Википедия lezwiki https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8C%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BD_%D1%87%D1%87%D0%B8%D0%BD MediaWiki 1.45.0-wmf.7 first-letter Медиа Служебная Веревирд авун Уртах Уртахдин веревирд авун Википедия Википедия веревирд авун Файл Файл веревирд авун MediaWiki MediaWiki веревирд авун Шаблон Шаблон веревирд авун Справка Обсуждение справки Категория Категория веревирд авун TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Tədbir Tədbir müzakirəsi 0 338 97163 93093 2025-07-02T08:22:59Z 37.61.120.9 97163 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Экономика== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Культура ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драмадин театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Спорт== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Литература== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] oia7nsec79toq8gtiod2aiq8y15cvl0 97164 97163 2025-07-02T08:23:37Z 37.61.120.9 97164 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Культура ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драмадин театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Спорт== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Литература== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] pvtv4tuhvjwgvfjo2o6xlb4sx2ak2xy 97165 97164 2025-07-02T08:24:07Z 37.61.120.9 97165 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драмадин театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Спорт== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Литература== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] soxy68kx8f76e1ry6me6v4qa6mmr247 97166 97165 2025-07-02T08:24:33Z 37.61.120.9 97166 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Спорт== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Литература== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] knbstwfwuafzj868p2tpsws8erze195 97167 97166 2025-07-02T08:24:53Z 37.61.120.9 97167 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Литература== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] amo8dxzpqx27wa66sby361u0ahyhxu6 97168 97167 2025-07-02T08:25:10Z 37.61.120.9 97168 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 9apvuw1ynayjz3gh2hnlxhikqo5ud9g 97169 97168 2025-07-02T08:27:03Z 37.61.120.9 97169 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==ТӀвар-ван авай ксар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] n8g3xgoojsw6m581u7zkaztx5sryj7x 97170 97169 2025-07-02T08:27:52Z 37.61.120.9 97170 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагогикадин Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва литературадин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 43lv7iffguu4apweesem24yhorzyqwi 97171 97170 2025-07-02T08:29:40Z 37.61.114.73 97171 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагожи Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва адабийятдин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] o6i47fjkqh9qjw9mdgpi171g4farnle 97172 97171 2025-07-02T08:35:16Z 37.61.114.73 97172 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== Кцlар урус чарвилин девирда Къуба къезадин незнида хьанвай чкарикай садя. КцӀариз 1930-лагьа йисда Азербайжан Совет Сосиалист Республикадин гьукуматдин патала район ва шегьер статус ганвай.1963-65 йисара КцIарин незнида Худат шегьерни хьанад ахпа 1965-лагьа йисдиз ам легъвна Хачмаз район мад берпана. ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагожи Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва адабийятдин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 9y406l5uzdzz3r7plqe12fnh9ci3ws8 97173 97172 2025-07-02T08:37:10Z 37.61.120.9 97173 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== Кцlар урус чарвилин девирда Къуба къезадин незнида хьанвай чкарикай садя. КцӀариз 1930-лагьа йисда Азербайжан Совет Сосиалист Республикадин гьукуматдин патала район ва шегьер статус ганвай.1963-65 йисара КцIарин незнида Худат шегьерни хьанад ахпа 1965-лагьа йисдиз ам легъвна Хачмаз район мад берпа авуна ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагожи Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва адабийятдин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 2rqkfh7jjcnehf7lfnfqvtt4qk69y0w 97174 97173 2025-07-02T08:38:49Z 37.61.120.9 97174 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урус Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== Кцlар урус чарвилин девирда Къуба къезадин незнида хьанвай чкарикай садя. КцӀариз 1930-лагьа йисда Азербайжан Совет Сосиалист Республикадин гьукуматдин патала район ва шегьер статус ганвай.1963-65 йисара КцIарин незнида Худат шегьерни хьанад ахпа 1965-лагьа йисдиз ам легъвна Хачмаз район мад берпа авуна ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагожи Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва адабийятдин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 9bdnrpaxz1ev83r5mhrryal2x8xynez 97204 97174 2025-07-02T09:03:41Z Svartava 9745 Откат правок [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:37.61.114.73|37.61.114.73]] 97172 wikitext text/x-wiki {{ЯШЧ2+ |тӀвар=КцӀар |статус= Шегьер |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = Qusar.png |пайдах = |гербдин гьал = 100px |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = |пайдахдин гьяркьуьвал = |lat_dir = |lat_deg=41 |lat_min=25 |lat_sec=19 |lon_dir = |lon_deg=48 |lon_min=25 |lon_sec=17 |CoordAddon = |CoordScale = |гьукуматдин картадин алцум =300 |региондин картадин алцум =300 |райондин картадин алцум =300 |региондин жуьре = |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Муниципал район |район = КцӀар район‎ |жемятдин жуьре = |жемят = |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = |кьилин жуьре = |кьил = |бине эцигай тарих = |виликан тӀварар = |статус йисалай = [[1938 йис]]уз шегьердин статус къачунва |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |майдан = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 17 500 |сиягьдиз къачур йис = 2013 |къалинвал = |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]], [[азербайжанар]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = +4, +5 |DST = |телефондин код = +994 23 |почтунин индекс = AZ 3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Kusary |сайт = |сайтдин чӀал = |add1n = Хуьруьн шикилар |add1 = [http://www.azerbaijanphoto.com/cgi-bin/site/main2.cgi?choice=thelast;l=5;id=22608;s=5149 Azerbaijanphoto] |add2n = Космосдай акунар |add2 = [https://goo.gl/maps/2hJDL Google Map] }} '''КцӀар''' ({{lang-az|Qusar}}) — [[Азербайжан]] республикадин [[КцӀар район]]да авай шегьер. Райондин администрациядин юкь я. ==ТӀварцӀикай== КцӀар тӀварцӀин арадал атуникай чара-чара тарихдарри шумудни са баянар гузва. Виридалайни машгьур версиядив кьурвал, ''КцӀар'' гаф урус чӀалан ''Гусар'', яни кьушунрин жуьредикай сад тир «балкӀандал алай аскер» гафуникай арадал атана. Идан себеб, Урусатдин Империядин чӀавуз КцӀар шегьерда урусрин балкӀанрал алай аскеррин кьушунрин кӀеретӀар авай. Муькуь алимрин фикирдалди, ''КцӀар'' гаф ''«гъуц»'', ''«кьве сур»'' (кьисадив кьурвал, са мус ятӀа ина кьве лезгидин арада къал акъатнай, абуру сада сад яна кьинай, ахпа абур кьведни ина кучуднай), ''«ксар»'' (дегь алпандин тайифадин тӀвар) гафарикай арадал атанвайди мумкин я. ==Жугърафия== Шегьер [[КцӀар район]]дин кьибле пата, [[Къуба район]]дихъ галаз часпара, [[КцӀар вацӀ]]ун кьерел, [[Баку]] шегьердилай 180 км яргъал ала. КцӀарин къвалав [[Фиалка]] тӀвар алай вир гала. ==Тарих== Кцlар урус чарвилин девирда Къуба къезадин незнида хьанвай чкарикай садя. КцӀариз 1930-лагьа йисда Азербайжан Совет Сосиалист Республикадин гьукуматдин патала район ва шегьер статус ганвай.1963-65 йисара КцIарин незнида Худат шегьерни хьанад ахпа 1965-лагьа йисдиз ам легъвна Хачмаз район мад берпана. ==Агьалияр== Йисариз килигна шегьердин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1926 йис|1926]]''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 2 996 | {{гзаф хьун1}} 4 329 | {{гзаф хьун1}} 7 366 | {{гзаф хьун1}} 11 144 | {{гзаф хьун1}} 12 017 | {{гзаф хьун1}} 16 466 | {{гзаф хьун1}} 17 500 |} <div class="center">'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар шегьердин миллетрин состав.'''