Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.3 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Википедиа Википедиагийн хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 4349 820941 820860 2025-06-07T01:37:53Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820941 wikitext text/x-wiki [[Файл:Coal.jpg|thumb|right|250px|Нүүрс]] {{Хадмал |монгол_бичиг =[[Зураг:Negüresü.PNG|21px]] |кирилл_буриад = |кирилл_монгол =нүүрс |кирилл_халимаг =нүүрсн }} [[Файл:Struktura chemiczna węgla kamiennego.svg|thumb|right|250px|Нүүрсний химийн найрлага (жишээ)]] '''Нүүрс''' нь хар, хар хүрэн өнгөтэй, амархан шатдаг нэгэн төрлийн "" шиг өнгөтэй чулуу юм. Нүүрс нь дээд ургамлын үлдэгдэл [[хүлэр|хүлэрээс]] үүсэх ба дотроо [[хүрэн нүүрс]], [[чулуун нүүрс]], [[антрацит]] гэсэн төрөлд хуваагдана. Бүрдүүлэгч үндсэн химийн элемент нь [[нүүрстөрөгч]], [[устөрөгч]] бөгөөд, [[хүчилтөрөгч]], [[хүхэр]], [[азот]] тодорхой хэмжээгээр агуулагдана. Нүүрс нь эрчим хүчний үндсэн эх үүсвэр бөгөөд нүүрсний ордыг [[уурхай|ил]] болон [[уурхай|далд уурхайгаар]] ашиглана. Нүүрс нь Дэлхийн хэмжээнд цахилгаан эрчим хүч гарган авах хамгийн гол түүхий эд бөгөөд мөн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]]ийн гол үүсвэр болж байна. СО₂ нь [[хүлэмжийн хий]] бөгөөд [[цаг уур]]ын өөрчлөлт, [[Дэлхийн дулаарал|Дэлхийн дулаарлын]] гол шалтгаан гэж үзэж байна<ref>{{Webarchiv|url=http://www.agu.org/sci_soc/policy/positions/climate_change2008.shtml|wayback=20080513085904|text="Human Impacts on Climate"|archiv-bot=2023-09-26 16:04:59 InternetArchiveBot}} [[American Geophysical Union]]. Retrieved on Sept 23rd 2008</ref>. Нүүрсийг шатаах явцад [[байгалийн хий]]нээс хоёр дахин их, [[газрын тос]]ноос арай илүү хэмжээний СО₂ ялгардаг байна<ref> The EIA reports the following emissions in million metric tons of carbon dioxide: * Nat gas: 5,840.07 * Petroleum: 10,995.47 * Coal: 11,357.19 For 2005 as the official energy statistics of the US Government.[http://www.eia.doe.gov/iea/carbon.html]</ref>. Монгол орон нүүрсний нөөцөөр баялаг бөгөөд одоогоор [[таамаг нөөц]] 162 тэрбум тонноор үнэлэгдэж байна. == Нэршил == [[Англи хэл]]ний ''"Coal"'' буюу нүүрс гэдэг үг нь герман гаралтай үг ([[Герман хэл|германаар]] ''Kohle'', [[Швед хэл|шведээр]] ''kol''<ref>''[[Oxford English Dictionary]]'' 1989 edition</ref>) бөгөөд [[нүүрстөрөгч]] ("carbon") гэдэг нэр томьёо бас ижил үүсэлтэй. Модыг агааргүй орчинд халаан, түүнд агуулагдах ус, дэгдэмхий бодисыг зайлуулан, нүүрстөрөгчийн өндөр агуулгатай (нүүрстөрөгч 85-95 %), хар өнгөтэй, хөнгөн, нүх сүвэрхэг, бутрамтгай үлдэгдэл гаргаж авахыг "Модны нүүрс" ("Charcoal") гэж нэрлэнэ. == Нүүрсний төрөлүүд == * [[Хүрэн нүүрс]] (''Lignite'' мөн ''Brown coal'') нь бага хувирсан нүүрс бөгөөд ихэвчлэн дулааны цахилгаан станцaд түлш болгон хэрэглэдэг. * [[Чулуун нүүрс]] (''Sub-bituminous coal'' болон ''Bituminous coal'') - нүүрсний хувирлын дунд шатны бүтээгдэхүүн. Дулааны цахилгаан станцд түлш болгон хэрэглэхээс гадна зарим онцгой төрөл-[[коксжих нүүрс|коксжих нүүрсийг]] коксжуулан [[ган]]гийн үйлдвэрт хэрэглэнэ. * [[Хагас антрацит]] болон [[антрацит]] (''Anthracite'') - хамгийн их хувирсан нүүрс. Голчлон утаагүй түлш болгон хэрэглэнэ. == Нүүрсний хэрэглээ == === Түлшинд хэрэглэх === Нүүрсийг дулааны цахилгаан станцад шатааж, [[цахилгаан]], [[дулаан]] гаргаж авахад хэрэглэх ба дэлхийн нүүрсний жилийн хэрэглээ ойролцоогоор 7 тэрбум тонн. Нийт нүүрсний 75% нь цахилгаан гаргаж авахад зориулагдаж байгаа ба хамгийн том хэрэглэгч [[БНХАУ]], [[Энэтхэг]] 2 улс бөгөөд одоогийн байдлаар нэг жилд 1.7 тэрбум [[тонн]] нүүрс хэрэглэж байна. Уг бүс нутгийн нүүрсний хэрэглээ урьдчилсан тооцоогоор [[2025]] онд 2.7 тэрбумд хүрнэ гэж таамаглаж байна <ref>{{cite web | title=International Energy Outlook | url=http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/coal.html | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. Одоогийн байдлаар нүүрсний хэрэглээ 3 жил тутамд ойролцоогооор 25% нэмэгдэж байгаа нь бусад төрлийн [[Шатах ашигт малтмал|эрчим хүчний түүхий эдүүдтэй]] харьцуулахад хамгийн их хурдацтайгаар хэрэглээ нь нэмэгдэх байгаа түүхий эд болж байна. Дэлхий дээр үйлдвэрлэж буй нийт эрчим хүчний 40%-ийг нүүрснээс гарган авч байгаа <ref>{{Cite web |url=http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |title=Archive copy |access-date=2008-10-22 |archive-date=2009-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090518072233/http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |url-status=dead }}</ref> ба АНУ-д энэ хэмжээ 49% байна<ref>http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/epa/figes1.html</ref>. === Коксжуулах === [[Кокс]] нь бага [[үнсжилт]], [[хүхэр|хүхрийн]] агуулгатай коксжих нүүрсийг агааргүй орчинд 1,000 ^oС дээш хэмд халаан гаргаж авсан саарал өнгөтэй, нүх сүвэрхэг бүтээгдэхүүн юм. Дулаан ялгаруулах чадвар өндөр, 29.6Мж/кг. [[кокс|Коксыг]] [[төмөр|төмрийн]] [[хүдэр]] хайлуулахад түлш, мөн ангижруулагч болгон хэрэглэнэ. Нүүрсийг коксжуулах явцад коксоос гадна нүүрсний давирхай (coal tar), хөнгөн [[газрын тос|тос]], [[байгалийн хий|хий]] ялгарна. === Хийжүүлэх === [[Газрын тос]], [[шатдаг хий|хийн]] үнийн өсөлтөөс хамааран сүүлийн жилүүдэд нүүрснээс [[байгалийн хий|шатдаг хий]] болон шингэн бүтээгдэхүүн (газрын тостой адил бүтээгдэхүүн) гарган авах технологийг эрчтэй хөгжүүлж байна. Нүүрсийг хийжүүлнэ гэдэг нь нүүрсийг өндөр даралт, температурын нөлөөн дор задлан, хийн бүтээгдэхүүн гаргаж авахыг хэлнэ. [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]] нүүрсийг хийжүүлэх технологийг өргөнөөр хэрэглэж байгаа (ганц) орон юм. === Шингэрүүлэх === Нүүрсийг шууд болон шууд бус аргаар шингэрүүлэн [[бензин]], [[дизел|дизелийн]] түлш гарган авахад зориулсан хэд хэдэн технологи боловсрогдож, бэлэн болсон байна. Шууд бус аргаар шингэрүүлэх, [[Фишер Тропш технологи]] [[дэлхийн хоёрдугаар дайн|дэлхийн II дайны]] үед [[Герман|Германд]] боловсрогдсон бөгөөд одоо Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсын Сасол компани хэрэглэж байна. Уг технологи нь эхлээд нүүрсийг хийжүүлээд (тодорхой хэмжээний СО ба Н₂-ийг нэмж), дараа нь уг хийгээ конденсацлан хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] гарган авах арга юм. Эцэст нь нүүрсустөрөгчөө дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авна. Шууд шингэрүүлэх буюу устөрөгчжүүлэн шингэрүүлэх (''liquefaction by hydrogenation'') "Бергиус" технологийг Германд боловсруулсан<ref>Robert Haul: Friedrich Bergius (1884-1949), p. 62 in 'Chemie in unserer Zeit', VCH-Verlagsgesellschaft mbH, 19. Jahrgang, April 1985, Weinheim Germany </ref> ба Дэлхийн I ба II дайны үед ашиглаж байв. Шууд шингэрүүлэх хэд хэдэн өөр технологи боловсрогдсоноос, АНУ-ын Гальф Ойл компанийн боловсруулсан SRC-I and SRC-II (''Solvent Refined Coal'') технологи<ref>{{cite paper | author=Cleaner Coal Technology Programme | title=Technology Status Report 010: Coal Liquefaction | publisher=Department of Trade and Industry (UK) | date=October 1999 | url=http://www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | accessdate=2006-11-23 | format=PDF | archiveurl=http://web.archive.org/web/20070616133813/www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | archivedate=2007-06-16 }}</ref>, [[1976]] онд Вильбурн Шроедэр (''Wilburn C. Schroeder'') нэр дээр [[патент|патентлагдсан]] NUS корпорацийн технологи зэргийг дурьдах хэрэгтэй юм. NUS корпорацийн устөрөгчжүүлэн, шууд шингэрүүлэх технологи нь нүүрсийг нунтаглан, хатааж, 1% [[молибдени]] [[катализатори|катализаторийн]] тусламжтайгаар өндөр [[температур]], [[даралт|даралтын]] нөлөөгөөр, бага хэмжээний хий (C3/C4), шингэн (C5-C10) - бензиний фракц, NH₃, ба CO₂ гаргаж авна <ref>{{cite paper | author=Phillip A. Lowe, Wilburn C. Schroeder, Anthony L. Liccardi | title=Technical Economies, Synfuels and Coal Energy Symposium, Solid-Phase Catalytic Coal Liquefaction Process | publisher=The American Society of Mechanical Engineers | date=1976 | page=35}}</ref>. Нүүрснээс шингэн бүтээгдэхүүн гаргаж авах өөр нэг арга нь бага температурт [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчжүүлэх]] юм. Нүүрсийг бага температурт (450 and 700&nbsp;°C) коксжуулахад, [[нүүрсний давирхай|давирхай]] нь жирийн [[нүүрсний давирхай|давирхайнаас]] (800 to 1000&nbsp;°C-д [[кокс|коксжуулсанаас]]) илүү их хэмжээний хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] агуулдаг байна. Уг давирхайг дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авах боломжтой юм. Эдгээр бүх нүүрсийг шингэрүүлэх технологиудын сул тал нь [[газрын тос|газрын тосноос]] бензин, дизель түлш ялгаж авахаас хамаагүй илүү их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂) ялгаруулдаг явдал юм. Тиймээс цаашид уг технологийг их хэмжээгээр хэрэглэх тохиолдолд, нүүрсийг шингэрүүлэх явцад ялгарч буй СО2-ийг багасгах, мөн агаар мандалд цацалгүйгээр СО₂-ийг [[азот]], эсвэл бусад хийн тусламжтайгаар шингэрүүлэх зэрэг аргаар шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Нүүрсийг шингэрүүлэх нь нэгэн төрлийн нөөц технологи бөгөөд, газрын тосны нөөц, олборлолт багасан, эрэлт их хэмжээгээр нэмэгдсэн үед хэрэглэх боломжтой юм. Зарим судлаачдийн тооцоогоор, газрын тосны үнэ 35 ам.доллар/баррель орчим (болон түүнээс дээш) байгаа тохиолдолд, [[АНУ]] дотоодынхоо нүүрснээс бензин гаргаж авах нь эдийн засгийн хувьд ашигтай гэж гарсан байна<ref>{{cite web | title=Diesel Fuel News: Ultra-clean fuels from coal liquefaction: China about to launch big projects - Brief Article | url=http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0CYH/is_15_6/ai_89924477 | accessmonthday= September 9 |accessyear= 2005 }}</ref>. Хэдийгээр 35 ам.доллар/баррель гэдэг урт хугацааны [[газрын тос]]ны дундаж үнээс өндөр байгаа ч, яг одоогийн байдлаар газрын тосны үнэ үүнээс өндөр байгаа билээ. Одоо хэрэглэгдэж буй нүүрс шингэрүүлэх технологиудын талаархи Вилиамс, Ларсон (Williams and Larson, 2003) нарын тайлангаас үзэхэд, [[Хятад|Хятадад]] нүүрснээс гарган авч буй шингэн бүтээгдэхүүний өөрийн өртөг 25-35 ам.доллар/баррель байна. == Сөрөг нөлөө == === Нүүрсний уурхай, олборлолт === [[Файл:Coal mine Wyoming.jpg|thumb|Нүүрсний ил уурхай, [[Вайомин муж]], [[АНУ]]]] [[уурхай|Нүүрс олборлолт]] байгальд муугаар нөлөөлдөг. Нүүрсний уурхайд хөрс хуулалтын дараа, нүүрсэнд агуулагдах [[пирит]] (төмрийн сульфид) нь [[ус]], [[агаар|агаарын]] [[хүчилтөрөгч|хүчилтөрөгчтэй]] урвалд орж, [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уурхайн усыг шүүрүүлэх явцад уг [[хүхрийн хүчил]] гадагшлах ба уурхайн овоолго дахь [[пирит]] ч борооны устай урвалд орон удаан хугацааны туршид, тасралтгүй хүхрийн хүчил үүсгэсээр байдаг. Хүхрийн хүчил нь [[хөрс]], [[хөрсний ус|хөрсний усанд]] нэвчин, улмаар урсгал болон тогтмол усны [[рН]]-ын хэмжээг өөрчилж, [[амьтан]], [[ургамaл|ургамaлыг]] хордуулах ба улмаар мөхөхөд хүргэнэ. Ялангуяа усны амьтад рН-ийн өөрчлөлтийг тэсвэрлэдэггүй байна. 1930-аад оны үед, АНУ-ын нүүрсний [[уурхай|уурхайнуудын]] олборлолтын явцад, жилд 2.3 сая тн хүхрийн хүчил үүсдэг байсан гэсэн тооцоо байдаг. 1960-аад оны үед зөвхөн Огайо голын савд (the Ohio River), олборлолт хийж буй 1200 уурхайгаас жилд 1.4 сая тн [[хүхрийн хүчил]] гадагшилдаг байв. === Нүүрсийг шатаах === Бусад [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалуудтай]] адил, нүүрсийг шатаах явцад их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂), азотын исэлүүд (NO_x), [[хүхрийн давхар исэл]] (SO₂) ялгарна. [[Хүхрийн давхар исэл]] хүчилтөрөгчтэй урвалд орон [[хүхрийн гуравч исэл]] (SO₃), улмаар [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уг хүхрийн хүчил нь борооны усыг хүчиллэгжүүлнэ. [[Хүчиллэг бороо]] нь химийн идэмхий шинжтэй, амьд байгаль болон хүний биед үлэмж хортой. Нүүрсний цахилгаан станцаас үлэмж хэмжээний (CO₂), мөн ажиллаж байгаа болон хаагдсан уурхайгаас нилээдгүй хэмжээний [[метан]] ялгарах ба эдгээр нь [[дэлхийн цаг уурын дулааралт|дэлхийн цаг уурын дулааралтын]] гол шалтгаан болж байна<ref>http://www.columbia.edu/~jeh1/2007/IowaCoal_20071105.pdf</ref>. Нүүрсэнд агуулагдах [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчийн]] хэмжээ [[газрын тос|газрын тосныхоос]] илүү бөгөөд бусад хортой хольцыг нүүрснээс салгах нь тосныхоос илүү төвөгтэй. Зөвхөн АНУ-д нүүрсний цахилгаан станцын хорт хаягдлаас болон жил бүр хэдэн арван мянган хүмүүс нас барж байгаа гэсэн судалгаа байна<ref>{{cite web | title=Deadly power plants? Study fuels debate | url=http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ | accessmonthday=September 4 |accessyear=2006}}</ref>. Сүүлийн үед цахилгаан станцын хортой хаягдалыг багасгах талаар нилээдгүй туршилт судалгаа хийж байна. Жишээлбэл, станцаас ялгарч буй [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] цуглуулан, [[нүүрстөрөгч]]ийг ялгаж, хадгалах технологи юм (одоогоор хэрэглэгдэж эхлээгүй). Нүүрс болон түүний хаягдалд (шатаах явцад ялгарах хий болон үнсэнд) [[хүнцэл]], [[хар тугалга]], [[меркури]], [[никель]], [[ванади]], [[берилли]], [[кадми]], [[бари]], [[хром]], [[зэс]], [[молибден]], [[цайр]], [[селени]], [[ради]] зэрэг [[хүнд металууд]], мөн бага хэмжээгээр [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[тори]] зэрэг байгальд тааралдах [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисыг]] агуулдаг <ref>{{cite web | title=Coal Combustion | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=Radioactive Elements in Coal and Fly Ash, USGS Factsheet 163-97 | url=http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2006-12-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061209214403/http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | url-status=dead }}</ref> . Эдгээр нь, ялангуяа [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисууд]], байгаль дээр нүүрсэнд агуулагдахдаа сарнимал, бага хэмжээтэй байх ч, их хэмжээний нүүрсийг шатаах явцад хуримтлагдан, зарим тохиолдолд атомын цахилгаан станцын хаягдлаас өндөр цацраг идэвхит бодисын агуулгатай байх тохиолдол бий <ref>{{cite web | title=Coal Combustion: Nuclear Resource or Danger | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=October 16 | accessyear=2006 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref>. Нүүрс нь дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт болон агаарын бохирдлын талаар хяналт султай нутаг дэвсгэрт хүний эрүүл мэндэд маш сөргөөр нөлөөлж байгаа болно. == Энергийн хэмжээ == Нүүрсний ялгаруулах [[энерги|энергийн]] хэмжээ ойролцоогоор 24 Мж/кг <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Juliya | title = Energy Density of Coal | work = The Physics Factbook | url = http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml|accessdate = 2006-08-25 }}</ref>, хэрэв kW-цаг -аар хэмжвэл 6.67 kW-цаг/кг болно. Нүүрсний цахилгаан станцын ашигт ажиллагааны коэффициент 30%. Өөрөөр хэлбэл 1 кг нүүрс шатаахад ялгарах 6.67 kW-цаг энергийн 30% буюу 2.0 kW-ц нь цахилгаан эрчим хүч болон хувирна. Жишээ нь, 100W-ийн компютер нэг жилд 876 kW-ц (100 W × 24 цаг × 365 {өдөр} = 876000 W-ц = 876 kW-ц) эрчим хүч хэрэглэнэ. Энэ хэмжээний эрчим хүчийг гарган авахын тулд : 876 kW-цаг/2.0 kW-цаг = 438 кг нүүрс зарцуулна<ref>A similar result, using a lightbulb instead, see<br />{{cite web | title = How much coal is required to run a 100-watt light bulb 24 hours a day for a year? | work = Howstuffworks | url = http://science.howstuffworks.com/question481.htm | accessdate = 2006-08-25 }}</ref>. Гэхдээ цахилгаан дамжуулах үед гарах шугамын цахилгаан эсэргүүцлийн алдагдлыг (5 - 10%) тооцвол үүнээс илүү хэмжээний цахилгаан (нүүрс) хэрэгтэй болох юм. == Нүүрстөрөгчийн хэмжээ == Нүүрсэнд агуулагдах нүүрстөрөгчийн хэмжээ хамгийн багадаа 50% буюу 1кг нүүрс 0.5кг-с дээш хэмжээний нүүрстөрөгч агуулна. байна. 0.5kg/12kg kmol<suр>-1</suр> = 1/24kmol, 1 mol N_A -тэй ([[Авогадрогийн тоо]]) тэнцүү. Энэ агаарын хүчилтөрөгчтэй нэгдэн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] үүсгэх ба (12 + 16 × 2 = жин(CO₂) = 44 кг/кмоль) болно. 1 кг нүүрс шатаахад, 1/24 кmol [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] ялгарах ба 1/24 кmol х 44 kг/kmol = 11/6 кг буюу ойролцоогоор 1.83 кг CO₂ болно. 1 кг нүүрсний 29.9% нь 2 kW-ц цахилгаан болон хувирах учир бид 1 kW-ц цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ тутамд 0.370 kg(CO₂) үүсгэж байна<ref>[http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/page/co2_report/co2report.html CO₂ Emissions Report<!-- Bot generated title -->]</ref>. == Нүүрсний гүний шаталт == Нүүрсний давхраас ой, хээрийн түймэр болон, уурхайн дотоод шаталтын улмаас газрын гүнд шатна <ref>{{cite web | title=Sino German Coal fire project | url=http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2020-05-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200516134445/https://web.archive.org/web/20050830091254/http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | url-status=dead }}</ref> <ref>{{cite web | title=Committee on Resources-Index | url=http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2005-08-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20050825231038/http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2016-08-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160829162308/https://web.archive.org/web/20060218013724/http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url-status=dead }}</ref>. Нүүрсний гүний шаталтын улмаас БНХАУ-д жил бүр 109 сая тн нүүрс шатаж, 200 сая тн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] ялгарч байна. Энэ нь дэлхийн хэмжээнд [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалаас]] үүсэж буй нийт CO₂-ийн 2-3% юм. АНУ-ын Пенсилвани мужийн хаагдсан нүүрсний уурхайд байрлаж байсан хогийг шатаасны улмаас [[1962]] онд эхэлсэн нүүрсний давхраасын гүний шаталт одоо хүртэл үргэлжилсээр байна. Австралийн "Шатаж буй уул"-ыг (Burning Mountain) галт уул гэж үздэг байв. Гэвч энэ нь сүүлийн 5,500 жилийн турш шатсаар байгаа нүүрсний гүний шаталтаас үүссэн утаа, үнс болохыг тогтоосон байна <ref>{{cite web | title=Burning Mountain Nature Reserve | url=http://www.nationalparks.nsw.gov.au/parks.nsf/ParkContent/N0503?Opendocument&ParkKey=N0503&Type=xo | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. == Дэлхийн нүүрсний нөөц == [[Файл:Coal mine in Dhanbad, India.jpg|thumb|Энэтхэгийн Жакарканд уурхай. Энэтхэгт Дэлхийн нүүрсний нөөцийн 10% ноогдоно.]] [[1996]] оны үнэлгээгээр дэлхийн нийт олборлож болох нөөцийг нэг [[грамм|эксаграмм]] (1 × 10¹⁵ кг буюу 1 триллон тн)-аар, түүний хагас нь чулуун нүүрс гэж үнэлсэн байна. Уг хэмжээний нүүрснээс гаргаж авах энергийн хэмжээг нь 290 зеттажоул <ref>Sustainable Energy" 2005 page 303 The MIT Press by Jefferson W. Tester et al. ISBN 0-262-20153-4</ref>, дэлхийн жилийн хэрэглээг 15 терраватт гэвэл <ref>BP2006 energy report, and US EIA 2006 overview</ref>, 600 жил хүрэлцэх хэмжээний нөөц юм. Английн [[Бритиш Петролеум]] компанийн 2005 оны эцсээр хийсэн тооцоогоор, дэлхийн нүүрсний нөөц 909,064 сая тн-оор үнэлэгдсэн байна. [[Америкийн Нэгдсэн Улс]], [[Оросын Холбооны Улс]], [[Австрали]], [[Хятад]], [[Энэтхэг]], [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] зэрэг орнууд нүүрсний ихээхэн нөөцтэй юм. {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний нийт нөөц, [[1999]] оны байдлаар (сая тн)<ref>{{Cite web |url=http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |title=Archive copy |access-date=2007-06-28 |archive-date=2007-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070127034512/http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |url-status=dead }}</ref>''' |- | width="100pt"|'''Орон''' | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Битумжсан нүүрс]]''' ([[антрацит]] багтсан) | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Хагас битумжсан нүүрс]]''' | width="120pt"|'''[[Хүрэн нүүрс]]''' | width="100pt"|'''Нийт''' |- |[[Америкийн Нэгдсэн Улс]] ||115891||101021||33082||249994 |- |[[Оросын Холбооны Улс]] ||49088||97472||10450||157010 |- |[[Хятад]] ||62200||33700||18600||114500 |- |[[Энэтхэг]] ||82396||||2000||84396 |- |[[Австрали]] ||42550||1840||37700||82090 |- |[[Герман]] ||23000||||43000||66000 |- |[[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] ||49520||||||49520 |- |[[Украин]] ||16274||15946||1933||34153 |- |[[Казахстан]] ||31000||||3000||34000 |- |[[Польш]] ||20300||||1860||22160 |} == Нүүрс экспортлогч орнууд == {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний экспорт, орон болон жилээр (сая тн)'''<ref>http://www.eia.doe.gov/oiaf/aeo/supplement/pdf/suptab_114.pdf </ref> |- | width="130pt"|'''Орон''' | width="100pt"|'''2003''' | width="100pt"|'''2004''' |- | [[Австрали]] | 238.1 | 247.6 |- | [[Америкийн Нэгдсэн Улс]] | 43.0 | 48.0 |- | [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] | 78.7 | 74.9 |- | [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Хуучин Зөвлөлт Холбоот Улс]] | 41.0 | 55.7 |- | [[Польш]] | 16.4 | 16.3 |- | [[Канад]] | 27.7 | 28.8 |- | [[Хятад]] | 103.4 | 95.5 |- | [[Өмнөд Америк]] | 57.8 | 65.9 |- | [[Индонез]] | 107.8 | 131.4 |- | '''Нийт''' | '''713.9''' | '''764.0''' |} [[Файл:Tagebau Garzweiler Panorama 2005.jpg|center|1000px|thumb|Германы Гарцвайлер дахь нүүрсний ил уурхай. Өндөр нарийвчлалтай дэлгэмэл зураг.]] == Бусад холбоотой сэдвүүд == * [[Шатах ашигт малтмал]] * [[Дэлхийн дулаарал]] * [[Газрын тос]] * [[Геологи]] * [[Шингэрүүлсэн байгалийн хий]] == Эшлэл == {{Reflist}} == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20080119164838/http://www.coalonline.org/site/coalonline/content/home Coal Online] Утаагүй түлш боловсруулах технологийн талаар * [https://web.archive.org/web/20110225003728/http://www.worldcoal.org/ World Coal Institute] Дэлхийн нүүрсний хүрээлэн * [http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ MSNBC report on coal pollution health effects in the United States] * [https://web.archive.org/web/20050621112309/http://www.uic.com.au//nip83.htm Clean coal technologies] Нүүрс боловсруулах технологи ** [https://web.archive.org/web/20100809105829/http://www.jcoal.or.jp/overview_en/gijutsu.html Advanced methods of using coal] * [https://web.archive.org/web/20130303040016/http://www.fe.doe.gov/programs/fuels/hydrogen/Hydrogen_from_Coal_R%26D.html USDOE Hydrogen from Coal Research] Нүүрснээс устөрөгч ялгах * [http://smtc.uwyo.edu/coal/ Wyoming Coal] Вайомингийн Их Сургуулийн вэб хуудас * [https://web.archive.org/web/20070704031944/http://www.our-energy.com/coal_en.html Coal - origin, purification and consumption] Нүүрсний гарал үүсэл, баяжуулалт, хэрэглээ * [https://web.archive.org/web/20071206003202/http://www.stoke.gov.uk/ccm/museums/museum/2006/gladstone-pottery-museum/information-sheets/coal-in-north-staffordshire.en History of coal seams and the practice of coal mining in North Staffordshire, UK] [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Ашигт малтмалын геологи]] [[Ангилал:Нүүрс| ]] [[Ангилал:Нүүрсний уурхай]] [[Ангилал:Шатах ашигт малтмал]] etxot2rtwd4kpd5y0or0w9x4515hpb5 0 4350 820955 805472 2025-06-07T11:39:56Z S100500S 77214 820955 wikitext text/x-wiki {{Загвар: Телевизийн суваг | name = Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз | logofile = File:Logo of the Mongolian National Broadcaster.svg | logosize = | logocaption = | logoalt = | logo2 = | established = | airdate = | launch = {{Start date|1967|9|27|df=y}} | closed date = <!-- {{End date|YYYY|MM|DD|df=y}} --> | picture format = | share = | share as of = | share source = | network = | owner = Монгол үндэсний олон нийтийн радио, телевиз | parent = | slogan = | motto = | country = [[Image:Flag_of_Mongolia.svg|30px]][[Монгол улс]] | language = [[монгол хэл]] | broadcast area = | affiliates = | headquarters = | former names = Монголын үндэсний телевиз (1967-2005) <br /> Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз (2005-одоо) | replaced names = | replaced by names = | sister names = [[Монголын мэдээ суваг|Монголын мэдээ]] <br /> [[MNB спорт HD суваг|MNB спорт HD]] | timeshift names = | website = {{URL|mnb.mn}} | terr serv 1 = | terr chan 1 = | sat serv 1 = [[Ддэш тв|ДДэш ТВ]] | sat chan 1 = {{plainlist| Суваг 001 }} | cable serv 1 = Сансар кабель | cable chan 1 = {{plainlist| Суваг 001 }} | sat radio serv 1 = | sat radio chan 1 = | iptv serv 1 = [[Юнивишн]] | iptv chan 1 = {{plainlist| Суваг 001 }} | iptv serv 2 = Скаймедиа | iptv chan 2 = Суваг 002 | online serv 1 = | online chan 1 = | 3gmobile serv 1 = }} '''Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз''' нь [[Монгол улс|Монголын]] олон нийтийн эрх ашгийн төлөөлөл бүхий [[телевиз]]ийн суваг юм. == Tүүхэн товчоон == 1965-1967 он. Монгол улсад телевизийн урлагийг үүсгэн хөгжүүлэх мэргэжлийн сэтгүүлч, уран бүтээлчид, инженер-техникийн ажилтнуудыг сурган бэлтгэсэн үе. 1965 оны 10-р сар. –Монголын зурагт радиогийн төвд ажиллах инженер техникийн ажилтан 38 хүн [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]]-ын Ленинградын телевизийн төвд 1 жил 6 сарын хугацаатай курс дадлага хийхээр явжээ. Холбооны яам, Мэдээлэл, радиогийн улсын хорооноос хамтран явуулсан эдгээр хүмүүсийн дотор Монголын зурагт радиод олон жил үр бүтээлтэй ажиллаж байгаа инженер Н.Чогдов, Т.Одсүрэн, Намхайдорж, Доржзовд, Шүхэрт, техникч Л.Бямбажав, И.Гүнрэгжав, Г.Гомбодорж, Цэцгээ, Ичинхорлоо, теле зураглаач Д.Цэдэнноров, М.Бэгзсүрэн, микрофоны оператор Р.Цэрэнлхам, Б.Болохоо ... нарын зэрэг хүмүүс явжээ. 1966-3-29. –Монголд анх удаа байгуулагдаж байгаа Монголын зурагт радиогийн төвийн /хуучин төв/ барилгын суурийг тавив. 1966-5-16. - Монголын зурагт радиогийн захиргаанд ажиллах уран бүтээлчдийн эхний хэсэг ЗХУ-ын Москвагийн зурагт радиогийн төвд бүтэн жилийн дадлага хийхээр явжээ. Редактор, найруулагч, зураач, зураглаач, эвлүүлэгч, инженер, техникчээр ажиллах эдгээр хүмүүсийн дотор мөн л Монголын зурагт радиод олон жил идэвх зүтгэл үр бүтээлтэй ажиллаж ирсэн Д.Дожоодорж, Д.Хишигт, С.Бадрах, Б.Зоригт, Л.Шийтэр, Ж.Гомбосүрэн, Ц.Норжмаа, Ж.Гүр, И.Баямаа, Х.Чүлтэм, Ц.Агваанрэнчин, Ч.Баяраа, Д.Нямсүрэн, Д.Чулуун, Ц.Даваахүү, М.Цэдэв, Ж.Чойсүрэн, Д.Дарьсүрэн, Б.Бямбаа, Ч.Чимидцэеэ, Ж.Санждолгор, П.Нарангэрэл, Д.Ганчимэг нарын 45 хүн оржээ. 1967-4-21. –МАХН-ын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөлгөөний 184 дүгээр тогтоолоор ЗХУ-д зурагт радиогийн дадлага хийх 17 хүнийг 2 сарын хугацаагаар явуулахыг Мэдээлэл радиогийн улсын хороонд зөвшөөрчээ. Үүнд: а/ Редактораар: Нямсүрэнгийн Шаравдорж, Ишхандын Эрдэнэчимэг, Гомбосүрэнгийн Гомбо, Шишиндоржийн Батмөнх, Батын Дорж, Пүрэвжавын Пүрэвсүрэн, Шаравын Сүрэнжав, Долгорын Пашка, Цэнд-Аюушийн Цэгмид, Даваажавын Жадамбаа, Тангадын Бааваа, Жалцавын Лхамсүрэн,   б/ Хөгжмийн редактораар: Шагдаржавын Эрдэнэбат, Шаравжамцын Долгорлхам     в/ Нэвтрүүлэгчээр: Цэвээний Дорж, [[Биндэрьяагийн Цэенханд]], Самандын Батсүрэн 1967-5-24. –БНМАУ-ын МАХН-ын Намын Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөлгөөний 228 дугаар тогтоолоор: Зурагт радиогийн гэрэлтүүлэгчдийн курсийг /10 хүнтэй/ 1967 оны 5 дугаар сарын 25-наас эхлэн 45 хоногийн хугацаагаар байгуулахыг Мэдээлэл радиогийн улсын хороонд зөвшөөрчээ. 1967-7-10. – Албан ёсны нээлтээ хийгээгүй байсан авч Монголын зурагт радиогийн дэлгэц монгол айлд анх гэрэлтэн асч туршилтын нэвтрүүлэг хийв. Туршилтын журмаар явуулсан анхны энэ нэвтрүүлгээр монгол ардын хувьсгалын 46 жилийн ойн баярын угтлагын хурал, концертыг улсын дуурь бүжгийн театраас шууд дамжжлан үзүүлсэн юм. Энэ өдрийн нэвтрүүлэг 18.00-20.45 цаг хүртэл үргэлжилжээ. 1967-7-11.12. –Туршилтын журмаар хийсэн дараагийн нэвтрүүлэг нь 7 дугаар сарын 11-ний өглөө 8 цаг 30 минутаас Сүхбаатарын талбайгаас шууд дамжуулсан ардын хувьсгалын 46 жилийн ойн баярын жагсаал, мөн 15.00 цагаас төв цэнгэлдэх хүрээлэнгээс шууд нэвтрүүлсэн хүчит бөхийн барилдаан юм. Бөхийн барилдааныг 12-ний өдөр ч бүрэн хэмжээгээр үзүүлсэн. 1967-8-15. Монголын уран сайхны киноноос хамгийн түрүүнд зурагт радиогийн дэлгэцнээ “[[Ардын элч]]” кино энэ өдөр гарчээ. Зурагт радиогийн тогтмол нэвтрүүлэг эхэлсэн. '''1967.09.27-ы өдөр Монголын үндэсний телевиз албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхэлсэн өдөр''' 1981-1990 он 1981 онд анхны өнгөт нэвтрүүлгээ бэлтгэн эфирт гаргаж, 1988 оны 12 дугаар сард телевизийн шинэ төв ашиглалтад орсноор өнгөт дүрсийн системээр нэвтрүүлгээ цацах боломж бүрэн хангагдсан. Мөн радио релений өргөтгөсөн сүлжээг ашиглалтад оруулснаар Үндэсний телевиз улс орныхоо нийт нутаг дэвсгэр хүн амын 90 гаруй хувьд хүрч үйлчлэх болсон 1991 он. Монголын Үндэсний телевиз анх удаа Азиасат системээр нэвтрүүлэг цацах боломжтой болж, улмаар телевизүүдийн нэвтрүүлгүүдийг Монгол орны алслагдсан бүс нутаг хязгаарт хүргэх, хилийн чанадад нэвтрүүлгээ цацах боломж хангагдсан юм. 1997 оны 1 дүгээр сар. Монголын Үндэсний телевиз, Ази Номхон далайн орнуудын өргөн нэвтрүүлгийн холбоо ABU-гийн бүрэн эрхт гишүүнээр сонгогдсон. Манай телевизийн уран бүтээлчид , тус холбооноос зохион байгуулсан удаа дараагийн уралдаанд амжилттай оролцож шагналуудыг хүртэж байсан билээ. 2005 оны 2 дүгээр сар. [[ОНРТ-ийн тухай хууль]] батлагдан гарснаар Монголын Үндэсний телевиз түүхэндээ анх удаа “Олон нийтийн” гэсэн статустай болж өргөн олон нийт, ард иргэддээ хараат бус мэдээллээр тэгш үйлчлэх хууль зүйн орчин бүрдсэн юм. Ийнхүү олон нийтийн статустай, үндэсний хэмжээний телевиз үүсэн бий болсон нь Монголын хэвлэл мэдээллийн түүхэнд гарсан чухал үйл явдал том эргэлт байлаа. == Олон нийтийн радио телевиз статус == 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-нд УИХ-аар Олон нийтийн радио,телевизийн тухай хууль<ref>{{Cite web |url=http://www.legalinfo.mn/law/details/424 |title=www.legalinfo.mn/law/details/424 |access-date=2020-08-15 |archive-date=2017-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170423202829/http://legalinfo.mn/law/details/424 |url-status=dead }}</ref> хэлэлцэж, батлав . 2005 оны 4 дүгээр сарын 1-нээс энэ хууль хүчин төгөлдөр болжээ. Энэ хуулиар Засгийн газрын мэдэлд байсан Монголын Үндэсний радио, телевизийг олон нийтэд үйлчлэх статустай болгон өөрчилжээ. Энэ нь Үндсэн хуулиар баталгаажсан Монгол Улсын иргэний үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх, эрх чөлөөг хангах, 1998 онд батлагдсан Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийг хэрэгжүүлээд бодитой алхам боллоо. Энэ хуулийн 2.1-д зааснаар олон нийтийн радио, телевиз нь "гагцхүү олон нийтийн эрх ашигт Үйлчилж, тэдний өмнө хариуцлага хүлээж, хяналт дор нь үйл ажиллагаагаа явуулдаг ашгийн төлөө бус хуулийн этгээд" байх юм. ОНРТ-ийн удирдах дээд байгууллага нь 17 хүний бүрэлдэхүүнтэй Үндэсний зөвлөл байх ба Ерөнхийлөгч 2, Засгийн газар 2, УИХ 4, төрийн бус байгууллагууд 9 хүнийг сонгож, Үндэсний зөвлөлийн анхны хуралдаанаар баталгаажуулна. Үндэсний зөвлөлийн гишүүнээр олон нийтэд нэр хҮндтэй, эрүүгийн ял шийтгэлгүй, Монгол Улсын иргэн сонгогдоно. Төрийн улс төрийн ба жинхэнэ албан хаагч, улс төрийн намын удирдах албан тушаалтан, бусад радио, телевизэд ажиллаж байгаа, түүнчлэн ажилладаггүй боловч нийтлэл, нэвтрүүлгийн бодлогоо тодорхойлоход нь оролцдог этгээд, бусад радио, телевизэд хөрөнгө оруулалт хийсэн этгээд, эсхүл бизнесийн хараат бус байдалд нь нөлөөлж болох этгээдийг нэр дэвшүүлэхгҮй байхаар хуульд заасан байна. ОНРТ нь холимог санхүүжилттэй байхаар хуульд тусгажээ. Орлогын гол эх үүсвэр нь нэвтрүүлгийн Үйлчилгээний хураамж байх бөгөөд Засгийн газрын дэмжлэг, ивээн тэтгэлэг, хандив, хууль тогтоомжид заасан бусад орлогоос санхүүжинэ. Нэвтрүүлгийн Үйлчилгээний хураамжийн хэмжээг Үндэсний зөвлөлийн саналыг харгалзан Засгийн газар тогтоож, төсвийг УИХ-аар батлахаар хуульд тусгасан байна. Мөн ОНРТ нь хяналтын зөвлөл, өргөдлийг шалгах хороотой байх, мөн хөтөлбөрт зөвлөх үүрэг бҮхий орон тооны бус зөвлөлтэй байж болохыг хуульчилсан байна. Хуулиар ОНРТ нь улс төр, эдийн засаг, шинжлэх ухаан, боловсрол, соёл урлаг, спорт, цэнгүүн зэрэг нийгмийн амьдралын олон талыг хамарсан хөтөлбөрийг мэргэжлийн болон техникийн өндөр түвшинд бэлтгэж, нийтийн хүртээл болгох шаардлага тавьжээ. Түүнчлэн шударга ёс, ардчилал, хүний эрх, эрх чөлөө, тэгш байдлыг хүндэтгэх, хувь хүний хөгжлийг дэмжих, өргөн олон нийтийн болон нийгмийн янз бүрийн бүлэг давхаргын эрэлт хэрэгцээг тэнцвэртэй хадгалах зэрэг нэвтүүлгийн бодлого баримтлахыг шаардлага болгосон байна. ОНРТ-ээр харгислал, ялгаварлан гадуурхалт, дайн, хүчирхийлэл, садар самууныг сурталчилсан, хүний нэр хүнд, алдар хҮндэд халдсан агуулгатай нэвтрүүлэг бэлтгэж түгээхийг хориглосон байна. ОНРТ-ийн ажилтны мэдээлэл олж авах, мэдээллийн эх сурвалжийг нууцлах эрхийг баталгаажуулсан, мөн иргэдийн хариу өгөх эрхийг хангасан заалтууд орсон нь шинэ хуулийн дэвшилтэт тал нь юм. == Эшлэл == <references/> {{commonscat}} {{Монгол улсын телевизүүд}} {{Authority control}} [[Ангилал:Монголын телевиз]] [[Ангилал:Монголын төрийн байгууллага]] [[Ангилал:Монголын хэвлэл мэдээллийн аж ахуйн нэгж]] [[Category:Олон нийтийн радио телевиз]] jxifqm0jmxni7jpgqx158efnltoc2b6 0 5970 820920 800250 2025-06-06T13:29:46Z User28834628192 96310 Some statistics have been updated 820920 wikitext text/x-wiki {{short description|Баруун Монголын хот}} {{About|Монголын хотын||Өлгий (салаа утга){{!}}Өлгий}} {{Инфобокс суурин | name = Өлгий | native_name = {{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠥᠯᠦᠭᠡᠢ}}}} | native_name_lang = mn | nickname = | settlement_type = [[Монгол Улсын сумд|Сум]] | official_name = Өлгий сум<br>{{lower|0.2em|{{MongolUnicode|ᠥᠯᠦᠭᠡᠢ}}{{MongolUnicode|ᠰᠤᠮᠤ}}}} | motto = <!-- images and maps -----------> | image_skyline = Olgii.jpg | imagesize = | image_caption = Өлгий хот | image_flag = | flag_size = | image_seal = | seal_size = | image_shield = | shield_size = | image_map = | mapsize = | map_caption = | image_map1 = | mapsize1 = | map_caption1 = | pushpin_map = Монгол | pushpin_label_position = right | pushpin_map_caption = Монгол дахь байршил | pushpin_mapsize = <!-- Location ------------------> | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Монгол}} | subdivision_type1 = [[Монгол Улсын аймгууд|Аймаг]] | subdivision_name1 = {{flagicon image|Mn flag bayan olgiy aymag.svg}} [[Баян-Өлгий аймаг|Баян-Өлгий]] | subdivision_type2 = | subdivision_name2 = <!-- Politics -----------------> | government_footnotes = | government_type = | leader_title = | leader_name = | established_title = Байгуулагдсан<!-- Settled --> | established_date = 1940 он | established_title2 = | established_date2 = <!-- Area ---------------------> | area_magnitude = | area_footnotes = | area_total_km2 = 101 | area_land_km2 = <!--See table @ Template:Infobox Settlement for details on automatic unit conversion--> | area_water_km2 = | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = <!-- Population -----------------------> | population_as_of = 2023 | population_footnotes = | population_note = | population_total = {{increase}} 40963 | population_density_km2 = auto | population_metro = | population_density_metro_km2 = | population_urban = | population_density_urban_km2 = <!-- General information ---------------> | timezone = UTC+7 | utc_offset = | timezone_DST = | utc_offset_DST = | coordinates = {{coord|48|58|06|N|89|58|07|E|region:MN|display=inline,title}} | elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags--> | elevation_m = 1710 | elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> | postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... --> | postal_code = | area_code = +976 (0)142 | blank_name = Улсын бүртгэлийн дугаар | blank_info = БӨ_ (_янз бүр) | blank1_name = | blank1_info = | website = {{URL|http://olgii.bo.gov.mn/}} | footnotes = }} [[Зураг:Ölgii Mosque.jpg|thumb|250px|Өлгий хотын гол [[мечет]]]] '''Өлгий''' ({{mongolUnicode|ᠥᠯᠦᠭᠡᠢ|h}} – ''өлүгэи'') хот нь [[Баян-Өлгий]] [[аймгийн төв]] юм. [[Монгол]]ын баруун захад байрлана. Далайн түвшнээс дээш 1710 метрт байрлана. 40 963 (2023<ref>{{Cite web |last=Айгерим |first=Х. |date=2023 |title=СУДАЛГАА, ШИНЖИЛГЭЭ, ТАНИЛЦУУЛГА |url=https://bayan-ulgii.nso.mn/pages/373 |url-status=live |archive-url= |archive-date= |access-date=2025-06-06 |website=Баян-Өлгий аймгийн Статистикийн хэлтэс}}</ref>) хүнтэй. ==Хотын түүх== Өлгий сум нь 1940 онд байгуулагдсан. 1961 оноос Өлгий хот гэж нэрлэх болсон. 1972 онд АИХ-ын тогтоолоор Өлгий хотын хилийн цэсийг тогтоож газрын хэмжээг 10092 га талбай бүхий газар нутагтай гэж тогтоожээ. Суурин хүн амын тоо 32000. Өлгий хот нь тус улсын баруун хязгаарт, нийслэл Улаанбаатараас 1686 км зайд байрладаг. ==Байгаль газарзүйн онцлог== Алтайн уулархаг их мужийн Монгол Алтайн нурууны хэсэгт хамаарагдах Бөхөн уулын ар бэлд байрлана. Уул нурууд нь далайн төвшнөөс дээш 3000-3500 м хүртэл үнэмлэхүй өндөртэй, мөнх цаст шовх оргилуудтай, хажуу нь эгц, хад чулуутайгаас гадна гүн хавцал нарийн хөндийгөөр ихээхэн хэрчигдсэний зэрэгцээ тектоникийн ба мөстлөгийн гарал үүсэлтэй 2000 м өндөрт өргөгдсөн өргөн биш уулс хоорондын хотгор багагүй суурийг эзэлнэ. '''Цаг уурын нөхцөл''' Уур амьсгал бүрэлдэн тогтох гол нөхцөлд газар зүйн байрлал, нарны энергийн дулааны хуримтлал, агаарын оргил хөдөлгөөн, газрын гадаргын тогтоц зэрэг бие биетэйгээ нягт уялдаатай хүчин зүйлс нөлөөлнө. Манай орны Монгол Алтайн нурууд нь дэлхийн бөмбөрцөгийн сэрүүн бүсэд эх газрын төв хэсэгт орших далайн төвшнөөс дээш өндөрт өргөгдсөн уулархаг гадаргатайн улмаас хатуу ширүүн өвөлтэй, халуун зунтай бөгөөд барилга байгууламжийн төлөвлөлтөд мөрдөх уур амьсгалын бүсчлэлээр 2-р бүсэд хамаарна. '''Усан сүлжээ''' Гадаргын усан сүлжээний нягтшил 0,02 км/м2. Өлгий хотын дундуур урсаж өнгөрөх Ховд гол нь манай улсын Төв азийн гадагш урсгалгүй савд багтах хамгийн том гол юм. ==Эдийн засаг== Орон нутгийн төсөв: Сумын төсвийн татварын нийт орлого нь 636,0 сая төгрөг бөгөөд улсын төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 385,4 сая төгрөг, сумын өөрийн үйл ажиллагааны орлого 250,6 сая төгрөгөөс орлого нь бүрддэг. Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 636,0 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 65,7 хувь нь цалин, 7,5 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 18,9 хувийг урсгал шилжүүлэг, 7,9 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна. ==Эдийн засгийн бүтэц== Өлгий сум нь ноос, ноолуурыг самнан угааж анхан шатны боловсруулалт хийж, бүтээгдэхүүнийг экспортод гаргадаг. “Аватекс Хайнар”ХК, Мах боловсруулах “Мах-маркет, “Ет транзит”, “Зергер” зэрэг үйлдвэрүүд жилд 1386,3 сая төгрөгийн борлуулалт хийдэг бол Нүүрс болон вольфром олборлодог “Хайнар”ХК жилд 1330,7 сая төгрөгийн, мөн өлөн гэдэс боловсруулах “ХанБүргэд”ХХК жилд 374,5 сая төгрөгийн борлуулалт хийдэг бөгөөд материал техникийн бааз нь баруун бүст тэргүүлэгч түвшинд хүрсэн байна. Баруун 5 аймгийн хэрэгцээг хангахуйц хүчин чадалтай барилгын ханын материал, блок тоосгоны хэд хэдэн үйлдвэр, хөнгөн-хүнсний ЖДҮ үйлчилгээний нэгжүүд үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа нь тус сумын аж үйлдвэрийн бүтцэд томоохон үр нөлөө үзүүлж байна. ==Хөдөө аж ахуй== '''Мал сүргийн бүтэц''' Сумын хэмжээнд 19556 толгой малтайгаас 50 тэмээ, 593 адуу, 3570 үхэр, 4854 хонь, 10489 ямаа байна. '''Газар тариалан''' Тус онд Өлгий сум нийт 32,0 га талбайгаас 200,0 тн төмс, 18,8 га талбайгаас 190,1 тн хүнсний ногоо хурасан. ==Инженерийн дэд бүтэц== '''Зам тээвэр''' Хотын нутаг дэвсгэр дээгүүр “Мянганы зам”-ын хэвтээ тэнхлэгийн 9.7 км, хотын чанартай 14 км бүгд 23.7 км асфальт болон сайжруулсан шороон зам 10.4 км бетон чулуу холимог 5.6 км явган хүний замтай. Бүгд 4 чиглэлд хувийн хэвшлийн микроавтобус 30 гаруй, нийтийн тээврийн үйлчилгээ, “Газрын од”, "Цэнгэл транс" компанийн эрхийн бичигтэй автобусаар хот хоорондын нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг. '''Цахилгаан хангамж''': Сум нь ОХУ-аас импортоор авдаг баруун бүсийн Эрчим хүчний системд холбогдсон, 241 км кабелийн цахилгаан дамжуулах шугамтай. ШКОД-65-350 маркийн 4 генератор бүхий дизель станц нөөцөнд байна. '''Усан хангамж''': Сумын төв хэсгээр Ховд гол урсаж өнгөрдөг. Гэр хорооллын нийт айл өрхийн 70 гаруй хувь нь энгийн худаг ашигладаг. Төвлөрсөн цэвэр усны системийн гол шугамын урт 46 км, 6 ш өргөгч насостай, хоногт 3000 м3 ус түгээх хүчин чадалтай. '''Дулаан хангамж''': Хотын төвийн гол дулаан хангамжийг төвлөрсөн зуухнаас хангадаг нийт 5 зуухтай, 77.5 гкал/цаг дулаан гаргах хүчин чадал бүхий дулааны станц, дулаан дамжуулах гол шугамын урт 13 км '''Орон сууцны хангамж''': Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжтай 60 айл, 40 айл, 36 айл, 24 айл, 12 айлын зэрэг нийтийн 2-5 давхар орон сууцанд 460 айл өрх амьдардаг бөгөөд энэ нь хотын нийт оршин суугчдын 7 хувийг эзэлж байна. Үлдсэн 93 хувь нь гэр хороололд амины хашаа байшинд амьдардаг. ==Боловсрол== Ерөнхий боловсролын 12 жилийн сургалттай 10 сургууль, 2 бага, нийт 13 сургуульд өдрөөр суралцагчдын тоо нь 7417. Төрийн өмчийн сургуульд 6647 сурагчаас, эмэгтэй 3362, хувийн хэвшлийн сургуулийн 800 сурагчийн 351 нь эмэгтэй суралцагч байна. '''Сургууль''' Өлгий сумын төвд байрлалтай 13 сургуулийн дотроос 4 нь хувийн хэвшлийн сургууль, 2 нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай хамтарсан сургууль мөн 1 ба 2 дугаар бага сургуультай байна. '''Цэцэрлэг''' Өлгий сумын төвд улсын төсвөөр санхүүждэг 12 цэцэрлэг байрладаг бөгөөд 3 цэцэрлэг инженерийн төвлөрсөн хангамжтай. 9 цэцэрлэгийн байр гэр хорооллын дунд байршилтай бөгөөд, стандарт шаардлага хангадаггүй, багтаамж муутай барилгууд юм. '''Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв''' МСҮ-ийн төв 1965 онд анх байгуулагдсан, МУ-ын Гавьяат барилгачин А.Зайтаны нэрэмжит сургууль юм. Тус сургууль нь Өлгий хотын 4-р багт байршилтай. 105 багш, ажилчинтай. Нэг ээлжинд 440 хүүхэд сургах хүчин чадалтай. Одоогоор 15 мэргэжлээр 864 суралцагч суралцаж байна Инженерийн хангамжтай. Тус цогцолбор нь Сургуулийн төв байр, Мастерын байр, Үйлчилгээний нэгдсэн байр, Оюутны байр, 2 гарашаас бүрддэг.. Тус сургууль нь 2014-2015 онуудад сургуулийн байраа өргөтгөж, сантехник бүрэн засвар хийх, оюутан суралцагчийн номын сантай болох зорилт тавин ажиллаж байна. ==Эрүүл мэнд== Суманд улсын төсвийн 160 ортой нэгдсэн эмнэлэг, 50 ортой амаржих газартай. 2012 онд амьд төрсөн хүүхдийн тоо 708. 0-1 насны хүүхдийн эндэгдэл 7, эхийн эндэгдэл 3 байна. Нийт өвчлөлтийг авч үзвэл халдварт өвчлөлт 105, осол гэмтэл 11 байна. ==Соёл спорт== 2010 онд 800 хүний суудалтай спорт цогцолбор ашиглалтанд орсон. 1992 онд 520 суудалтай Хөгжимт драмын театр ашиглалтанд орсон. Тус барилгад урлагийн тоглолт, үзэсгэлэн, дугуйлан, номын сангийн үйлчилгээ зэрэг соёл урлагийн бүх үйл ажиллагаа явагддаг. ==Ажилгүйдэл, ядуурал== Суманд бүртгэлтэй ажилгүй иргэн 745, үүнээс эмэгтэй 265 буюу 35,06 хувийг эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 28,1 хувь нь дээд, 6,4 хувь нь техник мэргэжлийн, 23,2 хувь нь бүрэн бус дунд, 2,9 нь тусгай дунд, 31,8 хувь нь бүрэн дунд, 7,6 хувь нь бага буюу боловсролгүй хүмүүс тус тус эзэлж байна. ==Хот байгуулалт, газрын харилцаа== Өлгий сум нь аймгийн засаг захиргааны төв бөгөөд орон нутгийн хотын эрхтэй. Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2003 онд орон нутгийн төсвийн санхүүжилтээр шинэчилсэн.Өнөөгийн байдлаар 4925 иргэн гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 418.6 га газар өмчилж, 123 иргэн зуслангийн зориулалтаар 8.6 га газар, 11 иргэн аж ахуйн нэгж амралт, аялал жуулчлалын зориулалтар 5.3 га газар, 29 иргэн аж ахуйн нэгж ойжуулах зориулалтаар 71 га газар эзэмшиж байна. Мөн тус онд ашиглалтанд оруулсан хувийн орон сууц нийт 5692кв.м байна Өлгий сумын төвд 1939 онд Халх голын дайнд оролцож эх орныхоо төлөө алтан амиа зориулсан улсын баатар Мазимийн Икейд зориулж 1985 онд босгосон хөшөө ууган сургууль болох 1-р сургуулийн өмнө байрлаж байгаа бол, 1921 онд Цагаан гвардын эсрэг Mонголын ард түмний эрх чөлөө тусгаар тогтнолын төлөө Толбо нуурын дэргэд хийсэн баатарлаг тулалдаанд ам үрэгдсэн Монгол, Зөвлөлтийн партизануудын дурсгалд зориулж 1957 онд босгосон найрамдалын хөшөө хотын төв талбайд, Улс орны хөгжил дэвшилд өөрийн хүч хөдөлмөрөө харамгүй зориулж байсан төр нийгмийн зүтгэлтэн 6 хүний цээж барималууд байдаг бөгөөд казах ард түмний түүх, соёлын үнэт зүйлсийг орон нутгийн Музейд байрлуулсан болно. ==Аймгийн төвийн хөгжлийн зорилт== Өлгий сумын нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлж Өлгий хотыг аймгийн нутаг дэвсгэрийн түвшинд засаг захиргаа, үйлдвэр, соёл, шинжлэх ухаан, бизнес, үйлчилгээний төв бүхий олон үүрэгт улсын чанартай хот болгож иргэдийн амьдралд таатай нөлөө бүрдүүлэх орчин бүрдүүлэхийг гол зорилгоо болгож, дараах зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд: Орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх. Гэр хорооллыг дахин төлөвлөлтөнд хамруулж, инженерийн шугам сүлжээ бүхий дэд бүтцээр хангах, тохижуулах Аялал жуулчлалын чиглэлийн үйлдвэр үйлчилгээг түлхүү хөгжүүлэх Барилга угсралт, барилгын материалын үйлдвэрийг хөгжүүлэх. ==Аймгийн төвийн онцлог== Өлгий хот нь Баян-Өлгий аймгмийн Засаг захиргаа, боловсрол соёл, шинжлэх ухаан, эрүүл мэнд, спорт, үйлдвэр үйлчилгээний төв нь юм. Эдийн засгийн хөгжлийн үндэс нь хөдөө аж ахуй бус үйлдвэр үйлчилгээ юм. Бусад сум орон нутгууд нь өргөн уудам газар нутагтай байгаа бол Өлгий хот нь хамгийн бага газар нутагтай. Аймгийн нийт хүн амын 1/3 нь буюу 30 хувьтай нь Өлгий хотод төвлөрсөн байна. Монгол Улсын хэмжээнд радио өргөн нэвтрүүлгийн станцын хамгийн өндөр 350 м цамхаг Өлгий хотод байрласан байна. Оршин суугчдын 93 хувь нь нэг шашин шүтдэг үндэсний өвөрмөц ёс заншилтай казах иргэд амьдардагаараа онцлог. == Тээвэр == Өлгийн нисэх буудал (ULG/ZMUL) нь олон улсын стандартад нийцсэн төмөр бетон зурвас замтай. [[Улаанбаатар]] уруу байнгын ба Бүгд Найрамдах [[Казахстан]] Улсын [[Астана]] хот руу хааяа нислэгтэй. == Эшлэл == {{reflist}} {{Хөтлөгч мөр Монголын томоохон хот суурин}} {{Хөтлөгч мөр Баян-Өлгийн сумууд}} {{Хөтлөгч мөр Засаг захиргааны хуваарь}} [[Ангилал:Өлгий| ]] [[Ангилал:Монголын аймгийн төв]] [[Ангилал:Монголын суурин]] [[Ангилал:Монголын хот]] [[Ангилал:Баян-Өлгий аймгийн сум|!]] [[Ангилал:Баян-Өлгий аймгийн суурин]] 8wkgbg0lhi19uka7j96yxrhr3q1j20x 0 6386 820942 820867 2025-06-07T01:40:48Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820942 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Оманы Султант Улс | common_name = Оман | native_name = {{native name|ar|سلطنة عُمان|italics=off}}<br />''{{transliteration|ar|Salṭanat ʻUmān}}'' | image_flag = Flag of Oman.svg | flag_type = [[Оманы төрийн далбаа|Далбаа]] | image_coat = National emblem of Oman.svg | symbol_type = [[Оманы үндэсний сүлд|Үндэсний сүлд]] | national_anthem = {{lang|ar|نشيد السلام السلطاني}}<br />"[[Оманы төрийн дуулал|ас-Салам ас-Султани]]"<br />"Султаны ёсолгоо"{{parabr}}{{center|[[File:Peace to the Sultan (نشيد السلام السلطاني).ogg]]}} | image_map = File:Oman (better) (orthographic projection).svg | map_caption = Арабын хойг дахь Оманы байршил (хар ногоон) | capital = [[Маскат]] | coordinates = {{Coord|23|35|20|N|58|24|30|E|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = [[Стандарт араб хэл|Араб хэл]]<ref>{{cite web |title=Basic Statute of the State promulgated by Royal Decree 101/96 |url=https://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |website=MINISTRY OF JUSTICE AND LEGAL AFFAIRS |access-date=2023-07-10 |archive-date=2020-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200707234954/http://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |url-status=dead }}</ref> | religion = {{tree list}} *88.9% [[Оман дахь лалын шашин|Ислам]] ([[төрийн шашин|албан ёсны]]) **47.2% [[Суннит Ислам|Суннит]] **35.2% [[Ибадит Ислам|Ибадит]] **6.5% [[Шиит Ислам|Шиит]] *5.5% [[Оман дахь хиндү шашин|Хиндүизм]] *3.6% [[Оман дахь христийн шашин|Христ]] *2% [[Оман дахь шашин шүтлэг|Бусад]]<ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=171c | title=National Profiles }}</ref> | religion_year = 2020 | demonym = [[Оманчууд]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Исламын улс|Исламын]] [[хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] | leader_title1 = [[Оманы удирдагчдын жагсаалт|Султан]] | leader_name1 = [[Хейсам бен Тарик]] | leader_title2 = [[Оманы хунтайж|Хунтайж]] | leader_name2 = [[Тейязин бин Хейсам]] | legislature = [[Оманы Зөвлөл]] | upper_house = [[Оманы Төрийн зөвлөл|Төрийн зөвлөл (Мажлис аль-Давла)]] | lower_house = [[Оманы Зөвлөлдөх Ассамблей|Зөвлөлдөх Ассамблей (Мажлис аль-Шура)]] | sovereignty_type = Түүх | established_event1 = [[Бану Азд|Азд]] омгийн нүүдэл | established_date1 = 130 | established_event2 = Аль-Жуланда | established_date2 = 629 | established_event3 = {{nowrap|[[Имамат Оман|Имамат]] улс байгуулагдав<ref>{{cite encyclopedia|title=Oman|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|publisher=MSN Encarta|archive-url=https://web.archive.org/web/20091028154443/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|archive-date=28 October 2009|quote=In 751 Ibadi Muslims, established an imamate in Oman. Despite interruptions, the Ibadi imamate survived until the mid-20th century.|url-status=dead}}</ref>}} | established_date3 = 751 | established_event4 = [[Набаны улс]] | established_date4 = 1154 | established_event5 = [[Португалын Оман]] | established_date5 = 1507–1656 | established_event6 = [[Ярубын улс]] | established_date6 = 1624 | established_event7 = [[Аль-Саид]]ын угсаа | established_date7 = 1744 | established_event8 = [[Маскат-Оман]] | established_date8 = 1 сарын 8, 1856 он | established_event9 = [[Жабал-Ахдарын дайн]] | established_date9 = 1954–1959 | established_event10 = [[Дофарын бослого]] | established_date10 = 1963 оны 6 сарын 9 – 1976 оны 3 сарын 11 | established_event11 = Оманы Султант Улс | established_date11 = 8 сарын 9, 1970 он | established_event12 = НҮБ-д [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн 299-р тогтоол|элсэв]] | established_date12 = 10 сарын 7, 1971 он | established_event13 = [[Оманы үндсэн дүрэм|Одоогийн үндсэн хууль]] | established_date13 = 1 сарын 6, 2021 он<ref>{{cite web |title=Oman |url=https://carnegieendowment.org/2010/07/15/oman-pub-41227 |publisher=Carnegie Endowment for International Peace |access-date=31 December 2021 |date=15 July 2010}}</ref> | area_km2 = 309,500 | area_rank = 70 | area_sq_mi = 119,498 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = бага | population_estimate = {{UN_Population|Oman}}{{UN_Population|ref}} | population_census = 2,773,479<ref name="2010Census">{{cite web |url=http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |title=Final Results of Census 2010 |publisher=National Center for Statistics & Information |access-date=7 January 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518190005/http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |archive-date=18 May 2013 }}</ref> | population_estimate_year = {{UN_Population|Year}} | population_estimate_rank = 125 | population_census_year = 2010 | population_density_km2 = 15 | population_density_sq_mi = 40 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 177 | GDP_PPP = {{increase}} $165.947&nbsp;тэрбум<ref name=imf2>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=64&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=449&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date=20 October 2019}}</ref> | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = 78 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $35,286 | GDP_PPP_per_capita_rank = 71 | GDP_nominal = {{increase}} $110.127&nbsp;тэрбум<ref name=imf9>{{cite web | url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2022&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2022 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date= August 22, 2022 }}</ref> | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = 66 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $23,416 | GDP_nominal_per_capita_rank = 55 | Gini = 30.75 <!--number only--> | Gini_year = 2018 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |title=Urban – Gini index – Omani – Total |publisher=The National Centre for Statistics and Information, Sultanate of Oman |access-date=20 May 2018 |archive-date=21 Тавдугаар сар 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180521021256/https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |url-status=dead }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.816 <!--number only--> | HDI_year = 2021 <!--Please use the year to which the HDI refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref> | HDI_rank = 54 | currency = [[Оманы риал]] | currency_code = OMR | time_zone = [[Персийн Булангийн Стандарт Цаг|GST]] | utc_offset = +4 | date_format = өө.сс.жжжж | drives_on = Баруун | calling_code = [[+968]] | cctld = [[.om]], [[عمان.]] | official_website = [http://www.oman.om www.oman.om] }} '''Ома́н''', бүтэн нэрээрээ '''Оманы Султант Улс''' — [[Өрнөд Ази]]д оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] '''[[улс]]''' юм. Оман [[Арабын тэнгис]] болон [[Оманы булан]]д гарцтай. Хуурай газраар [[Эмирт Араб]], [[Саудын Араб]], [[Йемен]]тэй хиллэдэг. [[Ормузын хоолой]]н тал хагасыг хянаж, [[Иран]], [[Пакистан]]тай усаар хиллэнэ. [[Мусандам]] хойг нь үндсэн биеэс тусдаа оршдог. 309 мянган км² газар, 4.6 сая хүн амтай. [[Маскат]] нийслэлтэй, [[Сиб]], [[Низва]] зэрэг хоттой. Тэнгисийн эрэг, [[цөл]] бүхий Оманд [[араб угсаатан]] голлон амьдардаг. Хүн амын тал хувь нь Оманы иргэн, тал нь гадаад улсын иргэн байна. Албан бичигт [[араб хэл]]ийг хэрэглэнэ. [[Лал]] шашны [[ибадит]] урсгал зонхилдог ганц орон юм. Оманд эртнээс хүн амьдарсан ба нутгийн гүнд овог аймаг буюу шашны тэргүүн [[имам]]ын мэдлийн улс, харин эргээр худалдаачин буюу [[султан]]ы улс оршин байв. 17-р зуунаас Оманы султан хүчирхэгжиж [[Португал]], [[Британи]]тай зэрэгцэн газар тэнгис гатлан газар колоничлох болсон ба [[Дорнод Африк]]ийн [[Занзибар]]т султан амьдран суужээ. Маскат худалдааны боомт байсаар байв. 1959 онд султан улсын цор ганц удирдагч болсон. Оман Британийн дэмжлэгийг авсан, уламжлалт харилцаатай. Хэмжээгүй эрхт [[хаант засаг]]тай. [[Кабус]] султан 1970 оноос хойш төр барьж, парламентат ёсыг үүсгэж, эдийн засгийг чөлөөлжээ. Оман [[газрын тос]] экспортолдог, өндөр орлоготой орон юм. {{Олон нэр |хэл1 = Монгол‎‎ бичиг |бичиг1 = Оман ^кирил |хэл2 = [[латин үсэг|Араб үсэг]] |бичиг2 = عمان ^араб → ''Уман'' |хэл3 = [[латин үсэг|Латин үсэг]] |бичиг3 = Oman ^англи |хэл4 = [[кирил үсэг|Кирил үсэг]] |бичиг4 = Оман ^орос |тэмдэглэл = }} == Газар зүй == Оман 309,500 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|71-р том]] орон юм. [[Зураг:Oman_Topography.png|thumb|left|150px|Физик газрын зураг]] [[Зураг:Oman-Oasis.jpg|thumb|left|150px|Цөлийн баян бүрд]] === Байрлал === Оман хойд өргөргийн 16° — 28°, зүүн уртрагийн 52° — 60° дотор [[Өрнөд Ази]], [[Өрнөд өмнөд Ази]]д хамааран [[Арабын хойг]]ийн дорнод өмнөд хязгаарт байна. Эргийн урт - 3165 км. Дорнод талаараа [[Оманы булан]], өмнөд талаараа [[Арабын тэнгис]]ийн эрэгтэй. Өрнөд талаараа [[Эмирт Араб]]тай 410 км, [[Саудын Араб]]тай 676 км, [[Йемен]]тэй 288 км зурвасаар хиллэдэг. Умард үзүүр [[Мусандам]] хойг нутгийн бусад хэсгээс салангид, [[Ормузын хоолой]]н эрэгт байдаг. === Газрын тогтоц === Оманы газар нутгийн 82% [[Арабын цөл]]ийн хэсэг байна. 