Википедиа mnwiki https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Медиа Тусгай Хэлэлцүүлэг Хэрэглэгч Хэрэглэгчийн яриа Википедиа Википедиагийн хэлэлцүүлэг Файл Файлын хэлэлцүүлэг МедиаВики МедиаВикигийн хэлэлцүүлэг Загвар Загварын хэлэлцүүлэг Тусламж Тусламжийн хэлэлцүүлэг Ангилал Ангиллын хэлэлцүүлэг TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 3589 822663 822249 2025-06-22T03:53:27Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822663 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс Гараг | bgcolour=#c0c0ff | name = дэлхий | symbol = [[Файл:Earth symbol (small, bold).svg|32px|alt=🜨|Дэлхийн одон орны тэмдэг]] | image = [[File:The Blue Marble (remastered).jpg|frameless|center]] | caption = | epoch = [[J2000.0]] | apoapsis = 152,097,701&nbsp;км <br />1.0167103335&nbsp;[[Одон орны нэгж|а.н.]] | periapsis = 147,098,074&nbsp;км <br /> 0.9832898912&nbsp;А.Н. | semimajor = 149,597,887.5&nbsp;км <br /> 1.0000001124&nbsp;А.Н. | eccentricity = 0.016710219 | inclination = 1°34'43.3"<ref name=Allen294>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 | pages=294}}</ref> <br /> [[тогтмол хавтан|тогтмол хавтанд]] | asc_node = 348.73936° | arg_peri = 114.20783° | period = 365.256366&nbsp;өдөр<br /> 1.0000175&nbsp;[[Юлианы жил (одон орон)|Юлианы жил]] | avg_speed = 29.783&nbsp;км/с <br /> 107,218&nbsp;км/цаг | satellites = 1&nbsp;([[Сар]]) | physical_characteristics = yes | flattening = 0.0033528<ref name=iers/> | equatorial_radius = 6,378.1&nbsp;км<ref name=iers>{{cite conference | а.н.thor=IERS Working Groups | editor=McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard | title=General Definitions and Numerical Standards | year=2003 | booktitle=IERS Technical Note No. 32 | publisher=U.S. Naval Observatory and Bureа.н. International des Poids et Mesures | url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 | accessdate=2008-08-03 }} {{Webarchiv|url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776 |wayback=20140419043412 |text=General Definitions and Numerical Standards |archiv-bot=2025-06-22 03:53:27 InternetArchiveBot }}</ref> | polar_radius = 6,356.8&nbsp;км<ref>{{cite book | first=Anny | last=Cazenave | editor=Ahrens, Thomas J. | year=[[1995]] | chaptertitle=Geoid, Topography and Distribution of Landforms | title=Global earth physics a handbook of physical constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | isbn=0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | accessdate=2008-08-03 | format=PDF | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | url-status=dead }}</ref> | mean_radius = 6,371.0&nbsp;км<ref>{{cite book | а.н.thor=Various | editor=David R. Lide | year=2000 | title=Handbook of Chemistry and Physics | edition=81st | publisher=CRC | isbn=0849304814 }}</ref> | circumference = 40,075.02&nbsp;км&nbsp;([[экватор]]ын)<br />40,007.86&nbsp;км&nbsp;([[уртрагийн]])<br />40,041.47&nbsp;км&nbsp;(дундаж) | surface_area = 510,072,000&nbsp;км²<ref>{{cite journal | last = Pidwirny | first = Michael | date=2006-02-02 | title=Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1) | publisher=University of British Columbia, Okanagan | url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html | accessdate=2007-11-26 }}</ref><ref name=cia>{{cite web | author=Staff | date=2008-07-24 | url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | title=World | work=The World Factbook | publisher=Central Intelligence Agency | accessdate=2008-08-05 | archive-date=2010-01-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html | url-status=dead }}</ref> 148,940,000&nbsp;км²&nbsp;- хуурай газар &nbsp;&nbsp;(29.2 %)<br /> 361,132,000&nbsp;км²&nbsp;- ус &nbsp;(70.8 %) | volume = [[Дэлхийн эзлэхүүн|1.0832073{{e|12}}]]&nbsp;км³ | mass = 5.9736{{e|24}}&nbsp;кг<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }}</ref> | density = 5.5153&nbsp;г/см³ | surface_grav = [[Дэлхийн татах хүч|9.780327]] м/с²<ref name="yoder12">Yoder, C. F. (1995) p. 12.</ref><br />0.99732&nbsp;[[хүндийн хүчний хурдатгал|''g'']] | escape_velocity = 11.186&nbsp;км/с&nbsp; | sidereal_day = 0.99726968&nbsp;өдөр<ref name=Allen296>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | а.н.thor=Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. | publisher=Springer | year=2000 | isbn=0387987460 | url=http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 | pages=296}}</ref><br />23{{smallsup|ц}}&nbsp;56{{smallsup|м}}&nbsp;4.100{{smallsup|с}} | rot_velocity = 1,674.4 км/цаг (465.1 м/с) | axial_tilt = 23.439281° | albedo = 0.367<ref name="earth_fact_sheet"/> | atmosphere = yes | temperatures = yes | temp_name1 = [[Кельвин]] | min_temp_1 = 184&nbsp;K | mean_temp_1 = 287&nbsp;K | max_temp_1 = 331&nbsp;K | temp_name2 = [[Цельс]] | min_temp_2 = −89&nbsp;°C | mean_temp_2 = 14&nbsp;°C | max_temp_2 = 57.7&nbsp;°C | surface_pressure = 101.3&nbsp;[[кПа]] ([[Далайн түвшнээс дээш өндөр|Дундаж далайн түвшин]]) | atmosphere_composition = 78.08%&nbsp;[[Азот]] (N₂)<br /> 20.95%&nbsp;[[Хүчилтөрөгч]] (O₂)<br /> 0.93%&nbsp;[[Аргон]]<br /> 0.038%&nbsp;[[Нүүрсхүчлийн хий]]<br /> 1% орчмын [[усны уур]] ([[уур амьсгал]]аас хамаарч өөр байна)<ref name="earth_fact_sheet"/> |note=no }} '''Дэлхий''' нь [[Нарны аймаг|нарны аймгийн ]]ганц амьдралт гараг ([[ертөнц]]) бөгөөд нарны аймгийн 3 дахь [[гариг|гараг]] юм. Дэлхий нь 4.57 тэрбум [[жил|жилийн]] өмнө үүссэн<ref name="age_earth">{{cite book | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991 | title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California | id=ISBN 0-8047-1569-6 }}</ref> бөгөөд нэг дагуултай ([[Сар]]). 365.26 [[өдөр|өдөрт]] [[Нар|Нарыг]] бүтэн тойрдог).<ref>This period is known as the [[sidereal year]]. The number of solar өдөр is one less than the number of [[Sidereal day|sidereal days]] becа.н.se the orbital motion of the Earth about the Sun results in one additional revolution of the planet about its axis.</ref>. Дэлхийн эргэлтийн тэнхлэг 23.5° хазайсан байдаг нь дэлхийн [[Жилийн дөрвөн улирал|улирлын]] өөрчлөлтийн шалтгаан болно<ref>Ahrens, ''Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants'', p. 8.</ref>. Дэлхий нь [[агаар мандал|агаар мандалтай]], гадаргуугийнх нь 71% нь [[далай]] ([[ус]]), үлдсэн 29% нь хуурай газар ([[тив]], [[арал]]). Дэлхийн гадаргуу нь [[Плит тектоник|тектоникийн хавтангуудад]] хуваагдах ба тэдгээр нь тасралтгүй нүүж (хөвж) байдаг. Дэлхий нь гүн рүүгээ бүслүүрлэг тогтоцтой бөгөөд [[Дэлхийн цөм|цөм]], [[манти]], [[Дэлхийн царцдас|царцдасаас]] тогтоно. == Дэлхийн үүсэл == 4.57 тэрбум жилийн өмнө<ref name="age_earth" /> Дэлхий болон [[Нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад гарагууд хийн мананцраас (''Solar Nebula'') үүссэн гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамаглаж]] байгаа бөгөөд дэлхий нь эхлээд халуун хайлмаг байгаад аажмаар хөрж, хатуу царцдастай болсон байна. Дэлхийн дагуул [[Сар]] нь, Дэлхийг Ангар гарагтай ойролцоо хэмжээтэй биет ("Тейя" гэж нэрлэдэг) мөргөх үед үүссэн гэж таамагладаг<ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphа.н.g | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708-712 | date = 2001 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html }}</ref>. Аажмаар Дэлхийн [[температур]] 100&nbsp;°C (212&nbsp;°F) орчим болоход эртний [[агаар мандал]] дахь [[ус|усны]] уур коденсацлагдан, [[далай]] үүсэж эхэлсэн байна. Агаар мандалд [[хүчилтөрөгч]], улмаар агаар мандлын дээд давхаргад [[озон]] (O₃) үүссэнээр, [[нар|нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа]] багасаж, анхны нийлмэл эст амьтад, улмаар жинхэнэ [[олон эст амьтад]] үүсэж эхэлжээ<ref>{{cite web | last = Burton | first = Kathleen | date = [[November 29]], [[2000]] | url = http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | title = Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-05 | archive-date = 2011-10-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20111011032824/http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу байнга, тасралтгүй өөрчлөгдөж байсан гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл эх газрууд нүүж, хоорондоо нэгдэн супер [[тив]] үүсгэн, дараа нь задраж байснаас нилээд чухал [[супер тив]] нь 600-540 [[сая]] [[жил|жилийн]] өмнө үүсэж, 180 сая [[жил|жилийн]] өмнө задарсан ([[супер тив|Гондван]], [[супер тив|Лаурази]] 2 супер тивийг үүсгэсэн) [[супер тив|Пангей]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Murphy, J. B.; Nance, R. D. | title=How do supercontinents assemble? | journal=American Scientist | year=1965 | volume=92 | pages=324–33 | url=http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. Дэлхий дээр хэд хэдэн томоохон [[мөстлөг|мөстлөгүүд]] явагдсан гэж таамагладаг ба эхнийх нь 750-580 сая жилийн өмнө (Неопротерозой), сүүлийнх нь 10,000 жилийн өмнө дууссан байна<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm | title = Paleoclimatology - The Study of Ancient Climates | publisher = Page Paleontology Science Center | accessdate = 2007-03-02 }}</ref>. Дэлхийн хөгжлийн түүхэнд [[амьд организм|амьд организмын]] томоохон сүйрлүүд тохиолдож байснаас сүүлийнх нь 65 [[сая]] жилийн өмнө болсон [[үлэг гүрвэл|үлэг гүрвэлүүдийн]] мөхөл юм (Шалтгааныг нь дэлхий дээр [[солир]] унасантай холбон таамагладаг). Уг сүйрлийн дараагаар жижиг амьтад жишээлбэл [[сүүн тэжээлтэн]] амьтад эрчимтэй тархаж эхэлсэн ба хэдэн сая жилийн өмнө [[Африк|Африкийн]] [[мич|мичтэй]] төстэй амьтдыг хоёр хөл дээрээ явдаг болсон гэж [[Шинжлэх ухааны таамаглал|таамагладаг]]<ref>{{cite journal | last = Gould | first = Stephan J. | title=The Evolution of Life on Earth | journal=Scientific American | date=October , 1994 | url=http://brembs.net/gould.html | accessdate=2007-03-05 }}</ref>. == Дэлхийн бүтэц == [[Нарны аймaг|Нарны аймгийн]] 4 гариг (Наранд ойрхон 4 гариг) хатуу, чулуурхаг гадаргуутай ("Хөрст гариг") бөгөөд тэдгээрээс Дэлхий нь хамгийн том, их [[нягт|нягттай]], хүчтэй [[соронзон орон|соронзон оронтой]], газрын татах хүч хамгийн ихтэй [[гариг]] юм. Дэлхий нь ерөнхийдөө зуйвандуу бөмбөлөг хэлбэртэй боловч, үнэндээ гадаргуу нь тэгш биш учир Дэлхийн хэлбэрийг [[Геоид]] гэж нэрлэнэ. === Химийн найрлага === Дэлхийн [[масс]] ойролцоогоор 5.98 ×10²⁴ [[кг]]. Гол бүрдүүлэгч [[химийн элемент|элементүүд]] нь [[төмөр]] (32.1%), [[хүчилтөрөгч]] (30.1%), [[цахиур]] (15.1%), [[магни]] (13.9%), [[хүхэр]] (2.9%), [[никель]] (1.8%), [[кальци]] (1.5%), [[хөнгөнцагаан]] (1.4%) ба үлдэх 1.2% нь бусад [[химийн элемент|химийн элементүүд]] юм<ref>{{cite journal | а.н.thor=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | archive-date=2013-07-18 | archive-url=https://archive.today/20130718075202/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | url-status=dead }}</ref>. [[АНУ|АНУ-ын]] [[геохими|геохимич]] [[Ф.Кларк|Ф.Кларк-ийн]] тооцоогоор, Дэлхийн царцдасын 47% нь [[хүчилтөрөгч]] бөгөөд нийт чулуулагийн 99.22% нь [[цахиур]], [[хөнгөн цагаан]], [[төмөр]], [[кальци]] зэрэг нийт 11 ислээс тогтдог байна. {| {{prettytable}} |+ Ф.Кларкийн хүснэгт <br />(Дэлхийн царцдасын үндсэн ислүүд) !Найрлага !Химийн томъёо !Тархалт |- |[[Цахиурын исэл]] |style="text-align: center;"|SiO₂ |style="text-align: right;"|59.71% |- |[[Хөнгөнцагааны исэл]] |style="text-align: center;"|Al₂O₃ |style="text-align: right;"|15.41% |- |[[Кальцийн исэл]] |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|4.90% |- |[[Магнийн исэл]] |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|4.36% |- |[[Натрийн исэл]] |style="text-align: center;"|Na₂O |style="text-align: right;"|3.55% |- |[[Төмрийн (II) исэл]] |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3.52% |- |[[Калийн исэл]] |style="text-align: center;"|K₂O |style="text-align: right;"|2.80% |- |[[Төмрийн (III) исэл]] |style="text-align: center;"|Fe₂O₃ |style="text-align: right;"|2.63% |- |[[Ус]] |style="text-align: center;"|H₂O |style="text-align: right;"|1.52% |- |[[Титаний давхар исэл]] |style="text-align: center;"|TiO₂ |style="text-align: right;"|0.60% |- |[[Фосфорийн тавч исэл]] |style="text-align: center;"|P₂O₅ |style="text-align: right;"|0.22% |- !colspan="2"|Нийт !style="text-align: right;"|99.22% |} === Дэлхийн дотоод бүтэц === [[Файл:Earth-crust-cutaway-mn.png|thumbnail|upright=1.25|Дэлхийн бүтэц (хэмжээ харгалзаагүй, схем).]] Дэлхий нь гүн рүүгээ үелэсэн бүтэцтэй бөгөөд химийн найрлагынхаа хувьд: * Хамгийн гадна талдаа, силикатлаг найрлагатай, хатуу [[Дэлхийн царцдас|царцдас]], * Түүний дотор талд шингэн [[манти]], * [[Манти|Мантитай]] харьцуулахад харьцангуй халуун [[Дэлхийн цөм|гадаад цөм]], * Хамгийн төвдөө хатуу [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэж хуваагдана. Харин [[Геологи|Геологийн]] хувьд [[литосфери]], [[астеносфери]], [[манти|дээд манти]], [[манти|доод манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад]] болон [[Дэлхийн цөм|дотоод цөм]] гэсэн үе давхрагуудтай<ref>{{cite book | first=Toshiro | last=Tanimoto | editor=Thomas J. Ahrens | year=1995 | title=Crustal Structure of the Earth | booktitle=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington, DC | id=ISBN 0-87590-851-9 | url=http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | accessdate=2007-02-03 | archive-date=2006-10-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061016194153/http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf | url-status=dead }}</ref> . {| {{prettytable}} class="wikitable" !colspan=2 style="width: 33%;"|Гүн !rowspan=2 valign="bottom"|Үе давхрага !rowspan=2 style="width: 15%;"|Нягт<br />гр/см³ |- !Километр !Миль |- |style="text-align: center;"|0–60 |style="text-align: center;"|0–37 |[[Литосфери]] (Зузаан нь 5-200 км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"|— |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|0–35 |style="text-align: center;"|0–22 |... [[Дэлхийн царцдас|Царцдас]] (Зузаан нь 5-70км хүртэл өөрчлөгддөг) |style="text-align: center;"| 2.2–2.9 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|35–60 |style="text-align: center;"|22–37 |... Мантийн дээд хэсэг |style="text-align: center;"| 3.4–4.4 |- |style="text-align: center;"|35–2890 |style="text-align: center;"|22–1790 |[[Манти]] |style="text-align: center;"| 3.4–5.6 |- style="background: #FEFEFE;" |style="text-align: center;"|100–700 |style="text-align: center;"|62–435 |... [[Астеносфери]] |style="text-align: center;"|— |- |style="text-align: center;"|2890–5100 |style="text-align: center;"|1790–3160 |[[Дэлхийн цөм|Гадаад цөм]] |style="text-align: center;"| 9.9–12.2 |- |style="text-align: center;"|5100–6378 |style="text-align: center;"|3160–3954 |[[Дэлхийн цөм|Дотоод цөм]] |style="text-align: center;"| 12.8–13.1 |} ==== Цөм ==== * Дэлхийн дундаж [[нягт]] 5515 кг/м³, харин гадаргуугийн дундаж [[нягт]] 3017 кг/м³ тул [[Дэлхийн цөм|Дэлхийн цөмийг]] харьцангуй илүү нягттай гэж үздэг ба энэ нь [[геофизик|сейсмийн]] судалгаагаар батлагддаг байна. Сейсмийн (чичирхийллийн) S долгионы хурдны сааралтаар гадаад цөмийг шингэн зуурмаг хэмээн баталжээ. Учир нь S долгион нь шингэн биеийг нэвтэрдэггүй байна. Дэлхийн үүслийн эхний үед, ойролцоогоор 4.52 [[тэрбум]] [[жил|жилийн]] орчим, хүнд химийн нэгдлүүд дэлхийн төврүү сууж буюу бөөгнөрөн, хөнгөн нь дэлхийн царцдас буюу гадаргуу руу шилжин, ялгаралт явагдсаны үр дүнд цөм нь үүссэн гэж үздэг. Цөм нь үндсэндээ [[төмөр]] (80%), [[никель]], мөн багахан хэмжээний бусад [[химийн элемент|химийн элементээс]] тогтоно. Эдгээр бусад элементүүдийг хүхэр, карбон, устөрөгч байх магадлалтай хэмээн үздэг. ==== Манти ==== [[Файл:Slice_earth.svg|thumbnail|right|Дэлхийн дотоод бүтэц. 1. Эх газрын царцдас - 2. Далайн царцдас - 3. Дээд манти - 4. Доод манти - 5. Гадаад цөм - 6. Дотоод цөм </br>A: [[Мохийн зааг]] </br> B: [[Гутенбергийн зааг]] </br>C: [[Лехманий зааг]]]] * ''Гол өгүүллэг: [[Манти]]'' Манти нь Дэлхийн нийт [[эзэлхүүн|эзэлхүүний]] 70%-ийг эзэлдэг, нийтдээ 2,890 [[км]] зузаан. Даралт [[манти]] ба [[Дэлхийн цөм|цөмийн]] заагт ~140 [[Паскаль|ГПа]] (1.4 Мaтм), [[температур]] 500&nbsp;°C-900&nbsp;°C (932&nbsp;°F-1,652&nbsp;°F) хооронд хэлбэлзэх ба [[манти]], [[Дэлхийн цөм|гадаад цөмийн]] зааг дээр 4,000&nbsp;°C (7,200&nbsp;°F) байна. Мантийг үндсэн 2 хэсэгт хуваадаг. Дээд болон доод манти. Энэ хоёр үе нь бүрдүүлэгч эрдэс минералаараа ялгагдана. ==== Царцдас ==== * ''Гол өгүүллэг: [[Дэлхийн царцдас]]'' Геологийн үүднээс, [[Дэлхийн царцдас]] нь Дэлхийн хамгийн гадна талын хатуу бүрхүүл ([[литосфери|литосферийн]] дээд хэсэг) бөгөөд [[магмын чулуулаг|базальтлаг]] болон [[магмын чулуулаг|боржинлог]] чулуулгаас тогтоно. Дэлхийн нийт эзэлхүүний < 1% эзлэнэ. === Тектоникийн плит === * ''Гол өгүүллэг: [[Плит тектоник]]'' [[Плит тектоник|Литосфери]] нь [[Плит тектоник|тектоникийн плитүүд]] гэж нэрлэгдэх хэсгүүдэд хуваагдсан (эвдэрсэн) байдаг бөгөөд [[Плит тектоник|астеносфери]] дээгүүр нүүж (хөвж) байдаг байна. Нийтдээ 7 том [[Плит тектоник|плит]], олон тооны жижиг [[Плит тектоник|плитүүд]] байна. === Дэлхийн гадаргуу === Дэлхийн нийт гадаргуугийн 70.8% нь [[ус|усаар]] ([[Далай|Далайгаар]]) бүрхэгдэнэ<ref name="Pidwirny2006">{{cite web | last = Pidwirny | first = Michael | year = 2006 | url = http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html | title = Fundamentals of Physical Geography | edition = 2nd Edition | publisher = PhysicalGeography.net | accessdate = 2007-03-19 }}</ref>. [[Далай|Далайн]] ёроолын гадаргуу нь тэгш бус бөгөөд уул нурууд ([[Далайн голч нуруу]]), [[галт уул]], хавцал, дэвсэг зэрэгтэй байна<ref name="ngdc2006">{{cite web | author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. | date = 2006-07-07 | url =http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML | title =Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data | publisher = NOAA/NGDC | accessdate = 2007-04-21 }}</ref>. Үлдэх 29.2% нь [[тив|хуурай газар]] бөгөөд [[цөл]], тэгш тал, өндөр уулс зэрэг [[геоморфологи|геоморфологийн]] олон элементүүдээс бүрдэнэ. Хуурай газрын гадаргуугийн 75% нь [[чулуу|тунамал чулуулгаар]] хучигдана<ref>{{cite web | last = Jessey | first = David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | url-status = dead }}</ref>. Үлдэх хэсэгт нь [[чулуу|магмын]] болон [[чулуу|хувирмал чулуулаг]] тархана. Дэлхийн газрын гадаргуу дээр хамгийн өргөн тархалттай [[эрдэс|эрдэсүүд]] бол [[Силикатын бүлгийн эрдэс|кварц]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|хээрийн жонш]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|амфибол]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|гялтгануур]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|пироксен]], [[Силикатын бүлгийн эрдэс|оливин]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|кальцит]], [[Карбонатын бүлгийн эрдэс|доломит]] зэрэг юм<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | title = Minerals | publisher = Museum of Natural History, Oregon | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170251/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm | url-status = dead }}</ref>. Дэлхийн гадаргуу нь тектоник хөдөлгөөн болон элэгдэл, [[өгөршил|өгөршлөөс]] хамааран тасралтгүй өөрчлөгддөг байна. Дэлхийн [[тив|хуурай газрын]] хамгийн нам дор цэг нь [[далай|далайн]] төвшнөөс доош 418 м-т орших [[Сөнөсөн тэнгис]], хамгийн өргөгдсөн цэг нь 8,848 м өргөгдсөн [[Эверест]] оргил юм. Эх газар дунджаар далайн төвшнөөс дээш 686 м өргөгдсөн байдаг<ref name="hr_mill">{{cite journal | last=Mill | first=Hugh Robert | title=The Permanence of Ocean Basins | journal=The Geographical Journal | year=1893 | volume=1 | issue=3 | pages=230-234 | url=http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | accessdate=2007-02-25 | archive-date=2007-02-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070225054604/http://www.wku.edu/~smithch/wallace/S453.htm | url-status=dead }}</ref>. === Усан мандал === Дэлхийн нийт гадаргуугийн ихэнхи нь [[ус|усаар]] бүрхэгдсэн байдгаараа [[нарны аймаг|Нарны аймгийн]] бусад [[гариг|гаригуудаас]] ялгаатай бөгөөд "Цэнхэр Гариг" гэж нэрлэгддэг. Дэлхийн усан мандал үндсэндээ [[далай|Дэлхийн далайнуудаас]] бүрдэх боловч, үүнд бас [[Тив|эх газрын]] [[тэнгис]], [[нуур]], [[гол|гол мөрөн]], газрын гадаргуугаас 2000 [[метр|м]] хүртэл гүнд орших гүний [[ус|усыг]] оруулдаг байна. Дэлхийн хамгийн гүн [[ус|устай]] газар бол [[Номхон далай|Номхон далайд]] орших [[Марианы хотгор]] (10,911 м гүн)<ref name="rain.org">{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.rain.org/ocean/ocean-studies-challenger-deep-mariana-trench.html | title = "Deep Ocean Studies" | work = Ocean Studies | publisher = RAIN National Public Internet and Community Technology Center | accessdate = 2006-04-02 }}</ref>. Далайн дундаж гүн 3,794 м байдаг. [[Далай|Далайн]] нийт [[масс]] 1.35 х 10¹⁸ [[тонн]] буюу Дэлхийн нийт массын 1/4400, [[эзэлхүүн]] нь 1.386 × 109 км³. Дэлхий дээрхи нийт усны 97.5% нь давстай [[ус]] бөгөөд үлдэх 2.5% нь цэвэр ус юм. Цэвэр усны 68.7% нь [[ус|мөс]] хэлбэрээр оршино<ref>{{cite web | а.н.thor = Igor A. Shiklomanov ''et al'' | year = 1999 | url = http://espejo.unesco.org.uy/ | title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st Century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg | accessdate = 2006-08-10 | archive-date = 2006-08-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060808204116/http://espejo.unesco.org.uy/ | url-status = dead }}</ref>. Далайн ус нь [[нар|нарны]] [[энерги|энергийг]] их хэмжээгээр шингээдэг учир далайн усны [[температур|температурын]] тархалтаар дэлхийн [[цаг уур]] тодорхойлогдоно<ref>{{cite web | last = Scott | first = Michon | date = [[April 24]], [[2006]] | url = http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ | title = Earth's Big heat Bucket | publisher = NASA Earth Observatory | accessdate = 2007-03-14 }}</ref>. Үүний тод жишээ бол [[ЭНСО]] (El Niño-Southern Oscillation) юм<ref>{{cite web | first =Sharron | last =Sample | date =June 21, 2005 | url =http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | title =Sea Surface Temperature | publisher =NASA | accessdate =2007-04-21 | archive-date =2007-04-29 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070429030121/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html | url-status =dead }}</ref>. === Агаар мандал === * ''Гол өгүүллэг: [[Агаар мандал]]'' Дэлхийн агаар мандал гэж [[Дэлхийн татах хүч|Дэлхийн татах хүчинд]] захирагдан, Дэлхийн гадна талаар хүрээлэн байгаа [[хийн төлөв|хийн]] давхрагыг хэлнэ. Агаар мандлын 78% нь [[азот]], 20.95% [[хүчилтөрөгч]], 0.93% [[аргон]], 0.038% [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]], 1% [[ус|усны уур]] болон маш бага хэмжээтэй бусад [[хийн төлөв|хийнүүд]] байна. Эдгээр хийнүүдийг нийлүүлээд бид [[агаар]] гэж нэрлэдэг. Агаар мандал нь [[Нар|Нарнаас]] ирэх [[хэт ягаан туяа|хэт ягаан туяаг]] шингээж, [[өдөр]], [[шөнө|шөнийн]] [[температур|температурын]] ялгааг тогтворжуулан, Дэлхий дээр [[амьдрал]] байх нөхцөлийг бүрдүүлнэ<ref name="atmosphere">{{cite web | а.н.thor = Staff | date = October 8, 2003 | url = http://www.nasa.gov/а.н.dience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html | title = Earth's Atmosphere | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-21 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Газрын гадаргуу орчмын агаар мандлын дундаж [[температур]] 15&nbsp;°C байдаг. == Сар == * ''Гол өгүүллэг: [[Сар]]'' Сар нь дэлхийн [[байгалийн дагуул]] юм.Бидний амьдарч буй орчин дэлхий бол орой өдөр гэсэн цаг байдаг тэдний нэг бол нар,сар хоёр юм.Түүнийг ялгахад амархан юм үүн нэг нь гэгээтэй нэг нь харанхуй байдаг == Дэлхийн эргэлт ба орбит == Дэлхий тэнхлэгээрээ 23 цаг, 56 минут, 4.091 секундэд нэг бүтэн эргэдэг бөгөөд <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Rick | date = January, 30, 1996 | url = http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | title = Astronomical Times | publisher = National Radio Astronomy Observatory | accessdate = 2007-03-21 | archive-date = 2011-08-18 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110818022038/http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html | url-status = dead }}</ref> Нарнаас дунджаар 150 сая км зайд, 30 км/сек (108,000 км/ц) хурдтайгаар 365.2564 өдөрт Нарыг нэг бүтэн тойрно. Дэлхийн тэнхлэг нь Нар-Дэлхийг дайрсан хавтгайтай харьцуулахад 23.5 градусаар хазайсан байх ба энэ нь Дэлхий дээрх өвөл зуны улирал солигдох шалтгаан болно. == Нийгмийн газарзүй == Дэлхийн [[хүн ам]] нь [[2006]] [[он|оны]] [[2 сар|2 сарын]] байдлаар 6,600,000,000 байгаа<ref>Currently it is closer to 6.6&nbsp;billion than 6.5&nbsp;billion. It will reach 6.6&nbsp;billion in June 2007.</ref><ref name="LiveScience"> {{cite news | first= Leonard | last= David | url= http://www.livescience.com/othernews/060224_world_population.html | title= Planet's Population Hit 6.5 Billion Saturday | work= Live Science | date= [[2006-02-24]] | accessdate= 2006-04-02 }} </ref> бөгөөд [[2013]] онд 7 тэрбум, [[2050]] онд 9.2 тэрбум хүрнэ гэсэн тооцоо байдаг<ref>{{cite web | а.н.thor=Staff | url = http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm | title = World Population Prospects: The 2006 Revision | publisher = United Nations | accessdate = 2007-03-07 }}</ref>. Хүн амын өсөлтийн дийлэнх нь хөгжиж буй орнуудад хамаарна. Дэлхийн нийт гадаргуугийн 1/8 нь хүн оршин суухад тохиромжтой гэж тооцогддог байна (2/3 нь [[далай]], үлдэх хуурай газрын тэн хагас нь [[цөл]] (14%)<ref>{{cite journal | а.н.thor=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. | title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification | journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions | year=2007 | volume=4 | pages=439-473 | url=http://overview.sref.org/1812-2116/hessd/2007-4-439 | accessdate=2007-03-31 }}</ref>, өндөр уулс (27%) зэрэг)<ref>{{cite web | а.н.thor = Staff | url = http://www.biodiv.org/programmes/defа.н.lt.shtml | title = Themes & Issues | publisher = Secretariat of the Convention on Biological Diversity | accessdate = 2007-03-29 }}{{Dead link|date=Аравдугаар сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. 2007 оны байдлаар суверн статустай 201 [[улс|орон]], [[НҮБ]]-ийн гишүүн 192 [[улс]] байна. == Мөн үзэх == * [[Нарны аймаг]] == Цахим холбоос == * [http://www.wikimapia.org/ WikiSatellite view of Earth at WikiMapia] * [http://geomag.usgs.gov USGS Geomagnetism Program] * [http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/BlueMarble NASA Earth Observatory] * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Earth Profile] by [http://solarsystem.nasa.gov NASA's Solar System Exploration] * [http://www.co-intelligence.org/newsletter/comparisons.html The size of Earth compared with other planets/stars] * [https://web.archive.org/web/20090122063915/http://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html Climate changes causes the earth's shape to change - Nasa] * [https://web.archive.org/web/20071116132744/http://www.funonthenet.in/content/view/282/31/ Beautiful Views of Planet Earth] Pictures of Earth from space * [http://www.flashearth.com/ Flash Earth] A Flash-based viewer for satellite and aerial imagery of the Earth * [https://web.archive.org/web/20130218015318/http://www.projectshum.org/Planets/earth.html Projectshum.org's Earth fact file] (for younger folk) * [http://www.geody.com/?world=terra Geody Earth] World's search engine that supports Google Earth, NASA World Wind, Celestia, GPS, and other applications. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Planet Earth] From AOL Research & Learn: Photos, quizzes and info about Earth's climate, creatures and science. * [https://web.archive.org/web/20080724111431/http://reference.aol.com/earth/earth-from-space Earth From Space] Some Photos From the Exhibit == Эшлэл == {{reflist}} {{Нарны аймаг}} [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Дэлхий| ]] [[Ангилал:Дэлхий (гараг)| ]] [[Ангилал:Нарны аймгийн гараг]] iyigmxuvbl2ffix2ppt8lyzlzs5g5v6 0 4349 822710 822302 2025-06-22T09:19:13Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822710 wikitext text/x-wiki [[Файл:Coal.jpg|thumb|right|250px|Нүүрс]] {{Хадмал |монгол_бичиг =[[Зураг:Negüresü.PNG|21px]] |кирилл_буриад = |кирилл_монгол =нүүрс |кирилл_халимаг =нүүрсн }} [[Файл:Struktura chemiczna węgla kamiennego.svg|thumb|right|250px|Нүүрсний химийн найрлага (жишээ)]] '''Нүүрс''' нь хар, хар хүрэн өнгөтэй, амархан шатдаг нэгэн төрлийн "" шиг өнгөтэй чулуу юм. Нүүрс нь дээд ургамлын үлдэгдэл [[хүлэр|хүлэрээс]] үүсэх ба дотроо [[хүрэн нүүрс]], [[чулуун нүүрс]], [[антрацит]] гэсэн төрөлд хуваагдана. Бүрдүүлэгч үндсэн химийн элемент нь [[нүүрстөрөгч]], [[устөрөгч]] бөгөөд, [[хүчилтөрөгч]], [[хүхэр]], [[азот]] тодорхой хэмжээгээр агуулагдана. Нүүрс нь эрчим хүчний үндсэн эх үүсвэр бөгөөд нүүрсний ордыг [[уурхай|ил]] болон [[уурхай|далд уурхайгаар]] ашиглана. Нүүрс нь Дэлхийн хэмжээнд цахилгаан эрчим хүч гарган авах хамгийн гол түүхий эд бөгөөд мөн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]]ийн гол үүсвэр болж байна. СО₂ нь [[хүлэмжийн хий]] бөгөөд [[цаг уур]]ын өөрчлөлт, [[Дэлхийн дулаарал|Дэлхийн дулаарлын]] гол шалтгаан гэж үзэж байна<ref>{{Webarchiv|url=http://www.agu.org/sci_soc/policy/positions/climate_change2008.shtml|wayback=20080513085904|text="Human Impacts on Climate"|archiv-bot=2023-09-26 16:04:59 InternetArchiveBot}} [[American Geophysical Union]]. Retrieved on Sept 23rd 2008</ref>. Нүүрсийг шатаах явцад [[байгалийн хий]]нээс хоёр дахин их, [[газрын тос]]ноос арай илүү хэмжээний СО₂ ялгардаг байна<ref> The EIA reports the following emissions in million metric tons of carbon dioxide: * Nat gas: 5,840.07 * Petroleum: 10,995.47 * Coal: 11,357.19 For 2005 as the official energy statistics of the US Government.[http://www.eia.doe.gov/iea/carbon.html]</ref>. Монгол орон нүүрсний нөөцөөр баялаг бөгөөд одоогоор [[таамаг нөөц]] 162 тэрбум тонноор үнэлэгдэж байна. == Нэршил == [[Англи хэл]]ний ''"Coal"'' буюу нүүрс гэдэг үг нь герман гаралтай үг ([[Герман хэл|германаар]] ''Kohle'', [[Швед хэл|шведээр]] ''kol''<ref>''[[Oxford English Dictionary]]'' 1989 edition</ref>) бөгөөд [[нүүрстөрөгч]] ("carbon") гэдэг нэр томьёо бас ижил үүсэлтэй. Модыг агааргүй орчинд халаан, түүнд агуулагдах ус, дэгдэмхий бодисыг зайлуулан, нүүрстөрөгчийн өндөр агуулгатай (нүүрстөрөгч 85-95 %), хар өнгөтэй, хөнгөн, нүх сүвэрхэг, бутрамтгай үлдэгдэл гаргаж авахыг "Модны нүүрс" ("Charcoal") гэж нэрлэнэ. == Нүүрсний төрөлүүд == * [[Хүрэн нүүрс]] (''Lignite'' мөн ''Brown coal'') нь бага хувирсан нүүрс бөгөөд ихэвчлэн дулааны цахилгаан станцaд түлш болгон хэрэглэдэг. * [[Чулуун нүүрс]] (''Sub-bituminous coal'' болон ''Bituminous coal'') - нүүрсний хувирлын дунд шатны бүтээгдэхүүн. Дулааны цахилгаан станцд түлш болгон хэрэглэхээс гадна зарим онцгой төрөл-[[коксжих нүүрс|коксжих нүүрсийг]] коксжуулан [[ган]]гийн үйлдвэрт хэрэглэнэ. * [[Хагас антрацит]] болон [[антрацит]] (''Anthracite'') - хамгийн их хувирсан нүүрс. Голчлон утаагүй түлш болгон хэрэглэнэ. == Нүүрсний хэрэглээ == === Түлшинд хэрэглэх === Нүүрсийг дулааны цахилгаан станцад шатааж, [[цахилгаан]], [[дулаан]] гаргаж авахад хэрэглэх ба дэлхийн нүүрсний жилийн хэрэглээ ойролцоогоор 7 тэрбум тонн. Нийт нүүрсний 75% нь цахилгаан гаргаж авахад зориулагдаж байгаа ба хамгийн том хэрэглэгч [[БНХАУ]], [[Энэтхэг]] 2 улс бөгөөд одоогийн байдлаар нэг жилд 1.7 тэрбум [[тонн]] нүүрс хэрэглэж байна. Уг бүс нутгийн нүүрсний хэрэглээ урьдчилсан тооцоогоор [[2025]] онд 2.7 тэрбумд хүрнэ гэж таамаглаж байна <ref>{{cite web | title=International Energy Outlook | url=http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/coal.html | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. Одоогийн байдлаар нүүрсний хэрэглээ 3 жил тутамд ойролцоогооор 25% нэмэгдэж байгаа нь бусад төрлийн [[Шатах ашигт малтмал|эрчим хүчний түүхий эдүүдтэй]] харьцуулахад хамгийн их хурдацтайгаар хэрэглээ нь нэмэгдэх байгаа түүхий эд болж байна. Дэлхий дээр үйлдвэрлэж буй нийт эрчим хүчний 40%-ийг нүүрснээс гарган авч байгаа <ref>{{Cite web |url=http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |title=Archive copy |access-date=2008-10-22 |archive-date=2009-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090518072233/http://www.worldcoal.org/pages/content/index.asp?PageID=188 |url-status=dead }}</ref> ба АНУ-д энэ хэмжээ 49% байна<ref>http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/epa/figes1.html</ref>. === Коксжуулах === [[Кокс]] нь бага [[үнсжилт]], [[хүхэр|хүхрийн]] агуулгатай коксжих нүүрсийг агааргүй орчинд 1,000 ^oС дээш хэмд халаан гаргаж авсан саарал өнгөтэй, нүх сүвэрхэг бүтээгдэхүүн юм. Дулаан ялгаруулах чадвар өндөр, 29.6Мж/кг. [[кокс|Коксыг]] [[төмөр|төмрийн]] [[хүдэр]] хайлуулахад түлш, мөн ангижруулагч болгон хэрэглэнэ. Нүүрсийг коксжуулах явцад коксоос гадна нүүрсний давирхай (coal tar), хөнгөн [[газрын тос|тос]], [[байгалийн хий|хий]] ялгарна. === Хийжүүлэх === [[Газрын тос]], [[шатдаг хий|хийн]] үнийн өсөлтөөс хамааран сүүлийн жилүүдэд нүүрснээс [[байгалийн хий|шатдаг хий]] болон шингэн бүтээгдэхүүн (газрын тостой адил бүтээгдэхүүн) гарган авах технологийг эрчтэй хөгжүүлж байна. Нүүрсийг хийжүүлнэ гэдэг нь нүүрсийг өндөр даралт, температурын нөлөөн дор задлан, хийн бүтээгдэхүүн гаргаж авахыг хэлнэ. [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс]] нүүрсийг хийжүүлэх технологийг өргөнөөр хэрэглэж байгаа (ганц) орон юм. === Шингэрүүлэх === Нүүрсийг шууд болон шууд бус аргаар шингэрүүлэн [[бензин]], [[дизел|дизелийн]] түлш гарган авахад зориулсан хэд хэдэн технологи боловсрогдож, бэлэн болсон байна. Шууд бус аргаар шингэрүүлэх, [[Фишер Тропш технологи]] [[дэлхийн хоёрдугаар дайн|дэлхийн II дайны]] үед [[Герман|Германд]] боловсрогдсон бөгөөд одоо Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улсын Сасол компани хэрэглэж байна. Уг технологи нь эхлээд нүүрсийг хийжүүлээд (тодорхой хэмжээний СО ба Н₂-ийг нэмж), дараа нь уг хийгээ конденсацлан хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] гарган авах арга юм. Эцэст нь нүүрсустөрөгчөө дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авна. Шууд шингэрүүлэх буюу устөрөгчжүүлэн шингэрүүлэх (''liquefaction by hydrogenation'') "Бергиус" технологийг Германд боловсруулсан<ref>Robert Haul: Friedrich Bergius (1884-1949), p. 62 in 'Chemie in unserer Zeit', VCH-Verlagsgesellschaft mbH, 19. Jahrgang, April 1985, Weinheim Germany </ref> ба Дэлхийн I ба II дайны үед ашиглаж байв. Шууд шингэрүүлэх хэд хэдэн өөр технологи боловсрогдсоноос, АНУ-ын Гальф Ойл компанийн боловсруулсан SRC-I and SRC-II (''Solvent Refined Coal'') технологи<ref>{{cite paper | author=Cleaner Coal Technology Programme | title=Technology Status Report 010: Coal Liquefaction | publisher=Department of Trade and Industry (UK) | date=October 1999 | url=http://www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | accessdate=2006-11-23 | format=PDF | archiveurl=http://web.archive.org/web/20070616133813/www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf | archivedate=2007-06-16 }} {{Webarchiv|url=http://www.dti.gov.uk/files/file18326.pdf |wayback=20070604213700 |text=Technology Status Report 010: Coal Liquefaction |archiv-bot=2025-06-22 09:19:13 InternetArchiveBot }}</ref>, [[1976]] онд Вильбурн Шроедэр (''Wilburn C. Schroeder'') нэр дээр [[патент|патентлагдсан]] NUS корпорацийн технологи зэргийг дурьдах хэрэгтэй юм. NUS корпорацийн устөрөгчжүүлэн, шууд шингэрүүлэх технологи нь нүүрсийг нунтаглан, хатааж, 1% [[молибдени]] [[катализатори|катализаторийн]] тусламжтайгаар өндөр [[температур]], [[даралт|даралтын]] нөлөөгөөр, бага хэмжээний хий (C3/C4), шингэн (C5-C10) - бензиний фракц, NH₃, ба CO₂ гаргаж авна <ref>{{cite paper | author=Phillip A. Lowe, Wilburn C. Schroeder, Anthony L. Liccardi | title=Technical Economies, Synfuels and Coal Energy Symposium, Solid-Phase Catalytic Coal Liquefaction Process | publisher=The American Society of Mechanical Engineers | date=1976 | page=35}}</ref>. Нүүрснээс шингэн бүтээгдэхүүн гаргаж авах өөр нэг арга нь бага температурт [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчжүүлэх]] юм. Нүүрсийг бага температурт (450 and 700&nbsp;°C) коксжуулахад, [[нүүрсний давирхай|давирхай]] нь жирийн [[нүүрсний давирхай|давирхайнаас]] (800 to 1000&nbsp;°C-д [[кокс|коксжуулсанаас]]) илүү их хэмжээний хөнгөн [[нүүрсустөрөгч]] агуулдаг байна. Уг давирхайг дахин нэрж бензин, дизелийн түлш гарган авах боломжтой юм. Эдгээр бүх нүүрсийг шингэрүүлэх технологиудын сул тал нь [[газрын тос|газрын тосноос]] бензин, дизель түлш ялгаж авахаас хамаагүй илүү их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂) ялгаруулдаг явдал юм. Тиймээс цаашид уг технологийг их хэмжээгээр хэрэглэх тохиолдолд, нүүрсийг шингэрүүлэх явцад ялгарч буй СО2-ийг багасгах, мөн агаар мандалд цацалгүйгээр СО₂-ийг [[азот]], эсвэл бусад хийн тусламжтайгаар шингэрүүлэх зэрэг аргаар шийдэх хэрэгтэй гэж үзэж байна. Нүүрсийг шингэрүүлэх нь нэгэн төрлийн нөөц технологи бөгөөд, газрын тосны нөөц, олборлолт багасан, эрэлт их хэмжээгээр нэмэгдсэн үед хэрэглэх боломжтой юм. Зарим судлаачдийн тооцоогоор, газрын тосны үнэ 35 ам.доллар/баррель орчим (болон түүнээс дээш) байгаа тохиолдолд, [[АНУ]] дотоодынхоо нүүрснээс бензин гаргаж авах нь эдийн засгийн хувьд ашигтай гэж гарсан байна<ref>{{cite web | title=Diesel Fuel News: Ultra-clean fuels from coal liquefaction: China about to launch big projects - Brief Article | url=http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0CYH/is_15_6/ai_89924477 | accessmonthday= September 9 |accessyear= 2005 }}</ref>. Хэдийгээр 35 ам.доллар/баррель гэдэг урт хугацааны [[газрын тос]]ны дундаж үнээс өндөр байгаа ч, яг одоогийн байдлаар газрын тосны үнэ үүнээс өндөр байгаа билээ. Одоо хэрэглэгдэж буй нүүрс шингэрүүлэх технологиудын талаархи Вилиамс, Ларсон (Williams and Larson, 2003) нарын тайлангаас үзэхэд, [[Хятад|Хятадад]] нүүрснээс гарган авч буй шингэн бүтээгдэхүүний өөрийн өртөг 25-35 ам.доллар/баррель байна. == Сөрөг нөлөө == === Нүүрсний уурхай, олборлолт === [[Файл:Coal mine Wyoming.jpg|thumb|Нүүрсний ил уурхай, [[Вайомин муж]], [[АНУ]]]] [[уурхай|Нүүрс олборлолт]] байгальд муугаар нөлөөлдөг. Нүүрсний уурхайд хөрс хуулалтын дараа, нүүрсэнд агуулагдах [[пирит]] (төмрийн сульфид) нь [[ус]], [[агаар|агаарын]] [[хүчилтөрөгч|хүчилтөрөгчтэй]] урвалд орж, [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уурхайн усыг шүүрүүлэх явцад уг [[хүхрийн хүчил]] гадагшлах ба уурхайн овоолго дахь [[пирит]] ч борооны устай урвалд орон удаан хугацааны туршид, тасралтгүй хүхрийн хүчил үүсгэсээр байдаг. Хүхрийн хүчил нь [[хөрс]], [[хөрсний ус|хөрсний усанд]] нэвчин, улмаар урсгал болон тогтмол усны [[рН]]-ын хэмжээг өөрчилж, [[амьтан]], [[ургамaл|ургамaлыг]] хордуулах ба улмаар мөхөхөд хүргэнэ. Ялангуяа усны амьтад рН-ийн өөрчлөлтийг тэсвэрлэдэггүй байна. 1930-аад оны үед, АНУ-ын нүүрсний [[уурхай|уурхайнуудын]] олборлолтын явцад, жилд 2.3 сая тн хүхрийн хүчил үүсдэг байсан гэсэн тооцоо байдаг. 1960-аад оны үед зөвхөн Огайо голын савд (the Ohio River), олборлолт хийж буй 1200 уурхайгаас жилд 1.4 сая тн [[хүхрийн хүчил]] гадагшилдаг байв. === Нүүрсийг шатаах === Бусад [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалуудтай]] адил, нүүрсийг шатаах явцад их хэмжээний [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] (CO₂), азотын исэлүүд (NO_x), [[хүхрийн давхар исэл]] (SO₂) ялгарна. [[Хүхрийн давхар исэл]] хүчилтөрөгчтэй урвалд орон [[хүхрийн гуравч исэл]] (SO₃), улмаар [[хүхрийн хүчил]] үүсгэнэ. Уг хүхрийн хүчил нь борооны усыг хүчиллэгжүүлнэ. [[Хүчиллэг бороо]] нь химийн идэмхий шинжтэй, амьд байгаль болон хүний биед үлэмж хортой. Нүүрсний цахилгаан станцаас үлэмж хэмжээний (CO₂), мөн ажиллаж байгаа болон хаагдсан уурхайгаас нилээдгүй хэмжээний [[метан]] ялгарах ба эдгээр нь [[дэлхийн цаг уурын дулааралт|дэлхийн цаг уурын дулааралтын]] гол шалтгаан болж байна<ref>http://www.columbia.edu/~jeh1/2007/IowaCoal_20071105.pdf</ref>. Нүүрсэнд агуулагдах [[нүүрстөрөгч|нүүрстөрөгчийн]] хэмжээ [[газрын тос|газрын тосныхоос]] илүү бөгөөд бусад хортой хольцыг нүүрснээс салгах нь тосныхоос илүү төвөгтэй. Зөвхөн АНУ-д нүүрсний цахилгаан станцын хорт хаягдлаас болон жил бүр хэдэн арван мянган хүмүүс нас барж байгаа гэсэн судалгаа байна<ref>{{cite web | title=Deadly power plants? Study fuels debate | url=http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ | accessmonthday=September 4 |accessyear=2006}}</ref>. Сүүлийн үед цахилгаан станцын хортой хаягдалыг багасгах талаар нилээдгүй туршилт судалгаа хийж байна. Жишээлбэл, станцаас ялгарч буй [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] цуглуулан, [[нүүрстөрөгч]]ийг ялгаж, хадгалах технологи юм (одоогоор хэрэглэгдэж эхлээгүй). Нүүрс болон түүний хаягдалд (шатаах явцад ялгарах хий болон үнсэнд) [[хүнцэл]], [[хар тугалга]], [[меркури]], [[никель]], [[ванади]], [[берилли]], [[кадми]], [[бари]], [[хром]], [[зэс]], [[молибден]], [[цайр]], [[селени]], [[ради]] зэрэг [[хүнд металууд]], мөн бага хэмжээгээр [[Уран (химийн элемент)|уран]], [[тори]] зэрэг байгальд тааралдах [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисыг]] агуулдаг <ref>{{cite web | title=Coal Combustion | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=Radioactive Elements in Coal and Fly Ash, USGS Factsheet 163-97 | url=http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2006-12-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061209214403/http://greenwood.cr.usgs.gov/energy/factshts/163-97/FS-163-97.html | url-status=dead }}</ref> . Эдгээр нь, ялангуяа [[цацраг идэвхит бодис|цацраг идэвхит бодисууд]], байгаль дээр нүүрсэнд агуулагдахдаа сарнимал, бага хэмжээтэй байх ч, их хэмжээний нүүрсийг шатаах явцад хуримтлагдан, зарим тохиолдолд атомын цахилгаан станцын хаягдлаас өндөр цацраг идэвхит бодисын агуулгатай байх тохиолдол бий <ref>{{cite web | title=Coal Combustion: Nuclear Resource or Danger | url=http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | accessmonthday=October 16 | accessyear=2006 | access-date=2007-05-31 | archive-date=2007-02-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20070205103749/http://www.ornl.gov/info/ornlreview/rev26-34/text/colmain.html | url-status=dead }}</ref>. Нүүрс нь дэлхийн цаг уурын өөрчлөлт болон агаарын бохирдлын талаар хяналт султай нутаг дэвсгэрт хүний эрүүл мэндэд маш сөргөөр нөлөөлж байгаа болно. == Энергийн хэмжээ == Нүүрсний ялгаруулах [[энерги|энергийн]] хэмжээ ойролцоогоор 24 Мж/кг <ref>{{cite web | last = Fisher | first = Juliya | title = Energy Density of Coal | work = The Physics Factbook | url = http://hypertextbook.com/facts/2003/JuliyaFisher.shtml|accessdate = 2006-08-25 }}</ref>, хэрэв kW-цаг -аар хэмжвэл 6.67 kW-цаг/кг болно. Нүүрсний цахилгаан станцын ашигт ажиллагааны коэффициент 30%. Өөрөөр хэлбэл 1 кг нүүрс шатаахад ялгарах 6.67 kW-цаг энергийн 30% буюу 2.0 kW-ц нь цахилгаан эрчим хүч болон хувирна. Жишээ нь, 100W-ийн компютер нэг жилд 876 kW-ц (100 W × 24 цаг × 365 {өдөр} = 876000 W-ц = 876 kW-ц) эрчим хүч хэрэглэнэ. Энэ хэмжээний эрчим хүчийг гарган авахын тулд : 876 kW-цаг/2.0 kW-цаг = 438 кг нүүрс зарцуулна<ref>A similar result, using a lightbulb instead, see<br />{{cite web | title = How much coal is required to run a 100-watt light bulb 24 hours a day for a year? | work = Howstuffworks | url = http://science.howstuffworks.com/question481.htm | accessdate = 2006-08-25 }}</ref>. Гэхдээ цахилгаан дамжуулах үед гарах шугамын цахилгаан эсэргүүцлийн алдагдлыг (5 - 10%) тооцвол үүнээс илүү хэмжээний цахилгаан (нүүрс) хэрэгтэй болох юм. == Нүүрстөрөгчийн хэмжээ == Нүүрсэнд агуулагдах нүүрстөрөгчийн хэмжээ хамгийн багадаа 50% буюу 1кг нүүрс 0.5кг-с дээш хэмжээний нүүрстөрөгч агуулна. байна. 