</div> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center; text-align:center" |- style="background: #fafafa" |-bgcolor="#CBD5C4" | ''' Йис''' | '''1926 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>''' | '''1939 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' | '''1959 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' | '''1970 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' | '''1979 <ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |- |align="left"|'''[[лезгияр]]''' |430 (14,4 %) |{{гзаф хьун1}}2 104 (48,6 %) |{{гзаф хьун1}} 4 804 (65,2 %) |{{гзаф хьун1}}8 257 (74,1 %) |{{гзаф хьун1}}9 610 (80 %) |- |align="left"|'''[[азербайжанар]]''' |628 (21 %) |{{гзаф хьун1}}826 (19,1 %) |{{гзаф хьун1}}956 (13 %) |{{гзаф хьун1}}1 413 (12,7 %) |{{гзаф хьун1}}1 444 (12 %) |- |align="left"|'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |1 634 (54,6 %) |{{тӀимил хьун1}} 1 034 (23,9 %) |{{гзаф хьун1}} 1 050 (14,3 %) |{{тӀимил хьун1}}973 (8,7 %) |{{тӀимил хьун1}}585 (4,9 %) |- |align="left"|'''[[чувудар]]''' |120 (4 %) |{{гзаф хьун1}}241 (5,6 %) |{{тӀимил хьун1}}230 (3,1 %) |{{гзаф хьун1}}313 (2,8 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (1,4 %) |- |align="left"|'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''2 996 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''4 329 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''7 366 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''11 144 (100 %)''' |{{гзаф хьун1}}'''12 017 (100 %)''' |} ==Икътисадийят== Шегьерда консерврин, некӀедин ва асфальт гьазурзавай заводар кардик ква. ==Меденийет ва чирвилер== [[1998 йис]]уз КцӀара Гьукуматдин лезги драм театр ахъайнай. [[2006 йис]]уз шегьерда 6 юкьван чирвилерин мектебар кӀвалахзавай, абурукай сад азербайжан вадни урус мектебар тир. Идалайни гъейри, шегьерда мектебдилай вилик гьазурвилер гудай чирвилерин идара, Азербайжандин Гьукуматдин Педагожи Колледж кардик ква. Колледжда азербайжан чӀалан, ингилис чӀалан ва адабийятдин муаллимар ва гьакӀни сифте кьилин мектебрин муаллимар гьазурзава. ==Улакь== ==Идман== ==Гуьркемлу-Машгьур инсанар== * [[Аскеров Гьилал]] — лезги шаир ва журналист. * [[Ризванов Ризван Забитан хва]] — машгьур лезги шаир, тариххъан ва таржумахъан. * [[Эфендиев Ярмет Яверан хва]] — лезги шаир ва кхьираг. ==Килигуниз лайих тир чкаяр== Шагьдагъ, Лермонтован кlвал музей ==Адабийят== * [http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 М. М. Ихилов «Народы лезгинской группы»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402140550/http://ir.nmu.org.ua/bitstream/handle/123456789/112904/7473ef4328e7ca43214c1d233b92f000.pdf?sequence=1 |date=2015-04-02 }} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/city/history.html КцӀарин сайтунал шегьердин тарихдикай малуматар] {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Азербайжандин шегьерар]] [[Категория:Лезги шегьерар]] 9y406l5uzdzz3r7plqe12fnh9ci3ws8 0 339 97175 95351 2025-07-02T08:40:32Z 37.61.120.9 97175 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == География == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку]]дилай 179 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район]]дихъ галаз са сергьятра ава. Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл]] райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд]]дин къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят]]дик акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния]]дик кутунай. Республикадин составдин къене муниципалитетдин район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрациядин юкь [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрациядин юкь [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center> Муниципалитет'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == ТӀвар-ван авай ксар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] tc2xwmodjxl113hxirmtxuwxkxlygn2 97176 97175 2025-07-02T08:44:56Z 37.61.114.73 97176 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == География == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку]]дилай 179 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район]]дихъ галаз са сергьятра ава. Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл]] райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд|Къуба къеза]] къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят|Хазар вилаят]] акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния|Дербент губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния|Баки губерния]]дик кутунай. Республикадин теркибда къене беледийе район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрасиядин меркез [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрасиядин мереез [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center> Муниципалитет'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == ТӀвар-ван авай ксар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] bmfeykn5weceipjjrzfjeomyya7h8ym 97177 97176 2025-07-02T08:47:06Z 37.61.114.73 97177 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == География == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку]]дилай 179 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район]]дихъ галаз са сергьятра ава. Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл]] райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд|Къуба къеза]] къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят|Хазар вилаят]] акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния|Дербент губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния|Баки губерния]]дик кутунай. Республикадин теркибда къене беледийе район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрасиядин меркез [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрасиядин мереез [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 беледийедин хуьруьнсоветар ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрасиярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center>''' Беледийе'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == ТӀвар-ван авай ксар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] 9dkm4umy8aallkdcpisuetm32xi4ec2 97178 97177 2025-07-02T08:47:30Z 37.61.114.73 97178 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == География == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку]]дилай 179 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район]]дихъ галаз са сергьятра ава. Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл]] райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд|Къуба къеза]] къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят|Хазар вилаят]] акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния|Дербент губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния|Баки губерния]]дик кутунай. Республикадин теркибда къене беледийе район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрасиядин меркез [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрасиядин мереез [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 беледийедин хуьруьнсоветар ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрасиярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center>''' Беледийе'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == Гуьркемлу-Машгьур инсанар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] 4z3yo21fh5fjuv94s86iw0elrn4rjhs 97180 97178 2025-07-02T08:52:27Z 37.61.114.73 97180 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == Жугърафия == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку|Баки]]дилай 180 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район|Къуба районди]] галаз са часпара ава. Райондин часпарин умуми ергъивал 255 км я. Муькуь районри галаз часпарин ергъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл|Хазар гуьлел]] == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд|Къуба къеза]] къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят|Хазар вилаят]] акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния|Дербент губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния|Баки губерния]]дик кутунай. Республикадин теркибда къене беледийе район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрасиядин меркез [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрасиядин мереез [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 беледийедин хуьруьнсоветар ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрасиярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center>''' Беледийе'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == Гуьркемлу-Машгьур инсанар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] nrf8csunt1g8epn0ztjkpz5kt8nxqu0 97196 97180 2025-07-02T08:58:21Z Svartava 9745 Откат правок [[Special:Contributions/37.61.114.73|37.61.114.73]] ([[User talk:37.61.114.73|обсуждение]]) к последней версии [[User:37.61.120.9|37.61.120.9]] 97175 wikitext text/x-wiki {{Администрациядин тек |тӀвар=КцӀар район |статус= Муниципалитетдин район |вичин чӀалал тӀвар = |ЯШЧдин статус = |уьлкве = Азербайжан |герб = |пайдах = |гербдин гьал = |пайдахдин гьал = |гербдин гьяркьуьвал = 150 |пайдахдин гьяркьуьвал = |карта = Qusar District in Azerbaijan 2021.svg |картадин алцум =310px |региондин жуьре = Регион |регион = Къуба-Хъачмаздин экономикадин регион |регион таблицада = |райондин жуьре = Район |район = КцӀар район |жемятдин жуьре = Кьилин шегьер |жемят = [[КцӀар]] |жемят таблицада = |къенепатан паюнар = 70 хуьруьнсоветар акатзава |кьилин жуьре = Райондин кьил |кьил = Шаир Алхасов |бине эцигай тарих = 1938 йис |статус йисалай = |майдан = 1 542 |кьакьанвилин жуьре = |ЯШЧдин кьакьанвал = |климат = |официал чӀал = |агьалияр = {{гзаф хьун1}} 99 000 |сиягьдиз къачур йис = 2020 |къалинвал = 64,2 |агломерация = |миллетар = [[лезгияр]] |динар = [[сунияр|суни]] - [[мусурманар]] |чпи-чпиз гузвай тӀвар = |сятдин чӀул = |DST = |телефондин код = +994 138 |почтунин индекс = AZ3800 |почтайрин индексар = |автомобилдин код = 38 |идентификатордин жуьре = |цифрадин идентификатор = |Commons-ра категория = Qusar Rayon |сайт = http://www.qusar-ih.gov.az |сайтдин чӀал = }} '''КцӀар район''' ({{lang-az|Qusar rayonu / Гусар району}}) — [[Азербайжан республика]]да авай муниципалитетдин район. Агьалидин кьадардиз килигна, дуьньяда виридалайни чӀехи [[лезги]] район я. Администрасиядин меркез— [[КцӀар]] шегьер я. == ТӀвар == Маса чӀаларал чешме авачиз версияр хьайитӀани, «КцӀар» гаф «Ксар» гафуникай, яни «Кас» гафун са гьал я. Кас тӀварни Алпандин сихиларикай (тайфарикай) сад я. == География == Район [[Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ]]инин кефердинни — рагъэкъечӀдай патан хушал, [[Азербайжан]]дин кефердинни — рагъэкъечӀдай пата, республикадин кьилин шегьер тир [[Баку]]дилай 179 км яргъал ала. КцӀар район кефер патай [[Дагъустан]]дин [[Докъузпара район|Докъузпара]] ва [[Мегьарамдхуьруьн район]]рихъ галаз, рагъэкъечӀдай патай [[Хъачмаз район|Хъачмаз]], кьиблединни — рагъакӀидай патай [[Кьвепеле район|Кьвепеле]], кьибле патайни [[Къуба район]]дихъ галаз са сергьятра ава. Райондин сергьятрин умуми яргъивал 255 км я. Муькуь районрихъ галаз сергьятрин яргъивал: * [[Дагъустан]]: [[Докъузпара район]], [[Мегьарамдхуьруьн район]] — 95 км. * [[Кьвепеле район]] — 25 км. * [[Къуба район]] — 70 км. * [[Хъачмаз район]] — 65 км. Райондин чилерин чӀехи пай сувари кьунва, абурун [[Кас сув]] (4243 м), [[Яру сув]] (3925 м) ва [[КичӀен сув]] (4466 м) кукӀвар [[Азербайжан]]динни [[Дагъустан]]дин виридалайни кьакьан чкаяр я. Райондин чилерайтӀуз, асул гьисабдалди суварал алай живеринни муркӀарин цӀурунин нетижада арадал къвезвай, пара кьван сувун вацӀар авахьзава. Абурукай виридалайни чӀехибур [[Кьулан вацӀ]]ни [[КцӀар вацӀ]] я. 20 % тамари кьунвай райондин чилер Азербайжандин туризмдин асул зонадиз элкъуьрнава. Райондин вири санлай майдан — 1542 км² я, им вири Азербайжандин майдандин 1,7 % туькӀуьрзава. ЧӀехивилел гьалтайла, уьлкведин маса районрив гекъигайла КцӀар район 14-й чкадал ала. Райондин рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патахъ авай яргъавал 84 км, кьибле патай кефер патахъ — 35 км я. Райондин гьуьлерихъ галаз сергьятар авач. Виридалайни мукьвал алай [[Каспий гьуьл]] райондилай 15 км яргъал рагъэкъечӀдай патахъ ала. == Тарих == Гилан КцӀар райондин чилер [[Къуба уезд]]дин къене аваз [[1840 йис]]уз [[Каспи вилаят]]дик акатнай. [[1846 йис]]уз и чилер [[Дербентдин губерния]]дик, [[1860 йис]]узни [[Бакудин губерния]]дик кутунай. Республикадин составдин къене муниципалитетдин район хьиз сифте яз [[1930 йис]]уз, администрациядин юкь [[Гьил]] хуьре аваз [[Гьилерин район]] тешкилнай. Гуьгъуьнлай, [[1934 йис]]уз администрациядин юкь [[КцӀар]] шегьердиз тухвана райондин тӀвар КцӀар райондиз дегишарнай. == Агьалияр == Райондин агьалийрин лап чӀехи пай [[лезгияр]] я. [[Бала КцӀар]], [[Вини Лакар]], [[Суважал]], [[Хурай (КцӀар район)|Хурай]], [[Бидиркъеле]]<ref>[http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg IV. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. стр. 133] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223001439/http://irakly.org/plugins/editors/xinha/plugins/ImageManager/demo_images/5Population/133.jpg |date=2016-02-23 }}</ref>, [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъелени]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1293</ref> [[Чилегир]]<ref> V. Статистичесский отдел. Список населённых мест Кавказа. пункт. 1288</ref> хуьрера тӀимил пай лезгийрихъ галаз акахьна азербайжанари уьмуьр ийизва. Абур лезги чӀаланни азербайжан чӀалан акахьунал рахазва. Йисариз килигна райондин агьалийрин кьадар: {|class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:700px;height:70px;text-align:center;font-size:12px;cellspacing=0" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Йис''' | '''[[1939 йис|1939]]''' | '''[[1959 йис|1959]]''' | '''[[1970 йис|1970]]''' | '''[[1979 йис|1979]]''' | '''[[1999 йис|1999]]''' | '''[[2009 йис|2009]]''' | '''[[2011 йис|2011]]''' | '''[[2013 йис|2013]]''' | '''[[2020 йис|2020]]''' |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''Агьалияр''' | 53 968 | {{тӀимил хьун1}} 43 377 | {{гзаф хьун1}} 62 894 | {{гзаф хьун1}} 67 463 | {{гзаф хьун1}} 80 816 | {{гзаф хьун1}} 87 857 | {{гзаф хьун1}} 90 438<ref name="КцӀар район">[http://www.stat.gov.az/source/regions/az/007_4.xls Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi:Qusar rayonu]</ref> | {{гзаф хьун1}} 92 600<ref name="КцӀар район" /> | {{гзаф хьун1}} 99 000 |} <center>'''Урусатдин, СССР-дин ва Азербайжандин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматриз килигна КцӀар райондин миллетрин состав.'''