Сыра

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="krc">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедия</sitename>
    <dbname>krcwiki</dbname>
    <base>https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B5%D1%82</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.4</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Къуллукъ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Сюзюу</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Къошулуучу</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Къошулуучуну сюзюу</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедия</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедия сюзюу</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файлны сюзюу</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни сюзюу</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблон</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Шаблонну сюзюу</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Болушлукъ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Болушлукъну сюзюу</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны сюзюу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Сыра</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1349</id>
    <revision>
      <id>117854</id>
      <parentid>106969</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:31:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>8825</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>117854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13796" sha1="nd3v6lwnbnkfbwy3ccx8ybu0bp7lncp" xml:space="preserve">[[Файл:Weizenbier.jpg|right|200px|thumb|[[Бавария|Бавар]] [[будай сыра]]]]
'''Сыра''' — [[суу]], [[биртюк]] (кёбюсюне [[арпа]], бир-бирде [[будай]] неда [[къара будай]]) эмда [[хумеллек]] къатышдырыб этилген [[алкоголь ички|къарыусуз алкоголь ичкиди]]. Алкоголь дараджасы «энчи» тукъумлада 5-7 градусха, «люксда» 4-5, «дженгил» тукъумлада уа 3,5 градусдан аз болургъа керекди. Мийик технологияны болушлугъу бла этилген алкольсуз сыралада уа алкогольну дараджасы 0.015 градусха дери тюшеди. Къара сыралада уа алкогольну дараджасы 12-13 градусхада чыгъаргъа болады. Ол дунияны эм кючлю сырасына саналады, сёз ючюн, Францияда «La Samichlaus» атлы сыра. Джылда къуру бир кюнню, Сыйлы Николасны кюнюнде сатылады, эмда бир джылдан ичиледи.

Сыра- дунияда суу бла чайдан сора ючюнчю эм бек сюйюлген ичкиди, алкоголь ичкилени ичинде уа эм кёб ичиледи.&lt;ref name=nelson&gt;{{cite web
|url=http://books.google.co.uk/books?id=6xul0O_SI1MC&amp;pg=PA1&amp;dq=most+consumed+beverage&amp;client=firefox-a
|title=The Barbarian's Beverage: A History of Beer in Ancient Europe
|publisher=books.google.co.uk
|accessdate=2009-02-22
|last=Nelson
|first=Max
}}
&lt;/ref&gt;


== Тарихи ==

Сыра, адам улу чыгъаргъан эм эски ичкиледен бириди. Археология тинтиуледе табылгъан [[Шумерле|Шумер]] топракъ къангалада билгилеге кёере, биринчи кере сыра б. э. д. 3500-3100 джыллада [[Месопотамия]]да чыгъарылгъанды. Этилгени тынч болгъаны себебли, ол заманлада башха джерледеда этилгенине ишек джокъду.

Бизни эрагъа дери 2800 джыллада [[Буруннгу Мисир]]де биринчи индустриал халда чыгъарыб башлагъаннга саналады. Кюнлюк джашауда эмда дин церемониялада кёб хайырланнган сыра, [[Рамзез III]] заманында бал бла къатшдырылыб дарман кибикда хайырландырылгъанды.

[[Орта Ёмюр]]ден бу заманлагъа дери, артыкъсызда Шимал Европа, сыраны джурту халгъа келгенди. XIV ёмюрге дери, сыра асламысы бла юйде этилиб ичилген ички болгъанды, 14-чю ёмюрден башлаб [[сырачы]]ла ачыла башлагъаны бла бирге, сыраны агъачыда иги болуб, ичилгенинденда кёб ичилиб башлайды.

== Сыраны тюрлюлери ==

Сыра типле асламысы бла 'эль' бла 'лагерге' юлешинедиле.
'''[[Эль]]''' мийик температурада быжылдатылады(15-25&amp;nbsp;°C), [[огъары быжылдау]] [[ачытхы]] хайырланады. Эль кёгет татыу тутаргъада болады, спиртни ёлчеми эсе уа уллуду.

'''[[Лагер|Ла́гер]]''' — дунияда эм бек джайылгъан сыра типди. Хазырланнган заманда [[тёбен быжылдау]] ачытхы хайырланады. Лагер элден эсе аз температура бла быжылдатылады (5-15 °С), андан сора талай заманны 0&amp;nbsp;°C температура бла сакъланады, бу заманнга сыра агъарады, эмда карбоноксид бла бай болады.

Алай а Европадагъа бир-бир сыра сортла бу классификациягъа сыйынмайдыла, эмда энчи къауумлагъа айрыладыла:

'''[[Ламбик]]''' ([[быжылдау|кеси быжылдагъан]] [[бельгия]] сыра) — суслода эмда хауада болгъан микробланы кючю бла, ачытхы къошулмай быжылдайды.

'''[[Будай сыра]]''' — будай солодну тышанда, бу сыраны хазырлагъан заманда шишаны ичиндеда быждылдауу тохтамайды. Кёбюсюне будай сыра сюзюлмегенлей бериледи, ол себебден Weizenbier ([[немец тил|нем]]. — будай сыра) атны орнуна Weissbier ([[немец тил|нем]]. — акъ сыра) атны хайырланадыла.

'''Гибрид сортла''' — аланы хазырлауда тюрлю-тюрлю типлени хазырлау технологияларын хайырланадыла.

'''Энчи сортла''' — бу категориягъа тюз сыраладан ичине къошулгъанлары бла айрылгъан сыра типлени, сырагъа джууукъ (сёз ючюн [[боза]]) ичкилени къошаргъа боллукъду..