15% нь уул нуруу, 3% нь эргийн нам зурвас байна. [[Руб эль-Халийн цөл]] нь Арабын хойгийн цөм хэсгээс Оманыг тусгаарладаг байгалийн бартаа юм. Дорнод эргээр [[Хажарын нуруу]] Мусандам хойгоос [[Сур хот]] хүртэл нумран тогтжээ. Хажар нуруу эрэг хоёрын дундуур [[Батина]] нутаг байна. Оманы эрэг дагуух арлаас том нь [[Масира]] юм. Оманы хамгийн өндөр цэг нь [[Шам]] (3000 м) бол нам доор цэг нь тэнгисийн эрэг болно. === Газрын тогтоц === Оман хуурай, халуун, тэнгисийн чийглэг уур амьсгалтай. Дунджаар 30 °C - 40 °C хална. Жилийн хур тунадас [[Маскат]] хавьд 100 мм, уулархаг нутгаар 400 мм унадаг. == Хүн ам зүй == {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:50px;"| Он !! Хүн ам |- | 1950 || 456,000 |- | 1970 || 732,000 |- | 1990 || 1,868,000 |- | 2010 || 2,782,000 |- | 2016 || 4,550,538 |} [[Зураг:Population pyramid of Oman 2015.png|thumb|left|150px|Нас хүйсний зураг]] Оман улсад 2016 оны байдлаар 4,550,538 хүн оршин сууж байна. Хүн амын дунд 0-14 насны багачууд 22%, 15-64 насны хөдөлмөрийн чадвартан 75%, 65-аас дээш өндөр настан 2%-ийг бүрдүүлж байна. Дундаж наслалт - 74 жил. Хүйсийн харьцаа - 1.46 эр/эм. Хүн амын жилийн өсөлт - 2.2%. Хүн амын 91% бичиг үсэгт тайлагдсан. Эрэгтэйд 93%, эмэгтэйд 85% байна. [[Зураг:Bedouin family-Wahiba Sands.jpg|thumb|left|180px|Бедуйн айл]] [[Зураг:Oman_(124).jpg|thumb|left|180px|1899 он. Оманы айл]] === Ард түмэн === Оманы 2.3 сая оршин суугч нь Оманы иргэн, 2.2 сая нь гадаадын иргэн, цагаач байна. Хүн амын дунд [[араб угсаатан]] олонх бөгөөд тэнгисийн худалдааны мөрөөр холбогдсон [[балуч ястан|балуч]], [[Энэтхэг]], [[Пакистан]], [[Шри Ланка]], [[Бангладеш]], [[Африк]] гаралтай хүмүүс цөөнх байна. === Хэл бичиг === Оман улсад [[араб хэл]]ийг албан ёсноо хэрэглэнэ. [[Араб үсэг|Араб үсгээр]] бичдэг. Мөн [[балуч хэл|балуч]], [[хинди хэл|хинди]] зэрэг хэл хүн амын цөөн хэсэгт хэрэглэгдэнэ. [[Англи хэл]]ийг гуравдагч хэл болгон бага сургуульд зааж сургадаг. Гудамж, замын хаяг тэмдэг араб, англи хос бичигтэй. === Шашин шүтлэг === Оманы хүн амын 86% нь [[лал]] шашин шүтдэг. Ибадит урсгал зонхилж, цөөнхөд суннит, шийт ёс мөрдөгдөнө. Хүн амын 6% [[христийн шашин|христ]], 5% [[хиндү шашин|хиндү]], 1% [[буддын шашин|буддын]] шашин шүтлэгтэй. === Хот суурин === [[Зураг:Ruwi quarter in Mascat, Oman.jpg|thumb|left|180px|[[Маскат]]]] Оманы хүн амын 71% хот газар суудаг. Томоохон хотоос дурдвал: {|class="wikitable" |+ |- valign="top" | * [[Маскат]] (797,000 хүнтэй) * [[Сиб]] (237,816) * [[Салала]] (163,140) * [[Баушар]] (159,487) || * [[Сухар]] (108,274) * [[Сувайк]] (107,143) * [[Ибри]] (101,640) * [[Сахам]] (89,327) |} == Түүх == === Эртний үе === [[Зураг:World Heritage Grave Al Ayn Oman.JPG|thumb|left|180px|Аль-Айн агуй нь дэлхийн соёлын өвд багтжээ]] Оманд [[Африк]]ийн дорно умар эрэгт олдсон чулуун зэвсгийн олдвортой төстэй НТӨ 100,000 оны үед хамаарах [[чулуун зэвсэг]] хэрэглэл 2011 онд олдсон. [[Ибри]] хотын ойрх Дереазед НТӨ 8000 оны үеэс [[газар тариалан]] эрхэлсэн, хүний ул мөр байна. [[Шумер]]ийн цаг тооны бичигт [[зэс]]ийн уурхай бүхий Оманы нутгийг «Маган» гэдэг байв. Оманы нутаг түүхийн хувьд хоёр хэсгээс бүрдсээр 20-р зуунтай золгосон. Нэг нь [[имам]]ын захиргааны дотор газар, нөгөө нь [[султан]]ы захиргааны эргийн газар. Олон газраас ирэл гарвалтай [[араб угсаатан|араб]] угсаатан зонхилон амьдарч ирсэн. [[Йемен]]ы Уман нутгаас ихэнх нь иржээ. НТӨ I мянганд Оманы [[Сохар]] зэрэг эргийн хот суурин [[Ахемен]], [[Парфян]], [[Сасан]] зэрэг [[перс]] улсын мэдэлд байв. Дотор Оманд нутгийн хүмүүс амьдарч байв. Загас, мал аж ахуй голчлон эрхэлж байв. === Дотор Оман === [[Зураг:Maskat & Oman map.png|thumb|right|180px|Оманы хоёр нутаг]] 7-р зуунд зөнч [[Мухаммед]]ийн илгээсэн Зайд ибн Харита Оманд [[лал]] шашныг дэлгэрүүлэв. Лал шашны [[ибадит]] урсгал 8-р зуунаас өнөөг хүртэл нутгийн ардын гол ёс дэг болсон. Идабит ёсонд шашны тэргүүн имамын хүч нөлөө их бөгөөд 1970 он хүртэл Дотор Оманы овог аймгийн ноёд имамд захирагдаж байв. Оманыг [[Кармат]] (931-932), [[Буи]] (967-1053), [[Сельжук]] (1053-1154) зэрэг харь улс халдан эзэлж байв. Дотор Оманд [[Набаны улс]] (1154-1470), [[Ярубын улс]] (1624-1742) зэрэг нутгийн имамт улс оршин тогтножээ. === Эргийн Оман === [[Зураг:Sultan's_Palace,_Zanzibar.JPG|thumb|left|180px|19-р зуунд баригдсан [[Занзибар]] дахь султаны харш]] 1515-1650 онд [[Маскат]] нь [[Португал]]ын колони байсан ба Ярубын улс Маскатыг буцаан авч, Дорно Африк дахь Португалын колониудыг авч боол худалдаалах болсон. 1719 онд хаан ширээ залгамжлах будлианаас дайтсаар 1742 онд [[Аль-Саид]]ын угсааныхан султан суусан нь одоо ч хэвээр байна. Дайнаар алдагдсан нутгуудаа эргүүлэн авч [[Султан Саид ибн]] султан Дорно Африкийн [[Занзибар]] арлыг болон Пакистан дахь [[Гвадар]]ыг эзэмшиж, [[боолын худалдаа]]наас орлого олж байв. Султаныг нас барахад хоёр хүү нь улсыг [[Маскат-Оман]], Занзибар гэж хоёр салгав. Мөн Аззам нь өөрийгөө имам өргөмжилж зарим аймгийн дэмжлэгийг олов. Маскат-Омантай [[Британийн эзэнт гүрэн|Британи]] дотно харилцаж байв. Султанд олон улстай харилцах эрх байсан бөгөөд 1920-оод оны газрын тосны гэрээнд Оманыг бүхэлд нь төлөөлж гарын үсэг зурсан. Султан болон имамын зөрчилдөөн явагдсаар байсан. [[Жабал-Ахдарын дайн|1954-1959 онд]] иргэний дайн болж султан [[Низва]], Ибри хотыг эзэлж, имам [[Саудын Араб]] руу дутаажээ. Улсын нэрийг дан «Оман» гэж нэрийдэв. 1958 онд Гвадарыг [[Пакистан]]д худалдав. === Нэгдсэн улс === [[Зураг:Oman._Dhofar_1970_(8596723373).jpg|thumb|right|180px|Дофарын бослого. 1970 он.]] 1964 онд [[Дофар]] мужид [[коммунист]] хүчин бослого гаргажээ. [[Саид бин Таймур]] султаны назгай байдлыг төрийн эргэлтээр шийдэж хүү Кабус нь султан ор залгав. Их Британи, [[Иран]]ы тусламжаар цэрэг техникээ зузаатгаж 1976 онд бослогыг даран сөнөөв. Үндсэн хууль, төр засаг, эдийн засгийн шинэчлэл хийгдэв. Оман газрын тос экспортолдог, эдийн засгийн эрх чөлөө сайн орон болсон. Оман одоогоор стратегийн ач холбогдолтой [[Ормузын хоолой]]н тал хэсгийг хянаж байна. Оманд 2004 онд эмэгтэй хүн төрийн өндөр албанд сонгогдон ажилласан нь [[Араб дахин]]д сонин тохиолдол юм. 2011 оны [[Арабын хавар|Арабын хавраар]] эсэргүүцэл жагсаал гарсанд [[Кабус]] султан ажлын байр, тэтгэмж амлан намжаажээ. == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Арабын Барилдлага}} {{OIC}} [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] [[Ангилал:Оман| ]] [[Ангилал:Хаант Улс]] 1asq62sxzhjs3il3ika7u67usw1mpgy 0 8249 820936 820829 2025-06-07T00:20:16Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820936 wikitext text/x-wiki {{short description|Зүүн өмнөд Ази, Океанд оршдог улс}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Индонез Улс | common_name = Индонез | native_name = {{native name|id|Republik Indonesia}} | image_flag = Flag of Indonesia.svg | flag_type = [[Индонезийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg | symbol_type = [[Индонезийн төрийн сүлд|Үндэсний тамга <br />(Сүлд)]] | national_motto = <br>{{native phrase|kaw|[[Индонезийн үндэсний уриа|Bhinneka Tunggal Ika]]|paren=omit}} ([[Хуучин Ява хэл|Хуучин Ява]])<br>"Олон янз байдалд эв нэгдэл" | other_symbol = {{lang|id|[[Панчасила (улс төр)|Панчасила]]}}<br />(Таван зарчим) | other_symbol_type = Үндэсний үзэл суртал: | national_anthem = {{lang|id|[[Индонезийн төрийн дуулал|Indonesia Raya]]}}<br />"Их Индонез"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> </div> | image_map = {{Switcher|[[File:Indonesia (orthographic projection).svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Indonesia ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Жакарта]] | largest_city = [[Жакарта]] | coordinates = {{Coord|6|10|S|106|49|E|type:city_region:ID}} | languages_type = Албан ёсны хэл | languages = [[Индонез хэл]]<!--Note: Not just the official language, but also the national language (bahasa pemersatu)--> | languages2_type = Орон нутгийн хэл | languages2 = [[Индонезийн хэлнүүд|700+ хэлнүүд]]<ref name="ethnologue"/> | ethnic_groups = [[Индонезийн ард түмэн|1,300+ угсаатан]]<ref name="BPS">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|title=Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians|language=id|last1=Na'im|first1=Akhsan|last2=Syaputra|first2=Hendry|publisher=[[Statistics Indonesia]]|date=2010|access-date=2015-09-23|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923194534/http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|archive-date=2015-09-23}}</ref> | religion_year = 2018 | religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;|86.7% [[Индонез дэх ислам|Ислам]]|10.7% [[Индонез дэх христийн шашин|Христийн шашин]]|1.7% [[Индонез дэх хиндүизм|Хиндүизм]]|0.8% [[Индонез дэх буддизм|Буддизм]]| 0.1% [[Алиран Кеперкаян|Уламжлалт]], [[Индонез дэх күнзийн сургаал|Күнз]], <br>болон [[Индонез дэх шашин шүтлэг|бусад]]}} | religion_ref = <ref name="RELIGION">{{cite web|url=https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|title=Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia|publisher=[[Ministry of Religious Affairs (Indonesia)|Ministry of Religious Affairs]]|date=2018-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200903221250/https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|archive-date=2020-09-03|access-date=2020-09-24|language=id}}</ref> | demonym = [[Индонезчүүд‎]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Индонезийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Прабово Субианто]] | leader_title2 = {{nowrap|[[Индонезийн Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]}} | leader_name2 = [[Гибран Ракабуминг Рака]] | leader_title3 = {{nowrap|[[Төлөөлөгчдийн Танхимын Дарга (Индонез)|Танхимын Дарга]]}} | leader_name3 = [[Пуан Махарани]] | leader_title4 = {{nowrap|[[Индонезийн Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]]}} | leader_name4 = [[Мухаммед Сирифуддин]] | legislature = [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ) | upper_house = [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ) | lower_house = [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ) | sovereignty_type = Тусгаар тогтнол | sovereignty_note = ([[Голландын колонийн эзэнт гүрэн|Нидерландаас]])<!-- Based on consensus, please discuss on the Talk Page before changing Netherlands to Japan, or adding both --> | established_event1 = [[Индонезийн тусгаар тогтнолыг тунхаглал|Тунхагласан]] | established_date1 = 8 сарын 17, 1945 он | established_event2 = [[Нидерланд-Индонезийн дугуй ширээний хурал|Хүлээн зөвшөөрөгдсөн]] | established_date2 = 12 сарын 27, 1949 он | area_km2 = 1,904,569<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|title=UN Statistics|publisher=United Nations|date=2005|access-date=2007-10-31|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|archive-date=2007-10-31}}</ref> | area_rank = 14 | area_sq_mi = 735,358 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = | area_data2 = 4.85 | population_estimate = {{increaseNeutral}} 277,749,853<ref>{{cite web|url=https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|publisher=[[Ministry of Home Affairs (Indonesia)]]|title=Indonesian Population 2022|access-date=12 April 2023|archive-date=13 Аравдугаар сар 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221013070650/https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|url-status=dead}}</ref> | population_census = 270,203,917<ref name="2020census" /> | population_estimate_year = 2022 | population_estimate_rank = 4 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 143 | population_density_sq_mi = 371 | population_density_rank = 90 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|4.398 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF">{{cite web|title=Report for Selected Countries and Subjects|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=536,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=International Monetary Fund|access-date=2023-04-12}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 7 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|15,855|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 98 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|1.392 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 16 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|5,016|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 112 | Gini = 37.9 | Gini_year = 2021 | Gini_change = increase <!--/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=GINI index (World Bank estimate) – Indonesia|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=ID|publisher=[[World Bank]]|access-date=2021-04-15}}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.705 | HDI_year = 2021 | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=2022-09-08|access-date=2022-09-08}}</ref> | HDI_rank = 114 | currency = [[Индонез рупиа]] (Rp) | currency_code = IDR | time_zone = [[Индонез дэх цаг|янз бүрийн]] | utc_offset = +7 - +9 | date_format = ӨӨ/СС/ЖЖЖЖ | drives_on = зүүн | calling_code = [[+62]] | cctld = [[.id]] }} [[Зүүн Өмнөд Ази]]йн, [[Далайн орнууд]]ын ч гэж хэлж болох байрлалд 17,508 арлын дээр оршдог<ref>[http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation/support-regional-integration/asem/documents/10.03.10_info_on_indonesia_finale_en.pdf Information on Indonesia]. ASEM Development conference II: Towards an Asia-Europe partnership for sustainable development. 26–27 May 2010, Yogyakarta, Indonesia. ec.europa.eu</ref> [[Тусгаар тогтнол|тусгаар тогтносон]], [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]]ыг '''Бүгд Найрамдах Индонез Улс''' ({{lang-id|Republik Indonesia}}), товчоор '''Индонез улс''', '''Индонез''' гэнэ. [[Нидерланд]] XVII зууны үеэс [[Зондын арлууд]]ад эзэмшил орон (''колони'')-оо тэлсээр байлаа. [[XX зуун]]ы эхнээс [[Индонезийн ард түмэн|нутгийн ард түмэн]] яс үндэс харгалзалгүй эвлэн нэгдэж тусгаар тогтнохын төлөө тэмцсээр олон улсын дэмжлэгийг ч хүртэж, 1949 онд нэгэн шинэ улсыг үүсгэжээ. [[Жава үндэстэн|Жава]] тэргүүтэй [[Индонез#Хүн ам|энэ олон ястан]] одоо хэр нь нэг хэлтэн, нэг үндэстэн болох ирээдүй рүүгээ дөтөлсөөр л яваа. 1950 оноос Индонез төрийн байгууламжийн хувьд [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]], төрийн хэлбэрийн хувьд ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]] болжээ. Одоо [[Индонез#Орон нутаг|орон нутаг, засаг захиргааны]] шаардлагаар дотроо 33 [[муж]] болж хуваагддаг. Ойр хавийн [[Сингапур]], [[Бруней]], [[Малайз]] гурван улсынхтай яг адил [[Малай хэлний]] нэгэн аялгууг албан ёсоор батлан сурцгааж байгаа. Түүнийгээ [[Индонез хэл]] гэж итгэж, [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичдэг. Дурдсан улсуудаас гадна [[Зүүн Тимор]], [[Папуа-Шинэ Гвиней]], [[Австрали]], [[Палау]], [[Филиппин]], [[Энэтхэг]]тэй газар эс бөгөөс тэнгисийн усаар хиллэдэг. Индонезийн харьяаны 1.9 сая хавтгай дөрвөлжин километр газарт 2020 онд 270 сая 203 мянган хүн амьдарч байв. Дэлхийн олон улсаас хүн амын тоогоор [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|4-р олон]], газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|15-р том]] улс мөн гэдэг. Нэгт км-т 123.7 ноогддог гэдэг нь харин дундаж (79-р) байрынх. VII зууны [[Шривижая]], XIII зууны [[Мажапахит]] гэх мэтээр түрүү үеийн улс-нийгэмд [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрсэн. Дараа нь XIII зуунаас араб худалдаачдын сурталд автаж XVI зуун гэхэд олонх нь [[Ислам]]ын ёс үйлдэлт хүмүүс болцгоожээ. Одоо Индонезийн хүн амын 86% нь [[Ислам|мусульман (хотон)]] гэдэг. [[Исламын улс]] гэдэгт багтахгүй ч Ислам шашинтны тооны олноор дэлхийд тэргүүлнэ. Индонезийн газрын доор [[техтоник хавтан]]гууд шүргэлцдэгээс шалтгаалаад газрын чичирхийлэл олон давтагддаг, сүрхий идэвхтэй [[галт уул]]стай. Үүгээрээ хүнд халтай ч гэсэн галт уулын бялхдас газрын хөрсийг үржил шимтэй болгодгоос хүн эртнээс бөөгнөрч сууж нутагшсан. Халуун орны дагуу эн ихтэй учир [[амьтан]], [[ургамал|ургамлаар]] баялаг. Индонезийн худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[ДНБ]] [2010 онд] 1.124 тэрбум [[америк доллар]]тай тэнцэж байгаагаараа дэлхийн [[Олон улсын харьцуулалт:ХАЧ-аар тэгшитгэсэн ДНБ|16-р их орлогот]] улс гэгдэж [[Их Хорь|Их Хорийн]] эгнээнд багтаж байгаа юм. Гэвч хүн ардын олонх ядуу байгаа,<ref name=economist1>{{cite journal |title=Poverty in Indonesia: Always with them |journal=[[The Economist]] |date=14 September 2006 |accessdate=26 December 2006 |url= http://www.economist.com/node/7925064?story_id=7925064}}; [http://www.economist.com/node/8001604?story_id=8001604 correction].</ref><ref name = "Asia">{{cite journal |last=Guerin |first=G |title=Don't count on a Suharto accounting |journal=Asia Times Online |location=Hong Kong |date=23 May 2006 |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |access-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2012 |archive-date=14 Арван нэгдүгээр сар 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171114103951/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |url-status=dead }}</ref> нэг хүнд ноогдох ДНБ [2010 онд] $4,666-аар хэмжигдэж байна. 1967 онд [[АСЕАН]]-ыг байгуулалцсан. == Нэр == Тус улсын одооны «Индонез» төрлийн нэрс Европт үүссэн. Индонезийг эзэмшиж асан Нидерландынхан [[нидерландаар]]аа ''Maleische Archipel'' (Малайн олтриг), ''Nederlandsch Oost Indië'' (Нидерландын Дорнод Энэтхэг), ''Indië'' (Энэтхэг), ''de Oost'' (Дорнод) гэх мэтээр тоомжиргүйхэн нэрийдэж байжээ.<ref name = "Kroef">{{cite journal |title = The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal= Journal of the American Oriental Society |author = Justus M van der Kroef | volume = 71 | issue = 3 | pages = 166–71 | year = 1951 | doi =10.2307/595186 |jstor=595186}}</ref> 1850 онд Английн угсаатны зүйч [[Жорж Виндзор Эрл]] [[Англи хэл|Англи]] хэлнээ ''Indunesians'' (''Индунезианс'', «Энэтхэгийн арлынхан») гэх нэрийг анх оруулж иржээ.<ref name="JIAEA_1">{{cite journal |last=Earl |first= George SW |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal= Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page = 119}}</ref> Үгийн уг гарлыг мөшгөвөл ''Indus'' ([[Инд мөрөн]] дахь нутаг буюу «[[Энэтхэг]]» гэсэн үг) гэх латин, νῆσος (''несос'' - «[[арал]]») гэх грек үгсийн нийлэмж юмсанжээ.<ref name = "EcoSeas1">{{cite book | last = Tomascik | first = T | coauthors=Mah, JA, Nontji, A, Moosa, MK |title = The Ecology of the Indonesian Seas&nbsp;– Part One | publisher = Periplus Editions | year = 1996 | location = Hong Kong | isbn = 962-593-078-7}}</ref> 1900 он гарахад англи ''Indonesia'' нэрээс бусад хэлнээ хувилан тархсан бөгөөд Индонезийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид Нидерландын нэрээс татгалзаж, энэ нэрийг гол болгожээ.<ref name = "Kroef" />. Монголд 20-р зуунд [[оросоор]] ''Индонезия'' гэж байдгийг харгалзан «улс» «орон», «нутаг» гэх утгатай ''-ия'' дагаврыг салгаж [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|кирилл монголоор]] '''Индонез''' гэж бичдэг болжээ. ==Түүх== [[Жава арал|Жава]] арлаас ''[[босоо хүн]]ий'' (''homo erectus'') хэсэг яс олдсон нь Индонезийн арлуудад [[балар эртний үе]]д хүн амьдарч байсны баталгаа юмсанжээ. Хожим "[[Жава хүн]]" гэж алдаршсан түүнийг 1.5 сая, бүр 35 мянган жилийн өмнөх ч гэж янз бүрээр таасан байдаг.<ref>{{cite journal|title=Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence |doi=10.1016/j.jas.2006.03.013|year=2007|last1=Choi|first1=Kildo|last2=Driwantoro|first2=Dubel|journal=Journal of Archaeological Science|volume=34|page=48}}</ref><ref>[http://www.terradaily.com/reports/Finding_showing_human_ancestor_older_than_previously_thought_offers_new_insights_into_evolution_999.html Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution]. Terradaily.com. 5 July 2011. Retrieved 29 January 2012.</ref><ref>{{Cite journal |last=Pope |title= Recent advances in far eastern paleoanthropology | journal = Annual Review of Anthropology | volume = 17 | pages = 43–77 | year =1988 |doi=10.1146/annurev.an.17.100188.000355 |first1= GG}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |pages=309–12}}; {{Cite journal |last = Pope | first = GG | title = Evidence on the age of the Asian Hominidae | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 80 | issue=16 |pages=4988–92 |year= 1983|pmid = 6410399 | doi = 10.1073/pnas.80.16.4988 | pmc =384173}} cited in {{cite book |last=Whitten |first= T | coauthors = Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali | publisher =Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |page= 309}}; {{Cite journal | last = de Vos | first = JP | coauthors = PY Sondaar | title = Dating hominid sites in Indonesia |journal=Science |volume=266 |issue=16 |pages=4988–92 |year=1994 |doi=10.1126/science.7992059}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T | coauthors =Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title= The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location= Hong Kong |page = 309}}</ref> Одоогийн Индонезийн хүн амын олонх нь [[Австронез]] угсаа, бүлэгт хамаарна. "Австронез хүмүүс [[Зүүн Өмнөд Ази]], [[Тайвань]] зэрэг газраас эхлэн нүүгээд [[нийтийн он тооллын өмнөх|М.Э.Ө]] 2000 оны үед Индонезэд ирсэн. Тэгээд нутгийн [[Меланез]] хүмүүсийг дорнош шахан нутаглуулжээ" гэх судалгаа байдаг.<ref>Taylor (2003), pp. 5–7</ref> М.Э.Ө VIII зуунд эндхийн хүмүүс [[газар тариалан]] эрхлэх, [[тутарга|тутаргын]] талбайд ажилладаг болцгоож,<ref>Taylor (2003), pp. 8–9</ref> М.Э I зуун гэхэд жижиг төр улс, гацаа тосгон хэлбэржин тогтсон байлаа. Далайн тээвэр зайлшгүй дайрах чухал байрлал нь Индонезийг үеийн үед Энэтхэг, Хятадтай холбож олон улсын, арал хоорондын худалдааг цэцэглүүлсэн.<ref>Taylor (2003), pp. 15–18</ref> Ер нь Индонезийн түүхийн гол сэдэв нь худалдаа арилжаа мөн юм.<ref>Taylor (2003), pp. 3, 9–11, 13–5, 18–20, 22–3</ref><ref>Vickers (2005), pp. 18–20, 60, 133–4</ref> [[Image:Myristica fragrans - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-097.jpg|thumb|left|150px|[[Банда арлууд]]ад ургадаг анхилам үнэрт [[задь]] мод]] [[File:Presiden Sukarno.jpg|thumb|left|150px|Индонез улсыг байгуулагч [[Сукарно]]]] [[VII зуун]]аас өөр хоорондоо, ойр хавьтайгаа далайн тээврээр харилцдаг [[Шривижая]] улс (аймгийн холбоо ч гэж хэлж болох) нийгэм Суматра, Жава арлаар тогтсон. Энэ үед [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрчээ.<ref>Taylor (2003), pp. 22–26</ref><ref>Ricklefs (1991), p. 3</ref> [[VIII зуун|VIII]]-[[X зуун]]д Жава арлын дорнод Будда шүтлэгт [[Сайлендра]], Хиндү шүтлэгт [[Матарам]] зэрэг улс нийгэм оршин байсныг үлдээсэн [[суврага]], шүтлэгийн газар зэргээс нь мэдэж болно. [[XIII зуун]]аас хоёр зуугаад жил тогтносон дорно Жавад төвтэй [[Мажапахит]] гэх Хиндү шашинт улс бараг л Индонез даяар алдаршиж үлгэрлэж байв.<ref>{{cite journal |title=The next great empire |author=Peter Lewis |journal=Futures |volume=14 |issue= 1 | year = 1982 | pages=47–61 |doi=10.1016/0016-3287(82)90071-4}}</ref> Мусульман (хотон) худалдаачид [[Суматра арал|Суматра]] арлын умард эрэгт олон жил ирж очиж байхдаа XIII зуунд [[Ислам]] шашиндаа итгүүлээд амжжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 3–14</ref> Эхлээд ноёд язгууртан, умард эргийнхэнд л таалагдсан ч аажмаар түгсээр [[XVI зуун]] гэхэд Суматра, Жава арлынхны үндсэн бишрэл, зан заншил болсон.<ref>Ricklefs (1991), pp. 12–14</ref> Европынхноос Индонезийн ард түмэнтэй анх [[задь]], [[башир цэцэг]] гэх мэт үнэт [[халуун ногоо]] авахын тулд 1512 онд ирсэн Португалийн [[Франсишку Серран]]ы ахалсан худалдаачид учирсан гэдэг.<ref>Ricklefs (1991), pp. 22–24</ref> Араас нь Нидерланд, Британийнхан ирдэг болж 1602 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг компани]] үүссэн. 1800 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг]] гэх нэртэй эзэмшил орон (''колони'') гэгдэх болжээ. [[Нидерланд]] анхандаа, дунд үедээ зөвхөн эргийн ойр хавьд эзэрхэж байлаа. [[XX зуун]]ы эхэнд л өнөөгийн Индонезийн хил хязгаар дотор ноёрхож чаджээ.<ref>Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as [[Prince Diponegoro]] in central Java, [[Imam Bonjol]] in central Sumatra and [[Pattimura]] in [[Maluku Islands|Maluku]], and a bloody [[Aceh War|thirty-year war in Aceh]] weakened the Dutch and tied up the colonial military forces.({{Cite document |last=Schwartz |year=1999 |pages=3–4}}</ref> Сөргүүлээд 1908 оноос Индонезийн ард түмэн ямар оронд амьдарч байгаагаа мэдэрч, үндэсний ухамсар бүрдэж, тусгаар тогтнолын төлөө зорьцгоосон. [[Дэлхийн II дайн]]ы үед Индонезийг [[Япон]] эзлэж Нидерландынхан талийж одсон.<ref name="Ricklefs">Ricklefs (1991)</ref><ref>{{cite journal | title = Dutch Attitudes towards Colonial Empires, Indigenous Cultures, and Slaves |journal= Eighteenth-Century Studies | volume=31 |issue=3 | author = Gert Oostindie and Bert Paasman |pages=349–55 |year=1998 |url=http://muse.jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/v031/31.3oostindie.html |doi= 10.1353/ecs.1998.0021}}</ref> Япон дайнд бууж өгсний нөгөөдөр нь Индонезийнхан үндсэрхэг тэмцлийн удирдагч [[Сукарно]]г ерөнхийлөгч болгож, Индонез улсын тусгаар тогтнолыг тунхаглажээ.<ref>{{cite journal |title=Indonesia | author = HJ Van Mook | authorlink =Hubertus Johannes van Mook |journal=Royal Institute of International Affairs | year = 1949 |volume=25 |issue=3 |pages=274–85 |jstor=3016666}}</ref><ref name="Charles1945">{{cite journal |title=Independence the Issue |journal=Far Eastern Survey |author=Charles Bidien | volume =14 |issue=24 |pages=345–8 |date= 5 December 1945 | doi = 10.1525/as.1945.14.24.01p17062 |jstor=3023219}}</ref><ref>{{cite book | last =Taylor | first =Jean Gelman | title = Indonesia: Peoples and History | publisher =Yale University Press | year =2003 | page =325 | isbn = 0-300-10518-5 }}</ref><ref>Reid (1973), p. 30</ref> Гэвч Нидерланд эзэмшилдээ дахин оруулах гэж дайтав. Хотуудыг эзлэвч бүхэл орныг эзлэж чадахгүй байсаар 1949 онд олон улсын буруушаалт, дарамтанд аргагүй дийлдэн тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн.<ref name="Charles1945" /><ref>{{cite web |url= http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-inde.htm |title=Indonesian War of Independence |accessdate=11 December 2006 |publisher=Global Security |work=Military}}</ref> Тэгэхдээ [[Нидерландын Шинэ Гвиней]]г өгөөгүй байсан бөгөөд 1962 оны [[Нью-Йоркийн гэрээ]], 1969 оны НҮБ-ийн тогтоолоор Индонезийн харьяанд шилжжээ.<ref>[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB128/ Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice"]. National Security Archive, Suite 701, Gelman Library, The George Washington University.</ref> Сукарно улсаа холбооноос нэгдмэл, ардчилалаас эзэрхэг дэглэмд тогтоон барьж, сөргөлдөгч [[Индонезийн цэрэг зэвсэг|цэргийнхэн]] болон [[Индонезийн коммунист нам]] (ИКН)-ынхныг эвлэрүүлэн намжааж байв.<ref>Ricklefs (1991), pp. 237–280</ref> 1965 онд цэргийнхэн төрийг эргүүлж, [[коммунизм]]ыг [[1965-1966 онд Индонезэд олон хүн алж хядагдсан нь|зэвсгийн хүчээр дараад]] (хагас сая хүн алагдсан уу?<ref>{{cite journal |author=John Roosa and Joseph Nevins |date=5 November 2005 |url=http://www.counterpunch.org/2005/11/05/the-mass-killings-in-indonesia/|title= 40 Years Later: The Mass Killings in Indonesia |accessdate=12 November 2006 |journal=[[CounterPunch]]}}</ref><ref>{{cite journal |title= Unresolved Problems in the Indonesian Killings of 1965–1966 |author=Robert Cribb |journal=Asian Survey |volume=42 |issue=4 |year=2002 |pages=550–563 |doi = 10.1525/as.2002.42.4.550}}</ref>), яллан буруутгаж байхын аргагүй болгосноор ИКН сэхээгүй.<ref>Friend (2003), pp. 107–109</ref><ref>{{cite video | people =Chris Hilton (writer and director) | title =Shadowplay | medium =Television documentary | publisher =Vagabond Films and Hilton Cordell Productions |year=2001}}</ref><ref>Ricklefs (1991), pp. 280–283, 284, 287–290</ref> Цэргийн дарга нараас генерал [[Сухарто]] 1968 оны 3 сард улсын ерөнхийлөгч болж дэвшив. Сухарто улсаа [[Шинэ эмх журам (Индонез)|шинээр журамлаж]], [[АНУ]]-аар тэтгүүлж байв.<ref>US National Archives, RG 59 Records of Department of State; [https://web.archive.org/web/20040701005635/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/john%D0%B1%D0%B0sonlb/xxvi/4445.htm cable no. 868], ref: Embtel 852, 5 October 1965.</ref><ref>Vickers (2005), p. 163</ref><ref>David Slater, ''Geopolitics and the Post-Colonial: Rethinking North-South Relations,'' London: Blackwell, p. 70</ref> Сухартогийн гучин жилд улсын эдийн засаг тэнхэрсэн, үүнд [[гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт]] ч сайнаар нөлөөлж байв.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> Гэхдээ түүний дарангуйлал [[авлига|авлигыг]] тэнхрүүлж, улс төрийн сөрөг бодол санааг боомилж байжээ.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> [[1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал]]аар Индонез их хохирсон.<ref>{{cite book | last =Delhaise | first = Philippe F | title =Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems | publisher =Willey | year =1998 | page =123 | isbn = 0-471-83450-5}}</ref> 1998 онд газар газарт эсэргүүцлийн жагсаал, үймээн самуун дэгдэж Сухарто аргагүй огцров.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/events/indonesia/latest_news/97848.stm |title=President Suharto resigns |publisher=BBC |date=21 May 1998 |accessdate=12 November 2006}}</ref> Индонезэд эзлэгдээд 25 жил болсны эцэст 1999 онд [[НҮБ]]-ийн дэмжлэгтэйгээр [[Зүүн Тимор]] тусгаар тогтнолын харгуйд шуударсан.<ref>{{cite web |last=Burr |first=W. |coauthors=Evans, M.L. |title=Ford and Kissinger Gave Green Light to Indonesia's Invasion of East Timor, 1975: New Documents Detail Conversations with Suharto |work=National Security Archive Electronic Briefing Book No. 62 |publisher=[[National Security Archive]], [[The George Washington University]], Washington, DC |date=6 December 2001 |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB62/ |accessdate=17 September 2006 }}; {{cite web |title=International Religious Freedom Report |work=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor |location=US |publisher=Department of State |date=17 October 2002 |url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716060553/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archivedate=16 Долдугаар сар 2011 |accessdate=29 September 2006 |url-status=live }}</ref> Индонез Сухартогоос хойш орон нутгийн эрхийг нэмэгдүүлж, 2004 онд ерөнхийлөгчөө шууд сонгосон гэх маягаар төр засгаа ардчилсаар байна. Улс төр, эдийн засаг тогтворжиж, нийгэм тайвширч, алан хядлага, авлигын тоо цөөрч байгаа. Гэхдээ 2005 онд [[Аче]]гийн салан тусгаарлах үзэлтнүүд засгийн цэрэгтэй мөргөлдөөд үзсэн.<ref>{{cite news |title=Aceh rebels sign peace agreement |publisher=BBC |date = 15 August 2005 |accessdate=12 December 2006 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4151980.stm}}</ref> {{clear}} == Төр засаг== [[File:Indonesia DPR session.jpg|thumb|right|Жакартад Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл хуралдаж байгаа нь]] Индонез бол ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]], төв засгийн газартаа эрх мэдэл базагддаг [[нэгдмэл улс|нэгдмэл төрийн байгууламжтай]] улс юм. Гучаад жил эрх барьсан [[Сухарто]] 1998 онд огцорсны дараа төр засаг нэлээд шинэчлэгдсэн. 1998-2001 оны хооронд үндсэн хуулиа дөрвөн удаа хэсэгчлэн зассан.<ref>In 1998, 1999, 2000 and 2001</ref> Төр улсын тэргүүн, зэвсэгт хүчний ерөнхийлөгч командлагч бөгөөд дотоод гадаад хэрэг, бодлогыг зангидагч нь улсын ерөнхийлөгч. Сайд нарын зөвлөлийг ерөнхийлөгч томилно. 2004 онд анх удаа ард түмэн улсынхаа хоёр ерөнхийлөгчийг анх сонгожээ.<ref>{{cite press release |publisher=[[Carter Center|The Carter Center]] |year=2004 |title=The Carter Center 2004 Indonesia Election Report |url=http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf |format=PDF|accessdate=13 December 2006}}</ref> Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 5 жил, дараалан ахин нэг удаа сонгогдох боломжтой.<ref>(2002), ''The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution'', Chapter III&nbsp;– The Executive Power, Art. 7.</ref> Индонез улсын хурлыг [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ, ''People's Consultative Assembly'') гэнэ. АЗХ нь үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг батлах, шинэ ерөнхийлөгчийг батлах, улсын бодлогийг өргөнөөр тодорхойлох мэтийн үүрэгтэй. Мөн ерөнхийлөгчийг буруутгах эрхтэй.<ref>{{id icon}} {{cite book |title=Ketetapan MPR-RI Nomor II/MPR/2000 tentang Perubahan Kedua Peraturan Tata Tertib Majelis Permusyawaratan Rakyat Republik Indonesia |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |authorlink=People's Consultative Assembly |url=http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721122810/http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archivedate=21 Долдугаар сар 2011 |format=PDF |accessdate=7 November 2006 |url-status=live }}</ref> Дотроо 560 суудалт [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ, ''People's Representative Council''), 132 суудалт [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ, ''Regional Representative Council'')<ref name="USSTATE">{{cite web |title=Background Note: Indonesia |work=U.S. Library of Congress |publisher=U.S. Department of State|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm |accessdate=26 November 2009}}</ref> гэсэн хоёр танхимтай. Хууль цааз батлах, бүх шатны засгийн газрыг (хэрэгжүүлэх байгууллага) хянах үүрэг АТЗ-д оногдоно. Сонгогчид намд саналаа өгч, намууд цуглуулсан саналын хувиараа АТЗ-д суудал эзлэдэг.<ref name="Harijanti2006">{{cite journal |title=Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court |journal=International Journal of Constitutional Law |author=Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey |volume=4 |issue=1 |year=2006 |pages=138–150 |doi=10.1093/icon/moi055}}</ref> 1998 оны шинэтгэлээс хойш АТЗ-ийн эрх үүрэг мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн.<ref>Reforms include total control of [[Statute|statutes]] production without executive branch interventions; all members are now elected ([[Reserved political positions|reserved seats]] for military representatives have now been removed); and the introduction of fundamental rights exclusive to the DPR. (see Harijanti and Lindsey 2006)</ref> ОНТЗ болохоор сүүлд орон нутгийн хөгжлийг зөв залахад чиглэн байгуулагджээ.<ref>Based on the 2001 constitution amendment, the DPD comprises four popularly elected [[non-partisan]] members from each of the thirty-three provinces for national political representation. {{cite book |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |url=http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |title=Third Amendment to the 1945 Constitution of The Republic of Indonesia |format=PDF |url-status=dead |authorlink=People's Consultative Assembly |accessdate=13 December 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061201025250/http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |archivedate=1 Арван хоёрдугаар сар 2006 |deadurl=yes}}</ref> == Орон нутаг == {{Индонезийн газрын зураг}} Индонез улсын газар нутаг олон түвшинд шатлан захирагддаг. Дээд гурван түвшнийг нь л анхаарахад хангалттай. * I зэрэгт [[муж]] (индонезээр ''provinsi'') гэх зүйлийн нэгж байна. Одоогийн байдлаар Индонез 33 мужтай. * II зэрэг буюу мужийн доорх нутаг нэг бол [[хот]] (''kota'' - ''кота'') эсвэл [[хошуу]] (''kabupaten'' - ''капубатен'') байна. * III зэргийн нэгжийг нь индонезээр ''kecamatan'' гэнэ. Монгол хэлтэнд энэ нэгж тийм ч сонин биш байх болохоор ''кечаматан''<br>гэж галиглахад буруудахгүй биз дээ. Эсвэл хошууны доорх нэгж юм чинь [[сум]] гэвэл зохино. ===33 муж=== Онцгой эрхтэй таван мужийг <nowiki>*</nowiki>-оор тэмдэглэв. {{Col-begin}} {{Col-break}} '''[[Суматра]] арлын 10 муж''' * [[Аче]]^*&nbsp; (''Aceh'') * [[Умард Суматра]] (''Sumatera Utara'') * [[Өрнөд Суматра]] (''Sumatera Barat'') * [[Риау]] ''(Riau)'' * [[Риау арлуудын муж|Риау арлуудын]] (''Kepulauan Riau'') * [[Жамби]] (''Jambi'') * [[Өмнөд Суматра]] (''Sumatera Selatan'') * [[Банка-Белитун]] (''Kepulauan Bangka Belitung'') * [[Бенкулу]] (''Bengkulu'') * [[Лампунгг]] (''Lampung'') '''[[Жава]] арлын 6 муж''' * [[Жакарта]]^* (''Jakarta'') * [[Бантен]] (''Banten'') * [[Өрнөд Жава]] (''Jawa Barat'') * [[Төв Жава]] (''Jawa Tengah'') * [[Иогякарта|Иогякарта]]^* (''Yogyakarta'') * [[Дорнод Жава]] (''Jawa Timur'') '''[[Бага Зондын арлууд|Бага Зондын]] арлуудын 3 муж''' * [[Бали]] (''Bali'') * [[Өрнөд Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Barat'') * [[Дорнод Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Timur'') {{Col-break}} '''[[Калимантан]] арлын 4 муж''' * [[Өрнөд Калимантан]] (''Kalimantan Barat'') * [[Төв Калимантан]] (''Kalimantan Tengah'') * [[Өмнөд Калимантан]] (''Kalimantan Selatan'') * [[Дорнод Калимантан]] (''Kalimantan Timur'') '''[[Сулавеси]] арлын 6 муж''' * [[Умард Сулавеси]] (Sulawesi Utara) * [[Горонтало]] (''Gorontalo'') * [[Төв Сулавеси]] (''Sulawesi Tengah'') * [[Өрнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Barat'') * [[Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Selatan'') * [[Дорнод-Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Tenggara'') '''[[Малуку арлууд|Малуку]] арлуудын 2 муж''' * [[Малуку]] (''Maluku'') * [[Умард Малуку]] (''Maluku Utara'') '''[[Шинэ Гвиней]] арлын 2 муж''' * [[Өрнөд Папуа]]^* (''Papua Barat'') * [[Папуа]]^* (''Papua'') {{Col-end}} ==Газар орон== [[File:Indonesia 2002 CIA map.png|thumb|right|Индонезийн газрын зураг]] [[Өмнөд өргөрөг|Ө.ө. 11°]] – [[хойд өргөрөг|х.ө. 6°]], [[зүүн уртраг|з.у. 95° – 141°]] хооронд Индонез орон бүхлээрээ багтдаг. Экваторын хоёр талд бүгд 17,508 аралтайгаас 6 мянга нь л хүнтэй.<ref>{{cite press release |publisher=[[International Monetary Fund]] |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5 |title=World Economic Outlook Database |accessdate=5 October 2006 |date=April 2006 }}; {{cite web | first =Hendriawan | title =Indonesia Regions | publisher =Indonesia Business Directory | url =http://www.indonext.com/Regions/ | accessdate =24 April 2007 | archive-date =28 Арван хоёрдугаар сар 2005 | archive-url =https://web.archive.org/web/20051228011848/http://www.indonext.com/Regions/ | url-status =dead }}</ref> Эднээс [[Жава]], [[Суматра]], [[Калимантан]] (Малайз, Бруней улстай хуваадаг), [[Шинэ Гвиней]] (Папуа-Шинэ Гвиней улстай хуваадаг), [[Сулавеси]] гэсэн таван томыг онцлох хэрэгтэй. Индонез улс Калимантан арал дээр Малайзтай, Шинэ Гвиней арал дээр Папуа-Шинэ Гвинейтэй, [[Тимор]] арал дээр [[Зүүн Тимор]]той хил залгадаг бол [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Филиппин]], [[Палау]], [[Австрали]]тай далай тэнгисийн усаараа хаяалдаг. Хамгийн олон хүнтэй хот нь нийслэл [[Жакарта]]. Залгуулаад бичвэл [[Сурабая]], [[Бандун]], [[Медан]], [[Семаран]] гээд томоохон хотууд байдаг.<ref name="Witton2003">{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | pages =139, 181, 251, 435 | isbn=1-74059-154-2 }}</ref> 1,919,440 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай Индонезэд нэг км-т 134 хүн ноогддог. Харьцуулвал дэлхийн 16-р том газар нутагтай орон, 79-р нягт шигүү суурьшилт улс нь Индонез юмсанжээ.<ref name="ciarank">{{cite web |last=Central Intelligence Agency |title=Rank Order Area |work=The World Factbook |publisher=US [[CIA]], Washington, DC |date=17 October 2006 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |accessdate=3 November 2006 |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Population density&nbsp;– Persons per&nbsp;km² 2006 |work=CIA world factbook |publisher=Photius Coutsoukis |year=2006 |url=http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_2006_1.html |accessdate=4 October 2006}}</ref> Тэр дотроо дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь болох Жавад нэг км-т 940 хүн ноогдоно.<ref name="JOSHUA">{{cite web | last = Calder | first = Joshua | title = Most Populous Islands | publisher = World Island Information | date = 3 May 2006 | url = http://www.worldislandinfo.com/POPULATV2.htm | accessdate =26 September 2006 }}</ref> Хамгийн өргөгдсөн газар нь Папуа мужийн нутагт байгаа [[Пунчак Жая]] уулын оргил (д.т.д. 4884 м), хамгийн том нуур нь Суматра арлын 1,145 км² талбайт [[Тоба нуур]] юм. [[Махакам]], [[Барито]] гэх мэт Калимантан арлын гол мөрд хамгийн уртад тооцогдоно.<ref>{{cite encyclopedia |title=Republic of Indonesia |work=Encarta |publisher=Microsoft |year=2006 |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwrIjXxw |archivedate=31 October 2009 |deadurl=yes }}</ref> [[File:Mahameru-volcano.jpeg|thumb|left|Индонезийн галт уулс]] [[Номхон далайн хавтан|Номхон далайн]], [[Евразийн хавтан|Евразийн]], [[Австралийн хавтан|Австралийн]] гурван техтоник хавтны уулзвар зааг дээр Индонез байрладаг. Тиймээс ч 19-р зуунд сүйд хийж асан [[Кракатоа]], [[Тамбора]] хоёрыг оруулаад цөөндөө л гэхэд 150 гаруй [[галт уул]] үе үе идэвхждэг.<ref>{{cite web|url=http://www.volcano.si.edu/world/region.cfm?rnum=06&rpage=list| title=Volcanoes of Indonesia| publisher=[[Smithsonian Institution]]| accessdate=25 March 2007| work=Global Volcanism Program}}</ref> Саяхан л гэхэд 2004 оны цуут цунами 167,736 хүнийг нь урсгаж<ref>{{cite web | title =The Human Toll | work =UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery | publisher =United Nations | url =http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archiveurl =https://web.archive.org/web/20070519133441/http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archivedate =19 Тавдугаар сар 2007 | accessdate =25 March 2007 | url-status =live }}</ref>, 2006 оны Иогякартын газар хөдлөлт 5,782 хүнийг үхүүлсэн гайтай. Гэлээ ч галт уулын бялхдас газрыг үржил шимтэй болгодог учир Жава, Балид хүн хамгаас олноор суурьшжээ.<ref>{{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, R. E., Suraya A. A. |title=The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions Ltd |year=1996 |location=Hong Kong |pages=95–97}}</ref> Экваторын дагуу байршдаг тул [[борооны улирал|борооны]], [[хуурай улирал|хуурай]] хоёр улиралтай, [[халуун орны уур амьсгал]]тай. Эрэг хавийн нам газраар жилд 1,780–3,175 мм, уулархаг нутгаар 6,100 мм хүртэл хур буудаг. Суматрын өрнөд эрэг, өрнө Жава, Калимантан, Сулавеси, Папуагийн уулархаг нутгаар хур бороосог. Маш чийглэг, дунджаар 80%. Жилийн турш агаарын температур тогтмол, Жакарта орчмоор өдөрт дунджаар 26–30 °C халуун.<ref>{{cite web |title =About Jakarta And Depok |work =University of Indonesia |publisher =University of Indonesia |url =http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |accessdate =24 April 2007 |archiveurl =https://web.archive.org/web/20060504191815/http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |archivedate =4 Тавдугаар сар 2006 |url-status =live }}</ref> {{clear}} ==Хүн ам== :''Мөн үзэх: [[Индонезийн ард түмэн]]'' [[File:Ubud-Kids.jpg|thumb|Олон ястны улсын [[Бали ястан|Бали]] яст жаалууд]] 2010 оны байдлаар Индонез улсын хүн амын тоо 237.6 саяд хүрч,<ref name="bps2010">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/65tahun/SP2010_agregat_data_perProvinsi.pdf |title=Central Bureau of Statistics: ''Census 2010'' |publisher=Badan Pusat Statistik |accessdate=17 January 2011}} {{id}}</ref> жилд 1.9%-иар өсч байна.<ref>{{cite web|url=http://waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=182106:fifty-years-needed-to-bring-population-growth-to-zero&catid=30:english-news&Itemid=101 |title=Fifty years needed to bring population growth to zero |publisher=Waspada.co.id |date=19 March 2011 |accessdate=10 April 2011}}</ref> Хүн амын 58% нь дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь гэх<ref name="JOSHUA" /> Жава аралд оршин суудаг.<ref name="bps2010"/> [[Гэр бүл төлөвлөлт|Гэр бүл төлөвлөх]] хөтөлбөр 1960 оноос эхлэн хэрэгжсээр байгаа ч гэсэн 2020 онд 265 сая, 2050 онд 306 сая хүнтэй болох төлөв харагддаг.<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/Excel-Data/DB04_Population_ByAgeSex_Annual/WPP2010_DB4_F1B_POPULATION_BY_AGE_BOTH_SEXES_ANNUAL_2011-2100.XLS World Population Prospects (2010). Annual Population 2011–2100]. (XLS table). United Nations</ref> Индонезэд [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгуугаар]] ярилцдаг [[Индонезийн ард түмэн|300 гаран яс үндэс]]ний хүмүүс аж төрөн суудаг.<ref>{{cite web |publisher=Expat Web Site Association |title=An Overview of Indonesia |work=Living in Indonesia, A Site for Expatriates |url=http://www.expat.or.id/info/overview.html |accessdate=5 October 2006}}</ref><ref>{{cite web |last=Merdekawaty |first=E. |title="Bahasa Indonesia" and languages of Indonesia |work=UNIBZ&nbsp;– Introduction to Linguistics |publisher=Free University of Bozen |date=6 July 2006 |url=http://www.languagestudies.unibz.it/Bahasa%20Indonesia_Merdekawaty.pdf |format=PDF|accessdate=17 July 2006}}</ref> Тэгэхдээ ихэнх нь бүр дээр үед Тайвань, Зүүн Өмнөд Азиас нүүсэн байх гэж таахуйц [[Австронез]] язгуурын хэлтэй байдаг. Дорно Индонезээр үүнээс ялгагдах [[Меланез]] язгуурын ард түмэн бас байдаг.<ref name="Witton2003" /><ref>Taylor (2003), pp. 5–7, {{cite book | last = Dawson| first = B.| coauthors = Gillow, J.| title = The Traditional Architecture of Indonesia | publisher = Thames and Hudson Ltd | year = 1994 | location = London | page = 7 | isbn = 0-500-34132-X }}</ref> Нэр бүхий ард түмнээс [[Жава үндэстэн]] хүн амын 42% эзлэдэг.<ref>{{cite book |last=Kingsbury |first=Damien |title=Autonomy and Disintegration in Indonesia |publisher=Routledge |page=131 |isbn=0-415-29737-0 |year=2003}}</ref> Жавагийн араас [[Сунда үндэстэн|Сунда]], [[Малай үндэстэн|Малай]], [[Мадура ястан|Мадура]] гэх мэт үндэстэн ч юм шиг, ястан ч юм шиг саяаас олон хүнт арваад ард түмэн байдаг. Мөн 8 сая [[Хятад үндэстэн|Хятад]], 5 сая [[Араб үндэстэн|Араб]] гэх мэтээр хаа хол хальж очсон үндэстэд ч байна. Шинээр нэгдэж томорсон улс, хэдэн зуун цөөн тоот ястны орон болохоор ч тэр үү иймэрхүү нутгийн ялгааг давж хараад "Индонез" [үндэстэн] гэж өөриймсөх сэтгэлгээ ард түмнийх нь дунд хэдийнээ дэлгэрчээ.<ref name="RICKLEFS_256">Ricklefs (1991), p. 256</ref> Ийм эв найртай нийгэм бүрдсэн ч гэсэн зарим газар соёл, шашин, ястнаараа мөргөлдөх явдал гарч л байдаг.<ref>Domestic migration (including the official [[Transmigrasi]] program) are a cause of violence including the massacre of hundreds of Madurese by a local [[Dayak people|Dayak]] community in West Kalimantan, and conflicts in Maluku, [[Sulawesi Tengah|Central Sulawesi]], and parts of Papua and West Papua {{Cite journal |author=T.N. Pudjiastuti |year=2002 |title=Migration & Conflict in Indonesia |url=http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |url-status=dead |format=PDF |publisher=International Union for the Scientific Study of Population (IUSSP), Paris |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209225410/http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2012 |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |title=Kalimantan The Conflict |work=Program on Humanitarian Policy and Conflict Research |url=http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212135147/http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archivedate=12 Арван хоёрдугаар сар 2009 |accessdate=7 January 2007 |publisher=Conflict Prevention Initiative, Harvard University |url-status=live }}</ref><ref>{{cite conference |author=J.W. Ajawaila; M.J. Papilaya; Tonny D. Pariela; F. Nahusona; G. Leasa; T. Soumokil; James Lalaun and W. R. Sihasale |title=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |publisher=Fica-Net |year=1999 |location=Ambon, Indonesia |url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |accessdate=29 September 2006 |booktitle=Report on Church and Human Rights Persecution in Indonesia }}; Kyoto University: Sulawesi Kaken Team & Center for Southeast Asian Studies {{PDFlink|[http://sulawesi.cseas.kyoto-u.ac.jp/lib/pdf/MRidwanAlimuddin.pdf Bugis Sailors]|124&nbsp;KB}}</ref> Эндхийн Хятадууд сэргэлэн гарууд байж баялгийг нэлээд хуримтлуулсан, олон пүүс компанийг эзэмшдэгт<ref>Schwarz (1994), pp. 53, 80–81</ref><ref>Friend (2003), pp. 85–87, 164–165, 233–237</ref> зөвхөн Индонезэд л байдаг ард түмэн сэжиглэн дургүйцэж зодолдож нүдэлцээд авсан нь цөөнгүй.<ref>{{cite web |author=M. F. Swasono |title=Indigenous Cultures in the Development of Indonesia |work=Integration of endogenous cultural dimension into development |publisher=Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi |year=1997 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |first=S. Long |date=9 April 1998 |title=The Overseas Chinese |url=http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008055514/http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |archive-date=8 Аравдугаар сар 2011 |accessdate=10 April 2011 |publisher=Prospect Magazine}} The [[May 1998 riots of Indonesia#Jakarta (12–14 May)|riots in Jakarta in 1998]]—much of which were aimed at the Chinese—were, in part, expressions of this resentment. {{cite web |author=M. Ocorandi |date=28 May 1998 |title=An Analysis of the Implication of Suharto's resignation for Chinese Indonesians |url=http://www.hartford-hwp.com/archives/54b/083.html |accessdate=26 September 2006 |publisher=Worldwide HuaRen Peace Mission}}</ref><ref>{{cite web |author=F.H. Winarta |title=Bhinneka Tunggal Ika Belum Menjadi Kenyataan Menjelang HUT Kemerdekaan RI Ke-59 |publisher=Komisi Hukum Nasional Republik Indonesia (National Law Commission, Republic of Indonesia), Jakarta |month=August | year=2004 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |language=Indonesian}}</ref> [[Жохорын султант улс]]ын үеэс Индонезийн арлуудын ард түмний хоорондоо ойлголцох хэл болсоор ирсэн [[Малай хэл]]ний [[чухал аялгуу|чухал нэгэн аялгуу]] байдаг. Энэ аялгуунд суурилсан Малай хэлийг [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Бруней]], Индонез дөрвөн улсад [[албан ёсны хэл]] болгожээ. Тэгэхдээ нэр нь өөр. Индонезэд үүнийг [[Индонез хэл]] (''Bahasa Indonesia'') гэж заадаг. Ер нь Индонезийнхэн бүгд л энэ хэлээр ярилцдаг, Индонезэд энэ хэл ажил хэрэг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол гээд бүх салбарт өөр ямар ч хэлнээс илүү сонсдоно. Гэхдээ л нөгөө ястан үндэстнээрээ ард түмний хэл ялгаатай. Хүмүүс [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгууныхаа]] нэгийг өөрийн [[төрөлх хэл]] гэж боддог. Үүнээс мэдээж [[Жава хэл]]ийг хамгийн олуулаа тээж яваа.<ref name="CIA"/> Папуад харьцангуй цөөн буюу 2.7 сая хүн байдаг мөртлөө бүр [зарим нь Папуа төрлийн, зарим нь Австронез төрлийн] 242 янзаар хэлж ярьцгаадаг.<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IDP |title=Ethnologue report for Indonesia (Papua) |publisher=Ethnologue.com |accessdate=28 April 2010}}</ref> Индонезийн үндсэн хуулинд шашин шүтэх нь хүний дур зоргынх<ref>{{cite web |title=The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia |work=US-ASEAN |url=http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |accessdate=2 October 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060109203358/http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |archivedate=9 Нэгдүгээр сар 2006 |url-status=live }}</ref> гэсэн мөртлөө өөр баримтаар [[Ислам]], [[Протестант]], [[Католик]], [[Хиндү]], [[Буддын шашин]], [[Күнзийн суртал]] зургааг албан ёсны гэж онцлон батласан байх юм.<ref name="Yang">{{cite journal |last=Yang |first=Heriyanto |title=The History and Legal Position of Confucianism in Post Independence Indonesia |journal=Religion |volume=10 |issue=1 |page=8 |month=August | year=2005 |url=http://archiv.ub.uni-marburg.de/mjr/pdf/2005/yang2005.pdf |format=PDF|accessdate=2 October 2006}}</ref> 2000 оны тооллогийг үндэслэхэд Индонезийн ард түмний 86.1% нь Ислам шашны Сунни дэгтэй. Ингэхэд Индонез улс Исламын улс биш боловч хамгийн олон Ислам шүтлэгтэн (хотон хүн)-тэй улс юм байна гэж ойлгогдоно.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |title=Indonesia |publisher=CIA |accessdate=10 April 2011 |archive-date=10 Арван хоёрдугаар сар 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210041527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |url-status=dead }}</ref> Хиндү шашинтны олонх нь [[Бали ястан|бали]], Буддын шашинтны олонх нь [[Хятад үндэстэн|хятад]].<ref>{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Buddhism |publisher=U.S. Library of Congress |url= http://countrystudies.us/indonesia/40.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Хэдий цөөн шүтэн бишрэгчтэй ч Хиндү, Будда хоёр шашин Индонезийн соёлд их л нэвчжээ. Ислам нь худалдаачдын чармайлтаар 13-р зуунд умар Суматрад нэвтрээд 16-р зуун гэхэд Индонез орны зонхилох шашин болсон.<ref name="csi">{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Islam |publisher=U.S. Library of Congress|url=http://countrystudies.us/indonesia/37.