</center> {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; width:900px; height:20px; background: #fafafa; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; float: center;" |- style="background: #fafafa" |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Йис''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1939<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary39.html Кусарский район (1939 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1959<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary59.html Кусарский район (1959 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1970<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary70.html Кусарский район (1970 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1979<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kusary79.html Кусарский район (1979 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>1999<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnazerbaijan.html Кусарский район (1999 г.)]</ref>''' |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center>2009<ref name="КцӀар район" />''' |- |'''[[лезгияр]]''' |47 415 (87,9 %) |{{тӀимил хьун1}} 37 585 (86,6 %) |{{гзаф хьун1}}55 164 (87,7 %) |{{гзаф хьун1}}59 325 (87,9 %) |{{гзаф хьун1}}73 278 (90,7 %) |{{гзаф хьун1}}79 629 (90,63 %) |- |'''[[азербайжанар]]''' |3 892 (7,2 %) |{{тӀимил хьун1}}3 627 (8,4 %) |{{гзаф хьун1}}5 776 (9,2 %) |{{гзаф хьун1}}6 654 (9,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 162 (8,9 %) |{{гзаф хьун1}}7 956 (9,06 %) |- |'''[[урусар]]'''/ '''[[украинар]]''' |2 117 (3,9 %) |{{тӀимил хьун1}}1 449 (3,3 %) |{{тӀимил хьун1}}1 205 (1,9 %) |{{тӀимил хьун1}}730 (1,1 %) |{{тӀимил хьун1}}189 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}}87 (0,10 %) |- |'''[[туьрквер]]''' |— |— |— |— |82 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 102 (0,12 %) |- |'''[[чувудар]]''' |279 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}241 (0,6 %) |{{гзаф хьун1}}314 (0,5 %) |{{тӀимил хьун1}}173 (0,3 %) |{{тӀимил хьун1}}32 (0,1 %) |— |- |'''[[татар]]'''/ '''[[суван чувудар|чувудар]]''' |— |5 (0,1 %) |— |{{гзаф хьун1}}8 (0,1 %) |— |— |- |'''[[эрменияр]]''' |54 |{{тӀимил хьун1}} 37 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 85 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 115 (0,2 %) |{{тӀимил хьун1}} 3 (0,1 %) |— |- |'''[[аварар]]''' | 2 |{{гзаф хьун1}}5 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}}18 (0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 16 (0,1 %) |— |— |- |'''[[гуржияр]]''' | 12 |{{тӀимил хьун1}} 11(0,1 %) |{{тӀимил хьун1}} 7 (0,1 %) |{{гзаф хьун1}} 13 (0,1 %) |— |— |- |'''[[удияр]]''' | — |— |— |4 (0,1 %) |— |— |- |'''[[цӀахурар]]''' | — | 1 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 18 (0,1 %) | — |- |'''[[татарар]]''' | — | — | 36 (0,1 %) | 19 (0,1 %) | 10 (0,1 %) | 8 (0,1 %) |- |'''[[курдар]]''' | 2 (0,1 %) | 2 (0,1 %) | 26 (0,1 %) | — | — | — |- |масабур | 7 (0,1 %) | — | — | — | — |{{гзаф хьун1}} 37 (0,1 %) |- |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''вири''' |{{гзаф хьун1}}'''53 968''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''43 377''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''62 894''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''67 463''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''80 816''' (100 %) |{{гзаф хьун1}}'''87 857''' (100 %) |} == Къенепатан паюнар == Райондик 29 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) ва 92 хуьр акатзава<ref>[http://www.dyli.az/docs/law/Belediyye3.pdf Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında]{{Deadlink|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. КцӀар райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, ('''яцӀу''' шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); {| class="wikitable" style="padding:0;background:#fafafa;border:1px solid #bbb;width:500px;height:70px;text-align:Ieft;font-size:12px;cellspacing=0" |'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" |'''<center> Муниципалитет'''||'''style="background: bgcolor="#CBD5C4" | '''<center> Хуьрер''' |- |«[[КцӀарин муниципалитет|КцӀарин]]» муниципалитет | [[КцӀар]] шегьер, [[Къаяхуьр]] |- | «[[Агъа Лакарин хуьруьнсовет|Агъа Лакарин]]» хуьруьнсовет | '''[[Агъа Лакар (КцӀар район)|Агъа Лакар]]''' |- | «[[Аваран хуьруьнсовет|Аваран]]» хуьруьнсовет |'''[[Аваран]]''', [[Хуьрел (КцӀар район)|Хуьрел]] |- | «[[Бала КцӀарин хуьруьнсовет|Бала КцӀарин]]» хуьруьнсовет |'''[[Бала КцӀар]]''', [[Бидиркъеле]], [[Гьесенкъеле (КцӀар район)|Гьесенкъеле]] <br> [[ЦӀуру Худатдин Къазмаяр]] |- | «[[Вини Калунхуьруьнсовет]]» |'''[[Вини Калунхуьр]]''', [[Вини Тигьиржал]], [[ЦӀехуьл (КцӀар район)|ЦӀехуьл]] |- | «[[Вини ЦӀийихуьруьнсовет]]» | '''[[Вини ЦӀийихуьр]]''' |- | «[[Вурварин хуьруьнсовет|Вурварин]]» хуьруьнсовет | '''[[Вурвар]]''', [[Вурваруба]], [[Чилегир (КцӀар район)|Чилегир]] |- | «[[ГадацӀийихуьруьнсовет]]» |'''[[ГадацӀийихуьр]]''' |- | «[[ГуьндуьзкӀелейрин хуьруьнсовет|ГуьндуьзкӀелейрин]]» хуьруьнсовет | '''[[ГуьндуьзкӀеле]]''', [[ПитӀишхуьр]] |- | «[[Гьилерин хуьруьнсовет|Гьилерин]]» хуьруьнсовет | '''[[Гьил]]''' |- | «[[Кузун хуьруьнсовет|Кузун]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун]]''', [[Зинданмуругъ]], [[Лацар (КцӀар район)|Лацар]] <br> [[ЧӀакӀар]], [[Четкуьн]] |- | «[[Кузун хъишлахрин хуьруьнсовет|Кузун хъишлахрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Кузун хъишлах]]''', [[Атлухан]], [[Аваран хъишлах]] <br> [[Зинданмуругъ хъишлах]], [[ЧӀакӀар хъишлах]] |- | «[[Къалажух хуьруьнсовет (КцӀар район)|Къалажух]]» хуьруьнсовет | '''[[Къалажух (КцӀар район)|Къалажух]]''', [[Лангу]], [[Минехуьр]] <br> [[Миграгъар (КцӀар район)|Миграгъар]] |- | «[[Кьилегьуба хуьруьнсовет|Кьилегьуба]]» хуьруьнсовет | '''[[Кьилегьуба]]''', [[Гьачатала]], [[Нежефхуьруба]] |- | «[[Кьуьхуьруба хуьруьнсовет|Кьуьхуьруба]]» хуьруьнсовет |'''[[Кьуьхуьруба]]''', [[Гьилуба]], [[Кчануба]], [[Лакар хъишлах]] <br> [[Уьнуьгъуба]], [[Чубукълу]], [[Хуьлуьхъуба]], [[Ясабуба]] |- | «[[Манкъулидхуьруьнсовет]]» | '''[[Манкъулидхуьр]]''', [[Агъа Манкъулидхуьр]], [[Мучугъуба]], [[СтӀуруба]] |- |«[[Мучугъ хуьруьнсовет|Мучугъ]]» хуьруьнсовет | '''[[Мучугъ]]''', [[КӀурхуьр]] |- |«[[Пирал хуьруьнсовет|Пирал]]» хуьруьнсовет | '''[[Пирал]]''', [[Чпир]] |- |«[[Самур хуьруьнсовет (КцӀар район)|Самур]]» хуьруьнсовет | '''[[Самур (КцӀар район)|Самур]]''', [[ЦӀийи Тигьиржал]] |- |«[[СтӀурин хуьруьнсовет|СтӀурин]]» хуьруьнсовет | '''[[СтӀур]]''', [[Арчан]], [[Гуьне (хуьр)|Гуьне]] <br> [[ГъенервацӀ]], [[Илихъ]], [[Къутургъан]] <br> [[Кьуьхуьр]], [[ТӀакӀар]], [[Синай (хуьр)|Синай]], [[Селибур]], [[Яргъи КӀек]] |- | «[[ТӀигьиррин хуьруьнсовет|ТӀигьиррин]]» хуьруьнсовет | '''[[ТӀигьирар]]''', [[Кчан]] |- |«[[Уьнуьгърин хуьруьнсовет|Уьнуьгърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Уьнуьгъ]]''' |- |«[[Хуьлуьхърин хуьруьнсовет|Хуьлуьхърин]]» хуьруьнсовет | '''[[Хуьлуьхъ]]''', [[Агъа Калунхуьр]], [[Кьилегь]] <br> [[Нежефхуьр]] |- |«[[Хурай хуьруьнсовет|Хурай]]» хуьруьнсовет |'''[[Хурай (КцӀар район)|Хурай]]''', [[Вини Лакар]], [[Суважал]] |- |«[[ЦӀуру Худатин хуьруьнсовет|ЦӀуру Худатин]]» хуьруьнсовет |'''[[ЦӀуру Худат (КцӀар район)|ЦӀуру Худат]]''', [[Эвежугъ]] |- |«[[Ширвановка хуьруьнсовет|Ширвановка]]» хуьруьнсовет | '''[[Ширвановка]]''', [[Къаратуба]], [[КӀуфуба]] <br> [[ЛукӀар (КцӀар район)|ЛукӀар]], [[Салагьуба]], [[Турпагъкерпи]] <br> [[Уьзденуба]], [[ЦӀехуьлуба (КцӀар район)|ЦӀехуьлуба]] |- |«[[ЭчӀехуьруьнсовет]]» | '''[[ЭчӀехуьр]]''', [[ЭчӀехуьруба]], [[ЧӀехи Муругъ]] |- |«[[Яргунрин хуьруьнсовет|Яргунрин]]» хуьруьнсовет | '''[[Яргун]]''', [[Лечет (КцӀар район)|Лечет]], [[Киригар]] <br> [[Яргунуба]] |- |«[[Ясаб хуьруьнсовет|Ясаб]]» хуьруьнсовет | '''[[Ясаб]]''' |- |} == ТӀвар-ван авай ксар == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.kycap.com/ КцӀар райондин сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{КцӀар райондин яшамиш жезвай чкаяр}} {{Азербайжандин административ паюн}} [[Категория:КцӀар район]] [[Категория:Лезги районар]] tc2xwmodjxl113hxirmtxuwxkxlygn2 0 726 97181 97099 2025-07-02T08:53:47Z 37.61.120.9 97181 wikitext text/x-wiki == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 0vhlg2j4mv7p69zflpu0yqnh3oyfiem 97182 97181 2025-07-02T08:54:06Z Quinlan83 8764 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:Soul Train|Soul Train]] 92669 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 22sct8gurq4l2v4jm53x18ltd0qk0ai 97183 97182 2025-07-02T08:54:31Z 37.61.120.9 97183 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == Эрменириз тарих аваш == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] t38m4crvhddxalw82h2i27wzszxr4mc 97184 97183 2025-07-02T08:54:37Z Quinlan83 8764 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:Quinlan83|Quinlan83]] 92669 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 22sct8gurq4l2v4jm53x18ltd0qk0ai 97185 97184 2025-07-02T08:55:04Z 37.61.114.73 97185 wikitext text/x-wiki == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 0vhlg2j4mv7p69zflpu0yqnh3oyfiem 97186 97185 2025-07-02T08:55:34Z 37.61.114.73 97186 wikitext text/x-wiki == Тарих == Эрменириз тарих аваш == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] eu57wgvrxfmtel1y2x3t10694y0h919 97187 97186 2025-07-02T08:55:49Z 37.61.114.73 97187 wikitext text/x-wiki == Тарих == Эрменириз тарих аваш == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 8esyzy2e636276fbkiiveffcumhy8to 97188 97187 2025-07-02T08:55:57Z Quinlan83 8764 Restored revision 97184 by [[Special:Contributions/Quinlan83|Quinlan83]] ([[User talk:Quinlan83|talk]]): Restore (TwinkleGlobal) 97188 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 22sct8gurq4l2v4jm53x18ltd0qk0ai 97189 97188 2025-07-02T08:56:17Z 37.61.114.73 97189 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. <br> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] qcflz8x2wubr7s3kx0pq7sjxuw20zxa 97190 97189 2025-07-02T08:56:31Z 37.61.114.73 97190 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. <br> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] et0d6n5nff3ucvgr0f9m98ph7yj53uo 97191 97190 2025-07-02T08:56:48Z 37.61.114.73 97191 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. <br> == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] o07uxz7etv25j1obthgh1vsznbs3p18 97192 97191 2025-07-02T08:57:17Z 37.61.114.73 97192 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. <br> [[Категория:Эрменистан|*]] 9ayh3ev1f3oy8di026okkpwvkz4xbkq 97193 97192 2025-07-02T08:57:38Z 37.61.114.73 97193 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. <br> [[Категория:Эрменистан|*]] ljk9xr1xba8mc3kspgcf6dolhxgrokp 97194 97193 2025-07-02T08:58:04Z 37.61.114.73 Содержимое страницы заменено на « <br> [[Категория:Эрменистан|*]]» 97194 wikitext text/x-wiki <br> [[Категория:Эрменистан|*]] dcbmmjo71k13pq1sto7zqnqn9kkl8vn 97197 97194 2025-07-02T08:58:21Z Svartava 9745 Откат правок [[Special:Contributions/37.61.114.73|37.61.114.73]] ([[User talk:37.61.114.73|обсуждение]]) к последней версии [[User:Quinlan83|Quinlan83]] 97188 wikitext text/x-wiki {{Гьукумат | тӀвар = Эрменистан | официал тӀвар = Республика Эрменистан | тамам тӀвар = Հայաստանի Հանրապետություն <br>''Айястани Анрапетутюн'' | тӀвар-род = Эрменистандин | пайдах = Flag of Armenia.svg | пайдахдин кьадар = 125px | герб = Coat of arms of Armenia.svg | гербдин кьадар = 90px | карта = Armenia in its region.svg | гимн = Мер Айреник | аудио = Mer Hayrenik instrumental.ogg | кьилин шегьер = [[Ереван]] | шегьерар = Ереван, [[Гюмри]], [[Ванадзор]] | аслутуширвал = [[1991 йис]]ан [[21 сентябрь|21 сентябр]]диз | аслутуширвал девирда = [[ССРГ]] | чӀал = [[эрмен чӀал|эрмен]] | гьукуматдин дин = | идара авунин тегьер = [[Парламентдин республика]] | кьил = [[Ален Робертович Симонян|Ален Симонян]] ([[Эминистандин президент|президент]]) <br>[[Никол Воваевич Пашинян|Никол Пашинян]] ([[Эминистандин премьер-министр|премьер-министр]]) | майдан = 29 743 | цин кьадар = 4,71 | чилдин чка = 138 | агьалияр = 2 986 100 | халкьдин чка = 137 | агьалидин чуькьуьнвал = 100,4 | пул = [[Эрмениядин драм]] | КъВБ = 42,1 | КъВБдин чка = 119 | агьалийрин са касдал къвезвай КъВБ = 14 177 | ИПВИ = 0,776 | ИПВИ чка = 81 | интернет-домен = [[.am]] | телефондин код = +374 | сятдин чӀул = +4 }} '''Эрменистан''' ('''Эрмения''') ({{lang-hy|Հայաստանի Հանրապետություն}}) — [[Къавкъаз]]да авай гьукумат. Кьилин шегьер — [[Ереван]]. Гьукуматдин чӀал [[эрмен чӀал]] я. 95 % кьван агьалияр [[хашпара диндик]] ква. == Тарих == [[28 май]]диз [[1918 йис]]уз [[Садлагьай Республика Эрмения]] арадал атана. [[22 март]]диз [[1993 йис]]уз республика Эрмения [[Садхьанвай миллетрин тешкилат|СМТ]] кьабулна, ва 25 январдиз 2001 йисуз [[Европадин Меслят]]диз кьабулна. 2008 йисуз гьукуматдин кьиле [[Серж Саргсян]] акъвазна, ва февральдин 2013 йисуз кьвед лагьай сеферда кьиле ахкъвазна. == География == Гьукумат 10 областдикай ва Ереван шегьердикай ибарат я. == Гьукуматдин нухрин кьадар == {| class="wikitable sortable" ! Халкь ! Авай кьадар ! % |----- | '''Вири''' | '''3213011''' | '''100 %''' |- | [[Эрменар]] | 3145354 | 97,89 % |- | [[Езидар]] | 40620 | 1,26 % |- | [[Урусар]] | 14660 | 0,46 % |- | [[Ассирийар]] | 3409 | 0,11 % |- | [[Украинар]] | 1633 | 0,05 % |- | [[Курдар]] | 1519 | 0,047 % |- | [[Юнанар]] | 1176 | 0,036 % |- | Масабур | 4640 | 0,14 % |} 2007 йисуз Эрменияда 915 хуьрни ва 49 шегьер авай. <br><gallery caption="Эрменистан"> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Yerevan Файл:Garni-20-Tempel-von Nordwesten-2019-gje.jpg|Garni Файл:Vagharshapat-St Hripsime-04-2019-gje.jpg|Vagharshapat Файл:Khor Virap-Muttergotteskirche-04-2019-gje.jpg|Khor Virap Файл:Sevanavank-Sevansee-02-2019-gje.jpg|Sevanavank Файл:Areni-1-Vogelhoehle-10-Eingang-2019-gje.jpg|Areni </gallery> == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://www.gov.am Гьукуматдин официал сайт] {{Къецепатан элячӀунар}} {{Азиядин гьукуматар}} [[Категория:Эрменистан|*]] 22sct8gurq4l2v4jm53x18ltd0qk0ai 0 1087 97198 97100 2025-07-02T08:58:36Z 37.61.120.9 97198 wikitext text/x-wiki == Еревандин Агьалияр == Ереванда виридайлайни гзаф [[Эрменар]] ава. Абур 98,9 % ава(1 048 940). Ахпа [[Урусар]] къвезва 0,47 % (4 940). Ахпа [[Езидар]], [[Украинар]], [[Персар]] ва масабур къвезва. == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} qfcf54wb8rswd6g3jlc4wt8maqijs18 97199 97198 2025-07-02T08:58:47Z Quinlan83 8764 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:Soul Train|Soul Train]] 93824 wikitext text/x-wiki '''Ереван''' ({{lang-hy|Երևան}}) — [[Эрменистан]]дин кьилин шегьер. Виридалайни деьзаманайрин шегьерик акатзава, ва Эрменияда виридалайни еке шегьер я. [[1936]] лагьай йисалди урусрин транскрипцияда шегьер ''Эривань'' хьиз кхьизвай. Ереванда [[2014 йис]]уз 1,068 млн кас авай. [[2016 йис]]уз Ереванда 1,074 млн кас кьван хъхьана. Шегьерда 2 аэропорт ава. Шегьердин площадь 223 км². == Еревандин Агьалияр == Ереванда виридайлайни гзаф [[Эрменар]] ава. Абур 98,9 % ава(1 048 940). Ахпа [[Урусар]] къвезва 0,47 % (4 940). Ахпа [[Езидар]], [[Украинар]], [[Персар]] ва масабур къвезва. == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} ih003r6xn33xct91q3fulrwxv04ci0h 97200 97199 2025-07-02T08:58:55Z 37.61.120.9 97200 wikitext text/x-wiki '''Ереван''' ({{lang-hy|Երևան}}) — [[Эрменистан]]дин кьилин шегьер. Виридалайни деьзаманайрин шегьерик акатзава, ва Эрменияда виридалайни еке шегьер я. [[1936]] лагьай йисалди урусрин транскрипцияда шегьер ''Эривань'' хьиз кхьизвай. Ереванда [[2014 йис]]уз 1,068 млн кас авай. [[2016 йис]]уз