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា លោក[[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]]ក៏បានឡើងកាន់តំណែងបន្តជំនួសលោកសុរិយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទី។ ==ប្រវត្តិសាស្ត្រ== តំណែងមួយនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយផ្អែកលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញសៀមនៃឆ្នាំ១៩៣២ ដោយដំបូងមានឈ្មោះថា"ប្រធាននៃ[[គណៈកម្មាធិការប្រជាជនសៀម|គណៈកម្មាធិការប្រជាជន]]" (ประธานคณะกรรมการราษฎร) ហើយក្រោយបន្តិចមកទើបប្តូរមក"នាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀម"។ តំណែងនេះត្រូវបានស្ថាបនាឡើងដោយយងគំរូតាមតំណែង[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃសហរាជាណាចក្រ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃចក្រភពអង់គ្លេស]]បន្ទាប់ពីសៀមបានផ្លាស់ប្តូរមកប្រកាន់របប[[ប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសភា]]នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣២។ មុនឆ្នាំ១៩៣២ ប្រទេសថៃបានប្រកាន់របប[[រាជាធិបតេយ្យផ្តាច់ការ]]ដែលមានព្រះមហាក្សត្រជាអ្នកកាន់អំណាចផ្តាច់មុខ ពោលគឺកាន់អំណាចជាប្រមុខរដ្ឋផងនិងរដ្ឋាភិបាលផង។ ប៉ុន្តែ គេបានសម្លឹងមើលឃើញថា នៅពាក់កណ្តាលនិងចុងរជ្ជកាលផ្តាច់ការនៃ[[រាជវង្សចក្រី]] មានបុគ្គលមួយចំនួនដែលមិនមែនជាស្តេចបានកាន់មុខតំណែងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលនេះ។ ឧទាហរណ៍៖ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះចៅ[[មង្កុដ]]គឺមាន[[សម្តេចចៅព្រះស្រីសុរិយវង្សស៍]]ជាអ្នកកាន់តំណែងប្រមុខរដ្ឋាភិបាល ចំណែកឯក្នុងរជ្ជកាលចៅ[[ចុល្លាង្ករណ៍]]វិញមានព្រះអង្គម្ចាស់[[ដំរង្ស រាជានុភាព]]ជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។ គេបានចាត់ទុកថាតំណែងដើម (មុន) នៃតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីគឺ"សមុហនាយក" (สมุหนายก) ដែលត្រូវបានកាន់កាប់ដោយ"អង្គមហាសេនាបតី" (อัครมหาเสนาบดี)។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀមទីមួយគឺ[[ព្រះម៉ានូផាកន និទិថាដា]]ដែលជាអតីតចៅក្រមម្នាក់។ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ឈ្មោះនៃតំណែងនេះត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរពី"នាយករដ្ឋមន្រ្តី''សៀម''" ទៅ "នាយករដ្ឋមន្ត្រី''ថៃ''"។ ចាប់តាំងពីបង្កើតមក តំណែងនេះគឺភាគច្រើនត្រូវបានកាន់កាប់ដោយមេយោធា, នាយករដ្ឋមន្ត្រីចំនួន ១៦ រូបក្នុងចំណោមសរុប ២៥ រូបនិងរួមទាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រីបច្ចុប្បន្នផងដែរគឺសុទ្ធតែធ្លាប់ឬកំពុងបម្រើការឱ្យយោធា។ ការចូលកាន់កាប់តំណែងដោយក្រុមយោធាគឺផ្តើមពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃទី២ ឈ្មោះ[[ព្រះផាហនផុនផាយុហសេនា|ផុត ផាហនយ៉ូទិន]]នៅក្នុង[[រដ្ឋប្រហារសៀមឆ្នាំ១៩៣៣|រដ្ឋប្រហារឆ្នាំ១៩៣៣]]។ អ្នកដែលបម្រើការជានាយករដ្ឋមន្ត្រីយូរជាងគេគឺលោកសេនាប្រមុខ[[ផ្លេក​ ភិបួនសង្ក្រាម]]ដែលបម្រើការបានរយៈពេល ១៤ឆ្នាំ ១១ខែ និង ១៨ថ្ងៃ។ អ្នកបម្រើការខ្លីជាងគេបំផុតគឺលោក[[ថាវី បុនយ៉ាកែត]]ដោយបានកាន់កាប់តំណែងបានត្រឹម ១៨ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។<ref>{{cite web |url=http://www.cabinet.thaigov.go.th/bb_main41.htm |script-title=th:ที่สุด! ที่สุด! ของนายกรัฐมนตรี และคณะรัฐมนตรีไทย |accessdate=2008-12-21 |language=Thai |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081216041026/http://www.cabinet.thaigov.go.th/bb_main41.htm |archivedate=16 December 2008}}</ref> តាំងពីចេញនិម្មិតកម្មមកមាននាយករដ្ឋមន្ត្រីចំនួន ៩ រូបត្រូវបានគេធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់ចេញពីតំណែង, ៣ រូបត្រូវបានដកសិទ្ធិតាមដីការបស់តុលាការ និង ១១ រូបត្រូវបានលាលែងពីតំណែង។ នាយករដ្ឋមន្រ្តីក្មេងជាងគេបង្អស់គឺ[[សេនី ប្រាមុខ]]ដោយលោកបានឡើងកាន់តំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីដំបូងនៅអាយុ ៤០ ឆ្នាំ។ ប្រទេសថៃបានទទួលមាននាយករដ្ឋមន្រ្តីស្រីដំបូងគេបង្អស់គឺអ្នកស្រី[[យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាតត្រា]]នៅក្នុងឆ្នាំ២០១១។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃទាំងអស់គឺសុទ្ធតែកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ។ ==ការតែងតាំង== នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃរាជអាណាចក្រថៃគឺតម្រូវឱ្យមានសមាជិកភាពនៅក្នុងសភាតំណាងរាស្ត្រ។<ref>[[2007 Constitution of Thailand]]</ref> មុនរដ្ឋប្រហារ ដើម្បីត្រូវតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រី បុគ្គលដែលគេបានតែងតាំងនោះនឹងត្រូវតែមានការគាំទ្រពីសមាជិក ១/៥ នៃសមាជិកសភាទាំងអស់។ ក្រោយពីទទួលបានសម្លេងឆ្នោតភាគច្រើននៅក្នុងសភា សេចក្តីសម្រេចនឹងត្រូវអនុម័តហើយបញ្ជូនទៅព្រះមហាក្សត្រ បន្ទាប់មកទៀតព្រះអង្គនឹងធ្វើការណាត់ជួបជាផ្លូវការដោយផ្តល់ការយល់ព្រមរបស់ទ្រង់ចំពោះសេចក្តីសម្រេចនោះ។ ព្រឹត្តិការណ៍ខាងលើនេះត្រូវតែប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងក្រោមរយៈពេល ៣០ ថ្ងៃក្រោយពីការចាប់ផ្តើមសម័យប្រជុំដំបូងនៃសភាតំណាងរាស្ត្របន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោត។ ប្រសិនបើមិនអាចជ្រើសរើសបេក្ខជនណាបានក្រោមរយៈពេល ៣០ ថ្ងៃទេនោះ វាគឺជាកាតព្វកិច្ចរបស់[[ប្រធានរដ្ឋសភាថៃ|ប្រធានរដ្ឋសភា]]ក្នុងការបញ្ជូនឈ្មោះសមាជិកណាម្នាក់ដែលខ្លួនគិតថាសក្តិសមបំផុតទៅឱ្យព្រះមហាក្សត្រ។ បុគ្គលដែលតែងតាំងគឺត្រូវតែជាប្រធានឬជាមេដឹកនាំនៃ[[បញ្ជីរាយនាម គណបក្សនយោបាយនៅថៃ|គណបក្សនយោបាយ]]ធំជាងគេនៅក្នុងសភាជាន់ទាប ឬជាមេដឹកនាំនៃសម្ព័ន្ធនយោបាយធំបំផុតក្រោយការបោះឆ្នោត។ ==មុខងារ== នាយករដ្ឋមន្ត្រីគឺជាប្រធាន[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃ|គណៈរដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេស]]។ ការតែងតាំងនិងការដកតំណែងពីរដ្ឋមន្ត្រីណាមួយគឺត្រូវធ្វើឡើងដោយការពិភាក្សាគ្នារវាងសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រីផ្សេងៗទៀត។ ក្នុងនាមជាមេដឹកនាំនៃរដ្ឋាភិបាល នាយករដ្ឋមន្ត្រីគឺត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះការបរាជ័យនិងការបំពេញមុខងារនានារបស់រដ្ឋមន្រ្តីនិងរដ្ឋាភិបាលខ្លួនទាំងមូល។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីមិនអាចកាន់តំណែងជាប់ៗគ្នាច្រើនជាង ៨ ឆ្នាំនោះទេ (ពោលគឺលើសពី ២ អាណត្តិ)។ ក្នុងនាមជាសមាជិកម្នាក់ដ៏សំខាន់ជាងគេបំផុតក្នុងរដ្ឋាភិបាល នាយករដ្ឋមន្ត្រីគឺជាអ្នកតំណាងឱ្យប្រទេសថៃនៅបរទេសនិងជាអ្នកនាំពាក្យទីមួយឱ្យរដ្ឋាភិបាលក្នុងប្រទេស។ ក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នាយករដ្ឋមន្រ្តីត្រូវតែដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្រ្តីខ្លួនក្នុងការប្រកាសសេចក្តីថ្លែងការណ៍ពីគោលនយោបាយនៃរដ្ឋាភិបាលលោកនៅចំពោះមុខសម័យប្រជុំរដ្ឋសភារួមក្នុងរយៈពេលដប់ប្រាំថ្ងៃ។<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7802554.stm | work=BBC News | title=Thai PM speech off amid protests | date=29 December 2008 | accessdate=22 May 2010}}</ref> នាយករដ្ឋមន្ត្រីក៏ត្រូវទទួលខុសត្រូវដោយផ្ទាល់ចំពោះមន្ទីរស្តីការមួយចំនួនផងដែរដូចជា៖ ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការសម្ងាត់ជាតិ ការិយាល័យថវិកា ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ ការិយាល័យក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋ ការិយាល័យគណៈកម្មការមន្ត្រីស៊ីវិល [[ការិយាល័យនៃក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមជាតិ]] ការិយាល័យនៃគណៈកម្មការអភិវឌ្ឍន៍វិស័យសាធារណៈ ហើយនិង[[បញ្ជាការប្រតិបត្តិការសន្តិសុខផ្ទៃក្នុង]]។ រាល់វិក័យប័ត្រប្រាក់ត្រូវតែឆ្លងកាត់ការពិនិត្យទទួលយល់ព្រមពីនាយករដ្ឋមន្រ្តីសិនទើបអាចណែនាំនៅក្នុងរដ្ឋសភាបាន។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចត្រូវដកចេញពីតំណែងបានដោយការធ្វើ"ការបោះឆ្នោតគ្មានទំនុកចិត្ត"។ ដំបូងឡើយ ការបោះឆ្នោតគឺត្រូវមានសម្លេង ១ ភាគ ៥ នៃសមាជិកសភាសរុបសិនទើបអាចធ្វើការពិភាក្សាអំពីបញ្ហានោះ។ ក្រោយពីការពិភាក្សាគ្នាហើយ ការបោះឆ្នោតគ្មានទំនុកចិត្តនឹងអាចប្រព្រឹត្តិធ្វើទៅបានដោយត្រូវការតែសម្លេងភាគច្រើនប៉ុណ្ណោះដើម្បីដកនាយករដ្ឋមន្ត្រីចេញពីតំណែង។ ដំណើរនេះគឺមិនអាចធ្វើឡើងចំនួនពីរដងបាននោះទេនៅក្នុងសម័យប្រជុំចំនួនមួយ។ ==ការិយាល័យ និងលំនៅស្នាក់អាស្រ័យ== នាយករដ្ឋមន្ត្រីគឺត្រូវទទួលជំនួយការងារពី[[ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី (ថៃ)|ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី]] (สำนักนายกรัฐมนตรี) ដែលជានាយកដ្ឋានថ្នាក់ខុទ្ទកាល័យដឹកនាំដោយរដ្ឋមន្រ្តីចំនួនពីររូប។ ការិយាល័យនេះគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[វិមានរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសថៃ]]នៅក្នុងតំបន់ឌូស៊ីតនៃទីក្រុងបាងកក។ [[វិមានពិសានុលោក]] (บ้านพิษณุโลก) គឺជាគេហដ្ឋានផ្លូវការរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅចំកណ្តាលក្រុងបាងកក។ វិមាននេះត្រូវបានកសាងឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ[[វជិរាវុធ]] ហើយវាបានក្លាយជាគេហដ្ឋានផ្លូវការរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩។ ដោយមានពាក្យចចាមអារាមថាវិមាននេះគឺសម្បូរទៅដោយប្រលឹងខ្មោចច្រើន ដូច្នេះនាយករដ្ឋមន្ត្រីភាគច្រើនគឺតែងតែស្នាក់នៅក្នុងគេហដ្ឋានផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ ហើយបានប្រើប្រាស់វិមាននេះសម្រាប់តែពេលមានកិច្ចការពាណិជ្ជកម្មនោះទេ។<ref>{{Cite web |url=http://www.cgmoore.com/blog/view.asp?id=629 |title=A Thai Ghost Story by Christopher G. Moore |access-date=2020-10-28 |archivedate=2017-01-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170122232734/http://www.cgmoore.com/blog/view.asp?id=629 |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.lerson.sc.chula.ac.th/bc/index.php/articles/history/baan-phitsanulok Chuan takes a home with haunting history]</ref> ==ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី== {| class="wikitable" width=80% !មុខតំណែង !!នាម!! ពេលតែងតាំង!!មុខតំណែងផ្សេងៗទៀត |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[ប្រវិត្ត វង្សសុវណ្ណ]]† | ៣០ សីហា ២០១៤ | |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[វិស្ណុ គ្រឿង៉ាម]] | ៣០ សីហា ២០១៤ | |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[អនុទិន ឆាញវីរកុល]] | ១០ កក្កដា ២០១៩ | [[ក្រសួងសុខភាពសាធារណៈ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខភាពសាធារណៈ]] |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[ជុរិន្ទ្រ លក្សណៈវិសិស្ដ]] | ១០ កក្កដា ២០១៩ | [[ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម]] |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[ដន បរម័ត្ថវិន័យ]] | ៦ សីហា ២០២០ | [[ក្រសួងការបរទេស (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស]] |- | ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី | [[សុព័ឌ្ឍនពង្ស ព័ន្ធមីឆៅ]] | ៦ សីហា ២០២០ | [[ក្រសួងថាមពល (ថៃ)|ក្រសួងថាមពល]] |} ''សម្គាល់៖'' † មន្ត្រីយោធា ==បញ្ជីនាយករដ្ឋមន្ត្រី== {{Main|បញ្ជីរាយនាមនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ}} ===អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលនៅមានជីវិត=== គិតត្រឹម{{CURRENTMONTHNAME}} ឆ្នាំ{{CURRENTYEAR}} នេះ អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃដែលកំពុងរស់នៅមានចំនួន ១០ រូប។ {| class="sortable wikitable" !នាម!!រយៈពេលកាន់តំណែង!!ថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំកំណើត!!គណបក្សនយោបាយ |- |[[ថានីន ក្រាយវិឈាន|ធានិន្ទ្រ ក្រ័យវិជៀរ]] |១៩៧៦–១៩៧៧ |{{Birth date and age|1927|4|5|df=y}} |''ឯករាជ្យ'' |- |[[អាន័ន្ទ បន្យារជុន]] |១៩៩១–១៩៩២, និងម្តងទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ |{{Birth date and age|1932|8|9|df=y}} |''ឯករាជ្យ'' |- |[[សុចិន្តា គ្រាប្រយូរ]] |១៩៩២ |{{Birth date and age|1933|8|6|df=y}} |[[កងទ័ពភូមិន្ទថៃ|យោធា]] |- |[[ឈួន លីកភ័យ]] |១៩៩២–១៩៩៥; ១៩៩៧–២០០១ |{{Birth date and age|1938|7|28|df=y}} |[[គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (ថៃ)|គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ]] |- |[[ជវលិត យងចៃយុទ្ធ]] |១៩៩៦–១៩៧៧ |{{Birth date and age|1932|5|15|df=y}} |[[គណបក្សក្តីសង្ឃឹមថ្មី]] |- |[[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]] |២០០១–២០០៦ |{{Birth date and age|1949|07|26|df=y}} |[[គណបក្សថៃស្រឡាញ់ថៃ]] |- |[[សុរយុទ្ធ ចុលានន្ទ]] |២០០៦–២០០៨ |{{Birth date and age|1943|08|28|df=y}} |''ឯករាជ្យ'' ([[កងទ័ពភូមិន្ទថៃ|យោធា]]) |- |[[សមឆាយ វង្សស្វ័ស្តិ៍]] |២០០៨ |{{Birth date and age|1947|08|31|df=y}} |[[គណបក្សអំណាចប្រជាជន (ថៃ)|បក្សអំណាចប្រជាជន]] |- |[[អភិសិទ្ធិ វេជ្ជាជីវៈ]] |២០០៨–២០១១ |{{Birth date and age|1964|8|3|df=y}} |[[គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (ថៃ)|បក្សប្រជាធិបតេយ្យ]] |- |[[យិងលក្សណ៍ ជិនវ័ត្រ]] |២០១១–២០១៤ |{{Birth date and age|1967|6|21|df=y}} |[[គណបក្សដើម្បីថៃ]] |- |} ===ទង់នាយករដ្ឋមន្ត្រី=== <gallery class="center"> File:Flag of the Prime Minister of Thailand (1936-1939).svg|ទង់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ១៩៣៦&ndash;១៩៣៩ File:Flag of the Prime Minister of Thailand (1939).svg|ទង់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ១៩៣៩&ndash;១៩៧៩ File:Flag of the Prime Minister of Thailand.svg|ទង់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ១៩៧៩&ndash;បច្ចុប្បន្ន </gallery> ==មើលផងដែរ== {{Commons category|Prime ministers of Thailand|នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ}} *[[បញ្ជីរាយនាមនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] *[[រដ្ឋធម្មនុញ្ញថៃ]] *[[រដ្ឋាភិបាលថៃ]] *[[ការិយាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី (ថៃ)]] *[[គណៈរដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] ==ឯកសារយោង== {{reflist}} ==តំណភ្ជាប់ក្រៅ== * [http://www.thaigov.go.th គេហទំព័រផ្លូវការ], គេហទំព័ររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលថៃ * [https://web.archive.org/web/20110426162320/http://www.cabinet.thaigov.go.th/eng/pm_his.htm ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ], បញ្ជីរាយនាមនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃដ៏លម្អិត [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] dlqcn839677am3az2lsxzaowwmufa0x 0 35122 323194 197955 2025-07-03T13:58:57Z 58.97.218.20 323194 wikitext text/x-wiki {{ត្រូវការឯកសារយោង|date=១៨ មិថុនា ២០១៧}} {{Infobox officeholder|name=ឃួង ស្រេង|image=|office=[[អភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ]]|predecessor=ប៉ា សុជាតិវង្ស|successor=|term_start=មិថុនា ២០១៧|term_end=បច្ចុប្បន្ន|birth_date=|birth_place=[[កម្ពុជា]]|death_date=|death_place=|nationality=[[កម្ពុជា]]|alma_mater=|religion=[[ព្រះពុទ្ធសាសនា|ព្រះពុទ្ធ]]?|party=[[គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា]]}}'''ឃួង ស្រេង''' អភិបាលនៃគណៈអភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ មានភារកិច្ចគ្រប់គ្រង ដឹកនាំកិច្ចការទូទៅ រួមទាំងកិច្ចការ នយោបាយ អធិការកិច្ច រដ្ឋបាល សន្តិសុខ និងសណ្តាប់ធ្នាប់ សាធារណៈ។ លោក ឃួង ស្រេងត្រូវបានព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី ព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា បានចេញព្រះរាជក្រឹត្យត្រាស់បង្គាប់ តែងតាំងលោក ឃួង ស្រេង ឋានន្តរស័ក្តិឧត្តមមន្ត្រី ថ្នាក់លេខ១ ជាអភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ ជំនួសលោក ប៉ា សុជាតិវង្ស នៅថ្ងៃទី១៧ មិថុនា ២០១៧​។ ==អធិបាល== លោកស្រី[[គឹម ញឹប]] {{អត្ថបទមិនពេញលេញ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកកម្ពុជា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយកម្ពុជា]] 9zxqigwhg4x1g3jaf8qjmjx49eqq3a5 0 36570 323245 323041 2025-07-04T08:31:35Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323245 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable" style="text-align:center |- !លេខរៀង !ឈ្មោះខេត្តជាអក្សរខ្មែរ !ឈ្មោះខេត្តជាអក្សរឡាតាំង !ឈ្មោះខេត្តជាអក្សរសៀម |- |០១ |[[ខេត្តកញ្ចនបុរី]] |Kanchanaburi Province |จังหวัดกาญจนบุรี |- |០២ |[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ]] |Surin Province Nakhon Ratchasima Province & Ubon Ratchathani Province |จังหวัดสุรินทร์ จังหวัดอุบลราชธานี & จังหวัดนครราชสีมา |- |០៣ |[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]] |Chanthaburi Province |จังหวัดจันทบุรี |- |០៤ |[[ខេត្តជលបុរី (ឆនបុរី)|ខេត្តជលបុរី]] |Chonburi Province |จังหวัดชลบุรี |- |០៥ |[[ខេត្តជ័យ]] |Surat Thani Province |จังหวัดสุราษฎร์ธานี |- |០៦ |[[ខេត្តជ័យភូមិ]] |Chaiyaphum Province |จังหวัดชัยภูมิ |- |០៧ |[[ខេត្តត្រាច]] |Trat |จังหวัดตราด |- |០៨ |[[ខេត្តនាងរង]] |Buriram Province & Nakhon Ratchasima Province |จังหวัดบุรีรัมย์ & จังหวัดนครราชสีมา |- |០៩ |[[ខេត្តនគរបឋម]] |Nakhon Pathom Province |จังหวัดนครปฐม |- |១០ |[[ខេត្តនគររាជសីមា]] |Nakhon Ratchasima Province |จังหวัดนครราชสีมา |- |១១ |[[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ]] |Nakhon Si Thammarat Province |จังหวัดนครศรีธรรมราช |- |១២ |[[ខេត្តបស្ចឹមបុរី]] |Prachinburi Province |จังหวัดปราจีนบุรี |- |១៣ |[[ខេត្តបឹងកក់]] |Bangkok |กรุงเทพมหานคร |- |១៤ |[[ខេត្តបុរីរម្យ]] |Buriram Province |จังหวัดบุรีรัมย์ |- |១៥ |[[ខេត្តព្រះជិនបុរី]] |Prachinburi Province |จังหวัดปราจีนบุรี |- |១៦ |[[ខេត្តពិស្ណុលោក]] |Phitsanulok Province |จังหวัดพิษณุโลก |- |១៧ |[[ខេត្តយសោធរ]] |Yasothon Province |จังหวัดยโสธร |- |១៨ |[[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]]​ |Rachaburi Province |จังหวัดราชบุรี |- |១៩ |[[ខេត្តលពបុរី]] |Lopburi Province |จังหวัดลพบุรี |- |២០ |[[ខេត្តរយ៉ង]] |Rayong Province |จังหวัดระยอง |- |២១ |[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍|ខេត្តវជ្ជបុរៈ]] |Phetchabun Province |จังหวัดเพชรบูรณ์ |- |២២ |[[ទីក្រុងស្រីទេព]] |Phetchabun Province |จังหวัดเพชรบูรณ์ |- |២៣ |[[ខេត្តស្រីយសោធរៈ]] | colspan="2" |''បាត់ដានប្រវត្តិសាស្ត្រ'' |- |២៤ |[[ខេត្តស្រះកែវ]] |Sa Kaeo Province |จังหวัดสระแก้ว |- |២៥ |[[ខេត្តសង្គឹត]] |Surin Province |จังหวัดสุรินทร์ |- |២៦ |[[ខេត្តសិរីសាកេត]] |Si Sa Ket Province |จังหวัดศรีสะเกษ |- |២៧ |[[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ]] |Chachoengsao Province |จังหวัดฉะเชิงเทรา |- |២៨ |[[ខេត្តសុរិន្ទ្រ]] |Surin Province |จังหวัดสุรินทร์ |- |២៩ |[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] |Suphan Buri Province |จังหวัดสุพรรณบุรี |- |៣០ |[[ខេត្តសុវណ៌ភូមិ]] |Roi Et Province |จังหวัดร้อยเอ็ด |- |៣១ |[[ខេត្តសុគន្ធនគរ]] | colspan="2" |''បាត់ដានប្រវត្តិសាស្ត្រ'' |- |៣២ |[[ខេត្តសុខោទ័យ]] |Sukhothai Province |จังหวัดสุโขทัย |- |៣៣ |[[ខេត្តអយុធ្យា|ទីក្រុងអយុធ្យា]] |Phra Nakhon Si Ayutthaya Province |จังหวัดพระนครศรีอยุธยา |- |៣៤ |[[ខេត្តឧប្បលរាជធានី]] |Ubon Ratchathani Province |จังหวัดอุบลราชธานี |- |} nzk6la0zr0ulg79psug33zw477148jk 0 36584 323254 322265 2025-07-04T09:15:13Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មើលផងដែរ */ 323254 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។ [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == nyruar1mrglc4l9pj9zds62e7ghp7cp 323256 323254 2025-07-04T09:18:51Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323256 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។ នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 91l5whv7y3kddgegjd3xmyobuvfc5kt 323257 323256 2025-07-04T09:20:34Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323257 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។ [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == sbldfaq83pw3qbnkai6r4wueoads6js 323258 323257 2025-07-04T09:24:18Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323258 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧''' ។ <ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 6tayf86333ibuoce2ihj4kdvhu5aq8u 323259 323258 2025-07-04T09:27:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323259 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។ នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == rvlxvhoaueztmhi3s8b2vl1qxa3l0x7 323260 323259 2025-07-04T09:28:26Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323260 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == alzcyqcynxtqliw2zc2y4bhia9hzbgd 323261 323260 2025-07-04T09:30:23Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323261 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == k9utofarggl83qulzekokm3akdsvg9o 323262 323261 2025-07-04T09:36:54Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 323262 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤០៨ កវីនិពន្ធនិងជាអ្នកធ្វើនាវាចរណ៍[[ជនជាតិចិន]]ម្នាក់ឈ្មោះ[[:en:Ma Huan|ម៉ា ហួន]]បានធ្វើឯកសារយោងដំបូងមួយអំពីត្បូងដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]និង[[ខេត្តត្រាច]]សម័យទំនើប។ នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == jfk1tsjlge1izviqeueanp47lcmitis 323263 323262 2025-07-04T09:37:32Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323263 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤០៨ កវីនិពន្ធនិងជាអ្នកធ្វើនាវាចរណ៍[[ជនជាតិចិន]]ម្នាក់ឈ្មោះ[[:en:Ma Huan|ម៉ា ហួន]]បានធ្វើឯកសារយោងដំបូងមួយអំពីត្បូងដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]និង[[ខេត្តត្រាច]]សម័យទំនើប។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 22hvrfqzr71xildc8a2cjjulbkrf9ia 323264 323263 2025-07-04T09:40:52Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323264 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តត្រាច | native_name = ตราด | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_seal = Seal of Trat Province.png | image_caption = | image_flag = Flag Trad Province.png | image_map = Thailand Trat locator map.svg | mapsize = frameless | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តត្រាច | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងត្រាច | leader_party = | leader_title = | leader_name = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២៨៦៦ | area_rank = ៦៣ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 23xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 039 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-23]] | motto = | official_name = | website = {{URL|trat-pao.go.th}} }} '''ខេត្តត្រាច''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ตราด) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅតំបន់ភាគខាងកើត[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។វាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]នៅភាគពាយ័ព្យហើយជាប់នឹង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]មាន[[ខេត្តប៉ៃលិន|ខេត្តប៉ៃលិន]] [[ខេត្តបាត់ដំបង|ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តពោធិ៍សាត់|ខេត្តពោធិ៍សាត់]] និង [[ខេត្តកោះកុង|ខេត្តកោះកុង]]នៅភាគខាងជើង ភាគឦសាន និង ភាគខាងកើត។នៅភាគខាងត្បូងវាមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រសៀម]] និង [[មហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក]]។ នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ខេត្តត្រាចបានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់សម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។នៅក្នុងអំឡុងវិបត្តិប៉ាក់ណាមឆ្នាំ ១៨៩៣ ទាហាន[[បារាំង]]បានកាន់កាប់ខេត្តនេះដោយ[[សៀម]]បានប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យពួក[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]ជាថ្នូរដោះដូរយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយខេត្តត្រាចត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យ[[សៀម]]វិញនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៧ ជាថ្នូរដោះដូរនឹងទឹកដី[[សៀម]]នៅតាមដង[[ទន្លេមេគង្គ]]។ ខេត្តត្រាចមានចម្ងាយ ៣១៥ គីឡូម៉ែត្រពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះក៏ដើរតួជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ការដាំដុះផ្លែឈើ ការជីកយករ៉ែត្បូង និង ការនេសាទនៅក្នុងសមុទ្រផងដែរ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Kohmak.jpg|thumb|ឆ្នេរសមុទ្រនៅកោះម៉ាក]] == ប្រវត្តិ == នៅក្នុងឆ្នាំ ១៤០៨ មានអ្នកនិពន្ធនិងអ្នកធ្វើដំណើរ[[ជនជាតិចិន]]ម្នាក់ឈ្មោះ[[:en:Ma Huan|ម៉ា ហួន]]បានធ្វើកំណត់ត្រាអំពីត្បូងដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុង[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]និង[[ខេត្តត្រាច]]សម័យទំនើប។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅដើម​សតវត្ស​រ៍ទី ​១៧ ក្នុង​រជ្ជកាល​[[:en:Prasat Thong|ស្ដេចប្រាសាទថង]]នៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា|ព្រះរាជាណាចក្រ​អយុធ្យា]]។ពីមុនមានឈ្មោះថា'''មឿង ថាំងយ៉ៃ'''ខេត្តត្រាចបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងការអភិវឌ្ឍស្ថិរភាពនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសដោយសារទីតាំងយុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ក្រុង​ត្រាច​ក្រោយ​មកបាន​ក្លាយ​ជា​សហគមន៍​របស់​ឈ្មួញ​[[ចិន]]។ បន្ទាប់ពីការដួលរលំនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ធ្លាក់ដល់ដៃ[[ភូមា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៦៧ ខេត្តត្រាចបានបម្រើការជាប៉ុស្តិ៍ត្រួតពិនិត្យនិងទីក្រុងទ្រនាប់ហើយទទួលបន្ទុកនៅក្នុងការផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារដល់[[តាកស៊ីន|ស្ដេចតាកស៊ីន]]មុនពេលដែលព្រះអង្គបានផ្លាស់ប្តូរកងកម្លាំងពី[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅកាន់[[អយុធ្យា]]វិញ។[[តាកស៊ីន|ស្ដេច​តាកស៊ីន]]​បាន​ឡើង​សោយរាជ្យ​ហើយបណ្ដេញកង​ទ័ព[[ភូមា]]ឈ្លានពាននិងរំដោះ​ព្រះនគរ​ឲ្យរួចផុតពី​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​[[ភូមា]]។ ចាប់ផ្ដើមពីទស្សវត្សរ៍ ១៨៥០ បានកើតឡើងនូវការប្រមូលយកត្បូងនៅក្នុងសម័យទំនើបនៃ[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]​​ ខេត្តត្រាច និង [[ខេត្តប៉ៃលិន]]ដែលបណ្ដាលឲ្យមានលំហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍មកពី[[ប្រទេសភូមា]]ដែលក្រោយមកបានក្លាយជា[[កូឡា|ជនជាតិកូឡា]]នេះឯង។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព[[បារាំង]]បានចុះចតនិងកាន់កាប់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញបានរាជរដ្ឋាភិបាល[[សៀម]]បានចរចាជាមួយ[[បារាំង]]ក្នុងសន្ធិសញ្ញា[[បារាំង]]-[[សៀម]]ឆ្នាំ ១៩០៤ ដោយបានព្រមព្រៀងថា[[បារាំង]]នឹងប្រគល់[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]ទៅឲ្យ[[សៀម]]វិញដោយ[[សៀម]]ត្រូវប្រគល់ខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ទៅឲ្យ[[បារាំង]]គ្រប់គ្រងវិញ។សន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានចុះហត្ថលេខានៅថ្ងៃទី ១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩០៤ ទោះបីជាខេត្តត្រាចនិង[[ខេត្តកោះកុង]]ត្រូវបានប្រគល់ជាផ្លូវការទៅឲ្យ[[បារាំង]]នៅថ្ងៃទី ២២ ខែមករា ក៏ដោយ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>នៅក្នុងអំឡុងពេល[[អាណានិគមបារាំង|អាណានិគមនិយមបារាំង]]គ្រប់គ្រង[[បារាំង]]បានកំណត់យកអគារទីស្នាក់ការផ្លូវការរបស់អភិបាលដែលជាប្រធាន[[ខេត្តកំពត]]ដាក់ឲ្យស្ថិតនៅក្នុងក្រុងត្រាច។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[ឯកសារ:OccupationOfTrat1904.jpg|ធ្វេង|រូបភាពតូច| កងទ័ពបារាំងនៅលើទឹកដីខេត្តត្រាចអតីតទឹកដីខ្មែរ (១៩០៤)]] នៅក្នុង​[[អាណាចក្ររតនកោសិន្ទ្រ៍|សម័យ​រតនកោសិន្រ្ទ៍]][[វិបត្តិ​ បារាំង-សៀម 1893|វិបត្តិបារាំង-សៀមឆ្នាំ ១៨៩៣]] កងទ័ព​[[បារាំង]]​បាន​ចូល​ចត​និង​កាន់កាប់​ផ្នែក​ខាងលិច​នៃ​[[ខេត្តច័ន្ទបុរី|ខេត្ត​ច័ន្ទបុរី]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ [[សៀម]]ត្រូវបានបង្ខំឲ្យប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សហភាពឥណ្ឌូចិន|ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង]]ដើម្បីយក[[ខេត្តច័ន្ទបុរី]]មកវិញ។០៣ ឆ្នាំក្រោយមកឃើញថាខេត្តត្រាចដែលមាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្ទើរតែទាំងស្រុងលាយជាមួយនឹង[[ជនជាតិខ្មែរលើ]]ផងរស់នៅទីនោះធ្វើឲ្យ[[បារាំង]]ពិបាកគ្រប់គ្រងជាខ្លាំង។នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ១៩០៧ [[បារាំង]]និង[[សៀម]]បានព្រមព្រៀងគ្នាដោយប្រគល់ខេត្តត្រាចទៅឲ្យ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](លើកលែងតែ[[ខេត្តកោះកុង]])វិញជាថ្នូរដោះដូរយកតំបន់ធំៗនៅតាម[[បឹងទន្លេសាប]]និង[[ទន្លេមេគង្គ]]ដែលរួមមាន[[ខេត្តបាត់ដំបង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] និង [[ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ|ខេត្តសិរីសោភ័ណ]] ដែលសុទ្ធសឹងតែមាន[[ជនជាតិខ្មែរ]]ភាគច្រើនរស់នៅទីនោះមកឲ្យ[[ប្រទេសកម្ពុជា]]វិញ។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> នៅក្នុងអំឡុង[[សង្គ្រាមបារាំង-ថៃ|សង្គ្រាមបារាំង-សៀម]]ឆ្នាំ ១៩៤០-១៩៤១ កងទ័ពជើងទឹក[[វីឈីបារាំង|បារាំង វិឈី]]បានធ្វើដំណើរពី[[ទីក្រុងព្រៃនគរ]] [[កម្ពុជាក្រោម]]ដើម្បីដណ្តើមយកខេត្តត្រាច។នាវាចម្បាំង[[សៀម]]ដែលមិនបានត្រៀមខ្លួនទុកមុនត្រូវបានស្ទាក់ចាប់យកបាន។នៅចុងថ្ងៃទី ១៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៤១ [[សមរភូមិកោះចាង|សមរភូមិកោះឆាង]]កប៉ាល់របស់[[សៀម]]ចំនួន ០៣ គ្រឿងត្រូវបានទុកចោលហើយបានលិចចូលទៅក្នុងសមុទ្រ(នាវា HTMS Chonburi, HTMS Songkhla និង HTMS Thonburi)។ការបាត់បង់របស់ភាគី[[បារាំង]]មានចំនួនតិចតួចហើយមិនមាននាវាណាដែលបានបាត់បង់នោះទេ។រាជរដ្ឋាភិបាល​[[ជប៉ុន]]​បាន​ចរចាលើ​បទ​ឈប់បាញ់​គ្នាដោយបញ្ចប់​ជម្លោះ​បញ្ឈប់ការ​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​តទៅទៀត។ នៅពេលដែល[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]]បានរុញច្រានពួក[[ខ្មែរក្រហម]]ឲ្យចេញពី[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៨៥ [[ប៉ុលពត|ប៉ុល ពត]]បានភៀសខ្លួនទៅ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយបានតាំងទីស្នាក់ការរបស់គាត់នៅក្នុងវីឡាចម្ការក្បែរខេត្តត្រាច។វាត្រូវបានសាងសង់ឡើងសម្រាប់រូបលោកដោយកងទ័ព[[សៀម]]និងដាក់រហស្សនាមថា'''ការិយាល័យ ៨៧'''។<ref>{{Cite news|last=Shenon|first=Philip|date=6 February 1994|title=Pol Pot, the Mass Murderer Who Is Still Alive and Well|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/1994/02/06/weekinreview/pol-pot-the-mass-murderer-who-is-still-alive-and-well.html|access-date=11 July 2017}}</ref> នៅក្នុងអំឡុងនៃ[[ការវាយឆ្មក់របស់វៀតណាមលើព្រំដែនថៃ|ការវាយឆ្មក់របស់យួនលើព្រំដែនសៀម]]ដើម្បីលុបបំបាត់ក្រុម[[ខ្មែរក្រហម]]នៅតាមព្រំដែន[[កម្ពុជា]]-[[សៀម]]ដែលប្រឆាំងនឹងរាជរដ្ឋាភិបាល[[កម្ពុជា]]ដែលគាំទ្រដោយ[[វៀតណាម|យួន]]គឺ[[ខ្មែរក្រហម]]ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]បានធ្វើការលុកលុយជាច្រើនចូលទៅក្នុងខេត្តត្រាច។នៅក្នុង'''សមរភូមិបានចម្រក់'''ទាហាន[[វៀតណាម|យួន]]ប្រហែល ៨០០ នាក់បានដណ្តើមយកផ្នែកមួយនៃស្រុកចម្ការខាងជើងនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៨៥។នៅថ្ងៃទី ០៩ ឧសភា តំបន់នេះត្រូវបានដណ្តើមយកមកវិញដោយកងទ័ពជើងទឹក កងទ័ពទាហានប្រដាប់អាវុធ និង ប៉ូលីសល្បាតព្រំដែន។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref><ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ភាគី[[សៀម]]បានស្លាប់ម្នាក់និងរបួស ០៨ នាក់ចំណែកឯ[[ជនជាតិវៀតណាម|ជនជាតិយួន]] ០៨ នាក់ត្រូវបានគេរកឃើញថាបានបាត់បង់ជីវិត។<ref>{{Citation|title=Trat province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Trat_province&oldid=1294514279|date=2025-06-08|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តត្រាច ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ៣៨ សង្កាត់/ឃុំ និង ២៦១ ភូមិ ៖ [[ឯកសារ:Districts_Trat.svg|thumb| ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តត្រាច]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងត្រាច]] |Mueang Trat |เมืองตราด |- |០២ |[[ស្រុកខ្លងយ៉ៃ]] |Khlong Yai |คลองใหญ่ |- |០៣ |[[ស្រុកខាវសាមីង]] |Khao Saming |เขาสมิง |- |០៤ |[[ស្រុកបររ៉ៃ]] |Bo Rai |บ่อไร่ |- |០៥ |[[ស្រុកឡឹមង៉ុប]] |Laem Ngop |แหลมงอบ |- |០៦ |[[ស្រុកកោះគុត]] |Ko Kut |เกาะกูด |- |០៧ |[[ស្រុកកោះឆាង]] |Ko Chang |เกาะช้าง |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == g7n9cok2g1zfhiq6qws35n498xzl05q 0 36749 323240 323002 2025-07-04T08:14:24Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323240 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តលពបុរី | native_name = ลพบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag Lop Buri Province.png | image_seal = Seal Lopburi.png | image_map = Thailand Lopburi locator map.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តលពបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងលពបុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤៩៣ | area_rank = ៣១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 15xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 036 | registration_plate = | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-16]] | website = {{URL|lopburi.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តលពបុរី ឬ ពលបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ลพบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅភាគកណ្តាល[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] [[ខេត្តជ័យភូមិ]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តស្រៈបុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តឧទង]] [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] និង [[ខេត្តនគរសួគ៌]]។ ខេត្តលពបុរី គឺជាខេត្តដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ដែលមានសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រវត្តិសាស្ត្រវត្ថុបុរាណរបស់[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនបានបន្សល់ទុកនៅទីនោះនិងការមកតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្សនៅក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិក៏ត្រូវបានគេរកឃើញនៅទីនោះផងដែរ។កាល​ពី​អតីតកាលខេត្តលពបុរី​គឺជាទឹកដីរបស់[[ខ្មែរ]]។ខេត្តលពបុរីត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​តាម​ឈ្មោះ[[នគរល្វោ|នគរ​ល្វោ]]។ព្រះរាជាណាចក្រនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ។[[លវបុរៈ|ក្រុងលវបុរៈ]]គឺជាទីក្រុងនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ដើមឡើយជាខេត្តលពបុរីរបស់[[ខ្មែរ]]ក្រោយ[[សម័យអង្គរ]]។ដែលបច្ចប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តលបប៊ូរី]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ==ប្រវត្តិ== ឈ្មោះ'''លវោ'''ត្រូវបានគេស្គាល់ជាច្រើននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]][[ទីក្រុងលវបុរៈ]]ប្រហែលជាមានវត្តមានតាំង[[បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា|សម័យបុរេប្រវត្តិ]]។<ref name="TAT">{{Cite web |title=Lopburi |url=https://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |access-date=21 June 2015 |website=Tourist Authority of Thailand (TAT) |archivedate=26 វិច្ឆិកា 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151126025655/http://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |url-status=dead }}</ref>ឈ្មោះ​ថា'''លវោ'''គឺមាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រាជធានី​នៃ[[នគរល្វោ|​នគរ​ល្វោ]]ជា​[[ជនជាតិមន|នគរ​មន]]បុរាណ​នៃ​[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វាវតី]](សតវត្ស​រ៍ទី​ ០៦ ដល់​ទី​ ១១ នៃ​គ.