== Сыраны хазырлауу ==

Сыраны чыгъарыуу хар къралда кесини стандартлары бла регламент этиледи. Россияда быллай стандартды — '''ГОСТ 51174-2009 Пиво. Общие технические условия'''&lt;ref name=&quot;gost-pivo&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20160326024617/http://www.pivnoe-delo.info/2009/10/19/rossiya-pivo-poteryaet-gradus-vo-xmelyu/ Россия. Новый ГОСТ на пиво ]&lt;/ref&gt; Анда сыраны бютеу параметрлери белгиленнгендиле. Сёз ючюн, этил спиртни юлюшю (градусу) 2,8 — 9,9 % болургъа керекди. Алай а 8,5 % (кючлю сыра) кёбю болгъан алкоголь ичкилеге акциз налог башха болгъаны себебли , Россияда сыраны асламысы 3-5,5 % мийик болмайды.

Хазырлауну технологиясында бу этапла бардыла:
* Бегенени джарашдырыу — бюртюкню ёсдюрюу (асламымысы бла арпа бюртюк), кебдириу эмда зыгытындан ариулау. Ёсдюрюлген сагъатда биртюкледе крахмал шекер болады. Кебдириуню (къууурууну) дараджасына кёре, сыраныда типлери башха боладыла — джарыкъ, къараннгы, къара. Бегенени не къадар бек кебдирселе, о къадар шекерлери бек карамеллешедиле..
* '''Суслону'''  эзиу — бегене ууакъ этилиб суу бла къатышдырылады. Сусло татлы татыу алады. Эзген заманда акъыртын джылытыу башланады, ол джылытыу кёзюуле бла тохтатылады. Бу тохтатыула талай боладыла, тохтатылгъан заманда ферментле къызыу ишлейдиле. 50-52 градусда 10-15 минутха (акъ тохтатыу, акъла чачылыр ючюн), 62-63 градусда 30-40 минут (мальтоз тохтатыу, бета-амилаза фермент крахмалны уллу фрагментлеге чачады), 70-72 градусда 10-15 минут (шекерлендириу, альфа-амилаза декстринлени ууакъ ферментлеге — олигосахаридлеге, мальтозагъа чачады). Шекерлениу процессни бошалыуу йод сынау бла билинеди (йодны тамчылары кёгермезге керекдиле). Артдан бу къатышны 78 градусха дери къыздырадыла (ферменлени инактивациялары ючюн, эмда къалынлыгъын азайтыр ючюн) сора сюзюуге джибередиле.
* Сюзюу — къатыш сюзгючлеге- чанлагъа джибериледи, мында хуммелексиз [[сусло]] бла [[сыра джарма]]гъа (дробина) айрылады. '''Сыра джарма''' — къатыш сюзюлгенден сора, эримеген арпа кесекледиле.
Сюзюу эки стадиядан ётеди. Биринчиде сусло айрылады, экинчиде сыра джарманы исси суу бла джууадыла. Артдан эки порцияныда бир-бирине къатышдырадыла, алай бла сыра джарма сюзгюч орнун тутады.
* Суслону къайнатыу — сусло, хумеллек, эмда башха къошакъла къошулуб 1-2 сагъат къайнатылады. Къайнагъан заманда хумеллек эрийди, акъ затла къатылашыб тюбюне тюшедиле. Аны тышында сыраны татыуун бузгъан ароматлы компонентле кебиб къорайдыла.
* Суслону джарыкълау — суслону вирпулгъа (тёгерек бурулгъан ванна) джибередиле, анда хумеллекни эмда арпаны эримеген кесеклери тюбюне тюшедиле. Сора суслону аладыла.
* Суслону суукълатыу — сусло быждылдау резервуаргъа къуюлады, къуюлгъан заманына суууб, кислород бла бай болады. Кислород ачытхыланы ёсюулерини баш шартыды.
* Быжылдау — суслода болгъан эм бош шекерле ачытхыланы болушлугъу бла спирт бла карбоноксид боладыла. Быжылдау заман (эм кёбю бир ыйыкъ) бла температура къаллай сыра этилгенине кёре болады -элми огъесе лагерми (немец тилде «lagern» «сакъларгъа, чыдатыргъа» сёзденди). Бу стадияда къуралгъан сыраны аты -джаш сырады, джаш сыраны танклагъа андан ары хазыр болур ючюн къуядыла. Андан ары хазырлауну баш нюзюрю -татыуун иги этиу эмда диацетил бла къош эфирлени къурутууду.
* Сюзюу — сыраны ачытхыдан эримей къалгъан кесекледен сюзедиле. Бу сюзюуню кёбюсю уллу сырачы заводла этедиле. Сюзюуню бир-бир амаллары сыраны микрофлорасын ёлтюрюб, аны сакълау болджалын узайтадыла.
* [[Пастеризация]] — сыраны бир-бир сортларын пастеризация этедиле — 68-72&amp;nbsp;°C дери къыздырадыла, аны баш мураты сакълау болджалны бек узун этиудю. Пастеризация болгъан сыраны татыуу аман болгъаннга саналады.

