Wîkîpediya kuwiki https://ku.wikipedia.org/wiki/Destp%C3%AAk MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Medya Taybet Gotûbêj Bikarhêner Gotûbêja bikarhêner Wîkîpediya Gotûbêja Wîkîpediyayê Wêne Gotûbêja wêneyî MediaWiki Gotûbêja MediaWiki Şablon Gotûbêja şablonê Alîkarî Gotûbêja alîkariyê Kategorî Gotûbêja kategoriyê Portal Gotûbêja portalê TimedText TimedText talk Modul Gotûbêja modulê Event Event talk 0 1090 1944967 1936926 2025-07-10T12:02:17Z 2001:871:210:AF6:4179:E031:6816:9C39 1944967 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Riha | statû = Bajarê mezin | navê_din = | navê_fermî = ''Şanlıurfa'' | wêne = {{multiple image|total_width=270px|perrow=1/2/2/2|border=infobox | image1 = Balıklıgöl, Şanlıurfa (1).jpg | jêr1 = | image2 = | jêr2 = | image3 = Urfa Castle 02.jpg | jêr3 = | image4 = Mevlid-i Halil Mosque 08.jpg | jêr4 = | image5 = Şanlıurfa Castle view of museum park 5253.jpg | jêr5 = }} | sernavê_wêne = Bajarê Rihayê | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Riha (parêzgeh)]] | serbajar = Riha | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 5 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 328 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 2.115.256<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=63&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2020]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 3.669 | berbelaviya_nifûsê_km2 = | nifûsa_serbajarê = 1.100.000 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2015]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 530 | koda_postayê = 63xxx | koda_telefonê = (+90) 414 | nexşeya_reptiyeyê = Riha#Bakurê Kurdistanê | koordînat = {{Koord|37|10|2|N|38|47|45|E|display=inline, title}} }} '''Riha''' ({{bi-tr|Şanlıurfa}}), bajêr ji serdema helenîstîk heya serdema xiristiyaniyê wekî '''Edessa''' hatiye zanîn, bajarekî [[Bakurê Kurdistanê]] ye ku navenda rêveberiya parêzgeha [[Riha (parêzgeh)|Rihayê]] ye. Bajarê Rihayê bi qasî 80 kîlomêtre li rojhilatê [[Firat|Çemê Firatê]] û li ser deşteke berfireh hatiye avakirin. Nêzîkî 12 kîlomêtre li bakurê rojhilatê bajêr cihê neolîtîk a navdar [[Girê Mirazan]] cih digire ku Girê Mirazan perestgeha herî kevnê naskirî ya cîhanê ye û di hezarsala 10ê berî zayînê de hatiye damezrandin. Dever beşek ji toreke ji niştecihên yekem ên mirovî ye ku şoreşa çandiniyê lê pêk hatiye. == Nav == Çîroka navê Rihayê wek dîroka bajêr tevlihev û kûr e. Navê kevin yê bajêr [[Edessa]] ye, ji [[serdema helenîstî]]. Ev nav heta salê 300 berî zayinê dirêj dibe û ji dema [[Împeratoriya Seleukî]] maye. Navê ''Edessa'' ji aliyê [[Seleukos I Nikator]] ve li bajêr hatiye danîn. Di dema qiralê [[Antîoxos IV Epiphanês]] navê xwe li bajêr kirîbe jî, demeke şun ve navê wî hatiye jibîrkirin. Padîşahê seleukî Antîoxos IV Epiphanês navê xwe li bajêr kir ("Antîoxeia", {{Bi-grc|Ἀντιόχεια|Antiókheia}}), lê ev nav piştî mirina wî hate ji bîr kirin. Li ser navê îro yanî li ser peyva Rihayê gelek îdîa hene. Li gorî nezariyekî peyva Rihayê ji zimanê suryanî ji peyva ''Orha'' yan ''Orihaî'' tê.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Unfinished: the anthropology of becoming |paşnav=Biehl |pêşnav=João |weşanger=Duke University press |tarîx=2017 |isbn=978-0-8223-6930-1 |cih=Durham |paşnav2=Locke |pêşnav2=Peter Andrew }}</ref> Herwiha hinek kes navê Rihayê bi peyva yewnanî ''Osruan'', hinek kes jî bi peyva latînî ''Urfayva'' ve girê didin. Piştre nav bajêr wekî Rihayê hatiye guhertin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Oriental Herald |tarîx=1827 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=oRkYAAAAYAAJ&pg=PA39 }}</ref> == Dîrok == === Pêşdîrok === [[Wêne:Urfa Adamı (2).jpg|thumb|çep|Mirovê Rihayê (9000 salê berê zayînê) li Muzexaneya Rihayê.]] [[Wêne:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|thumb|çep|Perestgeha [[Girê Mirazan]], (8000 berê zayînê) gundê Xirabreşkê, Riha.]] Li bajêr du cihên neolîtîkên wekê [[Newala Çorî]] û [[Girê Mirazan]] heye ku dîroka wan ji sedsala 10ê {{bz}} ve vedigere. Niştecihbûnên li herêmê li dora 9000 berî zayînê wekî şûnwarên neolîtîk ên [[Neolîtîka A ya berî Cervaniyê]] li nêzîkî Hewza Îbrahîm (Gola Masiyan) derketiye holê.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Edessa:'The Blessed City' |paşnav=Segal |pêşnav=J. B. |lînka-nivîskar=Judah Segal |weşanger=Gorgias Press |sal=2001 |rr=5 |isbn=0-9713097-1-X |çap=2 |cih=Piscataway, New Jersey, United States |jêgirtin=It is certainly surprising that no obvious reference to Orhay has been found so far in the early historical texts dealing with the region, and that, unlike Harran, its name does not occur in cuneiform itineraries. This may be accidental, or Orhay may be alluded to under a different name which has not been identified. Perhaps it was not fortified, and therefore at this time a place of no great military significance. With the Seleucid period, however, we are on firm historical ground. Seleucus I founded—or rather re-founded—a number of cities in the region. Among them, probably in 303 or 302 BC, was Orhay. |beş=I. The Beginnings |sala-orîjînal=1970 }}</ref> Di van salên dawî de di lêgerînên arkeolojîk ên ku li Rihayê hatiye kirin qadên arkeolojîk li pey hev hatine dîtin ku di derbarê dîroka mirovahiyê de agahiyên girîng hatine bidestxistin.<ref name="Çelik 2008">{{Jêder-kitêb |sernav=Arkeoloji'de Urfa |paşnav1=Çelik |pêşnav1=Bahattin |weşanger=Fsf Printing House |tarîx=2008 |isbn=978-975-585-992-7 |cih=Istanbul |url=https://www.sanliurfa.bel.tr/files/1/bsb_sonra/il_kultur_mudurlugu/1_arkeolojide_urfa.pdf |roja-gihiştinê=8 çiriya paşîn 2022 }}</ref> Peykerê pêşdîrokî yê bi awayê mirovan a bi navê Mirovê Rihayê di encama lêgerîna ku di sala 1993an de li navenda bajêr hatiye kirin li bakurê [[Gola Masiyan, Riha|Gola Masiyan]] a îro hatiye hatiye dîtin. Dîroka peykerê Mirova Rihayê digihîje bicihbûna mirovên yekemên li navenda bajarê Rihayê ya berî zayînê ku dîrok ji serdema neolîtîkê ji 9500 salê berê zayînê vedigere.<ref name="Schnusenberg2010">{{Jêder-kitêb |sernav=The Mythological Traditions of Liturgical Drama: The Eucharist as Theater |paşnav=Schnusenberg |pêşnav=Christine |weşanger=Paulist Press |sal=2010 |rr=116 |isbn=978-0-8091-0544-1 |cih=New York |url=https://books.google.com/books?id=JhE2GC-rI04 }}</ref> Di lêkolînên ku di sala 1997an de li Girê Mirazan ku bi qasî 22 kîlomêtre li bakurê rojhilatê navenda bajarê Rihayê ye, di kolandinan de hatiye bidestxistin ku yek ji perestgehên herî kevn ên mirovahiyê ye.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|15}} Fîgurên mirovan, dest û mil, ajalên cûrbecûr û sembolên razber li ser kevirên bilind ên çikandî ku li hember hev hatine danîn, bi awayeke relyef an neqş hatine xêzkirin.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|15}} Tê fikirîn ku ev kompozîsyon çîrok, vegotinek yan jî peyamekê rave dike. Girê Mirazan wekî navendek çandê tê pênase kirin, ne cihê runiştgehek. Tê texmînkirin ku ev perestgeh ji aliyê komên nêçîrvan ên dawîn ên ku nêzîkî çandinî û sewalkariyê bûne hatine çêkirin. Girê Mirazan ji bo komên nêçîrvan-berhevkar ên li derdorê ku xwedî pergaleke bawerî ya pir pêşketî û kûr bûne navendek çandî ya girîng bûye. Di derbarê Girê Mirazan de îdiakirin ku bikaranîna herî pêşîn a herêmê ye ku diroka perestgehê vedigere Qonaxa A ya Serdema Neolîtîk a Berî Dîzkariyê (9600-7300 {{bz}}) yan jî herî kêm vedigere 11600 salên beriya niha. Tê texmînkirin ku bikaranîna Girê Mirazan wekî navendeke baweriyê heya berî zayînê li dor 8 hezar salê berdewam kiriye û piştî vê serdemê hatiye terikandin ku ji bo armancên din an jî ji bo armancên baweriyê nehatiye bikaranîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.wmf.org/blog/celebrating-our-new-affiliation-global-heritage-fund/preservation_by_design_partnerships/current_projects/gobekli_tepe_turkey |sernav=All Posts |malper=World Monuments Fund |roja-gihiştinê=2024-09-09 |ziman=en |roja-arşîvê=2024-09-09 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20240909170101/https://www.wmf.org/blog/celebrating-our-new-affiliation-global-heritage-fund/preservation_by_design_partnerships/current_projects/gobekli_tepe_turkey |rewşa-urlyê=mirî }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5612/ |sernav=The Archaeological Site of Göbeklitepe - UNESCO World Heritage Centre |malper=web.archive.org |tarîx=2018-03-31 |roja-gihiştinê=2024-09-09 |roja-arşîvê=2018-03-31 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20180331174301/http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5612/ |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> === Dîroka kevnar === Îro navçeya Heranê ku 45 kîlomêtre dûrî bajêr e lewheyên ku bi tîpên bizmarî hatine nivîsandin û dîroka wan ji 2000 salê {{bz}} vedigere hatine dîtin.<ref name=":5">{{Jêder-kovar |paşnav1=Creekmore |pêşnav1=Andrew |tarîx=2018 |sernav=Landscape and Settlement in the Harran Plain |url=http://www.jstor.org/stable/10.3764/aja.122.2.0177 |kovar=American Journal of Archaeology |cild=122 |hejmar=2 |doi=10.3764/aja.122.2.0177 |jstor=10.3764/aja.122.2.0177 |roja-gihiştinê=1 tîrmeh 2024 }}</ref> Di nav van lewheyan de belgeyek heye ku diyar dike ku li Harranê di Perestgeha Sîn de peymanek hatiye çêkirin. Mezopotamya yek ji navendên herî girîng ên baweriya pagan bû ku li wir perestgehên xwedayê heyvê Sin û xwedayê rojê Utu hebûn. Peymana ku di navbera hîtîtî û mîtanniyan de di nîveka hezarsala 2ê berî zayînê de li Herranê hatiye çêkirin, xwedawendê heyvê Sîn û xwedawendê rojê Utu wekî şahid hatine nîşandan.<ref name=":5" /> Piştî vê yekê, [[Herran]] di lewheyên Babîl, Hîtît û Suryaniyan de gelek caran derbas bûye. Li gorî tabletên suryanî, hûrî û mîtanî ev herêm beriya zayînê di sala 2000an de cihê ku lê bi cih bûne bûye. Niştecihbûna aramî ku bav û kalên asûriyan e li herêmê hevdem e bi serdema ku piştî sedsala 11an a berî zayînê ji [[Mezopotamya]]yê koçî ber bi bakur ve dibin û li seranserê herdu peravên Firatê dewleta Bit-Adînî ava dikin. Harran di sala 857an a berî zayînê de bi Împeratoriya Asûriyan ve hatiye girêdan.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|16–7}} Di sala 722 berî zayînê de qiralê asûrî Sargon II dewleta Îsraîlê dagir dike û cihûya sirgûnî Mezopotamya û Herranê dike ku herêm cara yekem bi civaka cihû re hevdîtinan pêk tîne. Di encama vê bûyera ku bi navê Sirgûniya Babîlê derbasî dîrokê bûye li bajarên Mezopotamyayê koloniyên cihûyan hatine avakirin.<ref name="Tonghini 2021">{{Jêder-kitêb |sernav=From Edessa to Urfa: The Fortification of the Citadel |paşnav1=Tonghini |pêşnav1=Cristina |weşanger=Archaeopress Publishing |tarîx=2021 |isbn=978-1-78969-757-5 |cih=Oxford |url=https://books.google.com/books?id=8tAqEAAAQBAJ |roja-gihiştinê=1 çiriya pêşîn 2022 }}</ref>{{rp|46}} ==== Serdema Medan ==== [[Wêne:A Mede King relief in Louvre Museum, Paris.jpg|thumb|Rolyefa qiralekî [[med]]î li Muzexaneya Louvre ya Parîsê.]] Êrîşên asûriyan ên di dîrokên cihêreng de ku li hemberê medan pêk anîne dibe sedema şerên di navbera med û asûriyan de. Bi hevkariya [[Med]] û [[Kildanî|Kildaniyan]] di sala 609 berî zayînê de piştî girtina [[Nînova]]yê ku paytexta Împeratoriya Asûriyan bû, padîşahê dawî yê asûrî Asur-Uballit II xwe spartiye [[Keleha Harranê]] Împeratoriya Asûriyan sê salên din jî li wir berdewam dike. Di sala 612ê berî zayînê de Împeratoriya Asûrî bi temamî hatiye rûxandin û Herran di dikeve bin serweriya Med û Kildaniyan.<ref name="Sinclair 1990">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav1=Sinclair |pêşnav1=T. A. |weşanger=The Pindar Press |tarîx=1990 |isbn=0-907132-52-9 |cih=London |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ |roja-gihiştinê=20 adar 2022 }}</ref>{{rp|195}} Di sala 539ê berî zayînê de ji ber ku farisan serweriya keldaniyan bi dawî kirin û Împeratoriya Babîlan ji holê rakir, [[Herran]] dikeve destê persan.<ref name="Sinclair 1990" />{{rp|223}} Cihûyên ku di sala 722 berî zayînê li Mezopotamyayê bi cih dibin şahê persan Daryûs I sirgûnkirina cihûyan bi dawî dike û destûr dide ku vegerin welatê xwe lê hinek cihû li [[Mezopotamya]] û li [[Herran]]ê dimînin. ==== Serdema Romayiyan ==== Abgarê Mezin piştê ku di sala 212an de dimire û [[Abgar IX]] ku jê re Severusa Romayê (wekî nîşana bandora Romayê) dihate gotin, ji bo desthilatdariyê dikeve cihê wî. Abgar IX tenê salekê padîşah dike û di 213an de împarator Caracalla gaziyê wî yê Romayê dike wî li wir dikuje.<ref name="Ball 2000">{{Jêder-kitêb |sernav=Rome in the East: The Transformation of an Empire |paşnav1=Ball |pêşnav1=Warwick |weşanger=Routledge |tarîx=2000 |rr=87–96 |isbn=0-415-11376-8 |cih=London and New York |beş=Edessa and the Coming of Christendom |url=https://books.google.com/books?id=73-JAgAAQBAJ |roja-gihiştinê=4 çiriya paşîn 2022 }}</ref>{{rp|94}} Di sala 214an de Caracalla Edessa koloniyek Romayê diyar dike û bi fermî xweseriya bajêr bi dawî dike. Kurê [[Abgar IX]] ku bi navê Ma'nu IX dihat zanîn, dixuye ku heya sala 240an padîşahî kiriye. Diyar e ku padîşah di demekê monarşiyê de vegeriyaye ser desthilatdariyê û tê dîtin ku Abgar IX heya sala 248an dema ku împerator Filîposê Ereb piştî serhildana Edessa wî sirgûn kiriye padîşah bû.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Rome in the East: The Transformation of an Empire |paşnav=Ball |pêşnav=Warwick |weşanger=Routledge |tarîx=2002-01-04 |isbn=978-1-134-82386-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=73-JAgAAQBAJ }}</ref> Di sala 260an de împeratorê sasanî [[Şepûr I]] di şerê [[Edessa]] de romayiyan têk bir û împerator dîl digire.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://iranicaonline.org/articles/edessa |sernav=Edessa, Encyclopaedia Iranica |malper=iranicaonline.org |roja-gihiştinê=2024-09-10 |ziman=en-US |paşnav=Foundation |pêşnav=Encyclopaedia Iranica }}</ref> Lêbelê dibe ku Şepûr bi rastî tu carî bajar negirtiye an jî wî ew ji bo demek pir kin girtiye - ew di nav bajarên ku wî di nivîsa xwe ya li ser Ka'ba-ye Zertoşt de girtiye de nehatiye diyar kirin û di paşiya şer de neçar dimîne ku bertîl bide garnîzona Edessayê ku leşkerê wî bê asteng derbas bibe.<ref name=":0" /> Di encama ji nû ve organîzekirina împeratoriyê ya [[Diocletianus|Diocletian]] de di sala 293an de li Edessa kargehek dewletê hatiye avakirin ku ji bo leşkerên ku li ser sinor bi cih bûne çek û alavan çêbike.<ref name=":0" /> Di sala 298an de, piştî serkeftina [[Galerius Maximianus]] li hemberê sasaniyan, Edessa dibe paytexta parêzgeha nû yê Osrhoeneyê. Her çend di sîstema wan de piştî [[Nîsîbîs]]ê di rêza duyem de be jî lê ''lîmîsên'' [[Mezopotamya]]yê (sîstema diyarkirin sinorê romayiyan) wekî baregehên leşkerî bû.<ref name=":0" /> === Serdema dereng a kevnar === Di sedsalên 4 û 6ê {{pz}} de Edessa di serdema xwe ya herî aramî derbas dike. Bajêr dîsa dibe navendek bazirganî ya girîng û bazirgan li ser bazirganiya tiştên luks ên ku ji rojhilat tên nemaze ji ber bazirganiya hevrîşimê dewlemend dibin. Mîna demên paşerojê li bajêr meclîsek ji hemwelatiyên navdar hebû ku bi kêmî ve beşek berpirsiyarê hikûmet û rêveberiya herêmî bûn. Di sedsala 5em de li Edessa sê dibistanên bawerî yên cuda hebûn ku di nav de dibistana suryaniyan (girêdayî Patrîkxaneya Antakyayê) û dibistana navdar a farisan (ku mamosteyên dibistanê ne faris bûn lê endamên Dêra Rojhilat bûn). Di sala 489an de dibistana farisan hatiye girtin û xebatkarên dibistanê dişînin Nisibisê. Di vê serdemê de li bajêr gelek dêr û li herêmê manastir hebûn. Li derveyî dîwarên bajêr gelek nexweşxane û navendên dermankirinan hebûn.<ref name="Sinclair1990">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Dema ku împeratorê romê Jovian di sala 363 de Nîsîbîsê radestê sasaniyan dike pêleke penaberan hatiye Edessa ku di nav wan de gelek xiristiyan jî hebûn. Yek ji van penaberan nivîskar û teolog Efremê Suryanî bû ku hev-avakarê Dibistana Farisan a li Edessayê bû. Li gorî T.A. Sinclair her ku xirîstiyanî li Edessa zêdetir hebûna xwe bi dest dixin paganên gerestêrkperest her ku diçe koçê [[Herran]]ê dibin.<ref name="Sinclair1990" /> Di destpêka sedsala 6an de golek piçûk li aliyê rojavayê bajêr çêdibe.<ref name=":0" /> Di sala 525an de ji ber lehîyê beşek ji dîwarê rojavayê bajêr ji ber lehîyê tê hilweşandin bajêr hinek zirar dibîne.<ref name=":0" /> Piştre li aliyê bakur û rojhilatê bajêr xendek kûr hatine kolandin ku weke qenala lehiyê bimîne. Di hewaya normal de, bendaveke nizm ê Çemê Daysan di rêça xwe de dihêlê lê ger bendav bi ser bikeve, ew dem ava lehiyê bi vê qenala çêkirî di nav bajêr re diherike. Bi demê re ev qenala çêkirî dibe rêça normal ya çem.<ref name="Sinclair1990" /> Edessa di sala 544an de di dema dorpêçkirinê de bi awayeke serkevtî xilas dibe.<ref name=":0" /> Lê di sala 609an de, împeratorê sasanî Xosrow II di dema berfirehkirina xwe ya li Mezopotamyayê de Edessayê digire.<ref name=":0" /> Gelek monofizîtên bajêr sirgûnî Îranê têne kirin. Careke din dîsa di sala 628an de împeratorê bîzansê Herakleyos Edessayê distîne.<ref name=":0" /> Hatiye îdîakirin ku bajêr di sala 639an de bê berxwedan radestê serleşkerê Raşîdûn Îyad îbn Ganm bûye.<ref name="Tonghini2021">{{Jêder-kitêb |sernav=From Edessa to Urfa: The Fortification of the Citadel |paşnav=Tonghini |pêşnav=Cristina |weşanger=Archaeopress Publishing Ltd |tarîx=2021-03-25 |isbn=978-1-78969-757-5 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=8tAqEAAAQBAJ }}</ref> Çend versiyonên şertên radestkirinê di çavkaniyên dîrokî de cih digirin ku tê de tê gotin ku [[Çar Xelîfe|Raşîdûn]] li bajêr rê û pirên bajêr jinûve nûjen bike.<ref name="Tonghini2021" /> Di sedsalên destpêkê yên desthilatdariya ereban de bi taybetî di dema desthilatdariya emewiyan de, Riha hê jî bajarekî sereke yê xiristiyaniyê bû.<ref name=":2">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Di wî demê de bajêr beşek ji parêzgeha Diyarê Midar bû.<ref name=":2" /> Li bajêr 300 an jî 360 dêr hebûn û gelek manastir hebûn. Nifûsa bajêr bi piranî ortodoksên sûrî bûn lê bi hindikahîyên girîng melkîtî, cihû û hinekî misliman li bajêr hebûn.<ref name=":2" /> === Serdema navîn === Di dema xelîfeyê abasî el-Mensûr de piştî ku waliyê herêmî yê misilman serî hildide dîwarên bajêr hatine hilweşandin.<ref name=":1">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Dîwarên kevin berê di sedsalên 7 û 8an de ji ber lehiyan xera bibûn.<ref name="Tonghini2021"/> Di sala 812an de welatiyên Rihayê neçar man ku diravên zêde bidin serhildêrê dijberê ebasî Nasr ibn Şebeth el-Uqeylî ku ew nehêle ebasî êrîşî bajêr bikin. Pişt re welatiyan li derdora bajêr dîwarên nû yên parastinê ava dikin.<ref name=":1" /> Her çend bi nûvekirinên paşîn re eleqedar be jî dîwar û bircên ku îro têne xuyakirin girêdayî vê hewildana nûavakirinê ne. Keleha bajêr îhtîmal heye ku bi lêzêdekirina xendekeke li aliyê başûr di heman demê de dest pê kiriye.<ref name=":1" /> Di bihara sala 943 de artêşa bîzansî li [[Mezopotamya Jorîn]] seferan da destpêkirin ku çend bajar bi dest xistin û xwestin ku Rihayê jî desteser bikin yan jî li gorî [[Symeon Magister]], bajêr bi tevahî dorpêç dikin.<ref name="Tonghini2021" /> Bîzansiyan daxwaz kirin ku ''mandylion'' (perçeyeke cil e ku tê bawerkirin ku sûretê Îsa pêxember lê derketiye) ku heya niha emaneteke navdar a xiristiyaniyê ye, radestî împerator were kirin. Di berdêla vê yekê de dê bajêr neyê desteserkirin û 200 girtiyên misilman serbest bihatana berdan.<ref name="Tonghini2021" /> Bi destûra xelîfe Mutteqî, gelê Edessa ''mandilyon'' radestê bîzansiyan dikin û bi bîzansiyan re peymaneke aşîtiyê îmze dikin.<ref name="Tonghini2021" /> [[Wêne:The seizure of Edessa in Syria by the Byzantine army and the Arabic counterattack from the Chronicle of John Skylitzes.jpg|thumb|Mînyatora ji Dîroka John Skylitzes nîşan dide ku George Maniakes Edessayê li dijî êrîşên Nasr ad-Dewle diparêze.]] Maniakes bi kê re niqaşe kiribe jî, hêzên bîzansî kontrola hinek kelehan bi dest xistin lê ne yên mayî yên bajêr.<ref name="Sinclair1990" /> Bi temamî ne diyar e ka Maniakes kîjan beşan xistibû bin kontrola xwe - Skylitzes diyar kiriye ku Maniakes xwediyê "sê bircên pir zexmkirî" bû lê danasîna wî ya erdnîgariya Edessa bi tevahî nerast e û eşkere ye ku ew bi xwe tu carî neçûbû bajêr. Dîroknas Mateosê Edessayî ku pêbawertir e, behsa "sê keleha" dike ku li gorî Tara Andrews, keleha jorîn divê yek ji wan kelehan be.<ref name="Tonghini2021" /> Li gorî T.A. Sinclair, Maniakes berê xwe dabû ser keleha jorîn.<ref name="Sinclair1990" /> Di zivistana de heman salê de, Nasr ed-Dewle bi artêşekê hatiye û xwestiye ku bîzansiyan derxîne. Nasr ed-Dewle hewl dide ku çeperên bîzansiyan dorpêç bike lê bi ser neket piştre biryar dide ku bajar talan bike.<ref name=":3">{{Jêder-kitêb |sernav=The encyclopaedia of Islam. 8: Ned - Sam |weşanger=Brill |tarîx=1995 |isbn=978-90-04-09834-3 |cih=Leiden }}</ref> Nasr ed-Dewle aavahiyên bajêr hilwdiweşîne, agir bi bajêr dixe û bi bi hêştiran tiştên giranbiha hildigire û bi xwe re dibe. Li gorî Skylitzes, Maniakes dîsa dikare wê gavê kelehê bi dest bixe û bi gazîkirina hêzên derve tevahiya bajêr ewlehî bike.<ref name="Tonghini2021" /> Di meha gulana sala 1036an de mîrê [[Numeyrî]] Ibn Weththab bajar talan dike û Edessayê dagir dike lê keleha bajêr di destê garnîzona bîzansê de dimîne.<ref name=":4">{{Jêder-kitêb |sernav=The encyclopaedia of Islam. 8: Ned - Sam |weşanger=Brill |tarîx=1995 |isbn=978-90-04-09834-3 |cih=Leiden }}</ref> Di sala 1037an de peymana aşitiyê hat îmzekirin ku di bin şert û mercên peymanê de, Edessa rasterast dikeve bin kontrola bîzansê û bajêr careke din dîsa ji nû ve vedigere rewşa aramiya xwe ya berê.<ref name=":4" /> Di vê demê de Edessa dibe fermandariyekê girîng a bîzansê ku di bin rêzek katepanos û dûkan de tê bireve birin.<ref name=":2" /> Hatiye texmînkirin ku tevahiya herêma li derveyî Firatê ya di bin kontrola "Dûkeya" Edessayê de ji çend kelehên li bakurê çem pêk tê.<ref name="Tonghini2021" /> Di vê demê de "hê jî li bajêr gelek xirîstiyanan jiyan dikirin".<ref name=":4" /> [[Wêne:Map County of Edessa 1098-1131-en.svg|thumb|çep|Di navbera salên 1098 û 1131ê de nexşeya Rêveberiya Edessayê.]] Di salên 1065-6 û 1066-7an de ji aliyê serokê tirk Xurasan-Salar ve rastî êrîşan tê.<ref name=":3" /> Di 10ê adara 1071ê de bi dorpêçkirina 50 rojan ji bo dagirkirina bajêr Riha ji aliyê serkirdeyê selçûqiyan AlpArslan ve hatiye dorpêçkirin.<ref name="Tonghini2021" /> Piştî Şerê Milazgirê dihat xwestin ku Edessa radestî selçûqiyan were kirin lê împeratorê bîzansê [[Romanos Diogenes]] ji erk hate avêtin û di nav kaotîka siyasî de katepano Paulus li gel împeratorê nû cih digire.<ref name=":4" /> Di sala 1077 û sala 1078an de [[Basil Apokapes]] bajêr dorpêç dike û Edessayê bidest dixe û parêzgerê bîzansê Leo Diabatenos ji karê wî dûr dike.<ref name="Tonghini2021" /> Basil Apokapes nûnerê Philaretos Brachamios bû ku Philaretos Brachamios nûnerê sereke yê bîzansê bû û li herêmê ji Mereşê hikum dikir lê belê Basil Apokapes jî bi awayekê serbixwe Edessayê birêve dibir.<ref name="Sinclair1990" /> Di sala 1081-1082an de [[Xusrew]] bajêr dorpêç dike lê bi ser nakeve.<ref name=":3" /> Bajêr ji aliyê kesekî ji qederê saleke bajêr tê bireve birin. Piştre yekî yewnanî wekî parêzgerê bajêr hatiye erkdar kirin û pênasa ''parakoimomenos'' li wî hatiye kirin ku pişt re di heman êvarê de ji aliyê karbidestekî bi navê Barsauma ve hatiye kuştin.<ref name="Tonghini2021" /> Lêbelê bajêr bi taybetî di rewşek xeternak de bû ku "di navbera du blokên axa uqeyliyan de girtibû" û ew bi taybetî ji ber êrîşên selçûqiyan rewşa bajêr xetere bû. Di sala 1086-7an de siltanê selçûqiyan Yekem Malik Şah di dema dagirkirina Surîyê de serleşkerê xwe Buzan şand da ku bajêr dagir bike. Li gel hewlên dagirkirina selçûqiyan Barsauma sê mehan bajêr diparêze û piştre bajar di adara sala 1087an de ji aliyê selçûqiyan ve hatiye dagirkirin.<ref name="Tonghini2021" /> Mîrê numeyriyan Waththab ibn Sabiq di sala 990an de serxwebûna xwe ragihand û Edessayê di destpêka desthilatdariya xwe de dagir dike û pismamê xwe Uteyr wekê parêzgerê bajêr erkdar dike. Uteyr yekê bi navê Ehmed ibn Muhammed wek ''naib'' (cîgir) xwe li vir bi cih dike lê paşê ew wî dikuje. Ji ber ku Ehmed ji gelên herêmê re gelek baş bû kuştin wî dibe sedema windabûna populeriya Uteyr di nav gelên herêmê de. Di sala 1025-6an de şêniyên bajêr serî hildidin û serî li mîrê [[Xanedana Merwaniyan]] a Diyarbekirê didin. Di destpêkê de Nasr Xanedaniya Merwaniyan kesekî bi navê Zengî li Edessayê wek cîgirê xwe destnîşan dikin lê Zengî di sala 1027an de dimire. Di vê navberê de Uteyr hatibû kuştin. Vê carê Xanedaniya Merwaniyan du cîgir erkdar dike ku bi hev re Edessayê kontrol bikin. Yek ji wan kurê Uteyr bpbi tenê bi navê "Ibn Uteyr" dihate naskirin wekî berbirsê keleha mezin tê erkdar kirin û yeka din jî bi navê Şibled-Dewle ji bo ku berpirsiyarê keleha piçûk hatiye erkdar kirin.<ref name=":4" /><ref name=":2" /> Di cotmeha sala 1031ê de generalê bîzansî George Maniakes Edessayê zeft dike ku ev yek dibe bidestxistina xaka dawî ya girîng ku ji hêla Împeratoriya Bîzansê ve li ser axa Mezopotamyayê hatiye bidestxistin. Hesabên vê bûyerê ji hev cuda ne. Li gorî vegotineke Îbn Uteyr bi Maniakes re ketibû nava danûstandinan û niyeta xwe yê firotina kelehê jê re gotibû. Tê dîtin ku xwesteka wî ya firotanê ji ber gefa Şibl ad-Dewle bû. Lêbelê li gorî guhertoya John Skylitzes Maniakes bertîl dabû Salman (cîgirê Nasred-Dewle) ku nîvê şevê bajêr radestî wî bike. Di vê rewşê de tê payîn ku Selman yan li ser Îbn Uteyr hinek desthilatdar bûye yan jî wî ji kar derxistiye.<ref name="Tonghini2021" /><ref name=":1" /> Maniakes çend salan berpirsiyariya Edessayê hildigire û li gorî Honigmann û Bosworth bîzansî bi qismî otonom in ku tenê salekê baca salane dişînin Konstantînopolê.<ref name=":4" /> Ji aliyê din ve dema ku Skylitzes behsa vê yekê dike ku "Maniakes salane 50 pound [zêr] bacê ji împerator re dişîne" ku Niccolò Zorzi dibêje ku "ev nayê vê wateyê ku Edessa 'ji Bîzansê ji serbixwe be." Keleh di demekê de wekî "Keleha Maniakes" hatiye nas kirin.<ref name="Tonghini2021" /> ==== Serdema eyûbiyan ==== [[Wêne:Umar Farrukh's Salah ad-Din.png|thumb|Serekê Împeratoriya Eyûbîyan [[Selahedînê Eyûbî]].]] [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1182an de piştî dorpêçkirina bajêr Rihayê digire û paşê jî kelehê di demê cûda yek bi yek dorpêç dike bidest dixe.<ref name="Tonghini2021" /> Piştre Selahedîn Eyûbî Muzaffar al-Din Gökböri tevî Herranê wek waliyê Rihayê erkdar dike. Di serdema Selahedîn de katedrala melkiyan hatiye hilweşandin ku beşek ji bo kela Rihayê wek melzemeyê avahiyê hatiye bikaranîn û hinekî jî dişînin Herranê.<ref name=":2" /> [[Xanedana Eyûbiyan|Împeratoriya Eyûbîyan]] di esasê xwe de wekî "konfederasyona mîrektiyan a xanedaniyê bû ku di bin desthilatdariya mîrekî sereke de yekpar bû. Di dema Selahedîn de, wî mîrektiyekê li Herranê ava kir ku Riha beşek ji vê mîrektiyê bû. Piştî Muzaffar al-Din Gökböri, [[Mîrektiya Herran û Rihayê]] jî di destê birayê Selahedînê Eyûbî Adil de bû ku paşê wek sultanê eyûbiyan bi xwe hikum dike.<ref name=":1" /> Di dema desthilatdariya eyûbiyan de bi qasî 24.000 nifûsa Edessayê hebû.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Labour in the medieval Islamic world |paşnav=Shatzmiller |pêşnav=Maya |weşanger=Brill |tarîx=1994 |isbn=978-90-04-09896-1 |cih=Leiden New York Köln |series=Islamic history and civilization }}</ref> Di hezîrana sala 1234an de bajar ji aliyê artêşa sultanê selçûqiyan Kayqubad I ve hatiye dagirkirin û şêniyên bajêr sirgûnî [[Anatolya]]yê tê kirin lê di nava çar mehan de ji aliyê mîrê eyûbî Kamil ve careke din ji dagirkirina selçûqiyan tê rizgar kirin.<ref name=":3" /> Di demek kurt de bi fermana [[Kamilê Eyûbî]] careke din dîsa keleha bajêr tê rizgar kirin û jiyana kelehên tê aram kirin.<ref name=":1" /> === Serdema nûjen === [[Wêne:Balikli Göl 03.jpg|thumb|çep|Dîmenek ji Gola Masiyan, Riha, [[Bakurê Kurdistanê]].]] Ji ber pêşveçûna bazirganiyê û hilberîna çandiniyê li bajêr di 1500î aboriya bajêr pêş dikeve.<ref name="Tonghini2021" /> Li gundan "berfirehbûna zeviyên çandinî û niştecihbûyî" zêde dibe ku di encamê de hilberînên zêde gihîştin bazarên bajêr. Di vê navberê de bazirganiya karwanan jî berdewam dike ku çalakiyên bazirganî teşwîq bike – Riha li ser riyên bazirganiyê yên di navbera Îran û Helebê dibe deverek girîng.<ref name="Tonghini2021" /> Ji ber dewlemendiya Rihayê ji ber ku niştecihên bajarên derdorê dikişand nifûsa Rihayê zêde dibe.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1571an de raporek hikûmetê diyar dike ku piraniya karmendên hikûmetê ku girêdayî rêveberiya parêzgeriya Diyarbekirê ne li Rihayê dijîn.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1586an de, desthilatdarên osmanî ji herêmên ku berê girêdayî Eyaleta Diyarbekirê bûn, parêzgeha Reqa ava dike û Riha di vê parêzgeha nû de dibe “navenda hêza aborî û siyasî”.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Winter |pêşnav=S. H. |tarîx=2009 |sernav=The Province of Raqqa under Ottoman Rule, 1535–1800: A Preliminary Study |url=https://www.academia.edu/3809120 |kovar=Journal of Near Eastern Studies |cild=68 |hejmar=4 |rr=253 |issn=0022-2968 }}</ref> Di heman demê de dewlemendiya bajêr bala şêlankar û eşîrên koçer dikişîne ser xwe.<ref name="Tonghini2021" /> Raporeke ji meha cotmeha sala 1565an nîşan dide ku gundên dewlemend û qelebalix ên li derdora Rihayê ji ber ku têne şêlandin û raporek din a ji meha mijdara sala 1588an nîşan dide ku li herêmê serhildanek mezin a eşîrên bedewiyan rû daye. Li seranserê salên 1500î ev bi piranî pirsgirêkekê herêmên gundewar bû ku Riha ji ber vê yekê bi bandor nedibû. Ev yek di dema Serhildanên Celaliyan de ku di dawiya sedsalê de ku Riha dibe qada şer hatiye guhertin.<ref name="Tonghini2021" /> Di derbarê bajêr de yek ji tomarên dîrokî geroknameya gerokê sedsala 16an [[Ewliya Çelebî]] ye.<ref name=":3" /> Çîroka herî berfireh di sedsala 16an de ji aliyê Ewliya Çelebî ve hatiye nivîsandin ku di dema Hera xwe yê [[Kurdistan]]ê de di sala 1646an de çûye bajêr. Ewliya di qeroknamyea xwe de nivîsiye ku 2 hezar û 600 avahî li beşa kelehê ya bajêr hejmartiye û nifûsa giştî ya bajêr 1566 kes texmîn kiriye.<ref name=":3" /> Di vê demê de li Rihayê avahiyên ku bi giştî ji kerpîçan hatibûn çêkirin hebûn. Ewliya li bajêr 22 mizgeft, 3 medrese û 3 zawiye tomar kiriye û çend xanên wekî Xana Yêmiş, Xana Deriyê Semset Xana Hecî İbrâhim Xana Deriyê Beg û Xana Sebîl di qeydên xwe de nivîsiye. Her wiha wî nivîsiye ku li bajêr 400 dikan û çend kargeh hene.<ref name=":3" /> [[Wêne:Urfa Castle 02.jpg|thumb|Dîmenek ji Keleha Rihayê.]] Di heman demê de Ewliya Çelebî nivîsiye ku li Rihayê karxaneyek hebû ku çermê marokîn yê zer ê bi kalîte hatiye hilberandin. Tavernier bal kişandiye ser hilberînên çermê bajêr û aniya ziman ku ligel bajarên [[Toqad]] û [[Amed]]ê yek ji hilberîna çermên marokîn ên herî baş li bajêr hatiye çêkirin. Riha di vê serdemê de ji bilî hilberînên çermê bi qumaşên xwe yên pembûyê jî navdar bû. Di derbarê Rihayê de agahiyên di sala 1700an de kêm in lê tenê yek jêderka qeydên darayî yên Mizgefta Riwvaniye ya nû heye. Ev milkên waqfê yên ku ji mizgeftê re hatine destnîşankirin di nav de dikan, baxçe, aşxane, serşokên giştî û her weha agahdarî di derbarê kirêdaran û kirêyan hene. Li vir, li ber medreseyê baxçê tuyan hebû û her wiha sûkeke geş û hindik cihê vala yê ji bo kirîkirinan hebû.<ref name="Tonghini2021" /> Li ser bingeha gelek belgeyên aborî û bacê dixuye ku Rihayê di salên 1750an de rastî çend tengasiyan hatiye û li bajêr xizanî çêbûye. Yek ji pirsgirêkên herî zêde şêlandinên berbelav bû ku hem hilberîna çandiniyê li herêmên gundewarî asteng kir û hem jî rê li ber vejandina aborî digirt.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1780an de bajêr bi tûşbûneke giran vebayê dikeve ku di encamê de gelek kes mirine.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.sanliurfa.bel.tr/files/1/bsb_sonra/urfaca_urfalica.pdf |sernav=Dîroka Rihayê }}</ref> Di şerê navxweyî yê Sûriyê de bi hezaran penaberên sûrî ku ji ber şer direvin [[Bakurê Kurdistanê]] û deverên din ên Tirkiyeyê hêjmareke girîngên ji penaberên surî li Rihayê bi cih bûne. Riha yek ji bajarên [[Bakurê Kurdistanê]] ye ku bi alikariya rayedarên dewleta tirk di dema şerê navxweyî ya Sûriyeyê bibû navenda cihadîstên ku li hemberê ereb û kurdên Sûriyê şer kirine.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.hurriyet.com.tr/cihad-in-yolu-urfa-dan-gecer-36365778 |sernav=Rêya cîhadê di Rihayê re derbas dibe |malper=www.hurriyet.com.tr |tarîx=2015-02-19 |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr |paşnav=ELVEREN |pêşnav=Muammer }}</ref> Li gorî gelek belgeyên ku hatine bîdestxistin bi taybetî endamên [[DAÎŞ]]ê ku li [[Rojavayê Kurdistanê]] li hemberî Kurdan şer dikirin ku di dema şer de birîndar bûne bi talîmatên rayedarên hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan]] ve li nexweşxaneyên Rihayê haine dermankirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.evrensel.net/haber/89616/urfada-isid-uyeleri-mi-tedavi-ediliyor |sernav=Endamên DAIŞê li Rihayê tên dermankirin? }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://sendika.org/2015/01/isid-cetecileri-urfadaki-hastanede-tedavi-goruyor-240758 |sernav=Endamên DAÎŞê li nexweşxaneya Rihayê tên dermankirin |malper=sendika.org |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr }}</ref> Riha yek ji bajarên Bakurê Kurdistanê ye ku di sala 2023an de ji ber [[Erdheja Gurgum û Dîlokê 2023|Erdheja Gurgum û Dîlokê]] bi bandor bûye ku di erdhejê de 466 avahî hatin xwarê, 4663 kes birîndar dibin û 301 kesan jî jiyana ji dest dane.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.edessatv.com/haber/19115322/depremlerde-urfada-kac-kisi-hayatini-kaybetti |sernav=Di erdhejê de li Rihayê de çend kes jiyana xwe jidest dane? |malper=Edessa TV |tarîx=2024-02-06 |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr }}</ref> === Kronolojî === ==== Berê zayînê ==== * 2000 - 1300 Dema [[mîtanî]] û [[hûrî|hûriyan]] * 100 - 612 Dema [[Asûrî|asûriyan]] * 612 - 550 Dema [[med]]an * 550 - 332 Dema [[pers]]an * 332 - 313 Dema [[makedoniyan]] * 132 hikumdariya [[Osroene]] ==== Piştê zayînê ==== * 117 - 395 Dema [[Împeratoriya Roma]] * 395 Dema [[bîzans]]iyan * 639 Dema [[ereb]]an * 985 Dema [[Xanedana Merwaniyan|merwaniyan]] * 1071 Dema [[selçuk]]iyan * 1174 Dema [[Xanedana Eyûbiyan|eyûbiyan]] * 1514 Dema osmaniyan == Erdnîgarî == [[File:Göbekli_Tepe_-_landscape.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:G%C3%B6bekli_Tepe_-_landscape.jpg|thumb|Derûdora Rihayê ku ji [[Girê Mirazan]] tê dîtin]] Ji xeynî hêjayiyên xwe yên dîrokî, xwezaya Rihayê him li cîhanê him jî li welatê me cihekî girîng digire û di hundirê xwe de ajalên gelek nadîr xwedî dike. Riha li sînorê di navbera qûntara [[Toros|çiyayên Torosê]] û deşta mezin a [[Mezopotamya|Mezopotamyayê]] de ye. Bi giştî ev her du herêm li başûrê Rihayê digihêjin hev, lê li derdora [[Herran|Herranê]] deşt ber bi bakur ve dirêj dibe û di çiyayan de dikeve. Li goşeyê bakur-rojavayê deşta Herranê, dirêjbûneke din li deştê heye, vê carê ber bi rojava ve diçe. Riha di vê dirêjahiya duyemîn a deştê de ye, li pişt girên li kêleka wê ya başûr veşartiye.<ref name="Sinclair 19902">{{cite book |title=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |last1=Sinclair |first1=T. A. |publisher=The Pindar Press |date=1990 |isbn=0-907132-52-9 |location=London |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ |access-date=20 March 2022}}</ref>{{rp|1}} Çemek biçûk di Rihayê re diherike.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|2}} Ev çem piştî meyla xwe ya ji bo lehiyê bi navê ''Daisan'' an jî "çemê gewr" tê nasîn.<ref name="Unfinished">{{cite book |title=Unfinished: The Anthropology of Becoming |last1=Purcell |first1=Bridget |publisher=Duke University Press |date=2017 |isbn=9780822372455 |location=United States |editor1-last=Biehl |editor1-first=Joao |chapter=Rebellious Matter |access-date=4 October 2022 |editor2-last=Locke |editor2-first=Peter |chapter-url=https://books.google.com/books?id=Pfk9DwAAQBAJ&dq=urfa+economy&pg=PT138}}</ref>{{rp|136}} Îro, ''Daisan'' di kenaleke ku mirov çêkirî re derbas dibe ku li aliyê bakur û rojhilatê bajarê kevin ê dîwarkirî dişopîne. Berî ku kanal were çêkirin, her çend, rêça xwezayî ya çemê li aliyê rojavayê bajarê kevn bû, paşê berê xwe da rojhilat.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|2}} Beşek ji qursa berê wekî hewza masiyan a bi navê ''Birket Îbrahîm'', ku kevneşopî bi pexemberê [[Îbrahîm]] re têkildar e, dimîne. Li başûrê çemê kevin kanî di şikeftekê de heye ku niha bûye mizgeft.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|3, 6}} Pîvana erdê parêzgehê 18.584&nbsp;km² ye. Erdê herêmê % 22,0 ji çiyan, % 16,3 ji deshtan û % 61,7 jî ji platoyan pêk tê. Li herêmê genim, ceh, nîsk, pembo, tirî û bi taybetî jî van salên dawî sebze û mewê jî li herêmê tên çandin. === Çiyayên herêmê === Kismek ji çiyayê [[Qerejdax]]ê (1919 m) dikeve hundurê hudûdên herêmê. Çiyayê bilind li herêmê tunene. Navên çiyayên herî girîng wiha ne: * Çiyayên [[Takurtukir]] (1222 m) * [[Tektek]] (801 m), * [[Nemrûd]] (800m) * [[Arat]] (771 m) === Deşt, zozan, gelî û ajal === Derê ku em jê re dibêjin deşt li vir peyda ye. Di deştan de dar tune ne, bi tenê riweyên giyayî yên ku wek firkên yeksalî mezin dibin hene. Dema ku meriv ji dûr ve lê dinêre, tu ajal nayên xuyane û ev der wek col xuya dike û mixabin ajalên ku tê de dijîn nayin zanîn. Di deştan de gelek ajalên cûda yên ku cinsên xwe pir kêm bûne tê de dijîn. Wekî gumgumokên mezin ên 1.5 metreyî, keftarên ku tenê di belgefîlman de serê xwe li hemberî şêran radikin û kergezên ku bejnê wan digihêje 2 metreyan. Sedemên ku ev ajalan nayin zanîn ev e ku ewan, ji ber ku di deştan de dijîn, xwe baş vedişêrin û hinek ji wan tenê di şevan de aktîf dibin e. Lê belê heger meriv hinek baldartir i vê deştê dinêre wê meriv karibe ev ajalên cûda û zindî yên ku xwe veşar dikin bibîne. Ev yek jî ferqa di nava nêrîn û dîtinê de ye. Navên deştên Rihayê wiha ne: * Deşta [[Xarran]]ê; Mezinbûna deştê 2750&nbsp;km² ye. * Deşta [[Wêranşar]]ê; Li rojhilatê deşta Xaranê ye. Mezinbûna wê 1200&nbsp;km² ye. * Deşta [[Sirûc]]ê; li rojava yê deşta Xaranê ye, mezinbûna wî 700&nbsp;km² ye. * Deşta [[Curnê reş]] li rojavayê Qerejdax e. Ajalên herî balkêş ên ku xwe di deştan de vedişêrin ev in: * [[Keftar]] * [[Varana deştan]] ([[Varanus griseus]]) * [[Kergez]]ê bicûk ([[Neopbron percnopterus]]) * [[Jojî]]ya guhdirêj ([[Hemiecbinus auritus]]) Herwiha, navên ajalên din ên taybet: * [[Kelaynak]] (teyrên sergurî) * [[Kew]] û [[kîvroşk]] * Xezal * Rûvî === Çem û gol === * [[Ferat|Çemê Feradê]]; Çemê herî mezin yê Kurdistanê ye. Ji erdên Semsûrê dikeve hundirê hudûdên Rihayê. Çem di nav sê welatan de diherêke û wala dibe Xelîca Besra yê. Çemên Culap, Cavsak, Belih, Xabûr û Zengeçûr şaxên Feradê ne û di herêmê ve diherikin. * [[Gola Masiyan, Riha]]; 150m dirêj û 39 m fireh e. Li mizgefta Xelîl el-Rehmen e. Mehsiyên hundirê golê pîroz in û ji alî gel ve nayin girtin. * Gola Aynîzeliha; 50 m dirêj û 30 m fireh e. Mehsiyên hundirê golê pîrozên û ji alî gel ve nayine girtin. * Gola mezin û ya biçûk ji golên din yê herêmê ne. * Gola [[Bendava Rihayê]] === Avhewa === Rihayê xwedî avhewaya germê havîna (Köppen: Csa, Trewartha: Cs) Deryaya Navîn navîn e. Di mehên havînê de, germahiya navînî ya bilind bi gelemperî ji 40&nbsp;°C (santîgrat) ê derbas dibe ku bajêr di mehên havînê de dibe yek ji bajarên herî germ ên cîhanê ye ku yek ji bajarên ger ên di nav deverên ku li herêmên hişk an nîv-hişk nînin. Bajêr di mehên zivistanê de hênik û bi kêmî ve şil e ku hinek caran ber dibare û cemed çêdibe. Bihar û bi payîzan germ û bi pîvana navînî zuha ye. Germahiya herî bilind a tomarkirî bi pîvana 46,8&nbsp;°C ê di 30ê tîrmeh sala 2000an de hatiye ragihandin. Germahiya herî nizim a tomarkirî bi pîvana -12,4&nbsp;°C ê di 9ê sibata sala 1932an de hatiye ragihandin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=H&m=SANLIURFA |sernav=Statîstîkên avhewaya Rihayê }}</ref> {{Avûhewa | TABLO = | DIYAGRAM GERMAHÎ = | DIYAGRAM BARÎN = | DIYAGRAM BARÎN BILINDÎ = 230 | ÇAVKANÎ = [https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=H&m=SANLIURFA Statîstîkên avhewaya Rihayê] | Sernav = Germahî û barîna nîvekî ya mehane yê Êlihê | Cîh = Riha, Bakurê Kurdistanê <!-- nîveka Bilinditirîn Germahiya mehê bi °C --> | bgRêb = 10.3 | bgReş = 11.8 | bgAda = 16.7 | bgAvr = 22.6 | bgGul = 29.0 | bgPûş = 35.1 | bgTîr = 39.0 | bgGel = 38.5 | bgRez = 34.1 | bgKew = 27.0 | bgSer = 18.2 | bgBer = 12.1 <!-- nîveka Nimztirîn Germahiya mehê bi °C --> | ngRêb = 2.5 | ngReş = 3.0 | ngAda = 6.4 | ngAvr = 10.9 | ngGul = 16.0 | ngPûş = 21.3 | ngTîr = 24.9 | ngGel = 24.4 | ngRez = 20.4 | ngKew = 15.1 | ngSer = 8.4 | ngBer = 4.3 <!-- Germahiya Nîvekî ya mehê bi °C --> | gnRêb = | gnReş = | gnAda = | gnAvr = | gnGul = | gnPûş = | gnTîr = | gnGel = | gnRez = | gnKew = | gnSer = | gnBer = <!-- Barîna Nîvekî ya mehê bi mm --> | bnRêb = 76.7 | bnReş = 70.3 | bnAda = 63.9 | bnAvr = 40.9 | bnGul = 26.2 | bnPûş = 4.2 | bnTîr = 0.9 | bnGel = 1.2 | bnRez = 4.1 | bnKew = 27.7 | bnSer = 50.2 | bnBer = 67.5 <!-- nîveka hejmara Rojên bi Tavik a hemû mehan bi st/r --> | rtRêb = | rtReş = | rtAda = | rtAvr = | rtGul = | rtPûş = | rtTîr = | rtGel = | rtRez = | rtKew = | rtSer = | rtBer = <!-- nîveka Germahiya Avê (okyanûs, gol, hwd.) ya mehê bi °C --> | gaRêb = | gaReş = | gaAda = | gaAvr = | gaGul = | gaPûş = | gaTîr = | gaGel = | gaRez = | gaKew = | gaSer = | gaBer = <!-- nîveka Rojên bi Baran ji bo hemû mehan bi r --> | rbRêb = | rbReş = | rbAda = | rbAvr = | rbGul = | rbPûş = | rbTîr = | rbGel = | rbRez = | rbKew = | rbSer = | rbBer = <!-- Hêwîtiya Nîvekî ya hemû mehan bi % --> | hnRêb = | hnReş = | hnAda = | hnAvr = | hnGul = | hnPûş = | hnTîr = | hnGel = | hnRez = | hnKew = | hnSer = | hnBer = }} == Aborî == === Serwetên bin erdê === Herêm ji alî madenan ve ne dewlemend e. Li Rihayê tenê fosfat û malzemên ji bo tûxla û kiremîdan ji bin erdê dertên. == Çand û huner == === Ol û civak === Bajerê Riha yê wek '' Bajarê [[Pêxamber]]an '' tê naskirin. Li gor rîvayetê gava [[Adem]] û [[Hewa]] ji bihûştê ên qewrandin, tên li Xaranê bi cih dibin. [[Îbrahîm]] pêxember, [[Eyûb]] pêxember û [[Îsa]] pêxember jî li herêmê mane. Li herêmê Misilmantî ji [[elewî]] û [[sunnî]] yan pêk tê. Kurd, Ereb û Tirk piranî ya serjimarê diafirandin. Gelê Rihayê zêdetir bi çandinî û ajalkariyê ve mijûl e. Têkiliyeke mezin nîşanî bezirganiyê nedaye û jiyana wan bi piranî li gundan domiya ye. Ji ber wê yekê ku çanda feodaltiyê û axatiyê serdest maye. Jiyan ji bajarvaniyê û şaristaniyê wêdetir di çanda gundan de girtî maye. Loma jî ji bilî vîn û biryara kes zêdetir bîryara civak û eşîrtiyê li ser dest maye. Her wiha li hemberî gotina mezinên civakê an jî eşîrê zêdetir bervêdan pêk nehatiye. === Xwarinên herêmê === Herêm ji alî xwarinan pir dewlemend e. Xwarinin herî pir li herêmê tên xwarin kutilkên dagirtî, Acîn(çîkifte), beqlewe, kunefe (qedayif), kebeb û lehmecun nin. Taybetiyek herêmê jî xwarina îsotên tûj yên sor in ==== Aqît (reçela îsotê sor) ==== Reçela îsotê Rihayê an jî bi devoka Rihayiyan Aqît navê berekê ji pêjgeha kurdî ye û bi heqîqî ji îsotên tûj ên Rihayê tê çêkirin. Parêzgeha Rihayê bi îsotên xwe yên sor û tûj bi nav û deng e, lewra tê gotin ku gelê Rihayî ji tûjbûna xwarinan pir hez dikin. Ewqas ku, gotineke pêşiyinan dibêje 'Li Rihayê îsot êmzika bebikan e'! Ji ber vê yekê îsot beşeke girîng a xwarin û pêjgeha Rihayê ye. Herwiha, aqît jî, ji bo tûjkirinê weke sos an jî baharata gelek xwarinan tê bikaranîn. Ji bo aqîta îsotan divê ev malzeme hebin: 1&nbsp;kg ji îsotên tûj ên sor, 1 kefçiya çayê ji darçîn, nîv bardaxek ji rûna zeytûnê û nîv kefçiya çayê ji îsota reş. Berî her tiştî îsotên sor divê bên şuştin, birrîn û ji dendikan pakkirin. Piştre îsot ji makîneya goştan tê derbaskirin û di amanekê de tê komkirin. Ji bo ku ava xwe kêmtir be xwê dixin nav, tev didin û li ber rojê rêdixin. Paşê îsota reş, darçîn û rûna zeytûne li ser ve tal dikin û baş tev didin. Êdî reçela îsota sor - an bi navê xwe yê otantîk 'aqît' - ji bo pêjgehê amade ye û kare wek 'etûr an jî sos bê xwarin. === Kincên herêmê === Di serê jinan de sharpeyek (yamshak) hene. Keçên ciwan kofiyek bi sharpeyek sipî (neçek) li serê xwe dikin. Li ser fîstanên dirêj, çakêtek dirêj tê li xwe kirin. Îshlik bê yaxe nê. SHalwarên ku jêra wan teng di bin fîstan de tê li xwe kirin. Di nigan de gorên hirî û pêlavên lastîk yê resh hene. Zilamên herêmê entariyên ber wan girtî li xwe dikin. Çakêt, shalwar û îshlik jî li hinek deveran li xwe dikin. Di serê zilaman de "egalên sipî" hene. Di nigan de "qondere" yan jî " lastîkên resh" tê li xwe kirin. == Çûnûhatin == Li Riha balafirgehek heye û navê wê [[Balafirgeha GAP'ê]] ye. == Navdarên bajêr == {| class="wikitable" style="font-size: 95%;" |- style="text-align:center;" ! # ! Kes ! Pîşe |- | 1 ||[[Abdullah Öcalan]] ||[[Siyasetmedar]] |- | 2 ||[[Ferhat Göçer]]||[[Stranbêj]] |- | 3 ||[[İbrahim Tatlıses]]||[[Hunermend]] |- | 4 ||[[Mahmut Tuncer]]||[[Hunermend]] |- | 5 ||[[Murat Karayılan]]||[[Fermandar]] |- | 6 ||[[Müslüm Gürses]]||[[Hunermend]] |- | 7 ||[[Nabî]]||[[Hunermend]] |- | 8 ||[[Qazanci Bedîh]]|| |- | 9 ||[[Şivan Perwer]]||[[Hunermend]] |- | 10 ||[[Yılmaz Güney]]||[[Lîstikvan]] |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Kategoriya Commonsê ya biçûk}} {{Navçeyên Rihayê}} {{Bajarên Kurdistanê}} {{Bajarên Tirkiyeyê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Koord|37|10|02|N|38|47|45|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Bajarên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Herêma Başûrê Rojhilatê Anatolyayê]] [[Kategorî:Keyaniyên berê]] [[Kategorî:Riha (navend)]] 2zxxeja3h0od3s803e7vjoozoufo3r7 1944970 1944967 2025-07-10T12:12:17Z Balyozbot 42414 [[Bikarhêner:Wikihez/skrîpt/py/citeKurdifier.py|Bot]]: Kurdîkirina çavkaniyan; paqijiyên kozmetîk (Lînk paqij kir, Valahiya nav rast kir.) 1944970 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Riha | statû = Bajarê mezin | navê_din = | navê_fermî = ''Şanlıurfa'' | wêne = {{multiple image|total_width=270px|perrow=1/2/2/2|border=infobox | image1 = Balıklıgöl, Şanlıurfa (1).jpg | jêr1 = | image2 = | jêr2 = | image3 = Urfa Castle 02.jpg | jêr3 = | image4 = Mevlid-i Halil Mosque 08.jpg | jêr4 = | image5 = Şanlıurfa Castle view of museum park 5253.jpg | jêr5 = }} | sernavê_wêne = Bajarê Rihayê | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Riha (parêzgeh)]] | serbajar = Riha | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 5 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 328 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 2.115.256<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=63&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2020]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 3.669 | berbelaviya_nifûsê_km2 = | nifûsa_serbajarê = 1.100.000 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2015]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 530 | koda_postayê = 63xxx | koda_telefonê = (+90) 414 | nexşeya_reptiyeyê = Riha#Bakurê Kurdistanê | koordînat = {{Koord|37|10|2|N|38|47|45|E|display=inline, title}} }} '''Riha''' ({{bi-tr|Şanlıurfa}}), bajêr ji serdema helenîstîk heya serdema xiristiyaniyê wekî '''Edessa''' hatiye zanîn, bajarekî [[Bakurê Kurdistanê]] ye ku navenda rêveberiya parêzgeha [[Riha (parêzgeh)|Rihayê]] ye. Bajarê Rihayê bi qasî 80 kîlomêtre li rojhilatê [[Firat|Çemê Firatê]] û li ser deşteke berfireh hatiye avakirin. Nêzîkî 12 kîlomêtre li bakurê rojhilatê bajêr cihê neolîtîk a navdar [[Girê Mirazan]] cih digire ku Girê Mirazan perestgeha herî kevnê naskirî ya cîhanê ye û di hezarsala 10ê berî zayînê de hatiye damezrandin. Dever beşek ji toreke ji niştecihên yekem ên mirovî ye ku şoreşa çandiniyê lê pêk hatiye. == Nav == Çîroka navê Rihayê wek dîroka bajêr tevlihev û kûr e. Navê kevin yê bajêr [[Edessa]] ye, ji [[serdema helenîstî]]. Ev nav heta salê 300 berî zayinê dirêj dibe û ji dema [[Împeratoriya Seleukî]] maye. Navê ''Edessa'' ji aliyê [[Seleukos I Nikator]] ve li bajêr hatiye danîn. Di dema qiralê [[Antîoxos IV Epiphanês]] navê xwe li bajêr kirîbe jî, demeke şun ve navê wî hatiye jibîrkirin. Padîşahê seleukî Antîoxos IV Epiphanês navê xwe li bajêr kir ("Antîoxeia", {{Bi-grc|Ἀντιόχεια|Antiókheia}}), lê ev nav piştî mirina wî hate ji bîr kirin. Li ser navê îro yanî li ser peyva Rihayê gelek îdîa hene. Li gorî nezariyekî peyva Rihayê ji zimanê suryanî ji peyva ''Orha'' yan ''Orihaî'' tê.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Unfinished: the anthropology of becoming |paşnav=Biehl |pêşnav=João |weşanger=Duke University press |tarîx=2017 |isbn=978-0-8223-6930-1 |cih=Durham |paşnav2=Locke |pêşnav2=Peter Andrew }}</ref> Herwiha hinek kes navê Rihayê bi peyva yewnanî ''Osruan'', hinek kes jî bi peyva latînî ''Urfayva'' ve girê didin. Piştre nav bajêr wekî Rihayê hatiye guhertin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=The Oriental Herald |tarîx=1827 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=oRkYAAAAYAAJ&pg=PA39 }}</ref> == Dîrok == === Pêşdîrok === [[Wêne:Urfa Adamı (2).jpg|thumb|çep|Mirovê Rihayê (9000 salê berê zayînê) li Muzexaneya Rihayê.]] [[Wêne:Göbekli Tepe, Urfa.jpg|thumb|çep|Perestgeha [[Girê Mirazan]], (8000 berê zayînê) gundê Xirabreşkê, Riha.]] Li bajêr du cihên neolîtîkên wekê [[Newala Çorî]] û [[Girê Mirazan]] heye ku dîroka wan ji sedsala 10ê {{bz}} ve vedigere. Niştecihbûnên li herêmê li dora 9000 berî zayînê wekî şûnwarên neolîtîk ên [[Neolîtîka A ya berî Cervaniyê]] li nêzîkî Hewza Îbrahîm (Gola Masiyan) derketiye holê.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Edessa:'The Blessed City' |paşnav=Segal |pêşnav=J. B. |lînka-nivîskar=Judah Segal |weşanger=Gorgias Press |sal=2001 |rr=5 |isbn=0-9713097-1-X |çap=2 |cih=Piscataway, New Jersey, United States |jêgirtin=It is certainly surprising that no obvious reference to Orhay has been found so far in the early historical texts dealing with the region, and that, unlike Harran, its name does not occur in cuneiform itineraries. This may be accidental, or Orhay may be alluded to under a different name which has not been identified. Perhaps it was not fortified, and therefore at this time a place of no great military significance. With the Seleucid period, however, we are on firm historical ground. Seleucus I founded—or rather re-founded—a number of cities in the region. Among them, probably in 303 or 302 BC, was Orhay. |beş=I. The Beginnings |sala-orîjînal=1970 }}</ref> Di van salên dawî de di lêgerînên arkeolojîk ên ku li Rihayê hatiye kirin qadên arkeolojîk li pey hev hatine dîtin ku di derbarê dîroka mirovahiyê de agahiyên girîng hatine bidestxistin.<ref name="Çelik 2008">{{Jêder-kitêb |sernav=Arkeoloji'de Urfa |paşnav1=Çelik |pêşnav1=Bahattin |weşanger=Fsf Printing House |tarîx=2008 |isbn=978-975-585-992-7 |cih=Istanbul |url=https://www.sanliurfa.bel.tr/files/1/bsb_sonra/il_kultur_mudurlugu/1_arkeolojide_urfa.pdf |roja-gihiştinê=8 çiriya paşîn 2022 }}</ref> Peykerê pêşdîrokî yê bi awayê mirovan a bi navê Mirovê Rihayê di encama lêgerîna ku di sala 1993an de li navenda bajêr hatiye kirin li bakurê [[Gola Masiyan, Riha|Gola Masiyan]] a îro hatiye hatiye dîtin. Dîroka peykerê Mirova Rihayê digihîje bicihbûna mirovên yekemên li navenda bajarê Rihayê ya berî zayînê ku dîrok ji serdema neolîtîkê ji 9500 salê berê zayînê vedigere.<ref name="Schnusenberg2010">{{Jêder-kitêb |sernav=The Mythological Traditions of Liturgical Drama: The Eucharist as Theater |paşnav=Schnusenberg |pêşnav=Christine |weşanger=Paulist Press |sal=2010 |rr=116 |isbn=978-0-8091-0544-1 |cih=New York |url=https://books.google.com/books?id=JhE2GC-rI04 }}</ref> Di lêkolînên ku di sala 1997an de li Girê Mirazan ku bi qasî 22 kîlomêtre li bakurê rojhilatê navenda bajarê Rihayê ye, di kolandinan de hatiye bidestxistin ku yek ji perestgehên herî kevn ên mirovahiyê ye.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|15}} Fîgurên mirovan, dest û mil, ajalên cûrbecûr û sembolên razber li ser kevirên bilind ên çikandî ku li hember hev hatine danîn, bi awayeke relyef an neqş hatine xêzkirin.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|15}} Tê fikirîn ku ev kompozîsyon çîrok, vegotinek yan jî peyamekê rave dike. Girê Mirazan wekî navendek çandê tê pênase kirin, ne cihê runiştgehek. Tê texmînkirin ku ev perestgeh ji aliyê komên nêçîrvan ên dawîn ên ku nêzîkî çandinî û sewalkariyê bûne hatine çêkirin. Girê Mirazan ji bo komên nêçîrvan-berhevkar ên li derdorê ku xwedî pergaleke bawerî ya pir pêşketî û kûr bûne navendek çandî ya girîng bûye. Di derbarê Girê Mirazan de îdiakirin ku bikaranîna herî pêşîn a herêmê ye ku diroka perestgehê vedigere Qonaxa A ya Serdema Neolîtîk a Berî Dîzkariyê (9600-7300 {{bz}}) yan jî herî kêm vedigere 11600 salên beriya niha. Tê texmînkirin ku bikaranîna Girê Mirazan wekî navendeke baweriyê heya berî zayînê li dor 8 hezar salê berdewam kiriye û piştî vê serdemê hatiye terikandin ku ji bo armancên din an jî ji bo armancên baweriyê nehatiye bikaranîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.wmf.org/blog/celebrating-our-new-affiliation-global-heritage-fund/preservation_by_design_partnerships/current_projects/gobekli_tepe_turkey |sernav=All Posts |malper=World Monuments Fund |roja-gihiştinê=2024-09-09 |ziman=en |roja-arşîvê=2024-09-09 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20240909170101/https://www.wmf.org/blog/celebrating-our-new-affiliation-global-heritage-fund/preservation_by_design_partnerships/current_projects/gobekli_tepe_turkey |rewşa-urlyê=mirî }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5612/ |sernav=The Archaeological Site of Göbeklitepe - UNESCO World Heritage Centre |malper=web.archive.org |tarîx=2018-03-31 |roja-gihiştinê=2024-09-09 |roja-arşîvê=2018-03-31 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20180331174301/http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5612/ |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> === Dîroka kevnar === Îro navçeya Heranê ku 45 kîlomêtre dûrî bajêr e lewheyên ku bi tîpên bizmarî hatine nivîsandin û dîroka wan ji 2000 salê {{bz}} vedigere hatine dîtin.<ref name=":5">{{Jêder-kovar |paşnav1=Creekmore |pêşnav1=Andrew |tarîx=2018 |sernav=Landscape and Settlement in the Harran Plain |url=http://www.jstor.org/stable/10.3764/aja.122.2.0177 |kovar=American Journal of Archaeology |cild=122 |hejmar=2 |doi=10.3764/aja.122.2.0177 |jstor=10.3764/aja.122.2.0177 |roja-gihiştinê=1 tîrmeh 2024 }}</ref> Di nav van lewheyan de belgeyek heye ku diyar dike ku li Harranê di Perestgeha Sîn de peymanek hatiye çêkirin. Mezopotamya yek ji navendên herî girîng ên baweriya pagan bû ku li wir perestgehên xwedayê heyvê Sin û xwedayê rojê Utu hebûn. Peymana ku di navbera hîtîtî û mîtanniyan de di nîveka hezarsala 2ê berî zayînê de li Herranê hatiye çêkirin, xwedawendê heyvê Sîn û xwedawendê rojê Utu wekî şahid hatine nîşandan.<ref name=":5" /> Piştî vê yekê, [[Herran]] di lewheyên Babîl, Hîtît û Suryaniyan de gelek caran derbas bûye. Li gorî tabletên suryanî, hûrî û mîtanî ev herêm beriya zayînê di sala 2000an de cihê ku lê bi cih bûne bûye. Niştecihbûna aramî ku bav û kalên asûriyan e li herêmê hevdem e bi serdema ku piştî sedsala 11an a berî zayînê ji [[Mezopotamya]]yê koçî ber bi bakur ve dibin û li seranserê herdu peravên Firatê dewleta Bit-Adînî ava dikin. Harran di sala 857an a berî zayînê de bi Împeratoriya Asûriyan ve hatiye girêdan.<ref name="Çelik 2008" />{{rp|16–7}} Di sala 722 berî zayînê de qiralê asûrî Sargon II dewleta Îsraîlê dagir dike û cihûya sirgûnî Mezopotamya û Herranê dike ku herêm cara yekem bi civaka cihû re hevdîtinan pêk tîne. Di encama vê bûyera ku bi navê Sirgûniya Babîlê derbasî dîrokê bûye li bajarên Mezopotamyayê koloniyên cihûyan hatine avakirin.<ref name="Tonghini 2021">{{Jêder-kitêb |sernav=From Edessa to Urfa: The Fortification of the Citadel |paşnav1=Tonghini |pêşnav1=Cristina |weşanger=Archaeopress Publishing |tarîx=2021 |isbn=978-1-78969-757-5 |cih=Oxford |url=https://books.google.com/books?id=8tAqEAAAQBAJ |roja-gihiştinê=1 çiriya pêşîn 2022 }}</ref>{{rp|46}} ==== Serdema Medan ==== [[Wêne:A Mede King relief in Louvre Museum, Paris.jpg|thumb|Rolyefa qiralekî [[med]]î li Muzexaneya Louvre ya Parîsê.]] Êrîşên asûriyan ên di dîrokên cihêreng de ku li hemberê medan pêk anîne dibe sedema şerên di navbera med û asûriyan de. Bi hevkariya [[Med]] û [[Kildanî|Kildaniyan]] di sala 609 berî zayînê de piştî girtina [[Nînova]]yê ku paytexta Împeratoriya Asûriyan bû, padîşahê dawî yê asûrî Asur-Uballit II xwe spartiye [[Keleha Harranê]] Împeratoriya Asûriyan sê salên din jî li wir berdewam dike. Di sala 612ê berî zayînê de Împeratoriya Asûrî bi temamî hatiye rûxandin û Herran di dikeve bin serweriya Med û Kildaniyan.<ref name="Sinclair 1990">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav1=Sinclair |pêşnav1=T. A. |weşanger=The Pindar Press |tarîx=1990 |isbn=0-907132-52-9 |cih=London |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ |roja-gihiştinê=20 adar 2022 }}</ref>{{rp|195}} Di sala 539ê berî zayînê de ji ber ku farisan serweriya keldaniyan bi dawî kirin û Împeratoriya Babîlan ji holê rakir, [[Herran]] dikeve destê persan.<ref name="Sinclair 1990" />{{rp|223}} Cihûyên ku di sala 722 berî zayînê li Mezopotamyayê bi cih dibin şahê persan Daryûs I sirgûnkirina cihûyan bi dawî dike û destûr dide ku vegerin welatê xwe lê hinek cihû li [[Mezopotamya]] û li [[Herran]]ê dimînin. ==== Serdema Romayiyan ==== Abgarê Mezin piştê ku di sala 212an de dimire û [[Abgar IX]] ku jê re Severusa Romayê (wekî nîşana bandora Romayê) dihate gotin, ji bo desthilatdariyê dikeve cihê wî. Abgar IX tenê salekê padîşah dike û di 213an de împarator Caracalla gaziyê wî yê Romayê dike wî li wir dikuje.<ref name="Ball 2000">{{Jêder-kitêb |sernav=Rome in the East: The Transformation of an Empire |paşnav1=Ball |pêşnav1=Warwick |weşanger=Routledge |tarîx=2000 |rr=87–96 |isbn=0-415-11376-8 |cih=London and New York |beş=Edessa and the Coming of Christendom |url=https://books.google.com/books?id=73-JAgAAQBAJ |roja-gihiştinê=4 çiriya paşîn 2022 }}</ref>{{rp|94}} Di sala 214an de Caracalla Edessa koloniyek Romayê diyar dike û bi fermî xweseriya bajêr bi dawî dike. Kurê [[Abgar IX]] ku bi navê Ma'nu IX dihat zanîn, dixuye ku heya sala 240an padîşahî kiriye. Diyar e ku padîşah di demekê monarşiyê de vegeriyaye ser desthilatdariyê û tê dîtin ku Abgar IX heya sala 248an dema ku împerator Filîposê Ereb piştî serhildana Edessa wî sirgûn kiriye padîşah bû.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Rome in the East: The Transformation of an Empire |paşnav=Ball |pêşnav=Warwick |weşanger=Routledge |tarîx=2002-01-04 |isbn=978-1-134-82386-4 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=73-JAgAAQBAJ }}</ref> Di sala 260an de împeratorê sasanî [[Şepûr I]] di şerê [[Edessa]] de romayiyan têk bir û împerator dîl digire.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://iranicaonline.org/articles/edessa |sernav=Edessa, Encyclopaedia Iranica |malper=iranicaonline.org |roja-gihiştinê=2024-09-10 |ziman=en-US |paşnav=Foundation |pêşnav=Encyclopaedia Iranica }}</ref> Lêbelê dibe ku Şepûr bi rastî tu carî bajar negirtiye an jî wî ew ji bo demek pir kin girtiye - ew di nav bajarên ku wî di nivîsa xwe ya li ser Ka'ba-ye Zertoşt de girtiye de nehatiye diyar kirin û di paşiya şer de neçar dimîne ku bertîl bide garnîzona Edessayê ku leşkerê wî bê asteng derbas bibe.<ref name=":0" /> Di encama ji nû ve organîzekirina împeratoriyê ya [[Diocletianus|Diocletian]] de di sala 293an de li Edessa kargehek dewletê hatiye avakirin ku ji bo leşkerên ku li ser sinor bi cih bûne çek û alavan çêbike.<ref name=":0" /> Di sala 298an de, piştî serkeftina [[Galerius Maximianus]] li hemberê sasaniyan, Edessa dibe paytexta parêzgeha nû yê Osrhoeneyê. Her çend di sîstema wan de piştî [[Nîsîbîs]]ê di rêza duyem de be jî lê ''lîmîsên'' [[Mezopotamya]]yê (sîstema diyarkirin sinorê romayiyan) wekî baregehên leşkerî bû.<ref name=":0" /> === Serdema dereng a kevnar === Di sedsalên 4 û 6ê {{pz}} de Edessa di serdema xwe ya herî aramî derbas dike. Bajêr dîsa dibe navendek bazirganî ya girîng û bazirgan li ser bazirganiya tiştên luks ên ku ji rojhilat tên nemaze ji ber bazirganiya hevrîşimê dewlemend dibin. Mîna demên paşerojê li bajêr meclîsek ji hemwelatiyên navdar hebû ku bi kêmî ve beşek berpirsiyarê hikûmet û rêveberiya herêmî bûn. Di sedsala 5em de li Edessa sê dibistanên bawerî yên cuda hebûn ku di nav de dibistana suryaniyan (girêdayî Patrîkxaneya Antakyayê) û dibistana navdar a farisan (ku mamosteyên dibistanê ne faris bûn lê endamên Dêra Rojhilat bûn). Di sala 489an de dibistana farisan hatiye girtin û xebatkarên dibistanê dişînin Nisibisê. Di vê serdemê de li bajêr gelek dêr û li herêmê manastir hebûn. Li derveyî dîwarên bajêr gelek nexweşxane û navendên dermankirinan hebûn.<ref name="Sinclair1990">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Dema ku împeratorê romê Jovian di sala 363 de Nîsîbîsê radestê sasaniyan dike pêleke penaberan hatiye Edessa ku di nav wan de gelek xiristiyan jî hebûn. Yek ji van penaberan nivîskar û teolog Efremê Suryanî bû ku hev-avakarê Dibistana Farisan a li Edessayê bû. Li gorî T.A. Sinclair her ku xirîstiyanî li Edessa zêdetir hebûna xwe bi dest dixin paganên gerestêrkperest her ku diçe koçê [[Herran]]ê dibin.<ref name="Sinclair1990" /> Di destpêka sedsala 6an de golek piçûk li aliyê rojavayê bajêr çêdibe.<ref name=":0" /> Di sala 525an de ji ber lehîyê beşek ji dîwarê rojavayê bajêr ji ber lehîyê tê hilweşandin bajêr hinek zirar dibîne.<ref name=":0" /> Piştre li aliyê bakur û rojhilatê bajêr xendek kûr hatine kolandin ku weke qenala lehiyê bimîne. Di hewaya normal de, bendaveke nizm ê Çemê Daysan di rêça xwe de dihêlê lê ger bendav bi ser bikeve, ew dem ava lehiyê bi vê qenala çêkirî di nav bajêr re diherike. Bi demê re ev qenala çêkirî dibe rêça normal ya çem.<ref name="Sinclair1990" /> Edessa di sala 544an de di dema dorpêçkirinê de bi awayeke serkevtî xilas dibe.<ref name=":0" /> Lê di sala 609an de, împeratorê sasanî Xosrow II di dema berfirehkirina xwe ya li Mezopotamyayê de Edessayê digire.<ref name=":0" /> Gelek monofizîtên bajêr sirgûnî Îranê têne kirin. Careke din dîsa di sala 628an de împeratorê bîzansê Herakleyos Edessayê distîne.<ref name=":0" /> Hatiye îdîakirin ku bajêr di sala 639an de bê berxwedan radestê serleşkerê Raşîdûn Îyad îbn Ganm bûye.<ref name="Tonghini2021">{{Jêder-kitêb |sernav=From Edessa to Urfa: The Fortification of the Citadel |paşnav=Tonghini |pêşnav=Cristina |weşanger=Archaeopress Publishing Ltd |tarîx=2021-03-25 |isbn=978-1-78969-757-5 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=8tAqEAAAQBAJ }}</ref> Çend versiyonên şertên radestkirinê di çavkaniyên dîrokî de cih digirin ku tê de tê gotin ku [[Çar Xelîfe|Raşîdûn]] li bajêr rê û pirên bajêr jinûve nûjen bike.<ref name="Tonghini2021" /> Di sedsalên destpêkê yên desthilatdariya ereban de bi taybetî di dema desthilatdariya emewiyan de, Riha hê jî bajarekî sereke yê xiristiyaniyê bû.<ref name=":2">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Di wî demê de bajêr beşek ji parêzgeha Diyarê Midar bû.<ref name=":2" /> Li bajêr 300 an jî 360 dêr hebûn û gelek manastir hebûn. Nifûsa bajêr bi piranî ortodoksên sûrî bûn lê bi hindikahîyên girîng melkîtî, cihû û hinekî misliman li bajêr hebûn.<ref name=":2" /> === Serdema navîn === Di dema xelîfeyê abasî el-Mensûr de piştî ku waliyê herêmî yê misilman serî hildide dîwarên bajêr hatine hilweşandin.<ref name=":1">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav=Sinclair |pêşnav=T. A. |weşanger=Pindar Press |tarîx=1990-12-31 |isbn=978-1-904597-79-7 |ziman=en |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ }}</ref> Dîwarên kevin berê di sedsalên 7 û 8an de ji ber lehiyan xera bibûn.<ref name="Tonghini2021"/> Di sala 812an de welatiyên Rihayê neçar man ku diravên zêde bidin serhildêrê dijberê ebasî Nasr ibn Şebeth el-Uqeylî ku ew nehêle ebasî êrîşî bajêr bikin. Pişt re welatiyan li derdora bajêr dîwarên nû yên parastinê ava dikin.<ref name=":1" /> Her çend bi nûvekirinên paşîn re eleqedar be jî dîwar û bircên ku îro têne xuyakirin girêdayî vê hewildana nûavakirinê ne. Keleha bajêr îhtîmal heye ku bi lêzêdekirina xendekeke li aliyê başûr di heman demê de dest pê kiriye.