ស)។<ref>{{Cite book|url=https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/115019/2/b11055005.pdf|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|isbn=978-0-8248-0368-1}}</ref>[[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានពង្រីកទឹកដី​និង​បានគ្រប់គ្រងទៅដល់តំបន់នេះហើយបានសាងសង់​សំណង់ប្រាសាទបុរាណ​ដែលគួរ​ឲ្យចាប់​អារម្មណ៍​ជា​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងនេះ​នាសម័យដែល[[ចក្រភពខ្មែរ]]​គ្រប់គ្រង​នៅទីនេះ។ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន[[ចក្រភពខ្មែរ]]បានចុះខ្សោយនិងដួលរលំហើយទឹកដីនេះបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]និងក្រោយមកជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]គ្រប់គ្រងវិញ។ នៅក្នុង​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យ​អយុធ្យា]] [[ឧទង|ស្ដេចរាមាធិបតីទី ​១]] ​បាន​បញ្ជូន​[[ព្រះរាមេសួរ|ព្រះចៅរាមេសូរ]](​ក្រោយ​មក​ជា​ស្ដេច)ជា[[ឧបរាជ|ព្រះ​ឧបរាជ]]ឲ្យទៅ​សោយ​រាជ្យ​នៅ​លពបុរី។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៦៦៦ [[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]មហារាជបានបញ្ជាឲ្យសាងសង់ព្រះបរមរាជវាំងថ្មីមួយនៅច្រាំងខាងកើតនៃទន្លេលពបុរីនិងធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះក្លាយជារាជធានីទី ០២ នៃប្រទេសខណៈពេលដែលអយុធ្យាត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយ[[ហុល្លង់|ប្រទេសហូឡង់]]។ក្រោយ​ពី​[[នារាយណ៍|ស្ដេច​នរាយណ៍]]សោយ​ទិវង្គតទៅទីក្រុង​នេះ​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បោះ​បង់​ចោលហើយ​រងនូវការ​ខូច​ខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៦ [[មង្កុដ|ស្ដេចមង្គុត]]នៃ[[រាជវង្សចក្រី]]បានបញ្ជាឲ្យជួសជុលព្រះបរមរាជវាំងរបស់[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]ឡើងវិញ។នៅទីបំផុតទីក្រុងនេះបានវិលត្រឡប់មកវិញនិងជាទីក្រុងដែលមានសារៈសំខាន់ជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៧ នៅពេលដែលសេនាប្រមុខ[[ប្លែក ពិបូលសង្គ្រាម]]បានជ្រើសរើសទីក្រុងនេះធ្វើជាមូលដ្ឋានយោធាដ៏ធំបំផុតនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយធ្លាប់ត្រូវបានគេពិចារណាជ្រើសរើសធ្វើជារាជធានីថ្មីរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បន្ទាប់ពីបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២|សង្គ្រាមលោកលើកទី ០២]]។<ref>{{Cite web |date=21 November 2011 |title=ย้ายเมืองหลวง? |url=https://www.komchadluek.net/news/politic/115578}}</ref> ==សិល្បៈលពបុរី== លពបុរី ជាឈ្មោះរចនាបថសិល្បៈមួយរបស់[[សៀម]]ដែលត្រូវបាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្គាល់ថាជារចនាបទសម័យលពបុរីដោយមានបញ្ជាក់ភ្ជាប់មកផងដែរថាជា[[សិល្បៈខ្មែរ]]នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ បើតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតបានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យ'''លពបុរី'''នេះថា ៖ *លពបុរី (ន) មើលពាក្យលវោ។ *លវោ (ន) (ស. លះវោ អានថា ល៉ៈ វ៉ូ) ជាឈ្មោះរាជធានីចាស់មួយរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]មាននិយាយចេញក្នុងឈ្មោះក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរថានគរលវោ ពួកជនចាស់ៗច្រើនហៅនគរស្រីលវោលុះមកខាងក្រោយ[[សៀម]]ប្រែឈ្មោះហៅថាលពបុរីវិញ។ បើតាមការអធិប្បាយពន្យល់របស់សាមន្ទីរជាតិ[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]នៅក្នុងអគារមហាសុរសិង្ហនាថ(มาหสุรสิงหนาท)នាបន្ទប់សិល្បៈលពបុរី(ศิลปะลพบุรี)បានឲ្យនិយមន័យរចនាបថលពបុរី នេះថា ៖ *លពបុរី ឬ ខ្មែរបុរាណនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]សតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ (៨០០–១៤០០ ឆ្នាំ) លពបុរី ជាឈ្មោះបែបផែនសិល្បៈមួយប្រភេទដែលបានប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានកំណើតមកពីឈ្មោះក្រុងឬរដ្ឋ '''លវបុរៈ''' ឬ '''លវបុរី''' ដែលប្រាកដរូបដំបូងឡើងមកនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២ តមកបានរីកចម្រើនរុងរឿងនៅក្នុងបរិវេណភាគកណ្ដាល ភាគខាងកើត និង ភាគខាងកើតឆៀងខាងជើងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](ភាគឦសាន)ដោយបានលេចឡើងនូវភស្ដុតាងខាងស្ថាបត្យកម្មនិងបដិមាកម្មភ្លាមៗឡើងមកដែលទាក់ទងទៅនឹង[[សាសនាហិណ្ឌូ]]និង[[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយាន]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ ឬ ប្រមាណ ៨០០–១៤០០ ឆ្នាំកន្លងមកក្រៅពីនេះនៅមានការប្រទាក់ក្រឡាគ្នាជាមួយនឹងវប្បធម៌របស់ខ្មែរបុរាណក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ទាំងការទទួលនិងមានឥទ្ធិពលរវាងគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងរយៈពេលយ៉ាងយូរដូច្នេះហើយរចនាបថសិល្បៈក៏មានភាពស្រដៀងគ្នាក្នុងគ្រាខ្លះដែលអាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា'''សិល្បៈខ្មែរបុរាណនៅក្នុងប្រទេសសៀម'''ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទម្រង់សិល្បៈរួមសម័យជាមួយគ្នាដែលប្រទះឃើញនៅក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ក៏មានន័យខុសគ្នាដែរឬមានលក្ខណៈពិសេសប្រចាំតំបន់របស់ខ្លួន។ ==រដ្ឋបាល== ខេត្តលពបុរី ចែកចេញជា ១១ ក្រុង/ស្រុក ១២២ សង្កាត់/ឃុំ និង ១១២៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Lopburi.svg|thumb|ផែនទី​ក្រុង​និងស្រុកនៃខេត្តលពបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !លេខរៀង !ឈ្មោះភាសាខ្មែរ !ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង !ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងលពបុរី]] |Mueang Lopburi |เมืองลพบุรี |- |០២ |[[ស្រុកវឌ្ឍននិគម]] |Phatthana Nikhom |พัฒนานิคม |- |០៣ |[[ស្រុកគោកសំរោង]] |Khok Samrong |โคกสำโรง |- |០៤ |[[ស្រុកជ័យបាតាល]] |Chai Badan |ชัยบาดาล |- |០៥ |[[ស្រុកថាវុង]] |Tha Wung |ท่าวุ้ง |- |០៦ |[[ស្រុកបានម៉ី]] |Ban Mi |บ้านหมี่ |- |០៧ |[[ស្រុកថាហ្លួង]] |Tha Luang |ท่าหลวง |- |០៨ |[[ស្រុកស្រះបុត្រ]] |Sa Bot |สระโบสถ์ |- |០៩ |[[ស្រុកគោកចម្រើន]] |Khok Charoen |โคกเจริญ |- |១០ |[[ស្រុកឡាំសន្ធិ]] |Lam Sonthi |ลำสนธิ |- |១១ |[[ស្រុកណងមឿង]] |Nong Muang |หนองม่วง |- |} ==ប្រាសាទ== *[[ប្រាសាទព្រួញបី]] *[[ប្រាសាទស្វា]] *[[:th:วัดนครโกษา|ប្រាសាទវត្តនគរកូសា]] *[[:th:วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ (จังหวัดลพบุรี)|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] 0w2737o74a5tj5anz6mq3d68f0x9gq4 323241 323240 2025-07-04T08:16:22Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323241 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តលពបុរី | native_name = ลพบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag Lop Buri Province.png | image_seal = Seal Lopburi.png | image_map = Thailand Lopburi locator map.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តលពបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងលពបុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤៩៣ | area_rank = ៣១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 15xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 036 | registration_plate = | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-16]] | website = {{URL|lopburi.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តលពបុរី ឬ ពលបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ลพบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅភាគកណ្តាល[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] [[ខេត្តជ័យភូមិ]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តស្រៈបុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តឧទង]] [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] និង [[ខេត្តនគរសួគ៌]]។ ខេត្តលពបុរី គឺជាខេត្តដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ដែលមានសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រវត្តិសាស្ត្រវត្ថុបុរាណរបស់[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនបានបន្សល់ទុកនៅទីនោះនិងការមកតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្សនៅក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិក៏ត្រូវបានគេរកឃើញនៅទីនោះផងដែរ។កាល​ពី​អតីតកាលខេត្តលពបុរី​គឺជាទឹកដីរបស់[[ខ្មែរ]]។ខេត្តលពបុរីត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​តាម​ឈ្មោះ[[នគរល្វោ|នគរ​ល្វោ]]។ព្រះរាជាណាចក្រនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ។[[លវបុរៈ|ក្រុងលវបុរៈ]]គឺជាទីក្រុងនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ដើមឡើយជាខេត្តលពបុរីរបស់[[ខ្មែរ]]ក្រោយ[[សម័យអង្គរ]]។ដែលបច្ចប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តលបប៊ូរី]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ==ប្រវត្តិ== ឈ្មោះ'''លវោ'''ត្រូវបានគេស្គាល់ជាច្រើននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]][[ទីក្រុងលវបុរៈ]]ប្រហែលជាមានវត្តមានតាំង[[បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា|សម័យបុរេប្រវត្តិ]]។<ref name="TAT">{{Cite web |title=Lopburi |url=https://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |access-date=21 June 2015 |website=Tourist Authority of Thailand (TAT) |archivedate=26 វិច្ឆិកា 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151126025655/http://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |url-status=dead }}</ref>ឈ្មោះ​ថា'''លវោ'''គឺមាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រាជធានី​នៃ[[នគរល្វោ|​នគរ​ល្វោ]]ជា​[[ជនជាតិមន|នគរ​មន]]បុរាណ​នៃ​[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វាវតី]](សតវត្ស​រ៍ទី​ ០៦ ដល់​ទី​ ១១ នៃ​គ.ស)។<ref>{{Cite book|url=https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/115019/2/b11055005.pdf|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|isbn=978-0-8248-0368-1}}</ref>[[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានពង្រីកទឹកដី​និង​បានគ្រប់គ្រងទៅដល់តំបន់នេះហើយបានសាងសង់​សំណង់ប្រាសាទបុរាណ​ដែលគួរ​ឲ្យចាប់​អារម្មណ៍​ជា​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងនេះ​នាសម័យដែល[[ចក្រភពខ្មែរ]]​គ្រប់គ្រង​នៅទីនេះ។ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន[[ចក្រភពខ្មែរ]]បានចុះខ្សោយនិងដួលរលំហើយទឹកដីនេះបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]និងក្រោយមកជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]គ្រប់គ្រងវិញ។ នៅក្នុង​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យ​អយុធ្យា]] [[ឧទង|ស្ដេចរាមាធិបតីទី ​១]] ​បាន​បញ្ជូន​[[ព្រះរាមេសួរ|ព្រះចៅរាមេសូរ]](​ក្រោយ​មក​ជា​ស្ដេច)ជា[[ឧបរាជ|ព្រះ​ឧបរាជ]]ឲ្យទៅ​សោយ​រាជ្យ​នៅ​លពបុរី។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៦៦៦ [[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]មហារាជបានបញ្ជាឲ្យសាងសង់ព្រះបរមរាជវាំងថ្មីមួយនៅច្រាំងខាងកើតនៃទន្លេលពបុរីនិងធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះក្លាយជារាជធានីទី ០២ នៃប្រទេសខណៈពេលដែលអយុធ្យាត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយ[[ហុល្លង់|ប្រទេសហូឡង់]]។ក្រោយ​ពី​[[នារាយណ៍|ស្ដេច​នរាយណ៍]]សោយ​ទិវង្គតទៅទីក្រុង​នេះ​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បោះ​បង់​ចោលហើយ​រងនូវការ​ខូច​ខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៦ [[មង្កុដ|ស្ដេចមង្គុត]]នៃ[[រាជវង្សចក្រី]]បានបញ្ជាឲ្យជួសជុលព្រះបរមរាជវាំងរបស់[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]ឡើងវិញ។នៅទីបំផុតទីក្រុងនេះបានវិលត្រឡប់មកវិញនិងជាទីក្រុងដែលមានសារៈសំខាន់ជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៧ នៅពេលដែលសេនាប្រមុខ[[ប្លែក ពិបូលសង្គ្រាម]]បានជ្រើសរើសទីក្រុងនេះធ្វើជាមូលដ្ឋានយោធាដ៏ធំបំផុតនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយធ្លាប់ត្រូវបានគេពិចារណាជ្រើសរើសធ្វើជារាជធានីថ្មីរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បន្ទាប់ពីបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២|សង្គ្រាមលោកលើកទី ០២]]។<ref>{{Cite web |date=21 November 2011 |title=ย้ายเมืองหลวง? |url=https://www.komchadluek.net/news/politic/115578}}</ref> ==សិល្បៈលពបុរី== លពបុរី ជាឈ្មោះរចនាបថសិល្បៈមួយរបស់[[សៀម]]ដែលត្រូវបាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្គាល់ថាជារចនាបទសម័យលពបុរីដោយមានបញ្ជាក់ភ្ជាប់មកផងដែរថាជា[[សិល្បៈខ្មែរ]]នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ បើតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតបានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យ'''លពបុរី'''នេះថា ៖ *លពបុរី (ន) មើលពាក្យលវោ។ *លវោ (ន) (ស. លះវោ អានថា ល៉ៈ វ៉ូ) ជាឈ្មោះរាជធានីចាស់មួយរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]មាននិយាយចេញក្នុងឈ្មោះក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរថានគរលវោ ពួកជនចាស់ៗច្រើនហៅនគរស្រីលវោលុះមកខាងក្រោយ[[សៀម]]ប្រែឈ្មោះហៅថាលពបុរីវិញ។ បើតាមការអធិប្បាយពន្យល់របស់សាមន្ទីរជាតិ[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]នៅក្នុងអគារមហាសុរសិង្ហនាថ(มาหสุรสิงหนาท)នាបន្ទប់សិល្បៈលពបុរី(ศิลปะลพบุรี)បានឲ្យនិយមន័យរចនាបថលពបុរី នេះថា ៖ *លពបុរី ឬ ខ្មែរបុរាណនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]សតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ (៨០០–១៤០០ ឆ្នាំ) លពបុរី ជាឈ្មោះបែបផែនសិល្បៈមួយប្រភេទដែលបានប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានកំណើតមកពីឈ្មោះក្រុងឬរដ្ឋ '''លវបុរៈ''' ឬ '''លវបុរី''' ដែលប្រាកដរូបដំបូងឡើងមកនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២ តមកបានរីកចម្រើនរុងរឿងនៅក្នុងបរិវេណភាគកណ្ដាល ភាគខាងកើត និង ភាគខាងកើតឆៀងខាងជើងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](ភាគឦសាន)ដោយបានលេចឡើងនូវភស្ដុតាងខាងស្ថាបត្យកម្មនិងបដិមាកម្មភ្លាមៗឡើងមកដែលទាក់ទងទៅនឹង[[សាសនាហិណ្ឌូ]]និង[[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយាន]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ ឬ ប្រមាណ ៨០០–១៤០០ ឆ្នាំកន្លងមកក្រៅពីនេះនៅមានការប្រទាក់ក្រឡាគ្នាជាមួយនឹងវប្បធម៌របស់ខ្មែរបុរាណក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ទាំងការទទួលនិងមានឥទ្ធិពលរវាងគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងរយៈពេលយ៉ាងយូរដូច្នេះហើយរចនាបថសិល្បៈក៏មានភាពស្រដៀងគ្នាក្នុងគ្រាខ្លះដែលអាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា'''សិល្បៈខ្មែរបុរាណនៅក្នុងប្រទេសសៀម'''ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទម្រង់សិល្បៈរួមសម័យជាមួយគ្នាដែលប្រទះឃើញនៅក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ក៏មានន័យខុសគ្នាដែរឬមានលក្ខណៈពិសេសប្រចាំតំបន់របស់ខ្លួន។<ref>{{Cite web |date=2017-12-08 |title=លពបុរីគឺជាអ្វី? |url=https://konkhmerforkhmer.wordpress.com/2017/12/08/%e1%9e%9b%e1%9e%96%e1%9e%94%e1%9e%bb%e1%9e%9a%e1%9e%b8%e1%9e%82%e1%9e%ba%e1%9e%87%e1%9e%b6%e1%9e%a2%e1%9f%92%e1%9e%9c%e1%9e%b8/ |access-date=2025-07-04 |website=កូនខ្មែរ ដើម្បីខ្មែរ |language=km}}</ref> ==រដ្ឋបាល== ខេត្តលពបុរី ចែកចេញជា ១១ ក្រុង/ស្រុក ១២២ សង្កាត់/ឃុំ និង ១១២៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Lopburi.svg|thumb|ផែនទី​ក្រុង​និងស្រុកនៃខេត្តលពបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !លេខរៀង !ឈ្មោះភាសាខ្មែរ !ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង !ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងលពបុរី]] |Mueang Lopburi |เมืองลพบุรี |- |០២ |[[ស្រុកវឌ្ឍននិគម]] |Phatthana Nikhom |พัฒนานิคม |- |០៣ |[[ស្រុកគោកសំរោង]] |Khok Samrong |โคกสำโรง |- |០៤ |[[ស្រុកជ័យបាតាល]] |Chai Badan |ชัยบาดาล |- |០៥ |[[ស្រុកថាវុង]] |Tha Wung |ท่าวุ้ง |- |០៦ |[[ស្រុកបានម៉ី]] |Ban Mi |บ้านหมี่ |- |០៧ |[[ស្រុកថាហ្លួង]] |Tha Luang |ท่าหลวง |- |០៨ |[[ស្រុកស្រះបុត្រ]] |Sa Bot |สระโบสถ์ |- |០៩ |[[ស្រុកគោកចម្រើន]] |Khok Charoen |โคกเจริญ |- |១០ |[[ស្រុកឡាំសន្ធិ]] |Lam Sonthi |ลำสนธิ |- |១១ |[[ស្រុកណងមឿង]] |Nong Muang |หนองม่วง |- |} ==ប្រាសាទ== *[[ប្រាសាទព្រួញបី]] *[[ប្រាសាទស្វា]] *[[:th:วัดนครโกษา|ប្រាសាទវត្តនគរកូសា]] *[[:th:วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ (จังหวัดลพบุรี)|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] 6odqgs76zzr453cob03c9yy01804kjx 323242 323241 2025-07-04T08:17:17Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323242 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តលពបុរី | native_name = ลพบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag Lop Buri Province.png | image_seal = Seal Lopburi.png | image_map = Thailand Lopburi locator map.svg | mapsize = | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តលពបុរី | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងលពបុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៦៤៩៣ | area_rank = ៣១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 15xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 036 | registration_plate = | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-16]] | website = {{URL|lopburi.go.th}} | footnotes = }} '''ខេត្តលពបុរី ឬ ពលបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ลพบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅភាគកណ្តាល[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]] [[ខេត្តជ័យភូមិ]] [[ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តស្រៈបុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តឧទង]] [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] និង [[ខេត្តនគរសួគ៌]]។ ខេត្តលពបុរី គឺជាខេត្តដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]]ដែលមានសំណង់ស្ថាបត្យកម្មប្រវត្តិសាស្ត្រវត្ថុបុរាណរបស់[[ខ្មែរ]]ជាច្រើនបានបន្សល់ទុកនៅទីនោះនិងការមកតាំងទីលំនៅរបស់មនុស្សនៅក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិក៏ត្រូវបានគេរកឃើញនៅទីនោះផងដែរ។កាល​ពី​អតីតកាលខេត្តលពបុរី​គឺជាទឹកដីរបស់[[ខ្មែរ]]។ខេត្តលពបុរីត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​តាម​ឈ្មោះ[[នគរល្វោ|នគរ​ល្វោ]]។ព្រះរាជាណាចក្រនេះត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ។[[លវបុរៈ|ក្រុងលវបុរៈ]]គឺជាទីក្រុងនៅ[[សម័យអង្គរ]]។ដើមឡើយជាខេត្តលពបុរីរបស់[[ខ្មែរ]]ក្រោយ[[សម័យអង្គរ]]។ដែលបច្ចប្បន្នស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តលបប៊ូរី]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ==ប្រវត្តិ== ឈ្មោះ'''លវោ'''ត្រូវបានគេស្គាល់ជាច្រើននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទាំង[[ខ្មែរ]]និង[[សៀម]][[ទីក្រុងលវបុរៈ]]ប្រហែលជាមានវត្តមានតាំង[[បុរេប្រវត្តិកម្ពុជា|សម័យបុរេប្រវត្តិ]]។<ref name="TAT">{{Cite web |title=Lopburi |url=https://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |access-date=21 June 2015 |website=Tourist Authority of Thailand (TAT) |archivedate=26 វិច្ឆិកា 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151126025655/http://www.tourismthailand.org/About-Thailand/Destination/Lop-Buri |url-status=dead }}</ref>ឈ្មោះ​ថា'''លវោ'''គឺមាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រាជធានី​នៃ[[នគរល្វោ|​នគរ​ល្វោ]]ជា​[[ជនជាតិមន|នគរ​មន]]បុរាណ​នៃ​[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វាវតី]](សតវត្ស​រ៍ទី​ ០៦ ដល់​ទី​ ១១ នៃ​គ.ស)។<ref>{{Cite book|url=https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/115019/2/b11055005.pdf|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|isbn=978-0-8248-0368-1}}</ref>[[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានពង្រីកទឹកដី​និង​បានគ្រប់គ្រងទៅដល់តំបន់នេះហើយបានសាងសង់​សំណង់ប្រាសាទបុរាណ​ដែលគួរ​ឲ្យចាប់​អារម្មណ៍​ជា​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងនេះ​នាសម័យដែល[[ចក្រភពខ្មែរ]]​គ្រប់គ្រង​នៅទីនេះ។ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន[[ចក្រភពខ្មែរ]]បានចុះខ្សោយនិងដួលរលំហើយទឹកដីនេះបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]និងក្រោយមកជាផ្នែកមួយនៃ[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]គ្រប់គ្រងវិញ។ នៅក្នុង​[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យ​អយុធ្យា]] [[ឧទង|ស្ដេចរាមាធិបតីទី ​១]] ​បាន​បញ្ជូន​[[ព្រះរាមេសួរ|ព្រះចៅរាមេសូរ]](​ក្រោយ​មក​ជា​ស្ដេច)ជា[[ឧបរាជ|ព្រះ​ឧបរាជ]]ឲ្យទៅ​សោយ​រាជ្យ​នៅ​លពបុរី។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៦៦៦ [[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]មហារាជបានបញ្ជាឲ្យសាងសង់ព្រះបរមរាជវាំងថ្មីមួយនៅច្រាំងខាងកើតនៃទន្លេលពបុរីនិងធ្វើឲ្យទីក្រុងនេះក្លាយជារាជធានីទី ០២ នៃប្រទេសខណៈពេលដែលអយុធ្យាត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយ[[ហុល្លង់|ប្រទេសហូឡង់]]។ក្រោយ​ពី​[[នារាយណ៍|ស្ដេច​នរាយណ៍]]សោយ​ទិវង្គតទៅទីក្រុង​នេះ​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បោះ​បង់​ចោលហើយ​រងនូវការ​ខូច​ខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៥៦ [[មង្កុដ|ស្ដេចមង្គុត]]នៃ[[រាជវង្សចក្រី]]បានបញ្ជាឲ្យជួសជុលព្រះបរមរាជវាំងរបស់[[នារាយណ៍|ស្ដេចនរាយណ៍]]ឡើងវិញ។នៅទីបំផុតទីក្រុងនេះបានវិលត្រឡប់មកវិញនិងជាទីក្រុងដែលមានសារៈសំខាន់ជាខ្លាំងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៣៧ នៅពេលដែលសេនាប្រមុខ[[ប្លែក ពិបូលសង្គ្រាម]]បានជ្រើសរើសទីក្រុងនេះធ្វើជាមូលដ្ឋានយោធាដ៏ធំបំផុតនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ហើយធ្លាប់ត្រូវបានគេពិចារណាជ្រើសរើសធ្វើជារាជធានីថ្មីរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]បន្ទាប់ពីបញ្ចប់[[សង្គ្រាមលោកលើកទី២|សង្គ្រាមលោកលើកទី ០២]]។<ref>{{Cite web |date=21 November 2011 |title=ย้ายเมืองหลวง? |url=https://www.komchadluek.net/news/politic/115578}}</ref> ==សិល្បៈលពបុរី== លពបុរី ជាឈ្មោះរចនាបថសិល្បៈមួយរបស់[[សៀម]]ដែលត្រូវបាន[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ស្គាល់ថាជារចនាបទសម័យលពបុរីដោយមានបញ្ជាក់ភ្ជាប់មកផងដែរថាជា[[សិល្បៈខ្មែរ]]នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ បើតាមវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតបានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យ'''លពបុរី'''នេះថា ៖ *លពបុរី (ន) មើលពាក្យលវោ។ *លវោ (ន) (ស. លះវោ អានថា ល៉ៈ វ៉ូ) ជាឈ្មោះរាជធានីចាស់មួយរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]មាននិយាយចេញក្នុងឈ្មោះក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរថានគរលវោ ពួកជនចាស់ៗច្រើនហៅនគរស្រីលវោលុះមកខាងក្រោយ[[សៀម]]ប្រែឈ្មោះហៅថាលពបុរីវិញ។ បើតាមការអធិប្បាយពន្យល់របស់សាមន្ទីរជាតិ[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]នៅក្នុងអគារមហាសុរសិង្ហនាថ(มาหสุรสิงหนาท)នាបន្ទប់សិល្បៈលពបុរី(ศิลปะลพบุรี)បានឲ្យនិយមន័យរចនាបថលពបុរី នេះថា ៖ *លពបុរី ឬ [[ខ្មែរបុរាណ]]នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]សតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ (៨០០–១៤០០ ឆ្នាំ) លពបុរី ជាឈ្មោះបែបផែនសិល្បៈមួយប្រភេទដែលបានប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានកំណើតមកពីឈ្មោះក្រុងឬរដ្ឋ '''លវបុរៈ''' ឬ '''លវបុរី''' ដែលប្រាកដរូបដំបូងឡើងមកនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២ តមកបានរីកចម្រើនរុងរឿងនៅក្នុងបរិវេណភាគកណ្ដាល ភាគខាងកើត និង ភាគខាងកើតឆៀងខាងជើងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]](ភាគឦសាន)ដោយបានលេចឡើងនូវភស្ដុតាងខាងស្ថាបត្យកម្មនិងបដិមាកម្មភ្លាមៗឡើងមកដែលទាក់ទងទៅនឹង[[សាសនាហិណ្ឌូ]]និង[[មហាយាន|ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយាន]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១២–១៨ ឬ ប្រមាណ ៨០០–១៤០០ ឆ្នាំកន្លងមកក្រៅពីនេះនៅមានការប្រទាក់ក្រឡាគ្នាជាមួយនឹងវប្បធម៌របស់ខ្មែរបុរាណក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]ទាំងការទទួលនិងមានឥទ្ធិពលរវាងគ្នាទៅវិញទៅមកក្នុងរយៈពេលយ៉ាងយូរដូច្នេះហើយរចនាបថសិល្បៈក៏មានភាពស្រដៀងគ្នាក្នុងគ្រាខ្លះដែលអាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា'''សិល្បៈខ្មែរបុរាណនៅក្នុងប្រទេសសៀម'''ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទម្រង់សិល្បៈរួមសម័យជាមួយគ្នាដែលប្រទះឃើញនៅក្នុង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]និងប្រទះឃើញនៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ក៏មានន័យខុសគ្នាដែរឬមានលក្ខណៈពិសេសប្រចាំតំបន់របស់ខ្លួន។<ref>{{Cite web |date=2017-12-08 |title=លពបុរីគឺជាអ្វី? |url=https://konkhmerforkhmer.wordpress.com/2017/12/08/%e1%9e%9b%e1%9e%96%e1%9e%94%e1%9e%bb%e1%9e%9a%e1%9e%b8%e1%9e%82%e1%9e%ba%e1%9e%87%e1%9e%b6%e1%9e%a2%e1%9f%92%e1%9e%9c%e1%9e%b8/ |access-date=2025-07-04 |website=កូនខ្មែរ ដើម្បីខ្មែរ |language=km}}</ref> ==រដ្ឋបាល== ខេត្តលពបុរី ចែកចេញជា ១១ ក្រុង/ស្រុក ១២២ សង្កាត់/ឃុំ និង ១១២៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Lopburi.svg|thumb|ផែនទី​ក្រុង​និងស្រុកនៃខេត្តលពបុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !លេខរៀង !ឈ្មោះភាសាខ្មែរ !ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង !ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងលពបុរី]] |Mueang Lopburi |เมืองลพบุรี |- |០២ |[[ស្រុកវឌ្ឍននិគម]] |Phatthana Nikhom |พัฒนานิคม |- |០៣ |[[ស្រុកគោកសំរោង]] |Khok Samrong |โคกสำโรง |- |០៤ |[[ស្រុកជ័យបាតាល]] |Chai Badan |ชัยบาดาล |- |០៥ |[[ស្រុកថាវុង]] |Tha Wung |ท่าวุ้ง |- |០៦ |[[ស្រុកបានម៉ី]] |Ban Mi |บ้านหมี่ |- |០៧ |[[ស្រុកថាហ្លួង]] |Tha Luang |ท่าหลวง |- |០៨ |[[ស្រុកស្រះបុត្រ]] |Sa Bot |สระโบสถ์ |- |០៩ |[[ស្រុកគោកចម្រើន]] |Khok Charoen |โคกเจริญ |- |១០ |[[ស្រុកឡាំសន្ធិ]] |Lam Sonthi |ลำสนธิ |- |១១ |[[ស្រុកណងមឿង]] |Nong Muang |หนองม่วง |- |} ==ប្រាសាទ== *[[ប្រាសាទព្រួញបី]] *[[ប្រាសាទស្វា]] *[[:th:วัดนครโกษา|ប្រាសាទវត្តនគរកូសា]] *[[:th:วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ (จังหวัดลพบุรี)|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] 80g6ae6zd25av5ad057g0ighjbxw44x 0 36769 323255 323096 2025-07-04T09:17:41Z 175.100.14.112 ពង្រ 323255 wikitext text/x-wiki ភូមិពង្រ១,ឃុំពង្រ,ស្រុកឆ្លូង,ខេត្តក្រចេះ បច្ចុប្បន្នត្រូវបានប្ដូរទៅជា[[ស្រុកឆ្លូង]] [[ខេត្តក្រចេះ]]វិញ។ m8icvj13gw7os3t4y0ql23webeo8idy 0 36928 323217 285480 2025-07-04T05:26:10Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323217 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ == ប្រវត្តិខេត្តសុខោទ័យ == === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ថៃ និងបរទេស === {{ផ្នែកទទេ}} === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** == រដ្ខបាល == *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ == ព្រំប្រទល់ខេត្ត == ខេត្តសុខោទ័យមានព្រំប្រទល់បុរាណនៅជាប់នឹង [[ហរិបុញ្ជ័យ]] ជាប់ខេត្ត៖ *ខាងជើង *ខាងត្បូង *ខាងលិចជា [[ប្រទេសភូមា]] *ខាងកើត == ប្រាសាទ == * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ដែល[[សៀម]]([[ថៃ]]) បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ប្រាសាទពូតា ដែលស្ថិតនៅលើ[[ភ្នំតាពូ]] ចម្ងាយពីខេត្តសុខោទ័យ ប្រមាណ ៤៣គីឡូម៉ែត្រ។ ==មើលផងដែរ== {{Navbox |name = ខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសថៃ(សៀម) |title = ខ្មែរសុរិន្ទ[[សុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[Image:Flag of Cambodia.svg|right|75px|ខ្មែរ]] |group1 = '''ខេត្តបុរាណ''' |list1 = [[ខេត្តសុខោទ័យ]](ក្រុងសុខោទ័យ) {{spaces|3}}[[ខេត្តអយុធ្យា]](ក្រុងអយុធ្យា) {{spaces|3}}[[ខេត្តបឹងកក់]](ក្រុងបាងកក) |group2 = '''ខេត្តនៅដែនសុរិន្ទ''' |list2 = [[ខេត្តសុរិន្ទ|សុរិន្ទ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបុរីរម្យ|បុរីរម្យ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តនគររាជ|នគររាជ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបស្ចឹមបុរី |បស្ចឹមបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសិរីសាកេត |សិរីសាកេត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តត្រាច |ត្រាច ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តច័ន្ទបុរី |ច័ន្ទបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសង្គឹត |សង្គឹត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តធនបុរី |ធនបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ |ស្ទឹងជ្រៅ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ |គោកខ័ណ្ឌ ]]{{spaces|3}}[[ខេត្តអ៊ូប៊ុន|អ៊ូប៊ុន]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្រះកែវ|ស្រះកែវ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តពលបុរី|ពលបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្តជេតបុរី|ជេតបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្ត | ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តកញ្ជានៈបុរី|ខេត្តកញ្ជានៈបុរី]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[សុរិន្ទ]]​មាន [[​ក្រុង]]ចំនួន [[ខេត្ត]]​ចំនួន​១៦ </div> }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] qckq4qdt31g41fg8wl2zkz61oftdldx 323218 323217 2025-07-04T05:28:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323218 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ == ប្រវត្តិខេត្តសុខោទ័យ == === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ថៃ និងបរទេស === {{ផ្នែកទទេ}} === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** == រដ្ខបាល == *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ == ប្រាសាទ == * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ដែល[[សៀម]]([[ថៃ]]) បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ប្រាសាទពូតា ដែលស្ថិតនៅលើ[[ភ្នំតាពូ]] ចម្ងាយពីខេត្តសុខោទ័យ ប្រមាណ ៤៣គីឡូម៉ែត្រ។ ==មើលផងដែរ== {{Navbox |name = ខេត្តខ្មែរដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសថៃ(សៀម) |title = ខ្មែរសុរិន្ទ[[សុរិន្ទ]] |state = {{{state|autocollapse}}} |liststyle = text-align:left; |image = [[Image:Flag of Cambodia.svg|right|75px|ខ្មែរ]] |group1 = '''ខេត្តបុរាណ''' |list1 = [[ខេត្តសុខោទ័យ]](ក្រុងសុខោទ័យ) {{spaces|3}}[[ខេត្តអយុធ្យា]](ក្រុងអយុធ្យា) {{spaces|3}}[[ខេត្តបឹងកក់]](ក្រុងបាងកក) |group2 = '''ខេត្តនៅដែនសុរិន្ទ''' |list2 = [[ខេត្តសុរិន្ទ|សុរិន្ទ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបុរីរម្យ|បុរីរម្យ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តនគររាជ|នគររាជ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តបស្ចឹមបុរី |បស្ចឹមបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសិរីសាកេត |សិរីសាកេត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តត្រាច |ត្រាច ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តច័ន្ទបុរី |ច័ន្ទបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តសង្គឹត |សង្គឹត ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តធនបុរី |ធនបុរី ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្ទឹងជ្រៅ |ស្ទឹងជ្រៅ ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តគោកខ័ណ្ឌ |គោកខ័ណ្ឌ ]]{{spaces|3}}[[ខេត្តអ៊ូប៊ុន|អ៊ូប៊ុន]] {{spaces|3}}[[ខេត្តស្រះកែវ|ស្រះកែវ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តពលបុរី|ពលបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្តជេតបុរី|ជេតបុរី]] {{spaces|3}}[[ខេត្ត | ]] {{spaces|3}}[[ខេត្តកញ្ជានៈបុរី|ខេត្តកញ្ជានៈបុរី]] |belowstyle= background: #7BBA43; color: #000080; |below=[[សុរិន្ទ]]​មាន [[​ក្រុង]]ចំនួន [[ខេត្ត]]​ចំនួន​១៦ </div> }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ខេត្តនៅប្រទេសថៃ]] nxw2hkpc6uetvq06tmwghfo4z6bdv15 323219 323218 2025-07-04T05:28:28Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មើលផងដែរ */ 323219 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ == ប្រវត្តិខេត្តសុខោទ័យ == === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ថៃ និងបរទេស === {{ផ្នែកទទេ}} === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** == រដ្ខបាល == *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ == ប្រាសាទ == * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ដែល[[សៀម]]([[ថៃ]]) បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ប្រាសាទពូតា ដែលស្ថិតនៅលើ[[ភ្នំតាពូ]] ចម្ងាយពីខេត្តសុខោទ័យ ប្រមាណ ៤៣គីឡូម៉ែត្រ។ ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== qvfphnlswyb7osf0mjieu0x79kb509a 323220 323219 2025-07-04T05:29:03Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រវត្តិ */ 323220 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ ==ប្រវត្តិ== === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** == រដ្ខបាល == *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ == ប្រាសាទ == * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ដែល[[សៀម]]([[ថៃ]]) បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ប្រាសាទពូតា ដែលស្ថិតនៅលើ[[ភ្នំតាពូ]] ចម្ងាយពីខេត្តសុខោទ័យ ប្រមាណ ៤៣គីឡូម៉ែត្រ។ ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== lyj4gqa7mebxhcyqlx7o3w6h9c72un9 323221 323220 2025-07-04T05:29:25Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 323221 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ ==ប្រវត្តិ== === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** ==រដ្ឋបាល== *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ == ប្រាសាទ == * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ដែល[[សៀម]]([[ថៃ]]) បានប្ដូរឈ្មោះទៅជា ប្រាសាទពូតា ដែលស្ថិតនៅលើ[[ភ្នំតាពូ]] ចម្ងាយពីខេត្តសុខោទ័យ ប្រមាណ ៤៣គីឡូម៉ែត្រ។ ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== s7971hx7z87tinfd1qph7wuwvwnucte 323222 323221 2025-07-04T05:30:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ប្រាសាទ */ 323222 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ ==ប្រវត្តិ== === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** ==រដ្ឋបាល== *[[ស្រុកសុខោទ័យ]] *[[ស្រុកសិរីសំរោង]] ដែលការពីសៀមគ្រប់គ្រងដំបូងឈ្មោះស្រុកខ្លងតាន តែត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជា ស្រុកស៊ីសំរុង វិញ អោយត្រូវតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនឹងសូរស័ព្ទខ្មែរ ដែលក្នុងគោលដៅទេសចរណ៍រាជធានីបុរាណ។ ==ប្រាសាទ== * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== 3ioej5xa8rb4cax3sl4yr6d7t41ho8z 323223 323222 2025-07-04T05:33:31Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 323223 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុខោទ័យ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ២៩ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខ​កូដ​ប្ប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 64xxx | area_code_type = លេខ​កូដ​ហៅ​ទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-64]] | website = {{URL|http://www.sukhothai.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ៦៦៧១ | native_name = สุโขทัย | mapsize = frameless | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Sukhothai Province.svg | image_seal = Seal of Sukhothai Province (color version).svg | image_map = Thailand Sukhothai locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = | map_caption = ផែនទី​នៃខេត្តសុខោទ័យ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុខោទ័យ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnotes = }} '''ខេត្តសុខោទ័យ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุโขทัย) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តព្រែ]] [[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]] [[ខេត្តពិស្ណុលោក|ខេត្តពិស្ណុលោក]] [[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]] [[ខេត្តតាក]] និង [[ខេត្តលំប៉ាង]]។ ==ប្រវត្តិ== === កំណែប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា === ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រនគរភ្នំ ឬហ្វូណន បន្តមកដល់ [[ចេនឡា|អាណាចក្រចេនឡា]] រួចបន្តមកដល់ [[អាណាចក្រខ្មែរ|អាណាចក្រខ្មែរ]] លុះមកដល់ [[ចុងអាណាចក្រអង្គរ]] ក្រោយរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទ[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]] ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​១២៣០ មេទ័ព​ថៃ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែល​ធ្លាប់​ជា​មេទ័ព​ក្នុង​រាជ្យ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​[[ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២]] (១១១៣ – ១១៥០ នៃ​គ​.