== Регионлагъа кёре ичиу ==

Сыра эм кёб ичилген къраллагъа [[Къытай]], [[АБШ]], [[Германия]], [[Россия]] эмда [[Бразилия]] саналадыла. Адам башына эм кёб ичген кърал уа [[Чехия]]ды (2006 джыл адам башына 161,2 л)

Европачы сыра чыгъарыучуланы бирлигини «The Brewers of Europe» 2006 джылны 16-чы январында Европаны къралларында адам башына литрледе ичилген сыраны быллай статистикасы басмаланнганды:&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20070206214002/http://www.brewersofeurope.org/docs/publications/Country%20chapters%20Economic%20impact%20of%20beer.pdf&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot;
|1.&amp;nbsp; || [[Чехия]] || 160,0
|-
|2.&amp;nbsp; || [[Германия]] || 115,8
|-
|3.&amp;nbsp; || [[Австрия]] || 108,6
|-
|4.&amp;nbsp; || [[Ирландия]] || 108,0
|-
|5.&amp;nbsp; || [[Уллу Британия]] || 100,8
|-
|6.&amp;nbsp; || [[Бельгия]] || {{0}}93,0
|-
|7.&amp;nbsp; || [[Финляндия]] || {{0}}84,0
|-
|8.&amp;nbsp; || [[Нидерландла]] || {{0}}77,9
|-
|9.&amp;nbsp; || [[Польша]] || {{0}}75,0
|-
|10. || [[Португалия]] || {{0}}61,7
|-
|11. || [[Швейцария]] || {{0}}57,3
|-
|12. || [[Норвегия]] || {{0}}55,0
|-
|13. || [[Швеция]] || {{0}}51,5
|-
|14. || [[Франция]] || {{0}}33,4
|-
|15. || [[Дания]] || {{0}}30,1
|}

== Белгиле ==
{{Белгиле}}


{{викигёзен|Beer}}

[[Категория:Сыра]]</text>
      <sha1>nd3v6lwnbnkfbwy3ccx8ybu0bp7lncp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Метр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1442</id>
    <revision>
      <id>117856</id>
      <parentid>112094</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:09:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Къарачайлы</username>
        <id>96</id>
      </contributor>
      <origin>117856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7768" sha1="pxbwcb6a0ratxjedvh9r7znsw21bpg4" xml:space="preserve">'''Метр''' (белгилениую: '''м''', '''m'''; [[Грек тил|грекча]] — μέτρον&amp;nbsp;— ёлчелеу, ёлчелеучю)&amp;nbsp;— [[ЁС|ЁС-да]] [[Узунлукъ|узунлукъну]] эмда [[Аралыкъ|аралыкъны]] белгилеген [[ёлчелеу бирим|ёлчелеу биримиди]]. Метр, [[Джарыкъ|джарыкъны]] [[Вакуум|вакуумда]] &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;/&lt;sub&gt;299&amp;nbsp;792&amp;nbsp;458&lt;/sub&gt; [[Cекунда|секунха]] ётген аралыкъгъа тенгди.

== Тарихи ==
[[Файл:Platinum-Iridium meter bar.jpg|thumb|1889 джылдан 1960 джыллагъа дери хайырланнган метрни халкъла арасы эталону.]]
Метр биринчи [[Франция]]да XVIII ёмюрде киргенди, алгъын эки бир-бири бла эришген ангылатыуну джюрютгенди:

* маятникни 45° кенгликде 1 с (бусагъатдагъы ёлчелеуледе бу аралыкъ мыннга тенгди: &lt;math&gt;\frac{g}{\pi^2} \approx 0,994&lt;/math&gt; м) ичине джарымкёзюуде чайкъалыууду.
* [[Париж]] [[Меридиан|меридианны]] къыркъ миллион этиб бириди (ол деген [[Шимал полюс|шимал полюсдан]] [[Экватор|экваторгъа]] дери Парижни [[Кенглик|кенглигинде]] джер эллипсоидни юсю бла баргъан аралыкъны он миллиондан бириди.

Аллындан биринчи ангылам джюрюгенди (1790 джыл 8-чи май Француз Миллет джыйылыу). Алай а эркин тюшюуню терклениую кенгликге байламлы болгъаны себебли,аны бла маятник эталон кёргюзюуде къыйын болгъаны ючюн, Француз Илмула Академиясы 1791 джылда Миллет джыйылыугъа метрни меридианны юсю бла белгилерин тилегенди. 1791 джылны 30-чу мартында бу тилек къабыл этилгенди. Миллет Конвент Францияда метрик системаны джюрютюуюню юсюнден закон алгъанды, эмда комиссарлагъа, аланы ичинде [[Кулон, Шарль Огюстен|Ш.&amp;nbsp;О. Кулон]], [[Лагранж, Жозеф Луи|Ж.&amp;nbsp;Л. Лагранж]], [[Лаплас, Пьер-Симон|П.-С. Лаплас]] эмда башъа белгили алимле болгъандыла, эксперимент бла [[Узунулукъ|узунлукъну]] эмда [[Масса|массаны]] биримлерин ангылатырларын излегендиле. 1792-1797 джыллада Францияны революцион Конвентини бегими бла алимле (Деламбр бла Мешен) 6 джылны ичинде 9°40' узунлугъу болгъан париж меридианны дугасын ёлчелегендиле. Кърал Дюнкеркден Барселонагъа дери 115 ючмюйюшге юлешиннгенди, алай а Джерни полюс къысылыууну терс санагъанлары ючюн эталон 0,2&amp;nbsp;мм къысха болгъанды; алай бла,меридианны узунлугъу 40&amp;nbsp;000&amp;nbsp;км тенг тюлдю, аннга джууукъду.

Эталонну биринчи прототипи багъырдан 1795 джыл этилгенди. Массаны ангылатыуу да метрни ангылатыууна байламлы болгъанын чертирге керекди.