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Харин Католик шашныг Португалийн авралын зар тараагчид, колончлогчид эхлүүлсэн<ref>Ricklefs (1991), pp. 25, 26, 28</ref><ref>{{cite web | title =1500 to 1670: Great Kings and Trade Empires | publisher = Sejarah Indonesia | url =http://www.gimonca.com/sejarah/sejarah02.shtml | accessdate =25 April 2007 }}</ref> бол Протестант нь Нидерландын эзэмшилд байх үед Калвинч, Лютеранч номлогчдын тарьсан үр юмсанжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 28, 62</ref><ref>Vickers (2005), p. 22</ref><ref>{{cite book | last = Goh | first = Robbie B.H. | title = Christianity in Southeast Asia | publisher = Institute of Southeast Asian Studies | page = 80 | isbn = 981-230-297-2 | year = 2005 }}</ref> == Зургийн цомог == <center><gallery caption="Индонез" widths="180px" heights="120px" perrow="5/'"> File:Museum Nasional Indonesia.jpg|National Museum of Indonesia in [[Central Jakarta]] File:Jakarta Skyline Part 2.jpg|[[Wisma 46]], Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper. File:Central Jakarta.JPG|Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta File:Gambir Station Platform.jpg|A train at [[Gambir]] station in [[Central Jakarta]] File:BungKarno-indonoob.JPG|The [[Bung Karno Stadium]] is capable of hosting 100,000 spectators File:Indonesia 2002 CIA map.png|Map of Indonesia File:Indonesia provinces english.png|Provinces of Indonesia File:Jalan malioboro - Jogjakarta.JPG|Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city Image:transjogja.jpg|Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city File:SOTO FOOD.jpg|A selection of [[Indonesian cuisine|Indonesian food]], including ''Soto Ayam'' (chicken soup), ''sate kerang'' ([[satay|shellfish kebabs]]), ''telor pindang'' (preserved eggs), ''perkedel'' (fritter), and ''es teh manis'' (sweet iced tea) File:Indonesian Army infantryman participating in the GPOI.jpg|An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative Image:Panser side left.JPG|Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008 |Indonesian Naval vessels Image:AURI B-25.jpg|B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s Image:Jmnei.jpg|A [[Javanese people|Javanese]] engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch [[Brewster Buffalo|Buffalo]], January 1942. |[[Mazda6]] used by the Jakarta Metro Highway Patrol (''Ditlantas Polda Metro Jaya'') as a patrol car |[[Mitsubishi Lancer]] used by Vital Object Protection of Indonesian National Police File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonesia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 [...] </gallery></center> ==Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос|3}} == Цахим холбоос == * {{commons|Indonesia|Индонез}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Австрали ба далайн орнууд}} {{OIC}} [[Ангилал:Индонез| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Австрали ба Далайн орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] rjsop6cbcqvhmduaj668qgzd4swck4m 0 8627 820944 820876 2025-06-07T02:05:01Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820944 wikitext text/x-wiki {{short description|Словак улсад голчлон ярьдаг Баруун славян хэл}} {{Инфобокс хэл | name = Словак хэл | altname = | nativename = {{lang|sk|slovenčina}}, {{lang|sk|slovenský jazyk}} | pronunciation = {{IPA-sk|ˈslɔʋentʂina|}}, {{IPA-sk|ˈslɔʋenskiː ˈjazik|}} | states = [[Словак]], [[Чех]], [[Унгар]], [[Карпатын Русь]], [[Славони]] болон [[Воеводина]]<ref>{{cite web | url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-url=https://web.archive.org/web/20171220044137/http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-date=20 December 2017 | title=Autonomous Province of Vojvodina &#124; Покрајинска влада }}</ref> | ethnicity = [[Словакчууд‎]], [[Панноны Русинчууд]] | speakers = Төрөлх: {{sigfig|5.206080|1}} сая | date = 2011–2021 | ref = e25 | speakers2 = Хоёрдогч: {{sigfig|2.045000|1}} сая<ref name=e25/> | speakers_label = Ярилцагчид | script = [[Латин бичиг|Латин]] ([[Словак цагаан толгой]])<br/>[[Словак брайл үсэг]]<br/>[[Кирилл үсэг|Кирилл]] ([[Панноны Русинчууд#Дүрэм ба цагаан толгой|Панноны Русин цагаан толгой]]) | familycolor = Энэтхэг-Европ | fam2 = [[Балт-Слав хэлнүүд|Балт-Слав]] | fam3 = [[Слав хэлнүүд|Слав]] | fam4 = [[Баруун Слав хэлнүүд|Баруун Слав]] | fam5 = [[Чех-Словак хэлнүүд|Чех-Словак]] | dia1 = [[Баруун Словак аялга|Баруун Словак]] | dia2 = [[Төв Словак аялга|Төв Словак]] | dia3 = [[Зүүн Словак аялга|Зүүн Словак]]<ref>{{Cite book |title=Brill Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics |last=Habijanec |first=Siniša |publisher=[[Brill Publishers]] |year=2020 |doi=10.1163/2589-6229_ESLO_COM_031961 |url=https://referenceworks.brill.com/display/db/eslo |editor-last=Greenberg |editor-first=Marc |chapter=Pannonian Rusyn |issn=2589-6229 |quote=The third theory defines Pannonian Rusyn as a West Slavic language originating in the East Slovak Zemplín and Šariš dialects and being a mixture of the two. It fits the linguistic data in the most consistent manner and has been accepted by an overwhelming majority of scholars in the field (Bidwell 1966; Švagrovský 1984; Witkowski 1984; Lunt 1998; Čarskij 2011) and verified by several comprehensive analyses of Pannonian Rusyn language data (Bidwell 1966; Lunt 1998; Čarskij 2011). |access-date=2024-04-01 |editor-last2=Grenoble |editor-first2=Lenore}}</ref> | nation = {{SVK}}<br>''{{EU}}''<br>{{flag|Воеводина}} ([[Серби]])<ref>{{cite web|url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina|title=Autonomous Province of Vojvodina|publisher=Government of the Autonomous Province of Vojvodina|date=2013|access-date=25 May 2017}}</ref> | minority = {{CZE}}<ref>{{cite web | url=https://vlada.gov.cz/cz/ppov/rnm/narodnostni-mensiny---uvod-1361/ | title=Národnostní menšiny &#124; Vláda ČR }}</ref> <br>{{POL}}<ref name="7th EFNIL">{{cite conference |title=The relationship between official and minority languages in Poland |conference=7th Annual Conference: The Relationship between Official Languages and Regional and Minority Languages in Europe |location=Dublin, Ireland |publisher=European Federation of National Institutions for Language |last1=Pisarek |first1=Walery |date=2009 |page=18 |url=http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |access-date=28 November 2019 |archive-date=14 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214104352/http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |url-status=dead }}</ref><br>{{HUN}}<ref>{{cite web|author=<!--Not stated-->|title=Hungary needs to strengthen use of and access to minority languages|url=https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/home/-/asset_publisher/VzXuex45jmKt/content/hungary-needs-to-strengthen-use-of-and-access-to-minority-languages|publisher=[[Европын Зөвлөл]]|place=Strasbourg, France|date=14 December 2016|access-date=29 June 2020|quote=The following languages have been given special protection under the European Charter [in Hungary]: Armenian, Beas, Bulgarian, Croatian, German, Greek, Polish, Romani, Romanian, Ruthenian, Serbian, Slovak, Slovenian and Ukrainian.}}</ref><br> {{CRO}}<ref>{{cite web | url=https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2020_07_78_1484.html | title=Odluka o donošenju kurikuluma za nastavni predmet Slovački jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (Model C) }}</ref><ref>{{cite web | url=https://pravamanjina.gov.hr/nacionalne-manjine/nacionalne-manjine-u-republici-hrvatskoj/slovaci/369 | title=Slovaci }}</ref><br> {{ROM}}<ref>{{cite web | url=https://www.pukanec.sk/fotogaleria/navsteva-mesta-nadlak-24-26-8-2012.html#fgallery--21419-1 | title=Pukanec }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | title=Slováci v Rumunsku | access-date=2024-06-09 | archive-date=2024-01-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240127162600/http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | url-status=dead }}</ref><ref>https://www.edu.ro/semnarea-programului-de-cooperare-%C3%AEn-domeniul-educa%C8%9Biei-%C3%AEntre-ministerul-educa%C8%9Biei-na%C8%9Bionale-din-0</ref><ref>{{cite web | url=https://www.slovenskezahranicie.sk/rumunsko/ | title=Rumunsko }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.bihon.ro/stirile-judetului-bihor/75-de-ani-de-invatamant-in-limba-slovaca-444889/ | title=75 de ani de invatamant in limba slovaca | date=16 September 2011 }}</ref> | agency = [[Соёлын яам (Словак)|Словакийн Соёлын Яам]] | iso1 = sk | iso2b = slo | iso2t = slk | iso3 = slk | glotto = slov1269 | glottorefname = Slovak | lingua = 53-AAA-db < [[West Slavic languages|53-AAA-b...–d]]<br/>(varieties: 53-AAA-dba to 53-AAA-dbs) | notice = IPA | map = Idioma eslovaco.PNG | mapcaption = {{Legend|#0080ff|Словак хэл нь олонхын хэл байдаг бүс нутгууд}} {{Legend|#88c4ff|Словак хэл нь цөөнхийн хэл байдаг бүс нутгууд}} }} '''Словак хэл''' (словак. ''slovenčina'', ''slovenská reč'') нь [[Словак|Бүгд Найрамдах Словак Улс]]ын [[албан ёсны хэл]] юм. [[Энэтхэг-Европын хэлний язгуур]], [[Слав хэлний бүлэг]]т багтана. Слав хэлний бүлэг дундаа [[чех хэл]], [[польш хэл]] зэрэгтэй хамт Баруун Слав хэлний дэд бүлэгт харьяалагдах бөгөөд ялангуяа чех хэлтэй төстэй учраас [[чех хэл|чех]], словак хэлээр ярилцагсад харилцан ойлголцдог байна. Хэлний код [[ISO 639]]-1 нь [[SK|sk]], ISO 639-2 нь SLO/SLK. Мөн словак хэл нь Европын Холбооны албан ёсны 24 хэлний нэг юм. Словак хэлээр Бүгд Найрамдах Словак улсад 5,2 сая орчим хүн харилцдаг. Бусад улсуудын хувьд АНУ-д 500 мянга, Чех улсад 320 мянга, Унгарт 110 мянга, [[Серби]]д 80 мянга, Румынд 22 мянга, Польшид 20 мянга, Канадад 20 мянга, Австрали, Украин, Болгар, Хорват зэрэг улсуудад 5,000 орчим ярилцагсад бий. Бичиг үсгийн хувьд [[латин үсэг]]т DZ, CH гэсэн нийлмэл үсгүүдийг нэмж хэрэглэхээс гадна [[өргөлтийн тэмдэг]] ашигладаг. == Словак утга зохиолын хэл == Словак үндэстэн бүрэлдэн тогтох үйл явцтай нягт холбоотой Словак утга зохиолын хэл нь 18-р зууны төгсгөл - 19-р зууны эхний хагаст үүссэн гэж үздэг. Шинээр бий болсон утга зохиолын словак хэл нь Словакчуудын амьдралд зөвхөн харилцааны хэрэгсэл, шинжлэх ухаан, уран зохиолын хэл төдийгүй үндэсний өвөрмөц байдлыг бэхжүүлэх, Словак үндэстнийг нэгтгэх, үндэсний соёлыг хөгжүүлэх хүчин зүйл болж ирсэн. Словакийн утга зохиолын хэл эцэст нь 19-р зууны хоёрдугаар хагаст үүссэн. 20-р зуунд хэлний хөгжилд Словакийн газар нутгийг [[Чех улс]]<nowiki/>тай нэгтгэсэн нь ихээхэн нөлөөлсөн байна. Сүүлд 1993 онд тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Словак Улс байгуулагдсан нь олон нийтийн амьдралын бүхий л салбарт Словакийн утга зохиолын хэл бүрэн хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлээд байна. == Үгсийн сан == Словак хэлний үгсийн сангийн үндэс нь эртний слав хэлний үгсийн сангаас гаралтай. Словак хэл хөгжих явцад түүний үгсийн санг 30 гаруй хэлнээс зээлж авах замаар бүрдсэн байна. Хамгийн эртний зээлүүд нь [[Латин хэл|Латин]], [[Герман хэл|Герман]], [[Унгар хэл|Унгар]] хэлнээс орж ирсэн байдаг юм. Хэл хоорондын урт хугацааны харилцааны улмаас Герман, Унгарын зээлүүд олон зууны туршид янз бүрийн эрчимтэй Словак хэл рүү нэвтэрч байв. Баруун Европын хэлнүүдээс, ялангуяа орчин үед [[англи хэл]] нь Словак хэлний үгсийн санд хамгийн их нөлөө үзүүлж байна. Түүнчлэн [[Румын хэл|румын]], [[Франц хэл|франц]], [[Итали хэл|итали]] болон бусад хэлнээс зээлсэн үгс нь Словак хэлний үгсийн санд нэвтэрсэн. Славян хэлнүүдээс хамгийн их зээл авсан нь [[чех хэл]] юм. == Дүрэм == Үйл үг нь өгүүлэгдэхүүний тоо, хүйсээс хамаарч хувирна. Ерөнхийдөө өгүүлбэр нь SVO бүтэцтэй. 2 янзын өнгөрсөн цаг, 1 ирээдүй цагийн хэлбэртэй. == Аялга == Ерөнхийд нь 3 ангилж болно: * Зүүн Словак аялга * Төв Словак аялга * Баруун Словак аялга {{Словак хэлний цагаан толгой}} ==Эшлэл== {{Reflist}} == Гадаад холбоос == {{Wikipedia|sk}} [[Ангилал:Словак хэл| ]] [[Ангилал:Европын Холбооны албаны хэл]] [[Ангилал:Дан ганц хэл]] cqvur74vuvhi6fwovxgimy4t83wfm9r 0 9223 820949 820883 2025-06-07T02:52:13Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820949 wikitext text/x-wiki {{short description|Archipelagic country in Southeast Asia}} {{redirect|Филиппин|Нидерландын сууринг|Филиппин, Нидерланд}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Филиппин Улс | common_name = Филиппин | native_name = {{native name|fil|Republika ng Pilipinas}} | image_flag = Flag of the Philippines.svg | flag_size = 130 | flag_type = [[Филиппиний төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = Coat of arms of the Philippines.svg | symbol_type = [[Филиппиний төрийн сүлд|Сүлд]] | national_motto = <br />{{lang|fil|[[Филиппиний үндэсний уриа|Maka-Diyos, Maka-tao, Makakalikasan at Makabansa]]}}<ref>{{Cite PH act |title=Flag and Heraldic Code of the Philippines |chamber=RA |number=8491 |date=February 12, 1998 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525084350/https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ |archive-date=May 25, 2017 |access-date=March 8, 2014 |website=[[Official Gazette of the Republic of the Philippines]] |location=Metro Manila, Philippines}}</ref><br />"Бурхан, Ард Түмэн, Байгаль, Улсынхаа төлөө" | national_anthem = "{{lang|fil|[[Филиппиний төрийн дуулал|Lupang Hinirang]]}}"<br />"Шилмэл нутаг"{{parabr}}{{center|[[File:Lupang Hinirang instrumental.ogg]]}} | image_map = {{Switcher|[[File:PHL orthographic.svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Philippines ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Манила]] (''де-юре'')<br />[[Нийслэлийн бүс (Филиппин)|Их Манила]]{{efn|name=a|Манила нь улсын нийслэлээр тооцогддог ч [[засгийн газрын суудал]] нь Манила хот нь нэг хэсэг болох "Метро Манила" гэгддэг Үндэсний Нийслэлийн бүс юм.<ref>{{Cite PH act |title=Establishing Manila as the Capital of the Philippines and as the Permanent Seat of the National Government |chamber=PD |number=940, s. 1976 |date=May 29, 1976 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1976/05/29/presidential-decree-no-940-s-1976/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170525084430/https://www.officialgazette.gov.ph/1976/05/29/presidential-decree-no-940-s-1976/ |archive-date=May 25, 2017 |access-date=April 4, 2015 |website=[[Official Gazette of the Republic of the Philippines]] |location=Manila, Philippines}}</ref><ref>{{cite web|title=Quezon City Local Government – Background |url=https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200820074250/https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |archive-date=August 20, 2020 |access-date=August 25, 2020 |publisher=Quezon City Local Government}}</ref> Олон улсын төрийн байгууллагууд Манилагийн нийслэлд байрладаг [[Малаканянг ордон]] болон бусад байгууллага/агентлагуудаас гадна Метро Манилагийн янз бүрийн хэсэгт байрладаг.}} (''де-факто'') | largest_city = [[Кесон хот]]<!--Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which, {{As of|2006|lc=y}}, is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> | official_languages = [[Филиппин хэл|Филиппин]] ба [[Англи хэлний Филиппин аялга|Англи хэл]] | recognized_regional_languages = {{collapsible list | title = [[Филиппиний хэлнүүд|19 хэлнүүд]]<ref name="GMA-DepEd-7-Languages" /> | [[Акланон хэл]] | [[Бикол хэл]] | [[Варай хэл]] | [[Иватан хэл]] | [[Ибанаг хэл]] | [[Илокано хэл]] | [[Капампанган хэл]] | [[Кинарайа хэл]] | [[Магинданао хэл]] | [[Маранао хэл]] | [[Пангасинан хэл]] | [[Самбал хэл]] | [[Себуана хэл]] | [[Суригаонон хэл]] | [[Тагалог хэл]] | [[Таусуг хэл]] | [[Хилигайнон хэл]] | [[Чабакано хэл]] | [[Якан хэл]] | }} | languages_type = Үндэсний [[дохионы хэл]] | languages = [[Филиппиний дохионы хэл]] | languages_sub = yes | languages2_type = Бусад зөвшөөрөгдсөн хэл{{efn|name=b|1987 оны Үндсэн хуульд: "Испани, араб хэлийг сайн дурын үндсэн дээр сурталчлах ёстой." гэж заасан байдаг<ref name="GovPH-OfficialLanguage" />}} | languages2 = [[Испани хэлний Филиппин аялга|Испани]] ба [[Араб хэл]] <!--Do not remove Spanish and Arabic from the languages list as it is recognized as an optional language in the 1987 Constitution of the Philippines--> | languages2_sub = yes | ethnic_groups = {{#invoke:list|unbulleted | 33.7% [[Висаяа үндэстэн|Висаяа]] | 24.4% [[Тагалог үндэстэн|Тагалон]] | 8.4% [[Илокано үндэстэн|Илокано]] | 6.8% [[Бикол үндэстэн|Бикол]] | 26.2% [[Филиппин дэх угсаатны бүлгүүд|бусад]] }} | ethnic_groups_year = 2010<ref name="PSAGovPH-2021-Figures" /><!-- using figures for 2010 given in the cited source--><!--parameter ethnic_groups_ref not supported by the infobox--> | demonym = [[Филиппинчүүд‎]]<br /> [[Пиной]]<br />(''ярианы'') | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн]] [[Филиппиний Үндсэн хууль|үндсэн хуульт]] [[бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Филиппиний Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Бонгбонг Маркос]]<!-- Article is at Bongbong Marcos, do NOT use Ferdinand Marcos Jr. unless the article itself is renamed. --> | leader_title2 = [[Филиппиний Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]] | leader_name2 = [[Сара Дутерте]]<!-- Article is at Sara Duterte, do NOT use Sara Duterte-Carpio unless the article itself is renamed. --> | leader_title3 = [[Филиппиний Сенатын дарга|Сенатын дарга]] | leader_name3 = [[Мигз Зубири]]<!-- Article is at Migz Zubiri, do NOT use Juan Miguel Zubiri unless the article itself is renamed. --> | leader_title4 = [[Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхимын дарга|Танхимын дарга]] | leader_name4 = [[Мартин Ромуалдес]]<!-- Article is at Martin Romualdez, do NOT use Ferdinand Martin Romualdez unless the article itself is renamed. --> | leader_title5 = [[Филиппиний Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]] | leader_name5 = [[Александр Гесмундо]] | legislature = [[Филиппиний Конгресс|Конгресс]] | upper_house = [[Филиппиний Сенат|Сенат]] | lower_house = [[Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхим|Төлөөлөгчдийн танхим]] | sovereignty_type = [[Филиппиний бүрэн эрхт байдал|Тусгаар тогтнол]] | sovereignty_note = ([[АНУ]]-аас) | established_event1 = [[Филиппиний тусгаар тогтнолын тунхаглал|Испанийн эзэнт гүрнээс тусгаар тогтнолоо зарлав]] | established_date1 = 6 сарын 12, 1898 он | established_event2 = [[Парисын гэрээ (1898)|Испаниас АНУ-д шилжүүлэв]] | established_date2 = 12 сарын 10, 1898 он | established_event3 = [[Филиппиний хамтын нөхөрлөл|АНУ-тай хамтын нөхөрлөлийн статус]] | established_date3 = 11 сарын 15, 1935 он | established_event4 = [[Манилагийн гэрээ (1946)|АНУ-аас тусгаар тогтнол олгов]] | established_date4 = 7 сарын 4, 1946 он | established_event5 = [[Филиппиний Үндсэн хууль|Одоогийн үндсэн хууль]] | established_date5 = 2 сарын 2, 1987 он | area_km2 = 300000 | area_footnote = <ref name="NAMRIAGovPH-InfoMapper-1991">{{cite journal|date=December 1991 |title=Land Use and Land Classification of the Philippines |url=http://www.namria.gov.ph/jdownloads/Info_Mapper/00a_im_dec911.pdf |journal=Infomapper |publisher=[[National Mapping and Resource Information Authority]] |volume=1 |issue=2 |page=10 |issn=0117-1674 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210122012339/http://www.namria.gov.ph/jdownloads/Info_Mapper/00a_im_dec911.pdf |archive-date=January 22, 2021}}</ref><ref name="Boquet-2017">{{cite book|last=Boquet |first=Yves |url=https://books.google.com/books?id=90C4DgAAQBAJ |title=The Philippine Archipelago |series=Springer Geography |year= 2017 |publisher=[[Springer International Publishing|Springer]] |location=Cham, Switzerland |isbn=978-3-319-51926-5 |access-date=April 25, 2023}}</ref>{{rp|page=15}}{{efn|name=land-area}} | area_link = Филиппиний газарзүй | area_label = Нийт | area_rank = 72 | area_sq_mi = {{convert|{{data Philippines|pst2|total area}}|km2|sqmi|0|disp=output number only}} <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = 0.61<ref name="CIAWorldFactBook">{{cite web|date=June 7, 2023 |title= Philippines |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/philippines/ |accessdate=June 19, 2023 |website=[[The World Factbook]] |publisher=[[Central Intelligence Agency]] }}</ref> (дотоод ус) | area_label2 = [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|Нийт хуурай газар]] | area_data2 = 298,170 км² | population_census = 109,035,343 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 336 | population_density_sq_mi = {{Data/popdens|Philippines|comma|areaunit=sqmi}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 37 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|1.289 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF-WEO">{{cite web|title=World Economic Outlook Database, April 2023 |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=566,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |access-date=April 11, 2023 |publisher=[[International Monetary Fund]]}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 29 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|11,420|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 117 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|440 тэрбум|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 36 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|3,905|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF-WEO" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 124 | Gini = 41.2 <!--number only--> | Gini_year = 2021 | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{Cite press release |title=Highlights of the Preliminary Results of the 2021 Annual Family Income and Expenditure Survey |url=https://psa.gov.ph/content/highlights-preliminary-results-2021-annual-family-income-and-expenditure-survey |archive-url=https://web.archive.org/web/20230516030556/https://psa.gov.ph/content/highlights-preliminary-results-2021-annual-family-income-and-expenditure-survey |archive-date=May 16, 2023 |access-date=August 15, 2022 |publisher=[[Philippine Statistics Authority|PSA]] |url-status=live}}</ref> | HDI = 0.699 <!--number only--> | HDI_year = 2021 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNDPOrg-HDI">{{cite report|date=September 8, 2022 |title=Human Development Report 2021/22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World |url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908052326/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=September 8, 2022 |access-date=September 8, 2022 |publisher=[[United Nations Development Programme]] |at=Table 1 |language=en |location=New York |isbn=978-92-1-001640-7}}</ref> | HDI_rank = 116 | currency = [[Филиппин песо]] ([[Филиппин песогийн тэмдэг|₱]]) | currency_code = PHP | time_zone = [[Филиппины Стандарт Цаг|ФСЦ]] | utc_offset = +08:00 | drives_on = баруун<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gX6aAAAAIAAJ |title=Philippine Yearbook |edition=1978 |date=1978 |publisher=[[National Economic and Development Authority]], [[Philippine Statistics Authority|National Census and Statistics Office]] |location=Manila, Philippines |page=[https://books.google.com/books?id=gX6aAAAAIAAJ&pg=PA716 716] |language=en }}</ref> | calling_code = [[Филиппин дэх утасны дугаар|+63]] | cctld = [[.ph]] | religion = {{#invoke:list|unbulleted|item_style=white-space:nowrap; | {{Tree list}} * 90.1% [[Филиппин дэх христийн шашин|Христ]] ** 80.6% [[Филиппин дэх католик сүм|Католик]] ** 9.5% [[Филиппин дэх шашин шүтлэг#Христийн шашин|Бусад урсгал]] {{Tree list/end}} |5.6% [[Филиппин дэх ислам|Ислам]] |4.3% [[Филиппин дэх шашин шүтлэг#Бусад шашин|бусад]] / [[Филиппин дэх шашингүй хүмүүс|шашингүй]] }} | religion_year = 2015 | religion_ref = <ref name="PSAGovPH-2021-Figures">{{Cite report |type=Booklet |last=Mapa |first=Claire Dennis S. |title=2021 Philippines in Figures |issn=1655-2539 |url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2021_pif_final%20%281%29.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220303065148/https://psa.gov.ph/sites/default/files/2021_pif_final%20(1).pdf |archive-date=March 3, 2022 |access-date=July 17, 2022 |publisher=[[Philippine Statistics Authority]] |pages=23–24}}</ref> }} '''Филиппин''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Philippines'' , <small>[[Филиппин хэл|Филиппинээр]]</small> ''Pilipinas''), албан ёсоор '''Бүгд Найрамдах Филиппин Улс''' (англи. ''Republic of the Philippines'' [rɪˈpʌblɪk ɒv ðiː ˈfɪlɪpiːnz], [[тагалог хэл]]. ''Republika ng Pilipinas'' [reˈpublika ŋ ˌpɪlɪˈpinɐs]) нь баруун [[Номхон далай]] дахь Филиппиний [[олтриг]]т орших [[Зүүн Өмнөд Ази|зүүн өмнөд]] [[Ази]]йн арлын [[улс|орон]] юм. Нийслэл нь [[Манила]] хот, хамгийн том нь Бөөн Манилагийн Кесон хот болно. Филиппиний олтриг нь [[Номхон Далай]]н баруун хэсэгт байх 7,641<ref>{{cite web|url=http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|title=More islands, more fun in PH|date=2 сарын 20 2016|language=Англи хэл|access-date=6 сарын 20 2018|archive-date=2018-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20181007074415/http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|url-status=dead}}</ref> арлаас бүрдэх бөгөөд усаар [[Индонез]], [[Малайз]], [[Палау]], [[Тайвань]], [[Вьетнам]]тай хиллэнэ. Филиппиний хүн ам 2020 оны байдлаар 114 сая орчим.<ref name="population" /><ref name="IMF2006" /> Эдийн засгийн хэмжээгээр дэлхийд 46-д ордог. Тухайлбал дотоодын нийт бүтээгдхүүн нь [[2008]] онд 154.073 тэрбум ам. доллар хүрч байсан.<ref name="IMF2006" /> Дэлхий даяар 11 сая гаруй филиппинчүүд тархан суурьшсан нь Филиппиний нийт хүн амын 11% нь болно. 1521 оны 3-р сарын 16-нд [[Фернан Магеллан]] ирэхээс өмнө <ref>{{Webarchiv|url=http://www.asianweek.com/2008/08/26/name-change-for-the-philippines/|wayback=20090129142616|text="Name Change for the Philippines"|archiv-bot=2023-09-26 20:13:48 InternetArchiveBot}}. [[AsianWeek]]. Retrieved on [[2008]]-[[08-30]].</ref>, Филиппинд [[Хятад]], [[Энэтхэг]], [[Япон]], [[Малайн олтриг]] зэрэг [[Ази]]йн бусад орны оршин суугчидтай худалдаа наймаа хийдэг байсан австронез угсааны ард түмэн нутагладаг байжээ. Филиппин XVI зуунд [[Испани]]йн колони болсон бөгөөд XX зууны эхээр [[АНУ]]-ын эрхшээлд оржээ. 1896 онд [[Катипунан]]аар удирдуулсан [[Филиппиний хувьсгал]]аар Испаниас тусгаар тогтносон. [[Испани-Америкийн дайн]]ы явцад АНУ-ын цэрэг Филиппинийг эзлэн авснаар [[Филиппин-Америкийн дайн]] дэгдсэн ажээ. 1935 онд [[Филиппиний Хамтын Нөхөрлөл|Хамтын Нөхөрлөл]] маягийн засгийн газар байгуулагдсанаар өөртөө засах эрхтэй болсон ба Филиппиний анхны сонгууль явагджээ. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]] Номхон Далайд дууссаны дараа тус улс 1946 оны 7-р сарын 4-нд АНУ-аас тусгаар тогтножээ. [[Фердинанд Маркос]] 1972 онд дайны байдал зарласны улмаас Филиппинд бослого тэмцэл өрнөж, Ардын Шинэ Арми, Моро Үндэсний Чөлөөлөх Фронт зэрэг босогчдын бүлэглэл үүссэн. [[Бага Бенино Акино|Ниной Акино]] алуурчны гарт амь үрэгдсэнээс хойш удалгүй түүний бэлэвсэн эхнэр [[Корасон Акино]], тухайн үед тус улсын оюуны санааны удирдагч байсан Хайме Кардинал Син нар 1986 онд Ардын эрхийн хувьсгал хийж, тус улсыг эргээд ардчилсан засаглалтай болгосон юм. Ардчилал сэргэн тогтсоноос хойш улс төрийн эргэлт, авлигын дуулиан шуугиант хэргүүд гарч, төрийн эрх тайван замаар шилжсээр ирсэн билээ.<ref name="CIAfactbook" /> 2016 оны 6-р сарын 30-нд [[Родриго Дутерте|Родриго Роа Дутерте]] тус улсын ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. 2022 оны 6-р сарын 30-нд болсон сонгуулиар олонхын санал авсан Ерөнхийлөгч 1965-1986 онд Ерөнхийлөгч байсан [[Фердинанд Маркос|Фердинанд Маркосын]] хүү Фердинанд Ромуалдес Маркос буюу Бонгбонг Маркос Филиппиний Ерөнхийлөгч болсон байна. Орчин үеийн Филиппин Өрнөдийн ертөнцийн олон шинжийг агуулсан байдаг нь [[Испани]], [[Латин Америк]], [[Америкийн Нэгдсэн Улс]]ын соёлоос голдуу залгамжлагдсан байдаг. Тус улсын зонхилох шашин нь [[Католик шашин]] бөгөөд Испаничууд ирэхээс өмнө байсан уламжлалт шашны зан үйл хадгалагдан үлдсэн байдаг. Түүнчлэн [[Исламын шашин|Исламын шашныг]] шүтэгчид байдаг.<ref name="encarta">{{cite encyclopedia|last=Steinberg|first=David Joel|title=Philippines|url=http://encarta.msn.com/text_761558570___0/Philippines.html|encyclopedia=[[Encarta]]|date=2007}}</ref> 1973 он хүртэл [[испани хэл]] Филиппиний албан ёсны хэл байсан. Түүнээс хойш [[Филиппин хэл|филиппин]], [[Англи хэл|англи]] хэмээх хоёр албан ёсны хэлтэй болсон.<ref name=CIAfactbook /> == Нэрийн гарал үүсэл == Тус улсын нэр нь XVI зууны сүүл үеийн Испанийн ван [[II Филип]]ийн нэрнээс үүдэлтэй юм.<ref name="etymology">{{Citation |author= Gregorio F. Zaide, Sonia M. Zaide|title=Philippine History and Government, Sixth Edition |publisher=All-Nations Publishing Company |year= 2004}}</ref> Испанийн аялагч Руй Липес де Вияалобос анх ''Las Islas Filipinas'' хэмээх нэрийг тухайн үед угсаа залгамжлах хунтайж байсан Филипийг хүндэтгэн [[Лейт арал]] болон [[Самар арал]]д өгсөн ажээ. Бусад арал нь өөр өөрийн нэртэй байсан боловч энэ нэр нь яваандаа тус олтригийг тэр чигт нь нэрлэх нэр болсон.<ref name="etymology" /> [[Файл:Ortigas_Center_Skyline_panoramic.jpg|thumb|center|600px|Бөөн Манила]] == Улс төрийн тогтолцоо == 1987 оны Үндсэн хуулийн дагуу Филиппин нь хоёр танхимтай парламент, бие даасан шүүх засаглалтай ерөнхийлөгчийн Бүгд найрамдах улс юм. Төрийн тэргүүн нь бүх нийтийн шууд сонгуулиар 6 жилийн хугацаагаар сунгах, дахин нэр дэвшүүлэх эрхгүйгээр сонгогддог байна. Ерөнхийлөгч нь Сайд нарын танхимыг (Засгийн газар) тэргүүлдэг бөгөөд зэвсэгт хүчний ерөнхий командлагч юм. Тус улсын хууль тогтоох дээд байгууллага нь Филиппиний Сенат (24 суудал) ба Филиппиний Төлөөлөгчдийн танхим (316 суудал) гэсэн хоёр танхимаас бүрддэг Конгресс юм. Сенаторуудыг 6 жилийн хугацаатай (гурван жил тутамд 12 хүн ээлжлэн, гэхдээ дараалсан хоёроос илүүгүй), Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүдийг гурван жилээр (дараалсан гурваас илүүгүй хугацаатай) сонгодог. == Гадаад харилцаа == Филиппиний олон улсын харилцаа нь бусад улс орнуудтай хийх худалдаа, 11 сая Филиппинчүүд өөр улс оронд амьдардаг гэх мэтээр эргэлддэг. Филиппин улс нь НҮБ-ыг үүсгэн байгуулагч, идэвхтэй гишүүн орон бөгөөд НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн Байнгын бус гишүүнээр олон удаа сонгогдсон. Филиппин улс АНУ-тай тогтоосон харилцаандаа ихээхэн анхаардаг. Тэд [[Хүйтэн дайн|хүйтэн дайны]] үед болон терроризмын эсрэг тэмцэлд АНУ-ыг дэмжиж байсан. Филиппин бол [[НАТО]]-гийн гол холбоотнуудын нэг юм. Филиппин улс өмнө нь Америкийн колони байсан ч АНУ-д өөрийн нутаг дэвсгэрт цэргийн бааз байгуулахыг зөвшөөрсөн. [[Япон]] бол Филиппин улсын хөгжилд бусдаас илүү тусалдаг орны нэг юм. Филиппин улс бусад оронтой ерөнхийдөө сайн харилцаатай байдаг. Филиппин улс өндөр хөгжилтэй эдийн засагтай орнуудын дэмжлэгийг өндрөөр үнэлдэг ч эдийн засгийн хувьд буурай хөгжилтэй бусад орнуудыг дэмждэг. Түүхэн хэлхээ холбоо, соёлын ижил төстэй байдал нь Испанитай хамтран ажиллах сайн үндэс суурь юм. Хэдийгээр хилийн чанад дахь Филиппинчүүдийн амьдралын нөхцөл тийм ч сайн байдаггүй бөгөөд заримдаа ялгаварлан гадуурхалт, хүчирхийлэлд өртдөг ч олон Филиппинчүүд бусад оронд ажилладаг. == Тэмдэглэл == <references group="lower-alpha" /> == Эшлэл == {{reflist}} == Цахим холбоос == <!--Do not add commercial links or your website. Suggest them via the discussion page. Failure to do so will mean the deletion of your websites as spam.--> '''Албан ёсны''' * [https://web.archive.org/web/20120101105754/http://www.gov.ph/ Official website of the Philippine Government] - Gateway to governmental sites '''Газрын зураг''' * [http://www.wikimapia.org/#y=12554564&x=122915039&z=6&l=0&m=a WikiSatellite view of Philippines at WikiMapia] <!--Do not add commercial links or your website. Suggest them via the discussion page. Failure to do so will mean the deletion of your websites as spam.--> '''Бусад''' <!--DO NOT SPAM! THANK YOU!!!--> * [http://uk.youtube.com/watch?v=1QgTdk6fLAk WOW Philippines Tourism Ad] * [http://newsweek.washingtonpost.com/postglobal/america/philippines Washington Post's: How the Philippines Sees America] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm BBC Country Profile on the Philippines] * [https://web.archive.org/web/20061108072347/https://www.cia.gov/cia//publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook: Philippines] * [http://countrystudies.us/philippines/ U.S. Country Studies: Philippines] * [https://web.archive.org/web/20181202025242/http://www.philippinesdailyphotos.com/ Philippines Daily Photos] * [http://web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/I-2_Solheim.pdf Origins of the Filipinos and Their Languages by Wilhelm G. Solheim II] ([[Portable Document File|PDF]]) * [http://www.gutenberg.org/browse/authors/b#a2296 History of the Philippine Islands] in many volumes, from [[Project Gutenberg]] (and indexed under [[Emma Helen Blair]], the general editor) * [http://wiki.answers.com/Q/FAQ/2802 WikiAnswers: Q&A about the Philippines] {{Ази}} <!--Categories--> <!--Interwikis--> [[Ангилал:Филиппин| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:АСЕАН-ы гишүүн орнууд]] [[Ангилал:Азийн арлын бүлэг]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] knwqg78auhtxeygjhmnfg72tpn1ayim 0 19373 820947 820880 2025-06-07T02:46:01Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820947 wikitext text/x-wiki {{Short description|Central Asian Turco-Mongol empire (1370–1507)}} {{Инфобокс түүхэн улс | native_name = {{lang|fa|{{Nastaliq|گورکانیان}}}}<br />''Гүркания'' | national_motto = <br />[[Persian language|Persian]]:{{lang|fa|{{Nastaliq|راستى رستى}}}}<br />''Rāstī rustī''<br />"In rectitude lies salvation" | conventional_long_name = Төмөрийн эзэнт гүрэн | common_name = Төмөрийн | era = [[Дундад зууны сүүл үе]] | status = [[Эмират]] | government_type = [[Хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] | area_km2 = | year_start = 1370 | date_start = | year_end = 1507 | event_pre = [[Доголон Төмөр|Төмөр]] [[Төмөрийн байлдан дагуулалт, довтолгоо|байлдан дагуулалтаа]] эхлүүлэв | date_pre = 1363 | event_start = Төмөрийн эзэнт гүрэн байгуулагдав | event1 = Баруун зүгийн тэлэлт эхлэв | date_event1 = 1380 | event2 = [[Анкарагийн тулалдаан]] | date_event2 = 7 сарын 20, 1402 | event3 = [[Самарканд]]ын уналт | date_event3 = 1505 | event_end = [[Херат]]ын уналт | event_post = [[Их Могол Улс|Моголын эзэнт гүрэн байгуулагдав]] | date_post = 1526 | image_coat = <!-- DO NOT REPLACE this documented "Three annulets" symbol with false, conjectural or original research flags of the Timurids, such as this one: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/archive/6/6c/20230329042531%21Timurid.svg , which is falsely claimed to be from the Catalan Atlas. See paragraph "Symbols of the state" hereunder for details -->Three annulets symbol of the Timurid Empire.png | coa_size = 100 | coat_alt = Гурван цагираг сүлд | symbol_type = [[Доголон Төмөр|Төмөр]]ийн "Гурван цагираг" [[тамга]] тэмдэг.<ref>Coinage of Timur with "Three annulets" symbol (1393-1405): [[File:Coinage of Timur with 3 annulets symbol. Shaykh abu-Ishaq (Kazirun) mint. Undated, circa AH 795-807 AD 1393-1405.jpg|70px]]</ref><ref>{{cite book |last1=Bloom |first1=Jonathan |last2=Blair |first2=Sheila S. |title=Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set |date=14 May 2009 |publisher=OUP USA |isbn=978-0-19-530991-1 |page=426 |url=https://books.google.com/books?id=un4WcfEASZwC&pg=PA426 |language=en| quote="Coinage issued by the Timurid dynasty (r. 1370-1506) comprised various silver coins and several coppers, most often anonymous, although some coppers struck in the name of Timur 1370–1405; here called amīr) have a tamghā of three annulets prominently on the reverse."}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Kadoi |first1=Yuka |title=On the Timurid flag |journal=Beiträge zur islamischen Kunst und Archäologie |date=2010 |volume=2 |pages=144, 149, 159 Fig.5 |url=https://www.academia.edu/17410816}}</ref> | flag_border = no | image_map = Timurid Empire at its greatest extent in February 1405.png | image_map_caption = [[Доголон Төмөр|Төмөр]]ийн үеийн газар нутаг | image_map_size = 300 | demonym = | p1 = Цагаадайн Улс | p2 = Суфи гүрэн | p3 = Жалайрын улс | p4 = Курт улс | p5 = Музаффарид | p6 = Сарбадар | p7 = Марашичууд | p8 = Афрасияб | p9 = Кара-Коюнлу | p10 = Гүржийн хаант улс | s1 = Бухарын хант улс | s2 = Сефевийн улс | s3 = Хивын ханлиг | s4 = Кара-Коюнлу | s5 = Ак-Коюнлу | s6 = Их Могол Улс | s7 = Гүржийн хаант улс | capital = {{plainlist| *[[Самарканд]] (1370–1405) *[[Херат]] (1405–1507)}} | common_languages = {{plainlist| *[[Перс хэл]] (албан ёсны, шүүх, дээд утга зохиол, лингва франка, засаг захиргаа)<ref> * Manz, Beatrice Forbes (1999). ''The Rise and Rule of Tamerlane''. [[Cambridge University Press]], p.109. {{ISBN|0-521-63384-2}}. {{google books|2xDm2DCPRKMC|Limited preview}}. [https://books.google.com/books?id=2xDm2DCPRKMC&pg=PA109 p.109]. "In almost all the territories which Temür incorporated into his realm Persian was the primary language of administration and literary culture. Thus the language of the settled '[[divan]]' was Persian." * B.F. Manz, W.M. Thackston, D.J. Roxburgh, L. Golombek, L. Komaroff, R.E. Darley-Doran. "Timurids" [[Encyclopaedia of Islam]] [[Brill Publishers]] 2007; "During the Timurid period, three languages, Persian, Turkish, and Arabic were in use. The major language of the period was Persian, the native language of the Tajik (Persian) component of society and the language of learning acquired by all literate and/or urban Turks. Persian served as the language of administration, history, belles lettres, and poetry." * {{cite web |url=http://www.iranicaonline.org/articles/central-asia-v|title=CENTRAL ASIA v. In the Mongol and Timurid Periodse|author=Bertold Spuler|publisher=[[Encyclopaedia Iranica]]|access-date=2017-09-14}} "Like his father, Olōğ Beg was entirely integrated into the Persian Islamic cultural circles, and during his reign Persian predominated as the language of high culture, a status that it retained in the region of Samarqand until the Russian revolution 1917&nbsp;... Ḥoseyn Bāyqarā encouraged the development of Persian literature and literary talent in every way possible&nbsp;... * Robert Devereux (ed.) "Muhakamat Al-Lughatain (Judgment of Two Languages)" Mir 'Ali Shir Nawāi; Leiden, [[E.J. Brill]] 1966: "Nawa'i also employs the curious argument that most Turks also spoke Persian but only a few Persians ever achieved fluency in Turkic. It is difficult to understand why he was impressed by this phenomenon, since the most obvious explanation is that Turks found it necessary, or at least advisable, to learn Persian – it was, after all, the official state language – while Persians saw no reason to bother learning which was, in their eyes, merely the uncivilized tongue of uncivilized nomadic tribesmen. * David J. Roxburgh. ''The Persian Album, 1400–1600: From Dispersal to Collection''. Yale University Press, 2005. pg 130: "Persian literature, especially poetry, occupied a central in the process of assimilation of Timurid elite to the Perso-Islamicate courtly culture, and so it is not surprising to find Baysanghur commissioned a new edition of Firdawsi's Shanama."</ref> *[[Цагаадайн хэл]] (угсаатны, утга зохиол)<ref name="homelanguage" /> * [[Араб хэл]] (шашин)<ref name="EI - Manz2" />}} | religion = ;{{nobold|Төрийн шашин}} :{{hlist|[[Суннит Ислам]]}} ;{{nobold|Бусад шашин}} :{{hlist|[[Арван хоёр шиизм]]|[[Исмаилизм]]|[[Зороастризм]]|[[Хиндү шашин|Хиндүизм]]|[[Хуруфизм]]|[[Дорнодын сүм|Несторианизм]]}} | currency = [[Танка (зоос)|Танка]] | title_leader = [[Төмөрийн династи|Эмир]] | leader1 = [[Доголон Төмөр|Төмөр]] (анхны) | leader2 = [[Бади аз-Заман Мирза|Бади аз-Заман]] (сүүлчийн) | year_leader1 = 1370–1405 | year_leader2 = 1506–1507 | stat_year1 = 1405 тоо.<ref>{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of World-Systems Research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=222 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|access-date=2016-09-14 |issn= 1076-156X}}</ref><ref>{{cite journal|date=September 1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|journal=[[International Studies Quarterly]]|volume=41|issue=3|at=p. 500|doi=10.1111/0020-8833.00053|author=Rein Taagepera|author-link=Rein Taagepera|jstor=2600793|url=http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807}}</ref> | stat_area1 = 4,400,000 }} [[Файл:Timurid Dynasty 821 - 873 (AH).png|thumb|250px|Төмөрийн эзэнт гүрэн хамгийн том нутагтай байх үеийн газрын зураг]] '''Төмөрийн эзэнт гүрэн''' бол XIV-XVI зууны үед Мавереннахр, [[Иран]], [[Өмнөд Кавказ|Өмнөд Кавказын]] бүс нутагт оршин тогтнож байсан улс юм. Энэ улсыг [[Монгол|Монголын]] [[Барулас]] овгийн эмир [[Доголон Төмөр|Төмөр]] байгуулжээ. Төмөрийн эзэнт гүрний хаад нь [[Өгэдэй хаан|Өгэдэй хааны]] угсааны Сюрьгатмишь, Махмуд нар байв. Эдгээр хаадыг [[Доголон Төмөр]] өргөмжилсөн бөгөөд ямар ч эрх мэдэлгүй бэлгэ тэмдгийн шинжтэй хаад байсан юм. Улсын бүх эрхийг Төмөр атгах бөгөөд эмир цолтойгоор улсаа удирдаж байлаа. Доголон Төмөрийн нас барсны дараа Төмөрийн эзэнт гүрэн эзлэгдсэн орнуудын ард түмний бослого, дотоодын тэмцлээс болж задран бутарчээ. XVI зууны эхэн үед [[Алтан Орд|Алтан ордны улсаас]] нүүж ирсэн узбекүүд Төмөрийн угсааныхныг бут цохисноор Төмөрийн эзэнт гүрэн бүрмөсөн мөхсөн болой. == Гарал үүсэл, угсаатны хамаарал == Төмөрийн эзэнт гүрний үүсэл нь [[Монгол үндэстэн|Монголын]] нүүдэлчин аймаг [[Барлас]]аас улбаатай бөгөөд тэд [[Чингис хаан]]ы армийн бүрэлдэхүүнд багтан тулалдаж явжээ.<ref>''"Timur"'', The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001-05 Columbia University Press, ([http://www.bartleby.com/65/ti/Timur.html LINK])</ref><ref>"Consolidation & expansion of the Indo-Timurids", Encyclopedia Britannica, ([http://www.britannica.com/eb/article-26937/Islamic-world LINK])</ref> Монголчууд Төв Азийг эзэлсний дараа Барлас аймгийнхан одоогийн [[Узбекистан]]д суурьшиж нутгийн [[түрэг]]үүдтэй холилдсон тул Төмөрийн үед барласууд зарим талаар түрэгжсэн байв. Түүнчлэн Цагадайн улсын баруун хэсгийн [[Ислам]]ын шашинд орсон түрэг, монгол угсаатнууд Исламын шашин дэлгэрэхээс өмнө Төв Азид ноёрхож байсан [[Персийн нийгэм|Персийн соёлын]] нөлөөнд орсон байжээ.<ref name="Iranica2">B. Spuler, "Central Asia in the Mongol and Timurid periods", published in [[Encyclopædia Iranica]], Online Edition, 2006/7, ({{Webarchiv|url=http://www.iranica.com/newsite/search/searchpdf.isc?ReqStrPDFPath=/home/iranica/public_html/newsite/pdfarticles/v5_articles/central_asia/mongol_and_timurid_periods&OptStrLogFile=/home/iranica/public_html/newsite/logs/pdfdownload.html |wayback=20090224083111 |text=LINK |archiv-bot=2024-02-08 23:20:46 InternetArchiveBot }}): ''"...&nbsp;Like his father, Olōğ Beg was entirely integrated into the Persian Islamic cultural circles, and during his reign Persian predominated as the language of high culture, a status that it retained in the region of Samarqand until the Russian revolution 1917 [...] Ḥoseyn Bāyqarā encouraged the development of Persian literature and literary talent in every way possible ..."''</ref>. Персийн утга зохиол нь Төмөрийн эзэнт гүрний элит хэсгийнхнийг Перс-Исламын соёлд ороход нь нөлөөлж байв.<ref>David J. Roxburgh. The Persian Album, 1400-1600: From Dispersal to Collection. Yale University Press, 2005. pg 130: "Persian literature, especially poetry, occupied a central in the process of assimilation of Timurid elite to the Perso-Islamicate courtly culture, and so it is not surprising to find Baysanghur commissioned a new edition of Firdawsi's Shanama</ref> Төмөрийн улсын ордны эмэгтэйчүүд монгол ёс заншилтай байсан ба Төмөр хааны үед албан хэрэгцээнд монгол, түрэг аль аль хэлийг ашигладаг, монгол бичгээр захиа бичин илгээдэг байв.<ref name="Майдар">Д.Майдар, "Чингис хаан ба Монголын их гүрэн" 1969</ref> Мавереннахрын монголчууд өөр угсаатны ёс заншилд орон монгол соёлоо гээж эхэлсэн боловч бүрмөсөн уусаагүй байв. Дундад зууны монгол эрчүүд гэзэг тавьдаг заншилтай байсан ба Төмөр хаан хүүгээ шийтгэхдээ гэзгийг нь тайрсан нь хүүгээ монголд үнэнч бус байсан гэж үзэж байсныг нь илэрхийлж байжээ.<ref name="Майдар"/> Төмөр хаан Чингис хааныг ихэд хүндлэн биширдэг байсан төдийгүй өөрийн бүх амьдрал, үйл хэргээ Чингисийн улсийн сүр хүчийг дахин сэргээн тогтоохын төлөө зориулжээ. Энэ нь саяхан байгуулагдаад бутарсан ИМУ-н сүр хүчийг хүмүүс хараахан мартаагүй мөн Төмөр өөрөө монголын барлас овгийн хүн байсантай холбоотой юм. Тэр Чингисийн зарлиг, ИМУ-н хууль цаазыг дээдлэн хүндэтгэж өөрийн улсад хэрэгжүүлж байв. Хожим Төмөрийн улсаас тасран байгуулагдсан [[Их Могол Улс]]ад монгол ёс заншлаа даган мөрдөхөө больсон бол Төмөр хааны хувьд лалын шашинд орсон ч монгол ёс заншлаа даган мөрдөж монгол гарлаараа бахархдаг байв. Бутралын үеийн Монгол улс, Төмөрийн улс хоёр найрсаг харилцаатай байжээ. [[Өлзийтөмөр хаан|Буняшир]] хаан болохоосоо өмнө Төмөр хааны ордонд байсан байдаг. Төмөрийн улсыг заримдаа монгол улс гэж бичсэн байдаг бол зарим тохиолдолд түрэг улс гэж бичсэн байдаг. [[Моголистан]], Төмөрийн зарим монголчуудыг 16-р зууны сүүл хүртэл монгол хэлээрээ ярьсан хэвээр байсан байж магадгүй гэж зарим эрдэмтэд таамагладаг. Эрдэмтэд Төмөрийн улсыг монголчуудын эсвэл түрэгүүдийн улс гэсэн зөрүүтэй байр суурь баримталдаг. Төмөрийн улс хэдийгээр монгол гаралтай улс ч 14-р зууны дунд үед [[Баруун Цагаадайн улс]]ын монголчууд буюу Мавереннахр дахь монголчууд нилээд түрэгжсэн байсан учир зарим эрдэмтэд энэ улсыг түрэгүүдийн улсад хамааруулдаг байна. == Байгуулагдсан нь == {{Гол|Доголон Төмөр}} Төмөр [[Мавереннахр]] буюу Трансоксиан (одоогийн Узбекистан, [[Тажикистан]], [[Туркменистан]]ы ихэнх хэсэг) болон [[Хорасан]]ы (одоогийн [[Иран]], [[Афганистан]]) ихэнх хэсгийг 1363 оноос эхлэн бусад ноёдтой хүч хавсран ([[Самарканд]]ийг 1366 онд, [[Балх]]ийг 1369 онд) мэдэлдээ оруулж, 1370 он гэхэд захирагчаар нь өргөмжлөгджээ. Албан ёсоор бол Монголын [[Цагадайн улс]]ын нэрээр үйл ажиллагаа явуулж байсан Төмөр Мавереннахр, [[Хорезм]]ыг дагаар оруулж, 1380 онд баруун тийш аян дайн хийв. 1389 онд Картидуудыг [[Херат]]аас үлдэн хөөж, 1382 оноос [[Персийн эзэнт гүрэн|Персийн]] нутаг руу түрж эхэлжээ ([[Исфахан]]ыг 1387 онд эзэлж, 1393 онд [[Музаффарид]]уудыг [[Шираз]]аас зайлуулж, [[Жалайрид]]уудаас [[Багдад]]ыг авсан). 1394/95 онд тэр [[Алтан Орд]] руу довтолж, [[Кавказ]]ад өөрийн засаглалыг тогтоон, улмаар 1398 онд одоогийн Пакистан, Энэтхэгийн нутаг дахь [[Мултан]], [[Дипалпур]]ыг дагаар оруулжээ. 1400/01 онд [[Алеппо]], [[Дамаск]], зүүн [[Анатолиа]]г эзлэн авч, 1401 онд Багдадыг сүйтгэж, [[Анкарагийн тулалдаан|1402 онд Османуудаас Анкараг булаан авав]]. Тэр Самаркандыг гол нийслэлээ болгосон бөгөөд түүний аян дайнаар ойролцоогоор 17 сая хүн үрэгдсэн гэдэг.<ref>[http://users.erols.com/mwhite28/warstat0.htm#Timur Selected Death Tolls: Timur Lenk (1369–1405)]</ref> 1506 онд Төмөрийн эзэнт гүрэн унасны дараа аавын талаасаа [[Доголон Төмөр|Төмөрийн]], эхийн талаасаа [[Чингис хаан]]ы удмын [[Бабур]] 1526 онд Афганистан, Энэтхэгт [[Их Монгол Улс|Моголын эзэнт гүрэн]]г байгуулсан түүхтэй. 17-р зуун гэхэд Моголын эзэнт гүрэн Энэтхэгийн ихэнх нутгийг хяналтдаа байлгаж байсан боловч 18-р зуунд хүч нь суларч Английн нөлөөнд орж эхэлжээ. 1857 онд [[II Бахадур Шах]] Энэтхэгийн бүх хүчийг нэгтгэж англичуудын эсрэг тулалдсан ч ялагдаж [[Бирм]] рүү цөлөгдсөнөөр Энэтхэгийн хойг бүхэлдээ [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн эзэнт гүрн]]ий мэдэлд орж Их Могол Улс бүрмөсөн мөхжээ. Төмөрийн эзэнт гүрний явуулсан дайн тулаануудын үр дүнд Персийн соёлын төв нь Самарканд, Херат болон хувирч, Төмөрийн эзэнт гүрний хүч чадлын билэг тэмдэг болон мандаж байв.<ref name="Columbia">{{cite encyclopedia | encyclopedia = The Columbia Encyclopedia | title = Timurids | url = http://www.bartleby.com/65/ti/Timurids.html | edition = Sixth | publisher = [[Columbia University]] | location = New York City |accessdate=2006-11-08}}</ref> == Соёл == Төмөрийн эзэнт гүрэн нь хэдийгээр Монголын<ref name="UNESCO">M.S. Asimov & [[Clifford Edmund Bosworth|C. E. Bosworth]], ''History of Civilizations of Central Asia'', [[UNESCO]] Regional Office, 1998, ISBN 92-3-103467-7, p. 320: ''"...&nbsp;One of his followers was [...] Timur of the Barlas tribe. This Mongol tribe had settled [...] in the valley of Kashka Darya, intermingling with the Turkish population, adopting their religion (Islam) and gradually giving up its own nomadic ways, like a number of other Mongol tribes in Transoxania ..."''</ref> Барлас овгоос гаралтай ч Туркестан, Хорасанд төвлөрсөн, түрэг, [[Персийн соёл]]ын нөлөөнд орсон<ref>[[:en:Muhakamat al-Lughatayn|Muhakamat al-Lughatayn]]</ref><ref name=Iranica2 /><ref name="Iranica">{{cite encyclopedia | last = Lehmann | first = F. | encyclopedia = [[Encyclopædia Iranica]] | title = Zaher ud-Din Babor&nbsp;— Founder of Mughal empire | url = http://www.iranica.com/newsite/search/searchpdf.isc?ReqStrPDFPath=/home/iranica/public_html/newsite/pdfarticles/v3_articles/babor_zahir-al-din_mohammad&OptStrLogFile=/home/iranica/public_html/newsite/logs/pdfdownload.html | accessdate = 2006-11-07 | edition = Online | publisher = [[Columbia University]] Center for Iranian (Persian) Studies | location = New York City | pages = 320–323 | quote = "...&nbsp;''His origin, milieu, training, and culture were steeped in Persian culture and so Babor was largely responsible for the fostering of this culture by his descendants, the Mughals of India, and for the expansion of Persian cultural influence in the Indian subcontinent, with brilliant literary, artistic, and historiographical results'' ..." }}</ref>, [[Ислам]]ын шашинтай улс байжээ. == Эшлэл == {{Reflist}} == Гадаад холбоос == *[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596414/Timurid-dynasty#md-media-strip-tab-lists-content britannica.com] [[Ангилал:Афганистаны түүх]] [[Ангилал:Узбекистаны түүх]] [[Ангилал:Төмөрийн улс| ]] [[Ангилал:Исламын хант улс]] [[Ангилал:Төв Азийн түүх]] [[Ангилал:Перс]] [[Ангилал:1370 он]] 9kvjxyy9p5i49v10aypk7x1vawbyqtr 0 19582 820950 820884 2025-06-07T02:52:41Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820950 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс жүжигчин | нэр = Форест Уитакер | зураг = Forest Whitaker.jpg | зурагныхэмжээ = | alt = | тайлбар = Форест Уитакер, 2007 оны гуравдугаар сар. | төрсөн нэр = Форест Стивен Уитакер | төрсөн огноо = {{Birth date and age|mf=yes|1961|7|15}} | төрсөн газар = [[Лонгвью]], [[Техас]], [[Америкийн Нэгдсэн Улс]] | мэргэжил = Жүжигчин, продюсер, найруулагч | идэвхтэй жил = 1982–одоо | нөхөр = ([[Жим Триплтон]] (1998-2001)<br />Сэм Мендес (2003-одоо) (тусдаа амьдарч буй) | дотнотүнш = | website = }} '''Форест Стивен Уитакер''' ({{lang-en|Forest Steven Whitaker}}, ''1961 оны долоодугаар сарын 15-нд төрсөн'') нь [[Америкийн Нэгдсэн Улс|Америкийн]] [[жүжиг]]чин, [[кино]] продюсер, найруулагч юм. [[Шувуу (1988 оны кино)|Шувуу]] киногоороо жүжигчиний гараагаа эхлүүлж<ref name="Boston Globe">[http://www.boston.com/ae/movies/articles/2006/10/01/in_general_he_rules/?page=1 "In general, he rules."] ''[[The Boston Globe]]''. October 1, 2006.</ref><ref name="CBS">[http://www.cbsnews.com/stories/2007/01/31/sunday/main2418981.shtml "Forest Whitaker: The King Of The Oscars?"] ''CBS News''. February 4, 2007.</ref> байсан Уитакер [[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] (2006) киноны [[Уганда]] улсын Ерөнхийлөгч, цэргийн эрхт генерал [[Иди Амин]]ы дүрээрээ 2007 оны [[Оскарын шагнал]], [[Алтан бөмбөрцөг]], [[Британийн Кино болон телевизийн урлагийн дээд шагнал|BAFTA]] болон [[Эммигийн шагнал]]ыг "Шилдэг эрэгтэй дүрийн" номинацаар тус тус хүртэж байв. [[Оскарын шагнал|Оскарын]] "Шилдэг эрэгтэй дүрийн" шагналыг өмнө нь [[Африк-америк]] гаралтай жүжигчидээс [[Сидни Пуатье]], [[Дензел Вашингтон]] болон [[Жейми Фокс]] нар хүртэж байсан бол дараагийнх нь Уитакер юм.<ref>[http://www.abc.net.au/news/newsitems/200702/s1857461.htm "Forest Whitaker wins Best Actor Oscar for Idi Amin role."] ''ABCNewsOnline''. February 26, 2007.</ref> == Намтар == Уитакер [[Техас]] мужийн [[Лонгвью]] хотод төрсөн<ref name="Patterson">Patterson, John. [http://www.guardian.co.uk/film/2002/apr/20/patterson.features "The bigger picture."] ''[[The Guardian]]. dildo 20, 2002.</ref> бөгөөд эцэг Форест Уитакер нь даатгалын компаний ажилтан, эх Лаура Фрэнсис багш хүн байсан бөгөөд Кен, Дэймон, Дэбора, Уитакер нарын хүүхдүүдээ боловсролтой хүмүүс болгохын тулд ихээхэн зүйлийг хийжээ.<ref>[http://www.filmreference.com/film/74/Forest-Whitaker.html "Forest Whitaker Biography (1961–)."] ''FilmReference.com''.</ref><ref name="IAS">{{cite episode |title=Forest Whitaker |url=http://www.bravotv.com/Inside_the_Actors_Studio/guest/Forest_Whitaker |series=Inside the Actors Studio |airdate=2006-12-11 |season=13 |number=1 }}</ref> Уитакер [[Помона]] хот дахь Калифорнийн Политехникийн дээд сургуулийг<ref>{{cite web | title=Cal Poly Pomona | url=http://www.csumentor.edu/campustour/undergraduate/1/Cal_Poly_Pomona/Cal_Poly_Pomona5.html| work= CSU Mentor | accessdate=2008-09-12}}</ref> дүүргээд Өмнөд Калифорнийн хөгжмийн сургуульд суралцаж дуурийн урлагийн тенороор төгсчээ. Дараа нь Лондоны жүжигчиний мэргэшил олгох сургалтад хамрагдсан гэдэг. == Кино ертөнцөд хөл тавьсан нь == Форестийн кинонд тоглох гараа нь ихээхэн азтай эхэлсэн гэдэг. Онцолбол, «[[Рижмонт Хай сургууль дахь түргэн өөрчлөлт]]» кинонд 1982 онд [[Николас Кейж]], [[Поеэб Кэтис]] болон [[Шон Пенн]] нарын хожмоо алдаршсан жүжигчидтэй тоглож байв. Түүний дараа 1986 онд [[Мартин Скорсезе]]гийн найруулсан [[Мөнгөний өнгө (кино)|Мөнгөний өнгө]] кинонд [[Том Круз]], [[Пол Ньюман]] нарын жүжигчидтэй тогложээ. 1987 онд жүжигчин [[Робин Уильямс]]ийн хамт [[Өглөөний мэнд, Вьетнам]] кинонд тоглож байлаа. Форест 1988 онд хоёр кинонд тогложээ. Эхнийх нь [[Жан-Клод Ван Дамм]]ын хамт [[Цуст тулаан (кино)|Цуст тулаан]] кинонд тоглосон бол [[Клинт Иствуд]]ийн найруулсан [[Шувуу (кино)|Шувуу]] кинонд алдарт хөгжимчин [[Чарльз Паркер]]ын дүрийг чадварлаг бүтээн<ref name="Longino">Longino, Bob. {{Webarchiv|url=http://www.accessatlanta.com/services/content/movies/stories/2006/10/12/1013MMwhitaker.html |wayback=20071013143511 |text="The power of Forest Whitaker." |archiv-bot=2023-09-26 20:18:32 InternetArchiveBot }} ''The Atlanta Journal-Constitution''. October 12, 2006.