​ស​) បាន​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​ពី​អភិបាលខេត្ត​ខ្មែរ នៅ​ស្រុក​សុខោទ័យ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មេទ័ព​នេះ​ក៏​បាន​ក្លាយជា​ស្តេច​ថៃ​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​សុខោទ័យ ដោយ​យក​គោរមងារ​តាម​បែប​ខ្មែរ ហៅ​ថា​ព្រះបាទ​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ ។ ក្រៅពី​ព្រះ​នាម ជា​ភាសាសំស្ក្រឹត​នាគ្រា​បឋម​នៃ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​ថៃ ព្រះមហាក្សត្រ​ថៃ ក៏​បាន​យក​ស័ព្ទ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​មក​ប្រើប្រាស់​ផង​ដែរ ដូច​ជា​ព្រះបាទ​រាម​កំហែង និង ព្រះបាទ​ឮ​ថៃ​ជាដើម ។ ពាក្យ​កំហែង គឺជា​ពាក្យ​ខ្មែរ​កើត​ចេញពី​ពាក្យ​ខែង សំដៅ​មហិទ្ធិឫទ្ធិ​របស់​ហនុមាន ។ រីឯ​ពាក្យ​ឮ​ថៃ គឺ​មាន​ន័យ​ថា ថៃ មានឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ឮ​រន្ទឺ ៕ ថ្វី​ដ្បិតតែ ឯកសារ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ខ្មែរ​ដែល​សំអាង​លើ​សិលាចារឹក​ជា​ចម្បង ព្រមទាំង​ការ​វិភាគ​ពី​សំណាក់​ប្រវត្តិវិទូ​អន្តរជាតិ​ជា​ច្រើន​ក្តី ក៏​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ នៅ​តែ​អះអាង​ថា សៀម​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ អំឡុង​រជ្ជកាល​របស់​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ព្រះ​នាម​[[ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៤៩ មា​ន័យ​ថា ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ [[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] (១២៤៣-១២៩៥)​ឯណោះ​ទេ ។ ?​?​?​. (..​នេះ​ជា​កំហុស​របស់​អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ​) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ បាន​សរសេរ​ថា ការ​កកើត​រាជាណាចក្រ​ថៃ ដោយ​ជន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ពុក​ឃុន ដែល​មាន​នាម​ក្នុង​រាជ​ថា​ព្រះបាទ ស្រី​ឥន្ទ្រា​ទិ​ត្យ​។ រីឯ រាម​កំហែង ជា​បុត្រា​ទី​ពីរ ក្នុង​រាជ​ទី​បី​(​រាជ​បន្ទាប់​ពី​ព្រះ​ជេដ្ឋា​) ឯណោះ​ទៅ​វិញ​។ (​ម​.​ត្រា​ណេ​)។ <br>នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាណាចក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។​ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើង​គ្រងរាជ្យ​សម្បត្តិ​បន្ត ប្រទេស​​ជាតិ​មាន​ការរីក​ចំរើន​រុងរឿង និង​គ្មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សំគាល់​ទេ។ លុះ​ចូល​មក​​ដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គ.ស​ ១២៤៣​-១២៩៥​) មាន​ការចលាចល​រង្គោះ​រង្គើ​នៃ​អាណាចក្រខែ្មរ ដោយ​សារ​ព្រះអង្គ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​ព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជា​ឲ្យ​គេ​កំទេច​ព្រះពុទ្ធ​រូប​វត្តអារាម ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​សម័យ​មុនចោល​ទាំងអស់ ធ្វើ​ឲ្យ​នា​ម៊ឺន​សព្វ​មុខ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត​មិន​សូវ​សប្បាយ​​ចិត្ត បង្កើត​ជាបក្សពួក ប្រឆាំង​ដោយកនែ្លង។ ចំណែក​ពួកថៃ ដែល​ខែ្មរ​ហៅថា សៀម​ធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយ​ដែលបានមកជ្រកកោន​លើទឹក​ដី​ខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួម​ដៃ​​ជា​មួយ​សេ្តចនាម៊ឺន​មុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះ​ណាន់​ឆាវ​ស្ថិត​នៅ​ពាយ័ព្យ​នៃ​​ប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយ​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ប្រទេសភូមា និង​មួយ​ពួក​សំដៅ​មក​ស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរ​សន្សឹមៗ​វាតទី​របស់ថៃ​មក​លើ​ទឹកដីខែ្មរ និង​ភូមា​បាន​ចាប់ផ្តើម​ក្នុង​សតវត្សទី​១២ នៅ​ក្នុង ភូមិ​ភាគ​អាស៊ីអាគេ្នយ៍​នៅ​មាន​ដំណើរ​ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​ទីបី​មួយ​ទៀត គឺ​ការវាត​ទី​ទឹកដី​របស់​យួន​សំដៅ យក​ប្រទេសចាម។ ដំណើរ​ថៃ​ចុះ​មក​វាត​ទី​លើ​ទឹកដី​ខែ្មរ មាន​សភាព​ដូច​ជាស៊ីសង្វាក់​គ្នា​រវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃ​បាន​ដាក់​ខ្លួនទទួល​យកវប្បធម៌‌ និង​អរិយធម៌‌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្ត​ជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាម​ប្រយុទ្ធ​គ្នា​រវាង​ខែ្មរ និង​សៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និង​បាន​យក​​ទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យ​ស្វាមី​ជា​មេទ័ព​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​មហានគរ​ដែល​ព្រះខ័ន​តំណាង​ឲ្យ​អំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែក​បុគ្គល​មាន​​ព្រះខ័ន​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​គ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨​ក៏សំរេច​ព្រះទ័យ​ដាក់រាជ្យ​ក្នុង គ្រិស្តសករាជ​១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ដោយ​ត្រូវ​​​ព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំង​ប្រចាំ​ប្រទេសកម្ពុជា​បញ្ជាក់​​ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុក​លាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មាន​រាជធានី​នៅ​ស័ង្ខ​លោក​នា​ពាក់​កណ្តាល សតវត្ស​ទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅ​អយុធ្យា​​ដែល​ពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើត[[ព្យព្ជានៈនៃភាសាសៀម|ព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ]] ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណា[[ខេត្តសុខោទ័យ]] និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រង[[ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ប្រទេសចម្ប៉ា]] បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ([[សៀម]]) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល តែគ្រាន់តែប្ដូរចេញពីទីក្រុងបុរាណចំងាយ ១២គីឡូម៉ែត្រ។ *បើតាមពង្សាតាវសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឺ÷ ** ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧ ** រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩ ** មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨ ** មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨ ** ==រដ្ឋបាល== ខេត្តសុខោទ័យ ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៨៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ៧៨២ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Sukhothai.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តសុខោទ័យ]] ==ប្រាសាទ== * [[ប្រាសាទឥដ្ឋតាពូ]] ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== 6ivspfhy8141oq796dbudndxc0npxlu 0 37132 323243 323004 2025-07-04T08:18:02Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មើលផងដែរ */ 323243 wikitext text/x-wiki {{Short description|Province of Thailand}}{{Infobox settlement | name = ខេត្តជ័យភូមិ | demographics_type1 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics1_footnotes = | area_rank = ០៨ | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = 0.5744&nbsp;"ទាបបន្តិច"<br/>[[#សន្ទស្សន៍សមិទ្ធិផលរបស់មនុស្សឆ្នាំ 2017|ចំណាត់ថ្នាក់ទី 48]] | timezone1 = [[ម៉ោងនៅប្រទេសថៃ|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 36xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 044 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-36]] | website = {{URL|http://www.chaiyaphum.go.th}} | area_water_km2 = | area_total_km2 = ១២៦៩៨ | native_name = ชัยภูมิ | mapsize = | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Chaiyaphum Flag.png | image_seal = Seal Chaiyaphum.png | image_map = Thailand Chaiyaphum locator map.svg | map_alt = | area_footnotes = <ref name="RFD">{{cite web |url=https://www.forest.go.th |title=ตารางที่ 2 พี้นที่ป่าไม้ แยกรายจังหวัด พ.ศ.2562 |year=2019 |department=Royal Forest Department |language=Thai |trans-title=Table 2 Forest area Separate province year 2019 |access-date=6 April 2021 |postscript=, information, Forest statistics Year 2019, Thailand boundary from Department of Provincial Administration in 2013}}</ref> | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តជ័យភូមិ | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = | subdivision_name = {{THA}} | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងជ័យភូមិ | leader_party = | leader_title = | leader_name = | footnote = }} ​'''ខេត្តជ័យភូមិ''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ชัยภูมิ)​ គឺជាខេត្តស្ថិតនៅ[[ភាគឦសាន (ថៃ)|ភាគឦសាន]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តខនកែន]] [[ខេត្តនគររាជ|ខេត្តនគររាជសីមា]] [[ខេត្តលពបុរី]] និង [[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]។ឈ្មោះខេត្តនេះមានន័យថា'''ទឹកដីនៃជ័យជម្នះ'''។ == ប្រវត្តិ == ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងជ័យភូមិមានតាំងពីសម័យ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]នៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី​ ១២ មកម្ល៉េះនៅពេលដែលវាជាទីក្រុងតូចមួយនៅលើផ្លូវទៅពី[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ទៅ[[ប្រាសាទមឿងសិង្ហ|ប្រាសាទសិង្ហ]]([[ខេត្តកញ្ចនបុរី]])។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨១៧ តំបន់នេះត្រូវបាន[[ជនជាតិលាវ]]មកតាំងទីលំនៅដែលដឹកនាំដោយ'''ណាយឡែ'''ជាមន្ត្រីរបស់[[អនុវង្ស|ស្តេចអនុវង្ស]]នៃ[[វៀងច័ន្ទន៍|ទីក្រុងវៀងច័ន្ទន៍]]​​ដែលជារដ្ឋដៃទន្លេរបស់ស្តេច[[សៀម]]ពួកគេបានចាប់ផ្ដើមមករស់នៅក្នុង[[ភូមិបានណាំឃុនហ្នងអ៊ីចាន់]]នៃ[[ខេត្តនគររាជសីមា]]​ប៉ុន្តែ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ត្រូវបាន​ចាកចេញទៅវិញហើយទៅរស់នៅ[[បានហ្លួង​|បានហ្លួង]]​(ទីក្រុងជ័យភូមិបច្ចុប្បន្ន)វិញ​នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨២៦ [[អនុវង្ស|ស្តេចអនុវង្ស]]បានបះបោរប្រឆាំងនឹង[[ចេស្ដាបតិន្ទ្រ|ស្ដេចចេស្ដាបតិន្ទ្រ(រាមាទី ៣)]]ដើម្បីស្វែងរកឯករាជ្យពេញលេញ។នៅពេលនោះ'''ណាយឡែ'''ត្រូវបានតែងតាំងផ្ដល់ងារជា[[ទន្លេចៅព្រះយា|ចៅព្រះយ៉ា]](ឋានៈខ្ពស់មួយនៅសម័យ[[សៀម]]បុរាណ)ដោយព្រះមហាក្សត្រ[[សៀម]]និងបានគាំទ្រទៅលើកងទ័ព[[សៀម]]'''ចៅពញាឡែ'''បានពលីជីវិតដើម្បីការពារទីក្រុងរបស់លោកប្រឆាំងនឹងកងទ័ពអនុវង្សហើយ[[អនុវង្ស|ស្ដេចអនុវង្ស]]ត្រូវបានបរាជ័យដោយកង​ទ័ព[[សៀម]]​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍​ក្រោយមក​[[អនុវង្ស|ស្ដេចអនុវង្ស]]ត្រូវចាប់ខ្លួនហើយបញ្ជួនទៅ​[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])[[ចេស្ដាបតិន្ទ្រ|ស្តេចរាមាទី​ ៣]] ទ្រង់បានចងចាំនូវភាពស្មោះត្រង់របស់'''ចៅពញាឡែ'''ហើយព្រះអង្គបានប្រោសប្រទានថ្វាយ​ព្រះ​ឋានៈ​ជា'''ព្រះយាភក្តីជុម្ពល'''។រូបលោកត្រូវបានប្រជាជននៅតែចងចាំនិងនៅតែជាវីរៈបុរសនៅក្នុងតំបន់នេះហើយរូបសំណាករបស់លោកបានក្លាយជានិមិត្តរូបរបស់ខេត្តនេះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ==រដ្ឋបាល== ខេត្តជ័យភូមិ ចែកចេញជា ១៦ ក្រុង/ស្រុក ១២៤ សង្កាត់/ឃុំ និង ១៣៩៣ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Chaiyaphum.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តជ័យភូមិ]] {| class="wikitable" style="text-align:center" !លេខរៀង !ឈ្មោះភាសាខ្មែរ !ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង !ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងជ័យភូមិ]] [[file:ตราเทศบาลเมืองชัยภูมิ.png|thumb]] |Mueang Chaiyaphum |เมืองชัยภูมิ |- |០២ |[[ស្រុកបានខ្វៅ]] |Ban Khwao |บ้านเขว้า |- |០៣ |[[ស្រុកខនសួគ៌]] |Khon Sawan |คอนสวรรค์ |- |០៤ |[[ស្រុកក្សេត្រសម្បូណ៌]] |Kaset Sombun |เกษตรสมบูรณ์ |- |០៥ |[[ស្រុកណងបួដែង]] |Nong Bua Daeng |หนองบัวแดง |- |០៦ |[[ស្រុកចតុរ៉ាត់]] |Chatturat |จัตุรัส |- |០៧ |[[ស្រុកបាំណេតណារ៉ុង]] |Bamnet Narong |บำเหน็จณรงค์ |- |០៨ |[[ស្រុកណងបួរ៉ាវ៉េ]] |Nong Bua Rawe |หนองบัวระเหว |- |០៩ |[[ស្រុកទេពស្ថិត]] |Thep Sathit |เทพสถิต |- |១០ |[[ស្រុកភូខៀវ]] |Phu Khiao |ภูเขียว |- |១១ |[[ស្រុកបានធែន]] |Ban Thaen |บ้านแท่น |- |១២ |[[ស្រុកគែងក្រ]] |Kaeng Khro |แก้งคร้อ |- |១៣ |[[ស្រុកខនសាន]] |Khon San |คอนสาร |- |១៤ |[[ស្រុកភក្តីជុម្ពល]] |Phakdi Chumphon |ภักดีชุมพล |- |១៥ |[[ស្រុកនឿនសៈង៉ា]] |Noen Sa-nga |เนินสง่า |- |១៦ |[[ស្រុកសាប់យ៉ៃ]] |Sap Yai |ซับใหญ่ |} ==មើលផងដែរ== ==ឯកសារយោង== hru3al286dz6gbq5fhbka4xgdq5h9zf 0 38057 323252 322935 2025-07-04T09:06:19Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323252 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តជ័យ ឬ ក្រុងជ័យ''' គឺជាទីក្រុងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឈៀងខាងលិច[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រខ្មែរ]]ដែលមាន[[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ|ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជា]]នៅខាងចុងនៃសមុទ្រនិងនៅខាងជើង[[លង្កាសុខា|នគរលង្កាសុខា]]នៃ[[ឧបទ្វីបម៉ាឡេ]][[ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះត្រូវបាន[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ប្ដូរឈ្មោះទៅជា[[ស្រុកឆៃយ៉ា]]([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ไชยา)វិញដែលជារដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី|ខេត្តសុរាស្រ្តធានី]]។ [[File:Amphoe_8406.svg|thumb|ផែនទីនៃខេត្តជ័យដែលបច្ចុប្បន្នគឺជាស្រុកស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសុរាស្រ្តធានី]] == មើលផងដែរ == a4vpeaq70sa182vueepe2vx2wi9mmy7 323253 323252 2025-07-04T09:08:27Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323253 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តជ័យ ឬ ក្រុងជ័យ''' គឺជាទីក្រុងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅ[[សម័យអង្គរ]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងជើងឈៀងខាងលិច[[ឈូងសមុទ្រថៃ|ឈូងសមុទ្រខ្មែរ]]ដែលមាន[[ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ|ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជា]]នៅខាងចុងនៃសមុទ្រនិងនៅខាងជើង[[លង្កាសុខា|នគរលង្កាសុខា]]នៃ[[ឧបទ្វីបម៉ាឡេ]][[ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី]]សព្វថ្ងៃ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះប្រហែលជាមានទីតាំងស្ថិតនៅត្រង់[[ស្រុកឆៃយ៉ា]]([[ភាសាសៀម|សៀម]] : ไชยา)ដែលជារដ្ឋបាលស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសុរាស្ត្រធានី|ខេត្តសុរាស្រ្តធានី]] [[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ [[File:Chaiya_Wat_Kaew.jpg|thumb|ប្រាសាទបានវត្តកែវ ឃុំឡាម៉េត ស្រុកឆៃយ៉ា ខេត្តសុរាស្ត្រធានី]] == មើលផងដែរ == pxhd243jbtguiqicoh6ltjdj4rm0imz 0 39425 323266 226525 2025-07-04T10:13:42Z 119.15.82.98 ស្រុក​កោះសូទិន​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​រដ្ឋបាល​ខេត្ត​កំពង់ចាម​ដដែល​ 323266 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:20em;" |- style="text-align:center;" !style="background: #123456;" colspan="3"|<p style="font-family:Khmer OS Battambang; font-size:22pt; color:yellow; text-shadow: 2px 1px red;>{{pagename}}</p> |- style="text-align:center;" |colspan="3"|<b>[[ឯកសារ:Image.jpg|thumb|100px|រូបភាព]]</b> |- style="text-align:center;" !style="background: #ABCDEF;" colspan="3"|ជីវប្រវត្តិសង្ខេប |- style="background: #f1f5fc;" |- style="vertical-align:top;" |'''ឈ្មោះដើម''' |colspan="2"|'''ពៅ វណ្ណថា''' |- style="vertical-align:top;" |'''រហស្សនាម''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:top;" |'''សញ្ជាតិ''' |colspan="2"|{{KHM}} |- style="vertical-align:top;" |'''អាជីព''' |colspan="2"| * * |- style="vertical-align:top;" |'''ជំនាញ''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:top;" |'''ស្នាដៃនិពន្ធ''' |colspan="2"| *[[ព្រែកឯងអស់សង្ឃឹម]] *[[ព្រាតទាំងស្រឡាញ់]] *[[ដួងនេត្រា]] *[[ស្គាល់រសស្នេហ៍]] *[[ល្មមហើយណាស្រី]] *[[ស្លឹកឈើចាកមែក]] *[[ពេលមេឃស្រទុំ]] *[[ឈប់និយាយពីរឿងស្នេហ៍]] *[[ភ្លើងគ្មានផ្សែង]] |- style="vertical-align:top;" |'''ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត''' |colspan="2"|<!-- {{birth date and age|1948|04|13| df=dd |MM |yyyy}} --> |- style="vertical-align:top;" |'''ថ្ងៃទទួលមរណភាព |colspan="2"| <!-- {{Start date and age|2018|03|29|df=yes}} {{age|2003|02|02}} ឆ្នាំ--> |- style="vertical-align:top;" |'''ទទួលមរណភាពដោយសារ''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:top;" |'''ស្រុកកំណើត''' |colspan="2"| * [[ស្រុកកោះសូទិន]] [[ខេត្តកំពង់ចាម]] |- style="vertical-align:top;" |'''ឪពុក''' |colspan="2"|ចាប ពៅ |- style="vertical-align:top;" |'''ម្តាយ''' |colspan="2"| ឯក ស៊ីឡោ ([[ភូមិព្រៃខ្លា]] [[ឃុំព្រះនិព្វាន្ត]]] [[ស្រុកបរសេដ្ឋ]] [[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]]) |- style="vertical-align:top;" |'''ភរិយា''' |colspan="2"| * អ៊ុន យ៉ែម(ភរិយាទី១) អ្នករបាំហ្លួង * ពេញ រស្មីអារុណ(ភរិយាទី២) គ្រូពេទ្យ និង តារាសម្ដែង * អីុ ស៊ុន គ្រូបង្រៀន |- style="vertical-align:top;" |'''បុត្រ''' |colspan="2"| |- style="vertical-align:top;" |'''ក្មួយ''' |colspan="2"| *[[ម៉ៅ អាយុទ្ធ]] *[[ពៅ បញ្ញាពេជ្រ]] |} ==ជីវប្រវត្តិ== ==ការសិក្សា និង ការងារ== * បឋមសិក្សាកោះសូទិន * [[វិទ្យាល័យព្រះស៊ីសុវត្ថិ]] sn9rik826k35rq2xyhh24or93tl7p1d 0 40171 323224 322993 2025-07-04T05:40:00Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323224 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនៈមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == b5uqhp25qa80lchae93yq3yr86e78f9 323225 323224 2025-07-04T05:40:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323225 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == 266ummajyt0j45dkpygjdws60uucza4 323230 323225 2025-07-04T07:36:31Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323230 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''។នៅពេលនោះ ទន្លេណាននិងខ្វែណយបានហូរកាត់ទីក្រុងដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងនៃទីក្រុងពិស្ណុលោកដែលបានចាប់ផ្តើមក្នុងអំឡុងចុងបញ្ចប់នៃយុគសម័យនៃអាណាចក្រខ្មែរ គឺក្នុងកម្រិតដ៏អស្ចារ្យមួយដែលយកគំរូតាមការអភិវឌ្ឍរាជធានីអង្គរនៅសម័យដើមរបស់ខ្មែរ។ តាមពិតទៅ ប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលជាប្រាសាទសំខាន់របស់អង្គរ គឺជាប្រាសាទមួយរបស់ព្រះវិស្ណុ ចំណែកឯឈ្មោះថ្មីរបស់ Song Khwae ដែលនឹងមកដល់គឺ Phitsanu-lok មានន័យត្រង់ថា ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ។ [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == i2hq5qscdevj1wckmfv88a9yuagmep3 323232 323230 2025-07-04T07:55:44Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323232 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែទន្លេណាននិងខ្វែណយបានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ចំណែកឯត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។ [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == q6yngwhztohjgkddigvzty685unitdn 323233 323232 2025-07-04T07:59:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323233 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។ [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == 9iyj2jedp6eebmy54yboqb92jdu21oe 323234 323233 2025-07-04T07:59:58Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មើលផងដែរ */ 323234 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។ [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង === gmdnauvu43skv3rmbsinjps0tzf79fm 323235 323234 2025-07-04T08:00:09Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* ឯកសារយោង */ 323235 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។ [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 9sbmm8cqye8x4fstduhd9jmt08xvadz 323236 323235 2025-07-04T08:02:28Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323236 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។<ref>{{Citation|title=History of Phitsanulok province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=History_of_Phitsanulok_province&oldid=1280588802|date=2025-03-15|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេស្វរមហារាជ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 0psa946qj5utc7flr3eaaaiz4crtpq5 323237 323236 2025-07-04T08:04:34Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323237 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។<ref>{{Citation|title=History of Phitsanulok province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=History_of_Phitsanulok_province&oldid=1280588802|date=2025-03-15|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ស្ដេចនរេសូរ]]ទ្រង់បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 4exschmbwpzpvjqb43lkq279183lxor 323238 323237 2025-07-04T08:07:16Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323238 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។<ref>{{Citation|title=History of Phitsanulok province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=History_of_Phitsanulok_province&oldid=1280588802|date=2025-03-15|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ស្ដេចនរេសួន]]បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == bs2ktjyg2imyvzdmgvsb7y74jhpjx9g 323239 323238 2025-07-04T08:07:54Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323239 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តពិស្ណុលោក ឬ វិស្ណុលោក''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : พิษณุโลก) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងតំបន់ភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរឌិត្ថ]]នៅខាងជើង[[ខេត្តលើយ]]និង[[ខេត្តពេជ្របូរណ៍]]នៅខាងកើត[[ខេត្តពិចិត្រ]]នៅខាងត្បូង[[ខេត្តកំពែងពេជ្រ]]នៅភាគនិរតី[[ខេត្តសុខោទ័យ]]នៅខាងលិចនិង[[ខេត្តជ័យបុរី]] [[ប្រទេសលាវ]]នៅភាគឦសាន។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តពិស្ណុលោក | native_name = พิษณุโลก | official_name = | nickname = | settlement_type = | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | imagesize = | image_alt = | image_caption = | image_flag = Pitsanulok flag.svg | flag_size = | flag_alt = | image_seal = Seal of Phitsanulok Province.svg | shield_size = | shield_alt = | motto = | anthem = | coordinates_footnotes = | image_map = Thailand Phitsanulok locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តពិស្ណុលោក | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងពិស្ណុលោក | government_footnotes = | government_type = | leader_title = Governor | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ១០៥៨៩ | area_rank = ១៥ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 65xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 055 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-65]] | registration_plate = | blank_name_sec2 = | blank_info_sec2 = | website = {{URL|phitsanulok.go.th}} | footnotes = }} នៅក្នុងកំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកគឺជាទីក្រុងតូចមួយរបស់[[ខ្មែរ]]ហៅថា'''ទន្លេពីរ'''ដោយសារតែមាន[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និង[[:en:Khwae Noi River (Phitsanulok)|ទន្លេខ្វែណយ]]បានហូរកាត់នៅតំបន់នោះដែលធ្វើឲ្យវាក្លាយជាច្រកយុទ្ធសាស្ត្រទៅកាន់ភាគខាងជើង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ការអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅចុង[[សម័យអង្គរ]]ហើយការរចនាទីក្រុងនេះគឺយកគំរូតាម[[ក្រុងអង្គរ|រាជធានីអង្គរ]]ដែលជាទីក្រុងដ៏រុងរឿងរបស់[[ខ្មែរ]]នៅសម័យនោះ។ជាក់ស្ដែង[[ប្រាសាទអង្គរវត្ត]]ដែលជាសំណង់ប្រាសាទសាសនាដ៏ធំមហិមារបស់[[ចក្រភពខ្មែរ]]គឺជាប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់[[ព្រះវិស្ណុ]]ហើយចំណែកឯ'''ទន្លេពីរ'''ត្រូវបានផ្លាស់ប្ដូរឈ្មោះថ្មីថា'''ពិស្ណុលោក'''ដែលមានន័យថា'''ឋានសួគ៌របស់ព្រះវិស្ណុ'''។<ref>{{Citation|title=History of Phitsanulok province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=History_of_Phitsanulok_province&oldid=1280588802|date=2025-03-15|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Phra_Phuttha_Chinnarat_(II).jpg|thumb|វត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]] == ប្រវត្តិ == នៅឆ្នាំក្នុង ១១៨៧ [[អាណាចក្រខ្មែរ]]បានធ្លាក់ចុះខ្សោយហើយ[[សៀម]]បានមកកាន់កាប់នៅចុងឆ្នាំ ១១៨៧។នៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម]]បានគ្រប់គ្រងខេត្តនេះពេញលេញរួចបានដាក់បញ្ចូលខេត្តវិស្ណុលោកជាខេត្តរបស់ខ្លួន។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[សៀម]]បានចាប់ផ្ដើមបង្កើតវត្តអារាមនៅក្នុងខេត្តនេះ។រហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៥៥៥ ទើបមានអ្នកមកគ្រប់គ្រងនៅក្នុងខេត្តនេះ។បច្ចុប្បន្នខេត្តនេះនៅតែមានឈ្មោះថាពិស្ណុលោកដដែលខុសត្រង់ខេត្តពិស្ណុលោកប៉ុន្តែរូបតំណាងខេត្តដាក់រូប[[ព្រះពុទ្ធ]]ទៅវិញ។ខេត្តនេះបានបាត់បង់ដោយសារតែការដណ្ដើមរាជ្យ ជ្រែករាជ្យ វិបត្តិនៅក្នុងរាជ្យវង្ស និង វិបត្តិផ្ទៃក្នុងប្រទេស​។ ទឹកដីនៃខេត្តពិស្ណុលោកសព្វថ្ងៃគឺមានប្រជាជនមករស់នៅតាំងពី[[យុគថ្មបំបែក|សម័យយុគថ្មបំបែក]]មកម្ល៉េះ។ កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបំផុតទាក់ទងនឹងតំបន់នេះបានបង្ហាញថានៅមុនឬនៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី ១១ ទីក្រុងពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រតូចមួយដែលគេស្គាល់និងហៅថា'''ទន្លេពីរ'''(สองแคว)។នៅក្នុងសតវត្សរ៍បន្តបន្ទាប់មកទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ ១១៨៨ [[សៀម|នគរសៀម]]ដែលស្ថិតនៅភាគកណ្តាលខេត្តពិស្ណុលោកបច្ចុប្បន្នត្រូវបានបង្កើតឡើងជារាជធានីនៃ[[សិង្ហនវតី|ព្រះរាជាណាចក្រសិង្ហនាវតី]]ដែលជាទីក្រុងដំបូងរបស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ ក្រោយមកនៅក្នុង[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|សម័យសុខោទ័យ]]របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ទីក្រុងពិស្ណុលោកបានក្លាយជាទីក្រុងធំមួយនៅភាគខាងកើតនៃ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ]]ហើយបានកសាងប្រាសាទដូចជា[[:en:Wat Chula Manee|ប្រាសាទជូឡាម៉ានី]] [[:en:Wat Aranyik, Phitsanulok|ប្រាសាទវត្តអារញ្ញ]] និង [[:en:Wat Chedi Yodthong|ប្រាសាទវត្តចេតីយ៍យ៉តថង]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៣៥៧ [[:en:Wat Phra Si Rattana Mahathat|ប្រាសាទវត្តព្រះស្រីរតនាមហាធាតុ]]ដ៏ល្បីល្បាញត្រូវបានកសាងឡើង។នៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]ប្រាសាទសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀតនៅក្នុងខេត្តនេះត្រូវបានកសាងឡើង។ខេត្តពិស្ណុលោកបានបម្រើការអស់រយៈពេល ២៥ ឆ្នាំជារាជធានីនៃ[[នគរអយុធ្យា]]។នៅក្នុងឆ្នាំ ១៥៥៥ [[នរេសួរ|ស្ដេចនរេសួន]]បានប្រសូតនៅក្នុងទីក្រុងពិស្ណុលោក។ព្រះអង្គបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដោយព្រះអង្គបានពង្រីកទឹកដីព្រះនគរឲ្យមានវិសាលភាពធំធេងបំផុតដោយបានឈ្លានពានដណ្តើមយកទឹកដីដ៏ច្រើនពី[[ប្រទេសភូមា]]និង[[ប្រទេសកម្ពុជា]]សម័យទំនើប។ នាពេលថ្មីៗនេះខេត្តពិស្ណុលោកបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្មដ៏សំខាន់ដែលជាផ្នែកមួយនៃ'''កន្លែងផលិតអាហារសម្រាប់ប្រទេសសៀម'''ដែលបានផ្គត់ផ្គង់ស្រូវអង្ករនិងដំណាំផ្សេងៗដល់អ្នកប្រើប្រាស់នៅក្នុង[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]និងទូទាំងពិភពលោក។ការអភិវឌ្ឍកសិកម្មយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងរយៈពេលជាង ០១ ទស្សវត្សរ៍មកនេះបានបង្កើតនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទំនើបៗនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងរបស់ខេត្តដូចជាផ្លូវទំនើបៗ សាកលវិទ្យាល័យ មន្ទីរពេទ្យ និង សេវាសាធារណៈផ្សេងៗទៀត។ប៉ុន្មានឆ្នាំមកនេះ[[:en:Nan River|ទន្លេណាន]]និងដៃទន្លេរបស់វាបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងការអភិវឌ្ឍនៅក្នុងតំបន់ដោយវាបានផ្តល់ជាផ្លូវសម្រាប់ការដឹកជញ្ជូន ដីដែលមានជីវជាតិសម្រាប់កសិកម្ម និង ទឹកសម្រាប់ប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត។ទឹកទន្លេក៏បានធ្វើជាផ្លូវសម្រាប់សត្រូវវាយលុកឈ្លានពាននិងធ្លាប់ធ្វើឲ្យមានទឹកជំនន់ធំៗជាប្រចាំនៅក្នុងខេត្តនេះផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តវិស្ណុលោក ចែកចេញជា ០៩ ក្រុង/ស្រុក ៩៣ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៥០ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Phitsanulok_province.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តពិស្ណុលោក]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងពិស្ណុលោក]] [[File:Phitsanulok_City_Flag.webp|thumb]] [[File:Seal_of_Phitsanulok.png|thumb]] |Mueang Phitsanulok |เมืองพิษณุโลก |- |០២ |[[ស្រុកនគរថៃ]] |Nakhon Thai |นครไทย |- |០៣ |[[ស្រុកឆាតត្រាកាន]] |Chat Trakan |ชาติตระการ |- |០៤ |[[ស្រុកបាងរ៉ាខាំ]] |Bang Rakam |บางระกำ |- |០៥ |[[ស្រុកបាងក្រាធុម]] |Bang Krathum |บางกระทุ่ม |- |០៦ |[[ស្រុកព្រហ្មភិរម្យ]] |Phrom Phiram |พรหมพิราม |- |០៧ |[[ស្រុកវត្តបុត្រ]] |Wat Bot |วัดโบสถ์ |- |០៨ |[[ស្រុកវ៉ាងថង]] |Wang Thong |วังทอง |- |០៩ |[[ស្រុកនឿនម៉ាប្រាង្គ]] |Noen Maprang |เนินมะปราง |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 1frton2fmvq6oj3qze010o2z1tufvp4 0 41867 323265 323076 2025-07-04T09:57:38Z Kemsopheak96 42802 /* ២.ព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្តម​ ព្រហ្មបរិរក្ស​ បរមរាមទេវាវតារ */ 323265 wikitext text/x-wiki '''រាយព្រះនាមព្រះមហេសីនៃព្រះមហាក្សត្រនៃខ្មែរ''' គឺជា រាជពន្ធភាព របស់ព្រះប្រមុខរដ្ឋនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] {{Multiple image | align = left | direction = vertical | width = 200 | image1 = Queen Norodom Monineath.JPG | caption1 = [[នរោត្តម មុនីនាថ សីហនុ|សម្ដេច​ព្រះ​រាជ​អគ្គ​មហេសី ​នរោត្តម មុនីនាថ សីហនុ ]] ព្រះអគ្គមហេសី នៃ[[នរោត្តម សីហនុ|ព្រះ​ករុណា ព្រះ​បាទ​នរោត្តម សីហនុ ]]. ព្រះមាតា នៃ[[នរោត្តម សីហមុនី |ព្រះ​ករុណា ព្រះបាទ​សម្ដេច ​ព្រះបរមនាថ នរោត្ដម-សីហមុនី]] | image2 = | caption2 = }} == អំពី " ព្រះ​ភរិយា​"​ និង​ " បាទបរិចារិកា " == -ព្រះភរិយា ៖ ជាតិស្រ្តីជាខត្តិយកញ្ញា ដែលត្រូវបានអភិសេកជាមហេសីនៃព្រះរាជា ។ (ភរិយា​ធំ)​ -បាទ​បរិចារិកា​ (ឬ​ ចៅចម) ​៖​ ជាតិស្រ្តីជារាស្រ្តក្រៅវាំង ដែលត្រូវបានព្រះរាជាទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យ តែងតាំងជា អ្នកបម្រើក្បែរព្រះកាយ ។ (អនុភរិយា ឬ​ ភរិយា​ចុង)​ -តាមក្បួន ដំណែងព្រះភរិយា មាន'''០៣''' ថ្នាក់​ ៖ ១. ព្រះរាជអគ្គមហេសី ២.​ ព្រះអគ្គមហេសី (ឬ​ ព្រះអគ្គមហេសី)​ { ជាទូទៅ​ ដំណែងទី១ ទី២ មានតែមួយព្រះអង្គទេ​ ហើយមានព្រះគោរមងារជា សម្តេច }​ ៣. ព្រះមង្គលទេវី (ឬ​ ព្រះ​មង្គល​ទេពី)​ - តាមក្បួន ដំណែងចៅចម មាន '''០៦''' ថ្នាក់<ref>វចនានុក្រមសម្តេចសង្ឃរាជ ជួន ណាត</ref> ៖ ១ . ព្រះបិយោ ងារជា '''ព្រះបរម''' ២ . ព្រះស្នំ ងារជា '''ព្រះម្នាង''' ៣ . ព្រះស្រឹង្គារ ងារជា '''ព្រះម៉ែនាង''' ៤ . ព្រះក្រមការ ងារជា '''ព្រះនាង''' ៥ . ព្រះស្រីការ ងារជា '''អ្នកម្នាង''' ៦ . ព្រះកំណាន់ ងារជា '''អ្នកនាង'''​ និងដូចជា '''ម៉ម , អ្នក''' ជាដើមប្រែប្រួលទៅតាមព្រះរាជនិយមនៃរជ្ជកាលនីមួយៗ ។<ref group="https://www.royalark.net/Cambodia/camboa9.htm">https://www.royalark.net/Cambodia/camboa9.htm</ref><references group="https://www.royalark.net/Cambodia/camboa9.htm" /> ==ព្រះមហេសីនៃព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជាក្នុងគ្រប់សម័យកាល== <small>''សម្គាល់:កាលបរិច្ឆេទទាំងអស់ក្នុងគ្រឹស្តសករាជ។''</small> ===[[ហ៊្វូណន]] រឺ ប្រហែល [[វ្យាធបុរៈ]] (៦៨–៦២៧ គ.ស.) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | ០១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះរាជបុត្រី ព្រះនាង[[សោមា (រឿងនិទាន)|សោមា]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[សោម (រឿងនិទាន)|ព្រះបាទសោម]] | rowspan="1" | មុ.គ.ស. - 0១ គ.ស. | |- | ០២ | colspan="5" align="center" | ព្រះនាង[[សោមា (រឿងនិទាន)|សោមា]]<br>([[សោមា (រឿងនិទាន)|កុរុងសោមា ឬ លីវយី ឬ នាងនាគ]])<br>ប្រ.ពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១-៥២ នៃគ.ស |- | ០៣ | ព្រះនាង[[សោមា (រឿងនិទាន)|សោមា]]<br>([[សោមា (រឿងនិទាន)|កុរុងសោមា ឬ លីវយី ឬ នាងនាគ]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[កៅណ្ឌិន្យទី១|កុរុងកៅណ្ឌិន្យទី១ ឬ ហ៊ុនទៀន ឬ ព្រះថោង]] | rowspan="1" | ក្រោយមកទៀតក្នុងសតវត្សរ៍ទី១ |- | ០៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា<br>មិនស្គាល់ព្រះនាម | rowspan="1" | ក្រោយមកទៀតក្នុងសតវត្សរ៍ទី២ |- | rowspan="2" | ០៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះរាជបុត្រទី១មិនស្គាល់ព្រះនាម) | ព្រះមហេសីធំ | rowspan="2" | [[ហ៊ុនប៉ានហួង|កុរុងហ៊ុនផានឃ័ង រឺ ហ៊ុនផានហួង រឺ ផានហួងវម៌្ម ]]<br>(ហៅតាមចិន)​ | rowspan="2" | ក្រោយមកទៀតក្នុងសតវត្សរ៍ទី២-១៩៨ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះរាជបុត្រ[[ផានផាន]]) | ព្រះមហេសី​តូច |- | ០៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះរាជបុត្រពីរអង្គ មិនស្គាល់ព្រះនាម) | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ផានផាន]]<br>(ហៅតាមចិន)​ | rowspan="1" | ១៩៨-២០១ |- | ០៧ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ស្រីមារៈ|ស្រីមារៈ ឬ ឝ្រីមារៈ]]​<br>(ចិនហៅ)​ | rowspan="1" | ២០១-២២៥ |- | ០៨ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ផ្វានជិនឝឹង]]​<br>(ហៅតាមចិន)​ | rowspan="1" | ២២៥ |- | ០៩ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ធរណីន្ទ្រវម៌្ម (ភ្វូណាន)|ធរណីន្ទ្រវម៌្ម]]​ | rowspan="1" | ២២៥-២៤៤ |- | ១០ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ផ្វានឆាង|ផ្វានឆាង]]​<br>(ហៅតាមចិន)​ | rowspan="1" | ២៤៤ |- | ១១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[អស្សាជយ|កុរុងអស្សាជយ ឬហ្វាន់ស៊ីយុន ]]​ | rowspan="1" | ២៤៤-២៨៩ |- | ១២ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា<br>មិនស្គាល់ព្រះនាម | rowspan="1" | ២៨៩-៣៥៧ |- | ១៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា<br>មិនស្គាល់ព្រះនាម | rowspan="1" | ៣៥៧-៤១០ |- | ១៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន|កុរុងឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម ឬស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]]​) | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[កៅណ្ឌិន្យទី២|កុរុងកៅណ្ឌិន្យវម៌្ម រឺ កៅណ្ឌិន្យទី២ រឺ ឝ្រុតវម៌្មនៃនគរភ្វូណាន]]​ | rowspan="1" | ៤១០-៤៣៤ |- | ១៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន|កុរុងឝ្រីន្ទ្រវម៌្ម ឬស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន]] | rowspan="1" | ៤៣៤-៤៣៥ |- | ១៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា<br>មិនស្គាល់ព្រះនាម | rowspan="1" | ៤៣៥-៤៣៨? |- | ១៧ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា<br>មិនស្គាល់ព្រះនាម | rowspan="1" | ៤៣៨?