<ref name=":1" /> Di bihara sala 943 de artêşa bîzansî li [[Mezopotamya Jorîn]] seferan da destpêkirin ku çend bajar bi dest xistin û xwestin ku Rihayê jî desteser bikin yan jî li gorî [[Symeon Magister]], bajêr bi tevahî dorpêç dikin.<ref name="Tonghini2021" /> Bîzansiyan daxwaz kirin ku ''mandylion'' (perçeyeke cil e ku tê bawerkirin ku sûretê Îsa pêxember lê derketiye) ku heya niha emaneteke navdar a xiristiyaniyê ye, radestî împerator were kirin. Di berdêla vê yekê de dê bajêr neyê desteserkirin û 200 girtiyên misilman serbest bihatana berdan.<ref name="Tonghini2021" /> Bi destûra xelîfe Mutteqî, gelê Edessa ''mandilyon'' radestê bîzansiyan dikin û bi bîzansiyan re peymaneke aşîtiyê îmze dikin.<ref name="Tonghini2021" /> [[Wêne:The seizure of Edessa in Syria by the Byzantine army and the Arabic counterattack from the Chronicle of John Skylitzes.jpg|thumb|Mînyatora ji Dîroka John Skylitzes nîşan dide ku George Maniakes Edessayê li dijî êrîşên Nasr ad-Dewle diparêze.]] Maniakes bi kê re niqaşe kiribe jî, hêzên bîzansî kontrola hinek kelehan bi dest xistin lê ne yên mayî yên bajêr.<ref name="Sinclair1990" /> Bi temamî ne diyar e ka Maniakes kîjan beşan xistibû bin kontrola xwe - Skylitzes diyar kiriye ku Maniakes xwediyê "sê bircên pir zexmkirî" bû lê danasîna wî ya erdnîgariya Edessa bi tevahî nerast e û eşkere ye ku ew bi xwe tu carî neçûbû bajêr. Dîroknas Mateosê Edessayî ku pêbawertir e, behsa "sê keleha" dike ku li gorî Tara Andrews, keleha jorîn divê yek ji wan kelehan be.<ref name="Tonghini2021" /> Li gorî T.A. Sinclair, Maniakes berê xwe dabû ser keleha jorîn.<ref name="Sinclair1990" /> Di zivistana de heman salê de, Nasr ed-Dewle bi artêşekê hatiye û xwestiye ku bîzansiyan derxîne. Nasr ed-Dewle hewl dide ku çeperên bîzansiyan dorpêç bike lê bi ser neket piştre biryar dide ku bajar talan bike.<ref name=":3">{{Jêder-kitêb |sernav=The encyclopaedia of Islam. 8: Ned - Sam |weşanger=Brill |tarîx=1995 |isbn=978-90-04-09834-3 |cih=Leiden }}</ref> Nasr ed-Dewle aavahiyên bajêr hilwdiweşîne, agir bi bajêr dixe û bi bi hêştiran tiştên giranbiha hildigire û bi xwe re dibe. Li gorî Skylitzes, Maniakes dîsa dikare wê gavê kelehê bi dest bixe û bi gazîkirina hêzên derve tevahiya bajêr ewlehî bike.<ref name="Tonghini2021" /> Di meha gulana sala 1036an de mîrê [[Numeyrî]] Ibn Weththab bajar talan dike û Edessayê dagir dike lê keleha bajêr di destê garnîzona bîzansê de dimîne.<ref name=":4">{{Jêder-kitêb |sernav=The encyclopaedia of Islam. 8: Ned - Sam |weşanger=Brill |tarîx=1995 |isbn=978-90-04-09834-3 |cih=Leiden }}</ref> Di sala 1037an de peymana aşitiyê hat îmzekirin ku di bin şert û mercên peymanê de, Edessa rasterast dikeve bin kontrola bîzansê û bajêr careke din dîsa ji nû ve vedigere rewşa aramiya xwe ya berê.<ref name=":4" /> Di vê demê de Edessa dibe fermandariyekê girîng a bîzansê ku di bin rêzek katepanos û dûkan de tê bireve birin.<ref name=":2" /> Hatiye texmînkirin ku tevahiya herêma li derveyî Firatê ya di bin kontrola "Dûkeya" Edessayê de ji çend kelehên li bakurê çem pêk tê.<ref name="Tonghini2021" /> Di vê demê de "hê jî li bajêr gelek xirîstiyanan jiyan dikirin".<ref name=":4" /> [[Wêne:Map County of Edessa 1098-1131-en.svg|thumb|çep|Di navbera salên 1098 û 1131ê de nexşeya Rêveberiya Edessayê.]] Di salên 1065-6 û 1066-7an de ji aliyê serokê tirk Xurasan-Salar ve rastî êrîşan tê.<ref name=":3" /> Di 10ê adara 1071ê de bi dorpêçkirina 50 rojan ji bo dagirkirina bajêr Riha ji aliyê serkirdeyê selçûqiyan AlpArslan ve hatiye dorpêçkirin.<ref name="Tonghini2021" /> Piştî Şerê Milazgirê dihat xwestin ku Edessa radestî selçûqiyan were kirin lê împeratorê bîzansê [[Romanos Diogenes]] ji erk hate avêtin û di nav kaotîka siyasî de katepano Paulus li gel împeratorê nû cih digire.<ref name=":4" /> Di sala 1077 û sala 1078an de [[Basil Apokapes]] bajêr dorpêç dike û Edessayê bidest dixe û parêzgerê bîzansê Leo Diabatenos ji karê wî dûr dike.<ref name="Tonghini2021" /> Basil Apokapes nûnerê Philaretos Brachamios bû ku Philaretos Brachamios nûnerê sereke yê bîzansê bû û li herêmê ji Mereşê hikum dikir lê belê Basil Apokapes jî bi awayekê serbixwe Edessayê birêve dibir.<ref name="Sinclair1990" /> Di sala 1081-1082an de [[Xusrew]] bajêr dorpêç dike lê bi ser nakeve.<ref name=":3" /> Bajêr ji aliyê kesekî ji qederê saleke bajêr tê bireve birin. Piştre yekî yewnanî wekî parêzgerê bajêr hatiye erkdar kirin û pênasa ''parakoimomenos'' li wî hatiye kirin ku pişt re di heman êvarê de ji aliyê karbidestekî bi navê Barsauma ve hatiye kuştin.<ref name="Tonghini2021" /> Lêbelê bajêr bi taybetî di rewşek xeternak de bû ku "di navbera du blokên axa uqeyliyan de girtibû" û ew bi taybetî ji ber êrîşên selçûqiyan rewşa bajêr xetere bû. Di sala 1086-7an de siltanê selçûqiyan Yekem Malik Şah di dema dagirkirina Surîyê de serleşkerê xwe Buzan şand da ku bajêr dagir bike. Li gel hewlên dagirkirina selçûqiyan Barsauma sê mehan bajêr diparêze û piştre bajar di adara sala 1087an de ji aliyê selçûqiyan ve hatiye dagirkirin.<ref name="Tonghini2021" /> Mîrê numeyriyan Waththab ibn Sabiq di sala 990an de serxwebûna xwe ragihand û Edessayê di destpêka desthilatdariya xwe de dagir dike û pismamê xwe Uteyr wekê parêzgerê bajêr erkdar dike. Uteyr yekê bi navê Ehmed ibn Muhammed wek ''naib'' (cîgir) xwe li vir bi cih dike lê paşê ew wî dikuje. Ji ber ku Ehmed ji gelên herêmê re gelek baş bû kuştin wî dibe sedema windabûna populeriya Uteyr di nav gelên herêmê de. Di sala 1025-6an de şêniyên bajêr serî hildidin û serî li mîrê [[Xanedana Merwaniyan]] a Diyarbekirê didin. Di destpêkê de Nasr Xanedaniya Merwaniyan kesekî bi navê Zengî li Edessayê wek cîgirê xwe destnîşan dikin lê Zengî di sala 1027an de dimire. Di vê navberê de Uteyr hatibû kuştin. Vê carê Xanedaniya Merwaniyan du cîgir erkdar dike ku bi hev re Edessayê kontrol bikin. Yek ji wan kurê Uteyr bpbi tenê bi navê "Ibn Uteyr" dihate naskirin wekî berbirsê keleha mezin tê erkdar kirin û yeka din jî bi navê Şibled-Dewle ji bo ku berpirsiyarê keleha piçûk hatiye erkdar kirin.<ref name=":4" /><ref name=":2" /> Di cotmeha sala 1031ê de generalê bîzansî George Maniakes Edessayê zeft dike ku ev yek dibe bidestxistina xaka dawî ya girîng ku ji hêla Împeratoriya Bîzansê ve li ser axa Mezopotamyayê hatiye bidestxistin. Hesabên vê bûyerê ji hev cuda ne. Li gorî vegotineke Îbn Uteyr bi Maniakes re ketibû nava danûstandinan û niyeta xwe yê firotina kelehê jê re gotibû. Tê dîtin ku xwesteka wî ya firotanê ji ber gefa Şibl ad-Dewle bû. Lêbelê li gorî guhertoya John Skylitzes Maniakes bertîl dabû Salman (cîgirê Nasred-Dewle) ku nîvê şevê bajêr radestî wî bike. Di vê rewşê de tê payîn ku Selman yan li ser Îbn Uteyr hinek desthilatdar bûye yan jî wî ji kar derxistiye.<ref name="Tonghini2021" /><ref name=":1" /> Maniakes çend salan berpirsiyariya Edessayê hildigire û li gorî Honigmann û Bosworth bîzansî bi qismî otonom in ku tenê salekê baca salane dişînin Konstantînopolê.<ref name=":4" /> Ji aliyê din ve dema ku Skylitzes behsa vê yekê dike ku "Maniakes salane 50 pound [zêr] bacê ji împerator re dişîne" ku Niccolò Zorzi dibêje ku "ev nayê vê wateyê ku Edessa 'ji Bîzansê ji serbixwe be." Keleh di demekê de wekî "Keleha Maniakes" hatiye nas kirin.<ref name="Tonghini2021" /> ==== Serdema eyûbiyan ==== [[Wêne:Umar Farrukh's Salah ad-Din.png|thumb|Serekê Împeratoriya Eyûbîyan [[Selahedînê Eyûbî]].]] [[Selahedînê Eyûbî]] di sala 1182an de piştî dorpêçkirina bajêr Rihayê digire û paşê jî kelehê di demê cûda yek bi yek dorpêç dike bidest dixe.<ref name="Tonghini2021" /> Piştre Selahedîn Eyûbî Muzaffar al-Din Gökböri tevî Herranê wek waliyê Rihayê erkdar dike. Di serdema Selahedîn de katedrala melkiyan hatiye hilweşandin ku beşek ji bo kela Rihayê wek melzemeyê avahiyê hatiye bikaranîn û hinekî jî dişînin Herranê.<ref name=":2" /> [[Xanedana Eyûbiyan|Împeratoriya Eyûbîyan]] di esasê xwe de wekî "konfederasyona mîrektiyan a xanedaniyê bû ku di bin desthilatdariya mîrekî sereke de yekpar bû. Di dema Selahedîn de, wî mîrektiyekê li Herranê ava kir ku Riha beşek ji vê mîrektiyê bû. Piştî Muzaffar al-Din Gökböri, [[Mîrektiya Herran û Rihayê]] jî di destê birayê Selahedînê Eyûbî Adil de bû ku paşê wek sultanê eyûbiyan bi xwe hikum dike.<ref name=":1" /> Di dema desthilatdariya eyûbiyan de bi qasî 24.000 nifûsa Edessayê hebû.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Labour in the medieval Islamic world |paşnav=Shatzmiller |pêşnav=Maya |weşanger=Brill |tarîx=1994 |isbn=978-90-04-09896-1 |cih=Leiden New York Köln |series=Islamic history and civilization }}</ref> Di hezîrana sala 1234an de bajar ji aliyê artêşa sultanê selçûqiyan Kayqubad I ve hatiye dagirkirin û şêniyên bajêr sirgûnî [[Anatolya]]yê tê kirin lê di nava çar mehan de ji aliyê mîrê eyûbî Kamil ve careke din ji dagirkirina selçûqiyan tê rizgar kirin.<ref name=":3" /> Di demek kurt de bi fermana [[Kamilê Eyûbî]] careke din dîsa keleha bajêr tê rizgar kirin û jiyana kelehên tê aram kirin.<ref name=":1" /> === Serdema nûjen === [[Wêne:Balikli Göl 03.jpg|thumb|çep|Dîmenek ji Gola Masiyan, Riha, [[Bakurê Kurdistanê]].]] Ji ber pêşveçûna bazirganiyê û hilberîna çandiniyê li bajêr di 1500î aboriya bajêr pêş dikeve.<ref name="Tonghini2021" /> Li gundan "berfirehbûna zeviyên çandinî û niştecihbûyî" zêde dibe ku di encamê de hilberînên zêde gihîştin bazarên bajêr. Di vê navberê de bazirganiya karwanan jî berdewam dike ku çalakiyên bazirganî teşwîq bike – Riha li ser riyên bazirganiyê yên di navbera Îran û Helebê dibe deverek girîng.<ref name="Tonghini2021" /> Ji ber dewlemendiya Rihayê ji ber ku niştecihên bajarên derdorê dikişand nifûsa Rihayê zêde dibe.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1571an de raporek hikûmetê diyar dike ku piraniya karmendên hikûmetê ku girêdayî rêveberiya parêzgeriya Diyarbekirê ne li Rihayê dijîn.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1586an de, desthilatdarên osmanî ji herêmên ku berê girêdayî Eyaleta Diyarbekirê bûn, parêzgeha Reqa ava dike û Riha di vê parêzgeha nû de dibe “navenda hêza aborî û siyasî”.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Winter |pêşnav=S. H. |tarîx=2009 |sernav=The Province of Raqqa under Ottoman Rule, 1535–1800: A Preliminary Study |url=https://www.academia.edu/3809120 |kovar=Journal of Near Eastern Studies |cild=68 |hejmar=4 |rr=253 |issn=0022-2968 }}</ref> Di heman demê de dewlemendiya bajêr bala şêlankar û eşîrên koçer dikişîne ser xwe.<ref name="Tonghini2021" /> Raporeke ji meha cotmeha sala 1565an nîşan dide ku gundên dewlemend û qelebalix ên li derdora Rihayê ji ber ku têne şêlandin û raporek din a ji meha mijdara sala 1588an nîşan dide ku li herêmê serhildanek mezin a eşîrên bedewiyan rû daye. Li seranserê salên 1500î ev bi piranî pirsgirêkekê herêmên gundewar bû ku Riha ji ber vê yekê bi bandor nedibû. Ev yek di dema Serhildanên Celaliyan de ku di dawiya sedsalê de ku Riha dibe qada şer hatiye guhertin.<ref name="Tonghini2021" /> Di derbarê bajêr de yek ji tomarên dîrokî geroknameya gerokê sedsala 16an [[Ewliya Çelebî]] ye.<ref name=":3" /> Çîroka herî berfireh di sedsala 16an de ji aliyê Ewliya Çelebî ve hatiye nivîsandin ku di dema Hera xwe yê [[Kurdistan]]ê de di sala 1646an de çûye bajêr. Ewliya di qeroknamyea xwe de nivîsiye ku 2 hezar û 600 avahî li beşa kelehê ya bajêr hejmartiye û nifûsa giştî ya bajêr 1566 kes texmîn kiriye.<ref name=":3" /> Di vê demê de li Rihayê avahiyên ku bi giştî ji kerpîçan hatibûn çêkirin hebûn. Ewliya li bajêr 22 mizgeft, 3 medrese û 3 zawiye tomar kiriye û çend xanên wekî Xana Yêmiş, Xana Deriyê Semset Xana Hecî İbrâhim Xana Deriyê Beg û Xana Sebîl di qeydên xwe de nivîsiye. Her wiha wî nivîsiye ku li bajêr 400 dikan û çend kargeh hene.<ref name=":3" /> [[Wêne:Urfa Castle 02.jpg|thumb|Dîmenek ji Keleha Rihayê.]] Di heman demê de Ewliya Çelebî nivîsiye ku li Rihayê karxaneyek hebû ku çermê marokîn yê zer ê bi kalîte hatiye hilberandin. Tavernier bal kişandiye ser hilberînên çermê bajêr û aniya ziman ku ligel bajarên [[Toqad]] û [[Amed]]ê yek ji hilberîna çermên marokîn ên herî baş li bajêr hatiye çêkirin. Riha di vê serdemê de ji bilî hilberînên çermê bi qumaşên xwe yên pembûyê jî navdar bû. Di derbarê Rihayê de agahiyên di sala 1700an de kêm in lê tenê yek jêderka qeydên darayî yên Mizgefta Riwvaniye ya nû heye. Ev milkên waqfê yên ku ji mizgeftê re hatine destnîşankirin di nav de dikan, baxçe, aşxane, serşokên giştî û her weha agahdarî di derbarê kirêdaran û kirêyan hene. Li vir, li ber medreseyê baxçê tuyan hebû û her wiha sûkeke geş û hindik cihê vala yê ji bo kirîkirinan hebû.<ref name="Tonghini2021" /> Li ser bingeha gelek belgeyên aborî û bacê dixuye ku Rihayê di salên 1750an de rastî çend tengasiyan hatiye û li bajêr xizanî çêbûye. Yek ji pirsgirêkên herî zêde şêlandinên berbelav bû ku hem hilberîna çandiniyê li herêmên gundewarî asteng kir û hem jî rê li ber vejandina aborî digirt.<ref name="Tonghini2021" /> Di sala 1780an de bajêr bi tûşbûneke giran vebayê dikeve ku di encamê de gelek kes mirine.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.sanliurfa.bel.tr/files/1/bsb_sonra/urfaca_urfalica.pdf |sernav=Dîroka Rihayê }}</ref> Di şerê navxweyî yê Sûriyê de bi hezaran penaberên sûrî ku ji ber şer direvin [[Bakurê Kurdistanê]] û deverên din ên Tirkiyeyê hêjmareke girîngên ji penaberên surî li Rihayê bi cih bûne. Riha yek ji bajarên [[Bakurê Kurdistanê]] ye ku bi alikariya rayedarên dewleta tirk di dema şerê navxweyî ya Sûriyeyê bibû navenda cihadîstên ku li hemberê ereb û kurdên Sûriyê şer kirine.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.hurriyet.com.tr/cihad-in-yolu-urfa-dan-gecer-36365778 |sernav=Rêya cîhadê di Rihayê re derbas dibe |malper=www.hurriyet.com.tr |tarîx=2015-02-19 |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr |paşnav=ELVEREN |pêşnav=Muammer }}</ref> Li gorî gelek belgeyên ku hatine bîdestxistin bi taybetî endamên [[DAÎŞ]]ê ku li [[Rojavayê Kurdistanê]] li hemberî Kurdan şer dikirin ku di dema şer de birîndar bûne bi talîmatên rayedarên hikûmeta [[Recep Tayyip Erdoğan]] ve li nexweşxaneyên Rihayê haine dermankirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.evrensel.net/haber/89616/urfada-isid-uyeleri-mi-tedavi-ediliyor |sernav=Endamên DAIŞê li Rihayê tên dermankirin? }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://sendika.org/2015/01/isid-cetecileri-urfadaki-hastanede-tedavi-goruyor-240758 |sernav=Endamên DAÎŞê li nexweşxaneya Rihayê tên dermankirin |malper=sendika.org |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr }}</ref> Riha yek ji bajarên Bakurê Kurdistanê ye ku di sala 2023an de ji ber [[Erdheja Gurgum û Dîlokê 2023|Erdheja Gurgum û Dîlokê]] bi bandor bûye ku di erdhejê de 466 avahî hatin xwarê, 4663 kes birîndar dibin û 301 kesan jî jiyana ji dest dane.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.edessatv.com/haber/19115322/depremlerde-urfada-kac-kisi-hayatini-kaybetti |sernav=Di erdhejê de li Rihayê de çend kes jiyana xwe jidest dane? |malper=Edessa TV |tarîx=2024-02-06 |roja-gihiştinê=2024-09-24 |ziman=tr }}</ref> === Kronolojî === ==== Berê zayînê ==== * 2000 - 1300 Dema [[mîtanî]] û [[hûrî|hûriyan]] * 100 - 612 Dema [[Asûrî|asûriyan]] * 612 - 550 Dema [[med]]an * 550 - 332 Dema [[pers]]an * 332 - 313 Dema [[makedoniyan]] * 132 hikumdariya [[Osroene]] ==== Piştê zayînê ==== * 117 - 395 Dema [[Împeratoriya Roma]] * 395 Dema [[bîzans]]iyan * 639 Dema [[ereb]]an * 985 Dema [[Xanedana Merwaniyan|merwaniyan]] * 1071 Dema [[selçuk]]iyan * 1174 Dema [[Xanedana Eyûbiyan|eyûbiyan]] * 1514 Dema osmaniyan == Erdnîgarî == [[Wêne:Göbekli_Tepe_-_landscape.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:G%C3%B6bekli_Tepe_-_landscape.jpg|thumb|Derûdora Rihayê ku ji [[Girê Mirazan]] tê dîtin]] Ji xeynî hêjayiyên xwe yên dîrokî, xwezaya Rihayê him li cîhanê him jî li welatê me cihekî girîng digire û di hundirê xwe de ajalên gelek nadîr xwedî dike. Riha li sînorê di navbera qûntara [[Toros|çiyayên Torosê]] û deşta mezin a [[Mezopotamya]]yê de ye. Bi giştî ev her du herêm li başûrê Rihayê digihêjin hev, lê li derdora [[Herran]]ê deşt ber bi bakur ve dirêj dibe û di çiyayan de dikeve. Li goşeyê bakur-rojavayê deşta Herranê, dirêjbûneke din li deştê heye, vê carê ber bi rojava ve diçe. Riha di vê dirêjahiya duyemîn a deştê de ye, li pişt girên li kêleka wê ya başûr veşartiye.<ref name="Sinclair 19902">{{Jêder-kitêb |sernav=Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey, Volume IV |paşnav1=Sinclair |pêşnav1=T. A. |weşanger=The Pindar Press |tarîx=1990 |isbn=0-907132-52-9 |cih=London |url=https://books.google.com/books?id=6CMnEAAAQBAJ |roja-gihiştinê=20 adar 2022 }}</ref>{{rp|1}} Çemek biçûk di Rihayê re diherike.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|2}} Ev çem piştî meyla xwe ya ji bo lehiyê bi navê ''Daisan'' an jî "çemê gewr" tê nasîn.<ref name="Unfinished">{{Jêder-kitêb |sernav=Unfinished: The Anthropology of Becoming |paşnav1=Purcell |pêşnav1=Bridget |weşanger=Duke University Press |tarîx=2017 |isbn=9780822372455 |cih=United States |paşnavê-edîtor1=Biehl |pêşnavê-edîtor1=Joao |beş=Rebellious Matter |roja-gihiştinê=4 çiriya pêşîn 2022 |paşnavê-edîtor2=Locke |pêşnavê-edîtor2=Peter |urlya-beşê=https://books.google.com/books?id=Pfk9DwAAQBAJ&dq=urfa+economy&pg=PT138 }}</ref>{{rp|136}} Îro, ''Daisan'' di kenaleke ku mirov çêkirî re derbas dibe ku li aliyê bakur û rojhilatê bajarê kevin ê dîwarkirî dişopîne. Berî ku kanal were çêkirin, her çend, rêça xwezayî ya çemê li aliyê rojavayê bajarê kevn bû, paşê berê xwe da rojhilat.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|2}} Beşek ji qursa berê wekî hewza masiyan a bi navê ''Birket Îbrahîm'', ku kevneşopî bi pexemberê [[Îbrahîm]] re têkildar e, dimîne. Li başûrê çemê kevin kanî di şikeftekê de heye ku niha bûye mizgeft.<ref name="Sinclair 19902" />{{rp|3, 6}} Pîvana erdê parêzgehê 18.584&nbsp;km² ye. Erdê herêmê % 22,0 ji çiyan, % 16,3 ji deshtan û % 61,7 jî ji platoyan pêk tê. Li herêmê genim, ceh, nîsk, pembo, tirî û bi taybetî jî van salên dawî sebze û mewê jî li herêmê tên çandin. === Çiyayên herêmê === Kismek ji çiyayê [[Qerejdax]]ê (1919 m) dikeve hundurê hudûdên herêmê. Çiyayê bilind li herêmê tunene. Navên çiyayên herî girîng wiha ne: * Çiyayên [[Takurtukir]] (1222 m) * [[Tektek]] (801 m), * [[Nemrûd]] (800m) * [[Arat]] (771 m) === Deşt, zozan, gelî û ajal === Derê ku em jê re dibêjin deşt li vir peyda ye. Di deştan de dar tune ne, bi tenê riweyên giyayî yên ku wek firkên yeksalî mezin dibin hene. Dema ku meriv ji dûr ve lê dinêre, tu ajal nayên xuyane û ev der wek col xuya dike û mixabin ajalên ku tê de dijîn nayin zanîn. Di deştan de gelek ajalên cûda yên ku cinsên xwe pir kêm bûne tê de dijîn. Wekî gumgumokên mezin ên 1.5 metreyî, keftarên ku tenê di belgefîlman de serê xwe li hemberî şêran radikin û kergezên ku bejnê wan digihêje 2 metreyan. Sedemên ku ev ajalan nayin zanîn ev e ku ewan, ji ber ku di deştan de dijîn, xwe baş vedişêrin û hinek ji wan tenê di şevan de aktîf dibin e. Lê belê heger meriv hinek baldartir i vê deştê dinêre wê meriv karibe ev ajalên cûda û zindî yên ku xwe veşar dikin bibîne. Ev yek jî ferqa di nava nêrîn û dîtinê de ye. Navên deştên Rihayê wiha ne: * Deşta [[Xarran]]ê; Mezinbûna deştê 2750&nbsp;km² ye. * Deşta [[Wêranşar]]ê; Li rojhilatê deşta Xaranê ye. Mezinbûna wê 1200&nbsp;km² ye. * Deşta [[Sirûc]]ê; li rojava yê deşta Xaranê ye, mezinbûna wî 700&nbsp;km² ye. * Deşta [[Curnê reş]] li rojavayê Qerejdax e. Ajalên herî balkêş ên ku xwe di deştan de vedişêrin ev in: * [[Keftar]] * [[Varana deştan]] ([[Varanus griseus]]) * [[Kergez]]ê bicûk ([[Neopbron percnopterus]]) * [[Jojî]]ya guhdirêj ([[Hemiecbinus auritus]]) Herwiha, navên ajalên din ên taybet: * [[Kelaynak]] (teyrên sergurî) * [[Kew]] û [[kîvroşk]] * Xezal * Rûvî === Çem û gol === * [[Ferat|Çemê Feradê]]; Çemê herî mezin yê Kurdistanê ye. Ji erdên Semsûrê dikeve hundirê hudûdên Rihayê. Çem di nav sê welatan de diherêke û wala dibe Xelîca Besra yê. Çemên Culap, Cavsak, Belih, Xabûr û Zengeçûr şaxên Feradê ne û di herêmê ve diherikin. * [[Gola Masiyan, Riha]]; 150m dirêj û 39 m fireh e. Li mizgefta Xelîl el-Rehmen e. Mehsiyên hundirê golê pîroz in û ji alî gel ve nayin girtin. * Gola Aynîzeliha; 50 m dirêj û 30 m fireh e. Mehsiyên hundirê golê pîrozên û ji alî gel ve nayine girtin. * Gola mezin û ya biçûk ji golên din yê herêmê ne. * Gola [[Bendava Rihayê]] === Avhewa === Rihayê xwedî avhewaya germê havîna (Köppen: Csa, Trewartha: Cs) Deryaya Navîn navîn e. Di mehên havînê de, germahiya navînî ya bilind bi gelemperî ji 40&nbsp;°C (santîgrat) ê derbas dibe ku bajêr di mehên havînê de dibe yek ji bajarên herî germ ên cîhanê ye ku yek ji bajarên ger ên di nav deverên ku li herêmên hişk an nîv-hişk nînin. Bajêr di mehên zivistanê de hênik û bi kêmî ve şil e ku hinek caran ber dibare û cemed çêdibe. Bihar û bi payîzan germ û bi pîvana navînî zuha ye. Germahiya herî bilind a tomarkirî bi pîvana 46,8&nbsp;°C ê di 30ê tîrmeh sala 2000an de hatiye ragihandin. Germahiya herî nizim a tomarkirî bi pîvana -12,4&nbsp;°C ê di 9ê sibata sala 1932an de hatiye ragihandin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=H&m=SANLIURFA |sernav=Statîstîkên avhewaya Rihayê }}</ref> {{Avûhewa | TABLO = | DIYAGRAM GERMAHÎ = | DIYAGRAM BARÎN = | DIYAGRAM BARÎN BILINDÎ = 230 | ÇAVKANÎ = [https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=H&m=SANLIURFA Statîstîkên avhewaya Rihayê] | Sernav = Germahî û barîna nîvekî ya mehane yê Êlihê | Cîh = Riha, Bakurê Kurdistanê <!-- nîveka Bilinditirîn Germahiya mehê bi °C --> | bgRêb = 10.3 | bgReş = 11.8 | bgAda = 16.7 | bgAvr = 22.6 | bgGul = 29.0 | bgPûş = 35.1 | bgTîr = 39.0 | bgGel = 38.5 | bgRez = 34.1 | bgKew = 27.0 | bgSer = 18.2 | bgBer = 12.1 <!-- nîveka Nimztirîn Germahiya mehê bi °C --> | ngRêb = 2.5 | ngReş = 3.0 | ngAda = 6.4 | ngAvr = 10.9 | ngGul = 16.0 | ngPûş = 21.3 | ngTîr = 24.9 | ngGel = 24.4 | ngRez = 20.4 | ngKew = 15.1 | ngSer = 8.4 | ngBer = 4.3 <!-- Germahiya Nîvekî ya mehê bi °C --> | gnRêb = | gnReş = | gnAda = | gnAvr = | gnGul = | gnPûş = | gnTîr = | gnGel = | gnRez = | gnKew = | gnSer = | gnBer = <!-- Barîna Nîvekî ya mehê bi mm --> | bnRêb = 76.7 | bnReş = 70.3 | bnAda = 63.9 | bnAvr = 40.9 | bnGul = 26.2 | bnPûş = 4.2 | bnTîr = 0.9 | bnGel = 1.2 | bnRez = 4.1 | bnKew = 27.7 | bnSer = 50.2 | bnBer = 67.5 <!-- nîveka hejmara Rojên bi Tavik a hemû mehan bi st/r --> | rtRêb = | rtReş = | rtAda = | rtAvr = | rtGul = | rtPûş = | rtTîr = | rtGel = | rtRez = | rtKew = | rtSer = | rtBer = <!-- nîveka Germahiya Avê (okyanûs, gol, hwd.) ya mehê bi °C --> | gaRêb = | gaReş = | gaAda = | gaAvr = | gaGul = | gaPûş = | gaTîr = | gaGel = | gaRez = | gaKew = | gaSer = | gaBer = <!-- nîveka Rojên bi Baran ji bo hemû mehan bi r --> | rbRêb = | rbReş = | rbAda = | rbAvr = | rbGul = | rbPûş = | rbTîr = | rbGel = | rbRez = | rbKew = | rbSer = | rbBer = <!-- Hêwîtiya Nîvekî ya hemû mehan bi % --> | hnRêb = | hnReş = | hnAda = | hnAvr = | hnGul = | hnPûş = | hnTîr = | hnGel = | hnRez = | hnKew = | hnSer = | hnBer = }} == Aborî == === Serwetên bin erdê === Herêm ji alî madenan ve ne dewlemend e. Li Rihayê tenê fosfat û malzemên ji bo tûxla û kiremîdan ji bin erdê dertên. == Çand û huner == === Ol û civak === Bajerê Riha yê wek '' Bajarê [[Pêxamber]]an '' tê naskirin. Li gor rîvayetê gava [[Adem]] û [[Hewa]] ji bihûştê ên qewrandin, tên li Xaranê bi cih dibin. [[Îbrahîm]] pêxember, [[Eyûb]] pêxember û [[Îsa]] pêxember jî li herêmê mane. Li herêmê Misilmantî ji [[elewî]] û [[sunnî]] yan pêk tê. Kurd, Ereb û Tirk piranî ya serjimarê diafirandin. Gelê Rihayê zêdetir bi çandinî û ajalkariyê ve mijûl e. Têkiliyeke mezin nîşanî bezirganiyê nedaye û jiyana wan bi piranî li gundan domiya ye. Ji ber wê yekê ku çanda feodaltiyê û axatiyê serdest maye. Jiyan ji bajarvaniyê û şaristaniyê wêdetir di çanda gundan de girtî maye. Loma jî ji bilî vîn û biryara kes zêdetir bîryara civak û eşîrtiyê li ser dest maye. Her wiha li hemberî gotina mezinên civakê an jî eşîrê zêdetir bervêdan pêk nehatiye. === Xwarinên herêmê === Herêm ji alî xwarinan pir dewlemend e. Xwarinin herî pir li herêmê tên xwarin kutilkên dagirtî, Acîn(çîkifte), beqlewe, kunefe (qedayif), kebeb û lehmecun nin. Taybetiyek herêmê jî xwarina îsotên tûj yên sor in ==== Aqît (reçela îsotê sor) ==== Reçela îsotê Rihayê an jî bi devoka Rihayiyan Aqît navê berekê ji pêjgeha kurdî ye û bi heqîqî ji îsotên tûj ên Rihayê tê çêkirin. Parêzgeha Rihayê bi îsotên xwe yên sor û tûj bi nav û deng e, lewra tê gotin ku gelê Rihayî ji tûjbûna xwarinan pir hez dikin. Ewqas ku, gotineke pêşiyinan dibêje 'Li Rihayê îsot êmzika bebikan e'! Ji ber vê yekê îsot beşeke girîng a xwarin û pêjgeha Rihayê ye. Herwiha, aqît jî, ji bo tûjkirinê weke sos an jî baharata gelek xwarinan tê bikaranîn. Ji bo aqîta îsotan divê ev malzeme hebin: 1&nbsp;kg ji îsotên tûj ên sor, 1 kefçiya çayê ji darçîn, nîv bardaxek ji rûna zeytûnê û nîv kefçiya çayê ji îsota reş. Berî her tiştî îsotên sor divê bên şuştin, birrîn û ji dendikan pakkirin. Piştre îsot ji makîneya goştan tê derbaskirin û di amanekê de tê komkirin. Ji bo ku ava xwe kêmtir be xwê dixin nav, tev didin û li ber rojê rêdixin. Paşê îsota reş, darçîn û rûna zeytûne li ser ve tal dikin û baş tev didin. Êdî reçela îsota sor - an bi navê xwe yê otantîk 'aqît' - ji bo pêjgehê amade ye û kare wek 'etûr an jî sos bê xwarin. === Kincên herêmê === Di serê jinan de sharpeyek (yamshak) hene. Keçên ciwan kofiyek bi sharpeyek sipî (neçek) li serê xwe dikin. Li ser fîstanên dirêj, çakêtek dirêj tê li xwe kirin. Îshlik bê yaxe nê. SHalwarên ku jêra wan teng di bin fîstan de tê li xwe kirin. Di nigan de gorên hirî û pêlavên lastîk yê resh hene. Zilamên herêmê entariyên ber wan girtî li xwe dikin. Çakêt, shalwar û îshlik jî li hinek deveran li xwe dikin. Di serê zilaman de "egalên sipî" hene. Di nigan de "qondere" yan jî " lastîkên resh" tê li xwe kirin. == Çûnûhatin == Li Riha balafirgehek heye û navê wê [[Balafirgeha GAP'ê]] ye. == Navdarên bajêr == {| class="wikitable" style="font-size: 95%;" |- style="text-align:center;" ! # ! Kes ! Pîşe |- | 1 ||[[Abdullah Öcalan]] ||[[Siyasetmedar]] |- | 2 ||[[Ferhat Göçer]]||[[Stranbêj]] |- | 3 ||[[İbrahim Tatlıses]]||[[Hunermend]] |- | 4 ||[[Mahmut Tuncer]]||[[Hunermend]] |- | 5 ||[[Murat Karayılan]]||[[Fermandar]] |- | 6 ||[[Müslüm Gürses]]||[[Hunermend]] |- | 7 ||[[Nabî]]||[[Hunermend]] |- | 8 ||[[Qazanci Bedîh]]|| |- | 9 ||[[Şivan Perwer]]||[[Hunermend]] |- | 10 ||[[Yılmaz Güney]]||[[Lîstikvan]] |} == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Kategoriya Commonsê ya biçûk}} {{Navçeyên Rihayê}} {{Bajarên Kurdistanê}} {{Bajarên Tirkiyeyê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Koord|37|10|02|N|38|47|45|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Bajarên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Herêma Başûrê Rojhilatê Anatolyayê]] [[Kategorî:Keyaniyên berê]] [[Kategorî:Riha (navend)]] k67bz5v2r6ycuvbvk2mnyoti4i6htk9 0 3545 1944971 1853673 2025-07-10T13:22:48Z Penaber49 39672 1944971 wikitext text/x-wiki {{Kurd}} [[Wêne:Dengbêj Silêmanê Dengizî.jpg|thumb|Dengbêjê kurd [[Silêmanî Dengizî]]]] '''Dengbêjî''' stranên kevneşopiya [[çand]]a [[kurd]]an e ku bûyerên evînî, lehengî û hwd bi stranên bê-enstrûman ji aliyê hûnermendên dengbêj ve hatine gotin û hatine tomarkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.karar.com/dengbej-nedir-1600837 |sernav=Dengbêj nedir? |malper=KARAR |ziman=tr |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> Di dîrokê taybetiyek girîng e ku bûyerên dîrokî bi nivîskî ne, bi gotinên stranên dengbêjî aliyê hûnermendên dengbêja ve hatine tomarkirin. Dengbejên [[Kurd]] bûyerên dîrokî wekê helbest tomar kirine ku ev tomar bûne sedem ku gelek bûyerên dîrokî heya sedsala 20an hatiye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.otekileringundemi.com/manset/yasak-bir-dilin-anlaticilari-dengbjler-h10572.html |sernav=Yasak Bir Dilin Anlatıcıları: Dengbêjler |paşnav=Gündemi |pêşnav=Ötekilerin |malper=https://www.otekileringundemi.com/ |ziman=tr |urlya-arşîvê= |rewşa-urlyê= |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> == Dengbêj == [[Wêne:Mala Dengbêjan Amed 2010.JPG|thumb|Komek ji civata dengbêjan li Mala dengbêjan, li Amedê.]] Dengbêj ew kesin ku bûyerên lehengî, evînî an îxanetî ku li deverên Kurdistanê qewimî ne bi şêwazeke lîrîk û meqam di nava civatan de dibêjin. Di vir de deng bi wateya ``xeber, nûçe`` ye. Ne bi maneya hes û seda ye. Dengbêj mirovên gerok bûn. Pirr dereng nîne, dibe ku hîna çend salan pêşta, dengbêjên bi nav û deng gund bi gund, bajar bi bajar digeriyan û li kûçan, li ser bêderan, li koşkên axan û began, li konên reş yên koçber û bertiyan, hemû mirov li dor xwe kom dikirin, ji wan ra çîrokên û kilamên li ser dilan, şer û mêrtiyê digotin. Bi vî avayî li gundekî demekî kurt disekiniyan û hinek bibe jî jiyana reş yê mirovan şa dikirin. Meriv kare dengbêjan bike du bes: ''çirokbêj'' bi giranî çirokan dibêjin û beytbêj jî helbestan dixwîne. Herwiha, li Kurdistana rojhilat ji dengbêjan re lavjebêj tê gotin û cend dengbêjênherî nas ji Qafqasyayê (Ermenistanê) ne. Carina dengbêj kilam û cîrokên xwe bi alîkariya dûdûk/qernetê, tembûr û enstrumanên din didin xwandin. Li hêla din da çand û zimanê kurdî di hêla dengbêjiyê da, yanê di hêla gotin, kilam, stran û çîrokan da pirr dewlemend bûye. Zimanê kurdî bi gotinên dengbêjên hêja hettanî roja îro hatîye û wunda nebîye. Gava ku em îro hîna kurdî qise dikin, va kerrî pirrî ji saya dengbêjan e. Kilamên li ser [[Filîtê Quto]], [[Lawikê Metînî]], [[Memê Alan]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Derwêşê Evdî]], [[Bavê Fexrîya]], [[Bavê Bexçet]], [[Xalê Cemîl]], [[Geliyê Zîlan]], [[Şerê Ûriz]], [[Xezalê]], [[Têlî (klam)|Têlî]] nav kurdan gelek bi nav û deng in. == Mijarên sereke yên dengbêjiyê == Kok û pêkhatina gelê kurd, serhildan û azadî hin mijarên herî girîng ên kilamên dengbêjiyê ne. Tê bawerkirin ku kurd xwe di demên berî zayinê de li çiyayên Zagrosê bi cih kirine û piştre rojhilata navîn ji xwe re kirine welat. Îro gelek texmîn û çîrokên populer di derbarê vê yekê hene ku kurd neviyên sumeran, mediyan yan jî ûrartiyan in. Li hemberî vê yekê efsaneyên dîrokî yên sedan salî hene ku wergeriyane kevneşopan û bûne beşeke çandî ya kurdan. Helbestvanê faris Fîrdewsî (940 - 1020) di berhema xwe ya bi navê Sahname de behsa çîroka hesînkar Kawa dike, yê ku li dijî Dehaqê zalim serî rakiriye. Heman çîrok ji aliyê dîroknasê kurd Şerefxan di sala 1597'an de hate nivîsandin û ev berhem wek çavkaniya herî bedew a dîroka gelê kurd tê hesibandin. Li gorî Şerefxan, gelê kurd neviyên keç û xortan in, ên ku ji Dehaqê zalim hatin xilaskirin. Pişre Kawayê hesînkar serhildaneke serkeftî li dijî Dehaq pêk anî û Dehaqê kuşt.<ref>Martin Strohmeier, Lale Yalçin-Heckmann: ''Die Kurden. Geschichte, Politik, Kultur.'' (Gelê kurd. Dîrok, siyaset, çand). München 2010: Beck. ISBN 978-3-406-59195-2</ref> Ev efsaneya Newrozê şera di nava hêlên baş/rind û xirab dike sermijar û bi vî havî serhildan kurdan û daxwaziya wan a azadiyê tîne ziman. == Di dema nujên de dengbêjî == Dengbêjan li hemberî hemû astengî û hewldanên asîmîlasyonê di parastina çanda xwe de biserketine û beşeke girîng a muzîk û çanda kurdî gihandine dema me. Bi saya wan e kilamên dengbêjiyê- hê jî - wek dîrokek zindî - rastî ecibandina gihdarvanan tên. Ewqas ku kilamên dengbêjiyê ji hunermendên ciwan re dibin çavkanî û îlhameke girîng. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Lîsteya dengbêjên navdar]] == Girêdanên derve == * [http://www.rojanu.org/muzik.htm Stran û miqamên kurdî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041013234758/http://www.rojanu.org/muzik.htm |date=2004-10-13 }} * {{En}} [https://brill.com/view/title/32974 The Sung Home. Narrative, Morality, and the Kurdish Nation] {{Dengbêj}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Çanda kurdî]] [[Kategorî:Dengbêjî| ]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] 6a62p7abm01n0x2qpph4ggsyx0e6wad 1944972 1944971 2025-07-10T13:24:44Z Penaber49 39672 1944972 wikitext text/x-wiki {{Kurd}} [[Wêne:Dengbêj Silêmanê Dengizî.jpg|thumb|Dengbêjê kurd [[Silêmanî Dengizî]]]] '''Dengbêjî''' stranên kevneşopiya [[çand]]a [[kurd]]an e ku bûyerên evînî, lehengî û hwd bi stranên bê-enstrûman ji aliyê hûnermendên dengbêj ve hatine gotin û hatine tomarkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.karar.com/dengbej-nedir-1600837 |sernav=Dengbêj nedir? |malper=KARAR |ziman=tr |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> Di dîrokê taybetiyek girîng e ku bûyerên dîrokî bi nivîskî ne, bi gotinên stranên dengbêjî aliyê hûnermendên dengbêja ve hatine tomarkirin. Dengbejên [[Kurd]] bûyerên dîrokî wekê helbest tomar kirine ku ev tomar bûne sedem ku gelek bûyerên dîrokî heya sedsala 20an hatiye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.otekileringundemi.com/manset/yasak-bir-dilin-anlaticilari-dengbjler-h10572.html |sernav=Yasak Bir Dilin Anlatıcıları: Dengbêjler |paşnav=Gündemi |pêşnav=Ötekilerin |malper=https://www.otekileringundemi.com/ |ziman=tr |urlya-arşîvê= |rewşa-urlyê= |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> == Dengbêj == [[Wêne:Mala Dengbêjan Amed 2010.JPG|thumb|Komek ji civata dengbêjan li Mala dengbêjan, li Amedê.]] Dengbêj ew kesin ku bûyerên lehengî, evînî an îxanetî ku li deverên [[Kurdistan]{ê qewimî ne bi şêwazeke lîrîk û meqam di nava civatan de dibêjin. Di vir de deng bi wateya ``xeber, nûçe`` ye. Ne bi maneya hes û seda ye. Dengbêj mirovên gerok bûn. Pirr dereng nîne, dibe ku hîna çend salan pêşta, dengbêjên bi nav û deng gund bi gund, bajar bi bajar digeriyan û li kûçan, li ser bêderan, li koşkên axan û began, li konên reş yên koçber û bertiyan, hemû mirov li dor xwe kom dikirin, ji wan ra çîrokên û kilamên li ser dilan, şer û mêrtiyê digotin. Bi vî avayî li gundekî demekî kurt disekiniyan û hinek bibe jî jiyana reş yê mirovan şa dikirin. Meriv kare dengbêjan bike du bes: ''çirokbêj'' bi giranî çirokan dibêjin û beytbêj jî helbestan dixwîne. Herwiha, li Kurdistana rojhilat ji dengbêjan re lavjebêj tê gotin û cend dengbêjênherî nas ji Qafqasyayê (Ermenistanê) ne. Carina dengbêj kilam û cîrokên xwe bi alîkariya dûdûk/qernetê, tembûr û enstrumanên din didin xwandin. Li hêla din da çand û zimanê kurdî di hêla dengbêjiyê da, yanê di hêla gotin, kilam, stran û çîrokan da pirr dewlemend bûye. Zimanê kurdî bi gotinên dengbêjên hêja hettanî roja îro hatîye û wunda nebîye. Gava ku em îro hîna kurdî qise dikin, va kerrî pirrî ji saya dengbêjan e. Kilamên li ser [[Filîtê Quto]], [[Lawikê Metînî]], [[Memê Alan]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Derwêşê Evdî]], [[Bavê Fexrîya]], [[Bavê Bexçet]], [[Xalê Cemîl]], [[Geliyê Zîlan]], [[Şerê Ûriz]], [[Xezalê]], [[Têlî (klam)|Têlî]] nav kurdan gelek bi nav û deng in. == Mijarên sereke yên dengbêjiyê == Kok û pêkhatina gelê kurd, serhildan û azadî hin mijarên herî girîng ên kilamên dengbêjiyê ne. Tê bawerkirin ku kurd xwe di demên berî zayinê de li çiyayên Zagrosê bi cih kirine û piştre rojhilata navîn ji xwe re kirine welat. Îro gelek texmîn û çîrokên populer di derbarê vê yekê hene ku kurd neviyên sumeran, mediyan yan jî ûrartiyan in. Li hemberî vê yekê efsaneyên dîrokî yên sedan salî hene ku wergeriyane kevneşopan û bûne beşeke çandî ya kurdan. Helbestvanê faris Fîrdewsî (940 - 1020) di berhema xwe ya bi navê Sahname de behsa çîroka hesînkar Kawa dike, yê ku li dijî Dehaqê zalim serî rakiriye. Heman çîrok ji aliyê dîroknasê kurd Şerefxan di sala 1597'an de hate nivîsandin û ev berhem wek çavkaniya herî bedew a dîroka gelê kurd tê hesibandin. Li gorî Şerefxan, gelê kurd neviyên keç û xortan in, ên ku ji Dehaqê zalim hatin xilaskirin. Pişre Kawayê hesînkar serhildaneke serkeftî li dijî Dehaq pêk anî û Dehaqê kuşt.<ref>Martin Strohmeier, Lale Yalçin-Heckmann: ''Die Kurden. Geschichte, Politik, Kultur.'' (Gelê kurd. Dîrok, siyaset, çand). München 2010: Beck. ISBN 978-3-406-59195-2</ref> Ev efsaneya Newrozê şera di nava hêlên baş/rind û xirab dike sermijar û bi vî havî serhildan kurdan û daxwaziya wan a azadiyê tîne ziman. == Di dema nujên de dengbêjî == Dengbêjan li hemberî hemû astengî û hewldanên asîmîlasyonê di parastina çanda xwe de biserketine û beşeke girîng a muzîk û çanda kurdî gihandine dema me. Bi saya wan e kilamên dengbêjiyê- hê jî - wek dîrokek zindî - rastî ecibandina gihdarvanan tên. Ewqas ku kilamên dengbêjiyê ji hunermendên ciwan re dibin çavkanî û îlhameke girîng. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Lîsteya dengbêjên navdar]] == Girêdanên derve == * [http://www.rojanu.org/muzik.htm Stran û miqamên kurdî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041013234758/http://www.rojanu.org/muzik.htm |date=2004-10-13 }} * {{En}} [https://brill.com/view/title/32974 The Sung Home. Narrative, Morality, and the Kurdish Nation] {{Dengbêj}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Çanda kurdî]] [[Kategorî:Dengbêjî| ]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] so282bl5h8vk6yukpqp5zxi3802c258 1944973 1944972 2025-07-10T13:24:56Z Penaber49 39672 /* Dengbêj */ 1944973 wikitext text/x-wiki {{Kurd}} [[Wêne:Dengbêj Silêmanê Dengizî.jpg|thumb|Dengbêjê kurd [[Silêmanî Dengizî]]]] '''Dengbêjî''' stranên kevneşopiya [[çand]]a [[kurd]]an e ku bûyerên evînî, lehengî û hwd bi stranên bê-enstrûman ji aliyê hûnermendên dengbêj ve hatine gotin û hatine tomarkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.karar.com/dengbej-nedir-1600837 |sernav=Dengbêj nedir? |malper=KARAR |ziman=tr |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> Di dîrokê taybetiyek girîng e ku bûyerên dîrokî bi nivîskî ne, bi gotinên stranên dengbêjî aliyê hûnermendên dengbêja ve hatine tomarkirin. Dengbejên [[Kurd]] bûyerên dîrokî wekê helbest tomar kirine ku ev tomar bûne sedem ku gelek bûyerên dîrokî heya sedsala 20an hatiye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.otekileringundemi.com/manset/yasak-bir-dilin-anlaticilari-dengbjler-h10572.html |sernav=Yasak Bir Dilin Anlatıcıları: Dengbêjler |paşnav=Gündemi |pêşnav=Ötekilerin |malper=https://www.otekileringundemi.com/ |ziman=tr |urlya-arşîvê= |rewşa-urlyê= |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> == Dengbêj == [[Wêne:Mala Dengbêjan Amed 2010.JPG|thumb|Komek ji civata dengbêjan li Mala dengbêjan, li Amedê.]] Dengbêj ew kesin ku bûyerên lehengî, evînî an îxanetî ku li deverên [[Kurdistan]]ê qewimî ne bi şêwazeke lîrîk û meqam di nava civatan de dibêjin. Di vir de deng bi wateya ``xeber, nûçe`` ye. Ne bi maneya hes û seda ye. Dengbêj mirovên gerok bûn. Pirr dereng nîne, dibe ku hîna çend salan pêşta, dengbêjên bi nav û deng gund bi gund, bajar bi bajar digeriyan û li kûçan, li ser bêderan, li koşkên axan û began, li konên reş yên koçber û bertiyan, hemû mirov li dor xwe kom dikirin, ji wan ra çîrokên û kilamên li ser dilan, şer û mêrtiyê digotin. Bi vî avayî li gundekî demekî kurt disekiniyan û hinek bibe jî jiyana reş yê mirovan şa dikirin. Meriv kare dengbêjan bike du bes: ''çirokbêj'' bi giranî çirokan dibêjin û beytbêj jî helbestan dixwîne. Herwiha, li Kurdistana rojhilat ji dengbêjan re lavjebêj tê gotin û cend dengbêjênherî nas ji Qafqasyayê (Ermenistanê) ne. Carina dengbêj kilam û cîrokên xwe bi alîkariya dûdûk/qernetê, tembûr û enstrumanên din didin xwandin. Li hêla din da çand û zimanê kurdî di hêla dengbêjiyê da, yanê di hêla gotin, kilam, stran û çîrokan da pirr dewlemend bûye. Zimanê kurdî bi gotinên dengbêjên hêja hettanî roja îro hatîye û wunda nebîye. Gava ku em îro hîna kurdî qise dikin, va kerrî pirrî ji saya dengbêjan e. Kilamên li ser [[Filîtê Quto]], [[Lawikê Metînî]], [[Memê Alan]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Derwêşê Evdî]], [[Bavê Fexrîya]], [[Bavê Bexçet]], [[Xalê Cemîl]], [[Geliyê Zîlan]], [[Şerê Ûriz]], [[Xezalê]], [[Têlî (klam)|Têlî]] nav kurdan gelek bi nav û deng in. == Mijarên sereke yên dengbêjiyê == Kok û pêkhatina gelê kurd, serhildan û azadî hin mijarên herî girîng ên kilamên dengbêjiyê ne. Tê bawerkirin ku kurd xwe di demên berî zayinê de li çiyayên Zagrosê bi cih kirine û piştre rojhilata navîn ji xwe re kirine welat. Îro gelek texmîn û çîrokên populer di derbarê vê yekê hene ku kurd neviyên sumeran, mediyan yan jî ûrartiyan in. Li hemberî vê yekê efsaneyên dîrokî yên sedan salî hene ku wergeriyane kevneşopan û bûne beşeke çandî ya kurdan. Helbestvanê faris Fîrdewsî (940 - 1020) di berhema xwe ya bi navê Sahname de behsa çîroka hesînkar Kawa dike, yê ku li dijî Dehaqê zalim serî rakiriye. Heman çîrok ji aliyê dîroknasê kurd Şerefxan di sala 1597'an de hate nivîsandin û ev berhem wek çavkaniya herî bedew a dîroka gelê kurd tê hesibandin. Li gorî Şerefxan, gelê kurd neviyên keç û xortan in, ên ku ji Dehaqê zalim hatin xilaskirin. Pişre Kawayê hesînkar serhildaneke serkeftî li dijî Dehaq pêk anî û Dehaqê kuşt.<ref>Martin Strohmeier, Lale Yalçin-Heckmann: ''Die Kurden. Geschichte, Politik, Kultur.'' (Gelê kurd. Dîrok, siyaset, çand). München 2010: Beck. ISBN 978-3-406-59195-2</ref> Ev efsaneya Newrozê şera di nava hêlên baş/rind û xirab dike sermijar û bi vî havî serhildan kurdan û daxwaziya wan a azadiyê tîne ziman. == Di dema nujên de dengbêjî == Dengbêjan li hemberî hemû astengî û hewldanên asîmîlasyonê di parastina çanda xwe de biserketine û beşeke girîng a muzîk û çanda kurdî gihandine dema me. Bi saya wan e kilamên dengbêjiyê- hê jî - wek dîrokek zindî - rastî ecibandina gihdarvanan tên. Ewqas ku kilamên dengbêjiyê ji hunermendên ciwan re dibin çavkanî û îlhameke girîng. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Lîsteya dengbêjên navdar]] == Girêdanên derve == * [http://www.rojanu.org/muzik.htm Stran û miqamên kurdî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041013234758/http://www.rojanu.org/muzik.htm |date=2004-10-13 }} * {{En}} [https://brill.com/view/title/32974 The Sung Home. Narrative, Morality, and the Kurdish Nation] {{Dengbêj}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Çanda kurdî]] [[Kategorî:Dengbêjî| ]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] sx130ennna6zvp0mhvqc6pc1e8a2x6m 1944974 1944973 2025-07-10T13:43:15Z Penaber49 39672 /* Dengbêj */ 1944974 wikitext text/x-wiki {{Kurd}} [[Wêne:Dengbêj Silêmanê Dengizî.jpg|thumb|Dengbêjê kurd [[Silêmanî Dengizî]]]] '''Dengbêjî''' stranên kevneşopiya [[çand]]a [[kurd]]an e ku bûyerên evînî, lehengî û hwd bi stranên bê-enstrûman ji aliyê hûnermendên dengbêj ve hatine gotin û hatine tomarkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.karar.com/dengbej-nedir-1600837 |sernav=Dengbêj nedir? |malper=KARAR |ziman=tr |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> Di dîrokê taybetiyek girîng e ku bûyerên dîrokî bi nivîskî ne, bi gotinên stranên dengbêjî aliyê hûnermendên dengbêja ve hatine tomarkirin. Dengbejên [[Kurd]] bûyerên dîrokî wekê helbest tomar kirine ku ev tomar bûne sedem ku gelek bûyerên dîrokî heya sedsala 20an hatiye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.otekileringundemi.com/manset/yasak-bir-dilin-anlaticilari-dengbjler-h10572.html |sernav=Yasak Bir Dilin Anlatıcıları: Dengbêjler |paşnav=Gündemi |pêşnav=Ötekilerin |malper=https://www.otekileringundemi.com/ |ziman=tr |urlya-arşîvê= |rewşa-urlyê= |tarîxa-gihiştinê=2022-05-19 }}</ref> == Dengbêj == [[Wêne:Mala Dengbêjan Amed 2010.JPG|thumb|Komek ji civata dengbêjan li Mala dengbêjan, li Amedê.]] Dengbêj ew kesin ku bûyerên lehengî, evînî an îxanetî ku li deverên [[Kurdistan]]ê qewimî ne bi şêwazeke lîrîk û meqam di nava civatan de dibêjin. Berê ku zêde tomarên nivîskî yên bi zimanê kurdî pêş neketibûn kesên dengbêj bûyerên berê wan û bûyerên ku di dema wan de qewimine bi wêjeya devkî veguhestine sitranan. Dengbêj mirovên gerok bûn ku her dem li gund bajarêb Kurdistanê geriyane û stranên xwe yên li ser bûyeran ji bo gel pêşkêş kirine. Heta demek nêzîk gelek dengbêjên naskirî li gelek gund bajaran bi taybetî li koşkên kesên pêşengên eşîran, li dîwanên civatên giran çîrok û kilamên yên li ser bûyerên evînî, lehengî, şer û îxanetiyê ji bo civatan digotin. Meriv kare dengbêjan bike du bes: ''çirokbêj'' bi giranî çirokan dibêjin û beytbêj jî helbestan dixwîne. Herwiha, li Kurdistana rojhilat ji dengbêjan re lavjebêj tê gotin û cend dengbêjênherî nas ji Qafqasyayê (Ermenistanê) ne. Carina dengbêj kilam û cîrokên xwe bi alîkariya dûdûk/qernetê, tembûr û enstrumanên din didin xwandin. Li hêla din da çand û zimanê kurdî di hêla dengbêjiyê da, yanê di hêla gotin, kilam, stran û çîrokan da pirr dewlemend bûye. Zimanê kurdî bi gotinên dengbêjên hêja hettanî roja îro hatîye û wunda nebîye. Gava ku em îro hîna kurdî qise dikin, va kerrî pirrî ji saya dengbêjan e. Kilamên li ser [[Filîtê Quto]], [[Lawikê Metînî]], [[Memê Alan]], [[Evdalê Zeynikê]], [[Derwêşê Evdî]], [[Bavê Fexrîya]], [[Bavê Bexçet]], [[Xalê Cemîl]], [[Geliyê Zîlan]], [[Şerê Ûriz]], [[Xezalê]], [[Têlî (klam)|Têlî]] nav kurdan gelek bi nav û deng in. == Mijarên sereke yên dengbêjiyê == Kok û pêkhatina gelê kurd, serhildan û azadî hin mijarên herî girîng ên kilamên dengbêjiyê ne. Tê bawerkirin ku kurd xwe di demên berî zayinê de li çiyayên Zagrosê bi cih kirine û piştre rojhilata navîn ji xwe re kirine welat. Îro gelek texmîn û çîrokên populer di derbarê vê yekê hene ku kurd neviyên sumeran, mediyan yan jî ûrartiyan in. Li hemberî vê yekê efsaneyên dîrokî yên sedan salî hene ku wergeriyane kevneşopan û bûne beşeke çandî ya kurdan. Helbestvanê faris Fîrdewsî (940 - 1020) di berhema xwe ya bi navê Sahname de behsa çîroka hesînkar Kawa dike, yê ku li dijî Dehaqê zalim serî rakiriye. Heman çîrok ji aliyê dîroknasê kurd Şerefxan di sala 1597'an de hate nivîsandin û ev berhem wek çavkaniya herî bedew a dîroka gelê kurd tê hesibandin. Li gorî Şerefxan, gelê kurd neviyên keç û xortan in, ên ku ji Dehaqê zalim hatin xilaskirin. Pişre Kawayê hesînkar serhildaneke serkeftî li dijî Dehaq pêk anî û Dehaqê kuşt.<ref>Martin Strohmeier, Lale Yalçin-Heckmann: ''Die Kurden. Geschichte, Politik, Kultur.'' (Gelê kurd. Dîrok, siyaset, çand). München 2010: Beck. ISBN 978-3-406-59195-2</ref> Ev efsaneya Newrozê şera di nava hêlên baş/rind û xirab dike sermijar û bi vî havî serhildan kurdan û daxwaziya wan a azadiyê tîne ziman. == Di dema nujên de dengbêjî == Dengbêjan li hemberî hemû astengî û hewldanên asîmîlasyonê di parastina çanda xwe de biserketine û beşeke girîng a muzîk û çanda kurdî gihandine dema me. Bi saya wan e kilamên dengbêjiyê- hê jî - wek dîrokek zindî - rastî ecibandina gihdarvanan tên. Ewqas ku kilamên dengbêjiyê ji hunermendên ciwan re dibin çavkanî û îlhameke girîng. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Mijarên têkildar == * [[Lîsteya dengbêjên navdar]] == Girêdanên derve == * [http://www.rojanu.org/muzik.htm Stran û miqamên kurdî] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041013234758/http://www.rojanu.org/muzik.htm |date=2004-10-13 }} * {{En}} [https://brill.com/view/title/32974 The Sung Home. Narrative, Morality, and the Kurdish Nation] {{Dengbêj}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Çanda kurdî]] [[Kategorî:Dengbêjî| ]] [[Kategorî:Zimanê kurdî]] e88rwpmrlum7ywltqhuhzkfwbv3yri3 0 4505 1944977 1935866 2025-07-10T15:53:29Z 185.187.78.132 1944977 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî|tarîx=hezîran 2024}} {{Kêm|tarîx=nîsan 2025}} {{Agahîdank bajar | nav = Duhok | navê_fermî = دهۆک | mertal = | nexşeya_cihan = Kûrdîştan Rêgion | mazntrin esiret = kucher {{Koord|36|52|0|N|43|00|0|E|display=inline, title}} | welat = [[Kurdistanê Rêgion]] | dûgel = [[Kurdistan Region]] | navçe = [[Dihok (navçe)]] | parêzgeh = [[Dihok (parêzgeh)|Dihok]] | serbajar = | mezntrin esirt = kucher ([[2020]]) | rûerd = | bilindayî = 545 | nexşe = | Nexşe = {{Mapframe|zoom=13|frameless=s|height=220|align=center|title1=Bajarê Dihokê|geotype1=geomask|ids1=Q152831}} | Nexşe_sernav = Nexşeya bajarê | wêneSer = City of Duhok.jpg | wêneSer_sernav = Navenda bajarê Dihokê | malper = {{URL|www.duhokgov.org/latini}} | Dewlêt = Kûrdistan Rêgion }} '''Dihok''' an '''Duhok''' (bi tîpên erebî {{Nivîsa erebî|دهۆک}}, bi [[suryanî]]: ܢܘܗܕܪܐ, ''Nohadra''), bajarekî mezin ê Başûrê Kurdistanê ye ku li devera [[Badînan]] e. Bajar navenda [[parêzgeha Dihokê]] ye. Li deverên îdarî ya parêzgeha Dihokê nêzîkî 1.500.000 şênî dijîn û li navendê jî nêzîkî 600 şênî dijîn.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=nîsan 2025}} Dihok bi qasî 60&nbsp;km ji sinorên [[Bakurê Kurdistanê]] dûr e. Bajêr di nav geliyeke berfireh û li ser [[çemê Dihokê]] hatiye avakirin ku sê aliyên bajarî çiyayên bilind ve tê dorpêçkirin. Li jor [[Çiyayê Spî]], li jêr [[Çiyayê Dehkan]] (Şindoxa), li rojhelatî [[Çiyayê Mamsîn]] û li rojavaya wî, deşta Sêmêlê ye ku ji bo çandina [[dexil]], [[dan]] û [[dikakî]], axeke zêrîn heye. Parêzgarê niha yê [[Duhok|Dihokê]] [[Elî Teter]] e.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.xebat.net/detail_articalsl.php?id=27243&z=2&l=2 |sernav=Temer Remezan: Metirsî Li Ser Dihokê Nîne.. 3 Kamp Dê Bo Awareyên Mûsilê Bêne Avakirin |nivîskar=KDP.info |tarîx=2014-06-10 |malper=Xebat Newspaper |jêgirtin= }}{{Mirin girêdan|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes |tarîx=tebax 2021 }}</ref> == Nav == Ji wan şûnwarên, ku li dorûberên bajarî hene, xuya ye ku Dihok pir kevn e. Di berê de û di demê [[dewleta Nozî]] de, mîrê bajarê ku digotinê [[Axşindo]], li Girêbasê, baca rê li ser karwaniyan dadina û ji her barî du mist digirtin. Navê bajarî jî, ji hindê peydabûye. ''Du hok'', anku du mist.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} == Erdnîgarî == Li Dihokê digel navceyên wê [[Zaxo]], [[Amedî]], [[Sêmêl]], [[Şêxan]] û gundên wê ji 1,5 milyon lê dijîn. Ji wan 90% [[misilman]], 5% [[êzdî]] in û 5% [[fileh]] in.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} Du çem di nav bajarî de diçin. Yê yekê [[çemê Dihokê]] ye, ji jora bajarî, ku serekaniya wî, li nêzîkî gundê [[Xazyava]] dizê û yê duyê jî, biçûktir e, navê wî, [[Hişkerû]] ye, ku serekaniya wî, ji rojhelata bajarî, li nêzîkî gundê [[Berêbuhar]]ê dizê. Li ser çemê Dihokê, berî bigehî gelî, sikrekê avê hatiye çêkirin. Dûra herdû çema, ku di nav bajarî de diçin, bi baxçe û dehlên fêkî: [[hinar]], [[hilîk]], [[mijmij]], [[sêv]], [[tireqî]], [[tirî]], [[hirmîk]]a xemlandî ye. Li bakurê Dihokê [[kelheya Firun]] e. Rojhilat [[kelheya Şedayê]], li başurê [[Çiyayê Reş]] e. === Taxên Dihokê === {| | width="45%" valign="top" | * [[Nizarkê]] (Nazarke) * Serhildan (Sarhaldan) * Mehabad (Mahabad) * [[Diyarî]] (Diyari) * [[Beroşkê]] (Barushke) * [[Kanî Mehmedikê]] * [[Xebat]] (Khabat) * [[Şêlê]] (Shele) * [[Mezar]] (Mazar) * [[Birayetî]] (Brayati) * Bazar (Bazar) * [[Gelî, Dihok|Gelî]] (Gali) * Azadî (Azadi) * [[Sê Girika]] (Se Grka) * [[Bin Tike]] (Bn Tika) * Ronahî (Runahi) | width="45%" valign="top" | * [[Serbestî]] (Sarbasti) * [[Kanî Xişmena]] (Kani Khshmana) * [[Reza]] (Raza) * [[Şindoxa]] (Shindukha) * [[Geverkê]] (Gavarke) * [[Malta Xwarû]] (Malta Lower) * [[Nuhedira]] (Nuhadra) * Mazî (Mazi) * [[Malta Jor]] (Malta Upper) * [[Zîrka - Masîkê]] (Zirka - Masike) * Aşitî (Ashti) * [[Aşitî - Girê Besê - Newroz]] (Ashiti-Gire Base-Newroz){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * Şoreş (Shorash) * [[Şehîdan - Girê Besê]] (Shahidan-Gire Base){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * [[Şexikê]] (Shakhke){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * [[Botan]] (Botan){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} |} === Nahiyeyên Dihokê === [[Wêne:Dohuk.jpg|thumb|Bajarê Dihokê]] Navên fermî, 2009: * Dihok (navend) * [[Mangêş]] * [[Xinis, Dihok|Xinis]] * [[Zawîte]] * [[Bamernê]] * [[Batifa]] * [[Kanî Masê]] * [[Derkar]] * [[Boselê]] == Dîrok herêma Dihokê == {{Gotara bingehîn|Dîroka Dihokê}} === Dîroka beriya zayinê === [[Mezopotamya]] û Kurdistan ew [[welat]]in ku [[car]]a [[yekem]] [[mirovahî|mirovahiyê]] dest bi jiyanê kiriye. Şeş hezar sal berî zayînê [[şop]] hatine dîtin ku mirovan li ser vê [[xak]]ê dest bi jiyanê kirine [[gund]] û [[bajar]] [[avakirin]]e û [[çandin]]î pêşxistine. Di cîhanê de ewil [[qesir]] û [[xan]], [[çandûhûner]], [[stran]] û [[helbest]], zanyarî û teknîk li ser vê xakê hatine çêkirin. [[Bingeh]]a xwe ya zanyarî ji [[dewleta sumeran]] digire. Dewleta [[sumer]]an li başurê [[Iraq]]ê dewleta xwe avakirbûn. Dema mirov li diroka sumeran dikole, weke bingeha [[felsefe]]ya jiyanê derdikeve pêşberî mirovan. Zanyarên Iro jî, ji xwe dewleta sumeran û [[hewildan]]ên wan yên afirandêriyê, wek [[sumernasî]] yanî zanyariya sumeran, bi nav dikin. Sîstema bajarvanî, binesazî wek sistema [[co]]wên avê, [[perestgeh]] û [[temsildar]]ên perestgehan ji aliyê sumeran ve hatine pêşxistin. Her wiha hunera nexş û [[nîgar]] ya destan ji aliyê heman dewletê ve ku di [[erdkolan]]an de peyda kirine, hatiye destpêkirin. [[Işaret]]ên zanyarî yek ji wan peydakirina xetên nivisa [[bizmarî]] ne. Cara yekem [[alfabe]] ji aliyê sumeran ve hatiye peydakirin. Bi hezaran [[tablet]] ên nivîsên li ser [[kevir]]an hatibûn çêkirin ji aliyê [[arkeolog]]an ve hatine bidestxistin. Her wiha di cîhanê de çîroka yekem ya bi navê [[Gilgamêş (destan)|Gilgamêş]] li Mezopotamya serdema sumeran di sala 2700 berî zayînê de hatiye nivîsandin. Bingeha qanûna îro ya cîhanê ji aliyê [[Hamurabî]] ve hatiye amadekirin û pêkanin. Li gorî lêkolînên zanistî, [[zimanê samiyan]] bingeha xwe ji [[zimanê sumeran]] digire. Zimanê erebî, îbrî, yê akadî û yê asuriyan ji heman familiyê ne.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=nîsan 2025}} Li gorî pêşketina şaristaniyê jî, ev yek mirovan iqna dike. Yanî ev dewletene ber bi qontarên çiyayên [[Zagros]]ê ve sinorên xwe berfireh kirine. Li Başurê Mezopotamya qewmê samî wek sumer, akad, babil, asur; li bakurê Mezopotamya jî, qewmê arî wek [[gutî]], [[ûrartû]]-[[nairî]], [[hurrî]], [[kasît]], [[hîtît]], [[mîtanî]], [[mîdyayî]] û hwd wek şaristan serdemên xwe derbaz kirine. Van dewletan bi başî û xirabiyên xwe ve, bingeha medeniyêta îro ya cîhanê avakirine. Serdema herî dijwar, bi başî û xerabiyên xwe ve serdema [[Babil]], [[aşur]]an û [[Mîdî|Mîdiya]] dihê zanîn. Asuran, li Mezopotamyayê di salên 1350ê berî zayînê de dewleta xwe avakirin. Serdema sêyem ku jê re dihê gotin ya 900 heta 612 berî zayînê, hemû biêriş, [[şer]] û [[ceng]]ê derbaz kiriye. [[Paytext]]a dewleta asuran [[Nînova]] ye ku îro di nav sinûrên bajarê [[Mûsil]]ê de ye. Asur di destpêkê de sinorên xwe li ser xaka Mezopotamya berfireh kirin.<ref>Çavkanî pêbawer hewce ye! "En nuvîsên vê malpera Duhokê de: ji pertuka Dennîs Dargul ya bi navê Bistanên Zerîn hatine wergirzin." nabe!</ref> === Serdemê Aşûriyan Û Şikefta Hilametê === [[Wêne:Qasrook Secondary School, Dohuk 01.jpg|thumb|Dibistana Qesrûk, li Dihokê]] Asuran, li Mezopotamya BZ salên 1350-an de dewleta xwe avakirin. Bi hêza xwe ya leşkerî welatê xwe berfireh kirin. Ev îşaretên serkeftina leşkeri berî ya mîladê 1350-ê de li ser kevirê Şikefta Helamata ya beramberî Dihokê nexşkirine. Nîzama leşkerî ya Asuran li gorî dema xwe Nîzama herî xûrt û xwediyê teknîka pêşketî bû. Di warê dîrokê de jî ew desthilatdariye ku xwedî fermandariyek herî dijwar û otorîter bû. Her wiha bi gişti hem artêş hem jî civak bi xwedayên xwe ve girêdayî bûn. Her çi qas ev xeraba dîrokî Arkologan ti xebat li ser nemeşandibe jî, li derdorê îşaret û hin sembol hatine çêkirin ku van agahiyên dîrokî rast dike. Ev sembolene li ser kevirê Şikefta Helamata li çar deverên cuda Xwedayê mezin Asur û xwedayê rojê Mîtra-İŞTAR, Her wiha yê Esmanan, Xêr-Bereketê HEPA, xwedayê temen, heyvê OTTO, xwedayê heway, bruskan, canegayan û çiyan TEŞUP, xwedayên din Anilil, Seen, Sun, Adid, hatine nexşkirin. Her wiha ev sembolene serkeftina Aşuran ya leşkerî û dewletî destnişan dike. Li gorî ramanê wê demê mirovan bi baweriya bi van xwedayan, serkeftin bidestxistine. Her devera ku desthilatdariya Asuran xwe gihandiyê, remzên ku xwedayên wan destnîşan dikin li ser keviran nexş kirine. Li gelek deverên Mezopotamya jorîn-Kurdistanê û Mezopotamya jêrîn li ser keviran Şems bi zimanê kurdî Roj hatine çêkirin. Taybet di şikefta Helmata ya Beramberî Dihokê de, li ser her Xodayekî Asuran Rojek hatiye çêkirin. Ev yek jî diyar dike ku di baweriya civaka wê demê de roj ji her tiştî pîroz tire. Di gel her xwedayekê an şêrek an jî hespey ango canegayek heye. Remzên li ser cil bergên hespan hatine çêkirin, heşê mirovan radiwestîne. Bi hustayiyek gelek xûrt hatine çêkirin. Asur li pêşiyê ye. Pey Asûr Iştar heye. Iştar li ser kursiyekê runiştiyê. Her wiha li ser Kursiyê jî hin sembolên zarîf û nazik hatine çêkirin ku xilam û xidamên İştar destnîşan dike. Di serî de em mêze bikîn. # Roj- dihê maneya Ronahî ango baweriyê. Civaka wê demê derdiket beramberî roja pîroz dua dikirin û gunehên xwe li beramberî rojê paqij dikirin. # Şêr- Hêz, Quwet, Mêranî. Hemû hewıldana desthilatdariyê ew bû ku leşkerên xwe ji bo şer mîna şêr zîrek bike. # Cane Ga- dihê maneya Çandiniyê, xêr û bereketê ye. Li gorî baweriya wê demê Ga hebûnek pîroz ya xêr û bereketê bû. Ji ber ku cot û kêl bi hêza canegayan dihat pêşxistin. Di wê demê de li kîjan malê Canega hebûya wek wê malê de xêr û bereket hebûya qebûl dikir. # Hesp- dihê maneya şer,êriş û qehremaniyê. Hesp malê dewletê yê herî sadiq bû. Ji bo şer û cengê pêwîstiyek dîrokî bû. # Xelek- Yekitî û yasaya dewletê. Her çi qas bingeha Qanuna nivîskî ji aliyê Hamurabbîî ve hatibe çêkirin jî,Berfirek kirin û mukimkirina wê jî ji aliyê desthilatdariya Asuran ve hat danîn. # Xişt- Darê dewletê yê zorê destnîşan dike. Dewleta Assuran jî wek hemû dewletên cîhanê, İmparatorek Koledarkirinê bû. Her tişt bi darê zorê li ser koleyan dihat ferz kirin. # Kefa Giya- Di cîhanê de, cara yekem devera ku mirovan dest bi çandiniyê kirine û genım peyda kirine. Xaka Mezopotamya ye. Kefa Giya jî çandinî, Afirandêrî, xêr û bereketê destnîşan dike. Di bin tasfîran re ku çar deverên cuda hatine çêkirin Kanalek avê derbaz kirine ku iro hatiye xerakirin. Di tasfîrên ku nîvekê hatine çêkirin de, şikeftek hatiye kulan ku 3 kursî tê de ne. Dema mirov kursiyê nîvekê de rudine û mêzeyî derve dike, tenê girê Malta yê di nava Dihokê de dibîne, dema kursiyê milê rastê de rudne Geliyê Dihokê dibîne. Malta delîveyek leşkerî ya Asuriyan bû. Bi zimanê Asurî jî Malyatê dihê manaya delîve. [[Wêne:Girê Malta Duhok 2012.JPG|thumb|Girê Maltayê]] Her wiha li ser kevirê şikeftê, gelek îşaretên din hene, ji ber ku kesên nezan xerakirine, mirov nikare şirove bika ka dihê çi maneyê. Lê mixabîn ev dîroka pîroz ji aliyê dizên dîrokê ve hatinê dizîn û hin dever jî ji alî mirovên nezan û cahel ve, hatine xerakirin. Deverek jî ji aliyê Fransiyan ve kevir hatiye kulan û ji xwe re birine. Di heman demê de li Muzexaneya Leuwra ya Parîsê de ye. Hin perçeyên din ku şkandine û dizîne dihê gotin di muzexaneya Înglistan ya bi navê ''[[Muzexaneya Brîtanî]]'' û hin ji wan jî di muzexaneya Almanya ya bajarê Berlîn Bergamayê de ye. Girê Maltayê bi zimanê aşûrî ango: Malyatê Girê Malta jî di Dihokê de deverek qedîme. Malyate jî, bi zimanê Aşûrî dihê maneya ‘Delive’ ango ‘Dergehê’ derbaz bûnê. Malyate Girek mezin ya di nava Dihokê de ye ku Xîmên Qesrek esarî ya Leşkerên Aşurî dihê zanîn. Qesir ji ber bêxûdaniyê herifiye û di nav axê de winda bûye. Her wiha dihê gotin pişti ku Kildaniyan Dînê Mesîhiyan Qebûlkir li ser Girê Malta Dêrek avakiribûn. Derdorên Girê Malta ji bilî hin dîwaran, dewsa xirabeyekê jî diyarnake. Tiştê diyar dike di bin gir û derdorê wê de Goristanek e. Geliyê Dihokê, ikefta Çarsitûn Mezopotamyaya jorîn û rêzeçiyayên Zagrosê di bin desthilatdariya dewleta Hurrî û Mîtaniyan de bû. Piştî ku cara 3-yê. BZ salên 900-an de dewleta Asuran hat sazkirin, şerê di navbera Dewleta Mîtanî, Hurrî û Asuran de, bê navber berdewam kir. Devera herî pir nêzî paytexta Asuran bû û rastîêrişan dihat Kurdên qontarê çiyayê Zagrosê û derdorên devera Dihokê bûn. Asuran ber bi herêma Zagrosê ve çend dergehên leşkerî ji xwe re avakiri bûn. Yêk ji van dergerhan geliyê Zaxobû ku dikeve çiyayê bêxêrê din jî geliyê Dihokê bû. [[Wêne:Duhok.JPG|thumb|275px|Dihok]] Mîtaniyan Geliyê Dihokê ji bo xwe kiribûn noqteyek leşkeri ya çavdêriyê. Aşuriyan êrişek anîn ser Geliyê Duhokê ku di bin kontrola Leşkerên Mîtaniyan de bû. BZ salên 700 an de di navbera Çiyayê Spî û Çiyayê Bêxêr de jî şerek dijwar çêdibe. Aşurî di vî şerî de winda dikin. Geliyê Dihokê ku deverek stratejîk bû dîsa kete destê Mîtaniya. Di navbera Mîtaniyan û 3. Keyê Aşûriyan Tîglatpalazar de peymanek dihê sazkirin. Çiyayê Sipî wek sînorê herdu dewletan dihê qebûl kirin. Aşûrî Malyatê ku li Dihokê îro wek taxê Malta dihê zanîn, kirin baregeha xwe ya leşkerî. Mîtaniyan jî geliyê Dihokê ji xwe e kirin baregeha leşkerî ku dihê maneya Du Mist. Yanî her karwanê ku derbaz dibû Du-Hokên dexl û danî wek bac bi zimanek din gumrik jê distendin. Geliyê Dihokê, jibo Kurdên Mîtanî hem dergehek stratejîk bû, hem jî bibû waregeha karwanan ku bazirgan derbazî nav gundên Kurdên Mîtanî û Gundên Aşûriyan dibûn. Sembolên ku di geliyê Dihokê derdora Çarsitûnê de hatine peyda kirin, gelek balkêşin. Ev îşaretene xwedayê Temen, Heyvê OTTO, yê rojê MÎTRA, IŞTAR Her wiha yê Esmanan, Xêr-Bereketê HEPA û Xwedayê Heway, Bruskan, Canegayan û Çiyan TEŞUP û gelek sembolên felsefeya Zerdeştî û Asuriyan li ser keviran hatine nexşkirin ku di heman demê de, nemane. Her wiha ji hin işaretan diyare ku geliyê Dihokê di navbera desthilatdariya Asuran û Mîtaniyan de dest gohartine. Şopên felsefeya zerdeştiyan û mecusiyan di çarsitûnê hatine diyarin. Li gorî baweriya zerdeştiyan, dema ku mirovek dimire ruhê wî diçe cem xwedêîteala, laşêwî jî ji bo ku gunehên wî werin efukirin û feyde ji laşêwî re were dîtin li ser kevirek bilind bi cîh dikin ku teyrûtewal, balinde bixwûn. Li gorî felsefeya Zerdeştişyan nabe ku laşê mirovan yê bê ruh bikeve nava erdî û erdê pîroz were qirêj kirin. Her wiha mirov perçeyek xwezayê ye û pêwîste wek xelat dîsa diyarî zindeyên siruştê bihê kirin. Ji bo vê yekê Çarsitûn wek perestgehekê jî di serdema Mitaniyan û Nairiyan de bikar anîne. Hin kevir hatine kulan ku hînê nayê fêm kirin ka sedemên çêkirina wan çi bû. Dibe ku li heman deverê qesrek hebûye. Dibe ku perestgehek be ango bicîhbûna leşkerên Împeratoran be. Hin noqte hene ku diyare cîhê heresiyê û nobedariyê ye. Di nav vê xerabeya dîrokî de zîndanek jî heye ku çar met re di bin erdê de ji kevirî çêkirine. Ev zîndan destnîşan dike ku geliyê Dihokê noqteyek leşkerî ya gumrukê bû. Her wiha Tunela ku hatiye çêkirin başûr û Bakur dixe bin kontrola xwe. Hem bakur hem jî başur rêya di gelî de diçe dibîne. Her wiha aliyek tunêlê ango Qenterê wek cihek leşkerî aliye bakur jî weke cih û warên desthilatiye dihê texmînkirin. Şikefta Çarsitûn deriyê biçûk bû. Lê hatiyê şkandin û fereh kirin. Dîmen û sembolên li ser kevîr hat bûn çêkirin di heman demê de xera bûne û mirov nikare bi giştî şîrove bike. Şikefta Çarsitûn Mir û pîrên beriya hezaran salan wek meclis bikar anîne. Gelek İşaret hene ku ev şikeft meclisa desthilatdaran bû. Di nav Şikeftê de Çarsitûn hatine çêkirin. Li gorî çîrokên gelê Dihokê, Mîrên Kurdan di nava van çar stûnan de disekinî û bi nûnerên xwe re civîn çêdikirin. Nûnerên mîr jî li ser Kursiyên ku derdora şikeftê de hati bûn çêkirin rudiniştin. Di serdema Naîriyan de wek meclisa Xanedana Dasiniyan jî hatiye bikar anîn. Eger li ser vê devera dîrokî lêkolîn werin kirin dibe ku hin îşaretên olê mecusiyan jî werin peyda kirin. Mecusiyan jî ku baweriya Asuriyan bû miriyên xwe dişewitandin, xweliya laşê wan dikirin cerên mezin de û binax dikirin. Lê sembolên li ser keviran hatine çêkirin diyar dikin ku Çarsitûn hin caran ketiye destê Asuriyan û hin caran jî di destê Kurdan de maye. Ji ber ku hin işaret hene yên Asuriyanin hin îşaret jî yên Kurdanin. Li Dihokê, heta sedsala dawiyê jî mûsewî hebûn Desthilatdariya Aşuriyan, BZ salên 1260-ê de berfireh dibe û şer, êrişên xwe li ser dewletên derdorê zêde dike û sinûrên xwe heta welatê Kenan heta navîna Bakurê Kurdistanê berfireh dike. Cihuyan jî, ji welatê Kenan koçberî herêma Kurdistanê dikin. Cuhuyên ji bo xwe xeter didîtin, hin ji wan devera Dihok e bin Çiyayê Sipî û qontarê çiyayên Zagrosê cîh û war dike. Di heman salan de Aşûriyan êrişên xwe li ser Mîtaniyan û Huriyan jî berdewam kirin. Herêma Zagrosê û Bakurê Kurdistanê bi giştî BZ 704-ê de xistin bin desthilatdariya xwe. Welatê Cihuyan ku ji aliyê Aşuriyan ve hatibû dagirkirin, Cihuyên dîl girti bûn menteqeya Hekar û Behdînan bi cîh kirin. Piştî ku Imp. Midya hat avakirin û dawî li desthilatdariya Nînova anî hin Cihuyên derdora Dihokê vegeriyan ser gund û warên xwe. [[Med|Împeratoriya Med]] ku Paytexta wê [[Hemedan]] bû BZ di salên 612ê de hat avakirin. Sazumankarê Împeratoriya Med [[Kiyaksar]], di heman salê de êriş bir ser paytext [[Nînewa]] û dawî li desthilatdariya Asuran anî. Di heman şeran de Cihuyên menteqê jî alîkarî dan Medan. Şerê herî dijwar jî, li deşta bin çiyayê Spî ku Dihok a îro ye û Deşta Mûsilê pêk hat. Li gorî gotinan Girê Malteya Dihokê li ser kuştina bi dehan hezaran Zerdeştiyan hatiye avakirin û li ser kuştina bi dehan hezaran Aşuriyan jî xera bû ye. Qeleya Malyate jî, di encama şerê di navbera Kiyaksar û Asuran de dawî lê hatî ye. Di tabletek dîrokî ku li menteqeya Behdînan hatiye ditin de, Kiyaksar bang li cihuyan dike wiha dibêje: :‘‘Hûn niha azadin, ferqa we û gelê me nîne, eger hûn bixwezin herin welatê xwe, eger nexwezin jî hûn dikarin li ser vê xakê bi awayeke azad bijîn’’ Hin cuhî vegeriyan welatê xwe û hinek jî heta sedsala 19 di Kurdistanê de man. Geliyê Dihokê BZ nêzî sed salan di destê desthilatdariya Kurdên Mîdya de ma û zerdeştiyan ev dever wek deverek perestgeh bi zimanek din Zîgorat bûxwe bikar anîn. Împeratoriya Med ku pişti sed salan têk çû, edî herêma Kurdistan bi gişti kete bin destê Desthilatiya hevpar ya Kurd û Sasaniyan pey vê desthilatdariyê, Helen-Grekan demekê desthilatdariya xwe li herêmê domandî ye. Peyra demek dirêj Kurdistan dikeve bindestê desthilatdariya Ebbasiyan, Eyûbiyan û Tirkên Osmanî. Serdema herî pir kurd rastî zordestiyê hatine û tevkujiyan re derbaz bûne serdema PZ 1516-ê de ye. Di vê serdemê de Paşayê Tirkan Biyikli Mehmet kete Mûsilê û derdora Dihokê û fermana gelê Kurd û Asuriyan anî. Bi hezaran Kurd di qetlîamê re derbaz kirin. Her wiha, hem Asurî hem jî Kurd vê serdema Tirkên Osmanî wek serdema Reş û Tarî bi nav dikin. (En nuvîsên vê malpera Duhokê de: ji pertuka Dennîs Dargul ya bi navê Bistanên Zerîn hatine wergirzin) === Serdema gehiştina îslamê === Di sala [[641]]'ê zayînî de, Ayînê misilmanan gehişte Dihokê. Di sala 1236 Z ê de, Dihok bingehê mîrgeha Dasiniya bû. Di sala 940 ê hicrî([[1533]] zayînî) de, Dihok kete jêr deselata mîrgeha Badînan, ku mîrê wê Hesen Begê kurê Seyfedînî bû. Di sala [[1842]] Z de, kete jêr desela bajarê [[Mûsil]]ê. Sala [[1873]] Z, bo qaymeqamî û sala 1969 Z jî, bo parêzgeh. === Dihok li serdemê navîn === Lê her çi qas deverên Kurdan ketibine bin destê biyaniyan jî ti caran ji ber şert û mercên wê yên cografîik nikarîne bixin bin kontrola xwe. Her tim Mîr û Pîrên Kurdan li ser xaka xwe xwediyê gotinê bûne. Mîrê Dihokê yê bi navê Ax Şîndo, geliyê Dihokê ji bo Emîrata Kurdan ya Amêdiyê ku serokê wê Noîzî bû di salên PZ 600-ê de wek dergehê bac stendinê bikar anî. Dihok û derdora wê jî girêdayî Emirata Behdinan bû ku navend Amêdiyê bû. PZ 940-ê de Emîrata Behdînan ji aliyê Hesen beg Kurê Emîr Seyfo ve hat rêve birin. Qubad beg Kurê Siltan Hisonn PZ 981-ê de Hesen begê dikuje û desthilatdariya Emîrata Behdînan rêve dibe. Geliyê Dihokê û gundên derdorê di sala 1290-ê PZ de, ji destê Emîratên Kurdan deredikeve û li ser Bajarê Mûsilê ve dihê girêdan. === Sedsala 19 -ê === Ji sala 1290ê heta 1822-ê ser Mûsilê ve, hat girêdan. Ji sala 1825-ê heta 1873-ê dîsa li ser Emîrata Kurdan ya Amêdiyê ve hat girêdan. İngiliz di sala 1873-ê de, Iraq dagirkirin û hatin Kurdistanê. Dihok jî wek gundekî li ser Mûsilê ve girêdan. Nûnerek xwe yê bi navê Kembelan ku eslê xwe Amerîkî bû li Dihokê bi cîh kirin. Li Dihoka kevin Qesrek du tebeq ji xwe re avakir. Pişti ku Kembelan hat kuştin, Qesra wî demek dirêj wek Nexweşxane hat bikaranîn û Pey nexweşxanê ev qesir wek postexane hat bikaranîn. (NIVÎSÊN VÊ MALPERÎ JI PERTUKA DENNÎS DARGUL (BISTANÊN ZÊRÎN) HATIYE WERGIRTIN...) == Şûnwarên kevn li Dihokê == * [[Keleha Dihokê]]: Di encama vekolinan de, ci Kele di nava bajar de, nine. Bes di nava bajar de,şunuwarek bazare derkeftiye. Yani Cend dikan. Lê Keleha Dihokê Keleya Zehferanê ye. Ev Pêzanin di pirtûka Gerokê tirk [[Ewliya Çelebî]] de heye. Ewliya Çelebî di salên 1625 ê, devera Dihokê geriyaye û gelek pêzaninên giring dide civakê (Dennis Dargul) * [[Şkefta Çarstûn]]: Dikeve pişta çiyayê Spî û rojhelata gelyê Dihokê û li cihekê asê ye. Berî mirov bigehe cihê perêsgehê di nav şkeftê de, wênên pênc Xudayên berê li ser kevran çêkirîne, ew jî ([[Sîn]], Xudayê heyvê, [[Oto]], Xudayê rojê û yên [[Mîtra]], [[Iştar]] û [[Zirwan]]) bûne. Di serdemê deselata Auskaniya (147 - 226 B.Z) de hebûye. * [[Girê Maltayê]] (Miilsaya) girekê mezin û bilind e, li nêzîkî Dihokê ye û şûnwarên Aşûriyan (900 B.Z) lê hene. * [[Şkefta Helameta]] dikeve kuntara çiyayê Şindoxa. Di serdemê şahê Aşûriyan, [[Sanharîbî]] de (704 - 681 B.Z) hebûye û gelek şûnwar û wênên Xudayên kevin jî, tê de hene.