</ref> [[Каннын Кино наадам]]д «Шилдэг эрэгтэй жүжигчиний» шагналыг хүртэж<ref name="festival-cannes.com">{{cite web |url=http://www.festival-cannes.com/en/archives/ficheFilm/id/316/year/1988.html |title=Festival de Cannes: Bird |accessdate=2009-07-25|work=festival-cannes.com}}</ref>, [[Алтан бөмбөрцөг]]т нэр дэвшиж Холливудын замналаа эхлүүлсэн юм. Уитакер Жима Жармуша найруулсан [[Сүнс нохой:Самурайн замнал]] кинонд бүлэг дээрэмчдийн гишүүн "Сүнст нохой" хочитын дүрд тогложээ."<ref>Scott, A.O. [http://www.nytimes.com/library/film/030300ghost-film-review.html "'Ghost Dog': Passions of Emptiness in an Essay on Brutality."] ''[[New York Times]]''. March 3, 2000.</ref> Уитакер 2002 онд [[Түгшүүрт өрөө]], [[Утасны бүхээг (кино)|Утасны бүхээг]] гэх аймшгийн төрлийн хоёр кинонд тогложээ. 2006 онд [[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] кинонд [[Уганда]]гийн Ерөнхийлөгч асан дарангуйлагч [[Иди Амин]]ы дүрийг Уитакер бүтээж тухайн оныхоо бүхий л кино урлагийн томоохон бүхий л шагналыг хүртсэн билээ.<ref name="PositiveKing">{{cite news|last=Hirshon|first=Nicholas|work=[[New York Daily News]]|title=Reel Study of a Tyrant|url=http://www.nydailynews.com/archives/ny_local/2006/09/17/2006-09-17_reel_study__of_a_tyrant__ami.html|date=September 17, 2006|accessdate=January 14, 2010}}</ref><ref name="SydneyKing">{{cite news|last=Hall|first=Sandra|work=[[The Sydney Morning Herald]]|title=The Last King of Scotland|url=http://www.smh.com.au/news/film-reviews/the-last-king-of-scotland/2007/02/02/1169919520376.html|date=February 2, 2007|accessdate=January 14, 2010}}</ref> == Кино бүтээлүүд == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Жүжигчин |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Он ! Монгол хэлээр ! Англи хэлээр ! Бүтээсэн дүр |- |[[1982]] |[[Рижмонт Хай сургууль дахь түргэн өөрчлөлт]] |Fast Times at Ridgemont High |Чарльз Жефферсон |- |rowspan=3|[[1986]] |[[Мөнгөний өнгө (кино)|Мөнгөний өнгө]] |The Color of Money |Амос |- |[[Хойд ба Өмнөд 2]] |North and South, Book II |Каффи |- |[[Цэргийн салаа (кино)|Цэргийн салаа]] |Platoon |Үлэмж биет Харольд |- |[[1987]] |[[Өглөөний мэнд, Вьетнам]] |Good Morning, Vietnam |Эдвард Гэрлик |- |rowspan=2|[[1988]] |[[Шувуу (кино)|Шувуу]] |Bird |[[Чарльз Паркер]] |- |[[Цуст тулаан (кино)|Цуст тулаан]] |Bloodsport |Роулинс |- |[[1990]] |[[Ширэнгэн ой (кино)|Ширэнгэн ой]] |Downtown |Деннис Куррен |- |rowspan=2|[[1991]] | |Diary of a Hitman |Деккер |- | |A Rage in Harlem |Жексон |- |rowspan=2|[[1992]] | |The Crying Game |Жоди |- | |Last Light |Фред Уитмор |- |[[1993]] | |Body Snatchers |хошууч Коллинз |- |rowspan=3|[[1994]] | |Blown Away |Энтони Франклин |- | |Prкt-а-Porter |Си Бьянко |- | |The Enemy Within |хурандаа Маккензи Кейси |- |rowspan=2|[[1995]] | |Species |Дэн Смитсон |- | |Smoke |Сайрус Кол |- |[[1996]] | |Phenomenon |Нэйт Поуп |- |[[1999]] |[[Сүнст нохой: Самурайн замнал (кино)|Сүнст нохой: Самурайн замнал]] |Ghost Dog: The Way of the Samurai |Сүнст нохой |- |[[2000]] | |Battlefield Earth |Кер |- |rowspan=2|[[2002]] |[[Түгшүүрт өрөө (кино)|Түгшүүрт өрөө]] |Panic Room |Бёрнхэм |- |[[Утасны бүхээг (кино)|Утасны бүхээг]] |Phone Booth |ахмад Эд Рейми |- |rowspan=3|[[2005]] | |A Little Trip to Heaven |Эбе Холт |- | |American Gun |Картер |- | |Mary |Тэд Янгер |- |rowspan=2|[[2006]] |[[Шотландын сүүлчийн хаан (кино)|Шотландын сүүлчийн хаан]] |The Last King of Scotland |[[Иди Амин]] |- | |The Marsh |Жеффри Хант |- |rowspan=2|[[2007]] | |The Air I Breathe | |- | |The Great Debaters |Доктор Жеймс Фармер |- |rowspan=2|[[2008]] | |Vantage Point |Ховард Льюис |- | |Street Kings |Ахмад Жек Уандер |- |[[2009]] | |Powder Blue |Чарли |- |[[2010]] | |''Repo Men'' |Жейк |- |[[2010]] | |''The Experiment'' |Бэррис |} == Эшлэл == {{Reflist | colwidth = 30em | refs = }} == Холбоос == * {{Commonscat|Forest Whitaker|Форест Уитакер}} * [[Зураг:Wikiquote-logo.svg|link=https://en.wikiquote.org/wiki/Forest_Whitaker|24x24px]] <span class="plainlinks">[https://web.archive.org/web/20151030154156/https://mn.wikipedia.org/wiki/Biligt/%D0%9D%D0%BE%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B3/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80:%D0%91%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%B4_%D1%82%D3%A9%D1%81%D0%BB%D2%AF%D2%AF%D0%B4 Wikiquote] ([[Англи хэл|en]])</span> — <span class="plainlinks">[https://en.wikiquote.org/wiki/Forest_Whitaker?uselang=mn '''Форест Уитакер''']</span> * {{imdb|0001845}} * {{tvtome person|61686}} * [https://web.archive.org/web/20090412181131/http://www.candlesforrwanda.org/view/28/forest-whitaker.html Forest Whitaker lighting a candle for Rwanda] {{DEFAULTSORT:Уитакер, Форест}} [[Ангилал:АНУ-ын жүжигчин]] [[Ангилал:АНУ-ын кино найруулагч]] [[Ангилал:Киноны продюсер]] [[Ангилал:Алтан бөмбөрцөг шагналтан]] [[Ангилал:БАФТА шагналтан]] [[Ангилал:Оскарын шагналтан]] [[Ангилал:Эмми шагналтан]] [[Ангилал:Техасын хүн]] [[Ангилал:Америкчууд]] [[Ангилал:1961 онд төрсөн]] le6w23ujkvsb7iibveog9jdq59haz3o 0 26373 820953 797035 2025-06-07T03:30:48Z Avirmed Batsaikhan 53733 820953 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс хувь хүн | нэр = Лакшми Миттал | зураг = Lakshmimittal22082006.jpg | caption = | төрсөн_огноо = {{Birth date and age|1950|06|15|df=yes}} | төрсөн_газар = [[Энэтхэг]], [[Ражастан]], [[Садулпур]] | аль_хотын_суугуул = [[Их Британи]], [[Лондон]] | үндэстэн = [[Энэтхэг үндэстэн|Энэтхэг]] | юугаараа_алдаршсан = Гангийн хаан<ref>[http://www.businessweek.com/magazine/lakshmi-mittal-the-king-of-steel-trips-up-11102011.html Lakshmi Mittal, the King of Steel, Trips Up] business-week.com. Retrieved September 2010.</ref> Гангийн жанжин | яс_үндэс = [[Марвари]] |төгссөн_сургууль = [[Калькутта дахь Сент-Завьерийн Коллеж]] ([[Худалдааны бакалавр]])<ref>{{cite web |url=http://www.arcelormittal.com/stainlesseurope/node/558 |title=Chairman of the Board of Directors and CEO |publisher=Arcelormittal.com |date=15 June 1950 |accessdate=7 September 2010 |archive-date=27 Арван хоёрдугаар сар 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101227060601/http://www.arcelormittal.com/stainlesseurope/node/558 |url-status=dead }}</ref> | ажил_мэргэжил = [[АрселорМиттал]] компанийн ерөнхий захирал & [[Гүйцэтгэх захирал|CEO]]<br />[[Голдман Сакс]] компанийн захирал<br />Каррик Лимитед компанийн эзэмшигч<ref>{{cite web|url=http://investing.businessweek.com/businessweek/research/stocks/people/person.asp?personId=364042&ticker=MT:US |title=Lakshmi Mittal, Owner of Karrick Limited |publisher=Blommberg BusinessWeek |date=25 February 2011 |accessdate=25 February 2011}}</ref><br />[[Куинз Парк Рейнжерс]] багийн хамтран эзэмшигч | boards = | хөрөнгө = {{gain}} US$ 20.7 [[тэрбум]] (2012)<ref>[http://www.forbes.com/profile/lakshmi-mittal/ Lakshmi Mittal topic page.] Forbes.com. Retrieved September 2010.</ref> | spouse = | хүүхэд = [[Ваниша Миттал]]<br>[[Адитя Миттал]] | шүтлэг = [[Hinduism]] | шагнал = {{nowrap|[[Падма Вибушан]] (2008)}}<ref>{{cite web|title=LN Mittal, Ratan Tata, Narayana Murthy get Padma Vibhushan|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-01-26/news/27713021_1_padma-vibhushan-padma-awards-second-highest-civilian-award|accessdate=26 January 2008|archive-date=2016-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305040002/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2008-01-26/news/27713021_1_padma-vibhushan-padma-awards-second-highest-civilian-award|url-status=dead}}</ref> |вэбсайт = {{URL|http://www.arcelormittal.com/stainlesseurope/node/558|Лакшми Н. Миттал}} }} '''Лакшми Нивас Миттал''' ({{lang-en|Lakshmi Niwas Mittal}}, 1950 оны 6-р сарын 15-нд Энэтхэгийн Ражастхан мужийн Ражгарх хотод төрсөн)<ref>{{cite web | url=http://www.arcelormittal.com/index.php?lang=en&page=256&width=420&height=500&tb0=1 | title=Lakshmi N. Mittal / Chairman of the Board of Directors and CEO | publisher=Arcelor Mittal | accessdate=7 October 2010 | archive-date=22 Наймдугаар сар 2011 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110822011742/http://www.arcelormittal.com/index.php?lang=en&page=256&width=420&height=500&tb0=1 | url-status=dead }}</ref> нь [[Энэтхэг]]ийн [[ган]]гийн [[Бизнесийн магнат|магнат]] юм. Тэрээр ган үйлдвэрлэгч дэлхийн хамгийн том компани болох [[Mittal Steel Company N.V.]] компанийн үүсгэн байгуулагч бөгөөд эзэмшигч юм. Миттал тус компанийн 41 хувийг эзэмшихээс гадна [[хөлбөмбөг]]ийн [[Куинз Парк Рейнжерс]] багийн хувьцааны 34 хувийг эзэмшдэг. Миттал нь Энэтхэг, [[Ази]]йн, мөн [[Их Британи]] дахь тэргүүн баян<ref>{{Cite web |url=http://in.reuters.com/article/2010/04/25/idINIndia-47973220100425 |title=Britain's richest: Lakshmi Mittal wealthiest |access-date=2012-05-20 |archive-date=2012-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120115040105/http://in.reuters.com/article/2010/04/25/idINIndia-47973220100425 |url-status=dead }}</ref>, [[Европ]]ын 2 дахь баян хүн<ref>{{Cite web |url=http://www.hindustantimes.com/Mittal-richest-in-Europe-and-UK-fifth-in-the-world/Article1-219252.aspx |title=Mittal richest in Europe and UK; fifth in the world |access-date=2012-05-20 |archive-date=2011-05-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110519075156/http://www.hindustantimes.com/Mittal-richest-in-Europe-and-UK-fifth-in-the-world/Article1-219252.aspx |url-status=dead }}</ref> бөгөөд одоогоор {{US$|20.7 тэрбум}}ын хөрөнгөөрөө [[Форбсын тэрбумтнуудын жагсаалт|дэлхийн 6 дахь баян хувь хүн]]д тооцогдож байна. Тэрбээр [[Форбс (сэтгүүл)|Форбс]] сэтгүүлийн "Дэлхийн хамгийн хүчирхэг хүмүүс"-ийн жагсаалтын 44-д бичигдэж байгаа юм. Түүний охин [[Ваниша Миттал]]ын хуримын ёслол түүхэнд хамгийн үнэтэй хуримуудын 2-рт бичигддэг аж<ref>[http://www.forbes.com/wealth/powerful-people/list Powerful People List]</ref><ref>[http://www.forbes.com/2007/11/15/billionaires-mittal-hariri-biz-cx_1115heiresses_slide_2.html?thisspeed=20000&boxes=custom Forbes in Pictures: The 20 Most Intriguing Billionaire Heiresses]</ref>. Миттал [[Голдман Сакс]] компанийн хараат бус захирал, Голдман Сакс Медиа/Фильм IP Групп, [[ЕАДС|Европын Агаараас Хамгаалах, Сансрын Компани]],<ref>{{cite web|url=http://investing.businessweek.com/businessweek/research/stocks/people/person.asp?personId=364042&ticker=MT:US |title=Lakshmi Mittal, Board of Directors of European Aeronautic Defence and Space |publisher=Blommberg BusinessWeek |date=25 February 2011 |accessdate=25 February 2011}}</ref> [[Дэлхийн Гангийн Холбоо]], Казахстан дахь Гадаадын Хөрөнгө Оруулалтын Зөвлөл, Өмнөд Африкийн Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Зөвлөл, Украйны Сайд нарын Танхимын Хөрөнгө Оруулагчдын Зөвлөл, Дэлхийн Эдийн Засгийн Чуулганы Олон Улсын Бизнесийн Зөвлөл, Дэлхийн Гангийн Холбооны Гүйцэтгэх Хороо, Мозамбикийн Ерөнхийлөгчийн Олон Улсын Зөвлөхүүдийн Зөвлөл, Олон Улсын Төмөр, Гангийн Хүрээлэнгийн Гүйцэтгэх Хороодын Захирлуудын Зөвлөлийн гишүүний сонгуультай<ref>EADS NV (2009)[http://www.eads.com/1024/en/corporate_governance/Board_of_Directors/members/Mittal.html EADS N.V.]. Retrieved 30 June 2009.</ref>. == Намтар == Лакшмигийн эцэг Мохан Миттал нь гангийн томоохон компани болох "Ispat" фирмын эзэн байжээ. Лакшми их сургуулиа төгсөөд гэр бүлийн бизнест орсон. 1976 онд Энэтхэгт гангийн бизнесийг хөгжүүлэхэд тавьсан хязгаарлалтын улмаас Лакшми Миттал бизнесээ Индонез руу нүүлгэж "Ispat Indo" гангийн үйлдвэр баригдсан байна. "Ispat International" 30 гаруй жилийн хугацаанд дэлхийн бараг бүх бүс нутагт байр сууриа бэхжүүлж ирсэн. Үл хамаарах зүйл нь Энэтхэг байсан бөгөөд Митталын эцэг бизнесээ эхлүүлсэн боловч засгийн газартай холбоотой асуудлаас болж заржээ. Түүний гангийн эзэнт гүрэн Мексик, Канад, Герман, Казахстан болон бусад орнуудад аж ахуйн нэгжүүдийг худалдан авч өргөжсөн байна. ==Эшлэл== {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Миттал, Лакшми}} [[Ангилал:Уул уурхайн аж үйлдвэрлэлийн бизнесмен]] [[Ангилал:Энэтхэгийн бизнесмен]] [[Ангилал:20-р зууны бизнесмен]] [[Ангилал:21-р зууны бизнесмен]] [[Ангилал:Голдман Сакс]] [[Ангилал:АрсеролМиттал]] [[Ангилал:Падма Вибхушан одон шагналтан]] [[Ангилал:Энэтхэгчүүд]] [[Ангилал:1950 онд төрсөн]] k90x9f3gbct0go6bp0bufklfxs4xhli 0 26667 820919 820214 2025-06-06T13:22:14Z Enkhsaihan2005 64429 820919 wikitext text/x-wiki {{short description|Бразилийн холбооны нийслэл}} {{Инфобокс суурин | name = Бразилиа | native_name = Brasília | settlement_type = [[Холбооны нийслэл]] | image_skyline = {{multiple image | perrow = 1/2/2/1 | border = infobox | total_width = 290 | caption_align = center | image1 = Planalto Central (cropped).jpg | caption1 = [[Бразилиа ТВ цамхаг|Телевизийн цамхгаас]] харсан монументал тэнхлэг | image2 = Catedral1 Rodrigo Marfan.jpg | caption2 = [[Бразилиагийн сүм|Нийслэлийн сүм]] | image3 = Palácio_do_Planalto_GGFD8938.jpg | caption3 = [[Планалту ордон]] | image4 = Ponte_JK_Brasília_Brazil.jpg | caption4 = [[Жуселино Кубичекийн гүүр]] | image5 = Congresso Nacional do Brasil em noite de lua cheia.jpg | caption5 = [[Үндэсний Конгрессын ордон|Бразилийн Үндэсний Конгресс]] | image6 = BSB_02_2013_Eixo_Monumental_5884.JPG | caption6 = [[Бразилиагийн түүх|Бразилийн туршилтын төлөвлөгөөний]] панорама үзэмж | color = white }} | image_flag = | image_seal = | nicknames = ''Capital Federal'', ''BSB'', ''Capital da Esperança'' | motto = "Venturis ventis"([[Латин хэл|Латин]])<br />"Ирэх салхи руу" | image_map = {{Infobox mapframe |shape-fill-opacity=.1|wikidata=yes |zoom=11 |frame-height=300 | stroke-width=1 |frame-coord={{WikidataCoord|display=i}}}} | map_caption = Холбооны тойрог дахь байршил | pushpin_map = Бразил#Өмнөд Америк | pushpin_relief = 1 | pushpin_map_caption = Бразил дахь байршил | coordinates = {{coord|15|47|38|S|47|52|58|W|region:BR-DF_type:city(4300000)|display=title,inline}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Бразил}} | subdivision_type1 = [[Бразилийн бүс нутгууд|Бүс нутаг]] | subdivision_type2 = [[Бразилийн мужууд|Муж]] | subdivision_name1 = [[Төв-Баруун бүс, Бразил|Төв-Баруун]] | subdivision_name2 = [[Холбооны тойрог (Бразил)|Холбооны тойрог]] | established_title = Байгуулагдсан | established_date = {{start date and age|1960|4|21}} | leader_title = [[Захирагч (Бразил)|Захирагч]] | leader_name = | area_total_km2 = 5802 | area_total_sq_mi = 2240.164 | elevation_m = 1172 | population_total = 2,817,381<ref name="ibge-df">{{cite web |title=Distrito Federal - Panorama |url=https://cidades.ibge.gov.br/brasil/df/panorama |website=cidades.ibge.gov.br |publisher=IBGE |access-date=2025-06-05 |archive-date=2017-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018071808/https://cidades.ibge.gov.br/brasil/df/panorama |url-status=live}}</ref><ref name="pdad2018">{{cite web |title=PDAD 2018 - Destaques |url=https://www.codeplan.df.gov.br/wp-content/uploads/2020/06/Destaques_PDAD_revisado.pdf |website=www.codeplan.df.gov.br |publisher=Instituto de Pesquisa e Estatística do Distrito Federal (IPEDF Codeplan) |access-date=2025-06-05 |archive-date=2022-10-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221005205055/https://www.codeplan.df.gov.br/wp-content/uploads/2020/06/Destaques_PDAD_revisado.pdf |url-status=live}}</ref> | population_urban = | population_metro = 3,548,438<ref name="ipe-gdf-amb" /> | population_as_of = 2022 | population_footnotes = | population_density_km2 = 489.06 | population_demonym = | population_note = | demographics_type1 = [[ДНБ]] | demographics1_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | demographics1_title1 = Жил | demographics_type2 = [[Хүний хөгжлийн илтгэцүүр|ХХИ]] | demographics2_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | demographics2_title1 = Жил | demographics2_info1 = 2021 | postal_code_type = Шуудангийн код | postal_code = 70000-000 | area_code = +55 61 | website = {{URL|http://www.brasilia.df.gov.br|brasilia.df.gov.br}}<br />{{in lang|pt}} | demographics1_info1 = 2015&nbsp;оны тооцоо | demographics1_title2 = Нийт | demographics1_info2 = $65.338 тэрбум | demographics1_title3 = Нэг хүнд ноогдох | demographics1_info3 = $21,779 | timezone = [[Бразил дахь цаг|BRT]] | utc_offset = −03:00 | demographics2_title2 = ХХИ | demographics2_info2 = 0.814 | footnotes = {{designation list | embed=yes | designation1 = WHS | designation1_offname = Бразилиа | designation1_date = 1987 (11-р [[Дэлхийн өвийн хороо|чуулган]]) | designation1_type = Соёлын | designation1_criteria = i, iv | designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/445 445] | designation1_free1name = Бүс нутаг | designation1_free1value = [[Өмнөд Америк дахь Дэлхийн өвийн жагсаалт|Латин Америк ба Карибын тэнгисийн орнууд]] }} }} [[Бразил]] улсын [[нийслэл]] '''Бразилиа''' '''[[хот]]''' ({{lang-pt|Brasília}} — ''Бразия'') [[Бразил]] орны төв хэсэгт улсынхаа [[Холбооны тойрог (Бразил)|Холбооны тойрогт]] харьяалагдан оршдог. Хүн амынхаа тоогоор [[Рио-де-Жанейро]], [[Сан-Паулу]] хотуудын араас улсдаа гуравт бичигдэж байгаа<ref name="ibge-df">{{cite web |title=Distrito Federal - Panorama |url=https://cidades.ibge.gov.br/brasil/df/panorama |website=cidades.ibge.gov.br |publisher=IBGE |access-date=2023-11-21 |archive-date=2017-10-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018071808/https://cidades.ibge.gov.br/brasil/df/panorama |url-status=live }}</ref> бөгөөд [[Латин Америк]]ийн томоохон хотуудаас нэг хүнд ногдох [[Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ]]-ээр тэргүүлж байгаа хот юм.<ref>{{cite web |last=Istrate |first=Emilia |url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |title=Global MetroMonitor &#124; Brookings Institution |publisher=Brookings.edu |access-date=2024-02-25 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130115071513/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |archive-date=2013-01-15}}</ref> Далайн эргийн Рио-де-Жанейрод нийслэл байсныг нутгийн төвд шилжүүлэх санал 1827 оноос эхлэн яригдаж, 1956 оноос барилгачид дөрвөн жил шавдан ажилласны үрээр 1960 оны 4 сарын 21-нд Бразилиа хот үүсэж, [[Салвадор (Баия)|Салвадор]] (1549–1763), Рио-де-Жанейро (1763–1960)-гийн дараах Бразил орны түүхэн дэх гурав дахь нийслэл болжээ. Газрын хувьд Өрнөд төв бүс, [[Бразилын тэгш өндөрлөг]]ийн төв хэсэгт далайн түвшнээс дээш 1171 метр өндөрт байдаг ба жилийн турш өдрийн 26 °C хэм орчим дулаан, бороо хур их ордог. Засаг захиргааны хуваарь ёсоор улсын доорх [[Холбооны тойрог]] (нийслэл хавийн газар) хэмээх нутгийн төв болно. Түүн дотроо [[Бразил|суурин газар]] (''município'') хэмээн зүйлчлэгдэнэ. == Хүн ам зүй == {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:120px;"| Шашин !! Хувь |- | [[Католик]] || 56.62% |- | [[Протестант]] || 26.88% |- | Шүтлэггүй || 9.20% |- | Нутгийн шашин || 3.50% |} {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:50px;"| Он !! Хүн ам |- | 1960 || 140,165 |- | 1980 || 1,176,935 |- | 2000 || 2,051,146 |- | 2010 || 2,562,963 |} 1960 онд үүсэн байгуулагдсан Бразилиагийн хүн амын тоо жилд дунджаар 2.82%-аар өсөж байна. XX зуунд үүссэн дэлхийн өөр ямар ч хот богино хугацаанд ингэж томроогүй. 1989 онд нэг сая, 2000 онд хоёр сая хүнтэй болж байсан бол 2013 онд хотын харьяалж буй 5802 км² газарт 2,789,761 хүн оршин сууж байна. Хотын хүн амын тал хувь (48.2%) нь [[холимог арьстан]], бас нэг тал хувь (42.2%) нь [[цагаан арьстан]] юм. Бас хар арьстан (7.7%), [[Ази]]ас ирсэн (1.6%) хүмүүс тодорхой хувь эзэлдэг. Бүх хүн амын 52.2% эмэгтэй, 47.8% эрэгтэй. Хүн амын олноор улсдаа [[Рио-де-Жанейро]], [[Сан-Паулу]]гийн дараа 3 дахь том хот болчхоод байна. Хотын нутгаас гадна эргэн тойрны дагуул хот, хүй дүүргийн хамтаар бодвол энэ хавьд 4 сая хүн байгаа. == Барилга, байшин == Бразилиа хот улсын нийслэл болохын хувьд Бразилын төрийн гурван өндөрлөг бүгд байрладаг. Мөн Бразилын олон компанийн төв байр байдаг. Хот нь олон хороололд хуваагддаг ба эдгээр нь Зочид буудлын хороолол, Банкны хороолол эсвэл Элчин сайдын яамдын хороолол гэх мэтээр тодорхой үйл ажиллагаанд чиглэсэн хорооллууд бий. [[Зураг:BSB_02_2013_Eixo_Monumental_5884.JPG|thumb|center|700px|Бразилиа хот]] == Эгч дүү хот == Бразилиа дараах хотуудтай эгч дүүгийн адил харилцаж байна.<ref name="Brasília twinnings">{{cite web |url=http://www.internacional.df.gov.br/noticias/item/2055-bras%C3%ADlia-global-partners.html |title=Brasilia Global Partners |publisher=Internacional.df.gov.br |date= |accessdate=2014-02-25 |archive-date=2014-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140228224414/http://www.internacional.df.gov.br/noticias/item/2055-bras%C3%ADlia-global-partners.html |url-status=dead }}</ref> {|class="wikitable" |- valign="top" | *{{flagicon|NGA}} [[Абужа]] *{{flagicon|NED}} [[Амстердам]] *{{flagicon|PAR}} [[Асунсьон]] *{{flagicon|BEL}} [[Брюссель]] <small>(2013)</small> *{{flagicon|ARG}} [[Буэнос-Айрес]] <small>(2002)</small> *{{flagicon|USA}} [[Вашингтон]] <small>(2013)</small><ref>{{cite web |url=http://dcist.com/2013/03/dc_welcome_your_newest_sister_city.php |title=D.C., Welcome Your Newest Sister City: Brasília |author=Martin Austermuhle |publisher=Dcist.com |date=2012-03-15 |accessdate=2013-03-18 |archive-date=2013-03-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130318030255/http://dcist.com/2013/03/dc_welcome_your_newest_sister_city.php |url-status=dead }}</ref> *{{flagicon|AUT}} [[Вена]] <small>(2013)</small> *{{flagicon|PLE}} [[Газа хот|Газа]] || *{{flagicon|MEX}} [[Гвадалахарa]] *{{flagicon|QAT}} [[Доха]] *{{flagicon|AUS}} [[Канберра]] *{{flagicon|UKR}} [[Киев]] *{{flagicon|PER}} [[Лима]] *{{flagicon|POR}} [[Лиссабон]]<ref name="Lisbon twinnings">{{cite web|url=http://www.anmp.pt/anmp/pro/mun1/gem101l0.php?cod_ent=M1100|title=Lisboa - Geminações de Cidades e Vilas|accessdate=2013-08-23|work=Associação Nacional de Municípios Portugueses [National Association of Portuguese Municipalities]|language=Portuguese|trans_title=Lisbon - Twinning of Cities and Towns|archive-date=2015-02-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20150201175323/http://www.anmp.pt/anmp/pro/mun1/gem101l0.php?cod_ent=M1100|url-status=dead}}</ref> *{{flagicon|EGY}} [[Луксор]] *{{flagicon|URU}} [[Монтевидео]] || *{{flagicon|USA}} [[Нью-Йорк]] <small>(2004)</small><ref name="New York sisters">{{cite web|url=http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml|title=NYC's Partner Cities|publisher=The City of New York|accessdate=2012-12-16|archive-date=2013-08-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20130814165415/http://www.nyc.gov/html/ia/gp/html/partner/partner.shtml|url-status=dead}}</ref> *{{flagicon|RSA}} [[Претория]] *{{flagicon|ITA}} [[Ром]] *{{flagicon|CHI}} [[Сантьяго]] *{{flagicon|IRN}} [[Тегеран]] *{{flagicon|CUB}} [[Хавана]] *{{flagicon|SDN}} [[Хартум]] *{{flagicon|CHN}} [[Шиань]] <small>(1997)</small> |} == Цахим холбоос == {{commonscat|Brasília}} == Лавлах холбоос == {{лавлах холбоос|2}} [[Ангилал:Бразилиа| ]] [[Ангилал:Бразилын хот]] [[Ангилал:Өмнөд Америкийн нийслэл]] [[Ангилал:Төлөвлөсөн хот]] [[Ангилал:Оскар Нимейер]] [[Ангилал:Саятан хот]] [[Ангилал:Бразилын их сургуулийн хот]] 3ed7ro5i8v0nxb37cljkof7qrkz0wgt 0 29351 820937 813030 2025-06-07T01:26:25Z Amikkkk 95821 820937 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | зураг = Suvd namsrain.jpg | төрсөн_өдөр = {{Birth date and age|mf=yes|1948|12|21}} | төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Улаанбаатар]] хот | яс_үндэс = [[Монгол үндэстэн]] | иргэн = {{MGL3}} | ажил_үйл = жүжигчин | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК) | дүр_маяг = | танил_үе =1970 он — одоо | театр = Улсын драмын эрдмийн театр | сургууль = Бүх холбоотын кино<br>урлагийн дээд сургууль | эцэг = [[Цэндийн Намсрай]] | эх = [[Лувсанжамцын Цогзолмаа]] | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br />[[Ардын Жүжигчин]](2009)<br />[[Монгол улсын гавьяат жүжигчин|Гавьяат Жүжигчин]] (2001)<br />[[Төрийн шагнал]] (1989) <br /> [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] (2021) <br /> [[Сүхбаатарын одон]] (2021) <br /> }} '''Намсрайн Сувд''' - (1948 оны 12-р сарын 21-нд Улаанбаатар хотод төрсөн) - [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]],[[Сүхбаатарын одон|Сүхбаатарын одонт]], [[Төрийн шагнал]]т, [[Ардын Жүжигчин]], тайз, дэлгэцийн [[жүжигчин]]. [[Төрийн шагнал|Төрийн соёрхолт]], [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн|Соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Цэндийн Намсрай]], [[Ардын Жүжигчин|Ардын жүжигчин]] [[Лувсанжамцын Цогзолмаа]] нарын ууган охин болж мэндэлжээ. 1970 онд ЗХУ-ын Бүх Холбоотын Кино урлагийн дээд сургууль (ВГИК)-ийг Тайз дэлгэцний жүжигчний мэргэжлээр төгсөж Монгол Кино үйлдвэрт жүжигчнээр оржээ. 1973 оноос одоог хүртэл Улсын Драмын Эрдмийн Театрт жүжигчнээр ажиллаж байсан. "[[Мандухай сэцэн хатан (кино)|Мандухай сэцэн хатан]]" түүхэн киноны Мандухай хатны дүрд 40 настайдаа тоглон 1989 онд Төрийн шагнал хүртсэн. 1980- 2017 онд Улсын драмын театрын уран сайхны удирдагч хийсэн. 1993 оноос СУИС-д багш, тэнхмийн эрхлэгч хийжээ. 2018 оноос Соёл урлагийн их сургууль, КУДС-д цагийн багшилж байна. Жүжигчин бүсгүйн анхны жүжгийн дүр нь оросын зохиолч Н.Островскийн “Инжгүй хүүхэн” (Безприданница) жүжгийн Ларисагийн дүрд 1973 онд тоглосон байна. Дэлгэцийн бүтээлийнх нь анхны дүр “Эхлэл” киноны Хорлоогийн дүрийг бүтээсэн юм. ==Бүтээл== ===Дэлгэцийн дүр=== #[[Дайсны цэргүүдээ сонсоцгоо!]] (1971) - Цэндсүрэн #[[Эхлэлт]] (1972) - Хорлоо #[[Ичээнд нь]] (1972) - солиотой хүүхэн #Чимгээгийн төрсөн өдөр (1973) - зурвас дүр #[[Моторын дуу]] (1974) - дуучин #[[Анхны хайрын дууль]] (1974) - Янжин #[[Сүхболдын яриа]] (1974) - #[[Хань]] (1975) - Наран #[[Хүний амь]] (1976) - Сарантуяа #[[Бушхүүгийн үлгэр]] (1979) - лусын дагина #[[Хатанбаатар (кино)|Хатанбаатар]] (1981) - Жаргал #[[Сахиус уу, сахиул уу]] (1983) - үйлчлэгч #[[Мандухай сэцэн хатан (кино)]] (1988) - Мандухай #[[Мөнх тэнгэрийн хүчин дор]] (1992) - Өэлүн #[[Сарлаг тоших цагаар]] (1992) - Сүрэн #[[Үхэж үл болно – Чингис хаан|Үхэж үл болно]] - Чингис хаан (2008) - Өэлүн #[[Вансэмбэрүү]] (2002) - Амаа #[[Гарал угсаа]] (2013) - Ээж #[[Зүрхний хилэн (кино)|Зүрхний хилэн]] (2017) - Ээж #[[Амьдралоги]] (2017) - Шүүгч #[[Тэрбумын хэрэг]] (2018) - Нансалмаа #Зура 2 : Цурам ажилгаа (2022) - Ээж #Нарны Садан (2022) - Дөнжин Цоохор #Сүйт Бүсгүй (2023) - Ариунсанаа Ээж ===Тайзны дүр=== #Болд хэрхэн хатаагдсан нь (1972) - Тоня #Инжгүй хүүхэн (1973)- Лариса Дмитриевна #Нандин эрдэнэ (1973) - Цэцэг #Гарын таван хуруу (1973) - Оюун #Оролмаа(1973) - Малгайчин #Оролмаа (1974) - Дэлгэр #Оролмаа (1974) - Дуламсүрэн #Галт шугуй (1974) - Ты хань #Цаг өөр болжээ (1974) - Эскиш #Цаг өөр болжээ (1974) -Вардуй #Нүд (1974) - Тоо бүтгэгч #Егорь Булычевийнхан (1975) - Глафира #Дөшинжирмийнхэн (1975) - Цэсмаа #Хоёр эзний ганц зарц (1976) - Беатрис #Үхэвч үнэн ялна (1977) - Комиссар #Баавгай (1977) - Попова #Бумбат эрдэнэ (1977) - Чимгээ #Аз жаргалын эрэлд (1977) - Таня #Будамшуу (1978) - Ягаан #Маш нууц (1978) - Тогтох #Хурлын дараа (1978) - Авгай #Отелло (1978) - Эмили #Отелло (1978) - Дездемонна #Нандин эрдэнэ (1978) - Цэвэлмаа #Цэргийн бэлэвсэн гэргий (1978) - Стеша #Гамлет (1979) - Офелия #Буурай аав (1979) - Янжин #Их авхай (1980) - Дулмаа #Хүний мөс (1980) - Мария #Эрдэмтний яриа (1980) - Хишигмаа #Мартагдсан аялгуу (1983) - Бадам #Нора (1984) - Нора #Байцаагч түшмэл (1985) - Анна Андреевна #Гарваа (1985) - Сэвжид #Сувдан сондор (1986) - Женни / Мерри #Хөхөлдэй хүүгийн үлгэр (1986) - Аймалжин ээж #Үгүйлэгдсэн хайр (1988) - Сүнс #Макбет (1991) - Хатагтай Макбет #Бооцоо (2000) - Нансал #Цахлай (2001) - Ирина Николаевна Аркадина #Үхэхийн хооронд (2003) - Таня #Шөнө амталсан нулимс (2005) - Энхээ #Эр хүн болгож өгөөч (2005) - Мэндээ #Ээжээ (2006) - Ээж #Атга нөж (2006) - Өэлүн #Хунгийн дуу (2010) - Анна #Тэнгэрийн хүү (2011) - Могол хатан #Сэрүүн хасын нууц (2013) - Лоу авхай (Х-түц продакшн) #Ромео Жульетта (2016) - Тайлбарлагч #Анна Каренина (2020) - Анна (Хувь заяа) #Хаадын хаан. Андгай (2021) - Алунгоо эх #Сычуаны сайн хүн (2022) - Хатагтай Ян == Амжилт == *1977 онд “Үхэвч үнэн ялна” жүжгийн Комиссарын дүрээр Соёлын яамны шилдэг уран бүтээлийн шагнал *1984 онд “Нора” жүжгийн Норагийн дүрээр Соёлын яамны шилдэг уран бүтээлийн шагнал *1989 онд Мандухай сэцэн хатан  киноны Мандухайн дүрийг бүтээсээн тул [[Төрийн шагнал]] хүртсэн *2001 онд [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] цол хүртсэн *2004 онд “Цахлай” жүжгийн Ирина Аркадинагийн дүрээр ”А.П.Чехов XXI зуун” олон улсын театрын наадмын шилдэг эмэгтэй дүр *2006 онд “Шөнө амталсан нулимс” жүжгийн Энхээгийн дүрээр “Гэгээн Муза” наадмын шилдэг эмэгтэй дүр *2006 онд бүтээсэн “Атга нөж” жүжгийн Өүлэн хатны дүрээр “Гэгээн Муза” наадмын “Шилдэг эмэгтэй гол дүр”-ийн шагнал *2010 онд “Хунгийн дуу” жүжгийн Аннагийн дүрээр “Гэгээн Муза” наадмын “Шилдэг эмэгтэй гол” дүрийн шагнал *2012 онд “Сэрүүн хасын нууц” жүжгийн Лоу Авхайн дүрээр “Гэгээн Муза” наадмын “Шилдэг эмэгтэй туслах дүр”-ийн шагнал *2009 онд [[Ардын Жүжигчин|Монгол улсын ардын жүжигчин]] цол хүртсэн *2021 онд [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] цол хүртсэн *2021 онд [[Сүхбаатарын одон]] цол хүртсэн *2023 онд “Сычуаны сайн хүн” жүжгийн Хатагтай Ян дүрээр “Гэгээн Муза” наадмын “Шилдэг эмэгтэй туслах дүр”-ийн шагнал ==Гэр бүл== Түүний * эцэг БНМАУ-ын [[Төрийн шагнал|Маршал Чойбалсангийн нэрэмжит шагнал]]т, [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн]] [[Цэндийн Намсрай]], * эх БНМАУ-ын [[Төрийн шагнал|Маршал Чойбалсангийн нэрэмжит шагнал]]т, [[Ардын Жүжигчин]] [[Лувсанжамцын Цогзолмаа]] . * дүү СГЗ [[Намсрайн Ганхуяг]]. * Нөхөр [[Цэнджавын Төрболд]] * ууган хүү [[Төрболдын Бат-Оргил]]. Нэг үе нэрт гарч явсан ая зохиогч. * отгон хүү [[Төрболдын Мөнх-Оргил]]. ==Эх сурвалж== * [https://web.archive.org/web/20170827070155/http://news.zone.mn/news/95420.htm ​Ардын жүжигчин Н.Сувдын залуу нас] * [https://web.archive.org/web/20190715045956/http://artfilm.mn/person/945/ Намсрайн Сувд] * [https://web.archive.org/web/20191012052234/http://www.drama.mn/artist?id=20 Намсрайн Сувд] {{DEFAULTSORT:Сувд, Намсрайн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Театрын жүжигчин]] [[Ангилал:Монгол Улсын Төрийн шагналтан]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1948 онд төрсөн]] mhvt1hi5w81tvw7ke47sdu47w3xm6le 0 35584 820923 666443 2025-06-06T14:10:30Z 103.212.162.24 820923 wikitext text/x-wiki '''Астрал''' гэдэг үгийг анх дэлхийд нэртэй эмч, зурхайч, шидэт Парацельс (Теофраст Бомбаст фон Хоенхайм) гаргаж иржээ. Энэ үгээрээ тэр физик биеийн болон оюун санааны биеийн хооронд орших завсрын хий биеийг нэрлэж байжээ. Астрал биеэс гадна Астрал хөдөлгөөн (Грекийн Астрал - Од, орд) гэсэн ойлголт байдаг. Англиар энэ нь OBE буюу Оut of body experience - биеэс гарах үзэгдэл, физик биеэс гадуурх туршлага гэнэ. Та өөрийн махан биеэс тусдаа салан гарч өөрийгөө хөндлөнгөөс болоод бусад бүх зүйлсийг ажиглан харж мэдэрч болно гэсэн үг юм. Астрал бие нь бидний сэтгэл хөдлөлийн бие махбод бөгөөд, эмоцийн бие гэх ба илүү нарийн энергийн бүтэцтэй, хэлбэр дүрс нь бас физик биеийг өвчсөн байна. Астрал бие өөрийн бие даасан байдлыг харуулан, физик биеэс салан хөндийрөх чадалтай. Бие даасан байдал нь голдуу нойрсох үед үзэгдэнэ. Энэ нь хүн нойрсох үедээ астрал биеэ захирах чадваргүй болдогтой холбоотой. Хүн нойрсох үед энэ хийн бүтэцтэй астрал бие, физик биенээс нь салж явдаг байна. Астрал биеэрээ гарсан хойно татах хүчнээс чөлөөлөгдөх бөгөөд хүссэн газарлуугаа нисэж, хаашаа ч явах боломжтой, мөн сийрэг сүнслэг бие тул тоосгон хана болоод бүх хатуу зүйлийг ядах юмгүй нэвтлэн гарч, хормын төдийд орон зайг товчлон шилжиж болдог. Астрал бие болон физик бие нь хоорондоо маш өндөр энергийн давтамжтай утсаар холбогдсон байдаг бөгөөд үүнийг мөнгөн утас гэж нэрлэдэг. Мөнгөн утас нь астрал болон физик биеийг хооронд нь холбож байдаг тул астрал ертөнцөд харсан мэдэрсэн, туулсан бүхний мэдээллийг физик биенд илгээж байдаг. Мөн физик бие нас барах хүртэл бат бөх сунамтгай хэвээр байх учраас биендээ эргэж орохгүй байх, өөр сүнсэнд эзлэгдэх гэх мэт асуудал огт гарахгүй юм. == Астрал аялал хийхэд гарах давуу тал, боломжууд == * Астрал ертөнц нь одоогийн мэдэгдэж буй 4 хэмжээст ертөнц учраас бидний астрал бие гэрлийн хурдаар хурдалж чадах тул цаг хугацаагаар аялаж болно. * Татах хүчнээс чөлөөлөгдөх тул хүссэнээрээ нисэж, дуртай газраа очиж, харахыг хүссэн хүнээ харж, уулзаж болно * Хийн бүтэцтэй буюу материаллаг нягтаршил бага тул бүх зүйлийг нэвтлэх боломжтой * Байгалийн ертөнцөд нэвтэрч ер бусын амьтан, үзэсгэлэнтэй байгалийн бүтэц, сонин содон ургамал, цэцэгсийг олж харж болно. * Үхэл болон бусад айдсуудаас сална * Амьдралыг илүү өргөн хүрээнд танин мэдэж эхэлнэ. Астрал ертөнцөд бид жинхэнэ эрх чөлөөний нэгээхэн хэсгийг мэдрэх болно. Өмнө нь харж үзээгүй, төсөөлж ч байгаагүй өргөн хэмжээний ертөнцийг танин мэдснээр амьдралыг харах хараа, үзэл бодол, ойлголтын түвшин дээшилж, бодит ертөнцийг илүү өргөн хүрээнд хүртэн мэдэрснээр өөрийгөө илүү гүнзгий түвшинд ухааран ойлгох боломж нээгднэ. Улмаар та амьдралынхаа жинхэнэ зорилгыг олж мэдэх, үхэл амьдралийн нууцад суралцах, орчлон ертөнцийн нууц, бүх зүйлийн жинхэнэ мөн чанарт нэвтэрч танин мэдэх боломжтой. == Астрал аялал хийх арга == # '''Төсөөлөн бодох''': Ихэнх хүмүүс энэ аргыг ашигладаг ба хүн бүр өөр өөрийн гэсэн төсөөлөн бодохуйгаа ашиглан астрал аялал хийдэг.  Үүнд  :  Биеэсээ салан жингүйдэж байна, өөрийгөө дээрээс харж байна, олс татан авирч байна, савлууран дээр савлаж байна гэх мэт асар олон янзын төсөөллийн аргууд орно. # '''Долгионы давтамж сонсох''' : Тархины давтамжыг астрал аялал хийх tета долгионд оруулснаар физик биеэ ухамсартайгаар орхиж болно. # '''Тарнийн арга''': Тарнийн хүч болох дуу авианы тусламжтайгаар аман дээрээ болон оюун санаандаа астралд гаргах тарнийг олон удаа уншиж долгионы өндөр хэлбэлзлийг үүсгэснээр физик биеэсээ гарж болно. Тарни : ФАРАОН. ЛА-РА.  ЭХИПТО Авиа бүрийг уртаар дуудна. (ФФФФФФААААААААРРРРРРРРРРАААААААОООООООН). # '''Ховсын арга''': Тодорхой үгнүүдийг өөртөө дахин дахин ятган тунхагласнаар тухайн үгнүүд далд ухамсарт нөлөөлж хүссэн үр дүндээ хүрэхэд тусалдаг. Жич : Миний бие савангийн хөөс мэт хөнгөн бөгөөд жингүй байна, би жингүйдэж байна, би өөрийгөө дээрээс харж байна... # '''Тодорхойлох арга''': Сэрүүн байхдаа өөрөөсөө : Би астрал ертөнцөд байна уу? физик ертөнцөд байна уу? хэмээх асуултыг өдрийн сэрүүн байгаа бүх цагын турш аль болох олон удаа асууснаар болзолт рефлэкс үүсч, зүүдэндээ асуухад хүрнэ. Хэрэв зүүдэндээ эдгээр асуултыг асуувал астрал биендээ шилжиж болно. Бүрэн дадал зуршил болтол энэ асуултыг асууна. #'''Унтаа сэрүүний завсар болон нойрны саажилт :''' Энэ төлөвт биеэс гарах боломж 100% нээгддэг бөгөөд аажуухан гараа дээш өргөх ( физик гараа өргөх магадлалтай тул төсөөлөх нь илүү найдвартай) биеэс гарах арга ашиглахад маш хурдан хэлбэлзэлд орох тул маш сэргэг байх хэрэгтэй. Хэрэв нойрны саажилтанд орсон бол айж болохгүй, гүнзгий амьсгалын дасгал хийж тайвшраад биеэс гарах аргыг зоригтойгоор ашиглаарай. Хурдан нөлөөлөх болно. == Анхаарах == Бүх зүйлд эерэг сөрөг тал гэж байдаг учир үүний сөрөг тал бол айдас. Айдсаас улбаалан янз бүрийн сөрөг үр дагавар гарах боломжтой. Тийм учраас та зоригтой, хүчтэй, шийдэмгий байх шаардлагатай. Хэт аймхай бол сэтгэл санаагаа сайтар бэлдэж, бясалгал сайн хийж, бага багаар дасгаж, астрал биеэ бүрэн удирдаж, зоригтой болохоос нааш элдэв газраар аялаад хэрэггүй. [[Ангилал:Бөө мөргөл]] [[Ангилал:Эзотеризм]] jdgg211mo64kj0onvybyjh1msoxe58v 820939 820923 2025-06-07T01:33:26Z 200.24.154.85 820939 wikitext text/x-wiki '''Астрал''' гэдэг үгийг анх дэлхийд нэртэй эмч, зурхайч, шидэт Парацельс (Теофраст Бомбаст фон Хоенхайм) гаргаж иржээ. Энэ үгээрээ тэр физик биеийн болон оюун санааны биеийн хооронд орших завсрын хий биеийг нэрлэж байжээ. Астрал биеэс гадна Астрал хөдөлгөөн (Грекийн Астрал - Од, орд) гэсэн ойлголт байдаг. Англиар энэ нь OBE буюу Оut of body experience - биеэс гарах үзэгдэл, физик биеэс гадуурх туршлага гэнэ. Та өөрийн махан биеэс тусдаа салан гарч өөрийгөө хөндлөнгөөс болоод бусад бүх зүйлсийг ажиглан харж мэдэрч болно гэсэн үг юм. Астрал бие нь бидний сэтгэл хөдлөлийн бие махбод бөгөөд, эмоцийн бие гэх ба илүү нарийн энергийн бүтэцтэй, хэлбэр дүрс нь бас физик биеийг өвчсөн байна. Астрал бие өөрийн бие даасан байдлыг харуулан, физик биеэс салан хөндийрөх чадалтай. Бие даасан байдал нь голдуу нойрсох үед үзэгдэнэ. Энэ нь хүн нойрсох үедээ астрал биеэ захирах чадваргүй болдогтой холбоотой. Хүн нойрсох үед энэ хийн бүтэцтэй астрал бие, физик биенээс нь салж явдаг байна. Астрал биеэрээ гарсан хойно татах хүчнээс чөлөөлөгдөх бөгөөд хүссэн газарлуугаа нисэж, хаашаа ч явах боломжтой, мөн сийрэг сүнслэг бие тул тоосгон хана болоод бүх хатуу зүйлийг ядах юмгүй нэвтлэн гарч, хормын төдийд орон зайг товчлон шилжиж болдог. Астрал бие болон физик бие нь хоорондоо маш өндөр энергийн давтамжтай утсаар холбогдсон байдаг бөгөөд үүнийг мөнгөн утас гэж нэрлэдэг. Мөнгөн утас нь астрал болон физик биеийг хооронд нь холбож байдаг тул астрал ертөнцөд харсан мэдэрсэн, туулсан бүхний мэдээллийг физик биенд илгээж байдаг. Мөн физик бие нас барах хүртэл бат бөх сунамтгай хэвээр байх учраас биендээ эргэж орохгүй байх, өөр сүнсэнд эзлэгдэх гэх мэт асуудал огт гарахгүй. == Астрал аялал хийхэд гарах давуу тал, боломжууд == * Астрал ертөнц нь одоогийн мэдэгдэж буй 4 хэмжээст ертөнц учраас бидний астрал бие гэрлийн хурдаар хурдалж чадах тул цаг хугацаагаар аялаж болно. * Татах хүчнээс чөлөөлөгдөх тул хүссэнээрээ нисэж, дуртай газраа очиж, харахыг хүссэн хүнээ харж, уулзаж болно * Хийн бүтэцтэй буюу материаллаг нягтаршил бага тул бүх зүйлийг нэвтлэх боломжтой * Байгалийн ертөнцөд нэвтэрч ер бусын амьтан, үзэсгэлэнтэй байгалийн бүтэц, сонин содон ургамал, цэцэгсийг олж харж болно. * Үхэл болон бусад айдсуудаас сална * Амьдралыг илүү өргөн хүрээнд танин мэдэж эхэлнэ. Астрал ертөнцөд бид жинхэнэ эрх чөлөөний нэгээхэн хэсгийг мэдрэх болно. Өмнө нь харж үзээгүй, төсөөлж ч байгаагүй өргөн хэмжээний ертөнцийг танин мэдснээр амьдралыг харах хараа, үзэл бодол, ойлголтын түвшин дээшилж, бодит ертөнцийг илүү өргөн хүрээнд хүртэн мэдэрснээр өөрийгөө илүү гүнзгий түвшинд ухааран ойлгох боломж нээгднэ. Улмаар та амьдралынхаа жинхэнэ зорилгыг олж мэдэх, үхэл амьдралийн нууцад суралцах, орчлон ертөнцийн нууц, бүх зүйлийн жинхэнэ мөн чанарт нэвтэрч танин мэдэх боломжтой. == Астрал аялал хийх арга == # '''Төсөөлөн бодох''': Ихэнх хүмүүс энэ аргыг ашигладаг ба хүн бүр өөр өөрийн гэсэн төсөөлөн бодохуйгаа ашиглан астрал аялал хийдэг.  Үүнд  :  Биеэсээ салан жингүйдэж байна, өөрийгөө дээрээс харж байна, олс татан авирч байна, савлууран дээр савлаж байна гэх мэт асар олон янзын төсөөллийн аргууд орно. # '''Долгионы давтамж сонсох''' : Тархины давтамжыг астрал аялал хийх tета долгионд оруулснаар физик биеэ ухамсартайгаар орхиж болно. # '''Тарнийн арга''': Тарнийн хүч болох дуу авианы тусламжтайгаар аман дээрээ болон оюун санаандаа астралд гаргах тарнийг олон удаа уншиж долгионы өндөр хэлбэлзлийг үүсгэснээр физик биеэсээ гарж болно. Тарни : ФАРАОН. ЛА-РА.  ЭХИПТО Авиа бүрийг уртаар дуудна. (ФФФФФФААААААААРРРРРРРРРРАААААААОООООООН). # '''Ховсын арга''': Тодорхой үгнүүдийг өөртөө дахин дахин ятган тунхагласнаар тухайн үгнүүд далд ухамсарт нөлөөлж хүссэн үр дүндээ хүрэхэд тусалдаг. Жич : Миний бие савангийн хөөс мэт хөнгөн бөгөөд жингүй байна, би жингүйдэж байна, би өөрийгөө дээрээс харж байна... # '''Тодорхойлох арга''': Сэрүүн байхдаа өөрөөсөө : Би астрал ертөнцөд байна уу? физик ертөнцөд байна уу? хэмээх асуултыг өдрийн сэрүүн байгаа бүх цагын турш аль болох олон удаа асууснаар болзолт рефлэкс үүсч, зүүдэндээ асуухад хүрнэ. Хэрэв зүүдэндээ эдгээр асуултыг асуувал астрал биендээ шилжиж болно. Бүрэн дадал зуршил болтол энэ асуултыг асууна. #'''Унтаа сэрүүний завсар болон нойрны саажилт :''' Энэ төлөвт биеэс гарах боломж 100% нээгддэг бөгөөд аажуухан гараа дээш өргөх ( физик гараа өргөх магадлалтай тул төсөөлөх нь илүү найдвартай) биеэс гарах арга ашиглахад маш хурдан хэлбэлзэлд орох тул маш сэргэг байх хэрэгтэй. Хэрэв нойрны саажилтанд орсон бол айж болохгүй, гүнзгий амьсгалын дасгал хийж тайвшраад биеэс гарах аргыг зоригтойгоор ашиглаарай. Хурдан нөлөөлөх болно. == Анхаарах == Бүх зүйлд эерэг сөрөг тал гэж байдаг учир үүний сөрөг тал бол айдас. Айдсаас улбаалан янз бүрийн сөрөг үр дагавар гарах боломжтой. Тийм учраас та зоригтой, хүчтэй, шийдэмгий байх шаардлагатай. Хэт аймхай бол сэтгэл санаагаа сайтар бэлдэж, бясалгал сайн хийж, бага багаар дасгаж, астрал биеэ бүрэн удирдаж, зоригтой болохоос нааш элдэв газраар аялаад хэрэггүй. [[Ангилал:Бөө мөргөл]] [[Ангилал:Эзотеризм]] lbn9rpe6gqm2tv6dnh64bs7kvgqp1tw 0 36618 820946 801827 2025-06-07T02:25:17Z Avirmed Batsaikhan 53733 820946 wikitext text/x-wiki [[Файл:Forbes logo.svg|thumb|right|Форбс сэтгүүлийн лого]] [[Файл:Forbes building in NYC.jpg|thumb]] '''Форбс''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Forbes'' [{{IPA|fɔːrbz}}]) нь [[Англи хэл|англи хэлээр]] гардаг [[сэтгүүл]] юм. Энэхүү сэтгүүл анх 1917 онын 9-р сарын 15-нд [[Шотланд|Шотландаас]] цагаачилж очсон [[Берти Чарльз Форбс|Берти Форбс]] үүсгэсэн АНУ-ын [[Нью-Жерси|Нью-Жерси мужийн]] [[Жерси Сити|Жерси]] хотод төвтэй, дэлхийд алдартай санхүү, эдийн засгийн сэтгүүл юм. == Үүсгэн байгуулагчийн замнал == 1917 онд [[Их Британи|Их Британид]] [[Берти Чарльз Форбс|Берти Форбс]] бизнесийн сэтгүүл гаргахаар шийдэж үйл ажиллагаа эхэлсэн бөгөөд сэтгүүлээ өөрийн овогоор ''Форбс'' гэж нэрлэжээ. Берти Чарльз Форбс 1880 онд [[Шотланд]]ад төрсөн бөгөөд 10 хүүхэдтэй айлын зургаа дахь хүү болон мэндэлжээ. Берти Форбс анх Шотландын нэгэн хотод ажиллаж байгаад 1902 онд [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] руу нүүж тэндээ “Natal Mercury” хэмээх сэтгүүлд ажиллаж байгаад удалгүй “Rand Daily Mail”-д ажиллах болжээ. Тэрбээр Өмнөд Африкт байхдаа бизнесийн мэдээ сонирхох болов. 1904 онд Форбс [[Нью-Йорк хот|Нью-Йоркт]] буцаж ирээд нэгэн арилжааны сэтгүүл ажиллуулж эхлэв. Форбс хямралын үед аль болохоор зогсонги байдлаас зайлсхийж сэтгүүлээ өрөнд оруулчихгүйг хичээж байсан нь 1943 он хүртэл оршин байх нөхцлийг бүрдүүлж өгсөн юм. 1954 онд Берти Форбс нас барж түүний хүүхдүүд сэтгүүлийг үргэлжлүүлэн гаргах болжээ. Түүний хүү Малколм сэтгүүлээ хэрхэн авч явахаа сайн мэддэг байсан төдийгүй, 1950 оноос сэтгүүлийн хэвлэгдэх тоо хэмжээ эрс өссөн байна. 1960 оноос хойш ихэнх хэвлэл хямралд орж хэвлэлийн хөгжил суларсан үе байлаа. Малколм, редактор Жэймс Майклсийн тусламжтайгаар сэтгүүлээ хөгжүүлэхийн тулд бизнесийн ертөнцийг шинжлэн шүүмжилж үүгээр зогсохгүй магтан дуулж эхэлсэн. Энэ бол түүний ажлын ноу-хау байсан юм. 1976 он гэхэд, Форбс сэтгүүл хэвлэгдэх тоогоороо Форчүн сэтгүүлээс хол давсан байлаа. 1917 оноос эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулсан Форбс сэтгүүлийн эдийн засгийн буланг Hearst хөтлөн гаргадаг бөгөөд түүний хамтрагч нь Wall Street сэтгүүлийн ерөнхий менежер Walter Drey юм. Drey хэвлэлийн ажил төдийгүй мөнгө санхүүгийн асуудлаар мэргэшсэн асар өндөр мэдлэг туршлагатай хүн байсан учир Форбс түүнийг авч ажиллуулсан гэдэг. Drey бол Форбс компанийн дэд ерөнхийлөгч B.C. Форбсыг ахлах редактор байхаас үхэх хүртэл нь түүнд үнэнч байсаар ирсэн байна. Мөн тэрээр B.C. Форбсыг нас барсны дараа ч түүний хоёр хүү болох Брус Чарльз Форбс (1916–1964) ба Малколм Стивенсон Форбс (1917–1990) нарт тусалсаар байжээ. Брус Форбс аавыгаа нас барсны дараа компанийг эзэмшиж байх хугацаандаа сэтгүүлийн маркетингийн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт оруулсан юм. Тэрээр 1954-1964 оны хооронд сэтгүүлийн хэвлэгдэх тоог бараг хоёр дахин нэмэгдүүлж чадсан байна. Форбсын ууган хүү нас барсны дараа Malcolm Stevenson "Steve" Форбс Jr. 1947 онд Форбс сэтгүүлийн Ерөнхийлөгч ба Ахлах удирдах ажилтан болсон. 1961-1999 оны хооронд сэтгүүлийн хянан тохиолдуулагчаар James Michaels ажиллажээ. Форбс Медиагийн ерөнхийлөгч Стив Форбс ба компанийн гүйцэтгэх захирал Тим Форбс хоёр албан тушаалаа орхижээ. Тэдний үүргийг Форбс Медиа компанийн ерөнхийлөгч, гүйцэтгэх захирал болсон Майк Перлис гүйцэтгэх болно гэж Reuters мэдээлсэн. Стив Форбс нь захирлуудын зөвлөлийн дарга хэвээр байх ба Форбс сэтгүүлийг гаргадаг Форбс Медиагийн ерөнхий редактор болж байна. Тим Форбс нь Форбс Digital-ийн захирлуудын зөвлөлийг толгойлохоос гадна Форбс Медиа компанийн захирлуудын зөвлөлд байх ажээ. Тус компанид Тим Форбсийн урилгаар ирсэн Перлис өмнө нь Beliefnet, Huffington Post ба Associated Content төсөлд хөрөнгө оруулж байсан SoftBank Capital банкинд ажиллаж байсан юм. АНУ-д хоёр долоо хоногт нэг удаа гардаг Форбс сэтгүүл 900 мянган хувиар хэвлэгддэг ба сайтын хэрэглэгчид нь 15 сая хүрчээ. Форбс Media нь 1917 онд үүсгэн байгуулагдсан энэ сэтгүүлээс гадна Форбс Life, Форбс Woman сэтгүүлүүдийг гаргаж, www.realclearpolitics.com ба www.realclearsports.com сайтуудыг эзэмшдэг. Форбс өнөөдөр бизнесийн амьдралын булхайг илчлэн шүүмжилдэг хүчирхэг сэтгүүл болсон. == Салбар, хэвлэл нийтлэлүүд == Форбс сэтгүүлийн харьяанд багтдаг хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг тусгасан хэд хэдэн салбар сэтгүүл байдаг. Форбсlife, Форбс Asia-гаас гадна 15-н орны хэл дээр энэхүү сэтгүүл хэвлэгддэг. Steve Форбс өөрийн сэтгүүлийн ажилчдаас гадна Форбс on Fox , Fox телевизийн шоу, Форбс радиогийн сэтгүүлчдийг цалинжуулдаг. Компанийн харьяалалд Форбс хурлын зөвлөл, Форбс хөрөнгө оруулалтын зөвлөл, Форбс мэдээллийн зөвлөл зэрэг зөвлөл хэсгүүд багтдаг. 2009 онд Форбс сэтгүүл Энэтхэгт сэтгүүлийнхээ салбарыг нээсэн бөгөөд Форбс Woman салбар сэтгүүлийг гаргаж эхэлсэн. Форбс сэтгүүл урьд нь хэвлэж байсан American Legacy сэтгүүлийг 2007 оны 5 сарын 14-нөөс бие даасан сэтгүүл болгосон. Мөн өмнө нь хэвлэж байсан American Heritage болон Invention & Technology сэтгүүлүүдийн худалдан авагчид цөөрсний улмаас 2007 оны 5 сарын 14-нөөс хэвлэх ажиллагааг түр зогсоосон. Эдгээр сэтгүүлүүдийг Америкийн “Өв уламжлал” хэвлэлийн компани худалдан авсан. Ингээд 2008 оны хавраас сэтгүүлүүд дахин хэвлэгдэж эхэлсэн. == Нийтлэлийн сэдэв == Долоо хоног тутмын Форбс сэтгүүлд 60 гаруй сэтгүүлчийн өгүүллэг нийтлэгддэг. Форбс сэтгүүлийн нийтлэлийн сэдэв нь: * Дэлхий дахины аж үйлдвэр * Хуульчдын сургалт * Эдийн засаг * Банк санхүү * Олон улсын бизнес * Маркетинг * Хууль * Албан татвар * Шинжлэх ухаан * Технологи * Харилцаа холбоо * Хувиараа бизнес эрхлэгчдийн мэдээлэл гэх мэтийг тусгадаг. Уншигчдийн тоо нь 5 саяас хол давсан энэхүү сэтгүүл нь дэлхийн хэмжээний бизнесийн сэтгүүл юм. Форбс бизнесийн сэтгүүл нь сэтгүүл зүйн түүхэнд чухал байр суурь эзэлсэн. Энэ сэтгүүл нь анхны бизнесийн сэтгүүл байсан бөгөөд захиалагчдын ихэнх хувийг бизнесменүүд эзэлж байлаа. == Форбс сайтын тухай == 1996 онд David Churbuck Форбс сэтгүүлийн вэб сайтыг санаачилжээ. 1998 оноос гэмт хэргийн сэтгүүл зүй болон интернэт сэтгүүл зүй олон нийтийн анхаарлыг татаж эхэлсэн. Сэтгүүлийн сайтад тэрбумтнуудын талаарх маш олон жагсаалтыг төвлөрүүлсэн байдаг бөгөөд тэдний эд хөрөнгө, эдлэн газар төдийгүй баячууд, алдартнуудын амьдралыг дэлгэсэн мэдээллийг тавьсан байдаг. Форбс.com сайтын ажилчид “Дэлхийн бизнесийн лидэрүүдийг манай home page-аас” гэсэн уриатай. Дэлхийд хамгийн олон хүн зочилсон бизнесийн веб сайт бол [[Форбс.com]] юм. Одоогийн ерөнхий захирлаар James J. Spanfeller, ерөнхий редактороор Paul Maidment, гүйцэтгэх редактороор Carl Lavin Michael Noer болон Dan Bigman нар ажиллаж байна. Форбс.com сайтын ажилчид одоо “Дэлхийн бизнесийн лидерүүдийн мэдээлэл” гэсэн шинэ уриатайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна. == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20180921010719/http://www.xn--90azgfl.com/ Албан ёсны цахим хуудас] {{DEFAULTSORT:Форбс}} [[Ангилал:Эдийн засгийн сэтгүүл]] [[Ангилал:АНУ-ын сэтгүүл]] [[Ангилал:1917 онд анх хэвлэгдсэн]] 4adiuksvd6kh21wqq2saqk3elqitekq 0 54969 820956 450368 2025-06-07T11:46:41Z Innerstream 73586 820956 wikitext text/x-wiki {{Chembox | Verifiedfields = | Watchedfields = | verifiedrevid = 432095595 | ImageFile = Metsulfuron methyl.svg | ImageSize = 240 | ImageAlt = Метсульфурон-метилийн байгуулалтын томъё | ImageFile1 = Metsulfuron-methyl-3D-balls.png | ImageSize1 = 240 | ImageAlt1 = Бөмбөлөг ба савх загвар | IUPACName = 2-<nowiki>{[(4-methoxy-6-methyl-1,3,5-triazin-2-yl)amino]-oxomethyl]sulfamoyl}benzoic acid methyl ester</nowiki> | OtherNames = |Section1={{Chembox Identifiers | CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}} | CASNo = 74223-64-6 | PubChem = 52999 | KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}} | KEGG = C10946 | ChEBI_Ref = {{ebicite|changed|EBI}} | ChEBI = 39678 | SMILES = CC1=NC(=NC(=N1)OC)NC(=O)NS(=O)(=O)C2=CC=CC=C2C(=O)OC | StdInChI_Ref = {{stdinchicite|changed|chemspider}} | StdInChI = 1S/C14H15N5O6S/c1-8-15-12(18-14(16-8)25-3)17-13(21)19-26(22,23)10-7-5-4-6-9(10)11(20)24-2/h4-7H,1-3H3,(H2,15,16,17,18,19,21) | StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|changed|chemspider}} | StdInChIKey = RSMUVYRMZCOLBH-UHFFFAOYSA-N | ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|changed|chemspider}} | ChemSpiderID = 47883 | InChI = 1/C14H15N5O6S/c1-8-15-12(18-14(16-8)25-3)17-13(21)19-26(22,23)10-7-5-4-6-9(10)11(20)24-2/h4-7H,1-3H3,(H2,15,16,17,18,19,21) | InChIKey = RSMUVYRMZCOLBH-UHFFFAOYAU | RTECS = | MeSHName = }} |Section2={{Chembox Properties | Formula = C₁₄H₁₅N₅O₆S | MolarMass = 381.36 g/mol | Appearance = | Density = | MeltingPt = | BoilingPt = | Solubility = }} |Section3={{Chembox Hazards | MainHazards = | FlashPt = | AutoignitionPt = }} }} '''Метсульфурон-метил''' нь == Эх сурвалж == {{reflist}} ihhk7uppk4fx3rtcudr4iwol9ti04ar 0 60289 820932 818422 2025-06-06T17:07:07Z 77.205.21.167 820932 wikitext text/x-wiki {{Хамтлаг25 | name = NCT / ЭнСиТи | зураг = 181012 NCT127 KBS '뮤직뱅크' 리허설 출근길 직캠 영상 03 (derived).jpg | хэмжээ = Францын Парис дахь NCT 127 | caption = | бүрдсэн_газар = {{KOR2}} | дуулдаг_хэл = [[Солонгос хэл]], [[Хятад хэл]], [[Англи хэл]], [[Япон хэл]] | урсгал = K-Pop, Hip hop, R&B | танил_үе = 2016 он - Одоо | хөтөч = {{flag icon|Өмнөд Солонгос}} S.M. Entertainment | цахим_хаяг = {{URL|nct2020.com}} | гишүүн_тоо = (23) | гишүүн = * Тэил * Жонни * Тэюун * Юүта * Дуёон * Күн * Тэн * Жэхён * Винвин * Жонү * Лукас * Марк * Шяаожүн * Хэндэри * Рэнжүн * Жэну * Хэчан * Жэмин * ЯнЯн * Чэнлэ * Жисон * Шотаро * Сончан }} '''NCT''' ( [[Солонгос хэл|сол.]]:엔시티) — [[Өмнө Солонгос|Өмнөд Солонгосын]] [[S.M. Entertainment]] - н эрэгтэй хамтлаг юм. NCT нь 27 гишүүнтэй [[S.M. Entertainment]]-н хамтлаг юм. Өмнө нь хязгааргүй гишүүдтэй байхаар төлөвлөгдсөн байсан боловч NCT WISH-н дэбүтийн дараа өөр гишүүн нэмэхгүйгээ зарласан билээ. Одоогоор NCT U (Үндэс суурь) ,NCT 127 (Сөүл-н уртраг), NCT DREAM(өсвөр насныхны юнит байсан ч больж тогтвортой юнит болсон), WayV(Хятадад үйл ажиллагаа явуулдаг юнит), NCT WISH (Японд үйл ажиллагаа явуулдаг юнит) гэх юнитүүдтэй байгаа. 2023 онд хуучин гишүүн Лүкас хуучин үерхлүүдийн асуудлаас болж хамтлагаас гарсан. Мөн NCT 2020 төслөөр зарлагдсан Шотаро, Сончан хоёр нь 2023 онд SM Entertainment-н шинэ хөвгүүдийн хамтлаг RIIZE-д дэбүт хийхээр болж, NCT-г орхисон байдаг. ==Түүх== ===Дэбютээс өмнө=== 2013 оны 12 сард SM Entertainment SM Rookies-н анхны гишүүдийг танилцуулсан ба тэдэн дотор NCT-н гишүүд байв. 2016 оны 1 сар хүртэл 16 гишүүдийг танилцуулжээ. Жонни, [[Накамото Юүта|Юүта]], Тэн, Марк, Рэнжүн нар SM Global Auditions-р, зарим нь casting-д өртөх зэргээр олон төрлийн замаар орж ирэв. 2016 оны 1 сард И Сүман SM Coex Artium-д "SMTOWN: Neo Culture Technology 2016" гэх танилцуулга танилуулж, шинээр гаргах хөвгүүдиын хамтлагийнхаа талаар ярьсан юм. === 2016 он, NCT U, NCT 127, NCT Dream-н дэбют === 2016 оны 4 сарын 4-нд S.M. Entertainment NCT-н анхны юнит NCT U - г эдгээр 6-н гишүүдийг танилцуулсан: Тэил, Тэюун, Дуёон, Тэн, Жэхён, Марк. NCT U 4 сарын 9-нд анхны сингль дуу болох "The 7th Sense" гаргасан ба дараагаар нь 4 сарын 10-нд "Without You", гэх сингль дуугаа 2 хувилбартай цацав (Солонгос хувилбарыг Тэил, Дуёон, Жэхён нар дуулсан бол Хятад хувилбар дээр [[S.M Rookies|SM Rookies]]-н Күн хамтарсан юм.). 2016 оны 4 сарын 9-нд NCT U анхныхааа шууд нэвтрүүлгэг болох [[NCT On Air]]-аа Naver V-app ашиглан [[Super Junior]] хамтлагийн [[Kim Heechul]]-н тусламжтайгаар гаргажээ. Яг энэ өдөр тэд анхны үзүүлбэрээ Күн, Винвин хоёрын хамт Хятадын 16 дахь "Music Feng Yu Bang" шагнал гардуулах ёслол дээр үзүүлсэн. Тэд Солонгостоо 4 сарын 15-нд M!Countdown хөгжмийн нэвтрүүлэг дээр дэбютээ хийж, "[[NCT Life]]" гэх нэвтрүүлэгээ 2 улиралаар цацсан ба үүнд бас [[S.M Rookies|SM Rookies]] байсан юм. 7 сарын 1-нд S.M. Entertainment NCT-н дараагын юнит болох NCT 127-г танилцуулсан. NCT 127 нь Сөүлд үйл ажиллагаагаа явуулах бөгөөд 127 гэдэг нь Сөүлийн уртрагийн координат юм. Энэ юнитын 7 гишүүдийг Тэил, Тэюун, [[Накамото Юүта|Юүта]], Жэхён, ВинВин, Хэчан хэмээн танилцуулав. Тэд дэбютээ 2016 оны 7 сарын 7-нд M!Countdown хөгжмийн нэвтрүүлэгт "Fire Truck" болон "Once Again" дуунуудаар хийжээ. Тэдний NCT #127 цомгийн дижиталаа 7 сарын 10-нд , биет цомгоо 7 сарын 11-нд худалдаанд цацсан. NCT Life-н 3 дахь улирал Пажү хотод хийгдсэн ба 2016 оны 7 сарын 16-нд гарав. 7 сарын 29-нд Coca-Cola болон SM Station хамтран "Taste The Feeling" гэх синглээ цацжээ. 8 сарын 18-нд S.M. Entertainment NCT-н 3 дахь юнит болох NCT Dream-г гаргана хэмээн зарласан. Энэ юнит нь 7 гишүүдтэй: Марк, Рэнжүн, Жэну, Хэчан, Жэмин, Чэнлэ, Жисон. Тэд 8 сарын 24-нд "Chewing Gum" синглээ гарган 8 сарын 25-нд "M!Countdown"-д дэбютээ хийв. 8 сарын 27-нд цомгийн эх хувилбар цацагджээ. 12-р сарын 6-нд NCT 127-н 5 гишүүн (Юүта, Тэюун, Жэхён, Марк, Винвин) тусгай бүжгийн бичлэгийг цацсан ба энэ нь NCT 127-н 2 дахь mini цомог "Limitless" байсан юм. 12-р сарын 20-нд "Switch"-г гаргасан бөгөөд NCT 127-н өмнөх цомог NCT#127-н SR15B-тай хамтарсан нэмэлт дуу байв. ===2017 он, 'NCT 127' болон 'NCT Dream' нарын эргэн ирэлтүүд=== 2016 оны 12-р сарын 27-нд NCT 127-н бүрэлдэхүүн дээр 2 гишүүн болох Дуёон, Жонни нар нэмэгдэж эргэн ирэлт хийнэ хэмээн зарласан. 2017 оны 1-р сарын 5-нд "Limitless" дууны клип цацагдаж, тэд M!Countdown дээр эргэн ирэлтээ хийжээ. 1-р сарын 6-нд дижитал цомог нь зарагдаж эхлэсэн бол 1-р сарын 7-нд биетээр гаргасан. NCT Dream анхны сингль цомог болох "The First" цомгоо 2-р сарын 9-нд гаргасан юм. Энэ үеэр хамтлагын Жэмин эргэн ирэлтэнд эрүүл мэндийн шалтгааны улмаас оролцож чадахгүй хэмээн S.M. Entertainment зарлав. Тэдний эргэн ирэлтийн анхны тайз M!Countdown байсан ба тэд гол дуу болох "My First and Last" болон "Dunk Shot"-ынхоо үзүүлбэрийг үзүүлжээ. 