-៤៨៤ |- | rowspan="2" | ១៨ | [[កុលប្រភាវតី|ព្រះនាងកុលប្រភាវតី]]<ref name="lost">{{Cite book |last=Jacobsen |first=Trudy |url=https://books.google.com/books?id=-9unZvFaiREC&pg=PA22 |title=Lost Goddesses: The Denial of Female Power in Cambodian History |date=2008 |publisher=NIAS Press |isbn=978-87-7694-001-0 |pages=22–23 |language=en}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[កៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័ន|កុរុងកៅណ្ឌិន្យជយវម៌្ម រឺ ជយវម៌្ម ឬ កៅណ្ឌិន្យជ័យវរ្ម័ន]] | rowspan="2" | ៤៨៤-៥១៥ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>ស្នំត្រូវជាមាតានៃ[[រុទ្រវម៌្ម (ហ៊្វូណន)|ព្រះបាទរុទ្រវម៌្ម]] | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ១៩ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះរាជបុត្រ[[ប្រថិវេន្ទ្រវម៌្ម]]) | ព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ហ៊ុនប៉ានហួង|កុរុងហ៊ុនផានឃ័ង រឺ ហ៊ុនផានហួង រឺ ផានហួងវម៌្ម ]]<br>(ហៅតាមចិន)​ | rowspan="2" | ៥១៤-៥៥០ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[វីរវម៌្ម|ព្រះបាទវីរវម៌្ម]]) | ព្រះមហេសី​ |- | colspan=4 align="center" style="background:#E6E6E6;" | សង្គ្រាម[[នគរភ្នំ|ហ្វូណន]]-[[ចេនឡា]]: ៥៥០-៦២៧ |- | ២០ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | Pvirakvarman I | rowspan="1" | ៥៥០-៦០០ |- | ២០ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | Mhenteractvarman I | rowspan="1" | ៦០០-៦១៥ |- | ២១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | Nteractvarman I | rowspan="1" | ៦១៥-៦២៧ |- |} ===[[ចេនឡា]] (៥៥០—៨០២)=== {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | | [[មេរា|ព្រះនាងទេពអប្សរមេរា]]<br>(មាតា[[ឝ្រុតវម៌្មទី២]] និង [[ស្រេស្ឋវម៌្ម]])<ref>{{Citation|last=STARK|first=MIRIAM T.|title=Textualized Places, Pre-Angkorian Khmers, and Historicized Archaeology|date=2022-05-17|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctv2jhjvtv.11|work=Excavating Asian History|pages=307–326|publisher=University of Arizona Press|access-date=2023-07-12}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[កម្វុ|កម្វុស្វយម្ភុវ]] | rowspan="1" | |- | | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ឝ្រេឝ្ឋវម៌្ម|វ្រះបាទឝ្រេឝ្ឋវម៌្ម]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឝ្រុតវម៌្ម (ចេនឡា)|វ្រះបាទឝ្រុតវម៌្ម ]] | rowspan="1" | ៥៥០-៥៥៥ |- | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឝ្រេឝ្ឋវម៌្ម|វ្រះបាទឝ្រេឝ្ឋវម៌្ម]] | rowspan="1" | ៥៥៥-៥៦០ |- | | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[មហេន្ទ្រវម៌្ម (ក្សត្រចេនឡា)|វ្រះបាទចិត្រសេនា]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[វីរវម៌្ម|ព្រះបាទវីរវម៌្ម]] | rowspan="1" | ៥៦០-៥៧៥ |- | | align="center" colspan=8| [[កម្វុជរាជលក្ឝ្មី (ចេនឡា)|ព្រះនាងកម្វុជរាជលក្ឝ្មី]]<br>៥៧៥-៥៨០ |- | rowspan="2" | ០១ | [[កម្វុជរាជលក្ឝ្មី (ចេនឡា)|ព្រះនាងកម្វុជរាជលក្ឝ្មី]]<ref>{{Cite book |last=Walker |first=Benjamin |url=https://books.google.com/books?id=WQFwAAAAMAAJ&q=%22Kambujarajalakshmi+(575-580)%22 |title=Angkor Empire |date=1955 |publisher=Signet Press |pages=116 |language=en|quote=Kambujarajalakshmi (575-580)}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[ភវវរ្ម័នទី១|វ្រះបាទភវវម៌្មទី១ឬ ភវវរ្ម័នទី១]] | rowspan="2" | ៥៨០-៦០០ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០២ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ឦសានវរ្ម័នទី១|វ្រះបាទឦឝានវម៌្មទី១ ឬ ឦឝានសេនា ឬឦសានវរ្ម័នទី១]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[មហេន្ទ្រវម៌្ម (ក្សត្រចេនឡា)|មហិន្ទ្រវរ្ម័ន]] | rowspan="2" | ៦០០-៦១៦ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="1" | ០៣ | [[សករមន្ជរិ|ព្រះនាងសករមន្ជរិ]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឦសានវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឦឝានវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | ៦១៦-៦៣៥ |- | rowspan="1" | ០៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ភវវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២]] | rowspan="1" | ៦៣៩-៦៥៧ |- | rowspan="1" | ០៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១]] | rowspan="1" | ៦៥៧-៦៨១ |- | ០៦ | align="center" colspan=8| ព្រះនាង[[ជ័យទេវី]]<br>៦៨១-៧១៣ |- | colspan=4 valign="middle"| <center> '''នគរចេនឡាពីរ [[ចេនឡាដីគោក|ចេនឡាគោក]] និង [[ចេនឡាទឹកលិច|ចេនឡាទឹក]] (៧១៦-៨០២) '''</center> |- |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ពាលាទិត្យ|ព្រះបាទពាលាទិត្យ]] | rowspan="1" | គ.ស ប្រ.សតវត្សទី៨ |- | rowspan="1" | | [[សរស្វតី (ចេនឡា)|ព្រះនាងសរស្វតី]]<br>បុត្រ[[ពាលាទិត្យ|ព្រះបាទពាលាទិត្យ]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[វិឝ្វរូប|ព្រាហ្មណ៍វិឝ្វរូប]] | rowspan="1" | គ.ស ប្រ.សតវត្សទី៨ |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី១|ព្រះបាទន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ប្រ.សតវត្សទី៨ |- | rowspan="1" | | ព្រះឥន្រ្ទរាណី | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[បុឝ្ករាក្ឝ|ព្រះបាទបុឝ្ករាក្ឝ]] | rowspan="1" | គ.ស ៧១៦-៧៣០ |- | rowspan="1" | | ព្រះនាងនរិន្ទ្រទេវី | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឝម្ភុវម៌្ម (ឝម្ភុបុរ)|ព្រះបាទឝម្ភុវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស ៧៣០-៧៥០ |- | rowspan="1" | | ព្រះនាង[[ន្ឫបតីន្ទ្រទេវីទី១]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី១|ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ៧៥០-៧៧០ |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជយវម៌្ម (ឥន្ទ្របុរ-ឝម្ភុបុរ)|ព្រះបាទជយវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស ៧៧០-៧៨១ |- | rowspan="1" | | ព្រះនាង[[យសោមទិ|យសោមទិ]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[អគ្គស្សត្យ|ព្រាហ្មណ៍អគ្គស្សត្យ ]] | rowspan="1" | |- | rowspan="1" | | [[ហ្វារេន្ទ្រលក្ឝ្មី|ព្រះនាងហ្វារេន្ទ្រលក្ឝ្មី]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[រាជបតិវម៌្ម|ព្រះបាទរាជបតិវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស សតវត្សទី៨ |- | rowspan="1" | | [[រាជេន្ទ្រទេវី (ចេនឡា)|ព្រះនាងរាជេន្ទ្រទេវីទី១]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[មហីបតិវម៌្ម|ព្រះបាទមហីបតិវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស ៧៨១-៧៨៨ |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឥន្ទ្រលោក|ព្រះបាទឥន្ទ្រលោក]] | rowspan="1" | |- | | align="center" colspan=8| ព្រះនាង[[ន្ឫបតីន្ទ្រទេវីទី២]]<br> |- | | align="center" colspan=8| ព្រះនាង[[ជយេន្ទ្រភា]]<br> |- | | align="center" colspan=8| ព្រះនាង[[ជយេន្ទ្រភា]]<br> |- | | align="center" colspan=8| ព្រះនាង[[ជ្យេស្ថាយ៌ា]]<br> |- | colspan=4 valign="middle"| <center> '''ការលុកលុយរបស់[[អាណាចក្រស្រីវិជ័យ|ជ្វា]]: ៧៧៤-៨០២ '''</center> |- |} === [[សម័យមហានគរ|អង្គរ]] (៨០២-១៤៣១) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="2" | ០១ | ព្រះនាងធរណីន្ទ្រទេវី | ព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ជ័យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២]] | rowspan="2" | ៧៧០-៨៥០ |- | ព្រះនាងរាជេន្ទ្រប្រភាទេវី | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ០២ | [[ធរណីន្ទ្រទេវី|ព្រះនាងរាជេន្ទ្រលក្ឝ្មី]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣]] | rowspan="1" | ៨៣៥-៨៧៧​ |- | rowspan="1" | ០៣ | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រទេវី|ព្រះនាងប្ឫថិវេន្ទ្រទេវី]](មាតា[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម|ព្រះបាទប្ឫថិវេន្ទ្រវម៌្ម]] | rowspan="1" | |- | rowspan="1" | ០៤ | [[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី៩)|ព្រះនាងស្រីឥន្ទ្រទេវី]](មាតា[[យឝោវម៌្មទី១|ព្រះបាទយឝោវម៌្មទី១]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១]] | rowspan="1" | ៨៧៧-៨៨៩​ |- | rowspan="1" | ០៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br> ព្រះភិគនេយ្យ[[ជ័យវរ្ម័នទី៤|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[យឝោវម៌្មទី១|ព្រះបាទយឝោវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | ៨៨៩-៩១០ |- | rowspan="1" | ០៦ | [[កម្វុជរាជលក្ឝ្មី (អង្គរ)|ព្រះនាងស្រីកម្ពុរាជលក្ឝ្មី]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ហឝ៌វម៌្មទី២|ព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី១]] | rowspan="1" | ៩១០ – ៩២៣ |- | rowspan="1" | ០៧ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឦឝានវម៌្មទី២|ព្រះបាទឦឝានវម៌្មទី២]] | rowspan="1" | ៩២៣-៩២៨ |- | rowspan="1" | ០៨ | ព្រះនាងស្រីជយទេវី | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៤|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤]] | rowspan="1" | ៩២​៨-៩៤២ |- | rowspan="1" | ០៩ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ហស៌វរ្ម័នទី២|ព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី២]] | rowspan="1" | ៩៤២-៩៤៤ |- | rowspan="1" | ១០ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>ត្រូវជាព្រះភិគនេយ្យនៃមាតាព្រះបាទ[[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[រាជេន្ទ្រវម៌្មទី២|ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទី២]] | rowspan="1" | ៩៤៤–៩៦៨ |- | rowspan="1" | ១១ | ព្រះនាងឥន្ទ្រលក្ឝ្មី | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៥|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥]] | rowspan="1" | ៩៦៨-១០០១ |- | rowspan="1" | ១២ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១|ឧទយាទិត្យវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ១០០១-១០០២ |- | rowspan="1" | ១៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជយវីរវម៌្ម|ព្រះបាទជយវីរវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស ១០០២-១០១១ |- | rowspan="1" | ១៤ | ព្រះនាង[[វីរលក្ឝ្មី]]<ref name=Jacobsen/> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[សូរ្យវរ្ម័ន​ទី១|ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័ន​ទី១]] | rowspan="1" | ១០០៦-១០៥០ |- | rowspan="1" | ១៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី២|ព្រះបាទន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី២]] - ព្រះនាង[[វិជយេន្ទ្រលក្ឝ្មី]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២]] | rowspan="1" | ១០៥០-១០៦៦ |- | rowspan="1" | ១៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ហស៌វរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី៣]] | rowspan="1" | ១០៦៦-១០៨០ |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតាព្រះនាង[[ឝ្រីជយរាជចូឌាមណី]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ហឝ៌វម៌្មទី៤|ព្រះបាទហឝ៌វម៌្មទី៤]] | rowspan="1" | |- | rowspan="1" | | ព្រះនាង[[ហិរណ្យលក្ឝ្មី]]<br>(មាតា[[ជយវម៌្មទី៦|ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ហិរណ្យវម៌្ម (មហិធរបុរ)|ព្រះបាទហិរណ្យវម៌្ម]] | rowspan="1" | |- | rowspan="1" | ១៧ | ព្រះនាង[[វិជយេន្ទ្រលក្ឝ្មី]]<ref name=Jacobsen/> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជយវម៌្មទី៦|ព្រះបាទជយវម៌្មទី៦]] | rowspan="1" | គ.ស ១០៨០-១១០៧ |- | rowspan="1" | ១៨ | ព្រះនាង[[វិជយេន្ទ្រលក្ឝ្មី]]<ref name=Jacobsen>{{cite book |last=Jacobsen |first=Trudy |year=2008 |title=Lost Goddesses: The Denial of Female Power in Cambodian History |publisher=NIAS Press |isbn=978-87-7694-001-0}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១|ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវម៌្មទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ១១០៧-១១១៣ |- | rowspan="1" | | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី២|ព្រះបាទន្ឫបតីន្ទ្រវម៌្មទី២]] | rowspan="1" | គ.ស ១០៨០-១១១៣ |- | rowspan="1" | ១៩ | [[នរេន្ទ្រលក្ឝ្មី|ព្រះនាងនរេន្ទ្រលក្ឝ្មី]]<br>(មាតា[[សូយ៌្យវម៌្មទី២|ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ក្សត្រេន្ទ្រាទិត្យ|ព្រះបាទក្សត្រេន្ទ្រាទិត្យ]] | rowspan="1" | |- | rowspan="6" | ១៩ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="6" | [[សូយ៌្យវម៌្មទី២|ព្រះបាទសូយ៌្យវម៌្មទី២]] | rowspan="6" | គ.ស ១១១៣-១១៤៥/១១៥០ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះអគ្គមហេសី |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះជាយា |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះទេវី<br>(ព្រះមង្គលទេវី (ឬ​ ព្រះ​មង្គល​ទេពី)​) |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="1" | ២០ | ព្រះនាង[[ឝ្រីជយរាជចូឌាមណី]]<br>(មាតា[[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ធរណីន្ទ្រវម៌្មទី២|ព្រះបាទធរណីន្ទ្រវម៌្មទី២]] | rowspan="1" | គ.ស ១១៥០ - ១១៦០ |- | rowspan="1" | ២១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម|ព្រះបាទត្រិភុវនាទិត្យវម៌្ម]] | rowspan="1" | គ.ស ១១៦៥ - ១១៧៧ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[ចាម្ប៉ា|ចាម]]: ១១៧៧-១១៨១ |- | rowspan="5" | ២២ | ព្រះនាង[[ជយរាជទេវី]]<br>(មាតា[[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] - [[ចារឹក]][[ប្រាសាទភិមានអាកាស]])<ref>{{Cite web|title=Jayavarman VII {{!}} king of Khmer empire|url=https://www.britannica.com/biography/Jayavarman-VII|access-date=2020-11-07|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="5" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៧|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧]] | rowspan="5" | គ.ស ១១៨១-១២១៥ |- | ព្រះនាង[[ឥន្ទ្រទេវី (សតវត្សទី១៣)|ឥន្ទ្រទេវី]]<br>([[ចារឹក]][[ប្រាសាទភិមានអាកាស]])<ref>http://www.srtei.com/2019/05/30/%E1%9E%8F%E1%9E%BE%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%93%E1%9E%B6%E1%9E%84%E1%9E%A5%E1%9E%93%E1%9F%92%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%91%E1%9F%81%E1%9E%9C%E1%9E%B8-%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%93/{{Dead link|date=តុលា 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | ព្រះអគ្គមហេសី |- | ព្រះនាងរាជេន្ទ្រទេវី<br>([[ចារឹក]][[ប្រាសាទព្រះខ័ន]])<ref>{{Cite web |url=https://nowheremag.com/2023/05/king-jayavarman-the-vii-the-bell-ringer/ |title=ច្បាប់ចម្លងប័ណ្ណសារ |access-date=2023-07-25 |archivedate=2023-07-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230725132840/https://nowheremag.com/2023/05/king-jayavarman-the-vii-the-bell-ringer/ |url-status=dead }}</ref> | ព្រះមហេសី |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ព្រះសង្ឃ|ព្រះភិក្ខុ]]តាមលិន្ទ ទៅសិក្សាផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទនៅកោះស្រីលង្កា) | ព្រះស្នំឯក |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ព្រះនាងសុខរមហាទេវី|ស្រីសុខរមហាទេវី]] - [[ចារឹក]][[:th:จารึกวัดศรีชุม|ចារឹកវត្តស្រីឈុម គោលទីពីរ]])<ref>https://thesiamsociety.org/wp-content/uploads/2020/02/JSS_013_2b_PrinceDamrong_SiameseHistoryPriorToFoundingAyuddhya.pdf {{bare URL PDF|date=April 2023}}</ref><ref>wisonk.wordpress.com</ref> | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="1" | ២៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២]] | rowspan="1" | គ.ស ១២១៥-១២៤៣ |- | colspan=4 valign="middle"| [[ខេត្តសុខោទ័យ|សៀម]]បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១២៣៨កំឡុងរជ្ជកាលនៃឥន្ទ្រវម៌្មដោយ ពុកឃុន [[ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ]]នៅ[[អាណាចក្រសុខោទ័យ|អាណាចក្រសុខោទ័យ]] មួយក្នុងចំណោមខេត្តខ្មែរ ។ |- | rowspan="1" | ២៤ | [[ចក្រវាទីរាជទេវី|ព្រះនាងចក្រវាទីរាជទេវី]]<ref>{{Cite web|title=CAMBOA9|url=https://www.royalark.net/Cambodia/camboa9.htm|website=www.royalark.net}}</ref> <br>(មាតា[[ឝ្រីន្ទ្រភូបេឝ្វរចូឌា|ព្រះនាងឝ្រីន្ទ្រភូបេឝ្វរចូឌា]])<ref>សៀវភៅ អ្នកនិពន្ធខ្មែរ ព្រះបាទ អង្គ ដួង ព្រះជីវប្រវត្តិ ស្នាព្រះហស្ថ ( ដោយ លោកសាស្ត្រាចារ្យ លាង ហាប់អាន )</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៨|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨]] | rowspan="1" | គ.ស ១២៤៣-១២៩៥ |- | rowspan="1" | ២៥ | [[ឝ្រីន្ទ្រភូបេឝ្វរចូឌា|ព្រះនាងឝ្រីន្ទ្រភូបេឝ្វរចូឌា]]<ref>{{Cite book|last=Cœdès|first=George|url=https://www.worldcat.org/oclc/961876784|title=The Indianized states of Southeast Asia|date=1968|isbn=0-7081-0140-2|location=Honolulu|oclc=961876784}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៣]] | rowspan="1" | គ.ស ១២៩៥-១៣០៧ |- | rowspan="1" | ២៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ឝ្រីន្ទ្រជយវម៌្ម|ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី៤]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣០៨-១៣២៧ |- | rowspan="1" | ២៧ | [[អ៊ឹង|ព្រះនាងអ៊ឹង]]<br>(មាតា[[ច័ន្ទតារាវត្តី|ព្រះនាងច័ន្ទតារាវត្តី]]) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យវរ្ម័នទី៩|ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣២៧-១៣៣៦ |- | rowspan="1" | ២៨ | [[ច័ន្ទតារាវត្តី|ព្រះនាងច័ន្ទតារាវត្តី]]<ref>{{Citation|title=Sbek Thorn In Cambodia's Past, Present, And Future|date=2019-12-31|url=http://dx.doi.org/10.7591/9781501719332-013|work=Sbek Thom|pages=32–34|publisher=Cornell University Press|access-date=2023-06-29}}</ref> | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[អង្គជ័យ|ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៣៦-១៣៤០ |- | rowspan="1" | ២៩ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ព្រះនាងកែវកល្យាណ|ព្រះនាងសុភាវត្តី]] ព្រះរាជអគ្គមហេសី[[ហ្វា ង៉ុម|ព្រះបាទហ្វាង៉ុម]] អាណាចក្រឡានសាង) | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[បរមនិពាន្វបទ|ព្រះបាទនិព្វានបាទ]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៤០-១៣៤៥ |- | rowspan="1" | ៣០ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[សិទ្ធានរាជា|ព្រះបាទសិទ្ធានរាជា]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៤៥-១៣៤៦ |- | rowspan="1" | ៣១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[លំពង្សរាជា|ព្រះបាទលំពង្សរាជា]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៤៦-១៣៥២ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សៀម]]: ១៣៥២-១៣៥៧ |- | rowspan="1" | ៣២ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[បាសាត]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៥៣-១៣៥៥ |- | rowspan="1" | ៣៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[បាអាត]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៥៥-១៣៥៥ |- | rowspan="1" | ៣៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[កំបង់ពិសី]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៥៥-១៣៥៧ |- | rowspan="2" | ៣៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[បរមរាមាធិបតី|ព្រះបាទបរមរាមាទី១]]) | ព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ស្រីសុរិយោវង្ស|ព្រះបាទស្រីសុរិយោវង្ស]] | rowspan="2" | គ.ស ១៣៥២-១៣៦៩ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br>(មាតា[[ធម្មរាជា|ព្រះបាទធម្មរាជា]]) | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ៣៦ | សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីស័នទៈនិតរា | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[បរមរាមាធិបតី|ព្រះបាទបរមរាមាទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៦៩-១៣៧២ |- | rowspan="1" | ៣៧ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ធម្មាសោករាជ|ព្រះបាទធម្មាសោករាជ]] | rowspan="1" | គ.ស ១៣៧៣ - ១៣៩៣ |- | colspan=4 valign="middle"| ការលុកលុយរបស់សៀម: ១៣៩៤ (៥ខែ) ។ |- | rowspan="2" | ៣៨ | ព្រះនាង[[បទុមកេសរទី៣|បទុមកេសរទី៣]]<ref name=briggs>{{cite journal|title=Siamese Attacks on Angkor Before 1430|last=Briggs|first=Lawrence Palmer|journal=[[The Far Eastern Quarterly]]|year=1948|volume=8|issue=1|page=33|jstor=2049480}}</ref><br/>បុត្រី ព្រះបាទសម្តេច[[បរមរាជាធិរាជទី២]][[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រសៀម]] | ព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[ឥន្ទរាជា|ព្រះបាទឥន្ទរាជា]] | rowspan="2" | គ.ស ១៣៩៤–១៤២១ |- | ព្រះម៉ែនាង[[ស៊ីសៈងាម|ស៊ីសៈងាម]]<ref name=briggs/> | ព្រះស្នំឯក |- |} === សម័យ[[កម្ពុជាសម័យចតុមុខ|ចតុមុខ]]([[សម័យចតុមុខ]]) (១៤៣១-១៥២៥) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="5" | ០១ | [[អ្នកម្នាងទេវី|សម្តេចព្រះស័នទៈមិតា]]<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[នរាយណ៍រាមា]] ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="5" | [[បរមរាជាទី១|ព្រះបាទ ព្រះបរមរាជា ចៅពញ្ញាយ៉ាត]] | rowspan="5" | ១៣៨៥-១៤៣២ |- | [[បទុមកេសរទី៣|ព្រះឥន្ទទៈមិតា]]<br/>បុត្រី ព្រះបាទសម្តេច[[បរមរាជាធិរាជទី២]][[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រសៀម]] | ព្រះមហេសី |- | ព្រះម៉ែនាង[[ស៊ីសៈងាម|ស៊ីសៈងាម]]<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[ធម្មរាជាទី២]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | អ្នកម្នាង ព្រះអគ្គរាជ | ព្រះស្នំឯក |- | អ្នកម្នាង ព្រះទេពតេជៈ<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[ស្រីរាជា]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០២ | សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីព្រះកេទុ | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[នរាយណ៍រាមា]] | rowspan="2" | ១៤៣៣-១៤៣៧ |- | អ្នកម្នាង កែវ​<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យ]]រាជា ) | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៣ | សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីកេសរ | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[ស្រីរាជា]] | rowspan="2" | ១៤៣៧-១៤៦៨ |- | [[បរមចន្ទារពិសេស|អ្នកព្រះបរមចន្ទារពិសេស]]( មាតា[[ឱកញាឱង]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[ស្រីសុរិយោទ័យ]]រាជា | rowspan="2" | ១៤៦៨-១៤៧៦ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៥ | សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីទេពធីតា( មាតា ព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ|ស្រីសុគន្ធបទ]] ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[ធម្មរាជាទី២]] | rowspan="2" | ១៤៧៦-១៤៨៦ |- | អ្នកម្នាង ទេព​<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[ចន្ទរាជា]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម ([[ចារឹក]][[ប្រាសាទវត្តនគរបាជ័យ]]) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[ឝ្រីឝៅគន្ធបទ|ស្រីសុគន្ធបទ]] | rowspan="2" | ១៤៨៦-១៥១៤ |- | [[កេសរបុប្ផា|អ្នកព្រះម្នាងកេសរបុប្ផា]]​<br/>( ប្អូនស្រី ព្រះបាទ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] - មាតា[[យសរាជា|ចៅពញាយសរាជា]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="1" | ០៧ | [[អ្នកម្នាងជាលែង|អ្នកព្រះម្នាងជាលែង]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[ស្រីជេដ្ឋា|ស្ដេចកន]] | rowspan="1" | ១៥១២-១៥២៥ |- |} === សម័យ[[បន្ទាយលង្វែក|លង្វែក]]([[បន្ទាយលង្វែក|សម័យលង្វែក]]) (១៥២៥–១៥៩៤) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="5" | ០១ | [[សិរីចក្រពត្តិ|សម្ដេចព្រះភគវតី សិរីចក្រពត្តិ]]<br/>( មាតា ព្រះអង្គម្ចាស់[[រាមាធិបតី (លង្វែក)|រាមាធិបតី]] ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="5" | ព្រះបាទ[[ចន្ទរាជា]] | rowspan="5" | ១៥១៦-១៥៦៦ |- | អ្នកព្រះម្នាង[[បទុមបុប្ផា]]<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[បរមិន្ទរាជា|បរមរាជាទី២]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>( មាតាសម្តេចរាជបុត្រីមហាទេវី ព្រះស្នំព្រះបាទ[[បឹយីនណោន]] ព្រះមហាក្សត្រ[[តោង៑ងូក្សេត្រ]] )<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Family_of_Bayinnaung</ref> | ព្រះស្នំ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>( មាតា ព្រះស្នំព្រះបាទ[[ជេដ្ឋាធិរាជ]] ព្រះមហាក្សត្រឡានសាង )<ref>https://www.royalark.net/Laos/lanxang2.htm</ref> | ព្រះស្នំ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>( មាតា ព្រះ​នាង​ក្រពុំ​ឈូក​ - [[ចារឹក]][[វត្តសសរ១០០]] )<ref>https://news.sabay.com.kh/article/893949</ref> | ព្រះស្នំ |- | rowspan="5" | ០២ | [[សុជាតិក្សត្រី|សម្ដេចព្រះភគវតី សិរីរតន៍រាជទេវី]]<br/>( មាតា ព្រះបាទ[[ព្រះសត្ថាទី១]] ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="5" | ព្រះបាទ[[បរមិន្ទរាជា|បរមរាជាទី២]] | rowspan="5" | ១៥៦៦-១៥៧៦ |- | [[ស្រីទេពធីតា|សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីទេពធីតា]]ទី១<br/> | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី |- | ព្រះនាង[[កេសរមាលា]]<br/>( មាតា ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ទី៤ ) | ព្រះមហេសី |- | [[អ្នកម្នាងកេសរ (លង្វែក)|អ្នកម្នាងកេសរ]] | ព្រះស្នំឯក |- | [[អ្នកព្រះម៉ែនាងវង]]<br/> | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="3" | ០៣ | សម្ដេចព្រះភគវតី សិរីចក្រពត្តិទី២ | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="3" | ព្រះបាទ[[ព្រះសត្ថាទី១]] | rowspan="3" | ១៥៧៦-១៥៨៤ |- | សម្ដេចព្រះបរមក្សត្រី | ព្រះមហេសី |- | សម្ដេចព្រះទេពក្សត្រី | ព្រះមហេសី |- | rowspan="3" | ០៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="3" | ព្រះបាទ[[ជ័យជេស្ឋាទី១]] | rowspan="3" | ១៥៨៤-១៥៩៣ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="1" | ០៥ | សម្ដេចព្រះភគវតី បរមក្សត្រី | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[បរមរាជាទី៣]] | rowspan="1" | ១៥៩៦-១៥៩៩ |- |} === [[សម័យស្រីសន្ធរ]] (១៥៩៤–១៦២០) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="3" | ០១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/>( មាតា ព្រះបាទបរមរាមាទី២ ) | rowspan="3" | ព្រះបាទ[[បរមរាមាទី២|បរមរាមាទី១]](ព្រះបរមរាមាជើងព្រៃ) | rowspan="3" | ១៥៩៤-១៥៩៦ |- | បទុមបុប្ផា<br/>( មាតា នាងពៅ [[រឿងព្រះគោព្រះកែវ]] ) | ព្រះមហេសី |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០២ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទបរមរាមាទី២ <br/>ព្រះរាជបុត្រ ព្រះបរមរាមាជើងព្រៃ | rowspan="2" | ១៥៩៦–១៥៩៧ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[បរមរាជាទី៣|ព្រះបាទបរមរាជាទី៣]]<br/> | rowspan="2" | ១៥៩៦-១៥៩៩ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៤ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[ព្រះបរមរាជាទី៧ចៅពញាអន|ព្រះបរមរាជាទី៧]] | rowspan="2" | ១៥៩៩-១៦០០ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[ចៅពញាញោម|សម្តេចព្រះកែវហ្វ៊ាចៅពញាញេម]] | rowspan="2" | ១៦០០–១៦០៣ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- | rowspan="2" | ០៦ | សម្ដេចព្រះភគវតី សុជាតិជាតាមហាក្សត្រី<br/>( មាតា [[អ្នកអង្គម្ចាស់ឯកក្សត្រី]] [[បញ្ជីរាយព្រះនាមព្រះមហេសីនៃព្រះមហាក្សត្រនៃថៃ|ព្រះមហេសី]][[នរេឝ្វរ|ព្រះបាទនរេឝ្វរ]] [[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រសៀម]][[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]] នឹង[[ជ័យជេស្ឋាទី២|ព្រះបាទជ័យជេស្ឋាទី២]] នឹង ព្រះឧភយោរាជ[[ឧទ័យរាជាទី១]]) | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[បរមរាជាទី៤|សម្តេចព្រះបរមរាជាទី៤]] | rowspan="2" | ១៦០២-១៦១៨ |- | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះស្នំឯក |- |} === [[សម័យឧដុង្គ]] (១៦២០–១៨៦៣) === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="4" | ០១ | [[សម្ដេចព្រះភគវតី វីរក្សត្រី អង្គចូវ|សម្ដេចព្រះភគវតី វីរក្សត្រី]](អង្គចូវ)<br/>បុត្រីស្ដេចអធិរាជអណ្ណាម ព្រះចៅក្រុងហ្វេ (Huế) ព្រះនាម "សៃវួង" (Sai Vuong) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="4" | [[ជ័យជេស្ឋាទី២|ព្រះបាទជ័យជេស្ឋាទី២]] | rowspan="4" | ១៦១៨-១៦២៧ |- | អ្នកព្រះម្នាងសុខ<br/>( មាតា [[បរមរាជសម្ភារ|ព្រះបាទបរមរាជសម្ភារ ឬ ពញ្ញាតូ]] ) | ព្រះស្នំឯក |- | អ្នកព្រះម្នាងបុប្ផា<br/>( មាតា [[បរមរាជាទី៥|ព្រះបាទបរមរាជាទី៥ ឬ អង្គចន្ទទី១]] ) | ព្រះស្នំ[[ជនជាតិលាវ]] |- | អ្នកព្រះម្នាងទង<br/>( មាតា អ្នកម្នាងយួរវត្តី ឬ បុប្ផាវត្តី ជាយារបស់[[បរមរាជសម្ភារ|ព្រះបាទបរមរាជសម្ភារ ឬ ពញ្ញាតូ]]នឹង ព្រះឧភយោរាជ[[ឧទ័យរាជាទី១]] ) | ព្រះស្នំ |- | rowspan="1" | ០២ | អ្នកម្នាងយួរវត្តី ឬ បុប្ផាវត្តី | ព្រះជាយា | rowspan="1" | [[បរមរាជសម្ភារ|ព្រះបាទបរមរាជសម្ភារ ឬ ពញ្ញាតូ]] | rowspan="1" | ១៦២៧-១៦៣៤ |- | rowspan="1" | ០៣ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[អង្គទងរាជា|ព្រះបាទអង្គទងរាជា ឬ ពញ្ញានូរ]] | rowspan="1" | ១៦៣៤-១៦៤០ |- | rowspan="2" | ០៤ | សម្ដេចព្រះភគវតី អង្គគុន(អង្គចន្ទវត្តី)<br/>បុត្រី[[សម្ដេចព្រះភគវតី វីរក្សត្រី អង្គចូវ|សម្ដេចព្រះភគវតី វីរក្សត្រី]](អង្គចូវ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[បទុមរាជាទី១|ព្រះបាទបទុមរាជាទី១ ឬ អង្គនន់]] | rowspan="2" | ១៦៤០-១៦៤២ |- | សម្ដេចព្រះភគវតី វររាជិនីក្សត្រី<br/>( មាតាព្រះបាទ[[បទុមរាជាទី២]] ) | សម្តេចព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ០៥ | សម្ដេចព្រះភគវតី ក័បប្រព័ត(ហ្វាទីម៉ា) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/>ជនជាតិម៉ាឡេ | rowspan="1" | [[បរមរាជាទី៥|ព្រះបាទបរមរាជាទី៥ ឬ អង្គចន្ទទី១]]<br/>(អង្គចន្ទ អុីប្រាហុីម) | rowspan="1" | ១៦៤២-១៦៥៨ |- | rowspan="2" | ០៦ | សម្ដេចព្រះទេវី ( អង្គឡី ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="2" | [[បរមរាជាទី៦|ព្រះបាទបរមរាជាទី៦ ឬ អង្គសូរ]]<br/> | rowspan="2" | ១៦៥៨-១៦៧២ |- | [[អ្នកម្នាងទៃ]]<br/>( មាតាព្រះបាទ[[ព្រះកែវហ្វាទី២]](អង្គជី) ព្រះបាទ[[ជ័យជេស្ឋាទី៣]](អង្គស៊ូ )និង អង្គធីតា) | សម្តេចព្រះមហេសី |- | rowspan="4" | ០៧ | សម្តេចព្រះភគវតី ស្រីរាជធីតាក្សត្រី ឬ អង្គធីតា | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/>(ព្រះរាជធីតានៃ[[បរមរាជាទី៦|ព្រះបាទបរមរាជាទី៦ ឬ អង្គសូរ]]) | rowspan="4" | [[បទុមរាជាទី២|ព្រះបាទបទុមរាជាទី២ ឬ ព្រះស្រី ជ័យជេដ្ឋ]]<br/> | rowspan="4" | ១៦៥៨-១៦៧២ |- | សម្តេចព្រះភគវតីព្រះចមក្សត្រី | សម្តេចព្រះមហេសី |- | សម្តេចព្រះភគវតីទេវីក្សត្រី | សម្តេចព្រះមហេសី |- | ព្រះនាងទេវីក្សត្រី | សម្តេចព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ០៨ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>( មាតា[[រាមាធិបតីទី១|ព្រះបាទរាមាធិបតីទី១ ឬ ពញ្ញាយ៉ង]] ) | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ព្រះកែវហ្វាទី២|ព្រះកែវហ្វាទី២ ឬ អង្គជី]]<br/> | rowspan="1" | ១៦៧៣-១៦៧៦ |- | rowspan="1" | ០៩ | សម្តេចព្រះភគវតី ស្រីចក្រពត្តិរាជ | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ជ័យជេស្ឋាទី៣|ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៣ អង្គស៊ូ ឬចៅពញាសូរ]]<br/> | rowspan="1" | ១៦៧៦-១៦៩៥ |- | ១០ | align="center" colspan=8| [[អ្នកម្នាងទៃ]]<br>១៦៨៨-១៦៩៥ |- | rowspan="1" | ១១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[រាមាធិបតីទី១|ព្រះបាទរាមាធិបតីទី១ ឬ ពញ្ញាយ៉ង]]<br/> | rowspan="1" | ១៦៩៥-១៦៩៦ |- | rowspan="1" | ១២ | សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះមហាក្សត្រី<br/>( មាតា[[ព្រះសត្ថាទី២អង្គជី|ព្រះបាទព្រះសត្ថាទី២ អង្គជី]] ) | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ព្រះកែវហ៊្វាទី៣ អង្គអិម|ព្រះបាទព្រះកែវហ៊្វាទី៣ អង្គអិម]]<br/> | rowspan="1" | ១៦៩៩-១៧០០ |- | rowspan="2" | ១៣ | សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះជាតិក្សត្រី<br/>( មាតា[[ស្រីធម្មរាជា|ព្រះបាទស្រីធម្មរាជា]] ) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | [[ព្រះបាទធម្មរាជាទី៣]] | rowspan="2" | ១៧០២-១៧០៣<br/>១៧០៦-១៧០៩ |- | អ្នកម្នាង ស្រីបុប្ផា<br/>( មាតា[[ស្រីជ័យជេដ្ឋទី២|ព្រះបាទស្រីជ័យជេដ្ឋទី២ អង្គស្ងួន]] )<ref>''ราชพงษาวดารกรุงกัมพูชา'', หน้า 111</ref> | ព្រះស្នំ |- | rowspan="1" | ១៤ | [[សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះស្រីសុជាតា]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[ស្រីធម្មរាជា|ព្រះបាទស្រីធម្មរាជា អង្គឥមទី២]] | rowspan="1" | ១៧៤៧-១៧៤៨ |- | rowspan="1" | ១៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ព្រះបាទរាមាធិបតីទី៣អង្គទង|ព្រះបាទរាមាធិបតីទី៣ អង្គទង]] | rowspan="1" | ១៧៥៤-១៧៤៨<br/>១៧៥៦-១៧៥៧ |- | rowspan="1" | ១៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>( មាតា[[ព្រះរាមរាជាអង្គនន់|ព្រះបាទព្រះរាមរាជា អង្គនន់]] ) | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ស្រីជ័យជេដ្ឋទី២|ព្រះបាទស្រីជ័យជេដ្ឋទី២ អង្គស្ងួន]] | rowspan="1" | ១៧៤៩–១៧៥៥ |- | rowspan="4" | ១៧ | [[សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះឯកក្សត្រី]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="4" | [[ព្រះបាទនារាយណ៍រាជាទី២អង្តតន់|ព្រះបាទនារាយណ៍រាជាទី២ អង្តតន់]] | rowspan="4" | ១៧៥៨-១៧៧៥ |- | [[សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះស្រីសុជាតាទី១]]<br/>( មាតា [[ចៅចមមាតាអ្នកអង្គ ពៅ]]ជាស្នំរបស់ សម្តេចព្រះបវររាជ ចៅ[[មហាសុរសិង្ហនាថ]]ជាព្រះអនុជរួម ឧទរជាមួយនឹង [[ពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក|សម្តេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វា ជូឡាលោក]] ) | សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី |- | អ្នកម្នាង មាស<br/>( មាតា [[ចៅចមមាតាអ្នកអង្គ អី]] ជាស្នំរបស់ សម្តេចព្រះបវររាជ ចៅ[[មហាសុរសិង្ហនាថ]] ជាព្រះអនុជរួម ឧទរជាមួយនឹង [[ពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក|សម្តេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វា ជូឡាលោក]] ) | ព្រះស្នំ |- | អ្នកម្នាង ជ័យ<br/>( មាតា [[អង្គអេង|ព្រះបាទនារាយណ៍រាជាទី៣ អង្គអេង]] | ព្រះស្នំ |- | rowspan="1" | ១៨ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ព្រះរាមរាជាអង្គនន់|ព្រះបាទព្រះរាមរាជា អង្គនន់]] | rowspan="1" | ១៧៧៥-១៧៧៩ |- | rowspan="3" | ១៩ | [[អ្នកម្នាងរស់]]<br/>( មាតា [[អង្គដួង|ព្រះបាទហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតី]] និង ​[[អង្គឥម (ព្រះអង្គម្ចាស់)|ព្រះអង្គម្ចាស់អង្គឥម]] ) | ព្រះស្នំ | rowspan="3" | [[អង្គអេង|ព្រះបាទនារាយណ៍រាជាទី៣ អង្គអេង]] | rowspan="3" | ១៧៧៩–១៧៩៦ |- | [[អ្នកម្នាងអួត]]<br/>( មាតា [[ព្រះឧទ័យរាជាអង្គចន្ទ|ព្រះបាទព្រះឧទ័យរាជា អង្គចន្ទ]] នឹង [[អង្គស្ងួន]] ) | ព្រះស្នំ |- | អ្នកម្នាង កែ<br/>( មាតា អង្គភិម ) | ព្រះស្នំ |- | rowspan="4" | ២០ | អ្នកម្នាងទេព<br/>( មាតា [[អង្គប៉ែន]] ធីតា[[ចៅពញាអភ័យធីបែសបែន]] ) | ព្រះស្នំ | rowspan="4" | [[ព្រះឧទ័យរាជាអង្គចន្ទ|ព្រះបាទព្រះឧទ័យរាជា អង្គចន្ទ]] | rowspan="4" | ១៨០៦-១៨៣៤ |- | អ្នកម្នាងក្រៈចាប<br/>( មាតា [[ក្សត្រីអង្គម៉ី]] ) | ព្រះស្នំ |- | អ្នកម្នាង បែន<br/>( មាតា ក្សត្រីអង្គស្នួន ) | ព្រះស្នំ |- | អ្នកម្នាង យស<br/>( មាតា ក្សត្រីអង្គពៅ ) | ព្រះស្នំ |- | ២១ | align="center" colspan=8| [[ក្សត្រីអង្គម៉ី]]<br>១៨៣៤-១៨៤០ |- |} === សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (១៨៦៣-បច្ចុប្បន្ន) === ==== ១.[[អង្គដួង|ព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សាធិបតី ព្រះអង្គដួង ]] ==== {| class="wikitable" |+ ! ! colspan="4" |ព្រះមង្គលទេវី |- ! !ព្រះនាម !វង្សត្រកូល !អភិសេក !ព្រះរាជបុត្រ |- |១ |[[សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមជាតិក្សត្រីយ៍ បែ៉ន|សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមជាតិក្សត្រីយ៍ អ្នកម៉ែនាង ប៉ែន]] |( មាតា ហ្លួង [[នរោត្តម]] ) |ខែធ្នូ ១៨៣៣ | * [[នរោត្តម|ព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្តម​ ព្រហ្មបរិរក្ស​ បរមរាមទេវាវតារ]] |- |២ |[[សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមអច្ឆរាអក្សរ ពៅ|សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមអច្ឆរាអក្សរ អ្នកម៉ែនាង ពៅ]] |( មាតា ហ្លួង [[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ|សិរីសុវត្ថិ]] ) |១៨៤០ | * [[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស]] |- |៣ |សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមស្រីកញ្ញា អ្នកម៉ែនាង ណុប | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |៤ |សម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមទេវធីតា អ្នកម៉ែនាង ពៅ |( ព្រះរៀមរបស់ ព្រះបរមជាតិក្សត្រីយ៍ ប៉ែន ) | | |- |៥ |សម្តេចព្រះកែវហ្វា អង្គ ស្ងួន | |ក្រោយឆ្នាំ១៨៥៥ | |- ! ! colspan="4" |ព្រះស្នំ |- ! !