Ереванда 1,074 млн кас кьван хъхьана. Шегьерда 2 аэропорт ава. Шегьердин площадь 223 км². == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} 8wamy4a3xmkeyjsqdsfldhliu4hrirw 97201 97200 2025-07-02T08:59:00Z Quinlan83 8764 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:Quinlan83|Quinlan83]] 93824 wikitext text/x-wiki '''Ереван''' ({{lang-hy|Երևան}}) — [[Эрменистан]]дин кьилин шегьер. Виридалайни деьзаманайрин шегьерик акатзава, ва Эрменияда виридалайни еке шегьер я. [[1936]] лагьай йисалди урусрин транскрипцияда шегьер ''Эривань'' хьиз кхьизвай. Ереванда [[2014 йис]]уз 1,068 млн кас авай. [[2016 йис]]уз Ереванда 1,074 млн кас кьван хъхьана. Шегьерда 2 аэропорт ава. Шегьердин площадь 223 км². == Еревандин Агьалияр == Ереванда виридайлайни гзаф [[Эрменар]] ава. Абур 98,9 % ава(1 048 940). Ахпа [[Урусар]] къвезва 0,47 % (4 940). Ахпа [[Езидар]], [[Украинар]], [[Персар]] ва масабур къвезва. == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} ih003r6xn33xct91q3fulrwxv04ci0h 97202 97201 2025-07-02T08:59:20Z 37.61.120.9 97202 wikitext text/x-wiki '''Ереван''' ({{lang-hy|Երևան}}) — [[Эрменистан]]дин кьилин шегьер. Виридалайни деьзаманайрин шегьерик акатзава, ва Эрменияда виридалайни еке шегьер я. [[1936]] лагьай йисалди урусрин транскрипцияда шегьер ''Эривань'' хьиз кхьизвай. Ереванда [[2014 йис]]уз 1,068 млн кас авай. [[2016 йис]]уз Ереванда 1,074 млн кас кьван хъхьана. Шегьерда 2 аэропорт ава. Шегьердин площадь 223 км². == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} 8wamy4a3xmkeyjsqdsfldhliu4hrirw 97203 97202 2025-07-02T09:03:41Z Svartava 9745 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.120.9|37.61.120.9]] ([[User talk:37.61.120.9|обсуждение]]) к последней версии [[User:Quinlan83|Quinlan83]] 93824 wikitext text/x-wiki '''Ереван''' ({{lang-hy|Երևան}}) — [[Эрменистан]]дин кьилин шегьер. Виридалайни деьзаманайрин шегьерик акатзава, ва Эрменияда виридалайни еке шегьер я. [[1936]] лагьай йисалди урусрин транскрипцияда шегьер ''Эривань'' хьиз кхьизвай. Ереванда [[2014 йис]]уз 1,068 млн кас авай. [[2016 йис]]уз Ереванда 1,074 млн кас кьван хъхьана. Шегьерда 2 аэропорт ава. Шегьердин площадь 223 км². == Еревандин Агьалияр == Ереванда виридайлайни гзаф [[Эрменар]] ава. Абур 98,9 % ава(1 048 940). Ахпа [[Урусар]] къвезва 0,47 % (4 940). Ахпа [[Езидар]], [[Украинар]], [[Персар]] ва масабур къвезва. == Дин == Гзаф пай агьалияр [[хашпара]] диндинбур я (96,5 %), ва мад [[мусурманарни]], иудаизарни ава. <br><gallery> Файл:Yerevan-Republic Square-44-Transport-2019-gje.jpg|Republic Square Файл:Yerevan-Cascade-36-Stadtblick-2019-gje.jpg|Cascade view Файл:Yerevan-2800th anniversary park-20-2019-gje.jpg|2800th anniversary park Файл:Yerevan-Matenadaran-10-2019-gje.jpg|Matenadaran Файл:Yerevan-Cathedral-12-nordwest-2019-gje.jpg|Cathedral Файл:Yerevan-Tsitsernakaberd-20-2019-gje.jpg|Tsitsernakaberd </gallery> == Кинотеаторар == * кинотеатр «Наири» — кьуьзуь кинотеатр Еревандин, ахъайнава 1920 йисуз. * кинотеатр «Москва» * кинотеатр «Ереван» * кинотеатр «Синема Стар» в Далма Гарден Молл. == Ереванндин Памятникар (Къванкчечихгалеяр) == * Ереванда гуьгъуьнал ганвай Къванкчечихгалеяр ава: * Къванкчечихгалей «Хайа-Эрмения» * Къванкчечихгалей Вардан Мамиконяназ * Къванкчечихгалей А. Тиграняна * Къванкчечихгалей шахматист Тигран Петросяназ * Къванкчечихгалей Александру Мясникяну * Къванкчечихгалей Степан Шаумяназ * Къванкчечихгалей Месроп Маштоцаз * Къванкчечихгалей заридиз А. С. Грибоедоваз * Къванкчечихгалей Леонид Егинбаряназ * Къванкчечихгалей Ашукьдиз Саят-Новедиз * Къванкчечихгалей заридиз Егише Чаренцаз * Къванкчечихгалей композитор Комитасадиз * Къванкчечихгалей композитор Александр Спендиаряназ * Къванкчечихгалей заридиз Ованес Туманяназ * Къванкчечихгалей архитектор Таманяназ * Къванкчечихгалей заридиз Ваан Теряназ * Къванкчечихгалей Зоравар Андраниказ * Къванкчечихгалей заридиз Абовяназ * Къванкчечихгалей композитор Арам Хачатуряназ * Къванкчечихгалей чӀугунчи Иван Айвазовидиз * Къванкчечихгалей композитор Арн Бабаджаняназ * Къванкчечихгалей маршал Баграмяназ * Къванкчечихгалей Давид Сасунвидиз * Къванкчечихгалей Аветик Исаакяназ * Къванкчечихгалей Микаэл Налбандяназ * Къванкчечихгалей Мартирос Сарьяназ * Къванкчечихгалей Спандаряназ * Къванкчечихгалей Аргиштидиз Ва маса ацӀана Къванкчечихгалеяр ава Ереванда. == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * {{Commons|Yerevan}} * [http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 Баркалладин таж алай алим-аяндар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305163210/http://lezgi.etnosmi.ru/one_stat.php?id=19714 |date=2016-03-05 }} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Азиядин уьлквейрин кьилин шегьерар]] [[Категория:Эрменистан]] {{stub}} ih003r6xn33xct91q3fulrwxv04ci0h 10 4059 97161 47682 2025-07-01T22:56:24Z FireDragonValo 12095 Changed colors of the Canadian flag to the Pantone version as recommended by the government of Canada. 97161 wikitext text/x-wiki [[Файл:Flag of Canada (Pantone).svg|{{{1|22px}}}|border|Канададин пайдах]]<noinclude> [[Категория:Пайдахрин шаблонар:Кеферпатан Америка|{{PAGENAME}}]]</noinclude> bfm6zz1bar8aikp2f9xtl0iya8xel65 0 9089 97157 97124 2025-07-01T13:41:41Z 103.124.248.232 97157 wikitext text/x-wiki '''Кьин кьун''' ({{lang-ru|Клятва}}) — [[2016 йис]]ан 25 февральдиз тестикьарнавай [[Дагъустан]]дин гимн я. Гимдин макъам тӀвар-ван авай дагъустанви композитор [[Мурад Кажлаев]]а туькӀуьрнава, гафар [[Гьамзатрин Расул]]ан «Гьа бай» (Кьин кьун) шиирдин урус таржума я. [[Файл:Anthem of Dagestan (Russian version).ogg]] {|class="wikitable" !Урус чӀалал гафар<ref>{{Cite web |title=О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ В ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН "О ГОСУДАРСТВЕННОМ ГИМНЕ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН" от 09 марта 2016 - docs.cntd.ru |url=https://docs.cntd.ru/document/432943193 |access-date=2022-04-09 |website=АО «Кодекс»}}</ref> !Лезги чӀалал таржума<ref>{{Cite web|title=Лезги газет, 2016.03.03|url=https://lezgigazet.ru/wp-content/uploads/sites/12/sites/12/2018/02/2016_9.pdf|access-date=2025-06-29|website=Лезги газет}}</ref> |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap; text-align:center;" |<poem>{{lang|ru|italics=no|Горные реки к морю спешат, Птицы к вершинам путь свой вершат. Ты — мой очаг, ты — моя колыбель, Клятва моя, Дагестан. '''Припев:''' Тебе присягаю на верность свою, Дышу я тобой, о тебе пою. Созвездье народов нашло здесь семью. Мой малый народ, мой великий народ. Подвиги горцев, братство и честь, Здесь это было, здесь это есть. Мой Дагестан и Россия моя, Вместе с тобой навсегда! '''''Припев''''' Дагестан!}}</poem> |<poem>{{lang|lez|italics=no|ВацӀар катзава дагъларай гьуьлуьхъ, Къушари лув гуз дагъларин кьилихъ, Вун – зи чими къул, вун – зи къулай кьеб, Зи кьин я михьи – хайи Дагъустан! '''Тикрар бенд:''' Ваз вафалувал эмир я рикӀин, Зи уьмуьр, нефес, зи мани эркин. Дуствилин хизан – гъетер хьиз къалин, Чан зи гъвечӀи халкь, чан зи халкь чӀехи! Стхавал, намус, игитвал кьетӀен – Гьа ихьтинди я ви руьгь, ви беден! Хайи Дагъустан, Урусат хайи – Санал ала чун са рекье даим! '''''Тикрар бенд''''' Дагъустан!