1799 джылда 90 % [[платина]] эмда 10 % [[иридий]] къатышдан метрни эталону этилгенди, аны узунлугъу Париж меридианны узунлугъуну къыркъ миллионундан бири болгъанды.

[[Наполеон Бонапарт|Наполеон]] башчылыкъ этген заманда метрик система бютеу [[Европа]]гъа джайылгъанды. Джангыз, Наполеон хорламагъан [[Уллу Британия]]да узунлукъну эски ёлчелеулери къалгъанды: [[дюйм]], [[фут]] эмда [[ярд]].

1917 джылда метрик система [[Эресей]]де киргенди.
 
1889 джылда метрни халкъла арасы эталон джангыдан алгъындан тюзюрек этилгенди. Бу эталонда платина бла иридийден этилгенди. Аны копиялары метрни узунлукъну бирими санагъан къраллагъа берилгенди. Бу эталон алкъын [[ёлчеле эмда ауурлукъланы халкъла арасы бюросу]]нда бусагъатдада сакъланады.

1960 джылдан башлаб адамла метрни эталонун затны хайырланнганны къояргъа оноу этилгенди, ол замандан башлаб 1983 джылгъа дери метр [[Вакуум|вакуумда]] [[Спектр|спектрны]] оранж сызыны (6&amp;nbsp;056&amp;nbsp;[[Ангстрем|Å]]) толкъунуну узунлугъуна кереленнген &amp;nbsp;650&amp;nbsp;763,73 санды.

Метрни бусагъатда ангыламы 1983 джылдан бери джюрюйдю
&lt;blockquote&gt;
* ''Метр — джарыкъны вакуумда (1&amp;nbsp;/&amp;nbsp;299&amp;nbsp;792&amp;nbsp;458) секундха ётген джолуну узунлугъуду.''
&lt;/blockquote&gt;

== Кере эмда юлюш биримле ==

Онлу кере эмда юлюш биримле стандарт [[ЁС-ню префикслери]] бла къураладыла. Система тышы ёлчелеу биримледа бардыла (микрон), алай а аланы хайырланыулары алай изленменмейди.

{{Кере эмда юлюш биримле|метр|м|m|3|3|2|15}}

== Башха ёлчелеу биримлеге илешкилери ==

{|
|-style=&quot;font-size:125%;padding-left:0px;&quot;
!colspan=&quot;5&quot; style=&quot;text-align:left;&quot;|Метрлик бирим,&lt;br /&gt;ЁС-ге кирмеген бирим бла белгиленеди&amp;nbsp;
!colspan=&quot;5&quot; style=&quot;text-align:left;&quot;|ЁС-ге кирмеген бирим,&lt;br /&gt;метрликик бирим бла белгиленеди
|-
|1 метр ||≈ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|39,37 ||[[дюйм]]||{{Spaces|14}}
|1 [[дюйм]]||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|0,0254 ||метр||{{Spaces|10}}
|-
|1 [[сантиметр]] ||≈ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|0,3937 ||дюйм||&amp;nbsp;
|1 дюйм||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|2,54 ||сантиметр||&amp;nbsp;
|-
|1 [[миллиметр]] ||≈ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|0,03937 ||дюйм||&amp;nbsp;
|1 дюйм||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|25,4 ||миллиметр||&amp;nbsp;
|-
|1 метр ||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|[[Экспоненциал джазыу|1×10&lt;sup&gt;10&lt;/sup&gt;]]||[[ангстрем]]||&amp;nbsp;
|1 ангстрем||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|1×10&lt;sup&gt;–10&lt;/sup&gt; ||метр||&amp;nbsp;
|-
|1 нанометр ||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|10||ангстрем||&amp;nbsp;
|1 ангстрем||≡ ||style=&quot;text-align:right;&quot;|100 ||пикометр||&amp;nbsp;
|}