នាម !ជាតិកំណើត !ចូលជាស្នំ !ព្រះរាជបុត្រ |- |៦ |ឃុនព្រះម្នាងចមសុជាតិបុប្ផានួន (ឃុន ថាន់) | |១៨៥៣ | |- |៧ |ព្រះមង្គលទេវី ឃ្លីប | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |៨ |ព្រះទេវី មង្គល | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |៩ |ព្រះម៉ែយួរ ព្រះសុជាតិ នារី | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១០ |ព្រះម៉ែយួរ ព្រះស្រី កញ្ញា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១១ |ព្រះម៉ែយួរ ព្រះទេព លក្ខណា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១២ |ព្រះម៉ែយួរ ព្រះឥរិយា អក្សរ | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៣ |ព្រះម្នាង ស្រីបុប្ផា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៤ |ព្រះម្នាង មាលា បវរ | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៥ |ព្រះម្នាង បុស្បាកេសរ | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៦ |ព្រះម្នាង គន្ធរបូទុម | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៧ |ព្រះស្នំឯក អ្នកព្រះនាង ផលទិព្វសុវណ្ណ | |១៨៤៣ | |- |១៨ |ព្រះស្នំឯក អ្នកព្រះនាង សុគន្ធរស | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |១៩ |ព្រះស្នំឯក អ្នកព្រះនាង ពិដោរសយភ័ស្តុ | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២០ |ព្រះស្នំឯក អ្នកព្រះនាង សិរីយសសេយ្យា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២១ |ព្រះស្រឹង្គារ អ្នកនាង ជាតិកិណ្ណរី | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២២ |ព្រះស្រឹង្គារ អ្នកនាង ស្រីកិណ្ណរ៉ា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៣ |ព្រះស្រឹង្គារ អ្នកនាង កិណ្ណរសោភា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៤ |ព្រះស្រឹង្គារ អ្នកនាង កិណ្ណរាកៃលាស | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៥ |ព្រះក្រមការ អ្នក នរវីសោភ័ណ | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៦ |ព្រះក្រមការ អ្នក សុវណ្ណសោភា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៧ |ព្រះក្រមការ អ្នក សោភម័ង្សា | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៨ |ព្រះក្រមការ អ្នក កល្លីយាកេសី | |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |២៩ |អ្នកម្នាង ចន្ធូ | |១៨៥០ | |- |៣០ |អ្នកម្នាង ខាំ |បងប្អូន របស់ ស្ងួន សូ និងជាមាតា របស់ព្រះអង្គម្ចាស់ សុីវត្ថា |១៨៤០ | |- |៣១ |អ្នកម្នាង ផល |ប្អូនស្រី ស្ងួន សូ | | |- |៣២ |អ្នកម្នាង លន្ទា |បុត្រីលោកឧកញ៉ាពិភក្សឥស្សរា អុីម ចៅហ្វាយខែត្រ សំរោងទង |១៨៥២ | |- |៣៣ |អ្នកម្នាង ក្រប៉ា មាស | |១៨៥៦ | |- |៣៤ |អ្នកម្នាង យូ ( ហៅ អេវ ) | |មុនឆ្នាំ១៨៣០ | |- |៣៥ |ចៅឃុនបុស្បាកេសា មុនីជោតិ | |១៨៤៨ | |- |៣៦ |ឃុន ជឺត ចម | |១៨៥៦ | |- |៣៧ |អ្នកនាង អុីម | |១៨៥៨ | |- |៣៨ |អ្នកនាង ឡេង | |១៨៤២ | |- |៣៩ |អ្នកនាង មាស | |១៨៤៣ | |- |៤០ |អ្នកនាង អុង | |មុនឆ្នាំ១៨២១ | |} <ref>សៀវភៅ អ្នកនិពន្ធខ្មែរ ព្រះបាទ អង្គ ដួង ព្រះជីវប្រវត្តិ ស្នាព្រះហស្ថ ( ដោយ លោកសាស្ត្រាចារ្យ លាង ហាប់អាន )</ref> ==== ២.[[នរោត្តម|ព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្តម​ ព្រហ្មបរិរក្ស​ បរមរាមទេវាវតារ]] ==== នេះគឺ'''ព្រះនាមព្រះមហេសី និងនាម ចៅចម ម៉ម អ្នកម្នាង នៃព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម ព្រហ្មបរិរក្ស បរមរាមាទេវតា'''៖ {| class="wikitable sortable" ! colspan="5" |សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី |- ! !ព្រះនាម !វង្សត្រកូល !អភិសេក !ព្រះរាជបុត្រ |- |១ |សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី តារាការា |បុត្រីនៃព្រះមហាឧបរាជ អង្គ អ៊ិម ប្រសូត្រឆ្នាំ ១៨៤៣ សោយពិរាល័យនៅក្រុងឧត្តុង្គ ១៩៦៨ <br /> |១៨៥៨ | * សម្តេចចៅហ្វ៊ា នរោត្តម ចន្ទរក្សអម្ពរ |- ! colspan="5" |ព្រះមហេសី |- ! colspan="2" |ព្រះនាម !វង្សត្រកូល !អភិសេក !ព្រះរាជបុត្រ |- |២ |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ ផាត់ចុនី <br /> |( ភរិយាថ្នាក់ទី ២ ) ម្ចាស់ក្សត្រីយ៍នៃ ប្រទេសសសៀម ប្រសូត្រឆ្នាំ ១៨២៧ សុគត ក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ |មុនឆ្នាំ១៨៤៨ | |- |៣ |សម្តេចក្សត្រីយ៍ អង្គ ស្ងួន <br /> |ព្រះរាជបុត្រីនៃព្រះបាទ អង្គ ចន្ទទី២ ,បានតែងតាំងជា <nowiki>'' សម្តេច ''</nowiki> នៅថ្ងៃទី០៩ មករា ១៩៣៥ យួនបានហៅថា តាប់នីញគួនគួន |១៨៤៨ | |- |៤ |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ អង្គដួង ឧបុល <br /> |ព្រះរាជបុត្រីនៃព្រះបាទអង្គដួង និង ចៅឃុនបុស្បា កេសរ៉ា |១៨៦៣ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ករណ្ណិកាកែវ * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ភីយ |- |៥ |[[ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ អគ្គនារី|ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ អគ្គនារី ឯក ណ]] |( ភរិយាថ្នាក់ទី ២ ) បុត្រីនៃព្រះអង្គម្ចាស់ ប្រទេសសសៀម ប្រសូត្រឆ្នាំ ១៨៥០ សុគត ក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ <br /> |១៨៧១ | |- |៦ |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ សោមអង្គ |( ភរិយាថ្នាក់ទី ២ ) ជាកូនស្រីរបស់រដ្ឋមន្រ្តីរដ្ឋសៀមប្រហែលជារាជវង្ស​ ប្រសូត្រឆ្នាំ ១៨៧៧ សុគត ក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩<br /> |១៨៩២ | |- ! colspan="5" | ==== ព្រះស្នំ ==== |- ! !នាម !ជាតិកំណើត !ចូលជាស្នំ !ព្រះរាជបុត្រ |- |៧ |ព្រះនាងទិត្យាចៅមណ្ឌា នុម |បុត្រីជនជាតិចិន ( ចិនកុកងឺ) |១៨៥០ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កម្ពុជាសុដាដួង]] ( អ្នក សុដាដួង ) ព្រះស្នំនៃព្រះបាទសម្តេច[[មង្កុដ]][[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រសៀម]] * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ភួងកម្ពុជារតនៈ]] ព្រះស្នំនៃព្រះបាទសម្តេច[[មង្កុដ]][[បញ្ជីព្រះមហាក្សត្រថៃ|ព្រះមហាក្សត្រសៀម]] |- |៨ |ព្រះនាងចៅផល្លាទេវីសុទ្ធចន្រ្ទា ពោះ |បុត្រីជនជាតិចិនកុកងឺ កើតឆ្នាំ១៨៤០ ទទួលអនិច្ចកម្មនៅភ្នំពេញ ឆ្នាំ១៩២៥ |១៨៥៧ | * [[យុគន្ធរ|សម្តេចក្រុមព្រះ នរោត្តម អារុណយុគន្ធរ ព្រះរាជឱរសបុត្រាចន្ទ]] |- |៩ |ព្រះនាងកន្ធិយា មាលី ពួក | |១៨៥៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ប៉ាក |- |១០ |ព្រះនាងចៅសុកក្នានារី អេប |ជាស្ត្រីជនជាតិចិនកុកងឺ |១៨៥៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ភោគ * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម មយូរ៉ា * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម មយូរ៉េត |- |១១ |ព្រះនាងគន្ធររតនា នារី | |១៨៥៨ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ចម្រើនឬទ្ធិ]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ប្រាថមម៉េត * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រដ្ឋានេត្រ]] |- |១២ |ព្រះនាងឃុនចៅសុទ្ធាដួងបណី ដុង ផាន់ |បុត្រីជនជាតិសៀម | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ផាន់តាវង្ស]] |- |១៣ |ព្រះនាងចម ឧរៃទេវីអប្សរី | |១៨៦៦ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ដួងសាម៉ន |- |១៤ |ព្រះនាងចម សិរី ទេវីអប្សរី | |១៨៧២ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សុម៉ាលី * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ក្រៃសុង សារីវង្ស]] |- |១៥ |ព្រះនាងសុទ្ធា បវរ | | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម វិជាវរតនា |- |១៦ |ព្រះនាងចៅ ស្មាម | |១៨៩២ | |- |១៧ |ឃុនព្រះម្នាងចមសុជាតិបុប្ផានួន ( ឃុន ថាន់) |អតីតស្នំនៃព្រះបាទអង្គ ដួង |១៨៦១ | * [[ឌួង ចក្រ|ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ឌួងចក្រ]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កុយ * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម យាយកន្ថា * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម មគ្គវណ្ណ * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សោម៉ាវត្តី * [[សម្តេចក្រុមព្រះ នរោត្តម ភាណុវង្ស]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម យផាន់ថា * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ស្រីសុម៉ា * [[នរោត្តម ផាង៉ាម|សម្តេចព្រះរាជអយ្យិកាខត្តិយកល្យាណរាជសុដាភគវត្តី នរោត្តម ផង៉ាង៉ាម]] |- |១៨ |ឃុនព្រះអ្នក ញឹក |ទទួលអនិច្ចកម្មក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ |១៨៦៥ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សុដាវត្តី * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ផាត់ថាម៉ា * សម្តេចព្រះស្វាង្គវឌ្ឍនារាជកន្និដ្ឋាចម្រើនរដ្ឋ នរោត្តម មល្លិកា |- |១៩ |ឃុនចម បុស្សា |ទទួលអនិច្ចកម្មក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ | | |- |២០ |ឃុន ធីម | | | |- |២១ |ឃុន សង្វាន | |១៨៩២ | |- |២២ |ឃុន វរ៉ា ( ម៉ម វ៉ាន់ ឫ ម៉ម វូ ) |ជាស្ត្រីជនជាតិសៀម ទទួលអនិច្ចកម្មក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ |១៨៥៧ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កុសុម៉ា * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម វណ្ណា<br /> |- |២៣ |ចៅចមមាតា អៀម បុស្បា |បុត្រីនៃចៅពញ្ញាអភ័យវង្សធិបតី ញ៉ុញ និងលោកជំទាវ ថាប់ធីម ប៊ុននាគ កើតឆ្នាំ១៨៦៤ ទទួលអនិច្ចកម្មនៅ ឆ្នាំ១៩៤៤ |១៨៦៤ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កេតុសារ៉ា]] * [[នរោត្តម សុធារស|សម្តេចព្រះរាជអយ្យកោ ក្រុមព្រះវរចក្ររណឬទ្ធិ នរោត្តម សុធារស]] <br /> |- |២៤ |អ្នកព្រះម្នាងសិរីទេវី កញ្ញា ទេព កែវណារ៉ា |ជាស្ត្រីជនជាតិចិន |១៨៦៤ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ត្រឡុច |- |២៥ |អ្នកមហាហង្សា យ៉េង |កូនស្រីសាមញ្ញជន |១៨៦២ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ហេមរ៉ា * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សាលវណ្ណ]] |- |២៦ |អ្នក នូ |កូនស្រីសាមញ្ញជន |១៨៦៩ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម៉ារី |- |២៧ |អ្នក អាន |ជាស្ត្រីជនជាតិសៀម |១៨៦២ | |- |២៨ |អ្នក ផ្ទាល់ | |១៨៧១ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កេត្តដា |- |២៩ |ព្រះម្នាង កន្នថារាបុស្បា ម៉ាក ភួង |ជាស្ត្រីជនជាតិចិន |១៨៧៤ | * [[សម្តេចក្រុមព្រះ អគ្គមហាសេនាបតី នរោត្តម សុទ្ធាវង្ស]] |- |៣០ |អ្នកម្នាងភក្សា ពក | |១៨៦៦ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សុគន្ធបទ |- |៣១ |អ្នកម្នាង សោម | |១៨៦៧ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រយ៉ា<br /> |- |៣២ |អ្នកម្នាង ជ័យ |ជាស្ត្រីដើមកំណើតម៉ាឡេ ត្រូវមានទោសប្រហារជីវិតនៅឆ្នាំ១៨៧៥ ដោយសារអំពើរផិតក្បត់ |១៨៦៥ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កញ្ចនារី * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រ៉ាយ៉ា]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ម័តតារី |- |៣៣ |អ្នកម្នាង ម៉ម |ជាស្ត្រីជនជាតិចិន |១៨៦៩ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ប្រាថាម៉ាន |- |៣៤ |អ្នកម្នាង កុលាប |ជាស្ត្រីជនជាតិចិន |១៨៧០ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ក្រាក់ចាង |- |៣៥ |អ្នកម្នាង ផាយ៉ូ |បុត្រីរបស់រដ្ឋមន្ត្រីហិរញ្ញវត្ថុ | | |- |៣៦ |អ្នកម្នាង នឹម រៀមឥសរ | |១៨៧១ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ឧម៉ា |- |៣៧ |អ្នកម្នាង នឹម ក្រុងពាន | |១៨៧៣ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម នីមនង្គលក្ខណ៍ * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សក្ខិរិយាវង្ស |- |៣៨ |អ្នកម្នាង មុត |កូនស្រីសាមញ្ញជន |១៨៧៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សុផាណា |- |៣៩ |អ្នកម្នាង អៀម ចាបុី | | | |- |៤០ |អ្នកម្នាង អៀម ស្រីកញ្ញា | | | |- |៤១ |ម៉ម ក្រាង |ជាស្ត្រីជនជាតិសៀម ទទួលអនិច្ចកម្មក្រោយឆ្នាំ ១៩០៩ |១៨៥៦ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ភួងមាលី |- |៤២ |ម៉ម តាត |កូនស្រីលោកម៉ុងឃុនដែលជាជនជាតិចិនដើមកំណើតសៀម |១៨៩២ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ចន្ទលេខា]] |- |៤៣ |ម៉ម យាយ | |១៨៥៧ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ហស្សកណ្ឌ]] |- |៤៤ |ម៉ម ឈីវ | | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម កញ្ចនារី |- |៤៥ |ម៉ម ចេវ | | | |- |៤៦ |ម៉ម នុម៉ាន |ជាស្ត្រីជនជាតិសៀម |១៨៨៥ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សុម៉ាម៉ាន |- |៤៧ |ម៉ម សោម | |១៨៩២ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ឆ្លើមខ្វាន់ |} ==== ៣.[[ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ]] ==== '''នេះគឺព្រះនាមព្រះមហេសី និងព្រះស្នំ នៃព្រះបាទសម្តេចព្រះស៊ីសុវត្ថិ​ ចមចក្រពង្ស៖''' {| class="wikitable" |+ ! ! colspan="4" |ព្រះអគ្គមហេសី |- ! !ព្រះនាម !វង្សត្រកូល !អភិសេក !អភិសេក |- |១ |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ អង្គដួង ចង្កុលណី |ព្រះរាជបុត្រីនៃព្រះបាទអង្គដួង និងសម្តេចព្រះបិយោ ព្រះបរមជាតិក្សត្រីយ៍ អ្នកម៉ែនាង ប៉ែន ប្រសូត្រឆ្នាំ១៨៣៦ សុគត ១៩០៦ <br /> |១៨៥៨ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ឥស្សរាវង្ស]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ កន្តួច​ |- |២ |សម្តេចព្រះអគ្គមហេសី សាម៉រ រតនធីតាវរ៉ាមិត្ត |ព្រះនាមដ់ើមព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ សាម៉រ ព្រះរាជបុត្រីទីពីរនៃសម្តេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋាមហាឧបរាជ អ៊ិម ប្រសូត្រឆ្នាំ១៨៣១ សុគត ១៩១៥ |លែងលះ ១៩១០ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ លំពង់ឥស្សរា]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ ស៊ីសាវភ័ក្ត្រ * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ កេន្នរ៉ា |- |៣ |សម្តេចព្រះរាជទេវីស្រីវរាក្សត្រីយ៍ អ៊ូ |ព្រះរាជបុត្រីទីបីនៃព្រះបាទអង្គដួង និងអ្នក អ៊ុង ប្រសូត្រឆ្នាំ១៨៣០ សុគត ១៩៦៦នាខែត្របាត់ដំបង |១៨៤០ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ត្រឡុច * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ រក្សសាស្រ្តា * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ប៉ែង * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ណាន * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ​ សត្ថាណា * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ សុឡារស្មី |- ! ! colspan="4" |ព្រះស្នំ |- ! !នាម !ជាតិកំណើត !ចួលជាស្នំ !ព្រះរាជបុត្រ |- |៤ |ម៉មយាយ នាម |កូនស្រីសាមញ្ញជនជាជនជាតិថៃ អនិច្ចកម្មនៅខែមករា ១៨៦៥ | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ វរ៉ាសាវឌី |- |៥ |អ្នកម្នាង ពុយ | | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ វឌ្ឍនាវង្ស]] |- |៦ |អ្នកម្នាង កែស |ឈាបនកិច្ចសពក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ រដ្ឋនី]] |- |៧ |អ្នកម្នាង កេស |ឈាបនកិច្ចសពក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ នព្វកៅ]] |- |៨ |អ្នកម្នាង ខេន | | | |- |៩ |អ្នកម្នាង យ៉េង | | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ខត្តិយារក្ស]] |- |១០ |អ្នកម្នាង អុីម |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ ឈាបនកិច្ចសពក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ | | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ដួងមធុរ៉ា]] * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ​ សម្ភឌី |- |១១ |សម្តេចព្រះវររាជនី វ៉ាន់ |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ សុគត ថ្ងៃទី១៥ កញ្ញា ១៩៣០ | | * ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះ [[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស]] |- |១២ |នាង សោមជីន |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ | | * [[សម្តេច ស៊ីសុវត្ថិ ឌួងលក្ខិណា]] |- |១៣ |នាង ស្រគំ |កូនស្រីសាមញ្ញជន | | * [[សម្តេច ស៊ីសុវត្ថិ កន្នារក្ស]] |- |១៤ |ឃុនព្រះម៉ែម្នាង គន្ធបុប្ផាសុី ម៉ៈហ្វឿង |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ អ្នកភូមិក្រាំងលាវ | | * [[សម្តេចក្រុមហ្លួង ស៊ីសុវត្ថិ សុផានុវង្ស]] * សម្តេចព្រះរតនរាជធីតា ព្រះស្រីសុន្ទរភក្រ្តអគ្គនិករអមរមកុដក្សត្រិយ៍ [[ស៊ីសុវត្ថិ ពិន្តរាសុដាររេត]] |- |១៥ |អ្នកម្នាង សំរឹទ្ធ | | | * [[សម្តេច ស៊ីសុវត្ថិ វង្សខាត់]] |- |១៦ |នាង ម្លិះ |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ កេតុសុដារ៉ាក់ |- |១៧ |អ្នកម្នាង ឡាញ់ឈី |ឈាបនកិច្ចសពក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤ | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ សុភាភ័ក្ត្រ |- |១៨ |អ្នកម្នាង ព្រីម |កូនស្រីជនជាតិចិនកុកងឺ | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ លក្ខណាឈុម |- |១៩ |អ្នកម្នាង មិត្ត |ជាបុត្រីទីពីរលោកបួរ និងអ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រី នរោត្តម ផាន់វីឡាត បុត្រីនៃព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ហស្សកណ្ឌ | | |- |២០ |អ្នកម្នាង សោម |ជាបុត្រីទីបីរលោកបួរ និងអ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រី នរោត្តម ផាន់វីឡាត បុត្រីនៃព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ហស្សកណ្ឌ | | |} ==== ៤.[[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស|ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស]] ==== '''នេះគឺព្រះនាមព្រះមហេសី និងនាម ព្រះស្នំ នៃព្រះបាទសម្តេចស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស ចមចក្រពង្ស៖''' {| class="wikitable" |+ ! ! colspan="4" |ព្រះរាជអគ្គមហេសី |- ! !ព្រះនាម !វង្សត្រកូល !អភិសេក !ព្រះរាជបុត្រ |- |១ |[[នរោត្តម កានវិមាន នរល័ក្ខទេវី|សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី មហាក្សត្រីយ៍ នរោត្តម កាញ្ចនវិមាន នរលក្ខណ៍ទេវី]] | |១៨៩៤ | *ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ពិនណូរ៉េត * សម្តេចព្រះរៀម ស៊ីសុវត្ថិ ថាវ៉េតរង្សីនារីវង្ស * សម្តេចព្រះរាជធីតា ស៊ីសុវត្ថិ សារីលេតលក្ខណ៍ * សម្តេច​ព្រះមហាក្សត្រីយានី ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស កុសុមៈនារីរ័ត្ន សិរី​វឌ្ឍនា * សម្តេចព្រះរាជធីតា ស៊ីសុវត្ថិ នារីរក្ស * [[សម្តេច​ក្រុម​ព្រះ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីរ៉េត]] * [[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីពង្ស|សម្តេចក្រុមហ្លួង ស៊ីសុវត្ថិ មុនីពង្ស]] |- ! ! colspan="4" |ព្រះមហេសី |- |២ |អ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម បុប្ផាភួង | | | |- |៣ |អ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ សុីសុវត្ថិ សុីសុដា | |១៩០០ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ សុដារង្សី |- ! ! colspan="4" |ព្រះស្នំ |- ! !នាម !ជាតិកំណើត !ចួលជាស្នំ !ព្រះរាជបុត្រ |- |៤ |អ្នកម្នាង គឹម ហូ | |១៩២២ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីជាតិ |- |៥ |ឃុនព្រះម្នាងសុវត្ថិឆោមនរលក្ខ័ មាឃ (ឡុង មាឃ) | |១៩២៥ | * [[ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ កុស្សរៈ]] |- |៦ |ឃុនព្រះម្នាងបុប្ផានរលក្ខ័បវរ សៅ ខន | |១៩២៧ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ពង្សតារារ៉ាក់ |- |៧ |ឃុនព្រះម្នាងអនង្គលក្ខិណា បាន យ៉េន | |១៩២៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ វង្សមុនី |- |៨ |ឃុនព្រះម្នាងបុប្ផានរលក្ខ័ តាត (យិន តាត) |ប្រសូត្រគ.ស.១៩០៥ អនិច្ចកម្ម០១ តុលា ១៩៦៨ ជាបុត្រីនៃលោក យិន នៅភូមិ បឹង ខាងលិចភ្នំជ្រៃហូរព្នៅ ស្រុកគងពិសី ខែត្រ កំពង់ស្ពឺ |១៩២៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីកេសន * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ​ សាមានវរពង្ស * ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ វង្សជីវន្ត័ * [[ស៊ីសុវត្ថិ ជីវន្ត័​មុនីរក្ស|សម្តេច ស៊ីសុវត្ថិ ជីវន្ត័​មុនីរក្ស]] |- |៩ |ឃុនព្រះម្នាងកេសរមាលី ណាត (ឯក ណាត) |ប្រសូត្រ០១​ កញ្ញា គ.ស.១៩០៩ អនិច្ចកម្ម គ.ស.១៩៩៣ ជាបុត្រីនៃលោក ឯក និងលោកស្រី វ៉ាន់ |១៩២៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ ពង្សសានមុនី * សម្តេចក្រុមហ្លួង ស៊ីសុវត្ថិ មុនីលក្ខិណា |- |១០ |ឃុនព្រះម្នាងនារីកេសរ យឹម​ (ត្រយ៉ង់ យឺម) | |១៩២៩ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ រិន្រ្ទមុនី * [[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីជីវ័ន្ត|ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីជីវ័ន្ត]] |- |១១ |អ្នកម្នាងបវរមាលី ពាង | | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ សាម៉ានរក្ស |- |១២ |ឃុនព្រះម្នាងនារិន្រ្ទកេតសារី អុល (នេត្រ អុល) | |១៩៣០ | * សម្តេចក្រុមហ្លួង ស៊ីសុវត្ថិ រដ្ឋមុនី |- |១៣ |អ្នកម្នាង នារី​បុប្ផា ភាព | | | * សម្តេចព្រះរាជធីតា ស៊ីសុវត្ថិ សុភាពនារីរក្ស |- |១៤ |អ្នកម្នាង ម៉ម កានីន | | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ ភួងមុនី |- |១៥ |អ្នកម្នាង ឆវី កេសរ សាមូ | | | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ លម្អកេសរ |- |១៦ |ម៉ម ឌួងមុនីរក្ស អុស | | | * លោក ស៊ីសុវត្ថិ ឌួងជីវិន '''( លាចេញពីរាជវង្ស )''' |- |១៧ |អ្នកម្នាង នារី សុីសាម៉ន | |១៩២៨ | * ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៏ ស៊ីសុវត្ថិ នារីប៊ុង្ង៉ា |- |១៨ |អ្នកម្នាង សាឡុត សារ៉េង | |១៩៣៤ | |- |១៩ |អ្នកម្នាង នេត្រ ដាច់ | | | |} ==== ៥.[[នរោត្តម សុរាម្រិត | ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ នរោត្តម សុរាម្រិត]] ==== {| class="wikitable" ! style="background-color:#F0DC82" width=10% | តំណែង ! style="background-color:#F0DC82" width=20% | ព្រះនាម ! style="background-color:#F0DC82" width=25% | វង្សត្រកូល ! style="background-color:#F0DC82" width=20% | ព្រះរាជបុត្រ |- | align="center" | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | align="center" | [[ស៊ីសុវត្ថិ កុសមៈ|សម្តេចមហាក្សត្រីយានី ស៊ីសុវត្ថិ​​ មុនីវង្ស កុសមៈនារិរតន៍ សិរីវឌ្ឍនា]] | align="center" | ព្រះរាជបុត្រីនៃព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេច [[ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស]] និង​[[នរោត្តម កានវិមាន នរល័ក្ខទេវី|សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី មហាក្សត្រីយ៍ នរោត្តម កាញ្ចនវិមាន នរលក្ខណ៍ទេវី]] | align="center" | * ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះ [[នរោត្ដម សីហនុ|នរោត្តម សីហនុ]] |- | align="center" | ព្រះជាយា | align="center" | អ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ ស៊ីសុវត្ថិ ដួងមធុរ៉េត | align="center" | ប្រសូត្រឆ្នាំ ១៨៩៦ ជាព្រះបុត្រីនៃព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ដួងមធុរ៉ា | align="center" | |- | align="center" | ព្រះស្នំឯក |ឃុន​ទេពកញ្ញាសោភា គឹម​អាន យៀប |បុត្រីនៃលោក គឹំម អាន និងអ្នកអង្គម្ចាស់ក្សត្រី ស៊ីសុវត្ថិ ទូច | * សម្តេច នរោត្តម ​វជរ៉ា * សម្តេច​ [[នរោត្តម សិរីវុឌ្ឍ]] * ស្តេចក្រុមឃុន នរោត្តម ប្រិ៍យសោភ័ណ |}<ref>https://cambodiagyl.wordpress.com/2013/12/14/%E1%9E%94%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%9C%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%94%E1%9E%B6%E1%9E%91-%E1%9E%93%E1%9E%9A%E1%9F%84%E1%9E%8F%E1%9F%92%E1%9E%8F%E1%9E%98/</ref> ==== ៦.[[នរោត្ដម សីហនុ| ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ នរោត្ដម សីហនុ]] ==== {| class="toccolours" width="100%" | colspan="4" style="background: #F4AF09 " align="center" |សម្តេចព្រះមហេសីនឹងព្រះស្នំនៃ[[នរោត្ដម សីហនុ|ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ]] |- ! style="background: #FFD700; color: #000000;" |ព្រះនាម ! style="background: #FFD700; color: #000000;" |ប្រសូត ! style="background: #FFD700; color: #000000;" |ចូលទិវង្គត ! style="background: #FFD700; color: #000000;" |ព្រះវស្សា |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |''' [[ផាត់ កាញ៉ុល |អ្នកម្នាង ផាត់ កាញ៉ុល]]''' (គ.ស. ១៩២០ - ១ កុម្ភៈ គ.ស. ១៩៦៩) អភិសេក: គ.ស. ១៩៤២ / ក្រោយមកលែងលះ |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''[[នរោត្តម បុប្ផាទេវី| សម្តេចរាជបុត្រីព្រះរាម នរោត្តម បុប្ផាទេវី]]''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៣ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ២០១៩ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៧៦ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''សម្តេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៤ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស ២០២១ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៧៧ព្រះវស្សា |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |'''[[ស៊ីសុវត្ថិ ពង្សានមុនី|ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី ស៊ីសុវត្ថិ ពង្សានមុនី]]''' ( ម្ចាស់ ម៉ោង ) (២៦ មករា គ.ស. ១៩២៩ - ៥ ធ្នូ គ.ស.១៩៧៤) អភិសេក: គ.ស. ១៩៤២ / លែងលះ: គ.ស. ១៩៥១ |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''សម្តេចព្រះបរមរាមា នរោត្តម យុវនាថ''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៣ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ២០២១ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៧៧ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រ៉ាវីវង្សសីហនុ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៤ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៣ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |២៩ ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''សម្តេចព្រះមហិស្សរា នរោត្តម ចក្រពង្ស''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស.​ ១៩៤៥ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |បច្ចុប្បន្ន | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៧៥ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម សូរិយារង្សី | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៧ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៦ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |២៩ ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម គន្ធបុប្ផា | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៨ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥២ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |០៤ ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម ខេមានុរក្សសីហនុ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៩ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៥ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៣៣ ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |[[នរោត្តម បទុមបុប្ផា|ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម បទុមបុប្ផា]] | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥១ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៦ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |២៥ ព្រះវស្សា |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |'''ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី ស៊ីសុវត្ថិ មុនីកេសន''' ( ម្ចាស់ ដូង ) (៦ មេសា គ.ស. ១៩២៩ - ១៧ កុម្ភៈ គ.ស. ១៩៤៦) អភិសេក: គ.ស. ១៩៤៤ |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម នរៈទីប៉ោ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៤៦ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៦ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៣០ ព្រះវស្សា |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |'''សម្តេចព្រះរាជកន្និដ្ឋា នរោត្តម នរលក្ខណ៍''' (២៩ កញ្ញា គ.ស. ១៩២៧- ០៤ កុម្ភៈ គ.ស. ២០១៧) អភិសេក: គ.ស. ១៩៤៦ ផ្លូវការ: ៤ មីនា​ ១៩៥៥ |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |''' [[ម៉ានីវណ្ណ ផានីវង្ស |ម៉ម ម៉ានីវ៉ាន់ ផានីវង្ស]]''' ( ម៉ម លាវ ) (១៩៣៤ - ១៩ មេសា គ.ស. ១៩៧៥) អភិសេក: គ.ស. ១៩៤៩ |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ នរោត្តម សុជាតិវត្តិយ៉ា | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥៣ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៧៥ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |២២ ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''សម្តេចរាជបុត្រីព្រះអនុជ នរោត្តម អរុណរស្មី''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥៥ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |បច្ចុប្បន្ន | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៦៤ព្រះវស្សា |- | colspan="4" style="background: #FFFACD" align="center" |''' [[នរោត្តម មុនីនាថ សីហនុ | សម្តេចព្រះមហាក្សត្រី នរោត្តម មុនីនាថ សីហនុ]]''' ( ប៉ូលម៉ូនិច អ៊ីហ្ស៊ី ) (១៨ មិថុនា គ.ស.​ ១៩៣៦ - បច្ចុប្បន្ន) អភិសេក: គ.ស. ១៩៥២ ផ្លូវ: គ.ស. ១៩៥៥ |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |'''ព្រះបាទសម្តេចព្រះបរបមនាថ [[នរោត្ដម សីហមុនី]]''' | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥៣ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |បច្ចុប្បន្ន | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៦៦ព្រះវស្សា |- | style="background: #FFFFFF" valign="top" |សម្តេច នរោត្តម នរិន្រ្ទៈពង្ស | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ១៩៥៤ | style="background: #FFFFFF" align="center" valign="top" |គ.ស. ២០០៣ | style="background: #FFFFFF" align="right" valign="top" |៤៩ ព្រះវស្សា |} ==== ៧.[[នរោត្តម សីហមុនី | ព្រះ​បាទ​សម្តេច​ព្រះ នរោត្តម សីហមុនី]] ==== *មិនបានរៀបអភិសេក === [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] === {| width=100% class="wikitable" |- ! width=15% | លេខរៀង ! width=15% | ព្រះនាម ! width=5% | ព្រះរាជឥស្សរិយយស ! width=10% | ព្រះស្វាមី ! width=10% | រាជ្យ |- | rowspan="1" | ០១ | មិនស្គាល់ព្រះនាម<br/>(មាតាព្រះរាជបុត្រី ព្រះនាង[[ធារាវត្តី (នាងនាគ)|ធារាវត្តី]]) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[កម្ពុជនាគរាជ|ព្រះបាទកម្ពុជនាគរាជ]] | rowspan="1" | ម.គ.ស. ?-២៦៧ |- | rowspan="1" | ០២ | ព្រះនាង[[ធារាវត្តី (នាងនាគ)|ធារាវត្តី]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | [[កុម៉ែរាជ (រឿងនិទាន)|សម្ដេចព្រះកុម៉ែរាជ]] | rowspan="1" | ម.គ.ស ២៦៧-១៩១ |- | rowspan="1" | ០៣ | [[អ្នកម្នាងទេស]] | សម្តេចព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[វិរោរាជ|ព្រះបាទវិរោរាជ]] | rowspan="1" | ម.គ.ស ១៩១-១៤១ |- | rowspan="2" | ០៤ | [[អ្នកម្នាងកេសរ (រឿងនិទាន)|អ្នកម្នាងកេសរ]]<br/>( មាតា[[សុវណ្ណបទុម|ព្រះបាទសុវណ្ណបទុម]] ) | សម្តេចព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ឧទ័យ|ព្រះបាទឧទ័យ]] | rowspan="2" | ម.គ.ស ១៣៧-៧៧ |- | [[អ្នកម្នាងទារ]] | សម្តេចព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ០៥ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[សុវណ្ណបទុម|ព្រះបាទសុវណ្ណបទុម]] | rowspan="1" | ម.គ.ស ៧៨-២១ |- | rowspan="1" | ០៦ | [[សុវណ្ណមាលា]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ប្រទេសរាជ|ព្រះបាទប្រទេសរាជ]]<br/> | rowspan="1" | ម.គ.ស ២១-គ.ស ១ |- | rowspan="1" | ០៧ | [[នាងទាវ (រឿងនិទាន)|សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រី អ្នកម៉ែនាងទាវ]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ទេវង្សអស្ចារ្យ|ព្រះបាទទេវង្សអស្ចារ្យ]]<br/> | rowspan="1" | គ.ស ១-៧៨ |- | rowspan="4" | ០៨ | អ្នកម៉ែនាង[[នាងពៅ]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="4" | [[អរិដ្ឋពលពាហនោ|ព្រះបាទអរិដ្ឋពលពាហនោ រឺ កេតុមាលា]]<br/> | rowspan="4" | គ.ស ៧៨-៤៦៨ |- | ព្រះនាង[[ពិនសុវណ្ណ]] | ព្រះមហេសី |- | ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី[[កោសុមកេស្សរា]] | ព្រះមហេសី |- | អ្នកម្នាង[[មាលាបទុម]] | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ០៩ | ព្រះនាង[[ច័ន្ទបុប្ផា]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[សហស្សរង្សី]] ([[ពង្សាវតារសម្ដេចវាំងជួន|វាំងជួន]])<br/> | rowspan="1" | ប្រហែល គ.ស ៤៦៥-៥១១ រឺ គ.ស ៤៦៨-៥១៤ |- | rowspan="1" | ០៩ | អគ្គមហេសី[[​នាងនាគទី២|នាងនាគ]] រឺ ក្មួយស្រីព្រះកេតុមាលា (ពង្សាវតារវត្តកោកកាក) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[បទុមវរវង្ស]] ([[ពង្សាវតារវត្តកោកកាក|វត្តកោកកាក]])<br/> | rowspan="1" | គ.ស ៥៦០-៦២១ |- | rowspan="2" | ០៩ | ព្រះនាង[[បទុមមាលា]] (ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល) | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី | rowspan="2" | ព្រះបាទ[[ធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ]] ([[ពង្សាវតារសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជទៀត|សង្ឃរាជទៀង]])<br/> | rowspan="2" | |- | ព្រះនាង[[គន្ធមាលី]] | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ១០ | ព្រះអគ្គមហេសី[[បទុមកេសរ]] | ព្រះអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | [[ជ័យវុទ្ធីវង្ស|ព្រះបាទជ័យវុទ្ធីវង្ស]]<br/> | rowspan="1" | គ.ស ៥១១-៥៦០ |- | rowspan="1" | ១០ | អ្នកព្រះម៉ែនាង[[បទុមកេសរទី២|បទុមកេសរ]] | ព្រះអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[បទុមសុរិយវង្ស]]<br/> | rowspan="1" | គ.ស ៦២១-៧២៩ |- | rowspan="1" | ១០ | ព្រះនាង[[ភគវត្តី]] | សម្តេចព្រះរាជអគ្គមហេសី<br/> | rowspan="1" | ព្រះបាទ[[ជ័យជេដ្ឋ]] | rowspan="1" | គ.ស ៧៩៤-៨៥៣ |- | rowspan="2" | ១១ | ព្រះនាង[[មៃ]] | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="2" | [[អឡស្សរាជ|ព្រះបាទអឡស្សរាជ]] | rowspan="2" | គ.ស ១០៧១-១១១១ |- | អ្នកម្នាង[[វិសេសនារី]] ([[ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល]]) | ព្រះមហេសី<br/> |- | rowspan="2" | ១២ | [[អ្នកម្នាងស្វាយ]] | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="2" | [[ព្រះបាទបក្សីចាំក្រុង]] (ពង្សាវតារសម្ដេចទៀង) | rowspan="2" | គ.ស ១០២៨-១០៧១ |- | ព្រះនាង[[ពៅពិសី]] | ព្រះមហេសី<br/> |- | rowspan="2" | ១២ | ព្រះនាង[[តារាវត្តី]] | ព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ជេដ្ឋាជ័យ|ព្រះបាទជេដ្ឋាជ័យ]] | rowspan="2" | គ.ស ៨៥៣-៩១៦ |- | ព្រះម្នាង[[មាលាវត្តី]] | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ១៣ | [[ព្រះនាងកើត]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ស័ង្ខចក្រ|ព្រះបាទស័ង្ខចក្រ]] | rowspan="1" | គ.ស ៩១៦-៩៧២ |- | rowspan="2" | ១៤ | [[អ្នកម្នាងកែវ]] | ព្រះមហេសី | rowspan="2" | [[ចក្រព័ត្រ|ព្រះបាទចក្រព័ត្រ]] | rowspan="2" | គ.ស ៩៧២-១០០១ |- | [[អ្នកម្នាងទង]] | ព្រះមហេសី |- | rowspan="1" | ១៥ | ព្រះនាង[[សយបុប្ផា]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[គោត្តមអមរទេវរាជ|ព្រះបាទគោត្តមអមរទេវរាជ រឺ ដំបងគ្រញូង]] | rowspan="1" | គ.ស ១០០១-១០០៨ |- | rowspan="1" | ១៦ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[សិន្ធពអមរិន្ទ|ព្រះបាទសិន្ធពអមរិន្ទ]] | rowspan="1" | គ.ស ១០០៨-១០២៨ |- | rowspan="2" | ១៧ | ព្រះនាង[[មៃ]] | ព្រះមហេសី<br/> | rowspan="2" | [[អឡស្សរាជ|ព្រះបាទអឡស្សរាជ]] | rowspan="2" | គ.ស ១០៧១-១១១១ |- | អ្នកម្នាង[[វិសេសនារី]] ([[ពង្សាវតារវត្តទឹកវិល]]) | ព្រះមហេសី<br/> |- | rowspan="1" | ១៨ | មិនស្គាល់ព្រះនាម | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[វុឌ្ឍិយា|ព្រះបាទ​វុឌ្ឍិយា​ រឺ ស្ដេចពំនោល]] | rowspan="1" | គ.ស ១១១១-១១៤៧ |- | rowspan="1" | ១៩ | [[ព្រះនាងពៅ]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[សិង្ខក័ង្ខា|ព្រះបាទសិង្ខក័ង្ខា]] | rowspan="1" | គ.ស ១១៤៧-១១៩៥ |- | rowspan="1" | ២០ | ព្រះនាង[[រតនបុប្ផា]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[សុនក្ខរិន្ទរាជា|ព្រះបាទសុនក្ខរិន្ទរាជា]] | rowspan="1" | គ.ស ?-? |- | rowspan="1" | ២០ | [[ព្រះនាងយស]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[សែណ្ណ័ករាជ|ព្រះបាទសែណ្ណ័ករាជ]] | rowspan="1" | គ.ស ១១៩៥-១២៣៨ |- | rowspan="1" | ២១ | ព្រះនាងកែសនី | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ|ព្រះបាទព្រហ្មចក្រព័ត្រាធិរាជ រឺ តាព្រហ្មឈ្មួញគោ]] | rowspan="1" | គ.ស ៩៥១-៩៥៩ |- | rowspan="1" | ២២ | អ្នកព្រះម្នាង[[គន្ធបទុម]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[សិរីវីចក្រ|ព្រះបាទសិរីវីចក្រ]] | rowspan="1" | គ.ស ១០៩៩-១១៦៣ |- | rowspan="1" | ២៣ | សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះមហាក្សត្រី ចក្រពត្តិ | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[លំពង្ស|ព្រះបាទលំពង្ស]] | rowspan="1" | គ.