0.5kg/12kg kmol<suр>-1</suр> = 1/24kmol, 1 mol N_A -тэй ([[Авогадрогийн тоо]]) тэнцүү. Энэ агаарын хүчилтөрөгчтэй нэгдэн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] үүсгэх ба (12 + 16 × 2 = жин(CO₂) = 44 кг/кмоль) болно. 1 кг нүүрс шатаахад, 1/24 кmol [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл|CO₂]] ялгарах ба 1/24 кmol х 44 kг/kmol = 11/6 кг буюу ойролцоогоор 1.83 кг CO₂ болно. 1 кг нүүрсний 29.9% нь 2 kW-ц цахилгаан болон хувирах учир бид 1 kW-ц цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ тутамд 0.370 kg(CO₂) үүсгэж байна<ref>[http://www.eia.doe.gov/cneaf/electricity/page/co2_report/co2report.html CO₂ Emissions Report<!-- Bot generated title -->]</ref>. == Нүүрсний гүний шаталт == Нүүрсний давхраас ой, хээрийн түймэр болон, уурхайн дотоод шаталтын улмаас газрын гүнд шатна <ref>{{cite web | title=Sino German Coal fire project | url=http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2020-05-16 | archive-url=https://web.archive.org/web/20200516134445/https://web.archive.org/web/20050830091254/http://www.coalfire.caf.dlr.de/projectareas/world_wide_distribution_en.html | url-status=dead }}</ref> <ref>{{cite web | title=Committee on Resources-Index | url=http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2005-08-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20050825231038/http://resourcescommittee.house.gov/archives/108/testimony/johnmasterson.htm | url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web | title=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url=http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | accessmonthday=September 9 | accessyear=2005 | access-date=2007-06-28 | archive-date=2016-08-29 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160829162308/https://web.archive.org/web/20060218013724/http://www.fire.blm.gov/textdocuments/6-27-03.pdf | url-status=dead }}</ref>. Нүүрсний гүний шаталтын улмаас БНХАУ-д жил бүр 109 сая тн нүүрс шатаж, 200 сая тн [[нүүрстөрөгчийн давхар исэл]] ялгарч байна. Энэ нь дэлхийн хэмжээнд [[шатах ашигт малтмал|шатах ашигт малтмалаас]] үүсэж буй нийт CO₂-ийн 2-3% юм. АНУ-ын Пенсилвани мужийн хаагдсан нүүрсний уурхайд байрлаж байсан хогийг шатаасны улмаас [[1962]] онд эхэлсэн нүүрсний давхраасын гүний шаталт одоо хүртэл үргэлжилсээр байна. Австралийн "Шатаж буй уул"-ыг (Burning Mountain) галт уул гэж үздэг байв. Гэвч энэ нь сүүлийн 5,500 жилийн турш шатсаар байгаа нүүрсний гүний шаталтаас үүссэн утаа, үнс болохыг тогтоосон байна <ref>{{cite web | title=Burning Mountain Nature Reserve | url=http://www.nationalparks.nsw.gov.au/parks.nsf/ParkContent/N0503?Opendocument&ParkKey=N0503&Type=xo | accessmonthday= September 9 | accessyear= 2005 }}</ref>. == Дэлхийн нүүрсний нөөц == [[Файл:Coal mine in Dhanbad, India.jpg|thumb|Энэтхэгийн Жакарканд уурхай. Энэтхэгт Дэлхийн нүүрсний нөөцийн 10% ноогдоно.]] [[1996]] оны үнэлгээгээр дэлхийн нийт олборлож болох нөөцийг нэг [[грамм|эксаграмм]] (1 × 10¹⁵ кг буюу 1 триллон тн)-аар, түүний хагас нь чулуун нүүрс гэж үнэлсэн байна. Уг хэмжээний нүүрснээс гаргаж авах энергийн хэмжээг нь 290 зеттажоул <ref>Sustainable Energy" 2005 page 303 The MIT Press by Jefferson W. Tester et al. ISBN 0-262-20153-4</ref>, дэлхийн жилийн хэрэглээг 15 терраватт гэвэл <ref>BP2006 energy report, and US EIA 2006 overview</ref>, 600 жил хүрэлцэх хэмжээний нөөц юм. Английн [[Бритиш Петролеум]] компанийн 2005 оны эцсээр хийсэн тооцоогоор, дэлхийн нүүрсний нөөц 909,064 сая тн-оор үнэлэгдсэн байна. [[Америкийн Нэгдсэн Улс]], [[Оросын Холбооны Улс]], [[Австрали]], [[Хятад]], [[Энэтхэг]], [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] зэрэг орнууд нүүрсний ихээхэн нөөцтэй юм. {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний нийт нөөц, [[1999]] оны байдлаар (сая тн)<ref>{{Cite web |url=http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |title=Archive copy |access-date=2007-06-28 |archive-date=2007-01-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070127034512/http://www.worldenergy.org/wec-geis/publications/reports/ser/coal/coal.asp |url-status=dead }}</ref>''' |- | width="100pt"|'''Орон''' | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Битумжсан нүүрс]]''' ([[антрацит]] багтсан) | width="120pt"|'''[[чулуун нүүрс|Хагас битумжсан нүүрс]]''' | width="120pt"|'''[[Хүрэн нүүрс]]''' | width="100pt"|'''Нийт''' |- |[[Америкийн Нэгдсэн Улс]] ||115891||101021||33082||249994 |- |[[Оросын Холбооны Улс]] ||49088||97472||10450||157010 |- |[[Хятад]] ||62200||33700||18600||114500 |- |[[Энэтхэг]] ||82396||||2000||84396 |- |[[Австрали]] ||42550||1840||37700||82090 |- |[[Герман]] ||23000||||43000||66000 |- |[[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] ||49520||||||49520 |- |[[Украин]] ||16274||15946||1933||34153 |- |[[Казахстан]] ||31000||||3000||34000 |- |[[Польш]] ||20300||||1860||22160 |} == Нүүрс экспортлогч орнууд == {| {{prettytable}} |+ '''Нүүрсний экспорт, орон болон жилээр (сая тн)'''<ref>http://www.eia.doe.gov/oiaf/aeo/supplement/pdf/suptab_114.pdf </ref> |- | width="130pt"|'''Орон''' | width="100pt"|'''2003''' | width="100pt"|'''2004''' |- | [[Австрали]] | 238.1 | 247.6 |- | [[Америкийн Нэгдсэн Улс]] | 43.0 | 48.0 |- | [[Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс|Өмнөд Африк]] | 78.7 | 74.9 |- | [[Зөвлөлт Холбоот Улс|Хуучин Зөвлөлт Холбоот Улс]] | 41.0 | 55.7 |- | [[Польш]] | 16.4 | 16.3 |- | [[Канад]] | 27.7 | 28.8 |- | [[Хятад]] | 103.4 | 95.5 |- | [[Өмнөд Америк]] | 57.8 | 65.9 |- | [[Индонез]] | 107.8 | 131.4 |- | '''Нийт''' | '''713.9''' | '''764.0''' |} [[Файл:Tagebau Garzweiler Panorama 2005.jpg|center|1000px|thumb|Германы Гарцвайлер дахь нүүрсний ил уурхай. Өндөр нарийвчлалтай дэлгэмэл зураг.]] == Бусад холбоотой сэдвүүд == * [[Шатах ашигт малтмал]] * [[Дэлхийн дулаарал]] * [[Газрын тос]] * [[Геологи]] * [[Шингэрүүлсэн байгалийн хий]] == Эшлэл == {{Reflist}} == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20080119164838/http://www.coalonline.org/site/coalonline/content/home Coal Online] Утаагүй түлш боловсруулах технологийн талаар * [https://web.archive.org/web/20110225003728/http://www.worldcoal.org/ World Coal Institute] Дэлхийн нүүрсний хүрээлэн * [http://www.msnbc.msn.com/id/5174391/ MSNBC report on coal pollution health effects in the United States] * [https://web.archive.org/web/20050621112309/http://www.uic.com.au//nip83.htm Clean coal technologies] Нүүрс боловсруулах технологи ** [https://web.archive.org/web/20100809105829/http://www.jcoal.or.jp/overview_en/gijutsu.html Advanced methods of using coal] * [https://web.archive.org/web/20130303040016/http://www.fe.doe.gov/programs/fuels/hydrogen/Hydrogen_from_Coal_R%26D.html USDOE Hydrogen from Coal Research] Нүүрснээс устөрөгч ялгах * [http://smtc.uwyo.edu/coal/ Wyoming Coal] Вайомингийн Их Сургуулийн вэб хуудас * [https://web.archive.org/web/20070704031944/http://www.our-energy.com/coal_en.html Coal - origin, purification and consumption] Нүүрсний гарал үүсэл, баяжуулалт, хэрэглээ * [https://web.archive.org/web/20071206003202/http://www.stoke.gov.uk/ccm/museums/museum/2006/gladstone-pottery-museum/information-sheets/coal-in-north-staffordshire.en History of coal seams and the practice of coal mining in North Staffordshire, UK] [[Ангилал:Википедиа:Онцлох өгүүлэл]] [[Ангилал:Ашигт малтмалын геологи]] [[Ангилал:Нүүрс| ]] [[Ангилал:Нүүрсний уурхай]] [[Ангилал:Шатах ашигт малтмал]] sp63pvxk9hy7b13dlxwjb3lbjjx7wux 0 6386 822711 822304 2025-06-22T09:33:05Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822711 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Оманы Султант Улс | common_name = Оман | native_name = {{native name|ar|سلطنة عُمان|italics=off}}<br />''{{transliteration|ar|Salṭanat ʻUmān}}'' | image_flag = Flag of Oman.svg | flag_type = [[Оманы төрийн далбаа|Далбаа]] | image_coat = National emblem of Oman.svg | symbol_type = [[Оманы үндэсний сүлд|Үндэсний сүлд]] | national_anthem = {{lang|ar|نشيد السلام السلطاني}}<br />"[[Оманы төрийн дуулал|ас-Салам ас-Султани]]"<br />"Султаны ёсолгоо"{{parabr}}{{center|[[File:Peace to the Sultan (نشيد السلام السلطاني).ogg]]}} | image_map = File:Oman (better) (orthographic projection).svg | map_caption = Арабын хойг дахь Оманы байршил (хар ногоон) | capital = [[Маскат]] | coordinates = {{Coord|23|35|20|N|58|24|30|E|type:city}} | largest_city = capital | official_languages = [[Стандарт араб хэл|Араб хэл]]<ref>{{cite web |title=Basic Statute of the State promulgated by Royal Decree 101/96 |url=https://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |website=MINISTRY OF JUSTICE AND LEGAL AFFAIRS |access-date=2023-07-10 |archive-date=2020-07-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200707234954/http://mola.gov.om/eng/legislation/laws/details.aspx?id=1 |url-status=dead }}</ref> | religion = {{tree list}} *88.9% [[Оман дахь лалын шашин|Ислам]] ([[төрийн шашин|албан ёсны]]) **47.2% [[Суннит Ислам|Суннит]] **35.2% [[Ибадит Ислам|Ибадит]] **6.5% [[Шиит Ислам|Шиит]] *5.5% [[Оман дахь хиндү шашин|Хиндүизм]] *3.6% [[Оман дахь христийн шашин|Христ]] *2% [[Оман дахь шашин шүтлэг|Бусад]]<ref>{{cite web | url=https://www.thearda.com/world-religion/national-profiles?u=171c | title=National Profiles }}</ref> | religion_year = 2020 | demonym = [[Оманчууд]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Исламын улс|Исламын]] [[хэмжээгүй эрхт хаант засаг]] | leader_title1 = [[Оманы удирдагчдын жагсаалт|Султан]] | leader_name1 = [[Хейсам бен Тарик]] | leader_title2 = [[Оманы хунтайж|Хунтайж]] | leader_name2 = [[Тейязин бин Хейсам]] | legislature = [[Оманы Зөвлөл]] | upper_house = [[Оманы Төрийн зөвлөл|Төрийн зөвлөл (Мажлис аль-Давла)]] | lower_house = [[Оманы Зөвлөлдөх Ассамблей|Зөвлөлдөх Ассамблей (Мажлис аль-Шура)]] | sovereignty_type = Түүх | established_event1 = [[Бану Азд|Азд]] омгийн нүүдэл | established_date1 = 130 | established_event2 = Аль-Жуланда | established_date2 = 629 | established_event3 = {{nowrap|[[Имамат Оман|Имамат]] улс байгуулагдав<ref>{{cite encyclopedia|title=Oman|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|publisher=MSN Encarta|archive-url=https://web.archive.org/web/20091028154443/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html|archive-date=28 October 2009|quote=In 751 Ibadi Muslims, established an imamate in Oman. Despite interruptions, the Ibadi imamate survived until the mid-20th century.|url-status=dead}} {{Webarchiv|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761561099_7/Oman.html |wayback=20091028154443 |text=Oman |archiv-bot=2025-06-22 09:33:04 InternetArchiveBot }}</ref>}} | established_date3 = 751 | established_event4 = [[Набаны улс]] | established_date4 = 1154 | established_event5 = [[Португалын Оман]] | established_date5 = 1507–1656 | established_event6 = [[Ярубын улс]] | established_date6 = 1624 | established_event7 = [[Аль-Саид]]ын угсаа | established_date7 = 1744 | established_event8 = [[Маскат-Оман]] | established_date8 = 1 сарын 8, 1856 он | established_event9 = [[Жабал-Ахдарын дайн]] | established_date9 = 1954–1959 | established_event10 = [[Дофарын бослого]] | established_date10 = 1963 оны 6 сарын 9 – 1976 оны 3 сарын 11 | established_event11 = Оманы Султант Улс | established_date11 = 8 сарын 9, 1970 он | established_event12 = НҮБ-д [[НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн 299-р тогтоол|элсэв]] | established_date12 = 10 сарын 7, 1971 он | established_event13 = [[Оманы үндсэн дүрэм|Одоогийн үндсэн хууль]] | established_date13 = 1 сарын 6, 2021 он<ref>{{cite web |title=Oman |url=https://carnegieendowment.org/2010/07/15/oman-pub-41227 |publisher=Carnegie Endowment for International Peace |access-date=31 December 2021 |date=15 July 2010}}</ref> | area_km2 = 309,500 | area_rank = 70 | area_sq_mi = 119,498 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = бага | population_estimate = {{UN_Population|Oman}}{{UN_Population|ref}} | population_census = 2,773,479<ref name="2010Census">{{cite web |url=http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |title=Final Results of Census 2010 |publisher=National Center for Statistics & Information |access-date=7 January 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518190005/http://www.ncsi.gov.om/documents/Census_2010.pdf |archive-date=18 May 2013 }}</ref> | population_estimate_year = {{UN_Population|Year}} | population_estimate_rank = 125 | population_census_year = 2010 | population_density_km2 = 15 | population_density_sq_mi = 40 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = 177 | GDP_PPP = {{increase}} $165.947&nbsp;тэрбум<ref name=imf2>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=64&pr.y=5&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=449&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=World Economic Outlook Database, October 2019 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date=20 October 2019}}</ref> | GDP_PPP_year = 2022 | GDP_PPP_rank = 78 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $35,286 | GDP_PPP_per_capita_rank = 71 | GDP_nominal = {{increase}} $110.127&nbsp;тэрбум<ref name=imf9>{{cite web | url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2022&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, April 2022 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]] |access-date= August 22, 2022 }}</ref> | GDP_nominal_year = 2022 | GDP_nominal_rank = 66 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $23,416 | GDP_nominal_per_capita_rank = 55 | Gini = 30.75 <!--number only--> | Gini_year = 2018 | Gini_change = <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web |url=https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |title=Urban – Gini index – Omani – Total |publisher=The National Centre for Statistics and Information, Sultanate of Oman |access-date=20 May 2018 |archive-date=21 Тавдугаар сар 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180521021256/https://data.gov.om/wnewgpb/income-expenditure-statistics?tsId=1059020 |url-status=dead }}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.816 <!--number only--> | HDI_year = 2021 <!--Please use the year to which the HDI refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref> | HDI_rank = 54 | currency = [[Оманы риал]] | currency_code = OMR | time_zone = [[Персийн Булангийн Стандарт Цаг|GST]] | utc_offset = +4 | date_format = өө.сс.жжжж | drives_on = Баруун | calling_code = [[+968]] | cctld = [[.om]], [[عمان.]] | official_website = [http://www.oman.om www.oman.om] }} '''Ома́н''', бүтэн нэрээрээ '''Оманы Султант Улс''' — [[Өрнөд Ази]]д оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] '''[[улс]]''' юм. Оман [[Арабын тэнгис]] болон [[Оманы булан]]д гарцтай. Хуурай газраар [[Эмирт Араб]], [[Саудын Араб]], [[Йемен]]тэй хиллэдэг. [[Ормузын хоолой]]н тал хагасыг хянаж, [[Иран]], [[Пакистан]]тай усаар хиллэнэ. [[Мусандам]] хойг нь үндсэн биеэс тусдаа оршдог. 309 мянган км² газар, 4.6 сая хүн амтай. [[Маскат]] нийслэлтэй, [[Сиб]], [[Низва]] зэрэг хоттой. Тэнгисийн эрэг, [[цөл]] бүхий Оманд [[араб угсаатан]] голлон амьдардаг. Хүн амын тал хувь нь Оманы иргэн, тал нь гадаад улсын иргэн байна. Албан бичигт [[араб хэл]]ийг хэрэглэнэ. [[Лал]] шашны [[ибадит]] урсгал зонхилдог ганц орон юм. Оманд эртнээс хүн амьдарсан ба нутгийн гүнд овог аймаг буюу шашны тэргүүн [[имам]]ын мэдлийн улс, харин эргээр худалдаачин буюу [[султан]]ы улс оршин байв. 17-р зуунаас Оманы султан хүчирхэгжиж [[Португал]], [[Британи]]тай зэрэгцэн газар тэнгис гатлан газар колоничлох болсон ба [[Дорнод Африк]]ийн [[Занзибар]]т султан амьдран суужээ. Маскат худалдааны боомт байсаар байв. 1959 онд султан улсын цор ганц удирдагч болсон. Оман Британийн дэмжлэгийг авсан, уламжлалт харилцаатай. Хэмжээгүй эрхт [[хаант засаг]]тай. [[Кабус]] султан 1970 оноос хойш төр барьж, парламентат ёсыг үүсгэж, эдийн засгийг чөлөөлжээ. Оман [[газрын тос]] экспортолдог, өндөр орлоготой орон юм. {{Олон нэр |хэл1 = Монгол‎‎ бичиг |бичиг1 = Оман ^кирил |хэл2 = [[латин үсэг|Араб үсэг]] |бичиг2 = عمان ^араб → ''Уман'' |хэл3 = [[латин үсэг|Латин үсэг]] |бичиг3 = Oman ^англи |хэл4 = [[кирил үсэг|Кирил үсэг]] |бичиг4 = Оман ^орос |тэмдэглэл = }} == Газар зүй == Оман 309,500 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|71-р том]] орон юм. [[Зураг:Oman_Topography.png|thumb|left|150px|Физик газрын зураг]] [[Зураг:Oman-Oasis.jpg|thumb|left|150px|Цөлийн баян бүрд]] === Байрлал === Оман хойд өргөргийн 16° — 28°, зүүн уртрагийн 52° — 60° дотор [[Өрнөд Ази]], [[Өрнөд өмнөд Ази]]д хамааран [[Арабын хойг]]ийн дорнод өмнөд хязгаарт байна. Эргийн урт - 3165 км. Дорнод талаараа [[Оманы булан]], өмнөд талаараа [[Арабын тэнгис]]ийн эрэгтэй. Өрнөд талаараа [[Эмирт Араб]]тай 410 км, [[Саудын Араб]]тай 676 км, [[Йемен]]тэй 288 км зурвасаар хиллэдэг. Умард үзүүр [[Мусандам]] хойг нутгийн бусад хэсгээс салангид, [[Ормузын хоолой]]н эрэгт байдаг. === Газрын тогтоц === Оманы газар нутгийн 82% [[Арабын цөл]]ийн хэсэг байна. 15% нь уул нуруу, 3% нь эргийн нам зурвас байна. [[Руб эль-Халийн цөл]] нь Арабын хойгийн цөм хэсгээс Оманыг тусгаарладаг байгалийн бартаа юм. Дорнод эргээр [[Хажарын нуруу]] Мусандам хойгоос [[Сур хот]] хүртэл нумран тогтжээ. Хажар нуруу эрэг хоёрын дундуур [[Батина]] нутаг байна. Оманы эрэг дагуух арлаас том нь [[Масира]] юм. Оманы хамгийн өндөр цэг нь [[Шам]] (3000 м) бол нам доор цэг нь тэнгисийн эрэг болно. === Газрын тогтоц === Оман хуурай, халуун, тэнгисийн чийглэг уур амьсгалтай. Дунджаар 30 °C - 40 °C хална. Жилийн хур тунадас [[Маскат]] хавьд 100 мм, уулархаг нутгаар 400 мм унадаг. == Хүн ам зүй == {| class="wikitable" style="line-height:0.9em; border:1px black; float:right; margin-right:1em; margin:10px" |- ! style="width:50px;"| Он !! Хүн ам |- | 1950 || 456,000 |- | 1970 || 732,000 |- | 1990 || 1,868,000 |- | 2010 || 2,782,000 |- | 2016 || 4,550,538 |} [[Зураг:Population pyramid of Oman 2015.png|thumb|left|150px|Нас хүйсний зураг]] Оман улсад 2016 оны байдлаар 4,550,538 хүн оршин сууж байна. Хүн амын дунд 0-14 насны багачууд 22%, 15-64 насны хөдөлмөрийн чадвартан 75%, 65-аас дээш өндөр настан 2%-ийг бүрдүүлж байна. Дундаж наслалт - 74 жил. Хүйсийн харьцаа - 1.46 эр/эм. Хүн амын жилийн өсөлт - 2.2%. Хүн амын 91% бичиг үсэгт тайлагдсан. Эрэгтэйд 93%, эмэгтэйд 85% байна. [[Зураг:Bedouin family-Wahiba Sands.jpg|thumb|left|180px|Бедуйн айл]] [[Зураг:Oman_(124).jpg|thumb|left|180px|1899 он. Оманы айл]] === Ард түмэн === Оманы 2.3 сая оршин суугч нь Оманы иргэн, 2.2 сая нь гадаадын иргэн, цагаач байна. Хүн амын дунд [[араб угсаатан]] олонх бөгөөд тэнгисийн худалдааны мөрөөр холбогдсон [[балуч ястан|балуч]], [[Энэтхэг]], [[Пакистан]], [[Шри Ланка]], [[Бангладеш]], [[Африк]] гаралтай хүмүүс цөөнх байна. === Хэл бичиг === Оман улсад [[араб хэл]]ийг албан ёсноо хэрэглэнэ. [[Араб үсэг|Араб үсгээр]] бичдэг. Мөн [[балуч хэл|балуч]], [[хинди хэл|хинди]] зэрэг хэл хүн амын цөөн хэсэгт хэрэглэгдэнэ. [[Англи хэл]]ийг гуравдагч хэл болгон бага сургуульд зааж сургадаг. Гудамж, замын хаяг тэмдэг араб, англи хос бичигтэй. === Шашин шүтлэг === Оманы хүн амын 86% нь [[лал]] шашин шүтдэг. Ибадит урсгал зонхилж, цөөнхөд суннит, шийт ёс мөрдөгдөнө. Хүн амын 6% [[христийн шашин|христ]], 5% [[хиндү шашин|хиндү]], 1% [[буддын шашин|буддын]] шашин шүтлэгтэй. === Хот суурин === [[Зураг:Ruwi quarter in Mascat, Oman.jpg|thumb|left|180px|[[Маскат]]]] Оманы хүн амын 71% хот газар суудаг. Томоохон хотоос дурдвал: {|class="wikitable" |+ |- valign="top" | * [[Маскат]] (797,000 хүнтэй) * [[Сиб]] (237,816) * [[Салала]] (163,140) * [[Баушар]] (159,487) || * [[Сухар]] (108,274) * [[Сувайк]] (107,143) * [[Ибри]] (101,640) * [[Сахам]] (89,327) |} == Түүх == === Эртний үе === [[Зураг:World Heritage Grave Al Ayn Oman.JPG|thumb|left|180px|Аль-Айн агуй нь дэлхийн соёлын өвд багтжээ]] Оманд [[Африк]]ийн дорно умар эрэгт олдсон чулуун зэвсгийн олдвортой төстэй НТӨ 100,000 оны үед хамаарах [[чулуун зэвсэг]] хэрэглэл 2011 онд олдсон. [[Ибри]] хотын ойрх Дереазед НТӨ 8000 оны үеэс [[газар тариалан]] эрхэлсэн, хүний ул мөр байна. [[Шумер]]ийн цаг тооны бичигт [[зэс]]ийн уурхай бүхий Оманы нутгийг «Маган» гэдэг байв. Оманы нутаг түүхийн хувьд хоёр хэсгээс бүрдсээр 20-р зуунтай золгосон. Нэг нь [[имам]]ын захиргааны дотор газар, нөгөө нь [[султан]]ы захиргааны эргийн газар. Олон газраас ирэл гарвалтай [[араб угсаатан|араб]] угсаатан зонхилон амьдарч ирсэн. [[Йемен]]ы Уман нутгаас ихэнх нь иржээ. НТӨ I мянганд Оманы [[Сохар]] зэрэг эргийн хот суурин [[Ахемен]], [[Парфян]], [[Сасан]] зэрэг [[перс]] улсын мэдэлд байв. Дотор Оманд нутгийн хүмүүс амьдарч байв. Загас, мал аж ахуй голчлон эрхэлж байв. === Дотор Оман === [[Зураг:Maskat & Oman map.png|thumb|right|180px|Оманы хоёр нутаг]] 7-р зуунд зөнч [[Мухаммед]]ийн илгээсэн Зайд ибн Харита Оманд [[лал]] шашныг дэлгэрүүлэв. Лал шашны [[ибадит]] урсгал 8-р зуунаас өнөөг хүртэл нутгийн ардын гол ёс дэг болсон. Идабит ёсонд шашны тэргүүн имамын хүч нөлөө их бөгөөд 1970 он хүртэл Дотор Оманы овог аймгийн ноёд имамд захирагдаж байв. Оманыг [[Кармат]] (931-932), [[Буи]] (967-1053), [[Сельжук]] (1053-1154) зэрэг харь улс халдан эзэлж байв. Дотор Оманд [[Набаны улс]] (1154-1470), [[Ярубын улс]] (1624-1742) зэрэг нутгийн имамт улс оршин тогтножээ. === Эргийн Оман === [[Зураг:Sultan's_Palace,_Zanzibar.JPG|thumb|left|180px|19-р зуунд баригдсан [[Занзибар]] дахь султаны харш]] 1515-1650 онд [[Маскат]] нь [[Португал]]ын колони байсан ба Ярубын улс Маскатыг буцаан авч, Дорно Африк дахь Португалын колониудыг авч боол худалдаалах болсон. 1719 онд хаан ширээ залгамжлах будлианаас дайтсаар 1742 онд [[Аль-Саид]]ын угсааныхан султан суусан нь одоо ч хэвээр байна. Дайнаар алдагдсан нутгуудаа эргүүлэн авч [[Султан Саид ибн]] султан Дорно Африкийн [[Занзибар]] арлыг болон Пакистан дахь [[Гвадар]]ыг эзэмшиж, [[боолын худалдаа]]наас орлого олж байв. Султаныг нас барахад хоёр хүү нь улсыг [[Маскат-Оман]], Занзибар гэж хоёр салгав. Мөн Аззам нь өөрийгөө имам өргөмжилж зарим аймгийн дэмжлэгийг олов. Маскат-Омантай [[Британийн эзэнт гүрэн|Британи]] дотно харилцаж байв. Султанд олон улстай харилцах эрх байсан бөгөөд 1920-оод оны газрын тосны гэрээнд Оманыг бүхэлд нь төлөөлж гарын үсэг зурсан. Султан болон имамын зөрчилдөөн явагдсаар байсан. [[Жабал-Ахдарын дайн|1954-1959 онд]] иргэний дайн болж султан [[Низва]], Ибри хотыг эзэлж, имам [[Саудын Араб]] руу дутаажээ. Улсын нэрийг дан «Оман» гэж нэрийдэв. 1958 онд Гвадарыг [[Пакистан]]д худалдав. === Нэгдсэн улс === [[Зураг:Oman._Dhofar_1970_(8596723373).jpg|thumb|right|180px|Дофарын бослого. 1970 он.]] 1964 онд [[Дофар]] мужид [[коммунист]] хүчин бослого гаргажээ. [[Саид бин Таймур]] султаны назгай байдлыг төрийн эргэлтээр шийдэж хүү Кабус нь султан ор залгав. Их Британи, [[Иран]]ы тусламжаар цэрэг техникээ зузаатгаж 1976 онд бослогыг даран сөнөөв. Үндсэн хууль, төр засаг, эдийн засгийн шинэчлэл хийгдэв. Оман газрын тос экспортолдог, эдийн засгийн эрх чөлөө сайн орон болсон. Оман одоогоор стратегийн ач холбогдолтой [[Ормузын хоолой]]н тал хэсгийг хянаж байна. Оманд 2004 онд эмэгтэй хүн төрийн өндөр албанд сонгогдон ажилласан нь [[Араб дахин]]д сонин тохиолдол юм. 2011 оны [[Арабын хавар|Арабын хавраар]] эсэргүүцэл жагсаал гарсанд [[Кабус]] султан ажлын байр, тэтгэмж амлан намжаажээ. == Лавлах бичиг == {{лавлах холбоос|2}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Арабын Барилдлага}} {{OIC}} [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] [[Ангилал:Оман| ]] [[Ангилал:Хаант Улс]] sr5r4w67b0v1j36o5f29mfp3s1ylrmp 0 8249 822684 822256 2025-06-22T04:59:48Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822684 wikitext text/x-wiki {{short description|Зүүн өмнөд Ази, Океанд оршдог улс}} {{Инфобокс улс | conventional_long_name = Бүгд Найрамдах Индонез Улс | common_name = Индонез | native_name = {{native name|id|Republik Indonesia}} | image_flag = Flag of Indonesia.svg | flag_type = [[Индонезийн төрийн далбаа|Төрийн далбаа]] | image_coat = National emblem of Indonesia Garuda Pancasila.svg | symbol_type = [[Индонезийн төрийн сүлд|Үндэсний тамга <br />(Сүлд)]] | national_motto = <br>{{native phrase|kaw|[[Индонезийн үндэсний уриа|Bhinneka Tunggal Ika]]|paren=omit}} ([[Хуучин Ява хэл|Хуучин Ява]])<br>"Олон янз байдалд эв нэгдэл" | other_symbol = {{lang|id|[[Панчасила (улс төр)|Панчасила]]}}<br />(Таван зарчим) | other_symbol_type = Үндэсний үзэл суртал: | national_anthem = {{lang|id|[[Индонезийн төрийн дуулал|Indonesia Raya]]}}<br />"Их Индонез"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;"> </div> | image_map = {{Switcher|[[File:Indonesia (orthographic projection).svg|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Location Indonesia ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|АСЕАН-ы газрын зураг|default=1}} | capital = [[Жакарта]] | largest_city = [[Жакарта]] | coordinates = {{Coord|6|10|S|106|49|E|type:city_region:ID}} | languages_type = Албан ёсны хэл | languages = [[Индонез хэл]]<!--Note: Not just the official language, but also the national language (bahasa pemersatu)--> | languages2_type = Орон нутгийн хэл | languages2 = [[Индонезийн хэлнүүд|700+ хэлнүүд]]<ref name="ethnologue"/> | ethnic_groups = [[Индонезийн ард түмэн|1,300+ угсаатан]]<ref name="BPS">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|title=Nationality, Ethnicity, Religion, and Languages of Indonesians|language=id|last1=Na'im|first1=Akhsan|last2=Syaputra|first2=Hendry|publisher=[[Statistics Indonesia]]|date=2010|access-date=2015-09-23|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923194534/http://www.bps.go.id/website/pdf_publikasi/watermark%20_Kewarganegaraan%2C%20Suku%20Bangsa%2C%20Agama%20dan%20Bahasa_281211.pdf|archive-date=2015-09-23}}</ref> | religion_year = 2018 | religion = {{ublist|item_style=white-space:nowrap;|86.7% [[Индонез дэх ислам|Ислам]]|10.7% [[Индонез дэх христийн шашин|Христийн шашин]]|1.7% [[Индонез дэх хиндүизм|Хиндүизм]]|0.8% [[Индонез дэх буддизм|Буддизм]]| 0.1% [[Алиран Кеперкаян|Уламжлалт]], [[Индонез дэх күнзийн сургаал|Күнз]], <br>болон [[Индонез дэх шашин шүтлэг|бусад]]}} | religion_ref = <ref name="RELIGION">{{cite web|url=https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|title=Statistik Umat Menurut Agama di Indonesia|publisher=[[Ministry of Religious Affairs (Indonesia)|Ministry of Religious Affairs]]|date=2018-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200903221250/https://data.kemenag.go.id/agamadashboard/statistik/umat|archive-date=2020-09-03|access-date=2020-09-24|language=id}}</ref> | demonym = [[Индонезчүүд‎]] | government_type = [[Нэгдмэл улс|Нэгдмэл]] [[Ерөнхийлөгчийн засаглалын систем|ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс]] | leader_title1 = [[Индонезийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]] | leader_name1 = [[Прабово Субианто]] | leader_title2 = {{nowrap|[[Индонезийн Дэд Ерөнхийлөгч|Дэд Ерөнхийлөгч]]}} | leader_name2 = [[Гибран Ракабуминг Рака]] | leader_title3 = {{nowrap|[[Төлөөлөгчдийн Танхимын Дарга (Индонез)|Танхимын Дарга]]}} | leader_name3 = [[Пуан Махарани]] | leader_title4 = {{nowrap|[[Индонезийн Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч|Ерөнхий шүүгч]]}} | leader_name4 = [[Мухаммед Сирифуддин]] | legislature = [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ) | upper_house = [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ) | lower_house = [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ) | sovereignty_type = Тусгаар тогтнол | sovereignty_note = ([[Голландын колонийн эзэнт гүрэн|Нидерландаас]])<!-- Based on consensus, please discuss on the Talk Page before changing Netherlands to Japan, or adding both --> | established_event1 = [[Индонезийн тусгаар тогтнолыг тунхаглал|Тунхагласан]] | established_date1 = 8 сарын 17, 1945 он | established_event2 = [[Нидерланд-Индонезийн дугуй ширээний хурал|Хүлээн зөвшөөрөгдсөн]] | established_date2 = 12 сарын 27, 1949 он | area_km2 = 1,904,569<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|title=UN Statistics|publisher=United Nations|date=2005|access-date=2007-10-31|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20071031023924/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2004/Table03.pdf|archive-date=2007-10-31}}</ref> | area_rank = 14 | area_sq_mi = 735,358 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = | area_data2 = 4.85 | population_estimate = {{increaseNeutral}} 277,749,853<ref>{{cite web|url=https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|publisher=[[Ministry of Home Affairs (Indonesia)]]|title=Indonesian Population 2022|access-date=12 April 2023|archive-date=13 Аравдугаар сар 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221013070650/https://dukcapil.kemendagri.go.id/page/read/7/data-kependudukan|url-status=dead}}</ref> | population_census = 270,203,917<ref name="2020census" /> | population_estimate_year = 2022 | population_estimate_rank = 4 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 143 | population_density_sq_mi = 371 | population_density_rank = 90 | GDP_PPP = {{increase}} {{currency|4.398 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF">{{cite web|title=Report for Selected Countries and Subjects|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=536,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,PPPSH,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1|publisher=International Monetary Fund|access-date=2023-04-12}}</ref> | GDP_PPP_year = 2023 | GDP_PPP_rank = 7 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} {{currency|15,855|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_PPP_per_capita_rank = 98 | GDP_nominal = {{increase}} {{currency|1.392 их наяд|USD|passthrough=yes}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_year = 2023 | GDP_nominal_rank = 16 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} {{currency|5,016|USD|passthrough=no}}<ref name="IMF" /> | GDP_nominal_per_capita_rank = 112 | Gini = 37.9 | Gini_year = 2021 | Gini_change = increase <!--/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref>{{cite web|title=GINI index (World Bank estimate) – Indonesia|url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=ID|publisher=[[World Bank]]|access-date=2021-04-15}}</ref> | Gini_rank = | HDI = 0.705 | HDI_year = 2021 | HDI_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="HDI">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=2022-09-08|access-date=2022-09-08}}</ref> | HDI_rank = 114 | currency = [[Индонез рупиа]] (Rp) | currency_code = IDR | time_zone = [[Индонез дэх цаг|янз бүрийн]] | utc_offset = +7 - +9 | date_format = ӨӨ/СС/ЖЖЖЖ | drives_on = зүүн | calling_code = [[+62]] | cctld = [[.id]] }} [[Зүүн Өмнөд Ази]]йн, [[Далайн орнууд]]ын ч гэж хэлж болох байрлалд 17,508 арлын дээр оршдог<ref>[http://ec.europa.eu/europeaid/where/asia/regional-cooperation/support-regional-integration/asem/documents/10.03.10_info_on_indonesia_finale_en.pdf Information on Indonesia]. ASEM Development conference II: Towards an Asia-Europe partnership for sustainable development. 26–27 May 2010, Yogyakarta, Indonesia. ec.europa.eu</ref> [[Тусгаар тогтнол|тусгаар тогтносон]], [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]]ыг '''Бүгд Найрамдах Индонез Улс''' ({{lang-id|Republik Indonesia}}), товчоор '''Индонез улс''', '''Индонез''' гэнэ. [[Нидерланд]] XVII зууны үеэс [[Зондын арлууд]]ад эзэмшил орон (''колони'')-оо тэлсээр байлаа. [[XX зуун]]ы эхнээс [[Индонезийн ард түмэн|нутгийн ард түмэн]] яс үндэс харгалзалгүй эвлэн нэгдэж тусгаар тогтнохын төлөө тэмцсээр олон улсын дэмжлэгийг ч хүртэж, 1949 онд нэгэн шинэ улсыг үүсгэжээ. [[Жава үндэстэн|Жава]] тэргүүтэй [[Индонез#Хүн ам|энэ олон ястан]] одоо хэр нь нэг хэлтэн, нэг үндэстэн болох ирээдүй рүүгээ дөтөлсөөр л яваа. 1950 оноос Индонез төрийн байгууламжийн хувьд [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]], төрийн хэлбэрийн хувьд ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]] болжээ. Одоо [[Индонез#Орон нутаг|орон нутаг, засаг захиргааны]] шаардлагаар дотроо 33 [[муж]] болж хуваагддаг. Ойр хавийн [[Сингапур]], [[Бруней]], [[Малайз]] гурван улсынхтай яг адил [[Малай хэлний]] нэгэн аялгууг албан ёсоор батлан сурцгааж байгаа. Түүнийгээ [[Индонез хэл]] гэж итгэж, [[латин үсэг|латин үсгээр]] бичдэг. Дурдсан улсуудаас гадна [[Зүүн Тимор]], [[Папуа-Шинэ Гвиней]], [[Австрали]], [[Палау]], [[Филиппин]], [[Энэтхэг]]тэй газар эс бөгөөс тэнгисийн усаар хиллэдэг. Индонезийн харьяаны 1.9 сая хавтгай дөрвөлжин километр газарт 2020 онд 270 сая 203 мянган хүн амьдарч байв. Дэлхийн олон улсаас хүн амын тоогоор [[Улс орнууд хүн амын тоогоор|4-р олон]], газар нутгийн хэмжээгээр [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|15-р том]] улс мөн гэдэг. Нэгт км-т 123.7 ноогддог гэдэг нь харин дундаж (79-р) байрынх. VII зууны [[Шривижая]], XIII зууны [[Мажапахит]] гэх мэтээр түрүү үеийн улс-нийгэмд [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрсэн. Дараа нь XIII зуунаас араб худалдаачдын сурталд автаж XVI зуун гэхэд олонх нь [[Ислам]]ын ёс үйлдэлт хүмүүс болцгоожээ. Одоо Индонезийн хүн амын 86% нь [[Ислам|мусульман (хотон)]] гэдэг. [[Исламын улс]] гэдэгт багтахгүй ч Ислам шашинтны тооны олноор дэлхийд тэргүүлнэ. Индонезийн газрын доор [[техтоник хавтан]]гууд шүргэлцдэгээс шалтгаалаад газрын чичирхийлэл олон давтагддаг, сүрхий идэвхтэй [[галт уул]]стай. Үүгээрээ хүнд халтай ч гэсэн галт уулын бялхдас газрын хөрсийг үржил шимтэй болгодгоос хүн эртнээс бөөгнөрч сууж нутагшсан. Халуун орны дагуу эн ихтэй учир [[амьтан]], [[ургамал|ургамлаар]] баялаг. Индонезийн худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн [[ДНБ]] [2010 онд] 1.124 тэрбум [[америк доллар]]тай тэнцэж байгаагаараа дэлхийн [[Олон улсын харьцуулалт:ХАЧ-аар тэгшитгэсэн ДНБ|16-р их орлогот]] улс гэгдэж [[Их Хорь|Их Хорийн]] эгнээнд багтаж байгаа юм. Гэвч хүн ардын олонх ядуу байгаа,<ref name=economist1>{{cite journal |title=Poverty in Indonesia: Always with them |journal=[[The Economist]] |date=14 September 2006 |accessdate=26 December 2006 |url= http://www.economist.com/node/7925064?story_id=7925064}}; [http://www.economist.com/node/8001604?story_id=8001604 correction].</ref><ref name = "Asia">{{cite journal |last=Guerin |first=G |title=Don't count on a Suharto accounting |journal=Asia Times Online |location=Hong Kong |date=23 May 2006 |url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |access-date=19 Арван нэгдүгээр сар 2012 |archive-date=14 Арван нэгдүгээр сар 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171114103951/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE23Ae01.html |url-status=dead }}</ref> нэг хүнд ноогдох ДНБ [2010 онд] $4,666-аар хэмжигдэж байна. 1967 онд [[АСЕАН]]-ыг байгуулалцсан. == Нэр == Тус улсын одооны «Индонез» төрлийн нэрс Европт үүссэн. Индонезийг эзэмшиж асан Нидерландынхан [[нидерландаар]]аа ''Maleische Archipel'' (Малайн олтриг), ''Nederlandsch Oost Indië'' (Нидерландын Дорнод Энэтхэг), ''Indië'' (Энэтхэг), ''de Oost'' (Дорнод) гэх мэтээр тоомжиргүйхэн нэрийдэж байжээ.<ref name = "Kroef">{{cite journal |title = The Term Indonesia: Its Origin and Usage |journal= Journal of the American Oriental Society |author = Justus M van der Kroef | volume = 71 | issue = 3 | pages = 166–71 | year = 1951 | doi =10.2307/595186 |jstor=595186}}</ref> 1850 онд Английн угсаатны зүйч [[Жорж Виндзор Эрл]] [[Англи хэл|Англи]] хэлнээ ''Indunesians'' (''Индунезианс'', «Энэтхэгийн арлынхан») гэх нэрийг анх оруулж иржээ.<ref name="JIAEA_1">{{cite journal |last=Earl |first= George SW |title=On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations |journal= Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA) |year=1850 |page = 119}}</ref> Үгийн уг гарлыг мөшгөвөл ''Indus'' ([[Инд мөрөн]] дахь нутаг буюу «[[Энэтхэг]]» гэсэн үг) гэх латин, νῆσος (''несос'' - «[[арал]]») гэх грек үгсийн нийлэмж юмсанжээ.<ref name = "EcoSeas1">{{cite book | last = Tomascik | first = T | coauthors=Mah, JA, Nontji, A, Moosa, MK |title = The Ecology of the Indonesian Seas&nbsp;– Part One | publisher = Periplus Editions | year = 1996 | location = Hong Kong | isbn = 962-593-078-7}}</ref> 1900 он гарахад англи ''Indonesia'' нэрээс бусад хэлнээ хувилан тархсан бөгөөд Индонезийн тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгчид Нидерландын нэрээс татгалзаж, энэ нэрийг гол болгожээ.<ref name = "Kroef" />. Монголд 20-р зуунд [[оросоор]] ''Индонезия'' гэж байдгийг харгалзан «улс» «орон», «нутаг» гэх утгатай ''-ия'' дагаврыг салгаж [[Кирилл монгол бичгийн дүрэм|кирилл монголоор]] '''Индонез''' гэж бичдэг болжээ. ==Түүх== [[Жава арал|Жава]] арлаас ''[[босоо хүн]]ий'' (''homo erectus'') хэсэг яс олдсон нь Индонезийн арлуудад [[балар эртний үе]]д хүн амьдарч байсны баталгаа юмсанжээ. Хожим "[[Жава хүн]]" гэж алдаршсан түүнийг 1.5 сая, бүр 35 мянган жилийн өмнөх ч гэж янз бүрээр таасан байдаг.<ref>{{cite journal|title=Shell tool use by early members of Homo erectus in Sangiran, central Java, Indonesia: cut mark evidence |doi=10.1016/j.jas.2006.03.013|year=2007|last1=Choi|first1=Kildo|last2=Driwantoro|first2=Dubel|journal=Journal of Archaeological Science|volume=34|page=48}}</ref><ref>[http://www.terradaily.com/reports/Finding_showing_human_ancestor_older_than_previously_thought_offers_new_insights_into_evolution_999.html Finding showing human ancestor older than previously thought offers new insights into evolution]. Terradaily.com. 5 July 2011. Retrieved 29 January 2012.</ref><ref>{{Cite journal |last=Pope |title= Recent advances in far eastern paleoanthropology | journal = Annual Review of Anthropology | volume = 17 | pages = 43–77 | year =1988 |doi=10.1146/annurev.an.17.100188.000355 |first1= GG}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |pages=309–12}}; {{Cite journal |last = Pope | first = GG | title = Evidence on the age of the Asian Hominidae | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 80 | issue=16 |pages=4988–92 |year= 1983|pmid = 6410399 | doi = 10.1073/pnas.80.16.4988 | pmc =384173}} cited in {{cite book |last=Whitten |first= T | coauthors = Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title = The Ecology of Java and Bali | publisher =Periplus Editions |year=1996 |location=Hong Kong |page= 309}}; {{Cite journal | last = de Vos | first = JP | coauthors = PY Sondaar | title = Dating hominid sites in Indonesia |journal=Science |volume=266 |issue=16 |pages=4988–92 |year=1994 |doi=10.1126/science.7992059}} cited in {{cite book |last=Whitten |first=T | coauthors =Soeriaatmadja, RE, Suraya AA | title= The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions |year=1996 |location= Hong Kong |page = 309}}</ref> Одоогийн Индонезийн хүн амын олонх нь [[Австронез]] угсаа, бүлэгт хамаарна. "Австронез хүмүүс [[Зүүн Өмнөд Ази]], [[Тайвань]] зэрэг газраас эхлэн нүүгээд [[нийтийн он тооллын өмнөх|М.Э.Ө]] 2000 оны үед Индонезэд ирсэн. Тэгээд нутгийн [[Меланез]] хүмүүсийг дорнош шахан нутаглуулжээ" гэх судалгаа байдаг.<ref>Taylor (2003), pp. 5–7</ref> М.Э.Ө VIII зуунд эндхийн хүмүүс [[газар тариалан]] эрхлэх, [[тутарга|тутаргын]] талбайд ажилладаг болцгоож,<ref>Taylor (2003), pp. 8–9</ref> М.Э I зуун гэхэд жижиг төр улс, гацаа тосгон хэлбэржин тогтсон байлаа. Далайн тээвэр зайлшгүй дайрах чухал байрлал нь Индонезийг үеийн үед Энэтхэг, Хятадтай холбож олон улсын, арал хоорондын худалдааг цэцэглүүлсэн.<ref>Taylor (2003), pp. 15–18</ref> Ер нь Индонезийн түүхийн гол сэдэв нь худалдаа арилжаа мөн юм.<ref>Taylor (2003), pp. 3, 9–11, 13–5, 18–20, 22–3</ref><ref>Vickers (2005), pp. 18–20, 60, 133–4</ref> [[Image:Myristica fragrans - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-097.jpg|thumb|left|150px|[[Банда арлууд]]ад ургадаг анхилам үнэрт [[задь]] мод]] [[File:Presiden Sukarno.jpg|thumb|left|150px|Индонез улсыг байгуулагч [[Сукарно]]]] [[VII зуун]]аас өөр хоорондоо, ойр хавьтайгаа далайн тээврээр харилцдаг [[Шривижая]] улс (аймгийн холбоо ч гэж хэлж болох) нийгэм Суматра, Жава арлаар тогтсон. Энэ үед [[Буддын шашин]], [[Хиндү шашин]] дэлгэрчээ.