2-р сарын 14-нд тэд анхны ялалтаа SBS MTV сувгийн The Show-н 100 дахь дугаараас авсан ба энэ нь NCT хамтлагын анхны ялалт байснаараа онцлог юм. NCT Dream 2017 FIFA U-20 World Cup Korea-н албан ёсны элч болсон бөгөөд "Trigger the Fever" албан ёсны дууг 3-р сарын 15-нд цацсан. 3-р сарын 8-нд NCT 127 гишүүд болох Жонни, Жэхён нар нь SBS Power FM-н шинэ программ NCT's Night Night радиогийн шинэ DJ болсон ба тэдний анхны нэвтрүүлэг 3-р сарын 20-нд цацагджээ. 6-р сарын 14-нд NCT 127 3 дахь мини цомог Cherry Bomb-г гаргасан. "Cherry Bomb" нь Billboard болон Idolator-н хамгийн сайн солонгос дуунуудын нэг болов. 8-р сарын 17-нд NCT Dream дахин эргэн ирэлт хийж анхны мини цомог "We Young"-г гаргасан ба дараагаар нь 12-р сарны 17-нд анхны зул сарын дуу болох "Joy"-г цацжээ. ===2018 он, Шинэ гишүүд, өргөн хүрээг хамарсан цомог NCT 2018 Empathy=== 2018 оны 1 сард NCT U (Тэил, Дуёон, Жэхён) "Timeless"-г SM Station project төслийн хүрээнд гаргав. 1 сарын дундуур SM Entertainment NCT 2018 гэх 18 гишүүдийг оролцуулсан төсөл хэрэгжүүлэхээр болсон. 1 сарын 30-нд SM "NCT 2018 Yearbook #1" гэх бичлэгээ байршуулж, шинэ гишүүд болох Күн, Лукас, Жонүг танилцуулав. 3 сарын 14-нд NCT анхны бүрэн хэмжээний цомог болох ''NCT 2018 Empathy-''г гаргажээ. Цомог 6 синглтэй байсан ба "Boss", "Baby Don't Stop", "Yestoday", "Go", "Touch" (NCT 127), "Black on Black" (NCT 2018) нар багтжээ. 5 сарын 5-нд, NCT ''Billboard''<nowiki/>'s Emerging Artists chart-д багтсан бөгөөд энд орсон анхны K-pop хамтлаг болов. 9 сарын 3-нд NCT Dream 2 дахь мини цомог болох ''We Go Up''-г гаргасан ба энэ цомгийн дараа Марк NCT Dream-г төгсөх болно гэдгийг SM баталжээ. 9 сарын дундуур Сяаожүн, Хэндэри, Ян Ян нарыг SMROOKIE-р зарласан. 10 сарын 12-ы өдөр NCT 127 анхны бүрэн хэмжээний цомог болох ''Regular-Irregular-''аа, "Regular" гэх гол дуутайгаар цацав. Энэ үед Жонүг нэмэн, 10 гишүүнтэйгээр үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлсэн юм. 11 сарын 23-нд NCT 127 ''Regular-Irregular-''н repackage цомог болох ''Regulate-''ээ "Simon Says" дуутайгаар гаргасан байна. Мөн энэ үед Винвин WayV-н үйл ажиллагаанд оролцох зорилгоор дараагийн эргэн ирэлтүүдэд оролцохгүй болсноо мэдэгджээ. 12 сарын 28-нд NCT Dream "Candle Light" гэх синглээ SM Station төслийн хүрээнд гаргав. === 2019 он, WayV-н дэбют, NCT 127-н аялан тоглол болон, NCT Dream ба NCT U-д зориулсан шинэ төслүүд === 2019 оны 12 сарын 31-нд SM Entertainment NCT-н 4 дэх юнит болох WayV ([[Хятад|хят]]: 威神V; дуудлага: ''Wēi shén V'')-г зарласан. Энэхүү юнит нь Хятадад суурилсан ба 7 гишүүнтэй (Күн, Винвин, Тэн, Лукас, Хэндэри, Сяаожүн, Ян Ян). WayV нь SM-тэй хамтран ажилладаг Хятад компани болох Label V-н дор харьяалагддаг. Уг юнит 1 сарын 17-нд NCT 127-н "Regular" дууны Хятад хувилбараар дэбют хийжээ. Тэдний дэбют сингль цомог ''The Vision'' нь дижиталаар цацагдсан ба NCT 127-н "Come Back" дууны Хятад хувилбар, "Dream Launch" зэрэг багтсан байв. 1 сарын 26-нд NCT 127 анхны аялан тоглолт болох Neo City – The Origin-г Солонгос, Япон, Хойд Америк, Европын орнуудаар хийхээ зарласан. Аялан тоглолтынхоо үеэр тэд анхны Япон цомог болох ''Awaken-''аа "Wakey-Wakey" нэртэй синглийнхээ хамт 4 сарын 17-нд цацжээ. Тэдний 4 дэх мини цомог болох ''We Are Superhuman'' нь 5 сарын 24-нд "Superhuman" гэх гол дуутайгаар гарав. 5 сарын 9-нд WayV анхныхаа мини цомог ''Take Off''-г цацсан. 6 сарын 6-нд NCT Dream "Don't Need Your Love" дуугаа HRVY-тэй хамтран ''SM Station Season 3'' төслийн хүрээнд хүмүүсийн хүртээл болгосон юм''.'' Үүний дараа 6 сарын 26-ы өдөр NCT Dream гурав дахь мини цомог болох ''We Boom-''г "Boom" гэх гол дуутайгаар гаргав. 10 сарын 29-нд WayV 2 дахь мини цомог ''Take Over the Moon-''ээ цацсан. 12 сарын 13-нд, NCT U (Тэил, Дуёон, Жэхён, Хэчан) "Coming Home" дуугаа SM Station X project-н хүрээнд байршуулжээ. === 2020 он, NCT 127-д зориулсан төсөл, NCT Dream-н бүтцийн өөрчлөлт, шинэ гишүүд болон ''NCT 2020 Resonance'' === 1 сарын 27-нд NCT 127 "Dreams Come True" гэх дуугаа бэлэг болгон өгч, араас нь 3 сарын 6-нд 2 дахь студийн цомог болох ''Neo Zone-''оо цацсан нь нэг хэсэг эрүүл мэндийн шалтгаанаас болж үйл ажиллагаанд оролцож чадаагүй Жонүг эргэн ирсний баталгаа болов. Үүний дадаа 5 сарын 19-нд repackaged цомог болох ''Neo Zone: The Final Round-''аа гол дуу "Punch"-нхаа хамт шүтэн бишрэгчлийнхээ сонорт хүргэсэн юм. 4 сарын 29-нд NCT Dream 4 дэх мини цомог болох ''Reload-''г "Ridin"-ы хамт гаргасан. Энэ үеэр NCT Dream насанд хүрсэн гишүүд юнитийг орхино гэх бүтцээ өөрчилж, 7 гишүүнтэйгээ үргэлжилнэ хэмээн зарласан ба Марк эргэн ирэв. 5 сарын 20-нд NCT-н юнитүүд тус тусдаа цахимаар тоглолт ''Beyond LIVE'' гэх тоглолтыг хийв. WayV-нх 5 сарын 3-нд, NCT Dream-нх 5 сарын 10-нд, NCT 127-нх 5 сарын 17-эд тус тус тоглогджээ. 6 сарын 9-нд WayV анхны бүрэн хэмжээний цомог ''Awaken the World''-оо гаргасан. 9 сард NCT том төсөл хэргэжүүлнэ гэдгээ мэдэгдсэн ба энэ нь NCT 2020 байсан билээ. NCT 2018-тай адил бүх гишүүдээ нэгтгэн, нэг цомог гаргаж 2020 оны 10 сард гаргана гэв. Тэдний 2 дахь цомог ''NCT 2020 Resonance Pt. 1'' 10 сарын 12-нд, 4 юнит, 2 шинэ гишүүн болох Шотаро, Сончантай цацагдсан. Цомог цацагдахын өмнө ''NCT 2020 Resonance Pt. 1'' 1.1 сая урьдчилсан захиалгатай болсноор NCT-н repackage цомгийг тоололгүй 1 сая хүрсэн анхны цомог болов. Үүний дараа 11 сарын 23-нд ''NCT 2020 Resonance Pt. 2-''г гаргажээ. 12 сарын 4-нд NCT шинэ сингль болох "Resonance"-г цацсан ба энэ нь NCT 2020-н сүүлийн дуу байсан билээ. Уг дуу нь "Make a Wish (Birthday Song)", "90's Love", "Work It", "Raise the Roof"-н remix байсан бөгөөд NCT 2020-д оролцсон бүх 23 гишүүд үүнд оролцсон. === 2021 он, Шинэ юнитын дэбют, NCT-Hollywood === 1 сарын 13-нд Star News-н ярилцлага дээр, Сончан шинэ юнит дэбют хийнэ гэдгийг зарлав. 2 сарын 17-нд NCT 127 2 дахь Япон цомог ''Loveholic-''г хүмүүсийн хүртээл болгожээ. 3 сарын 10-нд WayV 3 дахь мини цомог болох ''Kick Back-''г адил нэртэй гол дуутайгаар цацсан. 5 сарын 6-нд SM МGM Worldwide Television Group-тэй хамтран 13-25 насны Америкт тулгуурласан NCT юнит болох NCT-Hollywood-г нэвтрүүлгийн тусламжтайгаар гаргахыг зарлав. 5 сарйн 10-нд NCT Dream анхны бүрэн хэмжээний цомог болох ''Hot Sauce-''г гаргасан нь, 2018 оноос хойших анхны 7 гишүүнтэй эргэн ирэлт болсон. Уг цомог 1.7 сая гаруй урьдчилсан захиалгад хүрч чаджээ. NCT HOLLYWOOD хэмээн өрсөлдөөнт шалгаруулалтаар нэг хүнийг 24 дахь гишүүнээр сонгоно гэж зарласан байдаг. ==Гишүүд== {| class="wikitable" |- ! scope="col1" colspan="2"| Нэр ! rowspan="2"| Иргэншил ! rowspan="2"| Төрсөн он сар өдөр ! rowspan="2"| Дэбүт хийсэн ! colspan="5" scope="col" | Саб-юнит ! rowspan="2"| Notes |- ! scope="col1" style="font-size:85%;" | Тайзны нэр ! scope="col1" style="font-size:85%;" | Жинхэнэ нэр ! scope="col" style="font-size:85%;" | U ! scope="col" style="font-size:85%;" | 127 ! scope="col" style="font-size:85%;" | Dream ! scope="col" style="font-size:85%;" | WayV !Wish |- | Тэил / Taeil (태일) | Мүн Тэил / Moon Tae Il (문태일) |{{KOR}} |{{start date|1994|6|14}} | rowspan="3" | {{start date|2016|4|9}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Дуёон / Doyoung (도영‬) | Ким Дунёон / Kim Dong Young (김동영‬) |{{KOR}} |{{start date|1996|2|1}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Жэхён / Jaehyun (재현) | Жон Юну / Jung Yoon Oh (정윤오) |{{KOR}} |{{start date|1997|2|14}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Тэюун / Taeyong (태용) | И Тэюун / Lee Tae Yong (이태용) |{{KOR}} |{{start date|1995|7|1}} | rowspan="3" | {{start date|2016|4|15}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | Ахлагч |- | Тэн / Ten (텐) | Читтапон Лийчайяпорнкүл / Chittaphon Leechaiyapornkul (ชิตพล ลี้ชัยพรกุล) |{{THA}} |{{start date|1996|2|27}} | style="background: #39FF14"| || || || style="background: #39FF14"| | | |- | Марк / Mark (마크) | Марк Ий / Mark Lee |{{CAN}} |{{start date|1999|8|2}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || | | NCT Dream ахлагч |- | [[Накамото Юүта|Юүта / Yuta (유타)]] | [[Накамото Юүта|Накамото Юүта / Nakamoto Yuta (中本悠太)]] |{{JPN}} |{{start date|1995|10|26}} | rowspan="3" | {{start date|2016|7|7}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Вин Вин / Winwin (윈윈) | Дун Си Чэн / Dong Si Cheng (董思成) |{{CHN}} |{{start date|1997|10|28}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| | | |- | Хэчан / Haechan (해찬) | И Дунхёг / Lee Dong Hyuck (이동혁) |{{KOR}} |{{start date|2000|6|6}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || | | |- | Рэнжүн / Renjun (런쥔) | Хуан Рэнжүн / Huang Ren Jun (黄仁俊) |{{CHN}} |{{start date|2000|3|23}} | rowspan="5" | {{start date|2016|8|25}} | style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| || | | |- | Жэну / Jeno (제노) | И Жэну / Lee Je No (이제노) |{{KOR}} |{{start date|2016|4|9}} | style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| || | | |- | Жэмин / Jaemin (재민) | На Жэмин / Na Jae Min (나재민) |{{KOR}} |{{start date|2000|8|13}} |style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| || | | |- | Чэнлэ / Chenle (천러) | Жун Чэнлэ / Zhong Chen Le (钟辰乐 / 鍾辰樂) |{{CHN}} |{{start date|2001|11|22}} | style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| || | | |- | Жисон / Jisung (지성) | Пак Жисон / Park Ji Sung (박지성) |{{KOR}} |{{start date|2002|2|5}} |style="background: #39FF14"| || || style="background: #39FF14"| || | | |- | Жонни / Johnny (쟈니) | Со Ёну / Seo Young Ho (서영호) |{{USA}} |{{start date|1995|2|9}} | {{start date|2017|1|5}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Жонү / Jungwoo (정우) | Ким Жонү / Kim Jung Woo (김정우) |{{KOR}} |{{start date|1998|2|19}} | {{start date|2018|2|22}} | style="background: #39FF14"| || style="background: #39FF14"| || || | | |- | Күн / Kun (쿤) | Циан Күн / Qian Kun (錢錕) |{{CHN}} |{{start date|1996|1|1}} |{{start date|2018|4|18}} | style="background: #39FF14"| || || || style="background: #39FF14"| | | WayV ахлагч |- | Сяаожүн / Xiaojun (샤오쥔) | Сяао Дэжүн / Xiao Dejun (肖德俊) |{{CHN}} |{{start date|1999|8|8}} | rowspan="3" | {{start date|2019|1|17}} | style="background: #39FF14"| || || || style="background: #39FF14"| | | |- | Хэндэри / Hendery (헨드리) | Хуан Гуан Хэн / Huang Guanheng (黄冠亨) |{{CHN}} |{{start date|1999|9|28}} | style="background: #39FF14"| || || || style="background: #39FF14"| | | |- | Ян Ян / Yangyang (양양) | Лиү Ян Ян / Liu YangYang |{{GER}} |{{start date|2000|10|10}} | style="background: #39FF14"| || || | || style="background: #39FF14"| | | |- |Шиун / Sion (시온) |У Ши Ун / Oh Si-On |{{KOR}} |2002 оны 5-р сарын 11 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | |NCT WISH ахлагч |- |Рикү / Riku (리쿠) |Маэда Рикү / Maeda Riku |{{JPN}} |2003 оны 6-р сарын 28 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | | |- |Юүши / Yushi (유우시) |Токоно Юүши / Tokono Yushi |{{JPN}} |2004 оны 4-р сарын 5 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | | |- |Жэхы / Jaehee (재희) |Ким Дэён / Kim Daeyoung |{{KOR}} |2005 оны 6-р сарын 21 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | | |- |Рёо / Ryo (료) |Хиросэ Рёо / Hirose Ryo |{{JPN}} |2007 оны 8-р сарын 4 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | | |- |Сакүяа / Sakuya (사쿠야) |Фүжинага Сакүяа / Fujinaga Sakuya |{{JPN}} |2007 оны 11-р сарын 18 |2024 оны 2-р сарын 21 | | | | | | |- | colspan="7" |'''Хуучин гишүүд''' | | | | |- | Лукас / Lucas (루카스) | Вон Юүкхэй / Wong Yuk-hei (黃旭熙) |{{HKG}} |{{start date|1999|1|25}} | | style="background: #39FF14" | || || || style="background: #39FF14" | | |Соло үйл ажиллагаа явуулж байгаа. |- | Шотаро / Shotaro (쇼타로) | Осаки Шотаро / Osaki Shotaro (大崎将太郎) |{{JPN}} |{{start date|2000|11|25}} | | style="background: #39FF14" | || || | || | |RIIZE хамтлагийн гишүүн. |- | Сончан / Sungchan (성찬) | Жон Сончан / Jung Sung Chan (정성찬) |{{KOR}} |{{start date|2001|9|13}} |{{start date|2020|10|12}} | style="background: #39FF14" | || || | || | |RIIZE хамтлагийн гишүүн. |} ===Юнитүүд=== *'''NCT U''' – Concept-оосоо хамаарч гишүүдээ сольдог. * '''[[NCT 127]]''' – Тэил, Жонни, Тэюун, Юүта, Дуёон, Жэхён, Винвин, Жонү, Марк болон Хэчан. * '''[[NCT Dream]]''' – Марк, Рэнжүн, Жэну, Хэчан, Жэмин, Чэнлэ болон Жисон. *'''[[WayV]]''' – Күн, Тэн, Винвин, Лукас, Сяаожүн, Хэндэри болон Ян Ян. * [[Ангилал:Өмнөд Солонгосын хамтлаг]] [[Ангилал:Хөвгүүдийн хамтлаг]] 7ol89tqu3f6cr1y7ygc7resvr79luij 828 63144 820922 808548 2025-06-06T14:03:46Z Enkhsaihan2005 64429 820922 Scribunto text/plain -------------------------------------------------------------------------------- -- Module:Hatnote list -- -- -- -- This module produces and formats lists for use in hatnotes. In particular, -- -- it implements the for-see list, i.e. lists of "For X, see Y" statements, -- -- as used in {{about}}, {{redirect}}, and their variants. Also introduced -- -- are andList & orList helpers for formatting lists with those conjunctions. -- -------------------------------------------------------------------------------- local mArguments --initialize lazily local mFormatLink = require('Module:Format link') local mHatnote = require('Module:Hatnote') local libraryUtil = require('libraryUtil') local checkType = libraryUtil.checkType local p = {} -------------------------------------------------------------------------------- -- List stringification helper functions -- -- These functions are used for stringifying lists, usually page lists inside -- the "Y" portion of "For X, see Y" for-see items. -------------------------------------------------------------------------------- --default options table used across the list stringification functions local stringifyListDefaultOptions = { conjunction = "болон", separator = ",", altSeparator = ";", space = " ", formatted = false } --Searches display text only local function searchDisp(haystack, needle) return string.find( string.sub(haystack, (string.find(haystack, '|') or 0) + 1), needle ) end -- Stringifies a list generically; probably shouldn't be used directly local function stringifyList(list, options) -- Type-checks, defaults, and a shortcut checkType("stringifyList", 1, list, "table") if #list == 0 then return nil end checkType("stringifyList", 2, options, "table", true) options = options or {} for k, v in pairs(stringifyListDefaultOptions) do if options[k] == nil then options[k] = v end end local s = options.space -- Format the list if requested if options.formatted then list = mFormatLink.formatPages( {categorizeMissing = mHatnote.missingTargetCat}, list ) end -- Set the separator; if any item contains it, use the alternate separator local separator = options.separator for k, v in pairs(list) do if searchDisp(v, separator) then separator = options.altSeparator break end end -- Set the conjunction, apply Oxford comma, and force a comma if #1 has "§" local conjunction = s .. options.conjunction .. s if #list == 2 and searchDisp(list[1], "§") or #list > 2 then conjunction = separator .. conjunction end -- Return the formatted string return mw.text.listToText(list, separator .. s, conjunction) end --DRY function function p.conjList (conj, list, fmt) return stringifyList(list, {conjunction = conj, formatted = fmt}) end -- Stringifies lists with "and" or "or" function p.andList (...) return p.conjList("болон", ...) end function p.orList (...) return p.conjList("эсвэл", ...) end -------------------------------------------------------------------------------- -- For see -- -- Makes a "For X, see [[Y]]." list from raw parameters. Intended for the -- {{about}} and {{redirect}} templates and their variants. -------------------------------------------------------------------------------- --default options table used across the forSee family of functions local forSeeDefaultOptions = { andKeyword = 'болон', title = mw.title.getCurrentTitle().text, otherText = 'Бусад утгыг', forSeeForm = '%s, "%s"-с харна уу.', } --Collapses duplicate punctuation local function punctuationCollapse (text) local replacements = { ["%.%.$"] = ".", ["%?%.$"] = "?", ["%!%.$"] = "!", ["%.%]%]%.$"] = ".]]", ["%?%]%]%.$"] = "?]]", ["%!%]%]%.$"] = "!]]" } for k, v in pairs(replacements) do text = string.gsub(text, k, v) end return text end -- Structures arguments into a table for stringification, & options function p.forSeeArgsToTable (args, from, options) -- Type-checks and defaults checkType("forSeeArgsToTable", 1, args, 'table') checkType("forSeeArgsToTable", 2, from, 'number', true) from = from or 1 checkType("forSeeArgsToTable", 3, options, 'table', true) options = options or {} for k, v in pairs(forSeeDefaultOptions) do if options[k] == nil then options[k] = v end end -- maxArg's gotten manually because getArgs() and table.maxn aren't friends local maxArg = 0 for k, v in pairs(args) do if type(k) == 'number' and k > maxArg then maxArg = k end end -- Structure the data out from the parameter list: -- * forTable is the wrapper table, with forRow rows -- * Rows are tables of a "use" string & a "pages" table of pagename strings -- * Blanks are left empty for defaulting elsewhere, but can terminate list local forTable = {} local i = from local terminated = false -- If there is extra text, and no arguments are given, give nil value -- to not produce default of "For other uses, see foo (disambiguation)" if options.extratext and i > maxArg then return nil end -- Loop to generate rows repeat -- New empty row local forRow = {} -- On blank use, assume list's ended & break at end of this loop forRow.use = args[i] if not args[i] then terminated = true end -- New empty list of pages forRow.pages = {} -- Insert first pages item if present table.insert(forRow.pages, args[i + 1]) -- If the param after next is "and", do inner loop to collect params -- until the "and"'s stop. Blanks are ignored: "1|and||and|3" → {1, 3} while args[i + 2] == options.andKeyword do if args[i + 3] then table.insert(forRow.pages, args[i + 3]) end -- Increment to next "and" i = i + 2 end -- Increment to next use i = i + 2 -- Append the row table.insert(forTable, forRow) until terminated or i > maxArg return forTable end -- Stringifies a table as formatted by forSeeArgsToTable function p.forSeeTableToString (forSeeTable, options) -- Type-checks and defaults checkType("forSeeTableToString", 1, forSeeTable, "table", true) checkType("forSeeTableToString", 2, options, "table", true) options = options or {} for k, v in pairs(forSeeDefaultOptions) do if options[k] == nil then options[k] = v end end -- Stringify each for-see item into a list local strList = {} if forSeeTable then for k, v in pairs(forSeeTable) do local useStr = v.use or options.otherText local pagesStr = p.andList(v.pages, true) or mFormatLink._formatLink{ categorizeMissing = mHatnote.missingTargetCat, link = mHatnote.disambiguate(options.title) } local forSeeStr = string.format(options.forSeeForm, useStr, pagesStr) forSeeStr = punctuationCollapse(forSeeStr) table.insert(strList, forSeeStr) end end if options.extratext then table.insert(strList, punctuationCollapse(options.extratext..'.')) end -- Return the concatenated list return table.concat(strList, ' ') end -- Produces a "For X, see [[Y]]" string from arguments. Expects index gaps -- but not blank/whitespace values. Ignores named args and args < "from". function p._forSee (args, from, options) local forSeeTable = p.forSeeArgsToTable(args, from, options) return p.forSeeTableToString(forSeeTable, options) end -- As _forSee, but uses the frame. function p.forSee (frame, from, options) mArguments = require('Module:Arguments') return p._forSee(mArguments.getArgs(frame), from, options) end return p gq6su9jdb1uttf9b27716szfygvuqqq 0 63388 820917 719039 2025-06-06T12:02:15Z 2405:5700:310:33C2:8475:9EA7:9610:797F 820917 wikitext text/x-wiki == Улсын цолтнуудын амжилт == === 1.Аварга цолтон === ==== 1.Дархан аварга ==== {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="6" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- !10 !9 !8 !7 !6 !5 |- !1. |[[Гэлэгжамцын Өсөхбаяр]] |Батцэнгэл |* |4 |3 |4 |1 |2 !14 |} ==== 2.Даян аварга ==== {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="6" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- |10 |9 |8 |7 |6 |5 |- !1. |[[Нацагийн Жамъян]] |Цахир |1 |2 |* |6 |1 |2 !12 |- !2. |[[Цэдэндоржийн Чимэд-Очир]] |Хайрхан |* |3 |2 |2 |1 |2 !10 |} ==== 3.Улсын аварга ==== {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="6" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- |10 |9 |8 |7 |6 |5 |- !1. |[[Галсанхүүгийн Вандан]] |Батцэнгэл |2 |* |1 |1 |* |1 !5 |- !2. |[[Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба]] |Хашаат |1 |* |* |3 |* |1 !5 |} === 2.Улсын арслан === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="6" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- |10 |9 |8 |7 |6 |5 |- !1. |[[Дүйнхордоржийн Далантай]] |Ихтамир | | | | | | ! |- !2. |[[Шагжийн Төмөрбаатар]] |Тариат |* |1 |* |* |* |1 !2 |- !3. |[[Баясахын Банзар]] |Өлзийт |1 |1 |* |1 |* |* !3 |- !4. |[[Сундуйн Лүндаажанцан|Сундуйн Лундаажанцан]] |Ихтамир |* |* |* |1 |1 |2 !4 |- !5. |[[Хүрэлийн Дэлэг]] |Өлзийт |1 |* |1 |* |1 |* !3 |- !6. |[[Баатарын Төрбат]] |Жаргалант |1 |* |1 |1 |1 |3 !7 |- !7. |[[Довчингийн Лувсанжамц]] |Хайрхан |* |2 |* |* |1 |2 !5 |- !8. |[[Цэнджавын Содов]] |Хайрхан |* |* |1 |* |1 |1 !3 |- !9. |[[Дашийн Самбуу]] |Эрдэнэмандал |* |* |1 |* |5 |2 !8 |- !10. |[[Жалбуугийн Чойжилсүрэн]] |Өлзийт |* |* |2* |2 |1 |5 !10 |- !11. |[[Далайн Жамц]] |Хотонт |* |1 |* |* |2 |7* !10 |- !12. |[[Уламбаярын Мижиддорж]] |Хашаат |* |* |1 |1 |7 |8 !17 |- !13. |[[Дуламжавын Мөнх-Эрдэнэ]] |Булган |* |* |5 |* |6 |1 !12 |- !14. |[[Рэнцэнбямбын Пүрэвдагва]] |Булган |* |1 |* |* |* |2 !3 |} === 3. Улсын гарьд === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяалал ! colspan="4" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- !8 !7 !6 !5 |- !1. |[[Дамбийн Рагчаа]] |Архангай Булган |1 |2 |3 |2 !8 |} === 4.Улсын заан === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="4" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- |8 |7 |6 |5 |- !1. | | | | | | ! |- !2. | | | | | | ! |- !3. | | | | | | ! |- !4. | | | | | | ! |- !5. | | | | | | ! |- !6. | | | | | | ! |- !7. | | | | | | ! |- !8. | | | | | | ! |- !9. | | | | | | ! |- !10. | | | | | | ! |- !11. | | | | | | ! |- !12. | | | | | | ! |- !13. | | | | | | ! |- !14. | | | | | | ! |} === 5. Улсын харцага === {| class="wikitable" ! rowspan="2" |д\д ! rowspan="2" |Овог нэр ! rowspan="2" |Харъяа сум ! colspan="2" |Давааны тоо ! rowspan="2" |Бүгд |- |''6'' |''5'' |- !1. |Арцын Гончиг |Архангай Жаргалант |1 |1 !2 |- !2. |Цэвээнжавын Юүвээ |Архангай Хотонт |1 |* !1 |- !3. |Болдын Жавхлантөгс |Архангай Батцэнгэл |3 |* !3 |- !4. |Нинжээгийн Алтансүх |Архангай Батцэнгэл |1 |* !1 |- !5. |Гэлэгжамцын Батбаяр |Архангай Батцэнгэл |1 |* !1 |- !6. |Түмэнсанжаагийн Мөнгөнцоож |Архангай Батцэнгэл |1 |2 !3 |- !7. |Мишкагийн Батжаргал |Архангай Булган |1 |* !1 |- !8. |[[Мягмарын Бадарч]] |Архангай Цэнхэр |1 |* !1 |} 9. Батсүхийн Зоригтбаатар Архангай Батцэнгэл === 6. Улсын начин === [[Ангилал:Үндэсний бөх]] ilz5scc1yd7j5e6t3l43yy28t2uhaj9 0 66614 820948 820881 2025-06-07T02:47:44Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820948 wikitext text/x-wiki Улс орнуудын нэрийг монгол хэлний цагаан толгойн үсгийн дарааллаар байршуулж, нэрийн утга учрыг тайлбарласан болно. ==А== === {{AUS}} === Эртний Ромын "Үл мэдэгдэх өмнөдийн газар нутаг" номонд дурдсан нэршилээр буюу Шинэ Латин хэлээр "Өмнөдийн газар нутаг" гэсэн утгатай нэршил. Анх уг нэршлийг 1625 онд Испани хэлээр хэрэглэж байсан <ref>[[Purchas, Samuel]]. "[http://memory.loc.gov/service/rbc/rbdk/d0404/02951422.jpg A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt]", in ''Hakluytus Posthumus'', Vol. IV, pp. 1422–1432. 1625.</ref> бөгөөд одоогийн Австрали гэх нэрийг Британийн нэрт Аялагч Меттью Флиндерс 1814 онд байр зүйн нэрээр хэрэглэж, олонд түгээжээ.<ref name="Flind">Flinders, Matthew. ''[http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm A Voyage to Terra Australis] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111005442/http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm |date=11 November 2012 }}''. 1814.</ref> Шинэ Өмнөд Уэльсийн амбан захирагч Лаклан Магуэр 1817 оны орчимд Их Британийн колониудын зөвлөлд хүргэсэн тайлан мэдээлэлдээ "Австрали" гэх нэрийг албан ёсны баримт бичигт анхлан ашиглажээ.<ref>Letter of 12 December 1817. Op. cit. ''Weekend Australian'', 30–31 December 2000, p. 16.</ref> Энэ явдлаас хойш долоон жилийн дараа буюу 1824 онд уг тивийг олон улсад "Австрали" хэмээн нэрлэж хэвшсэн юм.<ref>{{Cite book|last=Department of Immigration and Citizenship|title=Life in Australia|publisher=Commonwealth of Australia|year=2007|page=11|isbn=978-1-921446-30-6|format=PDF|url=http://www.immi.gov.au/living-in-australia/values/book/english/lia_english_part1.pdf|accessdate=30 March 2010}}</ref> === {{AUT}} === Герман хэлний "Өстеррайх" гэх үгийг 1147 оноос эхлэн Латин хэлэнд оруулан "Австри" гэж хэрэглэж иржээ. Энэ нь "Дорнын газар нутаг" гэсэн утга бүхий Герман үг юм.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?search=Austria Austria]".</ref> Ийнхүү нэрлэх болсон нь 976 оны орчимд Баварын вант улсын зүүн хэсэг одоогийн Австри улсын нутаг дэвсгэрийг хамтатган захирдаг байсантай холбоотой. Зарим үндсэрхэг үзэлтнүүд "Дорны эзэнт гүрэн" гэсэн утгатай гэж ч мэтгэдэг. Нэршлийн тухайтад Австралитай тунчиг төстэй нэршил. === {{AZE}} === Элленистикийн эрин үед хамаарах Ахеменидийн хаанчлалын цаг мөчид хамаарах үеэс эхлэн "Азербайжан" буюу "Атропатуудын газар нутаг" гэх нэршил үүсчээ. Атропат гэдэг нь эртний Грек хэлээр "Галнаас аврагдагсад" гэсэн утгыг илэрхийлдэг.<ref>{{Citation|title=Ancient Egypt's warfare: a survey of armed conflict in the chronology of ancient Egypt, 1600 BC-30 BC|last=Benson|first=Douglas S.|year=1995|publisher=D. S. Benson|url=https://books.google.com/?id=OMRyAAAAMAAJ}}</ref><ref>"Originally, Media Atropatene was the northern part of greater Media. To the north, it was separated from [[Kingdom of Armenia (antiquity)|Armenia]] by the [[Aras River|R. Araxes]]. To the east, it extended as far as the mountains along the [[Caspian Sea]], and to the west as far as [[Lake Urmia]] (ancient [[Matiane]] Limne) and the mountains of present-day Kurdistan. The [[Sefīd-Rūd|R. Amardos]] may have been the southern border." from Kroll, S.E. "Media Atropatene". 1994. in Talbert, J.A. ''[https://books.google.com/books?id=x_FHmc_E2uQC Barrington Atlas of the Greek and Roman World: Map-by-map Directory]''. Princeton University Press, 2000.</ref> Одоогийн тогтсон нэршил болох Азербайжаныг 1918 онд Орос хэлэнд хувирган бий болгожээ. "Галнаас аврагдагсад" гэх үг хэрхэн бий болсоныг тайлбарлавал, Аугаа их Александрыг насан өөд болсоны дараа Урарти, Саспиричуудын хоорон цус асгаруулсан мөргөлдөн болж улмаар Зүүн Арменийг захирч байсан XVIII Ахеменаны Сатрапы Диадочи Селесиусын дарлалаас чөлөөлж "Атропат" буюу "Галнаас чөлөөлөгсөд" гэх нэр үүссэн домогтой.<ref>[[Strabo]]. ''[[Geographica]]''. XI.xiii.524{{spaced ndash}}526.</ref><ref>[[Pliny the Elder|Pliny]]. VI.13.</ref> ''Atropátios Mēdía'' ({{lang|grc|Ἀτροπάτιος Μηδία}}),<ref>[[Strabo]]. ''[[Geographica]]''. XI.xiii.523{{spaced ndash}}529.</ref> <ref>Herodotus. ''History''. III.94. Op. cit. Rennell, James. ''[https://books.google.com/books?id=Poc9AAAAYAAJ&pg=PA366 The Geography System of Herodotus Examined and Explained, by a Comparison with Those of Other Ancient Authors, and with Modern Geography]'', Vol. 1. C.J.G. & F. Rivington, 1830. Retrieved 17 September 2011.</ref> ::'''''Транскавказ''''', ЗХУ-ын үед албан ёсны баримт бичигт хэрэглэж байсан нэршил. Оросоор "Закавказе" гэсэн үг. Энэ нь Кавказын нуруу сунан тогтсонтой холбогдуулан газар зүйн байршлаар нь нэрлэсэн цэвэр Орос нэршил юм. === {{ALB}} === "Албани" гэх нэрний тухайд хоёр хувилбар бий. Эхнийх нь "Альба" буюу Латин хэлний "цагаан" гэх өнгө заасан нэршил. Удаах нь Прото-Индо-Европ хэлний "альб" буюу "толгод" гэх утгатай байр зүйн нэршил. Аль нь ч бай "Албаничуудын газар нутаг" гэсэн утга бүхий нэршил нь өнөө цаг үед иржээ.<ref name="OEtDalb">Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?search=albania&searchmode=none Albania]".</ref> Анх уг нэршлийг манай эриний 1080 онд Мишель Атталейтын номонд Албаной гэх босогчдын газар нутгийг нэрлэсэн хэсэгт дурдсан байдаг.<ref name="MAhist">[[Attaliates, Michael]]. ''History''. Op. cit. in Elsei, Robert. ''The Albanian Lexicon of Dion Von Kirkman'', pp. 113–122.</ref> Анна Комненагын "Алексиад" зохиолд "Албанон" эсвэл "Арбанон" гэж уг нутгийг нэрлэсэн байдаг.<ref>Op. cit. in Wilkes, J.J. ''The Illyrians'', p. 279. 1992. ISBN 978-0-631-19807-9.</ref> Дээр дурдсан зохиолуудаас бүр өмнө буюу манай эриний 150 онд Иллирийн эзэрхийллийн эхэн үед буюу Птоломейн үед "Альбани" гэх үгийг ашиглаж байсан баримт бий. ::'''''Шкипери''''' Албаничууд өөрийн хэлээр улсаа "Шкипери" хэмээн нэрлэж байна. Албани хэлээр "шкип" гэдэг нь "Бүгдийг ойлгож ухаарах" гэсэн утга агуулдаг.<ref>Kristo Frasheri. ''History of Albania (A Brief Overview)''. Tirana, 1964.</ref><ref>{{cite web|url=http://mirror.undp.org/albania/download/pdf/albanian.pdf|title=The Albanian Language|last=Lloshi|first=Xhevat|format=PDF|publisher=United Nations Development Programme|accessdate=9 November 2010}}</ref> Сүүлийн үед "Шкипонье" буюу "Бүргэд" гэсэн утгатай буюу "Бүргэдүүдийн газар нутаг" гэсэн утгатай гэх тайлбар олон нийтийн дунд түгээмэл тархжээ. === {{ALG}} === Алжир гэдэг нь Османы Турк хэлээр "Чезайр" буюу "арлууд" гэсэн утгыг агуулдаг. Улмаар Франц хэлэнд "Альжер", Каталон хэлэнд "Алджер" гэж нэвтрэн орсон байдаг.<ref name="leschi">[[Louis Leschi|Leschi, Louis]]. ''Origins of Algiers''. 1941. Op. cit. in ''El Djezair Sheets''. July 1941. Op. cit. in "[http://alger-roi.fr/Alger/alger_son_histoire/textes/3_origines_alger_1941_feuillets.htm History of Algeria]". {{fr icon}}</ref> Анх "Алжир" гэх нэршлийг 1839 онд Францчууд тус нутгийг эзлэн захирах үед албан ёсоор ашигласан байдаг. Ингэж нэрлэх болсон нь ихээхэн учиртай. Тодруулбал, тус улсын нийслэл хотыг хуучнаар "Жазаир Бани Мазганна" буюу Мазганнагын үр садын арлууд" гэж нэрлэдэг байжээ. Мазганна гэдэг нь тус улсад анхлан үүссэн төрт улс байсан гэдэг. Тус улсын нийслэл хотын эргээс дөрвөн арал цуварч харагддаг. Улсын нэршилтэй холбоотой өөр нэгэн домог бий. Энэ нь Зиридийн хаант улсыг үндэслэгч Зири Ибн Манад гэх хааны нэрнээс үүсэлтэй гэх домог. Зири гэдэг нь Берберчүүдийн хэлээр "Сарны туяа" гэх утгыг илэрхийлдэг юм байна.<ref>Yver., G. "[https://books.google.com/books?id=zJU3AAAAIAAJ&pg=PA257 Alger]". ''E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam 1913–1936'', Vol. I. E.J. Brill (Leiden), 1987.</ref> 2011}} === {{USA}} === Их Британийн эзлэн түрэмгийллээс мултрах "Тусгаар тогтнолын тунхаг бичигт" анхлан дурдсанаар "Америкийн нэгдсэн улс" гэх нэр бий болжээ. Улмаар АНУ-ын Үндсэн хуулинд албан ёсны болон дипломат ёс, олон улсын тэмцээн наадам, соёл урлагын арга хэмжээ, олон улсын хурал, цуглаанд "Америкийн нэгдсэн улс", олон нийт, ард нийтийн дунд "Нэгдсэн улс" гэсэн нэршлийг ашиглаж байхаар хуульчилсан байдаг. "Америк" гэх нэрийг анх Германы газрын зураг зохион бүтээгч Мартин Вальдсимюллер 1507 онд дэлхийн бөмбөрцгийн баруун талд байрлах газар нутгийг "Америка" гэж нэрлэсэн байдаг. Энэ нь тус газар нутгийг анхлан нээсэн хэмээн номондоо дурдсан аялагч Америго Веспуччигийн дурсгалыг хүндэтгэсэн нэршил байсан гэдэг. === {{ANG}} === Ангол гэх нэрийг тус улсыг колоничлон захирч байсан Португальчууд бий болгожээ.<ref>Heywood, Linda M. & Thornton, John K. ''[https://books.google.com/books?id=S42CypbRTlQC&pg=PA82 Central Africans, Atlantic Creoles, and the foundation of the Americas, 1585–1660],'' p. 82. Cambridge University Press, 2007.</ref> Угтаа "Ндонгочуудын газар нутаг" гэсэн утгатай уугуул оршин суугчдын нэрийг Португаль хэл рүү хөрвүүлэн хэрэглэсэн нь энэ. Мбундун хэлээр "Нгола а килуанже" буюу "төмрийн дархадын ахлагч" гэсэн утгыг энэ үг илтгэнэ.<ref>Fage, J.D. ''The Cambridge History of Africa,'' Vol. 3: ''[https://books.google.com/books?id=V7qpKqM2Ji8C&pg=PA536 The Cambridge History of Africa: From c. 1050 to c. 1600].'' Cambridge University Press, 1977. ISBN 0-521-20981-1. Retrieved 23 September 2011.</ref><ref>Collins, Robert O. & Burns, James M. ''[https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&pg=PA153 A History of Sub-Saharan Africa]'', p. 153. Cambridge University Press, 2007. ISBN 0-521-86746-0. Retrieved 23 September 2011.</ref> === {{AND}} === Тус улсын нэр ямар утга агуулдаг нь тодорхойгүй. Шарльмайнын "Марка Хиспаника" номонд дурдсанаар "Ад-Дарра" буюу "Ой мод" гэх Араб үгнээс <ref>{{cite book|title=Andorra, the Hidden Republic: Its Origin and Institutions, and the Record of a Journey Thither|year=1912|pages=9|last=Gaston|first=L. L.|publisher=McBridge, Nast & Co|location=New York, USA}}</ref> эсвэл Наварро-Арагон хэлний "Андурриал" буюу "Бэлчирийн нутаг" гэх утгатай байх боломжтой гэж бичсэн байдаг.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?term=Andorra Andorra]." Accessed 16 September 2011.</ref> === {{ATG}} === Антигуа: Испани хэлний "Антежо" <ref name="HistAnti">Oliver, Vere Langford.<!--sic--> [https://archive.org/details/historyofislando01oliv The History of the Island of Antigua, One of the Leeward Caribbees in the West Indies, from the First Settlement in 1635 to the Present Time]''. Mitchell and Hughes (London), 1894.</ref> буюу "Эртний" гэх утгатай үг. Анхлан уг нэрийг 1493 онд алдарт аялагч Кристофер Колумб "Санта Мариа ла Антигуа" хэмээн ашигласан байдаг.<ref>Murphy, A. Reg. ''Archaeology Antigua''. "{{Webarchiv|url=http://www.archaeologyantigua.org/background_timeline.htm |wayback=20110904065919 |text=Timeline |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }}." Accessed 23 September 2011</ref> :'''Барбуда''' Испаний хэлний "Барбодо" буюу "Сахалтай" гэсэн утгатай үг. Тус нутгийн саглагар моднууд, уугуул оршин суугчдын сахал, үс ургуулах ёсыг харсан нэрт аялагч анлан ийн улга алдаж байсан гэдэг. === {{UAE}} === Арабын нэгдсэн эмират нь тус улсын бүрэлдэхүүнд багтах долоон эмирт улс нэгдсэнийг илтгэх бөгөөд олон улсад болон Араб хэлээрээ өөрөөр нэршээгүй. === {{ARG}} === Испани хэлний "Аргенто" буюу "Мөнгөлөг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Анхлан энэ нэршлийг Испанийн нэрт яруу найрагч Рио де ла Плата "Мөнгөн гол" гэх шүлгэн дурдсан байдаг. Энэхүү шүлэгнээс санаа аван Аргентиний нутагт хөл тавьсан Себастиан Кабо "Ла Аргентина" буюу "Мөнгөн уст нутаг" хэмээн уулга алдаж, улмаар ийн нэрийдэх болжээ.<ref name="BritRdlP">{{cite web|title=Río de la Plata|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463804/Rio-de-la-Plata|accessdate=11 August 2010}}</ref> === {{ARM}} === Тус улсын нэр ямар утга агуулдаг нь тодорхойгүй. Эртний Грекийн судар бичгүүдэд "Арменой" гэж тэмдэглэснийг одоогийн Арменичуудыг нэрлэсэн байх хэмээн олон эрдэмтэд таамагладаг. "Арменой" эсвэл "Армина" гэх үг ямар утга агуулж байгааг одоо болтол эрдэмтэд тогтоогоогүй байгаа юм. Зарим түүхчид үүнийг МЭӨ 2200 онд хүчээ авч байсан Ассирийн Арманумчуудаас гаралтай хэмээн үздэг. Өөр нэг таамаг байдаг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "Ар" буюу "Байгуулсан, үүссэн" гэх утгатай үгнээс гаралтай гэх домог. Тус улсад байх олон уул нуруу, толгод, тосгод "ар" гэх үгнээс үүссэн "Арарат, Арян, Арта" зэргээс улсын нэр үүссэн гэх өөр нэг таамаг ч бий.<ref>[[Gamkrelidze, Tamaz]] & [[Vyacheslav Ivanov (philologist)|Ivanov, Vyacheslav]]. "The Early History of Indo-European (aka Aryan) Languages".{{Page needed|date=September 2010}} ''Scientific American''. March 1990.</ref><ref>Mallory, James P. "Kuro-Araxes Culture". ''Encyclopedia of Indo-European Culture''.{{Page needed|date=September 2010}} Fitzroy Dearborn, 1997.</ref> === {{AFG}} === 16-р зуунд бүтээгдсэн "Бабурнама" сударт Афгени буюу "Афганичуудын газар нутаг" гэх үг бий. Үүнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна.<ref>{{cite web|url= http://persian.packhum.org/persian//pf?file=03501051&ct=92 |title=Events of the Year 910 (p.5)|author=[[Babur]]|work=[[Baburnama|Memoirs]]|publisher=[[Packard Humanities Institute]]|year=1525|accessdate=22 August 2010}}</ref> Түүнчлэн 10-р зууны үед бүтээгдсэн Худуд аль-Алам номонд "Афгани" гэх үг хэрэглэгдсэн байдаг. Паштун хэлэнд "Афгани" нь "байрлах, байрших" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Паштун болон Дари хэлэнд "Афгани" гэх нэг л утгаар тус улсын нэр бичигддэг.<ref>{{Cite book|title=The Afghans |last1=Vogelsang |first1=Willem |authorlink=|volume=|year=2002|publisher=Wiley Blackwell|location=|isbn=0-631-19841-5|page=18|url=https://books.google.com/books?id=9kfJ6MlMsJQC&lpg=PP1&pg=PA18#v=onepage&q&f=false|accessdate=2010-08-22}}</ref><ref name="khyber">Anonymous. ''[[Ḥudūd al-ʿĀlam]]''. Op. cit. in "{{Webarchiv|url=http://www.khyber.org/articles/2005/TheKhalajWestoftheOxus.shtml|wayback=20110613145756|text=The Khalaj West of the Oxus: excerpts from ''The Turkish Dialect of the Khalaj''|archiv-bot=2023-11-06 07:37:05 InternetArchiveBot}} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110613145756/http://www.khyber.org/articles/2005/TheKhalajWestoftheOxus.shtml|date=13 June 2011}}" ''Bulletin of the School of Oriental Studies'', Vol 10, No 2, pp. 417–437. University of London. Retrieved 10 January 2007.</ref> 1801 оноос эхлэн өнөөгийн бидний мэдэх "Афганистан" гэх нэрийг ашиглаж эхэлжээ. ==Б== === {{BHS}} === Испани хэлээр "бүү де лас Бахамас" буюу "Гүехэн тэнгис" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="DicCarib">Allsopp, Jeannette. ''[https://books.google.com/books?id=PmvSk13sIc0C&pg=PA70&lpg=PA70 Dictionary of Caribbean English Usage]'', p. 70. University of the West Indies Press, 2003. ISBN 976-640-145-4. Retrieved 24 September 2011.</ref> Анхлан уг нэршлийг 1523 оны орчимд Италийн нэгэн газрын зурагт тэмдэглэсэн байдаг.<ref>Anonymous. "{{Webarchiv|url=http://scholar.library.miami.edu/floridamaps/view_image.php?image_name=dlp00020000520001001&group=spanish |wayback=20151117014054 |text=Turin Map |archiv-bot=2024-09-11 11:21:55 InternetArchiveBot }}." c. 1523. Retrieved 24 September 2011.</ref> Харин англи хэлэнд 1670-аад оны үед "Гранд Бахама" номонд дурдсанаар нэвтэрчээ. Үүнээс гадна өөр нэг домог байдгыг Испанийн эрдэмтэн Лукаян Тайно тайлбарласан байдаг. Энэ нь нутгийн уугуул иргэдийн хэлээр "Ба Ха Ма" буюу "Дундадын дээр орших газар нутаг" гэсэн утгатай нэршлээс дээрх улсын нэр үүсчээ. === {{NEP}} === Бидний мэдэх Балба буюу Непал улсын нэр нь Санскритаар "нипалаяа" буюу "Уулын бэлд орших нутаг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Мөн үүнээс гадна "Непа" буюу "Сүм дуганы нутаг" гэсэн Бирм үгнээс гаралтай гэж олонх судлаачид үздэг. Буддын шашинтай улсууд ихэвчлэн төвд хэлний "Нямбал" буюу "Ариун нутаг" гэсэн утгатай гэж үздэг ажээ. === {{BAN}} === Бенгал хэлний "Бенгал улс" гэх утгатай үг. Бенгал хэлээр "Бангла" гэж Бенгалчуудыг нэрлэдэг бөгөөд "Деш" гэдэг нь "улс, орон" гэх утгатай юм. Анх уг нэрийг 1971 онд Пакистанаас тусгаар тогтноход Шейх Мужибур Рахман тусгаар тогтнолын тунхаг бичигт ашигласан байдаг. Бангла буюу Бенгалчуудыг 9-р зууны эхэн үеэс ном сударт тэмдэглэж байсан баримт бий.<ref>M.A. Amitabha Bhattacharyya, ''Historical Geography of Ancient and Early Mediaeval Bengal'', Sanskrit Pustak Bhandar, 1977, pp. 61–62.</ref> === {{BRB}} === Португаль хэлний "Барбадас" буюу "Сахалтнууд" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="OxJurn">Reece, Robert. Oxford Journals: ''Notes and queries''. "[https://books.google.com/books?id=PeCIn2CrgYEC&pg=PA346 Barbados v. Barbadoes]". Oxford University Press, 1861. Retrieved 27 September 2011.</ref> Италийн Генуяа мужийн газрын зурагч Висконте Мажжиоло 1519 онд бүтээсэн газрын зурагт анхлан уг нэршлийг ашигласан байдаг.<ref>Maggiolo, Vesconte. {{Webarchiv|url=http://bsb-mdz12-spiegel.bsb.lrz.de/~mdz/index.html?c=autoren_index&l=en&ab=Maggiolo%2C+Vesconte |wayback=20120328064057 |text=Seeatlas (Alte Welt und Terra Nova) |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }} – BSB Cod.icon. 135. (Genoa), 1519. {{de icon}}</ref> === {{BHR}} === Араб хэлний "Аль Бахрайн" буюу "Хоёр тэнгис" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Алдарт Коран сударт энэ нутгийн талаар таван ч удаа дурдсан байдаг. Өөр нэгэн домогт өгүүлснээр хоёр тэнгисийн бэлчих Аль-Ахса нутаг нь туйлийн амар тайван, үржил шимт нутаг бөгөөд Аль-Жавахари хэлээр "Бахри" гэдэг нь "Холбоо тэнгис" гэсэн утгатай ажээ. Гэвч сүүлийн домгийг олон нийт хүлээн зөвшөөрдөггүй. === {{BLR}} === Орос хэлний "Бела" буюу "цагаан", "рус" буюу Орос гэх утгатай үгсээс "Цагаан орос" буюу Беларус улсын нэр үүсчээ. Эртний судар бичгүүдэд Оросын нэг хэсэг байсан болохоор тусгайлан дурдаж байгаагүй. Ихэнх түүхчид улаантан болон цагаантнууд гэж хуваагдаж байснаас шалтгаалан улстөрийн үзэл баримтлалын дагуу нутаг заан "Беларус" улсын нэр үүссэн гэдэгт итгэдэг юм. === {{BEL}} === Бельги гэх үг нь "Белгик Гаул" үндэстнүүд гэсэн утгатай Ром үг. Латин хэлэнд орж ирэхдээ Бельги болж, "Бельгийн газар нутаг" гэх утгыг илэрхийлэх болжээ. 1830 онд одоогийн Бельгийн хаант улс Нидерландаас тусгаар тогтноход "Бельгийн нэгдсэн улс" гэсэн нэршлийг авсан боловч энэ нэршлээрээ удаагүй. Бельги гэдэг нь Прото-Сельтик хэлний "белг", Прото-Индо-Европ хэлний "бхелгх" буюу "догшин" гэсэн утгатай илэрхийлдэг.<ref>Koch, John. ''Celtic Culture: a Historical Encyclopedia'', p. 198. ABC-CLIO 2006.</ref><ref>Pokorny, Julius. ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch'', pp. 125–126. Bern-Muenchen-Francke, 1959. {{de icon}}</ref><ref>Pokorny, Julius. ''The Pre-Celtic Inhabitants of Ireland'', p. 231. Celtic, DIAS, 1960.</ref><ref>Maier, Bernhard. ''Dictionary of Celtic Religion and Culture'', p. 272. Boydell & Brewer, 1997.</ref> Хэл зүйн зарим шинжээчид үүнийг Прото-Индо-Европ хэлээр "гэрэлтсэн" гэж хөрвүүлбэл ононо гэсэн санал гаргасан ч энэ тайлбарыг зарим нь хүлээн зөвшөөрдөггүй.<ref>Pokorny, Julius. ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch'', p. 118. 1959. ISBN 3-7720-0947-6. {{de icon}}</ref> === {{BLZ}} === Энэ улсын нэрний утга учир тодорхойгүй. 17-р зууны эхэн үед Шотландн аялагчид "Белизе" нэрт голны нэрээр нэрлэсэн байх гэсэн таамаг бий. Мөн түүнчлэн Испани хэлний "Вализе", "Бализе" гэсэн үгнээс ч үүссэн байх боломжтой гэж үздэг.<ref name="brit1893">{{cite encyclopedia |year=1892|title=British Honduras|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |volume=12|location=New York|publisher=The Britannica Publishing Company |url=https://books.google.com/books?id=uGRJAAAAYAAJ&pg=PA133|accessdate=25 October 2010}}</ref> Мөн энэ нэрний талаар өөр нэг домог байдаг нь Маяачуудын өгсөн нэр гэж үздэг явдал. "Белиз" гэдэг нь Маяа хэлээр "шавартай ус" гэсэн утга илэрхийлдэг ажээ.<ref>Wright, Ronald. ''[https://books.google.com/books?id=F3QS1NJHJEMC&pg=PA24&lpg=PA24 Time among the Maya: Travels in Belize, Guatemala, and Mexico]''. Grove Press, 2000. ISBN 0-8021-3728-8. Retrieved 28 September 2011.</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгээмэл тархсан домгоор бол Франц хэлний "Бализ" буюу "Гэрэл цацарсан" гэх үгнээс гаралтай гэж үздэг юм байна. === {{BEN}} === Тус улсын нэр Нигер хэлээр "Бениний бэлчир дэх газар нутаг" гэсэн утга илэрхийлдэг. Үүнээс гадна нутгийн Ицкери омгийнхний "Убину", Ёруба омгийнхний "Ибину" буюу "Хавчиг гэр" гэсэн үгнээс гаралтай гэж үзэх судлаачид ч бий. Араб хэлний "бини" буюу "үр сад" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүссэн байх ч боломжтой юм. === {{BUL}} === Тус улсын нэр Прото-Турк хэлний "булгха" буюу "холилдсон, "булгак" буюу "хувьсгал" гэсэн үгнээс гаралтай гэж олонх судлаачид үздэг.<ref>Bowersock, Glen W. & al. ''[https://books.google.com/books?id=c788wWR_bLwC&pg=PA354 Late Antiquity: a Guide to the Postclassical World]'', p. 354. Harvard University Press, 1999. ISBN 0-674-51173-5.</ref> Эрдэмтэд үүнээс гадна эртний Монгол хэлний "булгарах" буюу "салж, хагацах" гэсэн үгнээс гаралтай гэж үздэг юм. === {{BOL}} === Испанийн алдарт аялагч Симон Боливарын дурсгалыг мөнхжүүлж тус улсыг "Боливарын газар нутаг" хэмээн нэрийджээ. Уг нэрийг хошууч генерал Антонио Хосе де Сукре өгсөн гэдэг. Тус улс Перу улсаас тусгаар тогтносны дараа үндэсний ассемблейн анхдугаар хуралдаанаар хошууч генералын өгсөн нэрийг хэвээр баталсан байна.<ref>''{{Webarchiv|url=http://www.historia-bolivia.com/6-de-Agosto-Independencia-de-Bolivia/6 |wayback=20110820091233 |text=6 de Agosto: Independencia de Bolivia |archiv-bot=2023-09-26 19:50:00 InternetArchiveBot }} {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110820091233/http://www.historia-bolivia.com/6-de-Agosto-Independencia-de-Bolivia/6 |date=20 August 2011 }}.'' {{es icon}}</ref><ref name="cob">Maria Luise Wagner. "Construction of Bolivia: Bolívar, Sucre, and Santa Cruz". In Hudson & Hanratty.</ref> Алдарт аялагч, эрх чөлөөний төлөө тэмцэгч Симон Боливарын нэр нь Испанийн Бискай мужийн "Болибар" тосгон нэрнээс үүссэн гэж намтар судлаачид нь үздэг.<ref>{{cite web |url=http://www.euskaltzaindia.net/index.php?option=com_eoda&Itemid=478&lang=eu&testua=ziortza&view=izenak |title= Ziortza |author= Euskaltzaindia|date= |work= |publisher= |accessdate=10 September 2011}}</ref> === {{BIH}} === :Босниа: Босна голын нэрээр тус улсын нэрийг нэрлэжээ. Энэ нэршлийг анх 958 оны үед Византын эзэн хаан VII Константин түүх шастирт тэмдэглэн үлдээсэн байдаг. "Босна" гэдэг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "бос", "богх" буюу "урсаж буй их усан" гэсэн утгатай.<ref name="Imamovic">Imamović, Mustafa (1996). Historija Bošnjaka. Sarajevo: BZK Preporod. ISBN 9958-815-00-1</ref> :Херцеговин: Амальгам болон эртний Герман хэлээр "герцог" буюу "гүн, ван" гэсэн утгатай бол "овина" гэдэг нь Серби-Хорват хэлээр "улс" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. === {{BOT}} === Тус улсын хамгийн том үндэстэн болох Сецвана хэлээр "Цваначуудын эх орон" гэсэн утгатай. Британийн хэлзүйч Ливингстоуны баталж буйгаар Сецвана хэлээр "адилхан, ижил" гэсэн утгыг илэрхийлдэг ажээ. Үүнээс гадна "эрх чөлөө" гэсэн утгатай гэж тайлбарлах эрдэмтэд цөөнгүй бий.<ref>Ripley, George & Dana, Charles A., Eds. "[[:s:The American Cyclopædia (1879)/Bechuana|Bechuana]]". ''The American Cyclopædia''. (New York), 1879.</ref> === {{BRA}} === Португаль хэлний "пау-бразил" буюу "Улаан мод" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref name="Bueno36">Bueno, Eduardo. ''Brasil: uma História'', p. 36. Ática (São Paulo), 2003. ISBN 85-08-08213-4. {{pt icon}}</ref> Яг энэ нэршлийг хамгийн анх 1330 онд Английн Анжелино Дулкерт гэх эрдэмтэн ашиглаж байсан гэдэг. Гэвч тухайн үед Бразилийг хараахан илрүүлж амжаагүй байсан юм. === {{BRU}} === Тус улсын нэрний утга учирын талаар нэгдсэн ойлголт байхгүй. Харин орчин үед Малай хэлний "Баруна" гэх үгнээс гаралтай гэсэн үзэл тархжээ. 14-р зууны үед Борнео дээр хөл тавьсан Аванг Алак Бетатар өөрийн нутгийн хэлээр "Баруна" буюу "Хаана байна" гэж дагалдагчдаасаа асууснаас энэ нэр үүсчээ.<ref>{{cite book|last=Curriculum Development Department|title=History for Brunei Darussalam: Sharing Our Past|year=2008|publisher=EPB Pan Pacific|location=Section 2.2|isbn=99917-2-545-8|page=26}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.southeastasianarchaeology.com/2007/03/08/treasuring-bruneis-past/ |title=Treasuring Brunei's past |publisher=Southeast Asian Archaeology |date=8 March 2007 |accessdate=19 September 2011}}</ref> Түүнчлэн 978 оны Хятадын судар бичгүүдэд "Бони" нэрт хааны тухай дурдсан бий. Уг хааны нэрнээс улсын нэр үүссэн байж магадгүй гэж зарим эрдэмтэд санал дэвшүүлжээ. Бас нэгэн таамаг байдаг нь 1550 онд тус нутагт хөл тавьсан Италийн аялагч Людовико ди Вартема "Борней арал" гэж тэмдэглэсэнтэй холбоотой ажээ. "Варунай" буюу эртний Санскрит хэлээр "далайчдын нутаг" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай гэж үзэх эрдэмтэд ч бий. === {{BFA}} === Тус улсын Море омгийнхний хэлээр "буркина" гэдэг нь "шударга, итгэж болох" гэсэн утгатай, Диоула омгийнхний хэлээр "фасо" гэдэг нь "газар нутаг, эцгийн гэр" гэсэн утгатай хоёр үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. 1983 онд тусгаар тогтносон тус улсын ерөнхийлөгч Томас Санкара энэ нэрийг сонгон хэрэглэх зарлиг гаргасан юм. === {{BDI}} === Тус улсын голлох үндэстэн болох "Рунди" хэлээр "Рундичуудын эх орон" гэсэн утгыг илэрхийлдэг ажээ. 1962 онд Бельгийн харьяалалаас тусгаар тогтноход энэ нэрийг сонгон хэрэглэх болжээ. === {{BHU}} === Тус улсын нэрний утга учир тодорхойгүй, маш олон таамаг, тайлбар, домог өнөө үетэй золгожээ. Францын аялагч Жеан Баптист Тавернье 1676 онд гаргасан "Зургаан аялал" номондоо "Боутан" гэх үгийг дурдсан байдаг. Тухайн үед Бутан улс гэж байгаагүй бөгөөд Төвдийн хаант улсын нэгдсэн захиргаанд багтаж байсан гэдэг. Бутан даяар тархсан үзлээр бол Санскрит хэлний "Бота-анта" буюу "Төвдийн хязгаар нутаг" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай ажээ.ref name="Names&Histories" /><ref name="chakravarti7">{{cite book|title=A Cultural History of Bhutan |volume=1 |first=Balaram |last=Chakravarti |publisher=Hilltop |year=1979 |page=7 |url=https://books.google.com/books?id=6VxuAAAAMAAJ |accessdate=1 September 2011}}</ref> Түүнчлэн Балба хэлээр "Бодо Хатан" буюу "Төвдийн нутаг" гэх утгатай үгнээс үүдэлтэй байж болох юм. Бутаны хэл шинжлэлийн зарим эрдэмтэд Санскрит хэлний "Бу-Уттан" буюу "Өндөрлөг газар" гэх үгнээс гаралтай гэж тайлбарладаг. ::'''Друк Юл''' Бутанчууд өөрсдийнхөө хэлээр улсаа ийн нэрлэдэг. Энэ нь Бутан хэлний "Аянгын лууны газар нутаг" гэсэн утга илэрхийлдэг ажээ. Тэд 1730 оноос энэ нэршлийг хэрэглэх болсон байна. ==В== === {{VAN}} === Уугуул Вануатучуудын хэлээр энэ нь "Бидний эх орон" гэх үгнээс гаралтай ажээ. === {{VAT}} === Итали хэлний "Ватикан толгодын хот" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Энэ нь тус хотыг тойрон хүрээлдэг "Ватикан" гэх нэртэй толгодын нэр юм. Харин Ватикан гэдэг нь Италийн "Ватиканиари" буюу "Ариун номын нутаг" гэсэн утгай үгнээс гаралтай ажээ. Эртний Ромын үеэс энэ нэрийг хэрэглэн, түүх, шастирт тэмдэглэсэн нь бий. === {{VEN}} === Тус нутагт анхлан хөл тавьсан Италийн аялагчид болох Алонсо де Ожеда, Америго Веспуччи нар "Венесуола" буюу "Бяцхан Венец" гэж уулга алдсанаас хойш газрын зураг, албан ёсны баримт бичигт ийнхүү тэмдэглэх болжээ. === {{VIE}} === Тус улсын нэршил нь "Вьет" буюу "Өмнөд", "Нам" буюу "газар" гэх үгнээс гаралтай гэж ихэнх түүхчид үздэг. МЭӨ 2-р зуунаас хойш ийнхүү хаант улсыг ийн нэрийдэх болжээ.<ref>[http://www.anviettoancau.net/anviettc/docs/2007-02/trbontai.pdf An Introduction to Vietology]", p. 3.</ref> Вьет Нам гэх үгийг хамгийн анх МЭӨ 239 оны нэвтэрхий тольд Хятадын эрдэмтэд тэмдэглэжээ. Харин одоогийн бидний мэдэх "Вьетнам" гэх үгийг 16-р зууны яруу найрагч Нгуен Бин Хием хэрэглэсэн байдаг. ==Г== === {{GAB}} === Португаль хэлний "Габао" буюу "Халхлагдсан" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Комо голын адагт орших энэ нутаг олон нийтээс халхлагдсан, хэр баргын хүн хүрч очиход төвөгтэй учир ийнхүү нэрийдэх болжээ. === {{GUY}} === Нутгийн уугуул иргэдийн хэлээр "Их нууруудын нутаг" гэсэн утгатай. === Гайти {{HAI}} === Гайтийн Тайно/Аравак омгийнхний хэлээр "Уулын нутаг" гэсэн утгатай үг юм. Хиспаниола арлын баруун хэсэгт орших уг нутаг өндөр уулсаар хүрээлэгдсэн байгалийн өвөрмөц тогтоцтой. === {{GMB}} === Мандинкан омгийн "Гамбура" буюу "Каабу голын хаан" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байдаг. Улмаар 1965 онд Их Британиас тусгаар тогтноход одоогийн "Гамби" гэх нэрийг сонгожээ. Гамбра гэх нутгийн нэршил бүр 1455 онд Алвис Кадамосто гэх газарзүйч номонд тэмдэглэсэн байдаг.<ref>Cadamosto, Alvise. ''Mondo Nuovo, Libro de la Prima Navigazione di Luigi di Cadamosto de la Bassa Ethiopia ed Altre Cosa''. Op cit. Montalbado, Francanzano (ed.) ''Paesi Novamente Retrovati et Novo Mondo da Alberico Vesputio Florentino Intitulato''. (Vicenza), 1507. {{it icon}}</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгэн тархсан өөр нэг домгоор бол Португаль хэлний "Гамбио" буюу "худалдаа, арилжаа" гэх үгнээс үүссэн гэдэг. Энэ нь тухайн үедээ Португальчуудын боолын худалдаа явуулдаг гол нутаг байсантай холбоотой. === {{GHA}} === Тус улс 1957 оны гуравдугаар сарын 6-ны өдөр Их Британиас тусгаар тогтноход "Гана" гэх нэрийг албан ёсоор авчээ. Энэ нь Малиан Ганын эзэнт гүрний хааны урд бичигддэг байсан "Дайчдын хаан" гэсэн утгатай цол нэрнээс үндэслэсэн нэр юм. === {{GUA}} === Нахуати омгийнхний хэлээр "Куаутемаллан" буюу "Ой модны нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. === {{GIN}} === Тус улсын нэр чухам ямар утгатай талаар нэгдсэн ойлголт байхгүй. Харин Португаль хэлний "Гвин" буюу "эрэг, ирмэг" гэх утгатай үгнээс үүссэн байж болно гэдэгтэй ихэнх эрдэмтэд нэгддэг. Яг энэ нэршлээр 1481 онд тус улсыг Португалийн эзлэн түрэмгийлэгчид нэрлэж байсан баримт бий. Өөрөөр Дьенне болон Берберчүүдийн хэлний "гинавен, агинау, агинаоу" буюу "хар", "шатсан" гэх утгатай үгнээс үүссэн гэх хувилбар бий.<ref name="Bovi">Bovill, Edward Wm. ''The Golden Trade of the Moors: West African Kingdoms in the Fourteenth Century''. Weiner (Princeton), 1995.</ref> === {{GNB}} === Нэрний утга учир нь дээр дурдсан Гвиней улсынхтай төстэй. 1973 онд тус улсы Португалиас тусгаар тогтноход энэ нэрийг сонгон хуульчилжээ. === {{GER}} === Нэрний утга учрын талаар олон янзын таамаг байдаг ч түмэнд түгсэн нэг хувилбар бий. Үүгээр бол Сельтик хэлний "гайр" буюу "хөрш" <ref name="OEDgerm">''Oxford English Dictionary''. "Germany".