ស ១១៦៣-១១១៨ |- | rowspan="1" | ២៤ | ព្រះនាង[[មង្គលក្សត្រី]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[រាជឱង្ការ|ព្រះបាទរាជឱង្ការ]] | rowspan="1" | គ.ស ១២១៧-១២៧៥ |- | rowspan="1" | ២៥ | [[មន្ទាពិសី|សម្ដេចព្រះភគវតី មន្ទាពិសី ព្រះសិរីចក្រពត្តិ ]] | ព្រះមហេសី | rowspan="1" | [[ស្រីសុរិយោពណ៌ទី១|ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ទី១]] | rowspan="1" | គ.ស ១២៧៥-១៣៤០ |- |} == ឯកសារយោង == [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រីខ្មែរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ក្សត្រីនៃកម្វុជទេឝ|*]] lr0aesbqkzr018tn2do34d4wwpmisu8 0 42441 323201 322570 2025-07-04T00:11:10Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323201 wikitext text/x-wiki {{Infobox building | name = ព្រះរាជដំណាក់ | native_name = ព្រះបរមរាជវាំង | image = Royal Palace, Siem Reap.JPG | caption = ទិដ្ឋភាពភាពនៃព្រះរាជដំណាក់ | map_type = | map_caption = | location = [[ផ្លូវជាតិលេខ៦|ផ្លូវជាតិលេខ ០៦]] [[សង្កាត់ស្វាយដង្គំ]] [[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]] | architect = | floor_area = | client = | engineer = | start_date = | coordinates = {{Coord|13.36166|103.85897|region:KH-12|format=dms|display=inline,title}} | date_demolished = | cost = | structural_system = | style = [[ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ|ខ្មែរ]] | size = }} '''ព្រះរាជដំណាក់''' គឺជាព្រះបរមរាជវាំងដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]។<ref>{{Cite web |title=Visit to the Royal Residence in Siem Reap |url=http://www.madmonkeyhostels.com/h2o_tour/visit-royal-residence-siem-reap/ |access-date=2023-04-30 |archivedate=2018-10-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181024192600/https://www.madmonkeyhostels.com/h2o_tour/visit-royal-residence-siem-reap/ |url-status=dead }}</ref>ព្រះរាជដំណាក់គឺជាទីកន្លែងស្នាក់នៅផ្លូវការនិងបណ្ដោះអាសន្នរបស់[[ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]នៅពេលដែលព្រះអង្គយាងមកកាន់[[ខេត្តសៀមរាប]]ទឹកដី[[ក្រុងអង្គរ|អង្គរ]]។ <ref>https://www.lonelyplanet.com/cambodia/siem-reap/attractions/royal-residence/a/poi-sig/1391212/355886 Royal Residence in ''The Lonely Planet''</ref> == ប្រវត្តិសាស្ត្រ == យោងតាមមន្ទីរព័ត៌មាន[[ខេត្តសៀមរាប]]ព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបានកសាងឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤។<ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Fire engulfs century-old royal residence building in Siem Reap|work=TheStar|url=https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2023/03/13/fire-engulfs-century-old-royal-residence-building-in-siem-reap|access-date=13 March 2023}}</ref> នៅក្នុង[[កម្ពុជាក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង|សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង]]ព្រះរាជដំណាក់បានក្លាយជាទីតាំងដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់អតីតព្រះមហាក្សត្រគឺ[[នរោត្ដម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]]ដែលត្រូវបានគេសន្មត់ថាព្រះអង្គបានប្រើប្រាស់ព្រះរាជដំណាក់នេះដើម្បីធ្វើផែនការនិងចាប់ផ្តើមស្វះស្វែងរកសេរីភាពដើម្បី[[ពិធីបុណ្យឯករាជ្យជាតិកម្ពុជា|ឯករាជ្យ]]ភាពរបស់[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា|ប្រទេសកម្ពុជា]]ឲ្យរួចផុតពីការត្រួតត្រារបស់[[បារាំង|ប្រទេសបារាំង]]នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៥០។<ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Blaze rips through Royal Residence in Siem Reap|work=Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/national/blaze-rips-through-royal-residence-siem-reap|access-date=13 March 2023}}</ref><ref>{{Cite web |date=2023 |title=Royal Residence in Siem Reap |url=https://www.cambotours.com/royal-residence-in-siem-reap.html |access-date=14 March 2023 |publisher=Cambo Tours & Travel}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 |title=Royal Independence Gardens & Royal Residence |url=https://justsiemreap.com/things-to-do/attractions/royal-independence-gardens-royal-residence/ |access-date=13 March 2023 |publisher=JustSiemReap}}</ref> នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ព្រះរាជដំណាក់ត្រូវបាន[[នរោត្ដម សីហនុ|ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ]]ប្រើប្រាស់ធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃឥស្សរជននយោបាយផ្សេងៗជាចម្បងសម្រាប់កិច្ចចរចាសន្តិភាពចំពេលមានការវិវឌ្ឍនយោបាយរបស់[[ប្រទេសកម្ពុជា]]រួមទាំងការជួបជាមួយនឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[ហ៊ុន សែន]]និង[[នរោត្តម រណឫទ្ធិ|ព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តម រណឫទ្ធិ]]ដែលជាអ្នកនយោបាយប្រឆាំងនឹង[[សម រង្ស៊ី|លោកសម រង្ស៊ី]]និងអ្នកការទូតបរទេស។<ref>{{Cite web |date=22 April 1998 |title=CAMBODIA-PRINCE |url=https://www.gettyimages.com/detail/news-photo/prince-norodom-ranariddh-his-father-king-norodom-sihanouk-news-photo/1189254863 |access-date=13 March 2023 |publisher=Getty Images}}</ref><ref>{{Cite news|date=31 July 1998|title=Hun Sen's olive branch has thorns|work=South China Morning Post|url=https://www.scmp.com/article/250026/hun-sens-olive-branch-has-thorns|access-date=13 March 2023}}</ref> កាលពីថ្ងៃទី ១៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ២០១៧ [[នរោត្តម សីហមុនី|ព្រះបាទនរោត្តម សីហមុនី]]បានទទួលស្វាគមន៍តារាសម្ដែង[[ហូលីវូដ]]គឺអ្នកស្រី[[អែនជេលីណា ចូលី]]និងក្រុមគ្រួសារនៅព្រះរាជដំណាក់។អ្នកស្រី[[អែនជេលីណា ចូលី]]បានស្នាក់នៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប|ខេត្តសៀមរាប]]ដើម្បីចូលរួមពិធីបញ្ចាំងនិងសម្ភោធជាផ្លូវការលើកដំបូងនៃខ្សែភាពយន្ត'''[[:en:First They Killed My Father (film)|រឿងមុនដំបូងខ្មែរក្រហមសម្លាប់ឪពុករបស់ខ្ញុំ]]'''ដែលអ្នកស្រីគឺជាអ្នកដឹកនាំខ្សែភាពយន្តនិង[[នរោត្តម សីហមុនី|ព្រះបាទនរោត្តម សីហមុនី]]គឺជាអ្នកឧបត្ថម្ភនិងគាំទ្រខ្សែភាពយន្តនេះ។<ref>{{Cite news|date=19 February 2017|title=Angelina Jolie And Kids Make First Public Appearance Since Her Split From Brad Pitt|work=Huffington Post|url=https://www.huffpost.com/entry/angelina-jolie-first-public-appearance-divorce_n_58a9ebdfe4b07602ad55c409|access-date=13 March 2023}}</ref><ref>{{Cite news|date=14 February 2017|title=Cambodian royalty to open Angelina Jolie's film on Khmer Rouge survivor|work=USA Today|url=https://www.usatoday.com/story/life/movies/2017/02/14/cambodian-royalty-open-angelina-jolies-film-khmer-rouge-survivor/97894738/|access-date=4 September 2021}}</ref> នៅចុងខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២២ [[ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា|ក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង]]បានដំឡើងរូបសំណាកមេទ័ព[[ខ្មែរ]]ចំនួន ១២ ធ្វើអំពីស្ពាន់ដើម្បីទុកជាអនុស្សាវរីយ៍និងរំលឹកដល់មេទ័ព[[ខ្មែរ]]នៅក្នុង[[អាណាចក្រខ្មែរ|សម័យអាណាចក្រខ្មែរ]]។រូបសំណាកទាំងនេះត្រូវបានបើកឲ្យសាធារណជនឃើញជាផ្លូវការនៅខាងក្រៅព្រះរាជដំណាក់ហើយមិនយូរប៉ុន្មាន[[ព្រះបាទនរោត្តម សីហមុនី]]បានយាងទៅពិនិត្យនិងទតមើលការដំឡើងរូបសំណាកថ្មីៗទាំងនេះផងដែរ។<ref>{{cite news|url=https://www.phnompenhpost.com/national/siem-reaps-royal-gardens-unveils-12-copper-cast-statues-war-heroes|title=Siem Reap's royal gardens unveils 12 copper cast statues of war heroes|work=Phnom Penh Post|date=20 December 2022|access-date=3 August 2023}}</ref><ref>{{cite news|url=https://cambodianess.com/article/copper-angkorian-warriors-showcase-old-skill|title=Copper Angkorian Warriors Showcase Old Skill|work=Cambodianess|date=12 March 2023|access-date=3 August 2023}}</ref> នៅយប់ថ្ងៃទី ១២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០២៣ អគ្គិភ័យបានឆាបឆេះយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅដោយសារទុស្សេចរន្តអគ្គិសនីដែលបានធ្វើឲ្យខូចខាតផ្នែកខ្លះនៃអគារព្រះបរមរាជវាំងពិសេសអគារដែលនៅជាប់គ្នាដែលជាអគារការិយាល័យរបស់ព្រះមហាក្សត្របើទោះបីជាអគារព្រះបរមរាជវាំងធំមិនមានរងផលប៉ះពាល់ក៏ដោយ។<ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Fire damages part of Cambodian king's residence near temple|work=The Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/world/2023/03/13/cambodia-king-palace-fire-siem-reap/a46c7d94-c163-11ed-82a7-6a87555c1878_story.html|access-date=13 March 2023}}</ref><ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Fire engulfs century-old royal residence building in Siem Reap|work=TheStar|url=https://www.thestar.com.my/aseanplus/aseanplus-news/2023/03/13/fire-engulfs-century-old-royal-residence-building-in-siem-reap|access-date=13 March 2023}}</ref><ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Blaze rips through Royal Residence in Siem Reap|work=Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/national/blaze-rips-through-royal-residence-siem-reap|access-date=13 March 2023}}</ref><ref>{{Cite news|date=13 March 2023|title=Pictures and Video: Fire at Royal Residence in Siem Reap|work=Khmer Times|url=https://www.khmertimeskh.com/501254088/pictures-and-video-fire-at-royal-residence-in-siem-reap/|access-date=13 March 2023}}</ref>មន្ត្រី​ជំនាញបាន​សន្យា​ថា​នឹងជួសជុល​ររចនាសម្ព័ន្ធរបស់ព្រះរាជដំណាក់ឡើង​វិញ​ដោយ​ក្រុមការងារ​បាន​ចាប់​ផ្តើមជួសជុលព្រះរាជដំណាក់នេះឡើងវិញ​ហើយ​។<ref>{{Cite news|date=15 March 2023|title=Charred Royal Residence Rebuilt|work=Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/national/charred-royal-residence-rebuilt|access-date=16 March 2023}}</ref><ref>{{Cite news|date=16 March 2023|title=PM Hun Sen: Siem Reap Royal Palace Must Be Rebuilt at Any Cost (Video inside)|work=Fresh News Asia|url=https://en.freshnewsasia.com/index.php/en/localnews/35320-2023-03-16-05-31-26.html|access-date=16 March 2023}}</ref> == ព្រះរាជដំណាក់បច្ចុប្បន្ន == ក្រៅពីជាទីកន្លែងស្នាក់នៅផ្លូវការនិងបណ្ដោះអាសន្នរបស់[[ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ]]ព្រះរាជដំណាក់នៅក្នុង[[ក្រុងសៀមរាប]] [[ខេត្តសៀមរាប]]ក៏ជាទីតាំងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាតិនិងអន្តរជាតិផងដែរ។បើទោះបីជាមិនអនុញ្ញាតឲ្យសាធារណជនចូលទៅក្នុងព្រះរាជដំណាក់ដោយផ្ទាល់ក៏ដោយក៏គេអាចទស្សនានិងគយគន់ទិដ្ឋភាពព្រះបរមរាជវាំងបានពីខាងក្រៅពី'''សួនច្បារឯករាជ្យ'''ដែលនៅជាប់គ្នាដែលជាសួនសាធារណៈបានផងដែរ។<ref>{{Cite web |date=2018 |title=Royal Independence Gardens & Royal Residence |url=https://justsiemreap.com/things-to-do/attractions/royal-independence-gardens-royal-residence/ |access-date=13 March 2023 |publisher=JustSiemReap}}</ref><ref>{{Cite web |date=2023 |title=Royal Residence in Siem Reap |url=https://www.cambotours.com/royal-residence-in-siem-reap.html |access-date=14 March 2023 |publisher=Cambo Tours & Travel}</ref>នៅក្នុងបរិវេណព្រះរាជដំណាក់មានរូបសំណាកមេទ័ពទាំង ១២ និង[[ព្រះអង្គចេកព្រះអង្គចម|ទីសក្ការៈបូជាព្រះអង្គចេក ព្រះអង្គចម]]ដែលជាទីកន្លែងសក្ការៈបូជារបស់ប្រជាជន[[ខ្មែរ]]គ្រប់រូបដែលជាពុទ្ធសាសនិកចូលទៅគោរពបូជា។<ref>{{Cite web |date=2023 |title=The Pagodas of Siem Reap |url=https://helloangkor.com/the-pagodas-of-siem-reap/ |access-date=13 March 2023 |publisher=Hello Angkor}}</ref><ref>{{Cite news|date=23 September 2011|title=The guardian statues|work=Phnom Penh Post|url=https://www.phnompenhpost.com/siem-reap-insider/guardian-statues|access-date=13{{Dead link|date=មិថុនា 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} March 2022}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 |title=Activités Royales » 2018 » Décembre » LLMM le Roi et la Reine-Mère Norodom Monineath Sihanouk |url=https://www.norodomsihanouk.info/activity/view_id1888.html |access-date=13 March 2023 |publisher=Official website of King-Father Norodom Sihanoul (Royal Cabinet)}}</ref> == ឯកសារយោង == oqdbbghcfvpbsiyepiz0se07ecwszc0 0 45215 323247 322978 2025-07-04T08:42:49Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* មើលផងដែរ */ 323247 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តនគរបឋម''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : นครปฐม) គឺជាខេត្តស្ថិតភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធយា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តនន្ទបុរី]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] [[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]] និង [[ខេត្តកញ្ចនបុរី]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តនគរបឋម | native_name = นครปฐม | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Nakhon Pathom.svg | image_seal = Seal Nakhon Pathom.svg | image_map = Thailand Nakhon Pathom locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តនគរបឋម | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងនគរបឋម | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២១៤២ | area_rank = ៦៦ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 73xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 034 & 02 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-73]] | website = {{URL|nakhonpathom.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តនគរបឋម គឺជាទីកន្លែងរបស់'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលជាចេតិយត្រូវបានចាត់ចែងសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរាជ្យ[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)និងបញ្ចប់នៅក្នុងរាជ្យ[[ចូឡាលង្ករណ៍|ស្ដេចចូឡាលង្ករណ៍]](រាមាទី ០៥)នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៧០។ចេតិយនេះគឺជាការរំលឹកពី[[ទ្វារវត្តី|អរិយធម៌ទ្វារវត្តី]]ដែលបានបាត់ខ្លួនជាយូរមកហើយដែលធ្លាប់បានរីកដុះដាលនៅទីនេះហើយបើតាម'''ប្រពៃណីនគរបឋម'''វាគឺជាកន្លែងដែល[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]បានមកដល់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ជាលើកដំបូង។ខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានចម្ការផ្លែឈើជាច្រើនប្រភេទ។ [[File:0004932_-_(Phra_Pathom_Chedi_-_001).jpg|thumb|ព្រះបឋមចេតិយ]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តនគរបឋម គឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]នៅភាគនារតីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលឯកសារ[[សៀម]]បានក្រឡៃប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែល[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ចាត់ទុកថាបានកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ០៦ ដល់ ១១។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍មុនខេត្តនគរបឋមគឺជាទីក្រុងឆ្នេរសមុទ្រមួយដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ប្រទេសចិន]]និង[[ប្រទេសឥណ្ឌា]]ដោយសារតែទឹកបានជនលិចពី[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេចៅព្រះយ៉ា]]ឆ្នេរក៏បានរំកិលទៅកាន់ទឹកសមុទ្រកាន់តែឆ្ងាយ។នៅពេលដែល'''ទន្លេថាចិន'''បានផ្លាស់ប្តូរទិសដៅលំហូរទឹករបស់ខ្លួនទីក្រុងក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួនហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំប្រជាជនបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងមួយឈ្មោះថា'''នគរជ័យស្រី''' ឬ '''ស្រីវិជ័យ'''។[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជួសជុល'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលកាលនោះបានរងនូវការខូចខាតហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលក្នុងព្រៃ។ក្រោយមកទីក្រុងត្រូវបានបង្កើតជាបណ្តើរៗនៅជុំវិញតំបន់នេះដោយបាននាំយកជីវិតថ្មីមកឲ្យខេត្តនគរបឋម។មានសារមន្ទីរមួយដែលបានបង្ហាញអំពីកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យានៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងនេះ។ ការមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងខេត្តនេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ពុទ្ធលើសឡានភាល័យ|ស្ដេចព្រះពុទ្ធលើសឡានភាល័យ]](រាមាទី ០២)ដោយរួមមានភូមិ[[ជនជាតិខ្មែរ]](ឧ.ដនយ៉ៃហំ)ភូមិឡានណា(ឧ.បាននឿ)ភូមិឡៅសុង(ឧ.ដនខាណាក់)និងលំហូរចូលដ៏ធំនៃ[[ជនជាតិចិន]]នៅភាគខាងត្បូងនាចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០។សព្វថ្ងៃនេះខេត្តនគរបឋមបានទាក់ទាញប្រជាជន[[សៀម]]នៅទូទាំងប្រទេសជាពិសេសភាគច្រើនគឺមកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])និង[[ភាគឦសាន (ថៃ)|អុីសាន]]បូករួមទាំងពលករធ្វើចំណាកស្រុកមកពី[[ប្រទេសភូមា]]ផងដែរ។ខេត្តនេះមានតំបន់ឧស្សាហកម្ម តំបន់ទីប្រជុំជន សាកលវិទ្យាល័យធំៗ ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលដែលបានផ្លាស់មកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] មជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្ម និង ដឹកជញ្ជូន។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តនគរបឋម ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ១០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Nakhon_Pathom.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តនគរបឋម]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |ក្រុងនគរបឋម [[File:Seal_of_Nakhon_Pathom.png]] |Mueang Nakhon Pathom |เมืองนครปฐม |- |០២ |[[ស្រុកកំផែងសែន]] |Kamphaeng Saen |กำแพงแสน |- |០៣ |[[ស្រុកនគរជ័យស្រី]] |Nakhon Chai Si |นครชัยศรี |- |០៤ |[[ស្រុកដនទូម]] |Don Tum |ดอนตูม |- |០៥ |[[ស្រុកបាងឡេន]] |Bang Len |บางเลน |- |០៦ |[[ស្រុកសាមប្រាណ]] |Sam Phran |สามพราน |- |០៧ |[[ស្រុកពុទ្ធថាមុនថុន]] |Phutthamonthon |พุทธมณฑล |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 7gix88tgvn14ydf1qyj0ippu6c9trcn 323248 323247 2025-07-04T08:44:25Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323248 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តនគរបឋម''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : นครปฐม) គឺជាខេត្តស្ថិតភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធយា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តនន្ទបុរី]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] [[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]] និង [[ខេត្តកញ្ចនបុរី]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តនគរបឋម | native_name = นครปฐม | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Nakhon Pathom.svg | image_seal = Seal Nakhon Pathom.svg | image_map = Thailand Nakhon Pathom locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តនគរបឋម | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងនគរបឋម | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២១៤២ | area_rank = ៦៦ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 73xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 034 & 02 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-73]] | website = {{URL|nakhonpathom.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តនគរបឋម គឺជាទីកន្លែងរបស់'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលជាចេតិយត្រូវបានចាត់ចែងសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរាជ្យ[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)និងបញ្ចប់នៅក្នុងរាជ្យ[[ចូឡាលង្ករណ៍|ស្ដេចចូឡាលង្ករណ៍]](រាមាទី ០៥)នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៧០។ចេតិយនេះគឺជាការរំលឹកពី[[ទ្វារវត្តី|អរិយធម៌ទ្វារវត្តី]]ដែលបានបាត់ខ្លួនជាយូរមកហើយដែលធ្លាប់បានរីកដុះដាលនៅទីនេះហើយបើតាម'''ប្រពៃណីនគរបឋម'''វាគឺជាកន្លែងដែល[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]បានមកដល់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ជាលើកដំបូង។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានចម្ការផ្លែឈើជាច្រើនប្រភេទ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:0004932_-_(Phra_Pathom_Chedi_-_001).jpg|thumb|ព្រះបឋមចេតិយ]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តនគរបឋម គឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]នៅភាគនារតីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលឯកសារ[[សៀម]]បានក្រឡៃប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែល[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ចាត់ទុកថាបានកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ០៦ ដល់ ១១។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍មុនខេត្តនគរបឋមគឺជាទីក្រុងឆ្នេរសមុទ្រមួយដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ប្រទេសចិន]]និង[[ប្រទេសឥណ្ឌា]]ដោយសារតែទឹកបានជនលិចពី[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេចៅព្រះយ៉ា]]ឆ្នេរក៏បានរំកិលទៅកាន់ទឹកសមុទ្រកាន់តែឆ្ងាយ។នៅពេលដែល'''ទន្លេថាចិន'''បានផ្លាស់ប្តូរទិសដៅលំហូរទឹករបស់ខ្លួនទីក្រុងក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួនហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំប្រជាជនបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងមួយឈ្មោះថា'''នគរជ័យស្រី''' ឬ '''ស្រីវិជ័យ'''។[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជួសជុល'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលកាលនោះបានរងនូវការខូចខាតហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលក្នុងព្រៃ។ក្រោយមកទីក្រុងត្រូវបានបង្កើតជាបណ្តើរៗនៅជុំវិញតំបន់នេះដោយបាននាំយកជីវិតថ្មីមកឲ្យខេត្តនគរបឋម។មានសារមន្ទីរមួយដែលបានបង្ហាញអំពីកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យានៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងនេះ។ ការមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងខេត្តនេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ពុទ្ធលើសឡានភាល័យ|ស្ដេចព្រះពុទ្ធលើសឡានភាល័យ]](រាមាទី ០២)ដោយរួមមានភូមិ[[ជនជាតិខ្មែរ]](ឧ.ដនយ៉ៃហំ)ភូមិឡានណា(ឧ.បាននឿ)ភូមិឡៅសុង(ឧ.ដនខាណាក់)និងលំហូរចូលដ៏ធំនៃ[[ជនជាតិចិន]]នៅភាគខាងត្បូងនាចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០។សព្វថ្ងៃនេះខេត្តនគរបឋមបានទាក់ទាញប្រជាជន[[សៀម]]នៅទូទាំងប្រទេសជាពិសេសភាគច្រើនគឺមកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])និង[[ភាគឦសាន (ថៃ)|អុីសាន]]បូករួមទាំងពលករធ្វើចំណាកស្រុកមកពី[[ប្រទេសភូមា]]ផងដែរ។ខេត្តនេះមានតំបន់ឧស្សាហកម្ម តំបន់ទីប្រជុំជន សាកលវិទ្យាល័យធំៗ ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលដែលបានផ្លាស់មកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] មជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្ម និង ដឹកជញ្ជូន។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តនគរបឋម ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ១០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Nakhon_Pathom.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តនគរបឋម]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |ក្រុងនគរបឋម [[File:Seal_of_Nakhon_Pathom.png]] |Mueang Nakhon Pathom |เมืองนครปฐม |- |០២ |[[ស្រុកកំផែងសែន]] |Kamphaeng Saen |กำแพงแสน |- |០៣ |[[ស្រុកនគរជ័យស្រី]] |Nakhon Chai Si |นครชัยศรี |- |០៤ |[[ស្រុកដនទូម]] |Don Tum |ดอนตูม |- |០៥ |[[ស្រុកបាងឡេន]] |Bang Len |บางเลน |- |០៦ |[[ស្រុកសាមប្រាណ]] |Sam Phran |สามพราน |- |០៧ |[[ស្រុកពុទ្ធថាមុនថុន]] |Phutthamonthon |พุทธมณฑล |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == hx89yjbxvh5z34wigsab3un8f168x0r 323249 323248 2025-07-04T08:45:52Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323249 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តនគរបឋម''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : นครปฐม) គឺជាខេត្តស្ថិតភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធយា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តនន្ទបុរី]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] [[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]] និង [[ខេត្តកញ្ចនបុរី]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តនគរបឋម | native_name = นครปฐม | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Nakhon Pathom.svg | image_seal = Seal Nakhon Pathom.svg | image_map = Thailand Nakhon Pathom locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តនគរបឋម | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងនគរបឋម | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២១៤២ | area_rank = ៦៦ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 73xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 034 & 02 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-73]] | website = {{URL|nakhonpathom.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តនគរបឋម គឺជាទីកន្លែងរបស់'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលជាចេតិយត្រូវបានចាត់ចែងសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរាជ្យ[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)និងបញ្ចប់នៅក្នុងរាជ្យ[[ចូឡាលង្ករណ៍|ស្ដេចចូឡាលង្ករណ៍]](រាមាទី ០៥)នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៧០។ចេតិយនេះគឺជាការរំលឹកពី[[ទ្វារវត្តី|អរិយធម៌ទ្វារវត្តី]]ដែលបានបាត់ខ្លួនជាយូរមកហើយដែលធ្លាប់បានរីកដុះដាលនៅទីនេះហើយបើតាម'''ប្រពៃណីនគរបឋម'''វាគឺជាកន្លែងដែល[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]បានមកដល់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ជាលើកដំបូង។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានចម្ការផ្លែឈើជាច្រើនប្រភេទ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:0004932_-_(Phra_Pathom_Chedi_-_001).jpg|thumb|ព្រះបឋមចេតិយ]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តនគរបឋម គឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]នៅភាគនារតីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលឯកសារ[[សៀម]]បានក្រឡៃប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែល[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ចាត់ទុកថាបានកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ០៦ ដល់ ១១។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍មុនខេត្តនគរបឋមគឺជាទីក្រុងឆ្នេរសមុទ្រមួយដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ប្រទេសចិន]]និង[[ប្រទេសឥណ្ឌា]]ដោយសារតែទឹកបានជនលិចពី[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេចៅព្រះយ៉ា]]ឆ្នេរក៏បានរំកិលទៅកាន់ទឹកសមុទ្រកាន់តែឆ្ងាយ។នៅពេលដែល'''ទន្លេថាចិន'''បានផ្លាស់ប្តូរទិសដៅលំហូរទឹករបស់ខ្លួនទីក្រុងក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួនហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំប្រជាជនបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងមួយឈ្មោះថា'''នគរជ័យស្រី''' ឬ '''ស្រីវិជ័យ'''។[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជួសជុល'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលកាលនោះបានរងនូវការខូចខាតហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលក្នុងព្រៃ។ក្រោយមកទីក្រុងត្រូវបានបង្កើតជាបណ្តើរៗនៅជុំវិញតំបន់នេះដោយបាននាំយកជីវិតថ្មីមកឲ្យខេត្តនគរបឋម។មានសារមន្ទីរមួយដែលបានបង្ហាញអំពីកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យានៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងនេះ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> ការមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងខេត្តនេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ពុទ្ធលើសឡានភាល័យ|ស្ដេចព្រះពុទ្ធលើសឡានភាល័យ]](រាមាទី ០២)ដោយរួមមានភូមិ[[ជនជាតិខ្មែរ]](ឧ.ដនយ៉ៃហំ)ភូមិឡានណា(ឧ.បាននឿ)ភូមិឡៅសុង(ឧ.ដនខាណាក់)និងលំហូរចូលដ៏ធំនៃ[[ជនជាតិចិន]]នៅភាគខាងត្បូងនាចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០។សព្វថ្ងៃនេះខេត្តនគរបឋមបានទាក់ទាញប្រជាជន[[សៀម]]នៅទូទាំងប្រទេសជាពិសេសភាគច្រើនគឺមកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])និង[[ភាគឦសាន (ថៃ)|អុីសាន]]បូករួមទាំងពលករធ្វើចំណាកស្រុកមកពី[[ប្រទេសភូមា]]ផងដែរ។ខេត្តនេះមានតំបន់ឧស្សាហកម្ម តំបន់ទីប្រជុំជន សាកលវិទ្យាល័យធំៗ ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលដែលបានផ្លាស់មកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] មជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្ម និង ដឹកជញ្ជូន។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តនគរបឋម ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ១០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Nakhon_Pathom.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តនគរបឋម]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |ក្រុងនគរបឋម [[File:Seal_of_Nakhon_Pathom.png]] |Mueang Nakhon Pathom |เมืองนครปฐม |- |០២ |[[ស្រុកកំផែងសែន]] |Kamphaeng Saen |กำแพงแสน |- |០៣ |[[ស្រុកនគរជ័យស្រី]] |Nakhon Chai Si |นครชัยศรี |- |០៤ |[[ស្រុកដនទូម]] |Don Tum |ดอนตูม |- |០៥ |[[ស្រុកបាងឡេន]] |Bang Len |บางเลน |- |០៦ |[[ស្រុកសាមប្រាណ]] |Sam Phran |สามพราน |- |០៧ |[[ស្រុកពុទ្ធថាមុនថុន]] |Phutthamonthon |พุทธมณฑล |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == hpbfzfbrhvn8007tyc2lzzwa9gfs99n 323250 323249 2025-07-04T09:01:36Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323250 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តនគរបឋម''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : นครปฐม) គឺជាខេត្តស្ថិតភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធយា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តនន្ទបុរី]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] [[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]] និង [[ខេត្តកញ្ចនបុរី]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តនគរបឋម | native_name = นครปฐม | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Nakhon Pathom.svg | image_seal = Seal Nakhon Pathom.svg | image_map = Thailand Nakhon Pathom locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តនគរបឋម | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងនគរបឋម | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២១៤២ | area_rank = ៦៦ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 73xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 034 & 02 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-73]] | website = {{URL|nakhonpathom.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តនគរបឋម គឺជាទីកន្លែងរបស់'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលជាចេតិយត្រូវបានចាត់ចែងសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរាជ្យ[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)និងបញ្ចប់នៅក្នុងរាជ្យ[[ចូឡាលង្ករណ៍|ស្ដេចចូឡាលង្ករណ៍]](រាមាទី ០៥)នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៧០។ចេតិយនេះគឺជាការរំលឹកពី[[ទ្វារវត្តី|អរិយធម៌ទ្វារវត្តី]]ដែលបានបាត់ខ្លួនជាយូរមកហើយដែលធ្លាប់បានរីកដុះដាលនៅទីនេះហើយបើតាម'''ប្រពៃណីនគរបឋម'''វាគឺជាកន្លែងដែល[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]បានមកដល់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ជាលើកដំបូង។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានចម្ការផ្លែឈើជាច្រើនប្រភេទ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Chedi Phra Pathon-003.jpg|thumb|ចេតិយព្រះបឋម]] [[File:0004932_-_(Phra_Pathom_Chedi_-_001).jpg|thumb|ព្រះបឋមចេតិយ]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តនគរបឋម គឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]នៅភាគនារតីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលឯកសារ[[សៀម]]បានក្រឡៃប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែល[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ចាត់ទុកថាបានកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ០៦ ដល់ ១១។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍មុនខេត្តនគរបឋមគឺជាទីក្រុងឆ្នេរសមុទ្រមួយដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ប្រទេសចិន]]និង[[ប្រទេសឥណ្ឌា]]ដោយសារតែទឹកបានជនលិចពី[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេចៅព្រះយ៉ា]]ឆ្នេរក៏បានរំកិលទៅកាន់ទឹកសមុទ្រកាន់តែឆ្ងាយ។នៅពេលដែល'''ទន្លេថាចិន'''បានផ្លាស់ប្តូរទិសដៅលំហូរទឹករបស់ខ្លួនទីក្រុងក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួនហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំប្រជាជនបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងមួយឈ្មោះថា'''នគរជ័យស្រី''' ឬ '''ស្រីវិជ័យ'''។[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជួសជុល'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលកាលនោះបានរងនូវការខូចខាតហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលក្នុងព្រៃ។ក្រោយមកទីក្រុងត្រូវបានបង្កើតជាបណ្តើរៗនៅជុំវិញតំបន់នេះដោយបាននាំយកជីវិតថ្មីមកឲ្យខេត្តនគរបឋម។មានសារមន្ទីរមួយដែលបានបង្ហាញអំពីកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យានៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងនេះ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> ការមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងខេត្តនេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ពុទ្ធលើសឡានភាល័យ|ស្ដេចព្រះពុទ្ធលើសឡានភាល័យ]](រាមាទី ០២)ដោយរួមមានភូមិ[[ជនជាតិខ្មែរ]](ឧ.ដនយ៉ៃហំ)ភូមិឡានណា(ឧ.បាននឿ)ភូមិឡៅសុង(ឧ.ដនខាណាក់)និងលំហូរចូលដ៏ធំនៃ[[ជនជាតិចិន]]នៅភាគខាងត្បូងនាចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០។សព្វថ្ងៃនេះខេត្តនគរបឋមបានទាក់ទាញប្រជាជន[[សៀម]]នៅទូទាំងប្រទេសជាពិសេសភាគច្រើនគឺមកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])និង[[ភាគឦសាន (ថៃ)|អុីសាន]]បូករួមទាំងពលករធ្វើចំណាកស្រុកមកពី[[ប្រទេសភូមា]]ផងដែរ។ខេត្តនេះមានតំបន់ឧស្សាហកម្ម តំបន់ទីប្រជុំជន សាកលវិទ្យាល័យធំៗ ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលដែលបានផ្លាស់មកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] មជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្ម និង ដឹកជញ្ជូន។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តនគរបឋម ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ១០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Nakhon_Pathom.