<ref>{{Jêder |sernav=Kopîkirina arşîvê |url=http://members.chello.se/duhoki/ |tarîxa-gihiştinê=2009-03-19 |tarîxa-arşîvê=2011-05-17 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20110517054817/http://members.chello.se/duhoki/ |rewşa-urlyê=mirî }}</ref> === Qesra Kemberlan === Di destpêka 1. Şerê cîhanê de, İngilizan Nunerek xwe yê bi navê Ehmed Azawî şandin Dihokê. Peyra Nûnerek Siyasî yê bi navê ‘‘ Sîr Lîne’’şand Dihokê. Ev Nûner heta Hikûmeta Iraqê hat avakirin li Dihokê ma. Pişti ku Hikûmet hat avakirin, di sala 1922ê de Fettahbegê Kurd wek berpirsyarê yekem yê Dihokê hat wezîfedar kirin. Piştî heman salan Dihok wek bajarokek biçuk mezin bû. Gundên derdorê jî Dihok ji bo xwe wek navendek bazirganiyê hilbijartin. Cihuyên Dihokê jî piştî ku Dewleta Îsraêlê hat sazkirin vegeriyan Îsraêlê û hin ji wan jî ji ber zordestiya desthilatdariya ereban koçî deverên din kirin. Desthilatdariya Ereban jî wek hemû Kurdistanê bi dehan salan hewldaku Kurd û Asuriyên Dihokê jî bikin Ereb. Ev yek bu sedem ku Şoreşa İlonê bête destpêkirin. Şoreşa İlonê ku ji salên 1960-ê heta 1975-ê berdewam kir tesirek mezin ya Kurdewariyê li ser gelê Dihokê kir. Di sala 1969 an de, Dihok wek bajarek navendî yê Behdînan hat qebûl kirin. Piştî van salan Zordestiya Behsiyan zêde bû û xwestin ku Dihokê bikin Ereb. Hemû gund û bajarokên ku ji aliyê Desthilatdariya Dikdatoriyê ve hati bûn xerakirin û şewitandin, koçî bajarê Dihokê kirin. Pişti salên 1975-ê û vir de Bajarê Dihokê mezin bû û bû qesta her kurdek welatparêz ku rastî zordestiya desthilatiya rejîma Bexdayê hati bûn. === Dêrên Xiristiniyan === Bajarê Dihokê yek ji wan bajara ne ku Sûryanî , Kurdên Ezdî, Kurdên Misilman û Cuhî, Ermen bi hevre bi hezaran salan wek bira jiyane. Dagirkeriyê her çi qas di navbera gelên me de xwestibine xerabiyê çebikin jî, lê dîsa zanîna ku pêkve di nav aştî û wekheviyê de bijîn. Bi salan dewletên dagirker îngilîzan mesîhî, li hemberi Kurdan bikaranîn, Tirkan Kurd li hemberî Mesihiyan û Cihuyan bikar anîn, Ereban jî nîjadperestiya xwe li ser hemû gelên me ferz dikirin. Lê encam hemû Miletê me rastî malwêraniyê hat. Koçber bû derbeder bû. Pişti serhildana sala 1991-ê de gelê Dihokê edî wek hemû gelê Başurê Kurdistanê dawî zordestiya Behsiyên Nîjadperest înat. Li Bajarê Dihokê edî Kurdên Misilman, Kurdên Ezdî, Mesihi dîn û mesebên cuda dikarîn xwe ifade bikin û xwedî nirxên xwe yên pîroz derkevîn. Dihok bûye bajarek dewlemend ya çandên cuda... Dewlemendiya Bajarê Dihokê, dewlemendiya Kurdistane. Dewlemendiya Kurdistan Azadiya Asuri, [[Keldanî]], [[Ezdî]], [[Ermen]] û hemû gelên me ne. == Parêzgarê == * [[ali tatar]] == Navdarên bajêr == * [[Bekir Begê Erizî]] * [[Mele Yehyayê Mizûrî]] * [[Ebdulkerîm Findî]] (Nivîskar, Rewşenbîrî) * [[Piştevan Dostikî]] (Siyasetmedar) * [[Sherwan Hazim(7azm)Mizuri]] Yarizan * [[Karwan Kamil]] (stranbej) * [[Bilind Îbrahîm]] (Stranbej) * [[Kurdvîn Eyûb]] , derhêner û senarîsta kurd * [[Îsmail Coma]] (stranbej) * [[Jegir Abdilrehman Rekani]] ( lîstikvanê sînemayî) * [[Aram Rashid Berwari]] (siyasetmedar) * [[Arat Rashid Berwari]] (Yarizan) * [[Lawek Azad Adel Aban Axa]] (Rahener) * [[Chira Kucher]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Çavkanîyên din == * Dennis Dargul, "Bistanê Zêrîn" * Nexşeya Pêşketina Mirovahiyê ya Zankoya Schikago * AnaBritanîka İnternasyonal * Muzexaneya Brîtanî * Welt Ansichlopedia * Wiki Ansicklopedia-Mesopotamiya * Duhok Album-Ş Koçer * Malpera İNT. Ya Asuriyan * Malpera Irak-Duhok * Mezopotamya Map * Yurt Ansiklopedia == Girêdanên derve == * [http://www.krso.net/detail.aspx?page=statisticsbysubjects&c=sbsPopulationLabor&id=474 www.krso.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723173333/http://www.krso.net/detail.aspx?page=statisticsbysubjects&c=sbsPopulationLabor&id=474 |date=2011-07-23 }} {{Nexşeya Hikumeta Herêma Kurdistanê/gerîn}} {{Bajar û gundên Dihokê}} {{Bajarên Kurdistanê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Koord|36|52|00|Bk|43|00|00|Rh|type:city(226899)|display=title}} [[Kategorî:Bajarên Hikûmeta Herêma Kurdistanê]] [[Kategorî:Bajarên Iraqê]] [[Kategorî:Dihok (navend)| ]] sqzvkwyzntu86rd04yja44dq6c7f7vl 1944981 1944977 2025-07-10T16:36:33Z Penaber49 39672 Guhartoya [[Special:Diff/1944977|1944977]] yê [[Special:Contributions/185.187.78.132|185.187.78.132]] ([[User talk:185.187.78.132|gotûbêj]]) şûnde kir 1944981 wikitext text/x-wiki {{Bêçavkanî|tarîx=hezîran 2024}} {{Kêm|tarîx=nîsan 2025}} {{Agahîdank bajar | nav = Dihok | navê_fermî = دهۆک | mertal = | nexşeya_cihan = #Başûrê Kurdistanê#Iraq | mazntrin esiret = kucher {{Koord|36|52|0|N|43|00|0|E|display=inline, title}} | welat = [[Başûrê Kurdistanê]] | dûgel = [[Iraq]] | navçe = [[Dihok (navçe)]] | parêzgeh = [[Dihok (parêzgeh)|Dihok]] | serbajar = | mezntrin esirt = kucher ([[2020]]) | rûerd = | bilindayî = 545 | nexşe = | Nexşe = {{Mapframe|zoom=13|frameless=s|height=220|align=center|title1=Bajarê Dihokê|geotype1=geomask|ids1=Q152831}} | Nexşe_sernav = Nexşeya bajarê | wêneSer = City of Duhok.jpg | wêneSer_sernav = Navenda bajarê Dihokê | malper = {{URL|www.duhokgov.org/latini}} }} '''Dihok''' an '''Duhok''' (bi tîpên erebî {{Nivîsa erebî|دهۆک}}, bi [[suryanî]]: ܢܘܗܕܪܐ, ''Nohadra''), bajarekî mezin ê Başûrê Kurdistanê ye ku li devera [[Badînan]] e. Bajar navenda [[parêzgeha Dihokê]] ye. Li deverên îdarî ya parêzgeha Dihokê nêzîkî 1.500.000 şênî dijîn û li navendê jî nêzîkî 600 şênî dijîn.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=nîsan 2025}} Dihok bi qasî 60&nbsp;km ji sinorên [[Bakurê Kurdistanê]] dûr e. Bajêr di nav geliyeke berfireh û li ser [[çemê Dihokê]] hatiye avakirin ku sê aliyên bajarî çiyayên bilind ve tê dorpêçkirin. Li jor [[Çiyayê Spî]], li jêr [[Çiyayê Dehkan]] (Şindoxa), li rojhelatî [[Çiyayê Mamsîn]] û li rojavaya wî, deşta Sêmêlê ye ku ji bo çandina [[dexil]], [[dan]] û [[dikakî]], axeke zêrîn heye. Parêzgarê niha yê [[Duhok|Dihokê]] [[Elî Teter]] e.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.xebat.net/detail_articalsl.php?id=27243&z=2&l=2 |sernav=Temer Remezan: Metirsî Li Ser Dihokê Nîne.. 3 Kamp Dê Bo Awareyên Mûsilê Bêne Avakirin |nivîskar=KDP.info |tarîx=2014-06-10 |malper=Xebat Newspaper |jêgirtin= }}{{Mirin girêdan|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes |tarîx=tebax 2021 }}</ref> == Nav == Ji wan şûnwarên, ku li dorûberên bajarî hene, xuya ye ku Dihok pir kevn e. Di berê de û di demê [[dewleta Nozî]] de, mîrê bajarê ku digotinê [[Axşindo]], li Girêbasê, baca rê li ser karwaniyan dadina û ji her barî du mist digirtin. Navê bajarî jî, ji hindê peydabûye. ''Du hok'', anku du mist.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} == Erdnîgarî == Li Dihokê digel navceyên wê [[Zaxo]], [[Amedî]], [[Sêmêl]], [[Şêxan]] û gundên wê ji 1,5 milyon lê dijîn. Ji wan 90% [[misilman]], 5% [[êzdî]] in û 5% [[fileh]] in.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} Du çem di nav bajarî de diçin. Yê yekê [[çemê Dihokê]] ye, ji jora bajarî, ku serekaniya wî, li nêzîkî gundê [[Xazyava]] dizê û yê duyê jî, biçûktir e, navê wî, [[Hişkerû]] ye, ku serekaniya wî, ji rojhelata bajarî, li nêzîkî gundê [[Berêbuhar]]ê dizê. Li ser çemê Dihokê, berî bigehî gelî, sikrekê avê hatiye çêkirin. Dûra herdû çema, ku di nav bajarî de diçin, bi baxçe û dehlên fêkî: [[hinar]], [[hilîk]], [[mijmij]], [[sêv]], [[tireqî]], [[tirî]], [[hirmîk]]a xemlandî ye. Li bakurê Dihokê [[kelheya Firun]] e. Rojhilat [[kelheya Şedayê]], li başurê [[Çiyayê Reş]] e. === Taxên Dihokê === {| | width="45%" valign="top" | * [[Nizarkê]] (Nazarke) * Serhildan (Sarhaldan) * Mehabad (Mahabad) * [[Diyarî]] (Diyari) * [[Beroşkê]] (Barushke) * [[Kanî Mehmedikê]] * [[Xebat]] (Khabat) * [[Şêlê]] (Shele) * [[Mezar]] (Mazar) * [[Birayetî]] (Brayati) * Bazar (Bazar) * [[Gelî, Dihok|Gelî]] (Gali) * Azadî (Azadi) * [[Sê Girika]] (Se Grka) * [[Bin Tike]] (Bn Tika) * Ronahî (Runahi) | width="45%" valign="top" | * [[Serbestî]] (Sarbasti) * [[Kanî Xişmena]] (Kani Khshmana) * [[Reza]] (Raza) * [[Şindoxa]] (Shindukha) * [[Geverkê]] (Gavarke) * [[Malta Xwarû]] (Malta Lower) * [[Nuhedira]] (Nuhadra) * Mazî (Mazi) * [[Malta Jor]] (Malta Upper) * [[Zîrka - Masîkê]] (Zirka - Masike) * Aşitî (Ashti) * [[Aşitî - Girê Besê - Newroz]] (Ashiti-Gire Base-Newroz){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * Şoreş (Shorash) * [[Şehîdan - Girê Besê]] (Shahidan-Gire Base){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * [[Şexikê]] (Shakhke){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} * [[Botan]] (Botan){{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}} |} === Nahiyeyên Dihokê === [[Wêne:Dohuk.jpg|thumb|Bajarê Dihokê]] Navên fermî, 2009: * Dihok (navend) * [[Mangêş]] * [[Xinis, Dihok|Xinis]] * [[Zawîte]] * [[Bamernê]] * [[Batifa]] * [[Kanî Masê]] * [[Derkar]] * [[Boselê]] == Dîrok herêma Dihokê == {{Gotara bingehîn|Dîroka Dihokê}} === Dîroka beriya zayinê === [[Mezopotamya]] û Kurdistan ew [[welat]]in ku [[car]]a [[yekem]] [[mirovahî|mirovahiyê]] dest bi jiyanê kiriye. Şeş hezar sal berî zayînê [[şop]] hatine dîtin ku mirovan li ser vê [[xak]]ê dest bi jiyanê kirine [[gund]] û [[bajar]] [[avakirin]]e û [[çandin]]î pêşxistine. Di cîhanê de ewil [[qesir]] û [[xan]], [[çandûhûner]], [[stran]] û [[helbest]], zanyarî û teknîk li ser vê xakê hatine çêkirin. [[Bingeh]]a xwe ya zanyarî ji [[dewleta sumeran]] digire. Dewleta [[sumer]]an li başurê [[Iraq]]ê dewleta xwe avakirbûn. Dema mirov li diroka sumeran dikole, weke bingeha [[felsefe]]ya jiyanê derdikeve pêşberî mirovan. Zanyarên Iro jî, ji xwe dewleta sumeran û [[hewildan]]ên wan yên afirandêriyê, wek [[sumernasî]] yanî zanyariya sumeran, bi nav dikin. Sîstema bajarvanî, binesazî wek sistema [[co]]wên avê, [[perestgeh]] û [[temsildar]]ên perestgehan ji aliyê sumeran ve hatine pêşxistin. Her wiha hunera nexş û [[nîgar]] ya destan ji aliyê heman dewletê ve ku di [[erdkolan]]an de peyda kirine, hatiye destpêkirin. [[Işaret]]ên zanyarî yek ji wan peydakirina xetên nivisa [[bizmarî]] ne. Cara yekem [[alfabe]] ji aliyê sumeran ve hatiye peydakirin. Bi hezaran [[tablet]] ên nivîsên li ser [[kevir]]an hatibûn çêkirin ji aliyê [[arkeolog]]an ve hatine bidestxistin. Her wiha di cîhanê de çîroka yekem ya bi navê [[Gilgamêş (destan)|Gilgamêş]] li Mezopotamya serdema sumeran di sala 2700 berî zayînê de hatiye nivîsandin. Bingeha qanûna îro ya cîhanê ji aliyê [[Hamurabî]] ve hatiye amadekirin û pêkanin. Li gorî lêkolînên zanistî, [[zimanê samiyan]] bingeha xwe ji [[zimanê sumeran]] digire. Zimanê erebî, îbrî, yê akadî û yê asuriyan ji heman familiyê ne.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=nîsan 2025}} Li gorî pêşketina şaristaniyê jî, ev yek mirovan iqna dike. Yanî ev dewletene ber bi qontarên çiyayên [[Zagros]]ê ve sinorên xwe berfireh kirine. Li Başurê Mezopotamya qewmê samî wek sumer, akad, babil, asur; li bakurê Mezopotamya jî, qewmê arî wek [[gutî]], [[ûrartû]]-[[nairî]], [[hurrî]], [[kasît]], [[hîtît]], [[mîtanî]], [[mîdyayî]] û hwd wek şaristan serdemên xwe derbaz kirine. Van dewletan bi başî û xirabiyên xwe ve, bingeha medeniyêta îro ya cîhanê avakirine. Serdema herî dijwar, bi başî û xerabiyên xwe ve serdema [[Babil]], [[aşur]]an û [[Mîdî|Mîdiya]] dihê zanîn. Asuran, li Mezopotamyayê di salên 1350ê berî zayînê de dewleta xwe avakirin. Serdema sêyem ku jê re dihê gotin ya 900 heta 612 berî zayînê, hemû biêriş, [[şer]] û [[ceng]]ê derbaz kiriye. [[Paytext]]a dewleta asuran [[Nînova]] ye ku îro di nav sinûrên bajarê [[Mûsil]]ê de ye. Asur di destpêkê de sinorên xwe li ser xaka Mezopotamya berfireh kirin.<ref>Çavkanî pêbawer hewce ye! "En nuvîsên vê malpera Duhokê de: ji pertuka Dennîs Dargul ya bi navê Bistanên Zerîn hatine wergirzin." nabe!</ref> === Serdemê Aşûriyan Û Şikefta Hilametê === [[Wêne:Qasrook Secondary School, Dohuk 01.jpg|thumb|Dibistana Qesrûk, li Dihokê]] Asuran, li Mezopotamya BZ salên 1350-an de dewleta xwe avakirin. Bi hêza xwe ya leşkerî welatê xwe berfireh kirin. Ev îşaretên serkeftina leşkeri berî ya mîladê 1350-ê de li ser kevirê Şikefta Helamata ya beramberî Dihokê nexşkirine. Nîzama leşkerî ya Asuran li gorî dema xwe Nîzama herî xûrt û xwediyê teknîka pêşketî bû. Di warê dîrokê de jî ew desthilatdariye ku xwedî fermandariyek herî dijwar û otorîter bû. Her wiha bi gişti hem artêş hem jî civak bi xwedayên xwe ve girêdayî bûn. Her çi qas ev xeraba dîrokî Arkologan ti xebat li ser nemeşandibe jî, li derdorê îşaret û hin sembol hatine çêkirin ku van agahiyên dîrokî rast dike. Ev sembolene li ser kevirê Şikefta Helamata li çar deverên cuda Xwedayê mezin Asur û xwedayê rojê Mîtra-İŞTAR, Her wiha yê Esmanan, Xêr-Bereketê HEPA, xwedayê temen, heyvê OTTO, xwedayê heway, bruskan, canegayan û çiyan TEŞUP, xwedayên din Anilil, Seen, Sun, Adid, hatine nexşkirin. Her wiha ev sembolene serkeftina Aşuran ya leşkerî û dewletî destnişan dike. Li gorî ramanê wê demê mirovan bi baweriya bi van xwedayan, serkeftin bidestxistine. Her devera ku desthilatdariya Asuran xwe gihandiyê, remzên ku xwedayên wan destnîşan dikin li ser keviran nexş kirine. Li gelek deverên Mezopotamya jorîn-Kurdistanê û Mezopotamya jêrîn li ser keviran Şems bi zimanê kurdî Roj hatine çêkirin. Taybet di şikefta Helmata ya Beramberî Dihokê de, li ser her Xodayekî Asuran Rojek hatiye çêkirin. Ev yek jî diyar dike ku di baweriya civaka wê demê de roj ji her tiştî pîroz tire. Di gel her xwedayekê an şêrek an jî hespey ango canegayek heye. Remzên li ser cil bergên hespan hatine çêkirin, heşê mirovan radiwestîne. Bi hustayiyek gelek xûrt hatine çêkirin. Asur li pêşiyê ye. Pey Asûr Iştar heye. Iştar li ser kursiyekê runiştiyê. Her wiha li ser Kursiyê jî hin sembolên zarîf û nazik hatine çêkirin ku xilam û xidamên İştar destnîşan dike. Di serî de em mêze bikîn. # Roj- dihê maneya Ronahî ango baweriyê. Civaka wê demê derdiket beramberî roja pîroz dua dikirin û gunehên xwe li beramberî rojê paqij dikirin. # Şêr- Hêz, Quwet, Mêranî. Hemû hewıldana desthilatdariyê ew bû ku leşkerên xwe ji bo şer mîna şêr zîrek bike. # Cane Ga- dihê maneya Çandiniyê, xêr û bereketê ye. Li gorî baweriya wê demê Ga hebûnek pîroz ya xêr û bereketê bû. Ji ber ku cot û kêl bi hêza canegayan dihat pêşxistin. Di wê demê de li kîjan malê Canega hebûya wek wê malê de xêr û bereket hebûya qebûl dikir. # Hesp- dihê maneya şer,êriş û qehremaniyê. Hesp malê dewletê yê herî sadiq bû. Ji bo şer û cengê pêwîstiyek dîrokî bû. # Xelek- Yekitî û yasaya dewletê. Her çi qas bingeha Qanuna nivîskî ji aliyê Hamurabbîî ve hatibe çêkirin jî,Berfirek kirin û mukimkirina wê jî ji aliyê desthilatdariya Asuran ve hat danîn. # Xişt- Darê dewletê yê zorê destnîşan dike. Dewleta Assuran jî wek hemû dewletên cîhanê, İmparatorek Koledarkirinê bû. Her tişt bi darê zorê li ser koleyan dihat ferz kirin. # Kefa Giya- Di cîhanê de, cara yekem devera ku mirovan dest bi çandiniyê kirine û genım peyda kirine. Xaka Mezopotamya ye. Kefa Giya jî çandinî, Afirandêrî, xêr û bereketê destnîşan dike. Di bin tasfîran re ku çar deverên cuda hatine çêkirin Kanalek avê derbaz kirine ku iro hatiye xerakirin. Di tasfîrên ku nîvekê hatine çêkirin de, şikeftek hatiye kulan ku 3 kursî tê de ne. Dema mirov kursiyê nîvekê de rudine û mêzeyî derve dike, tenê girê Malta yê di nava Dihokê de dibîne, dema kursiyê milê rastê de rudne Geliyê Dihokê dibîne. Malta delîveyek leşkerî ya Asuriyan bû. Bi zimanê Asurî jî Malyatê dihê manaya delîve. [[Wêne:Girê Malta Duhok 2012.JPG|thumb|Girê Maltayê]] Her wiha li ser kevirê şikeftê, gelek îşaretên din hene, ji ber ku kesên nezan xerakirine, mirov nikare şirove bika ka dihê çi maneyê. Lê mixabîn ev dîroka pîroz ji aliyê dizên dîrokê ve hatinê dizîn û hin dever jî ji alî mirovên nezan û cahel ve, hatine xerakirin. Deverek jî ji aliyê Fransiyan ve kevir hatiye kulan û ji xwe re birine. Di heman demê de li Muzexaneya Leuwra ya Parîsê de ye. Hin perçeyên din ku şkandine û dizîne dihê gotin di muzexaneya Înglistan ya bi navê ''[[Muzexaneya Brîtanî]]'' û hin ji wan jî di muzexaneya Almanya ya bajarê Berlîn Bergamayê de ye. Girê Maltayê bi zimanê aşûrî ango: Malyatê Girê Malta jî di Dihokê de deverek qedîme. Malyate jî, bi zimanê Aşûrî dihê maneya ‘Delive’ ango ‘Dergehê’ derbaz bûnê. Malyate Girek mezin ya di nava Dihokê de ye ku Xîmên Qesrek esarî ya Leşkerên Aşurî dihê zanîn. Qesir ji ber bêxûdaniyê herifiye û di nav axê de winda bûye. Her wiha dihê gotin pişti ku Kildaniyan Dînê Mesîhiyan Qebûlkir li ser Girê Malta Dêrek avakiribûn. Derdorên Girê Malta ji bilî hin dîwaran, dewsa xirabeyekê jî diyarnake. Tiştê diyar dike di bin gir û derdorê wê de Goristanek e. Geliyê Dihokê, ikefta Çarsitûn Mezopotamyaya jorîn û rêzeçiyayên Zagrosê di bin desthilatdariya dewleta Hurrî û Mîtaniyan de bû. Piştî ku cara 3-yê. BZ salên 900-an de dewleta Asuran hat sazkirin, şerê di navbera Dewleta Mîtanî, Hurrî û Asuran de, bê navber berdewam kir. Devera herî pir nêzî paytexta Asuran bû û rastîêrişan dihat Kurdên qontarê çiyayê Zagrosê û derdorên devera Dihokê bûn. Asuran ber bi herêma Zagrosê ve çend dergehên leşkerî ji xwe re avakiri bûn. Yêk ji van dergerhan geliyê Zaxobû ku dikeve çiyayê bêxêrê din jî geliyê Dihokê bû. [[Wêne:Duhok.JPG|thumb|275px|Dihok]] Mîtaniyan Geliyê Dihokê ji bo xwe kiribûn noqteyek leşkeri ya çavdêriyê. Aşuriyan êrişek anîn ser Geliyê Duhokê ku di bin kontrola Leşkerên Mîtaniyan de bû. BZ salên 700 an de di navbera Çiyayê Spî û Çiyayê Bêxêr de jî şerek dijwar çêdibe. Aşurî di vî şerî de winda dikin. Geliyê Dihokê ku deverek stratejîk bû dîsa kete destê Mîtaniya. Di navbera Mîtaniyan û 3. Keyê Aşûriyan Tîglatpalazar de peymanek dihê sazkirin. Çiyayê Sipî wek sînorê herdu dewletan dihê qebûl kirin. Aşûrî Malyatê ku li Dihokê îro wek taxê Malta dihê zanîn, kirin baregeha xwe ya leşkerî. Mîtaniyan jî geliyê Dihokê ji xwe e kirin baregeha leşkerî ku dihê maneya Du Mist. Yanî her karwanê ku derbaz dibû Du-Hokên dexl û danî wek bac bi zimanek din gumrik jê distendin. Geliyê Dihokê, jibo Kurdên Mîtanî hem dergehek stratejîk bû, hem jî bibû waregeha karwanan ku bazirgan derbazî nav gundên Kurdên Mîtanî û Gundên Aşûriyan dibûn. Sembolên ku di geliyê Dihokê derdora Çarsitûnê de hatine peyda kirin, gelek balkêşin. Ev îşaretene xwedayê Temen, Heyvê OTTO, yê rojê MÎTRA, IŞTAR Her wiha yê Esmanan, Xêr-Bereketê HEPA û Xwedayê Heway, Bruskan, Canegayan û Çiyan TEŞUP û gelek sembolên felsefeya Zerdeştî û Asuriyan li ser keviran hatine nexşkirin ku di heman demê de, nemane. Her wiha ji hin işaretan diyare ku geliyê Dihokê di navbera desthilatdariya Asuran û Mîtaniyan de dest gohartine. Şopên felsefeya zerdeştiyan û mecusiyan di çarsitûnê hatine diyarin. Li gorî baweriya zerdeştiyan, dema ku mirovek dimire ruhê wî diçe cem xwedêîteala, laşêwî jî ji bo ku gunehên wî werin efukirin û feyde ji laşêwî re were dîtin li ser kevirek bilind bi cîh dikin ku teyrûtewal, balinde bixwûn. Li gorî felsefeya Zerdeştişyan nabe ku laşê mirovan yê bê ruh bikeve nava erdî û erdê pîroz were qirêj kirin. Her wiha mirov perçeyek xwezayê ye û pêwîste wek xelat dîsa diyarî zindeyên siruştê bihê kirin. Ji bo vê yekê Çarsitûn wek perestgehekê jî di serdema Mitaniyan û Nairiyan de bikar anîne. Hin kevir hatine kulan ku hînê nayê fêm kirin ka sedemên çêkirina wan çi bû. Dibe ku li heman deverê qesrek hebûye. Dibe ku perestgehek be ango bicîhbûna leşkerên Împeratoran be. Hin noqte hene ku diyare cîhê heresiyê û nobedariyê ye. Di nav vê xerabeya dîrokî de zîndanek jî heye ku çar met re di bin erdê de ji kevirî çêkirine. Ev zîndan destnîşan dike ku geliyê Dihokê noqteyek leşkerî ya gumrukê bû. Her wiha Tunela ku hatiye çêkirin başûr û Bakur dixe bin kontrola xwe. Hem bakur hem jî başur rêya di gelî de diçe dibîne. Her wiha aliyek tunêlê ango Qenterê wek cihek leşkerî aliye bakur jî weke cih û warên desthilatiye dihê texmînkirin. Şikefta Çarsitûn deriyê biçûk bû. Lê hatiyê şkandin û fereh kirin. Dîmen û sembolên li ser kevîr hat bûn çêkirin di heman demê de xera bûne û mirov nikare bi giştî şîrove bike. Şikefta Çarsitûn Mir û pîrên beriya hezaran salan wek meclis bikar anîne. Gelek İşaret hene ku ev şikeft meclisa desthilatdaran bû. Di nav Şikeftê de Çarsitûn hatine çêkirin. Li gorî çîrokên gelê Dihokê, Mîrên Kurdan di nava van çar stûnan de disekinî û bi nûnerên xwe re civîn çêdikirin. Nûnerên mîr jî li ser Kursiyên ku derdora şikeftê de hati bûn çêkirin rudiniştin. Di serdema Naîriyan de wek meclisa Xanedana Dasiniyan jî hatiye bikar anîn. Eger li ser vê devera dîrokî lêkolîn werin kirin dibe ku hin îşaretên olê mecusiyan jî werin peyda kirin. Mecusiyan jî ku baweriya Asuriyan bû miriyên xwe dişewitandin, xweliya laşê wan dikirin cerên mezin de û binax dikirin. Lê sembolên li ser keviran hatine çêkirin diyar dikin ku Çarsitûn hin caran ketiye destê Asuriyan û hin caran jî di destê Kurdan de maye. Ji ber ku hin işaret hene yên Asuriyanin hin îşaret jî yên Kurdanin. Li Dihokê, heta sedsala dawiyê jî mûsewî hebûn Desthilatdariya Aşuriyan, BZ salên 1260-ê de berfireh dibe û şer, êrişên xwe li ser dewletên derdorê zêde dike û sinûrên xwe heta welatê Kenan heta navîna Bakurê Kurdistanê berfireh dike. Cihuyan jî, ji welatê Kenan koçberî herêma Kurdistanê dikin. Cuhuyên ji bo xwe xeter didîtin, hin ji wan devera Dihok e bin Çiyayê Sipî û qontarê çiyayên Zagrosê cîh û war dike. Di heman salan de Aşûriyan êrişên xwe li ser Mîtaniyan û Huriyan jî berdewam kirin. Herêma Zagrosê û Bakurê Kurdistanê bi giştî BZ 704-ê de xistin bin desthilatdariya xwe. Welatê Cihuyan ku ji aliyê Aşuriyan ve hatibû dagirkirin, Cihuyên dîl girti bûn menteqeya Hekar û Behdînan bi cîh kirin. Piştî ku Imp. Midya hat avakirin û dawî li desthilatdariya Nînova anî hin Cihuyên derdora Dihokê vegeriyan ser gund û warên xwe. [[Med|Împeratoriya Med]] ku Paytexta wê [[Hemedan]] bû BZ di salên 612ê de hat avakirin. Sazumankarê Împeratoriya Med [[Kiyaksar]], di heman salê de êriş bir ser paytext [[Nînewa]] û dawî li desthilatdariya Asuran anî. Di heman şeran de Cihuyên menteqê jî alîkarî dan Medan. Şerê herî dijwar jî, li deşta bin çiyayê Spî ku Dihok a îro ye û Deşta Mûsilê pêk hat. Li gorî gotinan Girê Malteya Dihokê li ser kuştina bi dehan hezaran Zerdeştiyan hatiye avakirin û li ser kuştina bi dehan hezaran Aşuriyan jî xera bû ye. Qeleya Malyate jî, di encama şerê di navbera Kiyaksar û Asuran de dawî lê hatî ye. Di tabletek dîrokî ku li menteqeya Behdînan hatiye ditin de, Kiyaksar bang li cihuyan dike wiha dibêje: :‘‘Hûn niha azadin, ferqa we û gelê me nîne, eger hûn bixwezin herin welatê xwe, eger nexwezin jî hûn dikarin li ser vê xakê bi awayeke azad bijîn’’ Hin cuhî vegeriyan welatê xwe û hinek jî heta sedsala 19 di Kurdistanê de man. Geliyê Dihokê BZ nêzî sed salan di destê desthilatdariya Kurdên Mîdya de ma û zerdeştiyan ev dever wek deverek perestgeh bi zimanek din Zîgorat bûxwe bikar anîn. Împeratoriya Med ku pişti sed salan têk çû, edî herêma Kurdistan bi gişti kete bin destê Desthilatiya hevpar ya Kurd û Sasaniyan pey vê desthilatdariyê, Helen-Grekan demekê desthilatdariya xwe li herêmê domandî ye. Peyra demek dirêj Kurdistan dikeve bindestê desthilatdariya Ebbasiyan, Eyûbiyan û Tirkên Osmanî. Serdema herî pir kurd rastî zordestiyê hatine û tevkujiyan re derbaz bûne serdema PZ 1516-ê de ye. Di vê serdemê de Paşayê Tirkan Biyikli Mehmet kete Mûsilê û derdora Dihokê û fermana gelê Kurd û Asuriyan anî. Bi hezaran Kurd di qetlîamê re derbaz kirin. Her wiha, hem Asurî hem jî Kurd vê serdema Tirkên Osmanî wek serdema Reş û Tarî bi nav dikin. (En nuvîsên vê malpera Duhokê de: ji pertuka Dennîs Dargul ya bi navê Bistanên Zerîn hatine wergirzin) === Serdema gehiştina îslamê === Di sala [[641]]'ê zayînî de, Ayînê misilmanan gehişte Dihokê. Di sala 1236 Z ê de, Dihok bingehê mîrgeha Dasiniya bû. Di sala 940 ê hicrî([[1533]] zayînî) de, Dihok kete jêr deselata mîrgeha Badînan, ku mîrê wê Hesen Begê kurê Seyfedînî bû. Di sala [[1842]] Z de, kete jêr desela bajarê [[Mûsil]]ê. Sala [[1873]] Z, bo qaymeqamî û sala 1969 Z jî, bo parêzgeh. === Dihok li serdemê navîn === Lê her çi qas deverên Kurdan ketibine bin destê biyaniyan jî ti caran ji ber şert û mercên wê yên cografîik nikarîne bixin bin kontrola xwe. Her tim Mîr û Pîrên Kurdan li ser xaka xwe xwediyê gotinê bûne. Mîrê Dihokê yê bi navê Ax Şîndo, geliyê Dihokê ji bo Emîrata Kurdan ya Amêdiyê ku serokê wê Noîzî bû di salên PZ 600-ê de wek dergehê bac stendinê bikar anî. Dihok û derdora wê jî girêdayî Emirata Behdinan bû ku navend Amêdiyê bû. PZ 940-ê de Emîrata Behdînan ji aliyê Hesen beg Kurê Emîr Seyfo ve hat rêve birin. Qubad beg Kurê Siltan Hisonn PZ 981-ê de Hesen begê dikuje û desthilatdariya Emîrata Behdînan rêve dibe. Geliyê Dihokê û gundên derdorê di sala 1290-ê PZ de, ji destê Emîratên Kurdan deredikeve û li ser Bajarê Mûsilê ve dihê girêdan. === Sedsala 19 -ê === Ji sala 1290ê heta 1822-ê ser Mûsilê ve, hat girêdan. Ji sala 1825-ê heta 1873-ê dîsa li ser Emîrata Kurdan ya Amêdiyê ve hat girêdan. İngiliz di sala 1873-ê de, Iraq dagirkirin û hatin Kurdistanê. Dihok jî wek gundekî li ser Mûsilê ve girêdan. Nûnerek xwe yê bi navê Kembelan ku eslê xwe Amerîkî bû li Dihokê bi cîh kirin. Li Dihoka kevin Qesrek du tebeq ji xwe re avakir. Pişti ku Kembelan hat kuştin, Qesra wî demek dirêj wek Nexweşxane hat bikaranîn û Pey nexweşxanê ev qesir wek postexane hat bikaranîn. (NIVÎSÊN VÊ MALPERÎ JI PERTUKA DENNÎS DARGUL (BISTANÊN ZÊRÎN) HATIYE WERGIRTIN...) == Şûnwarên kevn li Dihokê == * [[Keleha Dihokê]]: Di encama vekolinan de, ci Kele di nava bajar de, nine. Bes di nava bajar de,şunuwarek bazare derkeftiye. Yani Cend dikan. Lê Keleha Dihokê Keleya Zehferanê ye. Ev Pêzanin di pirtûka Gerokê tirk [[Ewliya Çelebî]] de heye. Ewliya Çelebî di salên 1625 ê, devera Dihokê geriyaye û gelek pêzaninên giring dide civakê (Dennis Dargul) * [[Şkefta Çarstûn]]: Dikeve pişta çiyayê Spî û rojhelata gelyê Dihokê û li cihekê asê ye. Berî mirov bigehe cihê perêsgehê di nav şkeftê de, wênên pênc Xudayên berê li ser kevran çêkirîne, ew jî ([[Sîn]], Xudayê heyvê, [[Oto]], Xudayê rojê û yên [[Mîtra]], [[Iştar]] û [[Zirwan]]) bûne. Di serdemê deselata Auskaniya (147 - 226 B.Z) de hebûye. * [[Girê Maltayê]] (Miilsaya) girekê mezin û bilind e, li nêzîkî Dihokê ye û şûnwarên Aşûriyan (900 B.Z) lê hene. * [[Şkefta Helameta]] dikeve kuntara çiyayê Şindoxa. Di serdemê şahê Aşûriyan, [[Sanharîbî]] de (704 - 681 B.Z) hebûye û gelek şûnwar û wênên Xudayên kevin jî, tê de hene.<ref>{{Jêder |sernav=Kopîkirina arşîvê |url=http://members.chello.se/duhoki/ |tarîxa-gihiştinê=2009-03-19 |tarîxa-arşîvê=2011-05-17 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20110517054817/http://members.chello.se/duhoki/ |rewşa-urlyê=mirî }}</ref> === Qesra Kemberlan === Di destpêka 1. Şerê cîhanê de, İngilizan Nunerek xwe yê bi navê Ehmed Azawî şandin Dihokê. Peyra Nûnerek Siyasî yê bi navê ‘‘ Sîr Lîne’’şand Dihokê. Ev Nûner heta Hikûmeta Iraqê hat avakirin li Dihokê ma. Pişti ku Hikûmet hat avakirin, di sala 1922ê de Fettahbegê Kurd wek berpirsyarê yekem yê Dihokê hat wezîfedar kirin. Piştî heman salan Dihok wek bajarokek biçuk mezin bû. Gundên derdorê jî Dihok ji bo xwe wek navendek bazirganiyê hilbijartin. Cihuyên Dihokê jî piştî ku Dewleta Îsraêlê hat sazkirin vegeriyan Îsraêlê û hin ji wan jî ji ber zordestiya desthilatdariya ereban koçî deverên din kirin. Desthilatdariya Ereban jî wek hemû Kurdistanê bi dehan salan hewldaku Kurd û Asuriyên Dihokê jî bikin Ereb. Ev yek bu sedem ku Şoreşa İlonê bête destpêkirin. Şoreşa İlonê ku ji salên 1960-ê heta 1975-ê berdewam kir tesirek mezin ya Kurdewariyê li ser gelê Dihokê kir. Di sala 1969 an de, Dihok wek bajarek navendî yê Behdînan hat qebûl kirin. Piştî van salan Zordestiya Behsiyan zêde bû û xwestin ku Dihokê bikin Ereb. Hemû gund û bajarokên ku ji aliyê Desthilatdariya Dikdatoriyê ve hati bûn xerakirin û şewitandin, koçî bajarê Dihokê kirin. Pişti salên 1975-ê û vir de Bajarê Dihokê mezin bû û bû qesta her kurdek welatparêz ku rastî zordestiya desthilatiya rejîma Bexdayê hati bûn. === Dêrên Xiristiniyan === Bajarê Dihokê yek ji wan bajara ne ku Sûryanî , Kurdên Ezdî, Kurdên Misilman û Cuhî, Ermen bi hevre bi hezaran salan wek bira jiyane. Dagirkeriyê her çi qas di navbera gelên me de xwestibine xerabiyê çebikin jî, lê dîsa zanîna ku pêkve di nav aştî û wekheviyê de bijîn. Bi salan dewletên dagirker îngilîzan mesîhî, li hemberi Kurdan bikaranîn, Tirkan Kurd li hemberî Mesihiyan û Cihuyan bikar anîn, Ereban jî nîjadperestiya xwe li ser hemû gelên me ferz dikirin. Lê encam hemû Miletê me rastî malwêraniyê hat. Koçber bû derbeder bû. Pişti serhildana sala 1991-ê de gelê Dihokê edî wek hemû gelê Başurê Kurdistanê dawî zordestiya Behsiyên Nîjadperest înat. Li Bajarê Dihokê edî Kurdên Misilman, Kurdên Ezdî, Mesihi dîn û mesebên cuda dikarîn xwe ifade bikin û xwedî nirxên xwe yên pîroz derkevîn. Dihok bûye bajarek dewlemend ya çandên cuda... Dewlemendiya Bajarê Dihokê, dewlemendiya Kurdistane. Dewlemendiya Kurdistan Azadiya Asuri, [[Keldanî]], [[Ezdî]], [[Ermen]] û hemû gelên me ne. == Parêzgarê == * [[ali tatar]] == Navdarên bajêr == * [[Bekir Begê Erizî]] * [[Mele Yehyayê Mizûrî]] * [[Ebdulkerîm Findî]] (Nivîskar, Rewşenbîrî) * [[Piştevan Dostikî]] (Siyasetmedar) * [[Sherwan Hazim(7azm)Mizuri]] Yarizan * [[Karwan Kamil]] (stranbej) * [[Bilind Îbrahîm]] (Stranbej) * [[Kurdvîn Eyûb]] , derhêner û senarîsta kurd * [[Îsmail Coma]] (stranbej) * [[Jegir Abdilrehman Rekani]] ( lîstikvanê sînemayî) * [[Aram Rashid Berwari]] (siyasetmedar) * [[Arat Rashid Berwari]] (Yarizan) * [[Lawek Azad Adel Aban Axa]] (Rahener) * [[Chira Kucher]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Çavkanîyên din == * Dennis Dargul, "Bistanê Zêrîn" * Nexşeya Pêşketina Mirovahiyê ya Zankoya Schikago * AnaBritanîka İnternasyonal * Muzexaneya Brîtanî * Welt Ansichlopedia * Wiki Ansicklopedia-Mesopotamiya * Duhok Album-Ş Koçer * Malpera İNT. Ya Asuriyan * Malpera Irak-Duhok * Mezopotamya Map * Yurt Ansiklopedia == Girêdanên derve == * [http://www.krso.net/detail.aspx?page=statisticsbysubjects&c=sbsPopulationLabor&id=474 www.krso.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723173333/http://www.krso.net/detail.aspx?page=statisticsbysubjects&c=sbsPopulationLabor&id=474 |date=2011-07-23 }} {{Nexşeya Hikumeta Herêma Kurdistanê/gerîn}} {{Bajar û gundên Dihokê}} {{Bajarên Kurdistanê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Koord|36|52|00|Bk|43|00|00|Rh|type:city(226899)|display=title}} [[Kategorî:Bajarên Hikûmeta Herêma Kurdistanê]] [[Kategorî:Bajarên Iraqê]] [[Kategorî:Dihok (navend)| ]] exb4gff56c8bhhiitkf4jzfzsji9kt2 0 7013 1944982 1935636 2025-07-10T20:09:04Z Penaber49 39672 1944982 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank çiya | nav = Sîpanê Xelatê | nav1 = | wêne = Suphan 01.jpg | wêne_sernav = | bilindayî = 4.058 | cih = [[Elcewaz]]-[[Xelat]]-[[Milazgir]]-[[Panos]], [[Bakurê Kurdistanê]] | zincîreçiya = | nexşeya_cihan = Bakurê Kurdistanê#Bidlîs | koordînat = {{Koord|38|55|00|N|42|49|00|E|type:mountain|display=inline, title}} | cure = [[Stratovolkan]] | çalakbûna_dawî = Holosen }} '''Sîpanê Xelatê''' yan jî '''Çiyayê Sîpanê''' yek ji çiyayên [[stratovolkan]]ên [[Bakurê Kurdistanê]] ye ku bi bilindahiya 4.058 mêtreyê piştî [[Çiyayê Agiriyê]] û [[Cîlo|Çiyayê Cîloyê]] sêyem ji çiyayê herî bilind ên [[Bakurê Kurdistan]]ê ye. Çiyayê Sîpanê li perava bakurê [[Gola Wanê]] bilind bûye û di çîroka mîtolojîk a [[Siyabend û Xecê]] derbas dibe ku li gorî mîtolojiyê her du evîndar li vî çiyayê mirin e. Ji ber çîroka Siyabend û Xecê Çiyayê Sîpanê di wêjeya kurdî de cihekî girîng digre. == Cîh == Çiyayê Sîpanê li bakurê [[Gola Wanê]] ye û di navbera navçeyên [[Panos]] û [[Elcewaz]]ê de bilind dibe. Jibo rapelîna Çiyayê Sîpanê destûr ji aliyê rayedarên navçeya [[Elcewaz]] ve tê dayîn. == Taybetmendî == Li Çiyayê Sîpanê herî dawî di sala 8050yê {{pz}} de çalakiya volkanîkî pêk hatiye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=213021 |sernav=Global Volcanism Program {{!}} Süphan Dagi |malper=Smithsonian Institution {{!}} Global Volcanism Program |ziman=en |tarîxa-gihiştinê=2022-12-10 }}</ref> Piştî [[Çiyayê Agirî]] yê duyemîn çiyayê herî bilind a li [[Bakurê Kurdistanê]] ye û [[stratovolkan]]a herî demdirêja razayî ya li [[Bakurê Kurdistan]]ê ye. == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * [http://www.osmansoysal.com/photos/view/1.html#5281502142882747713/1 Wêneyine Sîpanê Xelatê] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100419063402/http://www.osmansoysal.com/photos/view/1.html#5281502142882747713/1 |date=2010-04-19 }} * [https://www.dengeamerika.com/a/sipane/4640143.html?withmediaplayer=1 Çîyayê Sîpanê: Warê Sîyabend û Xecê] [[Wêne:Suphan peak.jpg|thumb|700px|çep|Panoramaya Çiyayê Sîpanê Xelatê]] {{Çiyayên Kurdistanê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Çiyayên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Çiyayên Kurdistanê]] [[Kategorî:Çiyayên Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Elcewaz]] [[Kategorî:Erdîş]] [[Kategorî:Patnos]] [[Kategorî:Stratovolkanên Kurdistanê]] ey7cqq0ntxkvumsgc84llmokp2d0au6 0 10107 1945007 1675869 2025-07-11T06:48:21Z MikaelF 935 1945007 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Navçeya Cimniyê | navê_din = | navê_fermî = Üzümlü | wêne = | sernavê_wêne = | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Ezirgan (parêzgeh)|Ezirgan]] | serbajar = Cimnî | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 4 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 23 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 15.960<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=24&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2009]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 410 | berbelaviya_nifûsê_km2 = 38,9 | nifûsa_serbajarê = 8.288 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2008]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 1.435 | koda_postayê = 24150 | koda_telefonê = (+90) 446 | nexşeya_reptiyeyê = Tirkiye | koordînat = {{Koord|39|42|36|N|39|42|3|E|display=inline, title}} }} '''Cimnî''' an jî '''Cîmîn''', ({{langx|diq|Cimıne}}, {{bi-tr|Üzümlü}}) yek ji navçeyên [[Ezirgan]]ê ye. Gorî hejmartinên sala [[2000]] hejmara niştecihan bi tevî gundan 32.000 e. 24 gundê navçeyê hene. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Navçeyên Ezirganê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} {{Koord|39|42|36|N|39|42|03|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Cimnî| ]] q665hx4cbacmah7u03huxrmk7o6xdb1 1945010 1945007 2025-07-11T06:54:32Z MikaelF 935 1945010 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Navçeya Cimniyê | navê_din = | navê_fermî = Üzümlü | wêne = | sernavê_wêne = | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Ezirgan (parêzgeh)|Ezirgan]] | serbajar = Cimnî | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 4 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 23 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 15.960<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=24&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2009]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 410 | berbelaviya_nifûsê_km2 = 38,9 | nifûsa_serbajarê = 8.288 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2008]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 1.435 | koda_postayê = 24150 | koda_telefonê = (+90) 446 | nexşeya_reptiyeyê = Tirkiye | koordînat = {{Koord|39|42|36|N|39|42|3|E|display=inline, title}} }} '''Cimnî''' an jî '''Cîmîn''', (bi zazakî: Cimıne, {{bi-tr|Üzümlü}}) yek ji navçeyên [[Ezirgan]]ê ye. Gorî hejmartinên sala [[2000]] hejmara niştecihan bi tevî gundan 32.000 e. 24 gundê navçeyê hene. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Navçeyên Ezirganê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} {{Koord|39|42|36|N|39|42|03|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Cimnî| ]] n6qd2pedaj8s240hnerozm2v4af4cja 1945012 1945010 2025-07-11T06:59:33Z MikaelF 935 1945012 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Navçeya Cimniyê | navê_din = | navê_fermî = Üzümlü | wêne = | sernavê_wêne = | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Ezirgan (parêzgeh)|Ezirgan]] | serbajar = Cimnî | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 4 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 23 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 15.960<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=24&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2009]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 410 | berbelaviya_nifûsê_km2 = 38,9 | nifûsa_serbajarê = 8.288 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2008]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 1.435 | koda_postayê = 24150 | koda_telefonê = (+90) 446 | nexşeya_reptiyeyê = Tirkiye | koordînat = {{Koord|39|42|36|N|39|42|3|E|display=inline, title}} }} '''Cimnî''' yan '''Cîmîn''' an jî '''Cîmine''', (bi zazakî: Cimıne, {{bi-tr|Üzümlü}}) yek ji navçeyên [[Ezirgan]]ê ye. Gorî hejmartinên sala [[2000]] hejmara niştecihan bi tevî gundan 32.000 e. 24 gundê navçeyê hene. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Navçeyên Ezirganê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} {{Koord|39|42|36|N|39|42|03|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Cimnî| ]] 8kvboe93x18yhl41hi941s9f8a4xvd3 1945020 1945012 2025-07-11T07:26:49Z MikaelF 935 1945020 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank navçe | nav = Navçeya Cimniyê | navê_din = | navê_fermî = Üzümlü | wêne = | sernavê_wêne = | welat = [[Bakurê Kurdistanê]] <!--- KARGÊRIYÎ --------------> | dewlet = [[Tirkiye]] | parêzgeh = [[Ezirgan (parêzgeh)|Ezirgan]] | serbajar = Cimnî | qeymeqam = | hejmara_nahiyeyan = <!--- BINEBEŞ ----------------> | hejmara_bajarokan = 4 | hejmara_taxan = | hejmara_gundan = 23 | hejmara_mezrayan = | nifûs = 15.960<ref>[http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2=&report=idari_yapi_09sonrasi.RDF&p_il1=24&p_yil=2009&p_dil=1&desformat=html&ENVID=nufus2000db2Env tuik, 2009]</ref> <!--- GELHE û ERDNÎGAR -------> | sala_nifûsê = [[2009]] | nifûsa_bajarî = | nifûsa_gundewarî = | temamiya_qadê_km2 = 410 | berbelaviya_nifûsê_km2 = 38,9 | nifûsa_serbajarê = 8.288 <!--- BAJARÊ NAVENDÎ ---------> | sala_nifûsa_serbajarê = [[2008]] | qada_serbajarê_km2 = | bilindahî_m = 1.435 | koda_postayê = 24150 | koda_telefonê = (+90) 446 | nexşeya_reptiyeyê = Tirkiye | koordînat = {{Koord|39|42|36|N|39|42|3|E|display=inline, title}} }} '''Cimnî''' yan '''Cîmîn''' an jî '''Cîmine''', ({{1968|Cimin}}, bi zazakî: Cimıne, {{bi-tr|Üzümlü}}) yek ji navçeyên [[Ezirgan]]ê ye. Gorî hejmartinên sala [[2000]] hejmara niştecihan bi tevî gundan 32.000 e. 24 gundê navçeyê hene. == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Navçeyên Ezirganê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} {{Koord|39|42|36|N|39|42|03|E|type:city|display=title}} [[Kategorî:Cimnî| ]] ox3bbb2j2kzz7jicx03cafncj5hpkob 0 16435 1944983 1747288 2025-07-10T20:18:17Z Penaber49 39672 1944983 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' Serpêhatiya Siyabend û Xecê, di [[Zargotina Kurdî]] de piştî destana''' [[Mem û Zîn]]ê''', xwe di radeya duyemîn de digire. Navê '''Siyabend''' li hin deveran Siyamend û Siyamed jî tê gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye, lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe '''Qeregêlan''' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] g6v5wczgy244lzmh55n009h646yep8r 1944984 1944983 2025-07-10T20:23:28Z Penaber49 39672 1944984 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên kurd ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike. Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê '''Siyabend''' li hin deveran Siyamend û Siyamed jî tê gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye, lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe '''Qeregêlan''' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] m85sqtc1p0axv8ne31b69x9pwrrt1i4 1944985 1944984 2025-07-10T20:25:32Z Penaber49 39672 1944985 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike. Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê '''Siyabend''' li hinen deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe '''Qeregêlan''' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 41n17ico2r99w6ucjmud0jertfx6m10 1944986 1944985 2025-07-10T20:26:04Z Penaber49 39672 1944986 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike. Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê '''Siyabend''' li hinen deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe '''Qeregêlan''' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 9uiph56n2js7qgy0j8kf086ch441tlj 1944987 1944986 2025-07-10T20:32:34Z Penaber49 39672 1944987 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê '''Siyabend''' li hinen deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe '''Qeregêlan''' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 81tswte971xojjcefh4xsmlmpihf1km 1944988 1944987 2025-07-10T20:54:13Z User17919 98177 1944988 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinen deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] hki8mfb4620s6t6abmkwl03bfg1wbpw 1944989 1944988 2025-07-11T02:52:12Z Penaber49 39672 1944989 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 27wwc1pudcxaa3fhc74xc6xl7iihzrd 1944990 1944989 2025-07-11T03:42:15Z Penaber49 39672 1944990 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] jrliotd7madj5bj2ezb4f1vy723jqiw 1944991 1944990 2025-07-11T03:44:56Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1944991 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] bzdswsgv3x9zuop3vgu7ii4v756qyfh 1944992 1944991 2025-07-11T03:47:28Z Penaber49 39672 1944992 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 96bidkr93k7v5i77yobus1ys7r9fe85 1944993 1944992 2025-07-11T03:49:47Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1944993 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 4fdox75sjqrc76bw8jy287dzyljmuq2 1944994 1944993 2025-07-11T03:53:20Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1944994 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 88l0p3v98jjk5zjpjo42cbldm41ognl 1944995 1944994 2025-07-11T04:00:14Z Penaber49 39672 1944995 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] qmbd787d4m9i7xg9zth8t6xa7v192xp 1944996 1944995 2025-07-11T04:02:27Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1944996 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] tj8feqxgntwj2exg3kadhde45539p6m 1944997 1944996 2025-07-11T04:07:23Z Penaber49 39672 1944997 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] b8h9x082jrc5jxybncng4qwildlrsvh 1944998 1944997 2025-07-11T04:10:09Z Penaber49 39672 1944998 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] dac5ngba7e5j9ilf5ixyg3ukv6d7u1x 1944999 1944998 2025-07-11T04:14:06Z Penaber49 39672 1944999 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 7v65fj70b4ugvcrhhwrb87agkkiii66 1945000 1944999 2025-07-11T04:16:50Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1945000 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 2v4wsoy24w3uvmjpwmio2ufy3gtl14r 1945001 1945000 2025-07-11T04:25:21Z Penaber49 39672 1945001 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] b672u8umn5ag0cug0iazmj8b5utnd3s 1945002 1945001 2025-07-11T04:27:13Z Penaber49 39672 1945002 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] jks5wrogztrh0vpt8bn17y17aw9ne6j 1945003 1945002 2025-07-11T04:29:41Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1945003 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin, bûn heval û dost dest bi jiyana bi hev re li çiyayan kirine. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Destan]] 0gxbkivcpm229erspmgbvfwgdegokdl 1945004 1945003 2025-07-11T04:32:11Z Balyozbot 42414 [[User:Balyozxane/skrîpt/py/kuCosmeticsCore.py|Bot]]: Paqijiyên kozmetîk (--{{Şitil}}, Binê standard kir, --Valahiyên nehewce.) 1945004 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin, bûn heval û dost dest bi jiyana bi hev re li çiyayan kirine. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] gj4rzqd315ozkn7107w2zecvur7gqa8 1945008 1945004 2025-07-11T06:51:08Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1945008 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 59erv5f27ui60i2gjkotkd1cvdx4a3i 1945009 1945008 2025-07-11T06:51:57Z Penaber49 39672 1945009 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] fkjyhn6t2kxvd0ytda7x1cxzh61qmjy 1945011 1945009 2025-07-11T06:56:13Z Penaber49 39672 1945011 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 3i6r2b5tzc5yv677lr5p51i7v4ev5dv 1945013 1945011 2025-07-11T07:02:11Z Penaber49 39672 1945013 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] bli3qwpdwx7ejlcllcrvwrx5e9lsi2w 1945014 1945013 2025-07-11T07:05:03Z Penaber49 39672 1945014 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] gw9kcpyvfk3e5z2kh6calmqiocgcjol 1945019 1945014 2025-07-11T07:24:55Z Penaber49 39672 1945019 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] q0k1gbou7d8ji7i99v7f09cvdlqq7do 1945022 1945019 2025-07-11T07:27:48Z Penaber49 39672 1945022 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] rjbvitro01j9x4qaxole3w99mfwn767 1945024 1945022 2025-07-11T07:40:00Z Penaber49 39672 1945024 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] d57814t5oq17thjhktqnsh6aq1c2mbo 1945025 1945024 2025-07-11T07:45:29Z Penaber49 39672 1945025 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe. Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] p3f8n94yj2swq8ppxd7u94292o8g0qs 1945026 1945025 2025-07-11T07:47:18Z Penaber49 39672 /* Mitolojî */ 1945026 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe. Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] e09vroy9bxkspig4mxf8xsi17eg5lfl 1945027 1945026 2025-07-11T07:55:09Z Penaber49 39672 1945027 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe. Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe. Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li sîngê Siyabend ketibûn birîndar dibe. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 8uv0r41nf8mpaeec8nx38ulzmo94a3i 1945028 1945027 2025-07-11T07:56:54Z Penaber49 39672 1945028 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş. Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin. Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne. Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim" Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe. Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li sîngê Siyabend ketibûn birîndar dibe. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 7qhdg5nrtbuepskdinjnc7m5iq3ail3 1945029 1945028 2025-07-11T07:57:50Z Penaber49 39672 1945029 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li sîngê Siyabend ketibûn birîndar dibe.<ref name=":0" /> == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] t221l6thwa6xyv6w60kqm5jzuxkr6io 1945039 1945029 2025-07-11T10:42:14Z Penaber49 39672 1945039 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] ay3ewv5cbtj7oanqc5iu0mb6f2q55ec 1945040 1945039 2025-07-11T11:07:09Z Penaber49 39672 1945040 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo jenerasyonên nûjen tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] qaw6jjm1642merrrw23pwoac05v6tmh 1945041 1945040 2025-07-11T11:08:09Z Penaber49 39672 1945041 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] jsh70vxm77oxert1ta1s5hro0f1z06c 1945042 1945041 2025-07-11T11:16:19Z Penaber49 39672 1945042 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] bwp56dgdmo9nw8f22unmhtlci4qt6m4 1945043 1945042 2025-07-11T11:18:12Z Penaber49 39672 /* Di çanda kevneşopî de */ 1945043 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 8ynjd1f66wyv6rzxenmne3k6dvhfsik 1945044 1945043 2025-07-11T11:18:41Z Penaber49 39672 /* Di çanda dengbêjî de */ 1945044 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. === Fîlma Siyabend û Xecê === Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] qsjc1yxi5whkp0s9ie6h742yuy1yktk 1945045 1945044 2025-07-11T11:22:45Z Penaber49 39672 1945045 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. Sitraneke dengbêjî ku ji aliyê dengbêjê kurd Salihê Qubînê ve hatiye gotin wiha behsa çîroka Siyabend û Xecê kiriye: === Fîlma Siyabend û Xecê === Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin. == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] sl0819bjoeoo5t8ik7zjmzj2lbjsdhk 1945046 1945045 2025-07-11T11:25:21Z Penaber49 39672 1945046 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. Sitraneke dengbêjî ku ji aliyê dengbêjê kurd Salihê Qubînê ve hatiye gotin wiha behsa çîroka Siyabend û Xecê kiriye: === Fîlma Siyabend û Xecê === Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://haber.sol.org.tr/blog/kurdewari/m-agit-duman/siyabend-u-xece-destani-ve-ilk-kurtce-dublajli-film-117115 |sernav=Siyabend û Xecê fîlma destanî û yekem fîlma dublajkirî ya bi zimanê kurdî {{!}} soL haber |malper=haber.sol.org.tr |tarîx=2015-05-20 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] e7nwpxuwocb6nc8xhaq1vl4l8y2nx8w 1945047 1945046 2025-07-11T11:32:59Z Penaber49 39672 /* Di çanda dengbêjî de */ 1945047 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. Sitraneke dengbêjî ku ji aliyê dengbêjê kurd Salihê Qubînê ve hatiye gotin wiha behsa çîroka Siyabend û Xecê kiriye: <blockquote> </blockquote> === Fîlma Siyabend û Xecê === Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://haber.sol.org.tr/blog/kurdewari/m-agit-duman/siyabend-u-xece-destani-ve-ilk-kurtce-dublajli-film-117115 |sernav=Siyabend û Xecê fîlma destanî û yekem fîlma dublajkirî ya bi zimanê kurdî {{!}} soL haber |malper=haber.sol.org.tr |tarîx=2015-05-20 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] ph7me29eabx0plp6ts4wpliawh4z3e3 1945050 1945047 2025-07-11T11:46:13Z Penaber49 39672 1945050 wikitext text/x-wiki {{Sernavê îtalîk}} {{ev gotar|di derbarê mîtolojîya evînî ya Siyabend û Xecê de ye. Ji bo fîlma Siyabend û Xecê ji kerema xwe li [[Siyabend û Xecê (fîlm)]] binêrin.}} '''Siyabend û Xecê''' mîtolojîya evînekî ye ku evîna du ciwanên [[kurd]] ên bi navê Siyabend û Xecê rave dike.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siyabend û Xecê: destan |paşnav=Zinar |pêşnav=Zeynelabidîn |weşanger=Pencînar, Weşanxaneya Çanda Kurdî (Kurdiska kulturförl |tarîx=1992 |isbn=978-91-630-1222-8 |cih=Stockholm}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Destpêka edebiyata Kurdî |url=https://books.google.fr/books?id=nD1EUhRIms8C&pg=PA38&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwA3oECAIQAg#v=onepage&q=siyamend%20%C3%BB%20xec%C3%AA&f=false}}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |sernav=Siya evînê |url=https://books.google.fr/books?id=tGbzRvQc98sC&pg=PA115&dq=siyamend+%C3%BB+xec%C3%AA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwial8CJqvntAhWGy4UKHUN1CPMQ6AEwBHoECAUQAg}}</ref> Mîtolojî di [[Zargotina Kurdî]] de piştî mîtolojîya [[Mem û Zîn]]ê ku li Cizîra Botan qewimiye, di radeya duyem de cih digire. Navê ''Siyabend'' li hinek deveran wekê Siyamend û Siyamed jî hatiye gotin. Ev serpêhatî di destpêkê de, çendî ku bi belengazitiya Siyabend li [[Deşta Silîva]] dest pê kiriye lê li ser evîn û mêrantiyê hatiye encamdan. Lehengê wê Siyabendê Silîvî ku jê re dibêjin "xwediyê kevanê zêr û zîvî" dema ku ji ber destê jinmama xwe reviyaye, pêşî çûye [[Geliyê Hewrê]] û bûye mêrxasê [[Emer Axa]], Axê dota xwe Elîfa bedew dayê, lê wî nevaye û ji wirê çûye Çiyayê Sîpanê Xelatê birayê xwe ''Qeregêlan'' dîtiye û ji wirê jî çûye [[Rojhilata Kurdistanê]] nêv [[Eşîra Şikakan]] û pêrgê Xecê bûye. Ji ber Xecê ve, xwestiye ku her heft birayên Xecê bizewicîne, lê dîsa Xecê nedanê, îcar wî her heft birayên Xecê kuştine û Xecê ji xwe re biriye. Lê li serê Çîyayê [[Sîpanê Xelatê]] nêriyê [[Xezal]]an hirrek lê daye û di zinêr de werbûye li ser deviya belalûkê ketiye, pîjek li pişta wî ketiye û di singa wî re avêtiye. Li ser vê destana folklorî, heta niha sê pirtêk ji aliyê sê nivîskarên cuda ve hatine nivisandin. == Mitolojî == Li gorî vegotinan Siyabend di nav malbateke xizan de ji dayik bûye. Di temenê zarokatiya wî de dayîk û bavê xwe winda kiriye û bi tenê maye. Piştî mirina dayîk û bavê wî apê wî neçar dimîne ku Siyabend bibe mala xwe û piştî demekê, di berdêla lênêrîna wî de, wî wekê şivanê gund bikar dike. Siyabend ku bi apê xwe re dest bi şivantiya pez kiriye hem ji hêla apê xwe û hem jî ji hêla endamên din ên malbatê ve rastî zordariyan hatiye. Rojekê dema ku ew pez dibe çîrînê kevir ji çiyê dikevin xwarê û kevireke li lingê mêşineke dikeve û lingê mêşinê dişkîne û ev yek dibe sedem ku jiyana Siyabend biguherîne. Siyabend difikire ku apê wî pê bihese ku lingê pezê ku ew diçêrand şikestî ye, ew ê bi tundî lê bide û Siyabend û wî ji gund jî derxîne. Li hemberî vê yekê Siyabend ji xwediye mîyê re dibêje ger ku ew ji apê wî re behsa şikestina lingê mîyê neke ew jî li hemberî vê yekê lingê xwe bişkîne. Lê xwediyê mîyê nasekine û bi awayekî bilez diçe ji apê wî re dibêje ku lingê mîya wî şikestiye. Dema apê ku bi yekê dihese bê pirsyar li Siyabend dide û heqaret lê dike piştre Siyabend keriyê xwe yê pez dihêle, ji gund derdikeve û careke din venegere mala apê xwe.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=https://www.indyturk.com/node/500371/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/destans%C4%B1-bir-a%C5%9Fk%C4%B1n-d%C3%BC%C5%9F%C3%BCnd%C3%BCrd%C3%BCkleri%E2%80%A6 |sernav=Şeyhmus Çakırtaş {{!}} Ramanên çîrokeke evînî ya destanî… |malper=Independent Türkçe |tarîx=2022-04-21 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> Siyabend difikire ku şevê li derveyî gund, di bin darekê de derbas bike. Dema apê wî dibîne ku ew êvarê venegeriyaye malê, li dû wî diçe û hewl dide ku wî bitirsîne da ku vegere malê. Gava Siyasebend apê xwe dibîne, direve û careke din newêre ku vegere mala apê xwe. Di demekê kurt de Siyabend adapteyê jiyana çiyayan dibe, bi xwarina xwezayî, giya û heywanên ku nêçîra wan dike jiyana xwe berdewam dike. Rojekê dema ku li çiyayan digere li bin dareke radizê û bi razana xwe re xewnek dibîne. Di xewna xwe de dibîne ku ew bi kesekî re pehlewaniyê dike, ew kesê ku pê re pehlewaniyê dike dixe erdê, ew bi ser dikeve û piştre ew û ew kes dibin dostên pir baş.<ref name=":0" /> Piştî demekê, bi awayekî bi awayekê balkêş xewna wî pêk tê. Dema ku li çiya û gundan digere, dibîne ku ciwan li gundekî pehlewaniyê dikin. Nêzîkî wan dibe ku wan temaşe bike. Gundî ji Siyabend dixwazin ku ew bi pehlewanê herî bi hêz re pehlewanî bike. Her kes piştrast bû ku Siyabend di vê pehlewaniyê de winda bike. Piştê pêşbirka pehlewanê dest pê dike, Siyabend dijberê xwe dixe erdê û di vê lîstikê de bi ser dikeve. Piştre pehlewanê têkçûyî çîroka xewnek ku demek berê dîtiye ji Siyabend re dibêje. Xewna ku ew dibêje dişibe xewna Siyabend. Piştre herduyan xewn wek tişteke bi xêr şîrove dikin û dibin dost û heval bi hev re dest bi jiyana li çiyayan kirine. Siyabend û hevalê wî tifaqek xurt çêkirin û bi taybetî ew kesên ku ji zilm û zordariya axa û began direviyan pêşwazî kirine û mal û milkê ji dewlemendan distandin û li feqîran belav dikirin.<ref name=":0" /> Rojeke din a wisa dema ku li dora Çiyayê Sîpanê digeriyan, rastî konekî demkî hatin ku li cihekî dûr hatibû danîn. Ew serdana konê dike da ku armanca wê ya li nav çiyayan bizanibin. Dema ku Siyabend Xecê dibîne ku bi heft xwişk û birayên xwe re di çadirekê de dijî, ew matmayî dibe û dilê wî dilê wî mîna ku ji cihê xwe bipeke dest bi lêdanê dike. Siyabend ji Xecê dipirse tu kî yî û ji ku têyî, Xecê çîroka xwe yê ku axayê gund dixwest wî bi zorê ji xwe re bixaze û ji ber ku wî vê yekê red kiriye, ew û heft birayên wî ji gund hatin sirgûnkirin ji Siyabend re dibêje. Piştre Siyabend jî çîroka xwe yê ku apê wî lê daye, ji ber vê yekê ew neçar maye ku ji gund bireve û wî bi tena serê xwe xwe li çiyayan girtiye ji Xecê re dibêje. Xecê jî ji roja pêşî ve ji Siyabend hez kiriye, evîn û hezkirina di çavên wî de dîbine û bersiva wî dide. Paşê, Siyabend evîna xwe ji Xecê re eşkere kiriye û ji birayên wê re dibêje. Dema ku Xecê û birayên wê ev têkilî qebûl dikin, Siyabend amadekariyên zewacê dike. Ji bo amadekirina zewacê Siyabend diçe gundekî ku hinek tiştan bistîne.<ref name=":0" /> Lêbelê axayê ku Xecê sirgûn kiriye dibihîze ka çi qewimîye, bi mirovên xwe re diavêje ser konê wan, Xecê direvîne û hevalê Siyabend birîndar dike. Dema ku Siyabend êvarê vedigere konê xwe, gava dibîne çi qewimîye, pir xemgîn dibe. Hevalê wî piştî ku axa bi mirovên hatine wî birîndar kirine û Xecê birine dibêje, dimire. Siyabend li vir nasekine û bi dizî diçe gundê ku Xecê lê hatibû revandin û dibe mêvanê kal û pîrekê. Dema dengê dahol û muzîkê li gund belav bû, Siyabend ji kal û pîrê dipirse: "Ev dengên van dahol û muzîkan çi ne?" Dema ku kal û pîran dibêjin, "Axayê gund wê bi keça bedew a bi navê Xecê re bizewice", Siyabend gustîla ji tiliya xwe derdixe, dide jina pîr û jê re dibêje vê bibe mala ku Xecê têde hatiye girtin û bide Xecê. Siyabend ji jina pîr re dibêje "Tu vê gustîlê bide Xecê bila ew bizanibe ku ez li vir im û ew piştrast be ku ez ê wê xilas dikim".<ref name=":0" /> Dema merasîma dawetê berdewam dikir, Siyabend rêyekê dibîne, bi tîrê li dilê axa dixe, Xecê ji cihê ku lê dihat girtin digire û Xecê hildide dîsa ber bi çiyayan ve diçin û ew û Xecê dest bi jiyana li çiyayan dikin. Rojekê dema ku Siyabend di hembêza evîndarê xwe de radizê, Xecê dibîne ku keriyek ji xezelan derbas dibe û dest bi girînê dike. Dema ku ew digirî, dilopek ji hêsirên wê li ser çavên girtî yên Siyabend dikeve û ji nişkê ve ji xewê şiyar dibe. Dema ku Xecê digirî dît, pirsî: "Tiştek qewimî? Çima digirî?" Xecê dibêje, "Ne tiştek e, ez tenê giriyam. Çend kêliyek berê keriyek ji xezalan ji vir derbas bû, gava min ew dîtin ez giriyam." Dema ku Siyabend dizane ku sedema xemgîniya evîndara wî birçîbûn e ji Xecê re dibêje "ka ji min re bêje xezal bi kîjan aliyê de çûn," û li pey xezalan diçe.<ref name=":0" /> Ew di nav çiyayan de, li ber zinaran rastî keriyê xezala tê, bi tîrê li xezalekê mezin û pîr dide û ber bi xezalê ve diçe. Xezal li ser devereke tîşir dikeve dema ku Siyabend hewl dide xezalê hilde, Xezal bi qiloçên xwe li Siyabend dide û Siyabend di tîşirê dikeve xwarê. Siyanbend dema ku ji zinar dikeve xwarê, bi şaxek darekê ku li singa wî ket daliqandî dimîne. Dema ku Xecê dibîne ku Siyabend venegeriyaye, dilgiran dibe û li pey wî diçe. Dengê nalînekê ji zinaran dibihîze û dema ku nêzîk dibe, dibîne ku ew Siyabend e. Xec çi bike bila bike, nikare evîndarê xwe ji tîşira ku ketiye derxe. Digirî, li singa xwe dixe û diqîre. Her çend Siyabend dixwaze ku ew wî bi tenê bihêle û rêya xwe bidomîne jî, Xecê qebûl nake û dertê jor xwe diavêje valahiya ku Siyabend tê re ketibû, ew jî bi heman şaxên ku li singê Siyabend ketibûn birîndar dibe û her du li heman cihê jiyana xwe ji dest didin.<ref name=":0" /> == Di çanda kevneşopî de == === Di çanda dengbêjî de === Çîroka evîna Siyabend û Xecê bandoreke heyî li ser çanda kevneşopiya kurdan kiriye. Çîrok bi sedsalan li gelek deverên Kurdistanê di nav gel ji bo nifşên nû tê veguhestin. Di heman demê çîroka Siyabend û Xecê di gelek sitranên dengbêjî de cih girtiye ku ji gelek dengbêjên kurd ve ev çîrok wekê sitran hatiye gotin. === Fîlma Siyabend û Xecê === Di sala 1991an de bi navê Siyabend û Xecê sînevîzyoneke ji destanê hatiye çêkirin. Derhêneriya fîlmê Şahîn Gök kiriye lîstikvanên tirk Tarık Akan di rola Siyabend û Mine Çayıroğlu di rola Xecê di fîlmê lîstine. Fîlma Siyabend û Xecê ku senaryoya fîlmê ji alîyê Hüseyin Erdem ve hatibû nivîsandin, çîrok ji hinek ji sitranên dengbejan cuda ye. Fîlm di dema kişandinê ji aliyê rayedarên Tirkiyeyê ve hatiye qedexekirin û pêşandana fîlmê hatiye astengkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://haber.sol.org.tr/blog/kurdewari/m-agit-duman/siyabend-u-xece-destani-ve-ilk-kurtce-dublajli-film-117115 |sernav=Siyabend û Xecê fîlma destanî û yekem fîlma dublajkirî ya bi zimanê kurdî {{!}} soL haber |malper=haber.sol.org.tr |tarîx=2015-05-20 |roja-gihiştinê=2025-07-11 |ziman=tr}}</ref> == Fîlm == * [[Siyabend û Xecê (fîlm)]]. 