<ref>Taylor (2003), pp. 22–26</ref><ref>Ricklefs (1991), p. 3</ref> [[VIII зуун|VIII]]-[[X зуун]]д Жава арлын дорнод Будда шүтлэгт [[Сайлендра]], Хиндү шүтлэгт [[Матарам]] зэрэг улс нийгэм оршин байсныг үлдээсэн [[суврага]], шүтлэгийн газар зэргээс нь мэдэж болно. [[XIII зуун]]аас хоёр зуугаад жил тогтносон дорно Жавад төвтэй [[Мажапахит]] гэх Хиндү шашинт улс бараг л Индонез даяар алдаршиж үлгэрлэж байв.<ref>{{cite journal |title=The next great empire |author=Peter Lewis |journal=Futures |volume=14 |issue= 1 | year = 1982 | pages=47–61 |doi=10.1016/0016-3287(82)90071-4}}</ref> Мусульман (хотон) худалдаачид [[Суматра арал|Суматра]] арлын умард эрэгт олон жил ирж очиж байхдаа XIII зуунд [[Ислам]] шашиндаа итгүүлээд амжжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 3–14</ref> Эхлээд ноёд язгууртан, умард эргийнхэнд л таалагдсан ч аажмаар түгсээр [[XVI зуун]] гэхэд Суматра, Жава арлынхны үндсэн бишрэл, зан заншил болсон.<ref>Ricklefs (1991), pp. 12–14</ref> Европынхноос Индонезийн ард түмэнтэй анх [[задь]], [[башир цэцэг]] гэх мэт үнэт [[халуун ногоо]] авахын тулд 1512 онд ирсэн Португалийн [[Франсишку Серран]]ы ахалсан худалдаачид учирсан гэдэг.<ref>Ricklefs (1991), pp. 22–24</ref> Араас нь Нидерланд, Британийнхан ирдэг болж 1602 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг компани]] үүссэн. 1800 онд [[Нидерландын Дорно Энэтхэг]] гэх нэртэй эзэмшил орон (''колони'') гэгдэх болжээ. [[Нидерланд]] анхандаа, дунд үедээ зөвхөн эргийн ойр хавьд эзэрхэж байлаа. [[XX зуун]]ы эхэнд л өнөөгийн Индонезийн хил хязгаар дотор ноёрхож чаджээ.<ref>Dutch troops were constantly engaged in quelling rebellions both on and off Java. The influence of local leaders such as [[Prince Diponegoro]] in central Java, [[Imam Bonjol]] in central Sumatra and [[Pattimura]] in [[Maluku Islands|Maluku]], and a bloody [[Aceh War|thirty-year war in Aceh]] weakened the Dutch and tied up the colonial military forces.({{Cite document |last=Schwartz |year=1999 |pages=3–4}}</ref> Сөргүүлээд 1908 оноос Индонезийн ард түмэн ямар оронд амьдарч байгаагаа мэдэрч, үндэсний ухамсар бүрдэж, тусгаар тогтнолын төлөө зорьцгоосон. [[Дэлхийн II дайн]]ы үед Индонезийг [[Япон]] эзлэж Нидерландынхан талийж одсон.<ref name="Ricklefs">Ricklefs (1991)</ref><ref>{{cite journal | title = Dutch Attitudes towards Colonial Empires, Indigenous Cultures, and Slaves |journal= Eighteenth-Century Studies | volume=31 |issue=3 | author = Gert Oostindie and Bert Paasman |pages=349–55 |year=1998 |url=http://muse.jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/v031/31.3oostindie.html |doi= 10.1353/ecs.1998.0021}}</ref> Япон дайнд бууж өгсний нөгөөдөр нь Индонезийнхан үндсэрхэг тэмцлийн удирдагч [[Сукарно]]г ерөнхийлөгч болгож, Индонез улсын тусгаар тогтнолыг тунхаглажээ.<ref>{{cite journal |title=Indonesia | author = HJ Van Mook | authorlink =Hubertus Johannes van Mook |journal=Royal Institute of International Affairs | year = 1949 |volume=25 |issue=3 |pages=274–85 |jstor=3016666}}</ref><ref name="Charles1945">{{cite journal |title=Independence the Issue |journal=Far Eastern Survey |author=Charles Bidien | volume =14 |issue=24 |pages=345–8 |date= 5 December 1945 | doi = 10.1525/as.1945.14.24.01p17062 |jstor=3023219}}</ref><ref>{{cite book | last =Taylor | first =Jean Gelman | title = Indonesia: Peoples and History | publisher =Yale University Press | year =2003 | page =325 | isbn = 0-300-10518-5 }}</ref><ref>Reid (1973), p. 30</ref> Гэвч Нидерланд эзэмшилдээ дахин оруулах гэж дайтав. Хотуудыг эзлэвч бүхэл орныг эзлэж чадахгүй байсаар 1949 онд олон улсын буруушаалт, дарамтанд аргагүй дийлдэн тусгаар тогтнолыг нь хүлээн зөвшөөрсөн.<ref name="Charles1945" /><ref>{{cite web |url= http://www.globalsecurity.org/military/world/war/indo-inde.htm |title=Indonesian War of Independence |accessdate=11 December 2006 |publisher=Global Security |work=Military}}</ref> Тэгэхдээ [[Нидерландын Шинэ Гвиней]]г өгөөгүй байсан бөгөөд 1962 оны [[Нью-Йоркийн гэрээ]], 1969 оны НҮБ-ийн тогтоолоор Индонезийн харьяанд шилжжээ.<ref>[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB128/ Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice"]. National Security Archive, Suite 701, Gelman Library, The George Washington University.</ref> Сукарно улсаа холбооноос нэгдмэл, ардчилалаас эзэрхэг дэглэмд тогтоон барьж, сөргөлдөгч [[Индонезийн цэрэг зэвсэг|цэргийнхэн]] болон [[Индонезийн коммунист нам]] (ИКН)-ынхныг эвлэрүүлэн намжааж байв.<ref>Ricklefs (1991), pp. 237–280</ref> 1965 онд цэргийнхэн төрийг эргүүлж, [[коммунизм]]ыг [[1965-1966 онд Индонезэд олон хүн алж хядагдсан нь|зэвсгийн хүчээр дараад]] (хагас сая хүн алагдсан уу?<ref>{{cite journal |author=John Roosa and Joseph Nevins |date=5 November 2005 |url=http://www.counterpunch.org/2005/11/05/the-mass-killings-in-indonesia/|title= 40 Years Later: The Mass Killings in Indonesia |accessdate=12 November 2006 |journal=[[CounterPunch]]}}</ref><ref>{{cite journal |title= Unresolved Problems in the Indonesian Killings of 1965–1966 |author=Robert Cribb |journal=Asian Survey |volume=42 |issue=4 |year=2002 |pages=550–563 |doi = 10.1525/as.2002.42.4.550}}</ref>), яллан буруутгаж байхын аргагүй болгосноор ИКН сэхээгүй.<ref>Friend (2003), pp. 107–109</ref><ref>{{cite video | people =Chris Hilton (writer and director) | title =Shadowplay | medium =Television documentary | publisher =Vagabond Films and Hilton Cordell Productions |year=2001}}</ref><ref>Ricklefs (1991), pp. 280–283, 284, 287–290</ref> Цэргийн дарга нараас генерал [[Сухарто]] 1968 оны 3 сард улсын ерөнхийлөгч болж дэвшив. Сухарто улсаа [[Шинэ эмх журам (Индонез)|шинээр журамлаж]], [[АНУ]]-аар тэтгүүлж байв.<ref>US National Archives, RG 59 Records of Department of State; [https://web.archive.org/web/20040701005635/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/john%D0%B1%D0%B0sonlb/xxvi/4445.htm cable no. 868], ref: Embtel 852, 5 October 1965.</ref><ref>Vickers (2005), p. 163</ref><ref>David Slater, ''Geopolitics and the Post-Colonial: Rethinking North-South Relations,'' London: Blackwell, p. 70</ref> Сухартогийн гучин жилд улсын эдийн засаг тэнхэрсэн, үүнд [[гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт]] ч сайнаар нөлөөлж байв.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> Гэхдээ түүний дарангуйлал [[авлига|авлигыг]] тэнхрүүлж, улс төрийн сөрөг бодол санааг боомилж байжээ.<ref name="Ricklefs" /><ref>Vickers (2005)</ref><ref>Schwarz (1994)</ref> [[1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал]]аар Индонез их хохирсон.<ref>{{cite book | last =Delhaise | first = Philippe F | title =Asia in Crisis: The Implosion of the Banking and Finance Systems | publisher =Willey | year =1998 | page =123 | isbn = 0-471-83450-5}}</ref> 1998 онд газар газарт эсэргүүцлийн жагсаал, үймээн самуун дэгдэж Сухарто аргагүй огцров.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/events/indonesia/latest_news/97848.stm |title=President Suharto resigns |publisher=BBC |date=21 May 1998 |accessdate=12 November 2006}}</ref> Индонезэд эзлэгдээд 25 жил болсны эцэст 1999 онд [[НҮБ]]-ийн дэмжлэгтэйгээр [[Зүүн Тимор]] тусгаар тогтнолын харгуйд шуударсан.<ref>{{cite web |last=Burr |first=W. |coauthors=Evans, M.L. |title=Ford and Kissinger Gave Green Light to Indonesia's Invasion of East Timor, 1975: New Documents Detail Conversations with Suharto |work=National Security Archive Electronic Briefing Book No. 62 |publisher=[[National Security Archive]], [[The George Washington University]], Washington, DC |date=6 December 2001 |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB62/ |accessdate=17 September 2006 }}; {{cite web |title=International Religious Freedom Report |work=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor |location=US |publisher=Department of State |date=17 October 2002 |url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716060553/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2002/13873.htm |archivedate=16 Долдугаар сар 2011 |accessdate=29 September 2006 |url-status=live }}</ref> Индонез Сухартогоос хойш орон нутгийн эрхийг нэмэгдүүлж, 2004 онд ерөнхийлөгчөө шууд сонгосон гэх маягаар төр засгаа ардчилсаар байна. Улс төр, эдийн засаг тогтворжиж, нийгэм тайвширч, алан хядлага, авлигын тоо цөөрч байгаа. Гэхдээ 2005 онд [[Аче]]гийн салан тусгаарлах үзэлтнүүд засгийн цэрэгтэй мөргөлдөөд үзсэн.<ref>{{cite news |title=Aceh rebels sign peace agreement |publisher=BBC |date = 15 August 2005 |accessdate=12 December 2006 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4151980.stm}}</ref> {{clear}} == Төр засаг== [[File:Indonesia DPR session.jpg|thumb|right|Жакартад Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл хуралдаж байгаа нь]] Индонез бол ерөнхийлөгчийн эрх мэдэл давамгайлсан [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах засагтай]], төв засгийн газартаа эрх мэдэл базагддаг [[нэгдмэл улс|нэгдмэл төрийн байгууламжтай]] улс юм. Гучаад жил эрх барьсан [[Сухарто]] 1998 онд огцорсны дараа төр засаг нэлээд шинэчлэгдсэн. 1998-2001 оны хооронд үндсэн хуулиа дөрвөн удаа хэсэгчлэн зассан.<ref>In 1998, 1999, 2000 and 2001</ref> Төр улсын тэргүүн, зэвсэгт хүчний ерөнхийлөгч командлагч бөгөөд дотоод гадаад хэрэг, бодлогыг зангидагч нь улсын ерөнхийлөгч. Сайд нарын зөвлөлийг ерөнхийлөгч томилно. 2004 онд анх удаа ард түмэн улсынхаа хоёр ерөнхийлөгчийг анх сонгожээ.<ref>{{cite press release |publisher=[[Carter Center|The Carter Center]] |year=2004 |title=The Carter Center 2004 Indonesia Election Report |url=http://www.cartercenter.org/documents/2161.pdf |format=PDF|accessdate=13 December 2006}}</ref> Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа 5 жил, дараалан ахин нэг удаа сонгогдох боломжтой.<ref>(2002), ''The fourth Amendment of 1945 Indonesia Constitution'', Chapter III&nbsp;– The Executive Power, Art. 7.</ref> Индонез улсын хурлыг [[Ардын Зөвлөлдөх Хурал]] (АЗХ, ''People's Consultative Assembly'') гэнэ. АЗХ нь үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг батлах, шинэ ерөнхийлөгчийг батлах, улсын бодлогийг өргөнөөр тодорхойлох мэтийн үүрэгтэй. Мөн ерөнхийлөгчийг буруутгах эрхтэй.<ref>{{id icon}} {{cite book |title=Ketetapan MPR-RI Nomor II/MPR/2000 tentang Perubahan Kedua Peraturan Tata Tertib Majelis Permusyawaratan Rakyat Republik Indonesia |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |authorlink=People's Consultative Assembly |url=http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721122810/http://www.mpr.go.id/pdf/ketetapan/putusan%20MPRRI%202000.pdf |archivedate=21 Долдугаар сар 2011 |format=PDF |accessdate=7 November 2006 |url-status=live }}</ref> Дотроо 560 суудалт [[Ардын Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (АТЗ, ''People's Representative Council''), 132 суудалт [[Орон Нутгийн Төлөөлөгчдийн Зөвлөл]] (ОНТЗ, ''Regional Representative Council'')<ref name="USSTATE">{{cite web |title=Background Note: Indonesia |work=U.S. Library of Congress |publisher=U.S. Department of State|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2748.htm |accessdate=26 November 2009}}</ref> гэсэн хоёр танхимтай. Хууль цааз батлах, бүх шатны засгийн газрыг (хэрэгжүүлэх байгууллага) хянах үүрэг АТЗ-д оногдоно. Сонгогчид намд саналаа өгч, намууд цуглуулсан саналын хувиараа АТЗ-д суудал эзлэдэг.<ref name="Harijanti2006">{{cite journal |title=Indonesia: General elections test the amended Constitution and the new Constitutional Court |journal=International Journal of Constitutional Law |author=Susi Dwi Harijanti and Tim Lindsey |volume=4 |issue=1 |year=2006 |pages=138–150 |doi=10.1093/icon/moi055}}</ref> 1998 оны шинэтгэлээс хойш АТЗ-ийн эрх үүрэг мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн.<ref>Reforms include total control of [[Statute|statutes]] production without executive branch interventions; all members are now elected ([[Reserved political positions|reserved seats]] for military representatives have now been removed); and the introduction of fundamental rights exclusive to the DPR. (see Harijanti and Lindsey 2006)</ref> ОНТЗ болохоор сүүлд орон нутгийн хөгжлийг зөв залахад чиглэн байгуулагджээ.<ref>Based on the 2001 constitution amendment, the DPD comprises four popularly elected [[non-partisan]] members from each of the thirty-three provinces for national political representation. {{cite book |author=People's Consultative Assembly (MPR-RI) |url=http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |title=Third Amendment to the 1945 Constitution of The Republic of Indonesia |format=PDF |url-status=dead |authorlink=People's Consultative Assembly |accessdate=13 December 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061201025250/http://www.gtzsfdm.or.id/documents/laws_n_regs/con_decree/3_AmdUUD45_eng.pdf |archivedate=1 Арван хоёрдугаар сар 2006 |deadurl=yes}}</ref> == Орон нутаг == {{Индонезийн газрын зураг}} Индонез улсын газар нутаг олон түвшинд шатлан захирагддаг. Дээд гурван түвшнийг нь л анхаарахад хангалттай. * I зэрэгт [[муж]] (индонезээр ''provinsi'') гэх зүйлийн нэгж байна. Одоогийн байдлаар Индонез 33 мужтай. * II зэрэг буюу мужийн доорх нутаг нэг бол [[хот]] (''kota'' - ''кота'') эсвэл [[хошуу]] (''kabupaten'' - ''капубатен'') байна. * III зэргийн нэгжийг нь индонезээр ''kecamatan'' гэнэ. Монгол хэлтэнд энэ нэгж тийм ч сонин биш байх болохоор ''кечаматан''<br>гэж галиглахад буруудахгүй биз дээ. Эсвэл хошууны доорх нэгж юм чинь [[сум]] гэвэл зохино. ===33 муж=== Онцгой эрхтэй таван мужийг <nowiki>*</nowiki>-оор тэмдэглэв. {{Col-begin}} {{Col-break}} '''[[Суматра]] арлын 10 муж''' * [[Аче]]^*&nbsp; (''Aceh'') * [[Умард Суматра]] (''Sumatera Utara'') * [[Өрнөд Суматра]] (''Sumatera Barat'') * [[Риау]] ''(Riau)'' * [[Риау арлуудын муж|Риау арлуудын]] (''Kepulauan Riau'') * [[Жамби]] (''Jambi'') * [[Өмнөд Суматра]] (''Sumatera Selatan'') * [[Банка-Белитун]] (''Kepulauan Bangka Belitung'') * [[Бенкулу]] (''Bengkulu'') * [[Лампунгг]] (''Lampung'') '''[[Жава]] арлын 6 муж''' * [[Жакарта]]^* (''Jakarta'') * [[Бантен]] (''Banten'') * [[Өрнөд Жава]] (''Jawa Barat'') * [[Төв Жава]] (''Jawa Tengah'') * [[Иогякарта|Иогякарта]]^* (''Yogyakarta'') * [[Дорнод Жава]] (''Jawa Timur'') '''[[Бага Зондын арлууд|Бага Зондын]] арлуудын 3 муж''' * [[Бали]] (''Bali'') * [[Өрнөд Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Barat'') * [[Дорнод Нуса Тенгара]] (''Nusa Tenggara Timur'') {{Col-break}} '''[[Калимантан]] арлын 4 муж''' * [[Өрнөд Калимантан]] (''Kalimantan Barat'') * [[Төв Калимантан]] (''Kalimantan Tengah'') * [[Өмнөд Калимантан]] (''Kalimantan Selatan'') * [[Дорнод Калимантан]] (''Kalimantan Timur'') '''[[Сулавеси]] арлын 6 муж''' * [[Умард Сулавеси]] (Sulawesi Utara) * [[Горонтало]] (''Gorontalo'') * [[Төв Сулавеси]] (''Sulawesi Tengah'') * [[Өрнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Barat'') * [[Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Selatan'') * [[Дорнод-Өмнөд Сулавеси]] (''Sulawesi Tenggara'') '''[[Малуку арлууд|Малуку]] арлуудын 2 муж''' * [[Малуку]] (''Maluku'') * [[Умард Малуку]] (''Maluku Utara'') '''[[Шинэ Гвиней]] арлын 2 муж''' * [[Өрнөд Папуа]]^* (''Papua Barat'') * [[Папуа]]^* (''Papua'') {{Col-end}} ==Газар орон== [[File:Indonesia 2002 CIA map.png|thumb|right|Индонезийн газрын зураг]] [[Өмнөд өргөрөг|Ө.ө. 11°]] – [[хойд өргөрөг|х.ө. 6°]], [[зүүн уртраг|з.у. 95° – 141°]] хооронд Индонез орон бүхлээрээ багтдаг. Экваторын хоёр талд бүгд 17,508 аралтайгаас 6 мянга нь л хүнтэй.<ref>{{cite press release |publisher=[[International Monetary Fund]] |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/data/dbcoutm.cfm?SD=2005&ED=2005&R1=1&R2=1&CS=3&SS=2&OS=C&DD=0&OUT=1&C=536&S=PPPWGT-PPPPC&RequestTimeout=120&CMP=0&x=45&y=5 |title=World Economic Outlook Database |accessdate=5 October 2006 |date=April 2006 }}; {{cite web | first =Hendriawan | title =Indonesia Regions | publisher =Indonesia Business Directory | url =http://www.indonext.com/Regions/ | accessdate =24 April 2007 | archive-date =28 Арван хоёрдугаар сар 2005 | archive-url =https://web.archive.org/web/20051228011848/http://www.indonext.com/Regions/ | url-status =dead }}</ref> Эднээс [[Жава]], [[Суматра]], [[Калимантан]] (Малайз, Бруней улстай хуваадаг), [[Шинэ Гвиней]] (Папуа-Шинэ Гвиней улстай хуваадаг), [[Сулавеси]] гэсэн таван томыг онцлох хэрэгтэй. Индонез улс Калимантан арал дээр Малайзтай, Шинэ Гвиней арал дээр Папуа-Шинэ Гвинейтэй, [[Тимор]] арал дээр [[Зүүн Тимор]]той хил залгадаг бол [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Филиппин]], [[Палау]], [[Австрали]]тай далай тэнгисийн усаараа хаяалдаг. Хамгийн олон хүнтэй хот нь нийслэл [[Жакарта]]. Залгуулаад бичвэл [[Сурабая]], [[Бандун]], [[Медан]], [[Семаран]] гээд томоохон хотууд байдаг.<ref name="Witton2003">{{cite book | last =Witton | first =Patrick | title =Indonesia | publisher =Lonely Planet | year =2003 | location =Melbourne | pages =139, 181, 251, 435 | isbn=1-74059-154-2 }}</ref> 1,919,440 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай Индонезэд нэг км-т 134 хүн ноогддог. Харьцуулвал дэлхийн 16-р том газар нутагтай орон, 79-р нягт шигүү суурьшилт улс нь Индонез юмсанжээ.<ref name="ciarank">{{cite web |last=Central Intelligence Agency |title=Rank Order Area |work=The World Factbook |publisher=US [[CIA]], Washington, DC |date=17 October 2006 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |accessdate=3 November 2006 |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |title=Population density&nbsp;– Persons per&nbsp;km² 2006 |work=CIA world factbook |publisher=Photius Coutsoukis |year=2006 |url=http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_2006_1.html |accessdate=4 October 2006}}</ref> Тэр дотроо дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь болох Жавад нэг км-т 940 хүн ноогдоно.<ref name="JOSHUA">{{cite web | last = Calder | first = Joshua | title = Most Populous Islands | publisher = World Island Information | date = 3 May 2006 | url = http://www.worldislandinfo.com/POPULATV2.htm | accessdate =26 September 2006 }}</ref> Хамгийн өргөгдсөн газар нь Папуа мужийн нутагт байгаа [[Пунчак Жая]] уулын оргил (д.т.д. 4884 м), хамгийн том нуур нь Суматра арлын 1,145 км² талбайт [[Тоба нуур]] юм. [[Махакам]], [[Барито]] гэх мэт Калимантан арлын гол мөрд хамгийн уртад тооцогдоно.<ref>{{cite encyclopedia |title=Republic of Indonesia |work=Encarta |publisher=Microsoft |year=2006 |url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwrIjXxw |archivedate=31 October 2009 |deadurl=yes }} {{Webarchiv|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761573214/Republic_of_Indonesia.html#s4 |wayback=20091028130659 |text=Republic of Indonesia |archiv-bot=2025-06-22 04:59:46 InternetArchiveBot }}</ref> [[File:Mahameru-volcano.jpeg|thumb|left|Индонезийн галт уулс]] [[Номхон далайн хавтан|Номхон далайн]], [[Евразийн хавтан|Евразийн]], [[Австралийн хавтан|Австралийн]] гурван техтоник хавтны уулзвар зааг дээр Индонез байрладаг. Тиймээс ч 19-р зуунд сүйд хийж асан [[Кракатоа]], [[Тамбора]] хоёрыг оруулаад цөөндөө л гэхэд 150 гаруй [[галт уул]] үе үе идэвхждэг.<ref>{{cite web|url=http://www.volcano.si.edu/world/region.cfm?rnum=06&rpage=list| title=Volcanoes of Indonesia| publisher=[[Smithsonian Institution]]| accessdate=25 March 2007| work=Global Volcanism Program}}</ref> Саяхан л гэхэд 2004 оны цуут цунами 167,736 хүнийг нь урсгаж<ref>{{cite web | title =The Human Toll | work =UN Office of the Special Envoy for Tsunami Recovery | publisher =United Nations | url =http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archiveurl =https://web.archive.org/web/20070519133441/http://www.tsunamispecialenvoy.org/country/humantoll.asp | archivedate =19 Тавдугаар сар 2007 | accessdate =25 March 2007 | url-status =live }}</ref>, 2006 оны Иогякартын газар хөдлөлт 5,782 хүнийг үхүүлсэн гайтай. Гэлээ ч галт уулын бялхдас газрыг үржил шимтэй болгодог учир Жава, Балид хүн хамгаас олноор суурьшжээ.<ref>{{cite book |last=Whitten |first=T |coauthors=Soeriaatmadja, R. E., Suraya A. A. |title=The Ecology of Java and Bali |publisher=Periplus Editions Ltd |year=1996 |location=Hong Kong |pages=95–97}}</ref> Экваторын дагуу байршдаг тул [[борооны улирал|борооны]], [[хуурай улирал|хуурай]] хоёр улиралтай, [[халуун орны уур амьсгал]]тай. Эрэг хавийн нам газраар жилд 1,780–3,175 мм, уулархаг нутгаар 6,100 мм хүртэл хур буудаг. Суматрын өрнөд эрэг, өрнө Жава, Калимантан, Сулавеси, Папуагийн уулархаг нутгаар хур бороосог. Маш чийглэг, дунджаар 80%. Жилийн турш агаарын температур тогтмол, Жакарта орчмоор өдөрт дунджаар 26–30 °C халуун.<ref>{{cite web |title =About Jakarta And Depok |work =University of Indonesia |publisher =University of Indonesia |url =http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |accessdate =24 April 2007 |archiveurl =https://web.archive.org/web/20060504191815/http://www.ui.ac.id/english/menu_statis.php?id=c6&hal=c_about_jkt |archivedate =4 Тавдугаар сар 2006 |url-status =live }}</ref> {{clear}} ==Хүн ам== :''Мөн үзэх: [[Индонезийн ард түмэн]]'' [[File:Ubud-Kids.jpg|thumb|Олон ястны улсын [[Бали ястан|Бали]] яст жаалууд]] 2010 оны байдлаар Индонез улсын хүн амын тоо 237.6 саяд хүрч,<ref name="bps2010">{{cite web|url=http://www.bps.go.id/65tahun/SP2010_agregat_data_perProvinsi.pdf |title=Central Bureau of Statistics: ''Census 2010'' |publisher=Badan Pusat Statistik |accessdate=17 January 2011}} {{id}}</ref> жилд 1.9%-иар өсч байна.<ref>{{cite web|url=http://waspada.co.id/index.php?option=com_content&view=article&id=182106:fifty-years-needed-to-bring-population-growth-to-zero&catid=30:english-news&Itemid=101 |title=Fifty years needed to bring population growth to zero |publisher=Waspada.co.id |date=19 March 2011 |accessdate=10 April 2011}}</ref> Хүн амын 58% нь дэлхийн арлуудаас хамгийн олон хүнтэй нь гэх<ref name="JOSHUA" /> Жава аралд оршин суудаг.<ref name="bps2010"/> [[Гэр бүл төлөвлөлт|Гэр бүл төлөвлөх]] хөтөлбөр 1960 оноос эхлэн хэрэгжсээр байгаа ч гэсэн 2020 онд 265 сая, 2050 онд 306 сая хүнтэй болох төлөв харагддаг.<ref>[http://esa.un.org/unpd/wpp/Excel-Data/DB04_Population_ByAgeSex_Annual/WPP2010_DB4_F1B_POPULATION_BY_AGE_BOTH_SEXES_ANNUAL_2011-2100.XLS World Population Prospects (2010). Annual Population 2011–2100]. (XLS table). United Nations</ref> Индонезэд [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгуугаар]] ярилцдаг [[Индонезийн ард түмэн|300 гаран яс үндэс]]ний хүмүүс аж төрөн суудаг.<ref>{{cite web |publisher=Expat Web Site Association |title=An Overview of Indonesia |work=Living in Indonesia, A Site for Expatriates |url=http://www.expat.or.id/info/overview.html |accessdate=5 October 2006}}</ref><ref>{{cite web |last=Merdekawaty |first=E. |title="Bahasa Indonesia" and languages of Indonesia |work=UNIBZ&nbsp;– Introduction to Linguistics |publisher=Free University of Bozen |date=6 July 2006 |url=http://www.languagestudies.unibz.it/Bahasa%20Indonesia_Merdekawaty.pdf |format=PDF|accessdate=17 July 2006}}</ref> Тэгэхдээ ихэнх нь бүр дээр үед Тайвань, Зүүн Өмнөд Азиас нүүсэн байх гэж таахуйц [[Австронез]] язгуурын хэлтэй байдаг. Дорно Индонезээр үүнээс ялгагдах [[Меланез]] язгуурын ард түмэн бас байдаг.<ref name="Witton2003" /><ref>Taylor (2003), pp. 5–7, {{cite book | last = Dawson| first = B.| coauthors = Gillow, J.| title = The Traditional Architecture of Indonesia | publisher = Thames and Hudson Ltd | year = 1994 | location = London | page = 7 | isbn = 0-500-34132-X }}</ref> Нэр бүхий ард түмнээс [[Жава үндэстэн]] хүн амын 42% эзлэдэг.<ref>{{cite book |last=Kingsbury |first=Damien |title=Autonomy and Disintegration in Indonesia |publisher=Routledge |page=131 |isbn=0-415-29737-0 |year=2003}}</ref> Жавагийн араас [[Сунда үндэстэн|Сунда]], [[Малай үндэстэн|Малай]], [[Мадура ястан|Мадура]] гэх мэт үндэстэн ч юм шиг, ястан ч юм шиг саяаас олон хүнт арваад ард түмэн байдаг. Мөн 8 сая [[Хятад үндэстэн|Хятад]], 5 сая [[Араб үндэстэн|Араб]] гэх мэтээр хаа хол хальж очсон үндэстэд ч байна. Шинээр нэгдэж томорсон улс, хэдэн зуун цөөн тоот ястны орон болохоор ч тэр үү иймэрхүү нутгийн ялгааг давж хараад "Индонез" [үндэстэн] гэж өөриймсөх сэтгэлгээ ард түмнийх нь дунд хэдийнээ дэлгэрчээ.<ref name="RICKLEFS_256">Ricklefs (1991), p. 256</ref> Ийм эв найртай нийгэм бүрдсэн ч гэсэн зарим газар соёл, шашин, ястнаараа мөргөлдөх явдал гарч л байдаг.<ref>Domestic migration (including the official [[Transmigrasi]] program) are a cause of violence including the massacre of hundreds of Madurese by a local [[Dayak people|Dayak]] community in West Kalimantan, and conflicts in Maluku, [[Sulawesi Tengah|Central Sulawesi]], and parts of Papua and West Papua {{Cite journal |author=T.N. Pudjiastuti |year=2002 |title=Migration & Conflict in Indonesia |url=http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |url-status=dead |format=PDF |publisher=International Union for the Scientific Study of Population (IUSSP), Paris |archive-url=https://web.archive.org/web/20120209225410/http://www.iussp.org/Bangkok2002/S15Pudjiastuti.pdf |archive-date=9 Хоёрдугаар сар 2012 |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |title=Kalimantan The Conflict |work=Program on Humanitarian Policy and Conflict Research |url=http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212135147/http://preventconflict.org/portal/main/maps_kalimantan_conflict.php |archivedate=12 Арван хоёрдугаар сар 2009 |accessdate=7 January 2007 |publisher=Conflict Prevention Initiative, Harvard University |url-status=live }}</ref><ref>{{cite conference |author=J.W. Ajawaila; M.J. Papilaya; Tonny D. Pariela; F. Nahusona; G. Leasa; T. Soumokil; James Lalaun and W. R. Sihasale |title=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |publisher=Fica-Net |year=1999 |location=Ambon, Indonesia |url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |accessdate=29 September 2006 |booktitle=Report on Church and Human Rights Persecution in Indonesia }} {{Webarchiv|url=http://www.fica.org/h/ambon/idRusuh1.html |archive-is=20120527011433 |text=Proposal Pemecahan Masalah Kerusuhan di Ambon |archiv-bot=2025-06-22 04:59:47 InternetArchiveBot }}; Kyoto University: Sulawesi Kaken Team & Center for Southeast Asian Studies {{PDFlink|[http://sulawesi.cseas.kyoto-u.ac.jp/lib/pdf/MRidwanAlimuddin.pdf Bugis Sailors]|124&nbsp;KB}}</ref> Эндхийн Хятадууд сэргэлэн гарууд байж баялгийг нэлээд хуримтлуулсан, олон пүүс компанийг эзэмшдэгт<ref>Schwarz (1994), pp. 53, 80–81</ref><ref>Friend (2003), pp. 85–87, 164–165, 233–237</ref> зөвхөн Индонезэд л байдаг ард түмэн сэжиглэн дургүйцэж зодолдож нүдэлцээд авсан нь цөөнгүй.<ref>{{cite web |author=M. F. Swasono |title=Indigenous Cultures in the Development of Indonesia |work=Integration of endogenous cultural dimension into development |publisher=Indira Gandhi National Centre for the Arts, New Delhi |year=1997 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |accessdate=17 September 2006}}</ref><ref>{{cite web |first=S. Long |date=9 April 1998 |title=The Overseas Chinese |url=http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008055514/http://www.prospectmagazine.co.uk/1998/04/theoverseaschinese/ |archive-date=8 Аравдугаар сар 2011 |accessdate=10 April 2011 |publisher=Prospect Magazine}} The [[May 1998 riots of Indonesia#Jakarta (12–14 May)|riots in Jakarta in 1998]]—much of which were aimed at the Chinese—were, in part, expressions of this resentment. {{cite web |author=M. Ocorandi |date=28 May 1998 |title=An Analysis of the Implication of Suharto's resignation for Chinese Indonesians |url=http://www.hartford-hwp.com/archives/54b/083.html |accessdate=26 September 2006 |publisher=Worldwide HuaRen Peace Mission}}</ref><ref>{{cite web |author=F.H. Winarta |title=Bhinneka Tunggal Ika Belum Menjadi Kenyataan Menjelang HUT Kemerdekaan RI Ke-59 |publisher=Komisi Hukum Nasional Republik Indonesia (National Law Commission, Republic of Indonesia), Jakarta |month=August | year=2004 |url=http://ignca.nic.in/cd_05008.htm |language=Indonesian}}</ref> [[Жохорын султант улс]]ын үеэс Индонезийн арлуудын ард түмний хоорондоо ойлголцох хэл болсоор ирсэн [[Малай хэл]]ний [[чухал аялгуу|чухал нэгэн аялгуу]] байдаг. Энэ аялгуунд суурилсан Малай хэлийг [[Сингапур]], [[Малайз]], [[Бруней]], Индонез дөрвөн улсад [[албан ёсны хэл]] болгожээ. Тэгэхдээ нэр нь өөр. Индонезэд үүнийг [[Индонез хэл]] (''Bahasa Indonesia'') гэж заадаг. Ер нь Индонезийнхэн бүгд л энэ хэлээр ярилцдаг, Индонезэд энэ хэл ажил хэрэг, улс төр, хэвлэл мэдээлэл, боловсрол гээд бүх салбарт өөр ямар ч хэлнээс илүү сонсдоно. Гэхдээ л нөгөө ястан үндэстнээрээ ард түмний хэл ялгаатай. Хүмүүс [[Индонезийн ард түмний хэл яриа|742 янзын хэл аялгууныхаа]] нэгийг өөрийн [[төрөлх хэл]] гэж боддог. Үүнээс мэдээж [[Жава хэл]]ийг хамгийн олуулаа тээж яваа.<ref name="CIA"/> Папуад харьцангуй цөөн буюу 2.7 сая хүн байдаг мөртлөө бүр [зарим нь Папуа төрлийн, зарим нь Австронез төрлийн] 242 янзаар хэлж ярьцгаадаг.<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IDP |title=Ethnologue report for Indonesia (Papua) |publisher=Ethnologue.com |accessdate=28 April 2010}}</ref> Индонезийн үндсэн хуулинд шашин шүтэх нь хүний дур зоргынх<ref>{{cite web |title=The 1945 Constitution of the Republic of Indonesia |work=US-ASEAN |url=http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |accessdate=2 October 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060109203358/http://www.us-asean.org/Indonesia/constitution.htm |archivedate=9 Нэгдүгээр сар 2006 |url-status=live }}</ref> гэсэн мөртлөө өөр баримтаар [[Ислам]], [[Протестант]], [[Католик]], [[Хиндү]], [[Буддын шашин]], [[Күнзийн суртал]] зургааг албан ёсны гэж онцлон батласан байх юм.<ref name="Yang">{{cite journal |last=Yang |first=Heriyanto |title=The History and Legal Position of Confucianism in Post Independence Indonesia |journal=Religion |volume=10 |issue=1 |page=8 |month=August | year=2005 |url=http://archiv.ub.uni-marburg.de/mjr/pdf/2005/yang2005.pdf |format=PDF|accessdate=2 October 2006}}</ref> 2000 оны тооллогийг үндэслэхэд Индонезийн ард түмний 86.1% нь Ислам шашны Сунни дэгтэй. Ингэхэд Индонез улс Исламын улс биш боловч хамгийн олон Ислам шүтлэгтэн (хотон хүн)-тэй улс юм байна гэж ойлгогдоно.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |title=Indonesia |publisher=CIA |accessdate=10 April 2011 |archive-date=10 Арван хоёрдугаар сар 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210041527/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/id.html |url-status=dead }}</ref> Хиндү шашинтны олонх нь [[Бали ястан|бали]], Буддын шашинтны олонх нь [[Хятад үндэстэн|хятад]].<ref>{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Buddhism |publisher=U.S. Library of Congress |url= http://countrystudies.us/indonesia/40.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Хэдий цөөн шүтэн бишрэгчтэй ч Хиндү, Будда хоёр шашин Индонезийн соёлд их л нэвчжээ. Ислам нь худалдаачдын чармайлтаар 13-р зуунд умар Суматрад нэвтрээд 16-р зуун гэхэд Индонез орны зонхилох шашин болсон.<ref name="csi">{{cite web |title=Indonesia&nbsp;– Islam |publisher=U.S. Library of Congress|url=http://countrystudies.us/indonesia/37.htm |accessdate=15 October 2006}}</ref> Харин Католик шашныг Португалийн авралын зар тараагчид, колончлогчид эхлүүлсэн<ref>Ricklefs (1991), pp. 25, 26, 28</ref><ref>{{cite web | title =1500 to 1670: Great Kings and Trade Empires | publisher = Sejarah Indonesia | url =http://www.gimonca.com/sejarah/sejarah02.shtml | accessdate =25 April 2007 }}</ref> бол Протестант нь Нидерландын эзэмшилд байх үед Калвинч, Лютеранч номлогчдын тарьсан үр юмсанжээ.<ref>Ricklefs (1991), pp. 28, 62</ref><ref>Vickers (2005), p. 22</ref><ref>{{cite book | last = Goh | first = Robbie B.H. | title = Christianity in Southeast Asia | publisher = Institute of Southeast Asian Studies | page = 80 | isbn = 981-230-297-2 | year = 2005 }}</ref> == Зургийн цомог == <center><gallery caption="Индонез" widths="180px" heights="120px" perrow="5/'"> File:Museum Nasional Indonesia.jpg|National Museum of Indonesia in [[Central Jakarta]] File:Jakarta Skyline Part 2.jpg|[[Wisma 46]], Indonesia's tallest office building, located in the middle of Jakarta skyscraper. File:Central Jakarta.JPG|Jalan Thamrin, the main avenue in Central Jakarta File:Gambir Station Platform.jpg|A train at [[Gambir]] station in [[Central Jakarta]] File:BungKarno-indonoob.JPG|The [[Bung Karno Stadium]] is capable of hosting 100,000 spectators File:Indonesia 2002 CIA map.png|Map of Indonesia File:Indonesia provinces english.png|Provinces of Indonesia File:Jalan malioboro - Jogjakarta.JPG|Malioboro, the most famous street in Yogyakarta city Image:transjogja.jpg|Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city File:SOTO FOOD.jpg|A selection of [[Indonesian cuisine|Indonesian food]], including ''Soto Ayam'' (chicken soup), ''sate kerang'' ([[satay|shellfish kebabs]]), ''telor pindang'' (preserved eggs), ''perkedel'' (fritter), and ''es teh manis'' (sweet iced tea) File:Indonesian Army infantryman participating in the GPOI.jpg|An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative Image:Panser side left.JPG|Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008 |Indonesian Naval vessels Image:AURI B-25.jpg|B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s Image:Jmnei.jpg|A [[Javanese people|Javanese]] engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch [[Brewster Buffalo|Buffalo]], January 1942. |[[Mazda6]] used by the Jakarta Metro Highway Patrol (''Ditlantas Polda Metro Jaya'') as a patrol car |[[Mitsubishi Lancer]] used by Vital Object Protection of Indonesian National Police File:ID_diesel_loco_CC_201-05_060327_4217_kta.jpg|GE U20C in [[Indonesia]], #CC201-05 File:Diesel locomotive CC 203 22 at Gambir Station.jpg|GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22 [...] </gallery></center> ==Зүүлтийн тайлбар== {{лавлах холбоос|3}} == Цахим холбоос == * {{commons|Indonesia|Индонез}} {{Ази}} {{Хөтлөгч мөр Австрали ба далайн орнууд}} {{OIC}} [[Ангилал:Индонез| ]] [[Ангилал:Азийн орон]] [[Ангилал:Арлын орон]] [[Ангилал:Австрали ба Далайн орон]] [[Ангилал:Зүүн Өмнөд Ази]] [[Ангилал:Ерөнхийлөгчийн засаглалтай бүгд найрамдах улс]] [[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]] ldlifq71ov3239t76nqww9uwrs79ehp 0 8627 822739 822310 2025-06-22T11:36:22Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822739 wikitext text/x-wiki {{short description|Словак улсад голчлон ярьдаг Баруун славян хэл}} {{Инфобокс хэл | name = Словак хэл | altname = | nativename = {{lang|sk|slovenčina}}, {{lang|sk|slovenský jazyk}} | pronunciation = {{IPA-sk|ˈslɔʋentʂina|}}, {{IPA-sk|ˈslɔʋenskiː ˈjazik|}} | states = [[Словак]], [[Чех]], [[Унгар]], [[Карпатын Русь]], [[Славони]] болон [[Воеводина]]<ref>{{cite web | url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-url=https://web.archive.org/web/20171220044137/http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina | archive-date=20 December 2017 | title=Autonomous Province of Vojvodina &#124; Покрајинска влада }}</ref> | ethnicity = [[Словакчууд‎]], [[Панноны Русинчууд]] | speakers = Төрөлх: {{sigfig|5.206080|1}} сая | date = 2011–2021 | ref = e25 | speakers2 = Хоёрдогч: {{sigfig|2.045000|1}} сая<ref name=e25/> | speakers_label = Ярилцагчид | script = [[Латин бичиг|Латин]] ([[Словак цагаан толгой]])<br/>[[Словак брайл үсэг]]<br/>[[Кирилл үсэг|Кирилл]] ([[Панноны Русинчууд#Дүрэм ба цагаан толгой|Панноны Русин цагаан толгой]]) | familycolor = Энэтхэг-Европ | fam2 = [[Балт-Слав хэлнүүд|Балт-Слав]] | fam3 = [[Слав хэлнүүд|Слав]] | fam4 = [[Баруун Слав хэлнүүд|Баруун Слав]] | fam5 = [[Чех-Словак хэлнүүд|Чех-Словак]] | dia1 = [[Баруун Словак аялга|Баруун Словак]] | dia2 = [[Төв Словак аялга|Төв Словак]] | dia3 = [[Зүүн Словак аялга|Зүүн Словак]]<ref>{{Cite book |title=Brill Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics |last=Habijanec |first=Siniša |publisher=[[Brill Publishers]] |year=2020 |doi=10.1163/2589-6229_ESLO_COM_031961 |url=https://referenceworks.brill.com/display/db/eslo |editor-last=Greenberg |editor-first=Marc |chapter=Pannonian Rusyn |issn=2589-6229 |quote=The third theory defines Pannonian Rusyn as a West Slavic language originating in the East Slovak Zemplín and Šariš dialects and being a mixture of the two. It fits the linguistic data in the most consistent manner and has been accepted by an overwhelming majority of scholars in the field (Bidwell 1966; Švagrovský 1984; Witkowski 1984; Lunt 1998; Čarskij 2011) and verified by several comprehensive analyses of Pannonian Rusyn language data (Bidwell 1966; Lunt 1998; Čarskij 2011). |access-date=2024-04-01 |editor-last2=Grenoble |editor-first2=Lenore}}</ref> | nation = {{SVK}}<br>''{{EU}}''<br>{{flag|Воеводина}} ([[Серби]])<ref>{{cite web|url=http://www.vojvodina.gov.rs/en/autonomous-province-vojvodina|title=Autonomous Province of Vojvodina|publisher=Government of the Autonomous Province of Vojvodina|date=2013|access-date=25 May 2017}}</ref> | minority = {{CZE}}<ref>{{cite web | url=https://vlada.gov.cz/cz/ppov/rnm/narodnostni-mensiny---uvod-1361/ | title=Národnostní menšiny &#124; Vláda ČR }}</ref> <br>{{POL}}<ref name="7th EFNIL">{{cite conference |title=The relationship between official and minority languages in Poland |conference=7th Annual Conference: The Relationship between Official Languages and Regional and Minority Languages in Europe |location=Dublin, Ireland |publisher=European Federation of National Institutions for Language |last1=Pisarek |first1=Walery |date=2009 |page=18 |url=http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |access-date=28 November 2019 |archive-date=14 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191214104352/http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |url-status=dead }} {{Webarchiv|url=http://www.efnil.org/documents/conference-publications/dublin-2009/16-Dublin-Pisarek-Mother.pdf |wayback=20191214104352 |text=The relationship between official and minority languages in Poland |archiv-bot=2025-06-22 11:36:22 InternetArchiveBot }}</ref><br>{{HUN}}<ref>{{cite web|author=<!--Not stated-->|title=Hungary needs to strengthen use of and access to minority languages|url=https://www.coe.int/en/web/european-charter-regional-or-minority-languages/home/-/asset_publisher/VzXuex45jmKt/content/hungary-needs-to-strengthen-use-of-and-access-to-minority-languages|publisher=[[Европын Зөвлөл]]|place=Strasbourg, France|date=14 December 2016|access-date=29 June 2020|quote=The following languages have been given special protection under the European Charter [in Hungary]: Armenian, Beas, Bulgarian, Croatian, German, Greek, Polish, Romani, Romanian, Ruthenian, Serbian, Slovak, Slovenian and Ukrainian.}}</ref><br> {{CRO}}<ref>{{cite web | url=https://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2020_07_78_1484.html | title=Odluka o donošenju kurikuluma za nastavni predmet Slovački jezik i kultura u osnovnim i srednjim školama u Republici Hrvatskoj (Model C) }}</ref><ref>{{cite web | url=https://pravamanjina.gov.hr/nacionalne-manjine/nacionalne-manjine-u-republici-hrvatskoj/slovaci/369 | title=Slovaci }}</ref><br> {{ROM}}<ref>{{cite web | url=https://www.pukanec.sk/fotogaleria/navsteva-mesta-nadlak-24-26-8-2012.html#fgallery--21419-1 | title=Pukanec }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | title=Slováci v Rumunsku | access-date=2024-06-09 | archive-date=2024-01-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20240127162600/http://www.slovacivrumunsku.sk/01-skol.php | url-status=dead }}</ref><ref>https://www.edu.ro/semnarea-programului-de-cooperare-%C3%AEn-domeniul-educa%C8%9Biei-%C3%AEntre-ministerul-educa%C8%9Biei-na%C8%9Bionale-din-0</ref><ref>{{cite web | url=https://www.slovenskezahranicie.sk/rumunsko/ | title=Rumunsko }}</ref><ref>{{cite web | url=https://www.bihon.ro/stirile-judetului-bihor/75-de-ani-de-invatamant-in-limba-slovaca-444889/ | title=75 de ani de invatamant in limba slovaca | date=16 September 2011 }}</ref> | agency = [[Соёлын яам (Словак)|Словакийн Соёлын Яам]] | iso1 = sk | iso2b = slo | iso2t = slk | iso3 = slk | glotto = slov1269 | glottorefname = Slovak | lingua = 53-AAA-db < [[West Slavic languages|53-AAA-b...–d]]<br/>(varieties: 53-AAA-dba to 53-AAA-dbs) | notice = IPA | map = Idioma eslovaco.PNG | mapcaption = {{Legend|#0080ff|Словак хэл нь олонхын хэл байдаг бүс нутгууд}} {{Legend|#88c4ff|Словак хэл нь цөөнхийн хэл байдаг бүс нутгууд}} }} '''Словак хэл''' (словак. ''slovenčina'', ''slovenská reč'') нь [[Словак|Бүгд Найрамдах Словак Улс]]ын [[албан ёсны хэл]] юм. [[Энэтхэг-Европын хэлний язгуур]], [[Слав хэлний бүлэг]]т багтана. Слав хэлний бүлэг дундаа [[чех хэл]], [[польш хэл]] зэрэгтэй хамт Баруун Слав хэлний дэд бүлэгт харьяалагдах бөгөөд ялангуяа чех хэлтэй төстэй учраас [[чех хэл|чех]], словак хэлээр ярилцагсад харилцан ойлголцдог байна. Хэлний код [[ISO 639]]-1 нь [[SK|sk]], ISO 639-2 нь SLO/SLK. Мөн словак хэл нь Европын Холбооны албан ёсны 24 хэлний нэг юм. Словак хэлээр Бүгд Найрамдах Словак улсад 5,2 сая орчим хүн харилцдаг. Бусад улсуудын хувьд АНУ-д 500 мянга, Чех улсад 320 мянга, Унгарт 110 мянга, [[Серби]]д 80 мянга, Румынд 22 мянга, Польшид 20 мянга, Канадад 20 мянга, Австрали, Украин, Болгар, Хорват зэрэг улсуудад 5,000 орчим ярилцагсад бий. Бичиг үсгийн хувьд [[латин үсэг]]т DZ, CH гэсэн нийлмэл үсгүүдийг нэмж хэрэглэхээс гадна [[өргөлтийн тэмдэг]] ашигладаг. == Словак утга зохиолын хэл == Словак үндэстэн бүрэлдэн тогтох үйл явцтай нягт холбоотой Словак утга зохиолын хэл нь 18-р зууны төгсгөл - 19-р зууны эхний хагаст үүссэн гэж үздэг. Шинээр бий болсон утга зохиолын словак хэл нь Словакчуудын амьдралд зөвхөн харилцааны хэрэгсэл, шинжлэх ухаан, уран зохиолын хэл төдийгүй үндэсний өвөрмөц байдлыг бэхжүүлэх, Словак үндэстнийг нэгтгэх, үндэсний соёлыг хөгжүүлэх хүчин зүйл болж ирсэн. Словакийн утга зохиолын хэл эцэст нь 19-р зууны хоёрдугаар хагаст үүссэн. 