</ref>, "гайрм" буюу "цуст тулаан", "гар" буюу "хашхираан/жад" гэсэн үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. МЭӨ гуравдугаар зуунаас эхлэн Ромын их удирдагч Юлий Цезарь газрын зураг болон албан ёсны баримт бичигт энэ нэрийг ашиглаж, олон нийтэд таниулсан юм. ::'''''Дойчленд''''' Германчууд эх хэлээрээ улсынхаа нэрийг ингэж бичдэг. Энэ нь "Ард түмний нутаг" гэсэн утгатай эртний герман хэлний үг юм. === {{GRE}} === Тус улсын нэрний талаар олон янзын домог яриа бий. Үүнээс дурдвал. Аугаа Гомерын дуулалд "Греа" гэх тосгоны тухай гардаг. Үүнээс үүдэн тус улсын нэр үүссэн гэх домог бий. Уг тосгоны "Греа" гэх үг нь "хөгшин эмэгтэй" гэх утгатай юм байна. Нутгийн иргэдийн дунд тархсан өөр нэг домгоор бол "Керас" буюу "хүндэтгэл хайрлах" гэсэн утгатай ажээ. Энэ нь Аугаа Грекус гэх хамба ламтан тус нутгийг адислан, аравнайлсантай холбоотой юм. ::'''''Хеллас''''' Грекчүүд эх хэлээрээ нутгаа ийн нэрлэдэг. Уг нэршил чухам юунаас сэдэвлэсэн нь тодорхойгүй. Нутгийн иргэдэд тархсан домгоор бол Трой улсын Хеллен хамба ламын нэртэй холбоотой ажээ. === {{GRD}} === Испанийн Гранада мужийн нэрнээс тус улсын нэршил үүсчээ. ==Д== === {{DEN}} === Дани улсын нэр чухам юунаас үүссэн нь тодорхойгүй. Гэвч дараах хоёр ойлголт орчин үе хүртэл ам дамжин яригдаж иржээ. Гэхдээ Прото-Индо-Европ хэлний "дхен" буюу "доор, тэгш тал", "мерек" буюу "хил, ой мод" гэх утгатай үгнээс үүссэн байх боломжтой гэж хэл зүйчид үздэг. Анх энэ талаар Паулус Оросиус гэгч "Тэрс үзэлтнүүдийн эсрэг тэмцсэн долоон түүх" номонд дурдсан нь бий.<ref>Thorpe, B. ''<u>The Life of Alfred The Great</u> Translated from the German of Dr. R. Pauli To Which Is Appended Alfred's Anglo-Saxon Version of Orosius'', p. 253. Bell, 1900.</ref> Нутгийн иргэдийн дунд түгэн тархсан домог нь эрт цагт Данийн нутагт алдар суугаараа мандаж байсан Дан гэх хааны нэрнээс үүссэн ажээ. === {{DMA}} === Аугаа аялагч Кристофер Колумб 1493 оны 11-р сарын 3-ны өдөр тус нутагт анхлан хөл тавьж, улмаар "Ням гаригийн газар нутаг" гэх утгатай "Доминик" гэх испани нэр хайрлажээ. Тухайн үед ням гаригыг гэгээнтнүүдийг дурсах өдөр болгон Испанийн христийн шашинтнууд тэмдэглэдэг байсантай холбоотой. Гэхдээ түүхчид бас өөр тайлбар хийдэг. Учир нь Кристофер Колумб өөрийн төрсөн эцэг Доменежогийн нэрээр нэрлэсэн байж болох талтай юм. === {{DOM}} === Тус улсын нэршлийн тухайд дээр дурдсан Доминик улстай тун төстэй домог ярианууд өдийг хүртэл ам дамжин яригдаж иржээ. Гэвч Кристофер Колумби Гэгээн Доминикийн өдөр буюу наймдугаар сарын 4-ний өдөр <ref>Partido Revolucionario Dominicano. "[http://www.prd.org.do/ciudad/leyenda-e-historia-envuelven-la-fundaci%C3%B3n-de-santo-domingo Leyenda e Historia Envuelven la Fundación de Santo Domingo] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120701044753/http://www.prd.org.do/ciudad/leyenda-e-historia-envuelven-la-fundaci%C3%B3n-de-santo-domingo |date=1 July 2012 }}''. Accessed 18 October 2011. {{es icon}}</ref> тус улсыг нээсэнтэй холбогдуулж Испаниар "Гэгээн Доминикийн газар нутаг" гэх нэр хайрласан гэдэг домогтой юм. === {{TLS}} === Португаль хэлний "Дорнын дорно орших арал" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Малай хэлэнд "Тимур" гэдэг нь "дорно", "зүүн" гэсэн утгыг агуулдаг байна. ==Е== === {{EGY}} === [[File:Kmt obelisk.jpg|thumb|200px|Египетээр ''Km.t'' гэж бичсэн Луксорын чулуун багана. Франц улс Парис хот]] фараонуудын үеийн эртний Египетийн хэлээр "Ка болон Птагын эх орон" гэсэн утгатай үг юм. Үүнийг Грек, Латин хэлэнд "Айжиптос" гэж буулгасан нь тус улсын нэр болжээ. Ка болон Птах нь эртний Египетийн хоёр том бурхан бөгөөд "Птах" гэдэг нь "нээгч, илрүүлэгч" гэсэн утгатай Египет үг юм. Харин Грек улсын ардын домог боох "Страбо"-д "Аханоу гиптиос" буюу "Аахены доох нь орших нутаг" гэсэн утгатай грек үг ажээ. ::'''''Миср/Маср''''' Египетчүүд эх хэлээрээ улсаа ийн нэрлэдэг. Энэ нь Араб хэлээр "хот" гэсэн утгатай юм. ==Ж== === {{DJI}} === Тус улсын нэрний талаар тодорхой ойлголт байхгүй. Гэвч өнөө цаг үед "Техути/Тот бурханы нутаг" гэсэн утгатай нутгийн иргэдийн нэрнээс үүссэн гэх үзэл давамгайлж байна. Хачирхалтай нь Техути гэдэг нь эртний Египетийн сарны бурхан юм. ==З== === {{ZAM}} === "Замбези голын нутаг" гэсэн утгатай Африк үг. Замбези нь тус улсын зүүн хэсэгт орших бөгөөд Зимбабве улсаас тусгаарлаж байдаг нэг ёсны хил юм. Замбези нь Замби, Ангол, Намиб, Ботсвана, Зимбабве, Мозамбик улсуудыг дамнан урсдаг 2,574 км урт гол юм байна. === {{ZIM}} === Шона омгийнхний хэлээр "Жимба-же-мабве" буюу "Чулуун гэр" гэсэн утгатай үгнээр уг нэршил үүссэн байна. Шона омгийн суут бүтээл болох чулуун хэрэм, орд харшнуудаас Зимбабве гэх нэр үүсчээ. ==И== === {{ISR}} === Израйль гэдэг нь "Бурхантай хамт тулалдах" гэсэн утгатай Хебрю үг юм. Энэ нь Библийн сударт гардаг гэгээн Йаковын хэсгээр үүдсэн нэршил ажээ. Ерөөс бурхантай хамт ялах, хамт байх гэсэн санаагаар дээрх нэрийг сонгосон байна. === {{IDN}} === "Энэтхэгийн арлууд" гэсэн утгатай Грек үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Үүнээс хойш ялангуяа 19-р зууны дунд үеэс эхлэн "Дорнод Энэтхэг" гэж англи хэлэнд тэмдэглэх болсон юм. === {{JOR}} === "Йордан голынхон" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Харин Йордан голын нэрийг Хебрю, Канаан хэлний "ирд" буюу "Сөнөсөн тэнгисийн доох нь талд" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэж үздэг. Тус улс Йордан голын зүүн эрэг дагуу оршдог юм. === {{IRQ}} === "Эрак" буюу "Доод орших газар" гэсэн утгатай Перси хэлнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Мөн түүнчлэн Эвфрат мөрний бэлчирт орших "Эрэк/Урук" гэсэн хотын нэрнээс үүсэлтэй гэсэн тайлбар ч байдаг. === {{IRN}} === "Арянчуудын нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр гаралтай. "Аря" гэдэг нь Прото-Индо-Европ хэлээр "угсаатан", "чөлөөт" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. === {{IRL}} === Ирландчууд өөрсдийгөө "Эйре" гэж нэрлэдэг бөгөөд "Эйречүүдийн нутаг гэсэн утгатай Ирланд үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. "Эйре" гэх үг нь Сельтик хэлний "ивериу" буюу "үржил шим" гэсэн утгыг илэрхийлдэг бөгөөд нийлээд "Үржил шимт нутаг" гэх утгыг илэрхийлнэ. Түүнчлэн "Төмрийн нутаг" гэж нэрлэх саналтай эрдэмтэд ч бий. === {{ESP}} === Латин хэлний Хиспаниа гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Хиспаниа нь "И-сепаним" буюу "туулай" гэх утгатай Пуник үг юм. Латин хэлэнд нэвтрэхтэй буруу дуудагдаж Хиспаниа болсон гэдэг. Үүнээс үзвэл "Туулайнуудын нутаг" гэсэн утгатай Араб үг болж байгаа юм. === {{ISL}} === Хуучин Норс хэлний "исс" буюу "мөс" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай "Мөсөн нутаг" гэх утга илэрхийлдэг үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Хуучныг судлаач Адам Рудерфорд болон зохиолч Эйнар Палссон нар "Сельтикийн өв уламжлал" номондоо "ис-ланд" буюу "Исүс" болон "Айсис" охин тэнгэрийн өлгий нутаг гэсэн утгатай гэж тайлбарласан нь бий.<ref>{{cite book|title=Arfur Kelta|year=1981|publisher=Mímir|location=Reykjavík|page=36|author=Einar Pálsson|accessdate=14 November 2013|language=Icelandic}}</ref> === {{ITA}} === Италийн домгийн баатар Италусын нэрнээс үүссэн гэх олонд алдаршсан домог бий. Түүнчлэн эртний Грек хэлний "италос" буюу "бух" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэж үзэх түүхчид ч байдаг. Мөн латин хэлний "витулус" буюу "тугал" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байх магадлалтай. Гэвч италичууд "тугал" гэсэн тодотголтой үг биш гэдэгт одоо хэр нь итгэлтэй байдаг. Ихэнх Италичууд Италус гэх домгийн баатраас үүдэлтэй нэр гэдэгт орчин цагт итгэх болжээ. === {{UK}} === Дундад зууны Латин хэлний "Британниа Майор" буюу "Их Британи" гэсэн утгатай үгнээс уг нэршил үүсчээ. Анх энэ нэршлийг Жефри гэх зохиолч өөрийн номондоо дурдсан байдаг. "Британи" гэдэг нь Уэльс хэлний "Претани" буюу "будагдсан хүмүүс" гэсэн үгнээс үүсэлтэй ажээ. Сельтик болон Викингүүдийн үед Их Британийн нутагт амьдарч байсан хүмүүс биендээ шивээс хийж, янз бүрийн өнгөөр будах нь элбэг байснаас дээрх нэршил үүссэн байна. ::'''''Нэгдсэн хаант улс''''' Энэ нь Их Британи, Умард Ирландын нэгдсэн хаант улс гэх үгний товчлол юм. 1927 оноос эхлэн албан ёсны баримт бичигт дээрх нэршлийг ашиглах болсон байна. ::'''''Албион''''' Грек хэлний "Албиво" буюу Латин хэлээр "Альба" буюу "цагаан" гэх үгнээс уг нэршил үүсчээ. Доверийн цагаан эргийг харсан уран зохиолчид дээрх нэрийг өгсөн байх магадлалтай. ==Й== === {{YEM}} === Тус улсын нэрний талаар нэгдсэн тодорхойлолт байдаггүй. Харин Араб хэлний "Имн" буюу "өмнөд" "Йамин" буюу "баруун тал" гэх үгнээс үүссэн гэсэн домог бий.<ref>Many [[Semitic languages]], including [[Arabic language|Arabic]] and [[Hebrew language|Hebrew]], preserve a system with south on the "right" and north on the "left"</ref> Зарим судлаачид "Юмн" буюу "аз жаргал" гэсэн утга илэрхийлдэг гэж үздэг. ==К== === {{CPV}} === Португаль хэлний Кабо Верде буюу "Ногоон хошуу" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. 1444 онд энэ газар нутгийг илрүүлэхэд бүх юм нь ногооч харагдаж байсан тул аялагч, эзлэн түрэмгийлэгчид ийм нэр өгчээ. === Казахстан {{KAZ}} === Амальгам хэлээр "Казахуудын өлгий нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. "казак" гэдэг нь "нүүдэлчин", "чөлөөт" гэсэн утгыг илэрхийлдэг бөгөөд "стан" гэдэг нь персээр "нутаг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. === {{CAM}} === Санскрит хэлний "камания бхожа" буюу "Сайныг мөрөөдөгсдийн өлгий" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ.<ref>Law, B.C. ''Some Ksatriya Tribes of Ancient India'', p. 233. 1975</ref> Түүнчлэн эрт цагт төвд, энэтхэг, пакистан, вьетнам, лаосын нутгийг хамран оршиж байсан Сваямбува Камбу гэх нутаг дэвсгэр, Хинди соёлын томоохон төвөөс нэр нь үүссэн гэж үзэх теологичид бий..<ref>Casey, Robert. ''Four Faces of Siva'', pp. 88–100. Bobbs-Merrill Company (Indianapolis), 1934.</ref><ref>George Coedes. ''Inscriptions du Cambodge'', II, pp. 10 & 155. {{fr icon}}</ref> Others suppose it to be an exonym derived from [[Old Persian]] ''Kambaujiya'' ("weak") or the cognate [[Avestan]] ''Kambishta'' ("the least")<ref>Harmatta, J. Op. cit. [disapprovingly] in ''Achaemenid History'', 13, pp. 110–111. PF 302 and PFNN 2350.</ref> Орон нутгийнхан тэр бүр таалан хүлээж аваад байдаггүй өөр тайлбар байдаг нь Перси хэлний "Камбаужия" буюу "үлбэгэр", Авестан хэлний "Камбишта" буюу "өчүүхэн" гэсэн утгатай үгнээс ч үүссэн гэх домог. === {{CMR}} === Герман хэлний "Камерун", Франц хэлний "Камероун" буюу "сам хорхой" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Энэ нь тус улсад урсдаг Вури голтой холбоотой нэр юм. Тус улсад ирсэн европынхон эрэг дагуу "сам хорхой" ихээр барьж байсантай энэ нэршил холбоотой.<ref name="MLW">{{cite book |url=http://nlbif.eti.uva.nl/bis/lobsters.php?menuentry=soorten&id=73 |chapter=''Callianassa turnerana'' |title=FAO Species Catalogue, Vol. 13. Marine Lobsters of the World |author=Lipke B. Holthuis |author-link=Lipke Holthuis |publisher=[[Food and Agriculture Organization]] |year=1991 |isbn=92-5-103027-8 |series=FAO Fisheries Synopsis No. 125 |access-date=2017-07-20 |archive-date=2011-07-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110724172129/http://nlbif.eti.uva.nl/bis/lobsters.php?menuentry=soorten&id=73 |url-status=dead }}</ref> === {{CAN}} === Тус улсын уугуул иргэд болох Ироко омгийнхний "Канада" буюу "Тосгон" гэх үгнээс Канад улсын нэр үүсчээ.<ref>{{cite web|title=Origin of the Name, Canada|url=http://www.pch.gc.ca/pgm/ceem-cced/symbl/o5-eng.cfm|publisher=Canadian Heritage|year=2008|accessdate=23 May 2011|archive-date=27 Долдугаар сар 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130727225559/http://www.pch.gc.ca/pgm/ceem-cced/symbl/o5-eng.cfm|url-status=dead}}</ref> Британи, Францын дарангуйллын үеэс Канад гэж нэрлэсээр өдийг хүрсэн юм. Нутгийнхан дунд тархсан өөр нэг домгоор бол Испани, Португалийн эзлэн түрэмгийлэгчид алт, мөнгө хайж ирсэн боловч юуг ч эс олжээ. Чухамдаа үүнээс болж Испаничууд "ака", Португальчууд "ка-нада" гэж хэлээд буцсан гэдэг. Энэ нь "юу ч алга" гэх утгыг илэрхийлдэг юм байна. === {{QAT}} === Эртний Зубара улсын Катари тосгоны нэрнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэж олонх катарчууд үзэх болжээ. Грекийн алдарт Птоломейн үеийн газрын зурагт "Катари" гэх үгийг ашигласан байдаг. Англи хэлтнүүд "Каттер" буюу "зүсэгч, таслагч, сийлбэрчин" гэж ойлгож, дууддаг боловч энэ нь тийм утгыг огтоос илэрхийлдэггүй билээ. === {{KEN}} === Кени уулын нэрнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Кени гэдэг нь Кикую омгийн хэлээр "Кере Ниага" буюу "Цагаан хайрхан" гэх утгатай үг ажээ. Мөн тус омгийнхний "Кирима Нгай" буюу "Бурхадын орших хайрхан" гэх утгатай байж магадгүй гэж Германы эрдэмтэд үздэг юм. === {{CYP}} === Тус улсын нэр чухам ямар утга агуулдаг болох нь тодорхойгүй. Олон нийтэд түгсэн домгоор бол Латин болон Грек хэлний "зэс" гэх утгатай үгнээс үүссэн ажээ.<ref>Fisher, Fred H. ''Cyprus: Our New Colony And What We Know About It'', pp. 13–14. Geo. Routledge & Sons (London), 1878.</ref> Шумерийн "Кубар" буюу "хүрэл" гэх үгнээс ч үүссэн байж болох талтай. Өөр нэгэн домгоор бол Грекийн "кипариссос" буюу "агар задан мод" <ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Cyprus |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=19 September 2011}}</ref> эсвэл "кипрос" буюу "улаан хүрэн" гэх үгнээс үүссэн гэж үздэг байна. === Киргизстан {{KGZ}} === Турк хэлний "кирк" буюу "40" гэсэн тооны нэрнээс үүдсэн "40 овгийнхний нутаг" гэсэн утгыг тус улсын нэр илэрхийлдэг байна. === {{KIR}} === Британийн аялагч Томас Гильберт тус арлыг нээсэнтэй холбогдуулан уугуул иргэд түүний нэрийг "Кирибат" гэж дуудсанаас үүдэн энэ нэршил үүссэн байна. === {{COL}} === Алдарт аялагч Кристофер Колумбийн нэрнээс үүдэн "Колумбийн газар нутаг" гэсэн утгатай үг юм. 1819 онд алдарт тэмцэгч Симон Боливар уг нэрийг хайрлаж, улмаар улсын албан ёсны нэр болгожээ. 1863 онд энэ нэрийг албан ёсоор соёрхон батласан юм.<ref>{{cite web|author=Carlos Restrepo Piedrahita|url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|title=El nombre "Colombia", El único país que lleva el nombre del Descubrimiento|work=Revista Credencial|date=February 1992|accessdate=29 February 2008|language=es|archive-date=5 Нэгдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080105031144/http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|url-status=dead}}</ref> === {{COM}} === Араб хэлний "Камар" буюу "Сар" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. === {{CGO}} === Францын дарангуйллаас ангижирч тусгаар тогтносон улс болсон 1960 онд Конго голын нэрнээс санаа аван ийнхүү нэрлэх болжээ. "Конго" гэсэн үг нь Баконго омгийнхний хэлээр "анчид" гэсэн утгыг илэрхийлдэг юм байна.<ref>Bentley, Wm. Holman. ''Pioneering on the Congo''. Fleming H. Revell Co., 1900.{{Verify source|date=October 2011}}</ref> Конго гол нь Ангол, Бурунди, Камерун, Төв Африк, хоёр Конго, Руанда, Танзани, Замби улсыг дамнан урсдаг, 4,700 км үргэлжилсэн гол юм. === {{COD}} === Улстөрийн үзэл суртлын хувьд хоёр хуваагдсан улс учир нэрний утгын тухайтад Бүгд найрамдах Конго улстай адилхан. === {{KOS}} === Серби хэлний "Кос" буюу "хар шувуу", "ово" буюу "нутаг" гэсэн утгтай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. === {{CRC}} === Испани хэлний "Баян эрэг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Аугаа аялагч Кристофер Колумб энэ газар анхлан хөл тавьсан 1502 онд "Коста дель Оро" буюу "Алтан эрэг" гэж уулга алдаж байсан удаатай. === {{CIV}} === Франц хэлний "Зааны ясан эрэг" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Францын дарангуйллын үед тус улс зааны ясны худалдааны гол түшиц газар байснаас үүдэн дээрх нэршил гарсан байна. Зарим улсууд тус улсыг "Алтан эрэг", "Боолын эрэг" гэх мэт янз бүрээр нэрлэдэг. === {{CUB}} === Тус улсын нэр чухам ямар утга учиртай болох нь өнөө хэр нь тодорхойгүй байна. Гэвч Тайно омгийнхний "кубао" буюу "үржил шимт нутаг" <ref>Carrada, Alfred. ''The Dictionary of the Taino Language'', "[http://www.alfredcarrada.org/notes8.html Plate 8]".{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> "коабана" буюу "сайхан нутаг" <ref>[http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm Taino Indigenous Peoples of the Caribbean Dictionary] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080430163856/http://members.dandy.net/~orocobix/terms1.htm |date=30 April 2008 }}".{{Unreliable source?|date=June 2009}}</ref> гэсэн үгнээс гаралтай гэж үзэх тайлбар бий. Өөр нэг тайлбараар бол аугаа аялагч Кристофер Колумб Испанийн Женоа мужийн "Куба" гэх тосгоны нэрнээс санаа авч ийнхүү нэрлэсэн гэж үздэг байна. <ref>Barreto, Augusto Mascarenhas. ''O Português Cristóvão Colombo: Agente Secreto do Rei Dom João II.'' Lisbon, 1988. Translated edition: ''The Portuguese Columbus: Secret Agent of King John&nbsp;II''. Palgrave Macmillan, {{ISBN|0-333-56315-8}}.</ref><ref>Da Silva, Manuel L. and Silvia J. ''Christopher Columbus was Portuguese'', pp. 396 ff. Express Printing (Fall River), 2008. {{ISBN|978-1-60702-824-6}}.</ref> === {{KUW}} === Араб хэлний "кут", "коут" буюу "усны ойролцоо барьсан цайз" гэсэн утга үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. ==Л== === {{LAO}} === Энэтхэг хэлний "лава" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Лава гэдэг Лахорын домгоор Рама бурханы ихэр хүүхдийн нэгнийх нь нэр юм. Үүнээс гадна Хятад хэлний "Лан Шанг" буюу "сая, сая зааны өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс үүссэн байж болох юм. === {{LVA}} === Тус улсын нэр нь Балтын орнуудын хэлээр "Лиет" буюу "нэгдсэн, бэхжих" гэх үгнээс үүссэн гэж үзэх судлаачид бий. Мөн түүнчлэн Латгалиансуудын овгийн нэрнээс үүссэн гэж үзэх сүүлийн үед давамгайлах болжээ. === {{LSO}} === Сесото омгийнхний хэлээр "Басоточуудын эх орон" гэсэн утгатай үг юм. <ref>{{cite book|title=No Place Left to Bury the Dead|first=Nicole|last=Itano|publisher=Simon and Schuster|year=2007|page=314|isbn=0-7432-7095-9}}</ref> Басото гэдэг нь тус улсад амьдарч байсан эртний овог аймаг бөгөөд "восото" буюу "хүн төрөлхтөн" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. <ref>Merriam-Webster Online. "[http://www.merriam-webster.com/dictionary/basotho Basotho]". Retrieved 11 May 2012.</ref> === {{LBR}} === Латин хэлний "Либер" буюу "эрх чөлөө" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. АНУ боолчилсон хар арьстнуудад тусгайлан газар заан өгч улс болгон суурьшуулахдаа энэ нэрийг өгсөн байна. === {{LIB}} === Араб хэлний "лебнан" буюу "цагаан", "лебнен" буюу "сүү" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Үүнээс гадна Ливан уулын нэрнээс үүдсэн нэр байж болно гэж судлаачид үздэг. Нутгийнхний хэлээр "ливан" гэдэг нь "Бурханы зүрх" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. МЭӨ 2900 онд зохиогдсон "Гигламешийн судар" бичигт Эбла гэж дурдагдсан бол Библийн сударт Эблагын тухай 71 удаа дурдагддаг юм. === {{LBY}} === Тус улсын нэрний утга учир тухайлан тодорхой болоогүй. Гэхдээ Египетийн газар нутагт хамаардаг байсан "Ливийн цөл"-өөс тус улсын нэршил үүссэн гэж ихэнх судлаачид үздэг. Эртний Берберчүүдийн хэлээр "Либианс" буюу "цөлийн баруун тал" гэсэн утгатай ч гэж зарим эрдэмтэд үздэг байна. === {{LTU}} === Нэрний утга учрын талаар олон янзын таамаг, тайлбар бий. Үүнээс дурдвал Балтын орнууд эрт цагт нэгдэн нэг эзэнт гүрэн байснаас үүдэн "лиети" буюу "нэгдсэн, бэхжих" гэсэн утгай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Түүнчлэн Грек хэлний "а-лей-сон" буюу "Аяга", Тохари хэлний "лиям" буюу "нуур" эртний слав хэлний "лияти" буюу "аадар бороо" гэх үгнүүдээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Литвачуудийн итгэдэгээр бол литва хэлний "лиетус" буюу "хур элбэгтэй нутаг" гэсэн утгатай юм байна. === {{LIE}} === Герман хэлний "гялтганасан чулуу" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Ариун Ромын эзэнт гүрний үед өөрөөр нэрлэж байсан ч Ариун Ромын эзэнт гүрэн задран унасны дараа энэ нэрээ сэргээн авсан байна. === {{LUX}} === Герман хэлний "люцл" буюу "жижиг", "бург" буюу "шилтгээн" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Эдгээр үгнүүд нийлээд "Жижиг шилтгээн" гэх утгыг илэрхийлнэ. ==М== === {{MRI}} === Нэрний утга учрын тухайтад дээр дурдсан Мауритани улсын утгатай тун төстэй. Түүнээс гадна эртний Голландын эзэнт гүрний Маурис Нассау гэх эзэн хааны нэрнээс үүссэн гэж зарим судлаачид таамагладаг. === {{MRT}} === Латин хэлний "Моорчуудын нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Моор гэдэг нь эртний араб үндэстнүүдийн нэг юм. === {{MAD}} === Малагаси омгийнхний хэлээр "Малагасичуудын эх орон" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Малагаси гэдэг нь чухам ямар үг болох талаар өнөө цаг үед ямар ч тайлбар ирээгүй байна. Харин Венецийн худалдаачин Марко Поло аялалынхаа үеэр тус улсын нэрийг буруу дуудсанаас болж "Мадагаскар" гэх улсын нэр бий болжээ. Чухам түүний буруу дуудсан нэрнээс болж газрын зурагт энэ нэрээр тэмдэглэх болсон байна. === {{MKD}} === Грек хэлний "Македовиа" буюу "хязгаар нутаг, дараагийн" гэсэн үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2364599 Μακεδονία], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek–English Lexicon'', on Perseus</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=Macedonia Macedonia], Online Etymology Dictionary</ref> Түүнээс гадна Грек хэлний "Македнос" буюу "өндөр, нарийхан" гэх үгнээс үүссэн гэх тайлбар бий. <ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2364596 μακεδνός], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek–English Lexicon'', on Perseus</ref> === {{MWI}} === Уугуул Малавичуудын хэлээр "оргилсон их усан" гэх утгатай үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Түүнээс гадна Малави нуурын нэрнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Малави нуур нь 560 км урт, 75 км өргөн 706 метрийн гүн, Малави, Мозамбик, Танзани улсуудыг дамнан оршдог нуур юм. === {{MAS}} === Малайн хойгын нэрнээс тус улсын нэр үүссэн байх гэдэгт ихэнх түүхч, судлаачид итгэдэг. Чухамдаа эртний Энэтхэгийн худалдаачид энэ хойгоор дамжин олон арван төрлийн худалдаа хийдэг байсан түүх бий. Малай хэлний "мала" буюу "уулс" гэсэн үгнээс тус хойгын нэр үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд бий. Түүнчлэн япон, малай хэлний "мелаю", "млаю" буюу "шургуу ажиллагсдын өлгий нутаг" гэсэн утгатай үгнээс үүссэн гэх домог бий. Энэ хоёр домог орчин цагт хамгийн элбэг тархжээ. === {{MDV}} === Санскрит хэлний "маладвипа" буюу "арлуудын цэцгэн титэм" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. Түүнчлэн малай хэлний "мала" буюу "уулс", санскрит хэлний "дива" буюу "арал" гэсэн үгнээс үүдсэн "Уулсын арал" гэх утгатай гэсэн өөр нэг домог ч бий. === {{MLI}} === Эртний Баруун Африк хэлний "мали" буюу "усны үхэр" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. === {{MLT}} === Тус улсад эрт цагт Грек болон Финикүүдийн соёл холилдож байснаас шалтгаалан дараах хоёр утгаар тайлбарлагддаг. <ref name="ndmh">{{cite news|url=http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp|publisher=Department of Information – Maltese Government|title=Notable dates in Malta's history|date=6 February 2008|access-date=21 Долдугаар сар 2017|archive-date=25 Арван нэгдүгээр сар 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091125021207/http://www.doi.gov.mt/EN/islands/dates.asp|url-status=dead}}</ref> Грек хэлний "мелита" буюу "зөгийн бал" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэх домог бий. Византийн эзэнт гүрэн аль 395 оноос эхлэн энэ нэрээр газрын зурагт тэмдэглэсэн байна.<ref name="ndmh"/><ref>{{cite news|url=http://www.maltatoday.com.mt/2003/06/29/l7.html |publisher=Malta Today |title=Controversy over unique Maltese bee population |date=6 February 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319221059/http://www.maltatoday.com.mt/2003/06/29/l7.html |archivedate=19 March 2012 |df= }}</ref> Финикчүүдийн "малет" буюу "диваажин" гэх үгнээс үүссэн гэх өөр нэг хувилбар бас бий.<ref>{{cite book| last =Pickles| first =Tim| title =Malta 1565: Last Battle of the Crusades| publisher =Osprey Publishing| url =https://books.google.com/books?id=0LuvbRQ78sIC&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Maleth+Malta+haven&source=web&ots=PGO2OF9Y9I&sig=rcodiMbexlDy5YwMXhelH7zEYyw| isbn =978-1-85532-603-3}}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === {{MAR}} === Эртний Бербер хэлний "Мур Акуш" буюу "Бурхадын нутаг" гэсэн утгай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. === {{MHL}} === Британийн нэрт аялагч, ахмад Жон Маршаллын нэрээр тус улсыг нэрлэжээ. === {{MEX}} === Эртний Нахуати омгийнхний хэлээр "нар" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Түүнээс гадна уугуул мексикчүүдийн хаан "Мексихтили" хааны нэрнээс ч үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд бий. Нахуати омгийн "метцтий" буюу "сар", "зиктий" буюу "гол" гэсэн үгнээс үүссэн гэх өөр нэг таамаг байдаг. Одоогийн Мексикчүүдийн итгэдэг өөр нэг домог бол эртний Ацтекын нийслэл "Мекихко" гэдэг байснаас үүдэн гарсан гэх домог юм. === {{FSM}} === Грек хэлний "микро" буюу "жижиг", "несос" буюу "арал" гэх үгнээс үүдсэн "жижиг арлууд" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{MDA}} === Эртний Готик хэлний "мулда" буюу "шороо", "шавар" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Түүнчлэн Румыньд орших Молдав голоос тус улсын нэр үүссэн гэж үздэг. Румыньчуудын дунд тархсан домгийн дүрээс одоогийн нэр үүссэн гэх өөр нэг домог бий. Энэ домгоор бол Драгос Вода гэх залуу баатар эр нутгийн догшин сахиус, ад зэтгэрийн амьтадыг дарахаар нэгэн өдөр анд гарчээ. Тэр уг ан хийхдээ эр, эм хоёр нохой дагуулж явжээ. Молда гэх эм нохой нь ямар ч догшин амьтадыг номхоруулж чадах шидтэй бол Мадыш гэх эр нохой нь ад зэтгэрийн ямар ч амьтныг даран сөнөөх чадалтай юм байна. Үүнээс үүдэн тус улсын одоогийн нэр болох "Молдав" нэр үүссэн ажээ. === {{MON}} === Грек хэлний "Ганцаар амьдрах" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Эртний Грекчүүд тус улсыг МЭӨ 6-р зуунд эзлэн захирч байсан гэх домог бий. === {{MGL}} === "Монголчуудын нутаг" гэх үгнээс одоогийн нэршил үүсчээ. Харин Монгол гэдэг нь уулын хажуугаар урсах "Мон" нэрт голоос одоогийн нэр үүссэн гэж үзэх өөр нэг домог бий. Түүнчлэн "Мөнх" гэх үгнээс үүссэн байж магадгүй гэж Монгол улсын их сургуулийн Түүх, нийгмийн ухааны сургуулиас гаргасан номонд дурджээ. <ref>{{cite book |author=[[National University of Mongolia]], School of Social Sciences, Department of History | title = Монгол улсын түүх | trans_title = History of Mongolia | year = 1999 | publisher = Admon | location = | language = Mongolian | isbn = | pages = 67–69 | chapter = 2. Хүний үүсэл, Монголчуудын үүсэл гарвал | trans_chapter = 2. Origins of Humanity; Origins of the Mongols }}</ref> Мөн монгол гэдэг нь "Ба" гэх эртний монгол үгнээс гаралтай бөгөөд "Ба" гэдэг нь бид гэсэн утгатай болно. Энэхүү "Ба" Гэдэг үгэн дээр олон тооны "-ууд" нөхцлийг залгаснаар "Багууд" буюу "Бангууд" гэмээн их инхлэг үсэгтэй бичдэг. Монгол хэлнээ Б болон М гийгүүлэгч сэлгэдэг. •Үүний жишээ болгож НУЛМИС (ᠨᠢᠯᠪᠤᠰᠤ) гэс үг бий. Ийн үсэг сэлгэн явсаар Мангууд буюу Мангул, Монгол гэсэн үг бий болсон гэсэн тайлбар бий. Мөнтүүнчлэн бидний өвөг дээдэс өөрсдийгөө Бида улус буюу Бидний улс гэсэн байдлаар нэрлэдэг байсан нь хачирхалтай хэрэг билээ. === {{MNE}} === Итали хэлний Венец аялагаар "Хар уул" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. ::'''''Чёрна Гора/Црна Гора''''' Монтенегрочууд өөрийн хэлээр улсаа ийн нэрлэдэг. Орос болон Монтенегро дуудлагаар мөн л "Хар уул" гэх утгыг илэрхийлнэ. === {{MOZ}} === Эртний арабын гарамгай удирдагч болох Шейх Мусса бен Мбикигийн нэрнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Нэг ёсондоо Мозамбик арлын нэрнээс одоогийн нэршил нь үүссэн байна. === {{MYA}} === Эртний Бирм хэлний "мьян" буюу "хурдан", "мар" буюу "хүчтэй" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн гэдэгт ард иргэд нь итгэдэг. Гэвч эртний Миндон улсын харьяанд байсан албатуудыг "Мьянмачууд" гэж нэрлэдэг байснаас шалтгаалан одоогийн нэрийг сонгосон гэж эрдэмтэд үздэг юм.<ref name="thantmyintu2001">{{cite book | first=Thant | last=Myint-U | year=2001 | title=The Making of Modern Burma | isbn=0-521-79914-7 | publisher=Cambridge Univ. Press | location=Cambridge}}</ref> ==Н== === {{NAM}} === Нама хэлний "Намиб" буюу "Юу ч үгүй газар орон" гэсэн утгатай үгнээс үүсчээ. Намибын цөл энэ нутагт оршдог учир улсын нэр үүнээс үүссэн байна. === {{NRU}} === Науру омгийнхний хэлээр "Анаоэро" буюу "Би далайн эрэг явлаа" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүсэн бий болжээ. Герман хэлэнд энэ улсыг "Наводо" эсвэл "Онаверо" гэж тэмдэглэж байсан гэдэг. === {{NIG}} === Нигер голын нэрнээс тус улсын нэр үүсчээ. Нигер гэдэг нь Туарег хэлний "негхиррэн" буюу "урсаж буй ус" гэсэн утгыг илэрхийлдэг юм байна. Мөн нигер хэлний "Ни Гир" буюу "Гир мөрөн" гэсэн үгнээс үүсэлтэй ажээ.<ref>{{cite book | title =Atlas A-Z | publisher =Dorling Kindersley | year =2004 | location =New York City | page =289 }}</ref> Латин хэлт орнууд буюу барууныхан латин хэлний "нигер" буюу "хар арьст" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэдэгт итгэдэг. Гэвч энэ нь арьс өнгөөр ялгаварласан үзлээс өөр юу ч биш юм. === {{NGR}} === Нэрний утга учрын тухайд дээр дурдсан Нигер улстай ижилхэн юм. === {{NED}} === Голланд хэлээр "Доод нутаг" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. <ref>see:[http://www.etymonline.com/index.php?search=nether&searchmode=none Online Etymology Dictionary on Nether] However, the explanation given in this source about the origin of the word ''Nederlanden'' as used "by the Austrians" in contradistinction to their own mountainous country, is extremely implausible, if only because the use of the word antedates the [[Austrian Netherlands]] by two centuries at least. Austria itself has a ''Niederösterreich'' region ([[Lower Austria]]) that is quite mountainous, but derives its name from its downriver location.</ref> Герман улс цэвэр газар зүйн байршлаас шалтгаалан ингэж нэрлэх болсон байна. Учир нь Райн мөрний адаг хэсэгт тус улс байрладаг учир ийнхүү нэрлэхэд хүрчээ. <ref name=Duke>{{cite book|last=Duke|first=A.|title=Dissident identities in the early modern Low Countries|year=2009|publisher=Ashgate Publishing}}</ref>{{rp|37}} ::'''''Голланд''''' Олон улсад тус улсыг голцуу энэ нэрээр нь мэддэг. Энэ нь Герман хэлний "холт" буюу "модот нутаг" гэсэн үгнээс үүсэлтэй гэж судлаачид үздэг.<ref>Online Etymology Dictionary. "[http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=holland&searchmode=none Holland]".</ref> === {{NCA}} === Никарагуа гэдэг нь тус улсын уугуул иргэдийн хэлээр "никари" буюу "нуур" гэсэн үгнээс үүсчээ. Уугуул иргэд "Никари" гэж тус улсад урсдаг голоо нэрлэдэг байсан гэдэг. Харин Испанийн аялагч Гил Гонзалез Давила энэ нутагт хөл тавихдаа "акуа" буюу "ус" гэсэн үг нэмж одоогийн бидний мэдэх "Никарагуа" гэх үг бий болсон байна. Никарагуа нуур нь 161 метр урт, 71 км өргөн 26 метр гүн зөвхөн Никарагуа улсад байдаг нуур юм. === {{NOR}} === Хуучин Норс хэлний "норорвегр" буюу "Умардын зам" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. ::'''''Норге''''' Норвегичууд эх хэлээ улсаа ийн бичдэг бөгөөд энэ нь "Умард" гэсэн утгатай үг юм. ==О== === {{OMA}} === Араб хэлний "аамен", "амун" буюу "гэрээслэгдсэн, суурьшсан" гэсэн утгатай үгнээс гаралтай гэж олон судлаачид үздэг байна. Ромын алдарт жанжин Плиний, Птоломей нар энэ нутгиийг "Омана" гэж түүх шастирт тэмдэглэсэн байдаг.<ref>[[Pliny the Elder]]. ''[[Natural History (Pliny)|Natural History]]'', VI.149.</ref> === {{RUS}} === Орос гэдэг нь хуучин Норд хэлний "родс" буюу "завьчин" гэх үгнээс үүдэлтэй ажээ. Византийн Грекчүүд "Росиа", Варангичууд "Рус гэж тэмдэглэж байжээ. ==Ө== === {{RSA}} === Газар нутгийн байршлын тухайд Африк тивийн өмнөд хэсэгт орших учир "Өмнөд Африк гэж нэрлэх болжээ. ::'''''Суйд-Африка''''' Өмнөд Африкчууд өөрийн эх хэлээрээ ингэж нэрлэдэг. Энэ нь Африкчуудын хэлээр "Өмнөд Африк" гэсэн үг юм. ::'''''Азаниа''''' Цагаан арьстанууд голчлон амьдардаг бүс нутагт африк хэлээс өөрөөр ингэж дууддаг. Энэ нь грек хэлний "Азайнейн" буюу "хуурай" гэсэн үгнээс үүдсэн нэр юм. === {{KOR}} === "Горео" болон "Гогурео" улсыг нэрлэдэг байснаас тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. Йемаек хэлний "Гуру" буюу "хана хэрэмт хот", "Гаури" буюу "төвийн" гэсэн үгнээс гаралтай гэдэгт эрдэмтэд нэгджээ. Харин Өмнөд гэсэн тодотголыг Солонгосын дайнаас хойш хоёр хуваагдахад авчээ. ::'''''Гуулин улс''''' Энэ нь Хятад хэлний "Гао Ли" буюу "сүрлэг" гэсэн үгнээс гаралтай юм. === {{SSD}} === Судан гэдэг нь Араб хэлний "судан" буюу "хар арьстан" гэх үгнээс үүдсэн нэр юм. Харин урдаа "өмнөд" гэсэн дагавар нэмсэн нь одоогоос зургаан жилийн өмнө Суданы дайнаар хоёр хуваагдсанаас хойш ийм дагавар авах болжээ. ==П== === {{PAK}} === Пакистан гэдэг нь Урду хэлний "Паки" буюу "ариун", Перс хэлний "стан" буюу "улс" гэсэн утгатай ажээ. Өөрөөр хэлбэл "Ариун улс" гэсэн утгатай үг юм. Улстөрийн үзэл суртлын үед Энэтхэгээс үргэлж тусдаа байхын тулд Пакистаны хөдөлгөөнийг удирдаж байсан Рахмат Али гэгч "Одоо эсвэл хэзээ ч үгүй" зохиолдоо "Пунжаб, Кашмир, Синдх, Балучистан мужууд нийлээд ПАКСТАН" болж байгаа гэж тайлбарлаж байжээ.<ref name="Now or Never">{{cite journal|author=Choudhary Rahmat Ali|title=Now or Never. Are we to live or perish forever?|date=28 January 1933|url=http://en.wikisource.org/wiki/Now_or_Never;_Are_We_to_Live_or_Perish_Forever%3F}}</ref><ref name="Ikram1995">{{cite book|author=[[S. M. Ikram]]|title=Indian Muslims and partition of India|url=https://books.google.com/books?id=7q9EubOYZmwC&pg=PA177|accessdate=23 December 2011|date=1 January 1995|publisher=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-7156-374-6|pages=177–}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.chaudhryrahmatali.com/now%20or%20never/index.htm |title=Rahmat Ali ::Now or Never |publisher=The Pakistan National Movement |accessdate=14 April 2011 |author=Rahmat Ali |page=2 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110419012150/http://www.chaudhryrahmatali.com/now%20or%20never/index.htm |archivedate=19 April 2011 |df=dmy }}</ref> === {{PLW}} === Палаучуудын домгоос тус улсын нэр үүсчээ. Палау хэлээр "Айбелау" буюу "Шууд бус хариултууд" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Учир нь тус улсыг бүтээж байсан Чуаб гэх үлэмж биет бурханы асуултад булзайруулсан хариулт өгч байсан тул маш удаанаар тус улсыг бүтээсэн гэдэг домог бий билээ.<ref>Belau National Museum, cited by Pelnar, Bonnie. "[http://www.underwatercolours.com/bai/bais.html The Bais of Balau]". Retrieved 22 September 2011.</ref> ::'''''Белау''''' Палаучууд эх хэлээрээ өөрсдийн улсаа ийн нэрлэдэг билээ. Утгыг нь дээр дурдсан тул тайлбарлахаа азная. === {{PLE}} === Хебрю хэлний "Филистинчүүдийн газар орон" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүсчээ.<ref>[http://etymonline.com/index.php?term=Palestine&allowed_in_frame=0 Online Etymology Dictionary (Palestine)]</ref> Филистинчүүдийг Латин хэлэнд тэмдэглэхдээ "Палестина" гэж тэмдэглэсэн байдаг. Эртний Филистиний нутагт одоогийн Газын зурвас, Ашдод, Ашкелон, Экрон, Гат хотын нутаг багтдаг байжээ. === {{PAN}} === Уугуул Куева индианчуудын хэлээр "Арвин их загасны орон" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. Тус улсын нийслэл хотыг ч мөн ингэж нэрлэдэг билээ. === {{PNG}} === Папуа гэдэг нь Малай хэлний "папуах" буюу "үсэрхэг" гэсэн утгыг илэрхийлдэг. Харин Шинэ Гвиней гэдэг нь тус улсыг анхлан нээсэн Испанийн аялагч Иниго Ортиз де Ретез Африкын Гвиней улстай яг ижилхэн учир "Шинэ Гвиней" гэх нэр өгсөн байна. === {{PAR}} === Тус улсын нэр нь чухам ямар утга учиртай нь бидний үед тодорхойгүй байна. Эртний Гуарани хэлний "пара" буюу "гол", "гуай" буюу "титэм" гэсэн үгнээс гаралтай гэх тайлбар байдаг. Мөн түүнчлэн "Их уст гол" гэсэн уугуул иргэдийн нэр гэсэн тайлбар ч бий. Тус улсад аж төрж байгаад устан үгүй болсон "Паяагуачуудын нутаг" гэсэн утгай үг гэсэн домог ч бас бий. === {{PER}} === Энэ улсын нэрний талаар хоёр тайлбар өнөө цаг үед хүрч иржээ. Эхнийх нь "Биру" буюу "Гол" гэсэн утгай үг гэсэн тайлбар бий. Харин удаах тайлбар нь Тус улсад ирсэн эзлэн түрэмгийлэгчид нутгийн гурван иргэнийг дагуулан шинэ газар нутагтайгаа танилцаж явжээ. Гэтэл Испаничууд "Энэ чухам ямар нэртэй газар вэ" гэж асуусан байна. Тэднийг дагалдаж явсан нутгийн гурван эр чухам юу гээд байгааг нь ойлгоогүй учир уугуул иргэдийг ахалж явсан ахмад настай нэгэн эр өөрийнхөө нэрийг асууж байна гэж бодон "Беру" гэж хариулснаас тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. === {{POL}} === "Польшчуудын нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Харин Польш гэдэг нь польш хэлний "Поле" буюу "Нээлттэй талбай" гэсэн үгнээс гаралтай ажээ. Аравдугаар зуунд Полан гэж судар номонд тэмдэглэгдэж байсан бол Полска гэх нэр 13-14-р зуунд өөргөн тархжээ. === {{POR}} === Тус улсын нэрний тайлбар олон янз. Тус улсын Порто болон Гайа хотуудын нэрнээс үүссэн гэсэн тайлбар байдаг бол латин хэлний "порт" буюу "боомт", Грек хэлний "каллис" буюу "үзэсгэлэнтэй", Латин хэлний "Калере" буюу "халуун" гэсэн үгнээс үүссэн гэх тайлбар бий. ==Р== === {{RWA}} === Кинярванда хэлний "кванда" буюу "Газар нутгаа тэлсэн" гэсэн үгнээс үүдэлтэй ажээ.<ref>Vansina, Jan ''[https://books.google.com/books?id=tgT-lyk40agC&pg=PA35 Antecedents to Modern Rwanda: the Nyiginya Kingdom]'', p. 35. University of Wisconsin Press, 2004. {{ISBN|0-299-20124-4}}. Retrieved 1 October 2011.</ref> Түци омгийн хаадууд эрт цагт зэргэлдээ овог аймгуудаа байлдан эзэлж байснаас тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{ROU}} === Ромчуудын харьяанд орших нутаг гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Ромын эзэнт гүрний үеэс тус нутгийг ийн нэрлэх болсон юм. Түүнчлэн тус улсын ард иргэдийг ч ромчууд гэдэг байсан түүхтэй. Анх I Карол хаан 1866 оноос тус улсын одоогийн нэршлийг ашиглаж эхэлсэн гэдэг. ==С== === {{SAM}} === Уугуул Самоачуудын хэлний "са" буюу "ивээгдсэн", "моа" буюу "төв" гэсэн утгатай үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Бас өөр нэг домгоор бол "Моа шувуунуудын орон" гэсэн үг гэсэн утгатай ажээ. === {{SMR}} === Италийн алдарт Католик шашны гэгээнтэн, Католик номлолыг сурталдагч "Гэгээн Маринус"-ын нэрнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Гэгээн Маринус нь манай эриний 301-305 оны орчимд одоогийн Сан Марино орчимд сүм дуган бариулах ажил эрхэлж байгаад Ромчуудын хяхалт хавчлагаас шалтгаалан Хорват руу дүрвэж байсан түүхтэй юм. === {{STP}} === :'''Сан Томе''': Португалын эзлэн түрэмгийлэгчид 1470 юм уу 1471 оны 12-р сарын 21-нд буюу Гэгээн Томасын өдөр тус газрыг нээсэн учир ийн нэрлэсэн байна. :'''Принсипи''': Гэдэг нь португал хэлний "Гүн, ван, хунтайж" гэсэн үг юм. === {{KSA}} === Саудчуудын Араб гэсэн утгатай араб үг. Учир нь тус улсыг Сауд угсааны хаадууд ээлжлэн захирдаг учир ийнхүү нэрлэх болжээ. "Сауд" гэдэг үг нь арабын зурхайн нэгэн одны систем юм. === {{SWZ}} === Сваци омгийнхний хэлээр "Свацичуудын газар нутаг" гэх үгнээс тус улсын нэршил үүссэн байна. Тус омгийг "Сваци" гэх хаан эрт цагт үндэслэжээ. === Сейнт Винсент ба Гренадинес === :'''Сейнт Винсент''': Аунгаа аялагч Кристофер Колумб 1498 оны нэгдүгээр сарын 22-ны өдөр буюу Гэгээн Винсентын өдөр нээсэн учир ийн нэрлэсэн байна. :'''Гренадинес''': Энэ нь Испанийн Гранада хотыг санагдуулсан учир ийнхүү нэрлэх болсонтой холбоотой ажээ. === Сейнт Киттс ба Невис === :'''Сейнт Киттс''': Алдарт аялагч Кристофер Колумб тус газар орныг нээхдээ Гэгээн Кристоферийн нэрийг хүндэтгэн ийнхүү нэрлэх болсон байна. :'''Невис''': Испани хэлний "Цасан хатан" гэх үгнээс энэхүү нэршил үүсчээ. === {{LCA}} === Францын далайчид 1502 оны 12-р сарын 13-ны өдөр буюу Гэгээн Люсын өдрөөр тус газрыг нээсэн учир шинээр нээсэн газраа ийнхүү нэрлэх болжээ. === {{SYC}} === Францын аялагчид 1754-1756 онд Францын эзэн хаан XV Луй хааны зарлигаар Сангийн сайд Жеан Море де Сейшэллийн нэрээр ийнхүү нэрлэсэн байна. === {{SEN}} === Сенегал голын нэрнээс тус улсын нэршил үүсчээ. Сенегал гэдэг нь Берберчүүдийн хэлээр "Зенага" буюу "газар нутаг" гэсэн үг юм. Сенегал гол өнөө цаг үед Сенегалын хойд хэсэг, Мавритани улсын нутагт урсаж байгаа билээ. === {{SRB}} === Тус улсын нэршил чухам ямар утгатай нь тодорхойгүй. Грек хэлний "сиро" буюу "давтах", хуучин Индик хэлний "сарбх" буюу "тулалдах", латин хэлний "серо" буюу "бүтээн байгуулах" Орос хэлний "Пасерб" буюу "дагавар хүүхэд", Украин хэлний "присербится" буюу "нэгдэн орох" гэсэн утгатай үгсээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Түүнчлэн судлаач Шустерын баталж байгаагаар Прото-Слав хэлний "уух" гэсэн үгнээс үүдэлтэй ажээ. === {{SIN}} === Санскрит хэлний "Симхапура" буюу "Арслант хот" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. === {{SYR}} === Чухам ямар утга учиртай нь өнөө хэр нь тодорхойгүй байна. Ассирчуудыг нэрлэсэн үгнээс үүссэн гэж үзэх эрдэмтэд байдаг бол Эртний Грек хэлний "сириак" буюу "хүмүүс" гэсэн үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг ч бий. === {{SVK}} === Славчууд гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Слав гэдэг нь "слово" буюу "үг" гэх утгатай гэж эрдэмтэд тайлбарладаг. Түүнчлэн "слава" буюу "суу алдар, "слух" буюу "сонсох" гэсэн үгнээс гаралтай гэсэн тайлбар ч бий. === {{SVN}} === Славчуудын Венеци гэх утга бүхий Герман үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. === {{SOL}} === Испанийн алдарт аялагч Альваро де Менданиа и Нейра 1567 юм уу 1568 онд тус бүлэг арлыг нээхдээ Библи сударт дурдагдсан Соломон хааныг бодож үг нэрийг өгчээ. Чухамдаа тэрээр Соломон хааны нуусан эрдэнэ энд байгаа гэж бодож, хэсэг хугацаанд алт, эрдэнэс хайж өнгөрөөсөн юм. === {{SOM}} === Сомаличуудын нутаг гэсэн утгатай уугуул иргэдийн өгсөн нэр ажээ. Сомали гэдэг нь "сак мааль" буюу "үхэрчид" гэх үнээс үүссэн гэх өөр нэг домог ч бас бий. Түүнчлэн Самаале гэх хамба ламтаны нэрийг бэлгэдсэн гэж үзэх түүхчид ч байдаг. === {{SDN}} === Дээр дурдсан Өмнөд Суданы нэрний утгатай төстэй учир дурдахаа азная. === {{SUR}} === Суринен үндэстнүүдийн нутаг гэсэн утгатайгаар тус улсын нэрийг тайлбарладаг. === {{SLE}} === Испани хэлний "Сьерра Леона" буюу "Арслант уул" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. Португалийн аялагч Педро де Синтра 1462 онд энэ нутгийг нээхдээ арслан шиг хэлбэртэй сунаж тогтсон уул нурууг анхлан харж улмаар энэ нэрийг өгсөн гэх домог бий. ==Т== === {{THA}} === Тай хэлээр "Тай үндэстний өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. "Тай" үндэстнүүдийн нэр чухам ямар утгатай талаар олон янзын тайлбар бий. Тухайлбар "хүн ард", "хүн төрөлхтөн" гэсэн утгыг илтгэдэг гэж зарим эрдэмтэн үздэг бол зарим нь "эрх чөлөө" гэсэн утгатай гэж тайлбарладаг. ::'''''Ратча Аначак Тай''''' Эх хэлээрээ албан ёсны албан бичигт өөрийн улсаа ингэж бичдэг. Энэ нь "Тайландын язгуур угсаа" гэсэн утгатай тайланд үг юм. === {{TJK}} === "Тажикуудын эх нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. "Тажик" гэдэг нь Шинэ Перс хэлээр "Тази" буюу "Араб" гэсэн утгыг илтгэдэг. Түүнчлэн төвд хэлний "Таг Жиг" буюу "бар, ирвэс" гэсэн утгатай гэж тайлбарлах судлаачид ч бий. Харин перс хэлний "стан" буюу "улс" гэсэн үг нийлж одоогийн бидний мэдэх "Тажикистан" гэх нэр бий болжээ. === {{TAN}} === "Танганияка болон Занзибарын газар нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. 1964 онд Танзаничууд тусгаар тогтнохдоо "Танганияка болон Занзибарын нэгдсэн улс " гэх нэрийг авсан байна. ::'''''Танганияка''''' Тус улсын хамгийн том нуур. Харин энэ нуурын нэр ямар учиртай талаар олон янзын тайлбар бий. Сир Ричард Френцис Бартон үүнийг "ту танганияка" буюу "нэгдэн орох", "ус тааралдах" гэсэн утгатай нутгийн иргэдийн үгнээс үүдсэн гэж үздэг бол Хенри Стенли гэх эрдэмтэн "тонга" буюу "арал", "хика" буюу "хавтгай" гэсэн утгатай гэж тайлбарласан байдаг. ::'''''Занзибар''''' Перс болон Араб хэлний "Занжибар" буюу "Хар эрэг" гэсэн утгатай үг юм. === {{TOG}} === Нутгийн уугуул иргэд болох Эве омгийн хэлээр "то" буюу "ус", "го" буюу "эрэг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. <ref>{{cite book|title=Peoples of Africa: Togo-Zimbabwe |url=https://books.google.com/books?id=rlz2bWRPmvgC&pg=PA531 |year=2001 |publisher=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-7168-4|page=531}}</ref> <ref name="Togo1920s"/> Мөн Германчуудын нээсэн "Тоговилль" гэх тосгоны нэрнээс улсын нэр үүссэн гэх өөр нэг хувилбар ч бий. === {{TGA}} === Уугуул Самоачуудын хэлээр "Өмнөд", "Өмнөдийн" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{CAF}} === Франц хэлний "République centrafricaine" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. === {{TRI}} === Испани хэлний хоёр өөр утгатай үг нийлснээр тус улсын нэр бий болсон байна. ::'''''Тринидад''''' Аугаа аялагч Кристофер Колумб гурав дахь аялалынхаа үр дүнд тус газар нутгийг нээхдээ "Эцэг, хүү, ариун сүнсний ивээл шингэсэн ариун арал" гэх нэр хайрласан байна. Үүнээс "Тринидад" гэх нэршил үүссэн гэдэг. ::'''''Тобаго''''' "Тамхи" буюу "Тамхины орон" гэх үгнээс үүссэн гэх тайлбар байдаг. Гэвч энэ тайлбар дээр эрдэмтэд өөр, өөр үзэл бодолтой байдаг билээ. === {{TUV}} === "Найман арал", "Өөр хоорондоо адилгүй найман арал" гэх Тувалу үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. === {{TUN}} === Тус улсын нутаг дэвсгэр дээр эрт цагт оршин тогтнож байсан Тинес хотын нэрнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн гэж үздэг. "Таниф" буюу эртний Финикийн охин тэнгэрийн нэр нь "Тинес" хотын нэр болсон байна. <ref>{{cite book | last = Taylor | first = Isaac | title = Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature | publisher = BiblioBazaar, LLC | year = 2008 | page = 281 | isbn = 0-559-29668-1 }}</ref> <ref name="ej-brill">{{cite book | last = Houtsma | first = Martijn Theodoor | title = E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936 | publisher = Brill | year = 1987 | page = 838 | isbn = 90-04-08265-4 }}</ref> Мөн түүнчлэн Бербер хэлний "доор орших", "цогцолсон" гэх үгнээс ч үүссэн байх гэсэн таамаг бий. <ref name="peter-ross">{{cite book | first1 = Peter M. | last1 = Rossi | first2 = Wayne Edward | last2 = White | title = Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal | publisher = Pierian Press, [[University of Michigan]] | year = 1980 | page = 132 }}</ref> === {{TUR}} === Араб хэлний "Тюрк" буюу "цогцлоон бүтээсэн" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. === {{TKM}} === "Туркменчүүдийн эх орон" гэсэн утгатай үг юм. "Туркмен" гэдэг нь Согдиан хэлний "Турк шиг харагддаг", "Турктэй ижилхэн" гэсэн утгыг илэрхийлдэг байна. Учир нь улстөрийн байгуулал, бүтцийн хувьд яг дуурайж анхлан үүссэн учир ийнхүү нэрлэх болжээ. <ref>[[Yury Zuev|Yu. Zuev]], ''"Early Türks: Essays on history and ideology"'', Almaty, Daik-Press, 2002, p. 157, {{Listed Invalid ISBN|9985-4-4152-9}}</ref> Туркменчууд заримдаа "Цэвэр Турк" гэж өөрсдийнхөө нэрийг тайлбарлах нь бий. <ref>''US Library of Congress Country Studies.'' "[http://memory.loc.gov/frd/cs/tmtoc.html Turkmenistan]."</ref> Исламын шашны түүхч, теологич Ибн Хатирийн үзэж байгаагаар "итгэл үнэмшил, ариун шүтээн" гэсэн үгнээс гаралтай гэж тайлбарласан байдаг. ==У== === {{UGA}} === Свахили хэлний "Буганда" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Буганда гэдэг нь тус улсад оршин тогтнож байсан Багандагын хаант улсын нэр юм. "Баганда" гэдэг нь "Ах дүүс", "эвтэй хүмүүс" гэсэн утгыг илтгэдэг байна. === {{UZB}} === Турк хэлний "уз" буюу "өөрийн", "бек" буюу "эрхэм", перс хэлний стан буюу "улс" гэсэн үгнүүд нийлж тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. Зарим судлаачид" Эрх чөлөөтэй нутаг" гэж тус улсын нэрний утгыг тайлдаг. === {{UKR}} === Украин гэдэг нь Слав хэлний "Крайна" буюу "улс", "хязгаар нутаг" гэх утгатай юм. === {{URY}} === "Уругвай голын хажууд орших улс" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн эршил үүсчээ. "Уругвай" гэдгийг эрдэмтэд олон янзаар тайлбарласан байдаг. Зарим нь "уругуа" буюу "дун", "и" буюу "ус" гэж тайлбарласан бол зарим нь "уру" буюу "шувууд", "гуаи" буюу "нүүдэллэж ирдэг" гэсэн утгатай гэж тайлбарлажээ. ==Ф== === {{FJI}} === Уугуул Фижичүүдийн хэлээр "фиси" буюу "хараач" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. <ref>Thompson, Basil. "{{Webarchiv|url=http://www.jps.auckland.ac.nz/document/Volume_1_1892/Volume_1,_No._3,_1892/The_land_of_our_origin_(Viti,_or_Fiji.)_by_Basil_Thompson,_p143-146/p1 |wayback=20180210080244 |text=The Land of Our Origin (Viti, or Fiji) |archiv-bot=2023-11-20 07:34:56 InternetArchiveBot }}". ''Journal of the Polynesian Society'', Vol. 1, No. 3, pp. 143–146. 1892</ref> Харин Британийн аялагч Жеймс Күүкийн тайлбарласнаар уугуул иргэд нь "Вити Левү" буюу "Аугаа Вити" гэж оршин суугаа газраа нэрлэдэг байсан гэжээ. <ref>{{cite web |url=http://www.fiji.gov.fj/ |title=Fiji Today, 2005–2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201208130939/http://www.fiji.gov.fj/ |archivedate=2020-12-08 |df= |access-date=2017-07-23 |url-status=dead }}. ''{{cite web |url=http://www.fiji.gov.fj/uploads/FijiToday2005-06.pdf |title=Fiji Today, 2005–2006 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070403140105/http://www.fiji.gov.fj/uploads/FijiToday2005-06.pdf |archivedate=3 April 2007 |df= }} '': "Europeans in Fiji".</ref> === {{FIN}} === Хуучин Норс хэлээр "Финчүүдийн өлгий нутаг" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүссэн байна. <ref name="Names&Histories"/> Манай эриний анхдугаар зууны үеэс эртний Грекийн судар бичгүүдэд "Фенни", "Финной", хоёрдугаар зуун буюу Птоломейн үед "Фани" гэх зэргээр тэмдэглэж иржээ. Фин гэдэг нь Прото Герман хэлний "финне" буюу "хэсүүлч", "анчид" гэх үгнээс үүссэн гэдэгт олонх судлаачид нэгддэг. :'''''Суоми''''' Финландчууд эх хэлээрээ улс орноо ингэж бичдэг. Фин хэлний "Суомаа" буюу "баянбүрд" гэх үгнээс тус улсын нэр үүсчээ. <ref name="Names&Histories"/> === {{FRA}} === Эртний Франк хэлээр "Франкуудын эх орон" гэх үгнээс тус улсын нэр үүссэн байна. Франк гэдэг нь Прото-Герман хэлээр "франкон" буюу "жад" гэсэн үг юм. Үүнээс гадна Эртний Герман хэлний "Франкиш" буюу "эрх чөлөөт" гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэх хувилбар байдаг. <ref name="Names&Histories"/> ==Х== === {{HON}} === Хондурас гэх нэрийг нэрт аялагч Кристофер Колумб өгсөн гэдэг. Энэ нь Испани хэлээр "далайн гүн ёроол" гэсэн утгатай. Учир нь тус улсын хойд эрэгт маш гүн далай бий. === {{HRV}} === Улсын нэрний талаар тогтсон ойлголт байхгүй. Гэхдээ Дундад зууны латин хэлний "Круаити" буюу "ус нэрэгчид" гэх үгнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий. Збигнев Голаб гэх Хорват эрдэмтний тайлбараар бол "Хровати" буюу "жадны үзүүр бүтээгчид", "храват" буюу "уулчид" гэх үгнээс үүссэн гэжээ. === {{CHN}} === Эртний Санскрит хэлний "хина", Дундад зууны Перс хэлний "хини" гэх үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. <ref name="AmHerChin">''The American Heritage Dictionary of the English Language''. "[http://dictionary.reference.com/browse/China?qsrc=2888 China]". Houghton-Mifflin (Boston), 2000.</ref> "Хина" гэдэг нь тусгайлсан утгагүй "Чин" болон "Жин" гүрнийг өөрсдийнхөө хэлээр нэрлэсэн гэж эрдэмтэд үздэг. ::'''''Жүнггүо''''' Олонд хамгийн өргөн тархсан энэ нэр нь "Дундад улс" гэсэн утгатай. ==Ч== === {{TCD}} === Тус улсын баруунөмнөд хэсэгт орших Чад нуурын нэрнээс Чад улсын нэр үүсчээ. Канури омгийнхний хэлээр Чад гэдэг нь "нуур" гэсэн үг юм байна. === {{CHL}} === Тус улсын нутаг дэвсгэрт 1553 онд хөл тавьсан Испанийн экспедицийн ахлагч Диего де Альмагро "Халуун ногоо хэрэглэдэг хүмүүс" гэж тэмдэглэснээс энэ нэр үүсчээ. Испани хэлний "Чили" гэх үг тус улсын нэр болсон байна. <ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Chile |title=Online Etymology Dictionary |publisher=Etymonline.com |date= |accessdate=19 September 2011}}</ref> Түүнчлэн Инкачуудын домогт хаан Тилигийн нэрнээс үүссэн байх гэсэн таамаг бий.<ref>{{cite web|url=http://www.chile.com/tpl/articulo/detalle/ver.tpl?cod_articulo=7225 |title=Chile.com.La Incógnita Sobre el Origen de la Palabra Chile |publisher=Chile.com |date=15 June 2000 |accessdate=17 December 2009 |language=es |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090415204553/http://www.chile.com/tpl/articulo/detalle/ver.tpl?cod_articulo=7225 |archivedate=15 April 2009 |df=dmy }}</ref><ref>{{cite web|author=Encyclopædia Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/459648/Picunche |title=Picunche (people) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |date= |accessdate=17 December 2009}}</ref> Олонд төдийлөн түгээгүй ч Күечуа омгийн "чири" буюу "алт" <ref name="1911britannica">"CHILE." Encyclopædia Britannica. 11th ed. 1911. ("derived, it is said, from the Quichua chiri, cold, or tchili, snow")</ref>, Аймара омгийн "тчили" буюу "газрын төгсөгл", "цас" <ref name="1911britannica"/><ref>{{cite encyclopedia |url=http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html |title=Chile (república) |encyclopedia=Enciclopedia Microsoft Encarta Online |year=2005 |accessdate=26 February 2005 |quote=The region was then known to its native population as Tchili, a Native American word meaning "snow." |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080510215421/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html |archivedate=10 May 2008 |df=dmy }} 31 October 2009.</ref>, Мапүче омгийн "чийли-чийли" буюу "шар далавчит хар шувуу" гэх утгатай гэсэн тайлбарууд байдаг. <ref name="hudson"/><ref>{{cite book |first=Miguel |last=de Olivares y González SJ |contribution=Historia de la Compañía de Jesús en Chile |url= |title=Colección de historiadores de Chile y documentos relativos a la historia nacional |year=1864 |origyear=1736 |editor=Imprenta del Ferrocarril |location=Santiago |volume=4 |number= |pages= |accessdate=14 October 2010|language=es}}</ref> === {{CZE}} === 1993 онд дэгдсэн ягаан хувьсгалын дараа энэ нэрийг сонгосон байна. "Чета" буюу "цэргийн нэг хороо" гэсэн утгатай гэсэн тайлбар байдаг. <ref>Online Etymology Dictionary. "[http://dictionary.reference.com/browse/czech Czech]". Retrieved 11 February 2011.