}}</poem> |} == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == * [http://president.e-dag.ru/home/respublika/2013-03-24-22-53-33 Символика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220322222732/http://president.e-dag.ru/home/respublika/2013-03-24-22-53-33 |date=2022-03-22 }} [[Категория:Дагъустан]] 8y58xljcaryv2817tmc2hd4d3liy67j 0 9171 97179 91795 2025-07-02T08:48:52Z 37.61.114.73 97179 wikitext text/x-wiki '''Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ''' ва я '''Къавкъаздин ЧӀехи цӀиргъ''' — [[ЧӀулав гьуьл]]елай ([[Анапа]]) [[Каспи гьуьл|Хазар гьуьл]]ел кьван ([[Баку|Баки]]) 1100 км датӀана яргъи хьанвай сувун цӀиргъ я. Адан виридалайни кьакьан чка [[КичӀен сув]] я (4490 м). И цӀиргъини Къавкъаз кьве патаз кӀарзава: [[Кеферпатан Къавкъаз]] ва [[Кьиблепатан Къавкъаз]]. Къавкъаздин Кьилин цӀийргъ талукь тир суварин системадиз [[ЧӀехи Къавкъаз]] лугьузвайди я. ==ЭлячӀунар== [[Категория:Къавкъаз]] 7awjrb0bnltabf6zf3wjbgiadr2b26n 97195 97179 2025-07-02T08:58:21Z Svartava 9745 Откат правки [[Special:Contributions/37.61.114.73|37.61.114.73]] ([[User talk:37.61.114.73|обсуждение]]) к последней версии [[User:Soul Train|Soul Train]] 91795 wikitext text/x-wiki '''Къавкъаздин Кьилин цӀиргъ''' ва я '''Къавкъаздин ЧӀехи цӀиргъ''' — [[ЧӀулав гьуьл]]елай ([[Анапа]]) [[Каспи гьуьл]]ел кьван ([[Баку]]) 1100 км датӀана яргъи хьанвай сувун цӀиргъ я. Адан виридалайни кьакьан чка [[КичӀен сув]] я (4490 м). И цӀиргъини Къавкъаз кьве патаз кӀарзава: [[Кеферпатан Къавкъаз]] ва [[Кьиблепатан Къавкъаз]]. Къавкъаздин Кьилин цӀийргъ талукь тир суварин системадиз [[ЧӀехи Къавкъаз]] лугьузвайди я. ==ЭлячӀунар== [[Категория:Къавкъаз]] 2ps6d3rnh5s8wuit4cytkysrb7afn50 0 12907 97160 79712 2025-07-01T22:52:34Z InternetArchiveBot 8697 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 97160 wikitext text/x-wiki {{Кас |пеше=гьукуматдин крархъан }} '''Магьмудрин Магьмуд Гьажулагьан хва''' (1953 йисан 26 августдиз [[Агъа Ярагъ]], [[Мегьарамдхуьруьн район]], Дагъустандин АССР) — [[Урусат]]дин гьукуматдин крархъан, Дагъустандин Республикадин Халкьдин АлтӀушунин (ругудлагьай эверун) кьилин эвез я. [[Урусатдин Федерациядин коммунизмдин партия|УФКП-дин]] Дагъустандин республикадин комитетдин садлагьай секретар я. 2018-лагьай йисуз ам вичин къуллугъдал цӀийи кьиляй тайинарна<ref>[https://riaderbent.ru/kommunisty-dagestana-proveli-vybory-i-ostalis-pri-svoih.html РИА «Дербент» — Дагъустандин Коммунистри хкягъунар тухвана] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200923091021/https://riaderbent.ru/kommunisty-dagestana-proveli-vybory-i-ostalis-pri-svoih.html |date=2020-09-23 }}</ref>. Виликра Гьукуматдин Думадин (кьудлагьай эвезун) депутат тир (2003—2007). == Уьмуьрдин рехъ == Магьмудрин Магьмуд 1953-лагьай йисан 26-лагьай августдиз Магьарамдхуьруьн райондин [[Агъа Ярагъ|Агъа Ярагърин]] хуьре дидедиз хьана. 1975-лагьай йисуз «инженер-технолог» пешедай [[Дагъустандин гьукуматдин техникадин университет|Дагъустандин политехникадин институт]] акьалтӀарнава<ref name="bio">{{cite web | url = http://nsrd.ru/organizatsiya/person/mahmudov_mahmud_gadjulaevich | title = Махмудов Махмуд Гаджулаевич | publisher = Официальный сайт НС РД | date = 2019-11-18 | accessdate = 2019-11-18 | lang = ru}}</ref>. 1992-лагьай йисуз ада Кеферпатан-Къавкъаздин социални политехникадин институт (Дондал-алай-Ростов) тафаватлувилелди акьалтӀарна. 2006-лагьай йисуз ада Урусатдин Президентдихъ галай Гьукуматдин къуллугъдин Урусатдин академия акьалтӀарна. == Кариера == 2016-лагьай йисан сентябрдилай гуьгъуьниз — Дагъустан Республикадин Халкьдин АлтӀушунин (ругудлагьай эверун) кьилин эвез язва<ref>[https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/290130/ «Къавкъаздин тӀвал» — Абдулатипован стха Дагъустандин парламентдин комитет кьиле тайинарна]</ref>. 2018-лагьай йисан 17-лагьай августдиз УФ-дин Президент [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путина]] Дагъустандин кьилин къуллугъдал хкягъун патал пуд кандидатура теклифнай, гьа гьисабдик Магьмуд Магьмудовни кваз<ref>[https://www.interfax.ru/russia/625664 «Интерфакс» — Путина Дагъустандинни Ингушетиядин кьилин къуллугърал хкягъдайвал кандидатураяр теклифна]</ref>. Амма хкягъунрин нетижайра ам пудлагьай чкадал кумукьна, адаз анжах кьуд сес гана<ref>[https://www.rbc.ru/politics/09/09/2018/5b94e8b09a7947bcca79fd6e РБК — Дагъустанда цӀийи кьил хкягъна]</ref>. == Баянар == {{Баянар}} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Дагъустандин гьукуматдин техникадин университет акьалтӀарнавайбур]] [[Категория:Урусатдин Федерациядин Гьукуматдин Думадин депутатар (кьудлагьай эверун)]] [[Категория:Магьарамдхуьруьн районда ханвайбур]] 8hgy4ogabgxy11iaes9nwf0978mv05y 0 12915 97162 93481 2025-07-01T23:04:57Z InternetArchiveBot 8697 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 97162 wikitext text/x-wiki {{Кас |пеше=гьукуматдин крархъан }} '''Муслимрин Энрик Селиман хва''' (1968 йисан 1 март, [[Агъа СтӀалрин Къазмаяр]], [[СтӀал Сулейманан район]]) — [[Дагъустан]]дин сиясатдин крархъан, Дагъустандин милли сиясатдин ва диндин крарин рекьяй министр я. Генерал-майор язва (2015). == Уьмуьрдин рехъ == Энрик Муслимов 1968-лагьай йисан 1-лагьай мартдиз Агъа СтӀалрин Къазмайрал дидедиз хьана. Лезги я<ref>{{cite web|author=З. Гаджиева|title=Олигарх и Дербент|url=https://www.kavkazr.com/a/29548188.html|website=kavkazr.com|publisher=Кавказ.Реалии|date=2018-10-17|accessdate=2019-01-19}}</ref>. 1986 — 1988-лагьай йисарин къене стратегиядин везифа авай ракетайрин кьушунра къуллугъ кьилиз акъудна<ref name="Начальник" />. 1991-лагьай йисуз тафаватлувилелди акьалтӀарна [[Дагъустандин гьукуматдин университет]]дин экономикадин факультет тафаватлувилелди акьалтӀарна<ref name="Начальник" />. 1995-лагьай йисуз «юриспруденция» пешедай Дагъустандин гьукуматдин университетдин юрфак акьалтӀарна. 1996-лагьай йисуз Муслимов Урусатдин налогрин полициядин Дагъустандин рекьяй Федерал Къуллугъдин Идарада следователдин чкадал акъвазна. 2003-лагьай йисан июлдиз налогрин полиция терг авурдалай кьулухъ, ам наркоконтролрин органриз следствиедин къуллугъдин кьилин эвездин чкадал тайинарна. 2006-лагьай йисан апрелдиз ам следствиедин къуллугъдин регьбервиле тайинарна, 2008-лагьай йисан августдиз — Идарадин кьилин эвездин чкадал — Дагъустандин рекьяй Урусатдин УФСКН-дин следствиедин къуллугъдин регьбервиле тайинарна<ref name="Начальник" />. 2013-лагьай йисуз ам Дагъустандин рекьяй Урусатдин УФСКН-дин кьиле тайинарна<ref name="Начальник">[http://www.dagnk.ru/head_department/ Начальник Управления] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150813082539/http://www.dagnk.ru/head_department/ |date=2015-08-13 }} // dagnk.ru</ref>. 2017-лагьай йисуз Муслимов Кьиблепатан территориал округда Дагъустан Республикадин Кьилин патай тамам ихтиярар авай векилдин чкадал тайинарна<ref>[https://riaderbent.ru/v-yuzhnom-territorialnom-okruge-smenilsya-polpred-glavy-dagestana.html РИА «Дербент» — Кьиблепатан территориал округда Дагъустандин Кьилин патай тамам ихтиярар авай векилдин чкадал масад хьана] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191122222327/https://riaderbent.ru/v-yuzhnom-territorialnom-okruge-smenilsya-polpred-glavy-dagestana.html |date=2019-11-22 }}</ref> 2018-лагьай йисан 23-лагьай мартдиз ам [[Дербент]] шегьердин Кьилин везифаяр тамамарзавайдан чкадал тайинарна<ref>[https://tass.ru/politika/5059403 ТАСС — Дербентдин мэр къуллугъдай экъечӀна]</ref>. 