20-р зуунд хэлний хөгжилд Словакийн газар нутгийг [[Чех улс]]<nowiki/>тай нэгтгэсэн нь ихээхэн нөлөөлсөн байна. Сүүлд 1993 онд тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Словак Улс байгуулагдсан нь олон нийтийн амьдралын бүхий л салбарт Словакийн утга зохиолын хэл бүрэн хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлээд байна. == Үгсийн сан == Словак хэлний үгсийн сангийн үндэс нь эртний слав хэлний үгсийн сангаас гаралтай. Словак хэл хөгжих явцад түүний үгсийн санг 30 гаруй хэлнээс зээлж авах замаар бүрдсэн байна. Хамгийн эртний зээлүүд нь [[Латин хэл|Латин]], [[Герман хэл|Герман]], [[Унгар хэл|Унгар]] хэлнээс орж ирсэн байдаг юм. Хэл хоорондын урт хугацааны харилцааны улмаас Герман, Унгарын зээлүүд олон зууны туршид янз бүрийн эрчимтэй Словак хэл рүү нэвтэрч байв. Баруун Европын хэлнүүдээс, ялангуяа орчин үед [[англи хэл]] нь Словак хэлний үгсийн санд хамгийн их нөлөө үзүүлж байна. Түүнчлэн [[Румын хэл|румын]], [[Франц хэл|франц]], [[Итали хэл|итали]] болон бусад хэлнээс зээлсэн үгс нь Словак хэлний үгсийн санд нэвтэрсэн. Славян хэлнүүдээс хамгийн их зээл авсан нь [[чех хэл]] юм. == Дүрэм == Үйл үг нь өгүүлэгдэхүүний тоо, хүйсээс хамаарч хувирна. Ерөнхийдөө өгүүлбэр нь SVO бүтэцтэй. 2 янзын өнгөрсөн цаг, 1 ирээдүй цагийн хэлбэртэй. == Аялга == Ерөнхийд нь 3 ангилж болно: * Зүүн Словак аялга * Төв Словак аялга * Баруун Словак аялга {{Словак хэлний цагаан толгой}} ==Эшлэл== {{Reflist}} == Гадаад холбоос == {{Wikipedia|sk}} [[Ангилал:Словак хэл| ]] [[Ангилал:Европын Холбооны албаны хэл]] [[Ангилал:Дан ганц хэл]] ithz90rmmbh5daloym10wfgkjogyyym 0 8695 822614 817587 2025-06-22T00:09:39Z Avirmed Batsaikhan 53733 822614 wikitext text/x-wiki {{short description|Израил дахь хот}} {{About}} {{Инфобокс суурин | name = Тел-Авив-Яфо | native_name = {{native name|he|תל־אביב-יפו|italics=off}}<br />{{native name|ar|تل أبيب – يافا|italics=off}} | settlement_type = [[Израилын хотын жагсаалт|Хот]] | iso_code = IL-TA | image_skyline = {{Multiple image | perrow = 1/3/2/1 | border = infobox | total_width = 300 | caption_align = center | image1 = Hashalom interchange.jpg | caption1 = [[Тел-Авивын хамгийн өндөр барилгуудын жагсаалт|Тел-Авивын үзэмж]] болон [[20-р хурдны зам (Израил)|Хашаломын уулзвар]] | image2 = Azriely Sarona5.jpg | caption2 = [[Азриэли Сарона цамхаг|Азриэли Сарона]] | image3 = ISR-2015-Jaffa-Clock tower-cropped.jpg | caption3 = [[Яффа цагтай цамхаг]] | image4 = Azrieli_Center_From_ToHa_2019-12.jpg | caption4 = [[Азриэли Төв]] | image5 = Rabin_Squre_eco_pool.jpg | caption5 = [[Рабины талбай]] болон [[Тел-Авивын захиргааны байр|захиргааны байр]] | image6 = Dizengoff_Square_Tel_Aviv_Lowshot.jpg | caption6 = [[Дизенгофын талбай]] | image7 = PikiWiki_Israel_68164_port_of_jaffa.jpg | caption7 = [[Яфо]] болон [[Тел-Авивын далайн эрэг]] | color = red }} | image_flag = Tel Aviv flag.svg | flag_alt = | flag_link = Тел-Авивын туг | image_shield = [[File:TelAvivEmblem.svg|60px]] | shield_alt = | shield_link = Тел-Авивын сүлд | image_blank_emblem = | blank_emblem_type = [[Лого|Брэнд тэмдэг]] | nickname = {{unbulleted list |'Анхны Еврей хот' |'[[Цагаан хот, Тель Авив|Цагаан хот]]' |'Зогсолтгүй хот' |'Бөмбөлөг' | 'TLV' }} | motto = | image_map = | map_alt = | map_caption = | pushpin_map = Израил#Ази#Дэлхий | pushpin_label_position = left | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = Израил дахь байршил##Ази дахь байршил##Дэлхий дээрх байршил | pushpin_relief = 1 | coordinates = {{coord|32.08|N|34.78|E|display=inline,title}} | coordinates_footnotes = | subdivision_type = [[Дэлхийн улс орны нэрс|Улс]] | subdivision_name = {{flag|Израил}} | subdivision_type1 = [[Израилын тойргууд|Тойрог]] | subdivision_name1 = {{flag|Тел-Авив тойрог|name=Тел-Авив}} | subdivision_type2 = Хотын бөөгнөрөл | subdivision_name2 = [[Гуш-Дан]] | subdivision_type3 = | subdivision_name3 = | established_title = Байгуулагдсан | established_date = {{start date|df=yes|1909|04|11}} | established_title1 = | established_date1 = | founder = | named_for = | seat_type = | seat = | government_footnotes = | government_type = [[Хотын дарга–зөвлөлийн засаг|Хотын дарга–зөвлөл]] | governing_body = [[Тел-Авив-Яфо хотын захиргаа]] | leader_title = Хотын дарга | leader_name = [[Рон Хулдаи]] | unit_pref = | area_magnitude = | area_footnotes = | area_total_km2 = 52 | area_total_sq_mi = | area_land_km2 = | area_land_sq_mi = | area_water_km2 = | area_water_sq_mi = | area_water_percent = | area_urban_km2 = 176 | area_urban_sq_mi = | area_metro_km2 = 1516 | area_metro_sq_mi = | area_note = | elevation_footnotes = | elevation_m = 5 | elevation_ft = | population_footnotes = {{Israel populations|reference}} | population_total = {{Israel populations|Tel Aviv - Yafo}} | population_rank = [[Израилын хотын жагсаалт|2-р]] байр | population_urban = 1,388,400 | population_metro = 3,854,000 | population_as_of = {{Israel populations|Year}} | population_density_km2 = 8468.7 | population_density_rank = [[Израилын хотын жагсаалт|12-р]] байр | population_density_urban_km2 = 8057.7 | population_density_metro_km2 = 2286 | population_est = | pop_est_as_of = | population_demonym = Тел-Авивчууд<ref>{{cite book |title=Tel Aviv: Mythography of a City |first=Maoz |last=Azaryahu |year=2007 |publisher=Syracuse University Press |location=Syracuse, New York |isbn=9780815631293 |pages=133–134}}</ref><ref>{{cite book |title=A Place in History: Modernism, Tel Aviv, and the Creation of Jewish Urban Space |first=Barbara E. |last=Mann |year=2006 |publisher=Stanford University Press |location=Stanford, California |isbn=9780804750196 |pages=148, 166}}</ref><ref>{{cite book |title=The Cities Book: A Journey Through the Best Cities in the World |year=2009 |publisher=Lonely Planet |location=Melbourne, Oakland and London |isbn=9781741798876 |pages=380–381}}</ref> | population_note = | blank_name_sec1 = ДНБ | blank_info_sec1 = [[Америк доллар|$]] 153.3&nbsp;тэрбум<ref name="brookingsgdp">{{cite web |url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |title=Global city GDP 2014 |publisher=Brookings Institution |access-date=18 November 2014 |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20130605135349/http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |archive-date=5 June 2013}}</ref> | blank1_name_sec1 = ДНБ (нэг хүнд ноогдох) | blank1_info_sec1 = $42,614<ref name="brookingsgdp" /> | timezone1 = [[Израилын Стандарт Цаг|IST]] | utc_offset1 = +2 | timezone1_DST = [[Израилын Зуны Цаг|IDT]] | utc_offset1_DST = +3 | postal_code_type = [[Израилын Шуудангийн код|Шуудангийн код]] | postal_code = 61XXXXX | area_code_type = [[Израилын утасны дугаар|Бүсийн дугаар]] | area_code = +972-3 | website = {{URL|http://tel-aviv.gov.il/eng/Pages/HomePage.aspx|tel-aviv.gov.il}} | footnotes = {{designation list | embed = yes | designation1 = WHS | designation1_offname = [[Цагаан хот, Тель Авив|Тел-Авивын Цагаан хот]] | designation1_date = 2003 | designation1_number = [https://whc.unesco.org/en/list/1096] | designation1_criteria = ii, iv | designation1_type = Соёл | designation1_free1name = Улс | designation1_free1value = Израил | designation1_free2name = Бүс нутаг | designation1_free2value = [[Израил дахь дэлхийн өвийн жагсаалт|Израил]] | designation1_meaning of name = Ancient Hill of Spring (see [[Altneuland|here]]) }} | official_name = }} '''Тел-Авив-Яфо''' ([[еврей хэл]]. תֵּל־אָבִיב-יָפוֹ; [[Араб хэл|араб.]] تل أبيب) буюу '''Тел-Авив''' нь 2020 оны байдлаар 460, 613 хүн амтай [[Израил|Израилын]] хоёр дахь том хот юм. Тус хот нь Израилын [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эрэг дээр 51.8 квадрат километр газар нутгийг эзлэнэ тус улсын нийслэл [[Иерусалим]] хотоос баруун хойд зүгт 65 км зайд оршдог. Мөн Гуш Дан нэртэй, 3.15 сая хүнтэй Израилын хамгийн том метрополи газар нутгийн хамгийн том бөгөөд хамгийн их хүн амтай хот юм. Тел-Авив нь [[Израил]] улсын [[эдийн засаг]] болон [[Технологи|технологийн]] төв юм. Тел-Авив хотод зарим Яамд, гадаадын олон орны [[элчин сайдын яам]] байрладаг. Энэ хот нь амьдрах өртгөөрөө дэлхийд 31-т ордог. Тел-Авив жилд 2,5 сая жуулчид хүлээж авдаг. Ойрхи Дорнодын "үдэшлэгийн нийслэл" нь идэвхтэй шөнийн амьдралтай. Тел-Авив хотод 30 мянга гаруй оюутантай, тус улсын хамгийн том их сургууль болох [[Тел-Авивын Их Сургууль]] байрладаг. Тел-Авивыг 1909 онд [[Яффо]] ([[Еврей хэл]]: יָפוֹ‎, Яфо) гэгч эртний боомт хотын еврейчүүдийн дүүроэг болгон байгуулжээ. 1917-1948 онд Британий удирдлагад дор хотын хүн ам олноор цагаачилж очсон еврейчүүдийн ачаар [[Араб]] хүн ам цоонх болсон. Израил улс байгуулагдснаас хоёр жилийн дараа 1950 онд тус хоёр хотыг нэгтгэсэн байна. 2003 онд [[ЮНЕСКО]]-гийн [[Дэлхийн өв]]ийн жагсаалтад бүртгэгдсэн Тел-Авивийн Цагаан хот нь дэлхийн хамгийн их [[модернист архитектур|модернист барилгуудын]] төвлөрөлтэй газар юм. == Түүх == === 1904-1917: Османы эзэнт гүрний сүүл үед байгуулагдсан нь === [[1906 он|1906 онд]] Яффо хотын оршин суугчид болох еврейчүүдийн бүлэг нь Акива Арье Вейсийн санаачилгыг даган хамтдаа нийлж Ахузат Баит нийгмийг байгуулжээ. Нийгмийн зорилтуудын нэг нь "Гоо сайхан, орчин үеийн эрүүл ахуйн дүрэм журмын дагуу төлөвлөгдсөн, эрүүл орчинд еврей хотын төв" байгуулах явдал байв. Шинэ хотын хот төлөвлөлтөд цэцэрлэг хотын хөдөлгөөн нөлөөлсөн. Эхний 60 газрыг Яффогийн ойролцоох Керем Джебалид [[Нидерланд|Нидерландын]] иргэн Якобус Канн худалдаж авч, [[Еврей|еврейчүүдийн]] газар нутгийг түрэмгийлэхийг хориглосон Туркийн хоригийг тойрч гарахаар өөрийн нэр дээр бүртгүүлжээ. Хожим нь Тел-Авивын анхны хотын дарга байсан Мейр Дизенгоф мөн Ахузат Баит нийгэмд элссэн. Түүний Тел-Авивын үзэл баримтлал нь [[Арабчууд|арабуудтай]] энх тайвнаар зэрэгцэн орших байв. [[1909 он|1909 оны]] [[4 сарын 11|4 сарын 11-ний]] өдөр 66 еврей гэр бүл далайн хясаа ашиглан сугалаагаар газар нутгийг нь авахаар эзгүй элсэн манхан дээр цугларав. Энэхүү цугларалтыг Тел-Авив байгуулагдсан албан ёсны өдөр гэж үздэг. Сугалааг барилгын нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч Акива Ариех Вайсс зохион байгуусан. Вайсс далайн эрэг дээр 120 далайн хясаа цуглуулсны тал хувь нь цагаан, хагас нь саарал байв. Гишүүдийн нэрийг цагаан хясаан дээр, саарал хясаа дээр газрын дугаарыг бичсэн байв. Дизенгофын байшингийн эсрэг талд, өнөөгийн Ротшильдийн гудамжинд байрлах энэ газарт анхны усны худгийг ухаж гаргажээ. Жилийн дотор Герцль, Ахад Хаам, Йехуда Халеви, Лилиенблум, Ротшильд нарын гудамжууд бариж; усны систем суурилуулсан; 66 байшинг барьсан. Герцль гудамжны төгсгөлд [[1906 он|1906 онд]] Яффад байгуулагдсан Херцлия Еврей ахлах сургуулийн шинэ барилга барихаар талбай хуваарилжээ. Барилгын тулгын чулууг [[1909 он|1909 оны]] [[7 сарын 28|7 сарын 28-нд]] суурилуулсан. Уг суурин нь анх Ахузат Баит нэртэй байжээ. [[1910 он|1910 оны]] [[5 сарын 21|5 сарын 21-нд]] Тел-Авив гэдэг нэрийг авчээ. Тел-Авивыг өргөн гудамж, өргөн чөлөөнүүдтэй, байшин бүрийн ус хангамжтай, гудамжны гэрэлтэй, бие даасан еврей хот болгон төлөвлөжээ. [[1914 он]] гэхэд Тел-Авив 1 хавтгай дөрвөлжин км болж өргөжжээ. [[1915 он|1915 онд]] Тел-Авивын хүн амын тооллого явагдаж, 2667 хүн бүртгэгдсэн байна. Гэсэн хэдий ч [[1917 он|1917 онд]] [[Османы эзэнт гүрэн|Османы эзэнт гүрний]] эрх баригчид дайны үеийн арга хэмжээ болгон Яффо, Тел-Авивын оршин суугчдыг хөөн зайлуулснаар хүн амын өсөлт зогссон. Египетийн [[Александриа]] дахь АНУ-ын Консул Гаррелсын Нью-Йорк Times сонинд нийтлүүлсэн нийтлэлд [[1917 он|1917 оны]] 4-р сарын эхээр Яффог албадан гаргасан тухай дурджээ. Нүүлгэн шилжүүлэх тушаал нь гол төлөв [[еврей]] хүн амд чиглэсэн байв. [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн|Дэлхийн 1-р дайны]] төгсгөл үед, Османчууд ялагдсанаар Англичууд Палестиныг хяналтандаа авсны дараа [[Еврей|еврейчүүд]] дараа жилийн эцсээр Тел-Авив руу буцаж очих боломжтой болжээ. == Газар зүй == [[Файл:Tel_Aviv_SPOT_1083.jpg|thumb|Тел-Авид сансраас харагдах байдал нь]] [[Файл:Tel_Aviv_Yafo_Israel_Level_12.svg|left|thumb|Тел-Авив хотын төлөвлөгөө]] Тел-Авив нь [[Европ]], [[Ази]], [[Африк|Африкийг]] холбосон түүхэн газрын гүүр болох Израилын төв хэсэгт Газар дундын тэнгисийн эрэг дээр, эртний Яффа боомтын хойд хэсэгт, элсэн манхан байсан үржил шимгүй газарт байрладаг. Газар нь тэгшлэгдсэн бөгөөд огцом налуу газаргүй; газар зүйн онцлог шинж чанарууд нь [[Газар дундын тэнгис|Газар дундын тэнгисийн]] эрэг ба [[Яркон гол|Яркон голын]] амнаас дээшхи цохионууд юм.<ref>{{cite web|url=http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About+Israel/Cities/Tel+Aviv.htm|title=Tel Aviv|publisher=[[Jewish Agency for Israel|Jewish Agency]]|access-date=26 January 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20071013102915/http://jewishagency.org/JewishAgency/English/Aliyah/About%2BIsrael/Cities/Tel%2BAviv.htm|archive-date=13 October 2007|url-status=dead}}</ref> Тел-Авив болон Гуш Дан бүс өргөжиж байгаа тул Тел-Авив ба Яффа болон хотын хорооллуудын хоорондох хил хязгаар байдаггүй. Тус хот нь [[Иерусалим|Иерусалимаас]] баруун хойд зүгт 60 км, [[Хайфа]] хотоос өмнө зүгт 90 км зайд байрладаг.<ref>{{cite web|url=http://www.timeanddate.com/worldclock/distances.html|title=Cities located close to Tel Aviv|access-date=26 January 2008|publisher=TimeandDate.com}}</ref> Тел-Авив нь хойд талаараа [[Герцлия]], зүүн хойд талаараа [[Рамат-ха-Шарон]], зүүн талаараа [[Петах-Тиква]], [[Бней-Брак]], [[Рамат-Ган]], [[Гиватаим]], зүүн өмнөд талаараа [[Холон]], өмнөд хэсгээрээ [[Бат-Ям]] хотуудтай хиллэдэг.<ref>{{cite web|url=https://www.science.co.il/israel/Carta-map.php|title=Map of Israel|publisher=Carta}}</ref> Хот нь эдийн засгийн хувьд хойд ба өмнөд гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдсан. Өмнөд Тел-Авив нь Неве Цедек, Яффаг эс тооцвол хойд Тел-Авиваас ядуу гэж тооцогддог. Төв Тел-Авив нь [[Азриэли төв|Азриэли төвийн]] оршдог газар бөгөөд [[20-р хурдны зам (Израил)|Аялон хурдны замын]] дагуу оршдог санхүүгийн болон худалдааны чухал дүүрэг юм. Тел-Авивын хойд талд [[Тел-Авивын Их Сургууль]], [[Яркон цэцэрлэгт хүрээлэн]], [[Рамат-Авив]], [[Афека]] зэрэг өндөр зэрэглэлийн орон сууцны хорооллууд байрладаг.<ref name="yarkoni">{{cite web|last=Yarkoni|first=Amir|title=Real Estate in Tel Aviv – continued|work=Tel Aviv Insider|access-date=22 July 2008|url=http://www.telaviv-insider.co.il/real-estate-2.php|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080624050534/http://www.telaviv-insider.co.il/real-estate-2.php|archive-date=24 June 2008}}</ref> === Уур амьсгал === Тел-Авив нь Газар дундын тэнгисийн уур амьсгалтай,<ref>{{cite web|url=http://en.climate-data.org/location/3471/|title=Climate: Tel Aviv-Yafo - Temperature, Climate graph, Climate table|work=climate-data.org}}</ref> бөгөөд жилийн турш нарны гэрэл элбэг байдаг. [[Хур тунадас]] нь бороо хэлбэрээр 10-р сараас 4 сарын хооронд ордог бөгөөд зуны турш хуурайшилттай байдаг. Жилийн дундаж температур нь 20.9 °C (69.6°F), далайн дундаж температур нь өвлийн улиралд 18-20 °C (64-68 °F), харин зуны үед 24-29 °C (75-84 °F) байдаг. Тел-Авивт жилд дунджаар 528 миллиметр хур тунадас ордог. Тел-Авивт зун 6 сараас 10-р сар хүртэл таван сар орчим үргэлжилдэг. Хамгийн дулаан сар болох 8-р сард температур дунджаар хамгийн өндөр нь 30.6 °C, хамгийн бага нь 25 °C (77 °F) байдаг. Газар дундын тэнгисийн эрэг дагуу байрладаг тул харьцангуй чийгшил өндөр байдаг нь зуны улиралд дулааны тааламжгүй байдлыг бий болгодог. Өвөл нь зөөлөн, чийглэг ба жилийн ихэнх хур тунадас нь 12, 1, 2-р саруудад аянга цахилгаантай бороо хэлбэрээр ордог. Хамгийн хүйтэн сэрүүн 1-р сард хамгийн дээд температур 17.6 °C (63.7 °F), хамгийн доод температур 10.2 °C (50.4 °F) байсан. Өвлийн хамгийн хүйтэн өдрүүдэд температур 8 °C (46 °F) ба 12 °C (54 °F) хооронд хэлбэлзэж болно. Хүйтний эрч чангарч, цас орох нь хотод маш ховор тохиолддог. Намар, хавар нь температурын огцом өөрчлөлтөөр тодорхойлогддог бөгөөд ойролцоох цөлөөс халуун, хуурай агаарын массаас үүсэх дулааны урсгал үүсдэг. Намар, хаврын дулаан давтамжтай үед температур нь ихэвчлэн 35 °C (95 °F) хүртэл, тэр ч байтугай 40 °C (104 °F) хүртэл өсдөг бөгөөд онцгой чийгшилтэй болдог. Намар, хаврын дундаж өдрийн температур нь 23 °C-аас 25 °C (77 °F), хамгийн бага нь 15 °C (59 °F) - 18 °C (64 °F) байдаг. Тел-Авивт бүртгэгдсэн хамгийн өндөр температур нь 46.5 °C (115.7 °F) [[1916 он|1916 оны]] [[5 сарын 17|5 сарын 17-нд]] бүртгэгдсэн ба хамгийн доод температур нь −1.9 °C (28.6 °F) [[1950 он|1950 оны]] [[2 сарын 7|2 сарын 7-нд]] бүртгэгдсэн ба уг өдөр Тел-Авивт цорын ганц удаа цас орсон юм. {| class="wikitable" |+Тел-Авивын далайн дундаж температур ˚C (˚F)<ref>{{cite web|url=http://www.seatemperature.org/middle-east/israel/tel-aviv-november.htm|title=Tel Aviv Sea Temperature November Average, Israel – Sea Temperatures|first=Copyright Global Sea Temperatures – A-Connect|last=Ltd|work=seatemperature.org}}</ref> !1 сар !2 сар !3 сар !4 сар !5 сар !6 сар !7 сар !8 сар !9 сар !10 сар !11 сар !12 сар |- style="font-size:115%; text-align: center;" | style="{{weather box/colt|18.8}}" |18.8 (65.8) | style="{{weather box/colt|17.6}}" |17.6 (63.7) | style="{{weather box/colt|17.9}}" |17.9 (64.2) | style="{{weather box/colt|18.6}}" |18.6 (65.5) | style="{{weather box/colt|21.2}}" |21.2 (70.2) | style="{{weather box/colt|24.9}}" |24.9 (76.8) | style="{{weather box/colt|27.4}}" |27.4 (81.3) | style="{{weather box/colt|28.6}}" |28.6 (83.5) | style="{{weather box/colt|28.2}}" |28.2 (82.8) | style="{{weather box/colt|26.3}}" |26.3 (79.3) | style="{{weather box/colt|23.2}}" |23.2 (73.8) | style="{{weather box/colt|20.6}}" |20.6 (69.1) |} {{Weather box|location=Тел-Авив (Температур: 1987–2010, Хур тунадас: 1980–2010)|Feb record low C=-2.0|Mar rain mm=62|Feb rain mm=111|Jan rain mm=147|rain colour=green|Dec record low C=4.0|Nov record low C=6.0|Oct record low C=11.6|Sep record low C=15.7|Aug record low C=20.0|Jul record low C=19.0|Jun record low C=15.0|May record low C=11.2|Apr record low C=7.0|Mar record low C=3.5|Jan record low C=-1.9|May rain mm=4|Apr avg record low C=10.7|Oct low C=19.1|Nov low C=14.6|Dec low C=11.2|Jan avg record low C=6.6|Feb avg record low C=7.3|Mar avg record low C=8.3|May avg record low C=14.0|Dec avg record low C=7.8|Jun avg record low C=18.3|Jul avg record low C=22.2|Aug avg record low C=23.3|Sep avg record low C=20.6|Oct avg record low C=16.2|Nov avg record low C=10.9|Apr rain mm=16|Jun rain mm=0|Aug low C=23.7|Nov rain days=9|source 1=''Израилын цаг уурын алба''<ref name="ims">{{cite web|url=http://ims.gov.il/IMS/CLIMATE/LongTermInfo |title=Averages and Records for Tel Aviv (Precipitation, Temperature and Records written in the page) |publisher=Israel Meteorological Service |access-date=1 August 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100914010915/http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/LongTermInfo |archive-date=14 September 2010 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/TopClimetIsrael |title=Extremes for Tel Aviv [Records of February and May]|publisher=Israel Meteorological Service| access-date= 2 August 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/ClimaticAtlas/TempNormals.htm |title=Temperature average |publisher=Israel Meteorological Service |access-date=8 December 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130618145923/http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/ClimaticAtlas/TempNormals.htm |archive-date=18 June 2013 }}</ref><ref name="Precipitation average">{{cite web |url=http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/ClimaticAtlas/RainNormals.htm |title=Precipitation average |access-date=12 July 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110925080227/http://www.ims.gov.il/IMS/CLIMATE/ClimaticAtlas/RainNormals.htm |archive-date=25 September 2011 }}</ref>|Dec sun=189.1|Nov sun=234.0|Oct sun=279.0|Sep sun=300.0|Aug sun=356.5|Jul sun=368.9|Jun sun=357.0|May sun=328.6|Apr sun=270.0|Mar sun=235.6|Feb sun=200.1|Jan sun=192.2|Dec rain days=12|Oct rain days=6|Jul rain mm=0|Jan rain days=15|Aug rain mm=0|Sep rain mm=1|Oct rain mm=34|Nov rain mm=81|Dec rain mm=127|unit rain days=0.1 мм|Feb rain days=13|Sep rain days=0|Mar rain days=10|Apr rain days=4|May rain days=2|Jun rain days=0|Jul rain days=0|Aug rain days=0|Sep low C=22.5|Jul low C=23.0|metric first=yes|Apr avg record high C=35.5|May humidity=63|Apr humidity=60|Mar humidity=65|Feb humidity=70|Jan humidity=72|time day=1200 GMT|Dec avg record high C=23.8|Nov avg record high C=29.2|Oct avg record high C=32.9|Sep avg record high C=32.0|Aug avg record high C=31.8|Jul avg record high C=31.6|Jun avg record high C=30.8|May avg record high C=32.4|Mar avg record high C=30.4|Jul humidity=70|Jun record high C=44.4|single line=yes|Jan record high C=30.0|Feb record high C=33.2|Mar record high C=38.3|Apr record high C=43.9|May record high C=46.5|Jul record high C=37.4|Feb avg record high C=25.0|Aug record high C=41.4|Sep record high C=42.0|Oct record high C=44.4|Nov record high C=35.6|Dec record high C=33.5|Jan avg record high C=23.6|Jun humidity=67|Aug humidity=67|Jun low C=20.6|Oct mean C=22.7|Apr mean C=19.2|May mean C=21.8|Jun mean C=24.8|Jul mean C=27.0|Aug mean C=27.8|Sep mean C=26.5|Nov mean C=17.6|Feb mean C=13.4|Dec mean C=13.9|Jan low C=9.6|Feb low C=9.8|Mar low C=11.5|Apr low C=14.4|May low C=17.3|Mar mean C=16.4|Jan mean C=12.9|Sep humidity=60|Apr high C=22.8|Oct humidity=65|Nov humidity=68|Dec humidity=73|Jan high C=17.5|Feb high C=17.7|Mar high C=19.2|May high C=24.9|Dec high C=19.2|Jun high C=27.5|Jul high C=29.4|Aug high C=30.2|Sep high C=29.4|Oct high C=27.3|Nov high C=23.4|source 2=Хонконгийн Ажиглалтын Төв<ref>{{cite web |url=http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/gr_tu/tel_aviv_e.htm |title=Climatological Information for Tel Aviv, Israel |publisher=Hong Kong Observatory |access-date=2 August 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304114737/http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/gr_tu/tel_aviv_e.htm |archive-date=4 March 2016 |url-status=dead }}</ref>}}{{Weather box|location=Тел-Авивын баруун эрэг (2005–2014)|Oct low C=20.7|Sep mean C=26.5|Oct mean C=23.8|Nov mean C=20.2|Dec mean C=16.6|Jan low C=11.1|Feb low C=11.9|Mar low C=13.6|Apr low C=16.0|May low C=18.9|Jun low C=22.4|Jul low C=24.7|Aug low C=25.4|Sep low C=24.1|Nov low C=16.5|Jul mean C=26.9|Dec low C=12.8|Jan record low C=4.2|Feb record low C=5.2|Mar record low C=7.2|Apr record low C=10.3|May record low C=13.1|Jun record low C=18.8|Jul record low C=21.6|Aug record low C=22.5|Sep record low C=20.1|Oct record low C=15.1|Nov record low C=10.2|Dec record low C=4.0|Aug mean C=27.6|Jun mean C=24.7|metric first=yes|Jan high C=18.3|single line=yes|Jan record high C=27.7|Feb record high C=31.8|Mar record high C=38.3|Apr record high C=39.1|May record high C=38.4|Jun record high C=36.7|Jul record high C=31.7|Aug record high C=32.5|Sep record high C=34.1|Oct record high C=39.5|Nov record high C=34.0|Dec record high C=29.5|Feb high C=18.9|May mean C=21.7|Mar high C=20.7|Apr high C=22.6|May high C=24.4|Jun high C=27.1|Jul high C=29.0|Aug high C=29.9|Sep high C=29.0|Oct high C=26.9|Nov high C=23.9|Dec high C=20.3|Jan mean C=14.7|Feb mean C=15.4|Mar mean C=17.2|Apr mean C=19.3|source 1=''Израилийн цаг уурын албаны мэдээллийн сан''<ref name="imsdb">{{cite web|url=https://data.gov.il/ims|title=Israel Meteorological Service databases|publisher=Israel Meteorological Service|access-date=31 August 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151119205142/https://data.gov.il/ims|archive-date=19 November 2015|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ims.gov.il/IMS/ODOT/Stations/402.htm |title=Tel Aviv the West Coast|publisher=Israel Meteorological Service| access-date= 15 August 2007}}</ref>}} == Засаг захиргаа == [[Файл:Rabin_Squre_eco_pool.jpg|thumb|[[Ицхак Рабины талбай|Рабины талбай]] ба [[Тел-Авив Хотын Захиргааны барилга]]]] Тел-Авивыг пропорционал системээр 5 жилийн хугацаагаар сонгогддог 31 гишүүнтэй хотын зөвлөл удирддаг.<ref name="govt">{{cite book|last=Encyclopædia Britannica Staff|title=The New Encyclopædia Britannica|work=Encyclopædia Britannica|year=1974|page=66|url=https://books.google.com/books?id=YpZpY9plD7AC&q=tel-aviv+city+council|isbn=0-85229-290-2}}</ref> Тел-Авивт дор хаяж нэг жил оршин суусан 18-аас дээш насны [[Израил|Израилын]] бүх иргэд хотын сонгуульд санал өгөх эрхтэй. Хотын захиргаа нь нийгмийн үйлчилгээ, олон нийтийн хөтөлбөр, дэд бүтэц, хот төлөвлөлт, аялал жуулчлал болон орон нутгийн бусад асуудлыг хариуцдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.tel-aviv.gov.il/English/human/index.htm|title=Social Services Administration|access-date=29 March 2008|publisher=Tel Aviv-Yafo Municipality|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090426095713/http://www.tel-aviv.gov.il/English/human/index.htm|archive-date=26 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tel-aviv.gov.il/English/education/community/centers.htm|title=Community Life|access-date=29 March 2008|publisher=Tel Aviv-Yafo Municipality|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20050526023203/http://www.tel-aviv.gov.il/English/education/community/centers.htm|archive-date=26 May 2005}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tel-aviv.gov.il/English/Tourism/Information/Index.htm|title=Tourism|access-date=29 March 2008|publisher=Tel Aviv-Yafo Municipality|archive-url=https://web.archive.org/web/20080302120451/http://www.tel-aviv.gov.il/English/Tourism/Information/Index.htm <!--Added by H3llBot-->|archive-date=2 March 2008}}</ref> Тел-Авив хотын захиргааны барилга нь [[Ицхак Рабины талбай|Рабины талбайд]] байрладаг. [[Рон Хулдаи]] [[1998 он|1998 оноос]] хойш Тел-Авив хотын даргаар ажиллаж байна. Хулдаи нь 2018 оны хотын сонгуульд тав дахь удаагаа улиран сонгогдож, Хаир намыг үндэслэгч, орлогч асан [[Асаф Замир|Асаф Замирыг]] ялсан.<ref name="ToIWootliff">{{cite news|last1=Wootliff|first1=Raoul|last2=ToI staff|title=Tel Aviv mayor fends off deputy, cruises to fifth term|url=https://www.timesofisrael.com/tel-aviv-mayor-fends-off-deputy-cruises-to-fifth-term/|work=The Times of Israel|date=31 October 2018}}</ref> Хулдаи хотын даргаар хамгийн удаан ажилласан бөгөөд зургаа дахь удаагаа нэр дэвших эрхгүй болох юм. Хамгийн богино хугацаагаар албан тушаал хашсан хүн бол 1925–27 онуудад хоёр жилийн турш албан тушаал хашсан [[Давид Блох]] юм. Улс төрийн хувьд Тел-Авив нь зүүн талын бэхлэлт гэдгээрээ алдартай. Хотын баян төв ба хойд дүүргүүдэд зүүн жигүүрийн намуудад санал өгөх нь зонхилдог бол ажилчдын зүүн-өмнөд дүүргүүдэд үндэсний сонгуульд баруун намынханд санал өгдөг.<ref>Haviv Rettig Gur, [http://www.timesofisrael.com/what-the-20th-knesset-says-about-israeli-society/ The 20th Knesset — parliament of a splintered, tribal Israel], ''The Times of Israel'', 6 April 2015</ref> Кибуцээс гадна [[Мерец|Мерец нам]] Тел-Авивт Израилын бусад хотуудаас илүү санал авдаг.<ref>{{cite web|last=Shiner|first=Doron|url=http://www.haaretz.com/news/how-they-voted-see-israel-election-results-by-city-sector-1.269923|title=How they voted: See Israel election results by city/sector|work=Haaretz|location=Israel|access-date=14 June 2010}} </ref> [[Файл:Telavivoldcityhall.jpg|thumb|Тел-Авивын хуучин хотын захиргааны барилга]] === Тел-Авив хотын даргын жагсаалт === ==== Палестины Мандат (1920–1948) ==== {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! ! colspan="2" |Тел-Авив хотын дарга !Ажлаа авсан !Ажлаа өгсөн !Нам |- | style="background:#18ADC6;" |'''1''' |[[Файл:Meir_Dizengoff.jpg|103x103px]] |[[Меир Дизенгоф]] | align="center" |1920 | align="center" |1925 |[[Ерөнхий Сионистууд]] |- | style="background:#CE2029;" |'''2''' | |[[Давид Блох|Давид Блох-Блюменфельд]] | align="center" |1925 | align="center" |1928 |[[Ахдут-ха-Авода]] |- | style="background:#18ADC6;" |'''(1)''' |[[Файл:Meir_Dizengoff.jpg|103x103px]] |[[Meir Dizengoff|Меир Дизенгоф]] | align="center" |1928 | align="center" |1936 |[[General Zionists|Ерөнхий Сионистууд]] |- | style="background:#DDDDDD;" |'''3''' |[[Файл:Musa_Chelouche.jpg|116x116px]] |[[Моше Шлуш]] | align="center" |1936 | align="center" |1936 |Нам бус |- | style="background:#18ADC6;" |'''4''' |[[Файл:Israel_Rokach_1950.jpg|105x105px]] |[[Исраэль Роках]] | align="center" |1936 | align="center" |1948 |[[General Zionists|Ерөнхий Сионистууд]] |} ==== Израил улс (1948–одоо үе) ==== {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! ! colspan="2" |Тел-Авив хотын дарга !Ажлаа авсан !Ажлаа өгсөн !Нам |- | style="background:#18ADC6;" |'''1''' |[[Файл:Israel_Rokach_1950.jpg|105x105px]] |[[Israel Rokach|Исраэль Роках]] |1948 |1953 |[[General Zionists|Ерөнхий Сионистууд]] |- | style="background:#18ADC6;" |'''2''' |[[Файл:Chaim_Levanon_president_Ben_Zvi.jpg|70x70px]] |[[Хаим Леванон]] |1953 |1959 |[[General Zionists|Ерөнхий Сионистууд]] |- | rowspan="1" style="background: {{Мапай/meta/color}};" |'''3''' |[[Файл:Mordechai_Namir_1947.jpg|70x70px]] |[[Мордехай Намир]] |1959 |1969 |[[Мапай]] |- | rowspan="1" style="background: {{Авода/meta/color}};" |'''4''' | |[[Йехошуа Рабинович]] |1969 |1974 |[[Авода]] |- | rowspan="1" style="background: #1F5AA5;" |'''5''' |[[Файл:Centennial_IMG_3750.JPG|93x93px]] |[[Шломо Лахат]] |1974 |1993 |[[Ликуд]] |- | rowspan="1" style="background: #1F5AA5;" |'''6''' |[[Файл:Roni_Milo_1.jpg|99x99px]] |[[Рони Мило]] |1993 |1998 |[[Ликуд]] |- | rowspan="1" style="background: {{Авода/meta/color}};" |'''7''' |[[Файл:Ron_Huldai.jpg|77x77px]] |[[Рон Хулдаи]] |1998 |''-'' |[[Авода]] |} === Хотын хурал === 2013 оны хотын сонгуулийн дараа Мерец 6 суудал авсан. Гэсэн хэдий ч хотын даргаар дахин сонгогдсон тул Хулдаи болон Тел-Авив 1 эвсэл нь 31 суудлын 29-ийг хянаж эхэлсэн. {| class="wikitable" |+Тел-Авив Хотын Хурал, 2013–2018 !Нам !Суудал !Эвслийн Гишүүн |- style="background:#cfc;" |[[Мерец]] |6 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Тел-Авив 1 |5 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Ров Хаир |4 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Ир Лекулану |3 |Хэсэгчилсэн (3 суудлын 2, Шеллей Двир эсрэг хүчинд үлдсэн) |- style="background:#cfc;" |Сегев-Беяхад Тел-Авив (Шас, Еврейчүүдийн гэр, Яхадут-ха-Тора) |3 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Коах Легимлаим |2 |Тийм |- style="background:#cfc;" |[[Ликуд]] |2 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Дром Хаир (Өмнөд Тел-Авив) |1 |Тийм |- style="background:#cfc;" |[[Еш-Атид]] |1 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Тел-Авив Бтуха (Аюулгүй Тел-Авив) |1 |Тийм |- |Асейфат Хорим |1 |Үгүй |- style="background:#cfc;" |Цедек Хеврати |1 |Тийм |- style="background:#cfc;" |Махапах Йарок |1 |Тийм |} == Боловсрол == [[Файл:Shriber-math01.jpg|thumb|[[Тел-Авивын Их Сургууль|Тел-Авивын их сургуулийн]] Владимир Шрайберын нэрэмжит математикийн хүрээлэн ]] [[2006 он|2006 онд]] Тел-Авивт 51,359 хүүхэд боловсролын байгууллагад сурч байсны 8,977 нь хотын цэцэрлэгт, 23,573 нь хотын бага сургуульд, 18,809 нь ахлах сургуульд харьяалагдаж байв. 4,000 орчим хүүхэд хотын сургуулийн нэгдүгээр ангид сурч байгаа бөгөөд хүн амын өсөлт энэ тоог 6000 болгоно гэсэн тооцоо гарсан. Үүний үр дүнд хотод [[2008 он|2008]]-[[2009 он|09 онд]] цэцэрлэгийн 20 анги нэмж нээгдсэн. Сде Довын хойд талд шинэ бага сургууль, Тел-Авивын хойд хэсэгт шинэ ахлах сургууль барихаар төлөвлөж байна. [[Герцлия Еврей Хэлний Гимнази]] нэртэй [[Еврей хэл|еврей хэлний]] анхны ахлах сургууль нь [[1905 он|1905 онд]] Яфад байгуулагдаж, Тел-Авив [[1909 он|1909 онд]] байгуулагдсаны дараа Тел-Авив руу нүүсэн бөгөөд үүнд зориулж Герцлийн гудамжинд шинэ оюутны хотхон байгуулагдсан. [[Израил|Израилын]] хамгийн том их сургууль болох [[Тел-Авивын Их Сургууль]] нь [[физик]], [[компьютерын шинжлэх ухаан]], [[хими]], хэл шинжлэлийн тэнхимүүдээрээ олон улсад танигдсан. Хөрш [[Рамат-Ган]] дахь [[Бар-Иланы их сургууль|Бар-Иланы их сургуулийн]] хамт оюутны тоо нь 50,000 гаруй бөгөөд үүнд олон гадаад оюутан багтдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.topuniversities.com/|title=Tel Aviv University|access-date=19 July 2007|publisher=QS Top Universities}}</ref> Түүний хотхон нь [[Рамат-Авив|Рамат-Авивын]] ойролцоо байрладаг.<ref>{{cite web|url=http://www.tau.ac.il/tau-history-eng.html|title=TAU History|publisher=[[Tel Aviv University]]|access-date=26 January 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20071108214143/http://www.tau.ac.il/tau-history-eng.html|archive-date=8 November 2007}}</ref> Тел-Авивт мөн хэд хэдэн коллеж байрладаг.<ref name="colleges">{{cite web|title=Colleges in Israel|work=Israel Science and Technology Directory|access-date=15 July 2008|url=https://www.science.co.il/colleges/}}</ref> [[Герцлия Еврей Хэлний Гимнази]] нь [[1909 он|1909 онд]] Яфагаас хуучин Тел-Авив руу нүүж, 1960-аад оны эхээр [[Владимир Евгеньевич Жаботинский|Жаботинскийн]] гудамж руу нүүсэн.<ref>{{cite web|url=http://www.schooly.co.il/gymnasia/|archive-url=https://archive.today/20100821091601/http://www.schooly.co.il/gymnasia/|url-status=dead|archive-date=21 August 2010|title=Gymnasia Herzlia|language=he|access-date=2 April 2008}}</ref> Тел-Авивын бусад алдартай сургуулиуд нь Шевах Мофет, тус хотын хоёр дахь еврей сургууль, Ирони Алефын Урлаг ба Альянсын ахлах сургууль юм. == Соёл ба орчин үеийн амьдрал == === Үзвэр үйлчилгээ, тайзны урлаг === Тел-Авив нь соёл урлаг, үзвэр үйлчилгээний томоохон төв юм.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=wyPZRi9uYxUC&pg=PA196|title=Emerging Nodes in the Global Economy: Frankfurt and Tel Aviv Compared|first=Felsenstein, Daniel|last=Schamp, Eike W.|publisher=Springer|year=2002|isbn=978-1-4020-0924-2}}</ref> Израилын тайзны урлагийн 35 том төвийн 18 нь Тел-Авивд байрладаг бөгөөд тус улсын есөн том театрын тав нь тус улсын нийт тоглолтын 55 хувь, үзэгчдийн 75 хувийг эзэлдэг байна.<ref name="culture">{{cite web|url=http://www.cityguide.travel-guides.com/city/125/culture/Middle-East/Tel-Aviv.html|title=Tel Aviv Culture|access-date=31 January 2008|publisher=TravelGuides.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20071217073110/http://www.cityguide.travel-guides.com/city/125/culture/Middle-East/Tel-Aviv.html|archive-date=17 December 2007}}</ref> [[Тел-Авивын урлагийн төв]] нь Пласидо Домингогийн 1962-1965 оны хооронд тенор байсан Израилын дуурийн театр юм.<ref>{{cite web|url=http://www.israel-opera.co.il/Eng/?CategoryID=220&ArticleID=146|title=History and Architecture|publisher=Israel Opera|access-date=31 January 2008|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080122050952/http://www.israel-opera.co.il/Eng/?CategoryID=220&ArticleID=146|archive-date=22 January 2008}}</ref> 2,482 хүний суудалтай [[Хейхал-ха-Тарбут]] нь тус хотын хамгийн том театр бөгөөд Израилын филармонийн найрал хөгжмийн ордон юм.<ref>{{cite web|url=http://www.hatarbut.co.il/English/about.htm|title=Mann Auditorium|access-date=31 January 2008|publisher=Hatarbut.co.il|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080119103403/http://www.hatarbut.co.il/English/about.htm|archive-date=19 January 2008}}</ref> Израилын үндэсний театр болох [[Хабима театр|Хабима театрыг]] [[2008 он|2008 оны]] эхэнд засварын ажил хийхээр хааж, [[2011 он|2011 оны]] 11-р сард их засвар хийсний дараа нээсэн. Энав Соёлын төв нь соёлын талбарт шинээр нэмэгдэж буй зүйлийн нэг юм. Тел-Авивын бусад театрууд нь Гешер театр, [[Бейт Лессины театр]]; [[Цавта]], [[Тмуна театр|Тмуна]] нь хөгжмийн тоглолт, захын уран бүтээлийг зохион байгуулдаг жижиг театрууд юм. Яффад Симта, Ноцарын театрууд захын чиглэлээр мэргэшсэн байдаг. Тел-Авив хотод орчин үеийн бүжгийн ертөнцөд алдартай [[Батшева Бүжгийн Компани]] байрладаг. Израилын балет мөн Тел-Авивт байрладаг. Тел-Авивын орчин үеийн болон сонгодог бүжгийн төв нь [[Неве-Цедек]] дахь Сюзанн Деллал бүжиг, театрын төв юм.<ref name="iexplore">{{cite web|title=Tel Aviv Activities|work=iExplore.com|access-date=15 July 2008|url=http://www.iexplore.com/cityguides/Israel/Tel+Aviv/Activities|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080602192159/http://www.iexplore.com/cityguides/Israel/Tel%2BAviv/Activities|archive-date=2 June 2008}}</ref> Тус хот нь олон улсын хөгжимчдийг [[Яркон Парк]], [[Экспо Тел-Авив]], Барби Клуб, Заппа Клуб, Тель-Авиваас чанх урд байрлах Live Park Rishon Lezion зэрэг газруудад ихэвчлэн зохион байгуулдаг.<ref name="Reuters">{{cite news|title=McCartney wows fans with historic Israel concert|work=Reuters|access-date=26 September 2008|url=https://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSTRE48O92W20080925?feedType=RSS&feedName=entertainmentNews|date=25 September 2008}}</ref><ref name="Haaretz">{{cite web|title=Depeche Mode to kick off next world tour in Israel|work=[[Haaretz]]|access-date=6 October 2008|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1026314.html}}</ref><ref name="Ynet">{{cite web|title=Madonna To Wrap Up Tour in Tel Aviv|work=[[The Jewish Daily Forward]]|access-date=4 June 2009|url=http://www.forward.com/articles/107163/}}</ref> [[2018 он|2018 онд]] Израил ялсны дараа Тел-Авив [[2019 оны Евровижн дууны тэмцээн|2019 оны Евровижн дууны тэмцээнийг]] зохион байгуулах хотоор зарлагдсан (Израилын [[Иерусалим]] хотоос өөр газар зохион байгуулсан анхны Евровижн дууны тэмцээн).<ref>{{Cite web|url=https://www.timesofisrael.com/tel-aviv-municipality-to-run-free-shabbat-buses-to-eurovision/|title=Tel Aviv municipality to run free Shabbat buses to Eurovision|website=The Times of Israel|language=en-US|access-date=2019-05-09}}</ref> Дуурь, сонгодог хөгжмийн үзүүлбэрүүд Тел-Авивт өдөр бүр болдог бөгөөд дэлхийн олон сонгодог удирдаач, гоцлол дуучид Тел-Авивын тайзнаа олон жилийн турш тоглож байна.<gallery widths="200" heights="160"> Файл:PikiWiki Israel 9997 suzanne dalal center in tel aviv.jpg|Сюзанн Деллал бүжиг, театрын төв Файл:Florentin0013.JPG|Тел-Авив дахь гудамжны кафе Файл:היכל התרבות ע"ש צ'רלס ברונפמן.jpg|Хейхал-ха-Тарбут театр, Израилын филармонийн найрал хөгжмийн ордон </gallery> === Аялал жуулчлал ба амралт === Тел-Авив нь жилд 2.5 сая орчим олон улсын жуулчдыг хүлээн авдаг бөгөөд энэ нь Ойрх Дорнод ба Африк тивийн хамгийн олон жуулчин хүлээж авсан тав дахь хот юм. [[2010 он|2010 онд]] Найт Фрэнкийн дэлхийн хотуудын судалгаагаар дэлхийн хэмжээнд 34-т жагсчээ.<ref>{{cite web|url=http://www.knightfrank.com/wealthreport/2011/global-cities-survey/|title=Results of the Knight Frank Global Cities Survey|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121102042444/http://www.knightfrank.com/wealthreport/2011/global-cities-survey/|archive-date=2 November 2012}}</ref> Тел-Авивыг Lonely Planet-ийн "2011 оны хамгийн халуухан хот"-оор, Travel + Leisure сэтгүүлээс гаргасан Ойрх Дорнод, Африкийн гуравдугаарт (зөвхөн [[Кейптаун]], [[Иерусалим|Иерусалимын]] ард), National Geographic-ийн дэлхийн ес дэх хамгийн шилдэг далайн эргийн хотоор шалгарсан юм.<ref>{{cite web|url=http://www.jpost.com/Travel/TravelNews/Article.aspx?id=193541|title=Tel Aviv ranked world's 3rd hottest city for 2011|access-date=1 November 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.travelandleisure.com/worldsbest/2011/cities/africa-middle-east-cities/252|title=World's Best Awards 2011 – Africa and the Middle East|access-date=11 July 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110711144419/http://www.travelandleisure.com/worldsbest/2011/cities/africa-middle-east-cities/252|archive-date=11 July 2011}}</ref><ref name="Top 10 Beach Cities">{{cite web|url=http://travel.nationalgeographic.com/travel/top-10/beach-cities-photos/#beaches-tel-aviv-cities_22323_600x450.jpg|title=Top 10 Beach Cities|access-date=30 July 2010|archive-date=12 Долдугаар сар 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100712143059/http://travel.nationalgeographic.com/travel/top-10/beach-cities-photos#beaches-tel-aviv-cities_22323_600x450.jpg|url-status=dead}}</ref> Тел-Авив нь дэлхийн хамгийн шилдэг [[ЛГБТ]] чиглэлүүдийн нэг юм.<ref>[http://www.jpost.com/Headlines/Article.aspx?id=253129 Huldai proud of Tel Aviv winning best gay city of 2011]''Jerusalem Post'', By JPOST.COM STAFF01/11/2012 11:21</ref><ref>{{cite news|url=https://www.salon.com/2012/01/24/tel_aviv_emerges_as_top_gay_tourist_destination/|work=Salon|agency=Associated Press|title=Tel Aviv emerges as top gay tourist destination|date=24 January 2012}}</ref> Тус хотыг далайн эрэг дагуу орших шилдэг 10 хотын тоонд багтсан.<ref>{{cite web|title=Photos: Top 10 Oceanfront Cities|website=National Geographic Travel|date=19 December 2014|url=https://www.nationalgeographic.com/travel/photos-top-10-oceanfront-cities/|access-date=30 December 2017}}</ref> Хөгжиж буй шөнийн амьдрал, залуу уур амьсгал, 24 цагийн алдартай соёл зэргээс шалтгаалан Тел-Авивыг "хэзээ ч унтдаггүй хот", "үдэшлэгний нийслэл" гэж нэрлэдэг.<ref>{{cite news|url=https://www.thestar.com/travel/article/953921--5-best-irish-pubs-not-in-ireland|title=5 best Irish pubs not in Ireland|work=[[The Jerusalem Post|Toronto Star]]|date=15 March 2011|first=Adrian|last=Brijbassi}}</ref> Тел-Авив хот нь Crowne Plaza, Sheraton, Dan, Isrotel, Hilton зэрэг дэлхийн тэргүүлэх зочид буудлуудын салбаруудтай. Энд олон музей, архитектур, соёлын дурсгалт газрууд байдаг бөгөөд хотоор аялж янз бүрийн хэлээр үзэх боломжтой байдаг.<ref>{{cite web|url=http://city-tour.co.il/ntextin.asp?psn=1109|title=Tel Aviv bus tour|access-date=19 January 2008|publisher=Tel Aviv City Tours|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20080828221824/http://city-tour.co.il/ntextin.asp?psn=1109|archive-date=28 August 2008}}</ref> Автобусны аялалаас гадна архитектурын аялал, Сегуэй, явган аялал зэрэг нь түгээмэл байдаг.