1991/92. Derhêner: [[Şahîn Gök]], senaryo: [[Huseyîn Erdem]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Destan]] 3snzh07ksxkw3zs9pigk8op44eoskho 0 57647 1944966 1944965 2025-07-10T12:00:40Z 2001:871:210:AF6:4179:E031:6816:9C39 1944966 wikitext text/x-wiki {{Agahîdanka giştî |welat = [[Bakurê Kurdistanê]] |parêzgeh = [[Riha]], [[Bakurê Kurdistanê]] |}} '''Bendava Bîracikê''' yek ji 21 bendavên [[Projeya GAPê|Projeya Başûr û rojhilata Anatolyayê]] li ser [[Firat|çemê Firatê]] ye ku 60 kîlomêtre li başûrê [[Bendava Rihayê]] û 8 kîlomêtre li bakurê navçeya [[Bîracik]]ê ye. Bendav yek ji wan bendavan e ku ji bo avdanî û hilberîna enerjiyê hatiye çêkirin. Bendava Bîracîkê avaniyeke ku ji binî ve bi 62,5 mêtre bilindahiya xwe ji gewrîya beton û dagirtina çaqirên qûmê pêk tê.<ref name=":0">{{Jêder-malper |url=http://www.verbundplanbirecik.com.tr/ct/en/index.html |sernav=The design & the management of the hydro power plant birecik |roja-gihiştinê=5 sibat 2014 |weşanger=Verbundplanbirecik |rewşa-urlyê=mirî |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20140221160523/http://www.verbundplanbirecik.com.tr/ct/en/index.html |roja-arşîvê=21 sibat 2014 }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detayeng.cfm?BarajID=193 |sernav=General information on Birecik Dam, Turkey |roja-gihiştinê=2011-06-07 |rewşa-urlyê=mirî |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20120325020941/http://www2.dsi.gov.tr/baraj/detayeng.cfm?BarajID=193 |roja-arşîvê=2012-03-25 |nivîskar=State Hydraulic Works (DSİ), Turkey |lînka-nivîskar=}}</ref> Bendav li ser bermahiyên bajarê qedîm [[Zeugma]]yê hatiye çêkirin. Li gorî Bogumil Terminski (2015), çêkirina bendavê bi qasî 6,000 kesan ji şûn û warê xwe hatin derxistin.<ref name=":0" /> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == {{Commons-biçûk}} {{Projeya Başûrê Rojhilata Anatoliyayê}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Koord|37|03|17|N|37|53|22|E|type:landmark|display=title}} [[Kategorî:Bendavên di 2000an de hatine xilaskirin]] [[Kategorî:Bendavên Firatê|Bîracikê]] [[Kategorî:Bêrecûk]] [[Kategorî:Santralên hîdroelektrîkê li Tirkiyeyê]] he85brf524t2a68e89e2d6j6t278n6a 0 64868 1945036 1848846 2025-07-11T10:20:23Z 185.240.17.146 1945036 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | wêne = | cihê_jidayikbûnê = [[Riha]] yan jî [[mîdyat]] }} '''Cabanê Kurdî''' yan jî '''Caban Elkurdî''' ({{bi-ar|'''جابان الکوردي'''|Jaban al-Kurdi}}), [[sehabe]]yê [[Muhemmed]] pêxember ê [[kurd]] bû.<ref>{{Jêder |sernav=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.nudempress.com/haber/ilk-kurt-sahabi-caban-el-kurdi-726.html |roja-gihiştinê=2016-04-24 |roja-arşîvê=2016-04-04 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20160404062713/http://www.nudempress.com/haber/ilk-kurt-sahabi-caban-el-kurdi-726.html |rewşa-urlyê=mirî }}</ref><ref>[[Mehmûd Elûsî]], Ruhu'l Meanî</ref> Cabanê Kurdî parêzgerê devera bazen yê herî ewil e. Di [[dîroka îslamê]] de ji parêzgerên herî ewil e. Caban bi xwe bavê [[Meymûnê Kurdî]] ye. Navê wî Gavan e di erebî de tîpa "''G''" û "''V''" tuneye jî ber wê yekê ye ku wek Caban hatiye nivîsandin.<ref>[[Mihemed Emîn Zekî]], Meşahirê Kurd û Kurdistanê</ref><br> Tê gotin gorra wî li [[Tikrît]]ê ye. Cabanê Kurdî, dema Muhemmed Pêxember de yê ku [[misilman]] bûne sehabiyên herî ewil e. Lê mixabin bixeletî di hinek çavkaniyên [[Îslam]]ê de Cabanê Kurdî, wek Caban Essurdî hatiye guhertin. Wextê ku sedema vî tê pirsîn bersiv pir klasîk û yekalî ye. An xeterê nivîsê, an jî xeterê weşanê tê ravekirin. Cabanê Kurdî, [[hedîs]]a meşhûr ya ji pêxember rîwayet kiriye. {{Jêgirtin|"Ez ji we re du tiştê mezin û bêhempa emanet dihêlim: [[Quran]] û malbata (ehlîbeyt) min. Ev herdû tu car ji hev naqetin û bi hevre tên ba min." <ref>[[Tîrmîzî]], ji [[Cabîr bin Ebdullah]] rîwayet kiriye</ref><ref>http://m.radikal.com.tr/blog/islam-ummetinin-yetimleri-29633</ref>}} Ebû Hulde, ji Hafiz Elheysemî rîwayet kiriye û gotiye: "Rojek ez û digel Meymun Elkurdî li cem Malîk bin Dînar bûn. Malik (Meymûn Elkurdî nîşan kir)" : ''Tu çima ji bavê xwe tiştek venabêje (paşê li wî nihêrî) tu dizanî bavê te pêxember dîtiye û ji wî hedîs bîhîstiye'' ?, Meymûn Elkurdî wiha bersiv da:<br> ''Bavê min ji tirsa ku tiştek kêm zêde bêje newêre ji Pêxember tiştek vebêje lewra ji pêxember wiha bîhîstiye, "Kê qestî gotînek derew ser navê min bêje, bila di [[dojeh]]ê de cîhê xwe amade bike''".<ref>[[Taberanî]], el-Mucemu’l-Evsat</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} [1] - [[Îbn Hecer Esqelanî]], ''‘’[[Elîsabe]] fit'temyizîs sehabe’’'' {{Sehabe}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Kesên sedsala 7an]] [[Kategorî:Kurdên Başûrê Kurdistanê]] [[Kategorî:Sehabeyên kurd]] [[Kategorî:Sehabeyên ne ereb]] [[Kategorî:Sehebayên Muhemmed]] lswwqgi6bps98va4tcuafijal0xc7u4 1945038 1945036 2025-07-11T10:39:02Z Penaber49 39672 1945038 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane | wêne = | cihê_jidayikbûnê = [[Riha]] yan jî [[Mîdyat]] }} '''Cabanê Kurdî''' yan jî '''Caban Elkurdî''' ({{bi-ar|'''جابان الکوردي'''|Jaban al-Kurdi}}), [[sehabe]]yê [[Muhemmed]] pêxember ê [[kurd]] bû.<ref>{{Jêder |sernav=Kopîkirina arşîvê |url=http://www.nudempress.com/haber/ilk-kurt-sahabi-caban-el-kurdi-726.html |roja-gihiştinê=2016-04-24 |roja-arşîvê=2016-04-04 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20160404062713/http://www.nudempress.com/haber/ilk-kurt-sahabi-caban-el-kurdi-726.html |rewşa-urlyê=mirî }}</ref><ref>[[Mehmûd Elûsî]], Ruhu'l Meanî</ref> Cabanê Kurdî parêzgerê devera bazen yê herî ewil e. Di [[dîroka îslamê]] de ji parêzgerên herî ewil e. Caban bi xwe bavê [[Meymûnê Kurdî]] ye. Navê wî Gavan e di erebî de tîpa "''G''" û "''V''" tuneye jî ber wê yekê ye ku wek Caban hatiye nivîsandin.<ref>[[Mihemed Emîn Zekî]], Meşahirê Kurd û Kurdistanê</ref><br> Tê gotin gorra wî li [[Tikrît]]ê ye. Cabanê Kurdî, dema Muhemmed Pêxember de yê ku [[misilman]] bûne sehabiyên herî ewil e. Lê mixabin bixeletî di hinek çavkaniyên [[Îslam]]ê de Cabanê Kurdî, wek Caban Essurdî hatiye guhertin. Wextê ku sedema vî tê pirsîn bersiv pir klasîk û yekalî ye. An xeterê nivîsê, an jî xeterê weşanê tê ravekirin. Cabanê Kurdî, [[hedîs]]a meşhûr ya ji pêxember rîwayet kiriye. {{Jêgirtin|"Ez ji we re du tiştê mezin û bêhempa emanet dihêlim: [[Quran]] û malbata (ehlîbeyt) min. Ev herdû tu car ji hev naqetin û bi hevre tên ba min." <ref>[[Tîrmîzî]], ji [[Cabîr bin Ebdullah]] rîwayet kiriye</ref><ref>http://m.radikal.com.tr/blog/islam-ummetinin-yetimleri-29633</ref>}} Ebû Hulde, ji Hafiz Elheysemî rîwayet kiriye û gotiye: "Rojek ez û digel Meymun Elkurdî li cem Malîk bin Dînar bûn. Malik (Meymûn Elkurdî nîşan kir)" : ''Tu çima ji bavê xwe tiştek venabêje (paşê li wî nihêrî) tu dizanî bavê te pêxember dîtiye û ji wî hedîs bîhîstiye'' ?, Meymûn Elkurdî wiha bersiv da:<br> ''Bavê min ji tirsa ku tiştek kêm zêde bêje newêre ji Pêxember tiştek vebêje lewra ji pêxember wiha bîhîstiye, "Kê qestî gotînek derew ser navê min bêje, bila di [[dojeh]]ê de cîhê xwe amade bike''".<ref>[[Taberanî]], el-Mucemu’l-Evsat</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} [1] - [[Îbn Hecer Esqelanî]], ''‘’[[Elîsabe]] fit'temyizîs sehabe’’'' {{Sehabe}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Îslam]] [[Kategorî:Kesên sedsala 7an]] [[Kategorî:Kurdên Başûrê Kurdistanê]] [[Kategorî:Sehabeyên kurd]] [[Kategorî:Sehabeyên ne ereb]] [[Kategorî:Sehebayên Muhemmed]] 0eqgk8ii5cvk90pxiqv5mw1c3ezit27 0 66603 1944975 1933343 2025-07-10T14:29:44Z 62.47.225.213 1944975 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê û pêşveçûn == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Fakulteya Tipê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa Heybeliada, Stembol, di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] 7c5xxkvah4x5pdgwn6br73pargr4n2n 1944976 1944975 2025-07-10T14:30:41Z 62.47.225.213 1944976 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Fakulteya Tipê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa Heybeliada, Stembol, di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] fyznh367xywrwm2ekyw1lflkkt04l6a 1945005 1944976 2025-07-11T06:40:06Z MikaelF 935 /* Jiyana berê */ 1945005 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] d01me6pffxft0kywj5ucoxjgyk1a4wb 1945006 1945005 2025-07-11T06:45:08Z MikaelF 935 1945006 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[zaza]] ([[kurd]]) e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] [[Kategorî:Siyasetmedarên zaza]] cimaq1df6dspnielfd1uruckzioob2c 1945021 1945006 2025-07-11T07:27:23Z User17919 98177 Keremkin ê min dil tune propagandê tirkan pêşkes bikim 1945021 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] [[Kategorî:Siyasetmedarên zaza]] e1sagsygyw4f52lmxg5tw89sm0tsmhr 1945023 1945021 2025-07-11T07:29:20Z MikaelF 935 Guhartoya [[Special:Diff/1945021|1945021]] yê [[Special:Contributions/User17919|User17919]] ([[User talk:User17919|gotûbêj]]) şûnde kir 1945023 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[zaza]] ([[kurd]]) e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] [[Kategorî:Siyasetmedarên zaza]] cimaq1df6dspnielfd1uruckzioob2c 1945030 1945023 2025-07-11T08:08:15Z User17919 98177 Zaza kurd in, zaza ne neteweyî e. Di ne ti belgenameyên dîrokî de “Zaza” wekî kolektîvekî etnîkî dihat bikaranîn. Eşîrên kurmanc û zaza yek in, zaza ziman an zarave ye, lê gelê zaza tune ye û di dîrokê de jî tune bû! 1945030 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] [[Kategorî:Siyasetmedarên zaza]] e1sagsygyw4f52lmxg5tw89sm0tsmhr 1945033 1945030 2025-07-11T08:32:30Z Balyozbot 42414 [[User:Balyozxane/skrîpt/py/kuCosmeticsCore.py|Bot]]: Paqijiyên kozmetîk (Binê standard kir.) 1945033 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank mirov/wîkîdane2}} '''İdris Baluken''' (jdb. 2ê tîrmeha 1976an li [[Çewlîg]]ê, [[Bakurê Kurdistanê]]) siyasetmedarekî [[kurd]] e ku ji nîsana 2014an vir ve serokê parlementerî ji bo [[Partiya Demokratîk a Gelan]] e. Ew berê jî wek serokê parlementerî a [[Partiya Aştî û Demokrasiyê]] di 2012an xizmet kir, heya ku partiyeyê di 2014an de ji aliya dewleta tirk hatiye girtin. Ji hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an û vir ve endama parlementerê parêzgeha [[Diyarbekir (parêzgeh)|Diyarbekirê]] ye, ji 2011 heta 2015an jî endama parlementerê parêzgeha Çewlîgê bû. == Jiyana berê == Baluken di 2ê tîrmeha 1976an de li Çewlîgê ji dayik bû û [[Zanîngeha Enqereyê|Dibistana Bijîşkiyê ya Zanîngeha Enqereyê]] qedand. Ew li taxa [[Heybeliada]], [[Stembol]], di nexweşiyên pişikê û [[tuberkuloz]] de pispor bû. Baluken zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.haberler.com/idris-baluken/biyografisi/ |sernav=İdris Baluken Kimdir ? - İdris Baluken Hayatı ve Biyografisi |malper=haberler.com |roja-gihiştinê=2020-09-17 }}</ref> == Pêşveçûna siyasî == [[Wêne:İdris_Baluken_2015.jpg|girêdan=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%C4%B0dris_Baluken_2015.jpg|çep|thumb|230x230px|Baluken di daxuaniyek li parlementerê, 2015]] === Partiya Aştî û Demokrasiyê === Baluken ji bo hilbijartina giştî ya 2011an li parêzgeha Çewlîgê ji aliyê Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran ve wekî namzetê serbixwe hate hilbijartin. Weke endamê Partiya Aştî û Demokrasiyê (BDP), Baluken û çend siyasetmedarên din ên alîgirê kurd an jî çepgir di nava Bloka Aştî, Demokrasî û Karkeran de wek namzetên serbixwe derketin pêş, di nava hewleke hevpar de ji bo derbaskirina benda %10 ya hilbijartinê ku pêwîst bû eger BDP weke partî beşdarî hilbijartinê bibûya. Di 22ê tîrmeha 2012an de piştî ku [[Hasip Kaplan]] ji wezîfeyê hat girtin, ji aliyê serokê giştî [[Selahattin Demirtaş]] ve weke serokê BDPê yê parlementerê hat tayînkirin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.milliyet.com.tr/son-dakika-haberleri/ |sernav=Son Dakika |malper=Milliyet |roja-gihiştinê=2020-09-17 |ziman=tr }}</ref> === Partiya Demokratîk a Gelan === Di 28ê nîsana 2014an de piştî lihevkirina BDPê û Partiya Demokratîk a Gelan (HDP) ku nû hatiye avakirin, ji bilî sê parlementerên BDPê hemû endamên ji partiyê derketin û li şûna wê koma parlementera HDPê bûn û Baluken ji bo partiya xwe ya nû serokatiya koma parlementerê kir. Ew endamê şanda [[Îmralî|Îmraliyê]] ya siyasetmedarên HDPê bû ku danûstandinên aştiyê di navbera [[Partiya Karkerên Kurdistanê]] û hikûmeta Tirkiyeyê de hêsan dikirin, ku heta 28ê sibata 2015an bi Daxuyaniya Dolmabahçeyê encam dabû.<ref>{{Jêder-malper |url=https://tr.boell.org/sites/default/files/ingilizce.pdf |sernav=The Peace Process From Dolmabahçe to Present-Day: Understanding Failure and Finding New Paths |malper=Heinrich Boell Stiftung |tarîx=1 nîsan 2016 |paşnav=Çiçek |pêşnav=Cuma |rûpel=9 }}</ref> Di hilbijartinên giştî yên hezîrana 2015an de vê carê ji navçeya hilbijartinê ya Diyarbekirê careke din wekî parlamenter hate hilbijartin û piştî 5 mehan di hilbijartinên giştî yên mijdara 2015an de careke din hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.yenisafak.com/secim-2015-kasim/diyarbakir-ili-secim-sonuclari |sernav=Diyarbakır Seçim Sonuçları 2015 - Genel Seçim Kasım 2015 |malper=Yeni Şafak |tarîx=2019-09-11 |roja-gihiştinê=2019-11-09 |ziman=tr-TR |paşnav=Şafak |pêşnav=Yeni }}</ref> Di hezîrana 2016an de wî dilgiraniya xwe ji nebûna çareseriyekê di gengeşiya li ser [[Recep Tayyip Erdoğan#Gumanên li ser qaydeyên akademîk|tawanbarkirina belgeya zanîngehê ya sexte]] ya serokkomarê Tirkiyeyê [[Recep Tayyip Erdoğan]] de anî ziman.<ref>{{Jêder-nûçe |paşnav=Erzeren |pêşnav=Ömer |tarîx=2016-06-17 |sernav=Recep Tayyip Erdogan: Hat er sein Diplom gefälscht? |url=https://www.spiegel.de/lebenundlernen/uni/recep-tayyip-erdogan-hat-er-sein-diplom-gefaelscht-a-1098259.html |roja-gihiştinê=2022-11-27 |xebat=[[Der Spiegel]] |ziman=de |issn=2195-1349 }}</ref> == Dadgehkirin == Di 4ê mijdara 2016an de li [[Enqere]]yê di operasyona ku rêveberên HDPê Selahattin Demirtaş û Figen Yüksekdağ jî hatibûn binçavkirin de, Baluken jî hatibû binçavkirin. Paşê di heman rojê de bi îdiaya “pesnê sûcdaran, propagandaya rêxistina terorê, sûcê li ser navê rêxistina terorê ne endamtî, bi eşkereyî şermezarkirina miletê tirk, Komara Tirkiyeyê û saziyên wê” hat girtin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/11/04/hdpli-idris-baluken-tutuklandi |sernav=HDP'li İdris Baluken tutuklandı. |roja-gihiştinê=7 çiriya paşîn 2016 |weşanger=Ahaber }}</ref> Di 30ê çileya 2017an de hat berdan, lê di 21ê sibata de dîsa ji aliyê hikûmeta tirk bê îhtîmal hatiye girtin. Di 4ê çileya 2018an de 16 sal û 8 meh cezayê girtîgehê li Baluken hate birîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://stockholmcf.org/turkish-court-sentences-pro-kurdish-hdp-deputy-to-16-years-in-prison/ |sernav=Turkish court sentences pro-Kurdish HDP deputy to about 17 years in prison |malper=Stockholm Center for Freedom |tarîx=2018-01-04 |roja-gihiştinê=2019-04-06 |ziman=en-US |paşnav=SCF }}</ref> Di girtîgehê de dest bi nivîsandinê kir û pirtûkên ''Üc Kirik Da'' û ''Oko'' li weşanxaneya Dipnotê hatin weşandin.<ref>{{Jêder-kitêb |sernav=İdris Baluken |ziman=tr |url=https://www.dipnotkitap.com/kisi/idris-baluken/207 }}</ref> Di 17ê adara 2021an de serdozger Bekir Şahin ji bo wî û 686 siyasetmedarên din ên HDPê bi hinceta têkiliyên rêxistinî yên bi Partiya Karkerên Kurdistanê (PKK) (bê îhtîmal) re 5 sal cezayê qedexekirina siyasetê li gel HDPê 17ê adara 2021an da.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.duvarenglish.com/turkish-prosecutor-seeks-political-ban-on-687-pro-kurdish-politicians-news-56691 |sernav=Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians |malper=www.duvarenglish.com |tarîx=2021-03-18 |roja-gihiştinê=2021-03-19 |ziman=tr-TR }}</ref> == Çavkanî == {{Çavkanî}} == Girêdanên derve == * {{Commons-biçûk}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 24an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 25an]] [[Kategorî:Endamên Parlamena Tirkiyeyê ya 26an]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1976]] [[Kategorî:Kesên ji Çewlîgê]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] [[Kategorî:Parlamenterên Diyarbekirê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên girtî li Tirkiyeyê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên kurd ên Bakurê Kurdistanê]] [[Kategorî:Siyasetmedarên zaza]] [[Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokratîk a Gelan]] jvgemx2efkx4iwf4tzxzi8z5idze6h3 0 69191 1945034 1944484 2025-07-11T09:13:18Z 71.35.4.111 1945034 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{kêm}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane | sernavê_wêne = 2019 }} '''John Sherwood de Lancie, Jr.''' (z. [[20ê adarê]] [[1948]]'an li [[Philadelphia]], [[Pensîlvanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]) [[aktor]]ekî emrîkî ye. {{çavk}} {{kurt}} [[Kategorî:Jidayikbûn 1948]] [[Kategorî:Mêr]] [[Kategorî:Amerîkî]] [[Kategorî:Karsaz]] [[Kategorî:Aktor]] pdwtqdtlivlm2rro2os8bjutuumetbs 1945035 1945034 2025-07-11T09:55:24Z Balyozbot 42414 [[Bikarhêner:Balyozxane/skrîpt/py/categorizeWithCreator.py|Bot]]: Kategoriyên kêm ji en.wîkiyê lê hatin zêdekirin; paqijiyên kozmetîk (Şablonên beralîkirî guhart, Binê standard kir.) 1945035 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî}} {{kêm}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane | sernavê_wêne = 2019 }} '''John Sherwood de Lancie, Jr.''' (z. [[20ê adarê]] [[1948]]'an li [[Philadelphia]], [[Pensîlvanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]) [[aktor]]ekî emrîkî ye. {{Çavkanî hewce ye}} {{Şitil}} [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Amerîkî]] [[Kategorî:Derhênerên amerîkî]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1948]] [[Kategorî:Karsaz]] [[Kategorî:Mêr]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] 7404ulhihvq07t6x12h6k7fhuoisi82 1945037 1945035 2025-07-11T10:29:58Z Balyozbot 42414 [[Bikarhêner:Balyozxane/skrîpt/py/addtarix.py|Bot]]: Parametreya tarîx lê hat zêdekirin: {{[[Şablon:Bêçavkanî|Bêçavkanî]]}} {{[[Şablon:Kêm|Kêm]]}} {{[[Şablon:Çavkanî hewce ye|Çavkanî hewce ye]]}} 1945037 wikitext text/x-wiki {{bêçavkanî|tarîx=tîrmeh 2025}} {{kêm|tarîx=tîrmeh 2025}} {{Agahîdank mirov/wîkîdane | sernavê_wêne = 2019 }} '''John Sherwood de Lancie, Jr.''' (z. [[20ê adarê]] [[1948]]'an li [[Philadelphia]], [[Pensîlvanya]], [[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê|DYA]]) [[aktor]]ekî emrîkî ye. {{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2025}} {{Şitil}} [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Amerîkî]] [[Kategorî:Derhênerên amerîkî]] [[Kategorî:Jidayikbûn 1948]] [[Kategorî:Karsaz]] [[Kategorî:Mêr]] [[Kategorî:Mirovên zindî]] 0u5dmi12qxa5jx1c3o20zsjec86nr2h 0 137659 1944968 1939539 2025-07-10T12:11:57Z NicoScribe 33011 Guhartoya yê [[Special:Contributions/129.146.27.143|129.146.27.143]] ([[User talk:129.146.27.143|gotûbêj]]) şûnde kir cross-wiki abuse 1944968 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank komên etnîkî | navê rastî = Afro-Americans | navê rastî ziman = [[Inglîzî]] | wêne = [[Wêne: AfricanAmericans.jpg|250px|Wêneyên jî hinek navdarên afroamerîkî]] [[Wêne:Black Americans by county.png|250px]] | wêne sernûçe = '''Wêneya yekem'''; Afroamerîkî yên navdar, '''wêneya duyem'''; li gorî daneyên sala 2020an li rêjeya belavbûna afroamerîkîyan li Amerîkayê diyar dike. | gelheKom1 = {{DYA}} 40.1 milyon (12,4% ji nîfûsa [[DYA]])<ref>{{Jêder-malper |url=https://minorityhealth.hhs.gov/omh/browse.aspx?lvl=3&lvlID=61 |sernav=Black/African American - The Office of Minority Health |malper=minorityhealth.hhs.gov |roja-gihiştinê=2023-04-15 |roja-arşîvê=2023-04-18 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20230418231936/https://minorityhealth.hhs.gov/omh/browse.aspx?lvl=3&lvlid=61 |rewşa-urlyê=mirî }}</ref> | salKom1 = Texmîna sala 2023an | ziman = [[Inglîzî]] û [[Spanî]] | dîn = [[Xristiyanî]] û [[Îslam]]<ref>{{Jêder-malper |url =https://www.pewforum.org/religious-landscape-study/compare/religious-tradition/by/racial-and-ethnic-composition/ |sernav=Religious tradition by race/ethnicity (2014) |weşanger=[[Pew Research Center|The Pew Forum on Religion & Public Life]] |roja-gihiştinê=5 nîsan 2019 }}</ref> | komên têkildar = [[Amerîkî]] | jêrenot = Afroamerîkî ji kesên ku ji dê û bavê xwe ve afroamerîkî ne têne gotin. }} '''Afroamerîkî''' (wekî '''amerîkiyên reş''', '''amerîkiyên reşpêst''' û '''afrîkî û amerîkî''' jî têne binavkirin) [[Koma etnîk|komek etnîk]] e ku ji [[amerîkî]]yên bi bav û kalên xwe yên qismî an tevahî ji [[Afrîka]]ya bin[[sahara]]yî pêk tê.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-06.pdf |sernav=Wayback Machine |tarîx=2022-03-01 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-09 |roja-arşîvê=2022-03-01 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220301190109/http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-06.pdf |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://definitions.uslegal.com/a/african-americans/ |sernav=African Americans Law and Legal Definition {{!}} USLegal, Inc. |malper=definitions.uslegal.com |roja-gihiştinê=2023-02-09 }}</ref> Têgîna afroamerîkî bi gelemperî neviyên [[Xulamtî|afrîkiyên koledar]] ên ku ji DYAyê ne destnîşan dike.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=3V88AAAAQBAJ |sernav=Discovering Child Development |paşnav=Martin |pêşnav=Carol Lynn |paşnav2=Fabes |pêşnav2=Richard |tarîx=2008-01-25 |weşanger=Cengage Learning |isbn=978-1-111-80811-2 |ziman=en }}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=7nJFBAAAQBAJ&pg=PA106&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |sernav=Increasing Multicultural Understanding |paşnav=Locke |pêşnav=Don C. |paşnav2=Bailey |pêşnav2=Deryl F. |tarîx=2013-09-17 |weşanger=SAGE Publications |isbn=978-1-4833-1421-1 |ziman=en }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://mumford1.dyndns.org/cen2000/BlackWhite/BlackDiversityReport/black-diversity03.htm |sernav=Lewis Mumford Center Census 2000 Metropolitan Racial and Ethnic Change Series |tarîx=2007-10-12 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-09 |roja-arşîvê=2007-10-12 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20071012170004/https://mumford1.dyndns.org/cen2000/BlackWhite/BlackDiversityReport/black-diversity03.htm |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Digel ku hin koçberên reş an neviyên wan jî dikarin wekî afroamerîkî bên binavkirin, piraniya wan tercîh dikin ku bi [[netewe]]ya xwe ya eslê xwe bidin nasîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.usatoday.com/story/news/nation-now/2018/02/21/black-history-african-american-definition/1002344001/ |sernav=Who is an ‘African American’? Definition evolves as USA does |paşnav=Forson |pêşnav=Tracy Scott |malper=USA TODAY |ziman=en-US |roja-gihiştinê=2023-02-09 }}</ref><ref>{{Jêder-kovar |sernav=DSpace Angular Universal |url=https://dr.lib.iastate.edu/handle/20.500.12876/89272/ }}</ref> Piraniya gelê afroamerîkî neviyên nêzîkê 6,5 heya 10 mîlyon<ref> {{Jêder-malper |url=https://amp.theguardian.com/news/2019/aug/15/400-years-since-slavery-timeline |sernav=400 years since slavery: a timeline of American history {{!}} Race {{!}} The Guardian |malper=amp.theguardian.com |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> mirov in, ên ku ji hêla [[Bazirganiya mirovan|bazirganên mirovan]] ên [[ewropî]] ve di dema [[Xulamtî|bazirganiya koleyan]] a [[Okyanûsa Atlantîk|Atlantîkê]] ya di navbera salên [[1619]] û [[1808]] de ji warê xwe hatin dûrxistin û bi giranî li [[deryaya Karîbê]] û [[Amerîkaya Bakur]] wekî kole hatine îstismar kirin.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.ferris.edu/HTMLS/news/jimcrow/timeline/slavery.htm |sernav=Slavery in America - Timeline - Jim Crow Museum |malper=www.ferris.edu |roja-gihiştinê=2023-03-07 }} </ref><ref> {{Jêder-malper |url=https://www.britannica.com/topic/African-American/Slavery-in-the-United-States |sernav=African Americans - Slavery in the United States {{!}} Britannica |malper=www.britannica.com |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> Nêzîkî 160 sal piştî betalkirina koletiyê li Dewletên Yekbûyî, nifûsa afroamerîkî ya welêt hê jî tekoşîna li dijî [[Nîjadperestî|cihêkariya nijadî]] didomîne.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.historynet.com/african-americans-in-the-civil-war-2/ |sernav=Black Americans in the Civil War: Enslaved in the South, Unequal in the North |malper=HistoryNet |ziman=en-US |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> == Dîrok == {{Gotara bingehîn|Xulamtî li DYAyê}} === Destpêkên koletiyê di cîhana nû de === [[Wêne:First Slave Auction 1655 Howard Pyle.jpg|thumb|Yekem mezadê xulaman li [[Amsterdama Nû]] ya di [[1655]]an de, [[nîgar]]a [[1895]]an ji hêla [[Howard Pyle]] ve<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.newnetherlandinstitute.org/history-and-heritage/digital-exhibitions/slavery-exhibit/slave-trade/ |sernav=New Netherland Institute :: Slave Trade |malper=www.newnetherlandinstitute.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref>]] Dîroka afroamerîkî di [[sedsala 16an]] de dest pê kir, dema ku afrîkî ji [[rojava]]yê Afrîkayê ji bazirganên koleyên Ewropî re hatin firotin û li seranserê Atlantîkê berbi [[Sêzdeh Kolonî|Sêzdeh Koloniyan]] ve hatin veguhestin.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Yekem afrîkiyên tomarkirî yên li [[Amerîkaya îngilîzî]] (ku piraniya Dewletên Yekbûyî yên pêşerojê jî tê de) "20 and odd negroes" (20 negroyên xerîb) bûn ku di [[tebax]]a [[1619]]an de bi rêya [[Cape Comfort]]ê hatin [[Jamestown]], Vîrjînya, wekî xizmetkarên kirêkirî. Her ku gelek niştecihên Virginiayî ji ber şert û mercên giran mirin, her ku çû bêtir afrîkî hatin birin da ku wekî karker bixebitin.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Xizmetkarekî kirêkirî (ku dibe spî an reş be) dê çend salan bê mûçe bixebite. Rewşa xulamên kirêkirî yên li Vîrjînya û [[Maryland]]ê yên destpêkê mîna koletiyê bû. Xizmetkar dikaribûn bên kirîn, firoşin an kirêkirin û ji ber guhnedanê yan jî revînê dikaribûn bi awayekî fizîkî bihatana lêdan. Berevajî koleyan, piştî ku dema karûbarê wan bi dawî bû an hat kirîn, serbest hatin berdan, zarokên wan statuya wan mîras negirtin, û piştî ku ji peymanê derketin wan "ji salek ceh, cil û bergên ducar, amûrên pêwîst" û dravdana piçûk distandin. Ji dravdana piçûk re "berdêla azadiyê" dihat gotin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.usnews.com/usnews/news/articles/070121/29african.htm |sernav=The First Black Americans - US News and World Report |tarîx=2011-02-02 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 |roja-arşîvê=2011-02-02 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20110202205901/https://www.usnews.com/usnews/news/articles/070121/29african.htm |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Afrîkî dikaribûn bi qanûnî çandinî û dewaran bikin da ku azadiya xwe bikirin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-147667728.html?Q=Jamestown |sernav=The shaping of Black America: forthcoming 400th celebration |tarîx=2008-03-05 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 |roja-arşîvê=2008-03-05 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20080305014338/http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-147667728.html?Q=Jamestown |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Wan malbat mezin dikirin, bi afrîkiyên din re û carinan bi [[Xwecihên Amerîkayê|amerîkiyên xwecihî]] an niştecîhên Ewropî re zewicîn. === Bazirganiya sêgoşeya transatlantîk === Firotina mirovan bû karekî girîng û bi kêrî. Wekî encam, bazirganiyeke bêhempa li seranserê Atlantîkê li sêgoşeya Ewropa, Rojavayê Afrîka û Karibik pêşve çû. Hêzên mezin ên Ewropî [[Keştî|keştiyên]] bi [[çek]], [[toz]], [[Cûmkerî|tekstîl]], [[hesp]], [[alkol]], [[zîv]], [[titûn]], [[şekir]] û tiştên malçêkirî bar kirin. Keştî diçûn beravên Afrîkaya Rojava, li wir bi serokên eşîrên herêmî tiştên ku bi xwe re anîbûn bi koleyan diguherandin. Paşê keştiyên bi koleyan barkirî ber bi Amerîkayê ve çûn, li wir kole li [[Cîhana Nû]] bi bihayên herî zêde dihatin firotin. Bazirganan li cîhana nû dîsa keştiyên xwe bar kirin, vvê carê madeyên xwestî yên koloniyan tê de hebûn: [[Çay (vexwarin)|çay]], [[qehwe]], [[şekir]], [[pembû]], titûn, [[biharat]] û [[zêr]]. Dûv re bazirgan vegeriyan bendera mala xwe ya li Ewropayê.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Ev bazirganiya koleyan a [[transatlantîk]] karsaziyek [[transneteweyî]] jî bû. Berî ku neteweyên nûjên derkevin holê, ew padîşahên ewropî yên hêzdar bûn ku bi awayekî sîstematîk bazirganiya koleyan a bikêr bi pêş dixist: [[Portûgal]], [[Brîtanya Mezin]], [[Holenda]], [[Fransa]], [[Spanya]], [[Danîmarka]], [[Brandenburg-Prûsya]] û [[Swêd]].{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Bazirganiya koleyan a transatlantîk ji 350 heta 400 salan ajot. Di hema hema 400 salên koletiya [[Okyanûsa Atlantîk|atlantîk]] de, dora 10-12 milyon afrîkiyên reş ên revandî bi saxî hatin Amerîkayê. Çar-pênc milyon kole birin giravên Karîb, ji 3,5 heta 5 milyonî gihîştin [[Brezîl]]ê û nîv milyon kole jî ji DYAyê re hatin firotin. Lê hejmara dersînorkirinên sîstematîk ên nehatine raporkirin gelek zêde ne. Tê texmînkirin ku derdora 40 milyon afrîkî hatin revandin û kole kirin. Lê tenê yek ji çaran ji girtina li Afrîkayê rizgar bû, ji ceribandina birina ji Afrîkayê ber bi qeraxê ve, û di dawiyê de ji zehmetiyên xedar ên li ser keştiyan.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Çend kes karîbûn bi desteserkirin an revînê bigihîjin [[Azadî (felsefe)|azadiyê]] û dû re civakên serbixwe ava kirin. === Şerê navxweyî yê amerîkî û pirsgirêka xulamtî === {{Gotara bingehîn|Şerê navxweyî yê Amerîkayê}} [[Wêne:Crowe-Slaves Waiting for Sale - Richmond, Virginia.jpg|thumb|Xulamên ku li benda firotinê ne ([[Richmond]], [[Vîrjînya]], sal [[1853]]). Bala xwe bidin cilên nû. Bazirganiya xulaman gelek malbat ji hev diqetand, û kesan têkiliya xwe ya bi malbat û eşîran re winda dikir.]] Piştî ku Dewletên Yekbûyî di sala [[1783]]an de hate damezrandin, piraniya mirovên reş hê jî di bin koletiyê de bûn. Piraniya wan li Amerîkaya başûr peyda bûn. Pirsgirêka koleyan di Şerê Navxweyî yê Amerîkayê de, ku tê de dijberên koletiyê ji dewletên bakur serdest in, rolek girîng dilîze. Di wê demê de 20 milyon mirov li dewletên bakur û hema heft milyon li başûr dijîn. Mirovên li bakur pêşverû bûn, li başûr mirov bi awayekî kevneperest difikirîn. Bakur wek herêmek pîşesazî ya geş pêş ketibû û başûr ji hêla çandiniyê ve serdest bû. Axayên dewlemend ên li başûr bi giranî pereyên xwe ji çandinî û hinartina pembû qezenc dikirin. Lêbelê, wan tenê bi saya karkerên erzan dikaribû zeviyên mezin bi kêrî kar bikin. Ji ber vê yekê, hema çar milyon koleyên reş neçar bûn ku di zeviyên pembû de bixebitin. Li bakur koletî ji holê hatibû rakirin û mirov li pey rêça cîhana modern bû. Bi zextên mezin ên siyasî re bakur xwest ku başûr jî koletiyê ji holê rake. Lê belê, ger cotkarên başûrî dev ji keda koletiyê berdabûna, wê biketana nava fiaskoyeke aborî. Li senatoya DYAyê li ser mijara koleyan nîqaşên xurt hatin kirin. Li başûr dengên daxwaza veqetîna ji Yekîtiyê bilind bûn. Pevçûn ji ber hilbijartinên pêşwext ên serokomariyê jî gurtir bû. [[Abraham Lincoln]] yek ji namzetên herî bi hêvî û dijberê koletiyê bû. Dema ku Lincoln di Mijdara 1860an de 16emîn Serokê Dewletên Yekbûyî hate hilbijartin, [[Karolînaya Başûr]] derketina xwe ji hikûmeta federal ragihand. Di [[sibat]]a [[1861]]ê de, nûnerên şeş dewletên koledar civiyan û biryar da ku "[[Dewletên Konfederal ên Amerîkayê]]" ava bikin. Piştî demeke kin pênc dewletên din jî tevlî vê konfederasyonê bûn. Richmond (Virginia) bû paytexta konfederasyonê û [[Jefferson Davis]] bû serok. Dewletên veqetandî makezagonek amade kirin ku ji pir aliyan ve bi ya Yekîtiyê re hevaheng bû. Lêbelê, mafê xwedîbûna koleyan bi eşkere hate parastin. [[Wêne:Soldiers White Black 1861.jpg|thumb|Di sala 1863an de, artêşa Yekîtiyê kesên Freedmen (mirovên reş yên xilaskirî) qebûl kir. Di wêneyê de leşkerên ciwan ên Reş û Spî têne dîtin.]] Dema ku di 12ê [[Nîsan|avrêlê]] 1861an de, leşkerên konfederal [[Fort Sumter]] li [[Charleston]], Karolînaya Başûr topbaran kirin, Şerê Navxweyî yê Amerîkî dest pê kir, heta sala [[1865]]an dom kir û wergeriya şerekî tunekirinê. General [[Robert Edward Lee]], fermandarê giştî yê artêşa konfederal, biryar da ku di 9ê nîsana 1865an de teslîm bibe. Bi vê yekê şer bi awayekî fermî bi dawî bû. Di encamê de 600 hezar kesan jiyana xwe ji dest dan û bi deh hezaran kes seqet man. Zirara [[aborî]] ya ji ber wêrankirinê gelek mezin bû. Lincoln, ku di sala [[1864]]an de ji nû ve hate hilbijartin, DYAyê xilas kir. Di 15ê [[nîsan]]a 1865an de ji ber guleyên başûriyekî fanatîk mir. Armanca Lincoln ya rakirina xulamtiyê li hemî dewletên Yekîtiyê demek kin piştî mirina wî pêk hat. Di sala 1865an de, [[13emîn Guherîna Destûra Bingehîn]] bi fermî koletî li Dewletên Yekbûyî qedexe kir û çar milyon xulam tenê di dema [[Şerê navxweyî yê Amerîkayê|şerê navxweyî]] û di dawiya 1865an de hatin azadkirin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.theguardian.com/world/2012/jun/16/slavery-starvation-civil-war |sernav=How the end of slavery led to starvation and death for millions of black Americans |paşnav=Harris |pêşnav=Paul |paşnav2=York |pêşnav2=Paul Harris New |tarîx=2012-06-16 |malper=The Observer |ziman=en-GB |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref> [[Ku Klux Klan]], civakeke veşartî ya nijadperest, demeke kin piştî şer hate damezrandin û li dijî gelê reş, siyasetmedar û karsazan sûîqest pêk anîn. === Tevgera mafên sîvîl === {{Gotara bingehîn|Tevgera mafên sivîl}} [[Wêne:1963 march on washington.jpg|thumb|Beşdar û rêberên [[Meşa 1963an a li ser Washingtonê]] û rêberên ku ji [[Washington Monument]] berbi [[Bîrdariya Lincoln]] meşiyan. Li ser afîşan dirûşmên li dijî veqetandina nijadî û daxwaza mafên siyasî ji bo nifûsa afroamerîkî hatine nivîsandin.]]Di dema nûavakirinê de, gelê afroamerîkî hemwelatîbûn û mafê dengdanê bi dest xistin, lê ji ber [[siyaset]] û [[îdeolojî|îdeolojiya]] berbelav a serweriya spî, ew bi giranî wekî hemwelatiyên pileya duyemîn hatin dîtin û xwe zû li başûr bê maf didîtin. Di navbera salên [[1910]] û [[1970]]an de bi xizanî û cudakariya nijadî re rûbirûbûnek berdewam hebû, ku bû sedema koçberiyeke mezin û demdirêj, ku jê re [[Great Migration]] (koçberiya mezin) tê gotin. Di vê pêvajoyê de bi mîlyonan afroamerîkî ji dewletên başûr ber bi [[Midwest]], dewletên Atlantîka navîn û başûrê [[New England]], û her weha berbi [[Kalîforniya]] ve çûn. Wekheviya qanûnî pir hêdî pêş diket, û di civakê de veqetandina nijadî, ku ji sala [[1896]]an vir ve di bin navê ''separate but equal'' de qanûnî bû, pêk dihat. Berevajî vê, [[Tevgera mafên sivîl|tevgera mafên sîvîl]] ya afroamerîkî di nîvê salên [[1950]]î de derket holê, ku tê de kesayetiyên cûda yên wekî [[Martin Luther King]], [[Malcolm X]] û [[Stokely Carmichael]] ji [[Partiya Pantera Reş]] pêşêngiye digirtin. Tevger cûrbecûr rêbazên têkoşînê yên siyasî ceriband - wek [[Boykota otobusê ya Montgomery|boykot]], [[bêîteatiya sivîl]] û [[berxwedana bê tundûtûj]] - û bi vî rengî wê rê dawî li veqetandina nijadî anî û rê li wekheviya fermî ya tam ji bo gelê afroamerîkî vekir. Saya tevgera mafên sîvîl rewşa gelê afroamerîkî ji ber beşdarbûna di pevçûnên leşkerî yên Dewletên Yekbûyî de; koçberiya berbiçav a ji başûr; rakirina veqetandina nijadî ya qanûnî; û [[tevgera mafên sivîl]] ku li azadiya siyasî û civakî digeriya, guherî. == Siyaset == [[Wêne:President Barack Obama.jpg|thumb|Barack Obama (wêneya portreya fermî, sal [[2012]])]]Ji nîvê [[sedsala 20an]] vir ve, pirraniyek mezin a afrîkî û amerîkî piştgirî didin [[Partiya Demokrat a DYAyê|Partiya Demokrat]]. Di hilbijartinên serokatiyê yên [[2020]]an de, 91% ji dengdêrên afrîkî û amerîkî piştgirî dan namzetê demokratan [[Joe Biden]], dema ku 8% piştgirî da namzetê [[Partiya komarî ya DYAyê|komarî]] [[Donald Trump]]. Her çend di siyaseta derve de lobiya afroamerîkî hebe jî, lê bandora rêxistinên afroamerîkî di siyaseta navxweyî de nebûye.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Dickson |pêşnav=David A. |tarîx=November 1996 |sernav=American Society and the African American Foreign Policy Lobby Constraints and Opportunities |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/002193479602700201 |kovar=Journal of Black Studies |ziman=en |cild=27 |hejmar=2 |rr=139–151 |doi=10.1177/002193479602700201 |issn=0021-9347 }}</ref> Gelek afrîkî û amerîkî di dehsalên piştî dawiya Nûavakirinê de ji siyaseta hilbijartinê hatin dûrxistin. Ji bo yên ku dikaribûn beşdar bibin, heta [[Peymana Nû (DYA)|Peymana Nû]], afrîkî û amerîkî alîgirên [[Partiya Komarparêz a DYAyê|Partiya Komarparêz]] bûn, ji ber ku serokê komarî Abraham Lincoln di dayîna azadiyê de ji koleyên Amerîkî re bû alîkar. Di wê demê de komarî û demokrat li şûna her îdeolojiyek taybet, berjewendîyên bakur û başûr temsîl dikirin û hem [[Kevneperestî|kevneperest]] û hem jî azadîxwaz di her du partiyan de wek hev hatibûn temsîlkirin. Di dema [[Depresyona Mezin|depresyona mezin]] a salên [[1930]]î de, bernameya New Deal ya [[Franklin D. Roosevelt]] arîkariya aborî pêşkêşî afroamerîkiyan kir. Ji hingê ve piraniya afroamerîkî tercîh dikin ku dengê xwe bidin demokratan. Hevbendiya Peymana Nû ya Roosevelt partiya demokrat veguherand rêxistinek çîna karker û hevalbendên wan ên lîberal. Dema ku serokên demokrat [[John F. Kennedy]] û [[Lyndon B. Johnson]] di salên 1960î de qanûnên mafên sîvîl bi awayekî aktîf xûrttir kirin, dengdana afroamerîkî hîn bihêztir bû Demokrat. Di sala [[1960]]an de, nêzîkî sêyeka afrîkî û amerîkî dengên xwe dane komarparêz [[Richard Nixon]].<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=nIPRBXgzSYEC&pg=PA29&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |sernav=The State of the Parties: The Changing Role of Contemporary American Politics |paşnav=Green |pêşnav=John Clifford |paşnav2=Coffey |pêşnav2=Daniel J. |tarîx=2007 |weşanger=Rowman & Littlefield |isbn=978-0-7425-5322-4 |ziman=en }}</ref> Di sala 2008an de, siyasetmedarê demokrat [[Barack Obama]] bû yekem afroamerîkî ku wek serokê Dewletên Yekbûyî hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.theguardian.com/world/2008/nov/05/uselections20084 |sernav=Barack Obama to be America's first black president |paşnav=MacAskill |pêşnav=Ewen |paşnav2=Goldenberg |pêşnav2=Suzanne |tarîx=2008-11-05 |malper=The Guardian |ziman=en-GB |roja-gihiştinê=2023-02-21 |paşnav3=Schor |pêşnav3=Elana }}</ref> == Çand == {{Gotara bingehîn|Kesên reş}} [[Wêne:Beyoncé - Tottenham Hotspur Stadium - 1st June 2023 (10 of 118) (52946364598) (best crop).jpg|thumb|[[Beyoncé]], stranbêja herî serketî ya afroamerîkî]] [[Wêne:Soul Food at Powell's Place.jpg|thumb|Xwarinek soul food ya kevneşopî ya ku ji mirîşka sorkirî bi [[meqarne]] û [[penîr]], [[keskawî]], bamyeya sorkirî û [[nanê ceh]] pêk tê.]] Ji destpêka hebûna wan ya li amerîkaya Bakur, [[çanda afroamerîkî]] bandorek girîng li ser çanda cîhanî heye, wek li ser [[Huner|hunerên dîtbarî]], [[wêje]], [[Zimanê inglîzî|zimanê îngilîzî]], [[felsefe]], [[siyaset]], [[xwaringeh]], [[Werziş|werzîş]], [[muzîk]] û nûbûnên [[civak]]î û [[teknolojî]]k. Tevkariya afroamerîkî ji [[muzîka pop]]uler re ew qas kûr e ku hema hema hemî [[muzîka amerîkî]], wekî [[Cez]], [[Muzîka Gospel|gospel]], [[blues]], [[Dîsko]], [[Hip-hop (muzîk)|hip hop]], [[R&B]], [[soul]] û [[Muzîka rock|rock]] eslê xwe bi kêmî ve an bi tevahî afroamerîkî ye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.nbcnews.com/news/nbcblk/soundtrack-history-how-black-music-has-shaped-american-culture-through-n1258474 |sernav=The soundtrack of history: How Black music has shaped American culture through time |malper=NBC News |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://www.highsnobiety.com/p/black-music-genres/ |sernav=How Black People Created All Your Favorite Music |tarîx=2020-11-04 |malper=Highsnobiety |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref> Çandinî û bikaranîna gelek berhemên çandiniyê yên li DYAyê, mîna [[yams]], [[fistiq]], [[riz]], [[bamye]], [[sorgul]], [[zebeş]], [[Îndîgo|rengê îndîgo]], û [[pembû]], bandorek giran ji Afrîkaya Rojava û afrîkî û amerîkî ve girtiye. Di nav nimûneyên berbiçav [[George Washington Carver]] e, ku nêzîkî 500 berhem ji fistiq, [[Kartolê şîrîn|kartolên şîrîn]], û [[pekan]] afirandin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.enchantedlearning.com/inventors/black.shtml |sernav=Inventors and Inventions: African-American Inventors - EnchantedLearning.com |tarîx=2007-06-13 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-22 |roja-arşîvê=2007-06-13 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20070613230925/https://www.enchantedlearning.com/inventors/black.shtml |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Xwarina ''[[soul food]]'' (xwarina giyanê) pêjgehek e ku di nav gelê afrîkî û amerîkî de populer e. Ew ji nêzîk ve bi pêjgeha başûrê Dewletên Yekbûyî ve girêdayî ye. Dibe ku navê xwarinê di nîvê salên 1960î de derketibe, dema ku peyva ''soul'' diyarkerek hevpar bû ku ji bo danasîna çanda afrîkî û amerîkî (mînak, muzîka soul) bê bikar anîn. Afrîkî û amerîkî gelên pêşîn ên DYAyê bûn ku tevî koçberên [[Skotlenda|skotlendî]] yên li başûr [[mirîşka sorkirî]] çêkirin. Her çend skotlendiyan berî ku koç bikin mirîşk dipijiqandibûn jî, lê biharat û tama ku afroamerîkiyan bi kar anîbûn, li ba wan hê tunebûn. Ji ber vê yekê niştecîhên amerîkî yên skotlendî rêbaza afrîkî û amerîkî ya çêjkirina mirîşkê pejirand. Lêbelê, mirîşka sorkirî bi gelemperî di civata afrîkî û amerîkî de xwarinek nadîr bû, û bi gelemperî ji bo bûyer an pîrozbahiyên taybetî dihate amadekirin. === Ziman === Îngilîziya afroamerîkî zarava, [[etnolekt]] û [[sosyolekt]]eke [[îngilîziya amerîkî]] ye, ku bi gelemperî ji hêla çîna karkerên bajarî û bi gelemperî afrîkî û amerîkî yên çîna navîn ve tê axaftin.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=Dptsvykgk3IC&redir_esc=y |sernav=A Handbook of Varieties of English: Morphology and syntax |paşnav=Schneider |pêşnav=Edgar Werner |paşnav2=Kortmann |pêşnav2=Bernd |tarîx=2004 |weşanger=Walter de Gruyter GmbH & Company KG |isbn=978-3-11-017532-5 |ziman=en }}</ref> == Mijarên têkildar == * [[Amerîkî]] * [[Xwecihên Amerîkayê]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Afroamerîkî| ]] [[Kategorî:Civaka afroamerîkî]] [[Kategorî:Komên etnîk li DYAyê]] gxeups9isntx7uradm6qbezlrgbsyo2 1944969 1944968 2025-07-10T12:12:11Z KiranBOT 89094 şopandina AMP ji URLan hate rakirin ([[:m:User:KiranBOT/AMP|hûrgulî]]) ([[User talk:Usernamekiran|çewtiyek rapor bike]]) v2.2.7r 1944969 wikitext text/x-wiki {{Agahîdank komên etnîkî | navê rastî = Afro-Americans | navê rastî ziman = [[Inglîzî]] | wêne = [[Wêne: AfricanAmericans.jpg|250px|Wêneyên jî hinek navdarên afroamerîkî]] [[Wêne:Black Americans by county.png|250px]] | wêne sernûçe = '''Wêneya yekem'''; Afroamerîkî yên navdar, '''wêneya duyem'''; li gorî daneyên sala 2020an li rêjeya belavbûna afroamerîkîyan li Amerîkayê diyar dike. | gelheKom1 = {{DYA}} 40.1 milyon (12,4% ji nîfûsa [[DYA]])<ref>{{Jêder-malper |url=https://minorityhealth.hhs.gov/omh/browse.aspx?lvl=3&lvlID=61 |sernav=Black/African American - The Office of Minority Health |malper=minorityhealth.hhs.gov |roja-gihiştinê=2023-04-15 |roja-arşîvê=2023-04-18 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20230418231936/https://minorityhealth.hhs.gov/omh/browse.aspx?lvl=3&lvlid=61 |rewşa-urlyê=mirî }}</ref> | salKom1 = Texmîna sala 2023an | ziman = [[Inglîzî]] û [[Spanî]] | dîn = [[Xristiyanî]] û [[Îslam]]<ref>{{Jêder-malper |url =https://www.pewforum.org/religious-landscape-study/compare/religious-tradition/by/racial-and-ethnic-composition/ |sernav=Religious tradition by race/ethnicity (2014) |weşanger=[[Pew Research Center|The Pew Forum on Religion & Public Life]] |roja-gihiştinê=5 nîsan 2019 }}</ref> | komên têkildar = [[Amerîkî]] | jêrenot = Afroamerîkî ji kesên ku ji dê û bavê xwe ve afroamerîkî ne têne gotin. }} '''Afroamerîkî''' (wekî '''amerîkiyên reş''', '''amerîkiyên reşpêst''' û '''afrîkî û amerîkî''' jî têne binavkirin) [[Koma etnîk|komek etnîk]] e ku ji [[amerîkî]]yên bi bav û kalên xwe yên qismî an tevahî ji [[Afrîka]]ya bin[[sahara]]yî pêk tê.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-06.pdf |sernav=Wayback Machine |tarîx=2022-03-01 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-09 |roja-arşîvê=2022-03-01 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20220301190109/http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-06.pdf |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://definitions.uslegal.com/a/african-americans/ |sernav=African Americans Law and Legal Definition {{!}} USLegal, Inc. |malper=definitions.uslegal.com |roja-gihiştinê=2023-02-09 }}</ref> Têgîna afroamerîkî bi gelemperî neviyên [[Xulamtî|afrîkiyên koledar]] ên ku ji DYAyê ne destnîşan dike.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.com/books?id=3V88AAAAQBAJ |sernav=Discovering Child Development |paşnav=Martin |pêşnav=Carol Lynn |paşnav2=Fabes |pêşnav2=Richard |tarîx=2008-01-25 |weşanger=Cengage Learning |isbn=978-1-111-80811-2 |ziman=en }}</ref><ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=7nJFBAAAQBAJ&pg=PA106&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |sernav=Increasing Multicultural Understanding |paşnav=Locke |pêşnav=Don C. |paşnav2=Bailey |pêşnav2=Deryl F. |tarîx=2013-09-17 |weşanger=SAGE Publications |isbn=978-1-4833-1421-1 |ziman=en }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://mumford1.dyndns.org/cen2000/BlackWhite/BlackDiversityReport/black-diversity03.htm |sernav=Lewis Mumford Center Census 2000 Metropolitan Racial and Ethnic Change Series |tarîx=2007-10-12 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-09 |roja-arşîvê=2007-10-12 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20071012170004/https://mumford1.dyndns.org/cen2000/BlackWhite/BlackDiversityReport/black-diversity03.htm |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Digel ku hin koçberên reş an neviyên wan jî dikarin wekî afroamerîkî bên binavkirin, piraniya wan tercîh dikin ku bi [[netewe]]ya xwe ya eslê xwe bidin nasîn.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.usatoday.com/story/news/nation-now/2018/02/21/black-history-african-american-definition/1002344001/ |sernav=Who is an ‘African American’? Definition evolves as USA does |paşnav=Forson |pêşnav=Tracy Scott |malper=USA TODAY |ziman=en-US |roja-gihiştinê=2023-02-09 }}</ref><ref>{{Jêder-kovar |sernav=DSpace Angular Universal |url=https://dr.lib.iastate.edu/handle/20.500.12876/89272/ }}</ref> Piraniya gelê afroamerîkî neviyên nêzîkê 6,5 heya 10 mîlyon<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.theguardian.com/news/2019/aug/15/400-years-since-slavery-timeline |sernav=400 years since slavery: a timeline of American history {{!}} Race {{!}} The Guardian |malper=amp.theguardian.com |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> mirov in, ên ku ji hêla [[Bazirganiya mirovan|bazirganên mirovan]] ên [[ewropî]] ve di dema [[Xulamtî|bazirganiya koleyan]] a [[Okyanûsa Atlantîk|Atlantîkê]] ya di navbera salên [[1619]] û [[1808]] de ji warê xwe hatin dûrxistin û bi giranî li [[deryaya Karîbê]] û [[Amerîkaya Bakur]] wekî kole hatine îstismar kirin.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.ferris.edu/HTMLS/news/jimcrow/timeline/slavery.htm |sernav=Slavery in America - Timeline - Jim Crow Museum |malper=www.ferris.edu |roja-gihiştinê=2023-03-07 }} </ref><ref> {{Jêder-malper |url=https://www.britannica.com/topic/African-American/Slavery-in-the-United-States |sernav=African Americans - Slavery in the United States {{!}} Britannica |malper=www.britannica.com |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> Nêzîkî 160 sal piştî betalkirina koletiyê li Dewletên Yekbûyî, nifûsa afroamerîkî ya welêt hê jî tekoşîna li dijî [[Nîjadperestî|cihêkariya nijadî]] didomîne.<ref> {{Jêder-malper |url=https://www.historynet.com/african-americans-in-the-civil-war-2/ |sernav=Black Americans in the Civil War: Enslaved in the South, Unequal in the North |malper=HistoryNet |ziman=en-US |roja-gihiştinê=2023-03-07 }}</ref> == Dîrok == {{Gotara bingehîn|Xulamtî li DYAyê}} === Destpêkên koletiyê di cîhana nû de === [[Wêne:First Slave Auction 1655 Howard Pyle.jpg|thumb|Yekem mezadê xulaman li [[Amsterdama Nû]] ya di [[1655]]an de, [[nîgar]]a [[1895]]an ji hêla [[Howard Pyle]] ve<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.newnetherlandinstitute.org/history-and-heritage/digital-exhibitions/slavery-exhibit/slave-trade/ |sernav=New Netherland Institute :: Slave Trade |malper=www.newnetherlandinstitute.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref>]] Dîroka afroamerîkî di [[sedsala 16an]] de dest pê kir, dema ku afrîkî ji [[rojava]]yê Afrîkayê ji bazirganên koleyên Ewropî re hatin firotin û li seranserê Atlantîkê berbi [[Sêzdeh Kolonî|Sêzdeh Koloniyan]] ve hatin veguhestin.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Yekem afrîkiyên tomarkirî yên li [[Amerîkaya îngilîzî]] (ku piraniya Dewletên Yekbûyî yên pêşerojê jî tê de) "20 and odd negroes" (20 negroyên xerîb) bûn ku di [[tebax]]a [[1619]]an de bi rêya [[Cape Comfort]]ê hatin [[Jamestown]], Vîrjînya, wekî xizmetkarên kirêkirî. Her ku gelek niştecihên Virginiayî ji ber şert û mercên giran mirin, her ku çû bêtir afrîkî hatin birin da ku wekî karker bixebitin.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Xizmetkarekî kirêkirî (ku dibe spî an reş be) dê çend salan bê mûçe bixebite. Rewşa xulamên kirêkirî yên li Vîrjînya û [[Maryland]]ê yên destpêkê mîna koletiyê bû. Xizmetkar dikaribûn bên kirîn, firoşin an kirêkirin û ji ber guhnedanê yan jî revînê dikaribûn bi awayekî fizîkî bihatana lêdan. Berevajî koleyan, piştî ku dema karûbarê wan bi dawî bû an hat kirîn, serbest hatin berdan, zarokên wan statuya wan mîras negirtin, û piştî ku ji peymanê derketin wan "ji salek ceh, cil û bergên ducar, amûrên pêwîst" û dravdana piçûk distandin. Ji dravdana piçûk re "berdêla azadiyê" dihat gotin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.usnews.com/usnews/news/articles/070121/29african.htm |sernav=The First Black Americans - US News and World Report |tarîx=2011-02-02 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 |roja-arşîvê=2011-02-02 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20110202205901/https://www.usnews.com/usnews/news/articles/070121/29african.htm |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Afrîkî dikaribûn bi qanûnî çandinî û dewaran bikin da ku azadiya xwe bikirin.<ref>{{Jêder-malper |url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-147667728.html?Q=Jamestown |sernav=The shaping of Black America: forthcoming 400th celebration |tarîx=2008-03-05 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-21 |roja-arşîvê=2008-03-05 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20080305014338/http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-147667728.html?Q=Jamestown |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Wan malbat mezin dikirin, bi afrîkiyên din re û carinan bi [[Xwecihên Amerîkayê|amerîkiyên xwecihî]] an niştecîhên Ewropî re zewicîn. === Bazirganiya sêgoşeya transatlantîk === Firotina mirovan bû karekî girîng û bi kêrî. Wekî encam, bazirganiyeke bêhempa li seranserê Atlantîkê li sêgoşeya Ewropa, Rojavayê Afrîka û Karibik pêşve çû. Hêzên mezin ên Ewropî [[Keştî|keştiyên]] bi [[çek]], [[toz]], [[Cûmkerî|tekstîl]], [[hesp]], [[alkol]], [[zîv]], [[titûn]], [[şekir]] û tiştên malçêkirî bar kirin. Keştî diçûn beravên Afrîkaya Rojava, li wir bi serokên eşîrên herêmî tiştên ku bi xwe re anîbûn bi koleyan diguherandin. Paşê keştiyên bi koleyan barkirî ber bi Amerîkayê ve çûn, li wir kole li [[Cîhana Nû]] bi bihayên herî zêde dihatin firotin. Bazirganan li cîhana nû dîsa keştiyên xwe bar kirin, vvê carê madeyên xwestî yên koloniyan tê de hebûn: [[Çay (vexwarin)|çay]], [[qehwe]], [[şekir]], [[pembû]], titûn, [[biharat]] û [[zêr]]. Dûv re bazirgan vegeriyan bendera mala xwe ya li Ewropayê.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Ev bazirganiya koleyan a [[transatlantîk]] karsaziyek [[transneteweyî]] jî bû. Berî ku neteweyên nûjên derkevin holê, ew padîşahên ewropî yên hêzdar bûn ku bi awayekî sîstematîk bazirganiya koleyan a bikêr bi pêş dixist: [[Portûgal]], [[Brîtanya Mezin]], [[Holenda]], [[Fransa]], [[Spanya]], [[Danîmarka]], [[Brandenburg-Prûsya]] û [[Swêd]].{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Bazirganiya koleyan a transatlantîk ji 350 heta 400 salan ajot. Di hema hema 400 salên koletiya [[Okyanûsa Atlantîk|atlantîk]] de, dora 10-12 milyon afrîkiyên reş ên revandî bi saxî hatin Amerîkayê. Çar-pênc milyon kole birin giravên Karîb, ji 3,5 heta 5 milyonî gihîştin [[Brezîl]]ê û nîv milyon kole jî ji DYAyê re hatin firotin. Lê hejmara dersînorkirinên sîstematîk ên nehatine raporkirin gelek zêde ne. Tê texmînkirin ku derdora 40 milyon afrîkî hatin revandin û kole kirin. Lê tenê yek ji çaran ji girtina li Afrîkayê rizgar bû, ji ceribandina birina ji Afrîkayê ber bi qeraxê ve, û di dawiyê de ji zehmetiyên xedar ên li ser keştiyan.{{Çavkanî hewce ye|tarîx=tîrmeh 2024}} Çend kes karîbûn bi desteserkirin an revînê bigihîjin [[Azadî (felsefe)|azadiyê]] û dû re civakên serbixwe ava kirin. === Şerê navxweyî yê amerîkî û pirsgirêka xulamtî === {{Gotara bingehîn|Şerê navxweyî yê Amerîkayê}} [[Wêne:Crowe-Slaves Waiting for Sale - Richmond, Virginia.jpg|thumb|Xulamên ku li benda firotinê ne ([[Richmond]], [[Vîrjînya]], sal [[1853]]). Bala xwe bidin cilên nû. Bazirganiya xulaman gelek malbat ji hev diqetand, û kesan têkiliya xwe ya bi malbat û eşîran re winda dikir.]] Piştî ku Dewletên Yekbûyî di sala [[1783]]an de hate damezrandin, piraniya mirovên reş hê jî di bin koletiyê de bûn. Piraniya wan li Amerîkaya başûr peyda bûn. Pirsgirêka koleyan di Şerê Navxweyî yê Amerîkayê de, ku tê de dijberên koletiyê ji dewletên bakur serdest in, rolek girîng dilîze. Di wê demê de 20 milyon mirov li dewletên bakur û hema heft milyon li başûr dijîn. Mirovên li bakur pêşverû bûn, li başûr mirov bi awayekî kevneperest difikirîn. Bakur wek herêmek pîşesazî ya geş pêş ketibû û başûr ji hêla çandiniyê ve serdest bû. Axayên dewlemend ên li başûr bi giranî pereyên xwe ji çandinî û hinartina pembû qezenc dikirin. Lêbelê, wan tenê bi saya karkerên erzan dikaribû zeviyên mezin bi kêrî kar bikin. Ji ber vê yekê, hema çar milyon koleyên reş neçar bûn ku di zeviyên pembû de bixebitin. Li bakur koletî ji holê hatibû rakirin û mirov li pey rêça cîhana modern bû. Bi zextên mezin ên siyasî re bakur xwest ku başûr jî koletiyê ji holê rake. Lê belê, ger cotkarên başûrî dev ji keda koletiyê berdabûna, wê biketana nava fiaskoyeke aborî. Li senatoya DYAyê li ser mijara koleyan nîqaşên xurt hatin kirin. Li başûr dengên daxwaza veqetîna ji Yekîtiyê bilind bûn. Pevçûn ji ber hilbijartinên pêşwext ên serokomariyê jî gurtir bû. [[Abraham Lincoln]] yek ji namzetên herî bi hêvî û dijberê koletiyê bû. Dema ku Lincoln di Mijdara 1860an de 16emîn Serokê Dewletên Yekbûyî hate hilbijartin, [[Karolînaya Başûr]] derketina xwe ji hikûmeta federal ragihand. Di [[sibat]]a [[1861]]ê de, nûnerên şeş dewletên koledar civiyan û biryar da ku "[[Dewletên Konfederal ên Amerîkayê]]" ava bikin. Piştî demeke kin pênc dewletên din jî tevlî vê konfederasyonê bûn. Richmond (Virginia) bû paytexta konfederasyonê û [[Jefferson Davis]] bû serok. Dewletên veqetandî makezagonek amade kirin ku ji pir aliyan ve bi ya Yekîtiyê re hevaheng bû. Lêbelê, mafê xwedîbûna koleyan bi eşkere hate parastin. [[Wêne:Soldiers White Black 1861.jpg|thumb|Di sala 1863an de, artêşa Yekîtiyê kesên Freedmen (mirovên reş yên xilaskirî) qebûl kir. Di wêneyê de leşkerên ciwan ên Reş û Spî têne dîtin.]] Dema ku di 12ê [[Nîsan|avrêlê]] 1861an de, leşkerên konfederal [[Fort Sumter]] li [[Charleston]], Karolînaya Başûr topbaran kirin, Şerê Navxweyî yê Amerîkî dest pê kir, heta sala [[1865]]an dom kir û wergeriya şerekî tunekirinê. General [[Robert Edward Lee]], fermandarê giştî yê artêşa konfederal, biryar da ku di 9ê nîsana 1865an de teslîm bibe. Bi vê yekê şer bi awayekî fermî bi dawî bû. Di encamê de 600 hezar kesan jiyana xwe ji dest dan û bi deh hezaran kes seqet man. Zirara [[aborî]] ya ji ber wêrankirinê gelek mezin bû. Lincoln, ku di sala [[1864]]an de ji nû ve hate hilbijartin, DYAyê xilas kir. Di 15ê [[nîsan]]a 1865an de ji ber guleyên başûriyekî fanatîk mir. Armanca Lincoln ya rakirina xulamtiyê li hemî dewletên Yekîtiyê demek kin piştî mirina wî pêk hat. Di sala 1865an de, [[13emîn Guherîna Destûra Bingehîn]] bi fermî koletî li Dewletên Yekbûyî qedexe kir û çar milyon xulam tenê di dema [[Şerê navxweyî yê Amerîkayê|şerê navxweyî]] û di dawiya 1865an de hatin azadkirin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.theguardian.com/world/2012/jun/16/slavery-starvation-civil-war |sernav=How the end of slavery led to starvation and death for millions of black Americans |paşnav=Harris |pêşnav=Paul |paşnav2=York |pêşnav2=Paul Harris New |tarîx=2012-06-16 |malper=The Observer |ziman=en-GB |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref> [[Ku Klux Klan]], civakeke veşartî ya nijadperest, demeke kin piştî şer hate damezrandin û li dijî gelê reş, siyasetmedar û karsazan sûîqest pêk anîn. === Tevgera mafên sîvîl === {{Gotara bingehîn|Tevgera mafên sivîl}} [[Wêne:1963 march on washington.jpg|thumb|Beşdar û rêberên [[Meşa 1963an a li ser Washingtonê]] û rêberên ku ji [[Washington Monument]] berbi [[Bîrdariya Lincoln]] meşiyan. Li ser afîşan dirûşmên li dijî veqetandina nijadî û daxwaza mafên siyasî ji bo nifûsa afroamerîkî hatine nivîsandin.]]Di dema nûavakirinê de, gelê afroamerîkî hemwelatîbûn û mafê dengdanê bi dest xistin, lê ji ber [[siyaset]] û [[îdeolojî|îdeolojiya]] berbelav a serweriya spî, ew bi giranî wekî hemwelatiyên pileya duyemîn hatin dîtin û xwe zû li başûr bê maf didîtin. Di navbera salên [[1910]] û [[1970]]an de bi xizanî û cudakariya nijadî re rûbirûbûnek berdewam hebû, ku bû sedema koçberiyeke mezin û demdirêj, ku jê re [[Great Migration]] (koçberiya mezin) tê gotin. Di vê pêvajoyê de bi mîlyonan afroamerîkî ji dewletên başûr ber bi [[Midwest]], dewletên Atlantîka navîn û başûrê [[New England]], û her weha berbi [[Kalîforniya]] ve çûn. Wekheviya qanûnî pir hêdî pêş diket, û di civakê de veqetandina nijadî, ku ji sala [[1896]]an vir ve di bin navê ''separate but equal'' de qanûnî bû, pêk dihat. Berevajî vê, [[Tevgera mafên sivîl|tevgera mafên sîvîl]] ya afroamerîkî di nîvê salên [[1950]]î de derket holê, ku tê de kesayetiyên cûda yên wekî [[Martin Luther King]], [[Malcolm X]] û [[Stokely Carmichael]] ji [[Partiya Pantera Reş]] pêşêngiye digirtin. Tevger cûrbecûr rêbazên têkoşînê yên siyasî ceriband - wek [[Boykota otobusê ya Montgomery|boykot]], [[bêîteatiya sivîl]] û [[berxwedana bê tundûtûj]] - û bi vî rengî wê rê dawî li veqetandina nijadî anî û rê li wekheviya fermî ya tam ji bo gelê afroamerîkî vekir. Saya tevgera mafên sîvîl rewşa gelê afroamerîkî ji ber beşdarbûna di pevçûnên leşkerî yên Dewletên Yekbûyî de; koçberiya berbiçav a ji başûr; rakirina veqetandina nijadî ya qanûnî; û [[tevgera mafên sivîl]] ku li azadiya siyasî û civakî digeriya, guherî. == Siyaset == [[Wêne:President Barack Obama.jpg|thumb|Barack Obama (wêneya portreya fermî, sal [[2012]])]]Ji nîvê [[sedsala 20an]] vir ve, pirraniyek mezin a afrîkî û amerîkî piştgirî didin [[Partiya Demokrat a DYAyê|Partiya Demokrat]]. Di hilbijartinên serokatiyê yên [[2020]]an de, 91% ji dengdêrên afrîkî û amerîkî piştgirî dan namzetê demokratan [[Joe Biden]], dema ku 8% piştgirî da namzetê [[Partiya komarî ya DYAyê|komarî]] [[Donald Trump]]. Her çend di siyaseta derve de lobiya afroamerîkî hebe jî, lê bandora rêxistinên afroamerîkî di siyaseta navxweyî de nebûye.<ref>{{Jêder-kovar |paşnav=Dickson |pêşnav=David A. |tarîx=November 1996 |sernav=American Society and the African American Foreign Policy Lobby Constraints and Opportunities |url=http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/002193479602700201 |kovar=Journal of Black Studies |ziman=en |cild=27 |hejmar=2 |rr=139–151 |doi=10.1177/002193479602700201 |issn=0021-9347 }}</ref> Gelek afrîkî û amerîkî di dehsalên piştî dawiya Nûavakirinê de ji siyaseta hilbijartinê hatin dûrxistin. Ji bo yên ku dikaribûn beşdar bibin, heta [[Peymana Nû (DYA)|Peymana Nû]], afrîkî û amerîkî alîgirên [[Partiya Komarparêz a DYAyê|Partiya Komarparêz]] bûn, ji ber ku serokê komarî Abraham Lincoln di dayîna azadiyê de ji koleyên Amerîkî re bû alîkar. Di wê demê de komarî û demokrat li şûna her îdeolojiyek taybet, berjewendîyên bakur û başûr temsîl dikirin û hem [[Kevneperestî|kevneperest]] û hem jî azadîxwaz di her du partiyan de wek hev hatibûn temsîlkirin. Di dema [[Depresyona Mezin|depresyona mezin]] a salên [[1930]]î de, bernameya New Deal ya [[Franklin D. Roosevelt]] arîkariya aborî pêşkêşî afroamerîkiyan kir. Ji hingê ve piraniya afroamerîkî tercîh dikin ku dengê xwe bidin demokratan. Hevbendiya Peymana Nû ya Roosevelt partiya demokrat veguherand rêxistinek çîna karker û hevalbendên wan ên lîberal. Dema ku serokên demokrat [[John F. Kennedy]] û [[Lyndon B. Johnson]] di salên 1960î de qanûnên mafên sîvîl bi awayekî aktîf xûrttir kirin, dengdana afroamerîkî hîn bihêztir bû Demokrat. Di sala [[1960]]an de, nêzîkî sêyeka afrîkî û amerîkî dengên xwe dane komarparêz [[Richard Nixon]].<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=nIPRBXgzSYEC&pg=PA29&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |sernav=The State of the Parties: The Changing Role of Contemporary American Politics |paşnav=Green |pêşnav=John Clifford |paşnav2=Coffey |pêşnav2=Daniel J. |tarîx=2007 |weşanger=Rowman & Littlefield |isbn=978-0-7425-5322-4 |ziman=en }}</ref> Di sala 2008an de, siyasetmedarê demokrat [[Barack Obama]] bû yekem afroamerîkî ku wek serokê Dewletên Yekbûyî hate hilbijartin.<ref>{{Jêder-nûçe |url=https://www.theguardian.com/world/2008/nov/05/uselections20084 |sernav=Barack Obama to be America's first black president |paşnav=MacAskill |pêşnav=Ewen |paşnav2=Goldenberg |pêşnav2=Suzanne |tarîx=2008-11-05 |malper=The Guardian |ziman=en-GB |roja-gihiştinê=2023-02-21 |paşnav3=Schor |pêşnav3=Elana }}</ref> == Çand == {{Gotara bingehîn|Kesên reş}} [[Wêne:Beyoncé - Tottenham Hotspur Stadium - 1st June 2023 (10 of 118) (52946364598) (best crop).jpg|thumb|[[Beyoncé]], stranbêja herî serketî ya afroamerîkî]] [[Wêne:Soul Food at Powell's Place.jpg|thumb|Xwarinek soul food ya kevneşopî ya ku ji mirîşka sorkirî bi [[meqarne]] û [[penîr]], [[keskawî]], bamyeya sorkirî û [[nanê ceh]] pêk tê.]] Ji destpêka hebûna wan ya li amerîkaya Bakur, [[çanda afroamerîkî]] bandorek girîng li ser çanda cîhanî heye, wek li ser [[Huner|hunerên dîtbarî]], [[wêje]], [[Zimanê inglîzî|zimanê îngilîzî]], [[felsefe]], [[siyaset]], [[xwaringeh]], [[Werziş|werzîş]], [[muzîk]] û nûbûnên [[civak]]î û [[teknolojî]]k. Tevkariya afroamerîkî ji [[muzîka pop]]uler re ew qas kûr e ku hema hema hemî [[muzîka amerîkî]], wekî [[Cez]], [[Muzîka Gospel|gospel]], [[blues]], [[Dîsko]], [[Hip-hop (muzîk)|hip hop]], [[R&B]], [[soul]] û [[Muzîka rock|rock]] eslê xwe bi kêmî ve an bi tevahî afroamerîkî ye.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.nbcnews.com/news/nbcblk/soundtrack-history-how-black-music-has-shaped-american-culture-through-n1258474 |sernav=The soundtrack of history: How Black music has shaped American culture through time |malper=NBC News |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref><ref>{{Jêder-malper |url=https://www.highsnobiety.com/p/black-music-genres/ |sernav=How Black People Created All Your Favorite Music |tarîx=2020-11-04 |malper=Highsnobiety |ziman=en |roja-gihiştinê=2023-02-21 }}</ref> Çandinî û bikaranîna gelek berhemên çandiniyê yên li DYAyê, mîna [[yams]], [[fistiq]], [[riz]], [[bamye]], [[sorgul]], [[zebeş]], [[Îndîgo|rengê îndîgo]], û [[pembû]], bandorek giran ji Afrîkaya Rojava û afrîkî û amerîkî ve girtiye. Di nav nimûneyên berbiçav [[George Washington Carver]] e, ku nêzîkî 500 berhem ji fistiq, [[Kartolê şîrîn|kartolên şîrîn]], û [[pekan]] afirandin.