Хашбаатарын Цагаанбаатар

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="mn">
  <siteinfo>
    <sitename>Википедиа</sitename>
    <dbname>mnwiki</dbname>
    <base>https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Медиа</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Тусгай</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Хэрэглэгч</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Хэрэглэгчийн яриа</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Википедиа</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Википедиагийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Файлын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">МедиаВики</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Загвар</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Загварын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Тусламж</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Тусламжийн хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ангилал</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Ангиллын хэлэлцүүлэг</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Хашбаатарын Цагаанбаатар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3367</id>
    <revision>
      <id>822507</id>
      <parentid>812561</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T04:07:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tschin As</username>
        <id>71910</id>
      </contributor>
      <origin>822507</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9181" sha1="17cpuhugxxm67zx3zlrv7ste9292no9" xml:space="preserve">{{Инфобокс Тамирчин
|нэр                =Хашбаатарын Цагаанбаатар
{{MongolUnicode| ᠬᠠᠰᠪᠠᠭᠠᠳᠤᠷ&lt;br/&gt; ᠤᠨ&lt;br/&gt;ᠴᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠳᠤᠷ|v}}
|бүтэн нэр          =Хашбаатарын Цагаанбаатар
|зураг              =
|хэмжээ             =200px
|зургийн тайлбар    =
|спорт              =Эрэгтэйчүүдийн [[жүдо]]
|улс                ={{MGL}}
|төрсөн огноо       =1984 он
|төрсөн газар       =[[Монгол улс]], [[Увс]] аймаг
|нас барсан огноо   =
|нас барсан газар   =
|медалиудыг үзүүлэх =тийм
|медалийн загварууд ={{МедальТэмцээн | [[Зуны олимп]]}}
{{МедальХүрэл   |  [[Афины олимп (2004 он)|Афин 2004]] | 60 кг }} 
{{МедальТэмцээн | [[Жүдогийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}}
{{МедальАлт   |  [[2009 оны жүдогийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Роттердам 2009]] | 66 кг }} 
{{МедальХүрэл   |  [[2010 оны жүдогийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Токио 2010]] | 66 кг }} 
{{МедальХүрэл   |  [[2015 оны жүдогийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Астана 2015]] | Баг }} 
{{МедальТэмцээн | [[Азийн наадам]]}}
{{МедальАлт   |  [[Доха]] 2006 | 66 кг }} 
{{МедальТэмцээн | [[Жүдогийн Азийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Азийн АШТ]]}}
{{МедальАлт   |  [[Чэжү]] 2003 | 60 кг }}
{{МедальХүрэл   |  [[Алматы]] 2004 | 60 кг }}
{{МедальАлт   |  [[Ташкент]] 2005 | 66 кг }}
{{МедальМөнгө   |  [[Кувейт (хот)|Кувейт]] 2007 | 66 кг }}
{{МедальМөнгө   |  [[Чэжү]] 2008 | 66 кг }} 
{{МедальМөнгө   |  [[Жүдо барилдааны 2011 оны ААШТ|Абу-Даби 2011]] | 66 кг }}
}}
'''Хашбаатарын Цагаанбаатар''' {{MongolUnicode|ᠬᠠᠰᠪᠠᠭᠠᠳᠤᠷ&lt;br/&gt; ᠤᠨ&lt;br/&gt;ᠴᠠᠭᠠᠨᠪᠠᠭᠠᠳᠤᠷ|v}} ([[1984 он]]ы [[3 сарын 19]]-нд [[Увс|Увс аймгийн]] [[Баруунтуруун сум]]анд төрсөн) -нь [[Монгол Улс|Монгол]]ын [[жүдоч]].  Монгол Улсын [[гавьяат тамирчин]], [[хөдөлмөрийн баатар]] цолтой, Азийн наадмын аварга, Азийн хошой аварга, Самбо бөхийн дэлхийн хошой аварга. Монгол Улсын оны шилдэг тамирчны &quot;Бөртэ чоно&quot; цомыг гурван удаа (2004, 2006, 2009) хүртсэн. 

Хашбаатарын хоёрдугаар хүү болон 1984 онд төрсөн. Түүнийг 2 настай байхад нт эцэг нь нас барж эх Наранцэцэг хоёр хүүхдийнхээ хамт Дархан хот руу нүүжээ. Эх нь Балжинням гэж хүнтэй сууж Цагаанбаатарын хойд эцэг болжээ.

Х.Цагаанбаатар 1990 онд Дархан хотын нэгдүгээр дунд сургуульд элсэн суралцсан байна.

1995 онд сургуулийн биеийн тамирын залуухан багш Ганбат чөлөөт бөхийн секц хичээллүүлэхээр шийдэж хорь гаруй хөвгүүнийг шилж, сонгож авахад Х.Цагаанбаатар орсон байна. 

[[Аварга Биеийн Тамирын Дээд Сургууль|Аварга Биеийн Тамирын Дээд Сургуулийг]] төгссөн. [[Афины олимп (2004 он)|2004 оны Афины олимпоос]] 60 кг-ийн жинд хүрэл медаль хүртсэн, 2009 оны дэлхийн аварга (тэр үед олимпын жүдо хөлд орох ба гараараа хөлийг авч шидэх мэхээр олимпын чөлөөт бөхтэй их төстэй байсан) &lt;ref&gt;[https://archive.org/details/World-judo-Championships-kata-gatame World Judo Championships Kata Gatame]&lt;/ref&gt;, 2010 оны ДАШТ-ий хүрэл медальт тамирчин.

2023 оны 1-р сард албан ёсоор зодог тайлсан байна. 

== Амжилт ==

=== Жүдо ===
*Олимп, хүрэл медаль. 2004 он, Афин, Грек
*Дэлхийн АШТ, анхны алтан медаль эх орондоо авчирсан. 2009 он, Роттердам, Нидерланд
*Азийн наадам, алтан медаль. 2006 он, Доха, Катар
*Азийн ААШТ, алтан медаль. 2005 он
*Азийн ААШТ, алтан медаль. 2003 он, Чэжү, БНСУ
*Зүүн Азийн аварга. 2006 он 

=== Самбо ===
*Дэлхийн АШТ - хошой аварга (2005, 2009).

==''Үндэсний бөх''==

==== Улсын наадмын дэвжээнд ====

* Ардын хувьсгалын 81 жилийн ой, үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын харьяат улсын заан Ёндонгийн Ишгэнд өвдөг шороодсон.
* Ардын хувьсгалын 84 жилийн ой, үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Өвөрхангай аймгийн Өлзийт сумын харьяат улсын начин Лхагвадоржийн Наранбаатарт өвдөг шороодсон.
* Тулгар төрийн 2220 жилийн ой, Их Монгол улс байгуулагдсаны 805 жилийн ой, Ардын хувьсгалын 90 жилийн ой, үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Увс аймгийн Зүүнхангай сумын харьяат сумын заан Хулгарын Цэрэнвандангаар давж хоёрын даваанд Завхан аймгийн Яруу сумын харьяат аймгийн заан Ишжанцангийн Батсайханд өвдөг шороодсон.
* Тулгар төрийн 2225 жилийн ой, Их Монгол улс байгуулагдсаны 810 жилийн ой, Ардын хувьсгалын 95 жилийн ой, үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Өвөрхангай аймгийн Зүүнбаян-Улаан сумын харьяат сумын заан Баянзулын Цэдэнсодномоор давж Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын харьяат аймгийн заан Энхтайваны Мөнхбатад өвдөг шороодсон.

==== Аймгийн наадмын дэвжээнд ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Он
!Амжилт
!Бөхийн тоо
|-
!2007
|Дорноговь аймгийн баяр наадамд аймгийн арслан Ш.Жаргалсайханаар долоо давж түрүүлэн &quot; Аймгийн арслан &quot; цол хүртсэн.
!128
|-
!2014
|Дархан-Уул аймгийн баяр наадамд тав давж шөвгөрөн чимэг нэмсэн.
!256
|-
!2019
|Налайх хотын баяр наадамд тав давж шөвгөрөн чимэг нэмсэн.
!256
|}

== Гэр бүл ==
Түүний эхнэр нь мөн 2008 оны [[Бээжингийн олимп]]ын гар бууны 25 метрийн төрлийн мөнгөн медальт, гавъяат тамирчин [[Отрядын Гүндэгмаа]] юм. Мөн тэрээр 6 олимпод дараалан оролцсон Монгол улсын анхны эмэгтэй тамирчин юм. 

{{DEFAULTSORT:Цагаанбаатар, Хашбаатарын}}
[[Ангилал:Монголын жүдоч]]
[[Ангилал:Аймгийн арслан]]
[[Ангилал:Монголын олимпын хүрэл медальтан]]
[[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]]
[[Ангилал:2004 оны зуны олимпод оролцогч]]
[[Ангилал:2008 оны зуны олимпод оролцогч]]
[[Ангилал:2012 оны зуны олимпод оролцогч]]
[[Ангилал:Жүдогийн дэлхийн аварга]]
[[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]]
[[Ангилал:Баруунтурууны хүн]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1984 онд төрсөн]]

== Бичлэг ==</text>
      <sha1>17cpuhugxxm67zx3zlrv7ste9292no9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас</title>
    <ns>1</ns>
    <id>4338</id>
    <revision>
      <id>822541</id>
      <parentid>801799</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T10:04:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Anhil666n</username>
        <id>97719</id>
      </contributor>
      <comment>/* Цөөвөр чонын тухай буруу ташаа ойлголт */ шинэ хэсэг</comment>
      <origin>822541</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22701" sha1="hplih5z8hxpip5ra163n8wk099wos94" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;padding: 1em; border: 1px solid #ececec; background-color: #f8f9fa; width: 100%&quot;&gt;Тус хуудсанд зөвхөн Нүүр хуудасны талаар бичнэ үү. Бусад бүх хэлэлцүүлгийг [[Wikipedia:Хурал|Хурал]]-аас&lt;/div&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:right; float:right; margin-left:18px;&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; | [[File:file.svg|50px]] '''Архив'''
|-
| align=&quot;center&quot; | [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/Архив/1]]
|}

== Галактозын солилцоо ==
1 . Оршил
&lt;blockquote&gt;
: Галактоземийг анх 1908 онд Фон Рюсс, Мюллер нар тодорхойлсон боловч галактоземийн генетик шинж чанарыг хүлээн зөвшөөрсөн анхны хүн бол 1935 онд Жервис юм. Галактозын солилцоо нь элсэн чихэр галактозыг задалж, биед энерги болгон хувиргах үйл явц юм. Галактоз нь сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, түүнчлэн зарим жимс, хүнсний ногоонд агуулагддаг моносахарид юм. Бие махбодид галактозыг элэгний доторх хэд хэдэн ферментийн урвалаар метаболизмд оруулдаг бөгөөд эцэст нь глюкоз үүсгэдэг. Бодисын солилцооны үйл явцын дутагдал эсвэл хэвийн бус байдал нь галактоземи зэрэг ноцтой өвчинд хүргэдэг тул галактозын зөв метаболизм нь ерөнхий эрүүл мэндэд маш чухал юм. Энэ нийтлэлд галактозын солилцооны тойм, үүнд оролцдог ферментийн гол урвалууд, эмнэлзүйн үр дагавар, энэ чиглэлээр хийгдэж буй судалгаанууд багтсан болно.
&lt;/blockquote&gt;
2.Галактоз ба түүний эх үүсвэр
&lt;blockquote&gt;
: Сүүнд галактоз нь глюкоз, галактозоос бүрдэх дисахарид болох лактоз хэлбэрээр байдаг. Галактозын бусад эх үүсвэр нь сэвэг зарам, вандуй зэрэг буурцагт ургамал, алим, жүрж, лууван зэрэг зарим жимс, хүнсний ногоо юм.Хоолны эх үүсвэрээс гадна галактоз нь нарийн төвөгтэй нүүрс усны задралын үр дүнд бие махбодид үүсдэг. Жишээлбэл, элэг, булчинд хуримтлагдсан нийлмэл нүүрс ус гликогенийг энерги болгон глюкозын молекул болгон задлах үед галактоз нь нэмэлт бүтээгдэхүүн болж үүсдэг. Хоолонд орсны дараа галактоз нь нарийн гэдсэнд шингэж, цусны урсгалаар элэг рүү зөөгдөж, цаашдын метаболизмд ордог. Элгэнд галактоз нь Лелуарын зам гэж нэрлэгддэг хэд хэдэн ферментийн урвалаар глюкоз болж хувирдаг.Галактоз нь биеийн эрчим хүчний чухал эх үүсвэр бөгөөд эсийн янз бүрийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатай гликопротейн ба гликолипидын гол бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Гэсэн хэдий ч галактозыг хэт их хэрэглэх нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг, ялангуяа галактоземи гэж нэрлэгддэг удамшлын эмгэгтэй хүмүүст. Галактоземийн үед галактозын солилцоонд оролцдог ферментүүдийн аль нэг нь дутагдалтай эсвэл байхгүй байдаг бөгөөд энэ нь галактоз болон түүний дагалдах бүтээгдэхүүнийг биед хуримтлуулахад хүргэдэг. Энэ нь элэгний гэмтэл, катаракт, хөгжлийн саатал зэрэг олон төрлийн шинж тэмдгүүдийг үүсгэдэг.
&lt;/blockquote&gt;
3. Галактозын солилцооны ферментийн урвал
&lt;blockquote&gt;
: Галактозын солилцооны ферментийн урвалууд нь бие махбодид тохиолддог биохимийн цуврал урвалууд болох галактозыг моносахаридын сахар глюкоз болгон хувиргаж, эсийн энергийн гол эх үүсвэрийг хэлдэг. Эдгээр урвалууд нь голчлон элгэнд явагддаг бөгөөд Лелуарын зам гэж нэрлэгддэг бодисын солилцооны замын тодорхой үе шатуудыг хурдасгадаг хэд хэдэн гол ферментийг агуулдаг.Галактозын солилцооны эхний алхам бол галактозыг галактокиназа ферментээр катализатор болох галактоз-1-фосфат болгон хувиргах явдал юм. Галактокиназа нь фосфатын бүлгийг ATP-ээс галактоз руу шилжүүлж, галактоз-1-фосфат үүсгэдэг.Замын дараагийн алхам нь галактоз-1-фосфатыг глюкоз-1-фосфат болгон хувиргах явдал юм. Энэ урвалыг галактоз-1-фосфат уридилтрансфераза буюу GALT гэгддэг галактоз-1-фосфат уридилтрансфераза ферментээр катализатор хийдэг. Энэ фермент нь уридин дифосфат (UDP) бүлгийг галактоз-1-фосфат руу шилжүүлж, UDP-галактоз ба глюкоз-1-фосфат үүсгэдэг.Галактозын солилцооны эцсийн шат бол глюкоз-1-фосфатыг глюкоз-6-фосфат болгон хувиргах бөгөөд энэ нь фосфоглюкомутаза ферментээр катализатор болдог. Энэ фермент нь глюкоз-1-фосфатаас фосфатын бүлгийг шилжүүлж, глюкоз-6-фосфат үүсгэдэг.Эдгээр ферментийн урвалууд нь галактозын зөв метаболизм, галактозыг биед ашигтай энерги болгон хувиргахад зайлшгүй шаардлагатай. Эдгээр ферментүүдийн аль нэгэнд дутагдалтай эсвэл хэвийн бус байдал нь галактоземи гэж нэрлэгддэг өвчинд хүргэдэг бөгөөд галактоз болон түүний метаболитууд бие махбодид хуримтлагдаж, эрүүл мэндийн олон асуудалд хүргэдэг.Лелурын зам нь галактозын солилцооны цорын ганц зам биш бөгөөд бие махбод дахь галактозыг глюкоз болгон хувиргах өөр замууд байдаг гэдгийг анхаарах нь чухал юм. Нэмж дурдахад, үргэлжилсэн судалгаанууд нь галактозын солилцоонд оролцдог ферментүүдийн зохицуулалт, үйл ажиллагааны талаархи шинэ ойлголтуудыг нээсээр байна.
&lt;/blockquote&gt;
4. Эмнэлзүйн хамаарал
&lt;blockquote&gt;
: Галактозын солилцоо нь хүний ​​эрүүл мэндэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд энэхүү биохимийн үйл явцын тасалдал нь эмнэлзүйн чухал үр дагаварт хүргэдэг. Эрүүл мэндийн хэд хэдэн нөхцөл байдал нь галактозын солилцоотой шууд холбоотой байдаг бөгөөд хамгийн чухал нь галактоземи нь бие махбодид галактозыг үр дүнтэй солилцох чадваргүй байдаг удамшлын ховор өвчин юм.Галактоземи өвчтэй хүмүүст элэгний үйл ажиллагааны алдагдал, танин мэдэхүйн сулрал, өсөлтийн асуудал, ялангуяа нярайд олон янзын эмнэлзүйн шинж тэмдэг илэрдэг. Галактоз ба түүний метаболитуудын хуримтлал нь янз бүрийн эрхтэн, эд эсэд хортой нөлөө үзүүлж, эрт оношлох, хөндлөнгөөс оролцох шаардлагатай болдог.Галактозын солилцооны эмгэгийг оношлох нь ихэвчлэн биохимийн шинжилгээ, генетикийн шинжилгээ, бие махбод дахь галактоз ба түүний метаболитуудын түвшинг үнэлэх бодисын солилцооны профайлыг хамардаг. Эрт илрүүлэх нь зохих эмчилгээний стратегийг хэрэгжүүлэх, галактозын солилцооны сулралтай холбоотой эрүүл мэндийн болзошгүй хүндрэлийг багасгахад чухал ач холбогдолтой.Галактозын солилцооны эмгэгийг эмчлэх эмчилгээний аргууд нь галактоз агуулсан хоол хүнснээс хатуу татгалзах, галактоземитэй нярай хүүхдэд зориулсан тусгай сүүн тэжээл хэрэглэх зэрэг хоолны дэглэмийг өөрчлөх явдал юм. Нэмж дурдахад эдгээр нөхцөл байдалд нэрвэгдсэн хүмүүст эмнэлгийн байнгын хяналт, олон талт тусламж зайлшгүй шаардлагатай байдаг.
&lt;/blockquote&gt;
5 . Судалгаа дэвшилт
&lt;blockquote&gt;
:Галактозын солилцоо нь идэвхтэй судалгааны салбар бөгөөд сүүлийн үед энэ салбарт хэд хэдэн ахиц дэвшил гарсан. Судалгааны нэг ирээдүйтэй чиглэл бол галактоземийн генийн эмчилгээ юм. Судлаачид галактоземийн удамшлын согогийг засах зорилготой генийн эмчилгээний аргуудыг судалж байна. Эрт үе шатны эмнэлзүйн туршилтууд нөлөөлөлд өртсөн хүмүүсийн галактозын солилцоог сэргээх эерэг үр дүнг харуулсан бөгөөд энэ нь үр дүн, амьдралын чанарыг сайжруулахад хүргэж болзошгүй юм.Судалгааны өөр нэг чиглэл бол галактозын ашиглалтын бодисын солилцооны инженерчлэл юм. Судлаачид галактозыг био түлшний үйлдвэрлэл, био эмийн үйлдвэрлэл зэрэг төрөл бүрийн хэрэглээнд ашиглах арга замыг судалж байна. Эдгээр дэвшил нь галактозын солилцоо болон түүний үйлдвэрлэлийн хэрэглээг ойлгоход чухал ач холбогдолтой байж болох юм.Галактозын солилцооны эмгэгийн эмчилгээний боломжит зорилтуудын талаар шинэ судалгаа гарч байна. Ферментийг орлуулах эмчилгээ, жижиг молекул модулятор, зорилтот фармакологийн арга хэмжээ авах боломжит эмчилгээний аргуудыг судалж байна. Эмнэлзүйн өмнөх болон эмнэлзүйн судалгаанууд хийгдэж байгаа бөгөөд эдгээр шинэ эмчилгээ нь галактозын солилцооны эмгэгийг удирдах шинэ хувилбаруудыг санал болгож чадна.Галактозын солилцоонд оролцдог бодисын солилцооны замуудын талаар ойлголттой болохын тулд метаболомик ба системийн биологийн аргуудыг ашиглаж байна. Эдгээр дэвшилтэт технологи нь галактозын солилцооны сулралтай холбоотой биохимийн өөрчлөлтүүд болон хувь хүний ​​анагаах ухаанд үзүүлэх нөлөөллийн талаарх бидний ойлголтыг ахиулж байна.
&lt;/blockquote&gt;
6. Эх сурвалж 
 &lt;references/&gt; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532917/ 
https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistrygenetics-and-molecular-biology/galactose-metabolism
&lt;references/&gt;

== Нүүр хуудсаа шинэчлэх тухай ==

Тус нүүр хуудасны дизайнд айхтар төм өөрчлөлт ороогүй удаж байгаа юм чинь [[Хэрэглэгч:Chinneeb/1]] хуудсанд шинэ дизайн туршаад явж байна. Ялгаатай зүйлс нь:

* Мобайл төхөөрөмжүүдэд нийцтэй (responsive) - хуучин (одоогийн) нүүр хуудас нь хүснэгт ашиглаж байсан, flexboxтой div-ээр солив.
* Онцлох зурагний хэсгийг хассан - хэлэлцүүлгийг (бас) энд: [[Wikipedia-н хэлэлцүүлэг:Онцлох зураг]]
* Интро хэсгийг нилээд өөрчилсөн - идэвхтэй хэрэглэгчийн тоог харуулсан
* Бусад хэлний Википедиагийн жагсаалтийг 500'000+ -т хязгаарлаж, тува + казак хэлийг нэмсэн
* Танилцуулгын хэсгийг дээшлүүлж, хялбаршуулсан
* Викимедиа төслүүдийн хэсгийг өөрчилж, Commons ийг коммонс гэж нэрлэсэн (викимедиа агуулах эсвэл Вики хөмрөг гэх мэт орчуулгыг хэрэглэсэн нь дээр гэвэл саналаа өгнө үү)
* Яваандаа тэгээд ангиллын хэсгийг яваандаа [[Портал:Техник]] шиг порталны жагсаалт болговол сайн л байна.

Эдгээрээс гадна css файлд хэд хэдэн өөрчлөлтийг [[Хэрэглэгч:Chinneeb/common.css]] хуудсанд туршиж байна. Эдгээр өөрчлөлтүүдийг сайтын common.css -т нэмснээр &quot;ө&quot;, &quot;ү&quot; үсгийг саппорт хийхгүй фонтыг саппортлодог фонтоор сольж харагдацийг арай сайжруулна байх гэж бодож байна.

Эдгээр өөрчлөлтүүд болж байна уу? Аливаа санал онолоо хэлээрэй, тэгээд энд давхар санал асуулга тавьчихлаа.

Аливаа өөрчлөлийг эсэргүүцсэн олон хүн байхгүй тохиолдолд 7 хоног орчмын дотор хуудсаа шинэчлэе гэж бодох байна. Жич: Хуучин нүүр хуудсаа [[Нүүр хуудас/6]] хуудсанд архивласан.

-- [[User_talk:Chinneeb|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;chinneeb&lt;/span&gt;]] 03:11, 2 Аравдугаар сар 2022 (UTC)

===Санал асуулга===
'''Санал асуулга''': Онцлох зурагтай байхаа болих
&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;'''✅ Дэмжинэ''' --~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; эсвэл &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;'''❌ Дэмжихгүй''' --~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; гэж оруулаад саналаа өгнө үү

====Дэмжиж байна ====
* '''✅ Дэмжинэ''' --[[User_talk:Chinneeb|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;chinneeb&lt;/span&gt;]] 03:11, 2 Аравдугаар сар 2022 (UTC) (санал асуулгыг эхлүүлсэн хүний хувьд)
* '''✅ Дэмжинэ'''. Өмнөх Нүүр хуудасны дизайныг ([[Нүүр хуудас/6]]) 2015 онд Франц зэрэг хэд хэдэн википедиаг судалж байгаад оруулсан юм. Хуучин дизайн өнгө будаг, агуулгын хувьд одоо хүртэл надад таалагддаг боловч, үүргээ нэгэнт гүйцэтгэсэн түүх гэж үзээд шинээр солихыг дэмжиж байна. Шинэ дизайн мобайл төхөөрөмжүүдэд нийцтэй гэж дээр бичсэнчлэн үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэж байна. --[[Хэрэглэгч:MongolWikiNew|MongolWikiNew]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWikiNew|talk]]) 04:58, 30 Арваннэгдүгээр сар 2022 (UTC) 
====Дэмжихгүй ====
* '''❌ Дэмжихгүй'''

== Хооллолт ==

Самшуу-идсэн уусан юмыг боловсруулах зам, Я.Цэвэл, 1966 [[Хэрэглэгч:Duyaa.dr|Duyaa.dr]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Duyaa.dr|яриа]]) 08:07, 22 Долоодугаар сар 2024 (UTC)

== Цөөвөр чонын тухай буруу ташаа ойлголт ==

Сүүлийн жилүүдэд монгол хэл дээрх баримтат кино, нийтлэл, орчуулгад “гаригус” (Hyena) амьтныг “цөөвөр чоно” гэж буруу нэрлэх хандлага түгээмэл болоод байна. Үнэндээ эдгээр нь хоорондоо огт өөр төрөл зүйл юм.

Цөөвөр чоно бол англиар jackal гэж нэрлэгддэг, нохойтны овгийн махчин амьтан юм. Түүний шинж:

- Жижиг биетэй, хурдан хөдөлгөөнтэй. Үнэг болон чонотой төстэй. Canis aureus гэх шинжлэх ухааны нэртэй. Энэ амьтан нь үнэгээс арай том, нохой, чонотой ойролцоо төрөгдөлтэй боловч илүү жижиг биетэй, болон урт хошуу, хөлтэй байдаг. Цөөвөр чоно нь үнэг болон нохойтой илүү ойр төрөл бөгөөд амьдрах чадвар өндөр, ихэнхдээ ганцаараа эсвэл жижиг бүлгээр амьдардаг. Гол онцлогын хувьд биеийн урт ~70–85 см, өндөр ~40 см, жин ~8–15 кг байдаг, өвөл шар‑бор, хавар зуны улиралд шар‑инэхэн өтгөн үстэй. Еврази болон Африк тивд тархдаг, одоо Европын олон оронд тархан суурьшиж байна.

Харин Гаригус буюу Hyena нь:

- Hyaenidae гэх тусдаа овгийн махчин амьтан. Гаригус нь гаднаас харахад нохойтой төстэй ч үнэндээ мууртай илүү ойр төрөл зүйл бөгөөд мах идэх зориулалттай асар хүчтэй эрүүнээс гадна социал (нийгэмлэгийн) зан төлөв өндөртэй. 40–80 кг (зарим нь 90 кг хүрнэ), маш ухаалаг, стратегитай ангууч. Ихэвчлэн Африкийн тал нутагт сүргээр амьдардаг. Мөн гаригусыг “инээдэг” дуу авиа, хүчирхэг сэг зэм идэх чадвар, нийгмийн бүтэц зэргээр нь судлаачид онцолдог. 

Андуурал яагаад үүсэх болов? 

Монголд олон хүн цөөвөр чоныг гаригус гэж андуурдаг нь нэршлийн зөрүү, буруу орчуулга хоёрын үр дагавар юм. Энэ нь баримтат кино, орчуулсан номууд, телевизийн нэвтрүүлгүүдэд ч давтагдсаар ирсэн. Ингээд яг юунаас болж энэ андуурал гарсан, яагаад олон нийт буруу ойлгож эхэлсэн талаарх гол шалтгаануудыг тайлбарлая. 

Англи хэлний &quot;Hyena&quot; (гаригус) гэдэг үгийг монгол хэл рүү орчуулахдаа:

- “Толбот hyena” → “Толбот цөөвөр чоно” гэж орчуулсан тохиолдлууд олон. Ялангуяа Animal Planet, National Geographic зэрэг баримтат киноны монгол орчуулгад:

- “Striped hyena” → “Судалт цөөвөр чоно”

- “Spotted hyena” → “Толбот цөөвөр чоно” гэж орчуулсан байсан.

&quot;Jackal&quot; — бол цөөвөр чоно, латинаар Canis aureus, нохойтны овогт багтдаг.Харин Hyena нь цөөвөр чоно биш, тусдаа овгийн (Hyaenidae) амьтан.

Яагаад энэ ялгаа чухал вэ?

Мэдлэг, орчуулга, шинжлэх ухааны зөв хэрэглээ нь:

- Боловсролын чанарыг дээшлүүлнэ. Хүүхэд залуусын танин мэдэхүйг зөв төлөвшүүлнэ. Монгол орчуулгын стандартыг сайжруулна. [[Хэрэглэгч:Anhil666n|Anhil666n]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Anhil666n|яриа]]) 10:04, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)</text>
      <sha1>hplih5z8hxpip5ra163n8wk099wos94</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822543</id>
      <parentid>822541</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T10:09:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Anhil666n</username>
        <id>97719</id>
      </contributor>
      <origin>822543</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18264" sha1="e3gnc4izza49onykry6mepvtnsysdee" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;padding: 1em; border: 1px solid #ececec; background-color: #f8f9fa; width: 100%&quot;&gt;Тус хуудсанд зөвхөн Нүүр хуудасны талаар бичнэ үү. Бусад бүх хэлэлцүүлгийг [[Wikipedia:Хурал|Хурал]]-аас&lt;/div&gt;

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:right; float:right; margin-left:18px;&quot;
|-
| align=&quot;center&quot; | [[File:file.svg|50px]] '''Архив'''
|-
| align=&quot;center&quot; | [[Хэлэлцүүлэг:Нүүр хуудас/Архив/1]]
|}

== Галактозын солилцоо ==
1 . Оршил
&lt;blockquote&gt;
: Галактоземийг анх 1908 онд Фон Рюсс, Мюллер нар тодорхойлсон боловч галактоземийн генетик шинж чанарыг хүлээн зөвшөөрсөн анхны хүн бол 1935 онд Жервис юм. Галактозын солилцоо нь элсэн чихэр галактозыг задалж, биед энерги болгон хувиргах үйл явц юм. Галактоз нь сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, түүнчлэн зарим жимс, хүнсний ногоонд агуулагддаг моносахарид юм. Бие махбодид галактозыг элэгний доторх хэд хэдэн ферментийн урвалаар метаболизмд оруулдаг бөгөөд эцэст нь глюкоз үүсгэдэг. Бодисын солилцооны үйл явцын дутагдал эсвэл хэвийн бус байдал нь галактоземи зэрэг ноцтой өвчинд хүргэдэг тул галактозын зөв метаболизм нь ерөнхий эрүүл мэндэд маш чухал юм. Энэ нийтлэлд галактозын солилцооны тойм, үүнд оролцдог ферментийн гол урвалууд, эмнэлзүйн үр дагавар, энэ чиглэлээр хийгдэж буй судалгаанууд багтсан болно.
&lt;/blockquote&gt;
2.Галактоз ба түүний эх үүсвэр
&lt;blockquote&gt;
: Сүүнд галактоз нь глюкоз, галактозоос бүрдэх дисахарид болох лактоз хэлбэрээр байдаг. Галактозын бусад эх үүсвэр нь сэвэг зарам, вандуй зэрэг буурцагт ургамал, алим, жүрж, лууван зэрэг зарим жимс, хүнсний ногоо юм.Хоолны эх үүсвэрээс гадна галактоз нь нарийн төвөгтэй нүүрс усны задралын үр дүнд бие махбодид үүсдэг. Жишээлбэл, элэг, булчинд хуримтлагдсан нийлмэл нүүрс ус гликогенийг энерги болгон глюкозын молекул болгон задлах үед галактоз нь нэмэлт бүтээгдэхүүн болж үүсдэг. Хоолонд орсны дараа галактоз нь нарийн гэдсэнд шингэж, цусны урсгалаар элэг рүү зөөгдөж, цаашдын метаболизмд ордог. Элгэнд галактоз нь Лелуарын зам гэж нэрлэгддэг хэд хэдэн ферментийн урвалаар глюкоз болж хувирдаг.Галактоз нь биеийн эрчим хүчний чухал эх үүсвэр бөгөөд эсийн янз бүрийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатай гликопротейн ба гликолипидын гол бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Гэсэн хэдий ч галактозыг хэт их хэрэглэх нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг, ялангуяа галактоземи гэж нэрлэгддэг удамшлын эмгэгтэй хүмүүст. Галактоземийн үед галактозын солилцоонд оролцдог ферментүүдийн аль нэг нь дутагдалтай эсвэл байхгүй байдаг бөгөөд энэ нь галактоз болон түүний дагалдах бүтээгдэхүүнийг биед хуримтлуулахад хүргэдэг. Энэ нь элэгний гэмтэл, катаракт, хөгжлийн саатал зэрэг олон төрлийн шинж тэмдгүүдийг үүсгэдэг.
&lt;/blockquote&gt;
3. Галактозын солилцооны ферментийн урвал
&lt;blockquote&gt;
: Галактозын солилцооны ферментийн урвалууд нь бие махбодид тохиолддог биохимийн цуврал урвалууд болох галактозыг моносахаридын сахар глюкоз болгон хувиргаж, эсийн энергийн гол эх үүсвэрийг хэлдэг. Эдгээр урвалууд нь голчлон элгэнд явагддаг бөгөөд Лелуарын зам гэж нэрлэгддэг бодисын солилцооны замын тодорхой үе шатуудыг хурдасгадаг хэд хэдэн гол ферментийг агуулдаг.Галактозын солилцооны эхний алхам бол галактозыг галактокиназа ферментээр катализатор болох галактоз-1-фосфат болгон хувиргах явдал юм. Галактокиназа нь фосфатын бүлгийг ATP-ээс галактоз руу шилжүүлж, галактоз-1-фосфат үүсгэдэг.Замын дараагийн алхам нь галактоз-1-фосфатыг глюкоз-1-фосфат болгон хувиргах явдал юм. Энэ урвалыг галактоз-1-фосфат уридилтрансфераза буюу GALT гэгддэг галактоз-1-фосфат уридилтрансфераза ферментээр катализатор хийдэг. Энэ фермент нь уридин дифосфат (UDP) бүлгийг галактоз-1-фосфат руу шилжүүлж, UDP-галактоз ба глюкоз-1-фосфат үүсгэдэг.Галактозын солилцооны эцсийн шат бол глюкоз-1-фосфатыг глюкоз-6-фосфат болгон хувиргах бөгөөд энэ нь фосфоглюкомутаза ферментээр катализатор болдог. Энэ фермент нь глюкоз-1-фосфатаас фосфатын бүлгийг шилжүүлж, глюкоз-6-фосфат үүсгэдэг.Эдгээр ферментийн урвалууд нь галактозын зөв метаболизм, галактозыг биед ашигтай энерги болгон хувиргахад зайлшгүй шаардлагатай. Эдгээр ферментүүдийн аль нэгэнд дутагдалтай эсвэл хэвийн бус байдал нь галактоземи гэж нэрлэгддэг өвчинд хүргэдэг бөгөөд галактоз болон түүний метаболитууд бие махбодид хуримтлагдаж, эрүүл мэндийн олон асуудалд хүргэдэг.Лелурын зам нь галактозын солилцооны цорын ганц зам биш бөгөөд бие махбод дахь галактозыг глюкоз болгон хувиргах өөр замууд байдаг гэдгийг анхаарах нь чухал юм. Нэмж дурдахад, үргэлжилсэн судалгаанууд нь галактозын солилцоонд оролцдог ферментүүдийн зохицуулалт, үйл ажиллагааны талаархи шинэ ойлголтуудыг нээсээр байна.
&lt;/blockquote&gt;
4. Эмнэлзүйн хамаарал
&lt;blockquote&gt;
: Галактозын солилцоо нь хүний ​​эрүүл мэндэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд энэхүү биохимийн үйл явцын тасалдал нь эмнэлзүйн чухал үр дагаварт хүргэдэг. Эрүүл мэндийн хэд хэдэн нөхцөл байдал нь галактозын солилцоотой шууд холбоотой байдаг бөгөөд хамгийн чухал нь галактоземи нь бие махбодид галактозыг үр дүнтэй солилцох чадваргүй байдаг удамшлын ховор өвчин юм.Галактоземи өвчтэй хүмүүст элэгний үйл ажиллагааны алдагдал, танин мэдэхүйн сулрал, өсөлтийн асуудал, ялангуяа нярайд олон янзын эмнэлзүйн шинж тэмдэг илэрдэг. Галактоз ба түүний метаболитуудын хуримтлал нь янз бүрийн эрхтэн, эд эсэд хортой нөлөө үзүүлж, эрт оношлох, хөндлөнгөөс оролцох шаардлагатай болдог.Галактозын солилцооны эмгэгийг оношлох нь ихэвчлэн биохимийн шинжилгээ, генетикийн шинжилгээ, бие махбод дахь галактоз ба түүний метаболитуудын түвшинг үнэлэх бодисын солилцооны профайлыг хамардаг. Эрт илрүүлэх нь зохих эмчилгээний стратегийг хэрэгжүүлэх, галактозын солилцооны сулралтай холбоотой эрүүл мэндийн болзошгүй хүндрэлийг багасгахад чухал ач холбогдолтой.Галактозын солилцооны эмгэгийг эмчлэх эмчилгээний аргууд нь галактоз агуулсан хоол хүнснээс хатуу татгалзах, галактоземитэй нярай хүүхдэд зориулсан тусгай сүүн тэжээл хэрэглэх зэрэг хоолны дэглэмийг өөрчлөх явдал юм. Нэмж дурдахад эдгээр нөхцөл байдалд нэрвэгдсэн хүмүүст эмнэлгийн байнгын хяналт, олон талт тусламж зайлшгүй шаардлагатай байдаг.
&lt;/blockquote&gt;
5 . Судалгаа дэвшилт
&lt;blockquote&gt;
:Галактозын солилцоо нь идэвхтэй судалгааны салбар бөгөөд сүүлийн үед энэ салбарт хэд хэдэн ахиц дэвшил гарсан. Судалгааны нэг ирээдүйтэй чиглэл бол галактоземийн генийн эмчилгээ юм. Судлаачид галактоземийн удамшлын согогийг засах зорилготой генийн эмчилгээний аргуудыг судалж байна. Эрт үе шатны эмнэлзүйн туршилтууд нөлөөлөлд өртсөн хүмүүсийн галактозын солилцоог сэргээх эерэг үр дүнг харуулсан бөгөөд энэ нь үр дүн, амьдралын чанарыг сайжруулахад хүргэж болзошгүй юм.Судалгааны өөр нэг чиглэл бол галактозын ашиглалтын бодисын солилцооны инженерчлэл юм. Судлаачид галактозыг био түлшний үйлдвэрлэл, био эмийн үйлдвэрлэл зэрэг төрөл бүрийн хэрэглээнд ашиглах арга замыг судалж байна. Эдгээр дэвшил нь галактозын солилцоо болон түүний үйлдвэрлэлийн хэрэглээг ойлгоход чухал ач холбогдолтой байж болох юм.Галактозын солилцооны эмгэгийн эмчилгээний боломжит зорилтуудын талаар шинэ судалгаа гарч байна. Ферментийг орлуулах эмчилгээ, жижиг молекул модулятор, зорилтот фармакологийн арга хэмжээ авах боломжит эмчилгээний аргуудыг судалж байна. Эмнэлзүйн өмнөх болон эмнэлзүйн судалгаанууд хийгдэж байгаа бөгөөд эдгээр шинэ эмчилгээ нь галактозын солилцооны эмгэгийг удирдах шинэ хувилбаруудыг санал болгож чадна.Галактозын солилцоонд оролцдог бодисын солилцооны замуудын талаар ойлголттой болохын тулд метаболомик ба системийн биологийн аргуудыг ашиглаж байна. Эдгээр дэвшилтэт технологи нь галактозын солилцооны сулралтай холбоотой биохимийн өөрчлөлтүүд болон хувь хүний ​​анагаах ухаанд үзүүлэх нөлөөллийн талаарх бидний ойлголтыг ахиулж байна.
&lt;/blockquote&gt;
6. Эх сурвалж 
 &lt;references/&gt; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532917/ 
https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistrygenetics-and-molecular-biology/galactose-metabolism
&lt;references/&gt;

== Нүүр хуудсаа шинэчлэх тухай ==

Тус нүүр хуудасны дизайнд айхтар төм өөрчлөлт ороогүй удаж байгаа юм чинь [[Хэрэглэгч:Chinneeb/1]] хуудсанд шинэ дизайн туршаад явж байна. Ялгаатай зүйлс нь:

* Мобайл төхөөрөмжүүдэд нийцтэй (responsive) - хуучин (одоогийн) нүүр хуудас нь хүснэгт ашиглаж байсан, flexboxтой div-ээр солив.
* Онцлох зурагний хэсгийг хассан - хэлэлцүүлгийг (бас) энд: [[Wikipedia-н хэлэлцүүлэг:Онцлох зураг]]
* Интро хэсгийг нилээд өөрчилсөн - идэвхтэй хэрэглэгчийн тоог харуулсан
* Бусад хэлний Википедиагийн жагсаалтийг 500'000+ -т хязгаарлаж, тува + казак хэлийг нэмсэн
* Танилцуулгын хэсгийг дээшлүүлж, хялбаршуулсан
* Викимедиа төслүүдийн хэсгийг өөрчилж, Commons ийг коммонс гэж нэрлэсэн (викимедиа агуулах эсвэл Вики хөмрөг гэх мэт орчуулгыг хэрэглэсэн нь дээр гэвэл саналаа өгнө үү)
* Яваандаа тэгээд ангиллын хэсгийг яваандаа [[Портал:Техник]] шиг порталны жагсаалт болговол сайн л байна.

Эдгээрээс гадна css файлд хэд хэдэн өөрчлөлтийг [[Хэрэглэгч:Chinneeb/common.css]] хуудсанд туршиж байна. Эдгээр өөрчлөлтүүдийг сайтын common.css -т нэмснээр &quot;ө&quot;, &quot;ү&quot; үсгийг саппорт хийхгүй фонтыг саппортлодог фонтоор сольж харагдацийг арай сайжруулна байх гэж бодож байна.

Эдгээр өөрчлөлтүүд болж байна уу? Аливаа санал онолоо хэлээрэй, тэгээд энд давхар санал асуулга тавьчихлаа.

Аливаа өөрчлөлийг эсэргүүцсэн олон хүн байхгүй тохиолдолд 7 хоног орчмын дотор хуудсаа шинэчлэе гэж бодох байна. Жич: Хуучин нүүр хуудсаа [[Нүүр хуудас/6]] хуудсанд архивласан.

-- [[User_talk:Chinneeb|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;chinneeb&lt;/span&gt;]] 03:11, 2 Аравдугаар сар 2022 (UTC)

===Санал асуулга===
'''Санал асуулга''': Онцлох зурагтай байхаа болих
&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;'''✅ Дэмжинэ''' --~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; эсвэл &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;'''❌ Дэмжихгүй''' --~~~~&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; гэж оруулаад саналаа өгнө үү

====Дэмжиж байна ====
* '''✅ Дэмжинэ''' --[[User_talk:Chinneeb|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;chinneeb&lt;/span&gt;]] 03:11, 2 Аравдугаар сар 2022 (UTC) (санал асуулгыг эхлүүлсэн хүний хувьд)
* '''✅ Дэмжинэ'''. Өмнөх Нүүр хуудасны дизайныг ([[Нүүр хуудас/6]]) 2015 онд Франц зэрэг хэд хэдэн википедиаг судалж байгаад оруулсан юм. Хуучин дизайн өнгө будаг, агуулгын хувьд одоо хүртэл надад таалагддаг боловч, үүргээ нэгэнт гүйцэтгэсэн түүх гэж үзээд шинээр солихыг дэмжиж байна. Шинэ дизайн мобайл төхөөрөмжүүдэд нийцтэй гэж дээр бичсэнчлэн үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэж байна. --[[Хэрэглэгч:MongolWikiNew|MongolWikiNew]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWikiNew|talk]]) 04:58, 30 Арваннэгдүгээр сар 2022 (UTC) 
====Дэмжихгүй ====
* '''❌ Дэмжихгүй'''

== Хооллолт ==

Самшуу-идсэн уусан юмыг боловсруулах зам, Я.Цэвэл, 1966 [[Хэрэглэгч:Duyaa.dr|Duyaa.dr]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Duyaa.dr|яриа]]) 08:07, 22 Долоодугаар сар 2024 (UTC)</text>
      <sha1>e3gnc4izza49onykry6mepvtnsysdee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чонос</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6496</id>
    <revision>
      <id>822441</id>
      <parentid>772331</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:02:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|1 */</comment>
      <origin>822441</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4669" sha1="hn9b4mjr0hth4pi52bk2m0tvtm1dm15" xml:space="preserve">Чонос – энэ овог бол Монголын хамгийн эртний хоёр овгийн нэг юм. Энэ нь Рашид-ад-Диний &quot;Судрын чуулганд&quot; тэмдэглэгдсэн бөгөөд тэр цагт монголын угсаатны хямрал тэмцэлдээн үүсч байхад монголд байсан овог юм. Одоогоор энэ овгийнхон [[Монгол Улс|Монгол улс]], Оросын холбооны улс (Халимаг, Буриад, Эрхүү муж) зэрэг улсуудад тархан суурьшсан байдаг. Ийм овогтны онгон шүтээн нь чоно байснаас чонос гэдэг овог үүсчээ. Буриадад чино, халимагт чинос, халхын дотор чонос мөн чонод чоно 7 чоноохон гэж нэртэй энэ овгийнхны эртний шүтээн нь чоно буюу хээрийн бөрт, тэнгэрийн нохой байв гэж эрдэмтэд тайлбарлажээ.

== Түүх ==
[[Файл:Canis lupus lupus qtl1.jpg|thumbnail|Чоно]]

Чонос (мөн чинос, шонос, шинос, шонод, чоно, чоноохон, чонод,) гэдэг үг нь олон дуудлагатай бөгөөд үндэс нь “чоно” юм.

Түүхээс үзвэл энэ овог нь Чингис хаанд ирж нэгдсэн эхний овгуудын нэг юм. 
Эрдэмтэдийн үзэж байгаагаар энэ овог нь Монгол овог мөн бөгөөд уг гарлыг нь хөөж үзвэл эртний “Ашин” гэх овгоос гаралтай ба Чингис хааны Боржигон овгийн үндэс юм.

Археологийн малтлагаар Хазарын хуучин хотуудаас гарсан эртний &quot;Ашин&quot; болон &quot;Боржигон&quot; овгийн тамга нь одоогийн Халимаг дахь Чонос овгийн тамгатай ихээхэн ижил төстэй  байдаг нь сонирхол татаж байгаа юм.
Эдгээр дурдсан зүйлс нь Рашид ад-Диний тэмдэглэл болон Монголын Нууц Товчоонд мөн дурдагддаг. 
Нууц товчоонд дурдснаар Жамух 1186 оны Далан-Балжууд гэдэг газар болсон тулаанд Тэмүжинг шахаанд оруулан ялсны дараа олзлогдогсод дундаас Чонос овгийн баатруудыг далан хонин тогоонд чанах тушаал өгсөн билээ. Монголын угсаа гарвал, түүхэнд хамгийн их баатруудтай овог нь Чонос овог байсан ба А.А.Доманины үзэж байгаагаар энэхүү харгис хэрцгий үйл явдал нь Чонос овгийнхоныг Тэмүжинээс салгах оролдлого байсан юм. Өөрөөр хэлбэл Жамух Тэмүжинг ялахын тулд Чонос овгийн баатруудыг олзлон авч хүйс тэмтэрч, үхлийн шийтгэл оноожээ. 
Гарал үүслийн тухайд – Нууц товчоонд тэмдэглэснээр Чонос овог нь Боржигон овгийн хоёр дахь том үндэс нь юм. Хамаг Монголыг Хабул хаан мэдэн явав. Хабул хааны хойно Хабул хааны үгээр долоон хөвгүүн бөгөөтөл Тайчуудын Сэнгүн-Билгийн хөвгүүн Амбагай хаан мэдэн явав. Чирхай-Лянхуа-ийн гарал нь: [[Бодончар]] – Хабачи баатар – Мэнэн Тудун – Хачи хүлүг – Чирхай-Лянхуа.

Рашид ад-Диний тэмдэглэснээр: Чирхай-Лянхуа-ийн бага хүү нь Тайчууд овгийг үндэслэсэн бөгөөд Амбагай хааны эцэг юм. Чирхай-Лянхуа өөрийн ахын эхнэрийг эм болгон авав. Тэр эхнэр түүнд хоёр хүү төрүүлж өгсөн бөгөөд Гэнду-чонэ, Улукчин-Чонэ нэртэй билээ. Чонос овгийнхон Монголчуудын дунд мөн “нукуз” болон “дарлекин” хэмээн нэрлэгддэг.

[[Ангилал:Монгол овог аймаг]]</text>
      <sha1>hn9b4mjr0hth4pi52bk2m0tvtm1dm15</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Казино</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15047</id>
    <revision>
      <id>822484</id>
      <parentid>742713</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T22:25:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>37.19.65.113</ip>
      </contributor>
      <origin>822484</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5450" sha1="fmj4o4aof4cn0659k8laxuywz5ks7nf" xml:space="preserve">[[Файл:Casino slots2.jpg|thumb|Казинод [[автомат тоглоом]]ын машин байх нь элбэг]]
[[Файл:Casino Estoril.jpg|thumb|right|Португалийн Лисбон хотын ойролцоо орших [[Казино Эшторил]] нь Европ дахь хамгийн том казино]]
[[Файл:Casino da Póvoa.jpg|thumb|right|[[Казино да Повоа]], 1930-аад оны эхээр нээгдсэн Португалийн казино]]
'''Казино''' ({{lang-it|Casino}}) гэдэг нь [[мөрийтэй тоглоом]]ын газар юм. Казино нь ихэнхдээ [[зочид буудал]], [[зоогийн газар]], [[барааны дэлгүүр]] зэрэг аялал жуулчлалын зориулалттай газруудтай цуг байх буюу ойролцоо байдаг. Зарим казино нь [[хошин шогийн тоглолт]], [[концерт]], спортын арга хэмжээгээрээ алдартай байх нь ч бий.

Казино хэмээх үг нь [[итали хэл]]ний ''Casa'' буюу байр, зуслангийн байр, зуны байшин, лаврин гэсэн утгатай үгнээс гаралтай бөгөөд яваандаа уг үг нь амралт чөлөөт цагаа өнгөрөөх байр гэсэн утгатай болжээ. Иймэрхүү байшингуудад иргэд цуглан, хөгжим сонсон, бүжиглэж, мөрийтэй тоглон чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг, нэг ёсны Иргэдийн төвийн үүргийг гүйцэтгэдэг байв. 19-р зуунаас казино гэдэг үг хэрэглэгдэх болжээ.

== Түүх ==
Мөрийтэй тоглоом хэдийд үүссэн талаар тодорхой баримт байдаггүй ч аль ч нийгэмд азаа үзэж, мөрий, бооцоотой тоглох явдал байсаар иржээ. МЭӨ 2300 оны үеийн Хятадын сурвалж бичигт мөрийтэй тоглоомын талаар байдаг. Эртний Грек, Ромчуудаас эхлээд Наполеоны үеийн Франц, Элизабетын үеийн Англид ч хүмүүс мөрий тавьж зугаацахаас буцдаггүй байсан билээ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.jobmonkey.com/casino/html/brief_history.html |title=History of Casinos &amp; Casino Jobs |publisher=Job Monkey.com |date= |accessyear=2010|accessdate=1 сарын 5}}&lt;/ref&gt;.

Одоогоор мэдэгдэж буй хамгийн эртний казино нь [[Венеци]]д 1638 оны орчимд байгуулагдсан [[Казино ди Венециа]]&lt;ref name=&quot;venezia&quot;&gt;{{cite web|title=Casinò di Venezia|url=http://www.casinovenezia.it/en/casino_storia.jsp|accessyear=2010|accessdate=1 сарын 5|archive-date=2011-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110812050420/http://www.casinovenezia.it/en/casino_storia.jsp|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; бөгөөд өнөөдөр ч үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна.
&lt;ref&gt;[https://iangv.org/ iangv]&lt;/ref&gt;
== Казино ба ёс суртахуун, гэмт хэрэг ==
Мөрийтэй тоглоомыг ёс суртахуунгүй зүйл гэж тооцдог исламын шашинт улсууд зэрэг олон оронд казиног хориглодог бөгөөд казино байдаг улсуудад ч насны хязгаар тогтоосон байдаг. Их хэмжээний мөнгө эргэлдэж байдаг тул казиногийн аюулгүй байдал нь ямагт анхаарал татсан асуудал байдаг. Жирийн хүмүүс казино [[гэмт хэрэг]] ихсэхэд нөлөөлдөг гэж үздэг.

== Казино ба Монгол улс ==
Монгол улсад 1990-ээд оны дундуур Казиногийн тухай хууль батлагдаж, уг хуулийн дагуу казино байгуулах эрхийн тендер зарлагдсан бөгөөд &quot;Мон Макао&quot; компани уг тендерт ялжээ. Гэвч өрсөлдөгчид нь тендер шударга бус болсон хэмээн заргалдсанаар эцэстээ Монгол улсын түүхэнд анх удаа [[Улсын Их Хурал|Улсын Их Хурлын]] 3 гишүүний эрхийг түдгэлзүүлж, улмаар шүүхээс авлигын хэргээр Мон Макао компанийн захирал Байгаль болон дээрх 3 гишүүн зэрэг хэд хэдэн хүнд ял оноож байв. Ийнхүү тендер хүчингүй болж, уг хууль ч цуцлагджээ. Одоо Монгол улсад казино байгуулахыг хориглодог бөгөөд зарим УИХ-ын гишүүдээс дахин Казиногийн тухай хууль санаачлан батлуулах тухай яриа гардаг юм. 

== Цахим холбоос ==
{{Commonscat|Casinos|Казино}}
{{Wiktionary}}

== Эшлэл ==
{{Reflist}}

[[Ангилал:Казино| ]]
[[Ангилал:Мөрийтэй тоглоом]]</text>
      <sha1>fmj4o4aof4cn0659k8laxuywz5ks7nf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Христийн ахан дүүс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16816</id>
    <revision>
      <id>822445</id>
      <parentid>469265</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:04:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|0|2 */</comment>
      <origin>822445</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1014" sha1="khyajvaa6aalccvu6jfvoljlyo4sank" xml:space="preserve">[[Файл:Christadelphian Hall (Bath).JPG|thumb|200px|Christadelphian Hall, Bath, England]]
'''Христийн ахан дүүс''' гэдэг нь (Англиар Христаделфиан, Christadelphians, Грек хэлний Христ ба Аделфо–ах, эгч, дүүс гэсэн үгнээс гаралтай) Англи болон Америкт 1848 онд байгуулагдсан жижиг унитар (нэгдсэн) сүм юм. Одоо тэд 120 оронд 60,000 гишүүнтэй болсон ба голчилон Англи, Америк, Канад, Австрали, [[Африк]], Энэтхэгт байдаг.&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/religion/religions/christianity/subdivisions/christadelphians_1.shtml BBC &quot;Christadelphians&quot;]&lt;/ref&gt;
== Эшлэл ==
&lt;references/&gt;
[http://www.thisisyourbible.com/ This is your Bible.com]
[http://www.carelinks.net/languages/mongolian/Mongolian_Bible_Basics.pdf Библи Судрын]

[[Ангилал:Христийн шашин]]</text>
      <sha1>khyajvaa6aalccvu6jfvoljlyo4sank</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89</title>
    <ns>3</ns>
    <id>21029</id>
    <revision>
      <id>822569</id>
      <parentid>787075</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T11:44:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Krok6kola</username>
        <id>47078</id>
      </contributor>
      <comment>/* Thank you for your photos of Mongolia */ шинэ хэсэг</comment>
      <origin>822569</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23774" sha1="cp8o5it93glo59fsi97ghc586epslis" xml:space="preserve">

==Санал==
[http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8C Хэлэлцүүлэг:Беларусь]-т санаа оноогоо нэмэрлэнэ үү.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 02:08, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC)

* 1.Тэнгэизийн тухай Түрэг, Англи, Орос хэл дээр байгаа материалыг харьцуулж орчуулах байдлаар буулгасан. Энэ нь олон улсын хэмжээнд Тэнгэризмийн талаар ямар үзэл, ойлголттой, судалгааны ямар төвшинд байгааг харуулна.
* 2.Монголын тэнгэр судлаач гол болох хүмүүсийн бүтээл, үзэл баримтлалаас хангалтай оруулсан. Цаашид бас нэмж бичих зүйл буй. Одоохондоо амжаагүй байна.
* 3.Энд оруулсан зүйл бол таны хэлсэн мэт Орос, Алтай хучин буруу үзэл биш, 1990-ээд оноос хойших бүтээл юм.  
* 4.Хэрвээ та Монгол Бөө мөргөлийн тухай бичмээр байвал Бөө мөргөл гэдэг сэдэв одоо хүртэл хоосон хэвээрээ байна. Тэнд Монгол бөө мөргөлийн тухай бичихийг хүсье. Хаяг нь: http://en.wikipedia.org/wiki/Shamanism
* 5.Монгол Вик нь бусад хэлтэй харьцуулбал маш удаашралтай хийгдэж байгаа нь бодит байдал, бөө мөргөлийн олон сэдэв хоосон хэвээр байна шүү дээ. Энэ талд холбогдох хүн хүч тавьж болно.
* 6.Миний бие тэнгэр судлаач хүний хувьд энэ талд анхаарч ажиллана.
* 7.Орхигдсон зүйл буюу буруу зүйл байвал тухай мэргэжлийн хүмүүс нэмж оруулах, засаж залруулах бүрэн боломжтой.hen ni ehelsenee sanaarai ooriigoo ymar buruutaig bi medehgui l bn shuu bi :'))

== Хариулт ==

Сайн байна уу? Хариулт руу миний хэрэглэгчийн яриа!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 14:45, 18 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC)

== FYI ==

[[:de:Benutzer_Diskussion:Orgio89|For your Information]]. -- [[Хэрэглэгч:Wo st 01|Wo st 01]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Wo st 01|talk]]) 08:35, 27 Тавдугаар сар 2013 (UTC)

== Монгол [[Анциклопедиа]] ==

Сайн уу, Orgio89! [[Анциклопедиа]] нь дэлхийн олон хэл бүрээр хэн ч хөгжүүлж болох онлайн нэвтэрхий толь бөгөөд [[Википедиа]]гийн хошин хувилбар юм. I opend the Mongolian version of this project, but my Mongolian isn't good enought to develope it alone. All articles should be humorous and funny. I think that you can join and when it is time to write an article or two. I will give you an admin or even buerocrat flag, if you want. Please, help me! The project is [http://mn.uncyclopedia.info/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 here].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 12:46, 12 Зургаадугаар сар 2013 (UTC)

== Facebook бүлгэм ==

Сайн байна уу? Монгол Википедиаг баяжуулагчид хоорондоо ярилцаж зөвлөгөө авахад амар байх болов уу гэсэн үүднээс &quot;Монгол Википедиаг баяжуулагчид&quot; гэсэн фэйсбүүк бүлгэм нээсэн тул заваараа сонирхоод үзээрэй[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 20:08, 2 Наймдугаар сар 2013 (UTC)

== Алло ==

Здравствуйте, вы можете помочь мне улучшить эту статью. Благодаря: [[Амаро Пагр]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.92.159|79.155.92.159]] 18:25, 28 Арванхоёрдугаар сар 2013 (UTC)

== Шинэ мэдээ ==

Шинэ мэдээн дээр ер нь ямар төрлийн мэдээ тавибал зүгээр вэ? --[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 13:47, 10 Дөрөвдүгээр сар 2014 (UTC)

== New pages by bots ==

Hello. I've got an idea about some kind of developing of the Mongolian WIkipedia. In different kinds of Wikipedias there are projects of creating new pages by bots. As an ex. [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%97%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B9 in Russian]. There are more than 100 000 articles in Russian Wikipedia created by bots. In [https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%BE%D0%B1%D0%B0:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D2%9B%D2%B1%D1%8E Kazakh Wikipedia] there are even some books moved to Wikipedia. I think you will agree with me, that Mongolian Wikipedia is very active but is developing very slowly. I can show you what kind of pages can be created by bots: [http://life.shoutwiki.com/wiki/Agriotes_thevenetii] (this whole wiki is made by bots), [https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%B5_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%80%D1%8F%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%BE&amp;oldid=28110266]. The most part of big Wikies used such a project. What do you think, if I can do something like this for Mongolian Wikipedia?--[[Хэрэглэгч:Yalagch|Yalagch]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yalagch|talk]]) 10:20, 16 Долоодугаар сар 2014 (UTC)
:: Hello, Then that would be wonderfull if you really would auto create multiple articles in MongolWikipedia through bots, I am moving this talk to the general debate area so some moderators would involve. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 11:37, 16 Долоодугаар сар 2014 (UTC)

== [[:en:Do not buy Russian goods!]]  ==

Hello! Could you translate an article about boycott of Russian goods in Ukraine for the Mongolian Wikipedia? Thanks for the help. // Приветствую! Не могли бы вы перевести статью о бойкоте российских товаров в Украине для Монгольськой Википедии? Переводить желательно с Английской Википедии, поскольку там лаконично и по сути. На Российской много о причинах, целях и результатах, но почти ничего о самом бойкоте. Заранее спасибо!--[[Хэрэглэгч:Trydence|Trydence]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trydence|talk]]) 00:42, 22 Аравдугаар сар 2014 (UTC)

== Pope Francis ==

I moved it to Франциск because that's how his name is spelled in Russian (I notice Mongolian transliterations of foreign names are based on their Russian transliterations often), I also did a Google search for &quot;Romyn Pap Frantsisk&quot; ([https://www.google.com.au/search?q=%E2%80%9E%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD+%D0%BF%D0%B0%D0%BF+%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%81%D0%BA%E2%80%9C&amp;ie=utf-8&amp;oe=utf-8&amp;gws_rd=cr&amp;ei=frWwVMDUAsOsmAXpjoCgDg]). [[Хэрэглэгч:FokkerTISM|FokkerTISM]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:FokkerTISM|talk]]) 05:16, 10 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC)
: Well our Mongolian grammar and dialect is a lot different opposite stuff than russian. Infact we are prepping to lose russian script soon. In the near future all Mongolian WP will shift into real Mongolian script. Then hopefully all those cyryllic disruptions will go away. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:18, 10 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC)

== засвар ==
ийшээ айпигаараа ороодхооч. айпигаараа юм бичиж бно. [[:en:Talk:Genghis_Khan#Genghis_exiled_after_Dalan_Baljut.3F|1]],
[[:en:Talk:Genghis_Khan#Ratchnevsky.27s_claims|2]]

==Хагас хамгаалалтын тухай хүсэлт==
Сайн байна уу? [[Монгол үндэстэн]] болон [[Монголын хүн ам зүй]] гэсэн өгүүллэгүүдийг хагас хамгаалан зөвхөн бүртгүүлсэн хэрэглэгч засвар хийх боломжтой болгооч! Зөв буруу нь үл мэдэгдэх засвар их хийгдэх юм. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:36, 2 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC)

==Онцлох зураг==
Сайн байна уу? Онцлох зурагт зориулан [[Википедиа онцлох зураг|википедиа онцлох зураг]] хуудас нээлээ. Бага багаар жишээ гэсэн хэсгийг солиод явцгаая. Хүндэтгэсэн

== Хуудас засварлах, хувийн хандлагаар Вики нийтлэлийн агуулгад хандахгүй байх тухай санал ==

Хүндэт Оргио,

Админ учраас давуу эрхтэй байгааг тань ойлгож байна. Гэхдээ хийсэн өөрчлөлтийг буцааж байгаа бол ядаж монгол хэлний зөв бичгийн дүрмээр зохистой найруулан оруулах хэрэгтэй болов уу. Пап Францис гэсэн хуудсан дээр католик шашны гэмт хэргийн талаар бие даасан дэд гарчиг нээх шаардлага байхгүй гэж бодож байна. Католик шашин гэсэн хуудсан дахь өөрчлөлтийг тэр хэвээр нь үлдээсэн болно.

Википедиа нэвтэрхий тольд олон эх сурвалжаас, тэнцвэртэй мэдээлэл оруулах хэрэгтэй гэдгийг ойлгож байгаа. Гэхдээ таны үйлдэл дээрх зарчимд биш хувь хүний үзэмжээр асуудалд хандаж байгааг тань харуулж, хувь нэмэр оруулагчдын саналыг үл тоомсорлож байгаад харамсаж байна.

Таныг үйлдэл википедиа толийн үзэл баримтлалыг шинэ хувь нэмэр оруулагчдад мөрдүүлж сануулж бус харин тодорхой нэг сэдвээр өөрийн үзэн ядалтаа ил болгож буй хариу авах зорилготой хувь хүний зан суртахууны үйлдэл гэж харагдаж байна.

Википедиа нэвтэрхий толь зөвхөн таны биш! [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 11:21, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC)
:: Mongold shine tutam nevterch baigaa shashinii eyreg ba surug taliig uneneer delgej ertnees Mongolchuud medej baih heregtei. Bi yurunhiiduu buh shashind shuumjileltei handdag. Hristiin shashinaas gadna Buddiin shashinii lam nar ch huchingiin hereg hiideg teriig n bas uuruu zavtai bol Buddiin shashinii sedvuud deer eviig n olood tavibal huuhed zaluusiig shashinii bohirdloos avrah sain l ajil bolno. Hristiin shashinii unen medeelliig arilgaj ustgah n ene olon niitiin nevterhii tolind ogt niitsehgui ter tusmaa uuriin chine oruulsan medeelluud bugd eshlelgui tegsen baitlaa busdiin bodit eh uusvertei medeelliig ug duugui &quot;Ariun Shashinaa&quot; ariun tseverhen bolgoh uudnees medeelel arilgah bol utgagui komunist uildel. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 12:48, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC)
:::Uneheer Hristiin/Katolikiin lam nar pastoruud huuhdiig busad olon ulsuudad huchindeed baigaa bol Mongolchuud ertnees medej edgeer shashinii humuusiin uildel buruug nariin nyagt hyanah n eruul uhaanii logik uildel bolno. Nuguu talaar Hristiin sumuud n irgedees orlogiinhoo 10%-iig ug gej bolovsonoor tulgadag zarimiig n susegiig n dalimduulj bur mashin baishing n hurtel avchidag tseverhen luivariin herguud Mongoliin Hristiin sumuudees duulddag. Edgeeriig ch bi tsaashdaa barimtjuulj bichih bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 12:53, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC)

== Николай Носков ==

Хонгор Сайн байна уу Orgio89! Та оросоор ярьж чадах уу? Би монгол мэдэхгүй байна, гэхдээ та захиалга хийх: Хэрэв та ОХУ-ын хөгжимчин Николай Носков талаар монгол хэл дугаар дээр хийж чадах вэ? Та энэ өгүүллийг хийх бол, би маш их баяртай байх болно! Баярлалаа! --[[Тусгай:Contributions/178.66.126.125|178.66.126.125]] 15:37, 2 Аравдугаар сар 2016 (UTC)

== Мигэддоржийн Батчимэг гэсэн өгүүллийн тухайд ==
Энэ өгүүллийн тухайд [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] таны  анхааруулсан зүйлийг хүндэтгэх төдийгүй санал нийлж байна. Гэхдээ өгүүллийн зарим бүлгийг хасаад зогсохгүй &quot;Ерөнхийлөгчид ямар ч эрдмийн цол зэрэггүй Батчимэг алба хашсан тухайд&quot; гэсэн дэд бүлэг нэмж оруулсан тань зөв гэдэгт эргэлзэж байна. Юуны түрүүнд ерөнхийлөгчийн дэргэд таны бичсэн шиг олон зуун зөвлөх ажилладаггүй; цаашилбал, тухайн үед эрдмийн цол зэрэггүй байсан бололтой М.Батчимэг гэгч эмэгтэй энэ албыг хаших болсон нь &quot;нийгэмд тохиолдсон олон учир нь үл тайлагдах асуудлуудын нэг болсон&quot; гэж таны бичсэнтэй бол огт санал нийлэхгүй байна. Энэ нь яавч тухайн хүнд хандах таны хувийн байр суурийн илэрхийлэл гэж ойлгогдохоор байгаа бөгөөд манай хариуцлагагүй зарим шар хэвлэлд түгээмэл тохиолддог компромат зорилго, агуулга бүхий үг өгүүлбэрийг шууд санагдуулж байгаа нь туйлын харамсалтай. Нэвтэрхий толийн стандартыг зөрчсөн зүйлийг арилгаж устгах нь таны эрх, энэ эрхийг тань бүрэн хүндэтгэх төдийгүй зөв зүйтэй санаачлагыг тань хүлээн зөвшөөрч талархана. Гэхдээ оронд нь мөн л уг стандартыг илтэд зөрчсөн зүйл оруулахыг тань харин хүлээн зөвшөөрөмгүй санагдана. Эцэст нь, таны оруулсан энэ ганц өгүүлбэрт дүрэм хийгээд найруулгын хэд хэдэн алдаа буйг дурьдаж, ганц энэ ч биш, оруулж буй бусад өгүүлэлдээ эх хэлнийхээ тогтсон ёс журмыг баримтлах явдлыг дээдлэхийг уриалаад, амжилт хүсч хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Amgaab|Amgaab]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Amgaab|talk]]) 07:21, 10 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC)

== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.&lt;ref group=survey&gt;This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.&lt;/ref&gt; The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.&lt;ref group=survey&gt;Legal stuff: No purchase necessary.  Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].&lt;/ref&gt; The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.


&lt;big&gt;'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&amp;Aud=VAE&amp;Src=53VAEAI Take the survey now!]'''&lt;/big&gt;


You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org.

Thank you!
--[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]]  ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 22:01, 13 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&amp;oldid=16205394 --&gt;
&lt;references group=survey /&gt;

== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==

(''Sorry for writing in English'')

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''.   The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&amp;Aud=VAE&amp;Src=53VAEAI  Take the survey now.]'''

If you already took the survey - thank you! We won't bother you again.

'''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]].  This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]].  '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally.  Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]]  ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:39, 21 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&amp;oldid=16205394 --&gt;

==Mongolian Wikipedians' feedback is needed==
Hi there, hope all is well. My name is Erica and I work for the Wikimedia Foundation.
I amo looking for people who can contribute thoughts around the use of the Content Translation tool on this site: please see [[Wikipedia:Хурал/Гадаад_хэл#Improving_the_translation_support_for_Mongolian_Wikipedia|this thread at the Village Pump]]. Thank you very much, --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 14:51, 8 Аравдугаар сар 2019 (UTC)
:Thank you for this great tool. I will try this tool with some pages. I translated some few pages with Google translator and heard many criticisms mostly from EU users. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:17, 9 Аравдугаар сар 2019 (UTC)

== [[Орос]] ==
Та энэ нийтлэлийг хамгаалж чадах уу? [[Тусгай:Contributions/178.88.132.56|178.88.132.56]] 11:05, 19 Аравдугаар сар 2019 (UTC)

== TOGG ==

@[[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] Hi, I created an article for the new Turkish car manufacturer TOGG but it was deleted twice since I used machine translation. I have seen that you have created some car-related articles on Mongolian Wikipedia and I want to ask you can you create an article for TOGG for me please? Thanks [[Хэрэглэгч:ARDITGILA|ARDITGILA]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:ARDITGILA|talk]]) 10:28, 28 Арваннэгдүгээр сар 2022 (UTC)

== License on photos ==

Hello! Greetings from Denmark!

Sorry to write in English.

I noticed you have uploaded some photos [[Тусгай:ListFiles/Orgio89]]. All files need a valid license. For example [[:Файл:NugasW.ogv]] does not have a valid license. Perhaps you could add one?

This photo is licensed GFDL [[:Файл:Nuur4.jpg]]. GFDL is not a good license for media files. So perhaps you would be willing to relicense to {{tl|Cc-by-sa-4.0}} for example?