<ref>{{cite web|url=http://www.telavivarchitecture.com|title=Tel Aviv architecture tour|access-date=19 January 2008|publisher=TelAvivArchitecture.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20080127163542/http://www.telavivarchitecture.com/|archive-date=27 January 2008|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.segways.co.il/|title=Tel Aviv segway tours|access-date=19 January 2008|publisher=Segways.co.il|archive-date=19 Арван хоёрдугаар сар 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151219180315/http://www.segways.co.il/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.telaviv4fun.com/citywalks.html|title=Tel Aviv walking tours|access-date=19 January 2008|publisher=TelAviv4Fun.com|archive-date=5 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305005941/http://telaviv4fun.com/citywalks.html|url-status=dead}}</ref> Тел-Авив нь 6500 гаруй өрөө бүхий 44 зочид буудалтай. Тел-Авивын наран шарлагын газар, хотын зугаалах газар нь хотын соёл, аялал жуулчлалын салбарт томоохон үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд ихэнхдээ дэлхийн хамгийн сайн наран шарлагын газруудын тоонд ордог. [[Хаяркон цэцэрлэгт хүрээлэн]] нь Израилын хамгийн олон жуулчин татдаг хотын цэцэрлэг бөгөөд жилд 16 сая жуулчин хүлээн авдаг. Хотын бусад цэцэрлэгт хүрээлэнгүүд нь [[Чарльз Клоро Парк]], [[Тусгаар тогтнолын парк]], [[Меир парк]], [[Дубнов парк]] юм. Хотын нийт газар нутгийн 19 орчим хувийг ногоон байгууламж эзэлдэг.<ref>{{cite news|url=http://www.tel-aviv.gov.il/english/StatisticalOverview.htm|title=Tel Aviv Statistical Overview|work=Tel Aviv-Yafo Municipality|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140913132730/http://www.tel-aviv.gov.il/english/StatisticalOverview.htm|archive-date=13 September 2014}}</ref><gallery widths="200" heights="160"> Файл:Hayarkon IMG 8516.JPG|[[Хаяркон цэцэрлэгт хүрээлэн]] нь Тел-Авивын хамгийн том цэцэрлэгт хүрээлэн юм Файл:PikiWiki Israel 37365 Tel Aviv beach.JPG|Далайн эргийн үдэш </gallery> == Тээвэр == {{main|Тел-Авивын тээвэр}} [[Файл:Ayalon_Highway,_Tel_Aviv.jpg|right|thumb|Тел-Авивын төвөөр өнгөрдөг [[20-р хурдны зам (Израил)|Аялон хурдны зам]]]] Тел-Авив нь тээврийн томоохон төв бөгөөд оршин суугчдад нийтийн тээврийн цогц сүлжээгээр үйлчилдэг. Үндэсний тээврийн сүлжээний олон том чиглэл тус хотоор дайран өнгөрдөг. === Автобус ба такси === Израилын бусад хэсэгтэй нэгэн адил автобусны тээвэр нь хамгийн түгээмэл ба өргөн хэрэглэгддэг нийтийн тээвэр юм. [[Тел-Авивын автобусны төв буудал]] нь хотын өмнөд хэсэгт байрладаг. Дан Автобусны компани, Метрополин, Кавим нар нь Тел-Авивын гол автобусны чиглэлүүдийг удирддаг. Израилын хамгийн том автобусны компани болох Egged Bus нь хот хоорондын тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг.<ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2001/11/Facets%20of%20the%20Israeli%20Economy-%20Transportation|publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs|title=Facets of the Israeli Economy – Transportation|date=1 November 2001|last=Solomon|first=Shoshanna}}</ref> Хотод орон нутгийн болон хот хоорондын такси мөн үйлчилгээ үзүүлдэг. Билетийг бүс нутгийн хэмжээнд стандартчилсан бөгөөд автобусны үнээс харьцангуй хямд байдаг. Бусад нийтийн тээврийн хэрэгслээс ялгаатай нь такси нь Баасан, Бямба гарагуудад ч үйлчилдэг ([[Еврей|еврейчүүдийн]] амралтын өдөр "Шаббат"). Хувийн такси нь цагаан өнгөтэй, дээрээ шар тэмдэгтэй. Тийзний үнэ стандартчилагдсан, тоолууртай боловч жолоочтой урьдчилан тохиролцох боломжтой. === Төмөр зам === [[Файл:Tlvgenel002.jpg|thumb|[[Тел-Авивын төмөр замын төв өртөө|Тел-Авивын төв өртөө]]]] [[Тел-Авивын төмөр замын төв өртөө]] нь хотын төмөр замын гол өртөө бөгөөд Израилын хамгийн их ачаалалтай өртөө. Тел-Авив нь Аялон хурдны замын дагуу гурван төмөр замын нэмэлт өртөөтэй: [[Тел-Авивын Их Сургууль]], [[Тел-Авивын Ха-Шалом төмөр замын өртөө|Ха-Шалом]] ([[Азриэли төв|Азриэли төвийн]] зэргэлдээ) ба [[Тел-Авивын Ха-Хагана төмөр замын өртөө|Ха-Хагана]] ([[Тел-Авивын автобусны төв буудал|Тел-Авивын автобусны төв буудлын]] ойролцоо), [[Савидор Мерказ|Тел-Авив Мерказ]]. Тел-Авив руу сар бүр сая гаруй зорчигч зорчдог гэсэн тооцоо байгаа. Бямба гараг болон еврейчүүдийн гол баяруудын үеэр (Рош-Хашана (2 өдөр), Йом-Киппур, Суккот, Симхат Тора, Пессах (Дээгүүр өнгөрөх баяр), Шавуот) галт тэрэг явдаггүй. Яффа төмөр замын өртөө нь Ойрх Дорнодын анхны төмөр замын өртөө байсан. Уг өртөө [[1891 он|1891 онд]] нээгдэж [[1948 он|1948 онд]] хаагдсан. 2005–2009 онд станцыг сэргээн засварлаж, үзвэр үйлчилгээ, амралт чөлөөт цагаа өнгөрөөх газар болгон өөрчилсөн.<ref>{{cite web|url=http://www.hatachana.co.il/Home|title=HATACHANA – HOME PAGE|first=Alex|last=Ribin|work=hatachana.co.il|access-date=2021-04-26|archive-date=2016-03-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20160327164650/http://hatachana.co.il/Home|url-status=dead}}</ref> ==== Хотын галт тэрэг ==== {{Main|Тел-Авивын хотын галт тэрэг}} Хотын галт тэрэгний системийн [[Улаан шугам (Тел-Авивын хотын галт тэрэг)|эхний шугамыг]] барьж байгаа бөгөөд [[2020 он|2020 онд]] нээхээр төлөвлөж байсан.<ref>{{cite web|url=http://80.70.129.175/data/SIP_STORAGE/files/1/2021.pdf|title=Israel Treasury: We decided to take the light rail from Leveiev. New opening target: 2016|publisher=[[Yedioth Ahronot]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20110706024322/http://80.70.129.175/data/SIP_STORAGE/files/1/2021.pdf|archive-date=6 July 2011|url-status=dead|access-date=11 April 2007}}</ref> [[Улаан шугам (Тел-Авивын хотын галт тэрэг)|Улаан шугам]] нь Тел-Авиваас зүүн тийш [[Петах-Тиква|Петах-Тиквагийн]] төв автобусны буудлаас эхэлж, гудамжны түвшинд баруун тийш Жаботинскийн замаар (481-р чиглэл) явна. Жаботинскийн зам ба [[4-р хурдны зам (Израил)|4-р хурдны замны]] огтлолцох цэг дээр [[Бней-Брак]], [[Рамат-Ган]], Тел-Авиваар дамжин өнгөрөх 10 км-ийн үед газар доогуур орж, Яффагийн өмнөхөн гудамжны түвшинд гарч, өмнө зүгт [[Бат-Ям]] руу эргэн явдаг. Газар доорх хэсэгт 10 зогсоол байх ба үүнд [[Тел-Авивын төмөр замын төв өртөө]] болон ойролцоох [[Савидор Мерказ]] орно. Эхний шугамыг барихаар төлөвлөж буй МТС компани нь санхүүгийн бэрхшээлтэй тулгарч, шугам нээгдэх хугацааг хойшлуулсан. [[2010 он|2010 оны]] 5-р сард Сангийн яам хүндрэлтэй байгаа тул МТС-тэй байгуулсан гэрээг цуцлах шийдвэр гаргаж, [[2010 он|2010 оны]] 8-р сард гэрээг цуцалсан.<ref>[http://www.calcalist.co.il/local/articles/0,7340,L-3414299,00.html Now it's final? The government cancelled the agreement with MTS to construct the Tel Aviv Light Rail], Calcalist, 10 August 2010, In Hebrew</ref> Энэхүү шугамыг NTA-Тел-Авивын нийтийн дамжин өнгөрөх хөгжлийн газар барьж байна. Эхний ээлжинд уг шугамыг [[2012 он|2012 онд]] нээхээр төлөвлөж байсан бөгөөд MTS-тэй санал зөрөлдөж, NTA төслийг булаан авсан тул хэд хэдэн удаа хойшлуулсны эцэст өнөөдөр [[2016 он|2016 онд]] нээхээр болсон. [[Ногоон шугам (Тел-Авивын хотын галт тэрэг)|Хоёр дахь шугамыг]] [[2021 он|2021 онд]] нээхээр төлөвлөсөн. === Зам === [[Файл:Azriely.jpg|thumb|[[Бегины зам]] ]] Хот руу чиглэсэн болон дотор нь явдаг гол хурдны зам нь [[Аялон|Аялон голын]] голын эрэг дагуу хойд зүгээс урд зүг рүү чиглэсэн [[20-р хурдны зам (Израил)|Аялон хурдны зам (20-р хурдны зам)]] юм. Аялоны хурдны замаар урагш явахад [[Ашдод]] хүрэх [[4-р хурдны зам (Израил)|4-р хурдны зам]], [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурион олон улсын нисэх онгоцны буудал]] ба [[Иерусалим]] хүрэх [[1-р хурдны зам (Израил)|1-р хурдны зам]], [[Иерусалим]], [[Модиин]], [[Реховот]] хүрэх [[431-р хурдны зам (Израил)|431-р хурдны зам]] ба [[6-р хурдны зам (Израил)|6-р хурдны зам]] руу нэвтрэх боломжтой. Аялоноор хойд зүг рүү жолоодвол [[Нетания]], [[Хадера]], [[Хайфа]] хүрэх 2-р хурдны зам луу нэвтэрч болно. Хот дотор [[Капланы гудамж]], [[Алленбигийн гудамж]], [[Ибн-Габиролын гудамж]], [[Дизенгоффийн гудамж]], [[Ротшильдын өргөн чөлөө]], Яффагийн гол маршрут нь Иерусалимын өргөн чөлөө юм. [[Намирын зам]] нь хотыг Израилын гол [[2-р хурдны зам (Израил)|2-р хурдны зам]] , зүүнээс [[Рамат-Ган]], [[Бней-Брак]], [[Петах-Тиква|Петах-Тиквагаар]] дамжин гарах Бегин/Жаботинскийн замтай холбодог. Өдөр бүр 500,000 орчим авто машин хотод зорчиж, Тел-Авив хотод түгжрэл нэмэгдэж байна. 2007 онд Саданийн тайланд Тел-Авивт Лондон хоттой адилаар хот руу нэвтрэх төлбөрийг нэвтрүүлэхийг зөвлөж байсан.<ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/landedpages/printarticle.aspx?id=88094|title=Public transportation to be overhauled|work=[[The Jerusalem Post]]|date=1 August 2008|last=Wrobel|first=Sharon}}</ref> === Агаар === Тел-Авивт үйлчилдэг гол нисэх онгоцны буудал нь [[Бен-Гурион олон улсын нисэх буудал|Бен-Гурионы олон улсын нисэх онгоцны буудал]] юм. Хөрш [[Лод|Лод хотод]] байрладаг бөгөөд [[2017 он|2017 онд]] 20 сая гаруй зорчигч тээвэрлэсэн. Нисэх онгоцны буудал нь Тел-Авиваас зүүн урагш 15 км зайд, Тел-Авив ба [[Иерусалим|Иерусалимын]] хооронд [[1-р хурдны зам (Израил)|1-р хурдны зам]] дээр байрладаг. Тел-Авивын баруун хойд хэсэгт орших Сде Дов (IATA: SDV) нь дотоодын нисэх онгоцны буудал бөгөөд дахин төлөвлөлтийн улмаас 2019 онд хаагдаж,<ref>{{cite news|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/793988.html|title=Sde Dov to be vacated, state gets half of Big Bloc|work=[[Haaretz]]|last=Bar-Eli|first=Avi|date=30 November 2006|access-date=26 Дөрөвдүгээр сар 2021|archive-date=1 Аравдугаар сар 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071001103806/http://www.haaretz.com/hasen/spages/793988.html|url-status=dead}}</ref> Сде Довын бүх үйлчилгээг Бен-Гурион нисэх онгоцны буудал руу шилжүүлжээ. === Унадаг дугуй === [[Файл:Tel-o-fun.jpg|thumb|[[Tel-O-Fun]] унадаг дугуйн түрээслэх үйлчилгээ]] Тел-Авив хотын захиргаа нь хотод унадаг дугуй ашиглахыг зөвлөж байгаа. [[2009 он]] гэхэд унадаг дугуйн замыг 100 км хүртэл өргөтгөхөөр төлөвлөж,<ref>{{cite news|url=http://www.jpost.com/Local-Israel/Tel-Aviv-And-Center/City-wheels-in-bicycle-rental-plan|title=City wheels in bicycle rental plan|date=21 January 2008|newspaper=[[The Jerusalem Post]]}}</ref> [[2011 он|2011 оны]] 4-р сард хотын захиргаа төлөвлөсөн 100 км дугуйн замыг барьж дуусгасан. [[2011 он|2011 оны]] 4-р сард Тель-Авив хотын захиргаа [[Tel-O-Fun]] нэртэй унадаг дугуй системийг нэвтрүүлж, хотын хэмжээнд түрээслэх зориулалттай 150 зогсоол суурилуулсан.<ref>{{cite web|url=http://www.tel-o-fun.co.il/|publisher=Tel Aviv Municipality|title=Tel-O-Fun|access-date=10 May 2011|archive-date=26 Зургадугаар сар 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110626092937/http://www.tel-o-fun.co.il/|url-status=dead}}</ref> [[2011 он|2011 оны]] 10-р сарын байдлаар 125 идэвхтэй зогсоол ажиллаж, 1000 гаруй унадаг дугуйгаар оршин суугчдыг хангаж байна. == Гадаад харилцаа == {| class="wikitable sortable" ! colspan="5" |Тел-Авивтай гэрээ байгуулсан хотууд<ref>{{cite web|title=Cities in partnership|url=https://www.tel-aviv.gov.il/About/Pages/Partnerships.aspx|website=Tel Aviv-Yafo Municipality|language=he}}</ref> |- !Хот !Улс !Тив !Гарын үсэг зурсан он !Гэрээний төрөл |- |{{flagicon|Казахстан}} [[Алматы]] |[[Казахстан]] |[[Ази]] |1999 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Испани}} [[Барселон]] |[[Испани]] |[[Европ]] |1998, 2013 онд батлагдсан |нөхөрлөл ба хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Хятад}} [[Бээжин]] |[[Хятад]] |[[Ази]] |1995, 2004, 2006 |ойлголцол, нөхөрлөл, хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Серби}} [[Белград]] |[[Серби]] |[[Европ]] |1990 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Герман}} [[Бонн]] |[[Герман]] |[[Европ]] |1983 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Унгар}} [[Будапешт]] |[[Унгар]] |[[Европ]] |1989 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Аргентин}} [[Буэнос-Айрес]] |[[Аргентин]] |[[Өмнөд Америк]] |1988 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Франц}} [[Канн]] |[[Франц]] |[[Европ]] |1993 |нөхөрлөл |- |{{flagicon|Молдав}} [[Кишинёв]] |[[Молдав]] |[[Европ]] |2000 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Хятад}} [[Чунчин]] |[[Хятад]] |[[Ази]] |2014 |Харилцан ойлголцлын санамж бичиг |- |{{flagicon|Герман}} [[Кёльн]] |[[Герман]] |[[Европ]] |1979 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Герман}} [[Эссен]] |[[Герман]] |[[Европ]] |1992 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Герман}} [[Франкфурт]] |[[Герман]] |[[Европ]] |1980, 2017 онд сунгагдсан |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Герман}} [[Фрайбург]] |[[Герман]] |[[Европ]] |2012, 2015 |Тогтвортой байдлын талаархи хамтын ажиллагааны санамж бичиг |- |{{flagicon|Хятад}} [[Гуандун муж|Гуандун]] (муж) |[[Хятад]] |[[Ази]] |2014 |Харилцан ойлголцлын санамж бичиг |- |{{flagicon|Өмнөд Солонгос}} [[Инчон]] |[[Өмнөд Солонгос]] |[[Ази]] |2000 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Турк}} [[Измир]] |[[Турк]] |[[Ази]] |1996 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Польш}} [[Лодзь]] |[[Польш]] |[[Европ]] |1994 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Итали}} [[Милан]] |[[Итали]] |[[Европ]] |1994 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Канад}} [[Монреаль]] |[[Канад]] |[[Хойд Америк]] |2016 |нөхөрлөл |- |{{flagicon|Орос}} [[Москва]] |[[Оросын Холбооны Улс|Орос]] |[[Европ]] |2014 |Эдийн засаг, худалдаа, шинжлэх ухаан, технологи, соёлын салбарт хамтран ажиллах санамж бичиг |- |{{flagicon|АНУ}} [[Нью-Йорк хот|Нью-Йорк]] |[[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]] |[[Хойд Америк]] |1996 |ойлголцол, нөхөрлөл, хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Панам}} [[Панам хот]] |[[Панам]] |[[Хойд Америк]] |2013 |нөхөрлөл |- |{{flagicon|Франц}} [[Парис]] |[[Франц]] |[[Европ]] |1985, 2010 онд сунгагдсан |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|АНУ}} [[Филадельфи]] |[[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]] |[[Хойд Америк]] |1967 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Орос}} [[Санкт-Петербург]] |[[Оросын Холбооны Улс|Орос]] |[[Европ]] |2011 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|АНУ}} [[Сан-Антонио|Сан Антонио]] |[[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]] |[[Хойд Америк]] |2011 |нөхөрлөл |- |{{flagicon|Болгар}} [[Софи]] |[[Болгар]] |[[Европ]] |1992 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Грек}} [[Салоники]] |[[Грек]] |[[Европ]] |1994 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Франц}} [[Тулуз]] |[[Франц]] |[[Европ]] |1962 |ах дүү хот |- |{{flagicon|Австри}} [[Вена]] |[[Австри]] |[[Европ]] |2005 |эдийн засгийн хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Польш}} [[Варшав]] |[[Польш]] |[[Европ]] |1992, 2009 |хамтын ажиллагаа |- |{{flagicon|Япон}} [[Ёкохама]] |[[Япон]] |[[Ази]] |2012 |нөхөрлөл |- |} == Эшлэл == <references responsive="" /> == Цахим холбоос == {{commons|Tel Aviv-Yaffo}} * [http://www.tel-aviv.gov.il/english/index.htm Тел Авив хотын албан ёсны сайт] * [https://web.archive.org/web/20071011022740/http://www.visit-tlv.co.il/eng.html Тел Авив хотын аялал жуулчлалын албан ёсны сайт] * [https://web.archive.org/web/20090406003537/http://www.israelviews.com/photos/Tel%2DAviv/ Тел-Авивийн зургууд] {{Тел-Авив тойрог}} {{Израилын хот}} {{Зуны Паралимпын наадмыг зохион байгуулагч хот}} [[Ангилал:Тел-Авив тойргийн хот]] [[Ангилал:Тел-Авив| ]] [[Ангилал:Израилын хот]] [[Ангилал:Тел-Авив тойрог]] [[Ангилал:Далайн боомттой суурин]] [[Ангилал:Их-, дээд сургуультай хот]] [[Ангилал:Библийн суурингийн нэр]] [[Ангилал:Эртний Израилын хот]] [[Ангилал:1909 онд байгуулагдсан]] kf1mf91f5vuovqhtolsnb1opmhvizul 0 8812 822664 784929 2025-06-22T03:56:00Z Tschin As 71910 822664 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>{{Cite AV media |title=МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов |url=https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI|website=YouTube |type=Documentary|access-date=2025-06-05}}</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваагаар барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] o5d2ah9gt7zog5558uc8x7jd9ir1as0 822665 822664 2025-06-22T03:59:08Z Tschin As 71910 822665 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваагаар барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] hy857wu1zxthnzkq312u7ggsykd3j7q 822666 822665 2025-06-22T04:02:06Z Tschin As 71910 822666 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваагаар барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] s70pgtm9hofdh4kaplkt0yn195frrwa 822667 822666 2025-06-22T04:03:30Z Tschin As 71910 822667 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү тойрогоор барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] dr2z67dce35vp41890qojoj72ziezpo 822668 822667 2025-06-22T04:08:36Z Tschin As 71910 822668 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваагаар барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] s70pgtm9hofdh4kaplkt0yn195frrwa 822669 822668 2025-06-22T04:09:33Z Tschin As 71910 822669 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] 1e35ikb2hd70ab8byo4tfatyy4u2ya8 822670 822669 2025-06-22T04:23:35Z Tschin As 71910 822670 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой монгол бөх байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] cwajo6yb95sgpym8fkwoy3qb928f2ei 822697 822670 2025-06-22T05:31:29Z Tschin As 71910 822697 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо оноогоор ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] 5xczwwvrggo2tbjcxhe1g2zmd47f04q 822698 822697 2025-06-22T05:35:20Z Tschin As 71910 822698 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] sdtg6gyzguufczg8dufa0ahfytwb8u2 822701 822698 2025-06-22T06:30:34Z Tschin As 71910 822701 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулотт ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпф ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янков ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахваши ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мо ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] 1qojrbfqapaps7tihe571kigk3ht106 822703 822701 2025-06-22T07:51:18Z Tschin As 71910 822703 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] cf9xpsj28wyfml4sa8ton7zvpzx50kz 822706 822703 2025-06-22T08:43:26Z Tschin As 71910 822706 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд эрэгтэй чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан. Тэрэ хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] 3vxm18u3fkdlpqxpqcly0or2jcptwgh 822707 822706 2025-06-22T09:08:26Z Tschin As 71910 822707 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан, - Ойдов 7 даваа, Ян Жун-Мо Жин Дэвис хоёр 6 даваа, бусад бөхчүүд 5 буюу 1 даваа барилдаж байсан. Монгол бөх хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] d2ef6z98bybd3aaqbdf2mmq11xqkqr4 822708 822707 2025-06-22T09:10:09Z Tschin As 71910 822708 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын иргэн Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан, - Ойдов 7 даваа, БНСУ-ын Ян Жун-Мо АНУ-ын Жин Дэвис хоёр 6 даваа, бусад бөхчүүд 5 буюу 1 даваа барилдаж байсан. Монгол бөх хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] n2k39zttv7ru22y4jakv271bdtfmdhm 822709 822708 2025-06-22T09:14:06Z Tschin As 71910 822709 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын Европын аварга Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан, - Ойдов 7 даваа, БНСУ-ын Ян Жун-Мо АНУ-ын Жин Дэвис хоёр 6 даваа, бусад бөхчүүд 5 буюу 1 даваа барилдаж байсан. Монгол бөх хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] 2r7096k7rct6na9wa1609fykwrpvdll 822746 822709 2025-06-22T11:46:42Z Tschin As 71910 822746 wikitext text/x-wiki {{Тамирчин |зураг = |тайлбар = |төрсөн_өдөр = {{birth date and age|mf=yes|1949|05|25}} |төрсөн_газар = [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[Өвөрхангай]]<br/>аймгийн [[Хархорин сум|Хархорин]] сум |биеийн_өндөр = |биеийн_жин = |улс_орон = {{MGL}} ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс|БНМАУ]]) |тамир_спорт = эрэгтэй [[чөлөөт бөх барилдаан]] |юуны_тамирчин = эрэгтэй чөлөөт барилдааны [[бөх]] |ажил_үүрэг = тамирчин (-1980), дасгалжуулагч |medaltemplates = {{MedalCount | [[Олимпын наадам]] | - | 1 | - | [[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]| 2 | - | 1 | [[Азийн наадам]] | 1 | 1 | - }} {{MedalCompetition|[[Зуны олимп]]}} {{МедальМөнгө | [[Монреалийн олимп|Монреаль 1976]] | 62 кг}} {{MedalCompetition|[[Бөх барилдааны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн|Дэлхийн АШТ]]}} {{МедальАлт | [[1974 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Стамбул 1974]] | 62 кг}} {{МедальАлт | [[1975 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Минск 1975]] | 62 кг}} {{МедальХүрэл | [[1977 оны чөлөөт бөх барилдааны ДАШТ|Лозанна 1977]] | 68 кг}} {{MedalCompetition|[[Азийн наадам]]}} {{МедальМөнгө | Тегеран 1974|62 кг}} {{МедальАлт | Бангкок 1978|68 кг}} |show-medals = }} [[Монгол улс|Монгол]] улсын [[XX зууны манлай]] тамирчин, [[чөлөөт бөх барилдаан]]ы дэлхийн хошой аварга (1974, 1975), олимпын мөнгөн медальт (1976), Монгол улсын [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар|хөдөлмөрийн баатар]] '''Зэвэгийн Ойдов''' [[1949]] оны [[5 сарын 25|5 сарын 25]]-нд Монгол улс ([[Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс]])-ын [[Өвөрхангай]] аймгийн [[Хархорин сум]]анд төржээ. ==Бөхийн амжилт== Ойдов 1965 оноос чөлөөт бөхөөр хичээллэж 1980 онд дасгалжуулагч болох хүртлээ улс, тив, дэлхийн олон тэмцээнд 62, 68 кг жинд хүч үзэн барилджээ. * 1970 он Социалист орнуудын ''Найрамдал'' олон улсын тэмцээний аварга, * 1971 он Бүх ард түмний IV спартакиадын аварга * 1972 он Олон улсын ''Интернациональ'' тэмцээний аварга, Улсын аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль * 1973 он Ази тивийн аварга, ''Интернациональ'', ах дүү армиудын ''Найрамдал'', [[Унгар]]ын олон улсын тэмцээнүүдийн аварга, Улсын аварга * 1974 он Дэлхийн аварга, ''Интернациональ'', ''Дан Колов''-ын олон улсын тэмцээний аварга, Азийн наадмын мөнгө, Унгарын олон улсын тэмцээний хүрэл медаль, * 1975 он Дэлхийн аварга, [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Польш]]ийн олон улсын тэмцээний мөнгө, * 1976 он [[Монреалийн олимп|Монреалийн Олимпын]] мөнгөн медаль, ''Интернациональ'', ''Найрамдал'' тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медаль * 1977 он Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медаль, Дэлхийн оюутны [[Универсиад]] наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1978 он Азийн наадмын аварга, Улсын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга, Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний IV байрын шагналт * 1979 он Бүх ард түмний VI спартакиадын аварга, ''Нөхөрлөл'' олон улсын тэмцээний аварга * 1980 он ''Интернациональ'', [[Румын]], [[Герман]]ы олон улсын тэмцээний аварга, [[Тбилиси]]йн олон улсын тэмцээний мөнгөн медальт ==Олимпийн үр дүн<ref>{{cite web |title=Featherweight, Freestyle (≤62 kilograms), Men |url=https://www.olympedia.org/results/127382 |access-date=2025-06-09}}</ref> == *АНУ-ын Жен Дэвист хожигдсон, 8-15 оноогоор хожигдсон, торгуулийн оноо - 3. *Унгарын Михал Фодорыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Францын Теодул Тулоттыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНАГУ-ын Хелмут Струмпфыг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Болгарын 3 удаагийн Европын аварга болон 1980 оны Олимпын мөнгөн медальт хүчтэн Иван Янковыг ялсан, цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *Ираны Дэлхийн аварга Мохсен Фарахвашийг ялсан, техникийн цэвэр ялалт, торгуулийн оноо - 0. *БНСУ-ын Ян Жун Мог ялсан, 10-8 оноогоор хожиж, торгуулийн оноо - 1. Нийлбэр торгуулийн оноо - 4.<ref>{{cite Sports-Reference |title=Zevegiin Oidov |url=https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ze/zevegiin-oidov-1.html |access-date=2019-09-30}}</ref> Зэвэгийн Ойдовын хэлснээр тэрээр Америкийн Жин Дэвисийг нуруун дээрээ хоёр ч удаа цэвэр дарахад шүүгчид ялалт байтугай, бүр оноо ч өгөөгүй.<ref>{{Cite web |last=Д. |first= Өлзийсайхан |date=2018-10-05 |title=Монголоо алдаршуулсан олимпийн баатрууд |url=https://montsame.mn/mn/read/166640 |access-date=2025-06-05 |website=Moнцамэ |language=mn}}</ref> Энэ нь бичлэгээр нотлогдож байна.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=VX9UboadgZI МУГТ, Хөдөлмөрийн баатар Зэвэгийн Ойдов]</ref> Энэ тэмцээнд чөлөөт бөхийн 62 кг-ын жинд Ойдов бусад бөхчүүдээс илүү даваатай барилдсан, - Ойдов 7 даваа, БНСУ-ын Ян Жун-Мо АНУ-ын Жин Дэвис хоёр 6 даваа, бусад бөхчүүд 5 буюу 1 даваа барилдаж байсан. Монгол бөх хоёрдугаар байр эзэлсэн, - Ойдов, Солонгосын Ян Жүн-Мо хоёр ижил тооны нийлбэр торгуулийн оноо (4 оноо) авсан тул Олимпийн алт медалийг АНУ-ын Жин Дэвистэй хийсэн өмнөх тоглолтын үр дүнд үндэслэн олгосон: Ойдов оноогоор хожигдсон (торгуулийн оноо - 3), харин Ян Жүн-Мо цэвэр ялсан (торгуулийн оноо - 0): *Алтан медаль - Ян Жун-Мо (БНСУ) *Мөнгөн медаль - Зэвэгийн Ойдов (Монгол) *Хүрэл медаль - Жин Дэвис (АНУ)<ref>{{cite web |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |title=Games of the XXI Olympiad - Montreal 1976 - Official Report |website=LA84Foundation.org |access-date=2008-04-02 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080409022942/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1976/1976v3.pdf |archive-date=2008-04-09}}</ref> Анхны олимпийн алтан медаль авах нь их боломжтой авьяслаг монгол хүн байсан. ==Багш, дасгалжуулагч== Ойдов 1980-1992 онд [[Улсын Багшийн Дээд Сургууль]]д багш, 1993 онд [[Энэтхэг]] улсын чөлөөт бөхийн шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагч, 1994-1996 онд улсын шигшээ багийн ерөнхий дасгалжуулагч, 1997-2002 онд ''НИК'' спорт клубын дасгалжуулагчаар ажиллаж байсан. 2002 оноос [[Биеийн Тамирын Дээд Сургууль]]д багшаар ажиллаж байгаад гавъяаныхаа амралтанд гарсан. ==Цол, тэмдэг== * 1971 он — спортын мастер * 1974 он — спортын гавьяат тамирчин * 1975 он — Сүхбаатарын одон * 1994 он — Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар * 1999 он — ''Olympic Gala'' ёслолоос Монгол улсын зууны манлай тамирчнаар өргөмжлөгдөв == Мөн үзэх == * [[Олимпын медальт монголчууд]] {{DEFAULTSORT:Ойдов, Зэвэгийн}} [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Бөхийн дэлхийн аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголын олимпын мөнгөн медальтан]] [[Ангилал:1972 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1976 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:1980 оны зуны олимпод оролцогч]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Монголын азийн наадамд оролцогч]] [[Ангилал:Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Ангилал:XX зууны манлай]] [[Ангилал:Хархорины хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1949 онд төрсөн]] kjx0lpggmwiiqklllr8m4uh75ndj9lp 0 10185 822615 672793 2025-06-22T00:18:05Z Avirmed Batsaikhan 53733 822615 wikitext text/x-wiki [[Файл:AGMA Hérodote.jpg|thumb|276px|Геродот /МЭӨ 484?-МЭӨ425/. цээж баримал]] '''Геродот''' ({{lang-gr|Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς}}, нь МЭӨ 484 он орчимд Галикарнассус хотод буюу өнөөгийн [[Турк]]ийн Бодрум хотын ойролцоо төрсөн- МЭӨ 425 он орчим нас барсан) '''Түүхийн эцэг''' хэмээн олноо алдаршсан [[Эртний Грек|Эртний Грекийн]] түүхч, газар зүйч. Тэрээр [[Персийн эзэнт улс]]ын ноёрхлын эсрэг хуйвалдаанд оролцсон тул МЭӨ [[457]] онд Галикарнассусыг арга буюу орхин гарчээ. Энэ явдал нь түүнийг [[Самос]] арлаар дайран, [[Бага Ази]], [[Египет]], [[Грек]]ийг хөдлөн гулд аялж, [[Газар дундын тэнгис]] орчмын улс, үндэстнүүдийн талаарх үнэлж баршгүй эх сурвалжуудыг тэмдэглэн үлдээхэд нь түлхэц өгчээ. Тэрээр МЭӨ 447 онд Грекийн урлаг соёлын төв [[Афин]]д очсон бөгөөд Афины улс төрч [[Перикл]]ийн дараа орохуйц асар нэр хүндтэй болсон байлаа. Гэвч тэрээр Афинд удсангүй, МЭӨ 443 онд өмнөд [[Итали]]д орших Грекийн колони Фурид очиж амьдарсан байна. Тэрээр үлдсэн амьдарлаа тэнд өнгөрүүлж, “Түүх” хэмээн нэрлэсэн алдарт бүтээлээ туурьвижээ. == Түүх ном == Түүх ном нь 9 бүлэгтэй. Эхний бүлгүүдэд нь эртний дэлхийн [[Лиди]], [[Скиф]], [[Медес]], [[Перс]], [[Ассир]], [[Египет]]ийн ард түмнүүдийн зан заншил, домог, түүхийн талаар өгүүлсэн байдаг. Төгсгөлийн 3 бүлэг нь МЭӨ V зууны эхээр болсон өрнө, дорнын соёлын манлай төвүүд болж байсан [[Герег-Персийн дайн]]ы аймшигт харгис байдлын талаар өгүүлсэн байдаг. Геродот мэдээллийнхээ нилээд хэсгийг өмнөх үеийн хүмүүсийн уламжлан үлдээсэн баримтуудыг ашиглсан бөгөөд үүн дээрээ өөрийн аяллын үеэр нүдээр үзсэн баримтуудаараа баяжуулан бичсэн байдаг. Хэдийгээр түүний зарим баримтууд нь алдаатай байдаг ч ерөнхийдөө хэн нэгнийг магтан дуулсан байдалтай бус, ангид бичигдсэн байдгаараа сайшаалтай юм. Түүний “Түүх” ном нь одоогоор мэдэгдэж байгаа хамгийн анхны үргэлжилсэн үгийн зохиол хэмээн үздэг. Эртний болон орчин үеийн шүүмжлэгчдийн аль аль нь цэх шулуун, ухаалаг, ойлгомжтой, тааламжтай хөгжилтэй хэлбэрээр бичигдсэн бүтээлүүдийн охь манлай нь Геродотын “Түүх” зохиол хэмээн дээдлэн хүндэтгэдэг билээ. Геродот “Алив хүмүүнд мөнхөд байх зүйл үгүй, хорвоо ертөнцийг хувь заяа, боломж хоёрын удирддаг” хэмээн үздэг байв. Ёс суртахууны ямар чухал болохыг сургасан байдаг нь Грек, [[Ром]]ын түүх бичигчдыг гол зарчим, үндэс нь болж өгсөн байна. == Нэмэлт мэдээллүүд == * Several English translations of ''The Histories of Herodotus'' are readily available in multiple editions. The most readily available are those translated by: ** A. D. Godley, 1920; revised 1926. Reprinted 1931, 1946, 1960, 1966, 1975, 1981, 1990, 1996, 1999, 2004. Available in four volumes from Loeb Classical Library, Harvard University Press. ISBN 0-674-99130-3 Printed with Greek on the left and English on the right. ** Aubrey de Sélincourt, originally 1954; revised by John Marincola in 1972. Several editions from Penguin Books available. ** David Grene, Chicago: University of Chicago Press, 1985. ** George Rawlinson, translation 1858–1860. Public domain; many editions available, although Everyman Library and Wordsworth Classics editions are the most common ones still in print. ** Robin Waterfield, Oxford World Classics, 1998. * Bakker, Egbert e.a. (eds.), ''Brill's Companion to Herodotus.'' Leiden: Brill, 2002 * Evans, J. A. S., ''Herodotus.'' Boston: G. K. Hall, 1982. * —. ''Herodotus, Explorer of the Past: Three Essays.'' Princeton, NJ: Princeton University Press, 1991. * Fehling, Detlev. ''Herodotus and His "Sources": Citation, Invention, and Narrative Art''. Translated by J.G. Howie. Arca Classical and Medieval Texts, Papers, and Monographs, 21. Leeds: Francis Cairns, 1989. * Flory, Stewart, ''The Archaic Smile of Herodotus''. Detroit: Wayne State University Press, 1987. * Fornara, Charles W. ''Herodotus: An Interpretative Essay''. Oxford: Clarendon Press, 1971. * Hartog, F., ''The Mirror of Herodotus''. Berkeley, CA: University of California Press, 1988. * Immerwahr, H., ''Form and Thought in Herodotus.'' Cleveland: Case Western Reserve University Press, 1966. * Lateiner, D., ''The Historical Method of Herodotus''. Toronto: University of Toronto Press, 1989. * Momigliano, A., ''The Classical Foundations of Modern Historiography''. University of California Press, 1992. * Pritchett, W. K., ''The Liar School of Herodotos''. Amsterdam: Gieben, 1991. ** [http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/1994/94.04.10.html Kwintner, Michelle. ''The Liar School of Herodotus (Review)''. Bryn Mawr Classical Review, 1994.] * Romm, James S. ''Herodotus''. New Haven, CT; London: Yale University Press, 1998 (hardcover, ISBN 0-300-07229-5; paperback, ISBN 0-300-07230-9). * Thomas, R., ''Herodotus in Context; ethnography, science and the art of persusion''. Oxford University Press 2000. * Selden, Daniel. "Cambyses' Madness, or the Reason of History," ''Materiali e discussioni per l'analisi dei testi classici'' 42 (1999), 33-63. * Simons, Marlise. Himalayas Offer Clue to Legend of Gold-Digging 'Ants'. New York Times: 25 November 1996. * Peissel, Michel. "The ants' gold: The discovery of the Greek El Dorado in the Himalayas". Collins, 1984. ISBN-13: 978-0002725149. == Цахим холбоос == * [http://ancienthistory.about.com/library/bl/bl_text_herodotus.htm Herodotus] at About.com * A reconstructed [http://www.reportret.info/gallery/herodotos1.html portrait of Herodotos], based on historical sources, in a contemporary style. * [http://www.isidore-of-seville.com/herodotus/ Herodotus on the Web] * [http://www.historyforkids.org/learn/greeks/literature/herodotus.htm Herodotus for Kids] * [http://www.livius.org/he-hg/herodotus/herodotus01.htm Herodotus of Halicarnassus] at Livius.org * [http://www.1911encyclopedia.org/Herodotus 1911 Britannica article "Herodotus"] === Онлайн орчуулгууд === * [http://www.losttrails.com/pages/Tales/Inquiries/Herodotus.html Herodotus Inquiries]—new translation with extensive photographic essays of the places and artifacts mentioned by Herodotus hyper-linked to the text * [http://classics.mit.edu/Herodotus/history.html The History of Herodotus] at The Internet Classics Archive (translation by George Rawlinson) * [http://www.sacred-texts.com/cla/hh/index.htm Parallel Greek and English text of the History of Herodotus] at the Internet Sacred Text Archive * [http://www.livius.org/he-hg/herodotus/logoi.html Excerpts of Sélincourt's translation] * [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.6.1 Herodotus ''Histories''] on [http://www.perseus.tufts.edu/ Perseus] [[Ангилал:Эртний түүхч]] [[Ангилал:Зохиогч]] [[Ангилал:Эртний Грекчүүд]] [[Ангилал:Эртний Грекийн утга зохиол]] [[Ангилал:Кари]] [[Ангилал:Угсаатан судлаач]] [[Ангилал:МЭӨ 5-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:МЭӨ 5-р зуунд өнгөрсөн]] 4pfw19kjq4iklb4odydrq49yh6mjsla 822616 822615 2025-06-22T00:19:24Z Avirmed Batsaikhan 53733 822616 wikitext text/x-wiki [[Файл:AGMA Hérodote.jpg|thumb|276px|Геродот /МЭӨ 484?-МЭӨ425/. цээж баримал]] '''Геродот''' ({{lang-gr|Ἡρόδοτος Ἁλικαρνᾱσσεύς}}, нь МЭӨ 484 он орчимд Галикарнассус хотод буюу өнөөгийн [[Турк]]ийн Бодрум хотын ойролцоо төрсөн- МЭӨ 425 он орчим нас барсан) '''Түүхийн эцэг''' хэмээн олноо алдаршсан [[Эртний Грек|Эртний Грекийн]] түүхч, газар зүйч. Тэрээр [[Персийн эзэнт улс]]ын ноёрхлын эсрэг хуйвалдаанд оролцсон тул МЭӨ [[457]] онд Галикарнассусыг арга буюу орхин гарчээ. Энэ явдал нь түүнийг [[Самос]] арлаар дайран, [[Бага Ази]], [[Египет]], [[Грек]]ийг хөдлөн гулд аялж, [[Газар дундын тэнгис]] орчмын улс, үндэстнүүдийн талаарх үнэлж баршгүй эх сурвалжуудыг тэмдэглэн үлдээхэд нь түлхэц өгчээ. Тэрээр МЭӨ 447 онд Грекийн урлаг соёлын төв [[Афин]]д очсон бөгөөд Афины улс төрч [[Перикл]]ийн дараа орохуйц асар нэр хүндтэй болсон байлаа. Гэвч тэрээр Афинд удсангүй, МЭӨ 443 онд өмнөд [[Итали]]д орших Грекийн колони Фурид очиж амьдарсан байна. Тэрээр үлдсэн амьдарлаа тэнд өнгөрүүлж, “Түүх” хэмээн нэрлэсэн алдарт бүтээлээ туурьвижээ. == Түүх ном == Түүх ном нь 9 бүлэгтэй. Эхний бүлгүүдэд нь эртний [[Лиди]], [[Скиф]], [[Медес]], [[Перс]], [[Ассири]], [[Вавилони|Вавилони,]] [[Египет]]ийн ард түмнүүдийн зан заншил, домог, түүхийн талаар өгүүлсэн байдаг. Төгсгөлийн 3 бүлэг нь МЭӨ V зууны эхээр болсон өрнө, дорнын соёлын манлай төвүүд болж байсан [[Герег-Персийн дайн]]ы аймшигт харгис байдлын талаар өгүүлсэн байдаг. Геродот мэдээллийнхээ нилээд хэсгийг өмнөх үеийн хүмүүсийн уламжлан үлдээсэн баримтуудыг ашиглсан бөгөөд үүн дээрээ өөрийн аяллын үеэр нүдээр үзсэн баримтуудаараа баяжуулан бичсэн байдаг. Хэдийгээр түүний зарим баримтууд нь алдаатай байдаг ч ерөнхийдөө хэн нэгнийг магтан дуулсан байдалтай бус, ангид бичигдсэн байдгаараа сайшаалтай юм. Түүний “Түүх” ном нь одоогоор мэдэгдэж байгаа хамгийн анхны үргэлжилсэн үгийн зохиол хэмээн үздэг. Эртний болон орчин үеийн шүүмжлэгчдийн аль аль нь цэх шулуун, ухаалаг, ойлгомжтой, тааламжтай хөгжилтэй хэлбэрээр бичигдсэн бүтээлүүдийн охь манлай нь Геродотын “Түүх” зохиол хэмээн дээдлэн хүндэтгэдэг билээ. Геродот “Алив хүмүүнд мөнхөд байх зүйл үгүй, хорвоо ертөнцийг хувь заяа, боломж хоёрын удирддаг” хэмээн үздэг байв. Ёс суртахууны ямар чухал болохыг сургасан байдаг нь Грек, [[Ром]]ын түүх бичигчдыг гол зарчим, үндэс нь болж өгсөн байна. == Нэмэлт мэдээллүүд == * Several English translations of ''The Histories of Herodotus'' are readily available in multiple editions. The most readily available are those translated by: ** A. D. Godley, 1920; revised 1926. Reprinted 1931, 1946, 1960, 1966, 1975, 1981, 1990, 1996, 1999, 2004. Available in four volumes from Loeb Classical Library, Harvard University Press. ISBN 0-674-99130-3 Printed with Greek on the left and English on the right. ** Aubrey de Sélincourt, originally 1954; revised by John Marincola in 1972. Several editions from Penguin Books available. ** David Grene, Chicago: University of Chicago Press, 1985. ** George Rawlinson, translation 1858–1860. Public domain; many editions available, although Everyman Library and Wordsworth Classics editions are the most common ones still in print. ** Robin Waterfield, Oxford World Classics, 1998. * Bakker, Egbert e.a. (eds.), ''Brill's Companion to Herodotus.'' Leiden: Brill, 2002 * Evans, J. A. S., ''Herodotus.'' Boston: G. K. Hall, 1982. * —. ''Herodotus, Explorer of the Past: Three Essays.'' Princeton, NJ: Princeton University Press, 1991. * Fehling, Detlev. ''Herodotus and His "Sources": Citation, Invention, and Narrative Art''. Translated by J.G. Howie. Arca Classical and Medieval Texts, Papers, and Monographs, 21. Leeds: Francis Cairns, 1989. * Flory, Stewart, ''The Archaic Smile of Herodotus''. Detroit: Wayne State University Press, 1987. * Fornara, Charles W. ''Herodotus: An Interpretative Essay''. Oxford: Clarendon Press, 1971. * Hartog, F., ''The Mirror of Herodotus''. Berkeley, CA: University of California Press, 1988. * Immerwahr, H., ''Form and Thought in Herodotus.'' Cleveland: Case Western Reserve University Press, 1966. * Lateiner, D., ''The Historical Method of Herodotus''. Toronto: University of Toronto Press, 1989. * Momigliano, A., ''The Classical Foundations of Modern Historiography''. University of California Press, 1992. * Pritchett, W. K., ''The Liar School of Herodotos''. Amsterdam: Gieben, 1991. ** [http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/1994/94.04.10.html Kwintner, Michelle. ''The Liar School of Herodotus (Review)''. Bryn Mawr Classical Review, 1994.] * Romm, James S. ''Herodotus''. New Haven, CT; London: Yale University Press, 1998 (hardcover, ISBN 0-300-07229-5; paperback, ISBN 0-300-07230-9). * Thomas, R., ''Herodotus in Context; ethnography, science and the art of persusion''. Oxford University Press 2000. * Selden, Daniel. "Cambyses' Madness, or the Reason of History," ''Materiali e discussioni per l'analisi dei testi classici'' 42 (1999), 33-63. * Simons, Marlise. Himalayas Offer Clue to Legend of Gold-Digging 'Ants'. New York Times: 25 November 1996. * Peissel, Michel. "The ants' gold: The discovery of the Greek El Dorado in the Himalayas". Collins, 1984. ISBN-13: 978-0002725149. == Цахим холбоос == * [http://ancienthistory.about.com/library/bl/bl_text_herodotus.htm Herodotus] at About.com * A reconstructed [http://www.reportret.info/gallery/herodotos1.html portrait of Herodotos], based on historical sources, in a contemporary style. * [http://www.isidore-of-seville.com/herodotus/ Herodotus on the Web] * [http://www.historyforkids.org/learn/greeks/literature/herodotus.htm Herodotus for Kids] * [http://www.livius.org/he-hg/herodotus/herodotus01.htm Herodotus of Halicarnassus] at Livius.org * [http://www.1911encyclopedia.org/Herodotus 1911 Britannica article "Herodotus"] === Онлайн орчуулгууд === * [http://www.losttrails.com/pages/Tales/Inquiries/Herodotus.html Herodotus Inquiries]—new translation with extensive photographic essays of the places and artifacts mentioned by Herodotus hyper-linked to the text * [http://classics.mit.edu/Herodotus/history.html The History of Herodotus] at The Internet Classics Archive (translation by George Rawlinson) * [http://www.sacred-texts.com/cla/hh/index.htm Parallel Greek and English text of the History of Herodotus] at the Internet Sacred Text Archive * [http://www.livius.org/he-hg/herodotus/logoi.html Excerpts of Sélincourt's translation] * [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Hdt.