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.enchantedlearning.com/inventors/black.shtml |sernav=Inventors and Inventions: African-American Inventors - EnchantedLearning.com |tarîx=2007-06-13 |malper=web.archive.org |roja-gihiştinê=2023-02-22 |roja-arşîvê=2007-06-13 |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20070613230925/https://www.enchantedlearning.com/inventors/black.shtml |rewşa-urlyê=bot: unknown }}</ref> Xwarina ''[[soul food]]'' (xwarina giyanê) pêjgehek e ku di nav gelê afrîkî û amerîkî de populer e. Ew ji nêzîk ve bi pêjgeha başûrê Dewletên Yekbûyî ve girêdayî ye. Dibe ku navê xwarinê di nîvê salên 1960î de derketibe, dema ku peyva ''soul'' diyarkerek hevpar bû ku ji bo danasîna çanda afrîkî û amerîkî (mînak, muzîka soul) bê bikar anîn. Afrîkî û amerîkî gelên pêşîn ên DYAyê bûn ku tevî koçberên [[Skotlenda|skotlendî]] yên li başûr [[mirîşka sorkirî]] çêkirin. Her çend skotlendiyan berî ku koç bikin mirîşk dipijiqandibûn jî, lê biharat û tama ku afroamerîkiyan bi kar anîbûn, li ba wan hê tunebûn. Ji ber vê yekê niştecîhên amerîkî yên skotlendî rêbaza afrîkî û amerîkî ya çêjkirina mirîşkê pejirand. Lêbelê, mirîşka sorkirî bi gelemperî di civata afrîkî û amerîkî de xwarinek nadîr bû, û bi gelemperî ji bo bûyer an pîrozbahiyên taybetî dihate amadekirin. === Ziman === Îngilîziya afroamerîkî zarava, [[etnolekt]] û [[sosyolekt]]eke [[îngilîziya amerîkî]] ye, ku bi gelemperî ji hêla çîna karkerên bajarî û bi gelemperî afrîkî û amerîkî yên çîna navîn ve tê axaftin.<ref>{{Jêder-kitêb |url=https://books.google.ch/books?id=Dptsvykgk3IC&redir_esc=y |sernav=A Handbook of Varieties of English: Morphology and syntax |paşnav=Schneider |pêşnav=Edgar Werner |paşnav2=Kortmann |pêşnav2=Bernd |tarîx=2004 |weşanger=Walter de Gruyter GmbH & Company KG |isbn=978-3-11-017532-5 |ziman=en }}</ref> == Mijarên têkildar == * [[Amerîkî]] * [[Xwecihên Amerîkayê]] == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} [[Kategorî:Afroamerîkî| ]] [[Kategorî:Civaka afroamerîkî]] [[Kategorî:Komên etnîk li DYAyê]] dmqe2n9h1r6edu5o0vah51ez43diypc 2 156563 1945032 1944964 2025-07-11T08:21:07Z Balyozbot 42414 Bota sererastkirina beralîkirinên kategoriyan 1945032 wikitext text/x-wiki == 2025-07-11T08:21:06Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 12 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: == 2025-07-10T11:45:13Z == * Ne-beralîkirina nehêvîkirî: [[:Kategorî:Beralîkirinên kategoriyan yên ne vala ne]] * [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1926]]: 1 hat(in) dîtin, 1 hat(in) barkirin * [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1946]]: 1 hat(in) dîtin, 1 hat(in) barkirin * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 12 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: *# [[:Kategorî:1890î li Portugalê]] → [[:Kategorî:1890î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:1893 li Portugalê]] → [[:Kategorî:1893 li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:1930î li Portugalê]] → [[:Kategorî:1930î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:1938 li Portugalê]] → [[:Kategorî:1938 li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:1960î li Walesê]] → [[:Kategorî:1960î li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:1970î li Walesê]] → [[:Kategorî:1970î li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:1974 li Walesê]] → [[:Kategorî:1974 li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:1990î li Portugalê]] → [[:Kategorî:1990î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:1996 li Portugalê]] → [[:Kategorî:1996 li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:2010an şitlek drama fîlm]] → [[:Kategorî:Şitilên fîlmên dramayê 2010an]] *# [[:Kategorî:Aboriya Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Aboriya Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Aboriya Walesê]] → [[:Kategorî:Aboriya Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Aborîzan li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Aborînas li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Aborîzan]] → [[:Kategorî:Aborînas]] *# [[:Kategorî:Aborîzanên amerîkî]] → [[:Kategorî:Aborînasên amerîkî]] *# [[:Kategorî:Aborîzanên bangladeşî]] → [[:Kategorî:Aborînasên bengladeşî]] *# [[:Kategorî:Aborîzanên bengladeşî]] → [[:Kategorî:Aborînasên bengladeşî]] *# [[:Kategorî:Abxazya]] → [[:Kategorî:Ebxazya]] *# [[:Kategorî:Agahîdank wargeh/wîkîdane bêdûgel]] → [[:Kategorî:Agahîdank wargeh/wîkîdane bêdewlet]] *# [[:Kategorî:Ajalnasî]] → [[:Kategorî:Zoolojî]] *# [[:Kategorî:Ajalên difirin]] → [[:Kategorî:Heywanên difirin]] *# [[:Kategorî:Ajalên ku rewşa wan baş e]] → [[:Kategorî:Cureyên bi kêmtirîn metirsî]] *# [[:Kategorî:Ajalên çîrokî]] → [[:Kategorî:Heywanên mîtolojîk]] *# [[:Kategorî:Akademiyên netewî]] → [[:Kategorî:Akademiyên neteweyî]] *# [[:Kategorî:Akademiyên zanistî yên netewî]] → [[:Kategorî:Akademiyên zanistî yên neteweyî]] *# [[:Kategorî:Aktor li gorî bajar an bajarokê Îtalyayê]] → [[:Kategorî:Aktor li gorî bajar an bajarokên Îtalyayê]] *# [[:Kategorî:Aktor li gotî neteweyan]] → [[:Kategorî:Aktor li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Aktorên Fîlîpînî]] → [[:Kategorî:Aktorên filîpînî]] *# [[:Kategorî:Aktorên awistralyayî]] → [[:Kategorî:Aktorên awistralî]] *# [[:Kategorî:Aktorên fîlîpînî]] → [[:Kategorî:Aktorên filîpînî]] *# [[:Kategorî:Aktorên hindî]] → [[:Kategorî:Aktorên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Aktorên polon]] → [[:Kategorî:Aktorên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Aktorên walesî]] → [[:Kategorî:Aktorên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Aktrîsên awistralyayî]] → [[:Kategorî:Aktrîsên awistralî]] *# [[:Kategorî:Aktrîsên brazîlî]] → [[:Kategorî:Aktrîsên brezîlî]] *# [[:Kategorî:Aktrîsên hindî]] → [[:Kategorî:Aktrîsên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Aktrîsên ji Meksîkê]] → [[:Kategorî:Aktrîsên ji Meksîkoyê]] *# [[:Kategorî:Aktrîsên walesî]] → [[:Kategorî:Aktrîsên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Alava avakirina avahiyan]] → [[:Kategorî:Keresteyên avakirinê]] *# [[:Kategorî:Alim dînî]] → [[:Kategorî:Alimên dînî]] *# [[:Kategorî:Alîm li gorî binebeşê]] → [[:Kategorî:Alim li gorî binebeşê]] *# [[:Kategorî:Alîm û akademisyen li gorî mijaran]] → [[:Kategorî:Alim û akademisyen li gorî mijaran]] *# [[:Kategorî:Alîm û akademisyen]] → [[:Kategorî:Alim û akademisyen]] *# [[:Kategorî:Alîmên dînî]] → [[:Kategorî:Alimên dînî]] *# [[:Kategorî:Anarşî]] → [[:Kategorî:Anarşîzm]] *# [[:Kategorî:Anatolya Navîn]] → [[:Kategorî:Anatolyaya Navîn]] *# [[:Kategorî:Ansîklopedîstên ketelan]] → [[:Kategorî:Ensîklopedîstên ketelan]] *# [[:Kategorî:Ansîklopedîstên swîsrî]] → [[:Kategorî:Ensîklopedîstên swîsrî]] *# [[:Kategorî:Antigûa û Berbûda]] → [[:Kategorî:Antîgua û Berbûda]] *# [[:Kategorî:Antîkomûnîzm]] → [[:Kategorî:Antîkomunîzm]] *# [[:Kategorî:Apocynaceae]] → [[:Kategorî:Famîleya kinfan]] *# [[:Kategorî:Apple Inc.]] → [[:Kategorî:Apple, Inc.]] *# [[:Kategorî:Apîyolojî]] → [[:Kategorî:Apiyolojî]] *# [[:Kategorî:Arizona (erdnîgarî)]] → [[:Kategorî:Arîzona (erdnîgarî)]] *# [[:Kategorî:Arjantîn]] → [[:Kategorî:Arjentîn]] *# [[:Kategorî:Arjantînî]] → [[:Kategorî:Arjentînî]] *# [[:Kategorî:Arma]] → [[:Kategorî:Nîşan]] *# [[:Kategorî:Article namespace templates]] → [[:Kategorî:Şablonên ji bo gotaran]] *# [[:Kategorî:Articles which use infobox templates with no data rows]] → [[:Kategorî:Articles using infobox templates with no data rows]] *# [[:Kategorî:Articles with multiple maintenance issues]] → [[:Kategorî:Gotarên bi gelek probleman]] *# [[:Kategorî:Artuklu]] → [[:Kategorî:Ertuqî]] *# [[:Kategorî:Artêşa Parastina ên Şoreşa Îslamî]] → [[:Kategorî:Artêşa Pasdaran a Şoreşa Îslamî ya Îranê]] *# [[:Kategorî:Arşîvên li Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Arşîvên li Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Astrofizîk]] → [[:Kategorî:Stêrfizîk]] *# [[:Kategorî:Astrofîzîknas]] → [[:Kategorî:Stêrfîzîknas]] *# [[:Kategorî:Astronom]] → [[:Kategorî:Stêrnas]] *# [[:Kategorî:Astronomên DYAyê]] → [[:Kategorî:Stêrnasên amerîkî]] *# [[:Kategorî:Astronomên ereb]] → [[:Kategorî:Stêrnasên ereb]] *# [[:Kategorî:Astronomên fars]] → [[:Kategorî:Stêrnasên faris]] *# [[:Kategorî:Astronomên hindî]] → [[:Kategorî:Stêrnasên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Astronomên jin]] → [[:Kategorî:Stêrnasên jin]] *# [[:Kategorî:Astronomên kurd]] → [[:Kategorî:Stêrnasên kurd]] *# [[:Kategorî:Astronomên misilman]] → [[:Kategorî:Stêrnasên misilman]] *# [[:Kategorî:Astronomên swêdî]] → [[:Kategorî:Stêrnasên swêdî]] *# [[:Kategorî:Astronomên tirk]] → [[:Kategorî:Stêrnasên tirk]] *# [[:Kategorî:Astronomên yewnanî]] → [[:Kategorî:Stêrnasên yewnan]] *# [[:Kategorî:Astronomî li Ûkraynayê]] → [[:Kategorî:Stêrnasî li Ûkraynayê]] *# [[:Kategorî:Astronomî]] → [[:Kategorî:Stêrnasî]] *# [[:Kategorî:Astronot]] → [[:Kategorî:Esmanger]] *# [[:Kategorî:Asîd]] → [[:Kategorî:Tirşe]] *# [[:Kategorî:Asûrî]] → [[:Kategorî:Suryanî]] *# [[:Kategorî:Av li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Av li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Av li Walesê]] → [[:Kategorî:Av li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûn 1663 li Înglistanê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1663an li Înglistanê]] *# [[:Kategorî:Avabûn li gorî welat û hezarsalê]] → [[:Kategorî:Avabûn li gorî welat û hezarsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1890î li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1890î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1893an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1893an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1901an li Norwêcê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1901ê li Norwêcê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1901an li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1901ê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1901an]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1901ê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1930î li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1930î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1938an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1938an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1961ê li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1961ê li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1970î li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1970î li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1990î li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1990î li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 1996an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 1996an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên 2012an li Sûrîyê]] → [[:Kategorî:Avabûnên 2012an li Sûriyê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 1ê li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 1ê li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 2an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 3an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 3an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 3an li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên hezarsala 3an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Kroatyayê li gorî hezarsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Xirwatistanê li gorî hezarsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Kroatyayê li gorî sedsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Xirwatistanê li gorî sedsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Portugalê li gorî dehsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Portûgalê li gorî dehsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Portugalê li gorî hezarsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Portûgalê li gorî hezarsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Portugalê li gorî salan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Portûgalê li gorî salan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Portugalê li gorî sedsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Portûgalê li gorî sedsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Walesê li gorî dehsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Wêlsê li gorî dehsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Walesê li gorî hezarsalan]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Wêlsê li gorî hezarsalan]] *# [[:Kategorî:Avabûnên li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 11an li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 11an li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 19an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 19an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 20an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 20an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 20an li Walesê]] → [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 20an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 8an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Avabûnên sedsala 8an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Avahiya dîrokî]] → [[:Kategorî:Avahiyên dîrokî]] *# [[:Kategorî:Avahî li Berlînê]] → [[:Kategorî:Avahiyên li Berlînê]] *# [[:Kategorî:Avahîsaz li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Mîmar li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Avahîsaz]] → [[:Kategorî:Mîmar]] *# [[:Kategorî:Avahîsazên kurd]] → [[:Kategorî:Mîmarên kurd]] *# [[:Kategorî:Avahîsazî]] → [[:Kategorî:Mîmarî]] *# [[:Kategorî:Avûstûrya]] → [[:Kategorî:Awistirya]] *# [[:Kategorî:Awayên rêvebirinan]] → [[:Kategorî:Şiklên birevêbirinê]] *# [[:Kategorî:Awistralyayî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Awistralî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Awistralyayî]] → [[:Kategorî:Awistralî]] *# [[:Kategorî:Awistriya]] → [[:Kategorî:Awistirya]] *# [[:Kategorî:Awustralya]] → [[:Kategorî:Awistralya]] *# [[:Kategorî:Azerbeycan]] → [[:Kategorî:Azerbaycan]] *# [[:Kategorî:Aşik]] → [[:Kategorî:Gede]] *# [[:Kategorî:Aşîtî]] → [[:Kategorî:Aştî]] *# [[:Kategorî:BIBSYS]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera BIBSYS]] *# [[:Kategorî:BNE]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera BNE]] *# [[:Kategorî:BNF]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera BNF]] *# [[:Kategorî:Babel - Users by language]] → [[:Kategorî:Bikarhêner ziman]] *# [[:Kategorî:Babîl - Bikarhênerên li gorî zimanê]] → [[:Kategorî:Bikarhêner ziman]] *# [[:Kategorî:Bahamas]] → [[:Kategorî:Bahama]] *# [[:Kategorî:Bajar û komûnên Basilicatayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Basilicatayê]] *# [[:Kategorî:Bajaren parêzgeha Xorasana Rezewî]] → [[:Kategorî:Bajarên parêzgeha Xorasana Rezewî]] *# [[:Kategorî:Bajarokên Hessen]] → [[:Kategorî:Bajarokên Hessenê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Almanî]] → [[:Kategorî:Bajarên Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Bajarên Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Brazîlê]] → [[:Kategorî:Bajarên Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Danîmarkê]] → [[:Kategorî:Bajarên Danîmarkayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Kirmanşanê]] → [[:Kategorî:Bajarên parêzgeha Kirmaşanê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Komara Çekî]] → [[:Kategorî:Bajarên Çekyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Macaristanê]] → [[:Kategorî:Bajarên Mecaristanê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Nemsayê]] → [[:Kategorî:Bajarên Awistriyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Polendayê]] → [[:Kategorî:Bajarên Polonyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên Walesê]] → [[:Kategorî:Bajarên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Emîliya Romanyayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Emîliya Romanyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Friuli-Venezia Giulia]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Friuli-Venezia Giulia]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Kampaniyayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Kampaniyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Lombardiyayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Lombardiyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Markeyê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Markeyê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Molîzeyê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Molîzeyê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Piemontê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Piemontê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Pugliayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Pugliayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Trentino-Alto Adige/Südtirolê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Trentino-Alto Adige/Südtirolê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Umbriyayê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Umbriyayê]] *# [[:Kategorî:Bajarên herêma Venetoyê]] → [[:Kategorî:Bajar û bajarokên Venetoyê]] *# [[:Kategorî:Balindeyên wîçwîçokan]] → [[:Kategorî:Fîkar]] *# [[:Kategorî:Bandora civakî]] → [[:Kategorî:Tesîra civakî]] *# [[:Kategorî:Bangeşe li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Propaganda li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Bangeşe li Îranê]] → [[:Kategorî:Propaganda li Îranê]] *# [[:Kategorî:Bangeşe]] → [[:Kategorî:Propaganda]] *# [[:Kategorî:Bangladeş]] → [[:Kategorî:Bengladeş]] *# [[:Kategorî:Bangladeşî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Bengladeşî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Bangladeşî]] → [[:Kategorî:Bengladeşî]] *# [[:Kategorî:Bedlîs (navend)]] → [[:Kategorî:Bidlîs (navend)]] *# [[:Kategorî:Bedlîs]] → [[:Kategorî:Bidlîs]] *# [[:Kategorî:Bees (bîrdozî)]] → [[:Kategorî:Be's (bîrdozî)]] *# [[:Kategorî:Berhem li gorî nivîskarên awistirî]] → [[:Kategorî:Berhemên nivîskarên awistirî]] *# [[:Kategorî:Berhem li gorî nivîskarên swêdî]] → [[:Kategorî:Berhemên nivîskarên swêdî]] *# [[:Kategorî:Berhemên 2001an]] → [[:Kategorî:Berhemên 2001ê]] *# [[:Kategorî:Berhemên japonan]] → [[:Kategorî:Berhemên japoniyan]] *# [[:Kategorî:Bernamenûsên kurd]] → [[:Kategorî:Bernamenivîsên kurd]] *# [[:Kategorî:Bestekarên kroatî]] → [[:Kategorî:Bestekarên xirwat]] *# [[:Kategorî:Bexşên parêzgeha Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Nahiyeyên parêzgeha Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Bexşên Îranê]] → [[:Kategorî:Nahiyeyên Îranê]] *# [[:Kategorî:Bexşên şaristana Sineyê]] → [[:Kategorî:Nahiyeyên navçeya Sineyê]] *# [[:Kategorî:Bexşên şaristana Ûrmiyeyê]] → [[:Kategorî:Nahiyeyên Ûrmiyeyê (navçe)]] *# [[:Kategorî:Beşên psîkolojiyê]] → [[:Kategorî:Beşên derûnnasiyê]] *# [[:Kategorî:Bijîşkên fars]] → [[:Kategorî:Bijîşkên faris]] *# [[:Kategorî:Bijîşkên yewnanî]] → [[:Kategorî:Bijîşkên yewnan]] *# [[:Kategorî:Bikarhênerê kurd]] → [[:Kategorî:Bikarhênerên kurd]] *# [[:Kategorî:Binebeşên zanista siyasetê]] → [[:Kategorî:Binebeşên siyasetnasiyê]] *# [[:Kategorî:Blogerên polon]] → [[:Kategorî:Blogerên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Blogerên walesî]] → [[:Kategorî:Blogerên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Bolîvîa]] → [[:Kategorî:Bolîvya]] *# [[:Kategorî:Bomhemya]] → [[:Kategorî:Bohemya]] *# [[:Kategorî:Brazîl]] → [[:Kategorî:Brezîl]] *# [[:Kategorî:Brazîlî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Brezîlî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Brazîlî]] → [[:Kategorî:Brezîlî]] *# [[:Kategorî:Burkîna Fazo]] → [[:Kategorî:Burkîna Faso]] *# [[:Kategorî:Bîrdozî]] → [[:Kategorî:Îdeolojî]] *# [[:Kategorî:Bûyer li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Bûyer li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Bûyer li Portugalê]] → [[:Kategorî:Bûyer li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Bûyer li Walesê]] → [[:Kategorî:Bûyer li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Bûyerên dîrokî li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Bûyerên dîrokî li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Bûyerên dîrokî li Portugalê]] → [[:Kategorî:Bûyerên dîrokî li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:CDU]] → [[:Kategorî:Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê]] *# [[:Kategorî:CS1 American English-language sources (en-us)]] → [[:Kategorî:CS1 îngilîziya amerîkî-language sources (en-us)]] *# [[:Kategorî:CS1 British English-language sources (en-gb)]] → [[:Kategorî:CS1 îngilîziya brîtanî-language sources (en-gb)]] *# [[:Kategorî:CS1 Canadian English-language sources (en-ca)]] → [[:Kategorî:CS1 îngilîziya kanadayî-language sources (en-ca)]] *# [[:Kategorî:CS1 English-language sources (en)]] → [[:Kategorî:CS1 îngilîzî-language sources (en)]] *# [[:Kategorî:CS1 European Spanish-language sources (es-es)]] → [[:Kategorî:CS1 spanî (Ewropa)-language sources (es-es)]] *# [[:Kategorî:CS1 indonezî-language sources (id)]] → [[:Kategorî:CS1 endonezî-language sources (id)]] *# [[:Kategorî:CS1 uses Korean-language script (ko)]] → [[:Kategorî:CS1 uses koreyî-language script (ko)]] *# [[:Kategorî:CS1 uses rusî-language script (ru)]] → [[:Kategorî:CS1 uses rûsî-language script (ru)]] *# [[:Kategorî:CS1 îngilîziya amerîkî-language sources (en)]] → [[:Kategorî:CS1 îngilîziya amerîkî-language sources (en-us)]] *# [[:Kategorî:Cejnên êzîdiyan]] → [[:Kategorî:Cejnên êzdiyan]] *# [[:Kategorî:Ceng li gorî şêwazan]] → [[:Kategorî:Cureyên şer]] *# [[:Kategorî:Cihên arkeolojîkên li Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Şûnewarên Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Cihên dîrokî li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Cihên dîrokî li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Cihên merkezî li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Cihên merkezî li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Cihên turîstîk li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk li Îtalyayê]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk li Îtalyayê]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk ên Ewropayê li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk ên Ewropayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk ên Ewropayê]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk ên Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Cihên tûrîstîk]] → [[:Kategorî:Cihên turîstîk]] *# [[:Kategorî:Citation Style 1 templates]] → [[:Kategorî:Şablonên Çavkaniyên Stîl 1]] *# [[:Kategorî:Citation Style 1 translation templates]] → [[:Kategorî:Şablonên Çavkaniyên Stîl 1 yên tercimekirinê]] *# [[:Kategorî:Citation and verifiability maintenance templates]] → [[:Kategorî:Şablonên çavdêriyê ji bo çavkanî û teyîdkirinê]] *# [[:Kategorî:Citation templates]] → [[:Kategorî:Şablonên çavkaniyan]] *# [[:Kategorî:Civaka Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Civaka Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Civaka Walesê]] → [[:Kategorî:Civaka Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Classification templates]] → [[:Kategorî:Şablonên sinifandinê]] *# [[:Kategorî:Cleanup templates]] → [[:Kategorî:Şablonên paqijkirinê]] *# [[:Kategorî:Cureya wêjeyî]] → [[:Kategorî:Cureyê wêjeyî]] *# [[:Kategorî:Cureyên tûrîzmê]] → [[:Kategorî:Cureyên turîzmê]] *# [[:Kategorî:Cêwîyên yewnan]] → [[:Kategorî:Cêwiyên yewnan]] *# [[:Kategorî:Cîhadvan]] → [[:Kategorî:Micahîd]] *# [[:Kategorî:Dabeşkirina îdarî ya asta duyem li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Dabeşkirinên îdarî yên asta duyem li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Dabeşkirinên siyayî yên DYAyê]] → [[:Kategorî:Dabeşkirinên siyasî yên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Dabeşkirinên îdarî li gorî dûgelan]] → [[:Kategorî:Dabeşkirinên îdarî li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Dada leşkerî]] → [[:Kategorî:Dadweriya leşkerî]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Albanyayê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Albanyayê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Awistiryayê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Awistralyayê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Awistralyayê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Belçîkayê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Belçîkayê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên Yewnanistanê]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Yewnanistanê]] *# [[:Kategorî:Dadgehên li Kenya]] → [[:Kategorî:Dadgehên li Kenyayê]] *# [[:Kategorî:Dadweriya mafên telîfê]] → [[:Kategorî:Dadweriya mafê daneriyê]] *# [[:Kategorî:Daneya Komputerê]] → [[:Kategorî:Daneyên komputerê]] *# [[:Kategorî:Danserên kamboçyayî]] → [[:Kategorî:Danserên kambocayî]] *# [[:Kategorî:Danserên skotlendî mêr]] → [[:Kategorî:Danserên skotlendî yên mêr]] *# [[:Kategorî:Danserên yewnan yên jin]] → [[:Kategorî:Danserên yewnan ên jin]] *# [[:Kategorî:Danserên îngilîz yên mêr]] → [[:Kategorî:Danserên îngilîz ên mêr]] *# [[:Kategorî:Daxwazên yekkirina dîrokê]] → [[:Kategorî:Yekkirina dîrokê]] *# [[:Kategorî:Dehsal li Portugalê]] → [[:Kategorî:Dehsal li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Dem]] → [[:Kategorî:Zeman]] *# [[:Kategorî:Departement]] → [[:Kategorî:Departmen]] *# [[:Kategorî:Departmanên Fransayê]] → [[:Kategorî:Departementên Fransayê]] *# [[:Kategorî:Derûnnas]] → [[:Kategorî:Psîkolog]] *# [[:Kategorî:Destpêkirinên 1901an]] → [[:Kategorî:Destpêkirinên 1901ê]] *# [[:Kategorî:Destpêkirinên hezarsala 2yem]] → [[:Kategorî:Destpêkirinên hezarsala 2an]] *# [[:Kategorî:Destpêkirinên sedsala 21an]] → [[:Kategorî:Destpêkirinên sedsala 21ê]] *# [[:Kategorî:Dewletên DYA]] → [[:Kategorî:Dewletên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Dewletên berê li gorî şiklê birêvebirinê]] → [[:Kategorî:Dewletên dîrokî li gorî şiklê birêvebirinê]] *# [[:Kategorî:Dewletên biniqaş]] → [[:Kategorî:Herêmên binîqaş]] *# [[:Kategorî:Dewletên kurda]] → [[:Kategorî:Dewletên kurdan]] *# [[:Kategorî:Dewê Xinis]] → [[:Kategorî:Xinûs]] *# [[:Kategorî:Dezgehên birêvebirinê]] → [[:Kategorî:Dezgehên hikûmetê]] *# [[:Kategorî:Diana, prensesa Wales]] → [[:Kategorî:Diana, prensesa Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Documentation assistance templates]] → [[:Kategorî:Şablonên alîkar ji bo belgekirinê]] *# [[:Kategorî:Documentation see also templates]] → [[:Kategorî:Şablonên belgekirinê yên binêre herwiha]] *# [[:Kategorî:Documentation templates]] → [[:Kategorî:Şablonên belgekirinê]] *# [[:Kategorî:Dozger]] → [[:Kategorî:Dozgêr]] *# [[:Kategorî:Dozgerên kurd]] → [[:Kategorî:Dozgêrên kurd]] *# [[:Kategorî:Doğu Anadolu Bölgesi]] → [[:Kategorî:Herêma Rojhilatê Anatolyayê]] *# [[:Kategorî:Drag queen]] → [[:Kategorî:Dragqueen]] *# [[:Kategorî:Dêrên Çiyayên Athosê]] → [[:Kategorî:Dêrên Çiyayê Athosê]] *# [[:Kategorî:Dîgor]] → [[:Kategorî:Dîxor]] *# [[:Kategorî:Dînnasî]] → [[:Kategorî:Îlahiyat]] *# [[:Kategorî:Dîroka Cihûyan li Ewropayê]] → [[:Kategorî:Dîroka cihûyan li Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Jenev ê]] → [[:Kategorî:Dîroka Jenevê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Kroatyayê li gorî mijaran]] → [[:Kategorî:Dîroka Xirwatistanê li gorî mijaran]] *# [[:Kategorî:Dîroka Kroatyayê li gorî serdeman]] → [[:Kategorî:Dîroka Xirwatistanê li gorî serdeman]] *# [[:Kategorî:Dîroka Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Dîroka Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Portugalê li gorî serdeman]] → [[:Kategorî:Dîroka Portûgalê li gorî serdeman]] *# [[:Kategorî:Dîroka Portugalê]] → [[:Kategorî:Dîroka Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Rojavayê Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Dîroka Rojavaya Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Walesê li gorî serdeman]] → [[:Kategorî:Dîroka Wêlsê li gorî serdeman]] *# [[:Kategorî:Dîroka Walesê]] → [[:Kategorî:Dîroka Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Dîroka dadweriyê]] → [[:Kategorî:Dîroka dadê]] *# [[:Kategorî:Dîroka dînê li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Dîroka dîn li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Dîroka leşkerî ya Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Dîroka leşkerî ya Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Dîroka Îsraelê]] → [[:Kategorî:Dîroka Îsraêlê]] *# [[:Kategorî:Dîroknasên fars]] → [[:Kategorî:Dîroknasên faris]] *# [[:Kategorî:Dîroknasên polon]] → [[:Kategorî:Dîroknasên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Dîrokzan]] → [[:Kategorî:Dîroknas]] *# [[:Kategorî:Edalet]] → [[:Kategorî:Dadmendî]] *# [[:Kategorî:Edaleta tawanî]] → [[:Kategorî:Dadmendiya sizayî]] *# [[:Kategorî:Edebiyatvanên kurd]] → [[:Kategorî:Wêjevanên kurd]] *# [[:Kategorî:Efrîka]] → [[:Kategorî:Afrîka]] *# [[:Kategorî:Efrîqa]] → [[:Kategorî:Afrîka]] *# [[:Kategorî:Efrîqaya Başûr]] → [[:Kategorî:Afrîkaya Başûr]] *# [[:Kategorî:Elbîstan]] → [[:Kategorî:Albistan]] *# [[:Kategorî:Elewiyên tirk]] → [[:Kategorî:Tirkên elewî]] *# [[:Kategorî:Elewî li gorî neteweyê]] → [[:Kategorî:Elewî li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Elmanya]] → [[:Kategorî:Almanya]] *# [[:Kategorî:Emerîkaya Başûr]] → [[:Kategorî:Amerîkaya Başûr]] *# [[:Kategorî:Emerîkî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Amerîkî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Emerîkî]] → [[:Kategorî:Amerîkî]] *# [[:Kategorî:Emîrtiyên Erebî yên Yekbûyî]] → [[:Kategorî:Mîrgehên Yekbûyî yên Ereban]] *# [[:Kategorî:Endamê Konseya Ewropayê]] → [[:Kategorî:Endamên Konseya Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Endamên G20yê]] → [[:Kategorî:Endamên G20ê]] *# [[:Kategorî:Endamên akademiyên netewî]] → [[:Kategorî:Endamên akademiyên neteweyî]] *# [[:Kategorî:Endazyar]] → [[:Kategorî:Endezyar]] *# [[:Kategorî:Endazyarên alman]] → [[:Kategorî:Endezyarên alman]] *# [[:Kategorî:Endazyarên elman]] → [[:Kategorî:Endezyarên alman]] *# [[:Kategorî:Endustriyên xizmetê li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Endustriyên xizmetê li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Endustrlî li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Endustrî li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Endustrî li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Endustrî li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Enerjî]] → [[:Kategorî:Wize]] *# [[:Kategorî:Ensîklopediyên serhêl]] → [[:Kategorî:Ensîklopediyên înternetê]] *# [[:Kategorî:Erdhejên li DYA'yê]] → [[:Kategorî:Erdhejên li DYAyê]] *# [[:Kategorî:Erdhejên Şîleyê]] → [[:Kategorî:Erdhejên li Şîleyê]] *# [[:Kategorî:Erdnasên fars]] → [[:Kategorî:Erdnîgarnasên faris]] *# [[:Kategorî:Erdnigariya Bulgaristanê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Bulgaristanê]] *# [[:Kategorî:Erdnigariya Qirgizistanê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Qirgizistanê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Brazîlê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Fransayê li gorî departmanan]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Fransayê li gorî departementan]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Hessen]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Hessenê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Holandayê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Holendayê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Komara Çekî]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Çekyayê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Nemsayê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Rojavayê Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Rojavaya Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Sudanê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Sûdanê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya Walesê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya tûrîzmê]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya turîzmê]] *# [[:Kategorî:Erdnîgariya yewnana kevnare]] → [[:Kategorî:Erdnîgariya Yewnanistana kevnare]] *# [[:Kategorî:Erdzanî]] → [[:Kategorî:Erdnasî]] *# [[:Kategorî:Erzirom]] → [[:Kategorî:Erzîrom]] *# [[:Kategorî:Escalloniaceae]] → [[:Kategorî:Famîleya eskalonyayan]] *# [[:Kategorî:Esmangerên polon]] → [[:Kategorî:Esmangerên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Estonî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Eston li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Estonî]] → [[:Kategorî:Eston]] *# [[:Kategorî:Eyûbiyan]] → [[:Kategorî:Eyûbî]] *# [[:Kategorî:Ezman]] → [[:Kategorî:Esman]] *# [[:Kategorî:Eşîrên Rojavayê Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Eşîrên Rojavaya Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:FAST]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera FAST]] *# [[:Kategorî:Famîleya keweran]] → [[:Kategorî:Famîleya şêfeletan]] *# [[:Kategorî:Famîleya sosinên Înka]] → [[:Kategorî:Famîleya sosinên înka]] *# [[:Kategorî:Fas]] → [[:Kategorî:Maroko]] *# [[:Kategorî:Faunaya Okyanûsya]] → [[:Kategorî:Faunaya Okanûsiyayê]] *# [[:Kategorî:Faunaya Çemê Dîcleyê]] → [[:Kategorî:Faunaya Dîcleyê]] *# [[:Kategorî:Faunaya Çemê Firatê]] → [[:Kategorî:Faunaya Firatê]] *# [[:Kategorî:Felsefevanên kurd]] → [[:Kategorî:Fîlozofên kurd]] *# [[:Kategorî:Felsefevanên tirk]] → [[:Kategorî:Fîlozofên tirk]] *# [[:Kategorî:Felsefeya dadweriyê]] → [[:Kategorî:Felsefeya dadê]] *# [[:Kategorî:Femînîst]] → [[:Kategorî:Femînîzm]] *# [[:Kategorî:Fiqihzan]] → [[:Kategorî:Fiqihnas]] *# [[:Kategorî:Fiqihzanên kurd]] → [[:Kategorî:Fiqihnasên kurd]] *# [[:Kategorî:Firaq]] → [[:Kategorî:Firax]] *# [[:Kategorî:Firmesun]] → [[:Kategorî:Fîlozof]] *# [[:Kategorî:Firokevan]] → [[:Kategorî:Pîlot]] *# [[:Kategorî:Firîşte di Pirtûka Henox de]] → [[:Kategorî:Firîşteyên di Pirtûka Henox de]] *# [[:Kategorî:Fizîknas ereb]] → [[:Kategorî:Fizîknasên ereb]] *# [[:Kategorî:Fizîknasên fars]] → [[:Kategorî:Fizîknasên faris]] *# [[:Kategorî:Fizîknasên polon]] → [[:Kategorî:Fizîknasên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Fizîkvanên kurd]] → [[:Kategorî:Fizîknasên kurd]] *# [[:Kategorî:Formata dosyayên]] → [[:Kategorî:Formata faylê]] *# [[:Kategorî:Fotokêş]] → [[:Kategorî:Wênegir]] *# [[:Kategorî:Fotokêşên îtalî]] → [[:Kategorî:Wênegirên îtalî]] *# [[:Kategorî:Futbol Amerîkî]] → [[:Kategorî:Futbola amerîkî]] *# [[:Kategorî:Fîlmên 2001]] → [[:Kategorî:Fîlmên 2001ê]] *# [[:Kategorî:Fîlmên 2005]] → [[:Kategorî:Fîlmên 2005an]] *# [[:Kategorî:Fîlmên honaka zanistiyê]] → [[:Kategorî:Fîlmên honaka zanistî]] *# [[:Kategorî:Fîlmên li ser xwekujiyê]] → [[:Kategorî:Fîlmên li ser xwekuştinê]] *# [[:Kategorî:Fîlmên superlehengên afroamerîkan]] → [[:Kategorî:Fîlmên superlehengên afroamerîkî]] *# [[:Kategorî:Fîlmên îranê]] → [[:Kategorî:Fîlmên îranî]] *# [[:Kategorî:Fîlozofên skotlandî]] → [[:Kategorî:Fîlozofên skotlendî]] *# [[:Kategorî:Fîlozofên yewnanî]] → [[:Kategorî:Fîlozofên yewnan]] *# [[:Kategorî:Fîlîpînî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Filîpînî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Fîlîpînî]] → [[:Kategorî:Filîpînî]] *# [[:Kategorî:Fîziyolojî]] → [[:Kategorî:Fizyolojî]] *# [[:Kategorî:Fîzîknasên brîtanî]] → [[:Kategorî:Fizîknasên brîtanî]] *# [[:Kategorî:Fîzîkzanên ereb]] → [[:Kategorî:Fizîknasên ereb]] *# [[:Kategorî:GND]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera GND]] *# [[:Kategorî:Generic WikiProject templates]] → [[:Kategorî:Şablonên Wîkîprojeyan]] *# [[:Kategorî:Gernas]] → [[:Kategorî:Leheng]] *# [[:Kategorî:Girtîgehên Iraqê]] → [[:Kategorî:Girtîgehên li Iraqê]] *# [[:Kategorî:Giyanewer]] → [[:Kategorî:Jiyan]] *# [[:Kategorî:Globalîzasyona çandî]] → [[:Kategorî:Cîhanîbûna çandî]] *# [[:Kategorî:Golên Anatolya Navîn]] → [[:Kategorî:Golên Anatolyaya Navîn]] *# [[:Kategorî:Gotara bi kurdiya navendî]] → [[:Kategorî:Gotara bi soranî]] *# [[:Kategorî:Gotara bi zaravayên kurdî]] → [[:Kategorî:Gotarên bi zaravayên din]] *# [[:Kategorî:Gotara bijartî]] → [[:Kategorî:Gotarên bijartî]] *# [[:Kategorî:Gotarên Fransayê yên bi muhîmiya Herî kêm]] → [[:Kategorî:Gotarên Fransayê bi muhîmiya Herî kêm]] *# [[:Kategorî:Gotarên Fransayê yên bi sinifa NA]] → [[:Kategorî:Gotarên Fransayê bi sinifa NA]] *# [[:Kategorî:Gotarên bi "Agahîdank Bajar" û koordînatê]] → [[:Kategorî:Gotarên bi "Agahîdank bajar" û koordînatê]] *# [[:Kategorî:Gotarên bi "Infobox Navçe" û koordînatê]] → [[:Kategorî:Gotarên bi "Agahîdank navçe" û koordînatê]] *# [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera WORLDCATID]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera WorldCat Entities]] *# [[:Kategorî:Gotarên bi wergerandina xirab]] → [[:Kategorî:Rûpelên bi wergerandina xirab]] *# [[:Kategorî:Gotarên bingehîn bi Nesinifandî]] → [[:Kategorî:Gotarên bingehîn ên nehatine sinifandin]] *# [[:Kategorî:Gotarên bê çavkanî]] → [[:Kategorî:Gotarên bêçavkanî]] *# [[:Kategorî:Gotarên ku divê werin sererastkirin]] → [[:Kategorî:Gotarên ku divê werin paqijkirin]] *# [[:Kategorî:Gotarên ku ne ensîklopedîk in]] → [[:Kategorî:Gotarên bi navdariya ne eşkere]] *# [[:Kategorî:Gotarên ku werin sererastkirin]] → [[:Kategorî:Gotarên ku divê werin sererastkirin]] *# [[:Kategorî:Goştê berazê]] → [[:Kategorî:Goştê berazan]] *# [[:Kategorî:Gundistanên şaristana Ûrmiyeyê]] → [[:Kategorî:Gundistanên Ûrmiyeyê (navçe)]] *# [[:Kategorî:Gundên Depeyê]] → [[:Kategorî:Gundên Depê]] *# [[:Kategorî:Gundên Kuluyê]] → [[:Kategorî:Gundên Qulekê]] *# [[:Kategorî:Gundên Melkişîyê]] → [[:Kategorî:Gundên Melkişiyê]] *# [[:Kategorî:Gundên Pirsûsê]] → [[:Kategorî:Gundên Sirûcê]] *# [[:Kategorî:Gundên Silîvana]] → [[:Kategorî:Gundên Mirgewerê]] *# [[:Kategorî:Gundên noqavkirî bi sedema Projeya Başûrê Rojhilata Anatoliyayê (GAP)]] → [[:Kategorî:Cihên noqavkirî bi sedema Projeya Başûrê Rojhilata Anatoliyayê (GAP)]] *# [[:Kategorî:Gundên parêzgeha Dêrsimê]] → [[:Kategorî:Gundên Dêrsimê (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Gundên Çaypareê]] → [[:Kategorî:Gundên Çaypareyê]] *# [[:Kategorî:Gundên çaypareyê]] → [[:Kategorî:Gundên Çaypareyê]] *# [[:Kategorî:Gundên çaypareê]] → [[:Kategorî:Gundên Çaypareyê]] *# [[:Kategorî:Gundên şaristana Şot]] → [[:Kategorî:Gundên Şotê (navçe)]] *# [[:Kategorî:Gundên şaristana Şotê]] → [[:Kategorî:Gundên Şotê (navçe)]] *# [[:Kategorî:Gûatêmala]] → [[:Kategorî:Guatemala]] *# [[:Kategorî:Gûatêmalî]] → [[:Kategorî:Guatemalî]] *# [[:Kategorî:Güneydoğu Anadolu Bölgesi]] → [[:Kategorî:Herêma Başûrê Rojhilatê Anatolyayê]] *# [[:Kategorî:Hedîsvanê fars]] → [[:Kategorî:Hedîsvanên faris]] *# [[:Kategorî:Hedîsvanên fars]] → [[:Kategorî:Hedîsvanên faris]] *# [[:Kategorî:Helbestvan li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Helbestvan li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên fars]] → [[:Kategorî:Helbestvanên faris]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên fînlandî]] → [[:Kategorî:Helbestvanên fînlendî]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên polon]] → [[:Kategorî:Helbestvanên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên romantîkê]] → [[:Kategorî:Helbestvanên romantîk]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên zimanê farsî]] → [[:Kategorî:Helbestvanên zimanê farisî]] *# [[:Kategorî:Helbestvanên şîlîyî]] → [[:Kategorî:Helbestvanên şîliyî]] *# [[:Kategorî:Hemîd Kerzeî]] → [[:Kategorî:Hamid Kerzay]] *# [[:Kategorî:Hemû gotarên reklamî]] → [[:Kategorî:Hemû gotarên wekî reklamê]] *# [[:Kategorî:Hemû rûpelên bi kêm girêdanan]] → [[:Kategorî:Hemû gotarên bi kêm girêdanan]] *# [[:Kategorî:Hemû rûpelên bi kêm girêdanên]] → [[:Kategorî:Hemû rûpelên bi kêm girêdanan]] *# [[:Kategorî:Hemû şirket]] → [[:Kategorî:Şirket]] *# [[:Kategorî:Herpetologî]] → [[:Kategorî:Herpetolojî]] *# [[:Kategorî:Herêmên Holandayê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Holendayê]] *# [[:Kategorî:Herêmên Holendayê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Holendayê]] *# [[:Kategorî:Herêmên Komara Çekî]] → [[:Kategorî:Herêmên Çekyayê]] *# [[:Kategorî:Herêmên Yewnanistanê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Yewnanistanê]] *# [[:Kategorî:Hewanasî]] → [[:Kategorî:Meteorolojî]] *# [[:Kategorî:Heywanên çîrokî]] → [[:Kategorî:Heywanên mîtolojîk]] *# [[:Kategorî:Hezarsal li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Hezarsal li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Hezarsal li Portugalê]] → [[:Kategorî:Hezarsal li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Hezarsal li Walesê]] → [[:Kategorî:Hezarsal li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 1em]] → [[:Kategorî:Hezarsala 1ê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 1ê li Portugalê]] → [[:Kategorî:Hezarsala 1ê li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 2an li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Hezarsala 2an li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 2an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Hezarsala 2an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 2yem]] → [[:Kategorî:Hezarsala 2an]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 3an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Hezarsala 3an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Hezarsala 3an li Walesê]] → [[:Kategorî:Hezarsala 3an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Hezzo]] → [[:Kategorî:Hezo]] *# [[:Kategorî:Hikûmdarên Asyayê]] → [[:Kategorî:Hikûmdarên li Asyayê]] *# [[:Kategorî:Hikûmeta Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Hikûmeta Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Hilanok]] → [[:Kategorî:Asansor]] *# [[:Kategorî:Hochsauerland]] → [[:Kategorî:Hochsauerlandkreis]] *# [[:Kategorî:Homoseksuelî]] → [[:Kategorî:Hevzayendîtî]] *# [[:Kategorî:Huner li Walesê]] → [[:Kategorî:Huner li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Hunermendê Operayê]] → [[:Kategorî:Hunermendê operayê]] *# [[:Kategorî:Hunermendê operayê]] → [[:Kategorî:Hunermendên operayê]] *# [[:Kategorî:Hunermendên hindî]] → [[:Kategorî:Hunermendên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Hunermendên jin ên bîseksuel]] → [[:Kategorî:Hunermendên bîseksuel ên jin]] *# [[:Kategorî:Hunerên ahengê li Walesê]] → [[:Kategorî:Hunerên ahengê li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Hêzên esmanî yên Brîtanyayê]] → [[:Kategorî:Hêzên Esmanî yên Brîtanyayê]] *# [[:Kategorî:Hêzên esmanî yên Keyaniyê]] → [[:Kategorî:Hêzên esmanî yên Brîtanyayê]] *# [[:Kategorî:ISNI]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera ISNI]] *# [[:Kategorî:Infobox]] → [[:Kategorî:Agahîdank]] *# [[:Kategorî:Japonya]] → [[:Kategorî:Japon]] *# [[:Kategorî:Jazz]] → [[:Kategorî:Caz]] *# [[:Kategorî:Jidayikbun 1970]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1970]] *# [[:Kategorî:Jidayikbûn hezarsala 2yem]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn hezarsala 2an]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 0î b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 0î b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 10 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 10 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 100 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 100 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1000î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1000î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1001]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1001]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1002]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1002]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1003]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1003]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1004]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1004]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1005]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1005]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1006]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1006]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1007]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1007]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1008]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1008]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1009]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1009]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 100]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 100]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 100î b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 100î b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 100î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 100î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1010]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1010]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1010î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1010î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1012]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1012]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1013]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1013]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1014]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1014]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1015]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1015]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1016]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1016]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1017]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1017]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1018]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1018]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1019]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1019]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1020]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1020]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1020î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1020î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1021]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1021]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1022]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1022]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1023]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1023]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1024]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1024]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1025]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1025]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1026]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1026]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1027]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1027]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1028]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1028]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1029]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1029]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1030]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1030]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1030î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1030î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1031]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1031]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1032]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1032]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1033]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1033]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1034]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1034]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1035]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1035]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1036]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1036]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1037]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1037]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1038]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1038]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1039]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1039]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1040]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1040]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1040î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1040î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1041]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1041]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1042]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1042]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1043]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1043]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1044]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1044]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1045]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1045]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1046]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1046]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1047]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1047]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1048]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1048]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1049]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1049]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1050]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1050]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1050î]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1050î]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1051]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1051]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1052]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1052]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1053]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1053]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1054]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1054]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1055]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1055]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1056]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1056]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1057]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1057]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1058]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1058]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1059]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1059]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 106 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 106 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1060]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1060]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1061]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1061]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1062]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1062]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1063]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1063]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1064]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1064]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1065]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1065]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1066]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1066]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1067]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1067]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1068]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1068]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1069]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1069]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1070]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1070]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1071]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1071]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1072]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1072]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1073]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1073]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1074]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1074]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1075]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1075]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1076]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1076]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1077]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1077]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1078]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1078]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1079]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1079]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1080]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1080]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1081]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1081]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1082]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1082]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1083]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1083]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1084]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1084]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1085]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1085]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1086]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1086]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1087]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1087]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1088]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1088]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1089]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1089]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1090]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1090]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1091]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1091]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1092]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1092]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1093]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1093]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1094]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1094]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1095]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1095]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1096]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1096]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1097]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1097]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1098]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1098]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1099]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1099]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1100]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1100]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1101]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1101]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1102]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1102]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1103]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1103]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1104]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1104]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1105]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1105]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1106]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1106]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1107]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1107]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1108]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1108]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1109]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1109]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1110]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1110]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1111]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1111]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1112]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1112]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1113]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1113]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1114]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1114]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1115]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1115]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1116]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1116]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1117]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1117]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1118]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1118]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1119]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1119]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1120]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1120]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1121]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1121]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1122]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1122]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1123]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1123]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1124]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1124]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1125]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1125]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1126]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1126]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1127]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1127]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1128]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1128]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1129]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1129]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1130]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1130]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1131]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1131]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1132]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1132]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1133]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1133]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1134]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1134]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1135]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1135]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1136]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1136]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1137]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1137]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1138]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1138]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1139]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1139]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1140]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1140]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1141]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1141]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1142]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1142]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1143]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1143]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1144]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1144]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1145]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1145]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1146]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1146]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1147]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1147]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1148]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1148]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1149]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1149]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1150]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1150]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1151]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1151]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1152]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1152]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1153]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1153]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1154]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1154]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1155]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1155]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1156]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1156]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1157]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1157]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1158]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1158]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1159]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1159]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1160]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1160]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1161]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1161]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1162]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1162]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1163]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1163]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1164]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1164]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1165]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1165]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1166]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1166]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1167]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1167]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1168]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1168]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1169]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1169]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1170]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1170]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1171]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1171]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1172]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1172]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1173]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1173]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1174]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1174]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1175]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1175]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1176]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1176]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1177]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1177]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1178]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1178]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1179]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1179]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1180]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1180]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1181]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1181]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1182]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1182]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1183]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1183]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1184]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1184]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1185]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1185]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1186]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1186]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1187]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1187]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1188]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1188]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1189]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1189]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1190]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1190]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1191]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1191]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1192]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1192]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1193]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1193]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1194]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1194]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1195]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1195]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1196]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1196]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1197]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1197]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1198]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1198]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1199]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1199]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1200]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1200]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1201]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1201]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1202]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1202]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1203]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1203]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1204]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1204]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1205]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1205]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1206]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1206]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1207]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1207]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1208]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1208]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1209]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1209]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1210]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1210]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1211]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1211]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1212]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1212]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1213]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1213]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1214]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1214]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1215]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1215]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1216]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1216]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1217]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1217]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1218]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1218]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1219]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1219]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 