Also files need a source and an author. If you are the photographer perhaps you could add &quot;Source: I made this photo/video. Author: Orgio89.&quot;? Or maybe add and fill out {{tl|Information}}. [[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 09:31, 21 Долоодугаар сар 2024 (UTC)

: I just created [[:mw:Extension:FileImporter/Data/mn.wikipedia]] so now it is easy to move files to Commons. Just click the tab &quot;Export to Wikimedia Commons&quot;. If something needs to be fixed you can modify the configutation. You are also welcome to ask me. --[[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 09:56, 21 Долоодугаар сар 2024 (UTC)
::Hello I will fix my files thanks for notification! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 00:46, 26 Долоодугаар сар 2024 (UTC)

== Thank you for your photos of Mongolia ==

Very interesting place. I have always thought about Mongolia. Thanks, [[Хэрэглэгч:Krok6kola|Krok6kola]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Krok6kola|яриа]]) 11:44, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)</text>
      <sha1>cp8o5it93glo59fsi97ghc586epslis</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Махараштра</title>
    <ns>0</ns>
    <id>27265</id>
    <revision>
      <id>822480</id>
      <parentid>608386</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T13:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822480</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14398" sha1="nj75kqbdz968ddg4hdee9e89rp9iqlb" xml:space="preserve">{{Short description|Баруун Энэтхэгийн муж}}
{{Инфобокс Энэтхэгийн муж эсвэл нутаг дэвсгэр
| name = Махараштра
| native_name = महाराष्ट्र
| official_name = Махараштра муж
| image_alt = 
| image_caption = 
| type = Муж
| image_skyline = {{multiple image
| border                   = infobox
| total_width              = 280
| image_style              = 
| perrow                   = 1/2/2/2/1
| caption_align = center
| image1   = Cave 26, Ajanta.jpg
| caption1 = [[Ажанта агуй]]
| image2   = Ellora Caves, India, Religious shrines in Kailash-Kailasa Temple.jpg
| caption2 = [[Кайласа сүм, Эллора|Кайласа сүм]]
| image3   = Gateway of India -Mumbai.jpg
| caption3 = [[Энэтхэгийн хаалга]]
| image4   = Shivaji Maharaj Raigad2.jpg
| caption4 = [[Райгад бэхлэлт]] дэх [[Шиважи]]йн хөшөө
| image5   = Shaniwar wada (pune).jpg
| caption5 = [[Шанивар Вада]]
| image6   = Hazur Sahib, Nanded, Maharashtra, September 2012.jpg
| caption6 = [[Хазур Сахиб]]
| image7   = Chatrapati Shivaji Maharaj terminus. Mumbai. Maharashtra.jpg
| caption7 = [[Чхатрапати-Шиважи өртөө]]
| image8   = Mahabaleshwar Pratapgad 023.jpg
| caption8 = [[Пратапгад]]
}}
| imagesize = 
| image_seal = Seal of Maharashtra.svg
| etymology = &quot;mahā&quot; (Агуу) болон &quot;Ратта угсаагийн&quot; Санскритжуулсан хэлбэр
| nickname = &quot;Энэтхэгийн хаалга&quot;
| motto = Pratipaccandralēkhēva vardhiṣṇurviśva vanditā Mahārāṣṭrasya rājyasya mudrā bhadrāya rājatē &lt;br/&gt; (Махараштрагийн алдар нь эхний өдрийн сар шиг өсөх болно. Энэ нь дэлхий даяар шүтэгдэж, зөвхөн хүмүүсийн сайн сайхны төлөө гэрэлтэх болно)
| image_map = IN-MH.svg
| coordinates = {{coord|18.97|72.82|region:IN-MH_type:adm1st|display=inline,title}}
| region = Баруун Энэтхэг
| before_was = [[Бомбей муж|Бомбей муж (1950–1960)]]
| formation_date3 = formation
| formation_date4 = 5 сарын 1, 1960
| capital = Мумбай
| winter_capital = Нагпур
| largestcity = Мумбай
| metro = Мумбай хотын бөөгнөрөл
| districts = [[Махараштрын тойргийн жагсаалт|36 (6 хэлтэс)]]
| governing_body = [[Махараштрын засгийн газар]]
| Governor = [[Ч. П. Радхакришнан]]
| Chief_Minister = [[Девендра Фаднавис]]
| party = [[Энэтхэгийн Ардын Нам|ЭАН]]
| Deputy_CM = [[Экнат Шинде]] ([[Шив Сена (2022–одоо үе)|SHS]])&lt;br/&gt;[[Ажит Павар]] ([[Үндэсний Конгрессын Нам|ҮКН]])
| judiciary = [[Бомбейн дээд шүүх]]
| legislature_type = [[Хоёр танхимт парламент|Хоёр танхимт]]&lt;br/&gt; [[Махараштрын хууль тогтоох байгууллага]]
| assembly = [[Махараштрын хууль тогтоох ассамблей]]
| assembly_seats = 288 суудал
| council = [[Махараштрын хууль тогтоох зөвлөл]]
| council_seats = 78 суудал
| rajya_sabha_seats = 19 суудал
| lok_sabha_seats = 48 суудал
| area_total_km2 = 307713
| area_rank = 3-р байр
| length_km = 870
| width_km = 605
| elevation_footnotes = &lt;ref&gt;{{Cite web |title=MAHARASHTRA SADAN NEW DELHI |url=https://maharashtrasadan.maharashtra.gov.in/geoprofile.html |access-date=2025-06-20 |archive-date=2022-06-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220618111407/https://maharashtrasadan.maharashtra.gov.in/geoprofile.html |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| elevation_m = 100
| elevation_max_m = 1,646
| elevation_max_point = [[Калсубай]]&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2011-07-22 |title=Калсубай |url=http://ahmednagar.gov.in/html_docs/KALASUBAI.htm |access-date=2025-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722025159/http://ahmednagar.gov.in/html_docs/KALASUBAI.htm |archive-date=2011-07-22 }}&lt;/ref&gt;
| elevation_min_m = -1
| elevation_min_point = [[Арабын тэнгис]]
| population_footnotes = &lt;ref name=&quot;GOI_2011&quot;&gt;{{cite web |url=https://censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_data_products_maha.html |title=Area, population, decennial growth rate and density for 2001 and 2011 at a glance for Maharashtra and the districts: provisional population totals paper 1 of 2011: Maharashtra |publisher=Ерөнхий бүртгэгч ба хүн амын тооллогын комиссар, Энэтхэг |access-date=2025-06-20 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107060612/http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_data_products_maha.html |archive-date=2012-01-07 }}&lt;/ref&gt;
| population_total = {{IncreaseNeutral}} 112,374,333
| population_as_of = 2011
| population_rank = 3-р байр
| population_urban = 45.22%
| population_rural = 54.78%
| population_density = 370
| population_demonym = Махараштрачууд
| 0fficial_Langs = [[Марати хэл]]&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.lawsofindia.org/pdf/maharashtra/1965/1965MH5.pdf |title=Махараштрын албан ёсны хэлний тухай хууль, 1964; Нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль, 2015 он |website=lawsofindia.org |archive-url=https://web.archive.org/web/20171115104204/http://www.lawsofindia.org/pdf/maharashtra/1965/1965MH5.pdf |archive-date=2017-11-15 |url-status=usurped}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=nclmanurep2010&gt;{{cite web |url=http://www.nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |title=Хэлний цөөнхийн асуудал эрхэлсэн комиссарын илтгэл: 52 дахь илтгэл (2014 оны 7 сараас 2015 оны 6 сар хүртэл) |pages=34–35 |publisher=Энэтхэгийн Засгийн газрын цөөнхийн хэрэг эрхлэх яамны Хэлний цөөнхийн асуудал эрхэлсэн комиссар |access-date=2025-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171228171523/http://www.nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |archive-date=2017-12-28}}&lt;/ref&gt;
| official_script = [[Деванагари бичиг]]
| GDP_footnotes = &lt;ref&gt;{{Cite news |title=Maharsatra GSDP likely to expand by 10% in FY 2024-25 |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/india/maharashtras-gsdp-likely-to-expand-by-10-pc-in-fy25-govt-focus-on-farmers-ajit-pawar/articleshow/108140370.cms |work=The Economic Times |agency=PTI |date=2024-03-01 |access-date=2025-06-20 |archive-date=2024-03-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240301120821/https://economictimes.indiatimes.com/news/india/maharashtras-gsdp-likely-to-expand-by-10-pc-in-fy25-govt-focus-on-farmers-ajit-pawar/articleshow/108140370.cms |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EcoSur21&quot;&gt;{{cite web|url=https://mahades.maharashtra.gov.in/ESM1920/chapter/Marathi/esm2223_e.pdf |title=Махараштрын эдийн засгийн судалгаа 2022-23, Махараштрын засгийн газар|work=[[Махараштрын засгийн газар]]|pages=21|date=2022-02-01|access-date=2025-06-20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Энэтхэгийн муж ба Холбооны нутаг дэвсгэрийн ДНБ |url=https://www.forbesindia.com/article/explainers/gdp-of-indian-states-union-territories/88157/1 |access-date=2025-06-20 |website=[[Forbes India]] |language=en |archive-date=2023-12-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231205034722/https://www.forbesindia.com/article/explainers/gdp-of-indian-states-union-territories/88157/1 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| GDP_total = {{Increase}}₹45.32 их наяд ($548.67 тэрбум)
| GDP_year = 2024–25
| GDP_rank = (1-р байр)
| GDP_per_capita = {{Increase}}{{INRConvert|343609|lk=r}}
| GDP_per_capita_rank = 12-т
| HDI_year = 2022
| HDI = {{Increase}} 0.695 {{color|#fc0|дундаж}}&lt;ref&gt;{{cite web |title=India: Subnational HDI |url=https://globaldatalab.org/shdi/table/shdi/IND/ |website=Global Data Labs |access-date=2025-06-20}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank = 14-т
| literacy = 87.3%&lt;ref&gt;{{Cite book |url=https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/AnnualReport_PLFS2023-24L2.pdf |title=Annual Report, Periodic Labour Force Survey (PLFS) (July 2023 – June 2024) |date=2024-09-23 |publisher=Үндэсний түүвэр судалгааны алба, Статистикийн яам, хөтөлбөрийн хэрэгжилт, Энэтхэгийн Засгийн газар |year=2024 |pages=A-10 |chapter=Appendix-A: Detailed tables, Table (7): Literacy rate (in per cent) of persons of different age groups for each State/UT (persons, age-group (years): 7 &amp; above, rural+urban (column 6))}}&lt;/ref&gt;
| literacy_year = 2024
| literacy_rank = 14-т
| sex_ratio = 966[[эмэгтэй|♀]]/1000 [[эрэгтэй|♂]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Sex ratio of State and Union Territories of India as per National Health survey (2019-2021)|url=https://main.mohfw.gov.in/basicpage-14|website=Эрүүл мэнд, гэр бүлийн халамжийн яам, Энэтхэг|access-date=2025-06-20|archive-date=2023-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20230108164803/https://main.mohfw.gov.in/basicpage-14|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| sexratio_year = 2021
| sexratio_rank = 23-т
| iso_code = IN-MH
| registration_plate = MH
| website = maharashtra.gov.in
| footnotes = {{ref|cap|^}}''1960 оны Бомбейг өөрчлөн байгуулах тухай хуулиар'' [[Бомбей муж]]ийг Махараштра, Гужарат гэсэн хоёр муж болгон хуваасан.&lt;ref&gt;{{cite book |title=1960 оны Бомбейн бүтцийн өөрчлөлтийн тухай хууль |url=https://books.google.com/books?id=3U_VAAAAMAAJ |access-date=2025-06-20 |last1=Хууль зүйн яам, Энэтхэгийн Засгийн газар |year=1960 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160101080935/https://books.google.com/books/about/The_Bombay_Reorganisation_Act_1960_11_of.html?id=3U_VAAAAMAAJ |archive-date=2016-01-01 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{ref|cap|††}} Нийтлэг дээд шүүх
| foundation_day = 
| image_highway = SH IN-MH.png
| SH_numbers = [[Махараштра мужийн хурдны замын жагсаалт|MH SH1-MH SH368]]
}}

'''Махараштра''' ([[латин үсэг|лат-га.]] ''Maharashtra'') — [[Энэтхэг]] улсын харьяа, нутгийн өрнөд биед оршдог '''[[муж]]'''.

307 мянган км² газар нутаг, 112 сая хүн амтай. Албан ёсны бөгөөд нутгийн хэл нь [[марати хэл|марати]].

== Газар зүй ==
[[Зураг:Deccan_Traps_Matheran.jpg|thumb|left|200px|Декканы тэгш өндөрлөг]]
Махараштра нутаг [[Энэтхэгийн хойг]]ийн төв болон өрнөд хэсэгт оршдог. 

Баруун талаараа [[Арабын тэнгис]]ийн 840 км урт эрэгтэй. 50–80 км эрэг дагуу нам доор газрыг Конкан гэдэг. Түүнээс дорнод зүгт [[Өрнө Гат]]ын нуруу эрэг дагуу сунайна. Нуруунаас дорно зүгийн өргөн уудам нутаг [[Декканы тэгш өндөрлөг]]т хамаарна. 

Бусад талаараа [[Гужарат]], [[Мадяпрадеш]], [[Чаттисгар]], [[Телангана]], [[Карнатака]], [[Гоа]] муж, [[Дадра-Нагархавели]] нутагтай хиллэдэг.

Ургамал амьтнаар баялаг. Нутгийн 20% ой. 

== Хүн ам зүй ==
Махараштра хүн амын тооны олноор улсын хэмжээнд 2-р байранд орно. 

Хотын хүн амын эзлэх хувь 55% байна. 

Нутгийн хүн амын олонх нь мужийн албан ёсны хэл болох [[марати хэл|марати]] хэлээр хэлэлцэнэ. Бусад хэлтэн бас бий. 

Хүн амын 80% [[хиндү]], 11% [[лал]], 6% [[буддын шашин|буддын]] шашин шүтлэгтэй.

=== Хот суурин ===
Томоохон хот (2011 оны байдлаар):
* [[Мумбай]] – 12,442,373 хүнтэй,
* [[Пуне]] – 3,124,458,
* [[Нагпур]] – 2,405,665,
* [[Тане]] – 1,818,872,
* [[Насик]] – 1,486,973,
* [[Аурангабад]] – 1,171,330.

== Түүх ==
Махараштра нутагт эртнээс олон янз хаант улс халалцан оршсоор ирсэн.  

17-19-р зууны эхэн хүртэл [[Маратийн эзэнт гүрэн]] оршин байв. 

16-р зуунд [[Португалын]]хан Бомбей буюу өнөөгийн [[Мумбай]] хавьд колони үүсгэн өргөжүүлж эхэлсэн. 

Британи-Маратийн гурван дайны үр дүнд [[Британийн эзэнт гүрэн|Британийн]] колоничлолд шилжиж Бомбей мужид хамааруулжээ. Нагпур гэх мэт хараат гүнт улсууд оршин байв. 

Энэтхэг тусгаар тогтносны дараа 1956 онд хэлний байдлыг харгалзан Бомбей мужийн зарим хэсгийг өөр мужид шилжүүлж, Хайдарабад мужийн марати хэлт хэсгийг Бомбейд нэгтгэжээ. Мөн энэ үед хос хэлт муж байхыг эсэргүүцсэн хөдөлгөөн хоёр зэрэг дэгдэж үр дүнд хүрч 1960 онд [[Гужарат]], Махараштра хоёр муж болон салсан. 

==Зураг ==
&lt;gallery widths=&quot;170px&quot; heights=&quot;130px&quot;&gt;
Jawaharlal_Nehru_Trust_Port.jpg
Organic_sugar_cane.JPG
RaigadFort3.jpg
Maharashtra_Nite_Fellowship.jpg
&lt;/gallery&gt;

==Эшлэл==
{{reflist}}

{{Энэтхэг}}
[[Ангилал:Махараштра| ]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн муж улс]]</text>
      <sha1>nj75kqbdz968ddg4hdee9e89rp9iqlb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пусон-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30524</id>
    <revision>
      <id>822440</id>
      <parentid>821269</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:02:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822440</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1178" sha1="g6amt3vppkcynrxv9e3sann3uooa1kv" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Boseong.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөл Чолла муж]] дахь '''Пусон''' хошуу]]
'''Пусон хошуу''' ([[солонгосоор]] 보성군 - ''пу-сонг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 663.35 км² газар нутагт нь 2011 оны зун 48,240 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 2 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

==Зураг==
&lt;gallery&gt;
Image:Korea-Boseong-Green.tea-01.jpg
Image:Korea-Boseong-Green.tea-06.jpg
Image:Korea-Boseong-Green.tea-07.jpg
&lt;/gallery&gt;

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>g6amt3vppkcynrxv9e3sann3uooa1kv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Там-Ян-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30528</id>
    <revision>
      <id>822442</id>
      <parentid>821270</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:03:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822442</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1025" sha1="9zb8ozcu1eyw8uwris53ruhe3wgy8f6" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Damyang.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Там-Ян''' хошуу]]
'''Там-Ян хошуу''' ([[солонгосоор]] 담양군 - ''там-янг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 455.12 км² газар нутагт нь 2009 онд 48,712 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 11 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>9zb8ozcu1eyw8uwris53ruhe3wgy8f6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Канжинь-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30531</id>
    <revision>
      <id>822443</id>
      <parentid>821271</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:03:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822443</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1031" sha1="jmogqhbsnk542imbzb6yztfa4yolfl3" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Gangjin.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнө Чолла муж]] дахь '''Канжинь''' хошуу]]
'''Канжинь хошуу''' ([[солонгосоор]] 강진군 - ''канг-жин-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 495.98 км² газар нутагт нь 2005 онд 42,828 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>jmogqhbsnk542imbzb6yztfa4yolfl3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822446</id>
      <parentid>822443</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:04:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822446</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1033" sha1="1o8r5az5u41182nxktc8p25b2kih21s" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Gangjin.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Канжинь''' хошуу]]
'''Канжинь хошуу''' ([[солонгосоор]] 강진군 - ''канг-жин-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 495.98 км² газар нутагт нь 2005 онд 42,828 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>1o8r5az5u41182nxktc8p25b2kih21s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кухөн-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30534</id>
    <revision>
      <id>822444</id>
      <parentid>821272</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:04:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822444</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1023" sha1="n3vapylf7pkj7ylncv5etxv859j6s9h" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Goheung.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Кухөн''' хошуу]]
'''Кухөн хошуу''' ([[солонгосоор]] 고흥군 - ''ку-хынг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 775.85 км² газар нутагт нь 2012 онд 71,560 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 2 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 14 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>n3vapylf7pkj7ylncv5etxv859j6s9h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Куксон-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30537</id>
    <revision>
      <id>822447</id>
      <parentid>821273</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:04:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822447</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1030" sha1="pmj9j68ri4gftd9pprd7ggyly9b5ekd" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Gokseong.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Куксон''' хошуу]]
'''Куксон хошуу''' ([[солонгосоор]] 곡성군 - ''кук-сонг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 547.37 км² газар нутагт нь 2010 онд 31,886 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>pmj9j68ri4gftd9pprd7ggyly9b5ekd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Күре-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30540</id>
    <revision>
      <id>822449</id>
      <parentid>821274</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:05:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822449</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1023" sha1="2rgemtv800j1dzsgy81iuszapixlbic" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Gurye.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Күре''' хошуу]]
'''Күре хошуу''' ([[солонгосоор]] 구례군 - ''кү-ре-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 443.20 км² газар нутагт нь 2009 оны эцэст 27,518 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 7 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>2rgemtv800j1dzsgy81iuszapixlbic</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэнам-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30543</id>
    <revision>
      <id>822450</id>
      <parentid>821280</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822450</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1027" sha1="dzw24mk1mc4ehqxsq32tpovyaxmh5tb" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Haenam.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Хэнам''' хошуу]]
'''Хэнам хошуу''' ([[солонгосоор]] 해남군 - ''хэ-нам-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 1005.8 км² газар нутагт нь 2011 оны зун 78,838 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 13 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>dzw24mk1mc4ehqxsq32tpovyaxmh5tb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хампён-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30546</id>
    <revision>
      <id>822451</id>
      <parentid>821275</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:06:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822451</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1032" sha1="2xhr76cgyifnrgnno4hdn2wyesi36p4" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Hampyeong.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Хампён''' хошуу]]
'''Хампён хошуу''' ([[солонгосоор]] 함평군 - ''хам-пёнг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 393 км² газар нутагт нь 2009 оны эцэст 37,089 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 8 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>2xhr76cgyifnrgnno4hdn2wyesi36p4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хуасүнь-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30549</id>
    <revision>
      <id>822452</id>
      <parentid>821276</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:06:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822452</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1021" sha1="5xt0j9fyq19raychwh3a5tvrb1m7wvx" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Hwasun.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Хуасүнь''' хошуу]]
'''Хуасүнь хошуу''' ([[солонгосоор]] 함평군 - ''хуа-сүн-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөп Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 787 км² газар нутагт нь 2009 онд 70,005 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөп Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 12 [[Өмнөп Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>5xt0j9fyq19raychwh3a5tvrb1m7wvx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чанхөн-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30552</id>
    <revision>
      <id>822453</id>
      <parentid>821277</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:06:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822453</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1035" sha1="phbgj1iaoyw13j5v5s44bf0f1loltct" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Jangheung.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Чанхөн''' хошуу]]
'''Чанхөн хошуу''' ([[солонгосоор]] 장흥군 - ''чанг-хын-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 618.18 км² газар нутагт нь 2008 оны эцэст 42,097 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 3 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 7 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>phbgj1iaoyw13j5v5s44bf0f1loltct</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чансон-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30555</id>
    <revision>
      <id>822454</id>
      <parentid>821278</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:07:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822454</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1038" sha1="0cl2581lxbeip9l65hqolmwjfgtqghy" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Jangseong.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Чансон''' хошуу]]
'''Чансон хошуу''' ([[солонгосоор]] 장성군 - ''чанг-сонг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 518.65 км² газар нутагт нь 2011 оны хавар 47,239 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>0cl2581lxbeip9l65hqolmwjfgtqghy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Чиньду-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30558</id>
    <revision>
      <id>822458</id>
      <parentid>821279</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:12:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822458</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1028" sha1="2mcvkypu7p79obke1p67k97uthxb5m0" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Jindo.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Чиньду''' хошуу]]
'''Чиньду хошуу''' ([[солонгосоор]] 진도군 - ''чин-ду-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 430.7 км² газар нутагт нь 2009 оны зун 34,119 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 6 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>2mcvkypu7p79obke1p67k97uthxb5m0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мүань-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30561</id>
    <revision>
      <id>822459</id>
      <parentid>821281</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:12:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822459</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1025" sha1="07k03dqnyyyunektd5f65kph90z29gx" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Muan.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Мүань''' хошуу]]
'''Мүань хошуу''' ([[солонгосоор]] 무안군 - ''мү-ан-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 436.4 км² газар нутагт нь 2011 оны эцэст 75,718 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 2 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 7 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>07k03dqnyyyunektd5f65kph90z29gx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шиньань-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30564</id>
    <revision>
      <id>822460</id>
      <parentid>821282</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:12:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822460</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1028" sha1="2lgdndwmhya1e6g4s361767sptrw6ry" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Sinan.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Шиньань''' хошуу]]
'''Шиньань хошуу''' ([[солонгосоор]] 신안군 - ''шин-ан-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 654.84 км² газар нутагт нь 2011 оны зун 45,294 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 13 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>2lgdndwmhya1e6g4s361767sptrw6ry</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ваньду-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30567</id>
    <revision>
      <id>822461</id>
      <parentid>654701</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:13:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822461</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1137" sha1="9nbeaibkdzy4jpri371e3kf457koi2u" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Wando.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла]] муж дахь '''Ваньду''' хошуу]]
'''Ваньду хошуу''' ([[солонгосоор]] 완도군 - ''ван-ду-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла]] мужийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 391.81 км² газар нутагт нь 2010 онд 59,447 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 3 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 9 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнөд Чоллагийн суурин]]
[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын орон нутгийн тойрог]]
[[Ангилал:Өмнөд Чолла]]</text>
      <sha1>9nbeaibkdzy4jpri371e3kf457koi2u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ён-Ам-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30570</id>
    <revision>
      <id>822462</id>
      <parentid>698731</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:13:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822462</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="948" sha1="rwmqyfoxprmbfdo6mbx80rppa9j7v55" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Yeongam.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Ён-Ам''' хошуу]]
'''Ён-Ам хошуу''' ({{lang-ko|영암군}} - ''ёнг-ам-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос#засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 591.28 км² газар нутагт нь 2010 оны намар 60,287 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 2 ып, 9 мёнь болон хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}
{{DEFAULTSORT:Ен-Ам-гүнь}}
[[Ангилал:Өмнөд Чоллагийн суурин]]
[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын орон нутгийн тойрог]]
[[Ангилал:Өмнөд Чолла]]</text>
      <sha1>rwmqyfoxprmbfdo6mbx80rppa9j7v55</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ёнгуан-гүнь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30573</id>
    <revision>
      <id>822463</id>
      <parentid>821283</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822463</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1066" sha1="levl6a78msx69ol7tylanh52hdpxclj" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
[[Зураг:South Jeolla-Yeonggwang.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Ёнгуан''' хошуу]]

'''Ёнгуан хошуу''' ([[солонгосоор]] 영광군 - ''ёнг-гуанг-гүн'') — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хошуу]] (군 күнь). 472.97 км² газар нутагт нь 2008 онд 58,075 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хошууны нутаг 3 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 8 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь) болон хуваагддаг.

{{commonscat}}
{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>levl6a78msx69ol7tylanh52hdpxclj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Нажү</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30761</id>
    <revision>
      <id>822464</id>
      <parentid>821245</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:14:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822464</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1090" sha1="szaz6d18xatdfpladqvn4j2uh7vfs2i" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Naju.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла муж]] дахь '''Нажү хот''']]
'''Нажү''' (Нажу; [[солонгосоор]] 나주시 - на-жү-ши; [[англиар]] Naju) — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла муж]]ийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (시 ши). 608.15 км² газар нутагт нь 2011 оны зун 89,157 хүн оршин сууж байсан. Дотроо 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 12 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь), 6 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хороо]] (тун)-нд хуваагддаг.

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын хот]]</text>
      <sha1>szaz6d18xatdfpladqvn4j2uh7vfs2i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сүньчонь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30827</id>
    <revision>
      <id>822465</id>
      <parentid>821284</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:14:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822465</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1388" sha1="tv8o4j77kab5rfn7aoj98g5z0pwzhd2" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Suncheon.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла]] муж дахь '''Сүньчонь хот''']]
'''Сүньчонь''' (Сүнчон; {{lang-ko|순천시}} - сүн-чон-ши; {{lang-en|Suncheon}}) — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла]] мужийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (ши). 907.3 км² газар нутагт нь 2011 онд 274,276 хүн амьдарч байсан. Дотроо 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 10 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь), 13 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хороо]] (тун)-нд хуваагддаг.

==Энд төрсөн хүн==
* [[Чан Хёнь-сын]] (1989-) — Өмнө Солонгосын Бисытө (Beast) хамтлагийн дуучин.

==Зураг==
&lt;gallery&gt;
File:Downtown Suncheon-si.jpg
File:Suncheon-Naganepseong-10.jpg
File:Suncheon street.jpg
&lt;/gallery&gt;

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>tv8o4j77kab5rfn7aoj98g5z0pwzhd2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Куан-Ян</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30830</id>
    <revision>
      <id>822466</id>
      <parentid>821285</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:15:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822466</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1378" sha1="gcx8l7w1k5q9l7cyr1p1x52rvpuzrj1" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Gwangyang.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] орон болон [[Өмнөд Чолла]] муж дахь '''Куан-Ян хот''']]
'''Куан-Ян''' ({{lang-ko|광양시}} - куанг-янг-ши; {{lang-en|Gwangyang}}; {{lang-ru|Кванъян}}) — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла]] мужийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (ши). 453.84 км² газар нутагт нь 2012 онд 152,145 хүн амьдарч байсан. Дотроо 1 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 6 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь), 5 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хороо]] (тун)-той.

==Энд төрсөн хүн==
* [[Ким Ук-бинь]] (1986-) — Өмнөд Солонгосын эмэгтэй жүжигчин.

==Зураг==
&lt;gallery&gt;
File:Gwangyangstadium4.jpg
File:Korail Gyeongjeon Line Gwangyang Station.jpg
&lt;/gallery&gt;

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}


[[Ангилал:Өмнөд Чоллагийн суурин]]
[[Ангилал:Куан-Ян| ]]</text>
      <sha1>gcx8l7w1k5q9l7cyr1p1x52rvpuzrj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ёсү</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30832</id>
    <revision>
      <id>822467</id>
      <parentid>670778</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:15:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822467</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1232" sha1="459rwohg2hzw7gv6feeim4unyffeo4y" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Yeosu.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла]] муж дахь '''Ёсү хот''']]
'''Ёсү''' (Йосү; {{lang-ko|여수시}} - ё-сү-ши; {{lang-en|Yeosu}}) — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла]] мужийн [[Өмнөд Солонгос#Засаг захиргааны хуваарь|хот]] (시 ши). 502.3 км² газар нутагт нь 2010 онд 292,220 хүн оршин сууж байсан. Дотроо 1 [[Өмнөд Солонгос#Засаг захиргааны хуваарь|балгас]] (ып), 6 [[Өмнөд Солонгос#Засаг захиргааны хуваарь|сум]] (мёнь), 20 [[Өмнөд Солонгос#Засаг захиргааны хуваарь|хороо]] (тун) болон хуваагддаг.

==Зураг==
&lt;gallery&gt;
File:Korea-Yeosu-Harbor-01.jpg
File:Yeosu.jpg
File:Expo 2012 Yeosu panoramic view.jpg
&lt;/gallery&gt;

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнөд Чоллагийн суурин]]
[[Ангилал:Өмнөд Солонгосын хот]]
[[Ангилал:Ёсү| ]]</text>
      <sha1>459rwohg2hzw7gv6feeim4unyffeo4y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мукпу</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30836</id>
    <revision>
      <id>822468</id>
      <parentid>821286</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:15:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822468</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1190" sha1="0k903x0m82f4kh5j5yhx0nttaguu1kg" xml:space="preserve">[[Зураг:South Jeolla-Mokpo.svg|thumb|[[Өмнөд Солонгос]] болон [[Өмнөд Чолла]] муж дахь '''Мукпу хот''']]
'''Мукпу''' (Мугпу; [[солонгосоор]] 목포시 - мук-пу-ши; [[англиар]] Mokpo) — [[Өмнөд Солонгос]] улсын [[Өмнөд Чолла]] мужийн [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хот]] (시 ши). 50.08 км² газар нутагт нь 2011 онд 247,442 хүн оршин сууж байсан. Өдгөө хотын нутаг 23 [[Өмнөд Солонгос улсын засаг захиргааны хуваарь|хороо]] (тун) болон хуваагддаг.

==Энд төрсөн хүн==
* [[У Жи-ху]] (1976-) — Өмнө Солонгосын эрэгтэй жүжигчин.

==Зураг==
&lt;gallery&gt;
File:Statue of Admiral Yi Sun-sin in Mokpo, South Korea - 2011.jpg
File:Mokpo Sushi Center.jpg
File:Yudalsan1.jpg
&lt;/gallery&gt;

{{Өмнөд Солонгос улсад хамаарах}}
{{Өмнөд Чолла муж}}

[[Ангилал:Өмнө Солонгос улсын орон нутаг]]</text>
      <sha1>0k903x0m82f4kh5j5yhx0nttaguu1kg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Загвар:Өмнөд Чолла муж</title>
    <ns>10</ns>
    <id>31799</id>
    <revision>
      <id>822437</id>
      <parentid>822436</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Enkhsaihan2005 moved page [[Загвар:Өмнөд Чолла аймгийн засаг захиргааны хуваарь]] to [[Загвар:Өмнөд Чолла муж]]</comment>
      <origin>822436</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1406" sha1="ahjwepaa22vidsdttz2s54jf81erb75" xml:space="preserve">{{navbox
| name      = Өмнөд Чолла муж
| title     = [[Өмнөд Чолла муж]]
| state        = {{{state|autocollapse}}}
| above     = [[Мүань-гүнь|Мүань]] {{small|(нийслэл)}}
| listclass = hlist
| image     = 
| imageleft = [[File:South Korea-South Jeolla.svg|100px]]

| group1    = [[Өмнөд Солонгосын хотын жагсаалт|Хот]]
| list1     =
* [[Ёсү]]
* [[Куан-Ян]]
* [[Мукпу]]
* [[Нажү]]
* [[Сүньчонь]]

| group2    = [[Өмнөд Солонгосын хошуудын жагсаалт|Хошуу]]
| list2     =
* [[Ваньду-гүнь|Ваньду]]
* [[Ён-Ам-гүнь|Ён-Ам]]
* [[Ёнгуан-гүнь|Ёнгуан]]
* [[Канжинь-гүнь|Канжинь]]
* [[Куксон-гүнь|Куксон]]
* [[Кухөн-гүнь|Кухөн]]
* [[Күре-гүнь|Күре]]
* [[Мүань-гүнь|Мүань]]
* [[Пусон-гүнь|Пусон]]
* [[Там-Ян-гүнь|Там-Ян]]
* [[Хампён-гүнь|Хампён]]
* [[Хуасүнь-гүнь|Хуасүнь]]
* [[Хэнам-гүнь|Хэнам]]
* [[Чанхөн-гүнь|Чанхөн]]
* [[Чансон-гүнь|Чансон]]
* [[Чиньду-гүнь|Чиньду]]
* [[Шиньань-гүнь|Шиньань]]

}}&lt;noinclude&gt;
{{collapsible option}}
[[Ангилал:Загвар:Өмнөд Солонгосын муж]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ahjwepaa22vidsdttz2s54jf81erb75</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Data mining</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52374</id>
    <revision>
      <id>822524</id>
      <parentid>682517</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:40:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822524</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10963" sha1="lexybnvls9lm0zdbt3ooh6ml3wr0lyb" xml:space="preserve">Data mining нь [[машин сургалт]], [[статистик]], [[өгөгдлийн сан]]гийн системийн огтлолцолд оршдог аргуудыг ашиглан томоохон хэмжээний өгөгдлийн багц дотроос хэв маяг, загварыг илрүүлэх, олборлох үйл явц юм. Data mining (Өгөгдөл олборлолт) нь [[компьютер]]ийн шинжлэх ухаан, статистикийн олон салбарын дэд салбар бөгөөд гол зорилго нь өгөгдлийн багцаас ухаалаг аргууд ашиглан мэдээлэл гарган авч, түүнийг цаашид ашиглахад ойлгомжтой бүтэц болгон хувиргах явдал юм. Data mining нь &quot;Өгөгдлийн санд мэдлэг илрүүлэх&quot; (Knowledge Discovery in Databases, KDD) процессын шинжилгээний шат бөгөөд үүнд өгөгдлийн сан ба өгөгдлийн удирдлага, өгөгдлийн урьдчилсан боловсруулалт, загвар ба дүгнэлт хийх асуудлууд, сонирхолтой байдал хэмжүүрүүд, төвөгтэй байдлын үнэлгээ, олдсон бүтэцүүдийн дараах боловсруулалт, дүрслэл, онлайн шинэчлэлт зэрэг орно.

&quot;Data mining&quot; гэдэг нэр нь буруу ойлголт төрүүлдэг бөгөөд үнэн хэрэгтээ томоохон хэмжээний өгөгдлөөс хэв маяг, мэдлэгийг олборлохыг хэлдэг ба өгөгдлийг өөрийг нь олборлохыг илэрхийлдэггүй. Мөн энэ нэр томъёо нь түгээмэл хэрэглэгддэг бөгөөд томоохон хэмжээний өгөгдөл, мэдээллийн боловсруулалт (цуглуулга, олборлолт, хадгалалт, шинжилгээ, статистик) болон хиймэл оюун ухаан (жишээ нь машин сургалт) ба бизнесийн оюун ухаан зэрэг компьютерийн шийдвэр дэмжих системүүдэд өргөн хэрэглэгддэг. Ерөнхийдөө &quot;томоохон хэмжээний өгөгдлийн шинжилгээ&quot; болон &quot;аналитикс&quot; гэсэн нэр томъёо эсвэл бодит аргуудыг заахдаа хиймэл оюун ухаан, машин сургалт гэсэн нэр томъёо илүү тохиромжтой байдаг.

Data mining-ын үндсэн үүрэг нь томоохон хэмжээний өгөгдлийг хагас автомат буюу автомат аргаар шинжлэн өмнө нь мэдэгдээгүй, сонирхолтой хэв маягуудыг илрүүлэх явдал юм. Жишээ нь өгөгдлийн бичлэгүүдийн бүлгүүд (кластерийн шинжилгээ), ер бусын бичлэгүүд (аномалийн илрүүлэлт), хамаарал бүхий харилцаа (холбоо барих дүрэм олборлолт, дараалсан хэв маяг олборлолт) зэрэг. Үүний тулд ихэвчлэн орон зайн индексүүд зэрэг өгөгдлийн сангийн техникүүд ашиглагддаг. Эдгээр хэв маягуудыг оролтын өгөгдлийн нэг төрлийн хураангуй гэж үзэж болох бөгөөд цаашид шинжилгээ хийх, машин сургалт, урьдчилсан аналитикт ашиглаж болно. Жишээ нь, Data mining-ын шатанд өгөгдөл дотор олон бүлэг илрүүлснээр шийдвэр дэмжих систем илүү нарийвчлалтай таамаглал гаргах боломжтой болно. Өгөгдөл цуглуулах, бэлтгэх, үр дүн тайлбарлах, тайлагнах үйл явц нь өгөгдөл олборлолтын шатанд багтахгүй ч KDD процессын бусад шатанд хамаарна.

Өгөгдлийн шинжилгээ ба Data mining-ын ялгаа нь өгөгдлийн шинжилгээ нь өгөгдлийн багц дээр загвар, таамаглалыг туршихад ашиглагддаг (жишээ нь маркетингийн кампанит ажлын үр дүнг шинжлэх), харин өгөгдөл олборлолт нь машин сургалт, статистикийн загвар ашиглан томоохон хэмжээний өгөгдлөөс далд хэв маяг илрүүлэхэд чиглэдэгт оршино.

Хамааралтай нэр томъёонууд болох өгөгдөл ухах (data dredging), өгөгдөл загасчлах (data fishing), өгөгдөл сэмээрхэн судлах (data snooping) нь томоохон хүн амын өгөгдлийн багцаас статистикийн итгэлтэй дүгнэлт хийхэд хангалттай биш жижиг хэсгүүдийг санамсаргүйгээр сонгон судлахыг хэлдэг. Гэсэн хэдий ч эдгээр аргуудыг шинэ таамаглал үүсгэх, том өгөгдлийн багцтай харьцуулахад ашиглаж болно.

==Үүсэл==
1960-аад онд статистикчид, эдийн засагчид өгөгдлийг урьдчилсан таамаглалгүйгээр шинжлэхийг буруу гэж үзэн өгөгдөл загасчлах, ухах зэрэг нэр томъёог хэрэглэж байв. &quot;Өгөгдөл олборлолт&quot; нэр томъёог эдийн засагч Майкл Ловелл 1983 онд Economic Studies сэтгүүлд шүүмжлэлтэйгээр ашигласан бөгөөд энэ үйлдлийг &quot;туршилт&quot; (эерэг) болон &quot;загасчлах&quot; эсвэл &quot;сэмээрхэн судлах&quot; (сөрөг) гэж нэрлэж байв.

1990-ээд оны орчим өгөгдлийн сангийн нийгэмлэгт &quot;Data mining&quot; нэр томъёо эерэг утгатайгаар тархсан. 1980-аад онд &quot;database mining&quot;™ нэрийг ХНC компани ашиглаж байсан тул судлаачид өгөгдөл олборлолт руу шилжсэн. Бусад хэрэглэгддэг нэр томъёо нь өгөгдлийн археологи, мэдээлэл хураах, мэдээлэл илрүүлэх, мэдлэг олборлох зэрэг орно. Грегори Пиатецки-Шапиро 1989 онд анхны &quot;мэдлэг илрүүлэх өгөгдлийн санд&quot; (KDD) семинарыг зохион байгуулж, энэ нэр томъёо хиймэл оюун ухаан, машин сургалтын салбарт түгээмэл болсон. Гэсэн хэдий ч бизнес, хэвлэл мэдээллийн салбарт өгөгдөл олборлолт нэр томъёо илүү түгээмэл хэрэглэгддэг. Одоогийн байдлаар өгөгдөл олборлолт ба мэдлэг илрүүлэх нэр томъёонууд солилцон хэрэглэгддэг.

==Түүхэн үндэс==
Өгөгдлөөс хэв маяг гаралтыг гар аргаар хийх нь зууны өмнөөс хийгдэж ирсэн. Үүнд Бэйсийн онол (1700-аад он) ба регрессийн шинжилгээ (1800-аад он) орно. Компьютерийн технологийн тархалт, хүч чадал нэмэгдсэнээр өгөгдөл цуглуулах, хадгалах, боловсруулах чадвар эрс сайжирсан. Өгөгдлийн багц том, төвөгтэй болсон тул гар аргаар хийх шинжилгээ улам бүр автоматжсан өгөгдлийн боловсруулалтаар орлуулж, машин сургалтын шинэ нээлтүүд (нейрон сүлжээ, кластерийн шинжилгээ, генетикийн алгоритм, шийдвэрийн мод, дэмжих вектор машин) тусалж байна. Data mining нь эдгээр аргуудыг томоохон өгөгдөл дотор далд хэв маяг илрүүлэх зорилгоор хэрэглэх процесс юм. Энэ нь статистик, хиймэл оюун ухааны математик үндсийг өгөгдлийн сангийн удирдлагатай холбож өгөгдлийг хадгалах, индексжүүлэх аргыг ашиглан илүү үр дүнтэй суралцах, илрүүлэх алгоритмуудыг хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог бөгөөд ингэснээр улам том өгөгдлийн багцад хэрэглэж болно.

==Үйл явц==
Мэдлэг илрүүлэх өгөгдлийн сангийн (KDD) процесс дараах шатуудаас бүрдэнэ:

*Сонголт

*Урьдчилсан боловсруулалт

*Хувиргалт

*Өгөгдөл олборлолт

*Тайлбар/үнэлгээ

Энэхүү процесс нь олон хувилбартай бөгөөд жишээ нь CRISP-DM (Cross-industry standard process for data mining) аргыг дурдвал зургаан шаттай:

*Бизнесийн ойлголт

*Өгөгдлийн ойлголт

*Өгөгдлийн бэлтгэл

*Загварчлал

*Үнэлгээ

*Хэрэгжилт

эсвэл энгийн хувилбар болох (1) Урьдчилсан боловсруулалт, (2) Өгөгдөл олборлолт, (3) Үр дүн баталгаажуулалт гэх мэт.

2002, 2004, 2007, 2014 онуудад явуулсан судалгаагаар CRISP-DM аргачлал өгөгдөл олборлогчдын дунд хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг аргачлал болох нь тогтоогдсон.
Өөр нэг Data mining-ын стандарт болох SEMMA ч дурдагдсан ч CRISP-DM-г ашигладаг хүмүүс 3-4 дахин олон байсан. Судлаачдын олон баг өгөгдөл олборлолтын процессын загваруудын тоймыг нийтэлж, 2008 онд Азеведо, Сантос нар CRISP-DM ба SEMMA-гийн харьцуулалтыг хийсэн.

[[Ангилал:Компьютер]]
[[Ангилал:Data mining]]</text>
      <sha1>lexybnvls9lm0zdbt3ooh6ml3wr0lyb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зангиа хутагт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55141</id>
    <revision>
      <id>822448</id>
      <parentid>600873</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:05:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|1 */</comment>
      <origin>822448</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6750" sha1="etlpeg0rsud65mv7jzqx91ujy64boin" xml:space="preserve">Зангиа хутагт буюу Жанжаа хутагт, Өвөр монголын шашны тэргүүн, Монгол улсын/ хуучнаар Ар Монгол/ Жавзандамба хутагтын хамт Монгол орны хоёр том хутагт хэмээн өргөмжлөгдсөн. Далай лам, [[Банчин Богд|Банчин богд]] /Банчин эрдэнэ/, Жавзандамба, Заигиа нар нь Бурхны шашны Гэлүгбийн урсгалын дөрвөн том хутагт хэмээдэг. 
Зангиа хутагт нь анх Энэтхэгт төрсөн ба тавдугаар дүрээс эхлэн Төвд оронд төрөл авч 13-р дүрээс эхлэн энэхүү Зангиа хэмээх цолыг хэрэглэх болсон. Монгол оронд ихэвчлэн Төвдөд төрсөн анхы дүрийг нь 1-р дүрийн Зангиа хутагт хэмээн үздэг. 

1-	р дүрийн Зангиа хутагт Дагва-Осор /1607-1641/ Хөхнуурт төрсөн. Бага насандаа Төвдөд ном сурч байхаа авъяал билиг, эрдэм ухаанаар олноос ялгарч маш олон гайхамшигийг үзүүлж байсан тул 5-р Далай лам энэхүү бандийг Зангиа хутагтын хувилгаан болохыг тодруулсан.

2-	Р дүрийн Зангиа хутагт Агваанлувсангойндан /1642-1715/ Хөхнуурт төрсөн. Банчин богд хоёрдугаар дүрийн Зангиа хутагт болохыг нь тодруулж байсан. 1693 онд Манж чин улсын засгийн газраас “Засаг лам” цол олгон говийн өмнөд монголын шашны үйл хэргийг хариуцуулж 1705 онд хутагт цол олгосон. Энэ дүрийн Зангиа хутагт нь 8 настай Бээжин хот орж шашны номд сайтар суралцаж төгссөн ба хаан болон хатад, үр хүүхдүүд, төрийн түшээд нарт ном айлддаг байжээ. Хаантан хутагтыг гүн хүндэтгэдэг байсан нь хутагтын айлдлыг эгэл хүмүүний адилаар сөхдөн сонсдогоос илт харж болох юм. Түүнчлэн Зангиа хутагт нь Далай лам, Банчин эрдэнэ, Жавзандамба зэрэг Гэлгүбийн урсгалын бусад гурван хутагт болон хаан төрийн хоорондын холбоос болж байсан нь яахын аргагүй үнэн билээ. 

3-	Р дүрийн Зангиа хутагт Ролбидорж, /1716-1786/ Бурхан шашны алдарт бүтээл “Ганжур”, “Данжур”-ийг Төвд хэлнээс Монгол Манж хэлэн орчуулах ажилд гар бие оролцсон суут хутагтын нэгэн яахын аргагүй мөн билээ. Мөн Санскрит тарнийг тэмдэглэдэг Манж үсгийг зохиосон. 1736 онд улсын их багш өргөмжилсөн. 1792 оноос Манжийн засгаас Зангиа хутагтыг алтан бумбаны сугалааны дүрмээр хойд дүрийг нь тодруулах журмыг гаргасан.

4-	Р Зангиа хутагт /1787-7846/ Ишдамбийжалцан, Хөхнуурт төрсөн. Шашин номы үйл хэргээр Төвд оронд олон удаа морилсон ба Монголын олон аймаг хошуудаар явж буяныг дэлгэрүүлж байсан.

5-	Р Зангиа хутагт /1849-1875/ Ишданзаннаям, Хөхнуурт төрсөн. 
6-	Р Зангиа хутагт /1848-1888/ Ишданзанжамц, Хөхнуурт төрсөн.

7-	Р Зангиа хутагт /1891- 1957/ Лувсанбалдандамбийжигмэд, Хөхнуурт төрсөн. Өвөр 49 хошуу болон Хөхнуурын 29 хошууны шашны тэргүүн тэрээр Төвд, Хөхнуур, [[Өвөр Монгол|Өвөр монгол]], Халуун гол, Лио нин, Бээжин, Утай зэрэг газруудад 300 харъяат сүм хийдүүдтэй.  1912 онд Хятадад өрнөсөн  “таван үндэстэн найрамдах”,  шашны эрх чөлөө зэрэг хөдөлгөөний үеэр Юан ши кай Хятад иргэн улсын ерөнхийлөгчөөр сонгогдож Зангиа хутагтад цол олгож байсан. 1924 онд Хятадын зүүн хойд мужийн сүсэгтэн олны урилгаар  заларч 100,000 гаруй хүмүүст сахил хүртээсэн. 1930 онд Монгол Төвдийн хорооны гишүүн болсон. 1931 оны Японы арми Хятадын зүүн хойдын мужийг эзэлсний дараа Хятад иргэн улсын засгаас Зангиа хутагтын Өвөрлөгч түмний сэтгэл зүрхэн дэх өндөр байр суурийг ашиглан өөрийн элч төлөөлөгчөө болгон Өвөр монголд илгээж Өвөр монголын эрх чөлөө тусгаар тогтнолын төлөө цогтой тэмцэгч Чингис хааны алтан ургийн жүн ван Шилийн голын Дэмчигдонров буюу Дэ вангийн эсрэг барьж байсан нь түүхийн хуудаснаа тэмдэглэгдэн үлджээ. 1937 онд бүх хятадын японы эсрэг дайн эхлэхэд Зангиа хутагт Утайд байсан. 1947 онд Хятад иргэн улсын засгаас түүнд “Төрийг хамгаалагч их хутагт багш” цол хайрласан ба улс ардын их хурылын гишүүнээр сонгогдсон. 1948 онд ерөнхийлөгчийн улс төрийн зөвлөхөөр ажилласан. 1949 онд Тайван руу гарсан. 1957 оны 03-р сарын 04 ны өдөр 67 насан сүүдэр дээрээ нирваан дүрийг үзүүлсэн.

[[Ангилал:Буддын шашны цол]]
[[Ангилал:Төвөдийн буддын шашин]]
[[Ангилал:Төвөдийн буддын шашны хүн]]</text>
      <sha1>etlpeg0rsud65mv7jzqx91ujy64boin</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Virtual private network</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58482</id>
    <revision>
      <id>822439</id>
      <parentid>702426</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */</comment>
      <origin>822439</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22073" sha1="3l50wo2sxji292abca2tnq89scxr3uj" xml:space="preserve">[[File:Virtual Private Network overview.svg|thumb|upright=1.5|VPN холболтын тойм зураг]]
'''Virtual private network''' буюу '''VPN''' ('''Хувийн хуурмаг сүлжээ''') гэдэг нь [[интернет]] зэрэг олон нийтийн харилцаа холбооны дэд бүтцийг ашиглан төв байгууллагынхаа сүлжээтэй холбогдох сүлжээ юм.

== VPN-н тухай ==
VPN гэдэг нь (VIRTUAL PRIVATE NETWORK үгийн товчлол) нийтийн эзэмшлийн сүлжээ буюу интернэт сүлжээг ашиглан Хостуудын хооронд газар нутгийн байрлалаас үл хамааран хувийн, нууцлалтай сүлжээг бий болгодог бөгөөд мэдээллийг ямар нэгэн гадны халдлагад өртөхгүйгээр найдвартай дамжуулах боломжийг олгодог технологи юм. Анх 1998 онд үүссэн. 
Encryption болон электрон гарын үсэг нь encapsulating технологи ашиглагдаж эхэлсэнээс хойш нэмэгдсэн юм. Encapsulated буюу өгөгдөлийг капсул болгосон өгөгдөл нь VPN холболтын үед дамжуулагдахын тулд туннель үүсгэсэн байдаг.
Интернэтээр таны дамжиж байгаа өгөгдөл encrypt хийгдээгүй л бол бүгдийн нүдэнд ил байгаа л гэсэн үг. VPN нь аюулгүй байдлыг нэмэгдүүлэх үүднээс бүхийл апликэйшн болон IP эсвэл Ethernet ашиглан автомат encryption хэрэглэдэг.
Хуучны VPN протоколууд тодорхой хэмжээний алдаа болон хэрэглэгчийн хэрэгцээг тийм ч сайн хангаж чадахгүй байсан харин Одоо үед ашиглагдаж байгаа VPN систем нь хүчирхэг функцуудтай мөн бодит үр дүнтэй, маш уян хатан шинж чанартай болсоноороо дээрх асуудлуудыг шийдэж чадсан юм.
Мөн сүүлийн үеийн VPN нь технологи нь Сүлжээний 2 дэх түвшинд хийсвэр байдлаар ажиллах чадвартай болсон юм

Virtual private network буюу хийсэр хувийн сүлжээний гол онцлог бол өгөгдлийг өөр хоорондоо өндөр нууцлалтайгаар дамжуулах юм. Үндсэн 2 төрлийн нууцлал байдаг.
* Symmetric буюу нууцлах түлхүүр, тайлах түлхүүр хоорондоо ижилхэн. Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийг нууцлаад, түүнийг тайлж унших нэг л түлхүүр хэрэглэдэг.

* Asymmetric буюу нууцдах түлхүүр, тайлах түлхүүр хоѐр хоорондоо ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл тухайн мэдээллийг хүлээн авах гэж байгаа хэрэглэгчийн public key (нийтийн түлхүүр) ээр мэдээллийг шифрлэж хэрэглэж тухайн шифрлэсэн мэдээллийг өөрийн private key (хувийн түлхүүр) ээр тайлж жинхэнэ эхийг(plaintext) гаргаж авдаг аргууд орно.

=== VPN-н давуу тал ===
* Зардалд хэмнэлттэй
* Сүлжээний зохион байгуулалт нь энгийн, хялбар
* Хамгаалалтын механизм сайтай
* Өргөтгөх боломжтой
* Өргөн зурвасын сүлжээнд ашиглахад тохиромжтой

== VPN-н ажиллагааны зарчим ==
* Authentication – сүлжээнд хандаж байгаа хэрэглэгчдийг шалгах. (passwords, digital certificates, smart cards, and biometrics зэрэгээр)
* Data Confidentiality – өгөгдлийг гадны зөвшөөрөлгүй хэрэглэгчийн хандалтаас хамгаалж нууцлах. (Encryption algorithms ашиглан)
&lt;p&gt;DES, 3DES, AES гэсэн нийтлэг шифрлэлтийн алгоритмууд байгаа бөгөөд DES нь 56bit, 3DES нь 56bit*3=168bits, AES нь 256bit-н урттай түлхүүр ашиглан өгөгдлийг шифрлэдэг. Эх текст ба түлхүүрийг бага зэрэг өөрчлөхөд шифр текст асар их өөрчлөгддөг давуу талтай. Түлхүүрийн урт хэдий чинээ урт байна түлхүүрийг тайлах магадлал тэр хэмжээгээр бага байдаг.
&lt;p&gt; Өнөөгийн VPN төрлүүд нь Triple DES ANSI standard x9.52 –г хэрэглэж байгаа бөгөөд өгөгдөл 3 удаагийн дамжлагаар нууцлагддаг ба энэ үед нийтийн түлхүүр (public key) нь тодорхой хугацаанд дахин дахин өөрчлөгддөг болохоор түлхүүрийг тайлсан ч хэсэгхэн хугацаанд л хэрэглэх боломжтой.
* Data Integrity – өгөгдлийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах. (Hash algorithms ашиглан)
Hash algorythm нь оролтод орж ирж байгаа мэссэжийн уртаас үл хамааран (дурын урттай мэссэж оруулахад) гаралтад тогтмол 128 битийн хэш утга буцаадаг. 
Хэш функц /Hash functions/- Мэдээлэл буюу мессэжийн бүрэн бүтэн байдлыг хангах үүрэгтэй. Бусад нууцлал хамгааллын механизмтай хамтран ашиглагдана.
Хэш функц H–ийн үйлдэл: Оролтонд -Санамсаргүй урттай M мессэж ороход түүний гаралтанд тогтмол урттай H(M)утга гарна. Үр дүнд бий болсон H(M)–ийг хэш утга гэж нэрлэдэг бөгөөд text,message digest, checksum аль ч хэлбэрт хөрвүүлэх боломжтой.

Хостууд нь хоорондоо өндөр нууцлалтайгаар найдвартай холбогдоно. Ингэж холбогдохдоо 3 алхамыг дамжина.

1. Identification буюу холбогдох нэр болон нууц үгээ оруулах

2. Authentication буюу нэр болон нууц үг мөн эсэхийг бататгах&lt;p&gt;3. Authorization буюу сүлжээнд ажиллах боломжтой эсэхийг харуулна. 
{{infobox person|name=VPN|image=Devices.png|caption=VPN төхөөрөмжүүдийн байрлал}}

=== VPN сүлжээний төхөөрөмжүүд ===

VPN тохируулагдан ажиллаж буй сүлжээний төхөөрөмжүүдийг байрлалаас нь хамааруулж Provider Edge болон Customer Edge гэж ялган нэрлэдэг. Тухайн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагын provider backbone сүлжээний хэрэглэгчийн vpn site сүлжээтэй виртуалиар холбогдож байгаа хамгийн захын төхөөрөмжийг Provider Edge гэнэ. 

Хэрэглэгчийн vpn site сүлжээний үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагын provider backbone сүлжээтэй виртуалиар холбогдож байгаа хамгийн захын төхөөрөмжийг Customer Edge гэнэ.

Provider Edge:	-PE routers	-PE switches	-PE both Router, Switch

Customer Edge:	-CE routers	-CE switches

== VPN-н ангилал ==
&lt;p&gt;VPN нь site-to-site болон remote access гэсэн үндсэн 2 төрлөөр ажилладаг.
{{infobox person|name=VPN|image=Site-to-site.png|caption=Site-to-Site}}

=== Site-to-Site ===
&lt;p&gt; Энэхүү VPN нь өөр өөр газар байрлах оффисуудыг интертэд дээгүүрх хувийн аюулгүй холболт үүсгэж зохицуулах үүрэгтэй.
Site-to-site VPN нь компаны сүлжээг өргөтгөх, компьютерийн нөөц бололцоог ашиглах үүднээс өөр өөр газруудаас нэг байршилруу хандаж ажиллах боломжийг олгоно.Энэхүү төрлийн сүлжээ дэлхий дээрх маш олон салбар оффисуудыг үндсэн оффистой холбох үүргийг гүйцэтгэж байна.
 
* Intranet- Хэрвээ компани нь нэг эсвэл бусад алсын байршилаас дан ганц хувийн сүлжээрүү нэвтэрч ордог байх, эдгээр тохиолдолд Intranet VPN үүсгэж ашиглах ба LAN тус бүр дан ганц WAN сүлжээрүү холбогдох юм.
* Extranet- Хэрвээ компани нь хамтран ажилладаг байгууллагуудтайгаа эсвэл захиалагч байгуулагуудтайгаа сүлжээн дээрх харилцаа холбоо байдаггүй бол, Энэхүү төрөл нь өргөтгөсөн VPN холболтыг хийж тэдгээр компаны LAN уудыг холбох боломжийг өгнө. Энэ өргөтгөсөн VPN нь компаниуд ажлаа хамтран хийх аюулгүй болон хуваалцдаг сүлжээний орчинг тус тусдаа байгаа intranet-үүдийг холбож үүсгэж болно.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Remote,access.png|caption=Remote access}}

=== Remote access ===
&lt;p&gt;Remote-access VPN нь тусдаа хэрэглэгчидэд алсын компьютераас аюулгүй сүлжээгээр холбогдох боломжийг олгодог. Тэдгээр хэрэглэгчид нь аюулгүй байдлын шаардлагын хангасан тохиолдолд тухайн сервертэй шууд холбогдоно.
жишээ нь: Компаниудад олон зуун хэрэглэгчийг аюулгүй холбогдох нөхцөлийг хангах зорилгоор энэхүү remote-access VPN ашигладаг.
Өөр нэг нэршил буюу VPN төрөл нь virtual private dial-up network (VPDN) юм.
Энэ нь бидний хэрэглэдэг aналог телефон систем ба энэ нь серверлүү дуудлага хийхэд remote-access VPN шаардагддаг юм.
remote-access VPN нь 2 үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэгтэй. Эхнийхд нь network access server буюу NAS юм. NAS нь дан ганц сервер байх эсвэл олон төрлийн хэрэглээний програмууд энэхүү хуваалцдаг сервер дээр ажиллаж байх зэргээр ажилладаг. Энэ нь тухайн хэрэглэгч интернэтээр дамжуулан холбогдох ба VPN нь ашигладаг. NAS нь зөвхөн VPN холбогдохыг зөвшөөрөгдсөн буюу баталгаажсан хэрэглэгчийг ашиглах нь зөвшөөрөгдөнө.
Хэрэглэгчдийн баталгаажуулалтыг NAS нь сүлжээг ашиглан баталгаажуулах сервер дээр хийдэг. Зарим remote-access VPN клиент програм хангамжийг шаарддаг. Ерөнхийдөө үндсэн төв серверлүү VPN ашиглан холбогдох гэж байгаа бол тухайн хэрэглэгчийн [[компьютер]] дээр клиент [[програм хангамж]] суусан байх шаардлагатай гэсэн үг. Томоохон корпораци болон бизнесийн байгууллагууд хэдэн арван албан хаагчидтай газрууд remote-access VPN ашиглах шаардлага сүүлийн үед их гарч байгаа ба энэ үйлчилгээг үзүүлдэг байгууллагууд ч байна үүнийг enterprise service provider (ESP) гэж нэрлэдэг. Remote-access VPN нь тус тусдаа буюу өөр өөр газраас ажилладаг нөхцөл байдалд гайхалтай зохицсон технологи юм
Remote access VPN сүлжээг дотор нь:
* Compulsory tunnel mode
Энэ нь service provider дээр тулгуурласан загвар юм. Хэрэглэгч нь NAS-тэй холболт тогтоох ба NAS нь VPN gateway-тэй холбогдож ажиллах бөгөөд NAS болон Gateway 2-ын хооронд туннель үүснэ.
* Voluntary tunnel mode
Customer болон service provider дээр тулгуурласан загвар ба хэрэглэгч нь VPN gateway-тэй шууд туннель үүсгэн ажилладаг.

== VPN-н протоколын төрлүүд ==
Хийсвэр хувийн сүлжээ нь IPv4, IPv6 дээр дараах протоколуудыг ашиглан virtual private network сүлжээгээ зохион байгуулна.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Pptp.png|caption=Point-to-point Tunneling Protocol-н фрэймийн бүтэц }}
=== PPTP буюу Point to Point Tunneling Protocol ===
Энэ нь OSI 7 түвшинт загварын 2-р түвшинд ажилладаг.
Length талбарын утга нь дамжуулж буй мэдээний нийт уртыг заана.
Message type талбарын утга нь дамжуулж буй мэдээний төрлийг заана.Энэ мэдээ нь хяналтын эсвэл менежментийн мэдээлэл байхаас харгалзан 0,1 утгаар илэрхийлэгдэнэ.
Magic Cookie талбарын утга нь тогтмол 0x1A2B3C4D гэсэн 16-тын тооллын систэмийн утга байна.	Data талбарын утга нь дамжуулж буй өгөгдөл байна.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Ltp.png|caption=Layer2 Tunneling Protocol-н фрэймийн бүтэц }}
=== L2TP буюу Layer Two Tunneling Protocol ===
T талбарын утга нь мэдээний төрлийг заах бөгөөд	1-тэй тэнцүү байвал өгөгдлийн 0-той тэнцүү бол хяналтын мэдээ байдаг.
L талбарын утга нь уртын мэдээлэл байгаа эсэхийг заана.
S талбарын утга нь Nr болон Ns талбарууд ашиглагдсан эсэхийг тодорхойлно.
O талбарын утга нь Offset талбар ашиглагдаж байгаа эсэхийг заах бөгөөд хяналтын мэдээний хувьд тэг(0) байна.
P талбарын утга нь дарааллын бит ба хяналтын мэдээний хувьд 0 байна.
Version талбарын утга нь L2TP-ийн хувилбарыг заана.
Length талбарын утга нь тухайн багцын нийт уртыг заана.
Tunnel ID талбарын утга нь сувгийн хаягийг заана.
Session ID талбарын утга нь туннель дотор байгаа session-уудыг ялгахад ашиглагдана.
Ns талбарын утга нь өгөгдлийн мэдээний эсвэл хяналтын мэдээний дарааллыг заана.
Nr талбарын утга нь дараагийн мэдээний дугаарыг заана ,Nr = Ns+1 томъёгоор тодорхойлдог.
Offset size талбарын утга нь дамжуулагдаж өнгөрсөн багцын L2TP толгойн дээр үндэслээд дараагийн мэдээллийн багцын хэмжээг тодорхойлдог.
Offset pad талбарын утга нь Дараагийн багцын эхлэх байтыг агуулдаг.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Ipsec.png|caption=Протоколын бүтэц архитектур}}
=== IPSec ===
IPsec буюу [[Internet Protocol]] Security нь IP түвшинд нууц туннель үүсгэх үүрэгтэй протокол бөгөөд хэрэглэгч хоорондын өгөгдлийг тусгай түлхүүрийн тусламжтайгаар нууцалдаг маш өргөн тархсан тунел холболтын протокол юм. Анх Internet Engineering Task Force (IETF) байгууллагаас 1995 онд  3 – р түвшний нууцлалын стандарт болгож хөгжүүлсэн. IPSec нь олон төрлийн шифрлэлтийг хэрэгжүүлэх механизмтай, хэрэглэгчийн хандалтыг таниж зөвшөөрөх, эс зөвшөөрөх (authenticate хийх) хяналтын протокол болон дамжигдаж буй мэдээллийн нууцлал хамгаалалтыг хангах протоколуудын шийдэлтэй. IPsec нь сүлжээний түвшинд үйлчилдэг бөгөөд cisco рутер гэх мэт IPsec төхөөрөмжүүд хоорондох IP пакетуудыг хамгаалж, баталгаажуулдаг. IPsec-н хэрэгжүүлэлтийн хоёр чухал тохиргооны бүрэлдэхүүн байдаг. IKE(Internet Key Exchange) параметр, IPsec(IP Security) параметр юм.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Ah.png|caption=фрэймийн бүтэц}}

# AH (authentication header) – энэ нь ESP шиг өгөгдлийг нууцлалтай болон хамгаалалттай дамжуулахад зориулсан протокол бөгөөд энэ нь RFC2402 тодорхойлогдсон.

&lt;p&gt;
{{infobox person|name=VPN|image=Esp.png|caption=фрэймийн бүтэц}}

# ESP (Encapsulating Security Payload) – энэ нь өгөгдлийг алдаагүй, нууцлалтай, мөн хандалтын эрхийг тодорхойлох болон IP пакетуудыг хамгаалалттай дамжуулахад хэрэглэгдэх протокол

# IKE (Internet Key exchange) –IPsec протоколд шаардлагатай түлхүүрүүдыг үүсгэхэд, солилцоход хэрэглэгдэнэ. 
&lt;p&gt; IPsec тохируулах;
&lt;p&gt; IKE нь peer-үүдийн хооронд IKE policy-ийг солилцох болон түүнийг ашиглах боломжийг peer-үүдэд олгодог. IKE-г идэвхижүүлэхдээ: crypto isakmp enable командыг рутерийн глобаль тохиргооны горим дээр бичнэ. IKE policy нь дамжуулж байгаа болон хүлээн авч байгаа IPsec төгсгөлийн цэгүүдийн түлхүүр солилцох(key exchange), баталгаа (authentication), шифрлэх алгоритм(encryption algorithm) зэргийг удирддаг. IKE үе 1-ийн тохиролцоог зөвшөөрөхдөө ISAKMP policy-г үүсгэж дараа нь ISAKMP policy-д багтаж байгаа peer холбоонд тохируулна. ISAKMP policy нь хоёр VPN төгсгөлийн цэг хооронд удирдлагын трафик илгээхэд ашиглагдах хаш функц, шифрлэлтийн алгоритмууд, баталгаажуулалтыг тодорхойлдог. IKE peer-үүд ISAKMP нууцлалын холбоог хүлээн авахад, IKE үе 1 дуусна. Бид pre-shared key-ээ IKE policy-д сонгосны дараа, бусад VPN төгсгөлийн цэгд харгалзах рутерууд дээр түлхүүрээ тохируулах ёстой. Эдгээр түлхүүрүүд амжилттай таарвал IKE peering дуусна. IPsec transform set нь рутерууд нууцлалын холбооны төрлөө тохиролцдог crypto тохиргооны параметр юм.Access list-г тодорхойлсноор рутер аль трафикийг шифрлэхээ мэдэж авдаг. Crypto map Үүсгэсэн бүх тохиргооны загвараа crypto map-д авчирах боломжтой. Crypto map нь peer-н access list-д таарч байгаа трафик, зарим IKE болон IPsec тохиргоог холбож үзсэн mapping юм. Crypto map үүсгэсний дараа үүнийг хэдэн ч интерфейсд идэвхжүүлж болно.
IPSec GRE-Internet Protocol Security Generic Route Encapsulation Tunneling Protocol
GRE туннеллыг IPSec ашиглан нууцална. 

&lt;p&gt;

==Гадаад холбоос==
* [http://windowsitpro.com/security/ symmetric-vs-asymmetric-ciphers]
* [http://en.wikipedia.org/wiki/ IPsec_IPSEC]
* [http://en.wikipedia.org/wiki/ SSL tutorials]
* [http://www.cisco.com/c/en/us/td/docs/solutions/Enterprise/WAN_and_MAN/P2P_GRE_IPSec/P2P_GRE/2_p2pGRE_Phase2.html/ WAN and MAN/P2P GRE IPSec/P2P GRE/2 p2pGRE]
* [http://www.youtube.com/watch?v=2PtK8HgkRvM/ Тохиргоо жишээ]

[[Ангилал:Сүлжээний архитектур]]
[[Ангилал:Virtual Private Network| ]]</text>
      <sha1>3l50wo2sxji292abca2tnq89scxr3uj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мойл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66392</id>
    <revision>
      <id>822456</id>
      <parentid>761093</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:07:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */</comment>
      <origin>822456</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3756" sha1="fn6nkjkwslq2oa0mddasfohfb6v3iyr" xml:space="preserve">Латин нэр: [[:en:Prunus_padus|Padus asiatica]]

Альпийн нуруунаас олдсон чулуун зэвсгийн үеийн археологийн олдвороос мойлны яс олдсон нь түүнийг маш эртнээс ашиглаж, байсныг гэрчилнэ. Мойл нь Монгол, Орос улсын Урал, Сибирь, Алс Дорнодын нутагт түгээмэл ургадаг бөгөөд ягаан цэцэгний бүлгийн бутлаг, модны хар хөх өнгийн исгэлэн амттай, ашигтай [[жимс]] юм.
Найрлагадаа: [[Нүүрс ус]] 5% хүртэл, алим ба н имбэгний хүчил, эфирийн тос, биологийн идэвхит бодисоос төмөр, манган, цайр, [[зэс]], магни, кобальт агуулна.
Мойл нь голын дагуу 10 хүртэлхи өндөр модонд ургана. Мойлыг эмчилгээний зорилгоор түүж авахдаа болц нь гүйцсэн үед нь бүхэл иш /багцаар нь/ -ээр нь авч, наранд юмуу тусгай зориулалтын зууханд нэн яаралтай хатаана. /гэхдээ хэт хатааж болохгүй/ Хатсан даруйд нь яснаас нь салгаж, цэвэрлэж авах ба ингэж бэлтгэсэн жимсийг 5 хүртэл жил хадгалан хэрэглэж болно.
Мойл нь идээлэгч бодис ихээр агуулснаар эгшээх үйлчилгээтэй байх бөгөөд тэрээр хар нэрснээс илүү ходоод гэдэс эвгүйцэх, хямрахыг эмчлэх ба туулгалтын эсрэг сайн үйлчилгээ үзүүлнэ. Мойлыг шинэхэнээр нь эсвэл хатаасан байдлаар төрөл бүрийн амттан бэлтгэж хэрэглэдэг.
Мойлоор сэрүүцүүлэх ундаа, согтууруулах төрлийн дарс бэлтгэнэ. Мойлны шүүс хүнсний зориулалтын будагч болдог. Мойлыг ихэнхдээ барьцалдуулагч хэлбэрээр ашигладаг. Мойлны ясыг буталж хатаагаад гурил гаргаж төрөл бүрийн нарийн боовны, чихрийн хачир болгон чихрийн үйлдвэрт ашигладаг.
Мойлны үр жимс нь барьцалдуулах үйлчилгээтэй байдаг учир ихэвчлэн гүйлгэлтийг намжаахад хэрэглэдэг. Ер нь ганц ширхэг мойлын жимс ч гүйлгэлтийг намжаах үйлчилгээ үзүүлж чадна.

Мойлын хандыг бэлтгэхдээ, 1 стакан буцалсан усанд 1 цайны халбага жимс хийж 20 минут буцалгаад, хандалж хөргөсний дараа хагас стаканаар өдрийн 2-3 удаа ууж хэрэглэнэ.

Мойлны хандыг нүдний эвэрлэг бүрхэвчийн үрэвслийн үед шавшлага маягаар хэрэглэж болно. Ардын эмнэлэгт мойлны яс, хальсыг няцалж нунтаглаад ханд болгон шээс хөөх зорилгоор ашигладаг. Мөн түүнчлэн хальс нь ялаа, шавьж устгах үйлчилгээтэй.
[[Ангилал:Ургамал]]
[[Ангилал:Монголын ургамлын аймаг]]
[[Ангилал:Эмийн ургамал]]</text>
      <sha1>fn6nkjkwslq2oa0mddasfohfb6v3iyr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Даваасүрэнгийн Алтанцоож</title>
    <ns>0</ns>
    <id>101041</id>
    <revision>
      <id>822512</id>
      <parentid>815914</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T07:44:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>103.212.162.77</ip>
      </contributor>
      <origin>822512</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4590" sha1="pow3ablxewl0cgu70q6iiq8iih8mr1z" xml:space="preserve">{{Unreferenced}}
{{Хүчитбөх|бүтэннэр=Даваасүрэнгийн Алтанцоож|төрсөнөдөр={{birth date and age2|1995|02|26}}|төрсөнгазар=[[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Хэнтий аймаг|Хэнтий]]&lt;br&gt;аймгийн [[Өмнөдэлгэр сум|Өмнөдэлгэр]] сум|бөхийнцол='''[[Аймгийн арслан]]'''|цолахисанон=байна|цол2=Аймгийн харцага|цолон2=2019|цол1=Аймгийн арслан|цолон1=2020}}'''Даваасүрэнгийн Алтанцоож''' нь [[Хэнтий аймаг|Хэнтий]] аймгийн [[Өмнөдэлгэр сум|Өмнөдэлгэр]] сумын харьяат, [[Үндэсний бөх]]&lt;nowiki/&gt;ийн аймгийн хурц арслан цолтой бөх. 

== Наадмын амжилт ==

==== Улсын наадмын дэвжээнд ====
Тулгар төрийн 2225 жилийн ой, Их Монгол улс байгуулагдсаны 810 жилийн ой, Ардын хувьсгалын 95 жилийн ой, үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны нэгийн даваанд Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумын харьяат улсын өсөх идэр начин М. Жамъянпүрэвт өвдөг шороодсон.

==== Аймгийн наадмын дэвжээнд ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!д\д
!Амжилт
!Бөхийн тоо
|-
!2019
|Хэнтий аймгийн баяр наадамд зургаа давж шөвгөрөн  &quot;Аймгийн харцага&quot; цол хүртсэн.
!256
|-
!2020
|Хэнтий аймгийн баяр наадамд аймгийн арслан З.Наранбаатараар долоо даван түрүүлж &quot;Аймгийн арслан&quot; цол хүртсэн.
!128
|}
2014 онд &quot; Сумын заан &quot; цол хүртэж 2015 онд &quot;Сумын заан&quot; цолоо баталсан. 

== Монгол бөхийн өргөөнд шөвгөрсөн амжилт ==

==== Улс,аймаг ====

==== Аймаг,цэрэг ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Он
!Сар
!Шөвөг
|-
!2019
!9
|Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат аймгийн арслан М.Амарсанаагаар тав давж шөвгөрсөн.
|}

==== Сумын цолтон ====
{| class=&quot;wikitable&quot;
!Он
!Сар
!Шөвөг
|-
!2016
!11
|Төв аймгийн Алтанбулаг сумын харьяат сумын заан Ч.Чойжилсүрэнгээр зургаа давж шөвгөрсөн.
|-
!2017
!2
|Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын харьяат сумын заан Г.Цэнддоржоор ес давж түрүүлсэн.
|-
!2017
!3
|Дундговь аймгийн Баянжаргалан сумын харьяат сумын заан Н.Наранбаяраар зургаа давж шөвгөрсөн.
|-
!2017
!4
|Завхан аймгийн Их-Уул сумын харьяат сумын заан Д.Дэмиддоржоор тав давж шөвгөрсөн.
|-
!2017
!5
|Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат сумын заан Э.Гантогтохоор тав давж шөвгөрсөн.
|-
!2017
!10
|Төв аймгийн Баян сумын харьяат сумын заан Г.Амгалангаар тав давж шөвгөрсөн.
|-
!2018
!3
|Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын харьяат сумын заан Э.Золбоотоор ес давж түрүүлсэн.
|-
!2018
!12
|Өвөрхангай аймгийн Сант сумын харьяат сумын заан Д.Бат-Эрдэнээр ес давж түрүүлсэн.
|-
!2019
!2
|Увс аймгийн Малчин сумын харьяат сумын заан Т.Батсүрэнгээр зургаа давж шөвгөрсөн.
|-
!2019
!3
|Увс аймгийн Наранбулаг сумын харьяат сумын заан Б.Батбаянд өвдөг шороодон үзүүрлэсэн.
|-
!2019
!5
|Увс аймгийн Тэс сумын харьяат сумын заан Б.Өсөхбаяраар зургаа давж шөвгөрсөн.
|}

{{DEFAULTSORT:Алтанцоож, Даваасүрэнгийн}}
[[Ангилал:Аймгийн арслан]]
[[Ангилал:Өмнөдэлгэрийн хүн]]
[[Ангилал:Монголчууд]]
[[Ангилал:1995 онд төрсөн]]</text>
      <sha1>pow3ablxewl0cgu70q6iiq8iih8mr1z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Александр Сокуров</title>
    <ns>0</ns>
    <id>118295</id>
    <revision>
      <id>822455</id>
      <parentid>718724</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:07:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|0|1 */</comment>
      <origin>822455</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9604" sha1="bne20fxkwnv2f1rrz9i2j0y8z52dwre" xml:space="preserve">'''Алекса́ндр Никола́евич Соку́ров''' (1951 оны 6 дугаар сарын 14-нд ЗХУ-ын Эрхүү мужийн Эрхүү дүүргийн Подорвиха тосгонд төрсөн)-Зөвлөлт, оросын кино найруулагч, кино зохиолч, ОХУ-ын [[Ардын Жүжигчин|ардын жүжигчин]] (2004). 
[[Файл:Alexander Sokurov, October 2011.jpeg|thumb|Александр Сокуров]]
ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Иргэний нийгэм хөгжүүлэх бөгөөд хүний эрхийн Зөвлөлийн гишүүн. 