+1.6.1 Herodotus ''Histories''] on [http://www.perseus.tufts.edu/ Perseus] [[Ангилал:Эртний түүхч]] [[Ангилал:Зохиогч]] [[Ангилал:Эртний Грекчүүд]] [[Ангилал:Эртний Грекийн утга зохиол]] [[Ангилал:Кари]] [[Ангилал:Угсаатан судлаач]] [[Ангилал:МЭӨ 5-р зуунд төрсөн]] [[Ангилал:МЭӨ 5-р зуунд өнгөрсөн]] owmnci17oiuvk1abxyohmuds586k1fx 0 13743 822678 642378 2025-06-22T04:39:26Z Orgio89 4242 822678 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = pink | name = Хэрээ | image = Corvus_corax_(FWS).jpg | image_width = 260px | image_caption = Хар хэрээ (''Corvus corax'') | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Боршувуутан]] | subordo = [[Дуучшувуу]] | familia = [[Corvidae]] | genus = ''''' Corvus ''''' | genus_authority = [[Карл Линней|Линней]], [[1758]] }} '''Хэрээ''' нь [[алагтуу]], [[ятга шаазгай]], [[алаг шаазгай]] гэх мэт шувууд багтах бор шувууны багийн шувуу юм. [[Антарктид]] ба [[Өмнөд Америк]]аас бусад бүх тив, эх газарт өргөн тархаж суурьшжээ. [[Хон хэрээ]], [[Саарал хэрээ]], [[турлиах]] гэх мэт 40 гаруй зүйл байна. == Цахим холбоос == {{commonscat|Corvus}} [[Ангилал:Хэрээнийхэн| ]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] 8vlg0ssny75gtj72h89pr6rlfs47frf 0 13766 822674 814688 2025-06-22T04:37:27Z Orgio89 4242 822674 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Тагтаа |fossil_range=[[Эрт Миоцен]]–с Одоог хүртэл | image = Rock dove - natures pics.jpg | image_width = 250px | image_caption = [[Хөхөмдөг тагтаа]](''Columba livia domestica'') | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[chordate|Хөвчтөн]] | subphylum = [[Сээр нуруутан]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Тагтаатан]] | familia = '''Тагтаа''', '''Columbidae''' | familia_authority = [[Johann Karl Wilhelm Illiger|Illiger]], 1811 | subdivision_ranks = Subfamilies | subdivision = }} '''Тагтаа''' нь ''Columbidae'' овгийн шувуу юм. Өргөн тархсан ба хамгийн их суурьшсан нь [[Индонез]] болон [[Австрали]]йн бүс нутаг болно. Тагтааны 300 орчим зүйл бий. == Төрх == Тагтааны далавчны урт 20-27 см, жин нь 200-650 гр байдаг ба Евроази, Африк, Австралид өргөн тархсан байдаг. Тагтааг хүмүүс ойролцоогоор 5000-10000 жилийн өмнөөс гаршуулан тэжээж эхэлсэн гэж үздэг. Энэ хугацаанд тагтаа судлаачид өнгө, биеийн хэлбэр, зориулалтаараа өөр өөр 800 орчим төрөл зүйлийн тагтааг гарган авчээ. Тагтаа нь нилээд удаан хугацааны турш хүмүүсийн шуудан харилцааны гол арга хэрэгсэл байсан юм. Тагтаа нь эр, эмээрээ хослон насан туршдаа хамт амьдрах бөгөөд эр тагтаа нь эм тагтааныхаа өмнө эргэлдэн бүжиглэж, чанга дуу авиа гаргах зэргээр анхаарлыг нь татахыг хичээсээр эцэст нь амжилт олж хамт амьдарч эхэлнэ. Тагтаа нь нэг жилийн дотор долоогоос найман удаа өндөглөхдөө тус бүрдээ хоёр өндөг, хааяа нэг өндөг гаргах ба үүр барих, өндөг дарахдаа эр эм тагтаа тус тусын үүрэгтэй байдаг. Эр тагтаа нь модны нарийн мөчир, өвс зэргийг олж цуглуулан авчрахад эм нь эвийг нь олж эвтэйхэн байрлуулах үүрэг хүлээнэ. Өндөг дарахад мөн хоёул ээлжлэн дарах боловч ихэнх цагийг эм тагтаа дарж өнгөрөөнө. Эр тагтаа нь ихэвчлэн өдрийн цагаар эм тагтааг ус уухаар явахад өндгөө дарж үлдэнэ. Дэгдээхэй нь ойролцоогоор 35 -37 хоногийн дараа бие даан нисэж чадах бөгөөд энэ үедээ эцэг эхтэйгээ ижилхэн харагдах болсон байдаг. == Зургийн цомог == <gallery> Alectroenas pulcherrima -Seychelles-8-4c.jpg|[[Диваажингийн цэнхэр тагтаа]] буюу Сейшелийн цэнхэр тагтаа (''Alectroenas pulcherrima'') Stadttaube-FelixAbraham.jpg|[[Хотын тагтаа]] (''Columba livia f. domestica'') African Olive Pigeon RWD4.jpg|Чидун тагтаа (''Columba arquatrix'') </gallery> == Цахим холбоос == {{Wiktionary}} {{Commons|Columbidae|Тагтаа}} {{Wikispecies}} [[Ангилал:Тагтаатан| ]] [[Ангилал:Агнуурын шувуу]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] dy59pvooj4qcyjsf7etqwg9qspwm5ep 0 13835 822676 642372 2025-06-22T04:38:26Z Orgio89 4242 822676 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Хараацай | image = Red-rumpedSwallow01.jpg | image_caption = | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Боршувуутан]] | subordo = [[Дуучшувуу]] | familia = [[Хараацайныхан]] | familia_authority = [[Nicholas Aylward Vigors|Вигорс]], 1825 | subdivision_ranks = Genera | subdivision = }} '''Хараацай''' нь бор шувууны бүлгийн '''Hirundinidae''' овгийн шувуу юм. Энэ овог нь 2 дэд овгоос бүрдэнэ: '''Pseudochelidoninae''' буюу голын хараацай (нийт 2 зүйл), '''Hirundininae''' (үлдсэн бүх хараацай). Энэхүү овогт нийт 19 төрлийн 83 зүйл шувуу багтдаг. Хараацай [[Антарктид]]аас бусад бүх тив, эх газарт өргөн тархжээ. [[Африк]] тивээс гаралтай гэгддэг ба одоо ч Африкт хамгийн олон янзын хараацай амьдардаг болно. Мөн далай, тэнгисийн хэд хэдэн аралд таарна. Нилээд хэдэн зүйл нүүдлийн хараацай бий. Цөөн хэдэн зүйл хараацай хүний үйл ажиллагаанаас болж устсан ч зарим зүйл нь хүний өөрчилсөн орчинд дасан зохицож, хүнтэй ойр амьдардаг. == Биеийн бүтэц == Хараацай шувуу нь нарийн шувтан хэлбэрийн бие, үзүүр тийш нарийссан урт далавчтай ба энэ нь чиглэлээ хурдан өөрчилж халин нисэхэд сайн зохицсон бөгөөд нисэж буй хорхой шавьжийг агнахдаа чадамгай. Дундажаар 30-40 кмц хурдтай нисэх ба 50-65 кмц хурдалж чаддаг. Хараацай богино хошуутай ч хүчтэй, өргөн амтай. Биеийн урт нь 10-24 см ба 10-60 гр хүртэлх жинтэй байна. Сүүл нь 12 өдтэй ба 2 салаалсан, эсвэл тэгш төгсгөлтэй байдаг. Эр нь голдуу арай урт сүүлтэй байх ба нислэгийн үед хурдан чиглэлээ өөрчлөх болон үржлийн үед эм хараацайг өөртөө татахад тус болдог аж. Хөл нь богино ба алхахаас илүү модны мөчир болон юман дээр суухад зохицсон байдаг. Хараацай нь шавжаар хооллох ба нисэж байхдаа агнадаг. [[Зөгий]] болон [[хэдгэнэ]] авлахаасаа зайлсхийдэг аж. Мөн үр, жимсээр хооллодог төрөл бас бий. Үржлийнхээ үед сүрэглэн хосоо олж голын эргийн нүх, хуучин үүр, байшин барилгын өнцөг буланд шавраар үүр барих зэргээр үүрлэж өндгөө гаргана. == Зургийн цомог == <gallery> Image:Riparia riparia.jpg Image:Hirundo abyssinica.jpg Image:Cliff Swallow-27527-2.jpg Image:Sand-Martin.jpg Image:Riparia riparia-nest.jpg Image:Black Saw-wing.jpg Image:Tree Swallow-27527-4c.jpg Image:Swallow chicks444.jpg </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Hirundinidae|Хараацай}} {{Wiktionary|Хараацай}} [[Ангилал:Хараацайныхан| ]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] jcj85s0kqnotejf8i9k8e60u0m7h8b0 0 13973 822691 726183 2025-06-22T05:13:20Z Orgio89 4242 822691 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = lightgreen | name = Галуу | image = Canada goose flight cropped and NR.jpg | image_width = 240px | image_caption = [[Канад галуу]], ''Branta canadensis'' | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | superordo = [[Galloanserae]] | ordo = [[Галуу хэлбэртэн]] | familia = [[Anatidae]] | subfamilia = [[Anserinae]] | tribus = '''Anserini''' | tribus_authority = | subdivision_ranks = [[Genera]] | subdivision = ''Anser'' буюу [[Саарал галуу]], ''Branta'' буюу [[Хар галуу]] }} [[File:Galuu_goose.ogv|thumb|right|250px|Галууны ахуй байдлыг харуулсан]] '''Галуу''' нь ойр төстэй [[хун]], [[нугас]]ны хамт '''Anatidae''' овогт багтдаг шувуу юм. == Галууны үүлдрүүд == Галууны үүлдрүүд: <ref>[http://www.zooenc.eu/mn/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%83%D0%BD%D1%8B-%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D0%B4%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B4/ Галууны үүлдрүүд]</ref> * [[Австрийн хээрийн галуу]] * [[Алсас галуу]] * [[Америк бор шаргал галуу]] * [[Англи эмээлт галуу]] * [[Африк галуу]] * [[Баварын хээрийн галуу]] * [[Байзи галуу]] * [[Баруун Английн галуу]] * [[Баск галуу]] * [[Бенков галуу]] * [[Бреконы бор шаргал галуу]] * [[Бурбон галуу]] * [[Ванши цагаан галуу]] * [[Венецийн галуу]] * [[Виштин галуу]] * [[Вуган зэс галуу]] * [[Вужон галуу]] * [[Ганг галуу]] * [[Германы өндөг дардаг галуу]] * [[Гуанфөн цагаан галуу]] * [[Даавууны галуу]] * [[Данийн хээрийн галуу]] * [[Диаполз галуу]] * [[Драва галуу]] * [[Жавакетти галуу]] * [[Зедон цагаан галуу]] * [[Зи галуу]] * [[Зижин цагаан галуу]] * [[Итали галуу]] * [[Ко галуу]] * [[Колмогор галуу]] * [[Ландес галуу]] * [[Линшиан цагаан галуу]] * [[Лип галуу]] * [[Ломелина галуу]] * [[Лэйнэ галуу]] * [[Лянхуа цагаан галуу]] * [[Маган галуу]] * [[Минбэй цагаан галуу]] * [[Норвегийн цагаан галуу]] * [[Норманд галуу]] * [[Оланд галуу]] * [[Падан галуу]] * [[Пилгрим галуу]] * [[Пойтемин галуу]] * [[Пойту галуу]] * [[Померан галуу]] * [[Рен галуу]] * [[Севастопол галуу]] * [[Сичуан цагаан галуу]] * [[Скан галуу]] * [[Словак цагаан галуу]] * [[Смален галуу]] * [[Стайнбачер галуу]] * [[Сухови галуу]] * [[Сээл галуу]] * [[Тайху галуу]] * [[Твэнт хээрийн галуу]] * [[Тул галуу]] * [[Тулуз галуу]] * [[Турайн галуу]] * [[Унгар галуу]] * [[Фарос галуу]] * [[Фламанд галуу]] * [[Франкон галуу]] * [[Фэнчөнг саарал галуу]] * [[Хуаяан галуу]] * [[Хятад галуу]] * [[Чанл галуу]] * [[Чех галуу]] * [[Шингуа саарал галуу]] * [[Шитоу галуу]] * [[Шупу галуу]] * [[Шэтланд галуу]] * [[Эмдэн галуу]] * [[Эмпордо галуу]] * [[Юнкан саарал галуу]] * [[Юужанг галуу]] * [[Яан галуу]] * [[Яили галуу]] * [[Янжин галуу]] == Ном зүй == <references/> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Anserinae|Галуу}} [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Галуу| ]] iu8iy3t78aqe0hske66le8wl9upd8kq 822693 822691 2025-06-22T05:20:37Z Orgio89 4242 822693 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = lightgreen | name = Галуу | image = Canada goose flight cropped and NR.jpg | image_width = 240px | image_caption = [[Канад галуу]], ''Branta canadensis'' | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | superordo = [[Galloanserae]] | ordo = [[Галуу хэлбэртэн]] | familia = [[Anatidae]] | subfamilia = [[Anserinae]] | tribus = '''Anserini''' | tribus_authority = | subdivision_ranks = [[Genera]] | subdivision = ''Anser'' буюу [[Саарал галуу]], ''Branta'' буюу [[Хар галуу]] }} [[File:Galuu_goose.ogv|thumb|right|250px|Нисч буй галуу]] ‘’’Галуу’’’ (олон тоогоор: галуунууд) нь Anatidae овгийн хэд хэдэн усны шувууны төрөл зүйлд хамаарах шувуу юм. Энэ бүлэгт Anser (саарал галуу, цагаан галуу) ба Branta (хар галуу) овгууд багтдаг. Tadorninae дэд овгийн зарим гишүүд (жишээ нь Египетийн галуу, Ориноко галуу) ихэвчлэн галуу гэж нэрлэгддэг ч таксономийн хувьд "жинхэнэ галуу" гэж үздэггүй. Anatidae овгийн холбогдол багатай гишүүд нь хунгууд бөгөөд тэдгээр нь ихэнхдээ жинхэнэ галууаас том, мөн галуунууд бөгөөд жижигхэн байдаг. "Галуу" гэдэг нэр нь аль хүйсний шувууг ч зааж болно, гэхдээ "эр галуу" буюу gander-тэй хамт хэрэглэгдэхэд "галуу" нь эмэгчин шувууг заадаг. Нялх шувууг гошлинг (gosling) гэж нэрлэдэг. Газарт байгаа галуунуудын бүлгийг gaggle гэдэг бол нисэж байгаа үед skein, team, эсвэл wedge гэж нэрлэдэг. Нисэж байхдаа ойрхон нисэж байгаа бол plump гэж нэрлэдэг. ==Үүсэл гарал== "Галуу" гэдэг үг нь Прото-Индо-Европ гаралтай *ǵʰh₂éns үгнээс шууд гаралтай. Герман хэлнүүдэд энэ үндэс нь эртний англи хэлний gōs (олон тоогоор gēs), gandra (орчин үеийн англи хэлний goose, geese, gander) болон Баруун Фризийн goes, gies, guoske, нидерландын gans, ganzen, ganzerik, шинэ дээд герман хэлний Gans, Gänse, Ganter, эртний норвегийн gás, gæslingr (ингэснээр англи хэлний gosling үүссэн) зэрэг үгсэд хувирсан. Мөн энэ үг нь литва хэлний žąsìs, ирланд хэлний gé (эртний ирланд хэлний géiss), хинди хэлний हंस (hans), латин хэлний anser, испани, португал хэлний ganso, эртний грек хэлний χήν (khēn), албан хэлний gatë (хунгууд), фин хэлний hanhi, авестан хэлний zāō, поляк хэлний gęś, румын хэлний gâscă / gânsac, украйн хэлний гуска / гусак (huska / husak), орос хэлний гусыня / гусь (gusyna / gus), чех хэлний husa, перс хэлний غاز (ghāz) зэрэг хэлнүүдэд тус тус оршдог. ==Жинхэнэ галуунууд ба тэдний ойрын төрөл== Жинхэнэ галууны хоёр амьд овог нь Anser (саарал болон цагаан галуунууд, жишээ нь greylag goose, snow goose) ба Branta (хар галуунууд, жишээ нь Canada goose) юм. Anserinae дэд овогт түр зуур хуваарилагдсан хоёр овог бий; эдгээр нь shelducks овогт багтах эсвэл өөрийн дэд овог үүсгэж болох бөгөөд үүнд Cereopsis (Cape Barren goose) ба Cnemiornis (шинэ Зеландын эртний галуу) орно. Эдгээрийн аль нэг буюу илүү магадлалтай нь goose-той төстэй coscoroba swan нь жинхэнэ галууны хамгийн ойрын амьд төрөл зүйл юм. Жинхэнэ галууны чулуужсан үлдэгдлүүдийг овогт хуваарилахад хэцүү байдаг; ялангуяа Хойд Америкт чулуужсан бичиглэл нь маш олон төрөл зүйлийн жинхэнэ галууны түүхийг 10 сая жилийн өмнөөс бүрэн баримтжуулсан байдаг. Anser atavus (утга нь "өвөг галуу") гэх нэртэй 12 сая жилийн өмнөх чулуужсан үлдэгдэл нь хунгуудтай илүү олон нийтлэг шинж чанартай байсан. Мөн Гавайн арлуудаас олдсон хагас чулуужсан үлдэгдлүүдээс goose-той төстэй бусад шувууд мэдэгддэг. галуунууд нь нэг эх, нэг аавтай амьдардаг бөгөөд жил бүрийн туршид байнгын хосоороо амьдардаг; гэхдээ бусад байнгын нэг эх, нэг аавтай амьтдаас ялгаатай нь зөвхөн богино өндөглөлийн улиралд нутгийнхаа хил хязгаартай байдаг. Хос галуунууд нь давамгайлсан, илүү их хооллодог бөгөөд энэ нь илүү олон төл төрүүлэхэд нөлөөлдөг. ==Чулуужсан үлдэгдэл== Галууны чулуужсан үлдэгдлийг 10-12 сая жилийн өмнөх (Дунд Миосен үе) гэж тогтоосон. Италийн төв хэсгийн Гаргано бүсийн орой үеийн Миосен (ойролцоогоор 6–9 сая жилийн өмнөх) Garganornis ballmanni нь 1.5 метр өндөр, 22 кг жинтэй байсан бөгөөд орчин үеийн галууаас ялгаатай нисдэггүй байсан гэж үздэг. ==Нүүдлийн хэв маяг== Ихэнх галууны төрөл зүйлүүд нүүдэлчин боловч Канадын галууны хүн ам нь хүний оршин суугаа газарт ойрхон байнга амьдардаг. Эдгээр "байнгын оршин суугч" галуунууд нь ихэвчлэн АНУ-ын зүүн хэсэгт олддог бөгөөд хангалттай хоол хүнс, нээлттэй усны эх үүсвэртэй бол богино зайд нүүдэллэх эсвэл бүр огт нүүдэллэдэггүй. ==Чиглэлийн мэдрэмж== Нүүдэллэх галуунууд нүүдлийн эхлэлд температур, ан агнуурын аюул, хоол хүнсний хүртээмж зэрэг орчны дохиог ашигладаг. Бүх нүүдэлчин шувуудын адил галуунууд дотоод зүг чиглүүлэгчтэй бөгөөд төрөлхийн болон суралцсан зан үйлээр чиглэлийг тодорхойлдог. Нүүдлийн чиглэл удамшилтай бөгөөд шувууд дэлхийн соронзон орчмоор өөрсдийгөө чиглүүлдэг гэж үздэг. Нүүдэл хэдэн долоо хоног үргэлжилдэг бөгөөд нүүдлийн хугацааны 85%-ийг зогсоол дээр амарч, цааш явах өөхөө хуримтлуулдаг. ==Нислэгийн хэлбэр== Галуунууд бусад шувуудын адил V хэлбэрээр нисдэг. Энэ хэлбэр нь нисэхэд эрчим хүч хэмнэх, харилцаа холбоо, бүлгийн гишүүдийн байршлыг хянахад тусалдаг. Том цагаан пеликаныг загвар болгон ашиглан судлаачид V хэлбэрээр нисэх нь араас нисэж буй шувуудын агаарын урсгалыг сайжруулж, далавчны хөдөлгөөнийг багасгаж, зүрхний цохилтыг бууруулдаг болохыг тогтоосон. Урт нислэгийн үед удирдагч галуунууд байрлалаа сольж, араас нисэхэд эрчим хүч бага зарцуулдаг байрлалын давуу талыг бүлгийн олон гишүүн хүртдэг. Гэр бүлийн бүлгүүдэд эцэг эхийн шувууд ихэвчлэн удирдагчийн үүрэг гүйцэтгэдэг. == Галууны үүлдрүүд == Галууны үүлдрүүд: <ref>[http://www.zooenc.eu/mn/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%83%D0%BD%D1%8B-%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D0%B4%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B4/ Галууны үүлдрүүд]</ref> * [[Австрийн хээрийн галуу]] * [[Алсас галуу]] * [[Америк бор шаргал галуу]] * [[Англи эмээлт галуу]] * [[Африк галуу]] * [[Баварын хээрийн галуу]] * [[Байзи галуу]] * [[Баруун Английн галуу]] * [[Баск галуу]] * [[Бенков галуу]] * [[Бреконы бор шаргал галуу]] * [[Бурбон галуу]] * [[Ванши цагаан галуу]] * [[Венецийн галуу]] * [[Виштин галуу]] * [[Вуган зэс галуу]] * [[Вужон галуу]] * [[Ганг галуу]] * [[Германы өндөг дардаг галуу]] * [[Гуанфөн цагаан галуу]] * [[Даавууны галуу]] * [[Данийн хээрийн галуу]] * [[Диаполз галуу]] * [[Драва галуу]] * [[Жавакетти галуу]] * [[Зедон цагаан галуу]] * [[Зи галуу]] * [[Зижин цагаан галуу]] * [[Итали галуу]] * [[Ко галуу]] * [[Колмогор галуу]] * [[Ландес галуу]] * [[Линшиан цагаан галуу]] * [[Лип галуу]] * [[Ломелина галуу]] * [[Лэйнэ галуу]] * [[Лянхуа цагаан галуу]] * [[Маган галуу]] * [[Минбэй цагаан галуу]] * [[Норвегийн цагаан галуу]] * [[Норманд галуу]] * [[Оланд галуу]] * [[Падан галуу]] * [[Пилгрим галуу]] * [[Пойтемин галуу]] * [[Пойту галуу]] * [[Померан галуу]] * [[Рен галуу]] * [[Севастопол галуу]] * [[Сичуан цагаан галуу]] * [[Скан галуу]] * [[Словак цагаан галуу]] * [[Смален галуу]] * [[Стайнбачер галуу]] * [[Сухови галуу]] * [[Сээл галуу]] * [[Тайху галуу]] * [[Твэнт хээрийн галуу]] * [[Тул галуу]] * [[Тулуз галуу]] * [[Турайн галуу]] * [[Унгар галуу]] * [[Фарос галуу]] * [[Фламанд галуу]] * [[Франкон галуу]] * [[Фэнчөнг саарал галуу]] * [[Хуаяан галуу]] * [[Хятад галуу]] * [[Чанл галуу]] * [[Чех галуу]] * [[Шингуа саарал галуу]] * [[Шитоу галуу]] * [[Шупу галуу]] * [[Шэтланд галуу]] * [[Эмдэн галуу]] * [[Эмпордо галуу]] * [[Юнкан саарал галуу]] * [[Юужанг галуу]] * [[Яан галуу]] * [[Яили галуу]] * [[Янжин галуу]] == Ном зүй == <references/> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Anserinae|Галуу}} [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Галуу| ]] 5gy0c91u6ceqqvbt0kyvsgdv75prsy2 822694 822693 2025-06-22T05:22:08Z Orgio89 4242 822694 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = lightgreen | name = Галуу | image = Canada goose flight cropped and NR.jpg | image_width = 240px | image_caption = [[Канад галуу]], ''Branta canadensis'' | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | superordo = [[Galloanserae]] | ordo = [[Галуу хэлбэртэн]] | familia = [[Anatidae]] | subfamilia = [[Anserinae]] | tribus = '''Anserini''' | tribus_authority = | subdivision_ranks = [[Genera]] | subdivision = ''Anser'' буюу [[Саарал галуу]], ''Branta'' буюу [[Хар галуу]] }} [[File:Galuu_goose.ogv|thumb|right|250px|Галууны амьдрал]] '''Галуу''' (олон тоогоор: галуунууд) нь Anatidae овгийн хэд хэдэн усны шувууны төрөл зүйлд хамаарах шувуу юм. Энэ бүлэгт Anser (саарал галуу, цагаан галуу) ба Branta (хар галуу) овгууд багтдаг. Tadorninae дэд овгийн зарим гишүүд (жишээ нь Египетийн галуу, Ориноко галуу) ихэвчлэн галуу гэж нэрлэгддэг ч таксономийн хувьд "жинхэнэ галуу" гэж үздэггүй. Anatidae овгийн холбогдол багатай гишүүд нь хунгууд бөгөөд тэдгээр нь ихэнхдээ жинхэнэ галууаас том, мөн галуунууд бөгөөд жижигхэн байдаг. "Галуу" гэдэг нэр нь аль хүйсний шувууг ч зааж болно, гэхдээ "эр галуу" буюу gander-тэй хамт хэрэглэгдэхэд "галуу" нь эмэгчин шувууг заадаг. Нялх шувууг гошлинг (gosling) гэж нэрлэдэг. Газарт байгаа галуунуудын бүлгийг gaggle гэдэг бол нисэж байгаа үед skein, team, эсвэл wedge гэж нэрлэдэг. Нисэж байхдаа ойрхон нисэж байгаа бол plump гэж нэрлэдэг. ==Үүсэл гарал== "Галуу" гэдэг үг нь Прото-Индо-Европ гаралтай *ǵʰh₂éns үгнээс шууд гаралтай. Герман хэлнүүдэд энэ үндэс нь эртний англи хэлний gōs (олон тоогоор gēs), gandra (орчин үеийн англи хэлний goose, geese, gander) болон Баруун Фризийн goes, gies, guoske, нидерландын gans, ganzen, ganzerik, шинэ дээд герман хэлний Gans, Gänse, Ganter, эртний норвегийн gás, gæslingr (ингэснээр англи хэлний gosling үүссэн) зэрэг үгсэд хувирсан. Мөн энэ үг нь литва хэлний žąsìs, ирланд хэлний gé (эртний ирланд хэлний géiss), хинди хэлний हंस (hans), латин хэлний anser, испани, португал хэлний ganso, эртний грек хэлний χήν (khēn), албан хэлний gatë (хунгууд), фин хэлний hanhi, авестан хэлний zāō, поляк хэлний gęś, румын хэлний gâscă / gânsac, украйн хэлний гуска / гусак (huska / husak), орос хэлний гусыня / гусь (gusyna / gus), чех хэлний husa, перс хэлний غاز (ghāz) зэрэг хэлнүүдэд тус тус оршдог. ==Жинхэнэ галуунууд ба тэдний ойрын төрөл== Жинхэнэ галууны хоёр амьд овог нь Anser (саарал болон цагаан галуунууд, жишээ нь greylag goose, snow goose) ба Branta (хар галуунууд, жишээ нь Canada goose) юм. Anserinae дэд овогт түр зуур хуваарилагдсан хоёр овог бий; эдгээр нь shelducks овогт багтах эсвэл өөрийн дэд овог үүсгэж болох бөгөөд үүнд Cereopsis (Cape Barren goose) ба Cnemiornis (шинэ Зеландын эртний галуу) орно. Эдгээрийн аль нэг буюу илүү магадлалтай нь goose-той төстэй coscoroba swan нь жинхэнэ галууны хамгийн ойрын амьд төрөл зүйл юм. Жинхэнэ галууны чулуужсан үлдэгдлүүдийг овогт хуваарилахад хэцүү байдаг; ялангуяа Хойд Америкт чулуужсан бичиглэл нь маш олон төрөл зүйлийн жинхэнэ галууны түүхийг 10 сая жилийн өмнөөс бүрэн баримтжуулсан байдаг. Anser atavus (утга нь "өвөг галуу") гэх нэртэй 12 сая жилийн өмнөх чулуужсан үлдэгдэл нь хунгуудтай илүү олон нийтлэг шинж чанартай байсан. Мөн Гавайн арлуудаас олдсон хагас чулуужсан үлдэгдлүүдээс goose-той төстэй бусад шувууд мэдэгддэг. галуунууд нь нэг эх, нэг аавтай амьдардаг бөгөөд жил бүрийн туршид байнгын хосоороо амьдардаг; гэхдээ бусад байнгын нэг эх, нэг аавтай амьтдаас ялгаатай нь зөвхөн богино өндөглөлийн улиралд нутгийнхаа хил хязгаартай байдаг. Хос галуунууд нь давамгайлсан, илүү их хооллодог бөгөөд энэ нь илүү олон төл төрүүлэхэд нөлөөлдөг. ==Чулуужсан үлдэгдэл== Галууны чулуужсан үлдэгдлийг 10-12 сая жилийн өмнөх (Дунд Миосен үе) гэж тогтоосон. Италийн төв хэсгийн Гаргано бүсийн орой үеийн Миосен (ойролцоогоор 6–9 сая жилийн өмнөх) Garganornis ballmanni нь 1.5 метр өндөр, 22 кг жинтэй байсан бөгөөд орчин үеийн галууаас ялгаатай нисдэггүй байсан гэж үздэг. ==Нүүдлийн хэв маяг== Ихэнх галууны төрөл зүйлүүд нүүдэлчин боловч Канадын галууны хүн ам нь хүний оршин суугаа газарт ойрхон байнга амьдардаг. Эдгээр "байнгын оршин суугч" галуунууд нь ихэвчлэн АНУ-ын зүүн хэсэгт олддог бөгөөд хангалттай хоол хүнс, нээлттэй усны эх үүсвэртэй бол богино зайд нүүдэллэх эсвэл бүр огт нүүдэллэдэггүй. ==Чиглэлийн мэдрэмж== Нүүдэллэх галуунууд нүүдлийн эхлэлд температур, ан агнуурын аюул, хоол хүнсний хүртээмж зэрэг орчны дохиог ашигладаг. Бүх нүүдэлчин шувуудын адил галуунууд дотоод зүг чиглүүлэгчтэй бөгөөд төрөлхийн болон суралцсан зан үйлээр чиглэлийг тодорхойлдог. Нүүдлийн чиглэл удамшилтай бөгөөд шувууд дэлхийн соронзон орчмоор өөрсдийгөө чиглүүлдэг гэж үздэг. Нүүдэл хэдэн долоо хоног үргэлжилдэг бөгөөд нүүдлийн хугацааны 85%-ийг зогсоол дээр амарч, цааш явах өөхөө хуримтлуулдаг. ==Нислэгийн хэлбэр== Галуунууд бусад шувуудын адил V хэлбэрээр нисдэг. Энэ хэлбэр нь нисэхэд эрчим хүч хэмнэх, харилцаа холбоо, бүлгийн гишүүдийн байршлыг хянахад тусалдаг. Том цагаан пеликаныг загвар болгон ашиглан судлаачид V хэлбэрээр нисэх нь араас нисэж буй шувуудын агаарын урсгалыг сайжруулж, далавчны хөдөлгөөнийг багасгаж, зүрхний цохилтыг бууруулдаг болохыг тогтоосон. Урт нислэгийн үед удирдагч галуунууд байрлалаа сольж, араас нисэхэд эрчим хүч бага зарцуулдаг байрлалын давуу талыг бүлгийн олон гишүүн хүртдэг. Гэр бүлийн бүлгүүдэд эцэг эхийн шувууд ихэвчлэн удирдагчийн үүрэг гүйцэтгэдэг. == Галууны үүлдрүүд == Галууны үүлдрүүд: <ref>[http://www.zooenc.eu/mn/%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%83%D1%83%D0%BD%D1%8B-%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D0%B4%D1%80%D2%AF%D2%AF%D0%B4/ Галууны үүлдрүүд]</ref> * [[Австрийн хээрийн галуу]] * [[Алсас галуу]] * [[Америк бор шаргал галуу]] * [[Англи эмээлт галуу]] * [[Африк галуу]] * [[Баварын хээрийн галуу]] * [[Байзи галуу]] * [[Баруун Английн галуу]] * [[Баск галуу]] * [[Бенков галуу]] * [[Бреконы бор шаргал галуу]] * [[Бурбон галуу]] * [[Ванши цагаан галуу]] * [[Венецийн галуу]] * [[Виштин галуу]] * [[Вуган зэс галуу]] * [[Вужон галуу]] * [[Ганг галуу]] * [[Германы өндөг дардаг галуу]] * [[Гуанфөн цагаан галуу]] * [[Даавууны галуу]] * [[Данийн хээрийн галуу]] * [[Диаполз галуу]] * [[Драва галуу]] * [[Жавакетти галуу]] * [[Зедон цагаан галуу]] * [[Зи галуу]] * [[Зижин цагаан галуу]] * [[Итали галуу]] * [[Ко галуу]] * [[Колмогор галуу]] * [[Ландес галуу]] * [[Линшиан цагаан галуу]] * [[Лип галуу]] * [[Ломелина галуу]] * [[Лэйнэ галуу]] * [[Лянхуа цагаан галуу]] * [[Маган галуу]] * [[Минбэй цагаан галуу]] * [[Норвегийн цагаан галуу]] * [[Норманд галуу]] * [[Оланд галуу]] * [[Падан галуу]] * [[Пилгрим галуу]] * [[Пойтемин галуу]] * [[Пойту галуу]] * [[Померан галуу]] * [[Рен галуу]] * [[Севастопол галуу]] * [[Сичуан цагаан галуу]] * [[Скан галуу]] * [[Словак цагаан галуу]] * [[Смален галуу]] * [[Стайнбачер галуу]] * [[Сухови галуу]] * [[Сээл галуу]] * [[Тайху галуу]] * [[Твэнт хээрийн галуу]] * [[Тул галуу]] * [[Тулуз галуу]] * [[Турайн галуу]] * [[Унгар галуу]] * [[Фарос галуу]] * [[Фламанд галуу]] * [[Франкон галуу]] * [[Фэнчөнг саарал галуу]] * [[Хуаяан галуу]] * [[Хятад галуу]] * [[Чанл галуу]] * [[Чех галуу]] * [[Шингуа саарал галуу]] * [[Шитоу галуу]] * [[Шупу галуу]] * [[Шэтланд галуу]] * [[Эмдэн галуу]] * [[Эмпордо галуу]] * [[Юнкан саарал галуу]] * [[Юужанг галуу]] * [[Яан галуу]] * [[Яили галуу]] * [[Янжин галуу]] == Ном зүй == <references/> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Anserinae|Галуу}} [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Галуу| ]] pqbxs4eajtmggoaseg8zh3jq5vxfna8 0 13974 822690 767086 2025-06-22T05:12:26Z Orgio89 4242 822690 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Хун | image = Cygnus olor 2 (Marek Szczepanek).jpg | image_width = 256px | image_caption = [[Хуруут хун]] ''Cygnus olor'' | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Галуу хэлбэртэн]] | familia = [[Нугасныхан]] | subfamilia = [[Anserinae]] | genus = '''''Cygnus''''' | genus_authority = [[Johann Matthäus Bechstein|Bechstein]], 1803 }} '''Хун''' ([[Латин хэл|латин]]. ''Cygnus'') нь [[галуу]], [[нугас]]ын хамт [[Нугасныхан]] овогт багтдаг усны шувуу юм. 6-7 зүйл байх ба үүн дээр [[Коскороба хун]] гэсэн нэг зүйл нэмэгдээд байгаа. Хун шувууд нь Нугасныхан овгийн дотор хамгийн том биетэйд орох ба нисдэг шувуудын дунд ч томхонд тооцогдоно. Хамгийн том биетэй зүйлүүд болох [[Хуруут хун]], [[Хойд Америкийн цагаан хун]] (бүрээч хун), [[гангар хун]] зэрэг нь 140-160 см урт, 18 кг хүртэл жинтэй, дэлгэсэн далавчны урт 3 м хүртэл байдаг ажээ. Нилээд төстэй болох галуунаас ч харьцангуй том сарвуу, хүзүүтэй байна. Нүд болон хошууны хооронд өдгүй арьстай. Эр, эм нь адил өнгийн өд, үзэмжтэй ба эм нь биеэр арай жижиг. Дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагасын зүйлүүд нь цасан цагаан өдтэй бол өмнөд хагасын зүйлүүд хар болон цагаан өнгөтэй байдаг. Австралийн [[Хар хун]] (''Cygnus atratus'') бол бүх бие нь хар өнгөтэй, дэгдээхэй нь цайвар саарал өнгөтэй. Өмнөд Америкийн 2 зүйл хун нь ягаандуу өнгийн хөлтэй ба бусад зүйл нь ерөнхийдээ хар, бараан саарал өнгийн хөлтэй байдаг. [[Файл:Whoopers kilfenora2.jpg|thumb|Нисч буй Хун]] == 2020 оны байдлаар 6 төрлийн хүн ялгаж үздэг байна. == * Америк хун (''Cygnus columbianus'') * Хун хун (''Cygnus cygnus'') * Хар хошуут хун (''Cygnus buccinator'') * Ягаан хошуут хун (''Cygnus olor'') * Хар хүзүүт хун (''Cygnus melanocoryphus'') * Хар хун (''Cygnus atratus'') == Цахим холбоос == {{commonscat|Cygnus|Хун}} [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Галуу]] hi9rciu75zbi9ckyfpg4rkmh3x7enw4 0 14446 822675 642326 2025-06-22T04:37:56Z Orgio89 4242 822675 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Болжмор | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = | image = alauda arvensis 2.jpg | image_width = 240px | image_caption = [[Боролзой богширго]] | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Боршувуутан]] | familia = Богширгынхон | binomial = ''Alaudidae '' | binomial_authority = ([[Николас Эйлуорд Вигорс|Вигорс]], 1825) }} [[File:Pink-breasted Lark - KenyaIMG 6762 (16740113947).jpg|thumb|''Calendulauda poecilosterna'']] '''Болжмор''' (''Alaudidae'') нь [[Боршувуутан|бор шувуу хэлбэртэн]] жижиг шувуу юм. Энэхүү шувуу нь [[Европ]], [[Ази]] болон [[Африк]]ийн хойд хэсгийн уулархаг газраар амьдарна. Зүүн зүгийн болжморууд нь нүүдэллэх ба өмнийг зорин өвөлждөг. == Цахим холбоос == {{Commons category|Alaudidae}} {{Wikispecies}} * [http://ibc.lynxeds.com/family/larks-alaudidae Lark videos, photos and sounds] - Internet Bird Collection [[Ангилал:Богширгынхон|* ]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] msupwku9hczxfpz5rzemrg8w16aj25f 0 14802 822696 719729 2025-06-22T05:25:50Z Orgio89 4242 822696 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Хондон ангир | status = LC | status_system = IUCN3.1 | image = Огарь, Ботанический сад.jpg | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Галуутан]] | familia = [[Нугасныхан]] | genus = ''Tadorna'' | species = '''''T. ferruginea''''' | binomial = ''Tadorna ferruginea'' | binomial_authority = ([[Peter Simon Pallas|Pallas]], 1764) | synonyms = ''Casarca ferruginea''<br />''Anas ferruginea''<br />''Casarca rutila'' }} [[Зураг:Ruddy Shelduck (Tadorna ferruginea)- Female at Bharatpur I.jpg‎|thumb|left|[[Энэтхэг]]т. ]] '''Хондон ангир''', ''Tadorna ferruginea'', нь [[нугас]], [[галуу]] , [[хун]] шувууны хамт [[Нугасныхан]] овогт хамрагдана. Маш цөөн тооны сүрэг баруун хойд [[Африк]] , [[Этиоп]]д суурин амьдрах ба гол нутаглах газар нь [[Европ]], [[Ази]] юм. Хондон ангир нь нүүдлийн шувуу бөгөөд өвлийн улиралд өмнө зүгийг зорин нисдэг. == Гадаад төрх == Энэхүү шувуу нь '''58-70 см''' урт, далавчаа дэлгэхэд '''110-135 см''' юм. Их бие нь улбар шар ба толгой нь цайвардуу зүстэй байна. Далавч нь цагаан бөгөөд нислэгийн дэвүүр өд нь хар. Хондон ангир сайн сэлдэг, тэдний нисэж байгаа нь галуу нугастай харьцуулахад илүү хүнд нүсэр харагддаг. [[Зураг:Ruddy shelduck arp.jpg|left|thumb|[[Англи]]д.]] [[File:Casarca-4961627.webm|thumb|Tadorna ferruginea]] == Зургийн цомог == <gallery> Image:Ruddy Shelduck (Tadorna ferruginea)- Female at Bharatpur I IMG 5344.jpg| Эмэгчин. Image:Ruddy Shelduck (Tadorna ferruginea)- Female at Bharatpur I IMG 5336.jpg| [[Энэтхэг]]т. File:Ruddy Shelduck 489.jpg Tadorna ferruginea MHNT.ZOO.2010.11.21.1.jpg |Museum specimen </gallery> ==Эшлэл==<!-- FieldMusNatHistZoolSer18:343. --> {{reflist}} * {{IUCN2006|assessors=BirdLife International|year=2004|id=47158|title=Tadorna ferruginea|downloaded=11 May 2006}} Database entry includes justification for why this species is of least concern * Madge and Burn, ''Wildfowl'' ISBN 0-7470-2201-1 * Mullarney, Svensson, Zetterstrom and Grant, ''Collins Bird Guide'' ISBN 0-00-219728-6 * http://www.birding.in/birds/Anseriformes/Anatidae/ruddy_shelduck.htm [[Ангилал:Ангир]] [[Ангилал:Усны шувууд]] obqvrq3v0ghq6v8s21icugtyttjj4vr 0 15047 822612 822484 2025-06-21T17:05:03Z A09 75418 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/37.19.65.113|37.19.65.113]] ([[User talk:37.19.65.113|talk]]): Rv spam (TwinkleGlobal) 822612 wikitext text/x-wiki [[Файл:Casino slots2.jpg|thumb|Казинод [[автомат тоглоом]]ын машин байх нь элбэг]] [[Файл:Casino Estoril.jpg|thumb|right|Португалийн Лисбон хотын ойролцоо орших [[Казино Эшторил]] нь Европ дахь хамгийн том казино]] [[Файл:Casino da Póvoa.jpg|thumb|right|[[Казино да Повоа]], 1930-аад оны эхээр нээгдсэн Португалийн казино]] '''Казино''' ({{lang-it|Casino}}) гэдэг нь [[мөрийтэй тоглоом]]ын газар юм. Казино нь ихэнхдээ [[зочид буудал]], [[зоогийн газар]], [[барааны дэлгүүр]] зэрэг аялал жуулчлалын зориулалттай газруудтай цуг байх буюу ойролцоо байдаг. Зарим казино нь [[хошин шогийн тоглолт]], [[концерт]], спортын арга хэмжээгээрээ алдартай байх нь ч бий. Казино хэмээх үг нь [[итали хэл]]ний ''Casa'' буюу байр, зуслангийн байр, зуны байшин, лаврин гэсэн утгатай үгнээс гаралтай бөгөөд яваандаа уг үг нь амралт чөлөөт цагаа өнгөрөөх байр гэсэн утгатай болжээ. Иймэрхүү байшингуудад иргэд цуглан, хөгжим сонсон, бүжиглэж, мөрийтэй тоглон чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг, нэг ёсны Иргэдийн төвийн үүргийг гүйцэтгэдэг байв. 19-р зуунаас казино гэдэг үг хэрэглэгдэх болжээ. == Түүх == Мөрийтэй тоглоом хэдийд үүссэн талаар тодорхой баримт байдаггүй ч аль ч нийгэмд азаа үзэж, мөрий, бооцоотой тоглох явдал байсаар иржээ. МЭӨ 2300 оны үеийн Хятадын сурвалж бичигт мөрийтэй тоглоомын талаар байдаг. Эртний Грек, Ромчуудаас эхлээд Наполеоны үеийн Франц, Элизабетын үеийн Англид ч хүмүүс мөрий тавьж зугаацахаас буцдаггүй байсан билээ<ref>{{cite web|url=http://www.jobmonkey.com/casino/html/brief_history.html |title=History of Casinos & Casino Jobs |publisher=Job Monkey.com |date= |accessyear=2010|accessdate=1 сарын 5}}</ref>. Одоогоор мэдэгдэж буй хамгийн эртний казино нь [[Венеци]]д 1638 оны орчимд байгуулагдсан [[Казино ди Венециа]]<ref name="venezia">{{cite web|title=Casinò di Venezia|url=http://www.casinovenezia.it/en/casino_storia.jsp|accessyear=2010|accessdate=1 сарын 5|archive-date=2011-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20110812050420/http://www.casinovenezia.it/en/casino_storia.jsp|url-status=dead}}</ref> бөгөөд өнөөдөр ч үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна. == Казино ба ёс суртахуун, гэмт хэрэг == Мөрийтэй тоглоомыг ёс суртахуунгүй зүйл гэж тооцдог исламын шашинт улсууд зэрэг олон оронд казиног хориглодог бөгөөд казино байдаг улсуудад ч насны хязгаар тогтоосон байдаг. Их хэмжээний мөнгө эргэлдэж байдаг тул казиногийн аюулгүй байдал нь ямагт анхаарал татсан асуудал байдаг. Жирийн хүмүүс казино [[гэмт хэрэг]] ихсэхэд нөлөөлдөг гэж үздэг. == Казино ба Монгол улс == Монгол улсад 1990-ээд оны дундуур Казиногийн тухай хууль батлагдаж, уг хуулийн дагуу казино байгуулах эрхийн тендер зарлагдсан бөгөөд "Мон Макао" компани уг тендерт ялжээ. Гэвч өрсөлдөгчид нь тендер шударга бус болсон хэмээн заргалдсанаар эцэстээ Монгол улсын түүхэнд анх удаа [[Улсын Их Хурал|Улсын Их Хурлын]] 3 гишүүний эрхийг түдгэлзүүлж, улмаар шүүхээс авлигын хэргээр Мон Макао компанийн захирал Байгаль болон дээрх 3 гишүүн зэрэг хэд хэдэн хүнд ял оноож байв. Ийнхүү тендер хүчингүй болж, уг хууль ч цуцлагджээ. Одоо Монгол улсад казино байгуулахыг хориглодог бөгөөд зарим УИХ-ын гишүүдээс дахин Казиногийн тухай хууль санаачлан батлуулах тухай яриа гардаг юм. == Цахим холбоос == {{Commonscat|Casinos|Казино}} {{Wiktionary}} == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Казино| ]] [[Ангилал:Мөрийтэй тоглоом]] kohptxfmk8ax47qxeu8ymmuutm9i9ob 0 15077 822592 812480 2025-06-21T13:21:42Z 2405:5700:300:7307:8AA5:C4B5:5B6F:74AC Чимидийн Сайханбилэг 822592 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс үндэстэн |group = Захчин |image = Mongolia XVI.png |caption = Захчины байршил |pop = 37,407 |region1 = {{flagcountry|Монгол}} |pop1 = 37,407 |ref1 = <ref name="mongolian">[https://tuv.nso.mn/uploads/users/87/files/Khun_am_toollogo.pdf|url-status=live ХҮН АМ, ОРОН СУУЦНЫ 2020 ОНЫ УЛСЫН ЭЭЛЖИТ ТООЛЛОГЫН НЭГДСЭН ДҮН] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201107230723/https://tuv.nso.mn/uploads/users/87/files/Khun_am_toollogo.pdf |date=2020-11-07 }}</ref> |region2 = |pop2 = |ref2 = |region3 = |pop3 = |ref3 = |languages = [[Ойрад аялга]] |religions = [[Төвөдийн Буддын шашин|Төвөдийн Буддизм]], [[Монголын бөө мөргөл]], [[Шашингүйн үзэл]] | related = [[Монголчууд]], ялангуяа [[Ойрадууд]] }} '''Захчин''' ([[File:Захчин монгол бичигт.PNG|Zahaqin aimag]]) бол Ойрадын нэгэн аймаг юм. Судалгааны материалууд болон овог элкэний нэр зэргээс харахад захчины угсаа гарвал Алунгоо хатны төрүүлж өсгөсөн Бэгэнүгүдэйн үр хойчис буюу Бүгүнүд, Харчин, Мухулайнхан овог элкэнээс гаралтай хэсэг бөгөөд Өрлөг жанжин [[Зэлмэ]], [[Мухулай|Мухулайн]] харъяаны ардууд билээ. Их Монгол улсын үед болон түүнээс өмнө үед амьдарч асан газар нутаг нь XIII-XIV-р зууны үеийн Их Монгол улсын задарлын үед Баруун болон Халх Монголын хилийн бүс нутаг болж оршин суугаа газрын амьдралын нөхцлөөс хамаарч тоо толгой нь эрс цөөрсөн учраас 1670-аад оны үед Зүүнгарын [[Галдан бошигт хаан]] Ойрадын тайж нарын эзэмшил “анги” бүрээс цөөн албат өрхийг татан сэлгэж улсынхаа зүүн өмнөд Эрээн хавирга, Их жултас, Бага жултас, Булингар гол, Өрөнгө гол, Чингэл гол, Булган гол, Цагаан тохойн газар хил харгалзуулан суулгажээ. Тийнхүү [[Зүүнгарын Хаант Улс|Зүүнгарын хаант улсын]] хил хязгаарыг сахигч харуулын ардыг “захчин” гэж нэрлэснээр, захчин хэмээх угсаатны бүлэг түүхийн тавцанд гарч ирсэн байна. Захчин хэмээх нэр нь утгын хувьд тэдний гүйцэтгэж байсан алба үүргийг нь илтгэдэг. Тэд нутгийн зах хязгаарт сууж байсан бөгөөд тэрхүү зах хязгаарыг тэмдэглэсэн “зах” гэдэг үгийн үндсэнд ажил мэргэжлийг заадаг “чин” дагавар залгаж захчин нэр үүссэн байна. XYIII зууны эхэн үед захчинууд Зүүнгарын хаант улсаас [[Киргиз]], Дундад азийн Хотон, [[Уйгур улс|Уйгар]] угсааны зарим улс, Халхтай савладаг нутгийн дагуу [[Тэнгэр Уул|Тэнгэр уулын]] ар, Эрээн хавирга, Их жултас, Бага жултас, Булингар гол, Өрүнгэ, Булган, Чингэл гол, Цагаан тохой зэрэг газраар цувран сууж улсынхаа зүүн өмнө, зүүн зүгийн хилийг харгалзан сахиж байв. Тэд улсынхаа хил хязгаарыг хамгаалан сахих үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ жил бүрийн өвөл ан агнаж улсад ангийн мах, арьсаар алба өргөдөг байв. Бас Зүүнгарын хаант улсын хүрээ хийдэд шавилан суусан лам нарын хүнсэнд зориулж нэг жил өнжөөд мал нийлүүлэхийн сацуу Зүүн гарын хаант улс цэрэг хөдөлгөн дайтах, Төвд зэрэг харь улсад элч төлөөлөгч илгээх үед захчин нараас нэмэгдэл алба татдаг байсан аж. Захчингууд 1754 онд Манжид эзлэгдэж Халхын засагт хан аймгийн гүн Цэдэнжавын харъяанд хэсэг зуур захирагдаж явсан байна. Тэднийг Зайлганы газар түр суулгаж байгаад 1756 онд Зэрэг, Шар хулс зэрэг газар нутаглуулжээ. Улмаар 1759 онд тэдэнд нутаг олгож Байтаг, Хавтаг хавьд нутаглуулсан байна. Гэвч удалгүй газрын ойрыг харгалзаж, 1777 оноос Захчиныг Ховдын манж сайдын мэдэлд захиргасан байна. 1777 онд гүн Жамцан нас барсан бөгөөд 1778 онд Захчинаас Мамудын язгуурын албат 30 гаруй өрхийг таслан хондого сум зохион, Жамцаны хүү Мэндэшид захируулж эцгийнх нь гүнгийн зэргийг залгамжлуулжээ. Энэ үеэс захчин нь гүнгийн хошуу, бүгдийн даргын хошуу хэмээх хоёр хошуутай болов. 1801 онд Ховд хот, Өрөмчийн манж сайд нар зөвлөлдөөд Ховд, Гүйчэн хотын хооронд тавьсан, суурь өртөөний албыг гүйцэтгэж байсан халхын ардуудыг татан буулгаж нутагт нь буцаагаад, оронд нь захчинаас 80 өрх цэрэг гарган өртөөний албыг хаалгасан нь манжийн дарангуйллын туршид үргэлжилжээ. 1911 онд Монголчууд манжийн ноёрхлыг түлхэн унагасны эсэргэн жил буюу 1912 онд Монголын засгийн газраас манжийн тогтоосон хуучин засаг захиргааг устгахад захчин хоёр хошуу Дөрвөдийн үнэн зоригт ханы аймагт захирагджээ. Мөн захчины хоёр хошууны ноёдод манжаас олгосон хошуу захирах тамгыг хүчингүй болгож, шинэ тамга олгон бүгдийн даргыг үе залгамжлах хошуу ноён болгож, гүнгийн хэргэм шагнажээ. Тэр үеэс захчины хойт хошууг захчин сэцэн гүнгийн хошуу, урд хошууг захчин бэйлийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 онд Ардын засгийн газрын шийдвэрээр захчины хоёр хошууг нэгтгэн Баатархайрхан уулын хошуу хэмээн нэрлээд, Улаангомд төвлөсөн Чандмань уулын аймагт захируулжээ. Гэвч 1931 онд хуучин Захчин бэйлийн хошуугаар Үенч, Захчин гүнгийн хошуугаар Манхан, Зэрэг, Мөст, Алтай сумдыг байгуулж Ховд аймагт захируулав. Эл зохион байгуулалт өдгөө ч өөрчлөгдөөгүй хэвээр байна. ==Түүх== Захчингуудын уг сурвалж нь [[Зүүнгарын хаант улс]]ын хил хязгаарыг сахиж агсан отог билээ. Тэднийг голчлон Ойрадын овог аймгуудаас, тэр байтугай халх хошуудаас ч хамруулан байгуулсан байж болох үндэстэй. XVII зууны эхэн хагаст захчин нар Зүүнгарын хаант улсын хил дагуу Тэнгэр уулын ар, Эрээн Хавирга, Их Жултас, Бага Дултас, Булингар гол, Өрөнгө гол, Булган гол, Чингэл гол, Цагаан тохой зэрэг газраар цувран сууж улсынхаа зүүн өмнө, зүүн зүгийн хилийг харгалзан сахиж байжээ. XVIII зууны тэргүүн хагасын эцсээр Зүүнгарын Хаант улсад хааны шууд мэдлийн 20 гаруй отог байсан бөгөөд захчин нар биеэ даасан нэг отогт тоологдож байлаа. Тэр цагт захчин отог бүгд 2000 гаруй өрхөөс бүрэлдэж байсныг хааны тохоосон гурван зайсан захирдаг байсан. Захчин нар өөрийнхөө хүч хөрөнгөөр улсынхаа хил хязгаарыг хамгаалан сахих үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ жил бүрийн өвөл ан агнаж, улсад ангийн махаар алба өргөж, бас Зүүн гарын хүрээ хийдэд шавилан суусан лам нарын хүнсэнд зориулан нэг жил алгасаад мал нийлүүлдэг байв. Гол төлөв ойрад гарлынх боловч түүхийн дараах үед Халхын Засагт Хан аймгийн болон Ховдын хязгаарын мэдэлд байснаар үүнийг тайлбарлаж болно. 1754 онд отгийн зайсан Хөгшин Мамууд Чин улсын цэрэгт баригдаж, харьяат 2300 илүү хүнийг нь [[Тэсийн гол]] Ойхонд шилжүүлэн Чингүнжавын хошуунд түр захиргав. Үүний хамт Хөгшин Мамуудыг Дотоод сайдад өргөмжлөн, захчины бүгдийн дарга болгожээ. 1753 онд уул захчин отгийн нөгөө нэг зайсан Дондог харъяат 1000 илүү өрхөө дайчлан [[Чин улс|Чин улсад]] дагасан боловч Чингүнжавыг урвахад дагалджээ. Тэр хэрд Зайсан Мамууд урваагүй тул Амарсанаад алагдав. Хойно нь захчин олныг Ойхоноос Заг, Байдрагт шилжүүлэн, 1762 онд нэгэн хошуу болгон бүгдийн дарга 1, суман занги 9 (доор нь ерийн сум 4, залгамжлах сум 1)-ийг томилжээ. 1781 оны захчин хошууны олныг Заг, Байдрагаас Ховдын баруун өмнө (уул нутаг) нүүлгээд, бүгдийн дарга-2, залан-1, занги, орлон хөөгч (хүнд) тус тус дөрвийг томилов. Хөгшин Мамуудын хуучин гавъяаг бодож, түүний шууд харъяатыг өөр нэгэн үе залгамжлах сум болгожээ. Захчингуудын уугуул нутаг нь өнөөгийн [[Монгол Улс]]ын [[Ховд аймаг]], тэр дундаа [[Алтай сум (Ховд)|Алтай]], [[Үенч сум|Үенч]], [[Мөст сум|Мөст]], [[Манхан сум|Манхан]], [[Зэрэг сум]]д. Түүхийн янз бүрийн донсолгооны улмаас зарим нь хил даван өнөөгийн БНХАУ-ын [[Шинжаан|Шинжаанд]] амьдарч байгаа бол Монгол Улсад багаар бодоход 40 шахам мянган захчин бүх аймаг орон нутагт таран амьдарч буй. Хүн амын тооллогод ихэнх хүмүүс яс үндсээ буруу мэдүүлдгийн балгаар бага ястнуудын нарийвчилсан тоог гаргахад хүндрэлтэй байдаг. ==Хүмүүс== *[[Цахиагийн Элбэгдорж]] - Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, [[Зэрэг сум]] *Чимидийн Сайханбилэг - Монгол Улсын Ерөнхий сайд, аав Чимид Алтай сум, ээж Оролмаа Зэрэг сум *[[Ринчиннямын Амаржаргал]] - Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, [[Зэрэг сум]] *[[Цэндийн Олзвой]] - Монгол Улсын баатар, [[Манхан сум]] *[[Дамдины Дэмбэрэл]] - УИХ-ын дарга, [[Манхан сум]] *[[Чулууны Далай]] - түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, академич *Г.Оюунболд - боксын дасгалжуулагч (Ч.Цэвээнпүрэв, Д.Лхагва, У.Мөнх-Эрдэнийн дасгалжуулагч байсан), Зэрэг сум *[[Гомбосүрэнгийн Мөнхбаяр]] - Улаанбаатар хотын засаг дарга, [[Манхан сум]] *Балаанзын Дагиймаа - Когнитив нейро психологич, захчин судлаач доктор профессор, Мөст сум Үенч сум Л. Муушар [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Сандагийн Бямбацогт|Сандагийн]] [[Сандагийн Бямбацогт|Бямбацогт]] Монгол улсын Батлан хамгаалах яамны сайд, УИХ-ын гишүүн. [[Манхан сум]] ==Эх сурвалж== {{reflist}} *''Дай Чин улсын үеийн Монголын түүх'' [[Хөх хот]], 1983, хуудас 317 *''Монгол Улсын угсаатны зүй'' [[Улаанбаатар]], 1996, хуудас 334 {{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}} [[Ангилал:Захчин| ]] [[Ангилал:Монгол овог аймаг]] djx18mq2i9lh0fifk4gd05sbv9vlxjs 822593 822592 2025-06-21T13:25:59Z 2405:5700:300:7307:8AA5:C4B5:5B6F:74AC Ч.