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តនគរបឋម]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |ក្រុងនគរបឋម [[File:Seal_of_Nakhon_Pathom.png]] |Mueang Nakhon Pathom |เมืองนครปฐม |- |០២ |[[ស្រុកកំផែងសែន]] |Kamphaeng Saen |กำแพงแสน |- |០៣ |[[ស្រុកនគរជ័យស្រី]] |Nakhon Chai Si |นครชัยศรี |- |០៤ |[[ស្រុកដនទូម]] |Don Tum |ดอนตูม |- |០៥ |[[ស្រុកបាងឡេន]] |Bang Len |บางเลน |- |០៦ |[[ស្រុកសាមប្រាណ]] |Sam Phran |สามพราน |- |០៧ |[[ស្រុកពុទ្ធថាមុនថុន]] |Phutthamonthon |พุทธมณฑล |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == 7sbn7252vbymtk8ushqa2y9r593pq1a 323251 323250 2025-07-04T09:05:41Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323251 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តនគរបឋម''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : นครปฐม) គឺជាខេត្តស្ថិតភាគកណ្ដាលនៃ[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តសុពណ៌បុរី]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធយា|ខេត្តអយុធ្យា]] [[ខេត្តនន្ទបុរី]] [[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]]) [[ខេត្តសមុទ្រសាគរ]] [[ខេត្តរាជបុរី​|ខេត្តរាជបុរី]] និង [[ខេត្តកញ្ចនបុរី]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តនគរបឋម | native_name = นครปฐม | native_name_lang = th | settlement_type = | translit_lang1_info1 = | translit_lang1_type1 = | translit_lang1 = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_flag = Flag of Nakhon Pathom.svg | image_seal = Seal Nakhon Pathom.svg | image_map = Thailand Nakhon Pathom locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តនគរបឋម | coordinates_type = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងនគរបឋម | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ២១៤២ | area_rank = ៦៦ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 73xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 034 & 02 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-73]] | website = {{URL|nakhonpathom.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តនគរបឋម គឺជាទីកន្លែងរបស់'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលជាចេតិយត្រូវបានចាត់ចែងសាងសង់ឡើងនៅក្នុងរាជ្យ[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)និងបញ្ចប់នៅក្នុងរាជ្យ[[ចូឡាលង្ករណ៍|ស្ដេចចូឡាលង្ករណ៍]](រាមាទី ០៥)នៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៧០។ចេតិយនេះគឺជាការរំលឹកពី[[ទ្វារវត្តី|អរិយធម៌ទ្វារវត្តី]]ដែលបានបាត់ខ្លួនជាយូរមកហើយដែលធ្លាប់បានរីកដុះដាលនៅទីនេះហើយបើតាម'''ប្រពៃណីនគរបឋម'''វាគឺជាកន្លែងដែល[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]បានមកដល់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ជាលើកដំបូង។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ខេត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាមានចម្ការផ្លែឈើជាច្រើនប្រភេទ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> [[File:Chedi Phra Pathon-003.jpg|thumb|ព្រះប្រាធន់ចេតិយ]] [[File:0004932_-_(Phra_Pathom_Chedi_-_001).jpg|thumb|ព្រះបឋមចេតិយ]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តនគរបឋម គឺជាខេត្តរបស់[[ខ្មែរ]]នៅភាគនារតីនៃ[[អាណាចក្រខ្មែរ]]ដែលឯកសារ[[សៀម]]បានក្រឡៃប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាខេត្តដែលស្ថិតនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]ដែល[[ជនជាតិថៃ|ជនជាតិសៀម]]ចាត់ទុកថាបានកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សរ៍ទី ០៦ ដល់ ១១។ ជាច្រើនសតវត្សរ៍មុនខេត្តនគរបឋមគឺជាទីក្រុងឆ្នេរសមុទ្រមួយដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវពាណិជ្ជកម្មរវាង[[ប្រទេសចិន]]និង[[ប្រទេសឥណ្ឌា]]ដោយសារតែទឹកបានជនលិចពី[[ទន្លេចៅព្រះយា|ទន្លេចៅព្រះយ៉ា]]ឆ្នេរក៏បានរំកិលទៅកាន់ទឹកសមុទ្រកាន់តែឆ្ងាយ។នៅពេលដែល'''ទន្លេថាចិន'''បានផ្លាស់ប្តូរទិសដៅលំហូរទឹករបស់ខ្លួនទីក្រុងក៏បានបាត់បង់ប្រភពទឹកដ៏សំខាន់របស់ខ្លួនហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលអស់ជាច្រើនរយឆ្នាំប្រជាជនបានផ្លាស់ទៅទីក្រុងមួយឈ្មោះថា'''នគរជ័យស្រី''' ឬ '''ស្រីវិជ័យ'''។[[មង្កុដ|ស្តេចមង្កុដ]](រាមាទី ០៤)បានត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជួសជុល'''ព្រះបឋមចេតិយ'''ដែលកាលនោះបានរងនូវការខូចខាតហើយត្រូវបានគេបោះបង់ចោលក្នុងព្រៃ។ក្រោយមកទីក្រុងត្រូវបានបង្កើតជាបណ្តើរៗនៅជុំវិញតំបន់នេះដោយបាននាំយកជីវិតថ្មីមកឲ្យខេត្តនគរបឋម។មានសារមន្ទីរមួយដែលបានបង្ហាញអំពីកំណត់ត្រាបុរាណវិទ្យានៃប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ទីក្រុងនេះ។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> ការមកតាំងទីលំនៅនៅក្នុងខេត្តនេះបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅក្នុងរជ្ជកាល[[ពុទ្ធលើសឡានភាល័យ|ស្ដេចព្រះពុទ្ធលើសឡានភាល័យ]](រាមាទី ០២)ដោយរួមមានភូមិ[[ជនជាតិខ្មែរ]](ឧ.ដនយ៉ៃហំ)ភូមិឡានណា(ឧ.បាននឿ)ភូមិឡៅសុង(ឧ.ដនខាណាក់)និងលំហូរចូលដ៏ធំនៃ[[ជនជាតិចិន]]នៅភាគខាងត្បូងនាចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០។សព្វថ្ងៃនេះខេត្តនគរបឋមបានទាក់ទាញប្រជាជន[[សៀម]]នៅទូទាំងប្រទេសជាពិសេសភាគច្រើនគឺមកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]]([[ខេត្តបឹងកក់]])និង[[ភាគឦសាន (ថៃ)|អុីសាន]]បូករួមទាំងពលករធ្វើចំណាកស្រុកមកពី[[ប្រទេសភូមា]]ផងដែរ។ខេត្តនេះមានតំបន់ឧស្សាហកម្ម តំបន់ទីប្រជុំជន សាកលវិទ្យាល័យធំៗ ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាលដែលបានផ្លាស់មកពី[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] មជ្ឈមណ្ឌលកសិកម្ម និង ដឹកជញ្ជូន។<ref>{{Citation|title=Nakhon Pathom province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakhon_Pathom_province&oldid=1296545327|date=2025-06-20|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref> == រដ្ឋបាល == ខេត្តនគរបឋម ចែកចេញជា ០៧ ក្រុង/ស្រុក ១០៦ សង្កាត់/ឃុំ និង ១០៦ ភូមិ ៖ [[File:Districts_Nakhon_Pathom.png|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តនគរបឋម]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |ក្រុងនគរបឋម [[File:Seal_of_Nakhon_Pathom.png]] |Mueang Nakhon Pathom |เมืองนครปฐม |- |០២ |[[ស្រុកកំផែងសែន]] |Kamphaeng Saen |กำแพงแสน |- |០៣ |[[ស្រុកនគរជ័យស្រី]] |Nakhon Chai Si |นครชัยศรี |- |០៤ |[[ស្រុកដនទូម]] |Don Tum |ดอนตูม |- |០៥ |[[ស្រុកបាងឡេន]] |Bang Len |บางเลน |- |០៦ |[[ស្រុកសាមប្រាណ]] |Sam Phran |สามพราน |- |០៧ |[[ស្រុកពុទ្ធថាមុនថុន]] |Phutthamonthon |พุทธมณฑล |- |} == មើលផងដែរ == == ឯកសារយោង == meiw4wnoumsbf05uc5bcc1aor38vvlg 0 45722 323244 323067 2025-07-04T08:21:51Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323244 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសុពណ៌បុរី''' ឬ '''សុវណ្ណបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุพรรณบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគកណ្តាល[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរធានី]] [[ខេត្តជ័យនាថ]] [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] [[ខេត្តឧទង]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ខេត្តនគរបឋម]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុពណ៌បុរី | native_name = สุพรรณบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Suphanburi.png | image_flag = Flag Suphan Buri Province.png | image_map = Thailand Suphanburi locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសុពណ៌បុរី | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុពណ៌បុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៥៤១០ | area_rank = ៤១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 72xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 035 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-72]] | website = {{URL|https:www.suphanburi.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តសុពណ៌បុរី មានជនជាតិភាគតិចរស់នៅចម្រុះគ្នាដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិតៃ]] [[ជនជាតិមន]] [[ជនជាតិលាវ]] [[ជនជាតិចិន]] និង [[ជនជាតិខ្មែរ]]។ [[File:Donchediwarmrl0609.jpg|thumb|វិមានដនចេតីយ៍]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តសុពណ៌បុរីអាចជាទីតាំងនៃរឿងព្រេងនិទានសុវណ្ណភូមិ ដែលត្រូវបានរៀបរាប់នៅក្នុងអត្ថបទសំណេរ[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ដ៏ចំណាស់។<ref>{{Citation|title=Suphan Buri province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Suphan_Buri_province&oldid=1285854113|date=2025-04-16|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយទីតាំងប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបង្អស់ដែលអាចបញ្ជាក់បានគឺនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]នៅពេលដែលទីក្រុងនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា'''ទីក្រុងទ្វារវត្តីស្រីសុវណ្ណភូមិ'''(ទីក្រុងទ្វារវត្តីនៃសុវណ្ណភូមិ)។<ref>{{Citation|title=Suphan Buri province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Suphan_Buri_province&oldid=1285854113|date=2025-04-16|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ការបង្កើតទីក្រុងនេះឡើងប្រហែលនៅក្នុងឆ្នាំ ៨៧៧–៨៨២។នៅក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] [[អាណាចក្រខ្មែរ]]សិលាចារឹកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ត្រូវបានចារឹកឡើងដែលបានរៀបរាប់និយាយអំពីឈ្មោះ'''សុវណ្ណបុរៈ'''។ក្រោយមកវាត្រូវបានគេហៅថា[[ស្រុកឧទង]]វិញហើយធ្លាប់ត្រូវបានគេជឿថាជាទីក្រុងដើមរបស់[[ឧទង|ព្រះចៅឧទង]]ដែលជាស្ថាបនិកបង្កើត[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ផងដែរ។[[បរមរាជាធិរាជទី១|សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជទី ១]] បានប្រទានឈ្មោះថ្មីនៅទីតំបន់នេះថា'''សុពណ៌បុរី'''។សុពណ៌បុរីគឺជាទីក្រុងដែលនៅជាប់ព្រំដែននិងជាទីតាំងធ្វើសង្គ្រាមជាច្រើនជាមួយនឹង[[ភូមា]]ដែលជាប្រទេសក្បែរខាង។ ប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះនិយាយជាគ្រាម[[ភាសាសៀម]]កណ្តាលដាច់ដោយឡែកដែលត្រូវបានគេជឿថាជាទម្រង់ភាសានិយាយនៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តសុពណ៌បុរី ចែកចេញជា ១០ ក្រុង/ស្រុក ១១០ សង្កាត់/ឃុំ និង ៩៧៧ ភូមិ ៖[[File:Districts_Suphan_Buri.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តសុពណ៌បុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងសុពណ៌បុរី]] |Mueang Suphan Buri |เมืองสุพรรณบุรี |- |០២ |[[ស្រុកដឺមបាងណាមប័ទ្ធ]] |Doem Bang Nang Buat |เดิมบางนางบวช |- |០៣ |[[ស្រុកដានឆាង]] |Dan Chang |ด่านช้าง |- |០៤ |[[ស្រុកបាងផ្លាម៉ា]] |Bang Pla Ma |บางปลาม้า |- |០៥ |[[ស្រុកស្រីព្រះច័ន្ទ]] |Si Prachan |ศรีประจันต์ |- |០៦ |[[ស្រុកដនចេតីយ៍]] |Don Chedi |ดอนเจดีย์ |- |០៧ |[[ស្រុកសងភីណង]] |Song Phi Nong |สองพี่น้อง |- |០៨ |[[ស្រុកសាមជុក]] |Sam Chuk |สามชุก |- |០៩ |[[ស្រុកឧទង]] |U Thong |อู่ทอง |- |១០ |[[ស្រុកណងយ៉ាសៃ]] |Nong Ya Sai |หนองหญ้าไซ |- |} == មើលផងដែរ == cdp67sk2bz6m3ypmc6s0y4zo8eqpsye 323246 323244 2025-07-04T08:42:03Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 323246 wikitext text/x-wiki '''ខេត្តសុពណ៌បុរី''' ឬ '''សុវណ្ណបុរី''' ([[ភាសាសៀម|សៀម]] : สุพรรณบุรี) គឺជាខេត្តមួយនៅក្នុងចំណោមខេត្តទាំង ៧៦ របស់[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]ដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគកណ្តាល[[សៀម|ប្រទេសសៀម]]។ខេត្តនេះមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹង[[ខេត្តឧត្តរធានី]] [[ខេត្តជ័យនាថ]] [[ខេត្តសិង្ហបុរី]] [[ខេត្តឧទង]] [[ខេត្តព្រះនគរស្រីអយុធ្យា|ខេត្តអយុធ្យា]] និង [[ខេត្តនគរបឋម]]។ {{Infobox settlement | name = ខេត្តសុពណ៌បុរី | native_name = สุพรรณบุรี | native_name_lang = th | settlement_type = | image_skyline = | photo1a = | photo1b = | photo2a = | photo2b = | photo3a = | photo3b = | size = | spacing = | color = | border = | image_alt = | image_caption = | nickname = | motto = | image_seal = Seal Suphanburi.png | image_flag = Flag Suphan Buri Province.png | image_map = Thailand Suphanburi locator map.svg | mapsize = frameless | map_alt = | map_caption = ផែនទីនៃខេត្តសុពណ៌បុរី | coordinates = | coordinates_footnotes = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{THA}}(សៀម) | seat_type = ទីរួមខេត្ត | seat = ក្រុងសុពណ៌បុរី | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_party1 = | leader_title1 = | leader_name1 = | area_footnotes = | area_total_km2 = ៥៤១០ | area_rank = ៤១ | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_footnotes = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = | population_density_rank = | population_demonym = | population_note = | demographics_type2 = | demographics2_footnotes = | demographics2_title1 = | demographics2_info1 = | demographics_type1 = | demographics1_footnotes = | demographics1_title1 = | demographics1_info1 = | timezone1 = [[Time in Thailand|ICT]] | utc_offset1 = +7 | postal_code_type = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = 72xxx | area_code_type = លេខកូដហៅទូរស័ព្ទ | area_code = 035 | iso_code = [[ISO 3166-2:TH|TH-72]] | website = {{URL|https:www.suphanburi.go.th}} | footnotes = }} ខេត្តសុពណ៌បុរី មានជនជាតិភាគតិចរស់នៅចម្រុះគ្នាដែលភាគច្រើនជា[[ជនជាតិតៃ]] [[ជនជាតិមន]] [[ជនជាតិលាវ]] [[ជនជាតិចិន]] និង [[ជនជាតិខ្មែរ]]។ [[File:Donchediwarmrl0609.jpg|thumb|វិមានដនចេតីយ៍]] == ប្រវត្តិ == ខេត្តសុពណ៌បុរីអាចជាទីតាំងនៃរឿងព្រេងនិទានសុវណ្ណភូមិ ដែលត្រូវបានរៀបរាប់នៅក្នុងអត្ថបទសំណេរ[[ព្រះពុទ្ធសាសនា]]ដ៏ចំណាស់។<ref>{{Citation|title=Suphan Buri province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Suphan_Buri_province&oldid=1285854113|date=2025-04-16|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយទីតាំងប្រវត្តិសាស្ត្រដំបូងបង្អស់ដែលអាចបញ្ជាក់បានគឺនៅក្នុង[[ទ្វារវត្តី|សម័យទ្វារវត្តី]]នៅពេលដែលទីក្រុងនេះត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា'''ទីក្រុងទ្វារវត្តីស្រីសុវណ្ណភូមិ'''(ទីក្រុងទ្វារវត្តីនៃសុវណ្ណភូមិ)។<ref>{{Citation|title=Suphan Buri province|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Suphan_Buri_province&oldid=1285854113|date=2025-04-16|accessdate=2025-07-04|language=en}}</ref>ការបង្កើតទីក្រុងនេះឡើងប្រហែលនៅក្នុងឆ្នាំ ៨៧៧–៨៨២។នៅក្នុងរជ្ជកាល[[ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧]] [[អាណាចក្រខ្មែរ]]សិលាចារឹកមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ប្រាសាទព្រះខ័ន]]ត្រូវបានចារឹកឡើងដែលបានរៀបរាប់និយាយអំពីឈ្មោះ'''សុវណ្ណបុរៈ'''។ក្រោយមកវាត្រូវបានគេហៅថា[[ស្រុកឧទង]]វិញហើយធ្លាប់ត្រូវបានគេជឿថាជាទីក្រុងដើមរបស់[[ឧទង|ព្រះចៅឧទង]]ដែលជាស្ថាបនិកបង្កើត[[អាណាចក្រអយុធ្យា]]ផងដែរ។[[បរមរាជាធិរាជទី១|ស្ដេចបរមរាជាធិរាជទី ១]] បានប្រទានឈ្មោះថ្មីនៅទីតំបន់នេះថា'''សុពណ៌បុរី'''។សុពណ៌បុរីគឺជាទីក្រុងដែលនៅជាប់ព្រំដែននិងជាទីតាំងធ្វើសង្គ្រាមជាច្រើនជាមួយនឹង[[ភូមា]]ដែលជាប្រទេសក្បែរខាង។ ប្រជាជននៅក្នុងខេត្តនេះនិយាយជាគ្រាម[[ភាសាសៀម]]កណ្តាលដាច់ដោយឡែកដែលត្រូវបានគេជឿថាជាទម្រង់ភាសានិយាយនៅក្នុង[[អាណាចក្រអយុធ្យា|សម័យអយុធ្យា]]។ == រដ្ឋបាល == ខេត្តសុពណ៌បុរី ចែកចេញជា ១០ ក្រុង/ស្រុក ១១០ សង្កាត់/ឃុំ និង ៩៧៧ ភូមិ ៖[[File:Districts_Suphan_Buri.svg|thumb|ផែនទីក្រុងនិងស្រុកនៃខេត្តសុពណ៌បុរី]] {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខរៀង ! ឈ្មោះភាសាខ្មែរ ! ឈ្មោះអក្សរឡាតាំង ! ឈ្មោះភាសាសៀម |- |០១ |[[ក្រុងសុពណ៌បុរី]] |Mueang Suphan Buri |เมืองสุพรรณบุรี |- |០២ |[[ស្រុកដឺមបាងណាមប័ទ្ធ]] |Doem Bang Nang Buat |เดิมบางนางบวช |- |០៣ |[[ស្រុកដានឆាង]] |Dan Chang |ด่านช้าง |- |០៤ |[[ស្រុកបាងផ្លាម៉ា]] |Bang Pla Ma |บางปลาม้า |- |០៥ |[[ស្រុកស្រីព្រះច័ន្ទ]] |Si Prachan |ศรีประจันต์ |- |០៦ |[[ស្រុកដនចេតីយ៍]] |Don Chedi |ดอนเจดีย์ |- |០៧ |[[ស្រុកសងភីណង]] |Song Phi Nong |สองพี่น้อง |- |០៨ |[[ស្រុកសាមជុក]] |Sam Chuk |สามชุก |- |០៩ |[[ស្រុកឧទង]] |U Thong |อู่ทอง |- |១០ |[[ស្រុកណងយ៉ាសៃ]] |Nong Ya Sai |หนองหญ้าไซ |- |} == មើលផងដែរ == 5x7sqp2h73xvdiq6m2ur1kvxexk3bjs 0 49001 323228 323128 2025-07-04T07:26:28Z RandomPoopedBoi 27248 323228 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ | native_name = แพทองธาร ชินวัตร | image = Paetongtarn Shinawatra October 2023.jpg | width = | alt = | caption = | office1 = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] | predecessor1 = [[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]] (ស្ដីទី) | monarch1 = [[វជិរាលង្ករណ៍]] | successor1 = [[ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ]] (ស្ដីទី) | deputy1 = | term_start1 = ១៦ សីហា ២០២៤{{refn|group=ស|តំណែងលោកស្រីត្រូវបាន[[តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ]]ព្យួរនៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ ដោយមានលោក[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]]ឡើងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីជំនួសលោកស្រី តែមកដល់ថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ លោកភូមិធម្មត្រូវបានតែងតាំងជំនួសលោកសុរិយជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទី។}} | term_end1 = | office2 = [[ក្រសួងវប្បធម៌ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌]] | primeminister2 = ''ខ្លួនលោកស្រី''<br/>សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច (ស្ដីទី) | termstart2 = ៣០ មិថុនា ២០២៥ | termend2 = | predecessor2 = [[សុដាវណ្ណ វាំងសុភ័ក្តិកុសល]] | successor2 = | office3 = ប្រធាន[[គណបក្សភឿថៃ]] | termstart3 = ២៧ តុលា ២០២៣ | termend3 = | predecessor3 = ឈូស័ក សិរីនិល (ស្ដីទី) | successor3 = | birth_date = {{Birth date and age|df=y|1986|08|21}} | birth_place = [[បាងកក]]​, ប្រទេស​ថៃ | father = [[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]] | mother = [[បុជមាន នា ពុម្ភពេជ្រ]] | education = [[សាកលវិទ្យាល័យ ចុឡាលុងករណ៍|សាកលវិទ្យាល័យចុល្លាង្ករណ៍]] ([[បរិញ្ញបត្រ|ប.រ]])<br>[[សាកលវិទ្យាល័យសឺរ៉ី]] ([[បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់|ប.ជ.ខ.]]) | party = [[គណបក្សភឿថៃ|ភឿថៃ]] | spouse = បិដក សុខសុវត្ថិ | children = ២ | signature = PaeThongthan Shinawatra.svg }} '''ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ''' ឬហៅតាមភាសាសរសេរថា '''ផែថងថារ ស៊ីណាវ៉ាត្រា''' ([[ភាសាថៃ]]៖ แพทองธาร ชินวัตร, ហៅក្រៅថា ''អុងអ៊ីង'', កើតថ្ងៃទី២១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៨៦) គឺជាអ្នកនយោបាយ និងអ្នកជំនួញថៃមួយរូប ដែលកំពុងបម្រើការជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]]តាំងពីថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ និងជាប្រធាន[[គណបក្សភឿថៃ]]តាំងពីឆ្នាំ២០២៣។ ក្នុងនាមជាសមាជិក​ម្នាក់​នៃ[[ត្រកូលជិនវ័ត្រ|​គ្រួសារ​នយោបាយ​ជិនវ័ត្រ]] លោកស្រីត្រូវ​ជា​កូន​ស្រី​ពៅរបស់​អតីត​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ថៃ[[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]] និងនិង​ជា​ក្មួយ​ស្រី​របស់[[យិងលក្សណ៍ ជិនវ័ត្រ]] (អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីឆ្នាំ២០១១ ដល់ឆ្នាំ២០១៤)។ ពែទងធារគឺជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃវ័យក្មេងបំផុត និងជាស្ត្រីទីពីរប៉ុណ្ណោះដែលបានកាន់តំណែងនេះ។ == ជីវិត​ឯកជន == ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ កើតនៅ[[បាងកក|ទីក្រុងបាងកក]] ។ នាងបានទៅសាសេនចូសែបខនវេន សម្រាប់អនុវិទ្យាល័យ និង សាម៉ាថឺរដៀ សម្រាប់វិទ្យាល័យ។ នាងបានបញ្ចប់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យាពី មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ សាកលវិទ្យាលចុល្លាង្ករណ៍ ក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ហើយបានបន្តការសិក្សានៅប្រទេសអង់គ្លេស ដោយទទួលបានសញ្ញាប័ត្រ MSC ផ្នែកគ្រប់គ្រងសណ្ឋាគារអន្តរជាតិពី សាកលវិទ្យាលស៊ូររី។ <ref>{{Cite web |last=matichon |date=2022-03-22 |title=เปิดประวัติ อุ๊งอิ๊ง-แพทองธาร ทายาทชินวัตร หัวหน้าครอบครัวเพื่อไทย |url=https://www.matichon.co.th/politics/news_3245808 |access-date=2022-05-02 |website=มติชนออนไลน์ |language=th}}</ref> នាង គឺជាម្ចាស់ភាគហ៊ុនលេខ១ របស់ SC Asset Corporation និងជានាយកនៃមូលនិធិថៃខម។ នាងបានរៀបការជាមួយ ពិតាកា ស៊ុក្សាវ៉ាត់ ហើយពួកគេមានកូនពីរនាក់; កូនស្រី និងកូនប្រុសម្នាក់។ <ref>{{Cite web |last=News |first=VietNamNet |title=Báo VietnamNet |url=https://vietnamnet.vn/chan-dung-co-ut-xinh-dep-nha-thaksin-vua-gia-nhap-chinh-truong-787948.html |access-date=2022-04-29 |website=VietNamNet News |language=vietnamese}}</ref> == កំណត់សម្គាល់ == {{Reflist|group=ស}} == ឯកសារយោង == {{Reflist}} {{បញ្ជីឯកសារយោង}} {{Stub}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]] p4uoenntdsznqmzwa9oayn6g7axs3pz 0 49836 323197 323129 2025-07-03T14:39:33Z 103.68.44.176 /* ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា */ 323197 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = Cambodia Box Office | ចំណងជើងដើម = | image = File:Cambodia film clapperboard.svg | image_size = 200px | border = | alt = | caption = | film name = | director = | producer = | writer = | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | narrator = | starring = | music = | cinematography = | editing = | studio = | distributor = | released = <!-- {{Film date|Year|Month|Day|Location}} --> | runtime = | country = | language = | budget = | gross = }} '''Cambodia Box Office''' គឺជាការិយាល័យលក់សំបុត្រកុនរបស់កម្ពុជា ដែលត្រូវបានលក់ជាសាធារណៈ សម្រាប់ការចូលទស្សនាខ្សែរភាពយន្ត ។ ប្រអប់សំបុត្រភាពយន្ត ត្រូវបានបញ្ចាក់ពីចំនួននៃការរកប្រាក់ចំណូល ក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តនៅកម្ពុជា ហើយការរកចំណូលដ៏ច្រើនរបស់ភាពយន្តនៅកម្ពុជា គឺត្រូវបានជាប់ជាកំណត់ត្រាភាពយន្តដែលល្អបំផុតនៅកម្ពុជា ។<ref> The Phnom Penh Post (2004) [https://www.phnompenhpost.com/national/cinema-cambodia-box-office-success Cinema Cambodia' a box office success], Website: phnompenhpost.com, Publication: 30 January 2004 | 07:00 ICT </ref> == ភាពយន្តក្នុងស្រុក ទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ៦០-៧០== '''Domestic box office 1960s-1970s''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|រោងភាពយន្ត ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |ស្ដេចដំរីស |align="center" |White Elephant King |align="center" |107 |align="center" |$41 millions USD |align="center" |1972 |- | align="center" |2 | align="center" |អ្នកតាឃ្លាំងមឿង |align="center" |General Khleang Moeung |align="center" |101 |align="center" |$17 millions USD |align="center" |1974 |- | align="center" |3 | align="center" |ពស់កេងកង |align="center" |The Snake Man |align="center" |97 |align="center" |$15 millions USD |align="center" |1972 |- | align="center" |4 | align="center" |សព្វសិទ្ធ |align="center" |(N/A) |align="center" |90 |align="center" |$14 millions USD |align="center" |1965 |- | align="center" |5 | align="center" |ពុទ្ធិសែន នាងកង្រី |align="center" |Puthisen Neang Kangrey |align="center" |85 |align="center" |$12 millions USD |align="center" |1968 |- | align="center" |6 | align="center" |អាប៊ុល កាសេម |align="center" |Abul Kasem |align="center" |88 |align="center" |$11 millions USD |align="center" |1969 |- | align="center" |7 | align="center" |សុវណ្ណហង្ស |align="center" |Sovann Hang |align="center" |92 |align="center" |$11 millions USD |align="center" |1967 |- | align="center" |8 | align="center" |សុវណ្ណតែងអន |align="center" |Sovann Tengorn |align="center" |95 |align="center" |$10 millions USD |align="center" |1970 |- | align="center" |9 | align="center" |ក្រៃថោង ក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់ |align="center" |Kraithong And Chharavan Crocoldile |align="center" |86 |align="center" |$10 millions USD |align="center" |1973 |} == ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ == '''Domestic box office 21st century''' '''Top 25 Movie of Cambodia''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]] | align="center" |The Night Curse of Reatrei |align="center" |LD Picture |align="center" |$8.6 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |2 | align="center" |គាស់ផ្នូរ |align="center" |A Gong |align="center" |Sastra Film |align="center" |$5.1 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |3 |align="center" |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]] |align="center" |The Dark Mother |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.5 millions USD |align="center" |2023 |- |align="center" |4 |align="center" |ព្រាយតោងធ្នឹម |align="center" |The Dark Beam |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.1 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |5 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ |align="center" |Neath's Love Story |align="center" |LD Picture |align="center" |$1.09 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |6 | align="center" |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី |align="center" |Mannequin Wedding |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$680,000 USD |align="center" |2025 |- |align="center" |7 |align="center" |[[នេសាទក្រពើ]] |align="center" |The Crocodile |align="center" |Reaksmey Hang Meas |align="center" |$620,000 USD |align="center" |2005 |- | align="center" |8 | align="center" |បូជាសពពោះធំ |align="center" |The Cremation |align="center" |Sastra Film |align="center" |$590,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |Movie Hit | align="center" |សងដៃខ្ញុំវិញ |align="center" |The Hand |align="center" |ABhi Film |align="center" |$520,000 USD |align="center" |(Weekend) <br> 2025 |- | align="center" |9 | align="center" |[[ខ្មោចដើមចេកជ្វា]] |align="center" |Ghost Banana Tree |align="center" |Campro Film Production |align="center" |$480,000 USD |align="center" |2004 |- | align="center" |10 | align="center" |ប្រុសលក់ខ្លួន |align="center" |Rent Boy |align="center" |LD Picture |align="center" |$450,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |11 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-៣ |align="center" |Neath's Love Story 3 |align="center" |LD Picture |align="center" |$430,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |12 | align="center" |លោកតា 21 |align="center" |Granpa 21 |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$400,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |13 | align="center" |អ្នកលាងសព |align="center" |The Undertaker |align="center" |Badeha Production |align="center" |$370,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |14 | align="center" |កំហឹងធ្មប់ |align="center" |The Witcher Return |align="center" |Mediaload Pictures |align="center" |$350,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |15 | align="center" |[[ភូមិអត់មនុស្ស]] |align="center" |The Unmanned village |align="center" |Red Picture |align="center" |$330,000 USD |align="center" |2015 |- | align="center" |16 | align="center" |កែវភ្នែកនាង |align="center" |Her Deadly Eye |align="center" |Tiny Film Production |align="center" |$320,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |17 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-២ |align="center" |Neath's Love Story 2 |align="center" |LD Picture |align="center" |$310,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |18 | align="center" |[[ការពារឧក្រិដ្ឋជន]] |align="center" |Jailbreak |align="center" |Westec Media Limited |align="center" |$300,000 USD |align="center" |2017 |- | align="center" |19 | align="center" |ការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពត |align="center" |Meeting With Pol Pot |align="center" |Rithy Panh |align="center" |$290,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |20 | align="center" |អ្នកតាកំបុតក្បាល |align="center" |Beheading |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$260,000 USD |align="center" |2025 (2 week) |- | align="center" |21 | align="center" |ម៉ែនាថ |align="center" |Mae Neath |align="center" |Singhak Film |align="center" |$250,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |22 | align="center" |ម៉ែក្មេកខ្ញុំខ្មោច! |align="center" |Dear Mother Ghost! |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$240,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |23 | align="center" |ខ្មោចពោះធំក្នុងការរដ្ឋាន |align="center" |Feng Shui Master & The Pregnant Ghost |align="center" |Sastra Film |align="center" |$230,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |24 | align="center" |[[ផ្ទះខ្មោចទិញ]] |align="center" |The Haunted House |align="center" |Campro Film Production |align="center" |$220,000 USD |align="center" |2005 |} == ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា == '''Domestic box office International movies in Cambodia''' '''Top 15 Movies''' នេះជាប្រាក់ចំណូលនៃការដាក់បញ្ចាំងខ្សែរភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលស្ថិតិទាំងអស់នេះត្រូវបានស្រាវជ្រាវ តាមរយៈបណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ។ មានរឿងបរទេសមួយចំនួនបានបកប្រែខុសវេយ្យករណ៍ជាតិកម្ពុជា ដូចនេះសូមឱ្យខាងតំណាងចែកចាយភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ធ្វើការត្រួតពិនិត្យចំណងជើងភាពយន្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនសឹមមានការបង្ហោះនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្រោះនិងធ្វើឱ្យបាត់បង់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ។ * កម្សោយរបស់នាយកដ្ឋានភាពយន្តកម្ពុជា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើការប្រើប្រាសវេយ្យករណ៍ភាសាខ្មែរ សម្រាប់ការដាក់ចំណងជើងភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ក្រុមបុរាណាចារ្យ សង្ឃឹមថាអស់លោកខាងនាយកដ្ឋានភាពយន្តយកចិត្តទុកដាក់អំពីបញ្ហានេះ ។ {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |How to Train Your Dragon | align="center" |How to Train Your Dragon |align="center" |DreamWorks |align="center" |$8.8 millions USD |align="center" |2025 (2-Week) |- |align="center" |2 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> សង្គ្រាមអារក្ស |align="center" |Creation of the Gods II: Demon Force |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$7 million USD |align="center" |2025 |- |align="center" |3 |align="center" |ណាចារ វគ្គ២ |align="center" |Nezha 2 |align="center" |Chengdu Coco Cartoon |align="center" |$2.3 million USD |align="center" |2025 |- | align="center" |4 | align="center" |អាវ៉ាតារ <br> វិថីមហាសាគរ | align="center" |Avatar The Way of Water |align="center" |20th Century Studios |align="center" |$1.2 millions USD |align="center" |2022 |- | align="center" |5 | align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ | align="center" |Avengers: Endgame |align="center" |Walt Disney Studios <br> Marvel Studios |align="center" |$1 millions USD<ref> Sacnilk (2019) [https://www.sacnilk.com/news/Avengers_Endgame_Box_Office_Collection_Worldwide_All_Countries Avengers Endgame Box Office Collection | Worldwide | All Countries], Website: sacnilk.com/news, Publication: 21 Jul 2019 12:09:44 pm IST | By Sacnilk Team </ref> |align="center" |2019 |- |align="center" |6 |align="center" |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត |align="center" |Suicide Squad |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$800,000 USD |align="center" |2016 |- |align="center" |7 |align="center" |ហ្គតហ្សីឡា <br> ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក |align="center" |Godzilla: King of the Monsters |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$720,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |8 |align="center" |តំបន់មិត្តភក្ដិ |align="center" |Friend Zone |align="center" |GDH 559 |align="center" |$660,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |9 |align="center" |ភី ម៉ាក |align="center" |Pee Mak |align="center" |GMM Tai Hub |align="center" |$650,000 USD |align="center" |2013 |- |align="center" |10 |align="center" |មនុស្សពីងពាង <br> គ្មានផ្លូវមកផ្ទះ |align="center" |Spider-Man: No Way Home |align="center" |Sony Pictures |align="center" |$620,000 USD<ref> Box Office Mojo (2021) [https://www.boxofficemojo.com/title/tt10872600/ Spider-Man: No Way Home (2021)], Website: boxofficemojo.com, Publication: © IMDb.com, Inc. or its affiliates. All rights reserved. Box Office Mojo and IMDb are trademarks or registered trademarks of IMDb.com, Inc. </ref> |align="center" |2021 |- |align="center" |11 |align="center" |អាដែង កូនព្រាយក្រឡាភ្លើង |align="center" |Daeng Phra Khanong |align="center" |M Pictures |align="center" |$600,000 USD |align="center" |2022 |- |align="center" |12 |align="center" |វេជ្ជបណ្ឌិតចម្លែកនៅក្នុងពហុចក្រវាឡក្រឡាប់ចាក់ |align="center" |Doctor Strange in the Multiverse of Madness |align="center" |Walt Disney Studios Motion Pictures |align="center" |$590,000 USD |align="center" |2022 |- |align="center" |13 |align="center" |លោកបងណាក់2 |align="center" |Pee Nak 2 |align="center" |Five Star Production |align="center" |$580,000 USD |align="center" |2020 |- |align="center" |14 |align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃសង្គ្រាមអស់កល |align="center" |Avengers: Infinity War |align="center" |Marvel Studio |align="center" |$550,000 USD |align="center" |2018 |- |align="center" |15 |align="center" |មនុស្សពីងពាង <br> ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើល |align="center" |Amazing Spider-Man |align="center" |Sony Pictures |align="center" |$540,000 USD |align="center" |2012 |- |align="center" |16 |align="center" |នាងវីណា <br> ខ្មោចតៃហោង៧ថ្ងៃ |align="center" |Vina: Before 7 Days |align="center" |Dee Company <br> PT Umbara Brothers Film |align="center" |$540,000 USD |align="center" |2024 |- |align="center" |17 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> ព្យុះភ្លៀងឋានកណ្ដាល |align="center" |Creation of the Gods I: Kingdom of Storms |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$530,000 USD |align="center" |2023 |- |align="center" |18 |align="center" |ប្រមាញ់ព្រាយ វគ្គ២ |align="center" |Death Whisperer 2 |align="center" |M Picture |align="center" |$520,000 USD |align="center" |2024 |- |align="center" |19 |align="center" |ឆ្លាមយក្ស |align="center" |The Meg |align="center" |Di Bonaventura Pictures |align="center" |$490,000 USD |align="center" |2018 |- |align="center" |20 |align="center" |Jurassic World |align="center" |Jurassic World |align="center" |Universal Pictures |align="center" |$480,000 USD |align="center" |2015 |} == កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា == '''Top Movies in Cambodia''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |How to Train Your Dragon | align="center" |How to Train Your Dragon |align="center" |DreamWorks |align="center" |$8.8 millions USD |align="center" |2025 (2-Week) |- | align="center" |2 | align="center" |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]] | align="center" |The Night Curse of Reatrei |align="center" |LD Picture |align="center" |$8.6 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |3 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> សង្គ្រាមអារក្ស |align="center" |Creation of the Gods II: Demon Force |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$7 million USD |align="center" |2025 |- | align="center" |4 | align="center" |គាស់ផ្នូរ |align="center" |A Gong |align="center" |Sastra Film |align="center" |$5.1 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |5 |align="center" |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]] |align="center" |The Dark Mother |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.5 millions USD |align="center" |2023 |- |align="center" |6 |align="center" |ណាចា វគ្គ២ |align="center" |Nezha 2 |align="center" |Chengdu Coco Cartoon |align="center" |$2.3 million USD |align="center" |2025 |- |align="center" |7 |align="center" |ព្រាយតោងធ្នឹម |align="center" |The Dark Beam |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.1 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |8 | align="center" |អាវ៉ាតារ <br> វិថីមហាសាគរ | align="center" |Avatar The Way of Water |align="center" |20th Century Studios |align="center" |$1.2 millions USD |align="center" |2022 |- | align="center" |9 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ |align="center" |Neath's Love Story |align="center" |LD Picture |align="center" |$1.09 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |10 | align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ | align="center" |Avengers: Endgame |align="center" |Walt Disney Studios <br> Marvel Studios |align="center" |$1 millions USD |align="center" |2019 |- |align="center" |11 |align="center" |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត |align="center" |Suicide Squad |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$800,000 USD |align="center" |2016 |- |align="center" |12 |align="center" |ហ្គតហ្សីឡា <br> ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក |align="center" |Godzilla: King of the Monsters |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$720,000 USD |align="center" |2019 |- | align="center" |13 | align="center" |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី |align="center" |Mannequin Wedding |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$680,000 USD |align="center" |2025 |- |align="center" |14 |align="center" |តំបន់មិត្តភក្ដិ |align="center" |Friend Zone |align="center" |GDH 559 |align="center" |$660,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |15 |align="center" |ភី ម៉ាក |align="center" |Pee Mak |align="center" |GMM Tai Hub |align="center" |$650,000 USD |align="center" |2013 |} == មតិពីបញ្ហាភាពយន្តកម្ពុជា == * ការជ្រើសរើសតួសម្ដែង ដែលសាកសម * ការរៀបចំពាក្យពេចន៍ អ្នកដឹកនាំរឿង ត្រូវប្រឹក្សាជាមួយអ្នកជំនាញគួរបញ្ចូលពាក្យពេចន៍ គ្រាមភាសា ឱ្យច្រើន ដើម្បីជំនួសឱ្យការរៀបពាក្យ ដែលមានន័យថា ការនិយាយខុសពីការសរសេរ ឧទាហរណ៍: ទៅហេ ទៅដេស ទៅណា ទៅអត់ និង ការញាត់បញ្ចូលពាក្យ កំប្លែងស្ងួត ផ្សេងៗ ។ * តួសម្ដែងត្រូវមកបញ្ចូលសម្លេងតួអង្គរបស់ខ្លួនក្នុង Studio ម្ដងទៀត, ហើយសម្លេងផ្ទាល់ដែលយកអំឡុងពេលកំពុងថត Action ត្រូវកាត់ចេញ ។ * បែងចែក Background ព្រឹកថ្ងៃ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ រឿងមួយចំនួន វេលាព្រឹក និង វេលាថ្ងៃ មានភាពងងឹតដូចគ្នា ដែលធ្វើឱ្យទស្សនិកជនបាត់ភាពស្រស់ស្រាយ ។ * អំពីសាច់រឿង អ្នកដឹកនាំ ត្រូវគិតពីស្តង់ដារ ត្រូវវិភាគសាច់រឿង ដែលកំពុងសម្ដែងថាសម ឬ មិនសម ចំណុចចាប់ផ្ដើម តែងសេចក្ដី តួសេចក្ដី ចំណោទបញ្ហាលើកទី១ លើកទី២ ឧបសគ្គសាច់រឿង សេចក្ដីបញ្ចប់រឿង តើបញ្ចប់រឿងត្រឹមនេះ ឬ បញ្ចប់ដោយអាថ៍កំបាង សម្រាប់វគ្គទី២ ។ * ត្រូវមានចម្រៀងសម្រាប់ភាពយន្ត ឬ មានបទភ្លេងសម្រាប់ភាពយន្ត , បទភ្លេងសម្រាប់វគ្គពិសេសនៃសាច់រឿង ។ == ឯកសារយោង == j7jfiqq8khs0gjg15dy3un7i7ohhw85 323226 323197 2025-07-04T06:10:35Z 117.20.117.8 /* ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ */ 323226 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = Cambodia Box Office | ចំណងជើងដើម = | image = File:Cambodia film clapperboard.svg | image_size = 200px | border = | alt = | caption = | film name = | director = | producer = | writer = | screenplay = | story = | based on = <!