== Намтар ==
А.Сокуров Эрхүү мужийн Подорвиха (Эрхүүгийн Усан Цахилгаан станцын нээлтийн үеэр 1956 онд усан доор орсон тосгон) тосгонд 1951 оны 6 дугаар сарын 14-нд Эх орны дайнд оролццож явсан цэргийн албан хаагчийн гэрт төржээ. Түүний эцэг цэргийн хүн байсан тул байнга нүүдэг айл байжээ. А.Сокуров анх Польшид дунд сургуульд элсэж ороод Туркменид дунд сургуулиа дүүргэж байжээ. Тэрээр 1968 онд дунд сургуулиа дүүргээд Горький хотын /өнөөгийн Нижний Новгород/ Их сургуулийн түүхийн ангид элсэн орж 1974 онд дүүргэсэн байна. Суралцах хугацаандаа тэрээр Горький хотын телевизийн уран сайхны нэвтрүүлгийн редакцид ажиллаж байсан бөгөөд 19 настайдаа анхны телевизийн хөтөлбөрөө гаргасан. Үүнд: хэд хэдэн телевизийн кино, телевизийн шууд нэвтрүүлэг, тэр дундаа спортын хөтөлбөрүүд байжээ. 

А.Сокуров 1975 онд Бүх Оросын кино урлагийн дээд сургуулийн найруулагчийн ангид (А.М. Згуридигийн удирдлаган дор шинжлэх ухааны алдартай киноны найруулагчийн анги) элсэн орсон. Маш сайн сурсан тул тэрээр С.Эйзенштейны нэрэмжит  тэтгэлэг авдаг байжээ. Суралцах хугацаандаа тэрээр кино зохиолч, түүний уран бүтээлийн гол холбоотон дэмжигч нөхөр Юрий Арабовтой танилцжээ. 1979 онд нэг жилийн өмнө шалгалтаа урьдчилан өгч төгссөн байна.  

Сокуров &quot;Мосфильм&quot;-д ажиллахыг хүссэн боловч тэнд ажиллах нөхцөл түүнд тохирохгүй байв. 1980 онд алдарт найруулагч А.Тарковскийн зөвлөмжийн дагуу А.Сокуров &quot;Ленфильм кино студ&quot;-ид орж, анхны уран сайхны кинонуудаа тэнд хийжээ. Үүний зэрэгцээ тэрээр Ленинградын баримтат киноны студитэй хамтран ажиллаж, бараг бүх баримтат киногоо хийж гаргасан байна.

Удаан хугацааны турш 1980-аад оны эцэс хүртэл түүний нэг ч киног нийтэд дэлгэхийг зөвшөөрдөггүй байв. Тарковский Сокуровыг гадаад гарах гэж оролдсон боловч түүний хэлснээр найруулагч нь орос хэл, Эрмитажийн оюун санааны эрдэнэсээс  салахыг хүсээгүй ажээ. 

1980-аад оны сүүлээр Сокуровын өмнө нь бүтээсэн кинонууд нээлтээ хийгээд зогсохгүй олон улсын кино наадамд Оросын кино урлагийг төлөөлөн амжилттай оролцож байв. 1980-1990 онд найруулагч эрчимтэй ажиллаж, ихэвчлэн жилд хэд хэдэн киноны зураг авалтыг хийж амждаг байв. Үүний зэрэгцээ тэрээр радиогоор залуучуудад зориулсан буяны хөтөлбөрт оролцож, Ленфильм кино студид залуу шинэхэн найруулагч нартай хамтран ажилласан байна.

Найруулагч Санкт-Петербург хотод амьдардаг бөгөөд тэрээр бүтээлч хүчин чармайлт гаргахын зэрэгцээ хотын эрхийг хамгаалагч олон нийтийн бүлгийг тэргүүлж, &quot;Сокуровын бүлэг&quot; гэж нэрлэгддэг бөгөөд хотын удирдлагуудтай хуучин Санкт-Петербургийг устгах гамшгаас хамгаалах сэдвээр яриа хэлэлцээ хийдэг байна. 

2021 онд тэр 70 насны ойгоо тэмдэглэж оросын сөрг хүчний &quot;Новая газета&quot;-д ярилцлага өгсөн байна.  

Тэрээр огт гэрлэж байгаагүй гоонь эр хэвээр байгаа юм.  

=== Уран сайхны кинонууд: ===

* 1978—1987 — Хүний ганцаардсан дуу хоолой /Одинокий голос человека/
* 1980 — Өгцөрсөн хүн /Разжалованный/
* 1983—1987 — /Скорбное бесчувствие/
* 1986 — Ампир
* 1988 — Нар хиртсэн өдрүүд /Дни затмения/
* 1989 — Хамгаалан хадгал /Спаси и сохрани/
* 1990 — Хоёр дахь тойрог /Круг второй/
* 1992 — Чулуу /Камень/
* 1994 — Чимээгүй хуудсууд /Тихие страницы/
* 1997 — Эх ба хүү /Мать и сын/
* 1999 —  Дайн хүнд далд хүч /Молох/
* 2001 — Тугал /Телец/
* 2002 — Орос нүүдэл /Русский ковчег/
* 2003 — Эцэг ба хүү /Отец и сын/
* 2005 — Нар /Солнце/
* 2007 — Александра
* 2011 — Фауст
* 2015 — Франц хэлтнүүд /Франкофония/

=== Баримтат кинонууд: ===

* 1974 — Хамгийн энгийн хүсэл //Самые земные заботы/
* 1975 — Лето Марии Войновой
* 1975 — Позывные Р1НН
* 1978 — Хүйтэн зуны сүүлчийн өдөр /Последний день ненастного лета/
* 1978—1988 — Мария
* 1979 — Соната для Гитлера
* 1981 — Дмитрий Шостакович. Альтовая соната &lt;small&gt;''(совместно с С. Арановичем)''&lt;/small&gt;
* 1984 — Үдшийн хохирогч /Жертва вечерняя/
* 1985 — Тэсвэр бол хөдөлмөр /Терпение труд/
* 1986 — Элегия
* 1986 — Московская элегия ''(памяти Андрея Тарковского)''
* 1987 — Өөр юу ч биш /И ничего больше/
* 1990 — Петербургская элегия
* 1990 — Советская элегия
* 1990 — К событиям в Закавказье
* 1991 — Простая элегия
* 1991 — Ленинградская ретроспектива (1957—1990)
* 1991 — Пример интонации ''(о Борисе Ельцине)''
* 1992 — Элегия из России
* 1995 — Цэргийн зүүд /Солдатский сон/
* 1995 — Сэтгэлийн дуу хоолой  /Духовные голоса/
* 1996 — Восточная элегия
* 1996 — Робер. Счастливая жизнь
* 1997 — Смиренная жизнь
* 1997 — Петербургский дневник. Открытие памятника Достоевскому
* 1998 — Петербургский дневник. Квартира Козинцева
* 1998 — Повинность
* 1998 — Зангилаа. Солженицынтай хийсэн ярилцлага
* 1999 — dolce… (нежно)
* 2001 — Элегия дороги
* 2004 — Петербургский дневник. Моцарт. Реквием
* 2006 — Элегия жизни: Ростропович, Вишневская
* 2009 — Интонации
* 2009 — Читаем «Блокадную книгу»
* 2011 — Бидэнд аз жаргал хэрэгтэй. /Нам нужно счастье &lt;small&gt;''(совместно с А. Янковским)/''&lt;/small&gt;
* 2018 — Өндөр модыг цахилгаан цохив. /Молния бьёт по высокому дереву/
[[Ангилал:Оросын кино найруулагч]]
[[Ангилал:Төрийн шагналтан (ОХУ)]]
[[Ангилал:Францын Урлаг ба Утга Зохиолын одон шагналтан (офицер)]]
[[Ангилал:Санкт-Петербургийн хүн]]
[[Ангилал:1951 онд төрсөн]]
[[Ангилал:Оросын кино зохиолч]]
[[Ангилал:Ардын Жүжигчин (ОХУ)]]</text>
      <sha1>bne20fxkwnv2f1rrz9i2j0y8z52dwre</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монголын замын хөдөлгөөний тэмдэг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126689</id>
    <revision>
      <id>822495</id>
      <parentid>777586</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T02:44:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>95197</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:6.16 Mongolian new road sign.svg]] → [[File:MN road sign 6.16.svg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)</comment>
      <origin>822495</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23758" sha1="ik5w6bkvr1is5atd7vwk8vrbzezbygr" xml:space="preserve">{{Short description|Монголын замын хөдөлгөөний тэмдгийн тойм}}

'''[[Монгол]]ын замын хөдөлгөөний тэмдэг''' нь [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Зөвлөлтийн]], [[Их Британи|Британийн]], болон бусад Европын замын хөдөлгөөний тэмдгийн системтэй төстэй. Тэмдгүүд тээврийн хэрэгслийг аюулгүй, эмх цэгцтэй хөдлөхөд тусалдаг ба замын хөдөлгөөнд оролцогчдод суулгасан график дүрсийн тусламжтай мэдээлдэг. Эдгээр дүрсийг MNS 4597:2014 стандартаар зохицуулагддаг ба [[Замын хөдөлгөөний тухай Венийн конвенц]] болон [[Замын дохио, тэмдгийн тухай Венийн конвенц]]той нийцдэг.&lt;ref&gt;{{cite web|title=Road signs in Mongolia|url=http://www.adcidl.com/pdf/Mongolian-Road-Traffic-Signs.pdf
|website=Road signs in Mongolia by adcidl.com|access-date=7 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=MNS 4596:2014 |url=https://transportation.police.gov.mn/resource/traffic/media/huuli/MNS_4596-2014_Her_durem__2_.pdf |access-date=2 March 2024 |language=mn}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=MNS 4597:2014. Авто замын тэмдэг. Техникийн ерөнхий шаардлага |url=https://transportation.police.gov.mn/resource/traffic/media/huuli/MNS_4597-2014_Temdeg_er_shaardlaga.pdf |language=mn}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mongolia Laws{{!}}Official Regulatory Library - MNS 4597:2014 |url=https://www.mongolialaws.org/p-215845-mns-45972014.aspx |access-date=2023-06-04 |website=www.mongolialaws.org |archive-date=2023-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230604113214/https://www.mongolialaws.org/p-215845-mns-45972014.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Хэдийгээр Монгол Улс хэзээ ч ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байгаагүй ч замын тэмдэг тэмдэглэгээний MNS 4597:2014 стандарт нь ГОСТ 10807-78, ГОСТ Р 52290-2004 дээр үндэслэсэн ЗХУ-ын дараах стандарттай ижил төстэй зүйл олон.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Межгосударственный стандарт ГОСТ 10807-78 &quot;Знаки дорожные. Общие технические условия&quot; (утв. постановлением Госстандарта СССР 30.08.1978 N 2401) (с изменениями и дополнениями) (не действует) {{!}} ГАРАНТ |url=http://base.garant.ru/182170/ |access-date=2023-03-20 |website=base.garant.ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Скачать ГОСТ 10807-78 Знаки дорожные. Общие технические условия |url=https://meganorm.ru/Index2/1/4294849/4294849191.htm |access-date=2023-03-25 |website=meganorm.ru |language=ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=ГОСТ Р 52290-2004 Технические средства организации дорожного движения. Знаки дорожные. Общие технические требования (с Поправками, с Изменениями N 1, 2, 3) - docs.cntd.ru |url=https://docs.cntd.ru/document/1200038802 |access-date=2023-03-20 |website=docs.cntd.ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Скачать ГОСТ Р 52290-2004 Технические средства организации дорожного движения. Знаки дорожные. Общие технические требования |url=https://meganorm.ru/Index2/1/4293854/4293854148.htm |access-date=2023-03-25 |website=meganorm.ru |language=ru}}&lt;/ref&gt;

[[Ариал|Arial Bold]] үсгийн хэлбэрийг Монголд замын тэмдэгтэд ашигладаг. Мөн Arial Bold үсгийн хэлбэр нь компьютерын фонт бөгөөд [[Microsoft Windows]] болон [[Apple]]-ийн [[macOS]] үйлдлийн системтэй бүх компьютерт багтсан тул Орос болон Зөвлөлтийн дараах орнуудад замын тэмдэг дээр ашиглагддаг.

==Замын тэмдэг==
===Анхааруулах тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;10&quot; caption=&quot;Анхааруулах тэмдэг&quot;&gt;
File:MN road sign 1.1.svg|1.1 Төмөр замын хаалттай гарам
File:RU road sign 1.2.svg|1.2 Төмөр замын хаалтгүй гарам
File:RU road sign 1.3.1.svg|1.3.а Төмөр замын гарам (нэг зам)
File:RU road sign 1.3.2.svg|1.3.б Төмөр замын гарам (олон зам)
File:RU road sign 1.4.1.svg|1.4.а Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.4.2.svg|1.4.б Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.4.3.svg|1.4.в Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.4.4.svg|1.4.г Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.4.5.svg|1.4.д Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.4.6.svg|1.4.е Төмөр замын гарамд ойртоно
File:RU road sign 1.6.svg|1.5 Адил замын уулзвар
File:RU road sign 1.7.svg|1.6 Тойрох хөдөлгөөнтэй уулзвар
File:RU road sign 1.8.svg|1.7 Гэрэл дохионы зохицуулга
File:RU road sign 1.11.1.svg|1.8.а Огцом эргэлт
File:RU road sign 1.11.2.svg|1.8.б Огцом эргэлт
File:RU road sign 1.12.1.svg|1.9.а Тахир зам
File:RU road sign 1.12.2.svg|1.9.б Тахир зам
File:1.10 Mongolian road sign.svg|1.10 Эгц уруу
File:1.11 Mongolian road sign.svg|1.11 Огцом өгсүүр
File:RU road sign 1.15.svg|1.12 Халтиргаатай зам
File:RU road sign 1.16.svg|1.13 Тэгш биш зам
File:RU road sign 1.18.svg|1.14 Хайрга үсэрнэ
File:RU road sign 1.20.1.svg|1.15.а Зам нарийсна
File:RU road sign 1.20.2.svg|1.15.б Зам нарийсна
File:RU road sign 1.20.3.svg|1.15.в Зам нарийсна
File:RU road sign 1.21.svg|1.16 Эсрэг хөдөлгөөн
File:RU road sign 1.17.svg|1.17 Хурд сааруулагч
File:RU road sign 1.22.svg|1.18 Явган хүний гарц
File:RU road sign 1.23.svg|1.19 Хүүхэд
File:RU road sign 1.24.svg|1.20 Унадаг дугуйн зам нийлнэ
File:SU road sign 1.23.svg|1.21 Засварын ажил
File:1.26 Russian road sign.svg|1.22 Мал тууж гарах газар
File:1.27 Russian road sign.svg|1.23 Ан амьтан
File:1.28 Russian road sign.svg|1.24 Чулууны нурангитай
File:1.29 Russian road sign.svg|1.25 Хажуугийн салхитай
File:1.30 Russian road sign.svg|1.26 Онгоц доогуур ниснэ
File:1.31 Russian road sign.svg|1.27 Хонгил
File:1.33 Russian road sign.svg|1.28 Бусад аюултай газар
File:1.34.1 A Russian road sign.svg|1.29.а Эргэх чиг
File:1.34.2 A Russian road sign.svg|1.29.б Эргэх чиг
File:1.34.3 A Russian road sign.svg|1.29.в Эргэх чиг
File:RU road sign 1.34.1 C.svg|1.29.а Эргэх чиг
File:RU road sign 1.34.2 C.svg|1.29.б Эргэх чиг
&lt;/gallery&gt;

===Хориглох тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;8&quot; caption=&quot;Хориглох тэмдэг&quot;&gt;
File:3.1 Russian road sign.svg|2.1 Орох хориотой
File:3.2 Russian road sign.svg|2.2 Хөдөлгөөн хориотой
File:3.3 Russian road sign.svg|2.3 Механикжсан тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн хориотой
File:3.4 Russian road sign.svg|2.4 Ачааны автомашины хөдөлгөөн хориотой
File:RU road sign 3.5.svg|2.5 Мотоциклын хөдөлгөөн хориотой
File:3.6 Russian road sign.svg|2.6 Тракторын хөдөлгөөн хориотой
File:SU road sign 3.7.svg|2.7 Чиргүүлтэй тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн хориотой
File:3.8 Russian road sign.svg|2.8 Ердийн хөсгийн хөдөлгөөн хориотой
File:3.9 Russian road sign.svg|2.9 Унадаг дугуйн хөдөлгөөн хориотой
File:3.10 Russian road sign.svg|2.10 Явган зорчигчийн хөдөлгөөн хориотой	
File:3.11 Russian road sign.svg|2.11 Жингийн хязгаарлал
File:3.12 Russian road sign.svg|2.12 Тэнхлэгийн ачааллын хязгаарлал
File:3.13 Russian road sign.svg|2.13 Өндрийн хязгаарлал	
File:3.14 Russian road sign.svg|2.14 Өргөний хязгаарлал
File:3.15 Russian road sign.svg|2.15 Уртын хязгаарлал
File:3.16 Russian road sign.svg|2.16 Хоорондын зайн доод хязгаарлал
File:MN road sign 2.17.svg|2.17 Гааль
File:3.18.1 Russian road sign.svg|2.18.а Баруун гар тийш эргэх хориотой
File:3.18.2 Russian road sign.svg|2.18.б Зүүн гар тийш эргэх хориотой
File:3.19 Russian road sign.svg|2.19 Буцаж эргэх хориотой
File:3.20 Russian road sign.svg|2.20 Гүйцэж түрүүлэх хориотой
File:3.21 Russian road sign.svg|2.21 Гүйцэж түрүүлэх хорионы төгсгөл
File:3.22 Russian road sign.svg|2.22 Ачааны автомашинаар гүйцэж түрүүлэх хориотой
File:3.23 Russian road sign.svg|2.23 Ачааны автомашинаар гүйцэж түрүүлэх хорионы төгсгөл
File:3.24 Russian road sign.svg|2.24 Хурдны дээд хязгаарлал
File:3.25 Russian road sign.svg|2.25 Хурдны дээд хязгаарлалын төгсгөл
File:3.26 Russian road sign.svg|2.26 Дуут дохио хориотой
File:3.27 Russian road sign.svg|2.27 Түр зогсох хориотой
File:3.28 Russian road sign.svg|2.28 Удаан зогсох хориотой
File:3.31 Russian road sign.svg|2.29 Бүх хорионы төгсгөл
&lt;/gallery&gt;

===Дарааллын тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;8&quot; caption=&quot;Дарааллын тэмдэг&quot;&gt;
File:2.1 Russian road sign.svg|3.1 Гол зам
File:2.2 Russian road sign.svg|3.2 Гол замын төгсгөл
File:2.3.1 Russian road sign.svg|3.3.а Туслах зам нийлнэ	
File:2.3.2 Russian road sign.svg|3.3.б Туслах зам нийлнэ	
File:2.3.3 Russian road sign.svg|3.3.в Туслах зам нийлнэ	
File:MN road sign 3.5.svg|3.5 Зогсохгүй явах хориотой
File:2.6 Russian road sign.svg|3.6 Сөрөг хөдөлгөөнд зам тавьж өгнө
File:MN road sign 3.7.svg|3.7 Сөрөг хөдөлгөөнд давуу эрхтэй
&lt;/gallery&gt;

===Заах тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;8&quot; caption=&quot;Заах тэмдэг&quot;&gt;
File:MN road sign 4.1.а.svg|4.1.а Чигээрээ явна
File:MN road sign 4.1.б.svg|4.1.б Баруун гар тийш явна
File:MN road sign 4.1.в.svg|4.1.в Зүүн гар тийш явна
File:MN road sign 4.1.г.svg|4.1.г Чигээрээ буюу баруун гар тийш явна
File:MN road sign 4.1.д.svg|4.1.д Чигээрээ буюу зүүн гар тийш явна
File:MN road sign 4.1.е.svg|4.1.е Баруун буюу зүүн гар тийш явна
File:MN road sign 4.2.а.svg|4.2.а Саадыг баруун гар талаар тойрч гарна
File:MN road sign 4.2.б.svg|4.2.б Саадыг зүүн гар талаар тойрч гарна
File:MN road sign 4.2.в.svg|4.2.в Саадыг баруун буюу зүүн гар талаар тойрч гарна
File:MN road sign 4.3.svg|4.3 Тойрох хөдөлгөөн
File:MN road sign 4.4.svg|4.4 Унадаг дугуйн зам
File:MN road sign 4.5.svg|4.5 Явган хүний зам
File:MN road sign 4.6.svg|4.6 Хурдны доод хязгаарлал
File:MN road sign 4.7.svg|4.7 Хурдны доод хязгаарлалын төгсгөл
&lt;/gallery&gt;

===Мэдээлэх тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;8&quot; caption=&quot;Мэдээлэх тэмдэг&quot;&gt;
File:5.1 Russian road sign.svg|5.1 Тууш зам
File:5.2 Russian road sign.svg|5.2 Тууш замын төгсгөл
File:5.3 Mongolian road sign.svg|5.3 Суурин газрын эхлэл
File:5.4 Mongolian road sign.svg|5.4 Суурин газрын төгсгөл
File:5.5 Mongolian road sign.svg|5.5 Суурин газрын эхлэл
File:5.6 Mongolian road sign.svg|5.6 Суурин газрын төгсгөл
File:5.5 Russian road sign.svg|5.7 Нэг чигийн хөдөлгөөн
File:5.6 Russian road sign.svg|5.8 Нэг чигийн хөдөлгөөний төгсгөл
File:5.7.1 Russian road sign.svg|5.9.а Зүүнээс баруун гар тийш нэг чигийн хөдөлгөөнтэй
File:5.7.2 Russian road sign.svg|5.9.б Баруунаас зүүн гар тийш нэг чигийн хөдөлгөөнтэй
File:5.15.1 Russian road sign.svg|5.10.а Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 A.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 B.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 F.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 C.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 G.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.2 D.svg|5.10.б Эгнээнээс явах хөдөлгөөний чиг
File:SU road sign 5.8.7 A.svg|5.11.а Эгнээгээр явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.7 B.svg|5.11.а Эгнээгээр явах хөдөлгөөний чиг
File:RU road sign 5.15.7 A.svg|5.11.б Эгнээгээр явах хөдөлгөөний чиг
File:5.15.3 A Russian road sign.svg|5.12.а Эгнээний эхлэл
File:RU road sign 5.15.3 B.svg|5.12.а Эгнээний эхлэл
File:RU road sign 5.15.4 A.svg|5.12.б Эгнээний эхлэл
File:RU road sign 5.15.4 B.svg|5.12.б Эгнээний эхлэл
File:5.15.5 Russian road sign.svg|5.13.а Эгнээний төгсгөл
File:5.15.6 Russian road sign.svg|5.13.б Эгнээний төгсгөл
File:5.14 Russian road sign.svg|5.14 Чиглэлийн тээврийн хэрэгслийн эгнээ
File:MN road sign 5.15.svg|5.15 Хөдөлгөөний бүдүүвч
File:6.3.1 Russian road sign.svg|5.16 Буцаж эргэх газар
File:RU road sign 6.4 A.svg|5.17 Зогсоол
File:5.20 Russian road sign.svg|5.18 Хурд сааруулагч
File:5.19.2 Russian road sign.svg|5.19.а Явган хүний гарц
File:5.19.1 Russian road sign.svg|5.19.б Явган хүний гарц
File:SU road sign 5.17.1.svg|5.20.а Явган хүний гарам
File:6.6 Russian road sign.svg|5.20.б Явган хүний гарам
File:SU road sign 5.17.3.svg|5.20.в Явган хүний гарам
File:6.7 Russian road sign.svg|5.20.г Явган хүний гарам
File:5.21 Mongolian road sign.svg|5.21 Чиглэлийн тээврийн хэрэгслийн буудал
File:5.22 Mongolian road sign.svg|5.22 Таксины зогсоол
File:5.21 Russian road sign.svg|5.23 Хороолол
File:5.22 Russian road sign.svg|5.24 Хорооллын төгсгөл
File:5.25 Mongolian road sign.svg|5.25 Сургууль орчмын бүс
File:5.26 Mongolian road sign.svg|5.26 Сургууль орчмын бүсийн төгсгөл
File:5.27 Mongolian road sign.svg|5.27 Хурдны ерөнхий дээд хязгаарлал
File:RU road sign 6.2-50.svg|5.28 Тохиромжтой хурд
File:RU road sign 6.5.svg|5.29 Ослын зогсолтын зурвас
File:RU road sign 6.8.1.svg|5.30.а Мухар зам
File:RU road sign 6.8.2.svg|5.30.б Мухар зам
File:RU road sign 6.8.3.svg|5.30.в Мухар зам
File:RU road sign 6.15.1.svg|5.31.а Ачааны автомашины хөдөлгөөний тохиромжтой чиг
File:RU road sign 6.15.2.svg|5.31.б Ачааны автомашины хөдөлгөөний тохиромжтой чиг
File:RU road sign 6.15.3.svg|5.31.в Ачааны автомашины хөдөлгөөний тохиромжтой чиг
File:5.32 Mongolian road sign.svg|5.32 Зогс-шугам
File:5.33 A Mongolian road sign.svg|5.33.а Чигийн урьдчилсан заалт
File:5.33 B Mongolian road sign.svg|5.33.а Чигийн урьдчилсан заалт
File:5.33 C Mongolian road sign.svg|5.33.б Чигийн урьдчилсан заалт
File:5.33 D Mongolian road sign.svg|5.33.б Чигийн урьдчилсан заалт
File:5.34 A Mongolian road sign.svg|5.34.а
File:5.34 B Mongolian road sign.svg|5.34.б
File:5.34 C Mongolian road sign.svg|5.34.б
File:5.35 Mongolian road sign.svg|5.35 Объектын нэр
File:5.36 Mongolian road sign.svg|5.36 Зайн заалт
File:RU road sign 6.13 B.svg|5.37 Километрийн заалт
File:RU road sign 6.14.1 D.svg|5.38.а Чиглэлийн дугаар
File:RU road sign 6.14.2 C.svg|5.38.б Чиглэлийн дугаар
File:RU road sign 6.14.2 A.svg|5.38.б Чиглэлийн дугаар
File:RU road sign 6.14.2 B.svg|5.38.б Чиглэлийн дугаар
File:5.39 Mongolian road sign.svg|5.39 Тойрч гарах бүдүүвч
File:5.40 A Mongolian road sign.svg|5.40.а Тойрч гарах чиг
File:5.40 B Mongolian road sign.svg|5.40.б Тойрч гарах чиг
File:5.40 C Mongolian road sign.svg|5.40.в Тойрч гарах чиг
File:RU road sign 6.19.1.svg|5.41.а Эсрэг талын зорчих хэсгээр тойрч гарах заалт	
File:RU road sign 6.19.2.svg|5.41.б Эсрэг талын зорчих хэсгээр тойрч гарах заалт	
&lt;/gallery&gt;

===Үйлчилгээний тэмдэг===
&lt;gallery widths=&quot;100&quot; heights=&quot;100&quot; perrow=&quot;8&quot; caption=&quot;Үйлчилгээний тэмдэг&quot;&gt;
File:7.1 Russian road sign.svg|6.1 Эмнэлгийн тусламжийн байр
File:7.2 Russian road sign.svg|6.2 Хүн эмнэлэг
File:7.3 Russian road sign.svg|6.3 Шатахуун түгээгүүр
File:7.4 Russian road sign.svg|6.4 Техникийн үйлчилгээний газар
File:6.5 Mongolian road sign.svg|6.5 Автомашины угаалга
File:7.6 Russian road sign.svg|6.6 Телефон
File:7.7 Russian road sign.svg|6.7 Хоолны газар
File:7.8 Russian road sign.svg|6.8 Худаг ус
File:7.9 Russian road sign.svg|6.9 Зочид буудал
File:7.10 Russian road sign.svg|6.10 Жуулчны байр
File:6.11 Mongolian road sign.svg|6.11 Хот айл
File:7.11 Russian road sign.svg|6.12 Амрах газар
File:6.13 Mongolian road sign.svg|6.13 Дулаан гарааш
File:6.14 Mongolian new road sign.svg|6.14 Бие засах газар
File:7.20 Russian road sign.svg|6.15 Гал унтраагуур
File:MN road sign 6.16.svg|6.16 Цагдаагийн хяналтын цэг
&lt;/gallery&gt;

===Нэмэлт тэмдэг===
&lt;gallery caption=&quot;Нэмэлт тэмдэг&quot; widths=&quot;100px&quot; heights=&quot;100px&quot; perrow=&quot;8&quot;&gt;
File:RU road sign 8.1.1.svg|7.1.а Объект хүртэлх зай
File:7.1 B Mongolian road sign.svg|7.1.б Объект хүртэлх зай
File:RU road sign 8.1.3.svg|7.1.в Объект хүртэлх зай
File:RU road sign 8.1.4.svg|7.1.г Объект хүртэлх зай
File:RU road sign 8.2.1.svg|7.2.а Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.2.2.svg|7.2.б Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.2.3.svg|7.2.в Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.2.4.svg|7.2.г Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.2.5.svg|7.2.д Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.2.6.svg|7.2.е Үйлчлэх хүрээ
File:RU road sign 8.3.1.svg|7.3.а Үйлчлэх чиг
File:RU road sign 8.3.2.svg|7.3.б Үйлчлэх чиг
File:RU road sign 8.3.3.svg|7.3.в Үйлчлэх чиг
File:RU road sign 8.4.1.svg|7.4.а Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:SU road sign 7.4.2.svg|7.4.б Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.4.3.2.svg|7.4.в Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.4.1.svg|7.4.г Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.4.5.svg|7.4.д Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.4.6.svg|7.4.е Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.4.7.svg|7.4.ж Тээврийн хэрэгслийн төрөл
File:RU road sign 8.5.1.svg|7.5.а Үйлчлэх хугацаа
File:RU road sign 8.5.2.svg|7.5.б Үйлчлэх хугацаа
File:7.5 C Mongolian road sign.svg|7.5.в Үйлчлэх хугацаа
File:RU road sign 8.5.4.svg|7.5.г Үйлчлэх хугацаа
File:RU road sign 8.5.5.svg|7.5.д Үйлчлэх хугацаа
File:RU road sign 8.5.6.svg|7.5.е Үйлчлэх хугацаа
File:7.5 G Mongolian road sign.svg|7.5.ж Үйлчлэх хугацаа
File:RU road sign 8.6.1.svg|7.6.а Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.2.svg|7.6.б Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.3.svg|7.6.в Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.4.svg|7.6.г Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.5.svg|7.6.д Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.6.svg|7.6.е Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.7.svg|7.6.ж Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.8.svg|7.6.з Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.6.9.svg|7.6.и Тээврийн хэрэгслийг зогсоолд тавих хэлбэр
File:RU road sign 8.7.svg|7.7 Хөдөлгүүрийг унтрааж зогсоох
File:RU road sign 8.8.svg|7.8 Төлбөртэй үйлчилгээ
File:RU road sign 8.9.1.svg|7.9 Удаан зогсохыг зөвшөөрөх хугацаа
File:7.20 Belarus (Road sign).svg|7.10 Тээврийн хэрэгслийг шилжүүлэн журамлах сануулга
File:RU road sign 8.10.svg|7.11 Автомашинд үзлэг хийх газар
File:RU road sign 8.11.svg|7.12 Бүх жингийн хязгаарлал
File:RU road sign 8.13.svg|7.13 Гол замын чиг
File:RU road sign 8.14.svg|7.14 Эгнээ
File:7.17 Belarus road sign.svg|7.15 Тулгуур эрхтний бэрхшээлтэй хүн
File:RU road sign 8.15.svg|7.16 Хараагүй хүн	
File:RU road sign 8.16.svg|7.17.а Зорчих хэсгийн гадаргуугийн байдал
File:Lithuania road sign 848.svg|7.17.б Зорчих хэсгийн гадаргуугийн байдал
&lt;/gallery&gt;

==Эшлэл==
&lt;references /&gt;

{{road-stub}}

[[Ангилал:Замын хөдөлгөөний тэмдгийн жагсаалт]]
[[Ангилал:Монголын авто тээврийн хөдөлгөөн|!Замын хөдөлгөөний тэмдэг]]
[[Ангилал:Зурагт самбар]]</text>
      <sha1>ik5w6bkvr1is5atd7vwk8vrbzezbygr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэрэглэгчийн яриа:S.Khangal</title>
    <ns>3</ns>
    <id>131178</id>
    <revision>
      <id>822501</id>
      <parentid>755532</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T03:59:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>S.Khangal</username>
        <id>87279</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудсыг хоослов</comment>
      <origin>822501</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Судар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131779</id>
    <revision>
      <id>822496</id>
      <parentid>821464</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T03:31:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>S.Khangal</username>
        <id>87279</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Эх сурвалж болох линкүүдийг холбож өгөв.</comment>
      <origin>822496</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3498" sha1="rfnj5e8ikk0j9tjrayy5gfwjuuit01b" xml:space="preserve">''буддизм.'' Эртний Энэтхэгийн Паали болон Санскрит хэлний Sutra ба Sutta (Sanskrit: सूत्र,  sūtra; Pāli: sutta;) нь Судар гэдэг үгээр Монгол хэлэнд орж ирж нутагшсан байдаг. Паали хэлээр Sutta гэдэг нь сонссон зүйл гэдэг утгаас гаралтай бөгөөд Буддагийн айлдсан судрыг Аананда ([[:en:Ānanda|Ānanda]]) өөрийн сонссоноороо хүмүүст дамжуулахдаа: &quot;Би ингэж сонссон билээ...&quot; хэмээн Буддагийн хэлсэн сургаалыг эхлүүлдэг байсан тул судар (Sutta) гэдэг үг өнөөгийн утгаа олсон байна. Судар гэдэг үгийн эртний утга нь айлдсан зүйл, сонссон зүйл гэх санааг агуулдаг байж.
Судар гэдэгт эртний Буддын уламжлалд Готама Будда өөрөө амаар айлдсан судруудыг хэлдэг байсан ба энэ судруудыг [[Типитака судрууд|Типитака]] (паали: Tipitaka; санскрит: Tripitaka;) гэж нэрлэнэ. [[Типитака судрууд|Типитака]] гэдэг нь гурван сагс гэсэн утгатай Пали/Санскрит үг юм. Эдгээр судруудыг утга агуулгаар нь Винайн буюу Сахил ёс ([[:en:Vinaya_Piṭaka|Vinaya Piṭaka]]), Судрын Аймаг ([[:en:Sutta_Piṭaka|Sutta Piṭaka]]), Дээдийн Ном ([[:en:Abhidhamma_Piṭaka|Abhidhamma Piṭaka]]) гэсэн гурван хэсэгт хувааж авч үздэг. Готама Будда нирваанд одоод 90 хоног дээр тохиосон Хуврагийн Чуулганы анхдугаар цуглаан дээр хувраг Упалий ([[:en:Upāli|Upalī]]) Винайн Судрыг, хувраг Аананда нь Судрын Аймгийн судруудыг нийт хуврагуудад цээжээр уншиж, Буддагийн сургаал дээр бүгд санал нэгдсэн байдаг. Харин Дээдийн Номын судрууд үүнээс 200-300 аад жилийн дараа [[Типитака судрууд|Типитака]] судруудад нэмэгдсэн байна.
Эдгээр судрууд цаас үүсэхээс өмнөх МЭӨ цаг үед хамаарах бөгөөд хуврагууд нийтээр дуудах маягаар судар аман хэлбэрээр өвлөгдөн явдаг байжээ.
Харин цаас үүссэн цагаас хойш 
(МЭӨ 100-200) судар цаасан дээр бичигдэх байдлаар хадгалагдаж ирсэн байна.
Гэхдээ хожим нь МЭ 5-р зуунаас Буддын шашны олон урсгал шинээр үүсч маш олон ном зохиол шинээр зохиогдон бичигдсэн ба бүгд судар гэсэн нэр хаягтай болсон байдаг.

[[Ангилал:Ариун ном]]
[[Ангилал:Буддын шашны утга зохиол]]
[[Ангилал:Хиндү шашин]]
[[Ангилал:Энэтхэгийн утга зохиол]]
[[Ангилал:Монголын утга зохиол]]</text>
      <sha1>rfnj5e8ikk0j9tjrayy5gfwjuuit01b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Загвар:Инфобокс Энэтхэгийн муж эсвэл нутаг дэвсгэр</title>
    <ns>10</ns>
    <id>132702</id>
    <revision>
      <id>822471</id>
      <parentid>805171</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:22:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822471</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21295" sha1="mb2bem1gfmjnh8fz0uoh3gbrvd4bf88" xml:space="preserve">{{Инфобокс суурин

| name = {{{name|}}}
| native_name = {{{native_name|}}}
| official_name = {{{official_name|}}}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{#if:{{{former|{{{former|}}}}}}|yes}}&lt;/noinclude&gt;

| settlement_type = {{#if:{{{type|}}}|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|{{{type}}}]]|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|Муж эсвэл ННД]]}}{{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{#if:{{{year_start|}}}|&lt;div style=&quot;padding:3px&quot;&gt;{{#if:{{{year_start|}}}|{{{year_start}}}–{{{year_end}}}}} &lt;/div&gt;}}}}
                  

| image_skyline = {{{image_skyline|}}}
| imagesize = {{{imagesize|270}}}
| image_alt = {{{image_alt|A collection of images of {{{name|}}}}}}
| image_caption = {{{image_caption|}}}

&lt;!-- Emblem of the state or union territory --&gt;
| image_seal = {{{image_seal|}}}
| seal_size = {{{seal_size|125}}}
| seal_alt = {{{name|}}} мужийн албан ёсны сүлд
| seal_type = {{#if:{{{image_seal|}}}|[[{{{name|}}} мужийн сүлд]]|[[Энэтхэгийн мужийн сүлдийн жагсаалт|{{{name|}}} мужийн сүлд]]}}

| etymology = {{{etymology|}}}
| nickname = {{{nickname|}}}
| motto_link = Энэтхэгийн мужийн уриануудын жагсаалт
| motto = {{{motto|}}} 
| mottoes = &lt;!-- If any state or territory has more than one motto --&gt;
| anthem_link = List of Indian state songs
| anthem = {{{anthem|}}}

&lt;!-- map data --&gt;
| image_map = {{{image_map|}}}
| mapsize = 300 &lt;!-- dafault size is 300 --&gt;
| map_alt = {{#if:{{{image_map|}}}| The map of India showing {{{name|}}}}}
| map_caption = {{#if:{{{image_map|}}}|Энэтхэг дахь байршил}}
| coordinates = {{{coordinates|}}}

| subdivision_type =  Улс
| subdivision_name = {{flag|Энэтхэг}}
| subdivision_type1 = [[Энэтхэгийн засаг захиргааны хуваарь|Бүс нутаг]]
| subdivision_name1 = {{#if:{{{region|}}}|[[{{{region|}}}]]}}

&lt;!-- Formation and joining --&gt; 
 | established_title1 =  &lt;div style=&quot;height:0px&quot;&gt;&lt;/div&gt;         
 | established_date1 = &lt;!--
       --&gt;{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes &lt;!--
       --&gt;| label1 = Өмнө нь
          | data1 = {{#if:{{{before_was|}}}[[{{{before_was|}}}]]|{{{before_was|}}}}}
          | rowclass2 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|Байгуулагдсан}}
          | data2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{{formation_date4|}}}}}
          | rowclass3 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label3 = Холбоонд элссэн
          | data3 = {{{formation_date|}}}
          | rowclass4 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}|mergedrow}}
          | label4 = Холбооны нутаг дэвсгэр гэж
          | data4 = {{{formation_date1|}}}
          | rowclass5 = mergedrow
          | label5 = Муж гэж
          | data5 = {{#ifeq:{{{formation_date2|}}}|formation1||{{{formation_date2|}}}}}
          | rowclass6 = mergedrow
          | label6 = Bifurcation 
          | data6 = {{#ifeq:{{{formation_date3|}}}|formation||{{{formation_date3|}}}}}  
          | rowclass7 = mergedrow
          | label7 = Consolidation
          | data7 = {{{consolidation|}}}
          | rowclass8 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}{{{formation_date1|}}}{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|mergedrow}} {{#ifeq:{{{former}}}|yes|mergedrow}}
          | label8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = Dissolution | #default = {{#if:{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|{{#ifeq:{{{formation_date3}}}|formation|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[List of Indian state foundation days|by bifurcation]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}}|{{#ifeq:{{{formation_date2}}}|formation1|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[List of Indian state foundation days|as a state]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}} }} }}
          | data8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = {{{dissolution|}}}| #default = {{{formation_date4|}}} }} }}
          
          
&lt;!-- City and regions --&gt; 
| seat_type = {{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]&lt;br/&gt;{{nobold|[[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|ба томоохон хот]]}}|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]}}
| seat = {{#if:{{{capital|}}}|[[{{{capital|}}}]]|{{{capital|}}}}}{{#if:{{{winter_capital|}}}| &lt;br/&gt; [[{{{winter_capital|}}}]] (winter)}}
| seat1_type = [[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|Томоохон хот]]
| seat1 = {{#if:{{{largestcity|}}}|{{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital||[[{{{largestcity|}}}]]}}}}
| seat2_type = [[Энэтхэгийн хотын бөөгнөрлийн жагсаалт|Томоохон бөөгнөрөл]]
| seat2 = {{#if:{{{metro|}}}|[[{{{metro|}}}]]}}
| parts_type = [[Энэтхэгийн тойргийн жагсаалт|Тойрог]]
| parts_style = &lt;!-- list, coll (collapsed list), para (paragraph format) --&gt;
| parts = {{{districts|}}}  

&lt;!-- Government and leaders  --&gt;
| government_footnotes = {{{government_footnotes|}}}
| government_type = {{#ifexist:{{{government_type|}}}|[[{{{government_type|}}}]]|{{{government_type|}}}}}
| governing_body = {{{governing_body|}}}

| leader_title = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|Захирагч}}
                           | #default = [[{{#ifeq:{{{name}}}|Punjab|List of governors of Punjab, India|{{{name}}} мужийн захирагчдын жагсаалт}}|Захирагч]] }}
| leader_name = {{#switch:{{{former}}}
                | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass1 = mergedrow 
  | data1 = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|{{Инфобокс улс/multirow|{{{govfirst_year|}}} |{{{gov_first|}}} |{{{govlast_year|}}} |{{{gov_last|}}} }} }} }}
                | #default = {{#if:{{{Governor|}}}|{{{Governor|}}}}} }}

| leader_title1 = [[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian lieutenant governors|Lieutenant governor]]
| leader_name1  =  {{#if:{{{Lt_governor|}}}|{{{Lt_governor|}}}}}

| leader_title2 = {{if|eq|{{{name}}}|Punjab|[[List of chief ministers of Punjab (India)|Chief minister]]
                       | {{#switch:{{{former}}}
                            | yes = {{#if:{{{cmfirst_year|}}}|Ерөнхий сайд}}
                            | #default = [[{{{name}}} мужийн ерөнхий сайдын жагсаалт|Ерөнхий сайд]] }}
}}
| leader_name2 = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass3 = mergedrow 
  | data3 = {{#if:{{{cmfirst_year|}}} | {{Инфобокс улс/multirow|{{{cmfirst_year|}}} |{{{cm_first|}}} |{{{cmlast_year|}}} |{{{cm_last|}}} }} }} }}
                          | #default = {{#if:{{{Chief_Minister|}}}{{{CM|}}}|{{{CM|{{{Chief_Minister|}}}}}}}} {{#if:{{{party|}}}|({{{party|}}})}} }}

| leader_title3 = {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}}
                   | Union Territory =  {{#if:{{{Administrator|}}}|[[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian administrators|Administrator]]}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}} }}

| leader_name3  =  {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} 
                   | Union Territory = {{#if:{{{Administrator|}}}|{{{Administrator|}}}}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} }}

| leader_title4 = [[Ерөнхий нарийн бичгийн дарга (Энэтхэг)|Ерөнхий нарийн бичгийн дарга]]
| leader_name4  =  {{#if:{{{Chief_secretary|}}}|{{{Chief_secretary|}}}}}

&lt;!-- Governing bodies and seats --&gt; 
| government_blank1_title = 
| government_blank1 = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes 
| rowclass1 = mergedtoprow
| label1 = {{#switch:{{{type}}}
                            | Union Territory = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | State = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Мужийн хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | #default = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|Хууль тогтоох байгууллага}} }}
| data1 = &lt;b&gt;{{{legislature_type|}}}&lt;/b&gt;

| rowclass2 = mergedrow
| label2 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужийн хууль тогтоох зөвлөлүүд|Зөвлөл]]
| data2 = {{{council|}}} {{#if:{{{council_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Council|{{{council_seats|}}}]])}}

| rowclass3 = mergedrow
| label3 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужуудын хууль тогтоох ассамблей|Ассамблей]] 
| data3 = {{{assembly|}}} {{#if:{{{assembly_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Assembly|{{{assembly_seats|}}}]])}}

| rowclass4 = mergedrow
| label4 = Үндэсний парламент
| data4 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|&lt;b&gt;[[Энэтхэгийн Парламент]]&lt;/b&gt;}}

| rowclass5 = mergedrow
| label5 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Рааже сабха]]
| data5 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}|[[{{{name|}}} мужийн Рааже сабхын гишүүдийн жагсаалт|{{{rajya_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass6 = mergedrow
| label6 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Лок сабха]]
| data6 = {{#if:{{{lok_sabha_seats|}}}|[[17-р Лок сабхын гишүүдийн жагсаалт#{{{name|}}}|{{{lok_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass7 = mergedrow
| label7 = [[Энэтхэгийн дээд шүүхүүд|Дээд шүүх]]
| data7 = {{#if:{{{judiciary|}}}|{{{judiciary|}}}}}
}} }}

&lt;!-- Area and elevation --&gt;
| area_footnotes = {{{area_footnotes|}}}
| area_total_km2 = {{{area_total_km2|}}}
| area_total_sq_mi = {{{area_total_sq_mi|}}}
| area_rank = {{#if:{{{area_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (газар нутгийн хэмжээгээр)|{{{area_rank|}}}]]}}
| length_km = {{{length_km|}}}
| length_mi = {{{length_mi|}}}
| width_km = {{{width_km|}}}
| width_mi = {{{width_mi|}}}
| elevation_footnotes = {{{elevation_footnotes|}}}
| elevation_m = {{{elevation_m|}}}
| elevation_ft = {{{elevation_ft|}}}
| elevation_max_m = {{{elevation_max_m|}}}
| elevation_max_ft = {{{elevation_max_ft|}}}
| elevation_max_point = {{{elevation_max_point|}}}
| elevation_min_m = {{{elevation_min_m|}}}
| elevation_min_ft = {{{elevation_min_ft|}}}
| elevation_min_point = {{{elevation_min_point|}}}

&lt;!-- Population --&gt; 
| population_footnotes = {{{population_footnotes|}}}
| population_total = {{{population_total|}}}
| population_as_of = {{{population_as_of|}}}
| population_rank = {{#if:{{{population_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүн амын тоогоор)|{{{population_rank|}}}]]}}
| population_density_km2 = {{{population_density|}}} {{#if:{{{population_density|}}}|{{{density_rank|}}}}}
| population_density_sq_mi = 
| population_blank1_title  =  Хотын
| population_blank1  = {{#if:{{{population_urban|}}}|{{{population_urban|}}}}}  
| population_blank2_title  =  Хөдөөгийн
| population_blank2  = {{#if:{{{population_rural|}}}|{{{population_rural|}}}}}  
| population_demonym  = {{#if:{{{population_demonym|}}}|{{{population_demonym|}}}}}
| population_demonyms  = 

&lt;!-- Languages --&gt; 
| demographics_type1 = {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}{{{additional_official|}}}{{{official_script|}}}|Хэл}}
| demographics1_title1 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Албан ёсны]] {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}}}
| demographics1_info1 = {{{0fficial_Langs|}}}
| demographics1_title2 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Нэмэлт албан ёсны]] {{#if:{{{additional_official|}}}}}
| demographics1_info2 = {{{additional_official|}}}
| demographics1_title3 = [[Бүгд Найрамдах Энэтхэг улсын албан ёсны бичиг үсэг|Албан бичиг]] {{#if:{{{official_script|}}}}}
| demographics1_info3 = {{{official_script|}}}

&lt;!-- GDP --&gt; 
| demographics_type2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}{{{GDP_total|}}}{{{GDP_per_capita|}}}|ДНБ}}
| demographics2_footnotes = {{{GDP_footnotes|}}}
| demographics2_title1 = Нийт {{#if:{{{GDP_year}}}|{{nobold|({{{GDP_year}}})}}}}
| demographics2_info1 = {{#if:{{{GDP_total|}}}|{{{GDP_total|}}}}}
| demographics2_title2 = Байр
| demographics2_info2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ДНБ-ээр)|{{{GDP_rank|}}}]]}}
| demographics2_title3 = Нэг хүнд ноогдох
| demographics2_info3 = {{{GDP_per_capita|}}} {{#if:{{{GDP_per_capita_rank|}}}|([[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (нэг хүнд ноогдох ДНБ-ээр)|{{{GDP_per_capita_rank|}}}]])}}

&lt;!-- Indian time zone --&gt;
| timezone1 = [[Энэтхэгийн Стандарт Цаг|ЭСЦ]]
| utc_offset1 = +05:30

&lt;!-- iso and registration --&gt; 
| iso_code = {{#if:{{{iso_code|}}}|[[ISO 3166-2:IN|{{{iso_code}}}]]}}
| registration_plate_type = [[Энэтхэг дэх бүс нутгийн тээврийн газрын тойргийн жагсаалт|Тээврийн хэрэгслийн бүртгэл]] 
| registration_plate = {{{registration_plate|}}}
 
&lt;!-- HDI, Literacy rate and sex ratio --&gt; 
| blank_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ХХИ-ээр)|ХХИ]] {{#if:{{{HDI_year|}}}|{{nobold|({{{HDI_year|}}})}}}}
| blank_info_sec1 =  {{#if:{{{HDI|}}}|{{{HDI|}}}}} {{#if:{{{HDI_rank|}}}|({{{HDI_rank|}}})}}
| blank1_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (бичиг үсгийн түвшингээр)|Бичиг үсэг тайлагдал]] {{#if:{{{literacy_year|}}}|{{nobold|({{{literacy_year|}}})}}}}
| blank1_info_sec1 = {{#if:{{{literacy|}}}|{{{literacy|}}}}} {{#if:{{{literacy_rank|}}}|({{{literacy_rank|}}})}}
| blank2_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүйсийн харьцаагаар)|Хүйсийн харьцаа]] {{#if:{{{sexratio_year|}}}|{{nobold|({{{sexratio_year|}}})}}}}
| blank2_info_sec1 = {{#if:{{{sex_ratio|}}}|{{{sex_ratio|}}}}} {{#if:{{{sexratio_rank|}}}|({{{sexratio_rank|}}})}}

&lt;!-- website, footnotes --&gt;
| website = {{#if:{{{website|}}}|{{URL|1={{{website|}}}}}}}

&lt;!-- module contains parameters of Infobox place symbols --&gt; 
| module ={{#switch:{{{former}}}&lt;!--
                 --&gt;| yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
                            | data1 = {{#if:{{{p1}}}{{{s1}}}
                            |{{Инфобокс улс/formernext|flag_p1 = {{{flag_p1|}}} |image_p1 = {{{image_p1|}}} |p1 = {{{p1|}}} |flag_p2 ={{{flag_p2|}}} |image_p2 = {{{image_p2|}}} |p2 = {{{p2|}}} |flag_p3={{{flag_p3|}}} |image_p3 = {{{image_p3|}}} |p3 = {{{p3|}}} |flag_p4 = {{{flag_p4|}}} | image_p4= {{{image_p4|}}} | p4={{{p4|}}}  |flag_p5 = {{{flag_p5|}}} |image_p5 = {{{image_p5|}}} |p5 = {{{p5|}}} ||flag_s1={{{flag_s1|}}} |image_s1 = {{{image_s1|}}} | s1 = {{{s1|}}}|flag_s2 = {{{flag_s2|}}} |image_s2 = {{{image_s2|}}} |s2 = {{{s2|}}} |flag_s3 = {{{flag_s3|}}} |image_s3 = {{{image_s3|}}} |s3 = {{{s3|}}} |flag_s4 = {{{flag_s4|}}} |image_s4={{{image_s4|}}}   |s4 = {{{s4|}}} |flag_s5 = {{{flag_s5|}}} |image_s5 = {{{image_s5|}}} |s5 = {{{s5|}}}}} }} }}

&lt;!-- Symbols of the state or territory --&gt; 
                    | #default = {{#if:{{{song|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}|{{Инфобокс бэлгэ тэмдэг
| embedded   = yes
| region = {{{name|}}}
| country  = India
| image_emblem = {{{image_seal|}}}
| image_emblem_size = 80
| song = {{{anthem|}}} 
| foundation_day = {{#if:{{{foundation_day|}}}|[[{{{foundation_day|}}}]]}} 
| mammal = {{{mammal|}}}
| bird = {{{bird|}}}
| fish = {{{fish|}}}
| butterfly = {{{butterfly|}}}
| flower = {{{flower|}}}
| tree = {{{tree|}}} 
| fruit = {{{fruit|}}} }} }}

{{#if:{{{image_highway|}}}{{{image_size_highway|}}}{{{SH_numbers|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
| rowclass1 = mergedtoprow 
| data1 = &lt;b&gt;Мужийн хурдны замын тэмдэг&lt;/b&gt;
| rowclass2 = mergedrow
| data2 ={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage | image={{{image_highway|}}} | size={{{image_size_highway|}}} | sizedefault=90px }} 
| rowclass3 = mergedrow
| data3 = {{{name|}}} мужийн хурдны зам &lt;br/&gt; {{{SH_numbers|}}}
}}}} }}

{{#if:{{{song|}}}{{{language|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}{{{image_highway|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes |rowclass1 = mergedtoprow | data1 = {{#switch:{{{type}}}| Муж = [[Энэтхэгийн мужийн бэлгэдлийн жагсаалт]] | Union Territory = [[List of Indian state symbols#Union territories|List of union territory symbols]] | #default = [[List of Indian state symbols|List of Indian state and union territory symbols]]}} }}}}

&lt;!-- Footnotes --&gt; 
| footnotes = {{{footnotes|}}}
}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox Indian state or territory with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox Indian state or territory]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;|ignoreblank=y|
|name |native_name |official_name |former |image_skyline |imagesize |image_alt |image_caption |type |image_seal |seal_size |seal_type |etymology |nickname |motto |anthem |image_map |mapsize |map_caption |map_alt |coordinates |region |before_was |today |formation_date |formation_date1 |formation_date2 |formation_date3 |formation_date4 | consolidation | dissolution |capital |winter_capital |largestcity |metro |districts 

|government_footnotes |government_type |Governor |Chief_Minister |party |Lt_governor |Administrator |Deputy_CM |Chief_secretary |judiciary |legislature_type |council |council_seats |assembly |assembly_seats |rajya_sabha_seats |lok_sabha_seats |MPs |area_footnotes |area_rank |area_total_sq_mi |area_total_km2 | length_km |length_mi | width_km |width_mi |elevation_max_m |elevation_max_ft |elevation_max_point |elevation_min_m |elevation_min_ft |elevation_min_point |elevation_footnotes |elevation_m |elevation_ft  |population_footnotes |population_total |population_rank |population_as_of |population_density |population_density_rank |population_urban |population_rural |population_demonym |population_demonym |0fficial_Langs |additional_official |official_script |GDP_footnotes |GDP_rank |GDP_year |GDP_total |GDP_per_capita |GDP_per_capita_rank |iso_code |registration_plate |HDI |HDI_year |literacy |literacy_year |literacy_rank |HDI_rank |sex_ratio |sexratio_year |sexratio_rank |website |footnotes |song
| cmfirst_year | cm_first | cmlast_year | cm_last | govfirst_year | gov_first | govlast_year | gov_last | governing_body

                     |foundation_day |language |mammal |bird |butterfly |fish |flower |tree |fruit |image_highway |image_size_highway |SH_numbers |year_start |year_end |flag_p1 |image_p1 |p1 |flag_p2 |image_p2 |p2  |flag_p3 |image_p3 |p3 |flag_p4 |image_p4 |p4 |flag_p5 |image_p5 |p5 |flag_s1 |image_s1 |s1 |border_s1 |flag_s2 |image_s2 |s2 |flag_s3 |image_s3 |s3 |flag_s4 |image_s4 |s4 |flag_s5 |image_s5 |s5 }}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{documentation}}[[Category:Templates calling Infobox settlement]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mb2bem1gfmjnh8fz0uoh3gbrvd4bf88</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822476</id>
      <parentid>822471</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T13:07:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822476</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21355" sha1="7unoyqfstdh4bm3upexhnumewk9hhfr" xml:space="preserve">{{Инфобокс суурин

| name = {{{name|}}}
| native_name = {{{native_name|}}}
| official_name = {{{official_name|}}}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{#if:{{{former|{{{former|}}}}}}|yes}}&lt;/noinclude&gt;

| settlement_type = {{#if:{{{type|}}}|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|{{{type}}}]]|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|Муж эсвэл ННД]]}}{{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{#if:{{{year_start|}}}|&lt;div style=&quot;padding:3px&quot;&gt;{{#if:{{{year_start|}}}|{{{year_start}}}–{{{year_end}}}}} &lt;/div&gt;}}}}
                  

| image_skyline = {{{image_skyline|}}}
| imagesize = {{{imagesize|270}}}
| image_alt = {{{image_alt|A collection of images of {{{name|}}}}}}
| image_caption = {{{image_caption|}}}

&lt;!-- Emblem of the state or union territory --&gt;
| image_seal = {{{image_seal|}}}
| seal_size = {{{seal_size|125}}}
| seal_alt = {{{name|}}} мужийн албан ёсны сүлд
| seal_type = {{#if:{{{image_seal|}}}|[[{{{name|}}} мужийн сүлд]]|[[Энэтхэгийн мужийн сүлдийн жагсаалт|{{{name|}}} мужийн сүлд]]}}

| etymology = {{{etymology|}}}
| nickname = {{{nickname|}}}
| motto_link = Энэтхэгийн мужийн уриануудын жагсаалт
| motto = {{{motto|}}} 
| mottoes = &lt;!-- If any state or territory has more than one motto --&gt;
| anthem_link = List of Indian state songs
| anthem = {{{anthem|}}}

&lt;!-- map data --&gt;
| image_map = {{{image_map|}}}
| mapsize = 300 &lt;!-- dafault size is 300 --&gt;
| map_alt = {{#if:{{{image_map|}}}| The map of India showing {{{name|}}}}}
| map_caption = {{#if:{{{image_map|}}}|Энэтхэг дахь байршил}}
| coordinates = {{{coordinates|}}}

| subdivision_type =  Улс
| subdivision_name = {{flag|Энэтхэг}}
| subdivision_type1 = [[Энэтхэгийн засаг захиргааны хуваарь|Бүс нутаг]]
| subdivision_name1 = {{#if:{{{region|}}}|[[{{{region|}}}]]}}

&lt;!-- Formation and joining --&gt; 
 | established_title1 =  &lt;div style=&quot;height:0px&quot;&gt;&lt;/div&gt;         
 | established_date1 = &lt;!--
       --&gt;{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes &lt;!--
       --&gt;| label1 = Өмнө нь
          | data1 = {{#if:{{{before_was|}}}[[{{{before_was|}}}]]|{{{before_was|}}}}}
          | rowclass2 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|Байгуулагдсан}}
          | data2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{{formation_date4|}}}}}
          | rowclass3 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label3 = Холбоонд элссэн
          | data3 = {{{formation_date|}}}
          | rowclass4 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}|mergedrow}}
          | label4 = Холбооны нутаг дэвсгэр гэж
          | data4 = {{{formation_date1|}}}
          | rowclass5 = mergedrow
          | label5 = Муж гэж
          | data5 = {{#ifeq:{{{formation_date2|}}}|formation1||{{{formation_date2|}}}}}
          | rowclass6 = mergedrow
          | label6 = Bifurcation 
          | data6 = {{#ifeq:{{{formation_date3|}}}|formation||{{{formation_date3|}}}}}  
          | rowclass7 = mergedrow
          | label7 = Consolidation
          | data7 = {{{consolidation|}}}
          | rowclass8 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}{{{formation_date1|}}}{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|mergedrow}} {{#ifeq:{{{former}}}|yes|mergedrow}}
          | label8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = Dissolution | #default = {{#if:{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|{{#ifeq:{{{formation_date3}}}|formation|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[Энэтхэгийн муж байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|хуваалтаар]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}}|{{#ifeq:{{{formation_date2}}}|formation1|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[List of Indian state foundation days|as a state]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}} }} }}
          | data8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = {{{dissolution|}}}| #default = {{{formation_date4|}}} }} }}
          
          
&lt;!-- City and regions --&gt; 
| seat_type = {{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]&lt;br/&gt;{{nobold|[[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|ба томоохон хот]]}}|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]}}
| seat = {{#if:{{{capital|}}}|[[{{{capital|}}}]]|{{{capital|}}}}}{{#if:{{{winter_capital|}}}| &lt;br/&gt; [[{{{winter_capital|}}}]] (winter)}}
| seat1_type = [[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|Томоохон хот]]
| seat1 = {{#if:{{{largestcity|}}}|{{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital||[[{{{largestcity|}}}]]}}}}
| seat2_type = [[Энэтхэгийн хотын бөөгнөрлийн жагсаалт|Томоохон бөөгнөрөл]]
| seat2 = {{#if:{{{metro|}}}|[[{{{metro|}}}]]}}
| parts_type = [[Энэтхэгийн тойргийн жагсаалт|Тойрог]]
| parts_style = &lt;!-- list, coll (collapsed list), para (paragraph format) --&gt;
| parts = {{{districts|}}}  

&lt;!-- Government and leaders  --&gt;
| government_footnotes = {{{government_footnotes|}}}
| government_type = {{#ifexist:{{{government_type|}}}|[[{{{government_type|}}}]]|{{{government_type|}}}}}
| governing_body = {{{governing_body|}}}

| leader_title = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|Захирагч}}
                           | #default = [[{{#ifeq:{{{name}}}|Punjab|List of governors of Punjab, India|{{{name}}} мужийн захирагчдын жагсаалт}}|Захирагч]] }}
| leader_name = {{#switch:{{{former}}}
                | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass1 = mergedrow 
  | data1 = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|{{Инфобокс улс/multirow|{{{govfirst_year|}}} |{{{gov_first|}}} |{{{govlast_year|}}} |{{{gov_last|}}} }} }} }}
                | #default = {{#if:{{{Governor|}}}|{{{Governor|}}}}} }}

| leader_title1 = [[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian lieutenant governors|Lieutenant governor]]
| leader_name1  =  {{#if:{{{Lt_governor|}}}|{{{Lt_governor|}}}}}

| leader_title2 = {{if|eq|{{{name}}}|Punjab|[[List of chief ministers of Punjab (India)|Chief minister]]
                       | {{#switch:{{{former}}}
                            | yes = {{#if:{{{cmfirst_year|}}}|Ерөнхий сайд}}
                            | #default = [[{{{name}}} мужийн ерөнхий сайдын жагсаалт|Ерөнхий сайд]] }}
}}
| leader_name2 = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass3 = mergedrow 
  | data3 = {{#if:{{{cmfirst_year|}}} | {{Инфобокс улс/multirow|{{{cmfirst_year|}}} |{{{cm_first|}}} |{{{cmlast_year|}}} |{{{cm_last|}}} }} }} }}
                          | #default = {{#if:{{{Chief_Minister|}}}{{{CM|}}}|{{{CM|{{{Chief_Minister|}}}}}}}} {{#if:{{{party|}}}|({{{party|}}})}} }}

| leader_title3 = {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}}
                   | Union Territory =  {{#if:{{{Administrator|}}}|[[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian administrators|Administrator]]}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}} }}

| leader_name3  =  {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} 
                   | Union Territory = {{#if:{{{Administrator|}}}|{{{Administrator|}}}}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} }}

| leader_title4 = [[Ерөнхий нарийн бичгийн дарга (Энэтхэг)|Ерөнхий нарийн бичгийн дарга]]
| leader_name4  =  {{#if:{{{Chief_secretary|}}}|{{{Chief_secretary|}}}}}

&lt;!-- Governing bodies and seats --&gt; 
| government_blank1_title = 
| government_blank1 = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes 
| rowclass1 = mergedtoprow
| label1 = {{#switch:{{{type}}}
                            | Union Territory = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | State = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Мужийн хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | #default = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|Хууль тогтоох байгууллага}} }}
| data1 = &lt;b&gt;{{{legislature_type|}}}&lt;/b&gt;

| rowclass2 = mergedrow
| label2 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужийн хууль тогтоох зөвлөлүүд|Зөвлөл]]
| data2 = {{{council|}}} {{#if:{{{council_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Council|{{{council_seats|}}}]])}}

| rowclass3 = mergedrow
| label3 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужуудын хууль тогтоох ассамблей|Ассамблей]] 
| data3 = {{{assembly|}}} {{#if:{{{assembly_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Assembly|{{{assembly_seats|}}}]])}}

| rowclass4 = mergedrow
| label4 = Үндэсний парламент
| data4 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|&lt;b&gt;[[Энэтхэгийн Парламент]]&lt;/b&gt;}}

| rowclass5 = mergedrow
| label5 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Рааже сабха]]
| data5 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}|[[{{{name|}}} мужийн Рааже сабхын гишүүдийн жагсаалт|{{{rajya_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass6 = mergedrow
| label6 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Лок сабха]]
| data6 = {{#if:{{{lok_sabha_seats|}}}|[[17-р Лок сабхын гишүүдийн жагсаалт#{{{name|}}}|{{{lok_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass7 = mergedrow
| label7 = [[Энэтхэгийн дээд шүүхүүд|Дээд шүүх]]
| data7 = {{#if:{{{judiciary|}}}|{{{judiciary|}}}}}
}} }}

&lt;!-- Area and elevation --&gt;
| area_footnotes = {{{area_footnotes|}}}
| area_total_km2 = {{{area_total_km2|}}}
| area_total_sq_mi = {{{area_total_sq_mi|}}}
| area_rank = {{#if:{{{area_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (газар нутгийн хэмжээгээр)|{{{area_rank|}}}]]}}
| length_km = {{{length_km|}}}
| length_mi = {{{length_mi|}}}
| width_km = {{{width_km|}}}
| width_mi = {{{width_mi|}}}
| elevation_footnotes = {{{elevation_footnotes|}}}
| elevation_m = {{{elevation_m|}}}
| elevation_ft = {{{elevation_ft|}}}
| elevation_max_m = {{{elevation_max_m|}}}
| elevation_max_ft = {{{elevation_max_ft|}}}
| elevation_max_point = {{{elevation_max_point|}}}
| elevation_min_m = {{{elevation_min_m|}}}
| elevation_min_ft = {{{elevation_min_ft|}}}
| elevation_min_point = {{{elevation_min_point|}}}

&lt;!-- Population --&gt; 
| population_footnotes = {{{population_footnotes|}}}
| population_total = {{{population_total|}}}
| population_as_of = {{{population_as_of|}}}
| population_rank = {{#if:{{{population_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүн амын тоогоор)|{{{population_rank|}}}]]}}
| population_density_km2 = {{{population_density|}}} {{#if:{{{population_density|}}}|{{{density_rank|}}}}}
| population_density_sq_mi = 
| population_blank1_title  =  Хотын
| population_blank1  = {{#if:{{{population_urban|}}}|{{{population_urban|}}}}}  
| population_blank2_title  =  Хөдөөгийн
| population_blank2  = {{#if:{{{population_rural|}}}|{{{population_rural|}}}}}  
| population_demonym  = {{#if:{{{population_demonym|}}}|{{{population_demonym|}}}}}
| population_demonyms  = 

&lt;!-- Languages --&gt; 
| demographics_type1 = {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}{{{additional_official|}}}{{{official_script|}}}|Хэл}}
| demographics1_title1 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Албан ёсны]] {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}}}
| demographics1_info1 = {{{0fficial_Langs|}}}
| demographics1_title2 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Нэмэлт албан ёсны]] {{#if:{{{additional_official|}}}}}
| demographics1_info2 = {{{additional_official|}}}
| demographics1_title3 = [[Бүгд Найрамдах Энэтхэг улсын албан ёсны бичиг үсэг|Албан бичиг]] {{#if:{{{official_script|}}}}}
| demographics1_info3 = {{{official_script|}}}

&lt;!-- GDP --&gt; 
| demographics_type2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}{{{GDP_total|}}}{{{GDP_per_capita|}}}|ДНБ}}
| demographics2_footnotes = {{{GDP_footnotes|}}}
| demographics2_title1 = Нийт {{#if:{{{GDP_year}}}|{{nobold|({{{GDP_year}}})}}}}
| demographics2_info1 = {{#if:{{{GDP_total|}}}|{{{GDP_total|}}}}}
| demographics2_title2 = Байр
| demographics2_info2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ДНБ-ээр)|{{{GDP_rank|}}}]]}}
| demographics2_title3 = Нэг хүнд ноогдох
| demographics2_info3 = {{{GDP_per_capita|}}} {{#if:{{{GDP_per_capita_rank|}}}|([[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (нэг хүнд ноогдох ДНБ-ээр)|{{{GDP_per_capita_rank|}}}]])}}

&lt;!-- Indian time zone --&gt;
| timezone1 = [[Энэтхэгийн Стандарт Цаг|ЭСЦ]]
| utc_offset1 = +05:30

&lt;!-- iso and registration --&gt; 
| iso_code = {{#if:{{{iso_code|}}}|[[ISO 3166-2:IN|{{{iso_code}}}]]}}
| registration_plate_type = [[Энэтхэг дэх бүс нутгийн тээврийн газрын тойргийн жагсаалт|Тээврийн хэрэгслийн бүртгэл]] 
| registration_plate = {{{registration_plate|}}}
 
&lt;!-- HDI, Literacy rate and sex ratio --&gt; 
| blank_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ХХИ-ээр)|ХХИ]] {{#if:{{{HDI_year|}}}|{{nobold|({{{HDI_year|}}})}}}}
| blank_info_sec1 =  {{#if:{{{HDI|}}}|{{{HDI|}}}}} {{#if:{{{HDI_rank|}}}|({{{HDI_rank|}}})}}
| blank1_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (бичиг үсгийн түвшингээр)|Бичиг үсэг тайлагдал]] {{#if:{{{literacy_year|}}}|{{nobold|({{{literacy_year|}}})}}}}
| blank1_info_sec1 = {{#if:{{{literacy|}}}|{{{literacy|}}}}} {{#if:{{{literacy_rank|}}}|({{{literacy_rank|}}})}}
| blank2_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүйсийн харьцаагаар)|Хүйсийн харьцаа]] {{#if:{{{sexratio_year|}}}|{{nobold|({{{sexratio_year|}}})}}}}
| blank2_info_sec1 = {{#if:{{{sex_ratio|}}}|{{{sex_ratio|}}}}} {{#if:{{{sexratio_rank|}}}|({{{sexratio_rank|}}})}}

&lt;!-- website, footnotes --&gt;
| website = {{#if:{{{website|}}}|{{URL|1={{{website|}}}}}}}

&lt;!-- module contains parameters of Infobox place symbols --&gt; 
| module ={{#switch:{{{former}}}&lt;!--
                 --&gt;| yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
                            | data1 = {{#if:{{{p1}}}{{{s1}}}
                            |{{Инфобокс улс/formernext|flag_p1 = {{{flag_p1|}}} |image_p1 = {{{image_p1|}}} |p1 = {{{p1|}}} |flag_p2 ={{{flag_p2|}}} |image_p2 = {{{image_p2|}}} |p2 = {{{p2|}}} |flag_p3={{{flag_p3|}}} |image_p3 = {{{image_p3|}}} |p3 = {{{p3|}}} |flag_p4 = {{{flag_p4|}}} | image_p4= {{{image_p4|}}} | p4={{{p4|}}}  |flag_p5 = {{{flag_p5|}}} |image_p5 = {{{image_p5|}}} |p5 = {{{p5|}}} ||flag_s1={{{flag_s1|}}} |image_s1 = {{{image_s1|}}} | s1 = {{{s1|}}}|flag_s2 = {{{flag_s2|}}} |image_s2 = {{{image_s2|}}} |s2 = {{{s2|}}} |flag_s3 = {{{flag_s3|}}} |image_s3 = {{{image_s3|}}} |s3 = {{{s3|}}} |flag_s4 = {{{flag_s4|}}} |image_s4={{{image_s4|}}}   |s4 = {{{s4|}}} |flag_s5 = {{{flag_s5|}}} |image_s5 = {{{image_s5|}}} |s5 = {{{s5|}}}}} }} }}

&lt;!-- Symbols of the state or territory --&gt; 
                    | #default = {{#if:{{{song|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}|{{Инфобокс бэлгэ тэмдэг
| embedded   = yes
| region = {{{name|}}}
| country  = India
| image_emblem = {{{image_seal|}}}
| image_emblem_size = 80
| song = {{{anthem|}}} 
| foundation_day = {{#if:{{{foundation_day|}}}|[[{{{foundation_day|}}}]]}} 
| mammal = {{{mammal|}}}
| bird = {{{bird|}}}
| fish = {{{fish|}}}
| butterfly = {{{butterfly|}}}
| flower = {{{flower|}}}
| tree = {{{tree|}}} 
| fruit = {{{fruit|}}} }} }}

{{#if:{{{image_highway|}}}{{{image_size_highway|}}}{{{SH_numbers|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
| rowclass1 = mergedtoprow 
| data1 = &lt;b&gt;Мужийн хурдны замын тэмдэг&lt;/b&gt;
| rowclass2 = mergedrow
| data2 ={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage | image={{{image_highway|}}} | size={{{image_size_highway|}}} | sizedefault=90px }} 
| rowclass3 = mergedrow
| data3 = {{{name|}}} мужийн хурдны зам &lt;br/&gt; {{{SH_numbers|}}}
}}}} }}

{{#if:{{{song|}}}{{{language|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}{{{image_highway|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes |rowclass1 = mergedtoprow | data1 = {{#switch:{{{type}}}| Муж = [[Энэтхэгийн мужийн бэлгэдлийн жагсаалт]] | Union Territory = [[List of Indian state symbols#Union territories|List of union territory symbols]] | #default = [[List of Indian state symbols|List of Indian state and union territory symbols]]}} }}}}