2019-лагьай йисан 9-лагьай мартдилай гуьгъуьниз ам Дагъустандин милли сиясатдин ва диндин крарин рекьяй министр язва<ref>[https://riaderbent.ru/eks-glava-derbenta-vozglavil-minnats-dagestana.html РИА «Дербент» — Дербент шегьердин виликан кьил Дагъустандин Миннацдин кьиле акъвазна] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191122222327/https://riaderbent.ru/eks-glava-derbenta-vozglavil-minnats-dagestana.html |date=2019-11-22 }}</ref>. == Баянар == {{Баянар}} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур]] qpr2yfxg7mlqq0gubj33mxvaukda7qd 0 12937 97159 79931 2025-07-01T22:31:32Z InternetArchiveBot 8697 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 97159 wikitext text/x-wiki {{Кас |пеше=гьукуматдин крархъан }} '''Керимрин Мурад Кериман хва''' (1978 йисан 10 июлдиз, [[Дербент]], [[Дагъустан]]) — [[Урусат]]дин гьукуматдин крархъан, Урусатдин Федерациядин тӀебиатдин ресурсрин ва экологиядин рекьяй министрдин эвез я. [[Керимов Сулейман Абусаидан хва|Сулейман Керимован]] хтул (чӀехи стхадин гада) язва<ref>[http://mirmol.ru/obshhestvo/murad-kerimov-voshel-v-dvadcatku-forbes/ МИРМОЛ — Мурад Керимов Forbes-дин 20-дик акатна]</ref>. Кьведлагьай классдин кар ийизвай УФ-дин гьукуматдин советник я<ref>[http://kremlin.ru/acts/bank/43040 УФ-дин Президентдин къарар]</ref>. == Уьмуьрдин рехъ == Мурад Керимов 1978-лагьай йисан 10-лагьай июлдиз Дербент шегьерда дидедиз хьана. Адан буба Керим Керимов духтур-офтальмолог тир<ref>[https://riaderbent.ru/skonchalsya-brat-sulejmana-kerimova.html РИА «Дербент» — Сулейман Керимован стха рагьметдиз фенва]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 1999-лагьай йисуз ада М. В. Ломоносован тӀварунихъ галай Москвадин гьукуматдин университетдин Юрколледж акьалтӀарна. 2000-лагьай йисуз ада И. М. Губкинан тӀварунихъ галай Нафтадинни газдин Урусатдин гьукуматдин университет акьалтӀарна<ref name="Росвод">{{cite web | url = http://voda.mnr.gov.ru/favr/structure/center/deputy/kerimov.php?sphrase_id=88317 | title = Заместитель руководителя Росводресурсы: Керимов Мурад Керимович | publisher = Федеральное агентство водных ресурсов | date = 2019-12-15 | accessdate = 2019-12-15 | lang = ru}}</ref>. 2012-лагьай йисуз ада Урусатдин Федерациядин Президентдихъ галай Халкьдин майишатдинни гьукуматдин къуллугъдин Урусатдин академия акьалтӀарна<ref name="Росвод" />. == Карьера == 2000-2010-лагьай йисарин къене ам [[Москва]] шегьердин прокуратурадин системада кӀвалахзвай тир. 12.2010 — 08.2011 — Юкьван федерал округда Росприроднадзордин Департамендин кьилин куьмекхъан тир, Москва. 2011-лагьай йисан август вацралай 2013-лагьай йисан мартдал кьван ам УФ-дин тӀебиатдин ресурсринни экологиядин рекьяй министрдин советник тир, Москва. 2013-лагьай йисан марта вацралай 2013-лагьай йисан сентябр вацрал кьван ам УФ-дин Президентдихъ галай физкултурани спорт вилик ракъурунин рекьяй Шурадин кӀвалах таъминвилин департаментдин кьилин эвез тир. Москва. 09.2013 — 03.2014 — Яргъал тир рагъэкъечӀдай патан федерал округда УФ-дин Президентдин патай тамам ихтиярар авай векилдин куьмекхъан тир, [[Хабаровск]]. 2014-лагьай йисан март вацралай 2016-лагьай йисан апрел вацрал кьван — Цин ресурсрин федерал агентвилин регьебердин эвез тир, Москва<ref name="Росвод" />. 2016-лагьай йисан 30-лагьай апрелдиз ам УФ-дин тӀебиатдин ресурсринни экологиядин рекьяй министрдин эвездин чкадал тайинарна<ref>[https://tass.ru/politika/3252871 ТАСС — Мурад Керимов МинтӀебиатдин кьилин эвездин чкадал тайинарна]</ref>. == Баянар == {{Баянар}} {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:И. М. Губкинан тӀварунихъ галай Нафтадинни газдин Урусатдин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур]] [[Категория:Урусатдин Федерациядин Президентдихъ галай халкьдин майишатдин ва гьукуматдин къуллугъдин академия акьалтӀарнавайбур]] gjw4fnivwek5w7fbzlbaxvtqyn289jx 0 14966 97158 93512 2025-07-01T21:01:08Z InternetArchiveBot 8697 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 97158 wikitext text/x-wiki {{Кас}} '''Абакаров Хизри Мугьаммадан хва''' — [[Урусат]]дин гьукуматдин ва жемятдин крархъан, бизнесмен я. 2021-лагьай йисан 19 сентябрдилай инихъ Урусатдин Федерациядин Федерал собраниедин Гьукуматдин Думадин депутат язва. «Единая Россия» фракциядин уртах язва. Дербент шегьердин администрациядин кьил (2018—2020), Дагъустандин гьукуматдин секретарь (2020—2021) тир. == Уьмуьрдин рехъ == Хизри Абакаров 1960-лагьай йисан 28 июндиз [[Южно-Сухокумск]] шегьерда дидедиз хьана<ref name="ТАСС">[https://tass.ru/encyclopedia/person/abakarov-hizri-magomedovich ТАСС. Персона — Абакаров, Хизри Магомедович]</ref>. Гуниб райондин СалтӀа адан сихилдин хайи хуьр язва. Вич аварви я<ref>{{cite web|url=https://zen.yandex.ru/media/id/5bcdc684f8ef3800ab0f7144/v-derbent-prishel-kerimov-5bcdc729550f6f00ab7b0a00|title=В Дербент пришёл Керимов…|publisher=«Махачкалинские известия»|author=Бэла Боярова|lang=ru|date=2018-10-22|accessdate=2019-03-05}}</ref>. Вичин кӀелунар 1969-лагьай йисуз ада [[Дербент]]дин № 1 мектеб-интернатдилай эгечӀна. 1978-лагьай йисуз [[Магьачкъала]]дин № 4 мектеб-интернат акьалтӀарна. 1978-1983-лагьай йисарин арада ада Дагъустандин политехникадин институтда (гила — [[Дагъустандин гьукуматдин техникадин университет]]) кӀелзвай тир<ref>[http://dstu.ru/ko/filialy/kaspiisk/nashi-vypuskniki/ ДГТУ — Наши выпускники] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220209085724/http://dstu.ru/ko/filialy/kaspiisk/nashi-vypuskniki/ |date=2022-02-09 }}</ref>. Адан пеше «инженер-механик» я. === Гьукуматдин кӀвалах === 1999-лагьай йисуз ам [[Керимов Сулейман Абусаидан хва|Сулейман Керимован]] куьмекчи хьана. Гьа чӀавуз Керимов ЛДПР-дин патай Гьукуматдин думадин депутат тир (III ва IV эверун). 2007-лагьай йисуз Керимов Дагъустандин патай Федерациядин Советдиз хкягъдалай кьулухъ Абакарова гьанани адан куьмекчивиле вичин кӀвалах давамарна. 2018-лагьай йисан 16-лагьай октябрдиз Хизри Абакаров Дербентдин кьил яз хкяна<ref>[https://riaderbent.ru/hizri-abakarov-edinoglasno-izbran-novym-merom-derbenta.html РИА «Дербент» — Хизри Абакаров единогласно избран новым мэром Дербента]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Вири 35 шегьердин депутатди вирида сад хьиз адаз сесер гана<ref>{{cite web|url=https://tass.ru/politika/5678820|title=Мэром Дербента единогласно избран помощник сенатора Хизри Абакаров|publisher=[[ТАСС]]|lang=ru|date=2018-10-16|accessdate=2019-03-05}}</ref>. Са кьадар аналитикрин фикирдалди, Абакарован хкягъун — Сулейман Керимован ва Дагъустандин кьил [[Васильев|Владимир Васильеван]] арада кутӀуннавай икьрардин нетижа хьиз гьисабзава. Дербентдиз инвестицияр гъун патал Керимоваз шегьердин кьиле ихтибар алай, пулар чуьнуьхунин вилик пад атӀудай кас кӀандай<ref>{{cite web|url=https://riaderbent.ru/hizri-abakarov-vozglavit-derbent-sulejman-kerimov-dogovorilsya-s-vladimirom-vasilevym.html|title=Хизри Абакаров возглавит Дербент — Сулейман Керимов договорился с Владимиром Васильевым|publisher=[[РИА «Дербент»]]|lang=ru|date=2018-10-11|accessdate=2019-03-05}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/326784/|title=Эксперты связали избрание мэра Дербента с инвестпроектами Керимова|publisher=«[[Кавказский узел]]»|author=Магомед Ахмедов, Расул Магомедов|lang=ru|date=2018-10-17|accessdate=2019-03-05}}</ref>. 2020-лагьай йисан 10-лагьай ноябрдиз [[Меликов Сергей Алиман хва|Сергей Меликов]] Дагъустандин кьилин къарардалди Хизри Абакаров Дагъустан Республикадин Гьукуматдин Секретарвиле тайинарна<ref>[https://riaderbent.ru/hizri-abakarov-naznachen-gossekretarem-dagestana.html РИА «Дербент» — Хизри Абакаров назначен Госсекретарем Дагестана]{{Deadlink|date=July 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2021-лагьай йисан 19-лагьай сентябрдиз Хизри Абакаров «Единая Россия» партиядин патай УФ-дин ФС-дин Гьукуматдин думадин депутат яз хкяна (VIII-лагьай эверун). == Пешкешар == * [[Дуствилин Орден (Урусат)|Дуствилин Орден]] (2021 йисан 18 майдиз)<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202105180036?index=4&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 18.05.2021 № 293 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref> * [[«Дагъустан Республикадин вилик лайихвилиз килигна» Орден]] == Эдебият == == Баянар == {{Баянар}} == ЭлячӀунар == {{Къецепатан элячӀунар}} [[Категория:Гьукуматдин думадин депутатар (VIII эверун)]] [[Категория:Дербентдин кьилер]] [[Категория:Дагъустандин техникадин университет акьалтӀарнавайбур]] 7ie01luqk4qa0sn0z81okleim5htdxq