121]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 121]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1220]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1220]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1221]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1221]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1222]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1222]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1223]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1223]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1224]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1224]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1225]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1225]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1226]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1226]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1227]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1227]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1228]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1228]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1229]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1229]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1230]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1230]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1231]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1231]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1232]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1232]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1233]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1233]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1234]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1234]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1235]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1235]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1236]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1236]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1237]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1237]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1238]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1238]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1239]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1239]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 123]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 123]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1240]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1240]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1241]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1241]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1242]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1242]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1243]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1243]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1244]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1244]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1245]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1245]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1246]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1246]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1247]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1247]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1248]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1248]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1249]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1249]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 124]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 124]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1250]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1250]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1251]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1251]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1252]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1252]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1253]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1253]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1254]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1254]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1255]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1255]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1256]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1256]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1257]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1257]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1258]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1258]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1259]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1259]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1260]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1260]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1261]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1261]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1262]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1262]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1263]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1263]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1264]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1264]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1265]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1265]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1266]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1266]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1267]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1267]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1268]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1268]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1269]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1269]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 126]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 126]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1270]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1270]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1271]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1271]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1272]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1272]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1273]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1273]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1274]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1274]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1275]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1275]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1276]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1276]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1277]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1277]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1278]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1278]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1279]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1279]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1280]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1280]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1281]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1281]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1282]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1282]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1283]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1283]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1284]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1284]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1285]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1285]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1286]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1286]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1287]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1287]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1288]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1288]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1289]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1289]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1290]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1290]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1291]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1291]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1292]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1292]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1293]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1293]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1294]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1294]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1295]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1295]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1296]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1296]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1297]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1297]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1298]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1298]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1299]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1299]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 129]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 129]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 12]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 12]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1301]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1301]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1302]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1302]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1303]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1303]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1304]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1304]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1305]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1305]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1306]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1306]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1307]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1307]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1308]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1308]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1309]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1309]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 130]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 130]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1310]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1310]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1312]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1312]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1313]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1313]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1314]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1314]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1315]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1315]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1316]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1316]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1317]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1317]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1318]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1318]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1319]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1319]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1320]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1320]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1321]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1321]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1322]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1322]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1323]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1323]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1324]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1324]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1325]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1325]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1326]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1326]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1327]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1327]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1328]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1328]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1329]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1329]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1330]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1330]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1331]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1331]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1332]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1332]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1333]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1333]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1334]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1334]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1335]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1335]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1336]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1336]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1337]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1337]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1338]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1338]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1339]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1339]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1340]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1340]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1341]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1341]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1342]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1342]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1343]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1343]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1344]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1344]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1345]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1345]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1346]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1346]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1347]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1347]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1348]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1348]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1349]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1349]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1350]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1350]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1351]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1351]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1352]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1352]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1353]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1353]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1354]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1354]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1355]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1355]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1356]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1356]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1357]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1357]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1358]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1358]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1359]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1359]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1360]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1360]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1361]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1361]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1362]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1362]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1363]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1363]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1364]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1364]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1365]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1365]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1366]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1366]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1367]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1367]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1368]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1368]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1369]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1369]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1370]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1370]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1371]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1371]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1372]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1372]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1373]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1373]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1374]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1374]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1375]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1375]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1376]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1376]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1377]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1377]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1378]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1378]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1379]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1379]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1380]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1380]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1381]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1381]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1382]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1382]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1383]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1383]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1384]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1384]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1385]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1385]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1386]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1386]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1387]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1387]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1388]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1388]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1389]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1389]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1390]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1390]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1391]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1391]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1392]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1392]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1393]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1393]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1394]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1394]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1395]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1395]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1396]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1396]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1397]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1397]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1398]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1398]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1399]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1399]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 140 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 140 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1401]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1401]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1402]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1402]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1403]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1403]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1404]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1404]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1405]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1405]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1406]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1406]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1407]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1407]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1408]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1408]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1409]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1409]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1410]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1410]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1412]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1412]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1413]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1413]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1414]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1414]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1415]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1415]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1416]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1416]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1417]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1417]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1418]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1418]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1419]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1419]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1420]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1420]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1421]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1421]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1422]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1422]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1423]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1423]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1424]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1424]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1425]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1425]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1426]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1426]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1427]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1427]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1428]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1428]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1429]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1429]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1430]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1430]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1431]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1431]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1432]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1432]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1433]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1433]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1434]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1434]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1435]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1435]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1436]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1436]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1437]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1437]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1438]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1438]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1439]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1439]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1440]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1440]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1441]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1441]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1442]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1442]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1443]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1443]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1444]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1444]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1445]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1445]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1446]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1446]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1447]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1447]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1448]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1448]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1449]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1449]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1450]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1450]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1451]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1451]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1452]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1452]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1453]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1453]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1454]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1454]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1455]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1455]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1456]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1456]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1457]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1457]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1458]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1458]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1459]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1459]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 145]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 145]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1460]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1460]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1461]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1461]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1462]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1462]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1463]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1463]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1464]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1464]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1465]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1465]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1466]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1466]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1467]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1467]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1468]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1468]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1469]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1469]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1470]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1470]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1471]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1471]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1472]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1472]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1473]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1473]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1474]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1474]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1475]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1475]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1476]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1476]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1477]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1477]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1478]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1478]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1479]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1479]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1480]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1480]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1481]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1481]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1482]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1482]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1483]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1483]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1484]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1484]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1485]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1485]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1486]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1486]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1487]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1487]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1488]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1488]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1489]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1489]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1490]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1490]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1491]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1491]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1492]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1492]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1493]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1493]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1494]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1494]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1495]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1495]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1496]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1496]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1497]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1497]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1498]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1498]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1499]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1499]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1500]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1500]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1501]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1501]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1502]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1502]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1503]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1503]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1504]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1504]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1505]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1505]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1506]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1506]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1507]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1507]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1508]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1508]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1509]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1509]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1510]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1510]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1511]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1511]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1512]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1512]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1513]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1513]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1514]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1514]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1515]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1515]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1516]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1516]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1517]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1517]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1518]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1518]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1519]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1519]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1520]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1520]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1521]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1521]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1522]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1522]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1523]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1523]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1524]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1524]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1525]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1525]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1526]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1526]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1527]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1527]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1528]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1528]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1529]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1529]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1530]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1530]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1531]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1531]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1532]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1532]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1533]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1533]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1534]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1534]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1535]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1535]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1536]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1536]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1537]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1537]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1538]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1538]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1539]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1539]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1540]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1540]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1541]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1541]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1542]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1542]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1543]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1543]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1544]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1544]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1545]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1545]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1546]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1546]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1547]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1547]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1548]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1548]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1549]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1549]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1550]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1550]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1551]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1551]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1552]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1552]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1553]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1553]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1554]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1554]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1555]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1555]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1556]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1556]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1557]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1557]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1558]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1558]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1559]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1559]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1560]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1560]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1561]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1561]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1562]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1562]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1563]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1563]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1564]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1564]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1565]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1565]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1566]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1566]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1567]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1567]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1568]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1568]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1569]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1569]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1570]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1570]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1571]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1571]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1572]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1572]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1573]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1573]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1574]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1574]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1575]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1575]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1576]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1576]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1577]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1577]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1578]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1578]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1579]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1579]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1580]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1580]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1581]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1581]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1582]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1582]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1583]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1583]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1584]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1584]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1585]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1585]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1586]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1586]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1587]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1587]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1588]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1588]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1589]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1589]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1590]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1590]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1591]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1591]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1592]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1592]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1593]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1593]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1594]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1594]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1595]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1595]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1596]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1596]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1597]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1597]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1598]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1598]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1599]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1599]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 15]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 15]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1601]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1601]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1602]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1602]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1603]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1603]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1604]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1604]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1605]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1605]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1606]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1606]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1607]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1607]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1608]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1608]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1609]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1609]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1610]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1610]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1611]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1611]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1612]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1612]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1613]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1613]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1614]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1614]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1615]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1615]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1616]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1616]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1617]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1617]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1618]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1618]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1619]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1619]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 161]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 161]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1620]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1620]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1621]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1621]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1622]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1622]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1623]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1623]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1624]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1624]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1625]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1625]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1626]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1626]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1627]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1627]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1628]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1628]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1629]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1629]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1630]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1630]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1631]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1631]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1632]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1632]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1633]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1633]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1634]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1634]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1635]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1635]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1636]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1636]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1637]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1637]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1638]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1638]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1639]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1639]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1640]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1640]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1641]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1641]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1642]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1642]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1643]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1643]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1644]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1644]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1645]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1645]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1646]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1646]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1647]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1647]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1648]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1648]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1649]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1649]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1650]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1650]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1651]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1651]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1652]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1652]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1653]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1653]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1654]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1654]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1655]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1655]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1656]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1656]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1657]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1657]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1658]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1658]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1659]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1659]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 165]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 