[[Категория:ёлчелеу биримле]]</text>
      <sha1>pxbwcb6a0ratxjedvh9r7znsw21bpg4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Намибия</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4790</id>
    <revision>
      <id>117853</id>
      <parentid>113812</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>8825</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>117853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5957" sha1="byjbtz3iujy0l8n15f107l6j7ddv1bi" xml:space="preserve">{{Кърал
 |Аты                         =Намибия Республика
 |Оригинал аты                =Republic of Namibia
 |Байракъ                     =Flag of Namibia.svg
 |Герб                        =Coat_of_arms_of_Namibia.svg
 |Герб орнуна                 =
 |Гимн                        =[[Намибияны гимни|Namibia, Land of the Brave]]
 |Гимнни кёчюрмеси            =Намибия, батырланы джери
 |Аудио                       =National Anthem of Namibia.ogg
 |Кърал оноуну формасы        =[[Республика]]
 |Кърал дини                  =
 |Карта                       =LocationNamibia.svg
 |Девиз                       =Unity, Liberty, Justice
 |Девизни кёчюрмеси           =
 |Тил                         =[[Ингилиз тил|ингилиз]], [[африкаанс|африкаанс]], [[немецкий тил|немец]]
 |Эркинлик                    =[[21 март]] [[1990]]
 |Къуралгъанды                =
 |Кимден эркинлик             =[[КъАР]]
 |Ара шахар                   =[[Виндхук]]
 |Эм уллу шахарла             =Виндхук
 |Башчыланы постларыны атлары =[[Президент]] &lt;br /&gt; [[Премьер-министр]]
 |Башчыла                     =[[Хификепунье Похамба]]&lt;br /&gt;[[Нахас Ангула]]
 |Территориясыны орну         =33-чю
 |Территория                  =825 418
 |Суу                         =~0
 |Халкъыны орну               =143-чю
 |Халкъ                       =1 820 916
 |Джыл                        =2002
 |Басыннганы                  =2,2
 |БИП                         =
 |БИП джылы                   =
 |БИП орну                    =
 |Адам башына БИП             =
 |Валютасы                    =[[Намибий доллар]]
 |Домен                       = [[.na]]
 |Телефон коду                = 264
 |Заман бёлюмю                =+1
 |Белги                       = &lt;!-- шаблонну ичинде белгиле (сноскала) салынсала, былайгъа &lt;references/&gt; салыныргъа керкди --&gt;
}}
'''Нами́бия''' ({{lang-en|Namibia}}; 1968 джылгъа дери — '''Къыбыла-Кюнбатыш Африка''') — [[Африка]]ны къыбыла-кюнбатышында орналгъан [[кърал]]ды. Шималда [[Ангола]] эмда [[Замбия]] бла чеклешеди, кюнчыгъышда — [[Ботсвана]] бла, къыбылада эмда къыбыла-кюнчыгъышда — [[КъАР]] бла. Кюнбатышда [[Атлантика океан]] бла джууулады. Майданы — 824,3 минг км². Халкъы — 2,1 млн адамды ([[2009]]). [[Ара шахар]]ы — [[Виндхук]]ду. [[кърал оноуну формасы|Къралны оноуун]] 5 джылгъа сайланнган [[президент]] бла эки палаталы [[парламент]] этедиле.

== Джибериуле ==

* [http://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/NAMIBIYA.html НАМИБИЯ, Кругосвет энциклопедия] {{ref-ru}}

=== Правительство ===

* [http://archive.is/20121203072358/http://www.grnnet.gov.na/ Government of Namibia] Правительствону порталы {{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20201119115836/http://www.windhoekcc.org.na/ Windhoek City Council] Виндхукну мэриясы {{ref-en}}
* http://www.embnamibia.at - EMBASSY / PERMANENT MISSION OF THE REPUBLIC OF NAMIBIA in Austria {{ref-en}}

=== [[Кёбчюлюк информацияны мадарлары|КИА]] ===

* [http://www.republikein.com.na Die Republikein] Африкаанс тилде [[газет]] {{ref-af}}
* [http://www.az.com.na/ Allgemeine Zeitung] Немец тилде Африкада джангыз газет {{ref-de}}
* [http://www.namibian.com.na/ The Namibian] Ингилиз, ндонга эмда португал тилледе газет {{ref-en}}
* [http://www.newera.com.na/ New Era] Ингилиз эмда талай африкан тилледе газет {{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20060516032337/http://www.radiokudu.com.na/ Radio Kudu] Ингилиз тилде радиостанция {{ref-en}}
* [http://www.radiowave.com.na/ Radiowave 96,7 FM] Музыка радиостанция {{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20100315082134/http://www.nbc.com.na/ Namibian Broadcasting Corporation] Кърал радио- эмда телекомпания {{ref-en}}

=== Башха ===

* [https://web.archive.org/web/20160305235009/http://sov-art.ru/categories.php?cat_id=324 Намибияны табийгъаты бла джаныуар дуниясы] {{ref-ru}}
* [https://web.archive.org/web/20100324105906/http://www.travel-journals.ru/Namibia2008/namibia2008.htm Намибиягъа фототурну юсюнден отчёт] {{ref-ru}}
* [http://www.klausdierks.com/ Клаус Дирксни библиотекасы] {{ref-en}}
* [http://www.afrikana.ru/?c=namibia#ci Намибияда айлындырыучу] {{ref-ru}}
* [http://genocide.ru/lib/genocides/herero-nama.htm 1904—1907 джыллада Намибияны джерли миллетлерин къурутуу] {{ref-ru}}
* [http://manull.livejournal.com/120620.html Намибияны энчиликлерини юсюнден статья] {{ref-ru}}

{{commonscat|Namibia}}
{{Африканы къраллары}}
{{Британ миллетлени биригиую}}
{{stub}}

[[Категория:Къралла]]
[[Категория:Намибия]]</text>
      <sha1>byjbtz3iujy0l8n15f107l6j7ddv1bi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблон:Бюгюннгю кюнде болгъанла:12-10</title>
    <ns>10</ns>
    <id>6367</id>
    <revision>
      <id>117850</id>
      <parentid>96726</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>2752</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Ak_Orda_Presidential_Palace04.jpg|Ak_Orda_Presidential_Palace04.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Túrelio|Túrelio]] because: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: focusing on the non free building (no freedon of panorama</comment>
      <origin>117850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1591" sha1="ig2ofgm5l5dayv7wny12icjlx51n008" xml:space="preserve">* [[1508]] — [[Венеция республика|Венеция]] бла кюрешир ючюн [[Камбрей лига]] къуралгъанды.
* [[1520]] — [[Мартин Лютер]], папаны ''[[Exsurge Domine]]'' булласын халкъ къараб тургъанлай кюйдюргенди.
* [[1901]] — Биринчи [[Нобель премия]]ла бериллик адамла айырлыгъандыла.
* [[1930]] — [[Франция|Француз]] властла [[Луис Бунюэль|Л. Бунюэлни]] «[[Алтын ёмюр (фильм, 1930)|Алтын ёмюр]]» фильмин элли джыл болджалгъа джасакълагъандыла.
* [[1936]] — [[VIII Эдуард]], ингилиз [[монархия|монархладан]] биринчи болуб тахдан кеси кетгенди.
* [[1941]] — [[Къыбыла-Къытай тенгиз]]де «[[HMS Prince of Wales (1939)|Уэльсчи принц]]» [[Британия|британ]] линкор бла «[[HMS Repulse|Рипалс]]» крейсер [[Куантанны къатында сермешиу|батдырылгъандыла]].
* [[1948]] — [[БМО|БМО-ну Генерал Ассамблеясы]] [[Адамны хакъларыны тамал декларациясы]]н къабыл этгенди.
* [[1997]] — [[Къазахстан]]ны [[ара шахар]]ы [[Акмола]] (''суратда'') болгъанды.