</ref> ==Ш== === {{SWE}} === Хуучин Норс хэлний "свипиод" буюу "айлын ганц хүүхэд" гэсэн үгнээс гаралтай гэсэн тайлбар өнөө цагт тархжээ. Түүнчлэн "Эх орны иргэн" гэх утгатай гэж Германы эрдэмтэд тайлбарласан байдаг. ::'''Свериге''' Шведчүүд эх хэлээрээ улс орноо ийн нэрлэдэг. "Шведийн хаант нутаг" гэсэн утгатай Швед үг юм. === {{CHE}} === Алеманик үндэстний хамгийн их тархсан, мөн уг үндэстнийг байгуулсан гэгдэх Швицо хааны нэрнээс тус улсын нэр үүсэн бий болжээ. Анхлан МЭ 972 онд "Швиц" гэсэн нэрээр түүх шастирт тэмдэглэгдсэн байдаг. ::'''Хелветиа''' Олонд танигдсан домгийн нэр. Энэ нь Латин хэлээр Сельтик үндэстнүүдийг нэрлэдэг үг юм. === {{NZL}} === Голланд хэлний "Нова Зийландиа" буюу "Шинэ тэнгисийн нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсэн бий болжээ. Алдарт аялагч Жеймс Күүк тус нутагт анхлан хөл тавьмагцаа ангилаар ийн тэмдэглэсэн нь Голланд хэлэнд түгэж, улмаар газрын зурагт ийнхүү тэмдэглэх болсон байна. === {{LKA}} === Санскрит хэлний "Шри" буюу "ариун", "Ланка" буюу "арал" гэсэн үгнээс бүтсэн "Ариун Арал" гэх утгатай нэр юм. Домогт Равана хааны хаант улсын гол төв нь Шри Ланк байсан гэж үздэг. ==Э== === {{GNQ}} === Экваторын бүслүүрийг дайран оршдог улс учир ийнхүү экваторын гэсэн үгийг өмнөө авчээ. Харин "Гвиней" гэдэг нь Бербер хэлний "гинавен", "агинау", "агинаоу" буюу "түлэгдсэн", "хар арьстан" гэх үгнээс үүсэн бий болжээ.<ref name="Bovi">Bovill, Edward Wm. ''The Golden Trade of the Moors: West African Kingdoms in the Fourteenth Century''. Weiner (Princeton), 1995.</ref> === {{ECU}} === Испанийн эзлэн түрэмгийлэгчид Күйто хотноо колоничлолын захиргаа барих гэж байсан тэр цаг үед захиргааны барилга экваторын бүслүүрээс ердөө 40 км-ийн зайтай байсан тул ийнхүү нэрлэх болжээ. Экваторын бүслүүрийг Испаниар "Экуадор" гэж нэрлэдэг байсантай холбоотой. === {{SLV}} === Испани хэлний "Сальвадор" буюу "Авран нигүүлсэгч" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүссэн байна. 1525 оны 4-р сарын 1-ний өдөр тус улсыг нээсэн Гонзало де Альварадо энэ нутагт хөл тавиад "Ертөнцийн эзэн Исүс христийн өлгий нутаг л ийм байдаг байх" гэж өдрийн тэмдэглэлдээ бичсэн байжээ. {{es icon}}</ref><ref>San Salvador. [http://www.sansalvador.gob.sv Official website]. ''{{Webarchiv|url=http://www.sansalvador.gob.sv/?p=17 |wayback=20170704045822 |text=Historia oficial de la ciudad de San Salvador |archiv-bot=2023-11-29 13:57:21 InternetArchiveBot }}''. {{es icon}}</ref> === {{IND}} === Хуучин Перс хэлний "Хинду" үндэстнүүд гэсэн үгнээс тус улсын нэр үүссэн гэх тайлбар байдаг бол Латин хэлний "Индус голынхон" гэсэн утгатай гэж үзэх эрдэмтэд ч байдаг. Гэвч "Индус" гэж нэрлээд байгаа голыг энэтхэгээр "Синду" гэж нэрлэдэг юм. ::'''''Бхарат''''' Энэтхэгчүүд эх хэлээрээ өөрсдийгөө ийнхүү нэрлэдэг. Эртний энэтхэгийн домогт хоёр хааны нэг болох Бхаратагын нэрээр ийнхүү өөрсдийгөө нэрлэх болсон байна. === {{ERI}} === Эртний Грек хэлний "Эритра Талассиа" буюу "Улаан тэнгис" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэр үүсчээ. 1890 онд Италичууд тус улсыг эзлэн захирах болж Грек үгийг Итали хэл рүү хөрвүүлэн "Эритрум" гэх болсоноор орчин үеийн "Эритри" гэх нэршил бий болсон байна. === {{EST}} === Латин хэлний "Аестигийн газар нутаг" гэсэн үгнээс одоогийн нэршил нь үүссэн гэх тайлбар бий. Аести гэдэг нь хуучин Литвын харьяанд байсан ханлигуудын нэгдэл хаант улсын нэр юм. Гэвч Прото-Герман хэлний "аустам, Прото-Индо-Европ хэлний "аус" буюу "зүүн", "өрнө" гэсэн үгнээс үүссэн гэх тайлбар ч байдаг. === {{ETH}} === Латин хэлний "Аетопиа" буюу "Харуудын өлгий нутаг" гэх утгатай үгнээс тус улсын одоогийн нэршил бий болжээ. Мөн Грек хэлэнд "Алтиопс" буюу "Түлэгдсэн нүүртнүүдийн нутаг" гэх утгаас ч үүссэн байж болох талтай. Этиопчууд өөрсдөө Библид дурдагддаг Куш гэгээтний хүү "Итиоппс"-ын нэрнээс улсын нэр үүссэн гэж тайлбаралдаг байна.<ref name="Names&Histories"/> ==Я== === {{JPN}} === Шанхай хятад хэлний "Жеппун" буюу "Наран мандах нутаг" гэсэн үгнээс тус улсын одоогийн нэршил үүсчээ. Анх алдарт аялагч Марко Поло яг энэ утгаар нь олон улсад таниулж байсан юм. ::'''''Нихон / Ниппон''''' Сино-Япон хэлний "Онёоми" гэх утгатай үгтэй бичлэгийн хувьд ижилхэн бичигддэг. Энэ нь "ажиллах", "хийх" гэсэн утгыг агуулдаг ажээ. === {{JAM}} === Тайно/Аравак хэлний "Замайка", "Хамайка" буюу "Ус болон моддын нутаг" гэх үгнээс нэршил нь үүссэн байна. Зарим эрдэмтэд "Рашаан булагын эх орон" ч гэж тайлбарлах нь бий. == Мөн үзэх == {{Commonscat|Country names in non-Latin scripts|Улс орнуудын нэрийн утга учир}} * [[Дэлхийн улс орны нэрс]] ==Эшлэл== <references /> [[Ангилал:Хороним|!Улсууд]] [[Ангилал:Улсуудын жагсаалт|нэрийн утга учир]] sbmehsl4vg16ogr2lbqnozt1kvqv17j 0 66842 820926 551407 2025-06-06T15:23:59Z 2405:5700:301:FB43:18B0:88A5:BBD3:2B4F 820926 wikitext text/x-wiki '''Энхтөрийн Мөнхбаатар''' нь [[Говьсүмбэр аймаг|Говьсүмбэр]] аймгийн [[Сүмбэр сум (Говьсүмбэр)|Сүмбэр]] сумын харьяат, [[Үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн аймгийн хурц, бадрангуй арслан цолтой бөх. == Амжилт == === Улсын наадмын дэвжээнд === === Аймгийн наадмын дэвжээнд === {| class="wikitable" !Он !Амжилт !Бөхийн тоо |- !2017 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд аймгийн харцага П.Даваадоржоор найм даван түрүүлж "Аймгийн арслан" цол хүртсэн. !256 |- !2018 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд зургаа давж шөвгөрөн чимэг нэмсэн. !256 |} {{DEFAULTSORT:Мөнхбаатар, Энхтөрийн}} [[Ангилал:Аймгийн арслан]] m0vdsdxe8s2acotokskzuzysd1c5lo2 820927 820926 2025-06-06T15:33:13Z 2405:5700:301:FB43:18B0:88A5:BBD3:2B4F /* Аймгийн наадмын дэвжээнд */ 820927 wikitext text/x-wiki '''Энхтөрийн Мөнхбаатар''' нь [[Говьсүмбэр аймаг|Говьсүмбэр]] аймгийн [[Сүмбэр сум (Говьсүмбэр)|Сүмбэр]] сумын харьяат, [[Үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн аймгийн хурц, бадрангуй арслан цолтой бөх. == Амжилт == === Улсын наадмын дэвжээнд === === Аймгийн наадмын дэвжээнд === {| class="wikitable" !Он !Амжилт !Бөхийн тоо |- !2017 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд аймгийн харцага П.Даваадоржоор найм даван түрүүлж "Аймгийн арслан" цол хүртсэн. !256 |- !2018 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд зургаа давж шөвгөрөн чимэг нэмсэн. !256 |- !2019 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд аймгийн заан Х.Баясгаланбаатараар найм даван түрүүлж “ Хурц “ чимэг нэмсэн. !256 |- !2025 |Бүх цэргийн баяр наадамд аймгийн арслан Ц.Төмөрцоожоор долоо, аймгийн арслан Э.Баасанжаваар найм даван түрүүлж “ Бадрангуй “ чимэг нэмсэн. !256 |} {{DEFAULTSORT:Мөнхбаатар, Энхтөрийн}} [[Ангилал:Аймгийн арслан]] 9h8al7ef1u52wx2jk2kchwx5u879965 820928 820927 2025-06-06T15:37:36Z 2405:5700:301:FB43:18B0:88A5:BBD3:2B4F /* Аймгийн наадмын дэвжээнд */ 820928 wikitext text/x-wiki '''Энхтөрийн Мөнхбаатар''' нь [[Говьсүмбэр аймаг|Говьсүмбэр]] аймгийн [[Сүмбэр сум (Говьсүмбэр)|Сүмбэр]] сумын харьяат, [[Үндэсний бөх]]<nowiki/>ийн аймгийн хурц, бадрангуй арслан цолтой бөх. == Амжилт == === Улсын наадмын дэвжээнд === === Аймгийн наадмын дэвжээнд === {| class="wikitable" !Он !Амжилт !Бөхийн тоо |- !2017 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд аймгийн харцага П.Даваадоржоор найм даван түрүүлж "Аймгийн арслан" цол хүртсэн. !256 |- !2018 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд зургаа давж шөвгөрөн чимэг нэмсэн. !256 |- !2019 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд аймгийн заан Х.Баясгаланбаатараар найм даван түрүүлж “Хурц“ чимэг нэмсэн. !256 |- !2021 |Говь-Сүмбэр аймгийн баяр наадамд тав даван шөвгөрөн “Өсөх“ чимэг нэмсэн. !256 |- !2025 |Бүх цэргийн баяр наадамд аймгийн арслан Ц.Төмөрцоожоор долоо, аймгийн арслан Э.Баасанжаваар найм даван түрүүлж “Бадрангуй“ чимэг нэмсэн. !256 |} {{DEFAULTSORT:Мөнхбаатар, Энхтөрийн}} [[Ангилал:Аймгийн арслан]] bft59bozcvfagjjesgibamr8nsfy5nf 0 80771 820921 672509 2025-06-06T13:47:11Z Enkhsaihan2005 64429 820921 wikitext text/x-wiki {{Short description|Эмират, Арабын Нэгдсэн Эмират улсын нэг хэсэг}} {{About|эмиратын|Хотын тухай|Дубай|Бусад хэрэглээг|Дубай (салаа утга)}} {{Инфобокс суурин | name = | official_name = Дубайн Эмират | native_name = {{lang|ar|دُبَيّ}} | other_name = AlʾImārat Dubay | settlement_type = [[Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын эмиратууд|Эмират]] | image_flag = Flag of Dubai.svg | image_shield = Coat of Arms of Dubai.png | image_map = Dubai in United Arab Emirates.svg | map_alt = | map_caption = | coordinates = {{coord|23.5|54.5|region:AE-AZ_type:adm1st|display=inline,title}} | subdivision_type = Улс | subdivision_name = {{flag|Арабын Нэгдсэн Эмират Улс}} | established_title1 = Тусгаар тогтнол | established_date1 = 12 сарын 2, 1971 | seat = [[Дубай]] | parts_type = Дэд хэсгүүд | parts = 9 дугаартай салбар буюу дүүрэг | government_type = [[Холбооны хаант улс|Холбооны]] доторх [[Исламын улс|лалын]] [[хэмжээгүй эрхт хаант засаг]]<ref>{{cite web|url=https://www.hziegler.com/articles/political-system-of-the-uae.html|title=The Political System of the UAE|access-date=2025-06-06|archive-date=2012-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20120712000531/https://www.hziegler.com/articles/political-system-of-the-uae.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2010/01/22/world/middleeast/22uae.html|title=Entrenched Monarchy Thwarts Aspirations for Modernity|date=2010-01-22|work=Нью-Йорк таймс|access-date=2025-06-06|archive-date=2019-04-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20190410193508/https://www.nytimes.com/2010/01/22/world/middleeast/22uae.html|url-status=live}}</ref> | leader_title = [[Дубайн удирдагч|Удирдагч]] | leader_name = [[Мохаммед ибн Рашид аль-Мактум]] | leader_title1 = [[Дубайн угсаа залгамжлагч хунтайж|Хунтайж]] | leader_name1 = [[Хамдан ибн Мохаммед аль-Мактум]] | area_magnitude = | area_total_km2 = 4114 | area_rank = 2-т<ref>[http://www.dubai.ae/en/AboutDubai/Pages/default.aspx About Dubai] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190712200950/http://www.dubai.ae/en/AboutDubai/Pages/default.aspx |date=2019-07-12 }} page of the Government of Dubai website (www.dubai.ae). Татаж авсан: 2019-07-12.</ref> | population_total = 3478300 | population_as_of = 2021 | population_rank = 1-т | population_demonym = Дубайчууд | population_density_km2 = 1,015 | area_sq_mi = <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | demographics_type2 = ДНБ | demographics2_footnotes = <ref name="TelluBase">{{cite web|url=https://tellusant.com/repo/tb/tellubase_factsheet_are.pdf|publisher=Tellusant|title=TelluBase—UAE Fact Sheet (Tellusant Public Service Series)|access-date = 2025-06-06}}</ref> | demographics2_title1 = Нийт | demographics2_info1 = $ 138.1 тэрбум (2023) | demographics2_title2 = Нэг хүнд ноогдох | demographics2_info2 = $ 44,600 (2023) | timezone = АНЭУ-ын стандарт цаг | blank_name_sec2 = Шашин | blank_info_sec2 = [[Ислам]] (АНЭУ-ын албан ёсны төрийн шашин) | utc_offset = +4 | utc_offset_DST = +4 | p1 = [[Бур Дубай]] | p2 = [[Дейра, Дубай|Дейра]] | p3 = [[Жумейра]] | p4 = [[Жебель-Али]] | p5 = [[Аль-Авир]] | p6 = [[Рас Аль-Хор]] | p7 = Мушраиф | p8 = Аль-Кудра | p9 = [[Хатта, Арабын Нэгдсэн Эмират Улс|Хатта]] | iso_code = AE-DU | flag_link = Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын далбаа#Ажман болон Дубай | flag_size = 120px }} '''Дубай''' ([[арабаар]] إمارة دبيّ - ''Эмаарэт Дубаийе'') — [[Арабын Нэгдсэн Эмират Улс|АНЭУ]]-ын [[Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын эмиратууд|эмират нутаг]]. ==Эшлэл== {{Reflist}} [[Ангилал:Дубай (эмират)| ]] [[Ангилал:Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын эмират]] 155zcgxdnkk5tdlvflm8u8dqbleyoh5 0 105908 820951 820886 2025-06-07T02:54:39Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 820951 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс суурин | name = Хайфа | native_name = {{Hlist | {{Lang|he|{{Script/Hebrew|חֵיפָה}} |rtl=yes}} | {{Lang|ar|{{lang|ar|حيفا}} |rtl=yes}} }} | settlement_type = [[Израилын хотын жагсаалт|Хот]] | image_skyline = Pic haifa.png | image_caption = '''Дээд зүүн талаас:''' [[Кармел уул|Кармел уулнаас]] харагдах шөнийн Хайфагийн үзэмж; [[Бахайн ертөнцийн төв ордон]]; [[Хайфагийн Их Сургууль|Хайфагийн Их Сургуулийн]] агаарын үзэмж; [[Ахмадия]] [[Махмуд сүм, Хайфа|Махмуд сүм]]; [[Кармелит]]; [[Израилын Үндэсний Шинжлэх ухаан, Технологи, Сансрын Музей|Үндэсний Шинжлэх ухаан, Технологи, Сансрын Музей]]; Кармел уулнаас харагдах өдрийн Хайфагийн үзэмж. | image_flag = Flag of Haifa.svg | image_blank_emblem = [[File:Haifa coa.svg|60px]] | blank_emblem_type = Сүлд | image_map = Printable_map_haifa_israel_g_view_level_12_eng_svg.svg | mapsize = 250px | map_caption = Хайфагийн газрын зураг | pushpin_map_alt= | pushpin_map = Израил умард хайфа | pushpin_mapsize= | pushpin_label_position= left | pushpin_map_caption = Хайфагийн байршил | coordinates = {{coord|32|49|09|N|34|59|57|E|region:IL|display=inline,title}} | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны нэрс|Улс]] | subdivision_name = {{flag|Израил}} | subdivision_type1 = | subdivision_name1 = | subdivision_type2 = [[Израилын тойргууд|Тойрог]] | subdivision_name2 = {{flag|Хайфа тойрог|name=Хайфа}} | established_title = Байгуулагдсан | established_date = МЭ 1-р зуун | leader_title = Хотын дарга | leader_name = [[Йона Яхав]] | total_type = Нийт | area_total_km2 = 63666 | population_footnotes = {{Israel populations|reference}} | population_total = {{Israel populations|Haifa}} | population_urban = 600,000 | population_metro = 1,050,000 | population_as_of = {{Israel populations|Year}} | population_density_km2= 4,500 | website = {{URL|http://www.haifa.muni.il/English/Pages/default.aspx|www.haifa.muni.il}} }} '''Хайфа''' ({{lang-he|חֵיפָה‎}}; [[Араб хэл|Араб]]: حَيْفَا) — [[Израил]]д [[Тел-Авив]], [[Иерусалим]] хотуудын дараа хэмжээгээрээ гуравт ордог, 285.3 мянган хүнтэй [[хот]].<ref name="CBS">{{cite web|url=http://www1.cbs.gov.il/hodaot2015n/yeshuvim2014.xls|publisher=[[Israel Central Bureau of Statistics]]|title=Localities in Israel – 2014|access-date=2 October 2015|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151003124527/http://www1.cbs.gov.il/hodaot2015n/yeshuvim2014.xls|archive-date=3 October 2015}}</ref><ref name="pop">{{cite web|url=http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About+Israel/Cities/Haifa+9.htm|title=Haifa|access-date=5 May 2007|publisher=[[Jewish Agency for Israel|Jewish Agency]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20070926234156/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About%2BIsrael/Cities/Haifa%2B9.htm|archive-date=26 September 2007|url-status=dead}}</ref> Хайфа тойргийн нийслэл, хойд зүгийн нийслэл, хамгийн том хот гэж тооцогддог. Хайфа [[Израил|Израил улсад]] нөлөөтэй аж үйлдвэр, тээвэр, соёлын төв гэж тооцогддог ба тус улсын далайн худалдааны том төвүүдийн нэг. Үүссэн цагаасаа хойш боомт хот байсан. 2000-аад онд ч гэсэн хотын бэлгэ тэмдэг нь Хайфагийн боомт байсаар байна. Энэ боомт нь Израил улсын томоохон худалдааны боомт юм. Кармел уулын энгэрт баригдсан уг суурин нь 3000 гаруй жилийн түүхтэй. Хамгийн анх баригдсан суурин нь МЭӨ 14-р зууны Тель Абу Хавам гэдэг нэртэй суурин юм.<ref name="Judaica">[[Encyclopaedia Judaica|Encyclopedia Judaica]], ''Haifa'', Keter Publishing, Jerusalem, 1972, vol. 7, pp. 1134–1139</ref> МЭ-ий 3-р зуунд Хайфаг будаг үйлдвэрлэлийн төв гэдэг байжээ. Мянган жилийн туршид Хайфаг кананчууд, еврейчүүд, финикчүүд, [[Перс үндэстэн|персүүд]], хасмонейчууд, [[Ромын эзэнт гүрэн|ромчууд]], [[Византын эзэнт гүрэн|византчууд]], [[арабчууд]], загалмайтнууд, [[Османы эзэнт гүрэн|османчууд]], [[Британийн эзэнт гүрэн|англичууд]] эзэлж, захирч байв. 1948 онд [[Израил|Израил улс]] байгуулагдсанаас хойш Хайфа хотын захиргаа хотыг удирдаж байна. Энд [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-ийн]] соёлын өв [[Бахайн ертөнцийн төв ордон]] байдаг.<ref name="UNESCO">{{cite web|url=https://whc.unesco.org/en/news/452|access-date=8 July 2008|date=8 July 2008|title=Three new sites inscribed on UNESCO's World Heritage List|author=UNESCO World Heritage Centre}}</ref> == Нэрний гарал үүсэл == Нэг таамаглалаар Хайфа хотын нэр нь [[Еврей хэл|еврей]] хэлний ‏חוף יפה‏‎ «''хоф яфе''» — «гоё эрэг» гэдэг үгээс үүссэн гэдэг.<ref>{{cite journal|last=Amit-Kokhavi|first=Hanah|title=Haifa—sea and mountain, Arab past and Jewish present, as reflected by four writers|journal=Israel Studies|volume=2|issue=3|year=2006|pages=142–167|doi=10.1353/is.2006.0025|s2cid=201768025}}</ref> == Түүх == === Османчуудын ноёрхол === [[1516 он|1516 онд]] [[Османы эзэнт гүрэн]] Палестиныг эзлэн авах үед Хайфад хүн амьдардаггүй байсан гэж үздэг. [[1596 он|1596 онд]] Хайфа [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] татварын бүртгэлд анх гарч ирэв. [[Ислам|Мусульман]] 32 өрх амьдардаг байсан бөгөөд [[улаан буудай]], [[арвай]], зуны ургац, чидун, [[ямаа]] зэрэг бүтээгдэхүүнээр татвар төлдөг байжээ. [[17-р зуун|17-р зуунд]] [[Европ]], Палестины хоорондох наймаа өргөжин тэлснээр Хайфа боомт хот болон хөгжин сэргэж, олон хөлөг онгоц [[Акко]] биш Хайфад ирэх болсон. [[1764 он|1764]]-[[1765 он|1765 онд]] 250 оршин суугчтай байв. [[1765 он|1765 онд]] Арабын Акко ба Галилийн захирагч Захир-аль-Умар хүн амаа зүүн зүгт 2.4 километрийн зайд бэхэлсэн шинэ газарт нүүлгэн шилжүүлжээ. Түүхч Моше Шароны хэлснээр шинэ Хайфаг Захир [[1769 он|1769 онд]] байгуулжээ.<ref>{{cite book|title=Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae: H-I|volume=5|url=https://books.google.com/books?id=X1uNAgAAQBAJ&pg=PA263|first=Moshe|last=Sharon|author-link=Moshe Sharon|year=2013|publisher=BRILL|isbn=9789004254817|page=262}}</ref> Энэхүү үйл явдал нь орчин үеийн Хайфагийн эхлэлийг тавьсан юм. [[1775 он|1775 онд]] аль-Умарыг нас барсны дараа энэ хоёр богино хугацааг эс тооцвол [[1918 он]] хүртэл [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] удирдлага дор байв. [[1799 он|1799 онд]] [[Наполеон I Бонапарт|Наполеон Бонапарт]] Палестин, Сирийг эзлэх үеэр Хайфаг эзэлсэн боловч удалгүй ухрахаас өөр аргагүй болов. [[1831 он|1831]]-[[1840 он|1840 оны]] хооронд Ибрахим Паша хяналтаа тогтоосны дараа Мухаммед Али Хайфаг захирч байв.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/37/c2|title=Haifa during the British Mandate Period|publisher=Tour-Haifa.co.il|access-date=15 February 2008|archive-date=15 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415121907/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/37/c2|url-status=dead}}</ref><ref name="modern">{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/38/c2|title=Modern Haifa|access-date=15 February 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=15 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415121913/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/38/c2|url-status=dead}}</ref> [[1858 он|1858 онд]] хотын хананы гадна уулын энгэрт анхны байшингуудыг барьж эхлэв. Баруун Палестины Британийн судалгаагаар Хайфагийн хүн амыг [[1859 он|1859 онд]] 3000 орчим гэж тооцжээ.<ref>Carmel, Alex: ''Ottoman Haifa: A History of Four Centuries under Turkish Rule'' (2010)</ref> Хайфад энэ хугацаанд хүн амын олонх нь [[Ислам|мусульман]] шашинтай хэвээр байсан боловч тэнд цөөн тооны [[еврей]] нийгэмлэг оршин тогтносоор байв. [[1839 он|1839 онд]] [[Еврей|еврейчүүдийн]] тоо 124 байв. Кармелит лам нарын нөлөө улам бүр нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан Хайфагийн [[Христ итгэл|христийн]] шашинтны тоо мөн өссөн. [[1840 он]] гэхэд оршин суугчдын 40 орчим хувь нь [[Христ итгэл|христийн шашинтай]] арабчууд байв. [[1868 он|1868 онд]] өнөөгийн Германы колони хэмээх газар суурьшсан Германы мессианчууд ирсэн нь Хайфагийн хөгжлийн эргэлтийн цэг болсон. Германчууд уурын цахилгаан станц барьж ашиглалтад оруулж, үйлдвэрүүд нээж, [[Акко]], [[Назарет]], [[Тибери]] руу тээвэрлэх үйлчилгээг нээж, хотыг шинэчлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.<ref>{{cite web|url=http://schumacher.haifa.ac.il/templers.htm|title=Templers|access-date=27 January 2008|publisher=University of Haifa|archive-url=https://web.archive.org/web/20070701120321/http://schumacher.haifa.ac.il/templers.htm|archive-date=1 July 2007}}</ref> [[Файл:Haifa_1975.jpg|thumb|[[1875 он|1875 оны]] Хайфа хотын газрын зураг]] [[Файл:Haifa_1942.jpg|right|thumb|[[1942 он|1942 оны]] Хайфа 1:20,000]] Хайфад [[Еврей|еврейчүүдийн]] цагаачлалын анхны томоохон давалгаа [[19-р зуун|19-р зууны]] дунд үед [[Марокко|Мароккогоос]] эхэлсэн бөгөөд хэдэн жилийн дараа [[Турк|Туркээс]] цагаачид олноор ирж суурьшиж байв. [[Еврей|Еврейчүүд]] Хайфа хотын хүн амын наймны нэгийг бүрдүүлдэг байсан бөгөөд ихэнх нь тус хотын зүүн хэсэгт байрлах еврей хороололд амьдардаг байсан. Ялангуяа [[Румын|Румынаас]] ирсэн [[еврей]] цагаачдын нэлээд хэсэг нь 1880-аад онд Хайфад суурьшжээ. [[Еврей|Еврейчүүдийн]] тоо [[1900 он|1900 онд]] 1500 байсан бол [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] өмнөхөн 3000 болж өсчээ. [[20-р зуун|20-р зууны]] эхэн үед Хайфагийн хүн ам өсөн нэмэгдэж, аж үйлдвэрийн боомт хот болон хөгжиж эхэлсэн. Жезрелийн хөндийн төмөр зам гэгддэг Хежазын төмөр замыг [[1903 он|1903]]-[[1905 он|1905 оны]] хооронд барьсан. Төмөр зам нь хотын худалдааны хэмжээг нэмэгдүүлж, ажилчид болон гадаадын худалдаачдыг татдаг байв. Хайфагийн [[Еврей|еврейчүүд]] олон тооны үйлдвэр, соёлын байгууллагуудыг байгуулсан. [[Файл:Haifa_from_hill_side_1898.jpg|thumb|Хайфа, [[1898 он]]]] === Британийн мандат === [[1918 он|1918 оны]] [[9 сарын 22|9 сарын 22-нд]] [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн эзэнт гүрний]] цэргүүд [[Назарет|Назарет руу]] явж байхад [[Турк үндэстэн|туркүүд]] Хайфаг орхиж байгаа тухай тагнуулын мэдээлэл иржээ. Британийн мандатын үед Хайфад томоохон бүтээн байгуулалтууд хийгдэв.<ref>{{cite book|author1=Michael Dumper|author2=Bruce E. Stanley|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA161|year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5|pages=161–}}</ref> [[Усан боомт|Боомт]] нь орлогын томоохон эх үүсвэр байв. [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн]] явуулсан 1922 оны тооллогоор Хайфад 9377 [[Ислам|мусульман]], 8863 [[Христ итгэл|христ]], 630 [[еврей]], бусад 164 хүн амьдарч байсан гэж тэмдэглэгджээ. Палестины 1931 оны тооллогын үеэр хүн ам нь 20,324 [[Ислам|мусульман]], 13,824 [[Христ итгэл|христ]], 15,923 [[еврей]] болж нэмэгджээ.<ref>Bosworth, C. Edmund: ''Historic Cities of the Islamic World''</ref><ref name="Census1922">Barron, 1923, p. [https://archive.org/stream/PalestineCensus1922/Palestine%20Census%20%281922%29#page/n8/mode/1up 10]</ref> [[1922 он|1922]], [[1931 он|1931 оны]] тооллогын хооронд [[Ислам|мусульман]], [[еврей]], [[Христ итгэл|христийн]] хүн амын тоо 217%, 256%, 156% тус тус өсчээ. [[1938 он|1938 онд]] Хайфад 52,000 [[еврей]], 51,000 [[Ислам|мусульман]], [[Христ итгэл|христийн]] шашинтан амьдарч байжээ.<ref>{{cite book|editor=J. B. Barron|title=Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922|publisher=Government of Palestine|year=1923|at=[https://archive.org/stream/PalestineCensus1922/Palestine%20Census%20%281922%29#page/n35/mode/1up Table XI ]}}; {{cite book|editor=E. Mills|title=Census of Palestine 1931. Population of Villages, Towns and Administrative Areas|publisher=Government of Palestine|location=Jerusalem|year=1932|page=91}}</ref> Хайфагийн бүтээн байгуулалт нь [[Их Британи|Их Британийг]] [[Ойрх Дорнод|Ойрх Дорнодын]] газрын тосны гол боомт, зангилаа болгох төлөвлөгөөтэй холбоотой байв. Британийн засгийн газар боомтыг хөгжүүлж, газрын тос боловсруулах үйлдвэрүүд барьж, ингэснээр тус хотыг хүнд үйлдвэрлэлийн төв болгон хурдацтай хөгжүүлэхэд дөхөм болжээ. Хайфа нь бүрэн цахилгаанжсан анхны хотуудын нэг байв. Палестины цахилгааны компани [[1925 он|1925 онд]] Хайфагийн цахилгаан станцын нээлтийг хийснээр аж үйлдвэржилтийн үүд хаалгыг нээсэн. Улсын харьяа Палестины төмөр зам мөн Хайфад үндсэн цехүүдээ барьсан.<ref>Shamir, Ronen (2013) ''Current Flow: The Electrification of Palestine''. Stanford: Stanford University Press</ref> [[1947 он|1947 онд]] 70,910 орчим [[арабчууд]] (41,000 [[Ислам|мусульманчууд]] ба 29,910 [[Христ итгэл|христүүд]]), 74,230 [[Еврей|еврейчүүд]] тэнд амьдарч байжээ.<ref>{{Cite book|url=http://www.palestineremembered.com/Acre/Maps/Story574.html|title=Supplement to a Survey of Palestine|access-date=11 April 2008|archive-date=14 Наймдугаар сар 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140814220537/http://www.palestineremembered.com/Acre/Maps/Story574.html|url-status=dead}}</ref> [[Файл:חיפה_-_מראה_חלקי-JNF013403.jpeg|thumb|Хайфа, [[1945 он]]]] === 1947–1948 оны Палестины иргэний дайн === [[1947 он|1947 оны]] 11-р сарын сүүлчээр НҮБ-ын Палестиныг хуваах төлөвлөгөөнд Хайфаг санал болгож буй Еврейчүүдийн улсын нэг хэсэг болгосон. Энэхүү шийдвэрийг эсэргүүцсэн [[Арабчууд|арабчуудын]] эсэргүүцэл нь [[Еврей|еврейчүүд]] болон [[Арабчууд|арабчуудын]] хоорондох тэмцэл болон хувирч, арванхоёрдугаар сард хэдэн арван хүн амь үрэгдэв. Хайфа хотын араб хорооллууд эмх замбараагүй байдалд байсан. Орон нутгийн Арабын үндэсний хороо нөхцөл байдлыг тогтворжуулахын тулд гарнизон зохион байгуулж, айдаст автсан оршин суугчдыг тайвшруулахыг оролдов. Хэчнээн их хүчин чармайлт гаргасан ч араб оршин суугчид еврей хорооллуудтай хил залгаа гудамжуудыг орхиж, 250 орчим араб гэр бүл Халиса хорооллыг орхисон.<ref>[[Yoav Gelber]], ''Independence Versus Nakba''; Kinneret–Zmora-Bitan–Dvir Publishing, 2004, {{ISBN|965-517-190-6}}, pp.136–137</ref> [[1947 он|1947 оны]] [[12 сарын 30|12 сарын 30-нд]] [[Иргун Цвай Леуми|Иргуний]] гишүүд Хайфа дахь Нэгдсэн боловсруулах үйлдвэрийн хаалганы гадна байсан [[арабчууд]] руу бөмбөг шидэж, зургаан хүн алагдаж, 42 хүн шархаджээ.<ref>{{Citation|title=The Israel/Palestine Question|author-link=Ilan Pappé|first=Ilan|last=Pappé|publisher=[[Routledge]]|year=1999|isbn=978-0-415-16947-9}}</ref> Үүний хариуд тус компанийн араб ажилчид 39 еврей ажилчныг хөнөөсөн юм. Еврей [[Хагана]] зэвсэгт бүлэглэл газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн олон араб ажиллагсдын амьдардаг арабын Балад аш-Шайх тосгонд дайралт хийв.<ref>Benny Morris, ''The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited'', p101.</ref> Хайфа дахь Британийн цэргийн хүчин [[1948 он|1948 оны]] [[4 сарын 21|4 сарын 21-нд]] хотын ихэнх нутгаас гарч, боомтын байгууламжуудыг хянасаар байв. Хотын дарга Шабтай Леви болон бусад еврей удирдагчид [[Арабчууд|арабчуудыг]] явахгүй байхыг уриалав.<ref>Morris, Benny (1987), ''The Birth of the Palestinian Refugee Problem, 1947–1949''. Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-33028-9}}. Page 315. Quoting CP v/4/102, Stockwell Report. He comments: "Nor is there any evidence that a "massacre" took place in the town."</ref> [[Файл:שנות_ה-_50-.jpg|thumb|[[1950 он|1950-иад оны]] Хайфа хот]] === Израил улс === [[1948 он|1948 оны]] [[5 сарын 14|5 сарын 14-ний]] өдөр [[Израил|Израил улс]] байгуулагдсаны дараа Хайфа нь [[Израил|Израилд]] [[Еврей|еврейчүүдийн]] цагаачлах гарц болсон. [[1948 он|1948 оны]] [[Араб-Израилын дайн|Араб-Израилын дайны]] үеэр Хайфагийн хорооллууд заримдаа зөрчилдөөнтэй байсан. Дайны дараа еврей цагаачид шинэ хорооллуудад суурьшиж эхэлсэн.<ref name="autogenerated4">{{cite web|title=History since Independence|access-date=9 April 2008|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/36/c2|publisher=Haifa Municipality|archive-date=12 Арван хоёрдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081212183755/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/36/c2|url-status=dead}}</ref> [[1953 он|1953 онд]] зам тээврийн мастер төлөвлөгөө болон ирээдүйн [[Архитектур|архитектурын]] төлөвлөгөөг гаргасан. [[Тел-Авив]] нь нийслэлийн статустай болсон бол Хайфа бүс нутгийн нийслэл болох үүргээ алдав. [[Ашдод|Ашдодод]] боомт нээгдсэн нь үүнийг улам даамжруулав. Израилын Аялал жуулчлалын яам Тиберийг аялал жуулчлалын төв болгон хөгжүүлэхэд анхаарч ажиллахад Хайфа хотын аялал жуулчлал буурчээ. Гэсэн хэдий ч Хайфагийн хүн ам 1970-аад оны эхээр 200,000-д хүрч, [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлт Холбоот Улсаас]] ирсэн олон тооны цагаачид хотын хүн амыг 35,000-аар нэмэгдүүлжээ. Израилын анхны өндөр технологийн парк 1970-аад онд Хайфад нээгдэв. [[Османы эзэнт гүрэн|Османы]] үеийн түүхэн олон барилга байгууламжийг нурааж, 1990-ээд онд Хуучин хотын томоохон хэсгийг нурааж, хотын захиргааны шинэ төв байгуулах ажлыг эхлүүлжээ.<ref name="Johal">{{cite web|title=Sifting Through the Ruins: Historic Wadi Salib Under Pressure.|first=Am|last=Johal|publisher=Media Monitors Network|date=18 August 2004|url=http://usa.mediamonitors.net/headlines/sifting_through_the_ruins_historic_wadi_salib_under_pressure|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070928015832/http://usa.mediamonitors.net/headlines/sifting_through_the_ruins_historic_wadi_salib_under_pressure|archive-date=28 September 2007}}</ref> [[1999 он|1999]]-[[2003 он|2003]] онуудад [[Палестин|Палестины]] хэд хэдэн террорист халдлага Хайфад болж, 68 энгийн иргэн амиа алджээ. [[2006 он|2006 онд]] Хайфа хотыг Ливаны 2-р дайны үеэр [[Хезболла|Хезболла бүлэглэлийн]] 93 пуужингаар цохиж,<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5318424.stm|title=In focus: Haifa|access-date=9 April 2008|work=BBC News|date=6 September 2006}}</ref> 11 иргэний аминд хүрсэн. Пуужин харвасан газруудын дотор галт тэрэгний буудал, газрын тос боловсруулах үйлдвэрийн цогцолбор байв.<ref>{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3276392,00.html|title=8 killed in rocket attack on Haifa – Israel News, Ynetnews|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=12 March 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/840990.html|title=Katyusha rocket hit Haifa oil refineries complex during Second Lebanon War|work=Haaretz|access-date=5 May 2009}}</ref> == Хүн ам == {{Хүн амын түүхэн тоо|1800|15=1972|footnote=|align=right|24=279600|23=2016|22=264407|21=2008|20=255914|19=1995|18=225775|17=1983|16=219559|14=183021|1000|13=1961|12=145140|11=1947|10=24600|9=1922|8=20000|7=1914|6=6000|5=1880|4=2000|1840|percentages=pagr}} Хайфа нь 103,000 өрх буюу 285,316 хүн амтай, [[Израил|Израилд]] хэмжээгээрээ гуравт ордог хот. Хуучин [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлт Холбоот Улсын]] цагаачид Хайфа хотын хүн амын 25% -ийг бүрдүүлдэг.<ref name="Stats2003">{{cite web|url=http://www.cbs.gov.il/statistical/arab_pop03e.pdf|title=The Arab Population of Israel 2003|access-date=3 January 2008|publisher=Israel Central Bureau of Statistics|archive-url=https://web.archive.org/web/20071201024709/http://www.cbs.gov.il/statistical/arab_pop03e.pdf|archive-date=1 December 2007|url-status=dead}}</ref> Израилын Статистикийн төв товчооны мэдээллээр [[арабчууд]] Хайфа хотын хүн амын 10% -ийг эзэлдэг бөгөөд ихэнх нь Вади Ниснас, Аббас, Халисса хороололд амьдардаг.<ref>Faier, Elizabeth (2005) ''Organizations, Gender, and the Culture of Palestinian Activism in Haifa, Israel: fieldwork and Palestinians in Israel New venues: nongovernmental organizations and social change Activism: support, conflict, and ideas Two tales of a city: history, space, and identity Honor, land, and protest ...'' Routledge, {{ISBN|0-415-94951-3}}</ref> 1994-2009 оны хооронд [[Тел-Авив]], [[Иерусалим|Иерусалимтай]] харьцуулахад тус хотод хүн амын тоо буурч, хөгшрөлт ихэсч байсан бөгөөд залуучууд боловсрол, ажлын байр хайхын тулд улсын төв рүү нүүсээр байгаа. Гэсэн хэдий ч шинэ төслүүд болон дэд бүтцийн шинэчлэлтийн үр дүнд хот хүн амынхаа бууралтыг зогсоож, шилжилт хөдөлгөөнийг бууруулж, хот руу чиглэсэн дотоод шилжих хөдөлгөөнийг татав. [[2009 он|2009 онд]] хотод сүүлийн 15 жилийн хугацаанд анх удаа хүн амын эерэг өсөлттэй гарчээ.<ref name="demo">{{cite web|url=http://urbaneconomics.blogspot.com/2006/12/is-haifa-aging.html|publisher=urbaneconomics.blogspot.com|title=Is Haifa Ageing?|access-date=10 February 2008|date=6 December 2006|work=Central Bureau of Statistics, Statistical Abstract of Israel, no. 56, 2005}}</ref> [[2016 он|2016 онд]] батлагдсан хөгжлийн төлөвлөгөөнд 2025 он гэхэд Хайфа хотын хүн амыг 330,000 оршин суугчидтай болгохоор зорьж байна.<ref name="globes">{{cite web|title=Haifa plans for 55,000 more residents by 2025|url=https://en.globes.co.il/en/article-new-haifa-outline-plan-55000-more-residents-by-2025-1001159957|website=Globes|language=en|date=11 August 2016}}</ref> == Газар зүй == Хайфа нь [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эрэг хавиар, [[Европ]], [[Африк]], [[Ази]] тивийг холбосон түүхэн хуурай гүүр, Кишон голын аманд байрладаг.<ref>{{cite web|url=http://www.timeanddate.com/worldclock/city.html?n=1504|title=Haifa, Israel|publisher=Timeanddate.com|access-date=20 March 2008}}</ref> [[Кармел уул|Кармел уулын]] хойд энгэр, Хайфа булангийн эргэн тойронд байрладаг тус хот гурван давхаргад хуваагддаг.<ref name="tiers">{{cite web|url=http://www.tourism.gov.il/Tourism_Euk/Destinations/Haifa/general+info.htm|title=Haifa – General info|access-date=20 March 2008|publisher=Israeli Ministry of Tourism}}</ref> Хамгийн нам давхарга нь Хайфа боомтыг оролцуулаад худалдаа, аж үйлдвэрийн төв юм. Дунд түвшин нь [[Кармел уул|Кармел уулын]] энгэрт байрладаг бөгөөд хуучин хорооллуудаас бүрддэг бол дээд түвшин нь орчин үеийн хорооллуудаас бүрддэг. Хайфа нь [[Тел-Авив|Тель-Авив]] хотоос хойд зүгт 90 км зайд байрладаг бөгөөд [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эргийн олон тооны наран шарлагын газруудтай.<ref>{{cite web|url=http://www.goisrael.com/NR/rdonlyres/FAEF9852-0C3C-43CD-B751-BE0C4A977000/5304/RoadDistanceChart1.pdf|title=Road Distances Chart|publisher=Israel Ministry of Tourism|access-date=20 March 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080409211830/http://www.goisrael.com/NR/rdonlyres/FAEF9852-0C3C-43CD-B751-BE0C4A977000/5304/RoadDistanceChart1.pdf|archive-date=9 April 2008}}</ref>{{wide image|Haifa BW 4.JPG|1000px|Кармел уулаас авсан Хайфа хотын дэлгэмэл зураг|align-cap=center}} == Уур амьсгал == Хайфа нь халуун хуурай зун, зөөлөн бороотой өвөлтэй [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] уур амьсгалтай.<ref>{{cite encyclopedia|url=http://encarta.msn.com/text_761575008___2/israel.html|title=Israel|access-date=20 March 2008|encyclopedia=Encarta|archive-url=https://web.archive.org/web/20091028171259/http://encarta.msn.com/text_761575008___2/Israel.html|archive-date=28 October 2009|url-status=dead}}</ref> Гурван сард хавар ирэхэд температур нэмэгдэж эхэлдэг. Зуны дундаж температур 26°[[Цельсийн градус|C]], өвлийн улиралд 12°[[Цельсийн градус|C]]. Хайфад цас ховор ордог боловч, зарим үед өглөө 3°[[Цельсийн градус|C]] байх үед цас орох тохиолдол байдаг. Агаарын чийгшил жилийн туршид их байдаг бөгөөд бороо ихэвчлэн 9-р сараас 5-р сарын хооронд ордог. Жилийн дундаж [[хур тунадас]] нь 629 мм.{{Уур амьсгалын хүснэгт|TABELLE=|rdaug=0|nbjun=0|nbjul=0|nbaug=0|nbsep=2|nbokt=36|nbnov=93|nbdez=161|rdjan=14|rdfeb=12|rdmär=9|rdapr=4|rdmai=1|rdjun=0|rdjul=0|rdsep=1|nbapr=21|rdokt=4|rdnov=8|rddez=12|lfjan=68|lffeb=67|lfmär=63|lfapr=61|lfmai=63|lfjun=74|lfjul=80|lfaug=82|lfsep=74|lfokt=67|lfnov=59|nbmai=5|nbmär=71|DIAGRAMM TEMPERATUR=rechts|hmokt=36.3|DIAGRAMM NIEDERSCHLAG=deaktiviert|DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE=200|QUELLE=|Überschrift=|Ort=Хайфа|hmjan=23.6|hmfeb=26.2|hmmär=32.9|hmapr=36.6|hmmai=39.0|hmjun=38.9|hmjul=36.6|hmaug=34.9|hmsep=38.9|hmnov=30.0|nbfeb=128|hmdez=28.3|lmjan=−0.3|lmfeb=1.3|lmmär=1.0|lmapr=4.2|lmmai=10.1|lmjun=11.5|lmjul=16.7|lmaug=18.1|lmsep=15.9|lmokt=8.8|lmnov=5.1|lmdez=2.5|nbjan=166|lfdez=65}} == Эдийн засаг == [[Файл:Haifa_Refinery_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Хайфагийн газрын тос боловсруулах үйлдвэр]] [[Файл:Matam_hi-tech_park_(Haifa).jpg|thumb|Шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн төв Матам]] Израилын "Хайфа ажилладаг, [[Иерусалим]] залбирдаг, [[Тел-Авив]] хөгжилддөг" гэсэн нийтлэг үг Хайфа нь ажилчид, аж үйлдвэржсэн хот гэдгээрээ нэр хүндтэй болохыг нотолж байна.<ref>{{Cite news|title=Tel Aviv: "Haifa works, Jerusalem prays, and Tel Aviv plays"|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/middleeast/israel/721623/Tel-Aviv-%22Haifa-works,-Jerusalem-prays,-and-Tel-Aviv-plays%22.html|access-date=23 March 2008|work=The Daily Telegraph|location=London|date=14 November 2000|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415113817/http://www.telegraph.co.uk/travel/middleeast/israel/721623/Tel-Aviv-%22Haifa-works%2C-Jerusalem-prays%2C-and-Tel-Aviv-plays%22.html|archive-date=15 April 2008|url-status=dead}}</ref> Хайфа хотын аж үйлдвэрийн бүс нь хотын зүүн хэсэгт, [[Кишон гол|Кишон голын]] эргэн тойронд байрладаг. Энд Израилын газрын тос боловсруулах хоёр үйлдвэрийн нэг болох Хайфа газрын тос боловсруулах үйлдвэр байрладаг (нөгөө үйлдвэр нь [[Ашдод|Ашдодод]] байрладаг). Хайфа газрын тос боловсруулах үйлдвэр жилд 9 сая тонн (66 сая [[баррель]]) түүхий нефть боловсруулдаг.<ref name="foundation">{{cite web|url=http://www.haifa-foundation.org/haifa_today.htm|title=Haifa Today|access-date=21 March 2008|publisher=Haifa Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20080415062842/http://www.haifa-foundation.org/haifa_today.htm|archive-date=15 April 2008|url-status=dead}}</ref> 1930-аад онд баригдсан өнөө үед ашиглагдаагүй, 80 метрийн өндөртэй хөргөгч цамхаг нь Британийн мандатын үед баригдсан хамгийн өндөр барилга байв.<ref>{{cite web|url=http://www.emporis.com/en/wm/bu/?id=haifaoilrefinerycoolingtowers-haifa-israel|title=Haifa Oil Refinery Cooling Towers|access-date=17 February 2008|publisher=Emporis.com}}</ref> Матам (Merkaz Ta'asiyot Mada - Scientific Industries Center гэсэн үг) нь [[Израил|Израилын]] хамгийн том, хамгийн эртний бизнес парк бөгөөд тус хотын өмнөд хэсэгт байрладаг бөгөөд Израил болон олон улсын өндөр технологийн компаниудын олон тооны үйлдвэр, судалгаа, шинжилгээний байгууламжийг байрлуулдаг: [[Apple]], [[Amazon.com|Amazon]], Abbot, Cadence, [[Intel]], IBM, Magic Leap, [[Microsoft]], Motorola, [[Google]], Yahoo!, Elbit, CSR, Philips, PwC, Amdocs гэх мэт.<ref>{{cite web|url=http://www.american.edu/carmel/ab5293a/Casestudy/Israel/israel.htm|title=Israel|publisher=American.edu|access-date=17 February 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.haifa.il.ibm.com|title=IBM Haifa Labs|access-date=27 January 2008|publisher=IBM Haifa Labs|archive-url=https://web.archive.org/web/20080308204625/http://www.haifa.il.ibm.com/|archive-date=8 March 2008|url-status=dead}}</ref> Хайфагийн худалдааны төвүүд нь Хуцот Хамифратц, Хорев Центр Молл, Панорама Центр, Кастра Центр, Колони Центр (Лев Ха-Мошава), Ханеви'им Тауэр Молл, Каньон Хайфа, Лев Хамифратц Молл, Гранд Каньон юм. [[2010 он|2010 онд]] Монокл сэтгүүл Хайфаг бизнесийн хамгийн ирээдүйтэй, дэлхийн хамгийн том хөрөнгө оруулалтын боломж бүхий хотоор тодруулсан. Хайфа хотын захиргаа зам, дэд бүтцэд 350 гаруй сая доллар зарцуулсан бөгөөд барилга барих зөвшөөрлийн тоо өмнөх хоёр жилд 83 хувиар өссөн байна.<ref name="Monocle">{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3988794,00.html|title=Haifa: Greatest business potential|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=24 March 2013}}</ref> [[2014 он|2014 онд]] Тел-Авивын Хөрөнгийн биржтэй өрсөлдөхүйц технологид суурилсан хөрөнгийн бирж байгуулна гэж зарласан.<ref>{{cite web|url=http://www.globes.co.il/en/article-haifa-plans-technology-stock-market-1000963887|title=Archived copy|access-date=2015-12-10|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151222081450/http://www.globes.co.il/en/article-haifa-plans-technology-stock-market-1000963887|archive-date=22 December 2015}}</ref> Хайфа хотын захиргаа хотыг Хойд Израилын аялал жуулчлалын төв болгохоор зорьж байгаа бөгөөд тэндээс аялагчид өдөржингөө [[Акко]], [[Назарет]], [[Тибери]], Галиль зэрэг газруудаар аялах боломжийг олгохоор зорьж байна.<ref name="hotels">{{cite web|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4319604,00.html|title=Dozens of hotels planned in Haifa|publisher=Ynetnews.com|date=20 June 1995|access-date=12 March 2013}}</ref> 7.75 акр талбай дээр 85,000 метр квадрат талбай бүхий таван барилгыг багтаасан шинэ амьдралын шинжлэх ухааны аж үйлдвэрийн паркийг Матам аж үйлдвэрийн парктай зэрэгцүүлэн барьж байна.<ref>{{cite web|url=http://www.globes.co.il/serveen/globes/docview.asp?did=1000756854&fid=1124|title=Building to begin on Haifa life sciences park|work=Globes|date=13 June 2012|access-date=24 March 2013}}</ref> === Аялал жуулчлал === [[2005 он|2005 онд]] Хайфа хотод нийт 1462 өрөө бүхий 13 зочид буудал байжээ.<ref name="tourism">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Tourism/Y2005/Download/Tourism2005.pdf|title=Hotels and Tourism|work=Haifa Statistical Yearbook|publisher=Haifa Municipality|access-date=14 February 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226230016/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Tourism/Y2005/Download/Tourism2005.pdf|archive-date=26 February 2008|url-status=dead}}</ref> Тус хот нь 17 километр эргийн шугамтай бөгөөд үүнээс 5 километр наран шарлагын газар юм.<ref name="leisure">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/LeisureActivity/Y2004/Download/LeisureActivityDL.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20070330013119/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/LeisureActivity/Y2004/Download/LeisureActivityDL.pdf|url-status=dead|archive-date=30 March 2007|title=Leisure Activity|work=Haifa Statistical Yearbook|publisher=Haifa Municipality|page=56|access-date=14 February 2008}}</ref> Хайфагийн аялал жуулчлалын гол үзмэр нь [[Бахайн ертөнцийн төв ордон|Бахайн ертөнцийн төв]] бөгөөд Бабын алтан бөмбөгөр сүм, хүрээлэн буй орчны цэцэрлэгүүд байдаг.<ref>{{cite web|url=http://terraces.bahai.org/terraces.en.html|title=Terraces of the Shrine of the Bab|access-date=11 April 2008|archive-date=23 Дөрөвдүгээр сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080423225420/http://terraces.bahai.org/terraces.en.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bahai.org/dir/bwc|title=Baha'i World Center|access-date=20 March 2008|publisher=[[Baháʼí International Community]]}}</ref> [[2005 он|2005]]-[[2006 он|2006 оны]] хооронд 86,037 хүн бурхан шүтлэгт зочилжээ. [[2008 он|2008 онд]] [[Бахайн ертөнцийн төв ордон|Бахайн цэцэрлэгүүдийг]] [[ЮНЕСКО|ЮНЕСКО-гийн]] дэлхийн өвд бүртгэжээ. Хайфа хотын захиргааны захиалгаар [[2007 он|2007 онд]] гаргасан тайланд илүү олон зочид буудал, Хайфа-[[Акко]]-Кесарийн хоорондох гаталга онгоцны шугам барих, боомтын баруун бэхэлгээг амралт, зугаа цэнгэлийн бүс болгон хөгжүүлэх, орон нутгийн нисэх онгоцны буудал, боомтыг өргөтгөх шаардлагатай байгааг дурджээ.<ref>{{cite web|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/864746.html|title=Making Haifa into an international tourist destination|date=30 May 2007|access-date=10 March 2008|work=Haaretz}}</ref> == Урлаг ба соёл == [[Файл:South_Dado_Beach_-_Hof_HaCarmel_-_Haifa_(1506044661).jpg|left|thumb|Дадо далайн эрэг дагуух зугаалгын газар]] [[Файл:Folk_dancing_in_Dado_Beach,_Haifa_2015.JPG|thumb|Ардын бүжиг]] Хайфа нь боомт, аж үйлдвэрийн хотын дүр төрхтэй хэдий ч хойд Израилын соёлын төв юм. 1950-иад оны үед хотын дарга [[Абба Хуши]] зохиолч, яруу найрагчдыг хот руу нүүхийг уриалахад онцгой хүчин чармайлт гаргаж, тус улсад байгуулагдсан анхны хотын театр болох Хайфа театрыг байгуулжээ.<ref name="culture">{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng//modules/article/view.category.php/19|title=Culture & Leisure|publisher=Tour-Haifa.co.il|access-date=18 February 2008|archive-date=11 Дөрөвдүгээр сар 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110411140703/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.category.php/19|url-status=dead}}</ref> Хотын бусад театруудад Кригерийн урлагийн төв, Раппапортын урлаг соёлын төв багтдаг. Конгрессийн төв нь үзэсгэлэн, концерт, тусгай арга хэмжээ зохион байгуулдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c19/148|title=The Congress Center|publisher=Haifa Municipality|access-date=2 April 2008|archive-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20101119054714/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c19/148|url-status=dead}}</ref> [[1975 он|1975 онд]] байгуулагдсан Хайфа кино театрт суккотын баярын өдрүүдэд жил бүр Хайфагийн олон улсын кино наадам болдог.<ref>{{cite web|url=http://www.haifasymphony.co.il/eabout.asp|title=Haifa Symphony|access-date=20 January 2008|publisher=Haifa Symphony|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217224625/http://www.haifasymphony.co.il/eabout.asp|archive-date=17 December 2007}}</ref> Хайфа нь 29 [[Кино театр|кино театртай]]. Тус хот орон нутгийн "Едиот Хайфа" сонинг эрхлэн гаргадаг бөгөөд өөрийн Хайфа радио станцтай. Израилын [[араб хэл]] дээр гардаг Аль-Иттихад, Аль-Мадина сонинууд мөн Хайфад байрладаг. 1990-ээд оны үед Хайфа хотод [[Боб Дилан]], Ник Кэйв, Блур, П.Ж.Харви нарын оролцсон Хайфа рок & блюз фестивалийг зохион байгуулж байжээ. === Музей === [[Файл:P1190557_-_בית_הטכניון_ההיסטורי_-_החצר.JPG|thumb|Үндэсний шинжлэх ухааны музей, Хайфа]] Хайфа нь арав гаруй музейтэй.<ref name="museums">{{cite web|url=http://www.get2israel.com/Destinations/haifa.aspx|title=Haifa Museums|publisher=Get2Israel.com|access-date=18 February 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080229091637/http://www.get2israel.com/Destinations/haifa.aspx|archive-date=29 February 2008}}</ref> Хамгийн алдартай музей бол Израилын Шинжлэх ухаан, технологи, сансар судлалын үндэсний музей бөгөөд [[2004 он|2004 онд]] бараг 150,000 хүн музейг зочилсон байна. Энэхүү музей нь Хадар хорооллын Технионы хуучин барилгад байрладаг. Японы уран зургийн Тикотины музей нь зөвхөн [[Японы урлагт]] зориулагдсан [[Ойрх Дорнод|Ойрх Дорнодын]] цорын ганц музей юм. Хайфад орших бусад музейд Эртний түүхийн музей, Үндэсний далайн музей ба Хайфа хотын музей, Хехтийн музей, Дагоны археологийн үр тариа боловсруулах музей, Төмөр замын музей, Нууц цагаачдын болон тэнгисийн цэргийн музей багтдаг. Зураач Херманн Струкийн хуучин гэр, студи нь одоо Херманн Струкийн музей болжээ.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c21/123|title=The Mane Katz Museum|access-date=25 January 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=13 Гуравдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080313222222/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c21/123|url-status=dead}}</ref> Ган Ха-Эм цэцэрлэгт хүрээлэн дэх Хайфагийн амьтны хүрээлэнд одоо [[Израил|Израил улсад]] устаж үгүй болсон Сирийн хүрэн баавгай бүхий жижиг амьтдын цуглуулга байдаг. == Засгийн газар == [[1940 он|1940 онд]] анхны еврей хотын даргаар Шабтай Леви сонгогдов. Левигийн хоёр орлогч нь [[Арабчууд|араб]] (нэг нь [[Ислам|мусульман]], нөгөө нь [[Христ итгэл|христийн]] шашинтай) байсан бөгөөд зөвлөлийн үлдсэн хэсэг нь дөрвөн [[еврей]], зургаан [[Арабчууд|арабаас]] бүрдсэн байв.<ref name="govt">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=kUOK3a6hAMsC&q=haifa+municipality&pg=PA129|title=Mixed Towns, Trapped Communities: Historical Narratives, Spatial Dynamics|last=Daniel Monterescu|first=Dan Rabinowitz|pages=113–132|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|access-date=26 July 2009|isbn=978-0-7546-4732-4|year=2007}}</ref> Өнөөдөр Хайфаг хотын дарга [[Эйнат Калиш-Ротем]] тэргүүтэй 12 дахь хотын зөвлөл удирдаж байна. Хотын сонгуулийн үр дүн нь Кнессетийн сонгуультай адил зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг шийддэг. Хотын зөвлөл нь хотод хууль тогтоох зөвлөл бөгөөд туслах хууль батлах бүрэн эрхтэй.<ref name="council">{{cite web|url=http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/|archive-url=https://web.archive.org/web/20080117042303/http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/|archive-date=17 January 2008|title=City Council Overview|language=he|publisher=Haifa Municipality}}</ref> [[2003 он|2003 онд]] сонгогдсон 12 дахь зөвлөл 31 гишүүнтэй бөгөөд либерал Шинуй-Ногоонууд хамгийн олон суудал авсан (6), [[Ликуд]] 5 суудалтай хоёрт орсон.<ref name="councillors">{{cite web|url=http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/members.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20080117045014/http://www.haifa.muni.il/Cultures/he-IL/Municipality/Management/CityCouncil/members.htm|archive-date=17 January 2008|title=Members of the 12th City Council|language=he|publisher=Haifa Municipality}}</ref> === Хотын дарга нар === [[Файл:PikiWiki_Israel_6692_haifa_city_hall.jpg|thumb|Хотын захиргаа]] {{Div col}} * [[Наджиб Эффенди аль-Ясин]] (1873–77) * [[Ахмад Эффенди Джалаби]] (1878–81) * [[Мустафа Бей аль-Салих]] (1881–84) * [[Мустафа Паша аль-Халил]] (1885–1903) * [[Джамиль Садик]] (1904–10) * [[Рифат аль-Салах]] (1910–11) * [[Ибрахим аль-Халил]] (1911–13) * [[Абд аль-Рахман аль-Хадж]] (1920–27) * [[Хасан Бей Шукри]] (1914–20, 1927–40) * [[Шабтай Леви]] (1940–51) * [[Абба Хуши]] (1951–1969) * [[Моше Флиманн]] (1969–1973) * [[Йосеф Альмоги]] (1974–1975) * [[Йерухам Цейсель]] (1975–1978) * [[Ари Гурель]] (1978–1993) * [[Амрам Мицна]] (1993–2003) * [[Гиора Фишер]] (түр хотын дарга, 2003) * [[Йона Яхав]] (2003–2018) * [[Эйнат Калиш-Ротем]] (2018-2024) * [[Йона Яхав]] (2024–одоо үе) {{Div col end}} == Эмнэлгийн байгууламж == [[Файл:Rambam_Health_Care_Campus_Main_Building.JPG|thumb|Рамбам эрүүл мэндийн төв]] [[Файл:Haifa_U_Rabin_Building.jpg|thumb|[[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургууль]], Рабин барилга]] Хайфа хотын эрүүл мэндийн байгууллагууд нийт 4000 эмнэлгийн ортой.<ref>{{cite web|url=http://www.rambam.org.il/Home+Page/Research/default.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20071108234444/http://www.rambam.org.il/Home+Page/Research/default.htm|url-status=dead|archive-date=8 November 2007|title=research at rambam|publisher=Rambam.org.il|access-date=5 May 2009}}</ref> Хамгийн том эмнэлэг бол 2004 онд 78000 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн 900 ортой, засгийн газрын мэдэлд байдаг Рамбам эмнэлэг юм.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5197326.stm|title=Haifa hospital in the firing line|first=Raffi|last=Berg|work=BBC News|date=20 July 2006|access-date=5 January 2010}}</ref> Бнай-Цион эрүүл мэндийн төв, Кармел эмнэлэг тус бүр 400 ортой. Хайфа нь 20 гэр бүлийн эрүүл мэндийн төвтэй. 2004 онд Хайфад байдаг эмнэлэгүүдэд нийт 177.478 хүн хэвтэн эмчлүүлсэн байна. Рамбам эрүүл мэндийн төв нь 2006 онд Ливаны хоёрдугаар дайны үеэр галын шууд шугаманд байсан тул өвчтөнүүдээ хамгаалахын тулд тусгай урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагатай болсон.<ref>{{Cite news|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3287614,00.html|title=Haifa hospital goes underground|work=Ynetnews|access-date=18 February 2008|date=7 August 2006|first=Ahiya|last=Raved}}</ref> == Боловсрол == Хайфад олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хоёр их сургууль, хэд хэдэн коллеж байрладаг. [[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургууль]] нь 1963 онд байгуулагдсан бөгөөд Кармел уулын оргилд байдаг. 30 давхар Эшкол цамхгийн дээд давхарт Израилын хойд хэсгийг дэлгэмэл байдлаар харуулдаг. Археологи, уран зургийн чухал цуглуулгатай Хехтийн музей нь [[Хайфагийн их сургууль|Хайфа их сургуулийн]] кампуст байрладаг. [[Технион - Израилын технологийн дээд сургууль]] нь 1912 онд байгуулагдсан. 18 факультет, 42 эрдэм шинжилгээний хүрээлэнтэй. Анхны байрлаж байсан барилгад одоо Хайфагийн шинжлэх ухааны музей байрладаг. Израилын анхны технологийн ахлах сургууль болох Босмат нь 1933 онд Хайфа хотод байгуулагдсан.<ref>{{Cite news|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/894017.html|title=The closing of a dream come true|access-date=25 January 2008|work=Haaretz}}</ref> 2006–2007 оны байдлаар Хайфа 70 бага сургууль, 23 дунд сургууль, 28 ахлах сургууль, 8 мэргэжлийн дунд сургуультай байв. Хайфа хотын цэцэрлэгт 5133, бага сургуульд 2081, дунд сургуульд 7911, ахлах сургуульд 8072, мэргэжлийн дунд сургуульд 2646, бүрэн дунд сургуулийн 2068 сурагч хичээллэж байв.<ref name="edu">{{cite web|url=http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Education/Y2007/Download/EducationDL.pdf|title=Education|access-date=14 February 2008|date=1 June 2007|publisher=Haifa Municipality|work=Haifa Statistical Yearbook 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080226230026/http://www1.haifa.muni.il/spru/doc/YB/Education/Y2007/Download/EducationDL.pdf|archive-date=26 February 2008|url-status=dead}}</ref> Оюутнуудын 86% нь [[Еврей хэл|еврей хэлээр]] ярьдаг, 14% нь [[Араб хэл|араб]] сургуулиудад сурч байсан. 2004 онд Хайфа хот нийт 367.323 ширхэг ном хадгалдаг 16 хотын номын сантай.<ref>{{cite web|last=Ratner|first=David|url=http://www.haaretz.com/print-edition/business/haifa-s-christian-schools-lead-the-league-1.123464|title=Haifa's Christian schools lead the league|work=Haaretz|date=25 May 2004|access-date=24 March 2013}}</ref> == Тээвэр == === Нийтийн тээвэр === [[Файл:Haifa_cable_car.jpg|thumb|Кармел уулаас Бат Галим руу бууж буй кабель машин]] Хайфад зургаан төмөр замын өртөө, Кармелит, одоогоор [[Израил|Израилын]] цорын ганц метроны систем үйлчилдэг. [[Израил|Израилын]] төмөр замын [[Нагария]]-[[Тел-Авив|Тел-Авивын]] эрэг орчмын төмөр замын гол шугам Хайфагийн булангийн эргээр дайран өнгөрдөг бөгөөд хотын дотор зургаан буудалтай. Баруун өмнөөс зүүн хойд чиглэлд эдгээр станцууд нь: Хайфа Хоф Ха-Кармел, Хайфа Бат-Галим, Хайфа Мерказ Ха-Шмона, Ха-Мифрац Централ, Хутзот Ха-Мифратц, Кирьят-Хайм. Хайфагаас [[Тел-Авив]], [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурион олон улсын нисэх онгоцны буудал]], [[Нагария]], [[Акко]], [[Кирьят-Моцкин]], [[Биньямина]], [[Лод]], [[Рамла]], [[Бейт Шемеш]], [[Иерусалим]] болон бусад байршил руу шууд галт тэрэг явдаг. Хайфагийн хот хоорондын автобусны холболтыг зөвхөн хоёр терминал ажиллуулдаг Egged автобус компани гүйцэтгэдэг: * Ха-Мифрац төв автобусны буудал, Ха-Мифрац төв төмөр замын буудлын хажууд * Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төмөр замын буудалтай залгаа Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны буудал Тус улсын хойд хэсэгт байрлах шугамууд Ха-Мифрац төв автобусны буудлыг ашигладаг бөгөөд тэдгээрийн хамрах хүрээ нь [[Израил|Израилын]] хойд хэсгийн ихэнх хотуудыг хамардаг. Өмнө зүг рүү чиглэсэн шугамууд Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны зогсоолыг ашигладаг. [[Файл:The_New_Carmelit_08-10-2018.jpg|left|thumb|Кармелит нь газар доорхи төмөр зам бөгөөд одоогоор Израилын цорын ганц метроны систем юм]] Хайфа Хоф Ха-Кармелийн төв автобусны буудлаас шууд хүрэх газрууд нь [[Тел-Авив]], [[Иерусалим]], [[Эйлат]], [[Раанана]], [[Нетания]], [[Хадера]], [[Зихрон-Яаков]], Атлит, [[Тират-Кармель]], [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурион олон улсын нисэх онгоцны буудал]] орно. Автобусны шугамууд бямба гарагийн өглөөнөөс хойш хот даяар хөнгөлөлттэй хуваарийн дагуу ажилладаг. 