&lt;!-- Footnotes --&gt; 
| footnotes = {{{footnotes|}}}
}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox Indian state or territory with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox Indian state or territory]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;|ignoreblank=y|
|name |native_name |official_name |former |image_skyline |imagesize |image_alt |image_caption |type |image_seal |seal_size |seal_type |etymology |nickname |motto |anthem |image_map |mapsize |map_caption |map_alt |coordinates |region |before_was |today |formation_date |formation_date1 |formation_date2 |formation_date3 |formation_date4 | consolidation | dissolution |capital |winter_capital |largestcity |metro |districts 

|government_footnotes |government_type |Governor |Chief_Minister |party |Lt_governor |Administrator |Deputy_CM |Chief_secretary |judiciary |legislature_type |council |council_seats |assembly |assembly_seats |rajya_sabha_seats |lok_sabha_seats |MPs |area_footnotes |area_rank |area_total_sq_mi |area_total_km2 | length_km |length_mi | width_km |width_mi |elevation_max_m |elevation_max_ft |elevation_max_point |elevation_min_m |elevation_min_ft |elevation_min_point |elevation_footnotes |elevation_m |elevation_ft  |population_footnotes |population_total |population_rank |population_as_of |population_density |population_density_rank |population_urban |population_rural |population_demonym |population_demonym |0fficial_Langs |additional_official |official_script |GDP_footnotes |GDP_rank |GDP_year |GDP_total |GDP_per_capita |GDP_per_capita_rank |iso_code |registration_plate |HDI |HDI_year |literacy |literacy_year |literacy_rank |HDI_rank |sex_ratio |sexratio_year |sexratio_rank |website |footnotes |song
| cmfirst_year | cm_first | cmlast_year | cm_last | govfirst_year | gov_first | govlast_year | gov_last | governing_body

                     |foundation_day |language |mammal |bird |butterfly |fish |flower |tree |fruit |image_highway |image_size_highway |SH_numbers |year_start |year_end |flag_p1 |image_p1 |p1 |flag_p2 |image_p2 |p2  |flag_p3 |image_p3 |p3 |flag_p4 |image_p4 |p4 |flag_p5 |image_p5 |p5 |flag_s1 |image_s1 |s1 |border_s1 |flag_s2 |image_s2 |s2 |flag_s3 |image_s3 |s3 |flag_s4 |image_s4 |s4 |flag_s5 |image_s5 |s5 }}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{documentation}}[[Category:Templates calling Infobox settlement]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7unoyqfstdh4bm3upexhnumewk9hhfr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822477</id>
      <parentid>822476</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T13:09:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <origin>822477</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21386" sha1="6uwh9r3op01si268tvgqcjmpdofkh2d" xml:space="preserve">{{Инфобокс суурин

| name = {{{name|}}}
| native_name = {{{native_name|}}}
| official_name = {{{official_name|}}}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{#if:{{{former|{{{former|}}}}}}|yes}}&lt;/noinclude&gt;

| settlement_type = {{#if:{{{type|}}}|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|{{{type}}}]]|[[Энэтхэгийн муж болон нутаг дэвсгэрүүд|Муж эсвэл ННД]]}}{{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{#if:{{{year_start|}}}|&lt;div style=&quot;padding:3px&quot;&gt;{{#if:{{{year_start|}}}|{{{year_start}}}–{{{year_end}}}}} &lt;/div&gt;}}}}
                  

| image_skyline = {{{image_skyline|}}}
| imagesize = {{{imagesize|270}}}
| image_alt = {{{image_alt|A collection of images of {{{name|}}}}}}
| image_caption = {{{image_caption|}}}

&lt;!-- Emblem of the state or union territory --&gt;
| image_seal = {{{image_seal|}}}
| seal_size = {{{seal_size|125}}}
| seal_alt = {{{name|}}} мужийн албан ёсны сүлд
| seal_type = {{#if:{{{image_seal|}}}|[[{{{name|}}} мужийн сүлд]]|[[Энэтхэгийн мужийн сүлдийн жагсаалт|{{{name|}}} мужийн сүлд]]}}

| etymology = {{{etymology|}}}
| nickname = {{{nickname|}}}
| motto_link = Энэтхэгийн мужийн урианы жагсаалт
| motto = {{{motto|}}} 
| mottoes = &lt;!-- If any state or territory has more than one motto --&gt;
| anthem_link = Энэтхэгийн мужийн дууллын жагсаалт
| anthem = {{{anthem|}}}

&lt;!-- map data --&gt;
| image_map = {{{image_map|}}}
| mapsize = 300 &lt;!-- dafault size is 300 --&gt;
| map_alt = {{#if:{{{image_map|}}}| The map of India showing {{{name|}}}}}
| map_caption = {{#if:{{{image_map|}}}|Энэтхэг дахь байршил}}
| coordinates = {{{coordinates|}}}

| subdivision_type =  Улс
| subdivision_name = {{flag|Энэтхэг}}
| subdivision_type1 = [[Энэтхэгийн засаг захиргааны хуваарь|Бүс нутаг]]
| subdivision_name1 = {{#if:{{{region|}}}|[[{{{region|}}}]]}}

&lt;!-- Formation and joining --&gt; 
 | established_title1 =  &lt;div style=&quot;height:0px&quot;&gt;&lt;/div&gt;         
 | established_date1 = &lt;!--
       --&gt;{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes &lt;!--
       --&gt;| label1 = Өмнө нь
          | data1 = {{#if:{{{before_was|}}}[[{{{before_was|}}}]]|{{{before_was|}}}}}
          | rowclass2 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|Байгуулагдсан}}
          | data2 = {{#ifeq:{{{former}}}|yes|{{{formation_date4|}}}}}
          | rowclass3 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}|mergedrow}}
          | label3 = Холбоонд элссэн
          | data3 = {{{formation_date|}}}
          | rowclass4 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}|mergedrow}}
          | label4 = Холбооны нутаг дэвсгэр гэж
          | data4 = {{{formation_date1|}}}
          | rowclass5 = mergedrow
          | label5 = Муж гэж
          | data5 = {{#ifeq:{{{formation_date2|}}}|formation1||{{{formation_date2|}}}}}
          | rowclass6 = mergedrow
          | label6 = Bifurcation 
          | data6 = {{#ifeq:{{{formation_date3|}}}|formation||{{{formation_date3|}}}}}  
          | rowclass7 = mergedrow
          | label7 = Consolidation
          | data7 = {{{consolidation|}}}
          | rowclass8 = {{If empty |{{{before_was|}}} |mergedtoprow}} {{#if:{{{before_was|}}}{{{formation_date|}}}{{{formation_date1|}}}{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|mergedrow}} {{#ifeq:{{{former}}}|yes|mergedrow}}
          | label8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = Dissolution | #default = {{#if:{{{formation_date2|}}}{{{formation_date3|}}}|{{#ifeq:{{{formation_date3}}}|formation|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[Энэтхэгийн муж байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|хуваалтаар]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}}|{{#ifeq:{{{formation_date2}}}|formation1|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]&lt;br/&gt;{{nobold|([[List of Indian state foundation days|as a state]])}}|[[Энэтхэгийн мужийн байгуулагдсан өдрүүдийн жагсаалт|Байгуулагдсан]]}} }} }}
          | data8 = {{#switch:{{{former}}} | yes = {{{dissolution|}}}| #default = {{{formation_date4|}}} }} }}
          
          
&lt;!-- City and regions --&gt; 
| seat_type = {{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]&lt;br/&gt;{{nobold|[[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|ба томоохон хот]]}}|[[Энэтхэг дэх муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн нийслэлийн жагсаалт|Нийслэл]]}}
| seat = {{#if:{{{capital|}}}|[[{{{capital|}}}]]|{{{capital|}}}}}{{#if:{{{winter_capital|}}}| &lt;br/&gt; [[{{{winter_capital|}}}]] (winter)}}
| seat1_type = [[Энэтхэгийн хотын жагсаалт (хүн амын тоогоор)|Томоохон хот]]
| seat1 = {{#if:{{{largestcity|}}}|{{#ifeq:{{{largestcity|}}}|capital||[[{{{largestcity|}}}]]}}}}
| seat2_type = [[Энэтхэгийн хотын бөөгнөрлийн жагсаалт|Томоохон бөөгнөрөл]]
| seat2 = {{#if:{{{metro|}}}|[[{{{metro|}}}]]}}
| parts_type = [[Энэтхэгийн тойргийн жагсаалт|Тойрог]]
| parts_style = &lt;!-- list, coll (collapsed list), para (paragraph format) --&gt;
| parts = {{{districts|}}}  

&lt;!-- Government and leaders  --&gt;
| government_footnotes = {{{government_footnotes|}}}
| government_type = {{#ifexist:{{{government_type|}}}|[[{{{government_type|}}}]]|{{{government_type|}}}}}
| governing_body = {{{governing_body|}}}

| leader_title = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|Захирагч}}
                           | #default = [[{{#ifeq:{{{name}}}|Punjab|List of governors of Punjab, India|{{{name}}} мужийн захирагчдын жагсаалт}}|Захирагч]] }}
| leader_name = {{#switch:{{{former}}}
                | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass1 = mergedrow 
  | data1 = {{#if:{{{govfirst_year|}}}|{{Инфобокс улс/multirow|{{{govfirst_year|}}} |{{{gov_first|}}} |{{{govlast_year|}}} |{{{gov_last|}}} }} }} }}
                | #default = {{#if:{{{Governor|}}}|{{{Governor|}}}}} }}

| leader_title1 = [[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian lieutenant governors|Lieutenant governor]]
| leader_name1  =  {{#if:{{{Lt_governor|}}}|{{{Lt_governor|}}}}}

| leader_title2 = {{if|eq|{{{name}}}|Punjab|[[List of chief ministers of Punjab (India)|Chief minister]]
                       | {{#switch:{{{former}}}
                            | yes = {{#if:{{{cmfirst_year|}}}|Ерөнхий сайд}}
                            | #default = [[{{{name}}} мужийн ерөнхий сайдын жагсаалт|Ерөнхий сайд]] }}
}}
| leader_name2 = {{#switch:{{{former}}}
                           | yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
  | rowclass3 = mergedrow 
  | data3 = {{#if:{{{cmfirst_year|}}} | {{Инфобокс улс/multirow|{{{cmfirst_year|}}} |{{{cm_first|}}} |{{{cmlast_year|}}} |{{{cm_last|}}} }} }} }}
                          | #default = {{#if:{{{Chief_Minister|}}}{{{CM|}}}|{{{CM|{{{Chief_Minister|}}}}}}}} {{#if:{{{party|}}}|({{{party|}}})}} }}

| leader_title3 = {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}}
                   | Union Territory =  {{#if:{{{Administrator|}}}|[[List of current Indian lieutenant governors and administrators#Current Indian administrators|Administrator]]}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|[[{{{name|}}} мужийн ерөнхий сайдын орлогч нарын жагсаалт|Ерөнхий сайдын орлогч]]}} }}

| leader_name3  =  {{#switch:{{{type}}}
                   | State = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} 
                   | Union Territory = {{#if:{{{Administrator|}}}|{{{Administrator|}}}}}
                   | #default = {{#if:{{{Deputy_CM|}}}|{{{Deputy_CM|}}}}} }}

| leader_title4 = [[Ерөнхий нарийн бичгийн дарга (Энэтхэг)|Ерөнхий нарийн бичгийн дарга]]
| leader_name4  =  {{#if:{{{Chief_secretary|}}}|{{{Chief_secretary|}}}}}

&lt;!-- Governing bodies and seats --&gt; 
| government_blank1_title = 
| government_blank1 = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes 
| rowclass1 = mergedtoprow
| label1 = {{#switch:{{{type}}}
                            | Union Territory = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | State = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|[[Мужийн хууль тогтоох байгууллага]]}}
                            | #default = {{#if:{{{council|}}}{{{council_seats|}}}{{{assembly|}}}{{{assembly_seats|}}}|Хууль тогтоох байгууллага}} }}
| data1 = &lt;b&gt;{{{legislature_type|}}}&lt;/b&gt;

| rowclass2 = mergedrow
| label2 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужийн хууль тогтоох зөвлөлүүд|Зөвлөл]]
| data2 = {{{council|}}} {{#if:{{{council_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Council|{{{council_seats|}}}]])}}

| rowclass3 = mergedrow
| label3 = &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Энэтхэгийн мужуудын хууль тогтоох ассамблей|Ассамблей]] 
| data3 = {{{assembly|}}} {{#if:{{{assembly_seats|}}}|([[{{{name|}}} Legislative Assembly|{{{assembly_seats|}}}]])}}

| rowclass4 = mergedrow
| label4 = Үндэсний парламент
| data4 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}{{{lok_sabha_seats|}}}|&lt;b&gt;[[Энэтхэгийн Парламент]]&lt;/b&gt;}}

| rowclass5 = mergedrow
| label5 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Рааже сабха]]
| data5 = {{#if:{{{rajya_sabha_seats|}}}|[[{{{name|}}} мужийн Рааже сабхын гишүүдийн жагсаалт|{{{rajya_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass6 = mergedrow
| label6 =  &amp;nbsp;•&amp;nbsp;[[Лок сабха]]
| data6 = {{#if:{{{lok_sabha_seats|}}}|[[17-р Лок сабхын гишүүдийн жагсаалт#{{{name|}}}|{{{lok_sabha_seats|}}}]]}}

| rowclass7 = mergedrow
| label7 = [[Энэтхэгийн дээд шүүхүүд|Дээд шүүх]]
| data7 = {{#if:{{{judiciary|}}}|{{{judiciary|}}}}}
}} }}

&lt;!-- Area and elevation --&gt;
| area_footnotes = {{{area_footnotes|}}}
| area_total_km2 = {{{area_total_km2|}}}
| area_total_sq_mi = {{{area_total_sq_mi|}}}
| area_rank = {{#if:{{{area_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (газар нутгийн хэмжээгээр)|{{{area_rank|}}}]]}}
| length_km = {{{length_km|}}}
| length_mi = {{{length_mi|}}}
| width_km = {{{width_km|}}}
| width_mi = {{{width_mi|}}}
| elevation_footnotes = {{{elevation_footnotes|}}}
| elevation_m = {{{elevation_m|}}}
| elevation_ft = {{{elevation_ft|}}}
| elevation_max_m = {{{elevation_max_m|}}}
| elevation_max_ft = {{{elevation_max_ft|}}}
| elevation_max_point = {{{elevation_max_point|}}}
| elevation_min_m = {{{elevation_min_m|}}}
| elevation_min_ft = {{{elevation_min_ft|}}}
| elevation_min_point = {{{elevation_min_point|}}}

&lt;!-- Population --&gt; 
| population_footnotes = {{{population_footnotes|}}}
| population_total = {{{population_total|}}}
| population_as_of = {{{population_as_of|}}}
| population_rank = {{#if:{{{population_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүн амын тоогоор)|{{{population_rank|}}}]]}}
| population_density_km2 = {{{population_density|}}} {{#if:{{{population_density|}}}|{{{density_rank|}}}}}
| population_density_sq_mi = 
| population_blank1_title  =  Хотын
| population_blank1  = {{#if:{{{population_urban|}}}|{{{population_urban|}}}}}  
| population_blank2_title  =  Хөдөөгийн
| population_blank2  = {{#if:{{{population_rural|}}}|{{{population_rural|}}}}}  
| population_demonym  = {{#if:{{{population_demonym|}}}|{{{population_demonym|}}}}}
| population_demonyms  = 

&lt;!-- Languages --&gt; 
| demographics_type1 = {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}{{{additional_official|}}}{{{official_script|}}}|Хэл}}
| demographics1_title1 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Албан ёсны]] {{#if:{{{0fficial_Langs|}}}}}
| demographics1_info1 = {{{0fficial_Langs|}}}
| demographics1_title2 = [[Энэтхэг дэх албан ёсны статустай хэлнүүд|Нэмэлт албан ёсны]] {{#if:{{{additional_official|}}}}}
| demographics1_info2 = {{{additional_official|}}}
| demographics1_title3 = [[Бүгд Найрамдах Энэтхэг улсын албан ёсны бичиг үсэг|Албан бичиг]] {{#if:{{{official_script|}}}}}
| demographics1_info3 = {{{official_script|}}}

&lt;!-- GDP --&gt; 
| demographics_type2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}{{{GDP_total|}}}{{{GDP_per_capita|}}}|ДНБ}}
| demographics2_footnotes = {{{GDP_footnotes|}}}
| demographics2_title1 = Нийт {{#if:{{{GDP_year}}}|{{nobold|({{{GDP_year}}})}}}}
| demographics2_info1 = {{#if:{{{GDP_total|}}}|{{{GDP_total|}}}}}
| demographics2_title2 = Байр
| demographics2_info2 = {{#if:{{{GDP_rank|}}}|[[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ДНБ-ээр)|{{{GDP_rank|}}}]]}}
| demographics2_title3 = Нэг хүнд ноогдох
| demographics2_info3 = {{{GDP_per_capita|}}} {{#if:{{{GDP_per_capita_rank|}}}|([[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (нэг хүнд ноогдох ДНБ-ээр)|{{{GDP_per_capita_rank|}}}]])}}

&lt;!-- Indian time zone --&gt;
| timezone1 = [[Энэтхэгийн Стандарт Цаг|ЭСЦ]]
| utc_offset1 = +05:30

&lt;!-- iso and registration --&gt; 
| iso_code = {{#if:{{{iso_code|}}}|[[ISO 3166-2:IN|{{{iso_code}}}]]}}
| registration_plate_type = [[Энэтхэг дэх бүс нутгийн тээврийн газрын тойргийн жагсаалт|Тээврийн хэрэгслийн бүртгэл]] 
| registration_plate = {{{registration_plate|}}}
 
&lt;!-- HDI, Literacy rate and sex ratio --&gt; 
| blank_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (ХХИ-ээр)|ХХИ]] {{#if:{{{HDI_year|}}}|{{nobold|({{{HDI_year|}}})}}}}
| blank_info_sec1 =  {{#if:{{{HDI|}}}|{{{HDI|}}}}} {{#if:{{{HDI_rank|}}}|({{{HDI_rank|}}})}}
| blank1_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (бичиг үсгийн түвшингээр)|Бичиг үсэг тайлагдал]] {{#if:{{{literacy_year|}}}|{{nobold|({{{literacy_year|}}})}}}}
| blank1_info_sec1 = {{#if:{{{literacy|}}}|{{{literacy|}}}}} {{#if:{{{literacy_rank|}}}|({{{literacy_rank|}}})}}
| blank2_name_sec1 = [[Энэтхэгийн муж, холбооны нутаг дэвсгэрийн жагсаалт (хүйсийн харьцаагаар)|Хүйсийн харьцаа]] {{#if:{{{sexratio_year|}}}|{{nobold|({{{sexratio_year|}}})}}}}
| blank2_info_sec1 = {{#if:{{{sex_ratio|}}}|{{{sex_ratio|}}}}} {{#if:{{{sexratio_rank|}}}|({{{sexratio_rank|}}})}}

&lt;!-- website, footnotes --&gt;
| website = {{#if:{{{website|}}}|{{URL|1={{{website|}}}}}}}

&lt;!-- module contains parameters of Infobox place symbols --&gt; 
| module ={{#switch:{{{former}}}&lt;!--
                 --&gt;| yes = {{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
                            | data1 = {{#if:{{{p1}}}{{{s1}}}
                            |{{Инфобокс улс/formernext|flag_p1 = {{{flag_p1|}}} |image_p1 = {{{image_p1|}}} |p1 = {{{p1|}}} |flag_p2 ={{{flag_p2|}}} |image_p2 = {{{image_p2|}}} |p2 = {{{p2|}}} |flag_p3={{{flag_p3|}}} |image_p3 = {{{image_p3|}}} |p3 = {{{p3|}}} |flag_p4 = {{{flag_p4|}}} | image_p4= {{{image_p4|}}} | p4={{{p4|}}}  |flag_p5 = {{{flag_p5|}}} |image_p5 = {{{image_p5|}}} |p5 = {{{p5|}}} ||flag_s1={{{flag_s1|}}} |image_s1 = {{{image_s1|}}} | s1 = {{{s1|}}}|flag_s2 = {{{flag_s2|}}} |image_s2 = {{{image_s2|}}} |s2 = {{{s2|}}} |flag_s3 = {{{flag_s3|}}} |image_s3 = {{{image_s3|}}} |s3 = {{{s3|}}} |flag_s4 = {{{flag_s4|}}} |image_s4={{{image_s4|}}}   |s4 = {{{s4|}}} |flag_s5 = {{{flag_s5|}}} |image_s5 = {{{image_s5|}}} |s5 = {{{s5|}}}}} }} }}

&lt;!-- Symbols of the state or territory --&gt; 
                    | #default = {{#if:{{{song|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}|{{Инфобокс бэлгэ тэмдэг
| embedded   = yes
| region = {{{name|}}}
| country  = India
| image_emblem = {{{image_seal|}}}
| image_emblem_size = 80
| song = {{{anthem|}}} 
| foundation_day = {{#if:{{{foundation_day|}}}|[[{{{foundation_day|}}}]]}} 
| mammal = {{{mammal|}}}
| bird = {{{bird|}}}
| fish = {{{fish|}}}
| butterfly = {{{butterfly|}}}
| flower = {{{flower|}}}
| tree = {{{tree|}}} 
| fruit = {{{fruit|}}} }} }}

{{#if:{{{image_highway|}}}{{{image_size_highway|}}}{{{SH_numbers|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes
| rowclass1 = mergedtoprow 
| data1 = &lt;b&gt;Мужийн хурдны замын тэмдэг&lt;/b&gt;
| rowclass2 = mergedrow
| data2 ={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage | image={{{image_highway|}}} | size={{{image_size_highway|}}} | sizedefault=90px }} 
| rowclass3 = mergedrow
| data3 = {{{name|}}} мужийн хурдны зам &lt;br/&gt; {{{SH_numbers|}}}
}}}} }}

{{#if:{{{song|}}}{{{language|}}}{{{foundation_day|}}}{{{mammal|}}}{{{bird|}}}{{{fish|}}}{{{butterfly|}}}{{{flower|}}}{{{tree|}}}{{{fruit|}}}{{{image_highway|}}}|{{#invoke:инфобокс|infoboxTemplate|child = yes |rowclass1 = mergedtoprow | data1 = {{#switch:{{{type}}}| Муж = [[Энэтхэгийн мужийн бэлгэдлийн жагсаалт]] | Union Territory = [[List of Indian state symbols#Union territories|List of union territory symbols]] | #default = [[List of Indian state symbols|List of Indian state and union territory symbols]]}} }}}}

&lt;!-- Footnotes --&gt; 
| footnotes = {{{footnotes|}}}
}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox Indian state or territory with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox Indian state or territory]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;|ignoreblank=y|
|name |native_name |official_name |former |image_skyline |imagesize |image_alt |image_caption |type |image_seal |seal_size |seal_type |etymology |nickname |motto |anthem |image_map |mapsize |map_caption |map_alt |coordinates |region |before_was |today |formation_date |formation_date1 |formation_date2 |formation_date3 |formation_date4 | consolidation | dissolution |capital |winter_capital |largestcity |metro |districts 

|government_footnotes |government_type |Governor |Chief_Minister |party |Lt_governor |Administrator |Deputy_CM |Chief_secretary |judiciary |legislature_type |council |council_seats |assembly |assembly_seats |rajya_sabha_seats |lok_sabha_seats |MPs |area_footnotes |area_rank |area_total_sq_mi |area_total_km2 | length_km |length_mi | width_km |width_mi |elevation_max_m |elevation_max_ft |elevation_max_point |elevation_min_m |elevation_min_ft |elevation_min_point |elevation_footnotes |elevation_m |elevation_ft  |population_footnotes |population_total |population_rank |population_as_of |population_density |population_density_rank |population_urban |population_rural |population_demonym |population_demonym |0fficial_Langs |additional_official |official_script |GDP_footnotes |GDP_rank |GDP_year |GDP_total |GDP_per_capita |GDP_per_capita_rank |iso_code |registration_plate |HDI |HDI_year |literacy |literacy_year |literacy_rank |HDI_rank |sex_ratio |sexratio_year |sexratio_rank |website |footnotes |song
| cmfirst_year | cm_first | cmlast_year | cm_last | govfirst_year | gov_first | govlast_year | gov_last | governing_body

                     |foundation_day |language |mammal |bird |butterfly |fish |flower |tree |fruit |image_highway |image_size_highway |SH_numbers |year_start |year_end |flag_p1 |image_p1 |p1 |flag_p2 |image_p2 |p2  |flag_p3 |image_p3 |p3 |flag_p4 |image_p4 |p4 |flag_p5 |image_p5 |p5 |flag_s1 |image_s1 |s1 |border_s1 |flag_s2 |image_s2 |s2 |flag_s3 |image_s3 |s3 |flag_s4 |image_s4 |s4 |flag_s5 |image_s5 |s5 }}&lt;!--
--&gt;&lt;noinclude&gt;{{documentation}}[[Category:Templates calling Infobox settlement]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>6uwh9r3op01si268tvgqcjmpdofkh2d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бундестаг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134285</id>
    <revision>
      <id>822457</id>
      <parentid>775332</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T12:09:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganzo3884</username>
        <id>97671</id>
      </contributor>
      <comment>/* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */</comment>
      <origin>822457</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8028" sha1="0qlx06g4htcml9e2821jbnqt05wpyit" xml:space="preserve">[[Файл:Reichstag exterior 317.JPG|thumb|344x344px|Бундестаг хуралддаг Берлин хот дахь Рейхстагийн барилга]]
'''Бундестаг''' ([[Герман хэл|герман]]. ''Bundestag'' — Холбооны хурал, ''Bund'' (холбоо) ба ''Tag, Tagung'' (хурал, хуралдаан) — Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын нэг танхимт ард олны төлөөллийн байгууллага. 

Бундестагийн гишүүд 4 жил тутам сонгогддог байна.

== Түүх ==
1949 онд [[Баруун Герман]] шинэ Үндсэн хуулиа баталсан байна. Түүний зохиогчид Веймарын Үндсэн хуульд гаргасан алдаануудыг анхаарч үзэхийг хичээсэн. Үүний үр дүнд Бундестаг хэмээх үндэсний парламент өргөн эрх мэдэлтэй болж, иргэдээс шууд сонгогдсон Холбооны эрх мэдэлтэй цорын ганц байгууллага болжээ.

Германыг 1990 оны 10-р сарын 3-нд нэгдэхээс өмнө [[Бонн]] хотод парламентын хуралдаанууд болдог байсан. Баруун [[Берлин]] албан ёсоор Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын харьяалалаас гадуур байсан тул иргэд нь Бундестаг байгуулахад шууд оролцох боломжгүй байсан; тэд зөвхөн санал өгөх эрхгүй төлөөлөгчдийг илгээж болдог байжээ.

1949 онд сонгогдсон Бундестаг 402 гишүүнтэй байв. 1953 оноос хойш энэ тоо 500 орчим болжээ.

1990 онд хоёр Герман нэгдсэний дараа Бундестагийн бүрэлдэхүүн 662 суудалтай болж өргөжсөн бөгөөд түүнээс хойш суудлын тоо төдийлөн өөрчлөгдөөгүй байна. 1999 оноос хойш Бундестаг Рейхстагийн байранд хуралдаж байна.

Бундестаг нь тус улсын санал өгөх эрхтэй хүн амын дундаас дөрвөн жилийн хугацаатай сонгогддог. Парламентыг хугацаанаас нь өмнө тараах нь зөвхөн онцгой тохиолдолд боломжтой бөгөөд Германы Холбооны ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхэд хамаарна.

Одоогийн байдлаар Бундестаг 735 гишүүнтэй ажиллаж байна.

== Эрх мэдэл ==

* хууль батлах;
* Холбооны төсвийг батлах;
* Холбооны засгийн газарт итгэх итгэлийн асуудлыг шийдвэрлэх, түүний үйл ажиллагаанд хяналт тавих.

== Бүтэц ==

=== Бундестагийн байгууллагууд ===

* Бундестагийн дарга (''Präsident des Deutschen Bundestages'') хурал удирдана;
** Бундестагийн даргын 1-р канцеляр (''Präsidialbüro 1'');
** Бундестагийн даргын 2-р канцеляр (''Präsidialbüro 2'');
* Бундестагийн даргын орлогчид (''Vizepräsidenten des Deutschen Bundestages'') намын бүлгүүд тус бүрээс нэг хүн;
* Бундестагийн нарийн бичгийн дарга нар (''Schriftführer'');
* Бундестагийн тэргүүлэгчид (''Präsidium'') дарга, орлогчидоос бүрдэнэ;
* Ахмадын Зөвлөл (''Ältestenrat'') дарга, орлогчид болон бүлгүүдээс бүрдсэн 23 гишүүдээс бүрддэг;
* Нэгдсэн Хороо (''Gemeinsamer Ausschuss'') (бундесрат-тай хамт);
* Намын бүлгүүд (''Fraktion''), удирдах газар (''Fraktionsvorstand''), бүлгийн дарга (''Fraktionsvorsitzende''), даргын орлогчид (''Stellvertretender Fraktionsvorsitzender''), парламентын захиралууд (''Parlamentarischer Geschäftsführer'');
* Бундестагийн Захиргаа (''Verwaltung des Deutschen Bundestages'') — аж ахуй-техникийн хангамж хариуцсан нэгж, Бундестагийн захирал удирддаг (''Direktor beim Deutschen Bundestag'');
** Захиралын товчоо (''Direktorbüro'');
** Хороодын нарийн бичгийн дарга нарын газар (''Ausschusssekretariat'');
* Бундестагийн цагдаа (''Polizei beim Deutschen Bundestag'');
* Бундестагийн номын сан, номын сангийн зөвлөл удирддаг (''Büchereibeirat'').

=== Байнгын Хороод ===
Үндсэн хуульд дараах хороод байхаар заасан бөгөөд тус бүр нь дарга (Vorsitzender), дэд дарга (Stellvertretender Vorsitzender) болон гишүүдээс бүрдэнэ.

* Батлан ​​хамгаалах хороо (Verteidigungsausschuss) (1956 он хүртэл - Европын аюулгүй байдлын хороо);
* Гадаад харилцааны хороо (Auswärtiger Ausschuss);
* Европын холбооны асуудал эрхэлсэн хороо (Ausschuss für die Angelegenheiten der Europäischen Union);
* Өргөдлийн хороо (Petitionsausschuss des Deutschen Bundestages);
* Сонгууль шалгах, халдашгүй байдал, зохицуулалтын хороо (Ausschuss für Wahlprüfung, Immunität und Geschäftsordnung);
* Дотоод хэргийн хороо (Ausschuss für Inneres und Heimat);
* Спортын хороо (Sportausschuss);
* Хууль зүйн хороо (Rechtsausschuss);
* Санхүүгийн хороо (Finanzausschuss);
* Төсвийн хороо (Haushaltsausschuss);
* Эдийн засгийн хороо (Wirtschaftsausschuss);
* [[Хөдөө аж ахуй]], хүнсний хороо (Ausschuss für Ernährung und Landwirtschaft);
* Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын хороо (Ausschuss für Arbeit und Soziales);
* Гэр бүлийн асуудал, тэтгэвэр авагчид, эмэгтэйчүүд, залуучуудын хороо (Ausschuss für Familie, Senioren, Frauen und Jugend);
* Эрүүл мэндийн хороо (Ausschuss für Gesundheit);
* Тээврийн хороо (Verkehrsausschuss);
* Байгаль орчны асуудал, байгаль хамгаалах хороо. цөмийн аюулгүй байдал ба хэрэглэгчийн хамгаалалт (Ausschuss für Umwelt, Naturschutz, nukleare Sicherheit und Verbraucherschutz) (1986 оноос хойш);
* Хүний эрх, хүмүүнлэгийн тусламжийн хороо (Ausschuss für Menschenrechte und humanitäre Hilfe) (1998 оноос хойш);
* Боловсрол, судалгааны хороо (Ausschuss für Bildung, Forschung und Technikfolgenabschätzung);
* Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хороо (Ausschuss für wirtschaftliche Zusammenarbeit und Entwicklung) (1994 оноос хойш);
* Аялал жуулчлалын хороо (Ausschuss für Tourismus) (1998 оноос хойш);
* Соёл, хэвлэл мэдээллийн хороо (Ausschuss für Kultur und Medien) (1998 оноос хойш);
* Байгал орчин, уур амьсгалыг хамгаалах хороо (Ausschuss für Klimaschutz und Energie) (2021 оноос);
* Цахим асуудлын хороо (Ausschuss für Digitales) (2018 оноос хойш).</text>
      <sha1>0qlx06g4htcml9e2821jbnqt05wpyit</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Module:Ko-translit</title>
    <ns>828</ns>
    <id>140231</id>
    <revision>
      <id>822483</id>
      <parentid>821189</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T21:07:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>172.56.232.142</ip>
      </contributor>
      <comment>reflecting most recent change on English Wikipedia (didn't know someone would copy this module so quickly)</comment>
      <origin>822483</origin>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="15961" sha1="8wha7e7xkmtgi5k81g40q0pu60eouhm" xml:space="preserve">local p = {}
local find = mw.ustring.find
local gsub = mw.ustring.gsub
local m_data = require('Module:Ko-translit/data')
local m_utils = require('Module:Ko-utils')
local get_args = require('Module:Arguments').getArgs

--[[
IMPORTANT NOTE before editing this module:
1. Make sure that you use a font that displays the following characters differently, and that you know the differences of them:
	ᄀ (U+1100)
	ᆨ (U+11A8)
	ㄱ (U+3131)
2. When dealing with decomposed Hangul,
	a. [ᄀ-ᄒ] should not be directly followed by [ᅡ-ᅵ] because MediaWiki uses Unicode Normalization Form C (NFC), which converts any sequence of [ᄀ-ᄒ][ᅡ-ᅵ] into a precomposed character; write ᄀ[ᅡ] or ᄀ(ᅡ)
	b. ᄀ[ᅡ] or ᄀ(ᅡ) at the end of a pattern is equivalent to not just 가 but [가-갛] in precomposed form. To match a syllabic block without a final consonant at the end of a pattern, use both vowel + [^ᆨ-ᇂ] and vowel + $
		For example, to only match 가 (and not [각-갛]) at the end of a pattern, use both ᄀ[ᅡ][^ᆨ-ᇂ] and ᄀ[ᅡ]$
--]]

local function gsub_iterate(text, table)
	for _, entry in ipairs(table) do
		text = gsub(text, entry[1], entry[2])
	end
	return text
end

local function remove_links_and_markup(text)
	-- these either are unnecessary or interfere with assimilation

	-- remove bold/italic
	-- it is not impossible to allow bold/italic when it does not interfere with assimilation, but determining when to allow or disallow that adds complication for little practical gain
	text = gsub(text, &quot;'''&quot;, &quot;&quot;)
	text = gsub(text, &quot;''&quot;, &quot;&quot;)

	-- remove HTML tags (except br)
	text = gsub(text, &quot;&lt;[Bb][Rr] */?&gt;&quot;, &quot;&amp;#10;&quot;)
	text = gsub(text, &quot;&lt;/?[A-Za-z][^&gt;]-&gt;&quot;, &quot;&quot;)
	text = gsub(text, &quot;&amp;#10;&quot;, &quot;&lt;br&gt;&quot;)

	-- remove wikilinks
	text = gsub(text, &quot;%[%[[^%|]+%|(..-)%]%]&quot;, &quot;%1&quot;)
	text = gsub(gsub(text, &quot;%[%[&quot;, &quot;&quot;), &quot;%]%]&quot;, &quot;&quot;)

	text = mw.text.killMarkers(text)

	return text
end

local function disallow_invalid_input(text)
	-- very first step
	-- Hangul status: precomposed (한)

	-- input must contain Hangul
	if not m_utils.contains_hangul(text) then
		error(&quot;Input must contain Hangul&quot;)
	end

	-- no direct insertion of reference or footnote
	if m_utils.contains_reference(text) then
		error(&quot;Input cannot contain references&quot;)
	end

	-- if input contains Hangul not supported by RR and MR, change text to &quot;N/A&quot; and skip everything
	if find(text, &quot;[ᄓ-ᅠᅶ-ᆧᇃ-ᇿ〮〯ㅤ-ㆎꥠ-꥿ힰ-퟿]&quot;) then
		text = &quot;N/A&quot;
		return text
	end

	text = gsub_iterate(text, m_data.escaped_to_html_enc) -- replacing escaped special chars with placeholders

	-- various validations of input
	if find(text, &quot;[ᄀ-ᄒ]&quot;) or find(text, &quot;[ᅡ-ᅵᆨ-ᇂ]&quot;) then
		error(&quot;Do not input conjoining Hangul jamo directly&quot;)
	elseif find(text, &quot;`%*&quot;) then
		error(&quot;Use *` instead of `*&quot;)
	elseif find(text, &quot;@%*&quot;) then
		error(&quot;Use *@ instead of @*&quot;)
	elseif find(text, &quot;%^[^가-힣]&quot;) then
		error(&quot;^ must be immediately followed by Hangul syllabic block&quot;)
	elseif find(text, &quot;[^%*0-9A-Za-z]`&quot;) or find(text, &quot;[^0-9A-Za-z]%*`&quot;) or find(text, &quot;`[^가-깋다-딯바-빟자-짛]&quot;) then
		error(&quot;Found invalid sequence containing `&quot;)
	elseif find(text, &quot;[^%*ㄹ가-힣]@&quot;) or find(text, &quot;[^가-힣]%*@&quot;) or find(text, &quot;%*@[^가-깋다-딯바-빟자-짛]&quot;) or find(text, &quot;ㄹ@[^가-깋다-딯바-빟사-싷자-짛]&quot;) or find(text, &quot;@[^가-깋다-딯라-맇바-빟사-싷야-얳여-옣요-욯유-윶윸-윻이-잍잏자-짛하-힣]&quot;) then
		error(&quot;Found invalid sequence containing @&quot;)
	elseif find(text, &quot;[^가-힣]%$&quot;) or find(text, &quot;%$[^아어에엔엘여요으은을음읍의이인일임입]&quot;) then
		error(&quot;Found invalid sequence containing $&quot;)
	elseif find(text, &quot;%%$&quot;) then
		error(&quot;Remove final %&quot;)
	elseif find(text, &quot;[ _][ _]&quot;) then
		error(&quot;No two or more consecutive space characters&quot;)
	elseif find(text, &quot;^[%$%*@_`]&quot;) or find(text, &quot;^%%[^_가-힣]&quot;) or find(text, &quot;[ _]%*&quot;) or find(text, &quot;%*[ %*%-_]&quot;) or find(text, &quot;%-%*&quot;) or find(text, &quot;[﷐-﷒]&quot;) or find(text, &quot;%%_$&quot;) or find(text, &quot;[%$%*@%^`]$&quot;) then
		error(&quot;Invalid input&quot;)
	end

	return text
end


local function check_invalid_seq(text)
	-- validity check after removing links and markups (before decomposing Hangul)
	-- Hangul status: precomposed (한)

	if find(text, &quot;[ _][ _]&quot;) then
		error(&quot;No two or more consecutive space characters&quot;)
	elseif find(text, &quot;^[%$%*@_`]&quot;) or find(text, &quot;[ _]%*&quot;) or find(text, &quot;%*[ %*%-_]&quot;) or find(text, &quot;%-%*&quot;) or find(text, &quot;[%$%*@%^_`]$&quot;) then
		error(&quot;Invalid input&quot;)
	end

	return text
end

local function check_invalid_seq_decomposed_hangul(text)
	-- validity check after decomposing Hangul
	-- Hangul status: decomposed (ᄒ+ᅡ+ᆫ)

	if find(text, &quot;[ᆨ-ᆪᆬ-ᆮᆴ-ᆶᆸᆹᆻᆽ-ᇂ]%*?﷐?@﷐?[ᄀᄃᄇᄉᄌ]&quot;) or find(text, &quot;ᆰ%*?﷐?@﷐?[ᄀ-ᄊᄌ-ᄑ]&quot;) or find(text, &quot;ᆲ﷐?@﷐?[ᄀ-ᄊᄌ-ᄑ]&quot;) or find(text, &quot;ᆺ%*@[ᄀᄇ]&quot;) or find(text, &quot;ᆺ%*?﷐?@﷐?[ᄁ-ᄆᄈ-ᄊᄌ-ᄑ]&quot;) or find(text, &quot;[ᅡ-ᅵᆨ-ᆪᆬ-ᇂ]﷐?@﷐?ᄅ&quot;) or find(text, &quot;[ᅡ-ᅵ]﷐?@﷐?ᄋ&quot;) or find(text, &quot;[ᅡ-ᅵᆫ-ᆭᆯᆱ-ᆷᆼ]﷐?@﷐?ᄒ&quot;) then
		error(&quot;Found invalid sequence containing @&quot;)
	elseif find(text, &quot;[ᅡ-ᅵᆨᆫᆭ-ᆯᆶ-ᆸᆼ]﷐?%$&quot;) then
		error(&quot;Found invalid sequence containing $&quot;)
	end

	return text
end


local function parse_name(text)
	-- processing people names
	-- Hangul status: precomposed (한)

	local hanja_readings_final_L = &quot;갈걸결골괄굴궐귤글길날녈놜눌닐달돌랄렬률말멸몰물밀발벌별불살설솔술슬실알얼열올왈울월율을일절졸줄즐질찰철촬출칠탈팔필할헐혈홀활훌휼흘힐&quot;
	local hanja_readings_init_DSJ = &quot;다단달담답당대댁덕도독돈돌동두둔득등사삭산살삼삽상새색생서석선설섬섭성세소속손솔송쇄쇠수숙순술숭쉬슬습승시식신실심십자작잔잠잡장재쟁저적전절점접정제조족존졸종좌죄주죽준줄중즉즐즙증지직진질짐집징&quot;

	-- note: internally uses 3 noncharacters
	-- ﷐ (U+FDD0): mostly for given name in RR
	-- ﷑ (U+FDD1): marks beginning of name
	-- ﷒ (U+FDD2): marks end of name

	-- change % to U+FDD1 and U+FDD2 (end of string also terminates name mode)
	text = gsub(text, &quot;%%([^%%]*)%%&quot;, &quot;﷑%1﷒&quot;)
	text = gsub(text, &quot;%%([^%%]*)$&quot;, &quot;﷑%1﷒&quot;)

	-- disallow invalid input for name
	if find(text, &quot;﷑_?﷒&quot;) then
		error(&quot;Name cannot be empty&quot;)
	elseif find(text, &quot;﷑[^﷑﷒]*[^가-힣_ ][^﷑﷒]*﷒&quot;) then
		error(&quot;Invalid character in name&quot;)
	elseif find(text, &quot;﷑ &quot;) then
		error(&quot;Name cannot begin with space&quot;)
	elseif find(text, &quot; ﷒&quot;) then
		error(&quot;Name cannot end with space&quot;)
	elseif find(text, &quot;﷑[^﷒]*[ _][^﷒]*[ _][^﷒]*﷒&quot;) then
		error(&quot;No more than two components in name&quot;)
	elseif find(text, &quot;﷑[가-힣]_&quot;) then
		error(&quot;No _ after one-syllable surname&quot;)
	elseif find(text, &quot;﷑[^﷒]*[&quot; .. hanja_readings_final_L .. &quot;]@[&quot; .. hanja_readings_init_DSJ .. &quot;][^﷒]*﷒&quot;) then
		error(&quot;Contains unnecessary @ in name&quot;) -- see below
	end

	-- separate surname and given name
	-- if input contains _ or space, separate there
	text = gsub(text, &quot;﷑([가-힣%$@]+)_﷒&quot;, &quot;﷑^%1_﷒&quot;) -- for surname-only string
	text = gsub(text, &quot;﷑_([가-힣%$@]+)﷒&quot;, &quot;﷑_^%1﷒&quot;) -- for mononym
	text = gsub(text, &quot;﷑([가-힣%$@]+)[ _]([가-힣%$@]+)﷒&quot;, &quot;﷑^%1_^%2﷒&quot;)
	-- otherwise, separate after first syllabic block
	text = gsub(text, &quot;﷑([가-힣])﷒&quot;, &quot;﷑^%1_﷒&quot;) -- for surname-only string
	text = gsub(text, &quot;﷑([가-힣])([가-힣%$@]+)﷒&quot;, &quot;﷑^%1_^%2﷒&quot;)

	-- check invalid input after separating surname and given name
	if find(text, &quot;﷑[^﷒]*_%^[%$@][^﷒]*﷒&quot;) then
		error(&quot;No @ or $ between surname and given name&quot;)
	end

	-- tensification of ㄹ + {ㄷ, ㅅ, ㅈ} (needed for MR; e.g. 홍길동 [홍길똥], 을지문덕 [을찌문덕])
	-- does not occur when same syllable is repeated (e.g. 구구절절 [구구절절], not [구구절쩔]); just using U+FDD0 here too
	for i = 1, mw.ustring.len(text) do
		text = gsub(text, &quot;﷑([^﷒]*)([달돌살설솔술슬실절졸줄즐질])%2([^﷒]*)﷒&quot;, &quot;﷑%1%2﷐%2%3﷒&quot;)
	end
	-- now apply tensification
	for i = 1, mw.ustring.len(text) do
		text = gsub(text, &quot;﷑([^﷒]*)([&quot; .. hanja_readings_final_L .. &quot;])([&quot; .. hanja_readings_init_DSJ .. &quot;])([^﷒]*)﷒&quot;, &quot;﷑%1%2@%3%4﷒&quot;)
	end

	-- insert U+FDD0 in given name (needed for RR; e.g. 한복남 Han Boknam, not Han Bongnam)
	for i = 1, mw.ustring.len(text) do
		text = gsub(text, &quot;﷑([^﷒]*)_%^([^﷒]*)([가-힣%$@])([가-힣%$@])([^﷒]*)﷒&quot;, &quot;﷑%1_^%2%3﷐%4%5﷒&quot;)
	end

	-- remove _ which was needed for surname-only string and mononym
	text = gsub(text, &quot;_﷒&quot;, &quot;﷒&quot;)
	text = gsub(text, &quot;﷑_%^&quot;, &quot;﷑^&quot;)

	text = gsub(text, &quot;[﷑﷒]&quot;, &quot;&quot;) -- remove U+FDD1 and U+FDD2

	return text
end

local function final_processing(text)
	-- final processing for RR and MR

	-- result should not contain Hangul
	if m_utils.contains_hangul(text) then
		error(&quot;Result contains Hangul; debugging required&quot;)
	end

	text = gsub_iterate(text, m_data.html_enc_to_ascii) -- convert HTML encodings back to ASCII

	-- if result is nothing (e.g. when input is just ㅇ)
	if text == &quot;&quot; then
		text = &quot;—&quot;
	end

	return text
end

-- Convert to Revised Romanization
function p.rr(frame)
	return p._rr(get_args(frame))
end

function p._rr(args)
	local text = args[1]
	text = disallow_invalid_input(text)
	if text == &quot;N/A&quot; then
		return text
	end
	text = parse_name(text)
	text = remove_links_and_markup(text)
	text = check_invalid_seq(text)
	text = gsub(text, &quot;`&quot;, &quot;&quot;) -- ignore ` (only needed for MR; not needed for RR)
	text = gsub_iterate(text, m_data.enclosed_hangul)
	text = m_utils.decompose_hangul(text) -- decompose Hangul
	text = check_invalid_seq_decomposed_hangul(text)
	text = gsub(text, &quot;%*&quot;, &quot;-&quot;) -- * for additional hyphen in romanization only
	text = gsub_iterate(text, m_data.preprocessing)

	text = gsub(text, &quot;ᇂᄉ&quot;, &quot;ᄉ&quot;) -- convert remaining ㅎ combination
	text = gsub_iterate(text, m_data.neutralize_syl_final_consonants) -- neutralization of syl-final consonants
	text = gsub_iterate(text, m_data.at_dollar_irregularities) -- @ for ㄴㄹ pronounced [ㄴㄴ], $ for 절음 법칙
	text = gsub_iterate(text, m_data.at_irregularities_additional_rr) -- @ for ㄱㅎ/ㄷㅎ/ㅂㅎ → k/t/p
	text = gsub_iterate(text, m_data.consonant_assimilations) -- consonant assimilations
	text = gsub(text, &quot;ᆯᄅ&quot;, &quot;ᆯl&quot;) -- ㄹㄹ is ll
	text = gsub_iterate(text, m_data.drop_y) -- drop y after {ㅈ, ㅉ, ㅊ}
	text = gsub_iterate(text, m_data.vowels_rr) -- replace Hangul vowels with romanized text
	text = gsub(text, &quot;'([ᄋㅇ]+)'&quot;, &quot;&amp;#39;%1&amp;#39;&quot;) -- to prevent input like 'ㅇ' (with ') from becoming italic markup (as [ᄋㅇ] is simply removed later)
	text = gsub_iterate(text, m_data.single_consonants_rr) -- replace single consonants with romanized text
	text = gsub(text, &quot;﷐&quot;, &quot;&quot;) -- now remove U+FDD0 that was needed for converting each syllabic block in given name separately (e.g. 한복남 Han Boknam, not Han Bongnam)

	-- ^ for capitalization
	text = gsub(text, &quot;%^[a-eg-km-pr-uwy]&quot;, mw.ustring.upper)
	text = gsub(text, &quot;%^&quot;, &quot;&quot;)

	text = final_processing(text)

	return text
end

-- Convert to McCune–Reischauer
function p.mr(frame)
	return p._mr(get_args(frame))
end

function p._mr(args)
	local text = args[1]
	text = disallow_invalid_input(text)
	if text == &quot;N/A&quot; then
		return text
	end
	text = parse_name(text)
	text = gsub(text, &quot;﷐&quot;, &quot;&quot;) -- remove U+FDD0 (only needed for RR; not needed for MR)
	text = remove_links_and_markup(text)
	text = check_invalid_seq(text)
	text = gsub_iterate(text, m_data.enclosed_hangul)
	text = m_utils.decompose_hangul(text) -- decompose Hangul
	text = check_invalid_seq_decomposed_hangul(text)
	text = gsub(text, &quot;([ᄀᄁᄃ-ᄊᄌ-ᄑ])ᅴ&quot;, &quot;%1ᅵ&quot;) -- syl-init consonant + ㅢ → syl-init consonant + ㅣ (except 의, 늬, 희)
	text = gsub_iterate(text, m_data.preprocessing)

	text = gsub_iterate(text, m_data.before_neutralizing_syl_final_consonants_mr) -- should be done before neutralization of syl-final consonants
	text = gsub_iterate(text, m_data.neutralize_syl_final_consonants) -- neutralization of syl-final consonants
	text = gsub(text, &quot;([ᅡ-ᅵᆫᆷᆼ])@ᄉ&quot;, &quot;%1ᄊ&quot;) -- @ for tensification
	text = gsub_iterate(text, m_data.at_dollar_irregularities) -- @ for ㄴㄹ pronounced [ㄴㄴ], $ for 절음 법칙
	text = gsub_iterate(text, m_data.gdbj_mr) -- cases where ㄱ, ㄷ, ㅂ, ㅈ become voiced consonants
	text = gsub(text, &quot;ᆯ%*ᄅ&quot;, &quot;ᆯ-l&quot;) -- ㄹ-ㄹ should probably be l-l rather than l-r
	text = gsub(text, &quot;%*&quot;, &quot;-&quot;) -- * for additional hyphen in romanization only
	text = gsub(text, &quot;@&quot;, &quot;&quot;)

	-- consonant assimilations
	text = gsub_iterate(text, m_data.consonant_assimilations)
	text = gsub_iterate(text, m_data.consonant_assimilations_additional_mr)

	text = gsub_iterate(text, m_data.drop_y) -- drop y after {ㅈ, ㅉ, ㅊ}
	text = gsub_iterate(text, m_data.vowels_mr) -- replace Hangul vowels with romanized text
	text = gsub(text, &quot;([ao])ᄋe&quot;, &quot;%1ë&quot;) -- ㅏ에 (aë) and ㅗ에 (oë)
	text = gsub(text, &quot;'([ᄋㅇ]+)'&quot;, &quot;&amp;#39;%1&amp;#39;&quot;) -- to prevent input like 'ㅇ' (with ') from becoming italic markup (as [ᄋㅇ] is simply removed later)
	text = gsub_iterate(text, m_data.single_consonants_mr) -- replace single consonants with romanized text

	-- replace ' with &amp;#39; when followed by another ' or at end of string (to avoid possible clashes with bold/italic markup)
	text = gsub(text, &quot;([hkpt])''&quot;, &quot;%1&amp;#39;'&quot;)
	text = gsub(text, &quot;([hkpt])'$&quot;, &quot;%1&amp;#39;&quot;)

	-- ^ for capitalization
	text = gsub(text, &quot;%^[acehikm-pr-uwyŏŭ]&quot;, mw.ustring.upper)
	text = gsub(text, &quot;%^&quot;, &quot;&quot;)

	text = final_processing(text)

	return text
end

-- Removing special chars (except for escaped ones)
function p.clean_hangul(frame)
	return p._clean_hangul(get_args(frame))
end

function p._clean_hangul(args)
	local text = args[1]

	-- input must contain Hangul
	if not m_utils.contains_hangul(text) then
		error(&quot;Input must contain Hangul&quot;)
	end

	-- no direct insertion of reference or footnote
	if m_utils.contains_reference(text) then
		error(&quot;Input cannot contain references&quot;)
	end

	-- symbol should not appear within single syllabic block
	if find(text, &quot;[ᄀ-ᅟꥠ-ꥼ][%$%%%*@%^_`][ᅠ-ᆧힰ-ퟆ]&quot;) or find(text, &quot;[ᅠ-ᆧ가개갸걔거게겨계고과괘괴교구궈궤귀규그긔기까깨꺄꺠꺼께껴꼐꼬꽈꽤꾀꾜꾸꿔꿰뀌뀨끄끠끼나내냐냬너네녀녜노놔놰뇌뇨누눠눼뉘뉴느늬니다대댜댸더데뎌뎨도돠돼되됴두둬뒈뒤듀드듸디따때땨떄떠떼뗘뗴또똬뙈뙤뚀뚜뚸뛔뛰뜌뜨띄띠라래랴럐러레려례로롸뢔뢰료루뤄뤠뤼류르릐리마매먀먜머메며몌모뫄뫠뫼묘무뭐뭬뮈뮤므믜미바배뱌뱨버베벼볘보봐봬뵈뵤부붜붸뷔뷰브븨비빠빼뺘뺴뻐뻬뼈뼤뽀뽜뽸뾔뾰뿌뿨쀄쀠쀼쁘쁴삐사새샤섀서세셔셰소솨쇄쇠쇼수숴쉐쉬슈스싀시싸쌔쌰썌써쎄쎠쎼쏘쏴쐐쐬쑈쑤쒀쒜쒸쓔쓰씌씨아애야얘어에여예오와왜외요우워웨위유으의이자재쟈쟤저제져졔조좌좨죄죠주줘줴쥐쥬즈즤지짜째쨔쨰쩌쩨쪄쪠쪼쫘쫴쬐쬬쭈쭤쮀쮜쮸쯔쯰찌차채챠챼처체쳐쳬초촤쵀최쵸추춰췌취츄츠츼치카캐캬컈커케켜켸코콰쾌쾨쿄쿠쿼퀘퀴큐크킈키타태탸턔터테텨톄토톼퇘퇴툐투퉈퉤튀튜트틔티파패퍄퍠퍼페펴폐포퐈퐤푀표푸풔풰퓌퓨프픠피하해햐햬허헤혀혜호화홰회효후훠훼휘휴흐희히ힰ-ퟆ][%$%%%*@%^_`][ᆨ-ᇿퟋ-ퟻ]&quot;) then
		error(&quot;Do not insert symbol within single syllabic block&quot;)
	end

	text = gsub_iterate(text, m_data.escaped_to_html_enc) -- replacing escaped special chars with placeholders
	text = gsub(text, &quot;[%$%%%*@%^_`]&quot;, &quot;&quot;) -- removing non-escaped special chars
	text = gsub_iterate(text, m_data.html_enc_to_ascii) -- convert HTML encodings back to ASCII
	text = mw.text.unstrip(text) -- unstripping test

	return text
end

return p</text>
      <sha1>8wha7e7xkmtgi5k81g40q0pu60eouhm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Module:Ko-translit/data</title>
    <ns>828</ns>
    <id>140232</id>
    <revision>
      <id>822482</id>
      <parentid>821190</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T21:07:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>172.56.232.142</ip>
      </contributor>
      <comment>reflecting most recent change on English Wikipedia (didn't know someone would copy this module so quickly)</comment>
      <origin>822482</origin>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="12646" sha1="h79f0j6j8fzkxwdrvehxj1hpljrhlxu" xml:space="preserve">local p = {}

--[[
IMPORTANT NOTE before editing this module:
1. Make sure that you use a font that displays the following characters differently, and that you know the differences of them:
	ᄀ (U+1100)
	ᆨ (U+11A8)
	ㄱ (U+3131)
2. When dealing with decomposed Hangul,
	a. [ᄀ-ᄒ] should not be directly followed by [ᅡ-ᅵ] because MediaWiki uses Unicode Normalization Form C (NFC), which converts any sequence of [ᄀ-ᄒ][ᅡ-ᅵ] into a precomposed character; write ᄀ[ᅡ] or ᄀ(ᅡ)
	b. ᄀ[ᅡ] or ᄀ(ᅡ) at the end of a pattern is equivalent to not just 가 but [가-갛] in precomposed form. To match a syllabic block without a final consonant at the end of a pattern, use both vowel + [^ᆨ-ᇂ] and vowel + $
		For example, to only match 가 (and not [각-갛]) at the end of a pattern, use both ᄀ[ᅡ][^ᆨ-ᇂ] and ᄀ[ᅡ]$
--]]

--[[
pre-processing that applies to both RR and MR
IMPORTANT: Before adding a replacement, be sure to check if it can ALWAYS be applied in ALL contexts.
	Good example: 싫증 → 실@증
	Bad example: 문자 → 문@자 (affects words like 방문자 (pronounced [방문자], not [방문짜]))
--]]
p.preprocessing = {
	-- _ for additional space in romanization only
	{&quot;_&quot;, &quot; &quot;},

	-- for linguistic contexts
	{&quot;ㄴ([ᄀ-ᄒ])&quot;, &quot;ᆫ%1&quot;}, -- -ㄴ다
	{&quot;ㄹ([ᄀ-ᄒ])&quot;, &quot;ᆯ%1&quot;}, -- -ㄹ까, -ㄹ래
	{&quot;ㄹ@([ᄀᄃᄇᄉᄌ])&quot;, &quot;ᆯ@%1&quot;}, -- -ㄹ지
	{&quot;ㅁ([ᄀ-ᄒ])&quot;, &quot;ᆷ%1&quot;},
	{&quot;ㅂ([ᄀ-ᄒ])&quot;, &quot;ᆸ%1&quot;}, -- -ㅂ니다, -ㅂ시다

	-- ㄴ-addition always occurs before 윷 and 잎
	{&quot;([ᆨ-ᇂ])ᄋ(ᅲᆾ)&quot;, &quot;%1ᄂ%2&quot;},
	{&quot;([ᆨ-ᇂ])ᄋ(ᅵᇁ)&quot;, &quot;%1ᄂ%2&quot;},

	-- 곧이어 [고디어]
	{&quot;(ᄀ[ᅩ])ᆮᄋ(ᅵᄋ[ᅥ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;%1ᄃ%2&quot;},
	{&quot;(ᄀ[ᅩ])ᆮᄋ(ᅵᄋ[ᅥ])$&quot;, &quot;%1ᄃ%2&quot;},

	-- 싫증 [실쯩]
	{&quot;(ᄉ[ᅵ])ᆶ(ᄌ[ᅳ]ᆼ)&quot;, &quot;%1ᆯ@%2&quot;},

	-- 여덟 + particle (tensification does not occur)
	{&quot;(ᄋ[ᅧ]ᄃ[ᅥ])ᆲ([ᄀᄃᄇᄉᄌ])&quot;, &quot;%1ᆯ%2&quot;},

	-- cases where ㄺㄱ is pronounced [ㄱㄲ]
	-- not including very rarely used words such as 삼시욹, 안찱, 우줅거리다, etc.
	{&quot;([ᄃᄉᄐ]ᅡ)ᆰᄀ&quot;, &quot;%1ᆨᄀ&quot;}, -- 닭, 삵, 수탉/암탉
	{&quot;([ᄉᄒ]ᅳ)ᆰᄀ&quot;, &quot;%1ᆨᄀ&quot;}, -- 기슭, 흙
	{&quot;(ᄎ[ᅵ])ᆰᄀ&quot;, &quot;%1ᆨᄀ&quot;}, -- 칡

	-- otherwise, ㄺㄱ is pronounced [ㄹㄲ] (usually verb/adjective stem ending in ㄺ + ending/suffix beginning with ㄱ (맑고 [말꼬], 긁개 [글깨]))
	{&quot;ᆰᄀ&quot;, &quot;ᆯ@ᄀ&quot;},

	-- palatalization and ㅈ + -히-
	{&quot;ᆮᄋ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᄌ%1&quot;}, -- 해돋이 [해도지]
	{&quot;ᆮᄋ(ᅵ[^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᄌ%1&quot;},
	{&quot;ᆮᄋ(ᅵ)$&quot;, &quot;ᄌ%1&quot;},
	{&quot;[ᆮᆽ]ᄒ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;}, -- 굳히다 [구치다], 꽂히다 [꼬치다]
	{&quot;[ᆮᆽ]ᄒ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},
	{&quot;[ᆮᆽ]ᄒ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},
	{&quot;[ᆮᆽ]ᄒ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆴᄋ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᆯᄎ%1&quot;}, -- 훑이다 [훌치다]
	{&quot;ᆴᄋ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᆯᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆴᄋ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᆯᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆴᄋ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᆯᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᇀᄋ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;}, -- 붙이다 [부치다]
	{&quot;ᇀᄋ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᇀᄋ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᇀᄋ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᄎ%1&quot;},

	-- {ㄵ, ㄺ, ㄼ} + -히-
	{&quot;ᆬᄒ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᆫᄎ%1&quot;}, -- 앉히다 [안치다]
	{&quot;ᆬᄒ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᆫᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆬᄒ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᆫᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆬᄒ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᆫᄎ%1&quot;},
	{&quot;ᆰᄒ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᆯᄏ%1&quot;}, -- 밝히다 [발키다]
	{&quot;ᆰᄒ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᆯᄏ%1&quot;},
	{&quot;ᆰᄒ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᆯᄏ%1&quot;},
	{&quot;ᆰᄒ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᆯᄏ%1&quot;},
	{&quot;ᆲᄒ(ᅧᆻ)&quot;, &quot;ᆯᄑ%1&quot;}, -- 넓히다 [널피다], 밟히다 [발피다]
	{&quot;ᆲᄒ(ᅵ[ᆫᆯᆷᆸ])&quot;, &quot;ᆯᄑ%1&quot;},
	{&quot;ᆲᄒ([ᅧᅵ][^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;ᆯᄑ%1&quot;},
	{&quot;ᆲᄒ([ᅧᅵ])$&quot;, &quot;ᆯᄑ%1&quot;},

	-- cases where 넓- is pronounced [넙] before consonant
	{&quot;(ᄂ[ᅥ])ᆲ([ᄁᄄ-ᄈᄊᄍ-ᄒ])&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;},
	{&quot;(ᄂ[ᅥ])ᆲ(ᄃ[ᅡ]ᄃ[ᅳ]ᆷ)&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;}, -- 넓다듬이
	{&quot;(ᄂ[ᅥ])ᆲ(ᄃ[ᅮ]ᆼ)&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;}, -- 넓둥글다
	{&quot;(ᄂ[ᅥ])ᆲ(ᄉ[ᅡ]ᆯᄆ[ᅮ]ᆫ)&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;}, -- 넓살문
	{&quot;(ᄂ[ᅥ])ᆲ(ᄌ[ᅥᅮ]ᆨ)&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;}, -- 넓적-, 넓죽-

	-- 밟- is [밥] before consonant (except null-init consonant ㅇ)
	{&quot;(ᄇ[ᅡ])ᆲ([^ᄋ])&quot;, &quot;%1ᆸ%2&quot;},
	{&quot;(ᄇ[ᅡ])ᆲ$&quot;, &quot;%1ᆸ&quot;},

	-- ㄵ, ㄼ, ㄾ cause tensification of following consonant
	-- do not add ㄻ; does not always cause tensification (굶기다 [굼기다], 삶조차 [삼조차])
	{&quot;([ᆬᆲᆴ])([ᄀᄃᄌ])&quot;, &quot;%1@%2&quot;},

	-- automatic 절음 법칙
	{&quot;(ᄋ[ᅥ])ᆹᄋ(ᅢ[ᆫᆯᆷᆸᆻ])&quot;, &quot;%1ᆸᄉ%2&quot;}, -- except 없애다 [업쌔다]
	{&quot;(ᄋ[ᅥ])ᆹᄋ(ᅢ[^ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;%1ᆸᄉ%2&quot;},
	{&quot;(ᄋ[ᅥ])ᆹᄋ(ᅢ)$&quot;, &quot;%1ᆸᄉ%2&quot;},
	{&quot;(ᄆ[ᅡᅥ])ᆺᄋ(ᅵᆻ)&quot;, &quot;%1ᄉ%2&quot;}, -- except 맛있다 and 멋있다 which are usually pronounced [마싣따] and [머싣따] respectively
	{&quot;([ᆩᆪᆬᆰ-ᆵᆹ-ᆻᆽ-ᇂ])(ᄋ[ᅡᅥᅧ][ᆨ-ᆺᆼ-ᇂ])&quot;, &quot;%1$%2&quot;}, -- except 아, 았, 어, 었, 여, 였
	{&quot;([ᆩᆪᆬᆰ-ᆵᆹ-ᆻᆽ-ᇂ])(ᄋ[ᅦ][ᆨ-ᆪᆬ-ᆮᆰ-ᇂ])&quot;, &quot;%1$%2&quot;}, -- except 에, 엔, 엘
	{&quot;([ᆩᆪᆬᆰ-ᆵᆹ-ᆻᆽ-ᇂ])(ᄋ[ᅭᅴ][ᆨ-ᇂ])&quot;, &quot;%1$%2&quot;}, -- except 요, 의 (w/o final consonant)
	{&quot;([ᆩᆪᆬᆰ-ᆵᆹ-ᆻᆽ-ᇂ])(ᄋ[ᅳᅵ][ᆨ-ᆪᆬ-ᆮᆰ-ᆶᆹ-ᇂ])&quot;, &quot;%1$%2&quot;}, -- except 으, 은, 을, 음, 읍, 이, 인, 일, 임, 입
	{&quot;([ᆩᆪᆬᆰ-ᆵᆹ-ᆻᆽ-ᇂ])(ᄋ[ᅢ-ᅤᅨ-ᅬᅮ-ᅲ])&quot;, &quot;%1$%2&quot;},

	-- @ for ㄴ-addition
	{&quot;([ᆨ-ᇂ])@ᄋ([ᅣᅤᅧᅨᅭᅲᅵ])&quot;, &quot;%1ᄂ%2&quot;}, -- 색연필 [생년필], 물엿 [물렫]

	-- for null-init consonant ㅇ (연음)
	{&quot;ᆨᄋ&quot;, &quot;ᄀ&quot;},
	{&quot;ᆩᄋ&quot;, &quot;ᄁ&quot;},
	{&quot;ᆪᄋ&quot;, &quot;ᆨᄉ&quot;},
	{&quot;ᆬᄋ&quot;, &quot;ᆫᄌ&quot;},
	{&quot;ᆮᄋ&quot;, &quot;ᄃ&quot;},
	{&quot;[ᆯᆶ]ᄋ&quot;, &quot;ᄅ&quot;},
	{&quot;ᆰᄋ&quot;, &quot;ᆯᄀ&quot;},
	{&quot;ᆱᄋ&quot;, &quot;ᆯᄆ&quot;},
	{&quot;ᆲᄋ&quot;, &quot;ᆯᄇ&quot;},
	{&quot;ᆳᄋ&quot;, &quot;ᆯᄉ&quot;},
	{&quot;ᆴᄋ&quot;, &quot;ᆯᄐ&quot;},
	{&quot;ᆵᄋ&quot;, &quot;ᆯᄑ&quot;},
	{&quot;ᆸᄋ&quot;, &quot;ᄇ&quot;},
	{&quot;ᆹᄋ&quot;, &quot;ᆸᄉ&quot;},
	{&quot;ᆺᄋ&quot;, &quot;ᄉ&quot;},
	{&quot;ᆻᄋ&quot;, &quot;ᄊ&quot;},
	{&quot;ᆽᄋ&quot;, &quot;ᄌ&quot;},
	{&quot;ᆾᄋ&quot;, &quot;ᄎ&quot;},
	{&quot;ᆿᄋ&quot;, &quot;ᄏ&quot;},
	{&quot;ᇀᄋ&quot;, &quot;ᄐ&quot;},
	{&quot;ᇁᄋ&quot;, &quot;ᄑ&quot;},
	{&quot;ᇂᄋ&quot;, &quot;ᄋ&quot;}, -- silent; 좋아 [조아]

	-- convert ㅎ combinations
	-- trivia: {ㄶ, ㅀ, ㅎ} + ㅂ doesn't actually exist, but added for completeness (syl-final ㅎ is for aspiration anyway)
	{&quot;ᆭᄀ&quot;, &quot;ᆫᄏ&quot;},
	{&quot;ᆭᄃ&quot;, &quot;ᆫᄐ&quot;},
	{&quot;ᆭᄇ&quot;, &quot;ᆫᄑ&quot;},
	{&quot;ᆭᄌ&quot;, &quot;ᆫᄎ&quot;},
	{&quot;ᆶᄀ&quot;, &quot;ᆯᄏ&quot;},
	{&quot;ᆶᄃ&quot;, &quot;ᆯᄐ&quot;},
	{&quot;ᆶᄇ&quot;, &quot;ᆯᄑ&quot;},
	{&quot;ᆶᄌ&quot;, &quot;ᆯᄎ&quot;},
	{&quot;ᇂᄀ&quot;, &quot;ᄏ&quot;},
	{&quot;ᇂᄃ&quot;, &quot;ᄐ&quot;},
	{&quot;ᇂᄇ&quot;, &quot;ᄑ&quot;},
	{&quot;ᇂᄌ&quot;, &quot;ᄎ&quot;}
}

-- should be done before neutralization of syl-final consonants (MR only)
p.before_neutralizing_syl_final_consonants_mr = {
	-- additional ㅎ combinations
	{&quot;[ᆬᆭ]ᄉ&quot;, &quot;ᆫᄊ&quot;},
	{&quot;[ᆲᆴᆶ]ᄉ&quot;, &quot;ᆯᄊ&quot;},
	{&quot;ᇂᄉ&quot;, &quot;ᄊ&quot;},
	-- @ for written 사이시옷 + ㄱ/ㅂ
	{&quot;ᆺ@ᄀ&quot;, &quot;ᄁ&quot;},
	{&quot;ᆺ@ᄇ&quot;, &quot;ᄈ&quot;}
}

-- neutralization of syl-final consonants
p.neutralize_syl_final_consonants = {
	{&quot;[ᆩᆪᆰᆿ]&quot;, &quot;ᆨ&quot;},
	{&quot;[ᆬᆭ]&quot;, &quot;ᆫ&quot;},
	{&quot;[ᆺᆻᆽᆾᇀᇂ]&quot;, &quot;ᆮ&quot;},
	{&quot;[ᆲᆳᆴᆶ]&quot;, &quot;ᆯ&quot;},
	{&quot;ᆱ&quot;, &quot;ᆷ&quot;},
	{&quot;[ᆵᆹᇁ]&quot;, &quot;ᆸ&quot;}
}

-- @ for ㄴㄹ pronounced [ㄴㄴ], $ for 절음 법칙
-- other irregularities documented are automatically handled
p.at_dollar_irregularities = {
	{&quot;ᆫ@ᄅ&quot;, &quot;ᆫᄂ&quot;}, -- 음운론 [으문논]
	{&quot;ᆨ%$ᄋ&quot;, &quot;ᄀ&quot;},
	{&quot;ᆮ%$ᄋ&quot;, &quot;ᄃ&quot;}, -- 웃어른 [우더른]
	{&quot;ᆯ%$ᄋ&quot;, &quot;ᄅ&quot;},
	{&quot;ᆸ%$ᄋ&quot;, &quot;ᄇ&quot;},
	{&quot;%$&quot;, &quot;&quot;}
}

-- @ for ㄱㅎ/ㄷㅎ/ㅂㅎ → k/t/p for RR only
p.at_irregularities_additional_rr = {
	{&quot;ᆨ@ᄒ&quot;, &quot;ᄏ&quot;},
	{&quot;ᆮ@ᄒ&quot;, &quot;ᄐ&quot;},
	{&quot;ᆸ@ᄒ&quot;, &quot;ᄑ&quot;},
	{&quot;@&quot;, &quot;&quot;}
}

-- cases where ㄱ, ㄷ, ㅂ, ㅈ become voiced consonants (MR only)
p.gdbj_mr = {
	{&quot;ᆫᄀ&quot;, &quot;ᆫ'`ᄀ&quot;}, -- n'g
	{&quot;([ᅡ-ᅵᆫᆯᆷᆼ])([ᄀᄃᄇᄌ])&quot;, &quot;%1`%2&quot;},
	{&quot;([ᅡ-ᅵᆫᆯᆷᆼ])%*([ᄀᄃᄇᄌ])&quot;, &quot;%1-`%2&quot;} -- * is for additional hyphen in romanization only (voicing is retained after hyphen)
}

p.consonant_assimilations = {
	{&quot;[ᆨᆼ][ᄂᄅ]&quot;, &quot;ᆼᄂ&quot;},
	{&quot;ᆨᄆ&quot;, &quot;ᆼᄆ&quot;},
	{&quot;ᆫᄅ&quot;, &quot;ᆯᄅ&quot;},
	{&quot;ᆮ[ᄂᄅ]&quot;, &quot;ᆫᄂ&quot;},
	{&quot;ᆮᄆ&quot;, &quot;ᆫᄆ&quot;},
	{&quot;ᆯᄂ&quot;, &quot;ᆯᄅ&quot;},
	{&quot;[ᆷᆸ][ᄂᄅ]&quot;, &quot;ᆷᄂ&quot;},
	{&quot;ᆸᄆ&quot;, &quot;ᆷᄆ&quot;}
}

-- additional consonant assimilations that apply to MR only
p.consonant_assimilations_additional_mr = {
	-- no {kkk, ttt, ppp, sss/ts/tss, ttch}
	{&quot;ᆨᄁ&quot;, &quot;ᄁ&quot;},
	{&quot;ᆮᄄ&quot;, &quot;ᄄ&quot;},
	{&quot;ᆸᄈ&quot;, &quot;ᄈ&quot;},
	{&quot;ᆮ[ᄉᄊ]&quot;, &quot;ᄊ&quot;},
	{&quot;ᆮᄍ&quot;, &quot;ᄍ&quot;},
	-- other misc conversions
	{&quot;ᆯᄅ&quot;, &quot;ᆯl&quot;},
	{&quot;ᆯᄒ&quot;, &quot;rᄒ&quot;},
	{&quot;ᄉ[ᅱ]&quot;, &quot;shᅱ&quot;}
}

-- drop y after {ㅈ, ㅉ, ㅊ}
p.drop_y = {
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅣ&quot;, &quot;%1ᅡ&quot;},
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅤ&quot;, &quot;%1ᅢ&quot;},
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅧ&quot;, &quot;%1ᅥ&quot;},
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅨ&quot;, &quot;%1ᅦ&quot;},
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅭ&quot;, &quot;%1ᅩ&quot;},
	{&quot;([ᄌ-ᄎ])ᅲ&quot;, &quot;%1ᅮ&quot;}
}