165]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1660]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1660]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1661]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1661]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1662]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1662]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1663]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1663]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1664]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1664]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1665]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1665]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1666]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1666]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1667]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1667]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1668]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1668]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1669]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1669]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1670]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1670]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1671]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1671]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1672]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1672]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1673]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1673]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1674]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1674]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1675]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1675]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1676]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1676]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1677]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1677]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1678]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1678]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1679]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1679]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1680]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1680]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1681]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1681]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1682]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1682]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1683]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1683]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1684]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1684]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1685]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1685]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1686]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1686]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1687]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1687]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1688]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1688]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1689]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1689]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1690]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1690]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1691]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1691]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1692]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1692]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1693]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1693]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1694]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1694]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1695]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1695]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1696]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1696]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1697]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1697]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1698]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1698]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1699]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1699]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1700]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1700]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1701]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1701]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1702]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1702]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1703]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1703]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1704]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1704]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1705]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1705]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1706]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1706]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1707]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1707]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1708]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1708]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1709]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1709]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1710]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1710]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1711]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1711]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1712]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1712]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1713]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1713]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1714]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1714]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1715]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1715]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1716]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1716]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1717]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1717]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1718]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1718]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1719]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1719]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1720]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1720]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1721]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1721]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1722]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1722]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1723]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1723]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1724]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1724]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1725]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1725]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1726]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1726]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1727]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1727]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1728]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1728]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1729]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1729]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1730]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1730]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1731]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1731]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1732]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1732]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1733]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1733]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1734]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1734]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1735]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1735]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1736]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1736]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1737]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1737]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1738]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1738]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1739]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1739]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1740]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1740]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1741]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1741]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1742]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1742]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1743]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1743]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1744]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1744]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1745]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1745]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1746]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1746]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1747]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1747]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1748]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1748]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1749]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1749]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1750]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1750]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1751]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1751]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1752]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1752]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1753]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1753]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1754]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1754]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1755]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1755]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1756]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1756]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1757]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1757]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1758]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1758]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1759]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1759]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1760]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1760]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1761]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1761]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1762]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1762]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1763]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1763]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1764]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1764]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1765]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1765]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1766]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1766]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1767]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1767]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1768]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1768]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1769]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1769]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1770]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1770]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1771]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1771]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1772]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1772]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1773]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1773]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1774]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1774]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1775]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1775]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1776]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1776]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1777]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1777]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1778]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1778]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1779]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1779]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1780]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1780]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1781]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1781]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1782]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1782]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1783]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1783]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1784]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1784]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1785]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1785]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1786]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1786]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1787]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1787]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1788]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1788]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1789]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1789]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1790]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1790]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1791]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1791]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1792]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1792]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1793]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1793]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1794]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1794]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1795]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1795]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1796]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1796]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1797]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1797]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1798]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1798]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1799]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1799]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1800]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1800]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1801]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1801]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1802]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1802]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1803]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1803]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1804]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1804]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1805]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1805]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1806]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1806]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1807]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1807]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1808]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1808]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1809]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1809]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 180]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 180]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1810]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1810]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1811]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1811]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1812]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1812]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1813]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1813]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1814]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1814]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1815]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1815]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1816]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1816]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1817]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1817]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1818]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1818]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1819]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1819]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1820]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1820]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1821]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1821]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1822]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1822]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1823]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1823]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1824]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1824]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1825]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1825]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1826]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1826]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1827]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1827]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1828]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1828]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1829]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1829]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1830]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1830]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1831]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1831]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1832]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1832]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1833]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1833]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1834]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1834]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1835]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1835]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1836]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1836]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1837]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1837]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1838]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1838]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1839]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1839]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1840]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1840]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1841]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1841]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1842]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1842]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1843]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1843]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1844]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1844]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1845]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1845]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1846]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1846]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1847]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1847]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1848]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1848]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1849]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1849]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 185 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 185 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1850]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1850]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1851]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1851]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1852]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1852]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1853]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1853]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1854]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1854]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1855]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1855]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1856]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1856]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1857]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1857]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1858]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1858]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1859]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1859]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1860]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1860]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1861]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1861]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1862]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1862]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1863]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1863]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1864]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1864]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1865]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1865]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1866]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1866]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1867]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1867]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1868]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1868]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1869]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1869]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1870]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1870]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1871]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1871]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1872]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1872]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1873]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1873]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1874]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1874]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1875]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1875]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1876]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1876]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1877]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1877]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1878]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1878]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1879]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1879]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1880]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1880]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1881]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1881]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1882]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1882]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1883]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1883]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1884]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1884]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1885]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1885]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1886]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1886]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1887]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1887]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1888]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1888]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1889]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1889]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 188]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 188]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1890]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1890]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1891]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1891]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1892]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1892]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1893]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1893]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1894]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1894]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1895]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1895]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1896]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1896]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1897]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1897]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1898]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1898]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1899]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1899]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 189]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 189]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1900]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1900]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1901]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1901]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1903]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1903]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1904]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1904]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1905]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1905]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1906]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1906]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1907]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1907]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1908]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1908]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1909]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1909]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1910]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1910]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1911]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1911]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1912]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1912]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1913]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1913]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1914]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1914]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1915]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1915]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1916]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1916]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1917]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1917]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1918]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1918]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1919]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1919]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1920]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1920]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1921]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1921]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1922]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1922]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1923]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1923]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1924]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1924]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1925]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1925]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1926]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1926]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1927]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1927]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1928]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1928]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1929]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1929]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 192]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 192]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1930]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1930]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1931]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1931]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1932]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1932]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1933]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1933]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1934]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1934]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1935]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1935]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1936]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1936]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1937]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1937]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1938]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1938]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1939]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1939]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1940]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1940]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1941]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1941]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1942]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1942]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1943]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1943]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1944]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1944]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1945]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1945]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1946]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1946]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1947]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1947]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1948]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1948]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1949]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1949]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1950]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1950]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1951]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1951]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1952]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1952]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1953]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1953]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1954]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1954]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1955]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1955]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1956]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1956]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1957]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1957]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1958]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1958]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1959]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1959]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1960]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1960]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1961]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1961]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1962]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1962]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1963]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1963]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1964]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1964]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1965]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1965]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1966]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1966]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1967]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1967]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1969]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1969]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1970]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1970]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1971]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1971]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1972]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1972]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1973]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1973]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1974]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1974]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1975]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1975]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1976]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1976]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1977]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1977]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1978]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1978]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1979]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1979]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1980]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1980]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1981]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1981]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1982]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1982]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1983]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1983]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1984]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1984]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1985]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1985]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1986]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1986]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1987]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1987]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1988]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1988]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1989]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1989]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1990]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1990]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1991]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1991]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1992]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1992]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1993]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1993]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1994]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1994]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1995]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1995]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1996]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1996]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1997]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1997]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1998]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1998]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 1999]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1999]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2000]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2000]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2001]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2001]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2002]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2002]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2003]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2003]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2006]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2006]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2007]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2007]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2009]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2009]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 2012]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 2012]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 204]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 204]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 205]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 205]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 208]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 208]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 216]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 216]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 225]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 225]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 229 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 229 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 240]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 240]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 247 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 247 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 260 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 260 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 265 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 265 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 272]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 272]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 27]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 27]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 284 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 284 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 286 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 286 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 298]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 298]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 3 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 3 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 309 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 309 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 309]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 309]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 30]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 30]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 321]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 321]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 328]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 328]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 32]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 32]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 347]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 347]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 354]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 354]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 356 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 356 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 360]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 360]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 37]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 37]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 384 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 384 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 384]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 384]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 39]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 39]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 40]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 40]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 42 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 42 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 428 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 428 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 43 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 43 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 473]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 473]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 476]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 476]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 497]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 497]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 51]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 51]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 539]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 539]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 53]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 53]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 544 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 544 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 546]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 546]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 549]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 549]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 551 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 551 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 555]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 555]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 556]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 556]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 560]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 560]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 563]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 563]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 565]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 565]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 567]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 567]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 568]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 568]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 569]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 569]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 570]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 570]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 573]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 573]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 574]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 574]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 575]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 575]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 576]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 576]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 579]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 579]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 580]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 580]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 581]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 581]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 583]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 583]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 584]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 584]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 585]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 585]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 588]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 588]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 590]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 590]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 591]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 591]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 592]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 592]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 593]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 593]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 594]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 594]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 595]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 595]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 596]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 596]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 598]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 598]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 599]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 599]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 600]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 600]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 601]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 601]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 603]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 603]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 605]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 605]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 606]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 606]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 608]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 608]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 610]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 610]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 611]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 611]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 612]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 612]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 614]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 614]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 615]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 615]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 619]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 619]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 61]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 61]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 624]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 624]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 625]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 625]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 626]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 626]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 63 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 63 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 646]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 646]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 65 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 65 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 668]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 668]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 675 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 675 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 675]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 675]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 677]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 677]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 69 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 69 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 699]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 699]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 70 b.z.]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 70 b.z.]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 700]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 700]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 711]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 711]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 714]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 714]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 718]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 718]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 721]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 721]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 724]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 724]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 740]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 740]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 742]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 742]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 750]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 750]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 766]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 766]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 767]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 767]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 768]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 768]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 76]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 76]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 776]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 776]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 780]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 780]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 781]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 781]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 786]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 786]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 787]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 787]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 789]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 789]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 790]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 790]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 796]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 796]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 798]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 798]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 800]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 800]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 801]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 801]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 802]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 802]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 804]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 804]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 805]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 805]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 810]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 810]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 815]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 815]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 820]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 820]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 821]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 821]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 824]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 824]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 827]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 827]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 828]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 828]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 830]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 830]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 835]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 835]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 839]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 839]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 850]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 850]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 853]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 853]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 858]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 858]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 864]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 864]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 865]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 865]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 86]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 86]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 873]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 873]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 880]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 880]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 893]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 893]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 895]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 895]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 896]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 896]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 900]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 900]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 901]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 901]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 903]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 903]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 908]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 908]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 910]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 910]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 920]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 920]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 932]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 932]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 935]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 935]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 936]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 936]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 940]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 940]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 945]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 945]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 950]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 950]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 953]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 953]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 960]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 960]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 965]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 965]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 966]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 966]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 971]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 971]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 972]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 972]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 973]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 973]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 974]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 974]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 978]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 978]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 980]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 980]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn 998]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 998]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn Dijon]] → [[:Kategorî:Kesên ji Dijonê]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn sedsala 7'an]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn sedsala 7an]] *# [[:Kategorî:Jidayîkbûn sedsala 7an]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn sedsala 7an]] *# [[:Kategorî:Jin li Antarktîka]] → [[:Kategorî:Jin li Antarktîkayê]] *# [[:Kategorî:Jinên Azerî]] → [[:Kategorî:Jinên azerî]] *# [[:Kategorî:Jinên awistralyayî]] → [[:Kategorî:Jinên awistralî]] *# [[:Kategorî:Jinên fînlandî]] → [[:Kategorî:Jinên fînlendî]] *# [[:Kategorî:Jinên li Awistralyayê]] → [[:Kategorî:Jin li Awistralyayê]] *# [[:Kategorî:Jinên li Okyanûsyayê]] → [[:Kategorî:Jin li Okyanûsyayê]] *# [[:Kategorî:Jinên polon]] → [[:Kategorî:Jinên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Joanne K. Rowling]] → [[:Kategorî:J. K. Rowling]] *# [[:Kategorî:Jîngeh li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Jîngeh li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Jîngeh li Walesê]] → [[:Kategorî:Jîngeh li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Kabilcevz]] → [[:Kategorî:Qabilcewz]] *# [[:Kategorî:Kafkasya]] → [[:Kategorî:Qefqasya]] *# [[:Kategorî:Kamboçyayî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Kambocayî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Kamboçyayî]] → [[:Kategorî:Kambocayî]] *# [[:Kategorî:Kanalên Amerîkayê]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Amerîkayê]] *# [[:Kategorî:Kanalên pirzimanî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên pirzimanî]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyona yên Brezîlya]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Arjantînî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Arjentînê]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Brezîlya]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi spanî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi zimanê spanî]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên inglîzî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi zimanê inglîzî]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên portekîzî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi zimanê portûgalî]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên portûgalî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi zimanê portûgalî]] *# [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên spanî]] → [[:Kategorî:Kanalên televîzyonê yên bi zimanê spanî]] *# [[:Kategorî:Karakterên honakî]] → [[:Kategorî:Kesayetên honakî]] *# [[:Kategorî:Kardiyolojî]] → [[:Kategorî:Dilnasî]] *# [[:Kategorî:Kareba]] → [[:Kategorî:Elektrîk]] *# [[:Kategorî:Karsazên walesî]] → [[:Kategorî:Karsazên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Karsazî li Walesê]] → [[:Kategorî:Karsazî li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Karta dayikî]] → [[:Kategorî:Makekart]] *# [[:Kategorî:Kasa Cîhanê ya Jinan a FIFA]] → [[:Kategorî:Kasa Cîhanî ya Jinan a FIFA]] *# [[:Kategorî:Kasa Cîhanê]] → [[:Kategorî:Kasa Cîhanî]] *# [[:Kategorî:Katalan]] → [[:Kategorî:Ketelan]] *# [[:Kategorî:Kategoriyên li gorî parzemîn û sedsalan]] → [[:Kategorî:Kategorî li gorî parzemîn û sedsalan]] *# [[:Kategorî:Kategoriyên mirovan ên antropolojîk]] → [[:Kategorî:Kategoriyên antropolojîk ên mirovan]] *# [[:Kategorî:Kategorî li gorî bajarên li Înglistanê]] → [[:Kategorî:Kategorî li gorî bajarên Înglistanê]] *# [[:Kategorî:Kategorî li gorî dûgelan]] → [[:Kategorî:Kategorî li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Kel]] → [[:Kategorî:Keleh]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Asyayê li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Asyayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Asyayê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Asyayê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Efxanistanê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Efxanistanê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Ewropayê li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Ewropayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Ewropayê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Îranê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Îranê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê li Îtalyayê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Îtalyayê]] *# [[:Kategorî:Kelepora Cîhanê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê]] *# [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Kelepûra Cîhanê li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Kelheyên Wanê]] → [[:Kategorî:Kelehên Wanê]] *# [[:Kategorî:Kelheyên li Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Kelehên li Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Kembodja]] → [[:Kategorî:Kamboca]] *# [[:Kategorî:Keneda]] → [[:Kategorî:Kanada]] *# [[:Kategorî:Kes li gorî olan]] → [[:Kategorî:Kes li gorî dînan]] *# [[:Kategorî:Kes li gorî pîşe,sedsal û neteweyan]] → [[:Kategorî:Kes li gorî pîşe, sedsal û neteweyan]] *# [[:Kategorî:Keseyetên di destanên kurdan de]] → [[:Kategorî:Kesayetên di destanên kurdan de]] *# [[:Kategorî:Kesên Leşciwanî]] → [[:Kategorî:Leşciwanî]] *# [[:Kategorî:Kesên hezarsala 2yem]] → [[:Kategorî:Kesên hezarsala 2an]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Almanya]] → [[:Kategorî:Kesên ji Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Arjentînê]] → [[:Kategorî:Arjentînî]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Awistriyayê li gorî bajaran]] → [[:Kategorî:Kesên ji Awistiryayê li gorî bajaran]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Kinikan]] → [[:Kategorî:Kesên ji Kinikanê]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Navçeyên Kurdistanê (parêzgeh)]] → [[:Kategorî:Kesên ji Kurdistanê (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Ohioê]] → [[:Kategorî:Kesên ji Ohioyê]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Seqiz]] → [[:Kategorî:Kesên ji Seqizê]] *# [[:Kategorî:Kesên ji Stenbolê]] → [[:Kategorî:Kesên ji Stembolê]] *# [[:Kategorî:Kesên leşciwan]] → [[:Kategorî:Leşciwanî]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 10'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 10an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 11'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 11an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 12'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 12an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 13'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 13an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 14'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 14an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 15'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 15an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 16'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 16an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 17'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 17an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 18'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 18an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 19'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 19an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 20'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 20an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 6'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 6an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 7'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 7an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 8'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 8an]] *# [[:Kategorî:Kesên sedsala 9'an]] → [[:Kategorî:Kesên sedsala 9an]] *# [[:Kategorî:Keyaniya Asturiasê]] → [[:Kategorî:Keyaniya Astûryayê]] *# [[:Kategorî:Keyaniya Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Keyaniya Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Keyaniyên Walesê]] → [[:Kategorî:Keyaniyên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Keyên Markoyê]] → [[:Kategorî:Keyên Marokoyê]] *# [[:Kategorî:Koandamêt heywanan]] → [[:Kategorî:Anatomiya guhandaran]] *# [[:Kategorî:Kobanê]] → [[:Kategorî:Kobanî]] *# [[:Kategorî:Kolonîtî]] → [[:Kategorî:Kolonyalîzm]] *# [[:Kategorî:Koma etnodînî]] → [[:Kategorî:Komên etnodînî]] *# [[:Kategorî:Komagene]] → [[:Kategorî:Komagênê]] *# [[:Kategorî:Komara Mehabadê]] → [[:Kategorî:Komara Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Komara Tirk a Bakurê Kîprosê]] → [[:Kategorî:Bakurê Kîprosê]] *# [[:Kategorî:Komara Tirkî ya Bakurê Kîprosê]] → [[:Kategorî:Bakurê Kîprosê]] *# [[:Kategorî:Komara Çekî]] → [[:Kategorî:Çekya]] *# [[:Kategorî:Komunên Aveyronê]] → [[:Kategorî:Komunên Avaironê]] *# [[:Kategorî:Komunên Fransayê li gorî departmanan]] → [[:Kategorî:Komunên Fransayê li gorî departementan]] *# [[:Kategorî:Komunên parêzgeha Agrigentoyê]] → [[:Kategorî:Şaredariyên parêzgeha Agrigentoyê]] *# [[:Kategorî:Komunên parêzgeha Alessandriayê]] → [[:Kategorî:Şaredariyên parêzgeha Alessandriayê]] *# [[:Kategorî:Komunên parêzgeha Chieti]] → [[:Kategorî:Şaredariyên parêzgeha Chieti]] *# [[:Kategorî:Komên avê li Asyayê]] → [[:Kategorî:Komên avê yên Asyayê]] *# [[:Kategorî:Komên avê li Pakistanê]] → [[:Kategorî:Komên avê yên Pakistanê]] *# [[:Kategorî:Komên avê yên Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Komên avê yên Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Komên avê yên Sudanê]] → [[:Kategorî:Komên avê yên Sûdanê]] *# [[:Kategorî:Komên avê yên Walesê]] → [[:Kategorî:Komên avê yên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Komên etnîk li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Komên etnîk li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Komên etnîkî li Çînê]] → [[:Kategorî:Komên etnîk li Çînê]] *# [[:Kategorî:Komên etnîkî yên bi hidûdên navmiletî hatine parkirin]] → [[:Kategorî:Komên etnîkî yên bi hidûdên navneteweyî hatine parkirin]] *# [[:Kategorî:Komên etnîkî yên Çînê]] → [[:Kategorî:Komên etnîk li Çînê]] *# [[:Kategorî:Komûnên Fransayê]] → [[:Kategorî:Komunên Fransayê]] *# [[:Kategorî:Komûnên departementa Girondeê]] → [[:Kategorî:Komunên Girondayê]] *# [[:Kategorî:Komûnên departementa Loire-Atlantique]] → [[:Kategorî:Komunên departementa Loire-Atlantique]] *# [[:Kategorî:Komûnîzm]] → [[:Kategorî:Komunîzm]] *# [[:Kategorî:Konfederalîzma Demokratîk]] → [[:Kategorî:Konfederalîzma demokratîk]] *# [[:Kategorî:Koordînat li ser Wîkîdatayê ye]] → [[:Kategorî:Koordînat li ser Wîkîdaneyê ye]] *# [[:Kategorî:Kosovo]] → [[:Kategorî:Kosova]] *# [[:Kategorî:Kroatya]] → [[:Kategorî:Xirwatistan]] *# [[:Kategorî:Kroatî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Xirwat li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Kroatî]] → [[:Kategorî:Xirwat]] *# [[:Kategorî:Krowatî]] → [[:Kategorî:Xirwatî]] *# [[:Kategorî:Krîmînolojî]] → [[:Kategorî:Tawannasî]] *# [[:Kategorî:Kulu]] → [[:Kategorî:Qulek]] *# [[:Kategorî:Kurdnas li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Kurdolog li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Kurdnas]] → [[:Kategorî:Kurdolog]] *# [[:Kategorî:Kurdnasên awistirî]] → [[:Kategorî:Kurdologên awistirî]] *# [[:Kategorî:Kurdnasên fransî]] → [[:Kategorî:Kurdologên fransî]] *# [[:Kategorî:Kurdnasên kurd]] → [[:Kategorî:Kurdologên kurd]] *# [[:Kategorî:Kurdnasên rûs]] → [[:Kategorî:Kurdologên