&lt;noinclude&gt;[[Категория:Кюнледе болгъанла]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ig2ofgm5l5dayv7wny12icjlx51n008</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Баскин-Роббинс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15537</id>
    <revision>
      <id>117852</id>
      <parentid>105971</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:41:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>8825</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>117852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1088" sha1="le6ism2c4zo9wvc80xuj2aw02stefzo" xml:space="preserve">'''Баскин-Роббинс''' - калыккуспо кафе сьӧлтэт-мороженый. Шаерамы 30-лэсь трос мурт со кезьыт дунне франшиза. 2800 герӟаськом объектысь базироваться 5800 штатын. Сюрес лэсьтон предприятие кылдытэмын вал 1953-тӥ аре мороженой слияние кык соослы нимаз [[Бертын Баскин]] но [[Роббинс Ирв]], кудӥз луись вар. - Озь, нимаз предприятиос мороженой поттон кык кузя слияние нимаське [[Burt’s Ice Cream Shop]] но [[Ice Snowbird Cream]]. Со вакытлэн шӧмыз 21 snowbird мороженой басьтыса, выль но выль кадь со ушъя.

== Мукет сайт ==
*[https://web.archive.org/web/20100916061432/http://baskinrobbins.com/about/ourhistory.aspx официальной сайт]
[[Category:американской компаниын продовольственной]]</text>
      <sha1>le6ism2c4zo9wvc80xuj2aw02stefzo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Иллинойс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16939</id>
    <revision>
      <id>117855</id>
      <parentid>114482</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T09:09:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>2752</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Illinois!.ogg|Illinois!.ogg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Illinois!.ogg|]].</comment>
      <origin>117855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3068" sha1="4ehzy8uo2npelkwv8wdj4adhtqchv3m" xml:space="preserve">{{АБШ-ны штаты
| Аты = Иллинойс
| Оригинал аты = State of Illinois
| Байракъ = Flag of Illinois.svg
| Мухур = Seal of Illinois.svg
| ИеликБолушАт = Иллиноисны
| Карта = Illinois in United States.svg
| Девиз = {{lang-en|State sovereignty, national union}}&lt;br&gt; Штатны суверенитеты, миллетни бирлиги.
| Чам ат = «Линкольну джери»
| Ара шахар = [[Спрингфилд (Иллинойс)|Спрингфилд]]
| УллуШахар = [[Чикаго]]
| УллуШахарла = [[Орора (Иллинойс)|Орора]], [[Рокфорд (Иллинойс)|Рокфорд]], [[Джолиет (Иллинойс)|Джолиет]]
| Халкъ = 13 011 844
| Тергеу джыл = 2020
| ХалкъОрун = 6
| Басыннганы = 89,4
| БасыннганыНомер = 12
| Официал аты = Иллинойс Штаты
| Джыр = [[Иллинойс (джыр)|Иллинойс]] 
| МайданНомер = 25
| Майдан = 149 998
| СуунуМайданы = 6020
| СуунуПроценти = 4
| Кенглик1 = 36°58'
| Кенглик2 = 42°30'
| Кенгине = 338
| Узунуна = 635
| Эм уллу мийиклик = 376
| Орта мийиклик = 180
| Эм гитче мийиклик = 85
| ШтатныДатасы = [[1818]] [[3 декабр]]
| ШтатныОруну = 21
| ШтатхаДери = [[Иллинойсны Территориясы]]
| Губернатор = [[Джей Роберт Прицкер]]
| ВицеГубернатор = [[Джулиана Страттон]]
| ЗакончыгъарыучуОрган = Иллинойсны Баш ассамблеясы
| ОгъарыПалата = [[Иллинойсны Сенаты]]
| ТёбенПалата = [[Иллинойсни Келечилерини палатасы]]
| Сенаторла = [[Ричард Дурбин]], [[Тэмми Дакуорт]]
| СагъатБёлге = −6&lt;br&gt;[[Джай заман|джайда]] [[UTC−5]]
| Къысхартыу = IL, Ill., US-IL
| Сайт = [http://www.illinois.gov/ www.illinois.gov]
}}

'''Иллинойс''' ([[Ингилиз тил|ингил]]. ''Illinois'', американ айтыу: [ˌɪləˈnɔɪ]) — [[Американы Бирлешген Штатлары|АБШ]]-ны [[Орта Кюнбатыш|Орта Кюнбатышда]] орналгъан штат. Къалгъан штатланы арасында Иллинойс майданы бла (149 998 км²) 25-чы эмда халкъыны саны бла 2020 джылгъа (13 011 844 адам) 31-чи.

Штатны [[Ара шахар|ара шахары]] — [[Спрингфилд (Иллинойс)|Спрингфилд]], эм уллу шахар — [[Чикаго]].