-- vowels to romanized text for RR
p.vowels_rr = {
	{&quot;[ᅡㅏ]&quot;, &quot;a&quot;},
	{&quot;[ᅢㅐ]&quot;, &quot;ae&quot;},
	{&quot;[ᅣㅑ]&quot;, &quot;ya&quot;},
	{&quot;[ᅤㅒ]&quot;, &quot;yae&quot;},
	{&quot;[ᅥㅓ]&quot;, &quot;eo&quot;},
	{&quot;[ᅦㅔ]&quot;, &quot;e&quot;},
	{&quot;[ᅧㅕ]&quot;, &quot;yeo&quot;},
	{&quot;[ᅨㅖ]&quot;, &quot;ye&quot;},
	{&quot;[ᅩㅗ]&quot;, &quot;o&quot;},
	{&quot;[ᅪㅘ]&quot;, &quot;wa&quot;},
	{&quot;[ᅫㅙ]&quot;, &quot;wae&quot;},
	{&quot;[ᅬㅚ]&quot;, &quot;oe&quot;},
	{&quot;[ᅭㅛ]&quot;, &quot;yo&quot;},
	{&quot;[ᅮㅜ]&quot;, &quot;u&quot;},
	{&quot;[ᅯㅝ]&quot;, &quot;wo&quot;},
	{&quot;[ᅰㅞ]&quot;, &quot;we&quot;},
	{&quot;[ᅱㅟ]&quot;, &quot;wi&quot;},
	{&quot;[ᅲㅠ]&quot;, &quot;yu&quot;},
	{&quot;[ᅳㅡ]&quot;, &quot;eu&quot;},
	{&quot;[ᅴㅢ]&quot;, &quot;ui&quot;},
	{&quot;[ᅵㅣ]&quot;, &quot;i&quot;}
}

-- vowels to romanized text for MR
p.vowels_mr = {
	{&quot;[ᅡㅏ]&quot;, &quot;a&quot;},
	{&quot;[ᅢㅐ]&quot;, &quot;ae&quot;},
	{&quot;[ᅣㅑ]&quot;, &quot;ya&quot;},
	{&quot;[ᅤㅒ]&quot;, &quot;yae&quot;},
	{&quot;[ᅥㅓ]&quot;, &quot;ŏ&quot;},
	{&quot;[ᅦㅔ]&quot;, &quot;e&quot;},
	{&quot;[ᅧㅕ]&quot;, &quot;yŏ&quot;},
	{&quot;[ᅨㅖ]&quot;, &quot;ye&quot;},
	{&quot;[ᅩㅗ]&quot;, &quot;o&quot;},
	{&quot;[ᅪㅘ]&quot;, &quot;wa&quot;},
	{&quot;[ᅫㅙ]&quot;, &quot;wae&quot;},
	{&quot;[ᅬㅚ]&quot;, &quot;oe&quot;},
	{&quot;[ᅭㅛ]&quot;, &quot;yo&quot;},
	{&quot;[ᅮㅜ]&quot;, &quot;u&quot;},
	{&quot;[ᅯㅝ]&quot;, &quot;wŏ&quot;},
	{&quot;[ᅰㅞ]&quot;, &quot;we&quot;},
	{&quot;[ᅱㅟ]&quot;, &quot;wi&quot;},
	{&quot;[ᅲㅠ]&quot;, &quot;yu&quot;},
	{&quot;[ᅳㅡ]&quot;, &quot;ŭ&quot;},
	{&quot;[ᅴㅢ]&quot;, &quot;ŭi&quot;},
	{&quot;[ᅵㅣ]&quot;, &quot;i&quot;}
}

-- single consonants to romanized text for RR
p.single_consonants_rr = {
	{&quot;[ᄀㄱ]&quot;, &quot;g&quot;},
	{&quot;[ᄁㄲ]&quot;, &quot;kk&quot;},
	{&quot;ㄳ&quot;, &quot;ks&quot;},
	{&quot;[ᄂᆫㄴ]&quot;, &quot;n&quot;},
	{&quot;ㄵ&quot;, &quot;nj&quot;},
	{&quot;ㄶ&quot;, &quot;nh&quot;},
	{&quot;[ᄃㄷ]&quot;, &quot;d&quot;},
	{&quot;[ᄄㄸ]&quot;, &quot;tt&quot;},
	{&quot;[ᄅㄹ]&quot;, &quot;r&quot;},
	{&quot;ᆯ&quot;, &quot;l&quot;},
	{&quot;ㄺ&quot;, &quot;lg&quot;},
	{&quot;ㄻ&quot;, &quot;lm&quot;},
	{&quot;ㄼ&quot;, &quot;lb&quot;},
	{&quot;ㄽ&quot;, &quot;ls&quot;},
	{&quot;ㄾ&quot;, &quot;lt&quot;},
	{&quot;ㄿ&quot;, &quot;lp&quot;},
	{&quot;ㅀ&quot;, &quot;lh&quot;},
	{&quot;[ᄆᆷㅁ]&quot;, &quot;m&quot;},
	{&quot;[ᄇㅂ]&quot;, &quot;b&quot;},
	{&quot;[ᄈㅃ]&quot;, &quot;pp&quot;},
	{&quot;ㅄ&quot;, &quot;ps&quot;},
	{&quot;[ᄉㅅ]&quot;, &quot;s&quot;},
	{&quot;[ᄊㅆ]&quot;, &quot;ss&quot;},
	{&quot;[ᄋㅇ]&quot;, &quot;&quot;},
	{&quot;ᆼ&quot;, &quot;ng&quot;},
	{&quot;[ᄌㅈ]&quot;, &quot;j&quot;},
	{&quot;[ᄍㅉ]&quot;, &quot;jj&quot;},
	{&quot;[ᄎㅊ]&quot;, &quot;ch&quot;},
	{&quot;[ᄏᆨㅋ]&quot;, &quot;k&quot;},
	{&quot;[ᄐᆮㅌ]&quot;, &quot;t&quot;},
	{&quot;[ᄑᆸㅍ]&quot;, &quot;p&quot;},
	{&quot;[ᄒㅎ]&quot;, &quot;h&quot;}
}

-- single consonants to romanized text for MR
p.single_consonants_mr = {
	{&quot;`ᄀ&quot;, &quot;g&quot;},
	{&quot;`ᄃ&quot;, &quot;d&quot;},
	{&quot;`ᄇ&quot;, &quot;b&quot;},
	{&quot;`ᄌ&quot;, &quot;j&quot;},
	{&quot;`&quot;, &quot;&quot;},
	{&quot;[ᄀᆨㄱ]&quot;, &quot;k&quot;},
	{&quot;[ᄁㄲ]&quot;, &quot;kk&quot;},
	{&quot;ㄳ&quot;, &quot;ks&quot;},
	{&quot;[ᄂᆫㄴ]&quot;, &quot;n&quot;},
	{&quot;ㄵ&quot;, &quot;nj&quot;},
	{&quot;ㄶ&quot;, &quot;nh&quot;},
	{&quot;[ᄃᆮㄷ]&quot;, &quot;t&quot;},
	{&quot;[ᄄㄸ]&quot;, &quot;tt&quot;},
	{&quot;[ᄅㄹ]&quot;, &quot;r&quot;},
	{&quot;ᆯ&quot;, &quot;l&quot;},
	{&quot;ㄺ&quot;, &quot;lg&quot;},
	{&quot;ㄻ&quot;, &quot;lm&quot;},
	{&quot;ㄼ&quot;, &quot;lb&quot;},
	{&quot;ㄽ&quot;, &quot;ls&quot;},
	{&quot;ㄾ&quot;, &quot;lt'&quot;},
	{&quot;ㄿ&quot;, &quot;lp'&quot;},
	{&quot;ㅀ&quot;, &quot;rh&quot;},
	{&quot;[ᄆᆷㅁ]&quot;, &quot;m&quot;},
	{&quot;[ᄇᆸㅂ]&quot;, &quot;p&quot;},
	{&quot;[ᄈㅃ]&quot;, &quot;pp&quot;},
	{&quot;ㅄ&quot;, &quot;ps&quot;},
	{&quot;[ᄉㅅ]&quot;, &quot;s&quot;},
	{&quot;[ᄊㅆ]&quot;, &quot;ss&quot;},
	{&quot;[ᄋㅇ]&quot;, &quot;&quot;},
	{&quot;ᆼ&quot;, &quot;ng&quot;},
	{&quot;[ᄌㅈ]&quot;, &quot;ch&quot;},
	{&quot;[ᄍㅉ]&quot;, &quot;tch&quot;},
	{&quot;[ᄎㅊ]&quot;, &quot;ch'&quot;},
	{&quot;[ᄏㅋ]&quot;, &quot;k'&quot;},
	{&quot;[ᄐㅌ]&quot;, &quot;t'&quot;},
	{&quot;[ᄑㅍ]&quot;, &quot;p'&quot;},
	{&quot;[ᄒㅎ]&quot;, &quot;h&quot;}
}

-- unwrapping enclosed Hangul text
-- actually not very necessary, but these are also classified as Hangul chars in Unicode
-- no distinction is made between parenthesized and circled chars
-- needs to be executed before decomposing Hangul
p.enclosed_hangul = {
	{&quot;[㈀㉠]&quot;, &quot;(기역)&quot;},
	{&quot;[㈁㉡]&quot;, &quot;(니은)&quot;},
	{&quot;[㈂㉢]&quot;, &quot;(디귿)&quot;},
	{&quot;[㈃㉣]&quot;, &quot;(리을)&quot;},
	{&quot;[㈄㉤]&quot;, &quot;(미음)&quot;},
	{&quot;[㈅㉥]&quot;, &quot;(비읍)&quot;},
	{&quot;[㈆㉦]&quot;, &quot;(시옷)&quot;},
	{&quot;[㈇㉧]&quot;, &quot;(이응)&quot;},
	{&quot;[㈈㉨]&quot;, &quot;(지읒)&quot;},
	{&quot;[㈉㉩]&quot;, &quot;(치읓)&quot;},
	{&quot;[㈊㉪]&quot;, &quot;(키읔)&quot;},
	{&quot;[㈋㉫]&quot;, &quot;(티읕)&quot;},
	{&quot;[㈌㉬]&quot;, &quot;(피읖)&quot;},
	{&quot;[㈍㉭]&quot;, &quot;(히읗)&quot;},
	{&quot;[㈎㉮]&quot;, &quot;(가)&quot;},
	{&quot;[㈏㉯]&quot;, &quot;(나)&quot;},
	{&quot;[㈐㉰]&quot;, &quot;(다)&quot;},
	{&quot;[㈑㉱]&quot;, &quot;(라)&quot;},
	{&quot;[㈒㉲]&quot;, &quot;(마)&quot;},
	{&quot;[㈓㉳]&quot;, &quot;(바)&quot;},
	{&quot;[㈔㉴]&quot;, &quot;(사)&quot;},
	{&quot;[㈕㉵]&quot;, &quot;(아)&quot;},
	{&quot;[㈖㉶]&quot;, &quot;(자)&quot;},
	{&quot;[㈗㉷]&quot;, &quot;(차)&quot;},
	{&quot;[㈘㉸]&quot;, &quot;(카)&quot;},
	{&quot;[㈙㉹]&quot;, &quot;(타)&quot;},
	{&quot;[㈚㉺]&quot;, &quot;(파)&quot;},
	{&quot;[㈛㉻]&quot;, &quot;(하)&quot;},
	{&quot;㈜&quot;, &quot;(주)&quot;},
	{&quot;㈝&quot;, &quot;(오전)&quot;},
	{&quot;㈞&quot;, &quot;(오후)&quot;},
	{&quot;㉼&quot;, &quot;(참고)&quot;},
	{&quot;㉽&quot;, &quot;(주의)&quot;},
	{&quot;㉾&quot;, &quot;(우)&quot;}
}

-- converting escaped special chars to HTML tags to preserve them
p.escaped_to_html_enc = {
	{&quot;\\%$&quot;, &quot;&amp;#36;&quot;},
	{&quot;\\%%&quot;, &quot;&amp;#37;&quot;},
	{&quot;\\%*&quot;, &quot;&amp;#42;&quot;},
	{&quot;\\@&quot;, &quot;&amp;#64;&quot;},
	{&quot;\\%^&quot;, &quot;&amp;#94;&quot;},
	{&quot;\\_&quot;, &quot;&amp;#95;&quot;},
	{&quot;\\`&quot;, &quot;&amp;#96;&quot;}
}

-- converting HTML tags back to unescaped chars
p.html_enc_to_ascii = {
	{&quot;&amp;#36;&quot;, &quot;$&quot;},
	{&quot;&amp;#37;&quot;, &quot;%%&quot;},
	{&quot;&amp;#42;&quot;, &quot;*&quot;},
	{&quot;&amp;#64;&quot;, &quot;@&quot;},
	{&quot;&amp;#94;&quot;, &quot;^&quot;},
	{&quot;&amp;#95;&quot;, &quot;_&quot;},
	{&quot;&amp;#96;&quot;, &quot;`&quot;}
}

return p</text>
      <sha1>h79f0j6j8fzkxwdrvehxj1hpljrhlxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цэнддоогийн Хулан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140560</id>
    <revision>
      <id>822521</id>
      <parentid>822364</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:21:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Холбоос үүсгэв</comment>
      <origin>822521</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2473" sha1="sbmkqfit9aj7nczil8ez7ly41tz29xi" xml:space="preserve">'''Цэнддогийн Хулан''' нь Англи хэлний сургалттай [[Кингс кидс сургууль|Кингс Кидс сургуулийн]] захирал.

== Намтар ==
Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан [[Доржийн Цэнддоо]], Монгол улсын гавьяат багш [[Жумбын Мягмарсүрэн|Жумбын Мягсарсүрэн]] нарын охин болж

=== Боловсрол ===

* 2010 он [[:en:Tongji_University|Тонгжи Их Сургууль]]- [[Олон улсын харилцаа]], [[Хятад хэл]] ([[Шанхай]], [[Хятад]])
* 2018 он [https://ihworld.com/learn/study-abroad/canada/ International House] - CELTA (Cambridge) - ([[Канад]])
* 2021 он [[:en:University_of_Exeter|University of Exeter]] - Боловсролын Удирдлага магистрант (Англи)

=== Ажилласан байдал ===
Ц.Хулан нь хүүхэд байхдаа [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|Монголын үндэсний телевиз]]&lt;nowiki/&gt;ээр анх удаа &quot;[[:en:Muzzy_in_Gondoland|Muzzy in Gondoland]]&quot; буюу [[Маззи (Muzzy)|Маззи]] нэрээр хоногшсон хүүхэлдэйн дүрслэлтэй англи хэлний хичээл зааж байснаараа олонд танигдсан бөгөөд 26 ажлын туршлагатай. 

== Кингс Кидс сургууль ==
2024-2025 оны хичээлийн жилд 25 дахь хичээлийн жилээ хийж байгаа [[англи хэл]]&lt;nowiki/&gt;ний сургалттай “Кингс Кидс&quot; бүрэн дунд сургуулийн захирлаар ажиллаж байна. Тус сургууль нь 2017-2018 оны хичээлийн жилээс эхлэн манай сургууль [[Их Британи|Их Британийн]] IPC (International Primary Curriculum), IMYC (International Middle Years Curriculum) буюу Олон Улсын Бага, Дунд ангийн хөтөлбөрүүдийг сургуульдаа хэрэгжүүлж эхэлжээ.

== Гавьяа Шагнал ==

* Боловсролын Тэргүүний Ажилтан

== Гадаад холбоос ==
[https://news.mn/r/209989/ Ц.Хулан англи хэл сурсан туршлагаа хуваалцана]
[[Ангилал:Багш]]</text>
      <sha1>sbmkqfit9aj7nczil8ez7ly41tz29xi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140592</id>
    <revision>
      <id>822469</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:20:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт  1.1.Энэ хуулийн зорилт нь хүний болон мал эмнэлгийн зориулалттай эм, түүний дотор уламжлалт эм, биобэлдмэл, оношлуур /цаашид “эм” гэх/, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх, импортлох, экспортлох, х...&quot;</comment>
      <origin>822469</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3538" sha1="t31kjo967wrxpfjnqed3088xj6krr9t" xml:space="preserve">1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь хүний болон мал эмнэлгийн зориулалттай эм, түүний дотор уламжлалт эм, биобэлдмэл, оношлуур /цаашид “эм” гэх/, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх, импортлох, экспортлох, хадгалах, худалдах, түгээх, хэрэглэх, хянах үйл ажиллагаатай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

3 дугаар зүйл.Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт

3.1.24.“эмийн сан” гэж эрүүл мэндийн байгууллага, мал эмнэлэг, хүн амыг эм, эмнэлгийн хэрэгслээр жижиглэнгийн үнээр хангах үйл ажиллагааг эрхлэх тусгай зөвшөөрөл бүхий хуулийн этгээдийг;

4 дүгээр зүйл.Эмийн үндэсний бодлого

4.5.Зайлшгүй шаардлагатай эм, эмнэлгийн хэрэгслийн болон өнчин эмийн жагсаалтыг төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага батална.

4.6.Энэ хуулийн 4.5-д заасан жагсаалтад орсон эмийн үнийн дээд хязгаарыг Засгийн газар тогтооно.

5 дугаар зүйл. Эмийн зөвлөл

5.5.Эмийн зөвлөл нь дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

5.5.4.эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх, импортлох асуудлаар дүгнэлт, зөвлөмж гаргах;

6 дугаар зүйл.Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, импорт, экспорт, худалдаа, түгээлт, хяналтын талаархи төрийн зохицуулалт

6.1.Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, импорт, экспорт, худалдаа, түгээлт, хяналттай холбоотой үйл ажиллагааг төрийн зүгээс нэгдсэн зохицуулалтаар хангана.

6.2.Энэ хуулийн 6.1-д заасан төрийн зохицуулалтыг дараахь үйл ажиллагаагаар хэрэгжүүлнэ:

6.2.1.эм, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний бүртгэл, зах зээл дэх чанар, аюулгүй байдлын тандалт судалгаа;

6.2.2.үйлдвэрлэх, импортлох, худалдах тусгай зөвшөөрөл

6.2.3.импорт, экспортын лиценз, хяналт, зохицуулалт;

6.2.8.эм, биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний зар сурталчилгааны зөвшөөрөл, хяналт;

6.2.9.зайлшгүй шаардлагатай эмийн үнийн зохицуулалт, хяналт;

6.2.10.эмнэлгийн мэргэжилтэн болон олон нийтэд зориулсан эмийн талаархи хараат бус, бодит мэдээлэл.</text>
      <sha1>t31kjo967wrxpfjnqed3088xj6krr9t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140593</id>
    <revision>
      <id>822470</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:21:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт  1.1. Энэ хуулийн зорилт нь төрийн хяналт шалгалтын тогтолцоо, төрийн захиргааны хяналт шалгалтын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулна.  3 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр...&quot;</comment>
      <origin>822470</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2494" sha1="gm43khvai81wm5kuu7kjsho1f2eq86x" xml:space="preserve">1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1. Энэ хуулийн зорилт нь төрийн хяналт шалгалтын тогтолцоо, төрийн захиргааны хяналт шалгалтын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулна.

3 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1.”хяналт шалгалт ” гэж иргэн, хуулийн этгээдийн явуулж байгаа үйл ажиллагаа / үйлдэл, эс үйлдэхүй/, түүнчлэн үйлдвэрлэж байгаа болон борлуулж байгаа бараа, бүтээгдэхүүн, үзүүлж байгаа ажил, үйлчилгээ хууль тогтоомжид заасан шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг дүгнэхэд чиглэсэн хянан шалгах арга хэмжээний цогцолборыг;

3.1.2.“хяналт шалгалтын арга, хэлбэр” гэж тухайн хяналт шалгалтад хамаарах баримт бичгийг хянан үзэх, шалгуулагч этгээдийн үйл ажиллагаагаа явуулдаг нутаг дэвсгэр, байр, барилга байгууламж, өрөө тасалгаа, тоног төхөөрөмж, бусад объект, тээврийн хэрэгсэл, ачаа бараанд үзлэг хийх, бүтээгдэхүүн болон тухайн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, худалдааны орчноос дээж авч шинжлэх, турших, учирсан хор хохирол болон гаргасан зөрчлийн хоорондох уялдаа холбоог  тогтоох зорилгоор шинжилгээ явуулах зэрэг хяналт шалгалт хийх эрх бүхий байгууллагын албан тушаалтан, түүнчлэн хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу хяналт шалгалтад татагдан оролцож байгаа шинжээч, шинжилгээний байгууллагын үйл ажиллагааг;</text>
      <sha1>gm43khvai81wm5kuu7kjsho1f2eq86x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хөдөө аж хуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийн тухай хууль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140594</id>
    <revision>
      <id>822472</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:23:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт  Энэ хуулийн зорилт нь хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийг үүсгэн байгуулах, түүний зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтоох, хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийг бэлтгэн нийлүүлэх, ха...&quot;</comment>
      <origin>822472</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3756" sha1="6gar6sxk386o5s9b8my79xvz4vugy6e" xml:space="preserve">1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт

Энэ хуулийн зорилт нь хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн биржийг үүсгэн байгуулах, түүний зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг тогтоох, хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийг бэлтгэн нийлүүлэх, хадгалах, тээвэрлэх, биржээр арилжихтай холбогдон үүсэх харилцааг зохицуулахад оршино.

3 дугаар зүйл.Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1.“хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн бирж” /цаашид “бирж” гэх/ гэж хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эдийн арилжааг тогтсон журмын дагуу зориулалтын байранд, эсхүл цахим сүлжээгээр болон энэ хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан биржийн арилжааны төрөл, хэлбэрээр зохион байгуулдаг компанийг;

3.1.2.“биржээр арилжих хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, түүхий эд” /цаашид “бараа, түүхий эд” гэх/ гэж биржээр арилжих барааны жагсаалтад орсон, гарал үүсэл, чанарын гэрчилгээтэй, биржийн гэрээний стандартыг хангасан бараа, түүхий эдийг;

3.1.3.“биржийн арилжаанд оролцогч” гэж биржид бараа, түүхий эд арилжих зорилгоор бүртгүүлсэн, биржийн арилжаанд оролцох зөвшөөрөлтэй хөдөө аж ахуйн салбарын үйлдвэрлэл эрхлэгчдээс бүрдсэн хоршоо, биржийн арилжааны зуучлагч /брокер/-ийг;

3.1.4.”биржийн арилжааны зах зээлд оролцогч” гэж бараа, түүхий эдийг бэлтгэх, үйлдвэрлэх, чанар, тоо хэмжээг тодорхойлох, хадгалах, тээвэрлэх, зуучлан арилжих, биржийн арилжааг зохион байгуулах, төлбөр тооцоог гүйцэтгэх, гарал үүслийг гэрчлэх, экспортлох үйл ажиллагааг эрхэлж байгаа этгээдийг;

3.1.5.“биржийн арилжааны зуучлагч /брокер/-ийн үйл ажиллагаа” гэж бараа, түүхий эдийг гэрээний үндсэн дээр биржээр зуучлан арилжих ажиллагааг;

3.1.6.“биржийн арилжаа” гэж биржийн арилжаанд оролцогчдын хооронд байгуулах гэрээний үндсэн дээр бараа, түүхий эдийг худалдах, худалдан авах үйл ажиллагааг;

3.1.7.“биржийн дэнчин” гэж биржийн арилжааны зуучлагч /брокер/ нь гэрээгээр хүлээсэн төлбөрийн үүргээ хэрэгжүүлэх баталгаа болгон энэ хуулийн 6.1-д заасан байгууллага дахь өөрийн дансанд урьдчилан байршуулсан мөнгийг;</text>
      <sha1>6gar6sxk386o5s9b8my79xvz4vugy6e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ХУДАЛДАА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ НИЙТЛЭГ ЖУРАМ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140595</id>
    <revision>
      <id>822473</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:25:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Худалдаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж нь өөрөө үйлдвэрлэл явуулахгүй боловч үйлдвэрлэгчээс бараа, материал худалдан авч, ямар нэг нэмэлт боловсруулалт хийлгүйгээр дахин худалддаг онцлогтой салбар бол худалдааны салбар юм.  Худалдааны байгууллагууд ихэнхдээ...&quot;</comment>
      <origin>822473</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3034" sha1="e05l8a11h8eo7r7xir3wugsnas99bkq" xml:space="preserve">Худалдаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж нь өөрөө үйлдвэрлэл явуулахгүй боловч үйлдвэрлэгчээс бараа, материал худалдан авч, ямар нэг нэмэлт боловсруулалт хийлгүйгээр дахин худалддаг онцлогтой салбар бол худалдааны салбар юм.

Худалдааны байгууллагууд ихэнхдээ бөөний болон жижиглэн худалдаа дагнах эсвэл холимог хэлбэрээр үйл ажиллагаа эрхлэн явуулж байна. Бөөний худалдаанд үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд эсвэл дараагийн шатны худалдаанд зориулан бөөнөөр борлуулах үйл ажиллагааг хамруулдаг бол харин жижиглэн худалдаанд хүн амын хэрэгцээнд зориулсан өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүнд дахин боловсруулалт хийлгүй эцсийн хэрэглэгчид хүргэх үйл ажиллагаа багтдаг.

ААНБ-ын тоо бизнес регистрийн санд 2018 оны жилийн эцсийн байдлаар бүртгэлтэй 85.7 мянган аж ахуйн нэгж, байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас 33.9 мянган аж ахуйн нэгж буюу 39.6 хувь нь худалдааны салбарын аж ахуйн нэгж, байгууллага байна.

Улсын хэмжээнд худалдааны салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага 2018 онд 33930 болж, өмнөх оноос 3420 буюу 11.2 хувиар өслөө. Үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоог бүсээр авч үзвэл, Улаанбаатар хотод дийлэнх буюу 71.5 хувь, Төвийн бүсэд 9.1 хувь, Хангайн бүсэд 8.0 хувь, Баруун бүсэд 7.9 хувь, Зүүн бүсэд 3.4 хувь нь ногдож байна. Худалдааны салбарын аж ахуйн нэгж, байгууллагын тоо сүүлийн жилүүдэд тасралтгүй өсөж ирсэн байна.

Худалдааны аж ахуйн нэгж, байгууллагын 95.3 хувийг 1-9 ажиллагсадтай жижиг аж ахуйн нэгж, байгууллага эзэлж байна. 10-19 ажиллагчидтай аж ахуйн нэгж, 14 байгууллага 2.5 хувийг, 20-49 ажиллагчидтай аж ахуйн нэгж, байгууллага 1.4 хувийг эзэлж, үлдэх 0.8 хувийг 50-иас дээш ажиллагчидтай ААНБ бүрдүүлж байна.</text>
      <sha1>e05l8a11h8eo7r7xir3wugsnas99bkq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Загвар:INRConvert/HistoricalRate/Formatted</title>
    <ns>10</ns>
    <id>140596</id>
    <revision>
      <id>822474</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:29:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;&lt;noinclude&gt;Given a rupee amount, a target currency and a conversion year, this subtemplate will output the converted amount in the target currency using the exchange rate in the given year. This uses {{tl|INRConvert/HistoricalRate}}. If the target currency or conversion year are not supplied, they may be defaulted by the aforementioned template.  ;Parameters: # Rupee amount in INR, e.g. 100 (not {{Indian rupee}}100) # Target currency ISO code, e.g. USD (not US$...&quot;</comment>
      <origin>822474</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1077" sha1="f3flprahtxp94f0wjhpm7sz824ra2t4" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;Given a rupee amount, a target currency and a conversion year, this subtemplate will output the converted amount in the target currency using the exchange rate in the given year. This uses {{tl|INRConvert/HistoricalRate}}. If the target currency or conversion year are not supplied, they may be defaulted by the aforementioned template.

;Parameters:
# Rupee amount in INR, e.g. 100 (not {{Indian rupee}}100)
# Target currency ISO code, e.g. USD (not US$ or dollar)
# Conversion year, e.g. 2018 (not 2018-05-03)
# Number of decimal places to round to, e.g. 2 to round to 2 decimal places, or -2 to round to the nearest 100; default is 2

;Example:
&lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{INRConvert/HistoricalRate/Formatted|100|USD|2018}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;
&lt;/noinclude&gt;&lt;includeonly&gt;&lt;!--
--&gt;{{INRConvert/Currency|code={{{2}}}}}&lt;!-- sign
--&gt;{{INRConvert/Wordify&lt;!--
  --&gt;|{{#expr:{{{1}}}/{{INRConvert/HistoricalRate&lt;!-- amount to convert
    --&gt;|{{{2}}}&lt;!-- currency code
    --&gt;|{{{3}}}}}}}&lt;!-- conversion year
  --&gt;|round={{{4|2}}}}}&lt;!-- round to decimal places (default: 2)
--&gt;&lt;/includeonly&gt;</text>
      <sha1>f3flprahtxp94f0wjhpm7sz824ra2t4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Загвар:INRConvert/Wordify</title>
    <ns>10</ns>
    <id>140597</id>
    <revision>
      <id>822475</id>
      <timestamp>2025-06-20T12:30:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;{{#switch: {{{numsys|usa}}} | usa = {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E12 &gt;= 1 	| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}}/1E12 round {{{round|2}}}}}}} trillion 	| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E9 &gt;= 1 		| {{#expr: {{{1|1}}}/1E9 round {{{round|2}}}}} billion 		| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E6 &gt;= 1 			| {{#expr: {{{1|1}}}/1E6 round {{{round|2}}}}} million 			| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}} round {{{round|2}}}}}}} 			}} 		}} 	}} | ind = {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E12 &gt;= 1 	| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}...&quot;</comment>
      <origin>822475</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="844" sha1="0a2zbd6n62mvonfv407m0y9yzbykehb" xml:space="preserve">{{#switch: {{{numsys|usa}}}
| usa = {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E12 &gt;= 1
	| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}}/1E12 round {{{round|2}}}}}}} trillion
	| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E9 &gt;= 1
		| {{#expr: {{{1|1}}}/1E9 round {{{round|2}}}}} billion
		| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E6 &gt;= 1
			| {{#expr: {{{1|1}}}/1E6 round {{{round|2}}}}} million
			| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}} round {{{round|2}}}}}}}
			}}
		}}
	}}
| ind = {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E12 &gt;= 1
	| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}}/1E12 round {{{round|2}}}}}}} lakh crore
	| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E7 &gt;= 1
		| {{#expr: {{{1|1}}}/1E7 round {{{round|2}}}}} crore
		| {{#ifexpr: {{{1|1}}}/1E5 &gt;= 1
			| {{#expr: {{{1|1}}}/1E5 round {{{round|2}}}}} lakh
			| {{formatnum:{{#expr: {{{1|1}}} round {{{round|2}}}}}}}
			}}
		}}
	}}
| #default = number system not supported}}&lt;noinclude&gt;
{{Documentation}}&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0a2zbd6n62mvonfv407m0y9yzbykehb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Энэтхэгийн Ардын Нам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140598</id>
    <redirect title="Бхаратиа Жаната нам" />
    <revision>
      <id>822478</id>
      <timestamp>2025-06-20T13:20:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Enkhsaihan2005</username>
        <id>64429</id>
      </contributor>
      <comment>[[Бхаратиа Жаната нам]] руу чиглүүлэгдлээ</comment>
      <origin>822478</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" sha1="hvtkkclt38xd5xldgw7snksiizlj7o6" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Бхаратиа Жаната нам]]</text>
      <sha1>hvtkkclt38xd5xldgw7snksiizlj7o6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>БАРААНЫ КОД</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140599</id>
    <revision>
      <id>822479</id>
      <timestamp>2025-06-20T13:27:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Бараанд байгаа үндсэн шинж тэмдгийг үсэг, тоогоор томъёолж тэмдэглэснийг барааны код гэнэ. Бараа болгон өөрийн гэсэн код буюу дугаартай байх зарчмыг үндэслэл болгодог бөгөөд барааг бүртгэх, захиалах, үнэ тооцох, шалгах ажлыг хөнгөвчлөхөд чухал ач холбо...&quot;</comment>
      <origin>822479</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3382" sha1="62qy7zyl5n7w114b8m0f8ts3emb7mck" xml:space="preserve">Бараанд байгаа үндсэн шинж тэмдгийг үсэг, тоогоор томъёолж тэмдэглэснийг барааны код гэнэ. Бараа болгон өөрийн гэсэн код буюу дугаартай байх зарчмыг үндэслэл болгодог бөгөөд барааг бүртгэх, захиалах, үнэ тооцох, шалгах ажлыг хөнгөвчлөхөд чухал ач холбогдолтой.

Орчин үед барааны кодын хэд хэдэн систем үйлчилж байдгаас хамгийн өргөн мөрдөгдөн хэрэглэгдэж байгаа нь зураасан кодын EAN, UPC, ITF систем юм. Үүнээс EAN системийн код нь дэлхийд үйлдвэрлэгдэж байгаа барааны 80 хувийг хамарч үйлчилж байгаа юм. Энэ кодын системийн барааны дугаар нь 13 оронтой тооноос бүрддэг. Энэ 13 оронтой тооны эхний 3 орон нь тухайн барааг үйлдвэрлэгч улс орныг, дараачийн 4-5 орон нь үйлдвэрийн газрыг заах ба түүний дараачийн 4-5 тоо нь барааны тухай мэдээллийг агуулж байдаг. Харин төгсгөлийн тоо нь хяналтын тоо буюу барааны кодыг шалгахад хэрэглэгдэнэ.

Тухайн барааны кодын үнэн зөвийг дараах байдлаар шалгадаг. Үүнд:

1. Тэгш байрлалд байгаа тоонуудыг нэмэх

2. Гарсан нийлбэрийг 3-аар үржүүлэх

3. Сондгой байрлал байгаа эхний 6 тоог нэмэх

4. Дээрх үржвэр болон нийлбэрийг хооронд нь нэмэх

5. Нэгжийн орны тоог сонгож авах

6. Нэгжийн орны цифрийг 10-аас хасах

7. Гарсан тоог хяналтын тоотой харьцуулах

Хэрвээ ийнхүү бодсоны дүнд хариу тоо нь хяналтын тоотой ижил бол уг барааг хуулийн дагуу үйлдвэрлэгдсэн гэж үзнэ. Монгол улс барааны нэгдсэн кодын системийг 2004 оноос хэрэглэж эхэлсэн бөгөөд ямар нэг барааны код нь 865 гэсэн тоогоор эхэлсэн бол ихэнхдээ тухайн бараа монгол улсад үйлдвэрлэгдсэн гэсэн санааг агуулах боловч зарим үед монголд бүртгэгдсэн болохыг илтгэж байж болно. Жишээлбэл, Оросын холбооны улсаас импортлосон бүтээгдэхүүнийг монголын хэрэглэгчдэд зориулан бага хэмжээгээр савлан борлуулж байгаа тохиолдолд “865”-аар эхэлсэн код авч болох талтай. Энэ тохиолдолд уг барааг монголд үйлдвэрлэсэн биш харин Монголоос код авч бүртгүүлсэн гэдгийг илэрхийлнэ.</text>
      <sha1>62qy7zyl5n7w114b8m0f8ts3emb7mck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Типитака судрууд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140600</id>
    <revision>
      <id>822481</id>
      <timestamp>2025-06-20T16:42:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>S.Khangal</username>
        <id>87279</id>
      </contributor>
      <comment>Шинээр үүсгэв</comment>
      <origin>822481</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6646" sha1="esvflfiah6k0s6wy8xgsrnjkh8rwuqp" xml:space="preserve">''буддизм.'' '''Паали''' [[:en:Pali|(Pāli]]) хэл дээр бичигдэн үлдсэн Готама Буддагийн заасан үндсэн гол сургаалууд юм. (Паали: '''Tipiṭaka''' [tɪˈpɪʈɐkɐ]) эсвэл Самгарди: '''Tripiṭaka''' [trɪˈpɪʈɐkɐ]) &quot;Гурван Сагс&quot; гэсэн утгатай, гурван бүлэг судруудын боть номуудыг хэлнэ. Энэ бол эртний Буддын шашны хамгийн бүрэн гүйцэд тооцогдох, мөн хамгийн эртний ном нь юм. Паали Типитака нь: 1. Дэг Ёсны Сагс (эсвэл Винайн Судрууд гэнэ; ''Vinaya Piṭaka),'' 2. Ам Айлдварын Сагс (''Sutta Piṭaka)'', болон 3. Дээдийн Номын Сагс (''Abhidhamma Piṭaka)'' гэсэн гурван бүлэгт хуваагдана. Готама Будда нирваанд одоод 90 хоног дээр тохиосон, [[:en:Buddhist_councils#First_Buddhist_council|Анхдугаар Хуврагийн Чуулган]]&lt;nowiki/&gt;ы цуглаан дээр хувраг Упалий ([[:en:Upāli|Upalī]]), Винайн Судруудыг, хувраг Аананда ([[:en:Ānanda|Ānanda]]), Ам Айлдварын Сагсны судруудыг нийт хуврагуудад цээжээр уншиж, Буддагийн хэлж үлдээсэн энэхүү сургаалуд дээр төгс гэгээрсэн [[:en:Arhat|Архад]] нар бүгд санал нэгдэж, яг ийм хэвээр нь хадгалахаар тохирсон байна. Эдгээр судрууд цаас үүсэхээс өмнөх МЭӨ цаг үед хамаарах тул хуврагууд тогтмол нийтээрээ дуудан унших маягаар судраа аман хэлбэрээр дараа үедээ өвлүүлэн авч явдаг байсан байна. Харин Дээдийн Номын Сагсны судрууд үүнээс 200-300 аад жилийн дараа Типитака судруудад нэмэгдсэн байна. Асока хааны үед Шри Ланкад уламжлагдан ирсэн Типитака нь эхэндээ амаар өвлөгдөж, дараа нь МЭӨ 29 онд буюу Готама Будда нас барснаас хойш ойролцоогоор 454 жилийн дараа [[:en:Buddhist_councils#The_two_%22fourth_councils%22|Дөрөвдүгээр Хуврагийн Чуулган]]&lt;nowiki/&gt;ы үеэр далдуу модны навчин дээр бичигдсэн байдаг. 

==== '''Винайн Судрууд''' (''Vinaya Piṭaka)'', эсвэл Виная нь: ====
Нэгдүгээр сагс болох Винайн Судрууд нь ихэвчлэн эрэгтэй эмэгтэй хуврагуудын сахил ёс, дэг дүрэм зэргийг агуулсан байна. Сахил ёсыг зүйлчлэн заахаасаа өмнө, Будда яагаад энэ дүрмийг гаргасан тухайх түүхүүд, дараа нь дүрмийн нарийн тайлбар, дүн шинжилгээг оруулсан байдаг. Түүхээс үзвэл, Будда дагалдагч хуврагуудынхаа зан үйл, янз бүрийн асуудал эсвэл маргаантай тулгарсан байдаг тул дүрмийг тусгайлан боловсруулсан байна. Энэ сагс дотроо гурван хэсэгт хуваагддаг байна:

* Суттавибханга (Suttavibhaṅga''vibhaṅga'') Эрэгтэй болон эмэгтэй хуврагуудад зориулсан сахил ёсны үндсэн дүрэм болох Патимоккха ([[:en:Pāṭimokkha|Patimokkha]]) -гийн тайлбар. Эхлээд эрэгтэй хуврагуудын сахил ёс, тэгээд өмнө нь тусгагдаагүй эмэгтэй хуврагуудын сахил ёсыг заасан байКхандхака (даг.
* K) 22 бүлэгт, сэдэвлэн бүлэглэсэн бусад дүрэм, сахил ёс.hapters.
* vara (parivāra) Analysis of the rules from various points of view.

==== Ам Айлдварын Сагс (''Sutta Piṭaka)'' нь: ====
[edit source]
The second category is the ''Sutta Pitaka'' (literally &quot;basket of threads&quot;, or of &quot;the well spoken&quot;; Sanskrit: ''Sutra Pitaka'', following the former meaning) which consists primarily of accounts of the Buddha's teachings. The Sutta Pitaka has five subdivisions, or nikayas:

* Digha Nikaya (dīghanikāya) 34 long discourses. Joy Manné argues that this book was particularly intended to make converts, with its high proportion of debates and devotional material.
* Majjhima Nikaya 152 medium-length discourses. Manné argues that this book was particularly intended to give a solid grounding in the teaching to converts, with a high proportion of sermons and consultations.
* Samyutta Nikaya (''saṃyutta-'') Thousands of short discourses in fifty-odd groups by subject, person etc. Bhikkhu Bodhi, in his translation, says this nikaya has the most detailed explanations of doctrine.
* Anguttara Nikaya (''aṅguttara-'') Thousands of short discourses arranged numerically from ones to elevens. It contains more elementary teaching for ordinary people than the preceding three.
* Khuddaka Nikaya A miscellaneous collection of works in prose or verse.

=== Abhidhamma Pitaka ===
[edit source]
The third category, the ''Abhidhamma Pitaka'' (literally &quot;beyond the dhamma&quot;, &quot;higher dhamma&quot; or &quot;special dhamma&quot;, Sanskrit: ''Abhidharma Pitaka''), is a collection of texts which give a scholastic explanation of Buddhist doctrines particularly about mind, and sometimes referred to as the &quot;systematic philosophy&quot; basket. There are seven books in the Abhidhamma Pitaka:

* Dhammasangani (''-saṅgaṇi'' or ''-saṅgaṇī'') Enumeration, definition and classification of dhammas
* Vibhanga (''vibhaṅga'') Analysis of 18 topics by various methods, including those of the Dhammasangani
* Dhatukatha (dhātukathā) Deals with interrelations between ideas from the previous two books
* Puggalapannatti (-paññatti) Explanations of types of person, arranged numerically in lists from ones to tens
* Kathavatthu (kathā-) Over 200 debates on points of doctrine
* Yamaka Applies to 10 topics a procedure involving converse questions (e.g. Is X Y? Is Y X?)
* Patthana (''paṭṭhāna'') Analysis of 24 types of condition</text>
      <sha1>esvflfiah6k0s6wy8xgsrnjkh8rwuqp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>БАРААНЫ ХАЯГ, БАГЛАА БООДОЛ, ХАДГАЛАХ НӨХЦӨЛ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140601</id>
    <revision>
      <id>822485</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:10:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хаяг: Аль ч үйлдвэрийн газар, аж ахуйн нэгжүүд, тэдгээрийн цех, тасгаас үйлдвэрлэгдэн гарч байгаа бараа бүр хаяглагдсан байх ёстой. Хаягийг тухайн бараа үйлдвэрлэгч хийж байх үүрэгтэй. Хаяганд:  • Үйлдвэрлэгчийн нэр  • Үйлдвэрлэгчийн хаяг  • Стандартын д...&quot;</comment>
      <origin>822485</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2557" sha1="2nbntemzkoan2to3fialci8c3n7njnw" xml:space="preserve">Хаяг: Аль ч үйлдвэрийн газар, аж ахуйн нэгжүүд, тэдгээрийн цех, тасгаас үйлдвэрлэгдэн гарч байгаа бараа бүр хаяглагдсан байх ёстой. Хаягийг тухайн бараа үйлдвэрлэгч хийж байх үүрэгтэй. Хаяганд:

• Үйлдвэрлэгчийн нэр

• Үйлдвэрлэгчийн хаяг

• Стандартын дугаар

• Барааны нэр

• Тоо, хэмжээ

• Барааны тухай товч мэдээлэл (найрлага, хэрэглэх, арчлах арга,

тэжээллэг байдал г.м)

• Үйлдвэрлэсэн болон хэрэглээний зохистой хугацаа

• Хадгалалтын онцлог нөхцөл зэргийг тодорхойлон заана.

Барааны баглаа, боодол: Баглаа, боодол нь барааг тээвэрлэх хадгалах, худалдах явцад чанарыг хамгаалах гол ач холбогдолтой. Савлалт нь барааг ус, чийг, нар салхи зэрэг гадны нөлөөнөөс хамгаалах, барааг бүртгэж тоолох өрж хураах ажлыг эмх цэгцтэй, хөнгөн шуурхай болгоход зохих хэмжээгээр нөлөөлдөг.

Савлалт хийсэн буюу баглаж боосон байдлыг анхны ба сүүлчийн гэж ангилж үздэг. Сүүлчийн савлалт хийсэн нэг баглаа боодол барааны бохир жин нь 50 кг – аас илүүгүй байх нь хөдөлмөр зүйн шаардлагад тохирно.

Хадгалах нөхцөл: Бараа нь үйлдвэрээс хэрэглэгч хүртэл урт замыг туулдаг. Барааг хадгалах явцад байнгын ба түр зуурын гэсэн хоёр өөрчлөлт явагддаг. Энэ өөрчлөлтийг хамгийн бага байлгах зорилгоор хадгалалт, тээвэрлэлтийн нөхцөлийг тогтоон мөрдөх нь ач холбогдолтой байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор барааг тээвэрлэх хөсгийн төрлийг зөв тогтоох, тухайн нөхцөлийг хангасан агуулах, тоног төхөөрөмжтэй байх нь чухал.</text>
      <sha1>2nbntemzkoan2to3fialci8c3n7njnw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны газар, цэг салбарын ангилал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140602</id>
    <revision>
      <id>822486</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:14:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Үйлдвэрлэгдсэн барааг хэрэглэгчдэд худалдаалах ажиллагаа нь маркетингийн бүтцийн салшгүй чухал хэсэг бөгөөд эцсийн үр дүнг тодорхойлж байдгаараа хамгийн ач холбогдолтой ажиллагаа юм.  Худалдааны зохион байгуулалт, технологи бол өргөн хэрэглээний бар...&quot;</comment>
      <origin>822486</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2608" sha1="35yk8uxl683nf39om3ssft53eoyry8x" xml:space="preserve">Үйлдвэрлэгдсэн барааг хэрэглэгчдэд худалдаалах ажиллагаа нь маркетингийн бүтцийн салшгүй чухал хэсэг бөгөөд эцсийн үр дүнг тодорхойлж байдгаараа хамгийн ач холбогдолтой ажиллагаа юм.

Худалдааны зохион байгуулалт, технологи бол өргөн хэрэглээний барааг худалдан борлуулах ажиллагаатай холбогдсон үйл явцыг судалдаг салбар шинжлэх ухаан юм.

Уг шинжлэх ухааны тодорхойлсноор худалдаа нь бөөний ба жижиглэн гэсэн үндсэн 2 хэлбэрээс тогтоно.

Худалдааны зохион байгуулалтын асуудалд арилжааны үйл ажиллагаа, цэг салбарт тавигдах шаардлага, барааны баглаа боодол, реклам сурталчилгааны гэх мэт асуудлууд хамаарна. Худалдааны газар, үйлчилгээний цэг салбарыг: 

-Бөөний худалдааны 

-Жижиглэн худалдаалах гэж хуваадаг.

Жижиглэн худалдааны цэг салбарыг суурин ба нүүдлийн гэж ангилна.

 Суурин худалдааны цэг салбарт байршуулсан газраа тогтмол оршиж, худалдаа үйлчилгээ явуулдаг дэлгүүр, мухлаг, асар, худалдааны автомат зэрэг цэгүүд хамрагдана.

 Нүүдлийн худалдааны цэг салбарыг худалдаа, үйлчилгээ зайлшгүй шаардлагатай жижиг суурин газрууд болон айл өрхүүдэд үйлчлэхэд зориулан зохион байгуулах нь зохимжтой байдаг. Энэ төрөлд авто дэлгүүр, мотоцикл, тэргэнцэр, дугуй, ердийн хөсөг, ганзагын худалдаа багтдаг.

Жижиглэн худалдааны цэг салбаруудын зохион байгуулалтад тавигдах шаардлагыг “Жижиглэн худалдааны газар, түүний үйлчилгээ. Ерөнхий шаардлага” MNS 5021-1:2019 стандартад дор дурдсанаар тодорхойлсон байдаг.</text>
      <sha1>35yk8uxl683nf39om3ssft53eoyry8x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>БАРААНЫ ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, БАРААНЫ АНГИЛАЛ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140603</id>
    <revision>
      <id>822487</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:16:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Бараа гэж хүний хөдөлмөрөөр бүтсэн, хүний аль нэгэн хэрэгцээг хангах зориулалттай бөгөөд цаашид арилжаалагдахаар үйлдвэрлэгдсэн эд юмсыг хэлнэ.  Өөрөөр хэлбэл зах зээл дээр эрэл сурал болж байгаа, хэрэглэгчид эдэлж хэрэглэх гэсэн хүсэл сонирхлыг төрүү...&quot;</comment>
      <origin>822487</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2528" sha1="bw3gpp104ba59hhmgs3538e78a3b9ty" xml:space="preserve">Бараа гэж хүний хөдөлмөрөөр бүтсэн, хүний аль нэгэн хэрэгцээг хангах зориулалттай бөгөөд цаашид арилжаалагдахаар үйлдвэрлэгдсэн эд юмсыг хэлнэ.

Өөрөөр хэлбэл зах зээл дээр эрэл сурал болж байгаа, хэрэглэгчид эдэлж хэрэглэх гэсэн хүсэл сонирхлыг төрүүлэгч зүйлийг бараа гэж үзэж болох юм.

Үйлвэрлэхэд ашигласан түүхий эд, материал, үйлдвэрлэлтийн арга технологи, хэрэглээний зориулалт болон бусад шинж чанараас хамааран бараа бүр өөрийн өвөрмөц онцлогтой байдаг. Жишээ нь : Гутал хувцас, цай, гурил, будаа зэрэг нь өмсөж эдлэх, идэж уух хэрэгцээг хангаж байхад, ээмэг, бөгж, оо, энгэсэг нь гоёж гоодох хэрэгцээг хангаж байдаг.

Барааны хэрэглээ хангаж байгаа байдлыг “Бараа судлал”-ын шинжлэх ухаан судалдаг.

Бараа судлалын зорилго нь:

• Барааны хэрэглээний шинж чанар

• Ангилал, нэр төрөл, зэрэг дугаар

• Барааны чанарыг тодорхойлох арга

• Барааны хаяглалт, савлалт, тээвэрлэлт, хадгалалтын нөхцөл зэргийг судлах

• Барааны хэрэглээ хангах чадварыг тогтоон сайжруулж, боловсронгуй болгоход оршино.

• Барааны ерөнхий ангилал:

Барааг хүний хэрэгцээг хангаж байгаа байдлаар нь ерөнхий хоёр хэсэгт хуваадаг. Үүнд:

Хүнсний бараа

Хүнсний биш бараа

Хүний бие организмын дотоод хэрэгцээг хангаж, эд эсийн өсөлт, нөхөн төлжилтийг хангаж энергийн эх үүсвэр болж байдаг зүйлийг хүнсний бараа гэх ба харин гадаад буюу бусад хэрэгцээг хангадаг эд юмсыг хүнсний биш бараа гэж үздэг.</text>
      <sha1>bw3gpp104ba59hhmgs3538e78a3b9ty</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хүнсний бараа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140604</id>
    <revision>
      <id>822488</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:18:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хүнсний бараа нь хүний тодорхой хэрэгцээг зориулалтынхаа дагуу хир зэрэг хангаж байгаагаар түүний ач холбогдол тодорхойлогдоно. Хүнсний бараа нь:  • Тэжээллэг шинж чанартай,  • Илчлэг үүсгэдэг,  • Биологийн үнэт чанартай,  • Физиологийн ач холбогдолтой...&quot;</comment>
      <origin>822488</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2034" sha1="mfkci12gmeq1f3y0yxkvhxennj64j92" xml:space="preserve">Хүнсний бараа нь хүний тодорхой хэрэгцээг зориулалтынхаа дагуу хир зэрэг хангаж байгаагаар түүний ач холбогдол тодорхойлогдоно. Хүнсний бараа нь:

• Тэжээллэг шинж чанартай,

• Илчлэг үүсгэдэг,

• Биологийн үнэт чанартай,

• Физиологийн ач холбогдолтой,

• Үнэр, амт төгс байх,

• Бие организмд хор нөлөөгүй байх ёстой.

Дээрх шаардлагууд нь хүнсэнд агуулагдах төрөл бүрийн бодисын хэмжээнээс шалтгаалан бараа бүрт харилцан адилгүй байдаг.

Хүнсний зүйлийг бүрдүүлдэг бодисуудад ус, эрдэс бодис, нүүрс ус, өөх тос, уураг, хүнсний хүчил, витамин, фермент, будагч бодис зэрэг хамаарна.

Хүнсний барааг хадгалах, тээвэрлэх ажиллагааг тэсвэрлэх байдлаар нь тэсвэртэй, түргэн гэмтэгч гэж ангилна. Түргэн гэмтэгч бараанд сүү, мах , загас, өндөг, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ гэх мэт орно.

Хүнсний барааг түгээмэл болон онцлог шинжээр нь:

* Төмс, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ
* Үр тариа, түүгээр боловсруусан бүтээгдэхүүн
* Саахар, цардуул, зөгийн бал
* Чихэр, нарийн боов
* Ааг амттан
* Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
* Мах, махан бүтээгдэхүүн
* Өөх, тос
* Өндөг, түүгээр боловсруулсан бүтээгдэхүүн
* Загас гэсэн бүлгүүд болгон ангилдаг.</text>
      <sha1>mfkci12gmeq1f3y0yxkvhxennj64j92</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хүнсний биш бараа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140605</id>
    <revision>
      <id>822489</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:21:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хүнсний биш бараа нь хүний хэрэгцээтэй уялдан харьцангуй олон нэр төрөлтэй байх бөгөөд түүнд тавигдах шаардлагууд нь хэрэглээнээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл нийтлэг шинж харьцангуй багатай байдгаараа хүнсний бараанаас ялгаатай...&quot;</comment>
      <origin>822489</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4508" sha1="gvjjo4dolz7xubbk8eqiyn9wj6lj4ej" xml:space="preserve">Хүнсний биш бараа нь хүний хэрэгцээтэй уялдан харьцангуй олон нэр төрөлтэй байх бөгөөд түүнд тавигдах шаардлагууд нь хэрэглээнээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг. Өөрөөр хэлбэл нийтлэг шинж харьцангуй багатай байдгаараа хүнсний бараанаас ялгаатай байдаг.

Хүнсний биш барааг түүний зориулалт, үйлдвэрлэсэн арга, химийн бүрэлдэхүүн, түүхий эд материал зэрэг шинж тэмдгээр нь 20 бүлэг болгож хуваадаг.

•Хуванцар бараа (хуванцраар бэлтгэгдсэн бараа)

• Химийн бараа (гэр ахуйн зориулалт бүхий химийн бараа, цавуу, өнгөлөх, тослох, гэрэлтүүлэх материал, аж ахуйн саван, угаагч бодис, барилгын будаг, лакны зүйл)

• Шил, шаазан бараа (шилэн болон шаазан, шаварлаг сав суулга бусад эдлэлүүд)

• Барилгын материал (шил, шаазан, төмөрлөг, модон хуванцар материал, будаг, лак, замазка гэх мэт)

• Мебель бараа

• Аж ахуйн төмөрлөг бараа (сав суулга, хөдөө аж ахуйн ба гэр аж ахуйн багаж хэрэгслүүд, хаалга цонхны хэрэглэл гэх мэт)

• Аж ахуйн цахилгаан бараа (цахилгааны утас, холбох залгуур, индүү плитка, тоос сорогч, угаагч, хөргөгч, оёдлын машин гэх мэт)

• Нэхмэл бараа (ноосон, торгон, хөвөн, олсон нэхмэл тэдгээрээс бэлтгэгдсэн ширхгийн эдлэлүүд)

• Сүлжмэл бараа (оймсны зүйл, бээлий, дотуур хувцас гэх мэт)

• Оёмол бараа (малгайн зүйл, бүх төрлийн хувцас)

• Гутлын зүйл

• Суран тоноглолын зүйл ( эмээл, хазаар, ногт, морины тоног)

• Ангийн үсэн эдлэл (төрөл бүрийн ан амьтны арьс, үсээр үйлдвэрлэж бэлтгэгдсэн эдлэлүүд)

• Зөөлөн үст эдлэл (үслэг эдлэлийн үйлдвэрт ашиглагдаж буй гэрийн тэжээмэл амьтдын арьс, үсээр үйлдвэрлэж бэлтгэгдсэн эдлэлүүд)

• Жижиг бараа (хуванцар, арьс шир, төмөрлөг, модон бараа , толины зүйл)

• Цаг, гоёл чимэглэлийн зүйл (ээмэг, бөгж, хүзүүний зүүлт, энгэрийн зүүлт, бүх төрлийн цаг)

• Үнэртэн гоо сайхны бараа (үнэрт ус, сүрчиг, одеколон, оо, энгэсэг, нүүрний тос, уруулын будаг, хумсны лак, үсний будаг гэх мэт)

• Соёлын бараа (Сургуулийн ба бичгийн хэрэглэл, гэрэл зураг, радио, хөгжмийн бараа, хүүхдийн тоглоом, биеийн тамирын ба ан агнуурын зориулалттай хэрэгсэл)

• Ном хэвлэл

• Техникийн бараа (тээврийн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж)

Хүнсний биш барааны бүлгүүдийг цаашид дэд бүлэг болон нэр төрлүүдээр задлан үзэж болно.Тухайлбал, оёмол бараа гэсэн бүлэг нь малгайн зүйл, бэлэн хувцас, ор дэрний хэрэглэл гэж, бэлэн хувцас нь дотроо гадуур, дотуур өмсөх гэж, гадуур хувцас нь пальто, костюм гэж нарийвчлан ангилагдана. Мөн костюмыг хийц загвар, өнгө, өмсгөл хэмжээ, улирлын байдал, хэрэглэгчийн нас, хүйсийг харгалзан нэр төрлүүдэд хувааж үзнэ.</text>
      <sha1>gvjjo4dolz7xubbk8eqiyn9wj6lj4ej</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Барааны шинж чанар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140606</id>
    <revision>
      <id>822490</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Нэг барааны нөгөөгөөс ялгагдах шинж тэмдгийг барааны шинж гэнэ. Бараа болгон өөрийн гэсэн өвөрмөц шинжтэй байдаг. Барааны шинж нь үйлвэрлэсэн түүхий эдийн шинж, үйлдвэрлэлийн технолог ажиллагаанаас голлон хамаардаг.  Барааны шинжийг:  * Химийн * Физикийн...&quot;</comment>
      <origin>822490</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2398" sha1="tl06o4st4dt6fka0g45kaitm56k2xa9" xml:space="preserve">Нэг барааны нөгөөгөөс ялгагдах шинж тэмдгийг барааны шинж гэнэ. Бараа болгон өөрийн гэсэн өвөрмөц шинжтэй байдаг. Барааны шинж нь үйлвэрлэсэн түүхий эдийн шинж, үйлдвэрлэлийн технолог ажиллагаанаас голлон хамаардаг.

Барааны шинжийг:

* Химийн
* Физикийн
* Микробиологийн
* Эдэлгээнд тэсвэрлэх
* Нэтрүүлэх чадварын
* Эрүүл ахуйн
* Гоо сайхны гэж хувааж болно.
* Гурав. БАРААНЫ ЧАНАР

Барааг зориулалтын дагуу хэрэглэх үед илрэн гарах хэрэглээний ашигтай шинжүүдийн нийлбэр цогцыг барааны чанар гэнэ. Барааны чанар нь түүний бат бөх, хүнд хөнгөн (хувийн жин), нягт сийрэг, дуу шингээх, ус чийг нэвтрүүлэх чадвар, цахилгаан дамжуулах байдал, төрөл бүрийн химийн бодистой харилцан үйлчлэлд орох байдал, тэжээллэг болон бусад бодисын агууламж зэргээс шалтгаалдаг.

Барааны чанарыг шалгах, шинжлэх аргууд

Барааны чанарыг шалгаж шинжлэн тодорхойлох аргыг энгийн ба лабораторийн гэж ангилна.

Мэдрэхүйн эрхтний туслалцаатайгаар барааны чанарыг тодорхойлж байгааг энгийн арга, тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж, химийн урвалжууд ашиглан барааны хими, физик, биохими, микробиологийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлохыг лабораторийн арга гэнэ.

Энгийн аргаар тодорхойлохдоо ижил төрлийн өөр бараатай буюу чанарын талаар тавигдвал зохих шаардлагыг тодорхойлсон шалгуур үзүүлэлттэй харьцуулан жиших аргыг хэрэглэж болдог.</text>
      <sha1>tl06o4st4dt6fka0g45kaitm56k2xa9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны нэр томьёо, тодорхойлолт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140607</id>
    <revision>
      <id>822491</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:26:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;4.1 жижиглэн худалдаа  хувийн болон гэр бүлийн эсвэл бусад хэрэгцээнд зориулсан барааг эцсийн хэрэглэгчдэд худалдан борлуулах үйл ажиллагаа  4.2. дэлгүүрийн худалдаа  батлагдсан зураг төслөөр баригдсан, суурин байгууламж бүхий стандартад нийцсэн тоног тө...&quot;</comment>
      <origin>822491</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3257" sha1="l62as95yjjwhlyaakbd2yys4o3ne8v2" xml:space="preserve">4.1 жижиглэн худалдаа

хувийн болон гэр бүлийн эсвэл бусад хэрэгцээнд зориулсан барааг эцсийн хэрэглэгчдэд худалдан борлуулах үйл ажиллагаа

4.2. дэлгүүрийн худалдаа

батлагдсан зураг төслөөр баригдсан, суурин байгууламж бүхий стандартад нийцсэн тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл, мэргэжлийн хүний нөөцөөр ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан тав тухтай орчинд худалдан авагчдад бараа, бүтээгдэхүүнийг худалдан борлуулах үйл ажиллагаа

4.2.1. хайпермаркет

хүнсний болон хүнсний бус өргөн хэрэглээний барааг төрөлжсөн тасгуудаар өөртөө үйлчлэх хэлбэрээр худалдах дэлгүүр

4.2.2. супермаркет

хүнсний болон ахуйн өргөн хэрэглээний барааг төрөлжсөн тасгуудаар өөртөө үйлчлэх хэлбэрээр худалдах дэлгүүр

4.2.3. минимаркет

байнгын эрэлттэй хүнсний болон хүнсний бус барааг өөртөө үйлчлэх хэлбэрээр худалдах дэлгүүр

4.2.4. ая тухтай дэлгүүр

өдөр тутмын эрэлттэй хүнсний болон ахуйн хэрэглээний барааг өөртөө үйлчлэх хэлбэрээр худалдах, энэ стандартын 4.30-т заасан шаардлагыг хангасан түргэн хоолны үйлчилгээний хэсэгтэй дэлгүүр

Тайлбар: Түргэн хоолны үйлчилгээний хэсгийн талбайн хэмжээ нь худалдааны танхимын талбайн 20 хувиас хэтрэхгүй байна.

4.2.5. хүнсний дэлгүүр

байнгын эрэлттэй хүнсний барааг уламжлалт болон өөртөө үйлчлэх хэлбэрээр худалдах дэлгүүр

4.2.6. шатахуун түгээх станцын дэргэдэх дэлгүүр

өдөр тутмын эрэлттэй хүнсний болон ахуйн хэрэглээний барааг автомашины тос тосолгооны материал, сэлбэг хэрэгслээс тусгаарласан худалдааны танхимаар төрөлжүүлэн худалдах дэлгүүр

4.2.7. мухлаг

хязгаарлагдмал нэр төрлийн хүнсний болон ахуйн жижиг барааг худалдах нэг худалдагчийн ажлын байр бүхий дэлгүүр

4.3. төрөлжсөн барааны дэлгүүр

тодорхой бүлгийн барааг худалдах дэлгүүр

4.4. аутлет

тодорхой үйлдвэрлэгчийн үлдэгдэл нөөц ихтэй барааг хямд үнээр худалдах дэлгүүр</text>
      <sha1>l62as95yjjwhlyaakbd2yys4o3ne8v2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны нэр томьёо, тодорхойлолт-2</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140608</id>
    <revision>
      <id>822492</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:27:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;4.5. бутик  чамин загварын хязгаарлагдмал эрэлттэй барааг худалдах дэлгүүр  4.6. дэлгүүрийн талбай  худалдааны болон худалдааны бус талбайн нийлбэр  4.7. худалдааны талбай  худалдааны танхим, лангуу тавиур, тоног төхөөрөмж байршуулсан талбай, худалдан авагчи...&quot;</comment>
      <origin>822492</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2781" sha1="f6efwwvp0376w5kc1sqyroig89siyif" xml:space="preserve">4.5. бутик

чамин загварын хязгаарлагдмал эрэлттэй барааг худалдах дэлгүүр

4.6. дэлгүүрийн талбай

худалдааны болон худалдааны бус талбайн нийлбэр

4.7. худалдааны талбай

худалдааны танхим, лангуу тавиур, тоног төхөөрөмж байршуулсан талбай, худалдан авагчийн зорчих, үйлчлүүлэх хэсэг, тооцооны цэг, худалдагчийн ажлын байрны талбайн нийлбэр

4.8. худалдааны бус талбай

бараа ачих буулгах, хүлээн авах, худалдаанд бэлтгэх, хадгалах, хөргөх камер болон захиргаа, аж ахуй, техникийн өрөө, ариун цэврийн өрөө болон бусад туслах өрөөний талбайн нийлбэр

4.9. бараа

эдийн засгийн ач холбогдол, үнэ бүхий худалдаж, солилцож болох эд зүйлс

4.10. барааны нэр төрөл

хэрэглээний зориулалт, шинж чанараараа нэг бүлэгт багтдаг бараа

4.11. өргөн хэрэглээний бараа

хэрэглэгчийн бүх төрлийн хэрэгцээг хангах өргөн нэр төрлийн хүнс, ахуйн хэрэглээний болон бэлэн хувцас, гэрийн тавилга, цахилгаан техникийн хэрэгсэл, барилгын материал, аяны хэрэгсэл, албан бичиг хэргийн болон ном соёлын бараа гэх мэт бүх бүлгийн бараа

4.12. өдөр тутмын эрэлттэй бараа

хэрэглэгчийн хувийн болон ахуйн хэрэгцээг хангах өдөр тутмын эрэлттэй бараа бүтээгдэхүүн

4.13. хүнсний түргэн муудах, эмзэг бүтээгдэхүүн

физик, химийн шинж чанар хурдан өөрчлөгддөг, хадгалалтын онцгой горим шаарддаг хүнсний бүх төрлийн бүтээгдэхүүн

4.14. үнэ

барааны нэр төрөл, тоо хэмжээ, чанарт тохирсон мөнгөн төлбөрийн хэмжээ

4.15. татварын нэгдсэн систем

бараа борлуулсан, үйлчилгээ үзүүлсэний төлбөрийн баримтын мэдээллийг цуглуулах, боловсруулах, тайлагнах үйлдэлтэй нэгдсэн систем</text>
      <sha1>f6efwwvp0376w5kc1sqyroig89siyif</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны нэр томьёо, тодорхойлолт-3</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140609</id>
    <revision>
      <id>822493</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:29:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;4.16. бүртгэлийн машин  албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтыг төлбөрийн баримтад заагдсаны дагуу бүртгэж, бүртгэлийн мэдээллийг төлбөр тооцооны бүртгэлийн системд дамжуулах тусгай зориулалт бүхий кассын машин, түүний салшгүй хэсэг болсон ПОС терм...&quot;</comment>
      <origin>822493</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3384" sha1="ehn5kzkdxqt4lji39mojiz5nff3k9wv" xml:space="preserve">4.16. бүртгэлийн машин

албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтыг төлбөрийн баримтад заагдсаны дагуу бүртгэж, бүртгэлийн мэдээллийг төлбөр тооцооны бүртгэлийн системд дамжуулах тусгай зориулалт бүхий кассын машин, түүний салшгүй хэсэг болсон ПОС терминал буюу түүнтэй адилтгах програм хангамж бүхий тоног төхөөрөмж

4.17. төлбөрийн баримт /НӨАТ-ын баримт/

татварын нэгдсэн системд ашиглах төлбөрийн баримтын MNS 6529:2015 стандартыг хангасан нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсан бараа, үзүүлсэн үйлчилгээг худалдан авсныг нотлох хяналтын баримт

4.18. худалдааны технологи

барааг дэлгүүрт хүлээн авах, хадгалах, жижиглэн савлах, байршуулах, сурталчлах, таниулах, худалдан авагчдад мэргэжлийн зөвлөгөө, туслалцаа үзүүлэх, захиалга хүлээн авах, төлбөр тооцоо хийх, худалдан авагчид олгох цогц ажилбарууд

4.19. худалдан авагчдад үйлчлэх технологи

угтах, барааг худалдан борлуулах, төлбөр тооцоо хийх, үдэх үйлчилгээний цогц ажилбарууд

4.20. планограмм

барааг бүлэглэн ангилж төрөлжүүлэн өрөлт байршлын зохистой харьцааны загвар боловсруулах технологи

4.21. категори бодлого

ижил төстэй шинж чанартай эсвэл нэг нэр төрлийн барааг бүрдүүлэх, байршуулах бодлого

4.22. худалдагч

барааг худалдан авагчдад сурталчлах, таниулах, худалдах, төлбөр тооцоо хийх үүрэгтэй худалдааны газрын ажилтан

4.23. худалдааны зөвлөх

барааг сурталчлах, таниулах, худалдан авагчдад мэргэжлийн зөвлөгөө, туслалцаа үзүүлэх цогц үйлчилгээ үзүүлэх үүрэгтэй худалдааны газрын мэргэшсэн ажилтан

4.24. бараа түгээгч, жолооч

барааг захиалгын дагуу худалдан авагчдад хүргэх, хүлээлгэн өгөх, угсарч суурилуулах зэрэг нэмэлт үйлчилгээ үзүүүлэх дэлгүүрийн болон дэлгүүрийн бус худалдааны газрын ажилтан

4.25. бараа ачигч, буулгагч

барааг тээврийн хэрэгслээс гар аргаар болон зориулалтын төхөөрөмжөөр буулгах, ачих, агуулахад шилжүүлж зөөвөрлөх худалдааны газрын туслах ажилтан</text>
      <sha1>ehn5kzkdxqt4lji39mojiz5nff3k9wv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны нэр томьёо, тодорхойлолт-4</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140610</id>
    <revision>
      <id>822494</id>
      <timestamp>2025-06-21T01:32:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;4.26. зориулалтын тээврийн хэрэгсэл  барааны шинж чанар, чанар байдлыг алдагдуулахгүй мөн гэмтэж муудахаас хамгаалах зориулалтын хөргөөх, хөлдөөх, чийглэх нэмэлт төхөөрөмжөөр тоноглосон битүү тэвш бүхий тээврийн хэрэгсэл  4.27. дэлгүүрийн нэмэлт үйлчилгээ...&quot;</comment>
      <origin>822494</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1887" sha1="irp4w35zjuyfn7scldqmrfwk027f5rd" xml:space="preserve">4.26. зориулалтын тээврийн хэрэгсэл

барааны шинж чанар, чанар байдлыг алдагдуулахгүй мөн гэмтэж муудахаас хамгаалах зориулалтын хөргөөх, хөлдөөх, чийглэх нэмэлт төхөөрөмжөөр тоноглосон битүү тэвш бүхий тээврийн хэрэгсэл

4.27. дэлгүүрийн нэмэлт үйлчилгээ

барааг гэрт нь хүргэх, угсарч суурилуулах, засварлах, сэлбэг эд ангийг нийлүүлэх гэх мэт худалдан авагчдын сэтгэл ханамжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор зохион байгуулж буй үйл ажиллагаа

4.28. борлуулалтын дараах үйлчилгээ

техникийн болон хэрэглээ, арчилгаа, тордолтын онцгой горим шаарддаг бараа, бүтээгдэхүүний талаар худалдан авагчдад нэмэлт зөвлөгөө өгөх, засвар үйлчилгээ үзүүлэх үйлчилгээ

4.29. худалдааны газрын нэмэлт үйлчилгээ

шуудан, харилцаа холбоо, банк, санхүү, төлбөр тооцооны үйлчилгээ, ахуйн үйлчилгээний цэг гэх мэт

4.30. түргэн хоолны үйлчилгээний хэсэг

хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүнийг тодорхой температурт халаах, халууныг тогтмол температурт барих, хадгалах, ердийн болон автомат ажиллагаатай төхөөрөмж, ширээ, сандлаар тоноглосон, Wi-fi орчин бүхий хэсэг</text>
      <sha1>irp4w35zjuyfn7scldqmrfwk027f5rd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны барилга байгууламжийн ерөнхий шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140611</id>
    <revision>
      <id>822497</id>
      <timestamp>2025-06-21T03:54:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.1.1 Мэргэжлийн байгууллагын зураг төслийн дагуу худалдаа,  үйлчилгээний зориулалтаар баригдсан байна.  5.1.2 Төвлөрсөн системд холбогдоогүй тохиолдолд ариун цэврийн байгууламжийг хэсэгчилсэн инженерийн дэд бүтэц бүхий бохир ус цэвэрлэж болохуйцаар шийд...&quot;</comment>
      <origin>822497</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2965" sha1="k3v8pivl8ieypkfvnbjf6c2n8f95iyg" xml:space="preserve">5.1.1 Мэргэжлийн байгууллагын зураг төслийн дагуу худалдаа,

үйлчилгээний зориулалтаар баригдсан байна.

5.1.2 Төвлөрсөн системд холбогдоогүй тохиолдолд ариун цэврийн байгууламжийг хэсэгчилсэн инженерийн дэд бүтэц бүхий бохир ус цэвэрлэж болохуйцаар шийдвэрлэсэн байна.

5.1.3 Төвийн дулаанд холбогдоогүй тохиолдолд халаалтыг цахилгаанаар болон бусад эх үүсвэр ашигпан шийдсэн, эрчим хүчний хэмнэлттэй, утаагүй хэрэглээг бий болгосон байна.

5.1.4 Барилга байгууламжийн төлөвлөлт шийдэл нь үйлчилгээний технологийн урсгалыг хангасан байна.

5.1.5 Цахилгаан эрчим хүчийг төвийн эх үүсвэрээс болон нар салхины эх үүсвэрээр шийдсэн байна.

5.1.6 Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалттай барилга байгууламж нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний хэрэгцээг хангахаар төлөвлөгдсөн, тэргэнцэрийн зориулалтын зам, тохижилттой байна.

5.1.7 Хаягийг монгол хэл /кирилл үсэг/-ээр бичих бөгөөд гадаад хэлээр бичих тохиолдолд монгол бичвэрийн доод талд эсхүл хойно 2 дахин бага хэмжээгээр бичнэ.

5.1.8 Хаяг нь гэрэлтүүлэгтэй, фасадны талбайн 20 хувиас ихгүй байна.

5.1.9 MNS 6423, Монгол улсын барилга орон сууц, гудамж талбайд тавих хяналтын камер, ерөнхий шаардлага стандартад нийцсэн, бичлэгийг 30 хоног хадгалах хүчин чадалтай телекамерын системээр тоноглогдсон байна.

5.1.10 Нийт талбайн 30 хувиас доошгүй талбайд ногоон байгууламж, автомашины зогсоолыг төлөвлөсөн байна.

5.1.11 Гэмт хэрэг, зөрчил үйлдэгдэхээс урьдчилан сэргийлэх анхааруулга, сэрэмжлүүлэг мэдээллийн самбарыг байршуулан гадна орчны 50 м хүртэлх талбайг гэрэлтүүлэх гэрэлтүүлэгтэй байна.

5.1.11 Хог хаягдлыг ангилан ялгаж хаях хогийн савыг орох хаалганы гадна, дотор талд байрлуулсан байна.</text>
      <sha1>k3v8pivl8ieypkfvnbjf6c2n8f95iyg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны ба худалдааны бус талбайн төлөвлөлтөд тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140612</id>
    <revision>
      <id>822498</id>
      <timestamp>2025-06-21T03:55:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.2 Худалдааны талбайн төлөвлөлтөд тавих шаардлага  5.2.1 Ажлын байрны дотоод орчны төлөвлөлтийг худалдаа, үйлчилгээний технологийн дагуу зохион байгуулсан байна.  5.2.2 Худалдагчийн ажлын байранд баруун тийш эргэх урсгал, хөдөлгөөнд нийцүүлэн тавилга, төхө...&quot;</comment>
      <origin>822498</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2048" sha1="93ezxsuugd0fthqzfmykqos5y4ymnpm" xml:space="preserve">5.2 Худалдааны талбайн төлөвлөлтөд тавих шаардлага

5.2.1 Ажлын байрны дотоод орчны төлөвлөлтийг худалдаа, үйлчилгээний технологийн дагуу зохион байгуулсан байна.