rûs]] *# [[:Kategorî:Kurdnasên îtalî]] → [[:Kategorî:Kurdologên îtalî]] *# [[:Kategorî:Kurdnasî]] → [[:Kategorî:Kurdolojî]] *# [[:Kategorî:Kurdên Anatoliyaya Navîn]] → [[:Kategorî:Kurdên Anatolyaya Navîn]] *# [[:Kategorî:Kurdên Kafkasyayê]] → [[:Kategorî:Kurdên Qefqasyayê]] *# [[:Kategorî:Kurdên Osmanî]] → [[:Kategorî:Kurdên Împeratoriya Osmanî]] *# [[:Kategorî:Kurdên YKKS'ê]] → [[:Kategorî:Kurdên Sovyeta Berê]] *# [[:Kategorî:Kurdên ji Misirê]] → [[:Kategorî:Kurdên Misirê]] *# [[:Kategorî:Kurdên osmanî]] → [[:Kategorî:Kurdên Împeratoriya Osmanî]] *# [[:Kategorî:Kurdên rojhilat]] → [[:Kategorî:Kurdên Rojhilata Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Kurt]] → [[:Kategorî:Şitil]] *# [[:Kategorî:Kuv]] → [[:Kategorî:Karok]] *# [[:Kategorî:Kîmyagerên çek (gel)]] → [[:Kategorî:Kîmyagerên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Kîmyagerên çek]] → [[:Kategorî:Kîmyagerên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Kîvroşk]] → [[:Kategorî:Kerguh]] *# [[:Kategorî:LCCN]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera LCCN]] *# [[:Kategorî:LNB]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera LNB]] *# [[:Kategorî:Language maintenance templates]] → [[:Kategorî:Şablonên çavdêriyê ji bo zimên]] *# [[:Kategorî:Language templates]] → [[:Kategorî:Şablonên zimanan]] *# [[:Kategorî:Latînî]] → [[:Kategorî:Zimanê latînî]] *# [[:Kategorî:Lezbiyentî]] → [[:Kategorî:Lezbiyenî]] *# [[:Kategorî:Leşkeriya Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Leşkeriya Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Leşkerên Kurd]] → [[:Kategorî:Leşkerên kurd]] *# [[:Kategorî:Li gorî zayendê kes]] → [[:Kategorî:Kes li gorî zayendê]] *# [[:Kategorî:Lîsteya fîlmên kurdî]] → [[:Kategorî:Sînemaya kurdî]] *# [[:Kategorî:Lîsteya navên Xwedê li gorî îslamê]] → [[:Kategorî:Navên Xwedê di îslamê de]] *# [[:Kategorî:Lîstikvanên kurd]] → [[:Kategorî:Aktorên kurd]] *# [[:Kategorî:Macar]] → [[:Kategorî:Mecar]] *# [[:Kategorî:Malbata Mihemedê]] → [[:Kategorî:Malbata Muhemmed]] *# [[:Kategorî:Malbatên ji Ohioê]] → [[:Kategorî:Malbatên ji Ohioyê]] *# [[:Kategorî:Malbatên kurd]] → [[:Kategorî:Malbatên kurdî]] *# [[:Kategorî:Malperên ku 2004'ê avabûne]] → [[:Kategorî:Malperên ku di 2004an de ava bûne]] *# [[:Kategorî:Mangavan]] → [[:Kategorî:Mangaka]] *# [[:Kategorî:Matematîkzan li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Matematîknas li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Matematîkzan]] → [[:Kategorî:Matematîknas]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên ereb]] → [[:Kategorî:Matematîknasên ereb]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên faris]] → [[:Kategorî:Matematîknasên faris]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên fars]] → [[:Kategorî:Matematîknasên faris]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên fransî]] → [[:Kategorî:Matematîknasên fransî]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên hindistanî]] → [[:Kategorî:Matematîknasên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên hindî]] → [[:Kategorî:Matematîknasên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên kurd]] → [[:Kategorî:Matematîknasên kurd]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên swêdî]] → [[:Kategorî:Matematîknasên swêdî]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên tirk]] → [[:Kategorî:Matematîknasên tirk]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên yewnan]] → [[:Kategorî:Matematîknasên yewnan]] *# [[:Kategorî:Matematîkzanên yewnanî]] → [[:Kategorî:Matematîknasên yewnan]] *# [[:Kategorî:Meclîsa Mezin a Newengeran a Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Meclîsa Mezin ya Neteweyî ya Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Meclîsa Mezin a Neteweyî ya Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Medya almanî]] → [[:Kategorî:Medyaya Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Medya azerî]] → [[:Kategorî:Medyaya Azerbaycanê]] *# [[:Kategorî:Medya fransî]] → [[:Kategorî:Medyaya Fransayê]] *# [[:Kategorî:Meksîka]] → [[:Kategorî:Meksîk]] *# [[:Kategorî:Mela Hisênê Bateyî]] → [[:Kategorî:Mela Huseynê Bateyî]] *# [[:Kategorî:Melayê Bateyî]] → [[:Kategorî:Mela Huseynê Bateyî]] *# [[:Kategorî:Meledî]] → [[:Kategorî:Meletî]] *# [[:Kategorî:Melek]] → [[:Kategorî:Firîşte]] *# [[:Kategorî:Merên kûbayî]] → [[:Kategorî:Mêrên kûbayî]] *# [[:Kategorî:Mexlûqên efsanevî]] → [[:Kategorî:Mexlûqên efsanewî]] *# [[:Kategorî:Mezheba îslamî]] → [[:Kategorî:Mezhebên îslamê]] *# [[:Kategorî:Mihemed]] → [[:Kategorî:Muhemmed]] *# [[:Kategorî:Mirin hezarsala 1em]] → [[:Kategorî:Mirin hezarsala 1ê]] *# [[:Kategorî:Mirin hezarsala 2yem]] → [[:Kategorî:Mirin hezarsala 2an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 10'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 10an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 11'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 11an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 12'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 12an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 13'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 13an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 14'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 14an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 15'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 15an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 16'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 16an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 17'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 17an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 18'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 18an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 19'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 19an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 20'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 20an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 21'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 21ê]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 21an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 21ê]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 4'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 4an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 6'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 6an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 8'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 8an]] *# [[:Kategorî:Mirin sedsala 9'an]] → [[:Kategorî:Mirin sedsala 9an]] *# [[:Kategorî:Mirovnasiya çandî]] → [[:Kategorî:Antropolojiya çandî]] *# [[:Kategorî:Modelên ji Selanîkë]] → [[:Kategorî:Modelên ji Selanîkê]] *# [[:Kategorî:Modelên jin yên amerîkî]] → [[:Kategorî:Modelên amerîkî yên jin]] *# [[:Kategorî:Modelên jin ên arjentînî]] → [[:Kategorî:Modelên arjentînî yên jin]] *# [[:Kategorî:Modelên çek (gel)]] → [[:Kategorî:Modelên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Modelên çek]] → [[:Kategorî:Modelên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Modulên nexşeya cihanên welatan]] → [[:Kategorî:Modulên nexşeya cihan ên welatan]] *# [[:Kategorî:Morarşiyên berê li gorî cureyan]] → [[:Kategorî:Monarşiyên berê li gorî cureyan]] *# [[:Kategorî:Moskow]] → [[:Kategorî:Mosko]] *# [[:Kategorî:Motorçerxe]] → [[:Kategorî:Motorsiklet]] *# [[:Kategorî:MusicBrainz]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera MusicBrainz]] *# [[:Kategorî:Muzîknasên brezîlí]] → [[:Kategorî:Muzîknasên brezîlî]] *# [[:Kategorî:Muzîknasên şîlîyî]] → [[:Kategorî:Muzîknasên şîliyî]] *# [[:Kategorî:Muzîkologên kurd]] → [[:Kategorî:Muzîknasên kurd]] *# [[:Kategorî:Muzîkvanên jin ên amerîkî]] → [[:Kategorî:Muzîkvanên amerîkî yên jin]] *# [[:Kategorî:Muzîkvanên polon]] → [[:Kategorî:Muzîkvanên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Muzîkvanên walesî]] → [[:Kategorî:Muzîkvanên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Mêmfis]] → [[:Kategorî:Memfîs]] *# [[:Kategorî:Mêrên awistralyayî]] → [[:Kategorî:Mêrên awistralî]] *# [[:Kategorî:Mîtolojiya walesî]] → [[:Kategorî:Mîtolojiya wêlsî]] *# [[:Kategorî:Mîtolojîya yewnanî]] → [[:Kategorî:Mîtolojiya yewnanî]] *# [[:Kategorî:NDL]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera NDL]] *# [[:Kategorî:NKC]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera NKC]] *# [[:Kategorî:NLA]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera NLA]] *# [[:Kategorî:NTA]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera NTA]] *# [[:Kategorî:NY]] → [[:Kategorî:Neteweyên Yekbûyî]] *# [[:Kategorî:Navçeya Avûstûrya jêr]] → [[:Kategorî:Navçeya Awistriya Jêrîn]] *# [[:Kategorî:Navçeya Baden-Württemberg]] → [[:Kategorî:Baden-Württemberg]] *# [[:Kategorî:Navçeya Bayern]] → [[:Kategorî:Bavyera]] *# [[:Kategorî:Navçeya Hessen]] → [[:Kategorî:Hessen]] *# [[:Kategorî:Navçeya Niedersachsen]] → [[:Kategorî:Saksonya Jêrîn]] *# [[:Kategorî:Navçeya Nordrhein-Westfalen]] → [[:Kategorî:Nordrhein-Westfalen]] *# [[:Kategorî:Navçeya Overijsselê]] → [[:Kategorî:Overijssel]] *# [[:Kategorî:Navçeya Sachsen]] → [[:Kategorî:Saksonya]] *# [[:Kategorî:Navçeyên Enqerê]] → [[:Kategorî:Navçeyên Enqereyê]] *# [[:Kategorî:Navçeyên Hessen]] → [[:Kategorî:Navçeyên Hessenê]] *# [[:Kategorî:Navê gedan]] → [[:Kategorî:Navê gedeyan]] *# [[:Kategorî:Naxçivan]] → [[:Kategorî:Komara Xweser a Naxçivanê]] *# [[:Kategorî:Nebat]] → [[:Kategorî:Riwek]] *# [[:Kategorî:Nemsa]] → [[:Kategorî:Awistirya]] *# [[:Kategorî:Neurolog]] → [[:Kategorî:Norolog]] *# [[:Kategorî:Neurolojî]] → [[:Kategorî:Norolojî]] *# [[:Kategorî:Neuss (navçe)]] → [[:Kategorî:Rhein-Kreis Neuss]] *# [[:Kategorî:Nexweşiyên neurolojîk]] → [[:Kategorî:Nexweşiyên norolojîk]] *# [[:Kategorî:Nifûs]] → [[:Kategorî:Gelhe]] *# [[:Kategorî:Nijada Qefqasoîd]] → [[:Kategorî:Nijada spî]] *# [[:Kategorî:Niue]] → [[:Kategorî:Niûe]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên belarûs]] → [[:Kategorî:Nivîskarên belarûsî]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên fars]] → [[:Kategorî:Nivîskarên faris]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên fransayî]] → [[:Kategorî:Nivîskarên fransî]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên honaka zanistiyê]] → [[:Kategorî:Nivîskarên honaka zanistî]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên jin ên bîseksuel]] → [[:Kategorî:Nivîskarên bîseksuel ên jin]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên komûnîst]] → [[:Kategorî:Nivîskarên komunîst]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên polon]] → [[:Kategorî:Nivîskarên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên yewnanî]] → [[:Kategorî:Nivîskarên yewnan]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên çek (gel)]] → [[:Kategorî:Nivîskarên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Nivîskarên çek]] → [[:Kategorî:Nivîskarên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Norway stub templates]] → [[:Kategorî:Şablonên şitilên Norwêcê]] *# [[:Kategorî:Norweg]] → [[:Kategorî:Norwêc]] *# [[:Kategorî:Nêrîna bêalî hewce ye]] → [[:Kategorî:Gotarên ku nêrîna bêalî hewce ye]] *# [[:Kategorî:Nîvxwedayên mîtolojiya yewnanî]] → [[:Kategorî:Nîvxwedayên mîtolojiya klasîk]] *# [[:Kategorî:Nû Înglistan]] → [[:Kategorî:New England]] *# [[:Kategorî:Olzan]] → [[:Kategorî:Teolog]] *# [[:Kategorî:Organ]] → [[:Kategorî:Endam (biyolojî)]] *# [[:Kategorî:Organel]] → [[:Kategorî:Endamok]] *# [[:Kategorî:PDK-Î]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê]] *# [[:Kategorî:PDK-Îran]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê]] *# [[:Kategorî:PDK-Îraq]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Demokrat a Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:PDS]] → [[:Kategorî:Partiya Sosyalîzma Demokrat]] *# [[:Kategorî:PLWABN]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera PLWABN]] *# [[:Kategorî:PSK]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Sosyalîst a Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Padîşahên seleukîd]] → [[:Kategorî:Şahên seleukî]] *# [[:Kategorî:Pages using citations with old-style implicit et al.]] → [[:Kategorî:CS1 errors: explicit use of et al.]] *# [[:Kategorî:Pages with citations having redundant parameters]] → [[:Kategorî:CS1 errors: redundant parameter]] *# [[:Kategorî:Pages with citations using unsupported parameters]] → [[:Kategorî:CS1 errors: unsupported parameter]] *# [[:Kategorî:Pakrewan]] → [[:Kategorî:Şehîd]] *# [[:Kategorî:Pakrewanên misilman]] → [[:Kategorî:Şehîdên misilman]] *# [[:Kategorî:Pakrewanên xiristiyan]] → [[:Kategorî:Şehîdên xiristiyan]] *# [[:Kategorî:Palatîna Jorîn]] → [[:Kategorî:Oberpfalz]] *# [[:Kategorî:Paqijkirina zimanî]] → [[:Kategorî:Purîzma zimanî]] *# [[:Kategorî:Parastina xwezayê li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Parastina xwezayê li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Partiya Gel a Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Partiya Gel a Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Partiya Gel]] → [[:Kategorî:Partiya Gel a Awistriyayê]] *# [[:Kategorî:Partiya Sosyaldemokrat]] → [[:Kategorî:Partiyên sosyaldemokrat]] *# [[:Kategorî:Partiya Sosyalizma Demokrat]] → [[:Kategorî:Partiya Sosyalîzma Demokrat]] *# [[:Kategorî:Partiya Xirîstiyanî]] → [[:Kategorî:Partiyên xirîstiyanî]] *# [[:Kategorî:Partiya sosyalîst]] → [[:Kategorî:Partiyên sosyalîst]] *# [[:Kategorî:Partiya xirîstiyanî]] → [[:Kategorî:Partiyên xirîstiyanî]] *# [[:Kategorî:Partiyên Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Partî (Başûrê Kurdistanê)]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Başûrê Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Partî (Iraq)]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Iraqê]] *# [[:Kategorî:Partî (Rojavayê Kurdistanê)]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Rojavaya Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Partî (Tirkiye)]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Partî (Îran)]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Îranê]] *# [[:Kategorî:Partî siyasî yên Îranê]] → [[:Kategorî:Partiyên siyasî yên Îranê]] *# [[:Kategorî:Parêzgeha Dêrsimê]] → [[:Kategorî:Dêrsim (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Parêzgehên Kanadayê]] → [[:Kategorî:Parêzgeh û herêmên Kanadayê]] *# [[:Kategorî:Parêzgehên Walesê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Pasîfîst]] → [[:Kategorî:Aştîxwaz]] *# [[:Kategorî:Paytextên DYA]] → [[:Kategorî:Paytextên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Paytextên dabeşkirinên îdarî li Ewropeyê]] → [[:Kategorî:Paytextên dabeşkirinên îdarî li Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Perwerde li Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Perwerde li Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Perwerde li Jenevre]] → [[:Kategorî:Perwerde li Jenevê]] *# [[:Kategorî:Perwerdehî li Nîkosyayê]] → [[:Kategorî:Perwerde li Nîkosyayê]] *# [[:Kategorî:Peykertiraş]] → [[:Kategorî:Peykervan]] *# [[:Kategorî:Peymana Versailles]] → [[:Kategorî:Peymana Versayê]] *# [[:Kategorî:Peştûnan]] → [[:Kategorî:Peştûn]] *# [[:Kategorî:Pirtûk li ser îslamê]] → [[:Kategorî:Pirtûkên li ser îslamê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkhezên polon]] → [[:Kategorî:Pirtûkhezên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Pirtûkhezên walesî]] → [[:Kategorî:Pirtûkhezên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxane Azerbaycanê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Azerbaycanê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxane li gorî dewletan]] → [[:Kategorî:Pirtûkxane li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneya Wîkîpediyayê]] → [[:Kategorî:Kitêbxaneya Wîkîpediyayê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Afrîkayê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Afrîkayê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Almanyayê li gorî bajaran]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Almanyayê li gorî bajaran]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Almanyayê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Amerîkaya Bakur]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Amerîkaya Bakur]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Asyayê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Asyayê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Azerbaycanê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Azerbaycanê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Berlînê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Berlînê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Keyaniya Yekbûyî]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Keyaniya Yekbûyî]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Misirê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Misirê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Orşelîmê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Orşelîmê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Yewnanistanê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Yewnanistanê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên dîjîtal ên Brîtanyayê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên dîjîtal ên li Brîtanyayê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Înglistanê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Înglistanê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên Îsraêlê]] → [[:Kategorî:Pirtûkxaneyên li Îsraêlê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên Erdnîgariyê]] → [[:Kategorî:Pirtûkên erdnîgarî]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên Erdnîgarî]] → [[:Kategorî:Pirtûkên Erdnîgariyê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên astronomiyê]] → [[:Kategorî:Pirtûkên stêrnasiyê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên erdnîgarî]] → [[:Kategorî:Pirtûkên erdnîgariyê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên li ser astronomiyê]] → [[:Kategorî:Pirtûkên stêrnasiyê]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên zarokan]] → [[:Kategorî:Wêjeya zarokan]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên zimanê azerî]] → [[:Kategorî:Pirtûkên azerî]] *# [[:Kategorî:Pirtûkên îngilîzî]] → [[:Kategorî:Pirtûkên inglîzî]] *# [[:Kategorî:Playmates]] → [[:Kategorî:Playmate]] *# [[:Kategorî:Polon li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Polonyayî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Polonên honakî]] → [[:Kategorî:Kesên polonyayî yên honakî]] *# [[:Kategorî:Popvanên polon]] → [[:Kategorî:Popvanên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên Japon]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên japonî]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên fransiz]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên fransî]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên macar]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên mecar]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên marokanî]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên marokan]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên Ûkraynî]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên ûkraynî]] *# [[:Kategorî:Pornostêrkên çek (gel)]] → [[:Kategorî:Pornostêrkên çekyayî]] *# [[:Kategorî:Porê mirovan]] → [[:Kategorî:Porê mirov]] *# [[:Kategorî:Psîkologî]] → [[:Kategorî:Derûnnasî]] *# [[:Kategorî:Psîkolojiya sepandî]] → [[:Kategorî:Derûnnasiya sepandî]] *# [[:Kategorî:Psîkolojî]] → [[:Kategorî:Derûnnasî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha awistriyayî]] → [[:Kategorî:Pêjgeha awistirî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha kroatî]] → [[:Kategorî:Pêjgeha xirwat]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha kurd]] → [[:Kategorî:Pêjgeha kurdî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha macar]] → [[:Kategorî:Pêjgeha mecar]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha mecar]] → [[:Kategorî:Pêjgeha mecarî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha polon]] → [[:Kategorî:Pêjgeha polonyayî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha polonyayî]] → [[:Kategorî:Pêjgeha polonî]] *# [[:Kategorî:Pêjgeha serb]] → [[:Kategorî:Pêjgeha serbî]] *# [[:Kategorî:Pêvayoyên biyolojîk]] → [[:Kategorî:Pêvajoyên biyolojîk]] *# [[:Kategorî:Pîşesaziya çapemeniyê]] → [[:Kategorî:Pîşesaziya medyayê]] *# [[:Kategorî:Pîşeyê MusicBrainz]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera MusicBrainz work]] *# [[:Kategorî:Qehreman]] → [[:Kategorî:Leheng]] *# [[:Kategorî:Qeyser]] → [[:Kategorî:Împerator]] *# [[:Kategorî:Qubris]] → [[:Kategorî:Kîpros]] *# [[:Kategorî:Qûm (parêzgeh)]] → [[:Kategorî:Qum (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Rapvanên jin ên amerîkî]] → [[:Kategorî:Rapvanên amerîkî yên jin]] *# [[:Kategorî:Rejîsor]] → [[:Kategorî:Derhêner]] *# [[:Kategorî:Rejîsorên fransî]] → [[:Kategorî:Derhênerên fransî]] *# [[:Kategorî:Rewşa gîyanî]] → [[:Kategorî:Rewşa giyanî]] *# [[:Kategorî:Roja hefteyê]] → [[:Kategorî:Rojên hefteyê]] *# [[:Kategorî:Rojavayê Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Rojavaya Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Rojbûnî yên 1985'an]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1985]] *# [[:Kategorî:Rojbûyînên 1985'an]] → [[:Kategorî:Jidayikbûn 1985]] *# [[:Kategorî:Rojhilatnasên polon]] → [[:Kategorî:Rojhilatnasên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Rojnamegerên jin li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Rojnamevanên jin li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Rojnamegerên jin ên îtalî]] → [[:Kategorî:Rojnamevanên jin ên îtalî]] *# [[:Kategorî:Rojnamevanên hindî]] → [[:Kategorî:Rojnamevanên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Rojnamevanên jin ên îtalî]] → [[:Kategorî:Rojnamevanên îtalî yên jin]] *# [[:Kategorî:Rojnameyên DYA'yê]] → [[:Kategorî:Rojnameyên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Rojnameyên mûsewî]] → [[:Kategorî:Rojnamegeriya mûsewî]] *# [[:Kategorî:Romaya Kevnare]] → [[:Kategorî:Romaya kevnare]] *# [[:Kategorî:Rêbaza civakî]] → [[:Kategorî:Polîtîkaya civakî]] *# [[:Kategorî:Rêbaza raya giştî]] → [[:Kategorî:Polîtîkaya raya giştî]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên Apoyî li Sûriyê]] → [[:Kategorî:Rêxistinên apoyî li Sûriyê]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên Apoyî]] → [[:Kategorî:Rêxistinên apoyî]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên Ermeniyên Sûriyê]] → [[:Kategorî:Rêxistinên ermeniyên Sûriyê]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên netewî]] → [[:Kategorî:Rêxistinên neteweyî]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên paramilîter bi merkeza li Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Rêxistinên paramilîter ên li Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên siyasî ji li gorî îdeolojiyan]] → [[:Kategorî:Rêxistinên siyasî li gorî îdeolojiyan]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên têkildarî birêvebirinê]] → [[:Kategorî:Rêxistinên têkildarî hikûmetê]] *# [[:Kategorî:Rêxistinên îslamî yên kurd]] → [[:Kategorî:Rêxistinên îslamî yên kurdan]] *# [[:Kategorî:Rêzimana xelet]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêzimana xelet]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank balafirgeh yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank balafirgeh bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank hunermend yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank hunermend bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank jînenîgarî (Wîkîdane) yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank mirov/wîkîdane bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank mirov yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank mirov bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank model yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank model bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank nivîskar yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank nivîskar bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank xwedî meqam yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank xwedî meqam bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Agahîdank zanyar yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Agahîdank zanyar bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bi Şablon:Taxobox yên parametreyên şaş bi kar tînin]] → [[:Kategorî:Rûpelên ku Şablon:Taxobox bi parametreyên xelet bi kar tînin]] *# [[:Kategorî:Rûpelên bêgirêdanên gotarên din]] → [[:Kategorî:Rûpelên bê dergeh]] *# [[:Kategorî:Rûpelên pîvanên bikaranîna kontrola otorîte]] → [[:Kategorî:Gotarên bi agahiyên kontrola otorîteyê]] *# [[:Kategorî:Rûsya Sipî]] → [[:Kategorî:Belarûs]] *# [[:Kategorî:Rûsî]] → [[:Kategorî:Rûs]] *# [[:Kategorî:SUDOC]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera SUDOC]] *# [[:Kategorî:Sal li Portugalê]] → [[:Kategorî:Sal li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Sala 1663an li gorî welatan]] → [[:Kategorî:1663 li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Salên sedsala 19an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Salên sedsala 19an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Salên sedsala 20an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Salên sedsala 20an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Salên sedsala 20an li Walesê]] → [[:Kategorî:Salên sedsala 20an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Saziya Zimanê kurdî]] → [[:Kategorî:Saziya Zimanê Kurdî]] *# [[:Kategorî:Sedsal li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Sedsal li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Sedsal li Portugalê]] → [[:Kategorî:Sedsal li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 10'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 10an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 10an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 10an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 11'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 11an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 11an li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Sedsala 11an li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 11an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 11an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 12'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 12an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 12an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 12an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 13'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 13an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 13an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 13an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 14'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 14an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 15'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 15an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 16'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 16an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 17'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 17an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 18'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 18an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 19'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 19an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 19an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Sedsala 19an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 20'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 20an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 20.]] → [[:Kategorî:Sedsala 20an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 20an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Sedsala 20an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 20an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 20an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 21'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 21ê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 21an]] → [[:Kategorî:Sedsala 21ê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 4'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 4an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 5'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 5an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 5an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 5an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 6'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 6an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 6an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 6an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 7'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 7an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 8'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 8an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 8an li Portugalê]] → [[:Kategorî:Sedsala 8an li Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 8an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 8an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sedsala 9'an]] → [[:Kategorî:Sedsala 9an]] *# [[:Kategorî:Sedsala 9an li Walesê]] → [[:Kategorî:Sedsala 9an li Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Sefewiyan]] → [[:Kategorî:Dewleta Sefewiyan]] *# [[:Kategorî:Sefewî]] → [[:Kategorî:Dewleta Sefewiyan]] *# [[:Kategorî:Sehebayên Mihemed]] → [[:Kategorî:Sehebayên Muhemmed]] *# [[:Kategorî:Selçûqî]] → [[:Kategorî:Selcûqî]] *# [[:Kategorî:Sembol]] → [[:Kategorî:Çeveng]] *# [[:Kategorî:Senarîst]] → [[:Kategorî:Senaryonivîs]] *# [[:Kategorî:Senifandina mijarên sereke]] → [[:Kategorî:Sinifandina mijarên sereke]] *# [[:Kategorî:Serdem]] → [[:Kategorî:Serdemên dîrokê]] *# [[:Kategorî:Serdema Kevnare]] → [[:Kategorî:Serdema kevnare]] *# [[:Kategorî:Serdema Navîn]] → [[:Kategorî:Serdema navîn]] *# [[:Kategorî:Serdema helenîstîk]] → [[:Kategorî:Serdema helenîstî]] *# [[:Kategorî:Serhildanan]] → [[:Kategorî:Serhildan]] *# [[:Kategorî:Serhildêrên êzîdî]] → [[:Kategorî:Serhildêrên êzdî]] *# [[:Kategorî:Serokdewletên Bangladeşê]] → [[:Kategorî:Serokdewletên Bengladeşê]] *# [[:Kategorî:Serokdewletên DYA'yê]] → [[:Kategorî:Serokdewletên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Serokkomarên Komara Çekî]] → [[:Kategorî:Serokkomarên Çekyayê]] *# [[:Kategorî:Serokwezîrên Fînlandê]] → [[:Kategorî:Serokwezîrên Fînlendayê]] *# [[:Kategorî:Sinciq]] → [[:Kategorî:Sincik]] *# [[:Kategorî:Siyaseta Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Siyaseta Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Siyaseta Walesê]] → [[:Kategorî:Siyaseta Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Siyaseta Ûrûguay]] → [[:Kategorî:Siyaseta Ûrûguayê]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarê CDU]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Yekîtiya Demokratên Xiristiyan a Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarê PDS]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Sosyalîzma Demokrat]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarê Tirkiyê]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên Lezbiyen]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên lezbiyen]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên Marokan]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên marokan]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Sosyalizma Demokrat]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Partiya Sosyalîzma Demokrat]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên almanyayê]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên bangladeşî]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên bengladeşî]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên hindî]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên jin ên bîseksuel]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên bîseksuel ên jin]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên kroatî]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên xirwat]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên yewnanî]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên yewnan]] *# [[:Kategorî:Siyasetmedarên Îsraelê]] → [[:Kategorî:Siyasetmedarên îsraêlî]] *# [[:Kategorî:Skot]] → [[:Kategorî:Skotlendî]] *# [[:Kategorî:Somaliya]] → [[:Kategorî:Somalya]] *# [[:Kategorî:Standardên Telekomunîkasyon û Komputerê]] → [[:Kategorî:Standardên telekomunîkasyon û komputerê]] *# [[:Kategorî:Standartên Internetê]] → [[:Kategorî:Standardên Internetê]] *# [[:Kategorî:Standartên Telekomunîkasyon û Komputerê]] → [[:Kategorî:Standardên telekomunîkasyon û komputerê]] *# [[:Kategorî:Standartên li ser bingeha XMLê]] → [[:Kategorî:Standardên li ser bingeha XMLê]] *# [[:Kategorî:Stranbêjên ereb]] → [[:Kategorî:Hunermendên ereb]] *# [[:Kategorî:Stranbêjên jin ên amerîkî]] → [[:Kategorî:Stranbêjên amerîkî yên jin]] *# [[:Kategorî:Stranbêjên polon]] → [[:Kategorî:Stranbêjên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Stranbêjên walesî]] → [[:Kategorî:Stranbêjên wêlsî]] *# [[:Kategorî:Stranbêjên Îranê]] → [[:Kategorî:Stranbêjên îranî]] *# [[:Kategorî:Stêrnas DYAyê]] → [[:Kategorî:Stêrnasên amerîkî]] *# [[:Kategorî:Stêrnasên fars]] → [[:Kategorî:Stêrnasên faris]] *# [[:Kategorî:Stêrnasên fînî]] → [[:Kategorî:Stêrnasên fînlendî]] *# [[:Kategorî:Stêrnasên hindî]] → [[:Kategorî:Stêrnasên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Stêrnasî li Slovenya]] → [[:Kategorî:Stêrnasî li Slovenyayê]] *# [[:Kategorî:Stêrnasî lî li Amerîkaya Başûr]] → [[:Kategorî:Stêrnasî li Amerîkaya Başûr]] *# [[:Kategorî:Stêrzanên kurd]] → [[:Kategorî:Stêrnasên kurd]] *# [[:Kategorî:Sultan]] → [[:Kategorî:Siltan]] *# [[:Kategorî:Superlehengên Marvel Comics yên mêr]] → [[:Kategorî:Superlehengên mêr ên Marvel Comics]] *# [[:Kategorî:Superlehengên polon]] → [[:Kategorî:Superlehengên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Swisrî]] → [[:Kategorî:Swîsrî]] *# [[:Kategorî:Swêd (siyaset)]] → [[:Kategorî:Siyaseta Swêdê]] *# [[:Kategorî:Swîsreyî]] → [[:Kategorî:Swîsrî]] *# [[:Kategorî:Sîcîlya]] → [[:Kategorî:Sîsîlya]] *# [[:Kategorî:Sîdney]] → [[:Kategorî:Sidney]] *# [[:Kategorî:Sîstema hezmê]] → [[:Kategorî:Koendama herisê]] *# [[:Kategorî:Sîstema mîzê]] → [[:Kategorî:Koendama mîzê]] *# [[:Kategorî:Sîstema rehikan]] → [[:Kategorî:Koendama demarê]] *# [[:Kategorî:Sûcan]] → [[:Kategorî:Sûc]] *# [[:Kategorî:Talk message boxes]] → [[:Kategorî:Şablonên hişyarde ji bo gotûbêjan]] *# [[:Kategorî:Tatar]] → [[:Kategorî:Teter]] *# [[:Kategorî:Tawan]] → [[:Kategorî:Sûc]] *# [[:Kategorî:Tawanên şerên Tirkiyeyê]] → [[:Kategorî:Tawanên şer ên Tirkiyeyê]] *# [[:Kategorî:Teknîkên bangeşeyê]] → [[:Kategorî:Teknîkên propagandayê]] *# [[:Kategorî:Telebe]] → [[:Kategorî:Xwendekar]] *# [[:Kategorî:Template namespace templates]] → [[:Kategorî:Şablonên ji bo şablonan]] *# [[:Kategorî:Templates generating COinS]] → [[:Kategorî:Şablonên ku COinS çêdikin]] *# [[:Kategorî:Tevgera wêjeyî]] → [[:Kategorî:Tevgerên wêjeyî]] *# [[:Kategorî:Tevgerên neteweperest li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Tevgerên neteweperwer li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Tevinek]] → [[:Kategorî:Şane]] *# [[:Kategorî:Tevineka girdikî]] → [[:Kategorî:Masûlkeşane]] *# [[:Kategorî:Tevineka girêdanê]] → [[:Kategorî:Bestereşane]] *# [[:Kategorî:Tevineka rehikî]] → [[:Kategorî:Demareşane]] *# [[:Kategorî:Tevineka serrûyî]] → [[:Kategorî:Rûkeşeşane]] *# [[:Kategorî:Tracking templates]] → [[:Kategorî:Şablonên şopandinê]] *# [[:Kategorî:Tramvay]] → [[:Kategorî:Tramway]] *# [[:Kategorî:Tramwey]] → [[:Kategorî:Tramway]] *# [[:Kategorî:Translation templates]] → [[:Kategorî:Şablonên tercimekirinê]] *# [[:Kategorî:Trove]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera Trove]] *# [[:Kategorî:Turîzm li Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Turîzm li Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Têgeh]] → [[:Kategorî:Konsept]] *# [[:Kategorî:Têgehên siyasetê]] → [[:Kategorî:Konseptên siyasetê]] *# [[:Kategorî:Têgihnasî]] → [[:Kategorî:Termînolojî]] *# [[:Kategorî:Têgînên astronomiyê]] → [[:Kategorî:Têgînên stêrnasiyê]] *# [[:Kategorî:Têkiliyên derve yên Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Têkiliyên derve yên Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Têlî]] → [[:Kategorî:Tîl]] *# [[:Kategorî:Tûrabdîn]] → [[:Kategorî:Tor]] *# [[:Kategorî:Tûrîzm li gorî parzemînan]] → [[:Kategorî:Turîzm li gorî parzemînan]] *# [[:Kategorî:Tûrîzm li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Turîzm li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Tûrîzm li Îtalyayê]] → [[:Kategorî:Turîzm li Îtalyayê]] *# [[:Kategorî:Tûrîzm]] → [[:Kategorî:Turîzm]] *# [[:Kategorî:Tûrîzma li Ewropayê li gorî welatan]] → [[:Kategorî:Turîzm li Ewropayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Tûrîzma li Ewropayê]] → [[:Kategorî:Turîzm li Ewropayê]] *# [[:Kategorî:Tûrîzma çandî]] → [[:Kategorî:Turîzma çandî]] *# [[:Kategorî:UN]] → [[:Kategorî:Neteweyên Yekbûyî]] *# [[:Kategorî:User en-2]] → [[:Kategorî:Bikarhêner en-2]] *# [[:Kategorî:User en-3]] → [[:Kategorî:Bikarhêner en-3]] *# [[:Kategorî:VIAF]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera VIAF]] *# [[:Kategorî:Vîrûs]] → [[:Kategorî:Vîrus]] *# [[:Kategorî:Vîrûsnas]] → [[:Kategorî:Vîrusnas]] *# [[:Kategorî:WORLDCATID]] → [[:Kategorî:Gotarên bi rêbera WorldCat Entities]] *# [[:Kategorî:Walaxîye]] → [[:Kategorî:Ûlaxya]] *# [[:Kategorî:Wales]] → [[:Kategorî:Wêls]] *# [[:Kategorî:Walesî li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Wêlsî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Wargehên Hessen]] → [[:Kategorî:Wargehên Hessenê]] *# [[:Kategorî:Welatên Katalanî]] → [[:Kategorî:Welatên Ketelanî]] *# [[:Kategorî:Welatên nordî]] → [[:Kategorî:Welatên nordîk]] *# [[:Kategorî:Wergerandina xirab]] → [[:Kategorî:Rûpelên bi wergerandina xirab]] *# [[:Kategorî:Werziş li Îngilistanê]] → [[:Kategorî:Werziş li Înglistanê]] *# [[:Kategorî:Werzişkar li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Werzişvan li gorî neteweyan]] *# [[:Kategorî:Werzişkar]] → [[:Kategorî:Werzişvan]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên alman]] → [[:Kategorî:Werzişvanên alman]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên amerîkî]] → [[:Kategorî:Werzişvanên amerîkî]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên fransî]] → [[:Kategorî:Werzişvanên fransî]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên holendî]] → [[:Kategorî:Werzişvanên holendî]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên kurd]] → [[:Kategorî:Werzişvanên kurd]] *# [[:Kategorî:Werzişkarên swêdî]] → [[:Kategorî:Werzişvanên swêdî]] *# [[:Kategorî:Wikidata templates]] → [[:Kategorî:Şablonên Wîkîdaneyê]] *# [[:Kategorî:Wikimedia]] → [[:Kategorî:Weqfa Wikimedia]] *# [[:Kategorî:Wikipedia maintenance templates]] → [[:Kategorî:Şablonên hişyarde]] *# [[:Kategorî:Wikipedia template categories]] → [[:Kategorî:Kategoriyên Wîkîpediyayê yên şablonan]] *# [[:Kategorî:Wikipedia templates by namespace]] → [[:Kategorî:Şablonên Wîkîpediyayê li gorî valahiya nav]] *# [[:Kategorî:Wikipedia translation templates]] → [[:Kategorî:Şablonên Wîkîpediyayê yên tercimekirinê]] *# [[:Kategorî:Wêjeya zarokan ya swêdî]] → [[:Kategorî:Wêjeya zarokan a swêdî]] *# [[:Kategorî:Wîkîpediya:Çavlêgerandin]] → [[:Kategorî:Gotarên ku divê werin paqijkirin]] *# [[:Kategorî:Wîlayetên Walesê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Walesê]] *# [[:Kategorî:Wîlayetên Îrlendaya Bakurê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Îrlendaya Bakurê]] *# [[:Kategorî:Wîlayetên Îrlendayê]] → [[:Kategorî:Parêzgehên Îrlendayê]] *# [[:Kategorî:Xanedaniyên kurdî]] → [[:Kategorî:Xanedanên kurdan]] *# [[:Kategorî:Xelata wêjeya honaka zanistî]] → [[:Kategorî:Xelatên wêjeya honaka zanistî]] *# [[:Kategorî:Xelatgirên Xelata Şerefnamê]] → [[:Kategorî:Xelatgirên Xelata Şerefnameyê]] *# [[:Kategorî:Xizinde]] → [[:Kategorî:Xijende]] *# [[:Kategorî:Xristiyan]] → [[:Kategorî:Xirîstiyanî]] *# [[:Kategorî:Xwedabanûyên şerê]] → [[:Kategorî:Xwedabanûyên şer]] *# [[:Kategorî:Xwedawendên şerê]] → [[:Kategorî:Xwedawendên şer]] *# [[:Kategorî:Xwedayan]] → [[:Kategorî:Xweda]] *# [[:Kategorî:Xwekujî]] → [[:Kategorî:Xwekuj]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ji Amedê]] → [[:Kategorî:Yaneyên futbolê ji Amedê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ji Diyarbekirê]] → [[:Kategorî:Yaneyên futbolê ji Diyarbekirê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Almanyayê]] → [[:Kategorî:Yaneyên futbolê ya Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Holandê]] → [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Holendayê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Macaristanê]] → [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Mecaristanê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Skotlandê]] → [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Skotlendayê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Îngilistanê]] → [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Înglistanê]] *# [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Îsraelê]] → [[:Kategorî:Yaneya futbolê ya Îsraêlê]] *# [[:Kategorî:Yaneyên futbolê yên Îraqê]] → [[:Kategorî:Yaneyên futbolê yên Iraqê]] *# [[:Kategorî:Yewnanistan (Wêje)]] → [[:Kategorî:Wêjeya Yewnanistanê]] *# [[:Kategorî:Yewnanî]] → [[:Kategorî:Zimanê yewnanî]] *# [[:Kategorî:Zanayên Ola Êzîdîtiyê]] → [[:Kategorî:Zanayên dînê êzdîtiyê]] *# [[:Kategorî:Zanista dadweriyê]] → [[:Kategorî:Zanista dadê]] *# [[:Kategorî:Zanistvanên ereb]] → [[:Kategorî:Zanyarên ereb]] *# [[:Kategorî:Zanistvanên fars]] → [[:Kategorî:Zanyarên faris]] *# [[:Kategorî:Zanistvanên kurd]] → [[:Kategorî:Zanyarên kurd]] *# [[:Kategorî:Zanistvanên misilman]] → [[:Kategorî:Zanyarên misilman]] *# [[:Kategorî:Zanistên mirovatiyê]] → [[:Kategorî:Lêkolînên mirovahiyê]] *# [[:Kategorî:Zanistên siruştê]] → [[:Kategorî:Zanistên siruştî]] *# [[:Kategorî:Zanyarên fars]] → [[:Kategorî:Zanyarên faris]] *# [[:Kategorî:Zanyarên polon]] → [[:Kategorî:Zanyarên polonyayî]] *# [[:Kategorî:Zanyarên Îngîlîz]] → [[:Kategorî:Zanyarên îngilîz]] *# [[:Kategorî:Zanyarên îngîlîz]] → [[:Kategorî:Zanyarên îngilîz]] *# [[:Kategorî:Zanîngeh li gorî dûgelan]] → [[:Kategorî:Zanîngeh li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Zanîngeha Moskowê]] → [[:Kategorî:Zanîngeha Moskoyê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Almanyayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Awistiryayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Belçîkayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Belçîkayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Brazîlê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Brezîlê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Brezîlê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Fransayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Fransayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Iraqê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Iraqê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Kanadayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Kanadayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Keyaniya Yekbûyî]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Keyaniya Yekbûyî]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Kurdistanê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Marokoyê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Marokoyê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Misirê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Misirê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Zelandaya Nû]] → [[:Kategorî:Zanîngehên Zelendaya Nû]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Çekyayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Çekyayê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Îranê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Îranê]] *# [[:Kategorî:Zanîngehên Îtalyayê]] → [[:Kategorî:Zanîngehên li Îtalyayê]] *# [[:Kategorî:Zargotina walesî]] → [[:Kategorî:Zargotina wêlsî]] *# [[:Kategorî:Zaro]] → [[:Kategorî:Zarokatî]] *# [[:Kategorî:Zengan (parêzgeh)]] → [[:Kategorî:Zencan (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Zimanmalbat]] → [[:Kategorî:Malbatên zimanan]] *# [[:Kategorî:Zimanê napolî]] → [[:Kategorî:Zimanê napolîtanî]] *# [[:Kategorî:Zimanê programkirinê]] → [[:Kategorî:Zimanê bernamekirinê]] *# [[:Kategorî:Zimanê çêkirî]] → [[:Kategorî:Zimanên çêkirî]] *# [[:Kategorî:Zimanên Asyayê li gorî welat]] → [[:Kategorî:Zimanên Asyayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Zimanên Bosniya û Herzegovînayê]] → [[:Kategorî:Zimanên Bosniya û Herzegovîna]] *# [[:Kategorî:Zimanên Ewropayê li gorî welat]] → [[:Kategorî:Zimanên Ewropayê li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Zimanên Keltî]] → [[:Kategorî:Zimanên keltî]] *# [[:Kategorî:Zimanên Kolumbiyayê]] → [[:Kategorî:Zimanên Kolombiyayê]] *# [[:Kategorî:Zimanên Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Zimanên Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Zimanên Slavî]] → [[:Kategorî:Zimanên slavî]] *# [[:Kategorî:Zimanên Walesê]] → [[:Kategorî:Zimanên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Zimanên galloîtalî]] → [[:Kategorî:Zimanên galoîtalî]] *# [[:Kategorî:Zimanên karlûkî]] → [[:Kategorî:Zimanên qarlûqî]] *# [[:Kategorî:Zimanên laponî]] → [[:Kategorî:Zimanên sámî]] *# [[:Kategorî:Zoolocî]] → [[:Kategorî:Zoolojî]] *# [[:Kategorî:Zoologî]] → [[:Kategorî:Zoolojî]] *# [[:Kategorî:Çalakvan li gorî mijar û neteweyan]] → [[:Kategorî:Çalakvan li gorî pirsgirêk û neteweyan]] *# [[:Kategorî:Çanda Kolumbiyayê]] → [[:Kategorî:Çanda Kolombiyayê]] *# [[:Kategorî:Çanda Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Çanda Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Çanda Meksîkî]] → [[:Kategorî:Çanda Meksîkê]] *# [[:Kategorî:Çanda Portugalê]] → [[:Kategorî:Çanda Portûgalê]] *# [[:Kategorî:Çanda Walesê]] → [[:Kategorî:Çanda Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Çanda almanî]] → [[:Kategorî:Çanda Almanyayê]] *# [[:Kategorî:Çanda farsî]] → [[:Kategorî:Çanda farisî]] *# [[:Kategorî:Çanda hindî]] → [[:Kategorî:Çanda Hindistanê]] *# [[:Kategorî:Çanda japonî]] → [[:Kategorî:Çanda Japonê]] *# [[:Kategorî:Çanda li gorî serdeman]] → [[:Kategorî:Çand li gorî serdeman]] *# [[:Kategorî:Çanda rojhilata navîn]] → [[:Kategorî:Hunera rojhilata navîn]] *# [[:Kategorî:Çanda Înternetê]] → [[:Kategorî:Çanda înternetê]] *# [[:Kategorî:Çanda Îtalyayê li gorî herêman]] → [[:Kategorî:Çanda îtalî li gorî herêman]] *# [[:Kategorî:Çax]] → [[:Kategorî:Serdemên dîrokê]] *# [[:Kategorî:Çaxa Antîk]] → [[:Kategorî:Serdema kevnare]] *# [[:Kategorî:Çaxa Nû]] → [[:Kategorî:Serdema Nû]] *# [[:Kategorî:Çek (gel) li gorî pîşeyan]] → [[:Kategorî:Çekyayî li gorî pîşeyan]] *# [[:Kategorî:Çek (gel)]] → [[:Kategorî:Çekyayî]] *# [[:Kategorî:Çemên Awistriyayê]] → [[:Kategorî:Çemên Awistiryayê]] *# [[:Kategorî:Çemên Ewropayê yên navnetewî]] → [[:Kategorî:Çemên Ewropayê yên navneteweyî]] *# [[:Kategorî:Çemên Macaristanê]] → [[:Kategorî:Çemên Mecaristanê]] *# [[:Kategorî:Çemên Sudanê]] → [[:Kategorî:Çemên Sûdanê]] *# [[:Kategorî:Çermnasî]] → [[:Kategorî:Dermatolojî]] *# [[:Kategorî:Çiyayên DYA'yê]] → [[:Kategorî:Çiyayên DYAyê]] *# [[:Kategorî:Çêkerên hind]] → [[:Kategorî:Çêkerên hindistanî]] *# [[:Kategorî:Çêlikan]] → [[:Kategorî:Komîşîr]] *# [[:Kategorî:Çînên civakî li împeratoriya Romayê]] → [[:Kategorî:Çînên civakî li împeratoriya Romê]] *# [[:Kategorî:Êzîdîtî]] → [[:Kategorî:Êzdîtî]] *# [[:Kategorî:Êşkence]] → [[:Kategorî:Îşkence]] *# [[:Kategorî:Îcatker]] → [[:Kategorî:Dahêner]] *# [[:Kategorî:Împeratoriya Romê ya Pîroz]] → [[:Kategorî:Împeratoriya Romayê ya Pîroz]] *# [[:Kategorî:Împeratoriya Selçûqiyan]] → [[:Kategorî:Împeratoriya Selcûqiyan]] *# [[:Kategorî:Îngilistan]] → [[:Kategorî:Înglistan]] *# [[:Kategorî:Îrlandî]] → [[:Kategorî:Îrlendî]] *# [[:Kategorî:Îslam li gorî neteweyan]] → [[:Kategorî:Îslam li gorî welatan]] *# [[:Kategorî:Îsraîl]] → [[:Kategorî:Îsraêl]] *# [[:Kategorî:Ûrûgûay]] → [[:Kategorî:Ûrûguay]] *# [[:Kategorî:Şablon (Brazîl)]] → [[:Kategorî:Şablon (Brezîl)]] *# [[:Kategorî:Şablon (Kosovo)]] → [[:Kategorî:Şablon (Kosova)]] *# [[:Kategorî:Şablon (bi zimanê)]] → [[:Kategorî:Şablon (sîmbol zimanê)]] *# [[:Kategorî:Şablon (bi-x)]] → [[:Kategorî:Şablon (bi-zimanê)]] *# [[:Kategorî:Şablon (tipên erebî)]] → [[:Kategorî:Şablon (tîpguhêziya erebî)]] *# [[:Kategorî:Şablon (tipên kîrîlî)]] → [[:Kategorî:Şablon (tîpguhêziya kîrîlî)]] *# [[:Kategorî:Şablon (tipên latînî)]] → [[:Kategorî:Şablon (tîpguhêziya latînî)]] *# [[:Kategorî:Şablonên erdnîgarî]] → [[:Kategorî:Şablonên erdnîgariyê]] *# [[:Kategorî:Şablonên fîzyolojiyê]] → [[:Kategorî:Şablonên fizyolojiyê]] *# [[:Kategorî:Şablonên heşyarde]] → [[:Kategorî:Şablonên hişyarde]] *# [[:Kategorî:Şablonên hişyarde ji bo kategoriyan]] → [[:Kategorî:Şablonên ji bo kategoriyan]] *# [[:Kategorî:Şablonên hişyarde yên bi parametreyên kêm]] → [[:Kategorî:Şablonên hişyarde ji bo gotaran bi parametreyên kêm]] *# [[:Kategorî:Şablonên ji bo valahiya nav ya kategoriyê]] → [[:Kategorî:Şablonên ji bo kategoriyan]] *# [[:Kategorî:Şablonên şitilên jînenigariyê]] → [[:Kategorî:Şablonên şitilên jînenîgariyê]] *# [[:Kategorî:Şahên efsanewî]] → [[:Kategorî:Keyên efsanewî]] *# [[:Kategorî:Şahên seleukîd]] → [[:Kategorî:Şahên seleukî]] *# [[:Kategorî:Şanezanist]] → [[:Kategorî:Biyolojiya xaneyî]] *# [[:Kategorî:Şaredariyên Hessen]] → [[:Kategorî:Şaredariyên Hessenê]] *# [[:Kategorî:Şaredariyên bajarê metropolîtan a Palermoyê]] → [[:Kategorî:Şaredariyên bajarê metropolîtan ê Palermoyê]] *# [[:Kategorî:Şaredariyên bajarê metropolîtan a Torînoyê]] → [[:Kategorî:Şaredariyên bajarê metropolîtan ê Torînoyê]] *# [[:Kategorî:Şaredariyên metropola Napoliyê]] → [[:Kategorî:Şaredariyên bajarê metropolîtan ê Napoliyê]] *# [[:Kategorî:Şaristana Şot]] → [[:Kategorî:Şot (navçe)]] *# [[:Kategorî:Şaristana Şotê]] → [[:Kategorî:Şot (navçe)]] *# [[:Kategorî:Şaristanên Azerbaycana Rojavayê]] → [[:Kategorî:Navçeyên Azerbaycana Rojavayê]] *# [[:Kategorî:Şaristanên Hemedanê]] → [[:Kategorî:Navçeyên Hemedanê]] *# [[:Kategorî:Şaristanên Kirmanşanê]] → [[:Kategorî:Navçeyên Kirmanşanê]] *# [[:Kategorî:Şaristanên Kurdistanê (parêzgeh)]] → [[:Kategorî:Navçeyên Kurdistanê (parêzgeh)]] *# [[:Kategorî:Şaristanên Îranê]] → [[:Kategorî:Navçeyên Îranê]] *# [[:Kategorî:Şaşiyên agahîdankan]] → [[:Kategorî:Xeletiyên agahîdankan]] *# [[:Kategorî:Şerê Rûs-Ûkraynayê]] → [[:Kategorî:Şerê Rûsyayê li ser Ûkraynayê]] *# [[:Kategorî:Şerên Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Şerên Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Kroatyayê]] → [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Xirwatistanê]] *# [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Sudanê]] → [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Sûdanê]] *# [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Walesê]] → [[:Kategorî:Şiklên erdê yên Wêlsê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Kurdistan'ê]] → [[:Kategorî:Şitilên Kurdistanê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Nivîsbariyê]] → [[:Kategorî:Şitilên nivîsbariyê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Nivîsbarîyê]] → [[:Kategorî:Şitilên nivîsbariyê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Riha'yê]] → [[:Kategorî:Şitilên Rihayê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Teknolojiyê]] → [[:Kategorî:Şitilên teknolojiyê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Teknolojîyê]] → [[:Kategorî:Şitilên teknolojiyê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Televîzyonê]] → [[:Kategorî:Şitilên televîzyonê]] *# [[:Kategorî:Şitilên Wikimedia'yê]] → [[:Kategorî:Şitilên Wikimediayê]] *# [[:Kategorî:Şitilên astronoman]] → [[:Kategorî:Şitilên stêrnasan]] *# [[:Kategorî:Şitilên bi şaşî û kêmasî]] → [[:Kategorî:Şablonên şitilan ên bi şaşî û kêmasî]] *# [[:Kategorî:Şitilên dînî]] → [[:Kategorî:Şitilên dîn]] *# [[:Kategorî:Şitilên fîlmên dramayê 2010an]] → [[:Kategorî:Şitilên fîlmên dramayê yên 2010î]] *# [[:Kategorî:Şoreşa Pîşesaziyê]] → [[:Kategorî:Şoreşa pîşesaziyê]] *# [[:Kategorî:Şotê (navçe)]] → [[:Kategorî:Şot (navçe)]] *# [[:Kategorî:Şîlî]] → [[:Kategorî:Şîle]] == 2025-07-10T08:20:40Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 12 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: == 2025-07-09T08:20:35Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 12 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: == 2025-07-08T08:20:45Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 12 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: == 2025-07-07T08:20:33Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 11 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: == 2025-07-06T08:20:42Z == * [[:Kategorî:Redirects connected to a Wikidata item]]: 11 hat(in) dîtin, 0 hat(in) barkirin * Beralîkirinên nû ji rapora dawî ve: '''[//ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Bikarh%C3%AAner%3ABalyozbot%2Fkontrol%2Fberal%C3%AEkirin%C3%AAn_kategoriyan&oldid=1944705 Qeydên kevn]''' 637g1x3b36g93gctseu6xmfq6hr47y3 0 256487 1945015 1766302 2025-07-11T07:20:08Z MikaelF 935 /* Ferhengên wî yên tirkî-swêdî-tirkî */ 1945015 wikitext text/x-wiki {{Sêwî|tarîx=gulan 2024}} '''Musa Güner''' (jdb. [[1943]] li [[Dilav]], [[Cîmîn|Cimnî]], [[Erzîngan]]), endezyar{{Ferhengok|[[muhendîs]]}} û [[ferhengdaner]]ekî [[swêdî]]-[[zaza]] ([[kurdê zaza]]) ye. Di sala 1959an de Güner di 17 saliya xwe de koçî welatê [[Swêd]]ê dike. Dibêje, ku dema hat Swêdê bi têne [[zazakî]] xeber dida, lê li wê derê êdî-êdî hînî hem swêdî, him [[tirkî]] û hem jî [[inglîzî]] dibû. Wî li [[Zanîngeha Lundê]] beşa [[endezyarî|endezyariyê]] kuta kir<ref name="Nergis2017">{{Jêder-malper |url=https://abcgazetesi.com/yazarlar/ali-haydar-nergis/icimizden-biri-musa-guner-208057 |sernav=İçimizden biri: Musa Güner - Ali Haydar Nergis |malper=ABC Haber |tarîx=2017-09-25 |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=tr |paşnav=Nergis |pêşnav=Ali Haydar}}</ref> û dû re dest bi karê xwe yê ferhengdaneriyê jî dikir. Di 1985an de ferhenga wî ya pêşîn a swêdî-tirkî/tirkî-swêdî ji nav çapan ve hate der.<ref>{{Jêder-malper |url=https://biblioteket.stockholm.se/sok/author/http%3A%2F%2Fbiblioteket.stockholm.se%2Fsok%2Fauthor%2FMusa+G%C3%BCner |sernav=Musa Güner - Sök |malper=biblioteket.stockholm.se |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=sv}}</ref> Güner li Swêdê dijî, zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref name="Nergis2017"/> == Ferhengên wî yên tirkî-swêdî-tirkî == * Svensk-turkisk ordbok, 1976. * Turkisk-svensk ordbok, 1981. * Svensk-turkisk ordbok, 1985 * Turkisk-svensk ordbok, 1985. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1992, Malmö. * Turkisk grammatik, 1997 * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1998. * Turkisk-svensk, svensk-turkisk ordbok, 2003. * Svenskt-turkiskt lexikon, 2004. * Turkisk-svenskt lexikon, 2009. * Turkisk-svensk/Svensk-turkisk ordbok, 2011. * Svensk-turkisk/Turkisk-svensk fickordbok, 2014. * Svensk-turkisk parlör, 2015. * Zazafolkets ursprung baserat på DNA, 2021. * DNA'ya Dayalı Zazaların Kïkeni, 2021. * Zaza people's origin based on DNA: The history of the unknown Zaza people, 2021 * Die Ursprünge des Zaza-Volkes basierend auf DNA, 2022. * History of Alevism, 2024. * Efsanelerde Alevi İnancı Alevilik Tarihi, 2025 == Ferhengok == {{Ferhengok-bin}} == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Ferhengdaner]] [[Kategorî:Zaza]] bb2el1vpnfv1b7m6u7vyibqlhbc4x4z 1945016 1945015 2025-07-11T07:20:50Z MikaelF 935 /* Ferhengên wî yên tirkî-swêdî-tirkî */ 1945016 wikitext text/x-wiki {{Sêwî|tarîx=gulan 2024}} '''Musa Güner''' (jdb. [[1943]] li [[Dilav]], [[Cîmîn|Cimnî]], [[Erzîngan]]), endezyar{{Ferhengok|[[muhendîs]]}} û [[ferhengdaner]]ekî [[swêdî]]-[[zaza]] ([[kurdê zaza]]) ye. Di sala 1959an de Güner di 17 saliya xwe de koçî welatê [[Swêd]]ê dike. Dibêje, ku dema hat Swêdê bi têne [[zazakî]] xeber dida, lê li wê derê êdî-êdî hînî hem swêdî, him [[tirkî]] û hem jî [[inglîzî]] dibû. Wî li [[Zanîngeha Lundê]] beşa [[endezyarî|endezyariyê]] kuta kir<ref name="Nergis2017">{{Jêder-malper |url=https://abcgazetesi.com/yazarlar/ali-haydar-nergis/icimizden-biri-musa-guner-208057 |sernav=İçimizden biri: Musa Güner - Ali Haydar Nergis |malper=ABC Haber |tarîx=2017-09-25 |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=tr |paşnav=Nergis |pêşnav=Ali Haydar}}</ref> û dû re dest bi karê xwe yê ferhengdaneriyê jî dikir. Di 1985an de ferhenga wî ya pêşîn a swêdî-tirkî/tirkî-swêdî ji nav çapan ve hate der.<ref>{{Jêder-malper |url=https://biblioteket.stockholm.se/sok/author/http%3A%2F%2Fbiblioteket.stockholm.se%2Fsok%2Fauthor%2FMusa+G%C3%BCner |sernav=Musa Güner - Sök |malper=biblioteket.stockholm.se |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=sv}}</ref> Güner li Swêdê dijî, zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref name="Nergis2017"/> == Ferhengên wî yên tirkî-swêdî-tirkî == * Svensk-turkisk ordbok, 1976. * Turkisk-svensk ordbok, 1981. * Svensk-turkisk ordbok, 1985. * Turkisk-svensk ordbok, 1985. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1992, Malmö. * Turkisk grammatik, 1997. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1998. * Turkisk-svensk, svensk-turkisk ordbok, 2003. * Svenskt-turkiskt lexikon, 2004. * Turkisk-svenskt lexikon, 2009. * Turkisk-svensk/Svensk-turkisk ordbok, 2011. * Svensk-turkisk/Turkisk-svensk fickordbok, 2014. * Svensk-turkisk parlör, 2015. * Zazafolkets ursprung baserat på DNA, 2021. * DNA'ya Dayalı Zazaların Kïkeni, 2021. * Zaza people's origin based on DNA: The history of the unknown Zaza people, 2021. * Die Ursprünge des Zaza-Volkes basierend auf DNA, 2022. * History of Alevism, 2024. * Efsanelerde Alevi İnancı Alevilik Tarihi, 2025. == Ferhengok == {{Ferhengok-bin}} == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Ferhengdaner]] [[Kategorî:Zaza]] c51pd5979mh9w4lfy5vj2zprmdu7byz 1945017 1945016 2025-07-11T07:21:28Z MikaelF 935 /* Ferhengên wî yên tirkî-swêdî-tirkî */ 1945017 wikitext text/x-wiki {{Sêwî|tarîx=gulan 2024}} '''Musa Güner''' (jdb. [[1943]] li [[Dilav]], [[Cîmîn|Cimnî]], [[Erzîngan]]), endezyar{{Ferhengok|[[muhendîs]]}} û [[ferhengdaner]]ekî [[swêdî]]-[[zaza]] ([[kurdê zaza]]) ye. Di sala 1959an de Güner di 17 saliya xwe de koçî welatê [[Swêd]]ê dike. Dibêje, ku dema hat Swêdê bi têne [[zazakî]] xeber dida, lê li wê derê êdî-êdî hînî hem swêdî, him [[tirkî]] û hem jî [[inglîzî]] dibû. Wî li [[Zanîngeha Lundê]] beşa [[endezyarî|endezyariyê]] kuta kir<ref name="Nergis2017">{{Jêder-malper |url=https://abcgazetesi.com/yazarlar/ali-haydar-nergis/icimizden-biri-musa-guner-208057 |sernav=İçimizden biri: Musa Güner - Ali Haydar Nergis |malper=ABC Haber |tarîx=2017-09-25 |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=tr |paşnav=Nergis |pêşnav=Ali Haydar}}</ref> û dû re dest bi karê xwe yê ferhengdaneriyê jî dikir. Di 1985an de ferhenga wî ya pêşîn a swêdî-tirkî/tirkî-swêdî ji nav çapan ve hate der.<ref>{{Jêder-malper |url=https://biblioteket.stockholm.se/sok/author/http%3A%2F%2Fbiblioteket.stockholm.se%2Fsok%2Fauthor%2FMusa+G%C3%BCner |sernav=Musa Güner - Sök |malper=biblioteket.stockholm.se |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=sv}}</ref> Güner li Swêdê dijî, zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref name="Nergis2017"/> == Berhem == * Svensk-turkisk ordbok, 1976. * Turkisk-svensk ordbok, 1981. * Svensk-turkisk ordbok, 1985. * Turkisk-svensk ordbok, 1985. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1992, Malmö. * Turkisk grammatik, 1997. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1998. * Turkisk-svensk, svensk-turkisk ordbok, 2003. * Svenskt-turkiskt lexikon, 2004. * Turkisk-svenskt lexikon, 2009. * Turkisk-svensk/Svensk-turkisk ordbok, 2011. * Svensk-turkisk/Turkisk-svensk fickordbok, 2014. * Svensk-turkisk parlör, 2015. * Zazafolkets ursprung baserat på DNA, 2021. * DNA'ya Dayalı Zazaların Kïkeni, 2021. * Zaza people's origin based on DNA: The history of the unknown Zaza people, 2021. * Die Ursprünge des Zaza-Volkes basierend auf DNA, 2022. * History of Alevism, 2024. * Efsanelerde Alevi İnancı Alevilik Tarihi, 2025. == Ferhengok == {{Ferhengok-bin}} == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Ferhengdaner]] [[Kategorî:Zaza]] 8j8i7j5xd6fdrosyk5mo0wooz9k9gy4 1945018 1945017 2025-07-11T07:22:38Z MikaelF 935 1945018 wikitext text/x-wiki {{Sêwî|tarîx=gulan 2024}} '''Musa Güner''' (jdb. [[1943]] li [[Dilav]], [[Cîmîn|Cimnî]], [[Erzîngan]]), endezyar{{Ferhengok|[[muhendîs]]}}, nivîskar û [[ferhengdaner]]ekî [[swêdî]]-[[zaza]] ([[kurdê zaza]]) ye. Di sala 1959an de Güner di 17 saliya xwe de koçî welatê [[Swêd]]ê dike. Dibêje, ku dema hat Swêdê bi têne [[zazakî]] xeber dida, lê li wê derê êdî-êdî hînî hem swêdî, him [[tirkî]] û hem jî [[inglîzî]] dibû. Wî li [[Zanîngeha Lundê]] beşa [[endezyarî|endezyariyê]] kuta kir<ref name="Nergis2017">{{Jêder-malper |url=https://abcgazetesi.com/yazarlar/ali-haydar-nergis/icimizden-biri-musa-guner-208057 |sernav=İçimizden biri: Musa Güner - Ali Haydar Nergis |malper=ABC Haber |tarîx=2017-09-25 |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=tr |paşnav=Nergis |pêşnav=Ali Haydar}}</ref> û dû re dest bi karê xwe yê ferhengdaneriyê jî dikir. Di 1985an de ferhenga wî ya pêşîn a swêdî-tirkî/tirkî-swêdî ji nav çapan ve hate der.<ref>{{Jêder-malper |url=https://biblioteket.stockholm.se/sok/author/http%3A%2F%2Fbiblioteket.stockholm.se%2Fsok%2Fauthor%2FMusa+G%C3%BCner |sernav=Musa Güner - Sök |malper=biblioteket.stockholm.se |roja-gihiştinê=2024-05-23 |ziman=sv}}</ref> Güner li Swêdê dijî, zewicî ye û du zarokên wî hene.<ref name="Nergis2017"/> == Berhem == * Svensk-turkisk ordbok, 1976. * Turkisk-svensk ordbok, 1981. * Svensk-turkisk ordbok, 1985. * Turkisk-svensk ordbok, 1985. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1992, Malmö. * Turkisk grammatik, 1997. * Svensk-turkisk, turkisk-svensk handordbok, 1998. * Turkisk-svensk, svensk-turkisk ordbok, 2003. * Svenskt-turkiskt lexikon, 2004. * Turkisk-svenskt lexikon, 2009. * Turkisk-svensk/Svensk-turkisk ordbok, 2011. * Svensk-turkisk/Turkisk-svensk fickordbok, 2014. * Svensk-turkisk parlör, 2015. * Zazafolkets ursprung baserat på DNA, 2021. * DNA'ya Dayalı Zazaların Kïkeni, 2021. * Zaza people's origin based on DNA: The history of the unknown Zaza people, 2021. * Die Ursprünge des Zaza-Volkes basierend auf DNA, 2022. * History of Alevism, 2024. * Efsanelerde Alevi İnancı Alevilik Tarihi, 2025. == Ferhengok == {{Ferhengok-bin}} == Çavkanî == {{Çavkanî}} {{Kontrola otorîteyê}} {{Şitil}} [[Kategorî:Ferhengdaner]] [[Kategorî:Zaza]] r12zajw98zg9hkj5mp37muz0upwyu5m 3 309434 1945031 2025-07-11T08:18:29Z Penaber49 39672 /* Tu bi xêr hatî Wîkîpediyaya kurdî! */ beşeke nû 1945031 wikitext text/x-wiki {{Xêrhatin}} [[Bikarhêner:Penaber49|Penaber49]] ([[Gotûbêja bikarhêner:Penaber49|gotûbêj]]) 08:18, 11 tîrmeh 2025 (UTC) nm6gosnto66d7f2dfgobjk1lcqibzgy 0 309435 1945048 2025-07-11T11:34:27Z 71.35.4.111 Rûpel bi "[[Wêne:Keith David 3rd Annual ICON MANN POWER 50 event - Feb 2015 (cropped).jpg|thumb|Keith David (2015)]] '''Keith David Williams''' (z. [[4'ê hezîranê]] [[1956]]'an li [[Harlem]], [[New York]], [[DYA]]) [[aktor]]ekî amerîkan bû. [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Jidayîkbûn 1956]]" hat çêkirin 1945048 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Keith David 3rd Annual ICON MANN POWER 50 event - Feb 2015 (cropped).jpg|thumb|Keith David (2015)]] '''Keith David Williams''' (z. [[4'ê hezîranê]] [[1956]]'an li [[Harlem]], [[New York]], [[DYA]]) [[aktor]]ekî amerîkan bû. [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Jidayîkbûn 1956]] 7gupzemgmpdqp0lhnuagx1s8g4lrsgo 1945049 1945048 2025-07-11T11:35:19Z 71.35.4.111 1945049 wikitext text/x-wiki [[Wêne:Keith David 3rd Annual ICON MANN POWER 50 event - Feb 2015 (cropped).jpg|thumb|Keith David (2015)]] '''Keith David Williams''' (z. [[4ê hezîranê]] [[1956]]'an li [[Harlem]], [[New York]], [[DYA]]) [[aktor]]ekî amerîkan bû. [[Kategorî:Aktor]] [[Kategorî:Jidayîkbûn 1956]] t5b2a2bo45r9mzplnrq40jvwu6jz6kb