== Белгиле ==
{{АБШ-ны административ биримлери}}
[[Категория:Иллинойс]]
[[Категория:АБШ]]
{{Тамамланмагъан статья|АБШ}}</text>
      <sha1>4ehzy8uo2npelkwv8wdj4adhtqchv3m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аралыкъны ёлчелеу биримлери</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17687</id>
    <revision>
      <id>117851</id>
      <parentid>117830</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:38:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>8825</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>117851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9280" sha1="84sxmubpvp93rxaw4baufsgzdlv0tv2" xml:space="preserve">=== [[Аралыкъ]]ны [[ёлчелеу биримле]]ри ===
=== Метрлик система ===
Аралыкъны ёлчелеу бирими эмда [[Биримлени халкъла арасы системасы]]нда (ЁС) [[ЁС-ни тамал биримлери|тамал биримлени]] бири [[метр]]ди. Аны тышында метр, [[МКС (ёлчелеу биримлени системасы)|МКС]], [[МКСА]], [[МКСК]], [[МКСГ (ёлчелеу биримлени системасы)|МКСГ]], [[МСК (ёлчелеу биримлени системасы)|МСК]], [[МКСЛ (ёлчелеу биримлени системасы)|МКСЛ]], [[МСС (ёлчелеу биримлени системасы)|МСС]], [[МКГСС]] эмда [[МТС (ёлчелеу биримлени системасы)|МТС]] системалада да аралыкъны ёлчелеу биримиди эмда метрлик системалада тамал бирилени бириди&lt;ref&gt;{{книга|автор={{nobr|Деньгуб В. М.}}, {{nobr|Смирнов В. Г.}}|заглавие=Единицы величин. Словарь-справочник|место=М.|издательство=Издательство стандартов|год=1990|страниц=240|страницы=77—82|isbn=5-7050-0118-5}}&lt;/ref&gt;.

[[СГС]] системада аралыкъны ёлчелеу бирими [[сантиметр]]ди.

Джашауда метрни тышында аны [[ЁС-ни префикслери|префикслери]] бла къуралгъан керели эмда юлюшлю биримлери хайырландырыладыла:

{{Керели эмда юлюшлю биримле|метр|м|m|3|3|1|15}}

=== Британ/американ система ===
* [[Лига (узунлукъну бирими)|Лига]] (лье) = 4,828032 км
* [[Миля]] = 1,609344 км
* [[Фургоном]] = 201,16 м
* [[Чейн]] = 20,1168 м
* [[Род (ёлчелеу бирим)|Род]] = 5,0292 м
* [[Ярд]] = 91,44 см
* Инспекцион фут = 1,000002 фута = 30,48006096 см
* [[Фут]] = 30,48 см
* [[Линк (ёлчелеу бирим)|Линк]] = 20,1168 см
* [[Хэнд (узунлукъну бирими)|Хэнд]] = 10,16 см
* [[Дюйм]] = 2,54 см
* [[Сыз (ёлчелеу бирим)|Сыз]] уллу = 0,254 см
* [[Сыз (ёлчяелеу бирим)|Сыз]] гитче = 0,2116 см
* [[Мил]] = 0,0254 мм

=== Буруннгу къарачай система ===
* эли ≈ 2,5 см
* къарыш ≈ 18 см
* сюем ≈ 25 см
* къары ≈ 53 см
* атлам ≈ 100 см
* къулач ≈ 213 см

=== Япон система ===
* Мо = 0,003030303 см
* Рин = 0,03030303 см
* Бу = 0,3030303 см
* Сун = 3,030303 см
* Сяку = 30,30303 см
* Кэн = 181,8182 см
* Хиро = 181,8182 см
* Дзё = 303,0303 см
* Тё = 10909,09 см
* Ри = 392727,3 см

=== Буруннгу-грек система ===
* Палайста = 7 см
* [[Плетр]] = 31 м
* Миля = 1,388 км
* Стадий = 185,136 м
* Плетр = 30,856 м
* Амма = 18,514 м
* [[Акена]] (декапод) = 3,086 м
* [[Оргия (ёлчелеу бирим)|Оргия]] (гексапод) = 1,851 м
* Бема (аталм) = 77,14 см
* Пехис (билек) узун = 61,712 см
* Пехис (билек) къысха = 46,284 см
* Пус (фут) = 30,856 см
* Спитам = 23,142 см
* Дихас = 15,428 см
* Палестра (аяз) = 7,714 см
* Кондиль = 3,857 см
* Дактиль (бармакъ) = 1,928 см
* [[Стадий]] олимпиячы = 192,27 м
* Стадий аттикачыы = 184,98 м
* Стадий птолемейчи = 185 м

=== Басма система ===
* [[твип]] = 1/20 пункт
* [[Басма пункт|пункт]] = 0,352777… мм (Adobe пункт) неда 0,3759 мм (Дидо пункт) неда 0,3515 мм (Хоуксну пункту) неда 0,375 мм (метрлик пункт) неда 0,3473 мм (Фурньени пункту)
* [[цицеро]] = 12 пункт (= 4,2333… мм Adobe системада)
* [[нонпарель]] = 5,708 пункт

=== Флот система ===
* [[Тенгиз миля]] = 1852,000 м (халкъла арасы) неда 1853,184 м (британ)
* [[Кабельт]] = 185,2000 м (халкъла арасы) недаи 182,88 м = 100 тенгиз сажна
* [[Тенгиз сажна]], фатом = 1,8288 м = 6 фут