5.2.2 Худалдагчийн ажлын байранд баруун тийш эргэх урсгал, хөдөлгөөнд нийцүүлэн тавилга, төхөөрөмжийг байршуулсан байна.

5.2.3 Худалдааны танхимын нэвтрэх бүсэд орох гарах урсгалыг зохицуулсан чиглүүлэгчийг байршуулсан байна.

5.2.4 Үүдний хэсэгт худалдан авагчийг урсгалыг чөлөөтэй байхаар 4 м2-аас багагүй талбайг төлөвлөж зохион байгуулсан байна.

5.3 Худалдааны бус талбайн төлөвлөлтөд тавих шаардлага

5.3.1 Үйлчилгээний хүчин чадлаас хамаарч бүтээгдэхүүн хадгалах төрөлжсөн агуулахтай байна.

5.3.2 Хүнсний бүтээгдэхүүнийг жижиглэн савлах, засалт, тордолт хийх худалдаанд бэлтгэх өрөөтэй байна. ТАЙЛБАР: Мухлагт хамаарахгүй байж болно.

5.3.3 Ажиллагсдын ахуй хангамж, ариун цэврийн өрөөтэй байна.

5.3.4 Үйлчлүүлэгчдэд зориулсан ариун цэврийн өрөө, гар угаах хэрэгсэлтэй байх бөгөөд хүүхэд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд зориулсан тохижилттой байна.

ТАЙЛБАР: Мухлагт хамаарахгүй байж болно.

5.3.5 Худалдааны газрын бүдүүвч зураг, мэдээллийн самбартай байна.</text>
      <sha1>93ezxsuugd0fthqzfmykqos5y4ymnpm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны газрын технологи ажилбарт тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140613</id>
    <revision>
      <id>822499</id>
      <timestamp>2025-06-21T03:56:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.5.1 Хүнсний бараа худалдах технологи ажиллагаанд эрүүл ахуйн зохистой дадлыг мөрдөнө.  5.5.2 Худалдааны талбайд тасгуудыг төрөлжүүлэн оновчтой төлөвлөж байршуулсан байна.  5.5.3 Худалдан авагч хайж байгаа зүйлээ хялбар олж авахад зориулан бүтээгдэхүүнийг б...&quot;</comment>
      <origin>822499</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2640" sha1="j7ljlk1oxaiqschs1wq4xdg4jem6nmw" xml:space="preserve">5.5.1 Хүнсний бараа худалдах технологи ажиллагаанд эрүүл ахуйн зохистой дадлыг мөрдөнө.

5.5.2 Худалдааны талбайд тасгуудыг төрөлжүүлэн оновчтой төлөвлөж байршуулсан байна.

5.5.3 Худалдан авагч хайж байгаа зүйлээ хялбар олж авахад зориулан бүтээгдэхүүнийг бүлэг, дэд бүлгээр ангилан, технологийн дагуу, хөрш барааны зарчим баримтлан өрж байршуулсан байна.

5.5.4 Бараа бүтээгдэхүүний нэгжийн үнийг тод гаргацтай бичсэн үнийн хаягийг бүтээгдэхүүн бүрт байршуулсан байна.

5.5.5 Аюултай болон ахуйн химийн барааг хүнсний барааны чанарт нөлөөлөхгүйгээр тусгай тасгаар худалдаална.

5.5.6 Шаардлагатай тохиолдолд бүтээгдэхүүний лабораторийн шинжилгээний дүгнэлтийн баримтыг ил байршуулсан байна.

5.5.7 Гарал үүсэл, чанар, аюулгүй байдлын гэрчилгээтэй стандартын шаардлага хангасан барааг хүлээн авна.

5.5.8 Барааны код, зураасан кодны стандарт хангасан хаяг шошго, сав баглаа боодлын зөрчилгүй, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан бүтээгдэхүүн худалдаална.

5.5.9 Бүтээгдэхүүний эрүүл мэндийн хор нөлөөний тухай анхааруулга, сэрэмжлүүлэг, аюулгүй ажиллагааны заавар, хүнсний нэмэлтийн тайлбар, бараа бүтээгдэхүүний олон улсын таних тэмдэг, арчилгааны таних тэмдэг, чанарын тохирлын тэмдэг, цахилгаан барааны ЕС тэмдэг зэрэг мэдээллийг үнэн зөв, ил тод мэдээлнэ.

5.5.10 Бараа бүтээгдэхүүнийг хадгалах, тээвэрлэх горим нөхцөл, шаардлагыг хангасан байна.

5.5.11 Дотоод хяналтын журмыг өөрийн үйл ажиллагааны онцлогт тохируулан боловсруулж батлан мөрдөж ажиллана.</text>
      <sha1>j7ljlk1oxaiqschs1wq4xdg4jem6nmw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хүнсний худалдааны тоног төхөөрөмжид мөн худалдан авагчдад үйлчлэх технологи ажилбарт тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140614</id>
    <revision>
      <id>822500</id>
      <timestamp>2025-06-21T03:59:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.4.1 Барааг зориулалтын сагс болон ачааны түрдэг тэргэнцэр, ачих буулгах, зөөвөрлөх, худалдаанд бэлтгэх, жижиглэн савлах, хадгалах, зориулалтын тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, температурын тохируулга бүхий хөргөх хөлдөөх төхөөрөмжтэй байна  5.4.2 Бараа б...&quot;</comment>
      <origin>822500</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2903" sha1="s7u6h6nd6du653pn8lt0rebvccyabxt" xml:space="preserve">5.4.1 Барааг зориулалтын сагс болон ачааны түрдэг тэргэнцэр, ачих буулгах, зөөвөрлөх, худалдаанд бэлтгэх, жижиглэн савлах, хадгалах, зориулалтын тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, температурын тохируулга бүхий хөргөх хөлдөөх төхөөрөмжтэй байна

5.4.2 Бараа байрлуулах тавиурын өндрийн хэмжээ 180 см-ээс ихгүй, шалнаас 20 см-аас багагүй өндөрт байна.

5.4.3 Лангууны өндөр 75-85 см, өргөн 50 см-аас доошгүй байна.

5.4.4 MNS 5005:2015, Татварын нэгдсэн системд холбогдон ажиллах төхөөрөмжийн техникийн ерөнхий шаардлага стандартын шаардлага хангасан төлбөрийн баримтыг хэвлэх төхөөрөмжтэй байна.

5.4.5 Агуулах болон худалдааны танхимд орчны чийг, температур хэмжигч байрлуулан бүртгэл хөтөлнө.

5.4.6 Барааны нэр төрөлд тохирсон төрөл бүрийн лангуу, тавиур, өлгүүртэй байна.

5.4.7 Хэмжих хэрэгсэл нь баталгаажуулалт хийгдсэн байна.

5.6 Худалдан авагчдад үйлчлэх технологи ажилбарт тавих шаардлага

5.6.1 Бараа бүтээгдэхүүний хэрэглээ, зориулалт, ашиглалт, хадгалалтын нөхцлийн талаар худалдан авагчдад зөвлөгөө, үнэн зөв мэдээлэл өгнө.

5.6.2 Худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний төлбөр тооцоог үнэн зөв гүйцэтгэн, төлбөрийн баримт, НӨАТ-ын баримт олгон, барааг савлаж, гардуулж үйлчилнэ.

5.6.3 Худалдан авсан бараанд бүтээгдэхүүний онцлог, нэр төрлөөс хамааран чанарын баталгаа гаргаж үйлчлэнэ.

5.6.4 Хэрэглэгчийн санал хүсэлтийг хүлээн авах, шийдвэрлэх ажилтантай байна.

5.6.5 Бараа буцаах, санал гомдол хүлээн авах хэрэглэгчийн үйлчилгээний төвийг ажиллуулах болон холбогдох дүрэм журмыг ил тод мэдээлнэ.

5.6.6 Орох хаалганы гадна хэсэгт үйлчилгээний цагийн хуваарийг үйлчлүүлэгчдэд харагдахуйцаар байршуулсан байна.</text>
      <sha1>s7u6h6nd6du653pn8lt0rebvccyabxt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ажлын байрны эрүүл ахуйн, аюулгүй байдлын шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140615</id>
    <revision>
      <id>822502</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:00:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Ажлын байрны эрүүл ахуйд тавих шаардлага  5.7.1 Худалдаа үйлчилгээг хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөөгүй, үйлчлүүлэгчдийн амь нас, эрүүл мэндэд харшлахгүй, эд хөрөнгийн бүрэн бүтэн байдлыг хангасан барилга байгууламжид зохион байгуулсан байна.  5.7.2 Тоног тө...&quot;</comment>
      <origin>822502</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2430" sha1="n5e1jl624pnjcpx6jmsyfom6z2uz2bq" xml:space="preserve">Ажлын байрны эрүүл ахуйд тавих шаардлага

5.7.1 Худалдаа үйлчилгээг хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөөгүй, үйлчлүүлэгчдийн амь нас, эрүүл мэндэд харшлахгүй, эд хөрөнгийн бүрэн бүтэн байдлыг хангасан барилга байгууламжид зохион байгуулсан байна.

5.7.2 Тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын болон хөдөлмөр хамгаалал, техникийн аюулгүй ажиллагааны дүрмийг мөрдөнө.

5.7.3 Ажлын байрны гэрэлтүүлэг дараах шаардлагыг хангасан байна. Үүнд:

5.8.3. 1худалдааны танхим - 540 лк

5.8.3.2 агуулах, савлагааны өрөө - 220 лк*

5.8.3.3 корридор, хонгилынхэсэг - 110 лк

ТАЙЛБАР: *Агуулахгүй мухлагт хамаарахгүй.

5.7.4 Худалдааны барилга байгууламж нь байгалийн, механик болон автомат агааржуулалтын системтэй байна.

5.8 Галын аюулгүй байдалд тавих шаардлага

5.8.1 Барилга байгууламжийн галын аюулгүйн дүрэмд тавих шаардлагыг хангасан, хамгаалалтын систем дохиололтой, гал унтраах хэрэглэлтэй, гал тэсвэршилтийн I-IY зэрэглэлтэй байна.

5.8.2 MNS 5390:2004, Цахилгааны галын аюулгүй байдал. Ерөнхий шаардлага стандартын дагуу барилга байгууламж нь онцгой байдлын үед аврах шат, аваарын хаалга, гарц, онцгой байдлын үед авах арга хэмжээний зааврууд, хэрэглэгчдийг чөлөөтэй чиглүүлэх мэдээлэл бүхий тэмдэглэгээг хэрэглэгчдэд харагдахуйц байдлаар байрлуулсан байна.

5.8.3 Техник, тоног төхөөрөмж, цахилгааны монтажийг галын аюулгүйн болон техник ашиглалтын дүрмийн дагуу угсарсан байна.</text>
      <sha1>n5e1jl624pnjcpx6jmsyfom6z2uz2bq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны стандарт, шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140616</id>
    <revision>
      <id>822503</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:02:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.9 Тоног төхөөрөмжийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн шаардлага  5.9.1 Хүнсний түүхий эд, бэлэн бүтээгдэхүүнийг тохируулга бүхий зориулалтын хөргөх, хөлдөөх тоног төхөөрөмжид тус тусад нь ангилж хадгална.  5.9.2 Худалдааны багаж хэрэгслүүд /хутга, хайч, хавчаа...&quot;</comment>
      <origin>822503</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2618" sha1="dfa0b2girh06e5kd2lm6hbzspii5jw8" xml:space="preserve">5.9 Тоног төхөөрөмжийн аюулгүй ажиллагаа, эрүүл ахуйн шаардлага

5.9.1 Хүнсний түүхий эд, бэлэн бүтээгдэхүүнийг тохируулга бүхий зориулалтын хөргөх, хөлдөөх тоног төхөөрөмжид тус тусад нь ангилж хадгална.

5.9.2 Худалдааны багаж хэрэгслүүд /хутга, хайч, хавчаар, хутгуур, жин, түрдэг тэрэг, сагс г.м/-ийг зааврын дагуу тогтмол угааж, халдваргүйжүүлж, цэвэр орчин нөхцөлд хадгална.

5.9.3 Худалдааны тоног төхөөрөмж, сав суулгыг тусдаа цэгт угааж халдваргүйжүүлэн дахин бохирдохгүй нөхцөлд хадгална.

5.9.4 Худалдааны газрын барилга байгууламж, талбай, тоног төхөөрөмжийн ариутгал, халдваргүйтгэл, хортон шавьж, мэрэгч устгалыг тогтоосон хугацаанд мэргэжлийн байгууллагаар хийлгэж бүртгэл хөтөлнө.

5.9.5 Түргэн гэмтэх хүнсний бүтээгдэхүүнийг хадгалах хөргөгч, хөргүүрийн температурыг өдөр бүр хэмжиж, тэмдэглэл хөтөлнө.

5.9.6 Техник, тоног төхөөрөмж бүр ашиглалтын гэрчилгээтэй, засвар үйлчилгээ хийсэн бүртгэл хөтөлнө.

5.10 Худалдааны ажилтны ур чадвар, мэдлэг, боловсролд тавих шаардлага

5.10.1 Худалдааны зөвлөх, худалдагч, борлуулагч нь мэргэжлийн үнэмлэхтэй, шаардлагатай бол гадаад хэлний зохих түвшний мэдлэгтэй байна.

5.10.2 Жолооч, түгээгч, агуулахын ажилтан, бараа ачигч, буулгагч нь мэргэшүүлэх түр сургалтад хамрагдсан байна.

5.10.3 Худалдааны газрын гэрээт ажилтан буюу цагийн ажилтан нь мэргэшүүлэх түр сургалтад хамрагдсан байна.

5.10.4 Худалдаа, үйлчилгээтэй холбоотой хууль тогтоомж, дүрэм, журам, стандартыг судалж, мөрдөж ажиллана.</text>
      <sha1>dfa0b2girh06e5kd2lm6hbzspii5jw8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Худалдааны стандарт, шаардлага-2</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140617</id>
    <revision>
      <id>822504</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:03:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;5.11 Ажиллагсдын эрүүл ахуй, аюулгүй байдалд тавих шаардлага  5.11.1 Хүнсний сүлжээнд ажиллагсад эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд тогтоосон хугацаанд хамрагдсан байна.  5.11.2 Хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэх, худалдах, түүгээр...&quot;</comment>
      <origin>822504</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2223" sha1="1uzfma3xx01zael7jggc1fdw0at0j90" xml:space="preserve">5.11 Ажиллагсдын эрүүл ахуй, аюулгүй байдалд тавих шаардлага

5.11.1 Хүнсний сүлжээнд ажиллагсад эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд тогтоосон хугацаанд хамрагдсан байна.

5.11.2 Хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг тээвэрлэх, худалдах, түүгээр үйлчилгээ үзүүлэх, хүнсний сүлжээнд ашиглах, хэрэглэх эд зүйлстэй биечлэн харьцдаг ажилтныг эрүүл ахуйн сургалтад хамрагдсан байна.

5.11.3 Худалдааны газрын лого тэмдэгтэй хөдөлмөр хамгааллын хувцас, гутал, халат, малгайг өмсөж хэвшсэн байна.

5.12 Бараа, бүтээгдэхүүн худалдаалахад тавих шаардлага

5.12.1 Тухайн дэлгүүрийн төрөлжилттэй нийцсэн барааны нэр төрлийн бүрдэлттэй байна.

5.13 Бараа, бүтээгдэхүүний чанар, аюулгүй байдлыг хангахад тавих шаардлага

5.13.1 Хүнсний худалдаа эрхлэгч нь хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүний ул мөрийг мөрдөн тогтоох бүртгэлийг хөтлөнө.

5.13.2 Бараа бүтээгдэхүүн эрүүл ахуйн шаардлага, аюулгүйн үзүүлэлтийг хангасан эсэхэд хяналт тавьж хаяг шошгоны зөрчил, хуурамч бүтээгдэхүүнийг бүртгэж холбогдох байгууллагад тухай бүр мэдээллэнэ.

5.13.3 Барааг хэрэглэх аюулгүй ажиллагааны талаар зөвлөгөө өгч, хүлээлгэж өгөхдөө техникийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгаж, аюулгүй ажиллагааны санамж, баталгаат хугацааны хуудсыг дагалдуулж олгоно.</text>
      <sha1>1uzfma3xx01zael7jggc1fdw0at0j90</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газарт тавих нийтлэг шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140618</id>
    <revision>
      <id>822505</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:05:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;4. Хоолны газарт тавих нийтлэг шаардлага  4.1. Хоолны газар нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтын барилга байгууламжтай, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх нөхцлийг хангасан байна.  4.2. Хоолны газрыг улсын чанартай автозама...&quot;</comment>
      <origin>822505</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2945" sha1="cj8a68x1ywb683kud3ac5z2a6pzwp7o" xml:space="preserve">4. Хоолны газарт тавих нийтлэг шаардлага

4.1. Хоолны газар нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтын барилга байгууламжтай, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх нөхцлийг хангасан байна.

4.2. Хоолны газрыг улсын чанартай автозамаас 50 м-ээс доошгүй зайд байрлаж байхаар төлөвлөнө.

5. Хоолны газрын үйлчилгээ

5.1. Хоолны газрын үйлчилгээ нь дараах хэлбэртэй байна. Үүнд: зөөгчөөр, өөрөө өөртөө, холимог, лангууны араас, тогоочоор, туузан дамжуургаар гэх мэт.

5.2. Хоолны газрын үйлчилгээ нь үйлчлүүлэгчийн сонирхолд нийцсэн, үйлчилгээний чанар, зэрэглэлийн түвшинг хангасан байна.

5.3. Зориулалтын гал тогоо бүхий хоолны газар нь өөрийн ангилал, зэрэглэлээс хамаарч нэмэлт үйлчилгээг явуулж болно.

5.4. Хүргэлтийн хоол үйлчилгээнд стандартын дагуу хоол, ундааны хадгалалтын нөхцөл, хугацаа, хоолны температурыг мөрдөн тусгай тээвэрлэлтийн, зориулалтын сав баглаа боодол (зориулалтын дулаан баригч, халуун сав, хөргүүр гэх мэт)-ыг ашиглана.

5.5. Гадна талбайн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд хоол, хүнсний бүтээгдэхүүний чанар, эрүүл ахуй, аюулгүйн шаардлагыг хангах зорилгоор зориулалтын тоног төхөөрөмж бүхий зөөврийн байгууламжуудыг ашиглана.

5.6. Хүлээн авалтын үйлчилгээ үзүүлж буй хоолны газрууд /ресторан/ нь зочдод зориулсан хүлээлгийн өрөө, хувцас солих өрөө, уран бүтээлчдэд зориулсан өрөөг тусгайлан төлөвлөсөн байна.

5.7. Хоолны газрын үйлчилгээний ажилтнууд нь мэргэжлийн ур чадвартай, харилцааны ёс зүй, хувь хүний эрүүл ахуйн зөв дадлыг эзэмшсэн байна.

5.8 Улс үндэсний хоолны газрын тохижилт, үйлчилгээний ажилтны дүрэмт хувцас нь тухайн үндэстний онцлогийг тусгасан байж болно.</text>
      <sha1>cj8a68x1ywb683kud3ac5z2a6pzwp7o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газрын барилга, байгууламжид тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140619</id>
    <revision>
      <id>822506</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:06:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;6.1. Хоолны газрын барилга байгууламж нь эрх бүхий байгууллагаас баталсан зураг төслийн дагуу баригдсан байна.  6.2. Хоолны газрын барилга байгууламж, инженерийн болон технологийн тоног төхөөрөмжийн хийц, материал нь Монгол улс болон олон улсад мөрдөж буй...&quot;</comment>
      <origin>822506</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2443" sha1="raf6pjndat1peyua76iglc0fdntbvdl" xml:space="preserve">6.1. Хоолны газрын барилга байгууламж нь эрх бүхий байгууллагаас баталсан зураг төслийн дагуу баригдсан байна.

6.2. Хоолны газрын барилга байгууламж, инженерийн болон технологийн тоног төхөөрөмжийн хийц, материал нь Монгол улс болон олон улсад мөрдөж буй стандартын шаардлагыг хангасан байна.

6.3. Хоолны газрын барилгын төлөвлөлт нь эрүүл ахуйн болон үйлдвэрлэлийн зохистой дадлыг хэрэгжүүлэх нөхцлийг хангасан байна.

6.4. Технологи ажиллагааны дарааллыг баримтлан байрлуулсан тоног төхөөрөмж, ажлын ширээ хоорондын зай нь хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны шаардлага хангасан, цэвэрлэгээ, угаалга, ариутгал, халдваргүйтгэл хийх боломжтой байна.

6.5. Хоолны газрын барилга, байгууламжийн дуу чимээний хамгаалалт 35 дБ буюу түүнээс доош байна.

6.6. Хоолны газрын үйлдвэрлэлийн үндсэн өрөөнүүдийн өндөр 3,3 м-ээс доошгүй байх ба өөрийн хүчин чадлаас хамаарч мах, ногооны хөргөлттэй агуулах, хуурай бүтээгдэхүүний агуулахтай байж болно.

6.7. Цехийн зохион байгуулалтгүй хоолны газарт түүхий эдийг хүлээж авах, хадгалах, анхан шатны ажиллагаа хийх, сав хэрэгслийн угаалгын ажлын байрыг технологи урсгалыг баримтлахаас гадна гал тогооноос 1,5 м-ээс доошгүй өндөртэй хаалт хамгаалалтаар тусгаарлана.

6.8 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан орох, гарах хаалгын хэсэгт налуу шаттай, зориулалтын тоноглосон ариун цэврийн өрөөтэй байна.</text>
      <sha1>raf6pjndat1peyua76iglc0fdntbvdl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газрын инженерийн байгууламж, техникийн байдалд тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140620</id>
    <revision>
      <id>822508</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:08:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;8.1. Бүх төрлийн цахилгаан, дулаан, усны шугам хоолойн холболт, сантехник, гэрэлтүүлэг, агааржуулалтын системийн хүчин чадлыг инженерийн зураг төслийн дагуу хийж гүйцэтгэнэ.  8.2. Цэвэр усны хангамж, бохир ус зайлуулах төвлөрсөн шугамд холбогдоогүй хоолны г...&quot;</comment>
      <origin>822508</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3444" sha1="ecyqzcvrpv5kufjsewzwivdevf51g1k" xml:space="preserve">8.1. Бүх төрлийн цахилгаан, дулаан, усны шугам хоолойн холболт, сантехник, гэрэлтүүлэг, агааржуулалтын системийн хүчин чадлыг инженерийн зураг төслийн дагуу хийж гүйцэтгэнэ.

8.2. Цэвэр усны хангамж, бохир ус зайлуулах төвлөрсөн шугамд холбогдоогүй хоолны газар нь байгаль орчинд ээлтэй, үйлчлүүлэгчдийн ая тухтай байдал, стандартын шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжтай байна. Мөн саарал усыг ашиглах ариун цэврийн инженерийн байгууламжийг нэвтрүүлсэн байж болно.

8.3 Хэсгийн усан хангамжтай байх тохиолдолд ус нөөцлөх зориулалтын савтай, өдөрт хэрэглэх ундны болон аяга, таваг болон гар угаах усны хэмжээг тооцоолсон нөөцтэй байх ба ус нөөцлөх савны эрүүл ахуйн шаадлагыг хангаж ажиллана.

8.4 Хэсгийн усан хангамжтай хоолны газар нь аяга таваг, сав суулга угаах, гар угаах хэсэгт халуун усаар хангах ус халаах бойлерийг өөрийн хүчин чадалд тохируулан суурилуулж, хэвийн ажиллагааг хангасан байна. Эсвэл аяга таваг угаагч машинтай байна.

8.5 Хоолны газар нь аяга таваг, халбага, сэрээ, савх зэргийг ариутгагч төхөөрөмжтэй, ашиглалтын бүртгэл хөтлөлттэй байна.

8.6 Үйлчилгээний хэсгийн өрөө, тасалгааны температур 21-23 0С, 60-65 %-ийн чийглэгтэй байна.

8.7 Үйлчилгээний танхим, үйлчлүүлэгчдийн орох хэсэг, үйлдвэрлэлийн болон сав угаалгын өрөөнүүд агаарын хэвийн солилцоог хангах, ялангуяа хийн зуух ашигладаг бол агаарын солилцоог сайжруулахад чиглэгдсэн ердийн болон механик агааржуулалт, салхивчтай байна.

8.8 Үйлдвэрлэлийн өрөө, үйлчилгээний танхим нь байгалийн болон зохиомол, аваарын гэрэлтүүлэг, утаа мэдрэгч дохиолол, харуул хамгаалалтын камерын системтэй байна.

8.9 Гурваас дээш давхарт байрласан хоолны газарт үйлчлүүлэгчдийн болон үйлдвэрлэлийн зориулалттай цахилгаан шатыг тус тусад нь төлөвлөнө.

8.10 Тоног төхөөрөмжийн угсралтыг цахилгаан техникийн тооцоонд тулгуурлан хөдөлмөрийн болон техникийн аюулгүй байдлын ханган суурилуулж, газардуулга хийсэн байна.</text>
      <sha1>ecyqzcvrpv5kufjsewzwivdevf51g1k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газрын галын аюулгүй байдалд, эрүүл ахуйд тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140621</id>
    <revision>
      <id>822509</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:11:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;9. Хоолны газрын галын аюулгүй байдалд тавих шаардлага  9.1. Барилга байгууламжийн галын аюулгүйн дүрэмд тавих шаардлагыг хангасан, хамгаалалтын систем дохиололтой, гал унтраах хэрэглэлтэй, гал тэсвэршилтийн I-IY зэрэглэлтэй байна.  9.2. “MNS 5390:2004, Цахилгааны...&quot;</comment>
      <origin>822509</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3094" sha1="lp04ndffiiacxmavgub3z9skjx5us1s" xml:space="preserve">9. Хоолны газрын галын аюулгүй байдалд тавих шаардлага

9.1. Барилга байгууламжийн галын аюулгүйн дүрэмд тавих шаардлагыг хангасан, хамгаалалтын систем дохиололтой, гал унтраах хэрэглэлтэй, гал тэсвэршилтийн I-IY зэрэглэлтэй байна.

9.2. “MNS 5390:2004, Цахилгааны галын аюулгүй байдал. Ерөнхий шаардлага” стандартын дагуу барилга байгууламж нь онцгой байдлын үед аврах шат, онцгой байдлын үед авах арга хэмжээний зааврууд, хэрэглэгчдийг чөлөөтэй чиглүүлэх мэдээлэл бүхий тэмдэглэгээг хэрэглэгчдэд харагдахуйц байдлаар байрлуулсан байна.

9.3. Аваарын хаалга нь гадагш чиглэсэн байна.

9.4. Хоолны газрын хонгил, шатны эргэх хэсэг, үйлдвэрлэлийн өрөөнд галд тэсвэргүй материалаар хийсэн хулдаас, хивсэнцэр дэвсэхийг хориглоно.

9.5. Техник, тоног төхөөрөмж, цахилгааны монтажийг галын аюулгүйн болон техник ашиглалтын дүрмийн дагуу угсарсан байна.

9.6. Хийн зуухтай газар нь эрх бүхий итгэмжлэгдсэн байгууллагаар дүгнэлт, үнэлгээ хийлгэн баталгаажуулж, хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд тавигдах галын аюулгүй ажиллагааны шаардлагыг хангасан байна.

10. Хоолны газарт тавих эрүүл ахуйн шаардлага

10.1. Хоолны газрын орчин нь цардмал зам талбайтай байна.

10.2. Эрүүл ахуйн зохистой дадлын зөвлөмж, дүрэм, заавар, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын зохих норм дүрэм, зааврыг мөрдөж ажиллана.

10.3. Халуун боловсруулалтын технологийн шат дамжлагын хэсэг, бэлтгэх цех, өрөөний гэрэлтүүлэг нь 220 люксээс багагүй байна.

10.4 Цахилгаан тасарсан үед цахилгаанаар хангах эх үүсгүүртэй байна.

10.5 Ажилчдын ажлын хувцасны өрөө, шүүгээг гадуур хувцасны шүүгээнээс тусдаа байхаар зохион байгуулсан байна.

10.6 Хоолны газрын ажилтан нь тогтоосон хугацаанд эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг шинжилгээнд бүрэн хамрагдсан байна.</text>
      <sha1>lp04ndffiiacxmavgub3z9skjx5us1s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газрын хүний нөөцөд тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140622</id>
    <revision>
      <id>822510</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:15:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;12.1. Хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний газар нь дор дурдсан хүний нөөцийг бүрдүүлсэн байна. Үүнд:  - удирдлага-зохион байгуулалтын /менежер, технологич эсвэл хоол үйлдвэрлэлийн асуудал хариуцсан ажилтан, нярав, нягтлан бодогч/  - үйлчилгээний /танхимын зохион б...&quot;</comment>
      <origin>822510</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2830" sha1="k252ta38kattn9cfi6z9z7pyl6a1kf7" xml:space="preserve">12.1. Хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний газар нь дор дурдсан хүний нөөцийг бүрдүүлсэн байна. Үүнд:

- удирдлага-зохион байгуулалтын /менежер, технологич эсвэл хоол үйлдвэрлэлийн асуудал хариуцсан ажилтан, нярав, нягтлан бодогч/

- үйлчилгээний /танхимын зохион байгуулагч, үйлчилгээний менежер, зөөгч, бармен, бартендер, бариста, дарсны мэргэжилтэн, кассчин, буфетийн худалдагч, зочин угтагч/

- үйлдвэрлэлийн /ерөнхий тогооч, ахлах тогооч, шөлний тогооч, тогооч, эмчилгээний хоолны тогооч,талх, нарийн боовны тогооч, туслах тогооч/

- туслах ажилтан /угаагч, цэвэрлэгч, хаалгач, өлгүүрийн ажилтан, нярав, ачигч/

12.2 Хоолны газрын удирдлага-зохион байгуулалтын ажилтан нь мэргэжлийн боловсон хүчин байна.

12.3 Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний үндсэн ажлыг зөвхөн тухайн мэргэжлийн зэрэг /түвшин/-тэй эсвэл мэргэшсэн ажилтан гүйцэтгэнэ.

12.4 Хоёроос дээш салбартай сүлжээ хоолны газар эсвэл 35 хүртэлх ажилтантай хоолны газар нь хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны ажилтан, хоол зүйч, эрүүл ахуйчийг ажиллуулна.

12.5 Хоолны газрын ажилтан нь өөрийн ажлын байрын тодорхойлолтод заасны дагуу хөдөлмөр хамгаалал, техник аюулгүйн ажиллагааны болон эмнэлгийн анхны тусламжийн мэдлэгтэй байна.

12.6 Ажилтан, ажилчдыг сургах сургалтын төлөвлөгөөтэй, сургалтын хөтөлбөр нь хоол үйлдвэрлэлийн салбарт гарч буй дэвшилтэт технологи, хөдөлмөр хамгаалал, хүний эрүүл мэнд, хоол болон үйлчилгээний чанар, аюулгүй байдал, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн зохистой дадал, үйлдвэрлэлийн зохистой дадал, аюулын дүн шинжилгээ, эгзэгтэй цэгийн хяналтын тогтолцооны талаарх агуулгыг багтаасан байна.</text>
      <sha1>k252ta38kattn9cfi6z9z7pyl6a1kf7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хоолны газрын орчны тохижилт, технологи ажиллагаанд тавих шаардлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140623</id>
    <revision>
      <id>822511</id>
      <timestamp>2025-06-21T04:17:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;7. Хоолны газрын орчны тохижилтод тавих шаардлага  7.1. Хогийн сав, хог асгах талбайг цонх, хаалганаас 10-20 метрээс багагүй зайд байршуулж, хуурай, нойтон, дахин ашиглах хог хаягдлаар нь ангилан, битүүмжлэл сайтай саванд хийж, хуваарийн дагуу гэрээт байгуулла...&quot;</comment>
      <origin>822511</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2690" sha1="8jlqxgy2g461ds76l884i3iym1h0nyp" xml:space="preserve">7. Хоолны газрын орчны тохижилтод тавих шаардлага

7.1. Хогийн сав, хог асгах талбайг цонх, хаалганаас 10-20 метрээс багагүй зайд байршуулж, хуурай, нойтон, дахин ашиглах хог хаягдлаар нь ангилан, битүүмжлэл сайтай саванд хийж, хуваарийн дагуу гэрээт байгууллагаар зайлуулан, халдваргүйжүүлнэ.

7.2. Үйлчлүүлэгчдэд зориулсан амрах цардсан зам талбайтай байж болох ба хүрээлэн буй орчин, ус, агаар, хөрсийг бохирдуулахгүй байх нөхцлийг хангана.

7.3. Хоолны газрын орчны эдэлбэр газрын 10 м-ээс доошгүй талбайд зуны улиралд мод, бут, сөөг тарьж зүлэгжүүлж, хөрсийг нь чийгшүүлсэн, ногоон байгууламжийг бий болгон, орчны цэвэрлэгээг өдөр бүр тогтмол хийдэг байна.

11. Хоолны газрын технологи ажиллагаанд тавих шаардлага

11.1. Халуун, хүйтэн хоол, ундааны нэр төрөл бүрт технологийн заавар, жор, орцийг тусгасан картыг боловсруулан баталж, мөрдөж ажиллана.

11.2. Хоолны цэсэн дээр хоолны шим тэжээл, давсны болон сахарын агууламжийг тодорхойлж бичсэн байна. Хоолны шим тэжээлийн, илчлэг, давсны агууламжийг итгэмжлэгдсэн лабораторид шинжлүүлж, баталгаажуулсан байна.

ТАЙЛБАР: Дотоод хяналтын хүрээнд тооцооны аргаар нягталж бүртгэл хөтлөнө.

11.3. Хоолны газар нь үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр хоолны хачир, сүүмс, амтлагч, давсны хэмжээг сонгуулж үйлчилж болно.

11.4. Шөлтөй хоолыг +75 0С-аас доошгүй, хоёрдугаар хоолыг +65 0С-аас доошгүй, хүйтэн хоол, зууш, салатыг +14 0С температурт 2 цагаас дээшгүй хугацаагаар хадгалж, үйлчлүүлэгчдэд олгоно. Хоол олгох үеийн температурыг хэмжиж, бүртгэл хөтөлнө.</text>
      <sha1>8jlqxgy2g461ds76l884i3iym1h0nyp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>CUDA (компьютер)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140624</id>
    <revision>
      <id>822513</id>
      <timestamp>2025-06-21T07:56:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;CUDA (Compute Unified Device Architecture) нь Nvidia компани 2006 онд бүтээсэн тусгай зориулалтын параллель тооцооллын платформ ба програмчлалын интерфейс (API) юм. Энэ нь програм хангамжид тодорхой төрлийн график картнууд (GPU) ашиглан ерөнхий зориулалтын хурдан тооцоолол хийх б...&quot;</comment>
      <origin>822513</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3915" sha1="blwu4j80151pnpgq9wkvowbebphip7b" xml:space="preserve">CUDA (Compute Unified Device Architecture) нь Nvidia компани 2006 онд бүтээсэн тусгай зориулалтын параллель тооцооллын платформ ба програмчлалын интерфейс (API) юм. Энэ нь програм хангамжид тодорхой төрлийн график картнууд (GPU) ашиглан ерөнхий зориулалтын хурдан тооцоолол хийх боломжийг олгодог. Энэ аргыг GPU дээрх ерөнхий зориулалтын тооцоолол гэж нэрлэдэг. Анх танилцуулагдахдаа CUDA гэдэг нь Compute Unified Device Architecture гэсэн товчлол байсан ч Nvidia компани дараа нь энэ товчлолыг түгээмэл ашиглахаа больсон.

CUDA нь GPU-ийн виртуал зааврын багц болон параллель тооцооллын элементүүдэд шууд хандах боломж олгодог програм хангамжийн давхарга юм. Үүнд драйвер, гүйцэтгэх цөмүүдээс гадна компилер, сангууд болон хөгжүүлэгчдэд зориулсан хэрэгслүүд багтдаг бөгөөд эдгээр нь програмыг хурдан ажиллуулахад тусалдаг.

CUDA нь C, C++, Fortran, Python, Julia зэрэг програмчлалын хэлүүдтэй ажиллах зориулалттай. Энэ нь параллель програмчлалын мэргэжилтнүүдэд GPU-ийн нөөцийг ашиглахад хялбар болгодог бөгөөд өмнөх Direct3D, OpenGL зэрэг API-уудаас ялгаатай нь график програмчлалын өндөр ур чадвар шаарддаггүй. CUDA-г идэвхжүүлсэн GPU-ууд нь OpenMP, OpenACC, OpenCL зэрэг програмчлалын хүрээ, платформуудыг дэмждэг.


==Үндсэн ойлголт==

График карт (GPU) нь тусгай зориулалтын компьютерийн процессор бөгөөд бодит цагийн өндөр нягтралтай 3D график боловсруулах, тооцооллын өндөр ачаалалтай үүрэг гүйцэтгэдэг. 2012 он гэхэд GPU-ууд өндөр параллель олон цөмт систем болж, том хэмжээний өгөгдлийг үр дүнтэй боловсруулах боломжтой болсон. Энэ бүтэц нь том хэмжээний өгөгдлийг параллель боловсруулдаг алгоритмуудад ерөнхий төв процессороос (CPU) илүү үр дүнтэй.

Жишээ нь:

*Криптографийн хэш функцууд

*Машин сургалт

*Молекулын динамикийн симуляци

*Физикийн хөдөлгүүрүүд

2000 онд Стэнфордын их сургуульд Иан Бак 32 ширхэг GeForce карт ашиглан 8K тоглоомын систем бүтээсэн бөгөөд дараа нь DARPA-гаас GPU дээр ерөнхий зориулалтын параллель програмчлал хийх төсөлд санхүүжилт авсан. Тэрээр Nvidia-д элсэж, 2004 оноос хойш CUDA хөгжүүлэлтийг хариуцаж байна. Jensen Huang нь Nvidia GPU-уудыг шинжлэх ухааны тооцоололд зориулсан ерөнхий тоног төхөөрөмж болгох зорилготой байсан. CUDA 2007 онд гарсан бөгөөд 2015 оноос эхлэн гол анхаарлаа нейрон сүлжээнүүд рүү шилжүүлсэн.</text>
      <sha1>blwu4j80151pnpgq9wkvowbebphip7b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822514</id>
      <parentid>822513</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:02:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822514</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4000" sha1="riveq8z0ul9dz0vzi88ts6cup9lykan" xml:space="preserve">[[зураг:CUDA_processing_flow_(En).PNG|thumb||CUDA-гийн ажиллагаа]]
CUDA (Compute Unified Device Architecture) нь Nvidia компани 2006 онд бүтээсэн тусгай зориулалтын параллель тооцооллын платформ ба програмчлалын интерфейс (API) юм. Энэ нь програм хангамжид тодорхой төрлийн график картнууд (GPU) ашиглан ерөнхий зориулалтын хурдан тооцоолол хийх боломжийг олгодог. Энэ аргыг GPU дээрх ерөнхий зориулалтын тооцоолол гэж нэрлэдэг. Анх танилцуулагдахдаа CUDA гэдэг нь Compute Unified Device Architecture гэсэн товчлол байсан ч Nvidia компани дараа нь энэ товчлолыг түгээмэл ашиглахаа больсон.

CUDA нь GPU-ийн виртуал зааврын багц болон параллель тооцооллын элементүүдэд шууд хандах боломж олгодог програм хангамжийн давхарга юм. Үүнд драйвер, гүйцэтгэх цөмүүдээс гадна компилер, сангууд болон хөгжүүлэгчдэд зориулсан хэрэгслүүд багтдаг бөгөөд эдгээр нь програмыг хурдан ажиллуулахад тусалдаг.

CUDA нь C, C++, Fortran, Python, Julia зэрэг програмчлалын хэлүүдтэй ажиллах зориулалттай. Энэ нь параллель програмчлалын мэргэжилтнүүдэд GPU-ийн нөөцийг ашиглахад хялбар болгодог бөгөөд өмнөх Direct3D, OpenGL зэрэг API-уудаас ялгаатай нь график програмчлалын өндөр ур чадвар шаарддаггүй. CUDA-г идэвхжүүлсэн GPU-ууд нь OpenMP, OpenACC, OpenCL зэрэг програмчлалын хүрээ, платформуудыг дэмждэг.


==Үндсэн ойлголт==

График карт (GPU) нь тусгай зориулалтын компьютерийн процессор бөгөөд бодит цагийн өндөр нягтралтай 3D график боловсруулах, тооцооллын өндөр ачаалалтай үүрэг гүйцэтгэдэг. 2012 он гэхэд GPU-ууд өндөр параллель олон цөмт систем болж, том хэмжээний өгөгдлийг үр дүнтэй боловсруулах боломжтой болсон. Энэ бүтэц нь том хэмжээний өгөгдлийг параллель боловсруулдаг алгоритмуудад ерөнхий төв процессороос (CPU) илүү үр дүнтэй.

Жишээ нь:

*Криптографийн хэш функцууд

*Машин сургалт

*Молекулын динамикийн симуляци

*Физикийн хөдөлгүүрүүд

2000 онд Стэнфордын их сургуульд Иан Бак 32 ширхэг GeForce карт ашиглан 8K тоглоомын систем бүтээсэн бөгөөд дараа нь DARPA-гаас GPU дээр ерөнхий зориулалтын параллель програмчлал хийх төсөлд санхүүжилт авсан. Тэрээр Nvidia-д элсэж, 2004 оноос хойш CUDA хөгжүүлэлтийг хариуцаж байна. Jensen Huang нь Nvidia GPU-уудыг шинжлэх ухааны тооцоололд зориулсан ерөнхий тоног төхөөрөмж болгох зорилготой байсан. CUDA 2007 онд гарсан бөгөөд 2015 оноос эхлэн гол анхаарлаа нейрон сүлжээнүүд рүү шилжүүлсэн.</text>
      <sha1>riveq8z0ul9dz0vzi88ts6cup9lykan</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822515</id>
      <parentid>822514</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822515</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4039" sha1="dtb79f2sckq7rqrqcjtqlnhls9gc7dj" xml:space="preserve">[[зураг:CUDA_processing_flow_(En).PNG|thumb||CUDA-гийн ажиллагаа]]
CUDA (Compute Unified Device Architecture) нь Nvidia компани 2006 онд бүтээсэн тусгай зориулалтын параллель тооцооллын платформ ба програмчлалын интерфейс (API) юм. Энэ нь програм хангамжид тодорхой төрлийн график картнууд (GPU) ашиглан ерөнхий зориулалтын хурдан тооцоолол хийх боломжийг олгодог. Энэ аргыг GPU дээрх ерөнхий зориулалтын тооцоолол гэж нэрлэдэг. Анх танилцуулагдахдаа CUDA гэдэг нь Compute Unified Device Architecture гэсэн товчлол байсан ч Nvidia компани дараа нь энэ товчлолыг түгээмэл ашиглахаа больсон.

CUDA нь GPU-ийн виртуал зааврын багц болон параллель тооцооллын элементүүдэд шууд хандах боломж олгодог програм хангамжийн давхарга юм. Үүнд драйвер, гүйцэтгэх цөмүүдээс гадна компилер, сангууд болон хөгжүүлэгчдэд зориулсан хэрэгслүүд багтдаг бөгөөд эдгээр нь програмыг хурдан ажиллуулахад тусалдаг.

CUDA нь C, C++, Fortran, Python, Julia зэрэг програмчлалын хэлүүдтэй ажиллах зориулалттай. Энэ нь параллель програмчлалын мэргэжилтнүүдэд GPU-ийн нөөцийг ашиглахад хялбар болгодог бөгөөд өмнөх Direct3D, OpenGL зэрэг API-уудаас ялгаатай нь график програмчлалын өндөр ур чадвар шаарддаггүй. CUDA-г идэвхжүүлсэн GPU-ууд нь OpenMP, OpenACC, OpenCL зэрэг програмчлалын хүрээ, платформуудыг дэмждэг.


==Үндсэн ойлголт==

График карт (GPU) нь тусгай зориулалтын компьютерийн процессор бөгөөд бодит цагийн өндөр нягтралтай 3D график боловсруулах, тооцооллын өндөр ачаалалтай үүрэг гүйцэтгэдэг. 2012 он гэхэд GPU-ууд өндөр параллель олон цөмт систем болж, том хэмжээний өгөгдлийг үр дүнтэй боловсруулах боломжтой болсон. Энэ бүтэц нь том хэмжээний өгөгдлийг параллель боловсруулдаг алгоритмуудад ерөнхий төв процессороос (CPU) илүү үр дүнтэй.

Жишээ нь:

*Криптографийн хэш функцууд

*Машин сургалт

*Молекулын динамикийн симуляци

*Физикийн хөдөлгүүрүүд

2000 онд Стэнфордын их сургуульд Иан Бак 32 ширхэг GeForce карт ашиглан 8K тоглоомын систем бүтээсэн бөгөөд дараа нь DARPA-гаас GPU дээр ерөнхий зориулалтын параллель програмчлал хийх төсөлд санхүүжилт авсан. Тэрээр Nvidia-д элсэж, 2004 оноос хойш CUDA хөгжүүлэлтийг хариуцаж байна. Jensen Huang нь Nvidia GPU-уудыг шинжлэх ухааны тооцоололд зориулсан ерөнхий тоног төхөөрөмж болгох зорилготой байсан. CUDA 2007 онд гарсан бөгөөд 2015 оноос эхлэн гол анхаарлаа нейрон сүлжээнүүд рүү шилжүүлсэн.

[[Ангилал:Компьютер]]</text>
      <sha1>dtb79f2sckq7rqrqcjtqlnhls9gc7dj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Маззи (Muzzy)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140625</id>
    <revision>
      <id>822516</id>
      <timestamp>2025-06-21T08:08:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Маззи</comment>
      <origin>822516</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2575" sha1="i8vbh0r909ar6z49n1yxqs56p29yvfm" xml:space="preserve">'''Маззи''' бол бүрэн нэр нь Muzzy in Gondaland англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготой бүтээгдсэн кино бөгөөд 1990 онд МҮОНТВ-ээр Монгол улсад анх удаа англи хэл зааж байсан нэвтрүүлгээр гаргадаг байлаа. 

== Түүхэн тойм ==
Мuzzy in Gondoland (ихэвчлэн зүгээр л '''Маззи''' гэж нэрлэдэг) кино нь 1986 онд BBC-гээс бүтээсэн Британийн хүүхэлдэйн дүрслэлт шууд дүрс бичлэг хэлбэрээр гаргасан бөгөөд Англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготойгоор бүтээгдсэн юм. 

Англи хувилбарт Виллие Раштон ([[:en:Willie_Rushton|Willie Rushton]]), Мириам Маргулис ([[:en:Miriam_Margolyes|Miriam Margolyes]]), Сюзан Шеридан ([[:en:Susan_Sheridan|Susan Sheridan]]), Дерек Гриффитс ([[:en:Derek_Griffiths|Derek Griffiths]]), Жак Мэй ([[:en:Jack_May|Jack May]]), Бенжамин Уитроу ([[:en:Benjamin_Whitrow|Benjamin Whitrow]]) нар дуу оруулсан байдаг.

Хожим нь '''DMP Organization''' энэхүү бүтээлийн эрхийг эзэмшиж, өөр хэлнүүдэд хөрвүүлсэн байдаг. Гэвч эдгээр орчуулсан хувилбаруудад ямар жүжигчин ямар дүрд дуу оруулсан нь тодорхойгүй хэвээр байна.

'''Muzzy in Gondoland''' киноны үргэлжлэл нь гурван жилийн дараа '''Muzzy Comes Back''' 1989 онд гарсан.

'''Digital Education''' компани энэхүү хөтөлбөрийн шинэ хувилбарыг 2013 онд гаргасан бөгөөд энэ хувилбар нь CGI (компьютер график анимэйшн) хэлбэрээр бүтээгдсэн бөгөөд анхны кинотой бараг ижил боловч зарим өөрчлөлт орсон. Жишээлбэл, анхны хувилбарт хатан хаан &quot;тарган&quot; хэмээн дүрслэгддэг бол CGI хувилбарт энэ зүйлийг хассан байдаг.

== Гадаад холбоос ==
[https://www.facebook.com/groups/eds.mn/posts/4456967534413843/ 1990 оны 4-р сар. Одоо бараг мартагдсан Биг Маззи-гийн багийн зураг]</text>
      <sha1>i8vbh0r909ar6z49n1yxqs56p29yvfm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822519</id>
      <parentid>822516</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:15:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Холбоос үүсгэв</comment>
      <origin>822519</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2970" sha1="0fcxqeagw57myp0zgbneb9byf6a33q4" xml:space="preserve">'''Маззи''' бол бүрэн нэр нь Muzzy in Gondaland англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготой бүтээгдсэн кино.   

== Түүхэн тойм ==
Мuzzy in Gondoland (ихэвчлэн зүгээр л '''Маззи''' гэж нэрлэдэг) кино нь [[1986 он|1986]] онд [[BBC]]-гээс бүтээсэн [[Их Британи|Британи]]&lt;nowiki/&gt;йн хүүхэлдэйн дүрслэлт дүрс бичлэг хэлбэрээр гаргасан бөгөөд Англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготойгоор бүтээгдсэн юм. 

Англи хувилбарт Виллие Раштон ([[:en:Willie_Rushton|Willie Rushton]]), Мириам Маргулис ([[:en:Miriam_Margolyes|Miriam Margolyes]]), Сюзан Шеридан ([[:en:Susan_Sheridan|Susan Sheridan]]), Дерек Гриффитс ([[:en:Derek_Griffiths|Derek Griffiths]]), Жак Мэй ([[:en:Jack_May|Jack May]]), Бенжамин Уитроу ([[:en:Benjamin_Whitrow|Benjamin Whitrow]]) нар дуу оруулсан байдаг.

'''DMP Organization''' энэхүү бүтээлийн эрхийг эзэмшиж, өөр хэлнүүдэд хөрвүүлсэн байдаг. Гэвч эдгээр орчуулсан хувилбаруудад ямар жүжигчин ямар дүрд дуу оруулсан нь тодорхойгүй хэвээр байна.

'''Muzzy in Gondoland''' киноны үргэлжлэл нь гурван жилийн дараа '''Muzzy Comes Back''' [[1989 он|1989]] онд гарсан.

'''Digital Education''' компани энэхүү хөтөлбөрийн шинэ хувилбарыг [[2013 он|2013]] онд гаргасан бөгөөд энэ хувилбар нь CGI (компьютер график анимэйшн) хэлбэрээр бүтээгдсэн бөгөөд анхны кинотой бараг ижил боловч зарим өөрчлөлт орсон. Жишээлбэл, анхны хувилбарт [[хатан]] хаан &quot;тарган&quot; хэмээн дүрслэгддэг бол CGI хувилбарт энэ зүйлийг хассан байдаг.

== Монгол улсад ==
[[1990 он|1990]] онд Монгол улсад анх удаа  [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|МҮОНТВ]]-ээр Muzzy in Gondoland киногоор англи хэл зааж байсан нэвтрүүлгээр гаргадаг байлаа. Хүмүүст Маззи нэрээр хоногшсон энэхүү нэвтрүүлэгт [[Цэнддоогийн Хулан]] хөтлөгч охиноор ажиллаж байв. 

== Гадаад холбоос ==
[https://www.facebook.com/groups/eds.mn/posts/4456967534413843/ 1990 оны 4-р сар. Одоо бараг мартагдсан Биг Маззи-гийн багийн зураг]</text>
      <sha1>0fcxqeagw57myp0zgbneb9byf6a33q4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822520</id>
      <parentid>822519</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:20:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ganaahuu</username>
        <id>27277</id>
      </contributor>
      <comment>Дүрүүд</comment>
      <origin>822520</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4264" sha1="mufvrq4ckxte7zlypr1fyvqn935avch" xml:space="preserve">'''Маззи''' бол бүрэн нэр нь Muzzy in Gondaland англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготой бүтээгдсэн кино.   

== Түүхэн тойм ==
Мuzzy in Gondoland (ихэвчлэн зүгээр л '''Маззи''' гэж нэрлэдэг) кино нь [[1986 он|1986]] онд [[BBC]]-гээс бүтээсэн [[Их Британи|Британи]]&lt;nowiki/&gt;йн хүүхэлдэйн дүрслэлт дүрс бичлэг хэлбэрээр гаргасан бөгөөд Англи хэлийг хоёр дахь хэлээр заах зорилготойгоор бүтээгдсэн юм.

Англи хувилбарт Уиллие Раштон ([[:en:Willie_Rushton|Willie Rushton]]), Мириам Марголис ([[:en:Miriam_Margolyes|Miriam Margolyes]]), Сьюзан Шеридан ([[:en:Susan_Sheridan|Susan Sheridan]]), Дерек Гриффитс ([[:en:Derek_Griffiths|Derek Griffiths]]), Жек Мэй ([[:en:Jack_May|Jack May]]), Бенжамин Уитроу ([[:en:Benjamin_Whitrow|Benjamin Whitrow]]) нар дуу оруулсан байдаг.

'''DMP Organization''' энэхүү бүтээлийн эрхийг эзэмшиж, өөр хэлнүүдэд хөрвүүлсэн байдаг. Гэвч эдгээр орчуулсан хувилбаруудад ямар жүжигчин ямар дүрд дуу оруулсан нь тодорхойгүй хэвээр байна.

'''Muzzy in Gondoland''' киноны үргэлжлэл нь гурван жилийн дараа '''Muzzy Comes Back''' [[1989 он|1989]] онд гарсан.

'''Digital Education''' компани энэхүү хөтөлбөрийн шинэ хувилбарыг [[2013 он|2013]] онд гаргасан бөгөөд энэ хувилбар нь CGI (компьютер график анимэйшн) хэлбэрээр бүтээгдсэн бөгөөд анхны кинотой бараг ижил боловч зарим өөрчлөлт орсон. Жишээлбэл, анхны хувилбарт [[хатан]] &quot;тарган&quot; хэмээн дүрслэгддэг бол CGI хувилбарт энэ зүйлийг хассан байдаг.

=== '''Дүрүүд:''' ===

* '''Жек Мэй''' — '''Маззи''': төмөр болон цаг зэргийг иддэг, ногоовтор-хөх үстэй, үслэг гадаргуутай харь гаригийн амьтан.
* '''Уиллие Раштон''' — '''Хаан''': Гондо улсын хаан бөгөөд арслан. (Мөн бусад дүрүүдийн дуу оруулсан)
* '''Мириам Марголис''' — '''Хатан''': Хааны эхнэр, харх. (Мөн Норманы эхнэрийн дууг оруулсан)
* '''Сьюзан Шеридан''' — '''Гүнж Сильвиа''': Хаан болон хатны охин, харх. (Мөн бусад дүрүүдийн дуу оруулсан)
* '''Дерек Гриффитс''' — '''Боб''': Хааны цэцэрлэгч бөгөөд хулгана, Сильвиягийн хайртай залуу. 
* '''Дерек Гриффитс''' — '''Ковакс:''' ногоон арьстай гоблин, хааны зөвлөх бөгөөд Сильвиягийн төлөө Бобын өрсөлдөгч. (Мөн бусад дүрүүдийн дууг оруулсан)
* '''Бенжамин Уитроу''' — '''Норман''': унадаг дугуй унадаг хүн.

== Монгол улсад ==
[[1990 он|1990]] онд Монгол улсад анх удаа  [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|МҮОНТВ]]-ээр Muzzy in Gondoland киногоор англи хэл зааж байсан нэвтрүүлгээр гаргадаг байлаа. Хүмүүст Маззи нэрээр хоногшсон энэхүү нэвтрүүлэгт [[Цэнддоогийн Хулан]] хөтлөгч охиноор ажиллаж байв. 

== Гадаад холбоос ==
[https://www.facebook.com/groups/eds.mn/posts/4456967534413843/ 1990 оны 4-р сар. Одоо бараг мартагдсан Биг Маззи-гийн багийн зураг]</text>
      <sha1>mufvrq4ckxte7zlypr1fyvqn935avch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Компьютер хараа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140626</id>
    <revision>
      <id>822517</id>
      <timestamp>2025-06-21T08:09:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Компьютерийн харааны үүрэгт ажлууд нь дижитал дүрсийг олж авах, боловсруулах, шинжлэх, ойлгох арга зүй болон бодит ертөнцөөс өндөр хэмжээст өгөгдлийг ялган авч, шийдвэр гаргах гэх мэт тоон эсвэл бэлгэдлийн мэдээлэл үүсгэхэд чиглэдэг. Энэ хүрээнд “ойлго...&quot;</comment>
      <origin>822517</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4653" sha1="swlrj7uh8h0wupbjtoh5k7ac12wasx4" xml:space="preserve">Компьютерийн харааны үүрэгт ажлууд нь дижитал дүрсийг олж авах, боловсруулах, шинжлэх, ойлгох арга зүй болон бодит ертөнцөөс өндөр хэмжээст өгөгдлийг ялган авч, шийдвэр гаргах гэх мэт тоон эсвэл бэлгэдлийн мэдээлэл үүсгэхэд чиглэдэг. Энэ хүрээнд “ойлгох” гэдэг нь харааны дүрсүүдийг (нүдний торлогт орж ирж буй оролт) бодол санаанд утга учиртайгаар тайлбарлаж, зохистой үйлдэл өдөөдөг ертөнцийн тодорхойлолт болгон хувиргахыг хэлнэ. Дүрсийг ойлгох гэдэг нь геометр, физик, статистик, суралцах онолын тусламжтайгаар бүтээсэн загваруудыг ашиглан дүрсний өгөгдлөөс бэлгэдлийн мэдээллийг салгаж авах үйл явц юм.

Компьютерийн харааны шинжлэх ухааны салбар нь дүрснээс мэдээлэл гарган авдаг хиймэл системийн онолын үндэсийг судалдаг. Дүрсний өгөгдөл нь видео дараалал, олон камераас авсан үзэгдэл, 3D сканнерын олон хэмжээст өгөгдөл, LiDAR мэдрэгчийн 3D цэгэн үүл, эсвэл эмнэлгийн дүрслэлийн төхөөрөмжөөс гарсан өгөгдөл зэрэг олон хэлбэртэй байж болно. Компьютерийн харааны технологийн салбар нь эдгээр онол, загваруудыг компьютерийн харааны систем бүтээхэд хэрэгжүүлэхийг зорьдог.

Компьютерийн харааны дэд салбарууд нь: үзэгдэл сэргээх, объект илрүүлэх, үйл явдал илрүүлэх, үйл ажиллагаа таних, видео мөрдөх, объект таних, 3D байрлал тодорхойлох, суралцах, индексжүүлэх, хөдөлгөөн тодорхойлох, харааны сервог удирдлага, 3D үзэгдлийн загварчлал, дүрс сэргээх зэрэг багтана.


==Үндсэн ойлголт==
Компьютерийн хараа нь компьютерийг дижитал дүрс эсвэл видеоноос өндөр түвшний ойлголт авах чадвартай болгох асуудлыг судалдаг олон салбарыг хамарсан чиглэл юм. Инженерийн үүднээс авч үзвэл, хүний харааны системийн хийж чадах ажлуудыг автоматжуулахыг зорьдог. “Компьютерийн хараа нь нэг дүрс эсвэл дүрсний дарааллаас хэрэгцээтэй мэдээллийг автоматаар ялган авах, шинжлэх, ойлгоход чиглэдэг. Энэ нь автоматаар дүрсийг ойлгох онолын болон алгоритмын үндэс боловсруулахыг багтаадаг.” Шинжлэх ухааны салбарын хувьд компьютерийн хараа нь дүрснээс мэдээлэл гарган авдаг хиймэл системийн онолыг судалдаг. Дүрсний өгөгдөл нь видео дараалал, олон камераас авсан үзэгдэл, эсвэл эмнэлгийн дүрслэлийн төхөөрөмжийн олон хэмжээст өгөгдөл зэрэг олон хэлбэртэй байж болно. Технологийн салбарын хувьд, компьютерийн хараа нь өөрийн онол, загваруудыг компьютерийн харааны систем бүтээхэд хэрэгжүүлэхийг зорьдог. Машин хараа гэдэг нь системийн инженерийн салбар бөгөөд ялангуяа үйлдвэрийн автоматжуулалтын хүрээнд хэрэглэгддэг. Сүүлийн жилүүдэд “компьютерийн хараа” ба “машин хараа” гэсэн нэр томъёонууд улам бүр ойртож байна.

[[Ангилал:Компьютер]]</text>
      <sha1>swlrj7uh8h0wupbjtoh5k7ac12wasx4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822518</id>
      <parentid>822517</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:13:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822518</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4553" sha1="e2819nzjhhtjl3du8hklpihw1nswix0" xml:space="preserve">Компьютер харааны үүрэг нь дижитал дүрсийг олж авах, боловсруулах, шинжлэх, ойлгох арга зүй болон бодит ертөнцөөс өндөр хэмжээст өгөгдлийг ялган авч, шийдвэр гаргах гэх мэт тоон эсвэл бэлгэдлийн мэдээлэл үүсгэхэд чиглэдэг. Энэ хүрээнд “ойлгох” гэдэг нь харааны дүрсүүдийг (нүдний торлогт орж ирж буй оролт) бодол санаанд утга учиртайгаар тайлбарлаж, зохистой үйлдэл өдөөдөг тодорхойлолт болгон хувиргахыг хэлнэ. Дүрсийг ойлгох гэдэг нь геометр, физик, статистик, суралцах онолын тусламжтайгаар бүтээсэн загваруудыг ашиглан дүрсний өгөгдлөөс бэлгэдлийн мэдээллийг салгаж авах үйл явц юм.

Компьютер харааны шинжлэх ухааны салбар нь дүрснээс мэдээлэл гарган авдаг хиймэл системийн онолын үндэсийг судалдаг. Дүрсний өгөгдөл нь видео дараалал, олон камераас авсан үзэгдэл, 3D сканнерын олон хэмжээст өгөгдөл, LiDAR мэдрэгчийн 3D цэгэн үүл, эсвэл эмнэлгийн дүрслэлийн төхөөрөмжөөс гарсан өгөгдөл зэрэг олон хэлбэртэй байж болно. Компьютер харааны технологийн салбар нь эдгээр онол, загваруудыг компьютер харааны систем бүтээхэд хэрэгжүүлэхийг зорьдог.

Компьютер харааны дэд салбарууд нь: үзэгдэл сэргээх, объект илрүүлэх, үйл явдал илрүүлэх, үйл ажиллагаа таних, видео мөрдөх, объект таних, 3D байрлал тодорхойлох, суралцах, индексжүүлэх, хөдөлгөөн тодорхойлох, харааны сервог удирдлага, 3D үзэгдлийн загварчлал, дүрс сэргээх зэрэг багтана.


==Үндсэн ойлголт==
Компьютер хараа нь компьютерийг дижитал дүрс эсвэл видеоноос өндөр түвшний ойлголт авах чадвартай болгох асуудлыг судалдаг олон салбарыг хамарсан чиглэл юм. Инженерийн үүднээс авч үзвэл, хүний харааны системийн хийж чадах ажлуудыг автоматжуулахыг зорьдог. “Компьютер хараа нь нэг дүрс эсвэл дүрсний дарааллаас хэрэгцээтэй мэдээллийг автоматаар ялган авах, шинжлэх, ойлгоход чиглэдэг. Энэ нь автоматаар дүрсийг ойлгох онолын болон алгоритмын үндэс боловсруулахыг багтаадаг.” Шинжлэх ухааны салбарын хувьд компьютер хараа нь дүрснээс мэдээлэл гарган авдаг хиймэл системийн онолыг судалдаг. Дүрсний өгөгдөл нь видео дараалал, олон камераас авсан үзэгдэл, эсвэл эмнэлгийн дүрслэлийн төхөөрөмжийн олон хэмжээст өгөгдөл зэрэг олон хэлбэртэй байж болно. Технологийн салбарын хувьд, компьютер хараа нь өөрийн онол, загваруудыг компьютер харааны систем бүтээхэд хэрэгжүүлэхийг зорьдог. Машин хараа гэдэг нь системийн инженерийн салбар бөгөөд ялангуяа үйлдвэрийн автоматжуулалтын хүрээнд хэрэглэгддэг. Сүүлийн жилүүдэд “компьютер хараа” ба “машин хараа” гэсэн нэр томъёонууд улам бүр ойртож байна.

[[Ангилал:Компьютер]]</text>
      <sha1>e2819nzjhhtjl3du8hklpihw1nswix0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Таамаглан шинжилгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140627</id>
    <revision>
      <id>822522</id>
      <timestamp>2025-06-21T08:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Таамаглан шинжилгээ нь өгөгдөл олборлолт, таамаглан загварчлал, машин сургалтын олон төрлийн статистикийн аргуудыг хамарч, одоогийн болон түүхэн баримтуудыг шинжлэн ирээдүйн эсвэл бусад тодорхойгүй үйл явдлуудыг урьдчилан таамаглахад ашиглагддаг. Би...&quot;</comment>
      <origin>822522</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11678" sha1="k28d4fqfe7a8720s2sgfsctgq54wfo8" xml:space="preserve">Таамаглан шинжилгээ нь өгөгдөл олборлолт, таамаглан загварчлал, машин сургалтын олон төрлийн статистикийн аргуудыг хамарч, одоогийн болон түүхэн баримтуудыг шинжлэн ирээдүйн эсвэл бусад тодорхойгүй үйл явдлуудыг урьдчилан таамаглахад ашиглагддаг.
Бизнесийн салбарт таамаг загварууд нь түүхэн болон гүйлгээний өгөгдлөөс олдсон хэв маягуудыг ашиглан эрсдэл, боломжуудыг тодорхойлдог. Эдгээр загварууд олон хүчин зүйлийн хоорондын харилцааг барьж авснаар тодорхой нөхцөлтэй холбоотой эрсдэл эсвэл боломжийг үнэлэх боломжийг олгож, гүйлгээний шийдвэр гаргалтыг чиглүүлдэг.
Эдгээр техникийн арга барилын гол үр нөлөө нь Таамаглан шинжилгээ нь тус бүрийн нэгж (хэрэглэгч, ажилтан, эрүүл мэндийн өвчтөн, бүтээгдэхүүний SKU, автомашин, бүрэлдэхүүн хэсэг, машин эсвэл бусад байгууллагын нэгж) бүрт Таамаглан оноо (магадлал)-ыг өгдөгт оршино. Ингэснээр олон тооны нэгжид хамаарах байгууллагын үйл явцыг тодорхойлох, мэдээлэх, нөлөөлөх боломжтой болдог. Үүнд маркетинг, зээлийн эрсдэлийн үнэлгээ, залилан илрүүлэх, үйлдвэрлэл, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, хууль сахиулах зэрэг төрийн үйл ажиллагаа орно.


==Тодорхойлолт==
Энэхүү өгүүлэл нь сэдвийн зөвхөн нэг онцгой тал дээр төвлөрсөн тул нийтлэг мэдээллийг нэмэх, хэлэлцүүлэгт оролцож сайжруулахыг хүсэж байна. (2024 оны 12-р сар)
Таамаглан шинжилгээ нь бизнесийн оюуны (BI) технологийн цогц бөгөөд их хэмжээний өгөгдөл доторх харилцаа, хэв маягийг илрүүлж, зан төлөв, үйл явдлыг урьдчилан таамаглахад ашиглагддаг. Бусад BI технологиос ялгаатай нь Таамаглан шинжилгээ нь ирээдүйг урьдчилан харах шинжтэй бөгөөд өнгөрсөн үйл явдлыг ашиглан ирээдүйг таамагладаг. Таамаглан шинжилгээний статистикийн аргууд нь өгөгдлийн загварчлал, машин сургалт, хиймэл оюун ухаан, гүн сургалтын алгоритм, өгөгдөл олборлолтыг багтаана. Ихэвчлэн сонирхож буй тодорхойгүй үйл явдал ирээдүйд тохиолдох боловч Таамаглан шинжилгээг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй аль ч төрлийн тодорхойгүй зүйлд хэрэглэж болно. Жишээ нь, гэмт хэрэг гарсны дараа сэжигтнийг илрүүлэх эсвэл зээлийн картны залилангийн үйлдлийг бодит цаг хугацаанд илрүүлэх гэх мэт. Таамаглан шинжилгээний үндэс нь тайлбарлагч хувьсагч ба урьдчилан таамаглагдах хувьсагчийн хоорондын харилцааг өнгөрсөн үйл явдлаас барьж авч, тодорхойгүй үр дүнг урьдчилан таамаглахад ашиглах явдал юм. Гэхдээ үр дүнгийн нарийвчлал, ашиглах чадвар нь өгөгдлийн шинжилгээний түвшин, таамаглалын чанараас ихээхэн хамаарна гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.
Таамаглан шинжилгээг ихэвчлэн илүү нарийвчилсан түвшинд таамаглал гаргах, жишээ нь байгууллагын нэгж бүрт Таамаглан оноо (магадлал) үүсгэх гэж тодорхойлдог. Энэ нь ерөнхий Таамаглан төлөвлөлтөөс ялгаатай. Жишээ нь, “Таамаглан шинжилгээ — туршлага (өгөгдөл) дээр суралцаж хувь хүний ирээдүйн зан төлөвийг таамаглан илүү сайн шийдвэр гаргахад чиглэсэн технологи.” Ирээдүйн үйлдвэрлэлийн системд Таамаглан шинжилгээ нь боломжит асуудлыг урьдчилан таамаглаж, тасралтгүй ажиллагааг хангах, шийдвэр гаргалтыг оновчтой болгох зааварчилсан шинжилгээнд холбох үнэ цэнэтэй байх болно.

==Шинжилгээний аргууд==
Таамаглан шинжилгээ хийхэд ашиглагдах арга, техникүүдийг ерөнхийд нь регрессийн арга болон машин сургалтын арга гэж хоёр ангилж болно.


==Машин сургалт==
Машин сургалт гэдэг нь машинд хүний оюун ухаан шаардсан зан төлөвийг суралцаж дуурайх чадварыг олгохыг хэлнэ. Үүнийг хиймэл оюун ухаан, алгоритм, загваруудын тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг.
Автокорреляцийн интегралжсан шилжих дундаж (ARIMA)
ARIMA загварууд нь цаг хугацааны дарааллын загварын түгээмэл жишээ юм. Эдгээр загвар нь автокорреляцийг ашигладаг бөгөөд энэ нь регрессийн програм хангамж ашиглан ихэнх шинжилгээ, зөөлрүүлэлтийг машин сургалтаар гүйцэтгэх боломжтой гэсэн үг. ARIMA загварууд ерөнхий чиг хандлагагүй бөгөөд дундаж орчмын тогтмол хэлбэлзэлтэй цаг хугацааны ижил төстэй хэв маягийг үүсгэдэг. Ингэснээр хувьсагчдыг шинжлэн ирээдүйн утгуудыг илүү сайн таамаглахад өгөгдлийг шүүж боловсруулдаг.
ARIMA аргын нэг жишээ нь экспоненциал зөөлрүүлэлтийн загварууд юм. Экспоненциал зөөлрүүлэлт нь хуучин ба шинэ өгөгдлийн чухал ялгааг харгалзан үздэг бөгөөд шинэ өгөгдөл ирээдүйн утгыг таамаглахад илүү үнэн зөв, үнэ цэнэтэй тул тооцоололд илүү их жин өгдөг.

=Цаг хугацааны дарааллын загварууд=
Цаг хугацааны дарааллын загварууд нь машин сургалтын нэг төрөл бөгөөд өнгөрсөн утгуудыг ашиглан өгөгдлийг ойлгож, урьдчилан таамаглахад чиглэдэг. Цаг хугацааны дараалал гэдэг нь хувьсагчийн утгын тэгш зайтай хугацааны дараалал бөгөөд бизнесийн хэрэглээнд жил, улирал гэх мэт хугацааг хамардаг. Үүнийг хийхийн тулд өгөгдлийг зөөлрүүлж, санамсаргүй хэлбэлзлийг арилган өгөгдлийн чиг хандлагыг илрүүлэх шаардлагатай байдаг. Үүнийг олон аргаар гүйцэтгэж болно.

=Нэг удаагийн шилжих дундаж=
Нэг удаагийн шилжих дундаж арга нь өгөгдлийн бага хэмжээний хэсгүүдийг ашиглан нэг дундаж авах үед үүсэх алдааг бууруулж, бүх өгөгдлийн дундаж авахтай харьцуулахад илүү нарийвчлалтай дундаж гаргадаг.


=Төвлөрсөн шилжих дундаж=
Төвлөрсөн шилжих дундаж арга нь нэг удаагийн шилжих дундажийн өгөгдлөөс дундаж утгыг авч ашигладаг. Гэвч тэгш тоотой өгөгдлийн багцаар тооцоолох нь төвөгтэй тул сондгой тоотой өгөгдөлд илүү тохиромжтой.

==Таамаглан загварчлал==
Таамаглан загварчлал нь ирээдүйн зан төлөвийг таамаглахад ашиглагддаг статистикийн арга юм. Энэ нь тодорхой нэгжийн шинж чанар ба тухайн нэгжийн зан төлөвийн хоорондын харилцааг шинжлэн, өөр нэгж дээр ижил хэв маяг илрэх магадлалыг үнэлдэг. Таамаглан загваруудыг өгөгдөл олборлолтын технологийн нэг төрөл гэж үзэж болно. Эдгээр загварууд нь түүхэн болон одоогийн өгөгдлийг шинжлэн ирээдүйн боломжит үр дүнг таамаглах загварыг бий болгодог.
Ямар ч аргыг ашигласан байсан, ерөнхийдөө Таамаглан загвар бүтээх үйл явц нь ижил шат дараалалтай байдаг. Эхлээд төслийн зорилго, хүссэн үр дүнг тодорхойлж, үүнийг Таамаглан шинжилгээний зорилго, үүрэгт хөрвүүлнэ. Дараа нь эх өгөгдлийг шинжлэн хамгийн тохиромжтой өгөгдөл, загвар бүтээх аргыг сонгоно (загварууд зөвхөн ашигласан өгөгдлийн чанараас хамаарна). Өгөгдлийг сонгон хувиргаж загвар бүтээдэг. Загваруудыг бүтээж туршиж, хүчинтэй эсэхийг үнэлнэ. Загварын үр дүнг бизнесийн үйл явцад ашиглаж, өгөгдлийн хэв маягийг илрүүлэх нь бизнесийн ашиг тусыг шууд баталгаажуулахгүй гэдгийг ойлгоно. Эцэст нь загваруудыг удирдан стандартчилж, гүйцэтгэлийг сайжруулна (шинэ зохицуулалтын шаардлагыг хангахын тулд загварын менежментийн эрэлт нэмэгдэнэ).