Сайханбилэг 822593 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс үндэстэн |group = Захчин |image = Mongolia XVI.png |caption = Захчины байршил |pop = 37,407 |region1 = {{flagcountry|Монгол}} |pop1 = 37,407 |ref1 = <ref name="mongolian">[https://tuv.nso.mn/uploads/users/87/files/Khun_am_toollogo.pdf|url-status=live ХҮН АМ, ОРОН СУУЦНЫ 2020 ОНЫ УЛСЫН ЭЭЛЖИТ ТООЛЛОГЫН НЭГДСЭН ДҮН] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201107230723/https://tuv.nso.mn/uploads/users/87/files/Khun_am_toollogo.pdf |date=2020-11-07 }}</ref> |region2 = |pop2 = |ref2 = |region3 = |pop3 = |ref3 = |languages = [[Ойрад аялга]] |religions = [[Төвөдийн Буддын шашин|Төвөдийн Буддизм]], [[Монголын бөө мөргөл]], [[Шашингүйн үзэл]] | related = [[Монголчууд]], ялангуяа [[Ойрадууд]] }} '''Захчин''' ([[File:Захчин монгол бичигт.PNG|Zahaqin aimag]]) бол Ойрадын нэгэн аймаг юм. Судалгааны материалууд болон овог элкэний нэр зэргээс харахад захчины угсаа гарвал Алунгоо хатны төрүүлж өсгөсөн Бэгэнүгүдэйн үр хойчис буюу Бүгүнүд, Харчин, Мухулайнхан овог элкэнээс гаралтай хэсэг бөгөөд Өрлөг жанжин [[Зэлмэ]], [[Мухулай|Мухулайн]] харъяаны ардууд билээ. Их Монгол улсын үед болон түүнээс өмнө үед амьдарч асан газар нутаг нь XIII-XIV-р зууны үеийн Их Монгол улсын задарлын үед Баруун болон Халх Монголын хилийн бүс нутаг болж оршин суугаа газрын амьдралын нөхцлөөс хамаарч тоо толгой нь эрс цөөрсөн учраас 1670-аад оны үед Зүүнгарын [[Галдан бошигт хаан]] Ойрадын тайж нарын эзэмшил “анги” бүрээс цөөн албат өрхийг татан сэлгэж улсынхаа зүүн өмнөд Эрээн хавирга, Их жултас, Бага жултас, Булингар гол, Өрөнгө гол, Чингэл гол, Булган гол, Цагаан тохойн газар хил харгалзуулан суулгажээ. Тийнхүү [[Зүүнгарын Хаант Улс|Зүүнгарын хаант улсын]] хил хязгаарыг сахигч харуулын ардыг “захчин” гэж нэрлэснээр, захчин хэмээх угсаатны бүлэг түүхийн тавцанд гарч ирсэн байна. Захчин хэмээх нэр нь утгын хувьд тэдний гүйцэтгэж байсан алба үүргийг нь илтгэдэг. Тэд нутгийн зах хязгаарт сууж байсан бөгөөд тэрхүү зах хязгаарыг тэмдэглэсэн “зах” гэдэг үгийн үндсэнд ажил мэргэжлийг заадаг “чин” дагавар залгаж захчин нэр үүссэн байна. XYIII зууны эхэн үед захчинууд Зүүнгарын хаант улсаас [[Киргиз]], Дундад азийн Хотон, [[Уйгур улс|Уйгар]] угсааны зарим улс, Халхтай савладаг нутгийн дагуу [[Тэнгэр Уул|Тэнгэр уулын]] ар, Эрээн хавирга, Их жултас, Бага жултас, Булингар гол, Өрүнгэ, Булган, Чингэл гол, Цагаан тохой зэрэг газраар цувран сууж улсынхаа зүүн өмнө, зүүн зүгийн хилийг харгалзан сахиж байв. Тэд улсынхаа хил хязгаарыг хамгаалан сахих үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ жил бүрийн өвөл ан агнаж улсад ангийн мах, арьсаар алба өргөдөг байв. Бас Зүүнгарын хаант улсын хүрээ хийдэд шавилан суусан лам нарын хүнсэнд зориулж нэг жил өнжөөд мал нийлүүлэхийн сацуу Зүүн гарын хаант улс цэрэг хөдөлгөн дайтах, Төвд зэрэг харь улсад элч төлөөлөгч илгээх үед захчин нараас нэмэгдэл алба татдаг байсан аж. Захчингууд 1754 онд Манжид эзлэгдэж Халхын засагт хан аймгийн гүн Цэдэнжавын харъяанд хэсэг зуур захирагдаж явсан байна. Тэднийг Зайлганы газар түр суулгаж байгаад 1756 онд Зэрэг, Шар хулс зэрэг газар нутаглуулжээ. Улмаар 1759 онд тэдэнд нутаг олгож Байтаг, Хавтаг хавьд нутаглуулсан байна. Гэвч удалгүй газрын ойрыг харгалзаж, 1777 оноос Захчиныг Ховдын манж сайдын мэдэлд захиргасан байна. 1777 онд гүн Жамцан нас барсан бөгөөд 1778 онд Захчинаас Мамудын язгуурын албат 30 гаруй өрхийг таслан хондого сум зохион, Жамцаны хүү Мэндэшид захируулж эцгийнх нь гүнгийн зэргийг залгамжлуулжээ. Энэ үеэс захчин нь гүнгийн хошуу, бүгдийн даргын хошуу хэмээх хоёр хошуутай болов. 1801 онд Ховд хот, Өрөмчийн манж сайд нар зөвлөлдөөд Ховд, Гүйчэн хотын хооронд тавьсан, суурь өртөөний албыг гүйцэтгэж байсан халхын ардуудыг татан буулгаж нутагт нь буцаагаад, оронд нь захчинаас 80 өрх цэрэг гарган өртөөний албыг хаалгасан нь манжийн дарангуйллын туршид үргэлжилжээ. 1911 онд Монголчууд манжийн ноёрхлыг түлхэн унагасны эсэргэн жил буюу 1912 онд Монголын засгийн газраас манжийн тогтоосон хуучин засаг захиргааг устгахад захчин хоёр хошуу Дөрвөдийн үнэн зоригт ханы аймагт захирагджээ. Мөн захчины хоёр хошууны ноёдод манжаас олгосон хошуу захирах тамгыг хүчингүй болгож, шинэ тамга олгон бүгдийн даргыг үе залгамжлах хошуу ноён болгож, гүнгийн хэргэм шагнажээ. Тэр үеэс захчины хойт хошууг захчин сэцэн гүнгийн хошуу, урд хошууг захчин бэйлийн хошуу хэмээн нэрийдэх болов. 1925 онд Ардын засгийн газрын шийдвэрээр захчины хоёр хошууг нэгтгэн Баатархайрхан уулын хошуу хэмээн нэрлээд, Улаангомд төвлөсөн Чандмань уулын аймагт захируулжээ. Гэвч 1931 онд хуучин Захчин бэйлийн хошуугаар Үенч, Захчин гүнгийн хошуугаар Манхан, Зэрэг, Мөст, Алтай сумдыг байгуулж Ховд аймагт захируулав. Эл зохион байгуулалт өдгөө ч өөрчлөгдөөгүй хэвээр байна. ==Түүх== Захчингуудын уг сурвалж нь [[Зүүнгарын хаант улс]]ын хил хязгаарыг сахиж агсан отог билээ. Тэднийг голчлон Ойрадын овог аймгуудаас, тэр байтугай халх хошуудаас ч хамруулан байгуулсан байж болох үндэстэй. XVII зууны эхэн хагаст захчин нар Зүүнгарын хаант улсын хил дагуу Тэнгэр уулын ар, Эрээн Хавирга, Их Жултас, Бага Дултас, Булингар гол, Өрөнгө гол, Булган гол, Чингэл гол, Цагаан тохой зэрэг газраар цувран сууж улсынхаа зүүн өмнө, зүүн зүгийн хилийг харгалзан сахиж байжээ. XVIII зууны тэргүүн хагасын эцсээр Зүүнгарын Хаант улсад хааны шууд мэдлийн 20 гаруй отог байсан бөгөөд захчин нар биеэ даасан нэг отогт тоологдож байлаа. Тэр цагт захчин отог бүгд 2000 гаруй өрхөөс бүрэлдэж байсныг хааны тохоосон гурван зайсан захирдаг байсан. Захчин нар өөрийнхөө хүч хөрөнгөөр улсынхаа хил хязгаарыг хамгаалан сахих үүрэг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ жил бүрийн өвөл ан агнаж, улсад ангийн махаар алба өргөж, бас Зүүн гарын хүрээ хийдэд шавилан суусан лам нарын хүнсэнд зориулан нэг жил алгасаад мал нийлүүлдэг байв. Гол төлөв ойрад гарлынх боловч түүхийн дараах үед Халхын Засагт Хан аймгийн болон Ховдын хязгаарын мэдэлд байснаар үүнийг тайлбарлаж болно. 1754 онд отгийн зайсан Хөгшин Мамууд Чин улсын цэрэгт баригдаж, харьяат 2300 илүү хүнийг нь [[Тэсийн гол]] Ойхонд шилжүүлэн Чингүнжавын хошуунд түр захиргав. Үүний хамт Хөгшин Мамуудыг Дотоод сайдад өргөмжлөн, захчины бүгдийн дарга болгожээ. 1753 онд уул захчин отгийн нөгөө нэг зайсан Дондог харъяат 1000 илүү өрхөө дайчлан [[Чин улс|Чин улсад]] дагасан боловч Чингүнжавыг урвахад дагалджээ. Тэр хэрд Зайсан Мамууд урваагүй тул Амарсанаад алагдав. Хойно нь захчин олныг Ойхоноос Заг, Байдрагт шилжүүлэн, 1762 онд нэгэн хошуу болгон бүгдийн дарга 1, суман занги 9 (доор нь ерийн сум 4, залгамжлах сум 1)-ийг томилжээ. 1781 оны захчин хошууны олныг Заг, Байдрагаас Ховдын баруун өмнө (уул нутаг) нүүлгээд, бүгдийн дарга-2, залан-1, занги, орлон хөөгч (хүнд) тус тус дөрвийг томилов. Хөгшин Мамуудын хуучин гавъяаг бодож, түүний шууд харъяатыг өөр нэгэн үе залгамжлах сум болгожээ. Захчингуудын уугуул нутаг нь өнөөгийн [[Монгол Улс]]ын [[Ховд аймаг]], тэр дундаа [[Алтай сум (Ховд)|Алтай]], [[Үенч сум|Үенч]], [[Мөст сум|Мөст]], [[Манхан сум|Манхан]], [[Зэрэг сум]]д. Түүхийн янз бүрийн донсолгооны улмаас зарим нь хил даван өнөөгийн БНХАУ-ын [[Шинжаан|Шинжаанд]] амьдарч байгаа бол Монгол Улсад багаар бодоход 40 шахам мянган захчин бүх аймаг орон нутагт таран амьдарч буй. Хүн амын тооллогод ихэнх хүмүүс яс үндсээ буруу мэдүүлдгийн балгаар бага ястнуудын нарийвчилсан тоог гаргахад хүндрэлтэй байдаг. ==Хүмүүс== *[[Цахиагийн Элбэгдорж]] - Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, [[Зэрэг сум]] *Чимидийн Сайханбилэг - Монгол Улсын Ерөнхий сайд, аав Алтай сум, ээж Зэрэг сум *[[Ринчиннямын Амаржаргал]] - Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан, [[Зэрэг сум]] *[[Цэндийн Олзвой]] - Монгол Улсын баатар, [[Манхан сум]] *[[Дамдины Дэмбэрэл]] - УИХ-ын дарга, [[Манхан сум]] *[[Чулууны Далай]] - түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор, академич *Г.Оюунболд - боксын дасгалжуулагч (Ч.Цэвээнпүрэв, Д.Лхагва, У.Мөнх-Эрдэнийн дасгалжуулагч байсан), Зэрэг сум *[[Гомбосүрэнгийн Мөнхбаяр]] - Улаанбаатар хотын засаг дарга, [[Манхан сум]] *Балаанзын Дагиймаа - Когнитив нейро психологич, захчин судлаач доктор профессор, Мөст сум Үенч сум Л. Муушар [[Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар]] [[Сандагийн Бямбацогт|Сандагийн]] [[Сандагийн Бямбацогт|Бямбацогт]] Монгол улсын Батлан хамгаалах яамны сайд, УИХ-ын гишүүн. [[Манхан сум]] ==Эх сурвалж== {{reflist}} *''Дай Чин улсын үеийн Монголын түүх'' [[Хөх хот]], 1983, хуудас 317 *''Монгол Улсын угсаатны зүй'' [[Улаанбаатар]], 1996, хуудас 334 {{Хөтлөгч мөр Монгол угсаатан}} [[Ангилал:Захчин| ]] [[Ангилал:Монгол овог аймаг]] 7ll0pcvnqulum9rxuq7mzrjn4fxcyk0 0 16406 822603 772698 2025-06-21T13:52:36Z Avirmed Batsaikhan 53733 822603 wikitext text/x-wiki {{Жилийн өдрүүд|6 сарын}} '''6 сарын 22''' нь [[Григорийн тоолол|Григорийн тооллын]] жилийн 173 дахь ([[өндөр жил]] бол 174 дэх) өдөр юм. Мөн он дуустал 192 өдөр үлдэж байна. Энэ өдөр [[Мэлхийн зам]] дээр нар эгц тусдаг. Энэ үед дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст хамгийн урт өдөр богино шөнө, өмнөд хагаст хамгийн урт шөнө богино өдөр тохиодог. == Үйл явдлууд == * 1671 — Османы эзэнт улс Польшид дайн зарласан. * 1876 — Испани Үндсэн хуулиа баталсан. * 1889 — Германд ахмад настнуудад анх тэтгэвэр олгож эхэлжээ. * 1915 — [[Дэлхийн нэгдүгээр дайн]]: Австри, Германы холбоотны цэрэг [[Львов]] хотыг эзэлсэн. * 1941 — Нацист Герман ЗХУ руу довтолсон. ЗХУ-ын "Агуу эх орны дайн" эхэлсэн. * 1960 — ЗХУ, БНХАУ харилцаагаа тасалсан. [[Никита Хрущёв]] хятадын удирдагч [[Мао Зэдун]] нар нэг нөгөөгөө сталинист гэж нөгөө нь ревизионист нэг нэгийгээ доромжилжээ. * 1973 — ХБНГУ, БНАГУ-ууд [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын гишүүнээр зэрэг элссэн. * == Энэ өдөр төрөгсөд == * 1767 — [[Вилхелм фон Хумбольдт]] (1835 нас барсан)- Германы гүн ухаантан, хэл зүйч, Берлины Их сургуулийг үндэслэгч. * 1757 —[[Жорж Ванкувер]] (1798 онд нас барсан)- английн далайн аялагч. * 1949- [[Мерил Стрип]]- 3 удаа [[Оскарын шагнал]] хүртсэн америкийн кино жүжигчин. * [[1963]] - [[Хокүтоүми Нобүёши]] сүмогийн 61 дахь [[ёкозүна]]. * 1996 — [[Родриго Эрнандес]], испаний хөлбөмбөгчин. == Энэ өдөр нас барагсад == * 1527 — [[Никколо Макиавелли]] (1469 онд төрсөн), италийн төрийн зүтгэлтэн, гүн ухаантан. == Тэмдэглэлт баярууд == {{Commonscat|22 June|6 сарын 22}} [[Ангилал:Өдөр|0622]] [[Ангилал:Зургаадугаар сарын өдөр|#22]] twhz1ty00t7s8oo2m2w6l1wn7k9gaw5 3 21029 822584 822569 2025-06-21T12:16:33Z Orgio89 4242 /* Thank you for your photos of Mongolia */ Хариулах 822584 wikitext text/x-wiki ==Санал== [http://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D0%BB%D1%86%D2%AF%D2%AF%D0%BB%D1%8D%D0%B3:%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8C Хэлэлцүүлэг:Беларусь]-т санаа оноогоо нэмэрлэнэ үү.--[[Хэрэглэгч:MongolWiki|MongolWiki]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MongolWiki|talk]]) 02:08, 2 Зургаадугаар сар 2012 (UTC) * 1.Тэнгэизийн тухай Түрэг, Англи, Орос хэл дээр байгаа материалыг харьцуулж орчуулах байдлаар буулгасан. Энэ нь олон улсын хэмжээнд Тэнгэризмийн талаар ямар үзэл, ойлголттой, судалгааны ямар төвшинд байгааг харуулна. * 2.Монголын тэнгэр судлаач гол болох хүмүүсийн бүтээл, үзэл баримтлалаас хангалтай оруулсан. Цаашид бас нэмж бичих зүйл буй. Одоохондоо амжаагүй байна. * 3.Энд оруулсан зүйл бол таны хэлсэн мэт Орос, Алтай хучин буруу үзэл биш, 1990-ээд оноос хойших бүтээл юм. * 4.Хэрвээ та Монгол Бөө мөргөлийн тухай бичмээр байвал Бөө мөргөл гэдэг сэдэв одоо хүртэл хоосон хэвээрээ байна. Тэнд Монгол бөө мөргөлийн тухай бичихийг хүсье. Хаяг нь: http://en.wikipedia.org/wiki/Shamanism * 5.Монгол Вик нь бусад хэлтэй харьцуулбал маш удаашралтай хийгдэж байгаа нь бодит байдал, бөө мөргөлийн олон сэдэв хоосон хэвээр байна шүү дээ. Энэ талд холбогдох хүн хүч тавьж болно. * 6.Миний бие тэнгэр судлаач хүний хувьд энэ талд анхаарч ажиллана. * 7.Орхигдсон зүйл буюу буруу зүйл байвал тухай мэргэжлийн хүмүүс нэмж оруулах, засаж залруулах бүрэн боломжтой.hen ni ehelsenee sanaarai ooriigoo ymar buruutaig bi medehgui l bn shuu bi :')) == Хариулт == Сайн байна уу? Хариулт руу миний хэрэглэгчийн яриа!--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 14:45, 18 Хоёрдугаар сар 2013 (UTC) == FYI == [[:de:Benutzer_Diskussion:Orgio89|For your Information]]. -- [[Хэрэглэгч:Wo st 01|Wo st 01]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Wo st 01|talk]]) 08:35, 27 Тавдугаар сар 2013 (UTC) == Монгол [[Анциклопедиа]] == Сайн уу, Orgio89! [[Анциклопедиа]] нь дэлхийн олон хэл бүрээр хэн ч хөгжүүлж болох онлайн нэвтэрхий толь бөгөөд [[Википедиа]]гийн хошин хувилбар юм. I opend the Mongolian version of this project, but my Mongolian isn't good enought to develope it alone. All articles should be humorous and funny. I think that you can join and when it is time to write an article or two. I will give you an admin or even buerocrat flag, if you want. Please, help me! The project is [http://mn.uncyclopedia.info/wiki/%D0%9D%D2%AF%D2%AF%D1%80_%D1%85%D1%83%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%81 here].--[[Хэрэглэгч:Губин_Михаил|Gubin]] 12:46, 12 Зургаадугаар сар 2013 (UTC) == Facebook бүлгэм == Сайн байна уу? Монгол Википедиаг баяжуулагчид хоорондоо ярилцаж зөвлөгөө авахад амар байх болов уу гэсэн үүднээс "Монгол Википедиаг баяжуулагчид" гэсэн фэйсбүүк бүлгэм нээсэн тул заваараа сонирхоод үзээрэй[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 20:08, 2 Наймдугаар сар 2013 (UTC) == Алло == Здравствуйте, вы можете помочь мне улучшить эту статью. Благодаря: [[Амаро Пагр]].--[[Тусгай:Contributions/79.155.92.159|79.155.92.159]] 18:25, 28 Арванхоёрдугаар сар 2013 (UTC) == Шинэ мэдээ == Шинэ мэдээн дээр ер нь ямар төрлийн мэдээ тавибал зүгээр вэ? --[[Хэрэглэгч:Boldbdd|Boldoo]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Boldbdd|talk]]) 13:47, 10 Дөрөвдүгээр сар 2014 (UTC) == New pages by bots == Hello. I've got an idea about some kind of developing of the Mongolian WIkipedia. In different kinds of Wikipedias there are projects of creating new pages by bots. As an ex. [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B5%D0%BA%D1%82:%D0%97%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B9 in Russian]. There are more than 100 000 articles in Russian Wikipedia created by bots. In [https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%BE%D0%B1%D0%B0:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D2%9B%D2%B1%D1%8E Kazakh Wikipedia] there are even some books moved to Wikipedia. I think you will agree with me, that Mongolian Wikipedia is very active but is developing very slowly. I can show you what kind of pages can be created by bots: [http://life.shoutwiki.com/wiki/Agriotes_thevenetii] (this whole wiki is made by bots), [https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D0%B6%D0%BD%D0%B5%D0%B5_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%80%D1%8F%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%BE&oldid=28110266]. The most part of big Wikies used such a project. What do you think, if I can do something like this for Mongolian Wikipedia?--[[Хэрэглэгч:Yalagch|Yalagch]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Yalagch|talk]]) 10:20, 16 Долоодугаар сар 2014 (UTC) :: Hello, Then that would be wonderfull if you really would auto create multiple articles in MongolWikipedia through bots, I am moving this talk to the general debate area so some moderators would involve. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 11:37, 16 Долоодугаар сар 2014 (UTC) == [[:en:Do not buy Russian goods!]] == Hello! Could you translate an article about boycott of Russian goods in Ukraine for the Mongolian Wikipedia? Thanks for the help. // Приветствую! Не могли бы вы перевести статью о бойкоте российских товаров в Украине для Монгольськой Википедии? Переводить желательно с Английской Википедии, поскольку там лаконично и по сути. На Российской много о причинах, целях и результатах, но почти ничего о самом бойкоте. Заранее спасибо!--[[Хэрэглэгч:Trydence|Trydence]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Trydence|talk]]) 00:42, 22 Аравдугаар сар 2014 (UTC) == Pope Francis == I moved it to Франциск because that's how his name is spelled in Russian (I notice Mongolian transliterations of foreign names are based on their Russian transliterations often), I also did a Google search for "Romyn Pap Frantsisk" ([https://www.google.com.au/search?q=%E2%80%9E%D1%80%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD+%D0%BF%D0%B0%D0%BF+%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%81%D0%BA%E2%80%9C&ie=utf-8&oe=utf-8&gws_rd=cr&ei=frWwVMDUAsOsmAXpjoCgDg]). [[Хэрэглэгч:FokkerTISM|FokkerTISM]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:FokkerTISM|talk]]) 05:16, 10 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC) : Well our Mongolian grammar and dialect is a lot different opposite stuff than russian. Infact we are prepping to lose russian script soon. In the near future all Mongolian WP will shift into real Mongolian script. Then hopefully all those cyryllic disruptions will go away. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 05:18, 10 Нэгдүгээр сар 2015 (UTC) == засвар == ийшээ айпигаараа ороодхооч. айпигаараа юм бичиж бно. [[:en:Talk:Genghis_Khan#Genghis_exiled_after_Dalan_Baljut.3F|1]], [[:en:Talk:Genghis_Khan#Ratchnevsky.27s_claims|2]] ==Хагас хамгаалалтын тухай хүсэлт== Сайн байна уу? [[Монгол үндэстэн]] болон [[Монголын хүн ам зүй]] гэсэн өгүүллэгүүдийг хагас хамгаалан зөвхөн бүртгүүлсэн хэрэглэгч засвар хийх боломжтой болгооч! Зөв буруу нь үл мэдэгдэх засвар их хийгдэх юм. [[Хэрэглэгч:Munkhzaya.E|Munkhzaya.E]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Munkhzaya.E|talk]]) 07:36, 2 Арванхоёрдугаар сар 2015 (UTC) ==Онцлох зураг== Сайн байна уу? Онцлох зурагт зориулан [[Википедиа онцлох зураг|википедиа онцлох зураг]] хуудас нээлээ. Бага багаар жишээ гэсэн хэсгийг солиод явцгаая. Хүндэтгэсэн == Хуудас засварлах, хувийн хандлагаар Вики нийтлэлийн агуулгад хандахгүй байх тухай санал == Хүндэт Оргио, Админ учраас давуу эрхтэй байгааг тань ойлгож байна. Гэхдээ хийсэн өөрчлөлтийг буцааж байгаа бол ядаж монгол хэлний зөв бичгийн дүрмээр зохистой найруулан оруулах хэрэгтэй болов уу. Пап Францис гэсэн хуудсан дээр католик шашны гэмт хэргийн талаар бие даасан дэд гарчиг нээх шаардлага байхгүй гэж бодож байна. Католик шашин гэсэн хуудсан дахь өөрчлөлтийг тэр хэвээр нь үлдээсэн болно. Википедиа нэвтэрхий тольд олон эх сурвалжаас, тэнцвэртэй мэдээлэл оруулах хэрэгтэй гэдгийг ойлгож байгаа. Гэхдээ таны үйлдэл дээрх зарчимд биш хувь хүний үзэмжээр асуудалд хандаж байгааг тань харуулж, хувь нэмэр оруулагчдын саналыг үл тоомсорлож байгаад харамсаж байна. Таныг үйлдэл википедиа толийн үзэл баримтлалыг шинэ хувь нэмэр оруулагчдад мөрдүүлж сануулж бус харин тодорхой нэг сэдвээр өөрийн үзэн ядалтаа ил болгож буй хариу авах зорилготой хувь хүний зан суртахууны үйлдэл гэж харагдаж байна. Википедиа нэвтэрхий толь зөвхөн таны биш! [[Хэрэглэгч:Davaadorj.sfs|Даваадорж]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Davaadorj.sfs|talk]]) 11:21, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC) :: Mongold shine tutam nevterch baigaa shashinii eyreg ba surug taliig uneneer delgej ertnees Mongolchuud medej baih heregtei. Bi yurunhiiduu buh shashind shuumjileltei handdag. Hristiin shashinaas gadna Buddiin shashinii lam nar ch huchingiin hereg hiideg teriig n bas uuruu zavtai bol Buddiin shashinii sedvuud deer eviig n olood tavibal huuhed zaluusiig shashinii bohirdloos avrah sain l ajil bolno. Hristiin shashinii unen medeelliig arilgaj ustgah n ene olon niitiin nevterhii tolind ogt niitsehgui ter tusmaa uuriin chine oruulsan medeelluud bugd eshlelgui tegsen baitlaa busdiin bodit eh uusvertei medeelliig ug duugui "Ariun Shashinaa" ariun tseverhen bolgoh uudnees medeelel arilgah bol utgagui komunist uildel. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 12:48, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC) :::Uneheer Hristiin/Katolikiin lam nar pastoruud huuhdiig busad olon ulsuudad huchindeed baigaa bol Mongolchuud ertnees medej edgeer shashinii humuusiin uildel buruug nariin nyagt hyanah n eruul uhaanii logik uildel bolno. Nuguu talaar Hristiin sumuud n irgedees orlogiinhoo 10%-iig ug gej bolovsonoor tulgadag zarimiig n susegiig n dalimduulj bur mashin baishing n hurtel avchidag tseverhen luivariin herguud Mongoliin Hristiin sumuudees duulddag. Edgeeriig ch bi tsaashdaa barimtjuulj bichih bolno. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 12:53, 28 Есдүгээр сар 2016 (UTC) == Николай Носков == Хонгор Сайн байна уу Orgio89! Та оросоор ярьж чадах уу? Би монгол мэдэхгүй байна, гэхдээ та захиалга хийх: Хэрэв та ОХУ-ын хөгжимчин Николай Носков талаар монгол хэл дугаар дээр хийж чадах вэ? Та энэ өгүүллийг хийх бол, би маш их баяртай байх болно! Баярлалаа! --[[Тусгай:Contributions/178.66.126.125|178.66.126.125]] 15:37, 2 Аравдугаар сар 2016 (UTC) == Мигэддоржийн Батчимэг гэсэн өгүүллийн тухайд == Энэ өгүүллийн тухайд [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] таны анхааруулсан зүйлийг хүндэтгэх төдийгүй санал нийлж байна. Гэхдээ өгүүллийн зарим бүлгийг хасаад зогсохгүй "Ерөнхийлөгчид ямар ч эрдмийн цол зэрэггүй Батчимэг алба хашсан тухайд" гэсэн дэд бүлэг нэмж оруулсан тань зөв гэдэгт эргэлзэж байна. Юуны түрүүнд ерөнхийлөгчийн дэргэд таны бичсэн шиг олон зуун зөвлөх ажилладаггүй; цаашилбал, тухайн үед эрдмийн цол зэрэггүй байсан бололтой М.Батчимэг гэгч эмэгтэй энэ албыг хаших болсон нь "нийгэмд тохиолдсон олон учир нь үл тайлагдах асуудлуудын нэг болсон" гэж таны бичсэнтэй бол огт санал нийлэхгүй байна. Энэ нь яавч тухайн хүнд хандах таны хувийн байр суурийн илэрхийлэл гэж ойлгогдохоор байгаа бөгөөд манай хариуцлагагүй зарим шар хэвлэлд түгээмэл тохиолддог компромат зорилго, агуулга бүхий үг өгүүлбэрийг шууд санагдуулж байгаа нь туйлын харамсалтай. Нэвтэрхий толийн стандартыг зөрчсөн зүйлийг арилгаж устгах нь таны эрх, энэ эрхийг тань бүрэн хүндэтгэх төдийгүй зөв зүйтэй санаачлагыг тань хүлээн зөвшөөрч талархана. Гэхдээ оронд нь мөн л уг стандартыг илтэд зөрчсөн зүйл оруулахыг тань харин хүлээн зөвшөөрөмгүй санагдана. Эцэст нь, таны оруулсан энэ ганц өгүүлбэрт дүрэм хийгээд найруулгын хэд хэдэн алдаа буйг дурьдаж, ганц энэ ч биш, оруулж буй бусад өгүүлэлдээ эх хэлнийхээ тогтсон ёс журмыг баримтлах явдлыг дээдлэхийг уриалаад, амжилт хүсч хүндэтгэсэн [[Хэрэглэгч:Amgaab|Amgaab]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Amgaab|talk]]) 07:21, 10 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.<ref group=survey>This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.</ref> The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.<ref group=survey>Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. [[m:Community Engagement Insights/2016 contest rules|Click here for contest rules]].</ref> The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=53VAEAI Take the survey now!]'''</big> You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Please visit our [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 22:01, 13 Нэгдүгээр сар 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&oldid=16205394 --> <references group=survey /> == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == (''Sorry for writing in English'') <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''28 February, 2017 (23:59 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/SE/?SID=SV_6mTVlPf6O06r3mt&Aud=VAE&Src=53VAEAI Take the survey now.]''' If you already took the survey - thank you! We won't bother you again. '''About this survey:''' You can find more information about [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|this project here]] or you can read the [[m:Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions]]. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2016_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to [[:m:Special:EmailUser/EGalvez_(WMF)| User:EGalvez (WMF)]]. '''About the Wikimedia Foundation:''' The [[:wmf:Home|Wikimedia Foundation]] supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --[[:m:User:EGalvez (WMF)|EGalvez (WMF)]] ([[:m:User talk:EGalvez (WMF)|talk]]) 19:39, 21 Хоёрдугаар сар 2017 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:EGalvez (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2016/53-VAEAI&oldid=16205394 --> ==Mongolian Wikipedians' feedback is needed== Hi there, hope all is well. My name is Erica and I work for the Wikimedia Foundation. I amo looking for people who can contribute thoughts around the use of the Content Translation tool on this site: please see [[Wikipedia:Хурал/Гадаад_хэл#Improving_the_translation_support_for_Mongolian_Wikipedia|this thread at the Village Pump]]. Thank you very much, --[[Хэрэглэгч:Elitre (WMF)|Elitre (WMF)]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Elitre (WMF)|talk]]) 14:51, 8 Аравдугаар сар 2019 (UTC) :Thank you for this great tool. I will try this tool with some pages. I translated some few pages with Google translator and heard many criticisms mostly from EU users. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|talk]]) 02:17, 9 Аравдугаар сар 2019 (UTC) == [[Орос]] == Та энэ нийтлэлийг хамгаалж чадах уу? [[Тусгай:Contributions/178.88.132.56|178.88.132.56]] 11:05, 19 Аравдугаар сар 2019 (UTC) == TOGG == @[[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] Hi, I created an article for the new Turkish car manufacturer TOGG but it was deleted twice since I used machine translation. I have seen that you have created some car-related articles on Mongolian Wikipedia and I want to ask you can you create an article for TOGG for me please? Thanks [[Хэрэглэгч:ARDITGILA|ARDITGILA]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:ARDITGILA|talk]]) 10:28, 28 Арваннэгдүгээр сар 2022 (UTC) == License on photos == Hello! Greetings from Denmark! Sorry to write in English. I noticed you have uploaded some photos [[Тусгай:ListFiles/Orgio89]]. All files need a valid license. For example [[:Файл:NugasW.ogv]] does not have a valid license. Perhaps you could add one? This photo is licensed GFDL [[:Файл:Nuur4.jpg]]. GFDL is not a good license for media files. So perhaps you would be willing to relicense to {{tl|Cc-by-sa-4.0}} for example? Also files need a source and an author. If you are the photographer perhaps you could add "Source: I made this photo/video. Author: Orgio89."? Or maybe add and fill out {{tl|Information}}. [[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 09:31, 21 Долоодугаар сар 2024 (UTC) : I just created [[:mw:Extension:FileImporter/Data/mn.wikipedia]] so now it is easy to move files to Commons. Just click the tab "Export to Wikimedia Commons". If something needs to be fixed you can modify the configutation. You are also welcome to ask me. --[[Хэрэглэгч:MGA73|MGA73]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:MGA73|яриа]]) 09:56, 21 Долоодугаар сар 2024 (UTC) ::Hello I will fix my files thanks for notification! [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 00:46, 26 Долоодугаар сар 2024 (UTC) == Thank you for your photos of Mongolia == Very interesting place. I have always thought about Mongolia. Thanks, [[Хэрэглэгч:Krok6kola|Krok6kola]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Krok6kola|яриа]]) 11:44, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC) :Thank you for your viewing! Yes we have many exotic less discovered tourism attractions here. [[Хэрэглэгч:Orgio89|Orgio89]] ([[Хэрэглэгчийн яриа:Orgio89|яриа]]) 12:16, 21 Зургаадугаар сар 2025 (UTC) p529c7tol0x17h0qspqusr2ez7iraxb 0 22326 822661 822233 2025-06-22T03:35:39Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822661 wikitext text/x-wiki [[Файл:Large format camera lens.jpg|thumb|right|Том форматтай камерын линз.]] '''Гэрэл зураг-'''гэрэл зургийн хальс эсвэл электрон зураг-мэдрэгч зэрэг [[цацаргалт]] мэдрэмтгий зүйлс дээрх цацаргалтыг буулгаж авах замаар зураг үүсгэх практик, шинжлэх ухаан бөгөөд урлаг юм. Линз нь ямар нэг обьектоос ялгарах эсвэл тухайн обьект дээр тусаад хугарсан гэрлийн цацрагийн фокусыг тааруулан, камерын дотор байрлах гэрэл мэдрэмтгий гадарга дээр бодит дүрс болгон буулгахад ашиглагддаг. Улмаар электрон дүрс мэдрэгч нь дүрсийг пикселийн (нягтрал) нарийвчлалаар буулган, боловсруулж дижитал файл хэлбэрээр хадгалдаг. Зураг, видео хэлбэрээр хадгалагдсан дижитал файлыг зургийн аппаратнаас шууд үзэх, компьютер лүү хуулах, дэлгэцээр харуулах буюу студид угааж, принтерээр хэвлэн ашиглаж болдог. Гэрэл зургийг шинжлэх ухаан, үйлдвэрлэл, бизнест өргөнөөр ашиглахын зэрэгцээ урлаг, уран бүтээл, харилцаа холбооны зорилгоор түгээмэл ашигладаг. Гэрэл зургийн ач холбогдол бол түүхэн баримт болдог гол онцлогтой юм. == Үгийн гарал зүй == Фотограф гэдэг үг нь Грекийн φωτός (''phōtos'') буюу гэрэл<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dfa%2Fos φάος], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> болон γραφή (''graphé'') буюу зураг<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dgrafh%2F γραφή], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus</ref> гэсэн хоёр үгний нийлбэр юм.<ref>Harper, Douglas. [http://www.etymonline.com/index.php?term=photograph "photograph"]. ''[[Online Etymology Dictionary]]''.</ref> == Түүх == === Анхны технологи === [[File:Camera obscura box.jpg|thumb|Зураг зурахад ашиглагддаг хайрцган аппарат]] Гэрэл зураг нь хэд хэдэн технологийн нийлбэр юм. Анхны гэрэл зураг гарахаас өмнө Хятадын философич Мо Ди болон Грекийн математикч [[Аристотель]], [[Евклид]] нар МЭӨ 4, 5-р зуунд хайрганы нүхээр гэрэл тусган зураг зурах камерны талаар дүрсэлсэн байдаг.<ref>Campbell, Jan (2005) ''[http://books.google.com/books?id=lOEqvkmSxhsC&pg=PA114 Film and cinema spectatorship: melodrama and mimesis]''. Polity. p. 114. [[:en:Special:BookSources/074562930X|ISBN 0-7456-2930-X]]</ref><ref>http://books.google.com/?id=MTXdplfiz-cC&pg=PA20</ref> Хүн төрөлхтний хөгжил дэвшлийн гайхамшгийн нэг болох гэрэл зургийн түүх эртний Арабын физикч, математикч, эмч, филисофич [[Ибн-Аль-Хайсам|Ибн-Аль-Хайсамын]] нэртэй салшгүй холбоотой. Дундад зууны Европт Альхазен хэмээн алдаршсан тэрээр 965 онд төрж 1039 онд өөд болсон ба тухайн үеийнхээ хамгийн өндөр боловсролыг эзэмшиж, гэрэл, гэрлийн туяаны тухай тодорхой бүх л мэдэгдэхүүнийг тусгасан оптикийн тухай шинжлэх ухааны өгүүллээ бичжээ. Тэр үед гэрэл зургийн талаар ямар ч ойлголт байхгүй байсан боловч чухам энэ эрдэмтэн гэрэл зургийн аппарат маягийн зүйл хийсэн нь өнөөгийн бидний сонирхлыг ихэд татдаг. Үүний тулд тэрээр жирийн 1 хайрцаг авч 1 талд нь цоолж нүх гаргаад түүнийхээ өмнө хэд хэдэн лаа асаажээ. Нүхний эсрэг талд цулгай дэлгэц буюу самбар байрлуулахад уг дэлгэц буюу самбар дээр лаануудын доош харсан дүрс гардаг болохыг нээжээ. Ийнхүү Ибн-Аль-Хайсам 200 жилийн дараа харанхуй каамер хэмээх нэр хүртсэн зүйлийг нээсэн хийгээд энэ нь түүний хийдэг ердийн туршилтуудын 1 байсан тул өөрийн нээлтэндээ төдийлөн ач холбогдол өгөлгүй орхисон бөгөөд Европ тив үүнийг 200 жилийн дараа олж мэджээ. === Дундад зуун<ref name=":0">http://jagaa.blogmn.net/21813/gerel-zurgiin-tuuhees.html</ref> === 1519 онд алдарт [[Леонардо да Винчи]] харанхуй камерийг шинжлэх ухааны ажиглалт хийхэд чухал төхөөрөмж гэж нэрлэсэн тэмдэглэл бичжээ. 1544 онд [[Нидерланд|Нидерландын]] математикч Хээма Фрийзиус түүний тусламжтайгаар нарны хиртэлтэнд анх ажиглалт хийж байсан түүхтэй. 16-р зууны дунд үед Италийн иргэн Жамбаттиссаделла Поорте харанхуй камерийн нүхэнд линз суулгах санаа төрсөн бөгөөд ингэснээр дүрсний чанарыг эрс сайжруулж, улам боловсронгуй болсон тул тэр дорхноо л аялагчид, зураачдын байнгын дагуул болжээ. Цаасан дээр гарсан оптик дүрсийг тэд үзэг харандаагаар дагуулан тодруулдаг байв. Шинжлэх ухааны лабораторит энэ нь өнөөдрийн гэрэл зургийн аппарат буюу туршлагыг бүртгэгч дуран байлаа. Астрономич Иохами Кээплэр суурин дээрээ эргэж, тал бүр тийш харах боломжтой, салхин тээрэмний хэмжээтэй харанхуй камерийг зохион бүтээв. Оросын эрдэмтэн [[Михаил Васильевич Ломоносов|Михаил Ломоносов]] лаборантууддаа, машинуудыг зурахад харанхуй камерийг байнга ашиглах шаардлага тавьдаг байв. Германы эрдэмтэн, физикч Крийстоф Шлайнэр харанхуй камерыг нар руу чиглүүлэв. Түүний дуран Кээплэрийн зөвлөснөөр 2 хэсэг цуглуулагч линзээс бүрдэж байснаараа [[Галилео Галилей|Галилео Галилейн]] дурангаас ялгарч байсан бөгөөд алсад буй зүйлүүдийн бодит дүрсийг дамжуулах боломжийг хангасан байна. Эрдэмтэд энэ камерийн тусламжтайгаар Галилейн нээсэн толбоноос гадна, гадаргуу дээр гарсан хаягдлууд тод ажиглагдаж буйг тогтоожээ. Үүнээс дахин 2 зууны дараа Францын одон орон судлаач, физикч [[Доминик Франсуа Жан Араго]] тэднийг дахин нээж “протуберац” ([[Герман хэл|герман]]. ''Protuberanzen'', лат. ''protubero'') хэмээн нэрлэжээ. Энэ үед эрдэмтэд бийр хэрэглэлгүй, зөвхөн гэрлээр зурах боломжийг шургуу судалж байлаа. Өөрөөр хэлбэл, дурангийн цуглуулж өгсөн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох хэрэгтэй байв. Харанхуй камерийг гэрэл зургийн аппарат болгон хувиргах шаардлагатай байлаа. === 19-р зуун<ref name=":0" /> === 19-р зууны хамгийн гайхамшигтай бөгөөд ач холбогдолтой нээлтүүдийн нэг болох гэрэл зургийг Нийсэфор Ньепс (1765-1833) анхны харанхуй камерийг хийсэн. Тэр гэрлийн тусламжтайгаар сийлбэр хэвлэх хэв хийхийг мөрөөдөж, чулуун бараар хэвлэх аргатай нилээд нарийн танилцаж өөрийнхээ хийж буй зүйлээ гелиографи гэж нэрлэжээ. Мөн 1822 онд Парисын Маре гудамжинд Луи Жак Дагэр ([[Франц хэл|франц]]. ''Louis Jacques Mandé Daguerre'', 1787 —1851) “Диорама” хэмээх үзвэрийн газраа нээжээ. Тэрээр зургууд нь солигддог үзмэр хийсэн байна. Нимгэн, хагас тунгалаг даавуун дээр зурсан зургуудыг бүгдийг нь зэрэгцүүлэн сараалжуудаас зүүж байрлуулаад араас нь ээлжлэн гэрэлтүүлдэг байжээ. Үзэгчид гэгээн цагаан өдөр гэнэт шөнө болж хөгжмийн аялгуунд гоёмсог зураг харж байгаагаа гайхаж, шагшран магтаж байхад Дагэрт гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэх аргыг олох санаа эргэлдсээр байв. Тэрээр тухайн үеийн бусад зураачдын адил харанхуй камер ашиглан зурдаг байсан бөгөөд оптикийг ч муугүй мэддэг байв. Ж.Дагэр францын зохион бүтээгч [[Жозеф Ньепс|Жозеф Нийсэфор Ньепс]] ([[Франц хэл|франц]]. ''Joseph Nicéphore Niépce''; 1765 —1833) тухай сонсоод түүнд захидал бичиж 1827 онд танилцаад 1829 онд хамтран ажиллаж, шинэчлэл хийхээр “Ноён Ньепсийн нээж ноён Дагэрийн боловсронгуй болгосон гелиографи” гэдэг нэртэй гэрээ байгуулжээ. Дагэр Ньепсийн олж харж чадаагүй хэв-барнаас хуулбарлах, байгаа байдлаар нь зураг авах 2-ын ялгааг ойлгож хөрөг зураг нь өнгөнүүдийн хувьд зөв, тод дамжуулахыг хамгаас илүү шаарддаг учир зураг авах хугацаа 5 хоромоос хэтрэх ёсгүй хэмээн үзэж йодоор боловсруулсан мөнгөөр бүрхсэн ялтас ашиглахыг санал болгожээ. Йодот мөнгө ашигласнаар орчин үеийн гэрэл зургийн аргад тун дөхөж ирсэн хэдий ч бүр 1818 онд Английн астрономч Жон Хээршэл йодот мөнгөний харлах процессыг тиосульфит зогсоодог болохыг нээснийг тэд мэдэж чадаагүй юм. Ньепсийг нас барсны дараа Даагэр йодот мөнгөөр богино хугацаанд позитив дүрс гаргаж бэхжүүлэх аргыг олж даагэреотип хэмээн нэрлэжээ. Энэ арга нь Ньепсийнхээс огт өөр арга байсан ч хамтын ажиллагааны гэрээ хүчин төгөлдөр хэвээр байсан тул дундынх болжээ. Даагэрийн нээсэн энэ арга маш энгийн бөгөөд түгээмэл байсан тул тэр дороо л нийтэд хүртээл болсон байна. Өөрийн дүрс-Даагэреотипийг харахыг хүсэгчид маш олон байсан ба тэдний хэрэгцээний хирээр харанхуй каамер, химийн бодисууд, дуран, мөнгөжүүлсэн ялтсуудыг үйлдвэрлэж эхлэв.Мөнгөн усны уураар дүрс тодруулах болон тиосульфитаар бэхжүүлэх аргыг ч Даагэр /Жооно Хээршэлийн нээснийг мэдэлгүйгээр/ нээжээ. Гэвч энэ бүгдийг Даагэр өөрөө санаачилсангүй, зөвхөн Ньепсийн санааг үргэлжлүүлж байж олж нээжээ. Гелиограф анх гарснаас хойш 13 жилийн дараа буюу 1839 оны 1-р сард Парисын ШУА-ийн хурал дээр нэрт эрдэмтэн, улс төрийн зүтгэлтэн Доминик-Франсуа Араго анх Луи Дагэр, Нийсэфор Ньепс нар хавтгай метал гадаргуу дээр объектуудын гэрлийн дүрсийг бэхжүүлэн авах боломжийг нээснийг илтгэжээ. Энэ үед Английн эрдэмтэн [[Уильям Тальбот|Уильям Фокс Тальбот]] ([[Англи хэл|англи]]. ''William Henry Fox Talbot''; 1800 —1877) харанхуй камер ашиглан дүрс буулгах процессыг сонирхож 1835 онд буюу ажиллаж эхэлснээсээ хойш 2 жилийн дараа, өөрийн байшин болон Лакокийн сүмийн зургийг авч чаджээ. Эдгээр зургийг 2 цагийн хугацаатай барил өгч авсан хэдий ч анхны, жинхэнэ гэрэл зургийн негативууд /энэ нэрийг Таальбот өгчээ/ байжээ. Гэвч Тальбот туршилтаа төдхөн орхисон байна. 1839 оны 1-р сарын сүүлчээр Уильям Тальбот Лондоны Эзэн хааны нийгэмлэгийн хурал дээр өөрийн нээсэн калотайпийн аргын тухай илтгэл тавьж гэрэл зургийг боловсронгуй болгох талаар ажиллаж эхэлсэн байна. Ингээд хэдхэн сарын дараа азот хүчлийн мөнгө бүхий хальсан дээр авдаг болсноор дүрсийг ердөө л 3 хоромд буулгах боломжтой болжээ. Таальбот өөрийн аргаа шууд гаргаж тавьсан бол дагэреотипийг гаргалгүйгээр мөхөөж чадах байсан ба нэгэнт их хүч хөрөнгө зарж бүтээсэн Даагэротипийг 10 жилийн дараа калотайп шахан гаргажээ. Хожим нь энэ арга эхлээд хуурай, дараа нь нойтон желатин ялтсуудад шахагдан өөрчлөгдсөн билээ. Ийнхүү хүн төрөлхтний олон чухал нээлтийн нэг болох гэрэл зураг урлагийн болон аж үйлдвэрийн шинэ салбар болон үүсэж хөгсөн байна. Хожим бромт мөнгө, хлорт мөнгө, йодот мөнгө зэрэг бодисуудаар гэрэл мэдрүүлэн, метол, эсвэл гидрохиноноор тодруулаад тиосульфат натригаар зогсоож төрөл бүрийн гадаргууд буулгадаг болсныг өнөөгийн бид хэрэглэж байна. Шинжлэх ухаан техникийн дэвшлийн эрин - өнөө үед тоон програмт зураг үүсэн хөгжиж байгаа нь зарим талаараа гэрэл зургийн ач холбогдлыг бууруулсан нь гэмт хэрэгтэн этгээдүүдийн бүртгэлээр ХIХ зууны сүүл үед баруун Европыг дагуулан шуугиулж байсан Бертильонаж буюу антропометрийн хэмжил зүйн арга ХХ зууны эхэнд дактилоскопихэмээх гарын мөрний ухаанд зайгаа тавин өгсөнтэй төстэй ч бодит байдлыг дүрслэх чадал, засвар хийх, хуурамчаар үйлдсэнийг тогтоох боломж өндрөөрөө урлаг, криминалистик зэрэг салбарт үнэлж баршгүй хэвээрээ байна. === Хар цагаан зураг === Бүх гэрэл зураг эхэндээ зөвхөн хар, цагаан өнгөтэй. Хар, цагаан зураг нь саарал болон цэнхэр, бор шаргал туяатай гардаг байсан. Одоо хэр нь камераар хар, цагаан зураг дарж болохоос гадна зөвхөн хар, цагаан зураг дардаг камер ч байдаг. Мөн зураг засварлах програмуудад хар, цагаан болгох үйлдлүүд байдаг. === Өнгөт зураг === 1903 онд авсан өнгөт зураг байдаг. Тухайн үед тусгай төхөөрөмж ашиглан, маш удаан хугацааны туршид зургийг бүтээж, хэвлэдэг байсан. Өнгөтөөр зураг авах боломжийг 1840 оны үеэс судалж эхэлсэн. Эхэн үед өнгөт зураг гэрэлд цохигдох, их хугацаа шаардах гэх мэт сул талтай байсан. 1855 онд физикч [[Жеймс Клерк Максвелл]] ([[Англи хэл|англи]]. ''James Clerk Maxwell''; 1831—1879) гурван үндсэн өнгийг тусгаарлах зарчмын талаар судалгаа гаргасан бөгөөд '''''1861''''' онд энэ зарчмын дагуу анхны өнгөт зургийг авсан. Максвелл улаан, ногоон, цэнхэр шүүлтүүр ашиглан 3 ширхэг хар, цагаан зураг авч, дараа нь нийлүүлэх замаар өнгөт зураг гаргаж авах санаа гаргажээ. 1860-аад оны сүүлээр Луйс Дукос ду Хаурон өнгөт зураг хэвлэх аргийг нээсэн. Улмаар хальс хийж зураг дарах камер бүтээгдэх болж 1935 он гэхэд Кодак өнгөт хальсыг нэвтрүүлсэн. Үүнтэй төстэй "''Agfacolor Neu"'' хальсыг Agfa компани 1936 онд бүтээжээ. 1963 онд Поларойд компани зураг дарсны дараа 1-2 минутын дотор хэвлэн гаргах камер гаргасан байна. 1995-2005 оны хооронд дижитал камер хэрэглээнд хүчтэй нэвтрэх болсон. === Дижитал гэрэл зураг === 1981 онд Японы [[Sony|"Sony"]] компани энгийн хүмүүс ашиглаж болох анхны хагас дижитал камерыг худалдаанд гаргасан. Мавика хэмээх энэхүү камер нь дүрсийг дискэнд хадгалдаг байсан бөгөөд дискэн дээр хадгалагдсан дүрсийг дэлгэцээр харах боломжтой байсан. 1991 онд Кодак анхны дижитал камер болох DCS 100-г гаргасан. Энэ камер өндөр үнэтэй байсан хэдий ч сэтгүүлч, мэргэжлийн гэрэл зурагчид өргөнөөр ашиглаж эхэлсэн байна. Дижитал камер нь электрон дүрс мэдрэгч ашиглан дүрсийг электрон дата болгон хадгалдаг бөгөөд өмнөх үеийн камеруудаас ялгаатай нь зураг угаах гэх мэт химийн процесс ашигладаггүй юм. Дижитал зургийг төрөл бүрийн янзалж, өөрчлөх боломжтой. Өнөөдөр дэлхий даяар дижитал камер болон ухаалаг гар утас ашиглан зураг авах болсон билээ. === Нийлэг гэрэл зураг === Нийлэг гэрэл зураг нь компьютер орчинд авах зураг бөгөөд зураг авалт нь бодитоор зураг авч байгаа мэт загварчлагдсан байдаг. Дижитал ертөнцөд дижитал зураг авалт хийх нь бодит ертөнцөд зураг авах хэмжээ, хязгаарыг давах боломжийг бий болгосон.<ref>{{cite conference|url = http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html|title = Synthesis photography and architecture|last1 = Paux|first1 = Marc-Olivier|date = 1 February 2011|conference = [[Imagina]]|location = Monaco}} {{Webarchiv|url=http://www.zhongart.com/marcol/premier/photoA_files/synthesis%20photography%20and%20architecture.html |wayback=20150402092825 |text=Synthesis photography and architecture |archiv-bot=2025-06-22 03:35:39 InternetArchiveBot }}</ref> == Камерны түүхэн хөгжил == <!-- Images showing cameras typical for their time or cameras that were first of their kind (other suggestions for criterias?)--> <gallery widths="220" heights="180" perrow="5"> File:Studijskifotoaparat.JPG|19-р зууны 3 хөлтэй, студийн камер File:Box Camera.jpg|Чиглүүлээд зураг дарах [[хайрцган камер]], кино зураг авалтад ашиглагддаг анхны камер, c. 1910 File:No1-A Autographic Kodak Jr.jpg|Kodak-ийн хураадаг камер 1922 File:Leica-II-Camera-1932 cropped.jpg|[[Leica Camera|Leica-II]], [[135 мм]] кино зураг авалтын анхны камеруудын нэг, 1932 File:Contax-s.jpg|[[Contax]] S 1949&nbsp;– анхны [[олон талт призмт камер]] [[Single-lens reflex camera|SLR]] File:Polaroid Colorpack 80.jpg|Polaroid Colorpack 80 зураг хэвлэдэг камер, c 1975 File:Photography using Canon Digital IXUS 850 IS.jpg|[[Дижитал камер]], [[Canon Ixus]] загвар, c. 2000. File:Capas-d1.jpg|Nikon D1, анхны [[digital single-lens reflex camera|digital SLR]] сурвалжлага, спортын зураг авалтад ашиглагддаг, c. 2000 File:Phone photography.jpg|[[Ухаалаг утас]], c. 2010 </gallery> == Техникийн шинж чанар == Камер бол зураг авах хэрэгсэл бөгөөд дуу бичлэг хураах төхөөрөмж суулгаснаар видео бичлэг хийх буюу кино зураг авалт хийх боломжтой болсон. Дижитал сорон болон электрон соронзон бүхий санах ойтой.<ref>http://www.dpreview.com/learn/?