=== [[Астрономия]]да хайырландырылгъан биримле ===
* [[Айны радиусу]] ({{math|''R''&lt;sub&gt;☾&lt;/sub&gt;}}) = 1737,10 км;
* [[Джерни радиусу]] ({{math|''R''&lt;sub&gt;⊕&lt;/sub&gt;}}) = 6371,0 км;
* [[Юпитерни радиусу]] ({{math|''R''&lt;sub&gt;♃&lt;/sub&gt;}} или {{math|''R''&lt;sub&gt;J&lt;/sub&gt;}}) = {{formatnum:69911}} км;
* джарыкълыкъ секунд = {{formatnum:299792458}} м ;
* [[Кюнню радиусу]] ({{Rsun}}) = 6,9551{{e|5}} км;
* джарыкълыкъ ай = 783934206048416.66… м
* &lt;small&gt;джарыкълыкъ минут = {{formatnum:17987547480}} м ;&lt;/small&gt;
* [[астрономиялыкъ бирим]] = {{formatnum:149597870.700}} км&lt;ref&gt;2012-чи джылны сентябрында MAC къабыл этген астрономиялыкъ биримни джангы ачыкълаууна кёре&lt;/ref&gt;;
* &lt;small&gt;{{iw|спат (узунлукъну бирими)||en|Spat (unit)}} = 1{{e|12}} м;&lt;/small&gt;
* &lt;small&gt;джарыкълыкъ сагъат = {{formatnum:1079252848800}} м ;&lt;/small&gt;
* &lt;small&gt;джарыкълыкъ кюн = {{formatnum:25902068371200}} м ;&lt;/small&gt;
* &lt;small&gt;джарыкълыкъ ыйыкъ = {{formatnum:181314478598400}} м ;&lt;/small&gt;
* [[джарыкълыкъ джыл]] = {{formatnum:9460730472581000}} м ;
* [[парсек]] = (648 000/{{math|π}}) а. е. (точно) ≈ 206264,806247 а. е. = 3,08567758491{{e|16}} м;
* [[сириометр]] = 10&lt;sup&gt;6&lt;/sup&gt; а. е. = 149 597 870 700 000 000 м&lt;ref&gt;{{cite web|title=WolframAlpha|url=http://www.wolframalpha.com/input/?i=siriometer|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FlKb1kW0?url=http://www.wolframalpha.com/input/?i=siriometer|archivedate=2013-04-10}}&lt;/ref&gt;;&lt;/small&gt;
* барн = 10&lt;sup&gt;−28&lt;/sup&gt; м&lt;ref&gt;[[:Барн|Барн]]&lt;/ref&gt;;

Ууакъ шрифт бла алыннган биримле хайырланмагъанны орнундадыла неда эскиге саналадыла.

=== [[Физика]]да хайырландырылгъан биримле ===
* [[планкчы узунлукъ]] {{math|≈ 1,616199(97){{e|−35}} [[метр|м]]}}&lt;ref&gt;Скобкалада [[стандарт джанлау]] берилгенди. Алай бла, Планкны узунлугъуну магъанасын талай шекелде кёргюзюрге боллукъду:
&lt;math&gt; \ell_P&lt;/math&gt; ≈ 1,616199(97) · 10&lt;sup&gt;−35&lt;/sup&gt; м =&lt;br&gt;= (1,616199 ± 0,000097) · 10&lt;sup&gt;−35&lt;/sup&gt; м =&lt;br&gt;= [1,616102 ÷ 1,616296] · 10&lt;sup&gt;−35&lt;/sup&gt; м&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[NIST]], «[http://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?plkl Planck length] {{Wayback|url=http://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?plkl |date=20181122140121 }}»{{ref-en}}, [http://physics.nist.gov/cuu/Constants/index.html NIST’s published] {{Wayback|url=http://physics.nist.gov/cuu/Constants/index.html |date=20010813140947 }} [[CODATA]] constants&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt |title=Fundamental Physical Constants — Complete Listing |access-date=2014-08-04 |archive-date=2013-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131208020310/http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt |deadlink=no }}&lt;/ref&gt;;
* [[Ферми (ёлчелеу бирим)|ферми]] = 1 фм = 1{{e|−15}} м;
* [[электронну классикалыкъ радиусу]] = 2,8179402894(58){{e|−15}} м;
* [[икс-бирим]] = 1,00207{{e|−13}} м;
* [[электронну толкъунуну комптончу узунлугъу]] = 2,4263102175(33){{e|−12}} м;
* [[борчу радиус]] = 5,2917720859(36){{e|−11}} м;
* [[ангстрем]] = 1{{e|−10}} м;

=== Техникада хайырландырылгъан биримле ===
* [[Юнит (ёлчелеу бирим)|юнит]] = 44,45 мм = 1,75 дюйм;

== Джибериуле ==
* [https://web.archive.org/web/20241127211827/https://stopudov.info/menu/category/3/ Stopudov.info: единицы длины метрические, национальных систем, древних государств];
* [https://www.academia.edu/44375903/Меры_длины_Средиземноморья_от_Древнего_Египта_к_средневековой_Византии_краткая_аннотация_ ''Белобров В. А.'' Меры длины Средиземноморья: от Древнего Египта к средневековой Византии (книга)]

== Белгиле ==
{{Белгиле}}

[[Категория:Ёлчелеу биримле]]</text>
      <sha1>84sxmubpvp93rxaw4baufsgzdlv0tv2</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>