[[Ангилал:Компьютер]]
[[Ангилал:Хиймэл оюун]]</text>
      <sha1>k28d4fqfe7a8720s2sgfsctgq54wfo8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822523</id>
      <parentid>822522</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T08:29:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822523</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11674" sha1="buuq51nfyrwu0q2t0u4cphc6y79eykj" xml:space="preserve">Таамаглан шинжилгээ нь өгөгдөл олборлолт, таамаглан загварчлал, машин сургалтын олон төрлийн статистикийн аргуудыг хамарч, одоогийн болон түүхэн баримтуудыг шинжлэн ирээдүйн эсвэл бусад тодорхойгүй үйл явдлуудыг урьдчилан таамаглахад ашиглагддаг.
Бизнесийн салбарт таамаг загварууд нь түүхэн болон гүйлгээний өгөгдлөөс олдсон хэв маягуудыг ашиглан эрсдэл, боломжуудыг тодорхойлдог. Эдгээр загварууд олон хүчин зүйлийн хоорондын харилцааг барьж авснаар тодорхой нөхцөлтэй холбоотой эрсдэл эсвэл боломжийг үнэлэх боломжийг олгож, гүйлгээний шийдвэр гаргалтыг чиглүүлдэг.
Эдгээр техникийн арга барилын гол үр нөлөө нь Таамаглан шинжилгээ нь тус бүрийн нэгж (хэрэглэгч, ажилтан, эрүүл мэндийн өвчтөн, бүтээгдэхүүний SKU, автомашин, бүрэлдэхүүн хэсэг, машин эсвэл бусад байгууллагын нэгж) бүрт Таамаглан оноо (магадлал)-ыг өгдөгт оршино. Ингэснээр олон тооны нэгжид хамаарах байгууллагын үйл явцыг тодорхойлох, мэдээлэх, нөлөөлөх боломжтой болдог. Үүнд маркетинг, зээлийн эрсдэлийн үнэлгээ, залилан илрүүлэх, үйлдвэрлэл, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, хууль сахиулах зэрэг төрийн үйл ажиллагаа орно.


==Тодорхойлолт==
Энэхүү өгүүлэл нь сэдвийн зөвхөн нэг онцгой тал дээр төвлөрсөн тул нийтлэг мэдээллийг нэмэх, хэлэлцүүлэгт оролцож сайжруулахыг хүсэж байна. (2024 оны 12-р сар)
Таамаглан шинжилгээ нь бизнесийн оюуны (BI) технологийн цогц бөгөөд их хэмжээний өгөгдөл доторх харилцаа, хэв маягийг илрүүлж, зан төлөв, үйл явдлыг урьдчилан таамаглахад ашиглагддаг. Бусад BI технологиос ялгаатай нь Таамаглан шинжилгээ нь ирээдүйг урьдчилан харах шинжтэй бөгөөд өнгөрсөн үйл явдлыг ашиглан ирээдүйг таамагладаг. Таамаглан шинжилгээний статистикийн аргууд нь өгөгдлийн загварчлал, машин сургалт, хиймэл оюун ухаан, гүн сургалтын алгоритм, өгөгдөл олборлолтыг багтаана. Ихэвчлэн сонирхож буй тодорхойгүй үйл явдал ирээдүйд тохиолдох боловч Таамаглан шинжилгээг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй аль ч төрлийн тодорхойгүй зүйлд хэрэглэж болно. Жишээ нь, гэмт хэрэг гарсны дараа сэжигтнийг илрүүлэх эсвэл зээлийн картны залилангийн үйлдлийг бодит цаг хугацаанд илрүүлэх гэх мэт. Таамаглан шинжилгээний үндэс нь тайлбарлагч хувьсагч ба урьдчилан таамаглагдах хувьсагчийн хоорондын харилцааг өнгөрсөн үйл явдлаас барьж авч, тодорхойгүй үр дүнг урьдчилан таамаглахад ашиглах явдал юм. Гэхдээ үр дүнгийн нарийвчлал, ашиглах чадвар нь өгөгдлийн шинжилгээний түвшин, таамаглалын чанараас ихээхэн хамаарна гэдгийг анхаарах хэрэгтэй.
Таамаглан шинжилгээг ихэвчлэн илүү нарийвчилсан түвшинд таамаглал гаргах, жишээ нь байгууллагын нэгж бүрт Таамаглан оноо (магадлал) үүсгэх гэж тодорхойлдог. Энэ нь ерөнхий Таамаглан төлөвлөлтөөс ялгаатай. Жишээ нь, “Таамаглан шинжилгээ — туршлага (өгөгдөл) дээр суралцаж хувь хүний ирээдүйн зан төлөвийг таамаглан илүү сайн шийдвэр гаргахад чиглэсэн технологи.” Ирээдүйн үйлдвэрлэлийн системд Таамаглан шинжилгээ нь боломжит асуудлыг урьдчилан таамаглаж, тасралтгүй ажиллагааг хангах, шийдвэр гаргалтыг оновчтой болгох зааварчилсан шинжилгээнд холбох үнэ цэнэтэй байх болно.

==Шинжилгээний аргууд==
Таамаглан шинжилгээ хийхэд ашиглагдах арга, техникүүдийг ерөнхийд нь регрессийн арга болон машин сургалтын арга гэж хоёр ангилж болно.


=Машин сургалт=
Машин сургалт гэдэг нь машинд хүний оюун ухаан шаардсан зан төлөвийг суралцаж дуурайх чадварыг олгохыг хэлнэ. Үүнийг хиймэл оюун ухаан, алгоритм, загваруудын тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг.
Автокорреляцийн интегралжсан шилжих дундаж (ARIMA)
ARIMA загварууд нь цаг хугацааны дарааллын загварын түгээмэл жишээ юм. Эдгээр загвар нь автокорреляцийг ашигладаг бөгөөд энэ нь регрессийн програм хангамж ашиглан ихэнх шинжилгээ, зөөлрүүлэлтийг машин сургалтаар гүйцэтгэх боломжтой гэсэн үг. ARIMA загварууд ерөнхий чиг хандлагагүй бөгөөд дундаж орчмын тогтмол хэлбэлзэлтэй цаг хугацааны ижил төстэй хэв маягийг үүсгэдэг. Ингэснээр хувьсагчдыг шинжлэн ирээдүйн утгуудыг илүү сайн таамаглахад өгөгдлийг шүүж боловсруулдаг.
ARIMA аргын нэг жишээ нь экспоненциал зөөлрүүлэлтийн загварууд юм. Экспоненциал зөөлрүүлэлт нь хуучин ба шинэ өгөгдлийн чухал ялгааг харгалзан үздэг бөгөөд шинэ өгөгдөл ирээдүйн утгыг таамаглахад илүү үнэн зөв, үнэ цэнэтэй тул тооцоололд илүү их жин өгдөг.

=Цаг хугацааны дарааллын загварууд=
Цаг хугацааны дарааллын загварууд нь машин сургалтын нэг төрөл бөгөөд өнгөрсөн утгуудыг ашиглан өгөгдлийг ойлгож, урьдчилан таамаглахад чиглэдэг. Цаг хугацааны дараалал гэдэг нь хувьсагчийн утгын тэгш зайтай хугацааны дараалал бөгөөд бизнесийн хэрэглээнд жил, улирал гэх мэт хугацааг хамардаг. Үүнийг хийхийн тулд өгөгдлийг зөөлрүүлж, санамсаргүй хэлбэлзлийг арилган өгөгдлийн чиг хандлагыг илрүүлэх шаардлагатай байдаг. Үүнийг олон аргаар гүйцэтгэж болно.

=Нэг удаагийн шилжих дундаж=
Нэг удаагийн шилжих дундаж арга нь өгөгдлийн бага хэмжээний хэсгүүдийг ашиглан нэг дундаж авах үед үүсэх алдааг бууруулж, бүх өгөгдлийн дундаж авахтай харьцуулахад илүү нарийвчлалтай дундаж гаргадаг.


=Төвлөрсөн шилжих дундаж=
Төвлөрсөн шилжих дундаж арга нь нэг удаагийн шилжих дундажийн өгөгдлөөс дундаж утгыг авч ашигладаг. Гэвч тэгш тоотой өгөгдлийн багцаар тооцоолох нь төвөгтэй тул сондгой тоотой өгөгдөлд илүү тохиромжтой.

=Таамаглан загварчлал=
Таамаглан загварчлал нь ирээдүйн зан төлөвийг таамаглахад ашиглагддаг статистикийн арга юм. Энэ нь тодорхой нэгжийн шинж чанар ба тухайн нэгжийн зан төлөвийн хоорондын харилцааг шинжлэн, өөр нэгж дээр ижил хэв маяг илрэх магадлалыг үнэлдэг. Таамаглан загваруудыг өгөгдөл олборлолтын технологийн нэг төрөл гэж үзэж болно. Эдгээр загварууд нь түүхэн болон одоогийн өгөгдлийг шинжлэн ирээдүйн боломжит үр дүнг таамаглах загварыг бий болгодог.
Ямар ч аргыг ашигласан байсан, ерөнхийдөө Таамаглан загвар бүтээх үйл явц нь ижил шат дараалалтай байдаг. Эхлээд төслийн зорилго, хүссэн үр дүнг тодорхойлж, үүнийг Таамаглан шинжилгээний зорилго, үүрэгт хөрвүүлнэ. Дараа нь эх өгөгдлийг шинжлэн хамгийн тохиромжтой өгөгдөл, загвар бүтээх аргыг сонгоно (загварууд зөвхөн ашигласан өгөгдлийн чанараас хамаарна). Өгөгдлийг сонгон хувиргаж загвар бүтээдэг. Загваруудыг бүтээж туршиж, хүчинтэй эсэхийг үнэлнэ. Загварын үр дүнг бизнесийн үйл явцад ашиглаж, өгөгдлийн хэв маягийг илрүүлэх нь бизнесийн ашиг тусыг шууд баталгаажуулахгүй гэдгийг ойлгоно. Эцэст нь загваруудыг удирдан стандартчилж, гүйцэтгэлийг сайжруулна (шинэ зохицуулалтын шаардлагыг хангахын тулд загварын менежментийн эрэлт нэмэгдэнэ).

[[Ангилал:Компьютер]]
[[Ангилал:Хиймэл оюун]]</text>
      <sha1>buuq51nfyrwu0q2t0u4cphc6y79eykj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ХҮНД ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140628</id>
    <revision>
      <id>822525</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:27:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол Улсын аж үйлдвэрийн салбарын дийлэнх нь уул уурхай, хөдөө аж ахуйн түүхий эдэд тулгуурласан бөгөөд 2018 оны байдлаар уул уурхайн олборлох, боловсруулах үйлдвэрлэл нь аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэлийн 72 хувь, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 24...&quot;</comment>
      <origin>822525</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2660" sha1="27p6znymanyv6jrsguup3g07vrgw3kt" xml:space="preserve">Монгол Улсын аж үйлдвэрийн салбарын дийлэнх нь уул уурхай, хөдөө аж ахуйн түүхий эдэд тулгуурласан бөгөөд 2018 оны байдлаар уул уурхайн олборлох, боловсруулах үйлдвэрлэл нь аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэлийн 72 хувь, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 24 хувь, төсвийн орлогын 30 орчим хувийг тус тус бүрдүүлж байна. Түүнчлэн экспортын бүтээгдэхүүний 87 хувийг уул уурхайн бүтээгдэхүүн, үүнээс 90 гаруй хувийг технологийн багтаамжгүй болон нам технологит бүтээгдэхүүн эзэлж байна.

2018 оны жилийн эцсийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр аж үйлдвэрийн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 15.7 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн үеэс 21 хувиар өсчээ. Өнөөгийн байдлаар хүнд үйлдвэрлэлийн чиглэлээр 60 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа бөгөөд ган туйван, ган бөмбөлөг, катодын зэс, зэс утас, цемент, шохой, тээврийн хэрэгсэл угсрах болон метал хийцийн зарим үйлдвэрүүд ажиллаж байгаа хэдий ч ихэнх үйлдвэрийн түүхий эд, сэлбэг, хэрэгсэл импортоос хараат, хүний нөөц дутагдалтай, борлуулалт муу, эргэлтийн хөрөнгө дутагдалтай, шинэ техник, технологи, тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх боломж хомс, эрчим хүч, дэд бүтэц, тээвэр ложистикийн нэгдсэн сүлжээ бий болоогүй зэргээс дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүн импортын бараатай өрсөлдөх боломж хязгаарлагдмал байна. Иймд дотоодын үйлдвэрлэлийн борлуулалтыг төрөөс бодлогоор дэмжих, зах зээлийг хамгаалах, гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалтыг татахад чиглэсэн эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай байна.</text>
      <sha1>27p6znymanyv6jrsguup3g07vrgw3kt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төсөл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140629</id>
    <revision>
      <id>822526</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:31:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;'''Төсөл гэж юу вэ?'''  &quot;Төсөл гэдэг нь өгөгдсөн хугацаанд тодорхой төсвийн хүрээнд тодорхой зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.” (Европын комисс, 2004, p. 8)  Төсөл нь:  • Анхдагч зорилтот бүлэг болон эцсийн ашиг хүртэгчдийг багтаасан тодорхой...&quot;</comment>
      <origin>822526</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3355" sha1="6zerstrjy3msmqu8d8pbkyzl8yogrzu" xml:space="preserve">'''Төсөл гэж юу вэ?'''

&quot;Төсөл гэдэг нь өгөгдсөн хугацаанд тодорхой төсвийн хүрээнд тодорхой зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.” (Европын комисс, 2004, p. 8)

Төсөл нь:

• Анхдагч зорилтот бүлэг болон эцсийн ашиг хүртэгчдийг багтаасан тодорхой оролцогч талуудтай байна;

• Тодорхой зохицуулалт, удирдлага, санхүүжилтийн зохицуулалттай байна;

• Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний системтэй байна. (гүйцэтгэлийн удирдлагыг дэмжих);

• Төслийн үр ашиг нь зардлаасаа давж гарахыг харуулсан санхүү, эдийн засгийн зохих түвшний шинжилгээг хийсэн байна. (Европын комисс, 2004, p. 8)

'''Төслийн менежмент'''

“Өгөгдсөн хугацаанд тодорхой зорилгод хүрэх, амжилтын тодорхой шалгуурыг хангахын тулд багийн ажлыг эхлүүлэх, төлөвлөх, гүйцэтгэх, хянах, дуусгах практик үйл ажиллагаа бөгөөд төслийн менежментийн гол бэрхшээл бол тодорхой хязгаарлалтын хүрээнд төслийн бүх зорилгод хүрэх явдал юм. ” (Phillips, 2003, p. 1)

Төслийн менежмент нь хамрах хүрээ, цаг хугацаа, чанар, төсвийн үндсэн хязгаарлалтын хүрээнд байдаг.

'''Гол салбарын төслүүд'''

'''Барилгын инженерчлэл''' 

Төв оффисоос алслагдсан газар дээр томоохон хөрөнгө оруулалтын хүрээнд хэд хэдэн гэрээт гүйцэтгэгчид менежментийн гэрээний дагуу хамтран ажилладаг.

'''Үйлдвэрлэлийн төслүүд''' 

Тухайн газар нутагт менежмент хийх замаар судалгаанд үндэслэн шинэ бүтээгдэхүүний, хөгжүүлэлтийг хийж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлдэг.

'''Менежментийн болон бизнесийн өөрчлөлтийн төслүүд'''

Компаниудын цаашдын хөгжил дэвшилтэй холбоотой Мэдээллийн технологийн төслүүд, бүтцийн өөрчлөлт, нэгдэл, зохион байгуулалт, стратеги төслүүд, биет бүтээгдэхүүн биш

'''Шинжлэх ухааны судалгааны төслүүд'''

Шинжлэх ухааны цэвэр судалгаа, их хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, олон жилийн турш ашиглагдах, төлөвлөсөн үр дүн нь тодорхойгүй, хүний мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилготой, маш өндөр эрсдэлтэй, тодорхой төсөв шаарддаг</text>
      <sha1>6zerstrjy3msmqu8d8pbkyzl8yogrzu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822551</id>
      <parentid>822526</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T10:25:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Orgio89 moved page [[Төсөл гэж юу вэ?]] to [[Төсөл]]: Name correction</comment>
      <origin>822526</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3355" sha1="6zerstrjy3msmqu8d8pbkyzl8yogrzu" xml:space="preserve">'''Төсөл гэж юу вэ?'''

&quot;Төсөл гэдэг нь өгөгдсөн хугацаанд тодорхой төсвийн хүрээнд тодорхой зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.” (Европын комисс, 2004, p. 8)

Төсөл нь:

• Анхдагч зорилтот бүлэг болон эцсийн ашиг хүртэгчдийг багтаасан тодорхой оролцогч талуудтай байна;

• Тодорхой зохицуулалт, удирдлага, санхүүжилтийн зохицуулалттай байна;

• Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний системтэй байна. (гүйцэтгэлийн удирдлагыг дэмжих);

• Төслийн үр ашиг нь зардлаасаа давж гарахыг харуулсан санхүү, эдийн засгийн зохих түвшний шинжилгээг хийсэн байна. (Европын комисс, 2004, p. 8)

'''Төслийн менежмент'''

“Өгөгдсөн хугацаанд тодорхой зорилгод хүрэх, амжилтын тодорхой шалгуурыг хангахын тулд багийн ажлыг эхлүүлэх, төлөвлөх, гүйцэтгэх, хянах, дуусгах практик үйл ажиллагаа бөгөөд төслийн менежментийн гол бэрхшээл бол тодорхой хязгаарлалтын хүрээнд төслийн бүх зорилгод хүрэх явдал юм. ” (Phillips, 2003, p. 1)

Төслийн менежмент нь хамрах хүрээ, цаг хугацаа, чанар, төсвийн үндсэн хязгаарлалтын хүрээнд байдаг.

'''Гол салбарын төслүүд'''

'''Барилгын инженерчлэл''' 

Төв оффисоос алслагдсан газар дээр томоохон хөрөнгө оруулалтын хүрээнд хэд хэдэн гэрээт гүйцэтгэгчид менежментийн гэрээний дагуу хамтран ажилладаг.

'''Үйлдвэрлэлийн төслүүд''' 

Тухайн газар нутагт менежмент хийх замаар судалгаанд үндэслэн шинэ бүтээгдэхүүний, хөгжүүлэлтийг хийж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлдэг.

'''Менежментийн болон бизнесийн өөрчлөлтийн төслүүд'''

Компаниудын цаашдын хөгжил дэвшилтэй холбоотой Мэдээллийн технологийн төслүүд, бүтцийн өөрчлөлт, нэгдэл, зохион байгуулалт, стратеги төслүүд, биет бүтээгдэхүүн биш

'''Шинжлэх ухааны судалгааны төслүүд'''

Шинжлэх ухааны цэвэр судалгаа, их хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, олон жилийн турш ашиглагдах, төлөвлөсөн үр дүн нь тодорхойгүй, хүний мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилготой, маш өндөр эрсдэлтэй, тодорхой төсөв шаарддаг</text>
      <sha1>6zerstrjy3msmqu8d8pbkyzl8yogrzu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822554</id>
      <parentid>822551</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T10:25:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <origin>822554</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3261" sha1="tb1ffh2imtmf9xhrhh84giixi03np95" xml:space="preserve">Төсөл гэдэг нь өгөгдсөн хугацаанд тодорхой төсвийн хүрээнд тодорхой зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.
Төсөл нь:

• Анхдагч зорилтот бүлэг болон эцсийн ашиг хүртэгчдийг багтаасан тодорхой оролцогч талуудтай байна;

• Тодорхой зохицуулалт, удирдлага, санхүүжилтийн зохицуулалттай байна;

• Хяналт шинжилгээ, үнэлгээний системтэй байна. (гүйцэтгэлийн удирдлагыг дэмжих);

• Төслийн үр ашиг нь зардлаасаа давж гарахыг харуулсан санхүү, эдийн засгийн зохих түвшний шинжилгээг хийсэн байна. (Европын комисс, 

'''Төслийн менежмент'''

“Өгөгдсөн хугацаанд тодорхой зорилгод хүрэх, амжилтын тодорхой шалгуурыг хангахын тулд багийн ажлыг эхлүүлэх, төлөвлөх, гүйцэтгэх, хянах, дуусгах практик үйл ажиллагаа бөгөөд төслийн менежментийн гол бэрхшээл бол тодорхой хязгаарлалтын хүрээнд төслийн бүх зорилгод хүрэх явдал юм. ” (Phillips, 2003, p. 1)

Төслийн менежмент нь хамрах хүрээ, цаг хугацаа, чанар, төсвийн үндсэн хязгаарлалтын хүрээнд байдаг.

'''Гол салбарын төслүүд'''

'''Барилгын инженерчлэл''' 

Төв оффисоос алслагдсан газар дээр томоохон хөрөнгө оруулалтын хүрээнд хэд хэдэн гэрээт гүйцэтгэгчид менежментийн гэрээний дагуу хамтран ажилладаг.

'''Үйлдвэрлэлийн төслүүд''' 

Тухайн газар нутагт менежмент хийх замаар судалгаанд үндэслэн шинэ бүтээгдэхүүний, хөгжүүлэлтийг хийж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлдэг.

'''Менежментийн болон бизнесийн өөрчлөлтийн төслүүд'''

Компаниудын цаашдын хөгжил дэвшилтэй холбоотой Мэдээллийн технологийн төслүүд, бүтцийн өөрчлөлт, нэгдэл, зохион байгуулалт, стратеги төслүүд, биет бүтээгдэхүүн биш

'''Шинжлэх ухааны судалгааны төслүүд'''

Шинжлэх ухааны цэвэр судалгаа, их хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, олон жилийн турш ашиглагдах, төлөвлөсөн үр дүн нь тодорхойгүй, хүний мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилготой, маш өндөр эрсдэлтэй, тодорхой төсөв шаарддаг</text>
      <sha1>tb1ffh2imtmf9xhrhh84giixi03np95</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Логик бүтэцийн арга</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140630</id>
    <revision>
      <id>822527</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:32:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Логик бүтцийн аргыг 1960-аад оны сүүлчээр төслийн төлөвлөлт, үнэлгээний системийг сайжруулах ажлын хүрээнд АНУ-ын олон улсын хөгжлийн агентлагт дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор боловсруулсан байна. Энэхүү арга нь гурван үндсэн асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн б...&quot;</comment>
      <origin>822527</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2979" sha1="fm1yol3hjdexmqz5x310znhx5inby0l" xml:space="preserve">Логик бүтцийн аргыг 1960-аад оны сүүлчээр төслийн төлөвлөлт, үнэлгээний системийг сайжруулах ажлын хүрээнд АНУ-ын олон улсын хөгжлийн агентлагт дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор боловсруулсан байна. Энэхүү арга нь гурван үндсэн асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн болно, тухайлбал:

• Төслийн амжилт ололтыг хянах, үнэлэх тодорхой арга хэрэгсэлгүй байсны улмаас төлөвлөлт маш ойлгомжгүй байсан;

• Менежментийн хариуцлага тодорхой бус байсан;

• Төслийн зорилгыг тодорхойлоогүй байсны улмаас үнэлгээ хийхэд хүндрэлтэй байсан.

Түүнээс хойш ихэнх хоёр талт болон олон талт хөгжлийн агентлагууд, тухайлбал Германы Олон улсын хамтын ажиллагааны агентлаг логик бүтцийн аргыг төслийн төлөвлөлт менежментийн арга хэрэгсэл хэмээн баталжээ. ЕХ нь 1993 оноос хойш төслийн үе шатны менежментийн системийн нэг хэсэг болох логик бүтцийн аргыг ашиглахыг шаардаж байгаа бөгөөд энэхүү арга нь төслийн чанарын үнэлгээ хийх нэгдсэн арга хэрэгслийг бий болгосон байна.

Цаг хугацааны явцад логик бүтцийн аргын формат, нэр томьёо, арга хэрэгслүүд өөрчлөгдсөн боловч дүн шинжилгээ хийх үндсэн зарчмууд өөрчлөгдөөгүй хэвээр байна. Логик бүтцийн аргын зарчмуудын тухай ойлголт нь төслүүдийн боловсруулалт, хэрэгжилтийн үйл ажиллагаанд оролцдог бүх оролцогчдод үр ашигтай байдаг.

Логик бүтцийн арга нь бүтцэд суурилсан арга хэрэгсэл юм. Энэхүү арга нь мэдээллийг задлан шинжилж, бүтцийн хүрээнд зохион байгуулах боломжийг олгодог бөгөөд ингэснээр чухал асуултууд урган гарч сул талыг тодорхойлон шийдвэр гаргагчид төслийн үндэслэл, түүний зорилго, зорилтот арга хэрэгслийг сайжруулах ойлголтыг үндэслэн үндэслэлтэй шийдвэр гаргах боломжтой болно.</text>
      <sha1>fm1yol3hjdexmqz5x310znhx5inby0l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төслийн оролцогч талуудын дүн шинжилгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140631</id>
    <revision>
      <id>822528</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:33:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Нэгдүгээрт, оролцогч талуудыг тодорхойлж, төслийг дэмжих, эсхүл саад болох хүчин зүйлийг үнэлэх шаардлагатай. “Оролцогч талууд” гэдэг нь төслийн амжилттай, эсхүл бүтэлгүйтэхэд шууд нөлөө үзүүлэх, сонирхогч талууд болох хувь хүн, бүлэг хүмүүс, байгуулл...&quot;</comment>
      <origin>822528</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3118" sha1="e0lb89cb3xfrzwqpa20mkbiyvahga3u" xml:space="preserve">Нэгдүгээрт, оролцогч талуудыг тодорхойлж, төслийг дэмжих, эсхүл саад болох хүчин зүйлийг үнэлэх шаардлагатай. “Оролцогч талууд” гэдэг нь төслийн амжилттай, эсхүл бүтэлгүйтэхэд шууд нөлөө үзүүлэх, сонирхогч талууд болох хувь хүн, бүлэг хүмүүс, байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд юм. Оролцогч талуудын дүн шинжилгээний үндсэн санаа нь өөр өөр хүсэл сонирхол, чадавхтай өөр өөр бүлгүүдийн асуудлууд байдаг тул эдгээр асуудлыг тодорхойлох, бодитой тогтоох, стратеги сонгох явцад үүнийг сайтар ойлгож, шийдвэрлэх шаардлагатай байдаг.

Оролцогч талуудын дүн шинжилгээнээс асуух гол асуултууд бол ‘Бид хэний асуудал, эсхүл боломжийг шинжилж байна вэ?; ‘Хэнд ашигтай болон алдагдлаас хэрхэн гарах вэ?

'Төслийг дэмжих, эсхүл саад болох хүчин зүйлс нь юу вэ?' Эцсийн дүндээ энэ нь зорилтот бүлэг буюу эцсийн үр шим хүртэгчдэд төслийн нийгмийн, эдийн засаг, институцийн үр өгөөжийг хамгийн их байлгах, түүний сөрөг нөлөөллийг багасгахад туслах явдал юм. (оролцогч талуудын зөрчилдөөнийг оролцуулан). ‘Өөр өөр оролцогч талуудын ашиг сонирхлыг хангахад чиглэсэн ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?’ гэсэн хариуг өгөх ёстой (мөн үзнэ үү (Европын Комисс, 2004, хуудас 61)).

Оролцогч талуудын дүн шинжилгээний үр дүнд төсөл (холбооснууд) -ыг дэмжих чадавхи, хүсэл эрмэлзэлтэй, түүний ашиг сонирхолд сөргөөр нөлөөлөхөөс айдаг, төсөлд (өрсөлдөгчдөд) саад учруулж болзошгүй, шийдэмгий бус, хүлээцтэй хэн бэ гэдгийг бид тодорхой дүр зургийг олж авдаг (хашаа суулгагч). Бид тэдний хүсэл зоригийг ойлгож, дараах арга хэмжээг боловсруулж болно: ашиг сонирхлыг харгалзан үзэх; мэдээлэх; төслийн төлөвлөлт, хэрэгжилтэд оролцогч талуудыг татан оролцуулах; хүлээн авах, худалдан авах ажиллагааг бий болгох (үүнийг &quot;тэдний төсөл&quot; болгох).</text>
      <sha1>e0lb89cb3xfrzwqpa20mkbiyvahga3u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төслийн асуудлын дүн шинжилгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140632</id>
    <revision>
      <id>822529</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:34:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Бидний хүндэрч, шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй болсон тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд Шалтгаан-үр дагаврын хамаарлын аргаар шийдвэрлэдэг. (асуудлын дүн шинжилгээ, Зураг 3-ыг үзнэ үү). Энэ нь сөрөг нөлөөлөх асуудлуудыг нөлөөллийн мөчир дээр жагсаах бөгөөд...&quot;</comment>
      <origin>822529</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2280" sha1="7wl1oyosqbd01sn1uniuyq664j8hgqf" xml:space="preserve">Бидний хүндэрч, шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй болсон тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд Шалтгаан-үр дагаврын хамаарлын аргаар шийдвэрлэдэг. (асуудлын дүн шинжилгээ, Зураг 3-ыг үзнэ үү). Энэ нь сөрөг нөлөөлөх асуудлуудыг нөлөөллийн мөчир дээр жагсаах бөгөөд тус асуудалд бүрт үзүүлэх нөлөөлөл бүрийн гол шалтгаануудыг олж, тэдгээрийг шалтгааны модны доор дүрслэн харуулахыг хичээдэг. Ихэнх тохиолдолд жинхэнэ шалтгаан нь эхний удаа анзаарагдахгүй. Дараа нь “5 х Яагаад?” гэсэн асуултаар шалтгаануудыг тодорхойлно.

Энэ шинжилгээ нь оролцогч талуудыг оролцуулан “тархины довтолгооны” хэлэлцүүлэгт хийх дасгал болж өгдөг. Энэ хэлэлцүүлгээр эхэнд асуудлын бүтэц, тоо хэмжээг тодорхойлж асуудлын цар хүрээг улам тодруулж тодорхойлдог.

Шалтгаан нь тодорхой болсны дараа бид төсөл эсхүл бусад үйл ажиллагаагаар (тухайлбал, яаралтай арга хэмжээ, илүү өргөн цар хүрээтэй хөтөлбөр гэх мэт) хүрэх ёстой зорилгыг тус бүрээс олж авч чадна. Бид шалтгааныг хөндлөнгөөс оролцсон зорилгууд, үр дүнд шилжүүлдэг. Төслийн төлөвлөлтийн цаашдын явцад үнэлэх, сонгох хэд хэдэн хувилбар байж болох тул энэ үе шатанд бид тодорхой шийдлүүдэд төвийг сахисан хэвээр байна. Шинжилгээний үе шатны үр дүн нь ерөнхий зорилго, хүссэн, тодорхой үр дүн бүхий зорилтот мод юм</text>
      <sha1>7wl1oyosqbd01sn1uniuyq664j8hgqf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ачаа тээвэрлэлтийн суурин гэж юу вэ?</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140633</id>
    <revision>
      <id>822530</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:36:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Олон улсын ачаа тээврийн коридорыг хөгжүүлэхэд (тухайлбал, Шинэ Торгоны зам Европ - Ази, Орос-Монгол-Хятад-Эдийн засгийн коридор ба Транс Европын сүлжээ) хөгжүүлэхэд коридорын дагуух үр ашигтай интермодал ложистик төвүүд шаардагдана. Эдгээр төвүүд нь ин...&quot;</comment>
      <origin>822530</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2928" sha1="4d8ul18y5k0cyoygc2yx1v6tomg9ruv" xml:space="preserve">Олон улсын ачаа тээврийн коридорыг хөгжүүлэхэд (тухайлбал, Шинэ Торгоны зам Европ - Ази, Орос-Монгол-Хятад-Эдийн засгийн коридор ба Транс Европын сүлжээ) хөгжүүлэхэд коридорын дагуух үр ашигтай интермодал ложистик төвүүд шаардагдана. Эдгээр төвүүд нь интермодаль интерфейсийн үүргийг гүйцэтгэж, янз бүрийн ложистик үйлчилгээний чиг үүргийг гүйцэтгэж, ачаа үүсгүүрийн үүрэг гүйцэтгэдэг. Интермодаль ложистикийн төв гэсэн нэр томьёоны тодорхойлолт нь улс орнуудын хооронд ялгаатай бөгөөд өөр өөр функциональ байдлыг илэрхийлдэг. Нийтлэг, тэр ч байтугай стандартчилагдсан нэр томьёо байдаггүй. Энэхүү олон талт байдал нь ложистикийн салбарын өндөр динамик байдлыг харуулахын зэрэгцээ судалгааны талбайн төлөвшөөгүй байдал, өөр өөр улс орон, бүс нутгийн семантик сегментчиллийг харуулж байна. Тухайлбал, Тээвэр- Ложистикийн төвүүд эсхүл ердөө л ложистикийн төвүүд гэсэн нэр томьёог Европын Холбооны Европлатформд ашигладаг. Ачаа тээврийн сууринг Германы Гютерверкехрсзентрум (GVZ), Их Британид ашигладаг бөгөөд үүнийг Ачаа тосгон гэж орчуулдаг. Францад Platform Multimodales/ Logistiques гэсэн нэр томьёо давамгайлж байгаа бол Италид Интерпорти, Испанид Ciudad Del Transporte гэсэн нэр томьёог ашигладаг. (Вагенер, 2017, хуудас 274) 

Магадгүй ашигласан нэр томьёоноос илүү чухал зүйл бол ложистикийн төвүүдийн үйл ажиллагааны талаарх ойлголт, тэдгээрийн цар хүрээ, үйл ажиллагаа, хэмжээ зэргээрээ ялгаатай байх явдал юм. Энэхүү материалын үүднээс бид Хиггинс, Фергюсон, Канароглоу (Хиггинс, 2012) -ын хэв шинжийг баримталдаг бөгөөд үүнд Notteboom, Rodrigue нарын боловсруулсан ложистикийн төв шатлал багтсан болно (Notteboom, 2009, хуудас 12).</text>
      <sha1>4d8ul18y5k0cyoygc2yx1v6tomg9ruv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ачаа тээвэрлэлтийн суурингийн үйл ажиллагаа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140634</id>
    <revision>
      <id>822531</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:38:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;FV-ийн үндсэн чиг үүрэг нь тээвэрлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа, үүнд агуулах, зөөвөрлөлт, дор хаяж хоёр төрлийн тээврийн хэрэгсэлтэй холбогдох, өөр компаниудын төлбөр тооцоо, түрээслэгчдийн хоорондох боломжит синергигийг хамгийн сайн ашиглах засаглал...&quot;</comment>
      <origin>822531</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3045" sha1="sipht6xgraihkwjlwzyxl4vlxs16kxc" xml:space="preserve">FV-ийн үндсэн чиг үүрэг нь тээвэрлэлттэй холбоотой үйл ажиллагаа, үүнд агуулах, зөөвөрлөлт, дор хаяж хоёр төрлийн тээврийн хэрэгсэлтэй холбогдох, өөр компаниудын төлбөр тооцоо, түрээслэгчдийн хоорондох боломжит синергигийг хамгийн сайн ашиглах засаглалын бүтэц юм. Түүгээр ч барахгүй зарим FV нь хот суурин газартай ойрхон байршилтай бол хотыгнэгтгэх, түгээх чиг үүргийг санал болгодог.

Ачаа тээвэрлэлтийн суурингийн үүрэг бол стратегийн байршлаараа сайжруулж, үйл ажиллагаагаараа олон янз байдаг. Нэг талаас, FV нь өөр өөр төрлийн тээврийн хэрэгслүүдийн хооронд ачааг багцлах ачилтын төв болж, бүс хоорондын худалдааг дэмжиж, улмаар дотоод зангилаа, гарц болж ажилладаг. Нөгөөтэйгүүр, FV нь бүс нутгийн аж үйлдвэрт зориулсан ложистик платформ болж өгдөг тул бүс нутаг дахь бизнес, эдийн засгийн үйл ажиллагааг сурталчлах боломжийг олгодог.

Мужийн эрх баригчид ихэвчлэн Ачаа тээвэрлэлтийн суурингийн мастер төлөвлөлтийг эхлүүлдэг. Ачаа тээвэрлэлтийн бүтээн байгуулалтыг төрийн эрх бүхий байгууллагууд (дэд бүтэц) болон хувийн хөрөнгө оруулагчид (агуулах) -ын хамтын ажиллагаанд хэрэгжүүлдэг. Энэ нь нээлттэй, олон нийтэд нээлттэй байдаг.

Бусад байгууламж, тоног төхөөрөмж, үйлчилгээнд нэвтрэх эрхээ хуваалцах нь FV- ийн өөр нэг онцлог шинж юм. Эдгээр байгууламжууд нь үйл ажиллагаанд оролцож буй бүх компаниудад нэвтрэх нийтлэг нөхцлөөр боломжтой бөгөөд хялбархан хүрч чаддаг. Үүнд гааль,хорио цээрийн үйлчилгээ, ачааны машин цэвэрлэх талбай, шуудангийн салбар, хурлын болон сургалтын өрөө багтана. Зарим операторууд өөрсдийн байгууламж, үйлчилгээгээ ашигладаг бол зарим нь байгууламж хөлсөлж, бусад үйлчилгээ үзүүлэгчдээс үйлчилгээний төлбөрийг төлдөг.</text>
      <sha1>sipht6xgraihkwjlwzyxl4vlxs16kxc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ТЭЗҮ гэж юу вэ?</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140635</id>
    <revision>
      <id>822532</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;ТЭЗҮ нь тухайн нөхцөлд тодорхой зорилгод хүргэх төслийн хэрэгжилтийг хэрэгжүүлж болох эсэхийг шийдэхэд чиглэсэн мөрдөн байцаалт, тойм юм. ТЭЗҮ-ийн тусламжтайгаар төслийг үнэхээр хэрэгжүүлэх эсэхийг урьдчилан шийдэж болно. Хэрэв энэ шийдвэрийг төслийн...&quot;</comment>
      <origin>822532</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2615" sha1="gh6qtztcwm2lhf93ccd3dj29m4mvuj2" xml:space="preserve">ТЭЗҮ нь тухайн нөхцөлд тодорхой зорилгод хүргэх төслийн хэрэгжилтийг хэрэгжүүлж болох эсэхийг шийдэхэд чиглэсэн мөрдөн байцаалт, тойм юм. ТЭЗҮ-ийн тусламжтайгаар төслийг үнэхээр хэрэгжүүлэх эсэхийг урьдчилан шийдэж болно. Хэрэв энэ шийдвэрийг төслийн бодит төлөвлөлтийн дараа л гаргасан бол төслийн шууд төлөвлөлтийн зардал, цаг хугацаа алдагдах байсан.

'''ТЭЗҮ-ийн агуулга'''

Техник эдийн засгийн үндэслэл нь дараах зүйлийг судалж үздэг.

'''Төслийн тодорхойлолт ба үндэслэл'''

Төслийн тодорхойлолт, хамрах хүрээ, үндэс суурь

'''Төслийн зорилгыг тодорхойлох'''

Улс төрийн болон эрх зүйн үндэслэл

Төсөл нь улс төрийн зорилгод нийцэх үү? Төслийг дэмжиж байгаа юу? Лобби хийх шаардлагатай юу? Аль оролцогч талууд ямар ашиг сонирхолтой, эдгээр ашиг сонирхлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ? Төслийн орчинд хууль эрх зүйн болон зохицуулалтын ямар шаардлагууд идэвхтэй байдаг вэ?

'''Байгууллагын тохиргоо'''

Төслийг удирдаж, төсөл дууссаны дараа хөрөнгө оруулалтыг удирдах институцийн тохиргоо гэж юу вэ? Бизнесийн загвар гэж юу вэ? Төрийн болон хувийн хөрөнгө оруулагчдын оролцоо юу вэ?

Ихэнхдээ ТЭЗҮ нь төлөвлөсөн төсөл эхлэхээс өмнө өөрөө хийгддэг төсөл юм. ТЭЗҮ-ийг ихэвчлэн иргэний инженер, санхүүгийн нягтлан бодох бүртгэл, маркетинг, менежмент, байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр мэргэшсэн мэдлэг чадварыг хослуулсан хөндлөнгийн зөвлөхүүд эсхүл бүлэг зөвлөхүүд хийдэг. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд ТЭЗҮ 6-12 сар үргэлжилж магадгүй юм.</text>
      <sha1>gh6qtztcwm2lhf93ccd3dj29m4mvuj2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төслийн агуулга, тодорхойлолт, зорилгыг тогтоох нь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140636</id>
    <revision>
      <id>822533</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:42:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Эхний алхам нь төслийг хэрэгжүүлэх нийгэм, эдийн засаг, улс төр, институц, эрх зүйн орчныг тодорхойлоход чиглэгдэнэ. Нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал нь онцгой ач холбогдолтой тул гадаад нөлөөллийн мөнгөжүүлэлт, ирээдүйн чиг хандлагын таамаглалд нөлө...&quot;</comment>
      <origin>822533</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2621" sha1="g7bs4ck6rkwhs5vodju49fjyuu4hit8" xml:space="preserve">Эхний алхам нь төслийг хэрэгжүүлэх нийгэм, эдийн засаг, улс төр, институц, эрх зүйн орчныг тодорхойлоход чиглэгдэнэ. Нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал нь онцгой ач холбогдолтой тул гадаад нөлөөллийн мөнгөжүүлэлт, ирээдүйн чиг хандлагын таамаглалд нөлөөлдөг. Тухайлбал, сайжруулсан дэд бүтцээр дамжуулан цаг хэмнэхийн тулд хэрэглэгчийн ашиг тус нь нэг хүнд ногдох ДНБ ба цалингийн түвшингээс ихээхэн хамаардаг нь тодорхой юм.

Түүнчлэн урьдчилсан таамаглал нь тухайн улсын эдийн засгийн өсөлтийн динамик, нөхцөл байдлаас хамаарна.

Төсөл нь хэрэгжиж буй нөхцөл байдалд тохирсон байх ёстой, өөрөөр хэлбэл улс орны нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал, улс төрийн зорилтыг зохих ёсоор авч үзэх ёстой.

Төслийн тодорхойлолт нь бүрэн дүүрэн байх ёстой бөгөөд чухал шинж чанар, бүрэлдэхүүн хэсгийг орхигдуулахгүй байх ёстой (&quot;хагас гүүр нь гүүр биш&quot;).

Үүний дараа төслийн зорилтыг хүлээгдэж буй үр дүн (хэрэгцээ) -тэй уялдуулан тодорхойлох хэрэгтэй. Төслийн зорилтыг боломжийн хэрээр шалгуур үзүүлэлт, баталгаажуулах хэрэгслээр хэмжих шаардлагатай. (1-р бүлгийн Логик бүтцийг үзнэ үү).

Энэ алхам дээр дараах алхамуудын чухал урьдчилсан нөхцөл, оролтын өгөгдлийг тодорхойлох шаардлагатай. Энэ нь тухайлбал, төслийн цаг хугацааны хязгаар, санхүүгийн болон нийгмийн хөнгөлөлтийн хувь хэмжээ, гадаад нөлөөллийн төрлүүд ба (стандарт) утгатай (тухайлбал, цаг хугацааны үнэ, ашиглалтын зардал, гадаад орчны зардал гэх мэт) хамааралтай болно.</text>
      <sha1>g7bs4ck6rkwhs5vodju49fjyuu4hit8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Техникийн үндэслэл, байгаль орчны тогтвортой байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140637</id>
    <revision>
      <id>822534</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:43:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төслийг үнэлэх урьдчилсан нөхцөл болох техникийн шийдэл (үүд) -ийг тодорхойлж, эрэлтэд дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай.  Төслийг тодорхойлсны дараа дараагийн алхам нь ширээний судалгаа (хоёрдогч өгөгдөл), хээрийн судалгаа, судалгаа (анхан шатны мэдээлэл)...&quot;</comment>
      <origin>822534</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2669" sha1="r425sulhda9vxk3l73n8uhsnxh6h4kw" xml:space="preserve">Төслийг үнэлэх урьдчилсан нөхцөл болох техникийн шийдэл (үүд) -ийг тодорхойлж, эрэлтэд дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай.

Төслийг тодорхойлсны дараа дараагийн алхам нь ширээний судалгаа (хоёрдогч өгөгдөл), хээрийн судалгаа, судалгаа (анхан шатны мэдээлэл) (тухайлбал, замын хөдөлгөөний тоо, ярилцлага) -аар дамжуулан эрэлтийн анализ хийх явдал юм. Эрэлтийн шинжилгээ нь тоон эрэлтийн талаарх урьдчилсан мэдээг төдийгүй хүрэх боломжтой үнэ, орлогын мэдээллийг өгдөг.

Энэхүү эрэлтийн урьдчилсан таамаглалаас өгөгдөл болон ирээдүйн шаардлагатай хүчин чадлыг тодорхойлох боломжтой (хүчин чадлын төлөвлөлт) боломжтой бөгөөд энэ нь шаардлагатай техникийн шийдэлд (тухайлбал, хоёр эгнээ эсхүл дөрвөн эгнээтэй зам) чухал нөлөө үзүүлдэг.

Төслийн цар хүрээнээс хамаарч техникийн шийдлийг тодорхойлох шаардлагатай. Гурван хувилбарыг үнэлэх арга нь маш түгээмэл байдаг.

• &quot;юу ч хийхгүй&quot; (&quot;BAU&quot; ердийн бизнес)

• &quot;хамгийн багадаа хийх&quot;

• &quot;ямар нэг юм хий&quot;

Техникийн шийдлүүдийн тодорхойлолттой хамт хүрээлэн буй орчны асуудлуудтай холбоотой эрсдлүүд ба эсрэг арга хэмжээг тодорхойлохын тулд байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ (БОНБҮ) хийх хэрэгтэй (тухайлбал, төмөр замын шугамыг байгалийн хамгаалалттай газар нутгийг харгалзан үзэх ёстой).

Илүү нарийвчлан тодорхойлсон хамгийн оновчтой шийдлийг тодорхойлохын тулд зардлын үр ашгийн тооцоог хялбаршуулсан байдлаар хийх хэрэгтэй. Үүнд илүү нарийвчилсан зураг төсөл, зардлын тооцоо, хэрэгжүүлэх хуваарь орно.</text>
      <sha1>r425sulhda9vxk3l73n8uhsnxh6h4kw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төслийн санхүүгийн дүн шинжилгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140638</id>
    <revision>
      <id>822535</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:45:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төслийн ашгийг үнэлэхийн тулд төсөл эзэмшигчийн байр сууринаас Санхүүгийн шинжилгээ хийдэг. Зорилго нь төслийн санхүүгийн тогтвортой байдлыг үнэлэх, төслийн мөнгөн урсгалыг тооцоолох явдал юм.  Эхэндээ, бэлэн мөнгөний урсгалыг хэдэн жилээр тооцоолох,...&quot;</comment>
      <origin>822535</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2723" sha1="ciwanfo47jeb1d1c4anmmw2godetwck" xml:space="preserve">Төслийн ашгийг үнэлэхийн тулд төсөл эзэмшигчийн байр сууринаас Санхүүгийн шинжилгээ хийдэг. Зорилго нь төслийн санхүүгийн тогтвортой байдлыг үнэлэх, төслийн мөнгөн урсгалыг тооцоолох явдал юм.

Эхэндээ, бэлэн мөнгөний урсгалыг хэдэн жилээр тооцоолох, мөн төслийн ашиглалтын дараах үеийн хөрөнгө оруулалтын үлдэгдэл утгыг тодорхойлдог төслийн ашиглалтын хугацааг тодорхойлох нь чухал юм.

Энэ үе шатанд санхүүгийн хөнгөлөлтийн түвшинг тодорхойлох нь бас чухал юм. Энэхүү хөнгөлөлтийн хувь нь харьцуулж болох нөхцөл байдалд капиталын хөрөнгө оруулалтын хүүг тусгасан болно. Улсын төсвөөс санхүүжүүлж буй төслүүдэд энэхүү хөнгөлөлтийн түвшинг ихэвчлэн тодорхой хугацаанд тогтмол байлгаж, өөр өөр &quot;өрсөлдөгч&quot; төслүүдийн харьцуулах чадварыг баталгаажуулдаг (тухайлбал 4%).

Жилийн бэлэн мөнгөний урсгалд төслийн бүх урсгалын урсгал (барилгын зардал, ашиглалтын зардал, санхүүжилтийн зардал гэх мэт) болон гадагш гарах урсгал (орлого ба үлдэгдэл үнэ цэнэ гэх мэт) багтана.

Санхүүгийн үнэлгээний шийдвэрлэх шалгуур бол FNPV санхүүгийн цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ бөгөөд төслийн ашиглалтын хугацааны туршид мөнгөн урсгалын хөнгөлөлттэй үнэ цэнэ юм. 

St нь t хугацааны мөнгөн гүйлгээний үлдэгдэл, at нь t цаг хугацаанд буулгахаар сонгосон санхүүгийн хөнгөлөлтийн хүчин зүйл бөгөөд i нь санхүүгийн хөнгөлөлтийн хувь юм. Өөр нэг шалгуур бол FRR-ийн санхүүгийн өгөөжийн түвшин юм. FRR-ийг тэг FNPV үүсгэдэг хөнгөлөлтийн түвшинг тодорхойлдог, өөрөөр хэлбэл FRR-ийг тэгшитгэлийн шийдэл болгон өгсөн болно.</text>
      <sha1>ciwanfo47jeb1d1c4anmmw2godetwck</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төслийн эдийн засгийн дүн шинжилгээ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140639</id>
    <revision>
      <id>822536</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:48:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;FNPV тэг эсхүл түүнээс доош байх тохиолдолд төсөл нь ашиггүй болох тул хувийн хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, урт удаан хугацаанд ашиглагддаг, санхүүгийн орлого олохгүй эсхүл бага хэмжээний орлого олох дэд бүтцийн төслүүдийн хувьд ихэвчлэн хөрөнгө оруулагчи...&quot;</comment>
      <origin>822536</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3632" sha1="ttuf29syr3kl4bmafykkiwnyfhq38lw" xml:space="preserve">FNPV тэг эсхүл түүнээс доош байх тохиолдолд төсөл нь ашиггүй болох тул хувийн хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, урт удаан хугацаанд ашиглагддаг, санхүүгийн орлого олохгүй эсхүл бага хэмжээний орлого олох дэд бүтцийн төслүүдийн хувьд ихэвчлэн хөрөнгө оруулагчид энэ төсөлд хөрөнгө оруулахгүй. Энэ нь ихэвчлэн асар их хэмжээний мөнгө зарцуулдаг, урт удаан хугацаанд ашиглагддаг, санхүүгийн орлого олохгүй эсхүл бага хэмжээний орлого олох дэд бүтцийн төслүүдийн хувьд ихэвчлэн тохиолддог.

Гэхдээ нийгмийн үүднээс авч үзвэл, энэ төрлийн төслүүд гадны эерэг үр нөлөөг бий болгодог, жишээ нь аялал жуулчлалын хугацааг багасгах, шилжилт хөдөлгөөнийг багасгах эсхүл хэрэглэгчдэд ашиглалтын зардал бага байх эсхүл байгаль орчны эерэг нөлөөллийг бий болгодог тул олон нийтийн ашиг сонирхолд нийцэж магадгүй юм. Энэ тохиолдолд төслийн өргөтгөл халамжид ямар хувь нэмэр оруулж байгааг үнэлэх хэрэгтэй.

Гол үзэл баримтлал нь зах зээл дээр ажиглагдсан үнийн оронд бараа, үйлчилгээний нийгмийн боломжит зардлыг тусгахын тулд сүүдрийн үнийг ашиглах явдал юм. Ийм гажуудал нь олон янз байдаг, тухайлбал:

Зарим үнэд төсвийн шаардлага (НӨАТ, импортын татвар, бусад шууд бус татвар) орно.

Үр ашиггүй зах зээл (эрчим хүчний төрөөс үзүүлэх татаас, монополь үнэ)

Зарим нөлөөгөөр үнэ байхгүй (агаарын бохирдол, цаг хугацаа хэмнэх).

Зах зээлийн үнийг сүүдрийн үнэд хөрвүүлэх, зах зээлийн бус нөлөөллийг (зах зээлийн үнэ байхгүй тохиолдолд) үнэлэх олон улсын практикийг тайлбарласан болно (Европын Комисс, 2014, хуудас 54).

Сүүдрийн үнийг төслийн нөлөөллийн төрлөөс хамааран тодорхойлох хэрэгтэй. Европын Холбоо болон Европын Холбооны зарим гишүүн орнуудад Герман Герман улсын тээврийн дэд бүтцийн мастер төлөвлөгөө байдаг бөгөөд дэд бүтцийн төслүүд нь үндэсний замын хөдөлгөөний урсгалын урьдчилсан тооцоо (зорчигч, ачаа), Эдийн засгийн үнэлгээний стандарт утгыг үндэслэн үнэлгээний стандарт үйл явцыг явуулдаг. Энэ нь бүх төслүүдийг стандартчилж харьцуулж, тэргүүлэх ач холбогдол өгөх боломжийг олгодог.</text>
      <sha1>ttuf29syr3kl4bmafykkiwnyfhq38lw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Макро эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140640</id>
    <revision>
      <id>822537</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:55:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Нэрлэсэн ДНБ 2022 оны эхний хагас жилийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 23.0 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оноос 15.9 хувиар, 2015 оны зэрэгцүүлэх үнээр тооцсон бодит ДНБ 12.8 их наяд төгрөг болж, өмнөх оноос 1.9 хувиар тус тус өслөө.   2022 оны эхний хагас жилийн эдийн засгийн б...&quot;</comment>
      <origin>822537</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2988" sha1="e186jadwb2bf14dls60vipdqi8ag3zv" xml:space="preserve">Нэрлэсэн ДНБ 2022 оны эхний хагас жилийн урьдчилсан гүйцэтгэлээр 23.0 их наяд төгрөгт хүрч, өмнөх оноос 15.9 хувиар, 2015 оны зэрэгцүүлэх үнээр тооцсон бодит ДНБ 12.8 их наяд төгрөг болж, өмнөх оноос 1.9 хувиар тус тус өслөө. 

2022 оны эхний хагас жилийн эдийн засгийн бодит өсөлтийг салбараар авч үзвэл, хөдөө аж ахуйн салбар 11.3 хувиар, бөөний болон жижиглэн худалдааны салбар 12.2 хувиар, үйлчилгээний салбар 4.6 хувиар тэлсэн нь нийт өсөлтийг дэмжсэн бол уул уурхай салбар 28.8 хувиар, барилгын салбар 8.7 хувиар, тээврийн салбар 22.5 хувиар тус тус буурсан нь нийт өсөлтийг сааруулсан байна.

Өнгөрсөн онд говийн бүсийн аймгуудад хаваржилт хүндэрсний улмаас хөдөө аж ахуйн салбарын гарц огцом буураад байсан бол энэ онд нийт нутгаар хаваржилт хэвийн байсантай холбоотойгоор тус салбарын үйлдвэрлэл сэргэж хэвийн түвшинд хүрсэн байна. Хөдөө аж ахуйн салбарын энэ сэргэлт нь нийт эдийн засгийн өсөлтийн 1.8 нэгж хувийг бүрдүүлсэн. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн 2022 оны эхний хагас жилийн өсөлтөөс хөдөө аж ахуйн өсөлтийн суурийн нөлөөг хасаж тооцвол нийт 1.9 хувийн өсөлт нь 0.1 хувь болж буурч байна.

Өмнөх оноос эхлэн цар тахлын эсрэг вакцинжуулалт амжилттай хийгдэж, дотоодын эдийн засаг, бизнесийн үйл ажиллагаанд хязгаарлалт тогтоогоогүй нь дотоодын эдийн засгийн идэвхжилийг нэмэгдүүлж худалдааны салбар 12.2 хувиар, үйлчилгээний салбарыг 4.6 хувиар өсөхөд нөлөөлсөн байна. Эдийн засгийн нийт эрэлтийг авч үзвэл, оны эхний хагас жилд эдийн засаг 1.9 хувиар өсөхөд хөрөнгийн хуримтлал 43.3 хувь, өрхийн хэрэглээ 6.9 хувь өссөн нь голлон нөлөөлжээ. Харин цэвэр экспорт 2022 оны эхний хагас жилд 93.5 хувиар буурсан нь эдийн засгийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлсөн байна.</text>
      <sha1>e186jadwb2bf14dls60vipdqi8ag3zv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022 оны эдийн засгийн байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140641</id>
    <revision>
      <id>822538</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:57:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Жилийн инфляцын түвшин 2022 оны 8 дугаар сарын байдлаар улсын хэмжээнд 14.4 хувь хүрсэн. Төгрөгийн ханш суларсан, тээвэр логистикийн хүндрэл, олон улсын зах зээл дээрх хүнсний инфляц өндөр байгаа зэргээс шалтгаалан хүнсний бүлгийн үнэ 18.7 хувиар өссөн нь инфл...&quot;</comment>
      <origin>822538</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3380" sha1="dki8dr54xlcq77xunk3cwvhnzzwwg3w" xml:space="preserve">Жилийн инфляцын түвшин 2022 оны 8 дугаар сарын байдлаар улсын хэмжээнд 14.4 хувь хүрсэн. Төгрөгийн ханш суларсан, тээвэр логистикийн хүндрэл, олон улсын зах зээл дээрх хүнсний инфляц өндөр байгаа зэргээс шалтгаалан хүнсний бүлгийн үнэ 18.7 хувиар өссөн нь инфляцын өсөлтөд голлон нөлөөлсөн байна.

Цар тахлаас өмнө импортын барааны инфляц нийт инфляцын 30 орчим хувийг бүрдүүлдэг байсан бол 2022 оны 8 дугаар сарын байдлаар 51.4 хувийг бүрдүүлж байна. Түүнчлэн, гадаад орчны тодорхой бус байдал нэмэгдэж, худалдааны түнш орнуудын инфляц өссөний зэрэгцээ төгрөгийн ханш суларсан нь импортын үнэ нэмэгдэх шалтгаан болж байна.

Өмнөх хоёр жилд дараалан 15-16 хувь орчимд байсан мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт сүүлийн улирлуудад саарч эхэлж байна. Мөнгөний нийлүүлэлт 2022 оны 8 дугаар сарын байдлаар оны эхнээс 3.3 хувиар, өмнөх оны мөн үеэс 1.7 хувиар буурч 26.9 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. Үүнд, төгрөгийн хадгаламж 16.2 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлсөн бол төгрөгийн харилцах 7.9 хувь, валютын харилцах 55.2 хувь, валютын хадгаламж 11.1 хувиар нэмэгдсэн байна. Мөнгөний нийлүүлэлтийг эх үүсвэр (актив) талаас нь авч үзвэл дотоодын зах зээлийн зээл олголт дэмжсэн бол гадаад цэвэр актив буурсан нь мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийг саарууллаа. 2020 оны сүүлээс огцом буурсан ажиллах хүчний оролцоо сүүлийн улирлуудад сэргэж эхэлсэн ч цар тахлын өмнөх түвшинд хүрээгүй байна. Сүүлийн улирлуудад цар тахлын халдварын тохиолдол буурч, дотоодын эдийн засгийн идэвхжил нэмэгдсэнээр иргэдийн ажиллах боломж нэмэгдэж, хөдөлмөрийн зах зээл сэргэж эхэлсэн байдалтай байна 

Ажиллах хүчний оролцооны түвшин 2022 оны 2 дугаар улирлын байдлаар өмнөх оны мөн үеэс 2.5 нэгж хувиар нэмэгдэж 59.3 хувьд, ажилгүйдлийн түвшин өмнөх оны мөн үеэс 0.6 нэгж хувиар буурч 7.8 хувьд хүрлээ. Ажиллах хүч 2022 оны 2 дугаар улиралд 1,263 мянга болж, өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 56 мянган хүнээр нэмэгдсэн байна.</text>
      <sha1>dki8dr54xlcq77xunk3cwvhnzzwwg3w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022 оны гадаад худалдаа, төлбөрийн тэнцэл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140642</id>
    <revision>
      <id>822539</id>
      <timestamp>2025-06-21T09:59:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төлбөрийн тэнцлийн алдагдал нэмэгдэж, гадаад валютын албан нөөц тасралтгүй буурч байна. 2022 оны эхний 7 сард төлбөрийн тэнцэл 1,317 сая ам.долларын алдагдалтай гарлаа. Урсгал дансны алдагдал өмнөх оны мөн үеэс 759 сая ам.доллароор нэмэгдэж, 2,201 сая ам.долларт х...&quot;</comment>
      <origin>822539</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2762" sha1="jetuedab4qykqw9rgwes0epe2eztmp1" xml:space="preserve">Төлбөрийн тэнцлийн алдагдал нэмэгдэж, гадаад валютын албан нөөц тасралтгүй буурч байна. 2022 оны эхний 7 сард төлбөрийн тэнцэл 1,317 сая ам.долларын алдагдалтай гарлаа. Урсгал дансны алдагдал өмнөх оны мөн үеэс 759 сая ам.доллароор нэмэгдэж, 2,201 сая ам.долларт хүрсэн бол санхүүгийн дансны ашиг 291 сая ам.доллароор буурч, 559 сая ам.долларт хүрсэн байна. Урсгал дансны алдагдал ийнхүү нэмэгдэхэд барааны импорт өмнөх оны мөн үеэс 984 сая ам.доллароор, үйлчилгээний импорт өмнөх оны мөн үеэс 265 сая ам.доллароор тус тус өссөн нь голлон нөлөөллөө.

Төлбөрийн тэнцлийн алдагдал нэмэгдсэнээр гадаад валютын албан нөөц 8 дугаар сарын эцсийн байдлаар оны эхнээс 1.7 тэрбум ам.доллароор буюу 38 хувиар буурч, 2.7 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Монголбанк 2022 оны эхнээс 9 дүгээр сарын 20-ны өдрийн байдлаар нийт 4.1 тэрбум ам.долларыг зах зээлд нийлүүлсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 1.8 дахин, 2019 оны мөн үеэс 2.3 дахин их дүнтэй байна. Валютын нөөц буурч, төгрөгийн ханш суларч байна. Төгрөгийн ам.доллартой харьцах нэрлэсэн ханш 2022 оны 9 дүгээр сарын 20-ны өдрийн байдлаар 3,265 болж, оны эхнээс 416 төгрөгөөр буюу 15 хувиар сулраад байна.

Гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 2022 оны эхний 8 сарын гүйцэтгэлээр 13.4 тэрбум ам.доллар болж, өмнөх оноос 32.2 хувиар өссөн бол гадаад худалдааны тэнцэл 2.2 тэрбум ам.долларын ашигтай гарсан. Импортоор 5.6 тэрбум ам.долларын бараа худалдан авсан нь өмнөх оноос 25.2 хувиар өсжээ. Импортын өсөлтөд тээврийн зардал, нефтийн бүтээгдэхүүн, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээлийн үнэ өссөн нь голлон нөлөөлөв.</text>
      <sha1>jetuedab4qykqw9rgwes0epe2eztmp1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2023 оны дэлхийн эдийн засгийн нөхцөл байдал</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140643</id>
    <revision>
      <id>822540</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:02:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Дэлхий даяар цар тахал намжаагүй, олон улс оронд инфляц зорилтот түвшнээсээ давсан, Украйнд болж буй нөхцөл байдал хурцадсан хэвээр байгаа нь 2023 оны дэлхийн эдийн засгийн төлөвт сөргөөр нөлөөлж байна. Улмаар олон улсын байгууллагууд ирэх оны дэлхийн эди...&quot;</comment>
      <origin>822540</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3136" sha1="a0xvq6xv9k8o9ndu4cd7hyrjonx446q" xml:space="preserve">Дэлхий даяар цар тахал намжаагүй, олон улс оронд инфляц зорилтот түвшнээсээ давсан, Украйнд болж буй нөхцөл байдал хурцадсан хэвээр байгаа нь 2023 оны дэлхийн эдийн засгийн төлөвт сөргөөр нөлөөлж байна. Улмаар олон улсын байгууллагууд ирэх оны дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн төсөөллөө бууруулж байна. Тухайлбал, Олон улсын валютын сан энэ оны 7 дугаар сард нийтэлсэн тайландаа 2023 оны дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн төсөөллийг 2.9 хувь болгож, 4 дүгээр сард зарласан төсөөллөөсөө 0.7 нэгж хувиар бууруулсан байна. Мөн хөгжингүй орнууд инфляцыг бууруулах зорилгоор мөнгөний бодлогыг чангаруулж байгаа нь хөгжиж буй орнуудаас хөрөнгийн гадагшлах урсгал нэмэгдэх эрсдэлийг бий болгож байна.

Цаашид Украйнд болж буй нөхцөл байдал улам хурцдаж, геополитикийн тогтворгүй байдал удаан үргэлжлэх, коронавируст халдвар /КОВИД-19/-ын цар тахлын мутацид орсон шинэ хувилбарууд дахин тархах, тээвэр логистикийн хүндрэл удаан үргэлжлэх, инфляцын дарамт нэмэгдэх эрсдэлүүд дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийг хязгаарлаж болзошгүй гол хүчин зүйлс болж байна.

Манай улсын худалдааны гол түнш БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт 2022 онд 3.3 хувь, 2023 онд 4.6 хувь байна гэж ОУВС тооцоолж байна. БНХАУ-ын “Тэг-КОВИД” бодлогын хүрээнд тогтоож буй хөл хорио нь дотоодын үйлдвэрлэл, хэрэглээг хязгаарлахын зэрэгцээ тээвэр, логистикийн үйл ажиллагааг сааруулж, дэлхийн нийлүүлэлтийн сүлжээний доголдолд нөлөөлж байна. БНХАУ-ын зүгээс эдийн засгийн идэвхжилийг дэмжих, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хямралыг сааруулах зорилгоор 1 их наяд юань буюу 146 тэрбум ам.долларын багц арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр зарласан. Гэсэн хэдий ч эдгээр бодлогын арга хэмжээний үр дүн нь БНХАУ-ын “Тэг-КОВИД” бодлогын үргэлжлэх хугацаа, цар хүрээнээс ихээхэн хамаарна.</text>
      <sha1>a0xvq6xv9k8o9ndu4cd7hyrjonx446q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэрэглэгч:Anhil666n</title>
    <ns>2</ns>
    <id>140644</id>
    <revision>
      <id>822542</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:08:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Anhil666n</username>
        <id>97719</id>
      </contributor>
      <comment>Цөөвөр чонын талаар буруу ташаа ойлголт</comment>
      <origin>822542</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Түүхий эдийн зах зээлийн хандлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140645</id>
    <revision>
      <id>822544</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:10:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Зэсийн үнэ 2022 оны эхний 8 сарын дунджаар 9,235 ам.доллар болж, өмнөх оны мөн үеэс 1.0 хувиар өсөж, өмнөх оны эцсээс 1.0 хувиар буурсан байна. БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хямралаас үүдэлтэй түүхийн эдийн эрэлт буурахаар байна. Мөн Чили, Перу дэх зэсийн у...&quot;</comment>
      <origin>822544</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3087" sha1="arr1wltvchujz2wx6bsgl6cn9uzh9dp" xml:space="preserve">Зэсийн үнэ 2022 оны эхний 8 сарын дунджаар 9,235 ам.доллар болж, өмнөх оны мөн үеэс 1.0 хувиар өсөж, өмнөх оны эцсээс 1.0 хувиар буурсан байна. БНХАУ-ын үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хямралаас үүдэлтэй түүхийн эдийн эрэлт буурахаар байна. Мөн Чили, Перу дэх зэсийн уурхайнуудын үйл ажиллагаа тогтворжсон нь нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэхээр байна. Эрэлт буурч, нийлүүлэлт нэмэгдэх төлөвтэй байгаа учир зэсийн үнэ ирэх онд саарах төлөвтэй байна. Олон улсын шинжээчдийн таамаглалаар 2023 оны дундаж үнэ 8,400 ам.доллар орчимд байхаар байна.

Алт Төсөөлөл

Алтны үнэ 2022 оны эхний 8 сарын дунджаар 1,845 ам.доллар болж, өмнөх оны мөн үеэс 2 хувиар, өмнөх оны эцсээс 3 хувиар тус тус өсөөд байна. 2023 онд 1,830 ам.доллар орчимд хүрэх төлөвтэй байна.

Дэлхийн томоохон төв банкнууд бодлогын хүүгээ өсгөх, дэлхийн эдийн засгийн удаашралаас үүдэн алтны үнэ 2023 онд бага зэрэг буурах төлөвтэй байна.

Төмрийн хүдэр 

Төмрийн хүдрийн 2022 оны эхний 8 сарын дундаж үнэ 131 ам.доллар болж, өмнөх оны мөн үеэс 29.0 хувиар, өмнөх оны эцсээс 18 хувиар тус тус буурсан байна. БНХАУ цар тахлын сөрөг нөлөөг бууруулах, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг дэмжих чиглэлд дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг бодлогоор идэвхжүүлэн гангийн эрэлтийг нэмэгдүүлснээр төмрийн хүдрийн үнэ 2021 онд эрчимтэй өссөн.

Коксжих нүүрсний үнэ 2022 оны эхний 8 сарын дунджаар 408 ам.долларт хүрч, өмнөх оны мөн үеэс дунджааc 169.0 хувиар, өмнөх оны эцсээс 200.0 хувиар тус тус өссөн байна. Украйны нөхцөл байдлаас шалтгаалж дэлхийн 3 дахь том нүүрсний экспортлогч ОХУ-д гадаад худалдааны хориг тавьсан нь нийлүүлэлтийг тасалдуулж улмаар гангийн үйлдвэрүүд нийлүүлэлтийн тасалдлаас сэргийлж коксжих нүүрсээ нөөцөлж эхэлсэн нь эрэлтийг нэмэгдүүлж богино хугацаанд үнэ өсөхөд нөлөөллөө.</text>
      <sha1>arr1wltvchujz2wx6bsgl6cn9uzh9dp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ковид-19 цар тахлын үеийн төсвийн бодлого</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140646</id>
    <revision>
      <id>822545</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:12:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Коронавируст халдвар (КОВИД-19) цар тахал дэлхийн эдийн засаг, улс орнуудын Засгийн газарт хүндхэн сорилт учруулж, хүн төрөлхтөнд амьдралын шинэ хэв маягийг авчирсан. Монгол Улсын Засгийн газраас 2020- 2021 онуудад цар тахлын эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөл...&quot;</comment>
      <origin>822545</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2817" sha1="914obh3jl79fw7vdl7qgkipoe4wqk8d" xml:space="preserve">Коронавируст халдвар (КОВИД-19) цар тахал дэлхийн эдийн засаг, улс орнуудын Засгийн газарт хүндхэн сорилт учруулж, хүн төрөлхтөнд амьдралын шинэ хэв маягийг авчирсан. Монгол Улсын Засгийн газраас 2020- 2021 онуудад цар тахлын эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах, иргэдийн эрүүл мэнд, ажлын байр, орлогыг хамгаалахад зориулан нийт 7.5 их наяд төгрөг бүхий төсвийн багц арга хэмжээг үе шаттай авч хэрэгжүүллээ.

Монгол Улс бүтэн 10 сарын турш дотооддоо цар тахлыг алдалгүй барьж чадсан нь хэсэгчлэн тогтоосон хөл хорионы үр дүн байсан ба энэ хугацаанд эрүүл мэндийн салбарт чанар, үр дүн, гүйцэтгэлд суурилсан “иргэнээ дагасан” санхүүжилтийн тогтолцоог нэвтрүүлж, эмнэлгийн бүх шатны хүртээмжийг нэмэгдүүлсэн.

Үүний үр дүнд цар тахлын хүнд цаг үед халдварын тархалтыг богино хугацаанд хумьж, нийт зорилтот хүн амын 96 хувийг вакцинд хамруулсан нь бүс нутагтаа дээгүүр үзүүлэлт бөгөөд ингэснээр нийт тохиолдолд эзлэх нас баралтын хувь 0.2 буюу дэлхийн дунджаас 6 дахин бага байв.

Улс орны хэмжээнд халдвар, хамгааллын дэглэмийг чангатгаж, хөл хорио тогтоосон нь эдийн засгийн салбарын үйл ажиллагаа хязгаарлагдахад нөлөөлж эхэлсэн тул өрхийн амьжиргааг дэмжих, ядууралд өртөхөөс сэргийлж, хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг 2020 оны 2 дугаар улирлаас тав дахин нэмэгдүүлж хүүхэд бүрт сар бүр 100.0 мянган төгрөг, халамжийн тэтгэвэр болон байнгын асаргаа шаардлагатай хүүхдийн тэтгэмжийг нийт 70 мянга гаруй халамж хүртэгчдэд 100.0 мянган төгрөгөөр нэмэгдүүлж, “Хүнсний талон”-ыг 118.5 мянган хүүхэд, 123.5 мянган том хүнд 2 дахин тус тус нэмэгдүүлсэн.</text>
      <sha1>914obh3jl79fw7vdl7qgkipoe4wqk8d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Геополитикийн хямралын үеийн төсвийн бодлого</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140647</id>
    <revision>
      <id>822546</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Геополитикийн хямралт нөхцөл байдлын зэрэгцээ урд хөрш БНХАУ- ын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Тэг Ковид” бодлогын нөлөөгөөр хилийн хөл хорио тавигдаж, гадаад худалдааны бараа эргэлтийг удаашруулж байгаа нь Монгол Улсад давхар цохилтыг өгч, эдийн з...&quot;</comment>
      <origin>822546</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2661" sha1="ltw8z8lwx1vefccvhzg6d751feeg5l0" xml:space="preserve">Геополитикийн хямралт нөхцөл байдлын зэрэгцээ урд хөрш БНХАУ- ын Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй “Тэг Ковид” бодлогын нөлөөгөөр хилийн хөл хорио тавигдаж, гадаад худалдааны бараа эргэлтийг удаашруулж байгаа нь Монгол Улсад давхар цохилтыг өгч, эдийн засагт эрсдэлийг нэмэгдүүллээ.

Монгол Улсын эдийн засаг эхний хагас жилээр 1.9 хувиар өсөж, улсын инфляц 2022 оны эхний 8 сард 14.4 хувьд хүрлээ. Засгийн газраас нийлүүлэлтийн гаралтай инфляцын дарамтыг бууруулахад чиглүүлсэн арга хэмжээг үе шаттай авч хэрэгжүүлж байгаа боловч төгрөгийн ханш суларсан, тээвэр логистикийн хүндрэл, гаднаас импортлогдсон инфляцын нөлөөгөөр өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ төдийлөн буурахгүй байна.

Түүнчлэн, төлбөрийн тэнцлийн алдагдал нэмэгдсэнээр гадаад валютын албан нөөц 8 дугаар сарын эцсийн байдлаар оны эхнээс 1.7 тэрбум ам.доллараар буюу 38 хувиар буурч, 2.7 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Засгийн газраас дотоод нөөц бололцоогоо бүрэн дайчлан энэ оны 2 дугаар улирлаас экспортын биет хэмжээг 2019 оны түвшинд хүргэсэн боловч, өмнөх жилүүдэд хийгдсэн гэрээний урьдчилгаа төлбөрүүдийн улмаас гадаад валютын бодит нөөц өсөхгүй байна.