2008 оны зуны туршид эдгээр шугамууд долоо хоногт 7 шөнө ажилласан. Хайфа нь [[Израил|Израилын]] зуны цагт бямба гарагт далайн эрэг рүү автобусаар үйлчилдэг цорын ганц хот юм. [[Файл:Port_of_Haifa_2752-1.jpg|thumb|Хайфа хотын боомт]] Хайфагийн газар доорхи төмөр замын системийг Кармелит гэдэг. Энэ бол Парис талбайгаас Кармел уулын Ган Ха-Эм хүртэл явдаг төмөр зам дээрх газар доорхи фуникуляр юм.<ref>{{cite web|url=http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c10/159|title=The Carmelit|access-date=19 February 2008|publisher=Tour-Haifa.co.il|archive-date=4 Тавдугаар сар 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080504211823/http://www.tour-haifa.co.il/eng/modules/article/view.article.php/c10/159|url-status=dead}}</ref> Нэг зам, зургаан өртөө, хоёр галт тэргээр дэлхийн хамгийн богино метроны шугамаар Гиннесийн номонд бичигджээ. === Агаар болон далайн тээвэр === [[Хайфа нисэх онгоцны буудал]] нь [[Тел-Авив]], [[Эйлат]] руу нисэх дотоодын нислэгүүд болон [[Кипр]], [[Грек]], [[Йордан]] руу олон улсын нислэгийн нислэг үйлддэг. Хайфа хотоос нислэг үйлддэг онгоцууд нь Аркия, Исраир юм. Хөлөг онгоцнууд Хайфа боомтоос Зүүн Газар дундын тэнгис, Өмнөд Европ, Хар тэнгисийн чиглэлүүд хүртэл үйлчилдэг. === Зам === Хайфа ба тус улсын төв лүү аялахад далайн эргийн дагуух гол хурдны авто зам болох хурдны зам 2-оор дамжин өнгөрөх боломжтой. 4-р хурдны зам нь Хайфагийн хойд эрэг дагуу, мөн хурдны зам 2-оос урагш, дотогшоо урсдаг. Өмнө нь Хайфагийн хойд талын хурдны замын дагуух хөдөлгөөн хотын төв хэсгээр дайрч өнгөрөх ёстой байв. [[2010 он|2010 оны]] [[12 сарын 1|12-р сарын 1-ний]] өдөр нээгдсэн Кармелийн хонгилууд энэ хөдөлгөөнийг Кармел уулын доогуур чиглүүлж хотын төвийн түгжрэлийг бууруулж байна.<ref>{{cite web|url=http://ppp.mof.gov.il/Mof/PPP/MofPPPTopNavEnglish/MofPPPProjectsEnglish/PPPProjectsListEng/TashtiotTaburaEng/Carmeltunnels/|title=Carmel Tunnels|publisher=Israel MOF|access-date=22 February 2008|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120712130111/http://ppp.mof.gov.il/Mof/PPP/MofPPPTopNavEnglish/MofPPPProjectsEnglish/PPPProjectsListEng/TashtiotTaburaEng/Carmeltunnels/|archive-date=12 July 2012}}</ref> == Спорт == [[Файл:SammyOferSTD.jpg|thumb|Сами Офер цэнгэлдэх хүрээлэн]] Хайфагийн гол цэнгэлдэх хүрээлэнгүүд нь: [[УЕФА|УЕФА-гийн]] баталсан 30,780 хүний суудалтай Сами Офер цэнгэлдэх хүрээлэн, Томас Д'Александро цэнгэлдэх хүрээлэн, Неве Шаанань Атлетик цэнгэлдэх хүрээлэн. Тус хотын хөлбөмбөгийн хоёр гол клуб нь одоогоор [[Израилын Премьер Лиг|Израилын Премьер Лигт]] тоглож байгаа Маккаби Хайфа, Хапоэл Хайфа нар юм. Маккаби Израилд арван хоёр түрүүлсэн бол Хапоэл нэг түрүүлсэн. Тус хотод Израилын хөлбөмбөгийн Лигийн нэг хэсэг болох [[Йокнеам цэнгэлдэх хүрээлэн|Йокнеам цэнгэлдэх хүрээлэнд]] тоглодог Америкийн Хайфа Андердогс хэмээх хөлбөмбөгийн клуб байдаг. Лигийн анхны улирлын аварга шалгаруулах тэмцээнд баг нь хожигдсон боловч [[2005 он|2005 онд]] Израилын хөлбөмбөгийн лигтэй нэгдсэн Америкийн хөлбөмбөгийн Израилын бүрэлдэхүүнд багтаж нэг цол хүртсэн. Хайфа Хоукс бол Хайфа хотоос гаралтай [[Хоккей|хоккейн]] баг юм. [[1996 он|1996 онд]] тус хот салхин сэнтийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулсан. == Ах дүү хотууд == Одоогийн байдлаар:<ref>{{cite web|title=Secretary General / Foreign Relations|url=https://www.haifa.muni.il/English/MayorsOffice/Pages/CitySecretary-.aspx|website=haifa.muni.il|publisher=Haifa|access-date=2020-01-30}}</ref> * {{flagicon|Украин}} [[Украин|Украины]] [[Одесса]] — 1992 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Массачусеттс]], [[Бостон]] — 1999 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Калифорни]], [[Сан-Франциско]] — 1984 он * {{flagicon|Америкийн Нэгдсэн Улс}} [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]], [[Флорида]], [[Форт-Лодердейл]] — 2002 он * {{flagicon|Их Британи}} [[Их Британи]], [[Портсмут]] — 1962 он * {{flagicon|Их Британи}} [[Их Британи]], [[Ньюкасл апон Тайн|Ньюкасл]] — 1980 он * {{flagicon|Итали}} [[Итали]], [[Турин]] — 1997 он *{{flagicon|Дани}} [[Дани]], [[Ольборг]] — 1972 он * {{flagicon|Бельги}} [[Бельги]], [[Антверпен]] — 1986 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Бремен]] — 1978 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Дюссельдорф]] — 1988 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Майнц]] — 1987 он * {{flagicon|Герман}} [[Герман]], [[Эрфурт]] — 2000 оны * {{flagicon|Франц}} [[Франц]], [[Марсель]] — 1962 он * {{flagicon|Кипр}} [[Кипр]], [[Лимасол]] — 2000 он * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад]], [[Шанхай]] — 1994 он * {{flagicon|Филиппин}} [[Филиппин]], [[Манила]] — 1971 он * {{flagicon|Өмнөд Африк}} [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]], [[Кейптаун]] * {{flagicon|Аргентин}} [[Аргентин]], [[Росарио]] — 1988 он * {{flagicon|Орос}} [[Оросын Холбооны Улс|Орос]], [[Санкт-Петербург]] — 2008 он * {{flagicon|Хятад}} [[Хятад]], [[Чөндү|Чөнду]] — 2013 он == Зургийн цомог == <gallery widths="180" heights="180" perrow="6"> Файл:Haifa genel0301.jpg|Кармел уулын баруун энгэр ба худалдаа, ажил эрхлэлтийн бүс Матам, "Каньон Азриели Хайфа" худалдааны төв, Конгрессийн төв. Файл:Technion – Israel Institute of Technology19.jpg|Технионы кампус Файл:Eshkol tower haifa u.jpg|[[Хайфа их сургууль]], Эшкол цамхаг Файл:Matam hi-tech park (Haifa).jpg|Шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэлийн төв Матам Файл:Haifa Convention Center09 April2013.JPG|Хурлын төв Файл:Метронит..jpg|Метронит Файл:Lev Hamifratz-Citymall.JPG|Синемол худалдааны төв Файл:Haifa South Haifa Mall OIC.jpg|«Каньон Азриэли Хайфа» худалдааны төв Файл:Karmelit.jpg|Кармелит Файл:Carmel Tunnels, Check Post entrance 1.JPG|Кармелын хонгил Файл:Hof Hacarmel IMG 9919.JPG|Леонардо зочид буудал Файл:Port of Haifa 2752-1.jpg|Хайфагийн боомт Файл:Port of Haifa - aerial view.jpg|Хайфа булан Файл:Downterraces.jpg|Бахай цэцэрлэгээс харагдах үзэмж Файл:MerkazitHaMifrtaz b.jpg|[[Израил|Израилын]] хамгийн том тээврийн төв «Мерказит ха-Мифрац» </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Haifa|Хайфа}} {{Wikinews|Haifa|Хайфа}} {{Wikivoyage|Haifa|Хайфа}} == Эшлэл == <references responsive="" /> {{Израилын хот}} {{Хайфа тойрог}} [[Ангилал:Хайфа| ]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Хайфа тойргийн хот]] [[Ангилал:Хайфа тойрог]] [[Ангилал:Израилын хот]] pvplh149rs4lmlf8r052jn8bqrc3y9w 0 131141 820924 814945 2025-06-06T15:11:54Z 59.153.113.113 820924 wikitext text/x-wiki '''Хишгээгийн Нямбаатар''' (1978 онд [[Улаанбаатар]] хотод төрсөн) Монгол Улсын улс төрч. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд асан, Улаанбаатар хотын засаг дарга. == Намтар == Эцэг Хишгээ жолооч, эх нь нягтлан бодогч мэргэжилтэй. Нямбаатар 1996 онд Нийслэлийн 48 дугаар дунд сургууль төгссөн. 1996-2000 онд [[Орхон их сургууль]], эрх зүйч /Бакалавр/-ээр сурч төгссөн. 2002 онд Орхон их сургууль, Боловсрол судлалын магистр болсон. 2008 онд Цагдаагийн академи, /Хууль сахиулахын Их сургууль/ Хууль зүйн ухааны магистр цол хүртсэн. 2012 онд Удирдлагын Академи, Төрийн удирдлагын докторант. 2017 оноос Хууль сахиулахын Их сургууль, Хууль зүйн ухааны докторант. == Ажилласан байдал == 2000-2007 онд Орхон их сургуульд багш, 2005-2009 онд Монголын өмгөөлөгчдийн холбоонд өмгөөлөгч, 2009 онд Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүргийн хуулийн зөвлөх, 2009-2012 онд Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн Төрийн захиргаа, удирдлагын хэлтсийн дарга, 2012-2016 онд Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн тэргүүлэгчдийн хурлын дарга, 2016-2020 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, 2019-2020 онд Монгол Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга, 2020-2023 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн (УИХ-ын 76-р тойрог), 2020-2023 онд Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд. 2023 оны 10-р сарын 4-ний өдрийн Засгийн газрын өнөөдрийн хуралдаанаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс УИХ-ын гишүүн, ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатарыг Улаанбаатар хотын даргаар ажиллуулах санал дэвшүүлсэн байна. 2023 оны 10-р сарын 13-нд Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн албан тушаалд очсон. 2021 оны 9-р сарын 5-ны өдөр Монголын боксын холбооны бага хурал хуралдаж түүнийг Холбооны Ерөнхийлөгчөөр томилсон байна. == Гэр бүл == Эхнэр Ишбалдангийн Баярмаа, 3 хүүхэдтэй. {{DEFAULTSORT:Нямбаатар, Хишгээгийн}} [[Ангилал:Монголын улс төрч]] [[Ангилал:Монголын хууль зүй, дотоод хэргийн сайд]] [[Ангилал:Улаанбаатарын засаг дарга]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1978 онд төрсөн]] i17ymzp9vyl7sp6ipe6czgelaszfpx1 820940 820924 2025-06-07T01:36:58Z 200.24.154.85 820940 wikitext text/x-wiki '''Хишгээгийн Нямбаатар''' (1978 онд [[Улаанбаатар]] хотод төрсөн) Монгол Улсын улс төрийн зүтгэлтэн. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд асан, Улаанбаатар хотын засаг дарга. == Намтар == Эцэг Хишгээ жолооч, эх нь нягтлан бодогч мэргэжилтэй. Нямбаатар 1996 онд Нийслэлийн 48 дугаар дунд сургууль төгссөн. 1996-2000 онд [[Орхон их сургууль]], эрх зүйч /Бакалавр/-ээр сурч төгссөн. 2002 онд Орхон их сургууль, Боловсрол судлалын магистр болсон. 2008 онд Цагдаагийн академи, /Хууль сахиулахын Их сургууль/ Хууль зүйн ухааны магистр цол хүртсэн. 2012 онд Удирдлагын Академи, Төрийн удирдлагын докторант. 2017 оноос Хууль сахиулахын Их сургууль, Хууль зүйн ухааны докторант. == Ажилласан байдал == 2000-2007 онд Орхон их сургуульд багш, 2005-2009 онд Монголын өмгөөлөгчдийн холбоонд өмгөөлөгч, 2009 онд Улаанбаатар хотын Сонгинохайрхан дүүргийн хуулийн зөвлөх, 2009-2012 онд Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн Төрийн захиргаа, удирдлагын хэлтсийн дарга, 2012-2016 онд Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн тэргүүлэгчдийн хурлын дарга, 2016-2020 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн, 2019-2020 онд Монгол Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга, 2020-2023 онд Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн (УИХ-ын 76-р тойрог), 2020-2023 онд Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд. 2023 оны 10-р сарын 4-ний өдрийн Засгийн газрын өнөөдрийн хуралдаанаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс УИХ-ын гишүүн, ХЗДХ-ийн сайд Х.Нямбаатарыг Улаанбаатар хотын даргаар ажиллуулах санал дэвшүүлсэн байна. 2023 оны 10-р сарын 13-нд Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн албан тушаалд очсон. 2021 оны 9-р сарын 5-ны өдөр Монголын боксын холбооны бага хурал хуралдаж түүнийг Холбооны Ерөнхийлөгчөөр томилсон байна. == Гэр бүл == Эхнэр Ишбалдангийн Баярмаа, 3 хүүхэдтэй. {{DEFAULTSORT:Нямбаатар, Хишгээгийн}} [[Ангилал:Монголын улс төрч]] [[Ангилал:Монголын хууль зүй, дотоод хэргийн сайд]] [[Ангилал:Улаанбаатарын засаг дарга]] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Хурлын гишүүн]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1978 онд төрсөн]] ecd2l32c5fqqkkzbu8oh5vsxbobdn1u 0 134227 820954 790014 2025-06-07T03:35:40Z Avirmed Batsaikhan 53733 820954 wikitext text/x-wiki [[Файл:Larry Ellison on stage.jpg|thumb|299x299px|Ларри Эллисон]] '''Лоуренс Жозеф Эллисон''' ([[Англи хэл|англи]]. ''Lawrence Joseph Ellison'', ''Ларри Эллисон''; 1944 оны 8-р сарын 17-нд АНУ-ын [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк хотын]] Бронкс дүүрэгт төрсөн) — америкийн ажил хэрэгч хүн, [[Oracle]] компанийг үүсгэн байгуулагч, Захирлуудын зөвлөлийн дарга болон технологийн захирал. 1976-2014 онд [[Oracle]] компаний гүйцэтгэх захирал, NetSuite (Oracle компани 2016 онд $9,3 тэрбумаар худалдаж авсан) компаний хамгийн том хувьцаа эзэмшигч, Salesforce компаний анхны хөрөнгө оруулагч. == Бага нас == Тэрээр [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк хотод]] 19 настай ганц бие еврей эмэгтэй Флоренс Спеллманы ([[Англи хэл|англи]]. ''Florence Spellman'') хүү болж төрсөн. Түүний эцэг Итали гаралтай Америкийн агаарын хүчний нисгэгч байсан. Спеллман жирэмсэн болсныг мэдээгүй байхад нь түүний эцэг гадаадад шинэ газар руу шилжсэн байна. Есөн сартай Ларри уушгины хатгалгаагаар өвдөхөд эх нь хүүхдээ ганцаараа өсгөж харж чадахгүй гэдгээ ойлгоод [[Чикаго]] дахь нагац ах, нагац эгч хоёртоо үрчлүүлжээ. Лилиан Спеллман Эллисон ([[Англи хэл|англи]]. ''Lillian Spellman Ellison''), Льюис Эллисон ([[Англи хэл|англи]]. ''Louis Ellison'') нар Ларриг 9 сартай байхад нь өргөж авсан байна. Эллисон төрсөн эхийнхээ нэрийг мэддэггүй байсан бөгөөд 48 нас хүртлээ түүнтэй уулзаж байгаагүй байна. Эллисон [[Чикаго|Чикагод]] өсөж, тэнд сургуульд сурч, Урбана-Шампейн дахь [[Иллинойн Их сургууль|Иллинойн их сургуульд]] сурчээ. Өргөж авсан эх нь нас барсны улмаас тэрээр хоёр дахь жилдээ суралцаад шалгалт өгөөгүй орхисон байна. Умард [[Калифорни|Калифорнид]] найз Чак Вейссийн хамт зуныг өнгөрөөсний дараа тэрээр Чикаго руу буцаж ирээд [[Чикагогийн Их Сургууль|Чикагогийн Их Сургуульд]] нэг семестр суралцаж, компьютерийн шинжлэх ухаантай анх танилцжээ. 1964 онд 20 настайдаа Хойд Калифорни руу нүүжээ. Эллисонд Эдгар Коддын өгөгдөхүүний моделийн тухай анхны «A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks» нийтлэл их сэтгэгдэл төрүүлжээ. Тэрээр "Ampex"-т хамт ажиллаж байсан хоёр найзынхаа хамт 1977 онд "Software Development Laboratories" (SDL) компани үүсгэн байгуулжээ. 1979 онд SDL компанийхаа нэрийг "Relational Software Inc.," болгоод сүүлд 1982 онд "[[Oracle]]" гэж нэрлэсэн байна. 1980-аад онд Oracle компани Мэдээлийн сангийн удирдлагын системийн /МСУС/ шинэ хувилбаруудыг гаргаж байсан. 1986 онд Oracle-ийн хувьцаанууд хөрөнгийн бирж дээр гарч эхэлсэн бөгөөд гурван жилийн дотор компани борлуулалтаа 10 дахин нэмэгдүүлж, 584 сая долларт хүрсэн хэдий ч 1990 онд компани алдагдалд орж, олон зуун ажилчидаа цомхотгохоос өөр аргагүй болжээ. 2014 оны 9-р сард тэрээр 38 жил ажилласан Oracle Корпорацийн Гүйцэтгэх захирлын албан тушаалаасаа өгч ТУЗ-ийн даргаар ажиллаж, Технологийн Захирлын (CTO) албан тушаалыг авсан. Энэ албан тушаалд тэрээр Oracle-ийн программ хангамж, техник хангамжийн хөгжлийг удирдах үүрэгтэй байгаа юм. == Хөрөнгө == 1986 онд [[Forbes (сэтгүүл)|''Forbes'' сэтгүүлд]] түүний хөрөнгө 185 сая доллараар үнэлэгдэж байх үед Эллисоны нэр анх гарч ирж байсан бөгөөд 2000 онд дот-ком уналтанд орохоос өмнө түүний хөрөнгө 48 тэрбум доллараар үнэлэгдсэн байна. Түүний хөрөнгө 44 тэрбум доллараар үнэлэгдсэн нь АНУ-д гуравдугаарт ([[Билл Гэйтс]], [[Уоррен Баффет]] нарын араас) ордог. 2016 оны 2-р сарын байдлаар хөрөнгө нь 43.6 тэрбум доллараар үнэлэгдсэн; 2019 онд - 62.5 тэрбум доллар, энэ нь Forbes сэтгүүлээс гаргасан дэлхийн хамгийн баян хүмүүсийн жагсаалтын 7-р байрт байсан бол 2024 онд 5-р орж дээшилжээ. jhagczljk1lxae0mroids98kn1ufqcq 0 137843 820933 819243 2025-06-06T20:39:42Z Ooligan 85853 Better photo/ foto/ image 820933 wikitext text/x-wiki [[Файл:Friedrich Merz (2025) (cropped).jpg|thumb|Фридрих Мерц, 2024 он]] '''Фридрих Мерц,''' бүтэн нэр нь- '''Иоахим-Фридрих Мартин Иозеф Мерц''' ([[Герман хэл|герман.]] ''Friedrich Merz''; ''Joachim-Friedrich Martin Josef Merz,'' 1955 оны 11-р сарын 11-нд ХБНГУ-ын Брилон хотод төрсөн) —Германы улсын [[Консерватизм|консерватив]] үзэлтэй улс төрч, 2022 оны 1-р сарын 31-нээс [[Германы Христийн Ардчилсан Холбоо]] /ГХАХ/ намын удирдагч. 2025 оны 2-р сарын 23-ны парламентын сонгуульд ялалт байгуулж 4-р сарын 9-нд [[Германы Социал-демократ нам|ГСДН-тай]] эвслийн засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрсэн бөгөөд 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон. == Намтар == Фридрих Мерц 1975 онд ахлах сургуулиа төгссөн. 1972 онд Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын дэргэдэх Залуусын Холбоонд элссэн. 1976 он хүртэл өөрөө явагч артиллерийн ангид алба хаасан. 1976 онд Боннын их сургуульд хуулийн чиглэлээр суралцаж, 1982-1985 онд Саарбрюккен хотын шүүхэд дадлага хийгээд 1985-1986 онд тэндээ шүүгчээр ажилласан. 1986 онд тэрээр Бонн, Франкфурт дахь химийн компаниудад өмгөөлөгчөөр ажиллаж, 1990 онд [[Кёльн]] хотын Дээд бүсийн шүүхийн дэргэдэх Leinen & Derichs хуулийн фирмд ажилд орсон байна. == Улс төрийн замнал == Фридрих Мерц 1989-1994 онд - [[Европын парламент|Европын парламентын]] гишүүн. 1994 онд тэрээр Германы [[Бундестаг|Бундестагийн]] гишүүнээр сонгогдож, санхүү, эдийн засгийн салбарт хууль тогтоох санаачилгын ачаар хурдан хугацаанд нэр хүндтэй болсон. 1998 онд тэрээр Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын фракцийн дарга Вольфганг Шойбле ([[Герман хэл|герман.]] ''Wolfgang Schäuble) -''гийн орлогч болсон. Фридрих Мерц 2000 оны 2-р сарын 29-нд санхүүгийн дуулианы улмаас огцорсон В.Шойблегийн дараа санал хураалтаар бүлгийн даргаар сонгогдсон байна. 2002 оны 9-р сарын 22-нд түүний нам парламентын сонгуульд ялагдсаны дараа Ф.Мерц фракцын тэргүүнээсээ огцорчээ. Түүний оронд [[Ангела Меркель]] фракцийн дарга болсон. 2004 онд А.Меркель түүнийг фракцын дэд даргын албан тушаалаас огцруулахыг дэмжиж, дараа нь Мерцийн санал болгосон татварын шинэчлэлийг зогсоож байсан. Тэрээр хариуд нь Ангела Меркелийн санаачилсан эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг шүүмжилж, түүнийг үл харгалзан бүх Европын төсвийн бодлого, хөдөлмөрийн нийтлэг зах зээлийг дэмжив. Меркель, Мерц хоёрын хоорондох зөрчилдөөн нь үзэл суртлын шинж чанартай байсан - А.Меркель намаа улс төрийн хүрээний зүүн хэсэг рүү шилжүүлэхийг эрэлхийлж, Мерц өмнөх консерватив чиг баримжаагаа хадгалахыг хичээсэн юм. 2007 оны 2-р сард Ф.Мерц дараагийн парламентын сонгуульд нэр дэвшихгүй гэдгээ мэдэгдэж Улс төрөөс гарч олон том компаниудад хуулийн зөвлөхөөр ажилласан байна. 2018 оны 12-р сарын 7-нд Германы Христийн Ардчилсан холбооны намын даргын сонгуульд Ангела Меркель оролцохоос татгалзсаны дараа нэрээ дэвшүүл хоёр дахь тойрогт 48,2 % санал авч Аннегрет Крамп-Карренбауэрт ялхгдсан байна. 2021 оны 1-р сарын 16-нд Христийн Ардчилсан холбоо намын даргын сонгуульд оролцож эхний тойрогт хамгийн их санал авч ялсан боловч хоёр дахь тойрогт 426 санал авч (Армин Лашет — 521 санал авч ялсан) ялагдсан байна. 2021 оны 9-р сарын парламентын сонгуульд Христийн Ардчисан холбоо нам том ялагдал хүлээсэний үр дүнд намын даргын сонгууль 2021 оны 12-р сард болж Ф.Мерц намын гишүүдийн 62,1% саналаар намын даргаар эхний тойрогт шууд сонгогдсон байна. Фридрих Мерц 2024 оны 6-р сарын 25-нд "The ​​Times" болон "ZDF" сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа Украин дахь зэвсэгт мөргөлдөөнийг энхийн замаар шийдвэрлэх, гал зогсоох, Ерөнхийлөгч В.Путинтэй энхийн хэлэлцээг эхлүүлэх шаардлагатай байгаа талаар мэдэгдэл хийсэн. Гэвч өмнө нь тэрээр Украинд үзүүлэх цэргийн тусламжийг өргөжүүлэх, ялангуяа Канцлер [[Олаф Шолц|Олаф Шолцыг]] Германы "Таурас" алсын тусгалтай далавчит пуужингаар хангахаас татгалзсан гэж шүүмжилж байжээ. Тэрээр 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон байна. == Гэр бүл == Эхнэр Шарлот Мерц, тэд 3 хүүхэдтэй. iitc6aqnwd6n2ocbql71oyfridnko6b 820934 820933 2025-06-06T20:39:58Z Ooligan 85853 2025 820934 wikitext text/x-wiki [[Файл:Friedrich Merz (2025) (cropped).jpg|thumb|Фридрих Мерц, 2025 он]] '''Фридрих Мерц,''' бүтэн нэр нь- '''Иоахим-Фридрих Мартин Иозеф Мерц''' ([[Герман хэл|герман.]] ''Friedrich Merz''; ''Joachim-Friedrich Martin Josef Merz,'' 1955 оны 11-р сарын 11-нд ХБНГУ-ын Брилон хотод төрсөн) —Германы улсын [[Консерватизм|консерватив]] үзэлтэй улс төрч, 2022 оны 1-р сарын 31-нээс [[Германы Христийн Ардчилсан Холбоо]] /ГХАХ/ намын удирдагч. 2025 оны 2-р сарын 23-ны парламентын сонгуульд ялалт байгуулж 4-р сарын 9-нд [[Германы Социал-демократ нам|ГСДН-тай]] эвслийн засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрсэн бөгөөд 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон. == Намтар == Фридрих Мерц 1975 онд ахлах сургуулиа төгссөн. 1972 онд Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын дэргэдэх Залуусын Холбоонд элссэн. 1976 он хүртэл өөрөө явагч артиллерийн ангид алба хаасан. 1976 онд Боннын их сургуульд хуулийн чиглэлээр суралцаж, 1982-1985 онд Саарбрюккен хотын шүүхэд дадлага хийгээд 1985-1986 онд тэндээ шүүгчээр ажилласан. 1986 онд тэрээр Бонн, Франкфурт дахь химийн компаниудад өмгөөлөгчөөр ажиллаж, 1990 онд [[Кёльн]] хотын Дээд бүсийн шүүхийн дэргэдэх Leinen & Derichs хуулийн фирмд ажилд орсон байна. == Улс төрийн замнал == Фридрих Мерц 1989-1994 онд - [[Европын парламент|Европын парламентын]] гишүүн. 1994 онд тэрээр Германы [[Бундестаг|Бундестагийн]] гишүүнээр сонгогдож, санхүү, эдийн засгийн салбарт хууль тогтоох санаачилгын ачаар хурдан хугацаанд нэр хүндтэй болсон. 1998 онд тэрээр Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын фракцийн дарга Вольфганг Шойбле ([[Герман хэл|герман.]] ''Wolfgang Schäuble) -''гийн орлогч болсон. Фридрих Мерц 2000 оны 2-р сарын 29-нд санхүүгийн дуулианы улмаас огцорсон В.Шойблегийн дараа санал хураалтаар бүлгийн даргаар сонгогдсон байна. 2002 оны 9-р сарын 22-нд түүний нам парламентын сонгуульд ялагдсаны дараа Ф.Мерц фракцын тэргүүнээсээ огцорчээ. Түүний оронд [[Ангела Меркель]] фракцийн дарга болсон. 2004 онд А.Меркель түүнийг фракцын дэд даргын албан тушаалаас огцруулахыг дэмжиж, дараа нь Мерцийн санал болгосон татварын шинэчлэлийг зогсоож байсан. Тэрээр хариуд нь Ангела Меркелийн санаачилсан эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг шүүмжилж, түүнийг үл харгалзан бүх Европын төсвийн бодлого, хөдөлмөрийн нийтлэг зах зээлийг дэмжив. Меркель, Мерц хоёрын хоорондох зөрчилдөөн нь үзэл суртлын шинж чанартай байсан - А.Меркель намаа улс төрийн хүрээний зүүн хэсэг рүү шилжүүлэхийг эрэлхийлж, Мерц өмнөх консерватив чиг баримжаагаа хадгалахыг хичээсэн юм. 2007 оны 2-р сард Ф.Мерц дараагийн парламентын сонгуульд нэр дэвшихгүй гэдгээ мэдэгдэж Улс төрөөс гарч олон том компаниудад хуулийн зөвлөхөөр ажилласан байна. 2018 оны 12-р сарын 7-нд Германы Христийн Ардчилсан холбооны намын даргын сонгуульд Ангела Меркель оролцохоос татгалзсаны дараа нэрээ дэвшүүл хоёр дахь тойрогт 48,2 % санал авч Аннегрет Крамп-Карренбауэрт ялхгдсан байна. 2021 оны 1-р сарын 16-нд Христийн Ардчилсан холбоо намын даргын сонгуульд оролцож эхний тойрогт хамгийн их санал авч ялсан боловч хоёр дахь тойрогт 426 санал авч (Армин Лашет — 521 санал авч ялсан) ялагдсан байна. 2021 оны 9-р сарын парламентын сонгуульд Христийн Ардчисан холбоо нам том ялагдал хүлээсэний үр дүнд намын даргын сонгууль 2021 оны 12-р сард болж Ф.Мерц намын гишүүдийн 62,1% саналаар намын даргаар эхний тойрогт шууд сонгогдсон байна. Фридрих Мерц 2024 оны 6-р сарын 25-нд "The ​​Times" болон "ZDF" сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа Украин дахь зэвсэгт мөргөлдөөнийг энхийн замаар шийдвэрлэх, гал зогсоох, Ерөнхийлөгч В.Путинтэй энхийн хэлэлцээг эхлүүлэх шаардлагатай байгаа талаар мэдэгдэл хийсэн. Гэвч өмнө нь тэрээр Украинд үзүүлэх цэргийн тусламжийг өргөжүүлэх, ялангуяа Канцлер [[Олаф Шолц|Олаф Шолцыг]] Германы "Таурас" алсын тусгалтай далавчит пуужингаар хангахаас татгалзсан гэж шүүмжилж байжээ. Тэрээр 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон байна. == Гэр бүл == Эхнэр Шарлот Мерц, тэд 3 хүүхэдтэй. 3wxoprlgr1ik0frygc1w6ssnfu3s1ud 820935 820934 2025-06-06T23:50:08Z Avirmed Batsaikhan 53733 820935 wikitext text/x-wiki [[Файл:Friedrich Merz (2025) (cropped).jpg|thumb|Фридрих Мерц, 2025 он]] '''Фридрих Мерц,''' бүтэн нэр нь- '''Иоахим-Фридрих Мартин Иозеф Мерц''' ([[Герман хэл|герман.]] ''Friedrich Merz''; ''Joachim-Friedrich Martin Josef Merz,'' 1955 оны 11-р сарын 11-нд ХБНГУ-ын Брилон хотод төрсөн) —Германы улсын [[Консерватизм|консерватив]] үзэлтэй улс төрч, 2022 оны 1-р сарын 31-нээс [[Германы Христийн Ардчилсан Холбоо]] /ГХАХ/ намын удирдагч. 2025 оны 2-р сарын 23-ны парламентын сонгуульд ялалт байгуулж 4-р сарын 9-нд [[Германы Социал-демократ нам|Германы Социал-демократ намтай]] эвслийн засгийн газар байгуулах тохиролцоонд хүрээд 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон. == Намтар == Фридрих Мерц 1975 онд ахлах сургуулиа төгссөн. 1972 онд Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын дэргэдэх Залуусын Холбоонд элссэн. 1976 он хүртэл өөрөө явагч их бууны ангид алба хаасан. 1976 онд [[Боннын их сургууль|Боннын их сургуульд]] хуулийн чиглэлээр суралцаж, 1982-1985 онд Саарбрюккен хотын шүүхэд дадлага хийгээд 1985-1986 онд тэндээ шүүгчээр ажилласан. 1986 онд тэрээр [[Бонн]], [[Франкфурт]] хотуудын химийн компаниудад өмгөөлөгчөөр ажиллаж, 1990 онд [[Кёльн]] хотын Дээд бүсийн шүүхийн дэргэдэх Leinen & Derichs хуулийн фирмд ажилд орсон байна. == Улс төрийн замнал == Фридрих Мерц 1989-1994 онд - [[Европын парламент|Европын парламентын]] гишүүнээр сонгогдож байсан. 1994 онд тэрээр Германы [[Бундестаг|Бундестагийн]] гишүүнээр сонгогдож, санхүү, эдийн засгийн салбарт хууль тогтоох санаачилгын ачаар хурдан хугацаанд нэр хүндтэй болсон. 1998 онд тэрээр Германы Христийн Ардчилсан холбоо намын бүлгийн дарга Вольфганг Шойбле ([[Герман хэл|герман.]] ''Wolfgang Schäuble) -''гийн орлогч болсон байна. Фридрих Мерц 2000 оны 2-р сарын 29-нд санхүүгийн дуулианы улмаас огцорсон В.Шойблегийн дараа санал хураалтаар бүлгийн даргаар сонгогдсон байна. 2002 оны 9-р сарын 22-нд түүний нам парламентын сонгуульд ялагдсаны дараа Ф.Мерц бүлгийн тэргүүнээсээ огцорч оронд нь [[Ангела Меркель]] дарга болсон. 2004 онд А.Меркель түүнийг фракцын дэд даргын албан тушаалаас огцруулахыг дэмжиж, дараа нь Мерцийн санал болгосон татварын шинэчлэлийг зогсоосон юм. Тэрээр хариуд нь Ангела Меркелийн санаачилсан эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг шүүмжилж, түүнийг үл харгалзан бүх Европын төсвийн бодлого, хөдөлмөрийн нийтлэг зах зээлийг дэмжив. Меркель, Мерц хоёрын хоорондох зөрчилдөөн нь үзэл суртлын шинж чанартай байсан - А.Меркель намаа улс төрийн хүрээний зүүн хэсэг рүү шилжүүлэхийг эрэлхийлж, Мерц өмнөх консерватив чиг баримжаагаа хадгалахыг хичээсэн юм. 2007 оны 2-р сард Ф.Мерц дараагийн парламентын сонгуульд нэр дэвшихгүй гэдгээ мэдэгдэж Улс төрөөс гарч олон том компаниудад хуулийн зөвлөхөөр ажилласан байна. 2018 оны 12-р сарын 7-нд Германы Христийн Ардчилсан холбооны намын даргын сонгуульд Ангела Меркель оролцохоос татгалзсаны дараа нэрээ дэвшүүл хоёр дахь тойрогт 48,2 % санал авч Аннегрет Крамп-Карренбауэрт ялхгдсан байна. 2021 оны 1-р сарын 16-нд Христийн Ардчилсан холбоо намын даргын сонгуульд оролцож эхний тойрогт хамгийн их санал авч ялсан боловч хоёр дахь тойрогт 426 санал авч (Армин Лашет — 521 санал авч ялсан) ялагдсан байна. 2021 оны 9-р сарын парламентын сонгуульд Христийн Ардчисан холбоо нам том ялагдал хүлээсэний үр дүнд намын даргын сонгууль 2021 оны 12-р сард болж Ф.Мерц намын гишүүдийн 62,1% саналаар намын даргаар эхний тойрогт шууд сонгогдсон байна. Фридрих Мерц 2024 оны 6-р сарын 25-нд "The ​​Times" болон "ZDF" сэтгүүлд өгсөн ярилцлагадаа Украин дахь зэвсэгт мөргөлдөөнийг энхийн замаар шийдвэрлэх, гал зогсоох, Ерөнхийлөгч [[Владимир Путин|В.Путинтэй]] энхийн хэлэлцээг эхлүүлэх шаардлагатай байгаа талаар мэдэгдэл хийсэн. Гэвч өмнө нь тэрээр Украинд үзүүлэх цэргийн тусламжийг өргөжүүлэх, ялангуяа Канцлер [[Олаф Шолц|Олаф Шолцыг]] Германы "Таурас" алсын тусгалтай далавчит пуужингаар хангахаас татгалзсан гэж шүүмжилж байжээ. Тэрээр 2025 оны 5-р сарын 6-нд [[Герман|Германы]] Канцлераар сонгогдсон байна. == Гэр бүл == Эхнэр Шарлот Мерц, тэд 3 хүүхэдтэй. hxu2e6zogr3wp3couw5tfk7g7ogu2ns 2 140191 820918 2025-06-06T12:08:29Z OrgilboldSahius 97489 СахиУс нэр нь хоёр хэсгээс бүрдэнэ *Сахи* сахих, хамгаалах,харж хандах гэсэн утгатай. *Ус* амьдрал, цэвэр ариун байдал, тэнцвэрийг илэрхийлдэг Монголын уламжлалт үг. Эдгээрийн нэгтгэснээр "СахиУс" гэдэг нь гэр бүлээ сахин хамгаалах ариун оршихуй, эсвэл сахиус тэнгэр мэт ариун амьдралтай нэгэн гэсэн бэлгэдэлтэй нэр болдог 820918 wikitext text/x-wiki '''СахиУс''' нь Монгол нэр бөгөөд 2013 оны 11-р сарын 13-нд төрсөн хүүд өгсөн өвөрмөц нэр юм. Энэ нэр нь "гэр бүлийнхээ сахиусан тэнгэр мэт яваасай" гэсэн ерөөл, хүсэл агуулсан бөгөөд Монгол Улсад дахин давтагдаагүй цор ганц нэр хэмээн бүртгэгджээ. == Утга, гарвал == "СахиУс" нэр нь хоёр хэсгээс бүрдэнэ: * '''Сахи''' — сахих, хамгаалах, харж хандах гэсэн утгатай. * '''Ус''' — амьдрал, цэвэр ариун байдал, тэнцвэрийг илэрхийлдэг Монголын уламжлалт үг. Эдгээрийг нэгтгэснээр "СахиУс" гэдэг нь "гэр бүлээ сахин хамгаалах ариун оршихуй", эсвэл "сахиусан тэнгэр мэт ариун амьдралтай нэгэн" гэсэн бэлгэдэлтэй нэр болдог. == Хэрэглээ == Энэхүү нэрийг эцэг Оргилболд нь өөрийн хүүд зориулан бүтээж, 2013 оны 11-р сарын 13-нд төрсөн хүүхдээ Монгол Улсад албан ёсоор "СахиУс" нэрээр бүртгүүлжээ. Энэ нь тухайн нэрийг Монгол Улсын [[Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар]]-аас баталгаажуулан гадаад паспорт болон иргэний үнэмлэх зэрэг албан ёсны баримт бичигт тэмдэглэсэн анхны тохиолдол юм. 2023 оны 9-р сарын 18-нд Монгол Улсын гадаад паспорт олгогдсон бөгөөд түүгээр "СахиУс" нэр албан ёсоор батлагдсан нь нотлогдож байна. == Онцлог == * Монгол Улсад "СахиУс" гэдэг нэртэй цор ганц хүн бүртгэлтэй. * Нэрийг бүрэн шинэчилж зохиосон бөгөөд уламжлалт нэрсийн жагсаалтад багтдаггүй. * Утга, бэлгэдэл нь гэр бүлийн үнэ цэнэ, ариун оршихуй, хамгаалагч чанарыг илэрхийлдэг. == Эшлэл == <ref>Монгол Улсын гадаад паспортын мэдээлэл. Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар. Паспорт №E3493609, олгосон огноо: 2023-09-18.</ref> == Холбоотой хуудас == * [[Монгол нэрсийн утга]] * [[Монгол соёл дахь нэрийн бэлгэдэл]] oqv9xa1jytgjfbgnzk0m31zozjfp3mh 0 140192 820925 2025-06-06T15:23:39Z Oyunaa28 93170 Хуудас үүсгэв: "Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Улсын тусгай хамгаалалттай газар нь байгалийн бүс, бүслүүрийн онцлог, өвөрмөц тогтоц, ховор, ховордсон ургамал, амьтан бүхий газар, түүх, соёлын дурсгалт болон үзэсгэлэнт газрын хэв шинжийг хадгалах, хувьсч өөрчлөгдөх зүй тогтл..." 820925 wikitext text/x-wiki Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Улсын тусгай хамгаалалттай газар нь байгалийн бүс, бүслүүрийн онцлог, өвөрмөц тогтоц, ховор, ховордсон ургамал, амьтан бүхий газар, түүх, соёлын дурсгалт болон үзэсгэлэнт газрын хэв шинжийг хадгалах, хувьсч өөрчлөгдөх зүй тогтлыг судлах, танин мэдэх ашиглах, түүний унаган төрхийг хадгалах, хамгаалах зорилгоор тусгай хамгаалалтад авсан газар нутгийг хэлнэ. Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай Монгол Улсын хуулийн дагуу УИХ-ын тогтоолоор дархан цаазат газар, байгалийн цогцолборт газар, байгалийн нөөц газар, дурсгалт газрын ангиллаар тусгай хамгаалалтад авсан газар; аймаг, нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авсан газар нутгийг хамруулан тооцож мян.га-гаар илэрхийлэн ойлгоно. Тусгай хамгаалалттай газрын Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь = Тусгай хамгаалалттай газрын хэмжээ, мян.га / Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэр, мян.га * 100 c2mmpp1o36v0vn2uavjpb8brykms4vy 0 140193 820929 2025-06-06T16:30:32Z Oyunaa28 93170 Хуудас үүсгэв: "Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Хохирол учирсан газар гэж салхи, усны эвдрэлд орсон, үржил шим нь буурсан, мэрэгчид, хортон шавьжинд нэрвэгдсэн, хөрс бохирдсон, химийн бодисоор бохирдсон, онц аюултай хог ургамалд нэрвэгдсэн тариалангийн газар; талхлагдсан, на..." 820929 wikitext text/x-wiki Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Хохирол учирсан газар гэж салхи, усны эвдрэлд орсон, үржил шим нь буурсан, мэрэгчид, хортон шавьжинд нэрвэгдсэн, хөрс бохирдсон, химийн бодисоор бохирдсон, онц аюултай хог ургамалд нэрвэгдсэн тариалангийн газар; талхлагдсан, намагжсан, элсний нүүлтэд орсон, цөлжсөн, ашигт малтмалын олборлолтонд өртсөн, газрын тосны олборлолтоос бохирдсон, ургамлан бүрхэвчгүй болсон бэлчээрт ба бусад өвслөг ургамалт газар; элсний нүүлтэд орсон, химийн болон цацраг идэвхт бодисоор хордсон, үйлдвэрийн хог хаягдлаар бохирдсон, ахуйн хог хаягдлаар бохирдсон хот тосгон, бусад суурин газар; түймэрт нэрвэгдсэн, өвчин, хортон шавьжид идэгдсэн, мод, бут, сөөг, загийг устгасан, ашигт малтмалын олборлолтонд өртсөн ойн сан бүхий газар; гадаргын болон гүний ус бохирдсон, үйлдвэрийн хордолт, бохирдолтод өртсөн эрэг хавийн газар, ашигт малтмалын олборлолтоос эвдрэлд өртсөн эрэг хавийн газар зэрэг усны сан бүхий газар; геологийн эрэл хайгуулын ажил, ашигт малтмалын олборлолт, батлан хамгаалах, аюулгүй байдлыг хангах үйл ажиллагаа, барилга, инженерийн шугам сүлжээ барих, засвар үйлчилгээ хийх ажил, зам тээвэр холбооны барилга засвар, үйлчилгээний ажлаас шалтгаалан хохирсон ухагдаж эвдэрсэн газар болно. Хохирол учирсан газрын Монгол Улсын нийт газар нутагт эзлэх хувь = Хохирол учирсан газрын хэмжээ / Монгол Улсын газар нутгийн хэмжээ * 100 heg7akl1azowp2ri3kbvpqpdee5juo6 0 140194 820930 2025-06-06T16:38:10Z Oyunaa28 93170 Хуудас үүсгэв: "Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Ойгоор бүрхэгдсэн газар гэж хэвийн ургаж байгаа байгалийн ой, таримал ой, гол мөрний дагуух сөөг, торлог, бургас бүхий газрыг ойлгоно. Ойгоор бүрхэгдсэн газрын эзлэх хувь буюу ойрхог чанар = Ойгоор бүрхэгдсэн газрын хэмжээ, мян...." 820930 wikitext text/x-wiki Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Ойгоор бүрхэгдсэн газар гэж хэвийн ургаж байгаа байгалийн ой, таримал ой, гол мөрний дагуух сөөг, торлог, бургас бүхий газрыг ойлгоно. Ойгоор бүрхэгдсэн газрын эзлэх хувь буюу ойрхог чанар = Ойгоор бүрхэгдсэн газрын хэмжээ, мян.га / Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэр, мян.га * 100 '''Цөлжилтийн нэн хүчтэй, хүчтэй зэрэглэлд орсон нутаг дэвсгэрийн Монгол Улсын нийт газар нутагт эзлэх хувь (%)''': Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Цөлжилт гэж уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний үйл ажиллагааны нөлөөгөөр хуурай, хуурайвтар, чийг дутмаг бүс нутгийн хөрсний үржил шим устаж доройтсоныг ойлгоно. Цөлжилтөд өртсөн нутаг дэвсгэрийг БОАЖ-ын сайдын 2015 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдрийн А/391 тоот тушаалын хавсралтаар батлагдсан “Хөрсний доройтол, цөлжилтийн төлөв байдлын зэрэглэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох аргачлал”-ын дагуу тооцно. 82nm44l2cqbhdowhmzpqkrdllcd9phv 0 140195 820931 2025-06-06T17:02:34Z Oyunaa28 93170 Хуудас үүсгэв: "'''Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь''': Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь = Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хэмжээ / Хохирол учирсан нийт талбай * 100..." 820931 wikitext text/x-wiki '''Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь''': Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь = Нөхөн сэргээсэн хөдөө аж ахуйн газрын хэмжээ / Хохирол учирсан нийт талбай * 100 '''Ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн газрын хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь (%)''': Ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн талбайн хохирол учирсан нийт нутаг дэвсгэрт эзлэх хувь = Ашигт малтмалын олборлолтод өртсөн газрын хэмжээ / Хохирол учирсан нийт талбай * 100 '''Цомхотгосон болон тэг элдэншүүлэгийн технологи нэвтрүүлсэн талбайн хэмжээ үр тарианы нийт талбайд эзлэх (%)''': Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Цомхотгосон талбай гэж тариалалт, уриншийн механик боловсруулалтын тоог цөөлж нэг удаагийн явалтаар уринш бэлтгэх хэд хэдэн үйлдлийг зэрэг гүйцэтгэхийг хэлнэ. Тэг элдэншүүлэлтийн талбай гэж уринш бэлтгэхдээ хөрсийг хөдөлгөлгүй буюу хөрсөнд механик боловсруулалт хийлгүй химижүүлэн боловсруулалт хийн бэлтгэсэн талбайг ойлгоно. Цомхотгосон болон тэг элдэншүүлэгийн технологи нэвтрүүлсэн талбайн хэмжээ үр тарианы нийт талбайд эзлэх хувь = Цомхотгосон болон тэг элдэншүүлэгийн технологи нэвтрүүлсэн талбай / Үр тарианы нийт талбай * 100 '''Бэлчээрийн даац ''': Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Бэлчээрийн даац гэж хадлан, бэлчээрийн талбайн хэмжээг хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоонд харьцуулсанаар ойлгоно. Бэлчээрийн даац = Бэлчээрийн талбайн хэмжээ / Хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоо 100га хадлан бэлчээрийн талбайд ногдох хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоог дараах томьёогоор тооцно. 100 га талбайд ногдох малын тоо = Бэлчээрийн талбайн хэмжээ / Хонин толгойд шилжүүлсэн малын тоо * 100 '''Байгаль орчны менежментийн тогтолцооны ISO-14001 стандартыг хэрэгжүүлсэн аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо (%)''': Үзүүлэлтийн тодорхойлолт: Байгаль орчны стандарт ISO-14001 нь байгаль орчны менежментийн тогтолцоог нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх, хөгжүүлэх сонирхолтой аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад олгодог олон улсын стандарт юм. Мэдээллийн эх үүсвэр, давтамж, задаргаа: Стандарт хэмжил зүйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын “Дотоодын үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний баталгаажуулалтын жилийн лавлагаа”-нд үндэслэн улсын дүнгээр, жилээр тооцно. 5h5e30zbiomdmd1kid6qc296t2glrw1 0 140196 820938 2025-06-07T01:31:43Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "'''Цахилгаан автомашин''' —тэжээлийн эх үүсвэрээр цэнэглэгдэж зөвхөн цахилгаан моторын хүчээр явдаг [[тээврийн хэрэгсэл]] юм. [[Файл:Nissan LEAF G (ZE1) front.jpg|thumb|Хоёрдахь үеийн Nissan LEAF, 2018 он.]] Цахилгаан автомашин нь цэнэглэгддэг тээврийн хэрэгсэл бөгөөд цахилгаан т..." 820938 wikitext text/x-wiki '''Цахилгаан автомашин''' —тэжээлийн эх үүсвэрээр цэнэглэгдэж зөвхөн цахилгаан моторын хүчээр явдаг [[тээврийн хэрэгсэл]] юм. [[Файл:Nissan LEAF G (ZE1) front.jpg|thumb|Хоёрдахь үеийн Nissan LEAF, 2018 он.]] Цахилгаан автомашин нь цэнэглэгддэг тээврийн хэрэгсэл бөгөөд цахилгаан тээврийн нэг төрөл юм. 2025 оны 1-р сард дэлхийн цахилгаан автомашины борлуулалт 1.26 сая ширхэгт хүрсэн (2024 оны 1-р сартай харьцуулахад 18%-иар өссөн байна). 2024 оны сүүлээр BYD, Tesla, Geely, SAIC, VW компаниуд дэлхийн хамгийн том цахилгаан автомашин үйлдвэрлэгчид байсан юм. [[Файл:Tesla Model in München.jpg|thumb|282x282px|Tesla Model Y]] == Бусад тээврийн хээгсэлүүдтэй харьцуулахад == '''''Өртөг''':'' 2024 оны байдлаар дэлхий даяар цахилгаан тээврийн хэрэгслийн өртөг нь дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй (ДШХ) тээврийн хэрэгслийнхтэй харьцуулах ойролцоо байсан. Батерейны өртөгөөс шалтгаалан цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нь ДШХ-тэй автомашинаас арай илүү үнэтэй боловч тээврийн зардал багатай байдаг. [[Файл:EdisonElectricCar1913.jpg|thumb|[[Томас Эдисон]] "Detroit Electric" цахилгаан автомашины дэргэд, 1913 он.]] Цахилгаан автомашин үйлдвэрлэх явцад байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөл өндөр байдаг ч 30-80 мянган км-ээс эхлэн цахилгаан машинууд ДШХ-тэй автомашинаас байгаль орчинд илүү ээлтэй болдог (үйлдвэрлэл, ашиглалтын аль алиныг нь харгалзан үзэхэд). Энэ нь ялангуяа цахилгаан автомашин үйлдвэрлэхэд ашигласан материал, цахилгаан эрчим хүчний эх үүсвэрийн байгаль орчинд ээлтэй эсэхээс хамаарна. Цахилгаан мотор нь 90-95% орчим үр ашигтай байдаг бол ДШХ-тэй машины хувьд 22-42% байдаг учраас урт хугацаанд ийм төрлийн хөдөлгүүр рүү бүх нийтээрээ шилжих нь ойлгомжтой болоод байна. '''''Жин:''''' Хүнд батерейны улмаас цахилгаан авто машинууд ДШХ-тэй автомашинаас илүү хүнд жинтэй байдаг. 2023 онд цахилгаан автомашинуудын дундаж жин 2300 гаруй кг байсан бол Их Британид ДШХ-тэй автомашины дундаж жин 1500 кг, АНУ-д 1800 кг байжээ. Илүү хүнд жинтэй тул дугуй болон тоормосны колодк зэргээс ялгарах бичил тоосонцор ихэсдэг. Цахилгаан автомашинй дугуй нь илүү хурдан элэгддэг боловч хөдөлгүүрээр тоормосолдог учраас тоормосыг бараг шууд ашигладагүй юм. Нийт автомашины жингийн хуваарилалт, хөтлөх дугуй ба тогтвортой байдалд нөлөөлдөг. Автомашины өмнөд хэсэг дахь капот доор байрладаг хүнд дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашинуудаас ялгаатай нь цахилгаан автомашин нь хүнд батерей нь төв доод хэсэгт байрлаж хүндийн жин илүү жигд тархсан байдаг. Энэхүү зохицуулалт нь автомашиныг илүү тогтвортой болгодог байна. Үүнээс үүдэн ихэнх цахилгаан машинууд нь дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй машинууд шиг урд хөтлөгчтэй биш байдаг. == Давуу талууд == * ''Хэрэглээний хувьд:'' хурдаа түргэн авдаг, бензин, тос болон түлшний үнэргүй байдаг, цахим хавсралтын тусламжтайгаар цэнэглэх цаг хугацааг хянах боломжтой байдаг. Мөн заавал нийтийн цэнэглэх төвд очихгүй бие дааж (гэртээ, зуслан, ажил дээрээ г.м.) цэнэглэх боломжтой байдагт хэрэглэгчид дуртай байдаг. * ''Ашиглалтын зардал:'' Цахилгаан эрчим хүчний зардал нь дотоод шаталтат хөдөлгүүрийн түлшний зардлаас бага байдаг, ялангуяа айл өрхүүдэд шөнийн тарифыг ашиглах үед давуу тал олгодог. Цахилгаан машин нь цахилгаан батерейгаа явдал дундаа цэнэглэх боломжтой байдаг. Зарим тохиолдолд цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нь радиаторгүйн улмаас автомашины сөрөх хүч бага байдаг. Зарим цахилгаан тээврийн хэрэгсэл эзэмшигч нар өөрсдийн нарны зайн хавтантай бөгөөд энэ нь цахилгаан тээврийн хэрэгслийг нарны эрчим хүчээр цэнэглэх боломжийг олгодог. * ''Засвар үйлчилгээний зардал:'' Дотоод шаталтат хөдөлгүүр болон холбогдох нэгж, түүний дотор хурдны хайрцаг зэрэгт засвар үйлчилгээ хийх шаардлагагүй бөгөөд засвар үйлчилгээ хийхэд хялбар, үйлчилгээний хоорондох хугацаа уртасч, хуваарьт засвар үйлчилгээ, засварын зардал харьцангуй бага байдаг. Цахилгаан машин нь дотоод шаталтат хөдөлгүүрт байдаг моторын тос хэрэглэдэггүй. * ''Засгийн газрын дэмжлэг:'' Олон улс оронд цахилгаан тээврийн хэрэгсэл эзэмшигчдийг дэмжих зорилгоор үнэ төлбөргүй болон/эсвэл зориулалтын зогсоол, нийтийн тээврийн эгнээ ашиглах, төлбөртэй зам үнэгүй ашиглах, цахилгаан эрчим хүч, татварыг хөнгөлөх гэх мэт урамшуулал, татаас олгодог. * ''Байгаль орчинд ээлтэй байдал:'' Европын Тээвэр, Байгаль орчны холбооны 2020 оны 4-р сард хийсэн судалгаагаар цахилгаан автомашины үйл ажиллагаанаас ялгарах нүүрсхүчлийн хийн хэмжээ, батерейны үйлдвэрлэлээс ялгарах хорт бодисын хэмжээ, цахилгаан автомашины хувьд ДШХ-үүр хэрэглэж буй автомашинаас 22%-иар бага байна. * Цахилгаан автомашины дуу чимээний түвшин дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашины дуу чимээнээс хамаагүй бага байна. * ''Өвлийн улиралд машины доторыг халаалт:'' Цахилгаан машиныг хөдөлгүүр халахаас шалтгаалахгүй тусдаа цахилгаан төхөөрөмжөөр халаадаг учраас машин дотоод бүхээгийг маш хурдан халаадг давуу талтай. * ''Галын аюулгүй байдал:'' Олон тооны мэдээллээс харахад цахилгаан машинд гарсан галын хувь хэмжээ нь дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашинаас бага байдаг юм. == Дутагдлууд == * ''Зардал:'' Цахилгаан автомашин нь ижил төрлийн дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашинаас хамаагүй илүү үнэтэй юм. Цахилгаан зай хураагуур солих, засварлах зардал өндөр байдаг. * ''Цэнэглэх давтамж олон, үргэлжлэх хугацаа урт:'' Цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нь нэг удаа дүүрэгсэн түлш дээр ажилладаг дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй ижил ангиллын орчин үеийн автомашинуудаас явах зай нь богино байдаг. Үүнээс цахилгаан тээврийн хэрэгслийг ойр ойрхон цэнэглэх шаардлагатай болдог. Өнөөгийн байдлаар дотоод шаталтат хөдөлгүүрээр тоноглогдсон автомашины шатахуун түгээх станцтай харьцуулахад цахилгаан автомашины цэнэглэх станцууд мэдэгдэхүйц бага байгаа нь эцсийн дүндээ эдгээр төрлийн машины туулах орон зай хязгаарлагдмал байдаг юм. Дунджаар цахилгаан тээврийн хэрэгслийг цэнэглэх хугацаа дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй машиныг цэнэглэхээс хамаагүй их байдаг. * ''Өвлийн улиралын хүндрэл:'' Хүйтний улиралд цахилгаан тээврийн хэрэгсэл нь дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй автомашинаас хамаагүй илүү эрчим хүчний нөөцөө алддаг бөгөөд зүтгүүрийн батарей цэнэггүй болсон тохиолдолд хөдөлгөөнд оролцоход илүү хэцүү байдаг. Автомашины бүхээгийг халаах нь батерейны ашиглалтын хугацааг мэдэгдэхүйц бууруулдаг. Дотор талын зай нь хүйтэн хэвээр байгаа бөгөөд дотоод шаталтат хөдөлгүүртэй машинуудаас ялгаатай нь хөдөлгүүрээс гардаг дулаан байдаггүй. * ''Зай хураагуурын багтаамж буурдаг:'' Хэдэн жилийн хэрэглээний явцад цахилгаан автомашины зай хураагуурын багтаамж багасаж улмаар цэнэглэгдсэн үедээ туулах замын урт нь багасдаг. ilymmirkcqb4o4jbcomvbk03f1d4e1m 0 140197 820943 2025-06-07T02:02:26Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:BYD Company, Ltd. - Logo.svg|thumb|BYD-ийн лого]] '''BYD Co Ltd''' ([[Англи хэл|англи хэлний]]. ''Build Your Dreams'' үгний товчлол юм, орч. «Мөрөөдлөө бүтээ») —автомашин үйлдвэрлэгч "BYD Auto", батерей болон, электроник үйлдвэрлэгч "BYD Electronic" зэрэг Хятадын олон төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэ..." 820943 wikitext text/x-wiki [[Файл:BYD Company, Ltd. - Logo.svg|thumb|BYD-ийн лого]] '''BYD Co Ltd''' ([[Англи хэл|англи хэлний]]. ''Build Your Dreams'' үгний товчлол юм, орч. «Мөрөөдлөө бүтээ») —автомашин үйлдвэрлэгч "BYD Auto", батерей болон, электроник үйлдвэрлэгч "BYD Electronic" зэрэг Хятадын олон төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг том компани юм. Төв байр нь Хятадын Шэньжень хотод байрладаг. Forbes Global 2000 оны 2022 оны дэлхийн хамгийн том хувьцаат компаниудын жагсаалтад BYD 580 дугаарт жагссан байна. Тус компанийг Хятадын тэрбумтан Ван Чуанфу эзэмшдэг байна. BYD нь Хятадын [[Шэньжэнь]], [[Шиань]], [[Жөнжоу|Жэнжоу]], [[Шанхай]], [[Бээжин]] болон [[Узбекистан]], [[Бразил]], [[Тайланд]], [[Унгар]], [[Турк]] зэрэг улсуудад үйлдвэрлэлийн төвтэй юм. == Түүх == Тус компанийг [[Ван Чуанфу]] 1995 оны 2-р сард өөрийн үеэл Лү Сяньянгийн (''Lv Xiangyang'') санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр байгуулж, анх батерей үйлдвэрлэж эхэлжээ. Тус компани тухайн үед электроникийн салбар эрчимтэй хөгжиж байсан Шэньжэнь хотыг төвөө болгон сонгосон байна. 2002 он гэхэд BYD нь [[Хонконгийн хөрөнгийн бирж]] дээр хувьцаагаа гаргахад үед тэд Хятадын хамгийн том батерей үйлдвэрлэгч болсон байжээ. 2003 онд Шаньси мужийн Чинчуан автомашины үйлдвэрийг төрийн өмчит Норинко конгломератаас худалдан авч, BYD Automobile-ийн охин компани болгон өөрчилсөн. Тус компани Flyer загварыг уг үйлдвэрээс өвлөн авсан байна. Үүний зэрэгцээ Бээжинд хэв зутгах үйлдвэрийг худалдан авч, Шанхайд дизайны товчоо байгуулжээ. Өөрийн анхны загвар нь Toyota Corolla дээр суурилсан F3 байв. Дараагийн хэдэн жилийн хугацаанд өөр хэд хэдэн загвар гарсан бөгөөд тэдгээрийн ихэнх нь Toyota-гийн загвартай байв. 2010 он гэхэд борлуулалт жилд 500 мянган автомашин болсон байна. 2023 оны 3-р сард Тайландын Районг мужид BYD автомашины үйлдвэрийн барилгын ажил эхэлсэн. 2023 оны 8-р сард BYD Electronics нь Wuxi болон Chengdu дахь Jabil-ийн электроникийн үйлдвэрүүдийг 2.2 тэрбум доллараар худалдаж авах гэрээнд гарын үсэг зуржээ. 2023 оны 4-р улиралд BYD цахилгаан автомашины борлуулалтын хэмжээгээр Tesla-г гүйцэж, дэлхийд нэгдүгээрт орсон (BYD борлуулалт 526,409 ширхэг, Теслагийн борлуулалт 484,507 ширхэг байсан) байна. BYD-ийн 2023 онд автомашины борлуулалтын нийт хэмжээ 3.02 сая ширхэгт хүрч, өнгөрсөн 2022 оны мөн үетэй харьцуулахад 62.3%-иар өсч, үүнээс цахилгаан автомашины борлуулалт 1.57 сая ширхэг болжээ. 2024 оны 1-р сард BYD [[Узбекистан]]<nowiki/>д цахилгаан машин угсрах ажлыг эхлүүлсэн юм. 2024 оны 3-р сард BYD нь [[Бразил|Бразилийн]] Сальвадор хотод жилд 150,000 автомашин үйлдвэрлэх хүчин чадалтай угсрах үйлдвэрээ нээсэн. 2024 оны намар BYD улирлын орлогоороо анх удаа Tesla-г гүйцэж түрүүлэв: 3-р улиралд компанийн орлого 201.1 тэрбум юань (ойролцоогоор 28.2 тэрбум доллар) болсон нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс 24%-иар өссөн байна. Мөн хугацаанд Теслагийн орлого 25.18 тэрбум доллар болжээ. == Эзэмшигчид болон удирдлага == Ван Чуанфу (1966 оны 4-р сарын 8-нд төрсөн) нь компанийн үүсгэн байгуулагч, ТУЗ-ийн дарга, ерөнхийлөгч юм. Тэрээр BYD компанийн 17.64 % эзэмшдэг байна. Лв Сян-ян (1962 онд төрсөн) нь тус компанийн үүсгэн байгуулагч, дэд дарга юм. Тэрээр 1995 онд компаниа байгуулахаасаа өмнө Хятадын Ардын банкны Чаоху дахь салбарт ажиллаж байсан. Тэрээр BYD компанийн 13.55 % эзэмшдэг ажээ. aykam1796ngon49xumuwicha3osplsh 0 140198 820945 2025-06-07T02:19:27Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:Wang Chuanfu (cropped).jpg|thumb|Ван Чуанфу]] '''Ван Чуанфу''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 王传福; [[пиньинь]]: Wáng Chuánfú, 1966 оны 4-р сарын 8-нд Хятадын Анхой мужийн төрсөн) Хятадын бизнесмэн, [[BYD]] компанийг үүсгэн байгуулагч, компанийн 17.64 % эзэмшдэг ТҮЗ-ийн дарга бөгөөд ерөнхийлөгч,..." 820945 wikitext text/x-wiki [[Файл:Wang Chuanfu (cropped).jpg|thumb|Ван Чуанфу]] '''Ван Чуанфу''' ([[Хятад хэл|хятад.]] 王传福; [[пиньинь]]: Wáng Chuánfú, 1966 оны 4-р сарын 8-нд Хятадын Анхой мужийн төрсөн) Хятадын бизнесмэн, [[BYD]] компанийг үүсгэн байгуулагч, компанийн 17.64 % эзэмшдэг ТҮЗ-ийн дарга бөгөөд ерөнхийлөгч, тэрбумтан юм. 2009 оны эхээр Forbes сэтгүүл түүний хөрөнгийг 1.3 тэрбум доллараар үнэлж, тэрбумтнуудын жагсаалтын 559-д жагсаж байжээ. Тэр оны эцэс гэхэд Чуанфүгийн хөрөнгө 5.1 тэрбум долларт хүрч, түүнийг Хятадын хамгийн баян бизнесмэн болгосон байна. 2021 онд тэрээр 19.5 тэрбум долларын хөрөнгөтэй тэрбумтнуудын жагсаалтын 118-д жагссан байна. == Намтар == Ван Чуанфу ядуу тариачины гэр бүлд төржээ. Эцэг эх нь түүнийг сургуульд орохоос өмнө нас барсан тул ах, эгч хоёрынхоо гар дээр өссөн байна. Тэрээр Төв Өмнөд Технологийн Их Сургуулийг химийн чиглэлээр төгссөн. 1990 онд Бээжингийн Өнгөт металлургийн судалгааны хүрээлэнд химийн инженерийн чиглэлээр магистрын зэрэг хамгаалсан. Чуанфу төрийн албанд хэдэн жил ажилласны эцэст 29 настайдаа [[Шэньжэнь]] хотын захад BYD Co. хувийнхаа компанийг байгуулжээ. 2008 оны 9-р сард тэрбумтан Уоррен Баффетийн "MidAmerican Energy Holdings" 230 сая доллараар BYD-ийн 10 %-г худалдаж авсан. Энэ нь компанийн зах зээлийн үнэ цэнийг тав дахин өсгөхөд хүргэсэн бөгөөд үүний ачаар Ван Чуанфу өөрийн баялгийг эрс нэмэгдүүлсэн юм. Автомашины зах зээлийг эзлэх төлөвлөгөөний талаар Ван Чуанфу өөрийн компанийг Женерал Моторс, Тоёота зэрэг корпорацуудтай бодитой өрсөлдөж чадна гэдэгт итгэлтэй байгаагаа илэрхийлжээ. notk4klu8glpyn0xx5eyq3elsn7iwlh 0 140199 820952 2025-06-07T03:17:11Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "[[Файл:Warren Buffett at the 2015 SelectUSA Investment Summit (cropped).jpg|thumb|Уоррен Баффет, 2014 он.]] '''Уоо́ррен Ба́ффет''' ([[Англи хэл|англи.]] ''Warren Edward Buffett'' [ˈbʌfɪt]; 1930 оны 8-р сарын 30-нд АНУ-ын [[Небраска]] мужийн [[Омаха]] хотод төрсөн) —2025 оны 4-р сарын байдлаар 162 тэрбум долларын хөрөнгөтэй (Fo..." 820952 wikitext text/x-wiki [[Файл:Warren Buffett at the 2015 SelectUSA Investment Summit (cropped).jpg|thumb|Уоррен Баффет, 2014 он.]] '''Уоо́ррен Ба́ффет''' ([[Англи хэл|англи.]] ''Warren Edward Buffett'' [ˈbʌfɪt]; 1930 оны 8-р сарын 30-нд АНУ-ын [[Небраска]] мужийн [[Омаха]] хотод төрсөн) —2025 оны 4-р сарын байдлаар 162 тэрбум долларын хөрөнгөтэй (Forbes) дэлхийн хамгийн том бөгөөд алдартай [[Хөрөнгө оруулагч|хөрөнгө оруулагчдын]] нэг, Америкийн бизнес эрхлэгч юм. Уоррен Баффет бол дэлхийн дээрх хамгийн баян хүний нэг бөгөөд 2018 оны байдлаар баялагийн хэмжээгээрээ АНУ-ын 3-р ордог хүн. Мөн түүнийг «Ирээдүйг харагч», «Омахагийн илбэчин» ([[Англи хэл|англи.]] ''Wizard of Omaha''), «Омахагийн оракул» ([[Англи хэл|англи.]] ''Oracle of Omaha'') гэж нэрэлдэг байна. Хүн төрөлхтний түүхэн дэх хамгийн том буян үйлдэгчдийн нэг тэрээр 2010 оны 6-р сард 37 тэрбум доллартай тэнцэх хөрөнгөө таван буяны санд үнэ төлбөргүй шилжүүлж байгаагаа зарласан юм. == Намтар == Уоррен Баффет 1930 оны 8-р сарын 30-нд Небраска мужийн Омаха хотод төржээ. Тэрээр бизнес эрхлэгч Ховард Баффет болон түүний эхнэр Лейла Стахл нарын гурван хүүхдийн хоёр дахь нь бөгөөд цорын ганц хүү болж төрсөн байна. Уоррен хүүгийн анхны сургууль нь Омаха дахь "Rose Hill Elementary School" бага сургууль байсан. Эцэг нь 1942 онд АНУ-ын Конгрессын сонгуульд ялалт байгуулж гишүүн болсоны дараа тэдний гэр бүл нь [[Вашингтон (хот)|Вашингтон]] руу нүүж, Уоррен Баффет 1947 онд [[Вудро Вилсон|Вудро Вилсоны]] нэрэмжит ахлах сургуулийг ([[Англи хэл|англи.]] ''Woodrow Wilson High School'') төгссөн байна. Уоррен Баффет 11 настайдаа эгч Дорисын мөнгөөр "Cities Service"-ийн хувьцааг 38,25 долларын үнээр авч бирж дээр байршуулжээ. Тэр хувьцаа эхлээд 27 долларын үнэ болж буурахад тэрээр эгчийнхээ мөнгийг алдлаа гэж айгсан байна. Дараа нь түүний хувьцааны үнэ 40 доллар хүрч өсөхөд буцааж авжээ. Гэвч хэдхэн хонгийн дараа уг хувьцаа 200 гаруй доллар болж өсөхөд боломжоо алдлаа гэж ихэд хармассан байна. Уг анхны туршлагаас хөрөнгө оруулагч хүн тэвчээртэй, тайван бөгөөд өөрийн үйлдэлдээ итгэлтэй байх ёстой гэдгийг сурсан гэдэг. 1945 онд коллежийн хоёрдугаар дамжааны оюутан байхдаа Баффет найзтайгаа хамт хуучин пинболын машин 25 доллараар худалдаж аваад үсчний газар байрлуулжээ. Хэдэн сарын дотор тэд Омаха дахь гурван өөр үсчинд хэд хэдэн машин суурилуулж ашиг олжээ. Энэ бизнесийг оны сүүлээр нэгэн дайны ахмад дайчинд 1200 доллараар зарсан байна. 1965 онд Баффет нэхмэлийн "Berkshire Hathaway" компанийн хяналтын багцыг худалдаж авсан бөгөөд энэ нь дараагийн жилүүдэд түүний хөрөнгө оруулалтын гол компани болсон юм. 1973 оны хөрөнгийн зах зээлийн уналтын үеэр тэрээр "Washington Post" сонины хувьцааг 11 сая доллараар худалдаж авсан юм. Баффет Колумбийн их сургуульд Бенжамин Грэхемын удирдлаган дор суралцжээ. Баффетын хэлснээр, үндсэн шинжилгээгээр түүнд зөв хөрөнгө оруулалтын үндсийг зааж өгсөн хүн нь Грэхем байсан бөгөөд түүнийг эцгийнхээ дараа түүний амьдралд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн хүн гэж тодорхойлдог. Уоррен Баффет урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын стратегийг баримталдаг - энэ нь хувьцааг эзэмших дундаж хугацаа 10 жил байна. == Түүний хөрөнгө оруулалтын зарчмууд == Уоррен Баффет зах зээлийн зан төлөвийг урьдчилан таамаглах нь утгагүй зүйл гэж үздэг. Баффетийн хэлснээр, тэвчээртэй, хэмнэлттэй байхын зэрэгцээ тодорхой зарчмуудыг баримталж байж л урт хугацаанд амжилтад хүрнэ гэжээ. Бизнес эрхлэгчийн хэлснээр "Итгэмээргүй үнээр жирийн компани авсанаас гайхалтай компанийг энгийн үнээр худалдаж авсан нь дээр" ажээ. 9etlard28680edpsg51g0i33w39hyfc