-- {{based on|title of the original work|writer of the original work}} --> | narrator = | starring = | music = | cinematography = | editing = | studio = | distributor = | released = <!-- {{Film date|Year|Month|Day|Location}} --> | runtime = | country = | language = | budget = | gross = }} '''Cambodia Box Office''' គឺជាការិយាល័យលក់សំបុត្រកុនរបស់កម្ពុជា ដែលត្រូវបានលក់ជាសាធារណៈ សម្រាប់ការចូលទស្សនាខ្សែរភាពយន្ត ។ ប្រអប់សំបុត្រភាពយន្ត ត្រូវបានបញ្ចាក់ពីចំនួននៃការរកប្រាក់ចំណូល ក្នុងឧស្សាហកម្មភាពយន្តនៅកម្ពុជា ហើយការរកចំណូលដ៏ច្រើនរបស់ភាពយន្តនៅកម្ពុជា គឺត្រូវបានជាប់ជាកំណត់ត្រាភាពយន្តដែលល្អបំផុតនៅកម្ពុជា ។<ref> The Phnom Penh Post (2004) [https://www.phnompenhpost.com/national/cinema-cambodia-box-office-success Cinema Cambodia' a box office success], Website: phnompenhpost.com, Publication: 30 January 2004 | 07:00 ICT </ref> == ភាពយន្តក្នុងស្រុក ទសវត្សរ៍ ឆ្នាំ៦០-៧០== '''Domestic box office 1960s-1970s''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|រោងភាពយន្ត ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |ស្ដេចដំរីស |align="center" |White Elephant King |align="center" |107 |align="center" |$41 millions USD |align="center" |1972 |- | align="center" |2 | align="center" |អ្នកតាឃ្លាំងមឿង |align="center" |General Khleang Moeung |align="center" |101 |align="center" |$17 millions USD |align="center" |1974 |- | align="center" |3 | align="center" |ពស់កេងកង |align="center" |The Snake Man |align="center" |97 |align="center" |$15 millions USD |align="center" |1972 |- | align="center" |4 | align="center" |សព្វសិទ្ធ |align="center" |(N/A) |align="center" |90 |align="center" |$14 millions USD |align="center" |1965 |- | align="center" |5 | align="center" |ពុទ្ធិសែន នាងកង្រី |align="center" |Puthisen Neang Kangrey |align="center" |85 |align="center" |$12 millions USD |align="center" |1968 |- | align="center" |6 | align="center" |អាប៊ុល កាសេម |align="center" |Abul Kasem |align="center" |88 |align="center" |$11 millions USD |align="center" |1969 |- | align="center" |7 | align="center" |សុវណ្ណហង្ស |align="center" |Sovann Hang |align="center" |92 |align="center" |$11 millions USD |align="center" |1967 |- | align="center" |8 | align="center" |សុវណ្ណតែងអន |align="center" |Sovann Tengorn |align="center" |95 |align="center" |$10 millions USD |align="center" |1970 |- | align="center" |9 | align="center" |ក្រៃថោង ក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់ |align="center" |Kraithong And Chharavan Crocoldile |align="center" |86 |align="center" |$10 millions USD |align="center" |1973 |} == ភាពយន្តក្នុងស្រុក ស.វទី២១ == '''Domestic box office 21st century''' '''Top 25 Movie of Cambodia''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]] | align="center" |The Night Curse of Reatrei |align="center" |LD Picture |align="center" |$8.6 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |2 | align="center" |គាស់ផ្នូរ |align="center" |A Gong |align="center" |Sastra Film |align="center" |$5.1 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |3 |align="center" |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]] |align="center" |The Dark Mother |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.5 millions USD |align="center" |2023 |- |align="center" |4 |align="center" |ព្រាយតោងធ្នឹម |align="center" |The Dark Beam |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.1 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |5 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ |align="center" |Neath's Love Story |align="center" |LD Picture |align="center" |$1.09 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |6 | align="center" |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី |align="center" |Mannequin Wedding |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$680,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |Movie Hit | align="center" |សងដៃខ្ញុំវិញ |align="center" |The Hand |align="center" |ABhi Film |align="center" |$640,000 USD |align="center" |(1-Week) <br> 2025 |- |align="center" |7 |align="center" |[[នេសាទក្រពើ]] |align="center" |The Crocodile |align="center" |Reaksmey Hang Meas |align="center" |$620,000 USD |align="center" |2005 |- | align="center" |8 | align="center" |បូជាសពពោះធំ |align="center" |The Cremation |align="center" |Sastra Film |align="center" |$590,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |9 | align="center" |[[ខ្មោចដើមចេកជ្វា]] |align="center" |Ghost Banana Tree |align="center" |Campro Film Production |align="center" |$480,000 USD |align="center" |2004 |- | align="center" |10 | align="center" |ប្រុសលក់ខ្លួន |align="center" |Rent Boy |align="center" |LD Picture |align="center" |$450,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |11 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-៣ |align="center" |Neath's Love Story 3 |align="center" |LD Picture |align="center" |$430,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |12 | align="center" |លោកតា 21 |align="center" |Granpa 21 |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$400,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |13 | align="center" |អ្នកលាងសព |align="center" |The Undertaker |align="center" |Badeha Production |align="center" |$370,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |14 | align="center" |កំហឹងធ្មប់ |align="center" |The Witcher Return |align="center" |Mediaload Pictures |align="center" |$350,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |15 | align="center" |[[ភូមិអត់មនុស្ស]] |align="center" |The Unmanned village |align="center" |Red Picture |align="center" |$330,000 USD |align="center" |2015 |- | align="center" |16 | align="center" |កែវភ្នែកនាង |align="center" |Her Deadly Eye |align="center" |Tiny Film Production |align="center" |$320,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |17 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ-២ |align="center" |Neath's Love Story 2 |align="center" |LD Picture |align="center" |$310,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |18 | align="center" |[[ការពារឧក្រិដ្ឋជន]] |align="center" |Jailbreak |align="center" |Westec Media Limited |align="center" |$300,000 USD |align="center" |2017 |- | align="center" |19 | align="center" |ការណាត់ជួបជាមួយប៉ុលពត |align="center" |Meeting With Pol Pot |align="center" |Rithy Panh |align="center" |$290,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |20 | align="center" |អ្នកតាកំបុតក្បាល |align="center" |Beheading |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$260,000 USD |align="center" |2025 (2 week) |- | align="center" |21 | align="center" |ម៉ែនាថ |align="center" |Mae Neath |align="center" |Singhak Film |align="center" |$250,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |22 | align="center" |ម៉ែក្មេកខ្ញុំខ្មោច! |align="center" |Dear Mother Ghost! |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$240,000 USD |align="center" |2024 |- | align="center" |23 | align="center" |ខ្មោចពោះធំក្នុងការរដ្ឋាន |align="center" |Feng Shui Master & The Pregnant Ghost |align="center" |Sastra Film |align="center" |$230,000 USD |align="center" |2025 |- | align="center" |24 | align="center" |[[ផ្ទះខ្មោចទិញ]] |align="center" |The Haunted House |align="center" |Campro Film Production |align="center" |$220,000 USD |align="center" |2005 |} == ភាពយន្តអន្តរជាតិនៅកម្ពុជា == '''Domestic box office International movies in Cambodia''' '''Top 15 Movies''' នេះជាប្រាក់ចំណូលនៃការដាក់បញ្ចាំងខ្សែរភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលស្ថិតិទាំងអស់នេះត្រូវបានស្រាវជ្រាវ តាមរយៈបណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ។ មានរឿងបរទេសមួយចំនួនបានបកប្រែខុសវេយ្យករណ៍ជាតិកម្ពុជា ដូចនេះសូមឱ្យខាងតំណាងចែកចាយភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ធ្វើការត្រួតពិនិត្យចំណងជើងភាពយន្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវជាមុនសិនសឹមមានការបង្ហោះនៅលើប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយព្រោះនិងធ្វើឱ្យបាត់បង់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ។ * កម្សោយរបស់នាយកដ្ឋានភាពយន្តកម្ពុជា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើការប្រើប្រាសវេយ្យករណ៍ភាសាខ្មែរ សម្រាប់ការដាក់ចំណងជើងភាពយន្តបរទេសនៅកម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់តម្លៃភាសាជាតិកម្ពុជា ក្រុមបុរាណាចារ្យ សង្ឃឹមថាអស់លោកខាងនាយកដ្ឋានភាពយន្តយកចិត្តទុកដាក់អំពីបញ្ហានេះ ។ {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |How to Train Your Dragon | align="center" |How to Train Your Dragon |align="center" |DreamWorks |align="center" |$8.8 millions USD |align="center" |2025 (2-Week) |- |align="center" |2 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> សង្គ្រាមអារក្ស |align="center" |Creation of the Gods II: Demon Force |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$7 million USD |align="center" |2025 |- |align="center" |3 |align="center" |ណាចារ វគ្គ២ |align="center" |Nezha 2 |align="center" |Chengdu Coco Cartoon |align="center" |$2.3 million USD |align="center" |2025 |- | align="center" |4 | align="center" |អាវ៉ាតារ <br> វិថីមហាសាគរ | align="center" |Avatar The Way of Water |align="center" |20th Century Studios |align="center" |$1.2 millions USD |align="center" |2022 |- | align="center" |5 | align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ | align="center" |Avengers: Endgame |align="center" |Walt Disney Studios <br> Marvel Studios |align="center" |$1 millions USD<ref> Sacnilk (2019) [https://www.sacnilk.com/news/Avengers_Endgame_Box_Office_Collection_Worldwide_All_Countries Avengers Endgame Box Office Collection | Worldwide | All Countries], Website: sacnilk.com/news, Publication: 21 Jul 2019 12:09:44 pm IST | By Sacnilk Team </ref> |align="center" |2019 |- |align="center" |6 |align="center" |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត |align="center" |Suicide Squad |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$800,000 USD |align="center" |2016 |- |align="center" |7 |align="center" |ហ្គតហ្សីឡា <br> ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក |align="center" |Godzilla: King of the Monsters |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$720,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |8 |align="center" |តំបន់មិត្តភក្ដិ |align="center" |Friend Zone |align="center" |GDH 559 |align="center" |$660,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |9 |align="center" |ភី ម៉ាក |align="center" |Pee Mak |align="center" |GMM Tai Hub |align="center" |$650,000 USD |align="center" |2013 |- |align="center" |10 |align="center" |មនុស្សពីងពាង <br> គ្មានផ្លូវមកផ្ទះ |align="center" |Spider-Man: No Way Home |align="center" |Sony Pictures |align="center" |$620,000 USD<ref> Box Office Mojo (2021) [https://www.boxofficemojo.com/title/tt10872600/ Spider-Man: No Way Home (2021)], Website: boxofficemojo.com, Publication: © IMDb.com, Inc. or its affiliates. All rights reserved. Box Office Mojo and IMDb are trademarks or registered trademarks of IMDb.com, Inc. </ref> |align="center" |2021 |- |align="center" |11 |align="center" |អាដែង កូនព្រាយក្រឡាភ្លើង |align="center" |Daeng Phra Khanong |align="center" |M Pictures |align="center" |$600,000 USD |align="center" |2022 |- |align="center" |12 |align="center" |វេជ្ជបណ្ឌិតចម្លែកនៅក្នុងពហុចក្រវាឡក្រឡាប់ចាក់ |align="center" |Doctor Strange in the Multiverse of Madness |align="center" |Walt Disney Studios Motion Pictures |align="center" |$590,000 USD |align="center" |2022 |- |align="center" |13 |align="center" |លោកបងណាក់2 |align="center" |Pee Nak 2 |align="center" |Five Star Production |align="center" |$580,000 USD |align="center" |2020 |- |align="center" |14 |align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃសង្គ្រាមអស់កល |align="center" |Avengers: Infinity War |align="center" |Marvel Studio |align="center" |$550,000 USD |align="center" |2018 |- |align="center" |15 |align="center" |មនុស្សពីងពាង <br> ដ៏ភ្ញាក់ផ្អើល |align="center" |Amazing Spider-Man |align="center" |Sony Pictures |align="center" |$540,000 USD |align="center" |2012 |- |align="center" |16 |align="center" |នាងវីណា <br> ខ្មោចតៃហោង៧ថ្ងៃ |align="center" |Vina: Before 7 Days |align="center" |Dee Company <br> PT Umbara Brothers Film |align="center" |$540,000 USD |align="center" |2024 |- |align="center" |17 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> ព្យុះភ្លៀងឋានកណ្ដាល |align="center" |Creation of the Gods I: Kingdom of Storms |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$530,000 USD |align="center" |2023 |- |align="center" |18 |align="center" |ប្រមាញ់ព្រាយ វគ្គ២ |align="center" |Death Whisperer 2 |align="center" |M Picture |align="center" |$520,000 USD |align="center" |2024 |- |align="center" |19 |align="center" |ឆ្លាមយក្ស |align="center" |The Meg |align="center" |Di Bonaventura Pictures |align="center" |$490,000 USD |align="center" |2018 |- |align="center" |20 |align="center" |Jurassic World |align="center" |Jurassic World |align="center" |Universal Pictures |align="center" |$480,000 USD |align="center" |2015 |} == កំពូលភាពយន្តនៅកម្ពុជា == '''Top Movies in Cambodia''' {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border:0;" |- ! width= 30|ចំណាត់ថ្នាក់ ! width= 200|ឈ្មោះភាពយន្ត ! width= 200|ឈ្មោះជាអង់គ្លេស ! width=50|ផលិតកម្ម ! width=200|ប្រាក់ចំណូល ! width=50|ចេញផ្សាយ |- | align="center" |1 | align="center" |How to Train Your Dragon | align="center" |How to Train Your Dragon |align="center" |DreamWorks |align="center" |$8.8 millions USD |align="center" |2025 (2-Week) |- | align="center" |2 | align="center" |[[បណ្ដាសានាងរាត្រី]] | align="center" |The Night Curse of Reatrei |align="center" |LD Picture |align="center" |$8.6 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |3 |align="center" |តំណាលតែងតាំងទេវតា <br> សង្គ្រាមអារក្ស |align="center" |Creation of the Gods II: Demon Force |align="center" |Well Go USA Entertainment |align="center" |$7 million USD |align="center" |2025 |- | align="center" |4 | align="center" |គាស់ផ្នូរ |align="center" |A Gong |align="center" |Sastra Film |align="center" |$5.1 millions USD |align="center" |2024 |- |align="center" |5 |align="center" |[[ម៉ែក្រឡាភ្លើង]] |align="center" |The Dark Mother |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.5 millions USD |align="center" |2023 |- |align="center" |6 |align="center" |ណាចា វគ្គ២ |align="center" |Nezha 2 |align="center" |Chengdu Coco Cartoon |align="center" |$2.3 million USD |align="center" |2025 |- |align="center" |7 |align="center" |ព្រាយតោងធ្នឹម |align="center" |The Dark Beam |align="center" |Sastra Film |align="center" |$2.1 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |8 | align="center" |អាវ៉ាតារ <br> វិថីមហាសាគរ | align="center" |Avatar The Way of Water |align="center" |20th Century Studios |align="center" |$1.2 millions USD |align="center" |2022 |- | align="center" |9 | align="center" |ប្រវត្តិស្នេហ៍នាងនាថ |align="center" |Neath's Love Story |align="center" |LD Picture |align="center" |$1.09 millions USD |align="center" |2024 |- | align="center" |10 | align="center" |ក្រុមវីរៈជន <br> នៃការប្រយុទ្ធចុងក្រោយ | align="center" |Avengers: Endgame |align="center" |Walt Disney Studios <br> Marvel Studios |align="center" |$1 millions USD |align="center" |2019 |- |align="center" |11 |align="center" |ក្រុមអ្នកធ្វើឃាត |align="center" |Suicide Squad |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$800,000 USD |align="center" |2016 |- |align="center" |12 |align="center" |ហ្គតហ្សីឡា <br> ស្ដេចនៃសត្វចម្លែក |align="center" |Godzilla: King of the Monsters |align="center" |Warner.Bros Pictures |align="center" |$720,000 USD |align="center" |2019 |- | align="center" |13 | align="center" |ភ្លើងឆេះក្លឹបក្រោមដី |align="center" |Mannequin Wedding |align="center" |LD Entertainment |align="center" |$680,000 USD |align="center" |2025 |- |align="center" |14 |align="center" |តំបន់មិត្តភក្ដិ |align="center" |Friend Zone |align="center" |GDH 559 |align="center" |$660,000 USD |align="center" |2019 |- |align="center" |15 |align="center" |ភី ម៉ាក |align="center" |Pee Mak |align="center" |GMM Tai Hub |align="center" |$650,000 USD |align="center" |2013 |} == មតិពីបញ្ហាភាពយន្តកម្ពុជា == * ការជ្រើសរើសតួសម្ដែង ដែលសាកសម * ការរៀបចំពាក្យពេចន៍ អ្នកដឹកនាំរឿង ត្រូវប្រឹក្សាជាមួយអ្នកជំនាញគួរបញ្ចូលពាក្យពេចន៍ គ្រាមភាសា ឱ្យច្រើន ដើម្បីជំនួសឱ្យការរៀបពាក្យ ដែលមានន័យថា ការនិយាយខុសពីការសរសេរ ឧទាហរណ៍: ទៅហេ ទៅដេស ទៅណា ទៅអត់ និង ការញាត់បញ្ចូលពាក្យ កំប្លែងស្ងួត ផ្សេងៗ ។ * តួសម្ដែងត្រូវមកបញ្ចូលសម្លេងតួអង្គរបស់ខ្លួនក្នុង Studio ម្ដងទៀត, ហើយសម្លេងផ្ទាល់ដែលយកអំឡុងពេលកំពុងថត Action ត្រូវកាត់ចេញ ។ * បែងចែក Background ព្រឹកថ្ងៃ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ រឿងមួយចំនួន វេលាព្រឹក និង វេលាថ្ងៃ មានភាពងងឹតដូចគ្នា ដែលធ្វើឱ្យទស្សនិកជនបាត់ភាពស្រស់ស្រាយ ។ * អំពីសាច់រឿង អ្នកដឹកនាំ ត្រូវគិតពីស្តង់ដារ ត្រូវវិភាគសាច់រឿង ដែលកំពុងសម្ដែងថាសម ឬ មិនសម ចំណុចចាប់ផ្ដើម តែងសេចក្ដី តួសេចក្ដី ចំណោទបញ្ហាលើកទី១ លើកទី២ ឧបសគ្គសាច់រឿង សេចក្ដីបញ្ចប់រឿង តើបញ្ចប់រឿងត្រឹមនេះ ឬ បញ្ចប់ដោយអាថ៍កំបាង សម្រាប់វគ្គទី២ ។ * ត្រូវមានចម្រៀងសម្រាប់ភាពយន្ត ឬ មានបទភ្លេងសម្រាប់ភាពយន្ត , បទភ្លេងសម្រាប់វគ្គពិសេសនៃសាច់រឿង ។ == ឯកសារយោង == 2pi00tufg6u4utwxobb9vhyto3mhy10 0 52194 323199 322513 2025-07-04T00:02:56Z សុត្តន្ត សិរីហ្វុង 44959 /* រដ្ឋបាល */ 323199 wikitext text/x-wiki '''ក្រុងរុនតាឯក''' គឺជាទីក្រុងដែលទើបតែបង្កើតឡើងថ្មីហើយមានទីតាំងភូមិសាស្ត្រស្ថិតនៅក្នុង[[ស្រុកបន្ទាយស្រី]] និង [[ស្រុកប្រាសាទបាគង]] [[ខេត្តសៀមរាប]] [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]]។ {{Infobox settlement | name = ទីក្រុងរុនតាឯក | official_name = | other_name = | native_name = Run Ta Ek City | settlement_type = ទីរួមខេត្ត | image_skyline = | border = | total_width = | image_style = | perrow = | image1 = | image2 = | image3 = | image4 = | image5 = | image6 = | image7 = | image8 = | imagesize = | nickname = | image_caption = | image_map = | map_caption = | pushpin_map = | pushpin_relief = | pushpin_map_caption = | pushpin_mapsize = | subdivision_type = ប្រទេស | subdivision_name = {{flag|កម្ពុជា}} | subdivision_type1 = ខេត្ត | subdivision_name1 = [[ខេត្តសៀមរាប]] | subdivision_type2 = រដ្ឋបាលក្រុង | subdivision_name2 = [[ឃុំរុនតាឯក|សង្កាត់រុនតាឯក]] [[ក្រុងរុនតាឯក]] [[ខេត្តសៀមរាប]] | government_footnotes = | government_type = | leader_title = អភិបាលនៃគណៈអភិបាលក្រុង | leader_name = អ៊ឹង សុភ័ណ | leader_title1 = | leader_name1 = | established_title = | established_date = | established_title2 = បង្កើតឡើងជាផ្លូវការ | established_date2 = ថ្ងៃទី ១១ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២៤ | established_title3 = <!-- Incorporated (city) --> | established_date3 = | unit_pref = <!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired--> | area_footnotes = | area_total_km2 = <!-- ALL fields dealing with a measurements are subject to automatic unit conversion--> | area_land_km2 = <!--See table @ Template:Infobox settlement for details on automatic unit conversion--> | area_water_km2 = | area_water_percent = | population_as_of = | population_footnotes = | population_note = | population_total = | population_rank = | population_density_km2 = | timezone = [[Indochina Time|ICT]] | utc_offset = +៧ | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = | elevation_footnotes = | elevation_m = | postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal_code_title = លេខកូដប្រៃសណីយ៍ | postal_code = | area_code = | website = | footnotes = }} == ប្រវត្តិ == នាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា[[ហ៊ុន ម៉ាណែត|សម្តេចបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត]]បានចេញអនុក្រឹត្យចុះនៅថ្ងៃទី ១១ ខែមករា ឆ្នាំ ២០២៤ បង្កើត '''ក្រុងរុនតាឯក''' ដោយកាត់យក[[ឃុំរុនតាឯក]]ពី[[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]និង[[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|ឃុំបល្ល័ង្គ]]ពី[[ស្រុកប្រាសាទបាគង]]។ តាមអនុក្រឹត្យក្រុងរុនតាឯកមានសង្កាត់ចំនួន ០២ គឺ[[ឃុំរុនតាឯក|សង្កាត់រុនតាឯក]]និង[[ឃុំបល្ល័ង្គ(ស្រុកប្រាសាទបាគង)|សង្កាត់បល្ល័ង្ក]]ហើយទីតាំងរដ្ឋបាលក្រុងរុនតាឯកគឺស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំរុនតាឯក|សង្កាត់រុនតាឯក]]ចំណែកទីតាំងរដ្ឋបាល[[ស្រុកបន្ទាយស្រី]]គឺស្ថិតនៅក្នុង[[ឃុំខ្នារសណ្តាយ]]។នៅក្នុងអនុក្រឹត្យបញ្ជាក់ថាការបង្កើតក្រុងរុនតាឯកត្រូវចូលជាធរមានសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សារាជធានី ក្រុមប្រឹក្សាខេត្ត ក្រុមប្រឹក្សាក្រុង ក្រុមប្រឹក្សាស្រុក ក្រុមប្រឹក្សាខណ្ឌអាណត្តិទី ០៤។ អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា[[ហ៊ុន សែន|សម្តេចអគ្គមហាសេនាបតី តេជោ ហ៊ុន សែន]]ធ្លាប់បានលើកឡើងថារាជរដ្ឋាភិបាលនឹងកែប្រែតំបន់រុនតាឯកទៅជាទីក្រុងដ៏ទំនើបដោយមានការអភិវឌ្ឍសាងសង់និងរៀបចំហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនានាជូនប្រជាពលរដ្ឋបានរស់នៅប្រកបដោយផាសុកភាព។ ក្នុងរាជរដ្ឋាភិបាលអាណត្តិទី ០៧ ដែលដឹកនាំដោយ[[ហ៊ុន ម៉ាណែត|សម្តេចមហាបវរធិបតី ហ៊ុន ម៉ាណែត]]ក៏បានសម្រេចដាក់ឲ្យដំណើរការរថយន្តចំនួន ១០ គ្រឿងសម្រាប់ដឹកពលរដ្ឋនៅតំបន់រុនតាឯកទៅកាន់[[ក្រុងសៀមរាប]]ទាំងទៅទាំងមកដោយមិនគិតប្រាក់ផងដែរ។ == រដ្ឋបាល == ក្រុងរុនតាឯក ជាក្រុងមួយស្ថិតនៅក្នុង[[ខេត្តសៀមរាប]]មាន ០២ សង្កាត់ ៖ {| class="wikitable" style="text-align:center" |- ! លេខកូដសង្កាត់ ! សង្កាត់ ! អក្សរឡាតាំង ! ភូមិ |- |១៧០៣០៥ | [[សង្កាត់រុនតាឯក]] | Run Ta Ek Sangkat | តាឯក, ត្មាតពង, តានី, រុន, ជ័យ, ថ្នល់, ស្រែចង្ហូត |- |១៧០៩០៣ | [[សង្កាត់បល្ល័ង្ក]] | Ballangk Sangkat | ធ្លកកំបុត, គោកឬស្សី, ស្នារសង្រ្កាម, ក្រពើ, តាកុយ, ព្រំកុដ្ឋ, ត្រាច, ពពេល, ស្នារតេជោ ៣១៧ |} == ឯកសារពិគ្រោះ == == អត្ថបទផ្សេងទៀត == jh9b94axjln5710nva2iwkic8dhrmj1 0 52483 323229 323130 2025-07-04T07:35:53Z RandomPoopedBoi 27248 323229 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | honorific_prefix = <!-- See [[MOS:PREFIX]] --> | name = ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ | honorific_suffix = {{post-nominals|list=[[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌដំរីស|គរដស]] [[គ្រឿងរាជឥស្សរយភណ្ឌមកុដថៃ|គរមថ]]}} | native_name = {{nobold|ภูมิธรรม เวชยชัย}} | native_name_lang = | image = Phumtham Wechayachai 30 May 2025.jpg | imagesize = | alt = | caption = | order = | office = [[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីថៃ]] | monarch = [[វជិរាលង្ករណ៍]] | term_start = ៣ កក្កដា ២០២៥ | term_end = | predecessor = [[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]] (ស្ដីទី) | successor = | term_start1 = ១៤ សីហា ២០២៤ | term_end1 = ១៦ សីហា ២០២៤ | predecessor1 = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]] | successor1 = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] | office2 = [[ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] | term_start2 = ១ កញ្ញា ២០២៣ | term_end2 = | primeminister2 = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]<br/>''ខ្លួនលោក'' (ស្ដីទី)<br>[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] | office3 = [[ក្រសួងមហាផ្ទៃ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ]] | primeminister3 = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]]<br>[[សុរិយ ចឹងរុងរឿងកិច្ច]] (ស្ដីទី) | term_start3 = ៣០ មិថុនា ២០២៥ | term_end3 = | predecessor3 = [[អនុទិន ជាញវីរកូល]] | office4 = [[ក្រសួងការពារជាតិ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ]] | term_start4 = ៣ កញ្ញា ២០២៤ | term_end4 = ៣០ មិថុនា ២០២៥ | primeminister4 = [[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] | predecessor4 = [[សុទិន ឃ្លាំងសែង]] | successor4 = | office5 = [[ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម]] | term_start5 = ១ កញ្ញា ២០២៣ | term_end5 = ៣ កញ្ញា ២០២៤ | primeminister5 = [[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]<br/>''ខ្លួនលោក'' (ស្ដីទី)<br>[[ពែទងធារ ជិនវ័ត្រ]] | predecessor5 = [[ជុរិន ល័ក្សនវិសិដ្ឋ]] | successor5 = [[ពិជ័យ នរិត្តព័ន្ធ]] | office6 = [[ក្រសួងការបរទេស (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស]] | term_label6 = ស្ដីទី | term_start6 = ២៨ មេសា ២០២៤ | term_end6 = ៣០ មេសា ២០២៤ | primeminister6 = [ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]] | predecessor6 = [[ផឹកប្រិយ៍ ពហិធនុករ]] | successor6 = [[ម៉ារីស សាងាមពង្ស]] | office7 = [[ក្រសួងដឹកជញ្ជូន (ថៃ)|អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងដឹកជញ្ជូន]] | term_start7 = ១១ មីនា ២០០៥ | term_end7 = ១៩ កញ្ញា ២០០៦ | primeminister7 = [[ទក្សិណ ជិនវ័ត្រ]] | birth_date = {{Birth date and age|df=y|1953|12|05}} | birth_place = [[ស្រុកភាស៊ីចម្រើន]] [[បាងកក]] ថៃ | party = [[គណបក្សភឿថៃ|ភឿថៃ]] | otherparty = [[គណបក្សថៃរាក់ថៃ|ថៃរាក់ថៃ]] (១៩៩៨–២០០៧)<br>[[គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ (ថៃ)|ប្រជាធិបតេយ្យ]] (១៩៧៧–១៩៩៧)<br>[[បក្សកុម្មុយនីស្តថៃ|កុម្មុយនីស្ត]] (១៩៧៦–១៩៧៧) | education = {{ubil|[[សាកលវិទ្យាល័យចូឡាលង្ករណ៍|សាកលវិទ្យាល័យចុល្លាង្ករណ៍]]|[[មហាវិទ្យាល័យការពារជាតិថៃ|វិទ្យាល័យបង្ការរាជអាណាចក្រ]]}} | occupation = {{hlist|ធុរជន|អ្នកនយោបាយ}} | spouse = អភិញ្ញា វេជ្ជយជ័យ (១៩៨០) | children = ៣ | signature = Phumtham Wechayachai signature.svg | module = | nickname = អ័ន (อ้วน) | allegiance = ថៃ | branch = [[អង្គភាពការពារស្ម័គ្រចិត្ត (ថៃ)|អង្គភាពការពារស្ម័គ្រចិត្ត]] | serviceyears = ១៩៦៩–២០០៤ | rank = [[វរសេនីយ៍ទោ]] | commands = | battles = [[កុបកម្មកុម្មុយនីស្តនៅថៃ]] }} '''ភូមិធម្ម វេជ្ជយជ័យ''' ([[ភាសាថៃ]]៖ ภูมิธรรม เวชยชัย, អានថា ''ភូមថាម វេឆាយ៉ាឆៃ'') គឺជាអ្នកនយោបាយថៃមួយរូបដែលសព្វថ្ងៃកំពុងបម្រើការជា[[នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ|នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីនៃប្រទេសថៃ]]ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៥ មក។ លោកធ្លាប់បានកាន់តំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីនេះម្តងរួចទៅហើយគឺពីថ្ងៃទី១៤ ដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤ បន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី[[ស្រេតដ្ឋា ទវីសិន]]ត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីតំណែង។<ref>{{Cite web |title=Thai court dismisses PM Srettha over cabinet appointment |website=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/judgment-day-thai-pm-srettha-court-rules-dismissal-case-2024-08-13/}}</ref> ក្រៅពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទី លោកក៏មានតួនាទីបម្រើការជា[[ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] និងជា[[ក្រសួងមហាផ្ទៃ (ថៃ)|រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃថៃ]]ផងដែរ។<ref>[https://www.thaigov.go.th/news/contents/details/72011 นายภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ พร้อมด้วย นายนภินทร ศรีสรรพางค์ รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงพาณิชย์ เข้าสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำกระทรวงพาณิชย์]</ref> ==ឯកសារយោង== {{Reflist}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:បុគ្គលនៅរស់]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:នាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីថៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អ្នកនយោបាយគណបក្សភឿថៃ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិថៃ]] 37nv19es64anifo9ljaj8qic68lv4mv 0 52487 323192 2025-07-03T13:46:58Z 58.97.218.20 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ គឺជាសាលាខណ្ឌដង្កោ ==កន្លែង== ===មន្ទីរពេទ្យ=== *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] 323192 wikitext text/x-wiki គឺជាសាលាខណ្ឌដង្កោ ==កន្លែង== ===មន្ទីរពេទ្យ=== *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] 47ggb03h6pv3ropwz0azxegzwxpsps3 323193 323192 2025-07-03T13:55:45Z 58.97.218.20 323193 wikitext text/x-wiki គឺជាសាលាខណ្ឌដង្កោ ==កន្លែង== ===មន្ទីរពេទ្យ=== *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] [[ឯកសារ:Luong Me Hospital.jpg|រូបភាពតូច|ពេទ្យ]] ==អធិបាលរាជធានី=ខណ្ឌ== ឯកឧត្តម[[ឃួង ស្រេង]] ojwnx2ou8jwshfz0wfxveg1bxi89t9p 323195 323193 2025-07-03T14:05:39Z 58.97.218.20 323195 wikitext text/x-wiki គឺជាសាលាខណ្ឌដង្កោ ខ្ញុំឈ្មោះ '''គឹម ញឹប''' ==កន្លែង== ===មន្ទីរពេទ្យ=== *[[មន្ទីរពេទ្យហ្លូងម៉ែ]] [[ឯកសារ:Luong Me Hospital.jpg|រូបភាពតូច|ពេទ្យ]] ==អធិបាលរាជធានី=ខណ្ឌ== ឯកឧត្តម[[ឃួង ស្រេង]] ipd9sfd3jm1xe36g9c7i6x8da1tbp25 0 52488 323267 2025-07-04T11:16:01Z 117.20.116.66 G hhegeh 323267 wikitext text/x-wiki Hhvwsg 8ny5u7q6to4r3splgp87r7a1m8l3p9v