Олон улсын байгууллагууд дэлхийн эдийн засгийн хямралт нөхцөл байдал 2024 он хүртэл үргэлжилнэ хэмээн төсөөлж байгаа энэ үед Засгийн газраас төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг бууруулах, гадаад валютын нөөцийг хамгаалахад чиглэсэн мөнгөний хатуу бодлого болон төсвийн хэмнэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлага үүслээ.</text>
      <sha1>ltw8z8lwx1vefccvhzg6d751feeg5l0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол Улсын 2023 оны нэгдсэн төсвийн урсгал зардлын тойм</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140648</id>
    <revision>
      <id>822547</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:16:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Төсвийн нийт урсгал зардал 2023 онд 15 их наяд төгрөгт хүрэхээр байгаа бөгөөд үүний 61 хувийг төрөөс иргэдэд олгодог тэтгэвэр, тэтгэмж, халамж, хүүхдийн мөнгө, болон хуульд заасны дагуу тарифаар гүйцэтгэлд үндэслэн санхүүждэг эрүүл мэнд, боловсролын салбары...&quot;</comment>
      <origin>822547</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2830" sha1="acve2ue4istls2mrc39j3o0dn2xla04" xml:space="preserve">Төсвийн нийт урсгал зардал 2023 онд 15 их наяд төгрөгт хүрэхээр байгаа бөгөөд үүний 61 хувийг төрөөс иргэдэд олгодог тэтгэвэр, тэтгэмж, халамж, хүүхдийн мөнгө, болон хуульд заасны дагуу тарифаар гүйцэтгэлд үндэслэн санхүүждэг эрүүл мэнд, боловсролын салбарын цалин хөлс, 15 хувийг төсвийн байгууллагын хэвийн үйл ажиллагаатай холбоотой зардал, 12 хувийг бусад салбарын цалин хөлс нэмэгдэл, урамшууллын зардал, 8 хувийг гадаад, дотоод зээлийн хүүгийн төлбөр, 4 хувийг төрөөс иргэн, аж ахуй нэгжид олгох хөнгөлөлт татаас тус тус эзэлж байна.

Коронавируст халдварт цар тахал болон хөрш улсад үүссэн геополитикийн хямралт нөхцөл байдалтай холбоотойгоор дэлхий дахинд хүнс, эрчим хүчний үнэ огцом өсөж, нийлүүлэлтийн сүлжээний тасалдал бий болсноор улс орнуудын инфляц сүүлийн жилүүдэд дээд хэмжээнд хүртэл өссөн. Олон улсын байгууллагууд дэлхийн эдийн засгийн хямралт нөхцөл байдал 2024 он хүртэл үргэлжилнэ хэмээн төсөөлж байгаа энэ үед төр бүсээ чангалж, төрийн хэмнэлтийг хэрэгжүүлэн, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ыг дэмжих, импортын дарамтыг сааруулах, нөөцийн оновчтой хуваарилалтаар дамжуулан макро эдийн засгийг тогтворжуулахад чиглэсэн дорвитой арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Түүнчлэн халамжийг зорилтот бүлэгт чиглүүлж, бүтээмжтэй уялдсан уян хатан цалин хөлсний тогтолцооны шинэчлэлийг эхлүүлэн, төрийн үйлчилгээ үзүүлж байгаа зарим салбаруудад хүрэх үр дүнгийн гүйцэтгэл, үйлчилгээний чанарт нь үндэслэн санхүүжилт хуваарилах тогтолцоог үе шаттайгаар хэрэгжүүлж, төрийн үйлчилгээний цахим шилжилтийг эрчимжүүлнэ.</text>
      <sha1>acve2ue4istls2mrc39j3o0dn2xla04</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022-2023 оны нийгмийн даатгалын сангийн орлого, зарлага</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140649</id>
    <revision>
      <id>822548</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:17:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлого 3,194.1 тэрбум төгрөгөөр төлөвлөсөн нь 2022 онтой харьцуулахад 814.1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж байна. Ирэх онд сангийн орлогыг нийгмийн даатгалын хамрах хүрээ нэмэгдэх, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэх, дундаж ца...&quot;</comment>
      <origin>822548</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2506" sha1="gnegmny1grga7bjaq50kq2z5z36u4r1" xml:space="preserve">Нийгмийн даатгалын сангийн нийт орлого 3,194.1 тэрбум төгрөгөөр төлөвлөсөн нь 2022 онтой харьцуулахад 814.1 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж байна. Ирэх онд сангийн орлогыг нийгмийн даатгалын хамрах хүрээ нэмэгдэх, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдэх, дундаж цалин хөлс өсөх, орлогын боломжит бусад эх үүсвэр нэмэгдэх зэрэг төсөөлөлд үндэслэн тооцлоо. Үүнээс нийгмийн даатгалын хамрагдалт буюу хэвийн өсөлтийг 161.3 тэрбум төгрөг, төсөвт байгууллагын төлөх шимтгэл болон хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 550.0 мянган төгрөг болж шинэчлэгдэж байгаатай холбоотой өсөлтийг 652.8 тэрбум төгрөг байхаар тус тус тооцоолж тусгалаа.

Иргэдийн тэтгэвэр, тэтгэмжид зарцуулах хөрөнгийг 236.3 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэхээр тооцож, нийгмийн даатгалын сангуудын зарлагыг 3,748.0 тэрбум төгрөгөөр төлөвлөсөн болно.

2023 онд Нийгмийн даатгалын санд төрөөс олгох дэмжлэгийг 545.2 тэрбум төгрөг байхаар тооцов. Нийгмийн даатгалын шимтгэлээ өөрөө хариуцан төлсөн зарим даатгуулагчийн шимтгэлийн 50 хувийг буцаан олгох тухай хуулийн дагуу даатгуулагчийн өөрийнх нь 2022 оны 12 дугаар сард хариуцан төлөх шимтгэлийн буцаан олголтын зардлыг 2023 оны 1 дүгээр сард олгоход 21.5 тэрбум төгрөг зарцуулна. Уг зардалд зориулж төсвөөс олгосон зардал 2022 онтой харьцуулахад 129.3 тэрбум төгрөгөөр буурч байна. Тэтгэврийн даатгалын санд 2023 онд төрөөс тэтгэврийг нь хариуцах тэтгэвэр авагчдад 523.7 тэрбум төгрөг зарцуулна.</text>
      <sha1>gnegmny1grga7bjaq50kq2z5z36u4r1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсөв</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140650</id>
    <revision>
      <id>822549</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:18:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн орлогыг 1,481.4 тэрбум төгрөг байхаар төсөвлөсөн. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн нийт орлогын 62 хувь буюу 914.3 тэрбум төгрөгийг Улсын төсвөөс олгохоор тооцсон. Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.6 д...&quot;</comment>
      <origin>822549</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2646" sha1="19ywlw1lepx9cj06e92sz659r4i8tt0" xml:space="preserve">Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн орлогыг 1,481.4 тэрбум төгрөг байхаар төсөвлөсөн. Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн нийт орлогын 62 хувь буюу 914.3 тэрбум төгрөгийг Улсын төсвөөс олгохоор тооцсон. Эрүүл мэндийн тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.6 дахь хэсэгт заасан төр зардлыг нь хариуцах тусламж, үйлчилгээний санхүүжилтэд 687.4 тэрбум төгрөг, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.2.3 дахь заалтад заасны дагуу төр эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг нь хариуцан төлөх иргэдийн шимтгэлийн хэмжээ хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ нэмэгдсэнтэй холбогдуулан Улсын төсвөөс олгох шилжүүлгийг 63.2 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэн 226.9 тэрбум төгрөгөөр төсөвлөсөн.

Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлөөс баталсан 2022 оны 01 дүгээр тогтоолоор баталсан тарифын дагуу тооцож Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас худалдан авах тусламж, үйлчилгээний зардалд нийт 1,341.8 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн. Үүнд эрүүл мэндийн анхан шатны эрүүл мэндийн байгууллагад нэг иргэнээр тооцон олгох санхүүжилтийг 2 дахин нэмэгдүүлсэн хэмжээгээр тооцоолон 250.9 тэрбум төгрөг тусгасан.

Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.3 дахь хэсэгт заасан үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх эмийн жагсаалтад тархины саажилттай, уналт таталттай хүүхдэд олгох эмийг оруулсан. Мөн төр хариуцах эмийн зардлын хяналт, хүртээмжийг сайжруулах зорилгоор эмийн үнийн хөнгөлөлтөд олгох санхүүжилтийг 22.7 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлэн 89.9 тэрбум төгрөгөөр төсөвлөлөө.</text>
      <sha1>19ywlw1lepx9cj06e92sz659r4i8tt0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022-2023 оны гадаад зээл, тусламжийн ашиглалтын мэдээлэл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140651</id>
    <revision>
      <id>822550</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:22:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тодотголоор гадаад төслийн зээлийн ашиглалт 1,307.6 тэрбум төгрөг, тусламжийн ашиглалт 298.5 тэрбум төгрөгөөр батлагдсан бол 2023 онд 1,224.5 тэрбум төгрөгийн зээл, 570.5 тэрбум төгрөгийн тусламж авч ашиглахаар төсвийн төсөлд тусгалаа.  И...&quot;</comment>
      <origin>822550</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3003" sha1="1jvxcpi5jio8l82yfspad9ij2ctu1cs" xml:space="preserve">Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тодотголоор гадаад төслийн зээлийн ашиглалт 1,307.6 тэрбум төгрөг, тусламжийн ашиглалт 298.5 тэрбум төгрөгөөр батлагдсан бол 2023 онд 1,224.5 тэрбум төгрөгийн зээл, 570.5 тэрбум төгрөгийн тусламж авч ашиглахаар төсвийн төсөлд тусгалаа.

Ирэх 2023 онд авч ашиглах нийт зээл, тусламжийн 42.9 хувийг хөгжлийн түнш олон улсын байгууллага, 57.3 хувийг хөгжлийн түнш улс орнуудын эх үүсвэрээс бүрдүүлнэ. Үүнд өмнөх жилүүдийн адил нийт зээл, тусламжийн санхүүжилтэд эзлэх Азийн хөгжлийн банк (АХБ)-ны санхүүжилт өндөр хэвээр 27.4 хувийг эзэлж байгаа бол Дэлхийн банк (ДБ)- ны санхүүжилт 7.1 хувийг, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банк (ЕСБХБ)-ных 7.1 хувийг эзэлж байна. Түүнчлэн, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс (БНХАУ)-ын зээл, тусламжийн санхүүжилт 19.5 хувийг эзэлж, Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц барих, 1008 айлын орон сууцны хороолол барих зэрэг томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх бол Америкийн Нэгдсэн Улс (АНУ)-ын тусламжаар санхүүжүүлэх Улаанбаатар хотын ус хангамжийг нэмэгдүүлэх төсөл 19.0 хувийг, Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улс (БНЭУ)-ын зээлээр санхүүжүүлэх Газрын тосны үйлдвэр барих төсөл 6.0 хувийг, Бүгд Найрамдах Солонгос Улс (БНСУ)-ын зээлээр санхүүжүүлэх 10 аймгийн дулааны станц барих зэрэг төслийн санхүүжилт нийт зээл, тусламжийн санхүүжилтийн 4.6 хувийг эзлэхээр байна.

Засгийн газрын 2023 оны гадаад зээл, тусламжийн ашиглалтыг бүтцийн хувьд авч үзвэл 1,297.5 тэрбум төгрөг буюу 72.3 хувийг хөрөнгө оруулалтын зардалд, 310.0 тэрбум төгрөг буюу 17.3 хувийг дамжуулан зээлдүүлэх зардалд, 187.5 тэрбум төгрөг буюу 10.4 хувийг урсгал зардлын санхүүжилтээр тус тус ашиглахаар төлөвлөсөн.</text>
      <sha1>1jvxcpi5jio8l82yfspad9ij2ctu1cs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Төсөл гэж юу вэ?</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140652</id>
    <redirect title="Төсөл" />
    <revision>
      <id>822552</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:25:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Orgio89</username>
        <id>4242</id>
      </contributor>
      <comment>Orgio89 moved page [[Төсөл гэж юу вэ?]] to [[Төсөл]]: Name correction</comment>
      <origin>822552</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34" sha1="07x89ky7s3fmqrbl9ix5qc9q0k08twh" xml:space="preserve">#ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Төсөл]]</text>
      <sha1>07x89ky7s3fmqrbl9ix5qc9q0k08twh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022-2023 оны засгийн газрын өр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140653</id>
    <revision>
      <id>822553</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол Улсын нийт гадаад өрийн хэмжээ 2022 оны хагас жилийн байдлаар 33.3 тэрбум ам.доллартой тэнцэж байгаагаас 21.3 тэрбум ам.долларыг аж ахуй нэгжүүдийн гадаад өр, 8.1 тэрбум ам.долларыг Засгийн газрын гадаад өр, 2.5 тэрбум ам.долларыг Төв банкны өр, үлдсэн 1.4 тэ...&quot;</comment>
      <origin>822553</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2947" sha1="0xs5a42xqpiivj5h9wxymznlsysgzgp" xml:space="preserve">Монгол Улсын нийт гадаад өрийн хэмжээ 2022 оны хагас жилийн байдлаар 33.3 тэрбум ам.доллартой тэнцэж байгаагаас 21.3 тэрбум ам.долларыг аж ахуй нэгжүүдийн гадаад өр, 8.1 тэрбум ам.долларыг Засгийн газрын гадаад өр, 2.5 тэрбум ам.долларыг Төв банкны өр, үлдсэн 1.4 тэрбум ам.долларыг арилжааны банкуудын өр тус тус эзэлж байна.

Улсын нийт гадаад өрийг зээлдүүлэгч тус бүрээр харуулбал Олон зээлдүүлэгч оролцсон зээллэгийн үлдэгдэл 14.4 тэрбум ам.доллар, Нидерланд Улсын 8.8 тэрбум ам.доллар, БНХАУ-ын 3.7 тэрбум ам.доллар, Япон Улсын 1.5 тэрбум ам.доллар, Сингапур Улсын 1.1 тэрбум ам.доллар, бусад зээлдүүлэгчдийн 3.8 тэрбум ам.доллартой тэнцэж байна.

Засгийн газрын өрийн үлдэгдэл 2022 оны хагас жилийн байдлаар нэрлэсэн дүнгээр 28.5 их наяд төгрөг, өнөөгийн үнэ цэнээр ДНБ-ний 50.1 хувийн гүйцэтгэлтэй байсан бол 2022 оны жилийн эцсийн байдлаар 35.6 их наяд төгрөг, өнөөгийн үнэ цэнээр ДНБ-ний 56.6 хувьд хүрэх төсөөлөлтэй байна.

Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс 1991 оноос 2021 оны хооронд нийт 7,685.2 сая ам.доллартой тэнцэх хэмжээний зээлийн хөрөнгийг 22 зээлдүүлэгчийн 326 төсөл хөтөлбөрт зарцуулсан байдаг. Үүнээс 2022 оны хагас жилийн байдлаар 1,886.7 сая ам.долларыг эргэн төлж 5,798.5 сая ам.доллартой тэнцэх үлдэгдэлтэй байна.

Энэхүү гадаад зээлийн хөрөнгийг төслийн зээлийн хүрээнд 5,002.0 сая ам.доллар, хөтөлбөрийн зээлийн хүрээнд 2,685.2 сая ам.доллартой тэнцэх хэмжээний хөрөнгийг авч ашигласан бөгөөд гадаад төслийн зээлийн ашиглалтын 39.5 хувийг барилгын ажил, 26.2 хувийг тоног төхөөрөмж, 14.4 хувийг үйл ажиллагааны зардал, 12.7 хувийг зөвлөх үйлчилгээний зардалд, 5.1 хувийг магадалшгүй зардалд, үлдсэн 2.1 хувийг санхүүгийн шимтгэлд зарцуулсан байна.</text>
      <sha1>0xs5a42xqpiivj5h9wxymznlsysgzgp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол улсын засгийн газрын дотоод үнэт цаас</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140654</id>
    <revision>
      <id>822555</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:27:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Сангийн яамны зүгээс Засгийн газрын үнэт цаасыг 2012 оны 12 дугаар сараас эхлэн Монголбанкаар дамжуулан, 2014 оны 11 дүгээр сараас эхлэн Монголын хөрөнгийн биржээр дамжуулан тус тус нээлттэй хэлбэрээр арилжаалж эхэлсэн. Засгийн газар 2012-2017 онуудын хооронд 15.9...&quot;</comment>
      <origin>822555</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2764" sha1="jv4aj7koiqp1eetn5bxh3ibfuo7bjof" xml:space="preserve">Сангийн яамны зүгээс Засгийн газрын үнэт цаасыг 2012 оны 12 дугаар сараас эхлэн Монголбанкаар дамжуулан, 2014 оны 11 дүгээр сараас эхлэн Монголын хөрөнгийн биржээр дамжуулан тус тус нээлттэй хэлбэрээр арилжаалж эхэлсэн. Засгийн газар 2012-2017 онуудын хооронд 15.9 их наяд төгрөгтэй тэнцэх хэмжээний үнэт цаасыг арилжаалсан бөгөөд үүний 70 хувь буюу 11.1 их наяд төгрөгтэй тэнцэх үнэт цаасыг Монголбанкаар, 10 хувь буюу 1.6 их наяд төгрөгтэй тэнцэх үнэт цаасыг Монголын Хөрөнгийн Биржээр, үлдсэн 20 хувь буюу 3.2 их наяд төгрөгтэй тэнцэх үнэт цаасыг хаалттай хэлбэрээр арилжаалсан байна. Түүнчлэн 2013 онд арилжаалсан үнэт цаасны дундаж хүү 9.6 хувьтай тэнцэж байсан бол үнэт цаас гаргалтын хэмжээ, Төв банкны бодлогын хүү зэргээс хамаарч 2016 онд 16.9 хувь, 2017 онд 13.3 хувьд хүрч өсөж байжээ.

Засгийн газрын дотоод үнэт цаасны үлдэгдэл 2022 оны эхний хагас жилийн байдлаар 517.7 тэрбум төгрөгтэй тэнцэж байгаа бөгөөд үүнээс 386.1 тэрбум төгрөг төсвийн алдагдал санхүүжүүлэх, 35.0 тэрбум төгрөг хүний хөгжил сангийн алдагдлыг санхүүжүүлэх, үлдсэн 96.6 тэрбум төгрөгийг “Сайн хувьцаа” хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх зориулалтаар арилжаалсан үнэт цаасны өрийн үлдэгдэл эзэлж байна.

Сангийн сайдын 2022 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн 145 дугаар тушаалын дагуу Засгийн газрын өрийн оновчтой багцын бүтцийг бий болгох, Засгийн газрын санхүүжилтийн хэрэгцээг бага зардлаар, боломжит эрсдэлийн түвшинд хангах зорилгоор 300.0 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх Засгийн газрын дотоод үнэт цаасыг 2022 оны 7 дугаар сард “Хадгаламжийн даатгалын корпораци сан”-д арилжаалсан.</text>
      <sha1>jv4aj7koiqp1eetn5bxh3ibfuo7bjof</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>АИ-92 автобензинийг имтпортоор авахад гаргасан Засгийн газрын баталгаа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140655</id>
    <revision>
      <id>822556</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Гол нэр төрлийн зарим, бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, хомстлоос сэргийлэх, сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.3-т “Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль заасан хязгаарын хүрээнд энэ хуульд заасан арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зо...&quot;</comment>
      <origin>822556</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3233" sha1="0u8nwf42ls27aqxse5bzffaa7e3zpkc" xml:space="preserve">Гол нэр төрлийн зарим, бараа бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт, хомстлоос сэргийлэх, сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.3-т “Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль заасан хязгаарын хүрээнд энэ хуульд заасан арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зорилгоор Засгийн газрын үнэт цаас, баталгаа гаргах” гэж заасан. Энэ хүрээнд Засгийн газрын 2021 оны 311 дүгээр тогтоолоор газрын тосны бүтээгдэхүүний компанийн нөөц бүрдүүлэх үүрэг хүлээсэн аж ахуйн нэгжүүдийн Оросын Холбооны Улсын “Роснефт НХН”-ээс АИ-92 автобензин худалдан авах зориулалтаар ондоо эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй арилжааны банкуудаас авах зээлийн эргэн төлөлтөд Засгийн газрын 2022 оны 4 дүгээр сарын 20-ны өдрийн “Засгийн газрын өрийн баталгаа гаргах тухай” 160 дугаар тогтоолыг батлагдсан. Тухайн баталгааг гаргахдаа Засгийн газрын 2021 оны 210 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Засгийн газрын өрийн баталгааны дагуу байгуулах гэрээ, түүнд тавигдах шаардлага, авлага барагдуулах журам”-ын дагуу Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас хууль зүйн дүгнэлт, Үндэсний аудитын газраас эрсдэлийн үнэлгээний дүгнэлт гаргуулснаар байгууллагуудтай

Засгийн газрын өрийн баталгааны гэрээ болон Засгийн газрын өрийн баталгааны авлага барагдуулах гэрээг байгуулсан болно. Өргөн хэрэглээний АИ-92 автобензинийн жижиглэнгийн үнэ 2022 оны 04 дүгээр сард өнөөдрийн зарагдаж байсан 2390 төгрөг дээр 900 орчим төгрөгөөр нэмэгдэх нөхцөл байдал үүссэн бөгөөд Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамнаас ОХУ-ын Роснефть НХН-тэй хэлэлцээр хийж АИ-92 автобензинийн хил үнэ 1110 тонн/ам.долларыг 840 ам.доллар болгон бууруулсан бөгөөд энэхүү хэлэлцээрийн гол нөхцөл нь 4, 5, 6 дугаар саруудын нийт хэрэглээ буюу 120.0 мянган тонн бүтээгдэхүүний захиалгын төлбөр болох 100,800,000.0 ам.доллартой тэнцэх хэмжээний эх үүсвэрийг урьдчилан төлөхөд зориулагдсан.</text>
      <sha1>0u8nwf42ls27aqxse5bzffaa7e3zpkc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эрчим хүчний хангамж 2021-2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140656</id>
    <revision>
      <id>822557</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:31:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол Улсын төвлөрсөн эрчим хүч, дулааны хангамжийн систем нь хурдацтай өсөж буй эрэлтийг хангаж чадахгүй түвшинд байна. Монгол Улс 2021 онд нийт 9.7 тэрбум кВт.ц эрчим хүч үйлдвэрлэсэн. Нийт 8.9 тэрбум кВт.ц цахилгаан эрчим хүч түгээсний 88 хувийг дотоодоос, 1...&quot;</comment>
      <origin>822557</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2800" sha1="4noakxhi9lxdp858k3kav8rafuduotv" xml:space="preserve">Монгол Улсын төвлөрсөн эрчим хүч, дулааны хангамжийн систем нь хурдацтай өсөж буй эрэлтийг хангаж чадахгүй түвшинд байна. Монгол Улс 2021 онд нийт 9.7 тэрбум кВт.ц эрчим хүч үйлдвэрлэсэн. Нийт 8.9 тэрбум кВт.ц цахилгаан эрчим хүч түгээсний 88 хувийг дотоодоос, 12 хувийг импортоор хангаж байна.  Цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ сүүлийн жилүүдэд дунджаар 7-8 хувиар, цаашид 5-6 хувиар өсөхөөр байгаа16 нь дотоодын цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэлийн ачааллыг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ эрчим хүчний импортыг өсгөхөөр байна.

Харин 2021 оны байдлаар 15.0 сая Гкал дулаан үйлдвэрлэж9, хэрэгцээгээ дотоодын үйлдвэрлэлээр бүрэн хангасан хэдий ч оргил ачааллын үед суурилагдсан хүчин чадлаасаа 6 хувиар давж байгаа нь нийлүүлэлт тасалдах томоохон эрсдэлтэй байна.

2022 оны эхний 8 сарын байдлаар цахилгаан үйлдвэрлэл 4.3 хувиар, дулаан үйлдвэрлэл 5.6 хувиар тус тус өсөөд байна. 2022-2023 оны өвөлжилтийн төсөөллөөс харахад дулаан хангамжийн суурилагдсан хүчин чадал 2,537 Гкал/цаг байгаа ч системд холбогдсон хэрэглэгчдийн тооцоот ачаалал 2,992 Гкал/цаг, техникийн нөхцөлөө авсан 691 Гкал/цагийн хэрэглээ хүлээгдэж байна. Эрчим хүчний хангамжийн сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн дийлэнх нь хуучирч, элэгдсэн байна. ДЦС-уудын (Амгалан дулааны станцаас бусад) цахилгаан дамжуулах шугамын дийлэнх хэсэг, дулааны шугам сүлжээний дамжуулах хоолойн 30 хувь, дэд станцын 30 хувь нь тус бүр гучаас дээш жилийн насжилттай, ашиглалтын хугацаа дууссан тоног төхөөрөмжтэй байна. Сүүлийн 10 жилийн дулаан, эрчим хүчний шугамын алдагдал 3-4 хувь, цахилгаан эрчим хүчнийх 13-15 хувьтай байна.</text>
      <sha1>4noakxhi9lxdp858k3kav8rafuduotv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Монгол улсын төмөр замын тээвэр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140657</id>
    <revision>
      <id>822558</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:38:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол Улсын нийт төмөр зам 1,996 км бөгөөд үүнээс урд хилээс хойд хил хүртэлх чиглэлд 1,120 км орчим өргөн цагариг бүхий үргэлжилсэн төмөр замтай.  2021 онд төмөр замаар 32 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн нь хүчин чадлаасаа 7 сая тонноор өндөр байна. Цар тахлын өмнө бую...&quot;</comment>
      <origin>822558</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2773" sha1="toh7j204egz7j2gmvgv4qr7obgb8qz2" xml:space="preserve">Монгол Улсын нийт төмөр зам 1,996 км бөгөөд үүнээс урд хилээс хойд хил хүртэлх чиглэлд 1,120 км орчим өргөн цагариг бүхий үргэлжилсэн төмөр замтай.

2021 онд төмөр замаар 32 сая тонн ачаа тээвэрлэсэн нь хүчин чадлаасаа 7 сая тонноор өндөр байна. Цар тахлын өмнө буюу 2019 онд төмөр замаар нийт 28 сая тонн буюу хүчин чадлаас 3 сая тонн илүү хэмжээний ачаа тээвэрлэсэн байна. 2019 оны ачаа тээвэр нь нийт захиалгын ойролцоогоор 70 хувь байсан бөгөөд үлдсэн 30 хувийн захиалга нь төмөр замын салбарын алдагдсан боломжийн өртөг болж байна. Цаашид ачаа тээврийн эрэлт өсөх хандлагатай байна.

Ачаа тээврийн эрэлт нэмэгдэж байгаа ч ачааны вагон, зүтгүүрийн тоо, ачих буулгах терминал, төмөр замын өртөөний замын уртаас шалтгаалсан хүчин чадал дутагдаж байна.

Суурь бүтцийн чанар сул:

Төмөр замын чанар муу байна. УБТЗ-д ашиглаж байгаа 1,537 км төмөр замын 49 хувь нь P-65 төрлийн буюу орчин үеийн өндөр чанартай, даац сайтай, стандартын төмөр зам ба үлдсэн 51 хувь нь P-50 төрлийн 30-50 жилийн насжилттай хуучирч металлын бүтцэд өөрчлөлт орсон зам байна.

Мөн 2021 оны байдлаар төмөр замын салбарт нийт 164.3 сая төгрөгийн хохирол гарсны 70 хувийг зүтгүүрийн гэмтлийн хохирол эзэлж байна. Цар тахлын үед нэмэгдсэн ачааллаас үүдэлтэй үйл ажиллагааны доголдол:

Цар тахлын онцгой байдлаас шалтгаалан ачаа тээврийн терминалууд дээр чингэлгийн бөөгнөрөл үүссэн. УБТЗ ХНН-ийн ачаа тээврийн олон терминалдүйлчилдэг монопол тогтолцоо нь ачаа эргэлтийн хугацаа уртасгах, хөрөнгө ашиглалтын өндөр зардлыг үүсгэж, үр ашгийг бууруулах сөрөг талуудыг үүсгэж байна.</text>
      <sha1>toh7j204egz7j2gmvgv4qr7obgb8qz2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Аялал жуулчлалын салбар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140658</id>
    <revision>
      <id>822559</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:40:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;“Алсын хараа 2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын 4.2.3-д “Үндэсний онцлог бүхий аялал жуулчлалыг хөгжүүлж, олон улсын аялал жуулчлалын зах зээлд өрсөлдөх чадвар дээшилсэн байна” гэж тусгасан.  Манай улс Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гарга...&quot;</comment>
      <origin>822559</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2152" sha1="h0ld24o7go5przbma7v3ro0qgnii6os" xml:space="preserve">“Алсын хараа 2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын 4.2.3-д “Үндэсний онцлог бүхий аялал жуулчлалыг хөгжүүлж, олон улсын аялал жуулчлалын зах зээлд өрсөлдөх чадвар дээшилсэн байна” гэж тусгасан.

Манай улс Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргадаг Олон улсын аялал жуулчлалын өрсөлдөх чадварын 2019 оны тайланд 136 орноос 93-т эрэмбэлэгдсэн байгаа.

Монгол Улсад ирсэн гадаадын жуулчдын тоо, орлого тогтмол өсөж байсан ч 2021 онд цар тахлын өмнөх үетэй харьцуулахад жуулчдын тоо 17 дахин, орлого 25 дахин буурчээ. Харин 2022 оны эхний 7 сарын байдлаар 90 сая.ам ам.долларын орлого олж, эргэн сэргэж эхлээд байна. 

Монголбанк болон бусад байгууллагын 2017, 2019 онд гүйцэтгэсэн Монгол Улсад аялж буй гадаадын жуулчдын зардлын түүвэр судалгааны үр дүнгээр жуулчдад ирэхэд хамгийн их тулгардаг бэрхшээл нь мэдээлэл сурталчилгааны байдал дутмаг, агаарын тээвэртэй холбоотой тийз, нислэгийн асуудлууд, визтэй холбоотой асуудлууд байна. Мөн 2017 оны байдлаар нэг жуулчны манай улсад зарцуулж буй зардлын дүн нь олон улсын тээврийн зардлыг оруулахгүйгээр 1463 ам.доллар байжээ. Эдгээрээс Франц, АНУ, Канад, Австрали, Шинэ Зеланд улсын нэг жуулчин дунджаар хамгийн их зардлыг гаргадаг байна.


.</text>
      <sha1>h0ld24o7go5przbma7v3ro0qgnii6os</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стартапуудын санхүүжилт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140659</id>
    <revision>
      <id>822560</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:45:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Стартапуудын анхны хөрөнгө оруулалтын дундаж 183 сая төгрөг, нийт дүнгээр 13.4 тэрбум төгрөг байна. Санхүүжилтийн хүртээмж хүндрэлтэй асуудал хэвээр байна. Үүсгэн байгуулагчид ялангуяа хөгжлийн эхэн үе шатанд гол төлөв хувийн хадгаламж (74%), найз нөхөд гэр...&quot;</comment>
      <origin>822560</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2643" sha1="jnos5jlfulczu656o5ti7t7dko8ntnz" xml:space="preserve">Стартапуудын анхны хөрөнгө оруулалтын дундаж 183 сая төгрөг, нийт дүнгээр 13.4 тэрбум төгрөг байна. Санхүүжилтийн хүртээмж хүндрэлтэй асуудал хэвээр байна. Үүсгэн байгуулагчид ялангуяа хөгжлийн эхэн үе шатанд гол төлөв хувийн хадгаламж (74%), найз нөхөд гэр бүлийн дэмжлэг (25%), мөн бусад бизнесийн орлого (17%) болон дотоодын анжел хөрөнгө оруулагч нарын хөрөнгө оруулалт зэрэгт тулгуурлан компаниа байгуулж байна. Тэтгэлэг нь анхны санхүүжилтийн 11 хувийг бүрдүүлдэг бол хурдасгуур, инкубаторуудын санхүүжилт болон зээл тус бүр 6 хувийг бүрдүүлдэг байна. Дотоодын венчур сангууд болон олон улсын анжел хөрөнгө оруулагчид ховор байдаг ба эхэн шатны санхүүжилтийн ердөө 3 хувийг л тэднээс бүрдүүлжээ.

Стартапуудын 51% нь явцын санхүүжилт авчээ. Стартапууд дунджаар 2 удаагийн (дээд тал нь 10) явцын санхүүжилт авсан бөгөөд нийт 88.9 тэрбум төгрөгийн явцын санхүүжилтийг авчээ. Дундаж явцын санхүүжилтийн хэмжээ 2.3 тэрбум төгрөг байна. Стартапуудын хэлснээр санхүүжилт авахад тулгарсан гол хүндрэл бэрхшээл нь компанийн үнэлгээ (31%), хэлэлцээрийн нөхцлийг зөвшилцөх (16%) болон ажлын харилцаа тогтоох (15%) байжээ.

Амжилттай явж байгаа зарим стартапууд олон улсын томоохон корпораци болон дотоодын венчур сангуудаас 40 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг босгосон байна. Эерэг талаас нь харвал илүү олон дотоодын венчур компанийн хөрөнгө оруулагчид зах зээлд орж ирж байна. Томоохон хөрөнгө оруулагчдаас дурдвал Эм Си Эс Инвестмент, Шунхлай, ТЕСО гэх мэт байна.</text>
      <sha1>jnos5jlfulczu656o5ti7t7dko8ntnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стартапуудын зах зээлд нэвтрэлт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140660</id>
    <revision>
      <id>822561</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:47:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Стартапууд өөрсдийн зорилтот зах зээлийг голчлон хэрэглэгч рүү чиглэсэн (B2C 75%), түүний дараа бизнес рүү чиглэсэн (B2B 65%), төрийн байгууллага руу чиглэсэн (B2G 18%) гэж тодорхойллоо. Нийлбэр дүнгээр стартапууд дотоодын зах зээлийг 11 их наяд төгрөг гэж тооцжээ....&quot;</comment>
      <origin>822561</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2465" sha1="h4j2wyp4hcqq2096kv3gs0ck91i21m8" xml:space="preserve">Стартапууд өөрсдийн зорилтот зах зээлийг голчлон хэрэглэгч рүү чиглэсэн (B2C 75%), түүний дараа бизнес рүү чиглэсэн (B2B 65%), төрийн байгууллага руу чиглэсэн (B2G 18%) гэж тодорхойллоо. Нийлбэр дүнгээр стартапууд дотоодын зах зээлийг 11 их наяд төгрөг гэж тооцжээ.

Гэхдээ, дундаж дотоодын зах зээлийн хэмжээг стартапууд 191 тэрбум төгрөг гэж тооцоолжээ. Стартапууд дотоодын зах зээлийн нэвтрэлтийн хувьд өөдрөг үзэлтэй байгаа бөгөөд тэд өөрсдийн салбартаа зах зээлийн 15 хувийг (дээд тал нь 80%) эзэмшиж байгаа гэж үзэж байна. Стартапуудын 21.3 хувь нь АНУ, Япон, Солонгос, Төв Ази, Филиппин зэрэг улс орны олон улсын зах зээлд орсон эсвэл орох төлөвлөгөөтэй байна. Эдгээр стартапуудаас 65 хувь нь зах зээлийн судалгаагаа хийсэн байна.

Судалгаанд хамрагдсан стартапуудын нийт орлого 60 тэрбум төгрөг байжээ. Стартапуудын дундаж орлого 1 тэрбум төгрөг байна. Судалгаанд оролцсон стартапуудын 75 хувь нь орлого олж эхэлсэн байна.

Тэдний 64 хувь нь эхний жилдээ орлого олж эхэлсэн бол 15 хувь нь хоёр дахь жилдээ, 21 хувь нь гурав ба түүнээс дээш жилдээ орлого олж эхэлжээ. Орлого олж эхлэхэд дунджаар 1.8 жил, харин ашигтай ажиллаж эхлэхэд дунджаар 3.3 жил зарцуулжээ. Стартапуудын хувьд шинэ ажилтан элсүүлэх нь тулгардаг гол сорилт юм (63%). Дараа нь хөрөнгө босгох (55%), борлуулалт болон үйлчлүүлэгчдийг олж авах (49%), багийг хөгжүүлэх (38%), дотоод зохион байгуулалт (35%) орж байна.</text>
      <sha1>h4j2wyp4hcqq2096kv3gs0ck91i21m8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стартапуудын туршлага, авьяас мэдлэг</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140661</id>
    <revision>
      <id>822562</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:50:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Стартапын үүсгэн байгуулагч нарын боловсролын түвшин өндөр байна. Тэдний 48 хувь ахисан түвшний, 44.6 хувь нь ШУТИМ зэрэгтэй байна.  Үүсгэн байгуулагчид дунджаар 2.4 стартапыг байгуулсан байна. Үүсгэн байгуулагчид ажиллаж буй салбартаа дунджаар 6.4 жил, бусад...&quot;</comment>
      <origin>822562</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3392" sha1="jcixiioeeu9xen3wlx9hklcpz8u14qh" xml:space="preserve">Стартапын үүсгэн байгуулагч нарын боловсролын түвшин өндөр байна. Тэдний 48 хувь ахисан түвшний, 44.6 хувь нь ШУТИМ зэрэгтэй байна.

Үүсгэн байгуулагчид дунджаар 2.4 стартапыг байгуулсан байна. Үүсгэн байгуулагчид ажиллаж буй салбартаа дунджаар 6.4 жил, бусад салбарт 6.9 жил ажилласан мэргэжлийн туршлагатай байна. Үүсгэн байгуулагчдын 77% нь стартапаа байгуулахад салбарын туршлага, мэдлэг, 57% нь холбоо сүлжээ, 56% нь манлайллын ур чадвар, гадаад хэлний мэдлэг (38%) тусалсан гэж үзжээ. Стартапуудын 78% нь МТ-ийн мэргэжилтэнтэй ба тэдний сарын дундаж цалин 2.2 сая төгрөг байна. Стартапууд өөрийн багтаа дунджаар таван мэдээллийн технологийн мэргэжилтэнтэй (дээд тал нь 30), үүнээс хоёр нь (дээд тал нь 12) мэргэжлийн гадаад хэлний мэдлэгтэй байна. Стартапуудын 64%нь мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдээ хувийн танилын харилцаагаараа дамжуулан олж авч, 25% нь их сургуулиудаас элсүүлж, 6% нь хүний нөөцийн компаниудаар дамжуулан, 3% нь код бичдэг курс хичээл зэргээр, 1% нь Github-аас 19% нь зар зэргээс олж авч байна.

'''Стартапуудын 43% нь дотооддоо 360, олон''' '''улсад 10 оюуны өмч бүртгүүлсэн бөгөөд бүгд арилжааны зориулалтаар ашиглагдаж байна.'''

Стартапууд дунджаар 15 оюуны өмч (дээд тал нь 40) бүртгүүлсэн байна. Стартапууд шинэ санааг оюуны өмч гэж баталгаажуулах, баталгаажуулах процессыг 1 (ямар ч төвөгтэй биш) - 10 (маш төвөгтэй) оноогоор 4.7-оор үнэлэв. Оюуны өмчийн хамгаалалт байхгүй, компьютерын програм / эх кодыг бүртгэх боломжгүй, бүртгэл нь хэт удаан (барааны тэмдэг бүртгүүлэхэд 9 сар шаардагддаг), хэт олон баримт бичиг шаарддаг зэрэг нь голлох бэрхшээл болж байна. Судалгааны байгууллага, их дээд сургуулиуд нь Инновацийн төвүүд зэрэг инноваци, гарааны бизнесийг хөгжүүлэх тогтолцоог бий болгож, стартапыг бий болгох, санхүүжилтийг хуваарилах, инкубатор / хурдасгуур компаниудтай түншлэл бий болгоход профессор, оюутнуудын хамтын ажиллагааг дэмжин ажиллаж байна.</text>
      <sha1>jcixiioeeu9xen3wlx9hklcpz8u14qh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стартапуудын уялдаа, холбоо</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140662</id>
    <revision>
      <id>822563</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:53:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Стартапууд хурдасгуур / инкубаторуудтай хамгийн их уялдаа холбоотой ажиллаж байна (66%). Хурдасгуур / инкубаторууд холбоо харилцаа тогтоох, туршлага, мэдлэгээ хуваалцах, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, үйлчилгээ авах, санхүүгийн дэмжлэг болон бусад хэлбэрээр гэ...&quot;</comment>
      <origin>822563</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2893" sha1="ag1p711r29eym5hxdk6yk72t23uh2jn" xml:space="preserve">Стартапууд хурдасгуур / инкубаторуудтай хамгийн их уялдаа холбоотой ажиллаж байна (66%). Хурдасгуур / инкубаторууд холбоо харилцаа тогтоох, туршлага, мэдлэгээ хуваалцах, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэлт, үйлчилгээ авах, санхүүгийн дэмжлэг болон бусад хэлбэрээр гэх мэт олон янзаар хамтран ажиллаж байна. Стартапуудын 55% нь санаагаа тэдэнд танилцуулжээ. Хурдасгуур / инкубаторууд дунджаар нэг стартапд жилд дунджаар 113 сая төгрөгийг зарцуулсан байгаа бол оролцогчдынх нь 55% гаднаас санхүүжилт авчээ. Стартапуудын 48% нь бусад стартапуудтайгаа хамтран ажилласан бол 44% нь томоохон компаниудтай хэрэглэгч, зах зээлээ олох, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ хөгжүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг авах, харилцаа холбоо тогтоох зорилгоор хамтран ажиллажээ. Судалгаанд хамрагдсан стартапуудын 28% нь эрдэм шинжилгээний болон судалгааны байгууллагуудтай уялдаа холбоотой ажилладаг гэжээ. Стартапуудын 30% нь төрийн байгууллагуудтай, 26% нь олон улсын байгууллагуудтай холбогдож байжээ. Олон улсын байгууллагатай холбогдох байдал нь төрийн үйлчилгээг цахимжуулах, аж ахуйн нэгжийг дэмжих зэрэг жижиг төслүүдээр хязгаарлагдаж байна. Эдгээр төслийн амжилт нь харилцан адилгүй байгаа бөгөөд стартапууд, бизнес эрхлэгчдийн идэвх чармайлтаас голлон шалтгаалж байна. ЖАЙКА-гийн MonJa хөтөлбөр нь технологийн стартапуудад чиглэсэн, тодорхой зорилго бүхий ганц хөтөлбөр нь болж байна. Эерэг тал нь стартапын үүсгэн байгуулагчид Global Accelerator Network, Founders 6Institute, Aspire, Design Thinking, Lean Startup зэрэг олон улсын тэргүүлэгч сүлжээ, стартапын хурдасгуурын хөтөлбөрт оролцох болсноор олон улсын экосистемтэй холбогдох байдал сайжирчээ.</text>
      <sha1>ag1p711r29eym5hxdk6yk72t23uh2jn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Стартапын экосистемийг хөгжүүлэх зөвлөмж</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140663</id>
    <revision>
      <id>822564</id>
      <timestamp>2025-06-21T10:55:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Стартапын экосистемийг хөгжүүлэхэд төрийн хүсэл эрмэлзэл чухал. Үүнтэй олон улсын хандивлагч байгуулагууд болон бүхий л оролцогч талууд санал нэгдэж байна. Стартапууд, судалгааны болон төрийн байгууллагууд хуульд заасан стартапын тодорхойлолт хэт ху...&quot;</comment>
      <origin>822564</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4141" sha1="r7brw7wbtupzt72pxz5bpmacevafbrx" xml:space="preserve">Стартапын экосистемийг хөгжүүлэхэд төрийн хүсэл эрмэлзэл чухал. Үүнтэй олон улсын хандивлагч байгуулагууд болон бүхий л оролцогч талууд санал нэгдэж байна. Стартапууд, судалгааны болон төрийн байгууллагууд хуульд заасан стартапын тодорхойлолт хэт хуучирсныг өөрчлөх шаардлагатай, их сургууль, коллеж инновацийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах зохицуулалтыг шинэчлэх шаардлагатай гэж үзснийг энд дурдах хэрэгтэй. Инновацийн асуудал Боловсрол, шинжлэх ухааны яаманд байхад, шинээр байгуулагдсан Эдийн засаг, хөгжлийн яам, Цахим хөгжил, харилцаа холбооны яамны чиг үүрэг давхацсан байгааг өөрчилж, стартапын экосистемийг хөгжүүлэхэд төрийн оролцоог тодорхой болгох шаардлагатай байна.

Хөрөнгө оруулалтын сан, татварын зохицуулалтыг сайжруулах нь Монголын стартапын эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих гол хүчин зүйл болж байна. Ярилцлагын явцад гарсан мэдээллээс үзэхэд стартапын салбар эдийн засгийн төрөлжилтийн гол хөдөлгөгч хүч болж өсөхөөр байна. Хөрөнгө оруулалтын таатай зохицуулалт, татварын орчныг бүрдүүлснээр гадаад шууд хөрөнгө оруулалт, технологид суурилсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний экспортыг нэмэгдүүлж, эдийн засгийн төрөлжилт бий болно.

Олон улсын стартапын экосистем, зах зээлтэй холбогдох нь стартапын өсөлтийн гол хүчин зүйл болдог. Ази, Европыг холбосон томоохон улсад хамаарч байгаа нь хөшүүрэг болно. Япон зэрэг бусад улс орны стартапын экосистемтэй хамтран ажиллах нь экосистемийн хөгжих эх үүсвэр болж, дэлхийд өөрсдийн потенциалаа харуулах арга зам болно. Тэргүүлэх стартапын экосистемийг амжилттай хөгжүүлж чадсан Литва, Эстони зэрэг бидэнтэй ижил түвшний экосистемээс бид суралцах хэрэгтэй.

Боловсролтой, ур чадвартай ажиллах хүчин Монголын стартапын экосистемийн хөгжилд чухал ач холбогдолтой. Чадварлаг багийг бүрдүүлэх нь Монголын стартапуудад тулгамдаж буй гол сорилт болж байна. ШУТИМ мэргэжлээр элсэн суралцагчдын тоо буурч байгаа нь төрөөс ШУТИМ болосвролын шинэтгэл хийх шаардлагатайг харуулсан үзүүлэлт болж байна. 15 наснаас нь 5 жилийн инженерийн боловсрол олгодог Косэн технологийн коллежийн загвар Японы аж үйлдвэржилт, инновацын хөдөлгөгч хүчин зүйлс болсон. Монгол Улс стартапын экосистемийг дэмжихийн тулд ур чадвартай ажиллах хүчнийг бий болгох үүнтэй адил бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай.</text>
      <sha1>r7brw7wbtupzt72pxz5bpmacevafbrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140664</id>
    <revision>
      <id>822565</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:02:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Монгол орны нөхцөлд ашиглагдаж буй ихэнх хүлэмж нь мод эсвэл төмөр рамыг плёнкоор хучиж тоноглосон байдаг. Эдгээр хүлэмж нь голчлон гар аргаар хийсэн эсвэл хүлэмж импортолдог компаниас солонгосын нийлэг хальсан хүлэмжийг худалдан авдаг. Ийм төрлийн хү...&quot;</comment>
      <origin>822565</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3470" sha1="8sasv918nlp0s6lch1wamf7hcfejvrh" xml:space="preserve">Монгол орны нөхцөлд ашиглагдаж буй ихэнх хүлэмж нь мод эсвэл төмөр рамыг плёнкоор хучиж тоноглосон байдаг. Эдгээр хүлэмж нь голчлон гар аргаар хийсэн эсвэл хүлэмж импортолдог компаниас солонгосын нийлэг хальсан хүлэмжийг худалдан авдаг. Ийм төрлийн хүлэмж нь гадны хүчин зүйлээс хамгаалагдсан өргөст хэмх, лооль зэрэг хүнсий ногоог тариалж зуны улиралд ашигладаг боловч Монголын нөхцөлд зөвхөн дулааны улиралд 3-4 сарын хугацаанд ашиглагдах боломжтой бөгөөд зуны улиралд хэт халдаг дутагдалтай. Харин Нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь энгийн хүлэмжтэй харьцуулахадолон давуу талтай юм. Чанх өмнө зүг рүү харсан плёнкон нүүртэй, 3-н тал нь дулаалга бүхий хана, дээвэртэй. Ийм төрлийн хүлэмж ньМонгол, Өвөр Монгол, Гималай орчмоор, Төв ази, Канад зэрэг нар их тусдаг ч зунаас бусад улиралдаа хүнсний ногоо тарих боломжгүй сэрүүн уур амьсгалтай улс орнуудад голдуу ашиглахад зохицсон. Улаанбаатарын нөхцөлд нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь 3 сарын дундаас 11 сарын дунд хүртэл ашиглах боломжтой. Төвийн бүсэд 7 сар ашиглах боломжтой ч сэрүүн бүс нутагт (Алтайн хойд уулархаг нутгаар)ургамал ургалтын хугацаа богиносох, говийн болон зүүн зүгийн дулаан бүс нутгаар ургамал ургалтын хугацаа нь уртсах боломжтой.

НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАХ ХҮЛЭМЖ ХЭРХЭН АЖИЛЛАДАГ ВЭ?

- Өдрийн турш өмнө зүгрүү харсан хүлэмж хангалттай хэмжээний нарны энерги хуримтлуулна

- Энэ энерги нь хүлэмжин доторхи агаарыг халаана (2).Энэ дулаан нь хөрс болон хананд хуримтлагдана.  Хана болон хөрс нь дулаан массны горимоор ажиллана.

- Шөнийн цагаар болон наргүй бүрхэг өдөр хөрс болон хананд хуримтлагдсан дулаан алдагдаж хүлэмжинд тархана. Тэгснээр хүлэмжний доторх агаар гаднах агаараас илүү дулаан байна.

- Хүлэмж нь дулаалгатай учраас дулаан нь хүлэмжин дотроо л хуримтлагдана. Нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь байнга дулаан байдаг. Учир нь нартай үед хуримтлуулсан илүүдэл дулаанаа наргүй эсвэл бүрхэг үед ялгаруулдаг.</text>
      <sha1>8sasv918nlp0s6lch1wamf7hcfejvrh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хүлэмжийн шинэ загвар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140665</id>
    <revision>
      <id>822566</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:04:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Зарчим:  Орон нутгийн иргэдийн хүлэмж ажиллуулах ур чадвар, материалуудын олдоцтой байдал, худалдаж авах эдийн засгийн чадавхи зэрэг нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж хятад хүлэмж болон ЖЭРЭС –ийн сайн хүлэмжийн санааг хослуулан зуны халууны үед хүлэмжийн...&quot;</comment>
      <origin>822566</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3157" sha1="eqroryb6zualq3e20jcwvj1liyscpom" xml:space="preserve">Зарчим:

Орон нутгийн иргэдийн хүлэмж ажиллуулах ур чадвар, материалуудын олдоцтой байдал, худалдаж авах эдийн засгийн чадавхи зэрэг нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж хятад хүлэмж болон ЖЭРЭС –ийн сайн хүлэмжийн санааг хослуулан зуны халууны үед хүлэмжийн агаар сэлгэлт болон хүлэмжийн эдэлгээг сайжруулах.

Зуны цагт ургуулдаг ногооны хүлэмжийн хана өндөр байна. Тиймээс, хүлэмжийг илүү өргөн болгож болно. Энэ тохиолдолд, хүлэмжийн талбайн хэмжээг 120м2 хүртэл томосгох хэрэгтэй.

Хүлэмжийн 3 загвар:

- 126м2 хүлэмж, модон рамтай

- 126м2 хүлэмж, төмөр рамтай

- 60м2 хүлэмж, модон рамтай

Нэмэлт тайлбар

- Дээд хэсгийн агаар сэлгэлт: хүлэмжийн гялгар нь гар манвийлаар дэлгэгдэж мөн хураагдана. 6м –ээс 10м –ийн поликарбонат нь агааржуулалтанд зориулсан онгорхой хэсэг буюу цонхтой байх бөгөөд энэ нь хүйтний улиралд агаар солилцоог зохицуулна.

- Хаалга: хүлэмжийн хоёр талд байрлана. Аль болох өндөр байх (хамгийн багадаа 2м байх), мөн аль болох өргөн байх (1,1м өргөн хаалга / халуун хүйтэн үед хааж нээж агаар сэлгэлтийг зохицуулах боломжтой байх)

Зардал:

Материалын тоо хэмжээний талаар Хэнтий аймагт хийгдсэн богино хугацааны судалгаагаар модон карказтай хүлэмжийн зардал 10-аас 15% -аар их байдаг нь ажиглагдсан.

Өндөр хана барихад түүнд ашиглагдах блокны тоо нэмэгдэхийн зэрэгцээ хүлэмжийн урт болон өргөний харьцаа ч мөн адил өөрчилөгдөх боломжтой. Хүлэмжийн уртын хэмжээ бага байх тусам дээвэр хийх зардал буурах боломжтой.

Зардлыг бууруулах боломж:

- Дээврийн цонх: хэдийгээр агаар сэлгэлтэд хэрэгтэй боловч шаардлагагүй тохиолдолд үүнийг хийхгүй байж болно

- Хүлэмжийн дотор талд, дээвэр хэсэгт байрлах агааржуулалтын цонхны дотор талын гялгарыг хийхгүй байж болно.

- Хүлэмжийн хойд талын хананд хаалга хийхгүй байж болно</text>
      <sha1>eqroryb6zualq3e20jcwvj1liyscpom</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хүлэмжийн байршил</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140666</id>
    <revision>
      <id>822567</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:06:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хүлэмж барих тохиромжтой байршил  Талбай нь тэгш эсвэл хазгай газартай бол өмнөд зүг рүү налуу байвал тохиромжтой. Талбай нь хойд зүгрүү налуу, эсвэл хэт налуу, химийн бодисонд хордсон, чулуурхаг, элсэрхэг эсвэл намгархаг хөрстэй байвал хүнсний ногоо тар...&quot;</comment>
      <origin>822567</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2951" sha1="cqmztyinix6d8x5rzqz7mtfcdh4dfiu" xml:space="preserve">Хүлэмж барих тохиромжтой байршил

Талбай нь тэгш эсвэл хазгай газартай бол өмнөд зүг рүү налуу байвал тохиромжтой. Талбай нь хойд зүгрүү налуу, эсвэл хэт налуу, химийн бодисонд хордсон, чулуурхаг, элсэрхэг эсвэл намгархаг хөрстэй байвал хүнсний ногоо тариалахад тохиромжгүй.

Усан хангамж

Хүлэмжинд хүнсний ногоо тариалахад ус (ялангуяа зуны улиралд) зайлшгүй шаардлагатай. Тариалалтын бүх хугацаанд хавраас намрын туршид тохиромжтой усалгааны системтэй байх ёстой. Зөөврийн усалгаатай бол хүндрэлтэй, хол зайтай байж болохгүй. Тиймээс ус авах газар, тээвэрлэлт, усалгааны систем, ус авахад зарцуулах цаг зэргийг маш нарийн тооцоолсон байх хэрэгтэй.

Зуны ид халууны үед жимст ногоо ургуулахад 1 өдөрт шаардагдах усны хэмжээ:

Загвар 60м2: 400-600л/м2/

Нарны гэрэл хангалттай тусдаг, ямар нэгэн сүүдэрлэх зүйлгүй байх

Нарны тусгал нь хүлэмжийг дулаан байлгаж мөн хүнсний ногоог ургуулахад чухал үүрэгтэй. 3-11 сарын хооронд нар өглөөний 10-аас өдрийн 16 цаг хүртэл их илчтэй дулаан байдаг бөгөөд ингэснээр хүлэмжинд бүтэн 6 цаг нарны гэрэл тусах нөхцлийг бүрдүүлдэг.

Мөн хүлэмжийн ойр орчмын уул толгод, барилга, гэр, өндөр байшин зэрэг нь сүүдэрлэхгүй байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй.

Хэрвээ та хашаандаа хүлэмж барихаар боллоо гэж бодоход хүлэмжээ аль болох сүүдэр бага тусдаг газар барих хэрэгтэй. Танай хашаа 2 метрийн өндөр түүнээс гадна хүлэмжээ хашаатайгаа зэрэгцүүлж барих гэж байгаа бол хүлэмжээ хашаанаасаа багадаа 2 метрийн зайтай барина. Хэрвээ хашаа нь 2 метрээс өндөр бол хүлэмж барих зай хашаанаас төдий чинээ холдох ёстой. Сүүдэрлэж болох ямарваа нэг обьектийн өндрөөс 2 дахин хол зайд хүлэмжээ барина.</text>
      <sha1>cqmztyinix6d8x5rzqz7mtfcdh4dfiu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ургамлын физиологийн онол</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140667</id>
    <revision>
      <id>822568</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:09:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Ургамал нь хүрээлэн буй орчинтойгоо нягт холбоотой бөгөөд хөрс болон агаар (уур амьсгал) аль алинтай хамааралтай ургадаг. Хүлэмж болон ил талбайн хүрээнд газар тариалангийн аж ахуйд ургацаа сайжруулахын тулд, ургах нөхцөл, газар тариалангийн дадал занш...&quot;</comment>
      <origin>822568</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3338" sha1="ph9jbdgs0g3c1xznz761x716582utwe" xml:space="preserve">Ургамал нь хүрээлэн буй орчинтойгоо нягт холбоотой бөгөөд хөрс болон агаар (уур амьсгал) аль алинтай хамааралтай ургадаг. Хүлэмж болон ил талбайн хүрээнд газар тариалангийн аж ахуйд ургацаа сайжруулахын тулд, ургах нөхцөл, газар тариалангийн дадал заншилд тохируулан төлөвшүүлэхийн тулд физиологийн эдгээр харилцан үйлчлэлийг ойлгох нь маш чухал юм.

Үнэн хэрэгтээ ихэнх тариалсан ургамлууд ургаж байх явцад усны хомсдол, хуурайшилт эдгээр процесстих мэдрэмтгий байдаг ба хөгжлийн үе шатад хязгаарлалт тавьдаг. Ургамлын хөгжлийн үед ихэвчлэн ус, эрчим хүч солилцохын тулд хүрээлэн буй орчинтойгоо тогтмол харилцан холбоотой байдаг учраас гаднах орчны усны стресс, дулааны стресс, эрдэс бодисын стресстэй хамааралтай ургацын хэмжээ буурч ургамал гэмтдэг.

Ургамлын морфологи нь маш их өөрчлөгддөг, зөвхөн генетикийн хүчин зүйлээс гадна хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг. Генетикийн хувьд ижил төстэй гэхдээ өөр өөр нөхцөл байдалд ургаж буй хоёр ургамалд ижил төстэй зүйл байхгүй болно. Тохиромжгүй хөрс болон цаг уурын нөхцөлд ургасан ургамлын эрч хүч суларч, өвчинд илүү өртөмтгий болдог.

Иймд ургацын тоо хэмжээ, чанарыг сайжруулахын тулд хүлэмж доторх хөрс, цаг уурын нөхцлийг зохицуулах шаардлагатай,энэ нь ургамал болгонд өөр өөр ба хүлэмжийн дулаан, чийгшлийг хянаж, үүнийг агааржуулалт болон усалгаагаар зохицуулах хэрэгтэй, мөн хөрсний менежментийг бордож, сийрүүлж байх. Хамгийн түрүүнд ургамлын хөгжлийн үе шатанд нь анхаарлаа хандуулах шаардлагатай. Ургамлын хөгжлийн үе шатууд нь соёололт, цухуйх, бутлах ба цэцэглэх, эдгээр хөгжлийн үе шатуудын хэрэгцээ нь өөр өөр байдаг. Ургамлын шим тэжээл нь ургамлын өсөлтийг хангах гол алхам юм. Ургамлын өсөлт, хөгжил, үржил зэрэг физиологийн өөр өөр функцуудыг хангахад чухал ач холбогдолтой шимт бодисуудыг шингээх, бүх төрлийн үйл явцыг хамардаг.</text>
      <sha1>ph9jbdgs0g3c1xznz761x716582utwe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хөрсний онцлог шинж</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140668</id>
    <revision>
      <id>822570</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:46:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хөрс гэж газрын өнгөн хэсгийн шим тэжээлтэй, ялзмагт үе давхaргыг хэлнэ. Хөрс нь байгалийн өвөрмөц биет юм. Энэ нь өөр хоорондоо харилцан уялдаа бүхий хатуу, шингэн, хий, амьд хэсгээс бүрдэнэ.  Хатуу хэсгийн бүрэлдэхүүнд амьтан, ургамлын гаралтай органик ү...&quot;</comment>
      <origin>822570</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2548" sha1="nnxn3ggo3tneh4om3zzofgxd16ra920" xml:space="preserve">Хөрс гэж газрын өнгөн хэсгийн шим тэжээлтэй, ялзмагт үе давхaргыг хэлнэ. Хөрс нь байгалийн өвөрмөц биет юм. Энэ нь өөр хоорондоо харилцан уялдаа бүхий хатуу, шингэн, хий, амьд хэсгээс бүрдэнэ.

Хатуу хэсгийн бүрэлдэхүүнд амьтан, ургамлын гаралтай органик үлдэгдэл, ялзмаг орно. Ялзмаг нь жижиг хэсгийг барьцалдуулж, бүтэц үүсгээд зогсохгүй ургамал хооллох олонх бодисыг агуулж байдаг.

Шингэн хэсэг нь хөрсний нүх сүвээр орших ус, уусмал юм. Хөрсний шингэн хэсэг буюу уусмалын гол сурвалж нь хур тунадас, гүний ус юм.

Хийн хэсэг буюу хөрсний агаар нь ус дүүрээгүй хэсэгт орших төрөл бүрийн хий, органик гаралтай дэгдэмхий нэгдлүүд болно.Үүний эх сурвалж нь атмосферийн агаар, хөрснөө өөрт нь буй болж байдаг төрөл бүрийн хий юм. Иймээс хөрс, агаарын хооронд хийн солилцоо хэдийчинээ сайн явах тусам ургамлын үндэс, хөрсний бичил амьтдын амьсгалд таатай нөхцөл бүрдэнэ. Бүтэц сайтай хөрсөнд ус, агаарын горим хамгийн сайн байна.

Хөрсний амьд хэсэг нь энд орших амьд махбодь болно. Эдгээр нь органик бодисыг задалж, ургамал хооллох эрдэс хэлбэрт оруулна. Хөрсийг бүрдүүлж байгаа агууламжаас нь шалтгаалаад хүнд, дунд, хөнгөн хөрс гэж ангилдаг. Хүнд хөрсөнд шаварлаг хөрс багтах бөгөөд шим тэжээлийн бодис болон ус барих чадвар сайтай боловч нягт учраас агаар дутмаг байдаг. Ийм талбайд үрийн соёололт муу, үндэс муу амьсгалж, органик бодис сайн задрахгүй, мөн сайн халахгүй тул “хүйтэн” хөрс гэнэ.</text>
      <sha1>nnxn3ggo3tneh4om3zzofgxd16ra920</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хөрс боловсруулалт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140669</id>
    <revision>
      <id>822571</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:47:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хөрс боловсруулалтын үндсэн зорилго нь зохих хэмжээний нягтралтай,жижиг үрлэн бүтэцтэй, тэгш гадаргуутай, өндөр үржил шим бүхий зузаан хагалагдах үеийг бий болгоход оршино. Нөгөө талаар хар ухаанаар ойлгоход үр ургах аятай таатай үрийн хэвтэр бэлдэх зо...&quot;</comment>
      <origin>822571</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3216" sha1="ls8ybnb9bj2t1kar4dodtthq1ts0fll" xml:space="preserve">Хөрс боловсруулалтын үндсэн зорилго нь зохих хэмжээний нягтралтай,жижиг үрлэн бүтэцтэй, тэгш гадаргуутай, өндөр үржил шим бүхий зузаан хагалагдах үеийг бий болгоход оршино. Нөгөө талаар хар ухаанаар ойлгоход үр ургах аятай таатай үрийн хэвтэр бэлдэх зорилготой юм.

Хөрс боловсруулалтыг гүн ба өнгөц гэдэг ба гүн боловсруулалт нь 25 см гүнд, өнгөн боловсруулалт нь 14-15 см гүнд хийхийг хэлнэ. Мөн жил дараалан хагалгаа боловсруулалт хийж байгааг хөрсний өнгөн боловсруулалтын технологи хийгдэх юм байна гэж ойлгож болно. Үүнтэй холбогдож тухайн жилийн агротехинологийн мөрдөгдөх хуудас, зардлууд тооцогдох учир хөрс боловсруулалтын технологийг ургамлын ээлжлэн тариалалттай уялдуулж тухайн жилдээ боловсруулж байх шаардлагатай.

Хавж боловсруулах арга байдаг ба гүн хаван сийрүүлэгчээр үндсэн боловсруулалтыг 30 см хүртэл гүнд сийрүүлэх үйлдэл болно. Гүн хаван сийрүүлэхэд сүрэл болон ургамлын үлдэгдэл газрын гадаргуу дээр үлдэж, хөрсийг салхинд хийсэхээс хамгаалдаг. Мөн өвөл цас тогтож, хөрсний чийгийн нөөцийг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Гүн хавсан хөрс хаврын цасны усыг гүйцэд шингээж авна.

Хөрс боловсруулалтыг цомхтгох нь хөрсийг аль болохоор цөөхөн боловсруулах, машины нэг явалтаар олон үйлдэл хийхийг хэлнэ. Мөн зарим шаардлагагүй боловсруулалтыг хасах зэргээр цомхтгосон технологийг хэрэглэж болно.

Тарилтын өмнөх боловсруулалт нь таримлын үрийн ургаж, соёолоход тохиромжтой нөхцөлийг бүрдүүлэхэд чиглэгдэнэ.

Хүлэмжний хөрсийг боловсруулахдаа голдуу гараар болон бага оврын техник ашиглана. Хүлэмжний хөрс салхинд элэгдэх нь бага тул намар ургац хураасны дараа боловсруулан орхиод, өвөл цас оруулж болно. Эсвэл хавар үндсэн боловсруулалтыг гүн хийж, цэнэг усалгаа хийнэ. Дараа нь тарихын өмнөх боловсруулалтыг хийнэ.</text>
      <sha1>ls8ybnb9bj2t1kar4dodtthq1ts0fll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хэлэлцүүлэг:Сүхбаатар (кино)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>140670</id>
    <revision>
      <id>822572</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:55:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>49.237.9.250</ip>
      </contributor>
      <comment>/* м */ шинэ хэсэг</comment>
      <origin>822572</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122" sha1="qd7un2quc9758q5hfutvskboh3nu52o" xml:space="preserve">== м ==

л [[Тусгай:Contributions/49.237.9.250|49.237.9.250]] 11:55, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)</text>
      <sha1>qd7un2quc9758q5hfutvskboh3nu52o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>822573</id>
      <parentid>822572</parentid>
      <timestamp>2025-06-21T11:55:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Turkmen</username>
        <id>48448</id>
      </contributor>
      <comment>Requesting deletion</comment>
      <origin>822573</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="150" sha1="4nl6o4nr6xiydu228a78uhrmczyx4am" xml:space="preserve">{{delete|No useful content}}== м ==

л [[Тусгай:Contributions/49.237.9.250|49.237.9.250]] 11:55, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC)</text>
      <sha1>4nl6o4nr6xiydu228a78uhrmczyx4am</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хөрс сайжруулалт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140671</id>
    <revision>
      <id>822574</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:55:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Хөрс сайжруулах гэдэг нь тухайн хөрсний онцлогоос шалтгаалан ургамал ургахад тохиромжтой, шим тэжээлтэй хөрсийг бий болгохыг хэлнэ.  Шаварлаг хөрсийг сайжруулахдаа элс мөн биоялзмаг хольж өгнө. Ингэснээр хэт барих нь тохиромжтой хэмжээнд очиж, ус нэвтр...&quot;</comment>
      <origin>822574</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3823" sha1="oj131y2ei2ubg18qr9s4ls17h782be3" xml:space="preserve">Хөрс сайжруулах гэдэг нь тухайн хөрсний онцлогоос шалтгаалан ургамал ургахад тохиромжтой, шим тэжээлтэй хөрсийг бий болгохыг хэлнэ.

Шаварлаг хөрсийг сайжруулахдаа элс мөн биоялзмаг хольж өгнө. Ингэснээр хэт барих нь тохиромжтой хэмжээнд очиж, ус нэвтрүүлэх чадвар болон халалт сайжран, шим тэжээлийн агууламж нэмэгдэнэ.

Шавранцар хөрс бол ургамал ургахад хамгийн тохиромжтой хөрс гэгддэг. Гэхдээ олон жил дараалан тариалалт хийсэн бол хөрсөнд шаардлагатай шим тэжээлийн бодисыг өгөх хэрэгтэй. Элсэн хөрсийг сайжруулахдаа хар шороо болон биоялзмаг, бууцыг холих хэрэгтэй. Ингэснээр ус барих чадвар сайжран, ургамал ургахад тохиромжтой болно. Мөн хөрс сайжруулах бусад аргыг доор орууллаа:

1. Ердийн нугын харш ороо- Дангаар нь хэрэглэж болохгүй, учир нь хүнд нягт болно. Ургамлын бүтцээс хамаараад 20-50 % байна. Заримдаа бараг хэрэглэхгүй.

2. Элс-Бүдүүн ширхэгтэй голын элс сайн. Барилгын элс тохиромжгүй. Хөрсийг сийрэгжүүлэх, ус нэвтрэх чадвар сайжруулах, үндсийг ялзралаас хамгаалах үүрэгтэй. Харин тэжээл өгөхгүй.

3. Хүлэр-Бүх төрлийн ургамалд тохирно. Хөрсийг сийрэгжүүлэх, агаар нэвтрүүлэх, шохойжилт хлороос сэргийлэх, ургамлын бактериас хамгаалах үүрэгтэй. 25-35 % байна. Залуу ургамалд 50 % байж болно.

4. Модны холтос- Жижиглэж ялзмаг болгоод хүлэрийг орлуулж болно. Олдоц сайтай боловч хүчиллэг ихтэй, агаар нэвтрүүлэх чадвар болон тэжээл муу. Шилмүүст модны холтос сайн (нарс хуш г.м) харин навчит модны холтос муу, учир ньургамлын өсөлтийг зогсоодог.

5. Малын бууц- Шинэ бууц хэрхэв ч ашиглахгүй, дор хаяж 6 сар, жил болсон бууц ашиглана. Тэжээллэг чанарыг сайжруулах үүрэгтэй. Адуу, үхрийн бууц илүү үр дүнтэй. Бага зэрэг л хэрэглэнэ.

6. Хөвд

7. Био ялзмаг- Ургамал амьтны гаралтай. Тэжээллэг чанарыг нэмэгдүүлэх үүрэгтэй.

8. Модны нүүрс- Үндсийг ялзралаас хамгаална, бага хэмжээгээр хэрэглэнэ. Бүдүүн үндэстэй ургамалд тохиромжтой. Синтетик- нийлэг хөрс: Перлит, керамзит, галолитг.м.

9. Перлит- Агаар нэвтрүүлэх чадварыг сайжруулах зорилгоор элсийг орлуулан хэрэглэж болно. Нийт найрлагын 10-20 % байна.

10. Керамзит- Дэвсгэр буюу дренаж хийхэд ашигладаг. Учир ньусыг өөртөө шингээдэггүй</text>
      <sha1>oj131y2ei2ubg18qr9s4ls17h782be3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ус, усалгаа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140672</id>
    <revision>
      <id>822575</id>
      <timestamp>2025-06-21T11:57:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dashka01</username>
        <id>97605</id>
      </contributor>
      <comment>Хуудас үүсгэв: &quot;Ус ургамлын хувьд маш чухал ач холбогдолтой, учир нь өсөлт, хөгжлийн үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг: шим тэжээл авахад, транспираци (хөлрөх) явагдахад, дулааныг зохицуулахад, фотосинтез явагдахад, амьсгалахад. Сайн усалгааны менежмент бол ургамлын ург...&quot;</comment>
      <origin>822575</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5371" sha1="ql1g6ohgc6dugh55m0oacdf7o6ejbso" xml:space="preserve">Ус ургамлын хувьд маш чухал ач холбогдолтой, учир нь өсөлт, хөгжлийн үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг: шим тэжээл авахад, транспираци (хөлрөх) явагдахад, дулааныг зохицуулахад, фотосинтез явагдахад, амьсгалахад. Сайн усалгааны менежмент бол ургамлын ургацанд нөлөөлөх маш чухал арга юм.

Хүлэмжний нөхцөлд борооны усыг ашигладаггүй болохоор усыг гаднаас тохируулан авчирдаг. Мөн ургамлын хөгжил, өвчний хяналт бас хөрсний дулааны хувьд чухал ач холбогдолтой хүлэмжийн чийглэгийг удирдах арга юм. Эдгээр шалтгааны улмаас усалгаа, усалгааны багаж хэрэгсэл нь хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд ихээхэн ач холбогдолтой юм.

Усны хэрэгцээ нь ургамлын хөгжлийн үе шатанд хэд хэдэн үзүүлэлтээр ялгаатай байна. Ургамал ургах явцад соёололтын үед, цэцэглэлтийн үед бас жимслэх үед зэрэг усны хэрэгцээ өөрчлөгдөн, ургамлын хөгжлийн тодорхой гол цэгүүдэд усны стрессээс зайлсхийх нь маш чухал юм.

Усалгаа хэт дутагдах буюу хэт их байж болохгүй, ургамлын ургалтын хугацаанд усны хэрэгцээг нь тааруулж усалгааг мөрдөх хэрэгтэй.

Усны хэрэгцээ нь тариалсан ургамал болон ургамлын үндэсний системтэй хамааралтай ялгаа үзүүлдэг. Жижиг үндэсний системтэй (редиск, салат навч) хүнсний ногоо усны хэрэгцээгээ хөрсний зөвхөн өнгөн хэсгээс шингээдэг чадвартай ба бага хэмжээгээр ойр ойр усалгаа шаарддаг, том үндэсний системтэй ургамал (улаан лооль, лууван,хулуу) усыг газрын гүнээс шингээдэг банэг удаа их хэмжээгээр хол хол зайтай усалгаа шаарддаг. Өсч буй хүнсний ногооны үндэс нь хуурайшилтаас илүүтэйгээр чийгшилд (чөлөөт устай байх) илүү их тэсвэртэй байдаг. Нэг удаа их хэмжээний усалгаа хийх нь хөрс угаагдах болон жимс дэлбэрэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэх тул, усалгааг бага хэмжээгээр тогтмол хийх нь чухал.

Хөрсний бүтцээс хамаарч өөр өөр ус хадгалах чадвартай бөгөөд усны хэрэгцээ бас өөр байх байдаг. Жишээлбэл, элсэнцэр хөрс нь ус хадгалах чадвар муу бөгөөд усыг их хэмжээгээр услах шаардлагатай болно. Харин шавранцар хөрс нь эсрэгээрээ ус хадгалах чадвартай бөгөөд бага хэмжээгээр услах хэрэгтэй.

Хүнсний ногооны үйлдвэрлэлд хөрсний чийгийг хадгалах болон усалгааны менежментийг сайжруулахын тулд өөр өөр аргыг хэрэглэж болно. Үнэндээ хүчтэй бороо орох (ил талбайд) буюу усалгаа хийх (хүлэмжинд) үед зөвхөн усны нэг хэсэг нь хөрсөнд нэвчиж чаддаг. Усны нөгөө хэсэг нь хөрсний гадаргаар урсдаг ба ургамлыг гэмтээдэг. Хөрсний гадаргын усыг ашиглахын тулд борооны болон усалгааны нэвчилтийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Усны нэвчилтийг нэмэгдүүлэхийн тулд олон нүхтэй (жишээ нь: чийгийн улааны тусламжтай) сайн хөрсний бүтцийг хадгалах хэрэгтэй. Хөрсний гадаргыг сүрлээр хучих болон сийрүүлэлт хийх нь чийгийг хадгалах болон ууршилтыг удаашруулж болдог хамгийн тохиромжтой арга юм.

Хуурай болон усны хомсдолтой үед органик бодис нь өнгөн хөрсний усыг резинээр дүүргэдэг тул гол үүрэг гүйцэтгэдэг. Хуурайшилттай болон усны хомсдолтой үед органик бодис нь сайн үүрэг гүйцэтгэдэг, яагаад гэвэл хөрсний чийгийг парлон мэт усаа хадгалж байдаг</text>
      <sha1>ql1g6ohgc6dugh55m0oacdf7o6ejbso</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>