/glossary/</ref> == Эшлэл == {{Reflist}} [[Ангилал:Гэрэл зураг| ]] [[Ангилал:Дүрслэх урлагийн төрөл]] [[Ангилал:Уран сайхны арга техник]] [[Ангилал:Хуулбарлах техник]] 17uv2mh7yb69fcsegn71tvko3sdhkyw 0 24173 822648 822203 2025-06-22T01:40:32Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822648 wikitext text/x-wiki [[Файл:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|right|250px| ''atheoi'' буюу αθεοι гэсэн "бурхангүй хүмүүс" хэмээх Грек үг]] '''Атеизм''' буюу '''Шашингүйн үзэл''' гэж бурхан орших явдалд итгэхгүй байх үзэл.<ref name=Nielsen-EB/> Илүү давчуу байдлаар тайлбарлавал атеизм гэдэг нь [[бурхан]] тэнгэр байхгүй хэмээх үзэл юм.<ref name=RoweRoutledge/><ref name=oxdicphil/> Өргөнөөр тайлбарлавал атеизм бол ямар нэгэн бурхан тэнгэр байдаг эсэхэд үл итгэх явдал билээ.<ref name=oxdicphil/><ref name=religioustolerance/><ref>{{cite encyclopedia |url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |encyclopedia=Oxford Dictionaries |title=atheism |publisher=Oxford University Press |accessdate=2012-04-09 }} {{Webarchiv|url=http://oxforddictionaries.com/definition/atheism |wayback=20190121124816 |text=atheism |archiv-bot=2025-06-22 01:40:29 InternetArchiveBot }}</ref> Атеизмийн эсрэг<ref name=reldef/><ref name=OED-theism /> болох [[Тейзм]] гэдэг нь ядаж нэг бурхан оршдогт итгэх явдал.<ref name=OED-theism>{{cite book |title=Oxford English Dictionary |edition=2nd |year=1989 |quote=Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism}} </ref><ref> {{cite web |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/theism |title=Merriam-Webster Online Dictionary |quote=belief in the existence of a god or gods | accessdate=2011-04-09}}</ref> Атеизмийн үзэлтэй хүнийг Атеист гэнэ. Атеизм хэмээх үг нь Грек хэлний ἄθεος (''atheos'') буюу "бурхангүй" хэмээх үгнээс гаралтай бөгөөд үүнийг бүхэл нийгмээрээ бурхан тэнгэрт тахин шүтэх үзлийг эсэргүүцдэг хүмүүсийг тодорхойлдог, доош нь хийсэн утгатай үг байжээ. Чөлөөт үзэл баримтлал, эргэлзээт лавлагаа дэлгэрч, шашны шүүмжлэл ихэссэнээр тус үгийг хэрэглэх тохиолдол багасаж эхэлжээ. <ref name=KArmstrong>{{cite book |last=Armstrong |first=Karen |authorlink=Karen Armstrong |title=A History of God |year=1999 |publisher=London: Vintage |isbn=0-09-927367-5}} </ref> Атеистууд нь ер бусын зүйлтэй холбоотойгоор тайлбарладаг зүйлд эргэлзээтэй ханддаг бөгөөд баттай бодит үзэл баримтлалыг энэ тэргүүнд тавьдаг хүмүүс байдаг. Атеизм нь олонход ямар нэгэн бурхан тэнгэрт итгэхгүй байхыг зөвлөдөг. Атеизмийг дэмжигч маргаанууд нь гүн ухаан, нийгэм, түүх зэрэг олон олон шинжлэх ухаанаас гаралтай. Зарим атеистууд нь төрийг шашнаас тусгаарлах үзэлтэй<ref name=honderich/><ref> Fales, Evan. "Naturalism and Physicalism", in {{harvnb|Martin|2007|pp=122–131}}. </ref> байдаг ч хүмүүсийн дунд баримталдаг үзэл, философиуд нь ялгарах жишээтэй. Атеизм нь шашинг бодвол дэлхий ертөнцийг илүү хялбараар тайлбарладаг хэмээн олонх атеистууд хэлдэг бөгөөд ийм учраас атеизм нь бурхан байхгүйг батлах бус, эсрэгээр нь шашин нь бурхан байгаа гэдгийг тайлбарлах үүрэгтэй хэмээн үздэг.<ref>{{harvnb|Stenger|2007|pp=17–18}}, citing {{cite book|last=Parsons|first=Keith M.|title=God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism|year=1989|location=Amherst, New York|publisher=Prometheus Books|isbn=978-0879755515}}</ref> Зарим шашин шүтлэгт атеизмийн дүр төрхүүд илэрдэг. Үүнд, [[Жайнизм]], [[Буддизм]], [[Хиндүизм]], [[Паган]] хөдөлгөөнүүд<ref name="Neopaganism">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=RfGhUW8RdUIC&pg=PA194&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=A New Vision A New Heart A Renewed Call - Volume Two|publisher=William Carey Library|quote=Although Neo-Pagans share common commitments to nature and spirit there is a diversity of beliefs and practices. Some are atheists, others are polytheists (several gods exists), some are pantheists (all is God) and others are panentheists (all is in God).|date=19 October 2009|isbn=9780878083640}} </ref> (Викка гэх мэт<ref name="Wicca">{{cite book|author=Carol S. Matthews|url=http://books.google.com/?id=stQQJlV9FT8C&pg=PA115&dq=neopaganism+atheism#v=onepage&q&f=false|title=New Religions|publisher=Chelsea House Publishers|quote=There is no universal worldview that all Neo-Pagans/Wiccans hold. One online information source indicates that depending on how the term ''God'' is defined, Neo-Pagans might be classified as monotheists, duotheists (two gods), polytheists, pantheists, or atheists.|date=19 October 2009|isbn=9780791080962}} </ref>), бурхангүй шашнууд хамаарагдана. Жайнизм болоод Буддизмийн зарим хэлбэрүүд нь бурханд итгэхийг санал болгодоггүй<ref>{{cite book |url=http://books.google.com.vc/books?id=Jb0rCQD9NcoC&printsec=frontcover#v=onepage&q=atheism&f=false |last=Kedar |first=Nath Tiwari |year=1997 |title=Comparative Religion |publisher=[[Motilal Banarsidass]] |isbn=81-208-0293-4 |page=50}} </ref> байхад Хиндүизм нь атеизмийг хүчинтэйд тооцдог ч дагаж мөрдөхөд хэцүү гэдэг.<ref>{{Cite book | last = Chakravarti| first = Sitansu| title = Hinduism, a way of life| publisher = Motilal Banarsidass Publ.| year = 1991| page = 71| url = http://books.google.com/?id=J_-rASTgw8wC&pg=PA71| isbn = 978-81-208-0899-7|quote = According to Hinduism, the path of the atheist is very difficult to follow in matters of spirituality, though it is a valid one. |accessdate=2011-04-09}} </ref> Атейзмийг тодорхойлогч шалгуурууд нь хоорондоо зөрчилддөг тул өнөө үед дэлхий дээрх Атейстуудын тоог тогтоох нь тийм ч амар биш юм.<ref name="Martin2007">{{cite book|last=Zuckerman|first=Phil|editor=Martin, Michael T|title=The Cambridge companion to atheism|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England|isbn=0-521-84270-0|page=56|url=http://books.google.com/books?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA56|accessdate=2011-04-09}} </ref> Нэгэн тооцоогоор дэлхийн хүн амын 2.3% нь атеистууд, 11.9% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref name="Britannica demographics">{{cite web |url=http://search.eb.com/eb/article-9432620 |title=Worldwide Adherents of All Religions by Six Continental Areas, Mid-2005 |publisher=Encyclopædia Britannica |year=2005 |accessdate=2007-04-15}} * 2.3% Atheists: Persons professing atheism, skepticism, disbelief, or irreligion, including the militantly antireligious (opposed to all religion). * 11.9% Nonreligious: Persons professing no religion, nonbelievers, agnostics, freethinkers, uninterested, or dereligionized secularists indifferent to all religion but not militantly so. </ref> Өөр нэг судалгаанаас харахад өөрсдийгөө атейст хэмээн тодорхойлсон хүмүүс нь барууныхны дунд хамгийн өндөр хувийг эзэлдэг, тухайлбал: [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]]-4 %, [[Итали]]-7%, [[Испани]]-11%, [[Их Британи]]-17%, [[Герман]]-20%, [[Франц]]-32% байдаг байна.<ref name="Harris">{{cite web |url=http://www.harrisinteractive.com/news/allnewsbydate.asp?NewsID=1131 |title=Religious Views and Beliefs Vary Greatly by Country, According to the Latest Financial Times/Harris Poll |publisher=Financial Times/Harris Interactive |date=2006-12-20 | accessdate=2011-04-09}} </ref> Харин [[Монгол улс]]ад 2010 онд хийсэн хүн амын тооллогоор нийт хүн амын 38.6% нь шашин шүтдэггүй гэсэн дүн гарчээ.<ref>[http://toollogo2010.mn/doc/Statistic_undsen_ur_dun.pdf 2010 оны Хүн амын тооллого, Үндсэн дүн]</ref> == Үгний гарал болоод хэрэглээ == Эртний Грек хэлэнд ''atheos'' (ἄθεος) нь "бурхангүй" хэмээх утгатай тэмдэг нэр байв. Энэ үгийг анх бурханы эсрэг, сүсэггүй хэмээх шүүмжлэлийн байдлаар хэрэглэж байжээ. МЭӨ 5-р зуунд энэ үг нь илүү утга төгөлдөршиж бурхантай харилцаа холбоог тасалсан, бурхныг үгүйсгэсэн хэмээх утгатай болов. ἀσεβής (''asebēs'') хэмээх үгийг өөрийн бурхныг үл шүтэж эсэргүүцдэг ч бусад бурхныг шүтдэг хүмүүст оноох болов. Сонгодог бичвэрүүдийн орчин үеийн хөрвүүлгээр ''atheos''-ийг "atheistic" буюу "атеист тал руугаа" гэж орчуулах нь бий. [[Цицеро]] нь тус үгийг латин хэлнээ ''atheos'' гэж хөрвүүлжээ. Анхны [[Христийн шашин]]тнууд, [[Эртний Грекийн шашин]]д итгэгчид нар тус үгийг нөгөөдөө оноож доромжилдог байжээ. Атеист (atheist) хэмээх үг нь англи хэлнээ Атеизм хэмээх үгнээс өмнө гарч ирсэн бөгөөд анх 1566, 1571 онд хэрэглэгдэж байв. Бурхан шашин үл шүтэх хэмээх утгаар Атеист хэмээх нэршлийг хамгийн эртний үедээ 1577 оны үед хэрэглэж байжээ. Түүнтэй холбоотой үгс, нэршлүүд нь хожим бий болжээ: деист - 1621 онд, теист - 1662 онд, [[деизм]] - 1675 онд, [[теизм]] - 1678 онд. Тухайн үедээ деизм, деист хэмээх үгс нь одоогийнхоо тодорхойлолтоор явж байсан бол теизм хэмээх үг нь сүүлдээ деизмээс ялгарах болжээ. Карен Армстронг бичихдээ 16 болон 17-р зууны үед атеист хэмээх үг нь зөвхөн доромжлол байдлаар хэрэглэгддэг байсан - хэн ч өөрийгөө атеист хэмээхгүй байх байсан гэжээ. 17-р зууны дунд үед бурханд итгэхгүй байх нь боломжгүй зүйл хэмээн үздэг байв. 18-р зууны сүүл үед Европт ''Атеизм''-г анх өөртөө олгогч үзэл хэмээн үзэх болов - үүнд, монотеист Авраамийн бурханд (Христ, Лал, Жүдизмийн бурхан) итгэхгүй байх явдлыг. 20-р зуунд даяаршил бий болсноор тус үгийг бүхий л бурханд итгэхгүй байх явдалд хэрэглэх болсон. Зарим Атеистууд "Атеизм" хэмээх үг нь хэрэгцээгүй хэмээн тайлбарладаг. Сэм Харис ''Letter to a Christian Nation'' номондоо: <blockquote>''Атеизм'' хэмээх үг нь угтаа оршин тогтнох ёсгүй. Атеизм нь ердөө л ямар нэг учир шалтгаангүй шашны үзлийн эсрэг гаргадаг ухаалаг хүмүүсийн дуу авиа юм.</blockquote> === Эерэг, сөрөг гэх === Философчид тухайлахад Антони Флю болон Майкл Мартин нар эерэг Атеизм-ийг сөрөг Атеизм-тай (сул дорой зөөлөн) анх эерэгцүүлэн гаргаж иржээ. Эерэг Атеизм гэдэг бол бурхан гэж байдаггүй гэх үзлийг хүлээн зөвшөөрсөн үзэл баримтлал юм. Сөрөг Атеизм нь non-theism-ийн бүхий л хэлбэрүүдийг өөртөө багтаадаг. Энэ ангиллийн дагуу хэн ч эерэг ба сөрөг Атеист биш юм. Сул дорой ба хүчтэй Атеизм нь харьцангуй сүүлийн үеийнх ба эерэг ба сөрөг Атеизм нь өмнө нь үүссэн ба тэдгээрийг философи, уран зохиол болон католик өршөөлд хэрэглэгдэж байв. Энэхүү нэршлийн доор ихэнх үл мэдэгчдийг сөрөг Атейзмууд хэмээн нэрлэж байлаа. Мартины үед тухайлахад үл мэдэгчид нь сөрөг Атеизмыг баталдаг ихэнх үл мэдэгчид нь Атеизмын талаас үзэл бодлоо илэрхийлдэг ба энэ нь theism(физм)-ээс илүү харьцуулж үздэг байна. Бурхан байхгүй хэмээх үзэл нь заримдаа итгэл үнэмшилээ хаяхад хүргэдэг. === Практик атейзм === Практик буюу прагматик атеизмд бас анатизм ч гэж нэрлэгддэг хувь үзэл санаатнууд /хүмүүс/ нь хэрвээ бурхан гэж байгаагүй бол мөн байгалийн хуулийг ангилахгүйгээр тайлбарлах байсан гэдэг. Бурхан байгаа эсэх нь тодорхойгүй гэвч шаардлаггүй болон огт хэрэгцээгүй мэтээр төсөөлөгддөг гэвч бурхад хүний амьдралын зорилгыг тодорхойлохгүй бидэнд өдөр тутмын амьдралд нөлөөлөхгүй юм. Практик атеизмын хэлбэр нь шинжлэх ухааны харилцаа хамааралтай далд хамааралтай, энэхүү шинжлэх ухааны утга хамаарал нь байгалын ухаан юм. Натурал философийн шинжлэх ухааны аргад үндэслэн батлах /нотлох/ эсвэл шууд хүлээн зөвшөөрч түүнд бүрэн итгэж үнэмших явдал байлаа. Практик атеизм нь дараах хэлбэртэй байна. *Шашны оновчгүй байдал – бурханд итгэх нь хүний зан, ёс суртахуун, шашны зан үйл болон бусад ямар нэгэн үйл явдалд нөлөөлөхгүй. *Бурхан шашны аливаа зан үйлүүд нь оюун ухааны бөгөөд практик үйл хэргүүдээс ангид байх. *Ялгаагүй байх- бурхан шашны асуудлуудын сонирхолд нөлөөлөхгүй байх. *Бурхан шашин үл шүтэх үзэл санаанаас ангид байх. === Онолын атеизм === Онолын атейзм нь бурхан байдаг гэх үзэлтэй зарчмын хувьд гарч ирсэн Үүнд:Паскалийн Вагерийн маргааны хариулт нь байдаг. Үнэндээ Онолын атеизм бол үндсэндээ онтологик болон физик онотологик юм. == Ишлэл == {{Reflist|3 |refs= <ref name=Nielsen-EB> *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=Instead of saying that an atheist is someone who believes that it is false or probably false that there is a God, a more adequate characterization of atheism consists in the more complex claim that to be an atheist is to be someone who rejects belief in God for the following reasons...: for an anthropomorphic God, the atheist rejects belief in God because it is false or probably false that there is a God; for a nonanthropomorphic God... because the concept of such a God is either meaningless, unintelligible, contradictory, incomprehensible, or incoherent; for the God portrayed by some modern or contemporary theologians or philosophers... because the concept of God in question is such that it merely masks an atheistic substance—e.g., "God" is just another name for love, or ... a symbolic term for moral ideals. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{Cite encyclopedia |title=Atheism |first=Paul |last=Edwards |authorlink=Paul Edwards (philosopher) |publisher=MacMillan Reference USA (Gale)|editor=Donald M. Borchert |origyear=1967 |year=2005 |edition=2nd |encyclopedia=[[Encyclopedia of Philosophy|The Encyclopedia of Philosophy]] |volume=Vol. 1 |page=359 |isbn=9780028657806 |quote=On our definition, an 'atheist' is a person who rejects belief in God, regardless of whether or not his reason for the rejection is the claim that 'God exists' expresses a false proposition. People frequently adopt an attitude of rejection toward a position for reasons other than that it is a false proposition. It is common among contemporary philosophers, and indeed it was not uncommon in earlier centuries, to reject positions on the ground that they are meaningless. Sometimes, too, a theory is rejected on such grounds as that it is sterile or redundant or capricious, and there are many other considerations which in certain contexts are generally agreed to constitute good grounds for rejecting an assertion. |ref=harv}}(page 175 in 1967 edition) </ref><ref name=RoweRoutledge> {{cite encyclopedia |url=http://books.google.com/?id=lnuwFH_M5o0C&pg=PA530&lpg=PA530&dq=atheism+routledge#v=onepage&q=atheism%20routledge&f=false |first=William L. |last=Rowe |authorlink=William L. Rowe |encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]] |title=Atheism |year=1998 |editor=Edward Craig |isbn=9780415073103 |publisher=Taylor & Francis |quote=As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of "atheism" is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. ...an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology. |accessdate=2011-04-09 |ref=harv}} </ref> <!-- ТҮР ЗУУР ТАВЬСАН!!!!!! <ref name=agnosticism-contrast> *{{cite web|title = Atheism | url=http://www.merriam-webster.com/concise/atheism?show=0&t=1323944845|work=Encyclopædia Britannica Concise|publisher=Merriam Webster|accessdate=2011-12-15 | quote = Critique and denial of metaphysical beliefs in God or divine beings. Unlike agnosticism, which leaves open the question of whether there is a God, atheism is a positive denial. It is rooted in an array of philosophical systems.}} *{{cite book|last=Zuckerman|first=edited by Phil|title=Atheism and secularity|year=2010|publisher=Praeger|location=Santa Barbara, Calif. [u.a.]|isbn=9780313351839 | quote = A major source of these biases is the lack of clear definitions. Atheism and secularity are defined in opposition to religion, with atheism (the rejection of theism) often perceived as an extreme form of secularism (the decline of religious influence over society). But atheism is a narrow term referring to a specific belief (that there is no god), whereas secularism has various meanings, including a range of attitudes (such as religious indifference, doubt, agnosticism, and atheism) as as behaviors (such as lack of regular church attendance or disregard for traditional religious morality). }} *{{Cite encyclopedia |first=Kai |last=Nielsen |authorlink=Kai Nielsen (philosopher) |encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]] |title=Atheism |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/40634/atheism |year=2011 |quote=atheism, in general, the critique and denial of metaphysical beliefs in God or spiritual beings. As such, it is usually distinguished from theism, which affirms the reality of the divine and often seeks to demonstrate its existence. Atheism is also distinguished from agnosticism, which leaves open the question whether there is a god or not, professing to find the questions unanswered or unanswerable. |accessdate=2011-12-06 |ref=harv}} *{{cite web |year=1911 |url=http://www.1911encyclopedia.org/Atheism |title=Atheism |work=Encyclopædia Britannica | accessdate=2011-04-09 | quote = But dogmatic atheism is rare compared with the sceptical type, which is identical with agnosticism in so far as it denies the capacity of the mind of man to form any conception of God, but is different from it in so far as the agnostic merely holds his judgment in suspense, though, in practice, agnosticism is apt to result in an attitude towards religion which is hardly distinguishable from a passive and unaggressive atheism.}} </ref> --> <ref name=honderich> Honderich, Ted (Ed.) (1995). "Humanism". ''The Oxford Companion to Philosophy''. Oxford University Press. p 376. ISBN 0-19-866132-0. </ref><ref name=religioustolerance> [[Religioustolerance.org]]'s short article on [http://www.religioustolerance.org/atheist4.htm Definitions of the term "Atheism"] suggests that there is no consensus on the definition of the term. Most dictionaries (see the OneLook query for [http://www.onelook.com/?w=atheism&ls=a "atheism"]) first list one of the more narrow definitions. * {{Cite book |url=http://www.ditext.com/runes/a.html |title=Dictionary of Philosophy |first=Dagobert D.(editor) |last=Runes |authorlink=Dagobert D. Runes |year=1942 edition |publisher=Littlefield, Adams & Co. Philosophical Library |location=New Jersey |isbn=0-06-463461-2 |quote=(a) the belief that there is no God; (b) Some philosophers have been called "atheistic" because they have not held to a belief in a personal God. Atheism in this sense means "not theistic". The former meaning of the term is a literal rendering. The latter meaning is a less rigorous use of the term though widely current in the history of thought |accessdate=2011-04-09}} – entry by [[Vergilius Ferm]] </ref><ref name=oxdicphil> {{cite encyclopedia |editor=Simon Blackburn |encyclopedia=The Oxford Dictionary of Philosophy |title=atheism |url=http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t98.e278 |accessdate=2011-12-05 |edition=2008 |year=2008 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |quote= Either the lack of belief that there exists a god, or the belief that there exists none. Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism, although atheists retort that everyone is an atheist about most gods, so they merely advance one step further.}}<!--Same in 2005 edition: http://books.google.com/books?id=WHILCw0hDA4C&pg=PA27&dq=%22atheism%22#v=onepage&q=%22atheism%22&f=false --> </ref><ref name=reldef>{{cite web |url=http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |title=Definitions: Atheism |publisher=Department of Religious Studies, University of Alabama |accessdate=2011-04-09 |archive-date=2011-06-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110607093325/http://www.as.ua.edu/rel/aboutreldefinitions.html |url-status=dead }}</ref> }} [[Ангилал:Атеизм| ]] 4uhf6rcv5ejjj4wmlvag79tlx8bhvis 0 31267 822659 811781 2025-06-22T02:31:34Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822659 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | зураг = Oyundari.jpg | төрсөн_өдөр = 1968 он | төрсөн_газар = [[Улаанбаатар]] | яс_үндэс = [[Мянгад]] | иргэн = {{flag|Монгол}} | ажил_үйл = жүжигчин | эцэг = [[Лоолийн Жамсранжав]] | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК, ОАК) | дүр_маяг = | театр = | төгссөн_нь = [[Соёл Урлагийн Их Сургууль]] (1992) | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шагнал'''<br>[[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] (2011) < br> Монгол улсын [[Ардын жүжигчин]] (2025) <br /> }} == Намтар == Жамсранжавын Оюундарь нь [[1968 он|1968]] оны [[6 сарын 4]]-нд [[Улаанбаатар]] хотноо төржээ. Тэрээр Монгол улсын ардын жүжигчин [[Лоолийн Жамсранжав]] жүжигчний охин. === Боловсрол === * 1976-1986 онд Нийслэлийн 52-р сургуулийг төгссөн. * 1988-1992 онд [[СУИС]]-д Л.Лхасүрэнгийн удирдлагад жүжигчний мэргэжлээр суралцаж төгссөн. * 2005-2007 онд [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль|Д.Жигжидийн нэрэмжит КУДС]]-д магистрын зэрэг хамгаалсан === Ажилласан байдал === * 1991-1993 онд Армийн Драмын Театрт жүжигчин * 1993 оноос одоог хүртэл [[Улсын Драмын Эрдмийн Театр|УДЭТ]]-ын жүжигчнээр ажиллаж байна. * 2010 оноос “[[Сити их сургууль|Сити” дээд сургууль]]<nowiki/>д багшилж байна. == Уран бүтээлүүд == === Тайзны уран бүтээлүүд === # Дутуу хээтэй тооно (1989) - Долгор #Эцсийн шийд (1991) - Цогзолмаа #Ханиа сонгосон нь (1991) - Солонго # Сар нуугдсан шөнө (1991) - Саран охин            # Бэрд 1991 - Мариана            # Ромео Жульетта (1992) - Жульетта                                      # Худалч эхнэр (1992)- Кэтти                                                  # Аянгат бороо (1992) - Лу-Си-Фин                                        # Эцсийн шийд (1992) - Цогзолмаа                                          # Дутуу хээтэй тооно (1992) - Долгор    #Худалч эхнэр (1993) -  Кетт #Хар будаа (1993) - Мэндээ                                   # Үнэг ба усан үзэм (1993) - Клея                                                  # Сократын сүүлчийн шөнө (1994) - Ксантипа                            # Бэрд (1994) - Фрозина #Бардам туулай (1994) - Эмэгчин                                              # Ричард ван III (1994)- Анна                                                                                                 # 495 рок драм (1995) - Оки                                                    # Оршуулагдаагүй үрэгдэгсэд (1995) - Люси                                                    # Хаан түүх (1995) - Сураз                                                  # Ромео Жульетта (1996) - Зарц  #Буудлын авхай (1995) # Хаан түүх I II III (1996) - Сураз        #Хурим (1998) - Бүжигчин                                       # Тамын дурлал (1996) - Нарманчид                                           # Буудлын авхай (1997) - Ортензи                                              # Наран тойргийн тасархай (1997) - Жинама                                              # Бие хамгаалагч (1997) - Янхан                                                # Ээдрээ (1997) - Жавзан                                                # Хүслийн трамвай (1997)- Стелла                                                # Үнсгэлжин (1998) - Животта                                            # Хурим (1998) - Бүжигчин                                            # Гарын таван хуруу (1998) - Сүрэн                                                  # Тамгагүй төр (1998) - Хэвтүүл                                              # Манай сайхан эх орон (1999) - Мэри                                                    # Сарны инээд (1999) - Жингэр                                                                                     # Би эрчүүдийг хүснэ (2000) - Оюунаа                                              # Улаан дарвуулт хөлөг (2000) # Далан худалч (2001) - Алимаа                                              # Кармен хүүхэн (2002) - Лильяса                                              # Садар эрийг номхтгосон нь (2002) - Жаннана                                              # Эрлэгийн данс (2003) - Оюун                                                  # Чиний эхнэр минийх, Миний эхнэр минийх (2003) - Луйза                                                  # Шөнө дундын бүжиг (2003) - Анка                                                    # Аавын хонгорхон үрс (2003) - Чимгээ                                                # Дурлахыг хориглоно (2003) - Дука                                                    # Үгүйлэгдсэн хайр (2003) - Охин  #Эрлэгийн данс (2003) - Оюун                                               # Хүйтэн сэнтий (2004) - Ханд                                                  # Саран хөхөө (2004) - Сурасадин                                      # Гургалдайн дуут шөнө (2005) - Зизи                                                    # Цагаан дарь эх (2005) - Чивэлт эм                                          # Нүцгэн дурал (2006) - Пепита                                                # Атга нөж (2006) - Шивэгчин                                            # Харц хатан (2007) - Сэржмядаг                                          # Лусын дагина (2009) - Дагина эгч, 2-р шувуу                      # Сарны цагаан цус - Шивэгчин                                          # Би амьдралд хайртай (2008) - Тунгалаг                                              # Шөнө амталсан нулимс (2008) - Чимгээ                                                # Надаар тоглосон хайр (2008) - Бүжигчин                                            # Эдип (2008) - Олны хэсэг      #Нэргүй од (2008) - Монна                               # Парисын дарь эхийн сүм (2009) - Тэнүүлч                                              # Шар тэнгисийн тарчлаан (2009) - Газрын эзэн      #Би эр хүнд хайртай (2010) - Чимгээ                             # Ану хатан (2011) - Мандарваа                                          # Оролмаа (2011) - Малгайчин      #Найрын ширээний ууц (2012) - Ханджав #Эсрэг дурлал (2012) - Шивэгчин                            # Тэнгэрийн хүү (2014) - Шунхуй хатан                                    # Гамлет (2014) - Гертруда                                            # Эцсийн зогсоол зөвхөн чи (2013) - Жоанна                                                # Манекен (2014) - Але                                                      # Нора (2014) - Анна Мария      # Би ч гэсэн жаргамаар байна (2014) - Эхнэр    #Буруугүй буруутан (2014) - Цэцгээ                     # Ромео, Жульетта (2015) - Өрлөг эх                                              # Кихот ноён (2016) - Герцогийн эхнэр                                # Үнсгэлжин (2016) - Хатан                                                  # Царцаа Намжил (2017) - Эрлэг номун хааны хатан    #Би эндээс явахгүй (2018) - Должин #Бүсгүйн зурвас (2019) - Туяа #Анна Каренина (2020) - Шербацкая хатагтай ==Амжилт== * 2001 онд [[ОХУ]]-д болсон театрын “Ламбушка” наадамд “Би эрчүүдийг хүснэ” жүжгээр ТЭРГҮҮН байрын шагнал * 2005 онд “Саран хөхөө” жүжгийн Сурасадины дүрээр “Гэгээн Муза II” наадмын ШИЛДЭГ ЭМЭГТЭЙ ГОЛ ДҮР –ийн шагнал * 2013 онд “Эсрэг дурлал” жүжгийн Шивэгчний дүрээр “Гэгээн Муза X” наадмын ШИЛДЭГ ЭМЭГТЭЙ ТУСЛАХ ДҮР-ийн шагнал * 2016 онд “Ромео Жульетта хоёр” жүжгийн Өрлөг эхийн дүрээр “Гэгээн Муза XIII” наадмын ШИЛДЭГ ЭМЭГТЭЙ ТУСЛАХ ДҮР-ийн шагнал * 2018 онд “Би эндээс явахгүй” жүжгийн Должингийн дүрээр “Гэгээн Муза XVI” наадмын ШИЛДЭГ ЭМЭГТЭЙ ТУСЛАХ ДҮР-ийн шагнал == Гавьяа шагнал == * 1997 онд Монголын залуучуудын холбооны "ХӨДӨЛМӨРИЙН АЛДАР" алтан медаль * 1999 онд МОНГОЛ УЛСЫН СОЁЛЫН ТЭРГҮҮНИЙ АЖИЛТАН * 2001 онд Монголын залуучуудын холбооны "ТЭРГҮҮНИЙ ЗАЛУУ" алтан медаль * 2004 онд Төрийн дээд одон "ХӨДӨЛМӨРИЙН ХҮНДЭТ" тэмдэг * 2006 онд Их Монгол Улсын 800 жилийн ойн медаль * 2011 онд МОНГОЛ УЛСЫН УРЛАГИЙН ГАВЬЯАТ ЖҮЖИГЧИН * 2025 онд МОНГОЛ УЛСЫН АРДЫН ЖҮЖИГЧИН == Цахим холбоос == * [https://web.archive.org/web/20131024143152/http://filmart.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=185:2012-03-09-05-28-07&catid=49:2012-03-09-03-52-10&Itemid=147 ОЮУНДАРЬ Жамсранжав] * [https://www.facebook.com/reel/439143115528519 Өнөөдөр гавьяат жүжигчин Ж.Оюундарийн төрсөн өдөр] * [https://www.facebook.com/profile.php?id=100010075188224 Ж.Оюундарь facebook хуудас] ==Эх сурвалж== [https://mdt.moc.gov.mn/team/%d0%b6%d0%b0%d0%bc%d1%81%d1%80%d0%b0%d0%bd%d0%b6%d0%b0%d0%b2%d1%8b%d0%bd-%d0%be%d1%8e%d1%83%d0%bd%d0%b4%d0%b0%d1%80%d1%8c/ Улсын Драмын Эрдмийн театрын албан ёсны хуудас]{{DEFAULTSORT:Оюундарь, Жамсранжавын}} [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Монголын жүжигчин]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан]] [[Ангилал:Соёл урлагийн их сургуулийн төгсөгч]] [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Хятадууд]] [[Ангилал:Монголын хүн]] [[Ангилал:1968 онд төрсөн]] fg2wor4usfctr0yokftvnb4ujfhux4g 0 31415 822657 788097 2025-06-22T02:25:38Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822657 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | зураг = Dolgor.jpg | төрсөн_өдөр = 1985 | төрсөн_газар = Улаанбаатар | яс_үндэс = [[Халх]] | иргэн = {{MGL}} | ажил_үйл = Жүжигчин | тайзны_нэр = | төрөл = дэлгэц (УСК, ОАК), тайз (жүжиг) | дүр_маяг = | танил_үе = 2000-аад он — одоо | хамтлаг = | төгссөн_нь = Кино урлагийн дээд сургууль (2006) | алдар_нэр = }} == Намтар == '''Ойнбаярын Долгор''' нь [[Монгол улс|Монголын]] тайз, дэлгэцийн [[жүжигчин]]. ==Боловсрол== * '''2002 онд''' Эрдэнэт хотын 4-р сургуулийг төгссөн. * '''2002-2006 онд''' [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль|Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургуулийг]] Ардын жүжигчин Б.Мөнхдорж найруулагчийн удирдлагад тайз, дэлгэцийн жүжигчин мэргэжлээр төгссөн. == Ажил == * '''2022 оны''' 4-р сараас УДЭТ-ын Уран бүтээлийн хэлтэст жүжигчнээр ажиллаж байна. == Уран бүтээл == ==== Тайзны уран бүтээл ==== * 2006 онд [[Антон Павлович Чехов|А.П.Чехов]] “Эгч дүү гурав” жүжгийн Ирина * 2020 онд [[Лев Толстой|Л.Толстой]] “Анна Каренина” жүжгийн Долли * 2021 онд Б.Цогнэмэх “Хаадын хаан: Андгай” жүжгийн Хулан * 2022 онд [[Лувсандоржийн Өлзийтөгс|Л.Өлзийтөгс]] “Бүсгүйн зурвас” жүжгийн Эмч * 2022 онд Берхольт Брехт “Сычуаны сайн хүн” жүжгийн Гэр бүлийн дүрийг тус тус бүтээсэн. ==== Дэлгэцийн уран бүтээл ==== * “Төрийн дайсан” МУСК * “[[Үл таних эмэгтэй]]” МУСК * “Эзэнгүй бөгж” МУСК * “Өдөр өдрийн нар” ОАК * “[[Ану хатан (кино)|Ану хатан]]” МУСК * “Хөлтрөг” МУСК * “Танхай тээгч” МУСК * “Ар хударга” МУСК * “[[Хоёулаа унтах уу]]” МУСК * “Муу нүүрт” МУСК * “Хоёр ертөнц” МУСК * “Эзэгнэгч” МУСК * “Зүрхний хилэн” МУСК * “Торгууд ван” МУСК” * “Сэтгэлийн анир” МУСК * “Улаан уул” МУСК * “Дурлалын гэмт хэрэг” МУСК * “Бага хаадын үе” баримтат уран сайхны кино * “Ээждээ ир” МУСК * “Бумеранг” МУСК * “Бид дөрвийн хайр” ОАК ==Гавьяа шагнал== * '''2013 онд''' Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан<ref>{{Cite web |date=2013-11-08 |title=Жүжигчин О.Долгор МУСТА боллоо |url=https://www.shuud.mn/a/298971 |access-date=2024-07-02 |website=www.shuud.mn |language=mn}}</ref> ==Цахим холбоос== * [https://oor.mn/p/3182 ФОТО: Жүжигчин О.Долгор Э.Чинзориг нар гал голомтоо бадраалаа] * [https://www.24tsag.mn/a/22735 ЖҮЖИГЧИН О.ДОЛГОР БА ТҮҮНИЙ НӨХРИЙН ЗУРГУУД] * [https://news.zindaa.mn/1a4p Жүжигчин О.Долгор төрснөөс хойш долоон кг хаяжээ] * [https://isee.mn/n/40498 Жүжигчин О.Долгор Улсын драмын эрдмийн театрт оржээ] * [https://eagle.mn/r/105410 Жүжигчин О.Долгор УДЭТ-ын жүжигчин болжээ] * [https://eguur.mn/378670/ О.Долгор: Үндсэн мөн чанараа алдчихалгүй тэсэж үлдэх хэрэгтэй] * [https://dorgio.mn/p/149516 Сураг алдарсан жүжигчин О.Долгор энд гарч ирэв] * [http://www.24tsag.mn/content/18511.shtml Эротик киноны саналд дарагдсан жүжигчин О.Долгорын тухай 24 баримт] ==Эх сурвалж== • [https://mdt.moc.gov.mn/team/%d0%be-%d0%b4%d0%be%d0%bb%d0%b3%d0%be%d1%80/ Улсын Драмын Эрдмийн театрын албан ёсны хуудас]{{DEFAULTSORT:Долгор, Ойнбаярын}} [[Ангилал:Монголын жүжигчин]] [[Ангилал:Кино жүжигчин]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын тэргүүний ажилтан]] __FORCETOC__ __INDEX__ __NEWSECTIONLINK__ gncauyaknneznhoat6exkak0nug0wyg 0 31457 822605 814910 2025-06-21T14:40:32Z Amikkkk 95821 822605 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | төрсөн_он = 1936 он | төрсөн_газар = [[БНМАУ улс| Монгол]] улсын [[Ховд аймаг|Ховд]]<br>аймгийн [[Мянгад сум|Мянгад]] сум | нас_барсан_он = 2005 он (69 насалсан) | яс_үндэс = Хятад | иргэн = {{MGL3}} | ажил_үйл = [[жүжигчин]] | үр_хүүхэд = [[Жамсранжавын Оюундарь]] | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК, ОАК) | дүр_маяг = | танил_үе =1950-аад он — 2005 он | театр = | төгссөн_нь = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br>Монгол улсын ардын жүжигчин (1996) }} '''Лоолийн Жамсранжав''' — (1936 онд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Мянгад сум|Мянгад суманд]] төрсөн) - [[Монгол|Монгол улсын]] [[Ардын Жүжигчин|ардын жүжигчин]], тайз, дэлгэцийн жүжигчин байсан. == Намтар == Монгол улсын ардын жүжигчин Лоолийн Жамсранжав 1936 оны [[8 сарын 4]]-нд [[Ховд аймаг|Ховд]] аймгийн [[Мянгад]] сумын “Их арал” гэдэг газар төрсөн. === Боловсрол === * 1957 онд Урлагийн сургуулийг найруулагч мэргэжлээр төгссөн. === Ажилласан байдал === * 1957 оны 8 сараас 11 сар хүртэл Өвөрхангай аймгийн соёлын ордонд найруулагч, * 1957 оноос УДЭТ-т жүжигчин. == Уран бүтээл == === Жүжгийн дүрүүд === * Ж.Мольер “Скапены дамшиглал” жүжгийн Октав, * Ф.Шиллер “[[Хар санаа, хайр сэтгэл]]” жүжгийн Фердинанд, * У.Шекспир “Отелло” жүжгийн Родриго, Яго, * “Лир ван” жүжгийн Францын хаан, * “[[Гамлет]]” жүжгийн Гамлет, * Э.Войныч “Овод” жүжгийн Овод, * Б.Лхагвасүрэн “[[Тамгагүй төр]]” жүжгийн Арчуг зэрэг гол дүрийг бүтээж, 100 гаруй жүжигт оролцон тоглосон. “Гамлет”, “Овод”, “Чи хэн бэ” жүжгийг радиод зохицуулан бичиж, Монголын Радиогийн алтан фондод үлдээсэн юм. ==Гавьяа шагнал== * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, * Засгийн газрын хүндэт жуух бичиг * 1981 онд [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] * 1996 онд [[Ардын Жүжигчин|Монгол улсын ардын жүжигчин]] ==Цахим холбоос== * [https://web.archive.org/web/20140508091058/http://artfilm.mn/person/2642/ ЛООЛИЙН ЖАМСРАНЖАВ] * [https://tac.mn/article/60027 Үүрд дурсагдах эрхэм- МУАЖ Л.Жамсранжав] {{DEFAULTSORT:Жамсранжав, Лоолийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Театрын жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Мянгадын хүн]] [[Ангилал:Монголын хүн]] [[Ангилал:Хятадууд]] [[Ангилал:1936 онд төрсөн]] [[Ангилал:2005 онд өнгөрсөн]] 0xpfg3luznegh9ctm0p6chlvnypeewu 822606 822605 2025-06-21T14:42:56Z Amikkkk 95821 822606 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | төрсөн_он = 1936 он | төрсөн_газар = [[БНМАУ улс| Монгол]] улсын [[Ховд аймаг|Ховд]]<br>аймгийн [[Мянгад сум|Мянгад]] сум | нас_барсан_он = 2005 он (69 насалсан) | яс_үндэс = Хятад | иргэн = {{MGL3}} | ажил_үйл = [[жүжигчин]] | үр_хүүхэд = [[Жамсранжавын Оюундарь]] | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК, ОАК) | дүр_маяг = | танил_үе =1950-аад он — 2005 он | театр = | төгссөн_нь = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br>Монгол улсын ардын жүжигчин (1996) }} '''Лоолийн Жамсранжав''' — (1936 оны 8-р сарын 4-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Мянгад сум|Мянгад суманд]] төрсөн - 2005 онд [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] нас барсан ) - [[Монгол|Монгол улсын]] [[Ардын Жүжигчин|ардын жүжигчин]], тайз, дэлгэцийн жүжигчин. == Намтар == Монгол улсын ардын жүжигчин Лоолийн Жамсранжав 1936 оны [[8 сарын 4]]-нд [[Ховд аймаг|Ховд]] аймгийн [[Мянгад]] сумын “Их арал” гэдэг газар төрсөн. === Боловсрол === * 1957 онд Урлагийн сургуулийг найруулагч мэргэжлээр төгссөн. === Ажилласан байдал === * 1957 оны 8 сараас 11 сар хүртэл Өвөрхангай аймгийн соёлын ордонд найруулагч, * 1957 оноос УДЭТ-т жүжигчин. == Уран бүтээл == === Жүжгийн дүрүүд === * Ж.Мольер “Скапены дамшиглал” жүжгийн Октав, * Ф.Шиллер “[[Хар санаа, хайр сэтгэл]]” жүжгийн Фердинанд, * У.Шекспир “Отелло” жүжгийн Родриго, Яго, * “Лир ван” жүжгийн Францын хаан, * “[[Гамлет]]” жүжгийн Гамлет, * Э.Войныч “Овод” жүжгийн Овод, * Б.Лхагвасүрэн “[[Тамгагүй төр]]” жүжгийн Арчуг зэрэг гол дүрийг бүтээж, 100 гаруй жүжигт оролцон тоглосон. “Гамлет”, “Овод”, “Чи хэн бэ” жүжгийг радиод зохицуулан бичиж, Монголын Радиогийн алтан фондод үлдээсэн юм. ==Гавьяа шагнал== * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, * Засгийн газрын хүндэт жуух бичиг * 1981 онд [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] * 1996 онд [[Ардын Жүжигчин|Монгол улсын ардын жүжигчин]] ==Цахим холбоос== * [https://web.archive.org/web/20140508091058/http://artfilm.mn/person/2642/ ЛООЛИЙН ЖАМСРАНЖАВ] * [https://tac.mn/article/60027 Үүрд дурсагдах эрхэм- МУАЖ Л.Жамсранжав] {{DEFAULTSORT:Жамсранжав, Лоолийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Театрын жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Мянгадын хүн]] [[Ангилал:Монголын хүн]] [[Ангилал:Хятадууд]] [[Ангилал:1936 онд төрсөн]] [[Ангилал:2005 онд өнгөрсөн]] scu83lyewkepgd8l53k9r0opshce8r2 822610 822606 2025-06-21T15:17:29Z Avirmed Batsaikhan 53733 822610 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | төрсөн_он = 1936 он | төрсөн_газар = [[БНМАУ улс| Монгол]] улсын [[Ховд аймаг|Ховд]]<br>аймгийн [[Мянгад сум|Мянгад]] сум | нас_барсан_он = 2005 он (69 насалсан) | яс_үндэс = Хятад | иргэн = {{MGL3}} | ажил_үйл = [[жүжигчин]] | үр_хүүхэд = [[Жамсранжавын Оюундарь]] | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК, ОАК) | дүр_маяг = | танил_үе =1950-аад он — 2005 он | театр = | төгссөн_нь = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br>Монгол улсын ардын жүжигчин (1996) }} '''Лоолийн Жамсранжав''' — (1936 оны 8-р сарын 4-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Мянгад сум|Мянгад суманд]] төрсөн - 2005 онд [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] нас барсан ) - [[Монгол|Монгол Улсын]] [[Ардын Жүжигчин|Ардын жүжигчин]], тайз, дэлгэцийн жүжигчин. Гавьяат жүжигчин [[Жамсранжавын Оюундарь]] түүний охин. == Намтар == Монгол Улсын Ардын жүжигчин Лоолийн Жамсранжав 1936 оны [[8 сарын 4]]-нд [[Ховд аймаг|Ховд]] аймгийн [[Мянгад]] сумын “Их арал” гэдэг газар төрсөн. === Боловсрол === * 1957 онд Урлагийн сургуулийг найруулагч мэргэжлээр төгссөн. === Ажилласан байдал === * 1957 оны 8 сараас 11 сар хүртэл Өвөрхангай аймгийн соёлын ордонд найруулагч, * 1957 оноос УДЭТ-т жүжигчин. * 1968 онд == Уран бүтээл == === Жүжгийн дүрүүд === * Ж.Мольер “Скапены дамшиглал” жүжгийн Октав, * Ф.Шиллер “[[Хар санаа, хайр сэтгэл]]” жүжгийн Фердинанд, * У.Шекспир “Отелло” жүжгийн Родриго, Яго, * “Лир ван” жүжгийн Францын хаан, * “[[Гамлет]]” жүжгийн Гамлет, * Э.Войныч “Овод” жүжгийн Овод, * Б.Лхагвасүрэн “[[Тамгагүй төр]]” жүжгийн Арчуг зэрэг гол дүрийг бүтээж, 100 гаруй жүжигт оролцон тоглосон. “Гамлет”, “Овод”, “Чи хэн бэ” жүжгийг радиод зохицуулан бичиж, Монголын Радиогийн алтан фондод үлдээсэн юм. === Дэлгэцийн дүрүүд === * [[Улаанбаатарт байгаа миний аавд]] * [[Энэ хүүхнүүд үү]] * [[Хүний амь]]- Уламбаяр * [[Нүглийн золиос]]- ==Гавьяа шагнал== * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, * Засгийн газрын хүндэт жуух бичиг * 1981 онд [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] * 1996 онд [[Ардын Жүжигчин|Монгол улсын ардын жүжигчин]] ==Цахим холбоос== * [https://web.archive.org/web/20140508091058/http://artfilm.mn/person/2642/ ЛООЛИЙН ЖАМСРАНЖАВ] * [https://tac.mn/article/60027 Үүрд дурсагдах эрхэм- МУАЖ Л.Жамсранжав] {{DEFAULTSORT:Жамсранжав, Лоолийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Театрын жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Мянгадын хүн]] [[Ангилал:Монголын хүн]] [[Ангилал:Хятадууд]] [[Ангилал:1936 онд төрсөн]] [[Ангилал:2005 онд өнгөрсөн]] 54kje3n4495kt2f1wgkpvbbgrn5wvuo 822656 822610 2025-06-22T02:23:16Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822656 wikitext text/x-wiki {{Жүжигчин | төрсөн_он = 1936 он | төрсөн_газар = [[БНМАУ улс| Монгол]] улсын [[Ховд аймаг|Ховд]]<br>аймгийн [[Мянгад сум|Мянгад]] сум | нас_барсан_он = 2005 он (69 насалсан) | яс_үндэс = Хятад | иргэн = {{MGL3}} | ажил_үйл = [[жүжигчин]] | үр_хүүхэд = [[Жамсранжавын Оюундарь]] | тайзны_нэр = | төрөл = тайз (жүжиг), дэлгэц (УСК, ОАК) | дүр_маяг = | танил_үе =1950-аад он — 2005 он | театр = | төгссөн_нь = | алдар_нэр = '''Төр нийгмийн шан'''<br>Монгол улсын ардын жүжигчин (1996) }} '''Лоолийн Жамсранжав''' — (1936 оны [[8 сарын 4|8-р сарын 4]]-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Мянгад сум|Мянгад суманд]] төрсөн - 2005 онд [[Улаанбаатар|Улаанбаатар хотод]] нас барсан ) - [[Монгол|Монгол Улсын]] [[Ардын Жүжигчин|Ардын жүжигчин]], тайз, дэлгэцийн жүжигчин. Гавьяат жүжигчин [[Жамсранжавын Оюундарь]] түүний охин. == Намтар == Монгол Улсын Ардын жүжигчин Лоолийн Жамсранжав 1936 оны [[8 сарын 4]]-нд [[Ховд аймаг|Ховд]] аймгийн [[Мянгад]] сумын “Их арал” гэдэг газар төрсөн. === Боловсрол === * 1957 онд Урлагийн сургуулийг найруулагч мэргэжлээр төгссөн. === Ажилласан байдал === * 1957 оны 8 сараас 11 сар хүртэл [[Өвөрхангай аймаг|Өвөрхангай]] аймгийн соёлын ордонд найруулагч, * 1957 оноос [[Улсын Драмын Эрдмийн Театр|УДЭТ]]-т жүжигчин. * 1968 онд жүжигчин == Уран бүтээл == === Жүжгийн дүрүүд === * Ж.Мольер “Скапены дамшиглал” жүжгийн Октав, * Ф.Шиллер “[[Хар санаа, хайр сэтгэл]]” жүжгийн Фердинанд, * У.Шекспир “Отелло” жүжгийн Родриго, Яго, * “Лир ван” жүжгийн Францын хаан, * “[[Гамлет]]” жүжгийн Гамлет, * Э.Войныч “Овод” жүжгийн Овод, * Б.Лхагвасүрэн “[[Тамгагүй төр]]” жүжгийн Арчуг зэрэг гол дүрийг бүтээж, 100 гаруй жүжигт оролцон тоглосон. “Гамлет”, “Овод”, “Чи хэн бэ” жүжгийг радиод зохицуулан бичиж, Монголын Радиогийн алтан фондод үлдээсэн юм. === Дэлгэцийн дүрүүд === * [[Улаанбаатарт байгаа миний аавд]] * [[Энэ хүүхнүүд үү]] * [[Хүний амь]]- Уламбаяр * [[Нүглийн золиос]]- ==Гавьяа шагнал== * Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон, * Засгийн газрын хүндэт жуух бичиг * 1981 онд [[Монгол улсын гавьяат жүжигчин]] * 1996 онд [[Ардын Жүжигчин|Монгол улсын ардын жүжигчин]] ==Цахим холбоос== * [https://web.archive.org/web/20140508091058/http://artfilm.mn/person/2642/ ЛООЛИЙН ЖАМСРАНЖАВ] * [https://tac.mn/article/60027 Үүрд дурсагдах эрхэм- МУАЖ Л.Жамсранжав] {{DEFAULTSORT:Жамсранжав, Лоолийн}} [[Ангилал:Монголын кино жүжигчин]] [[Ангилал:Театрын жүжигчин]] [[Ангилал:Ардын Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Гавьяат Жүжигчин (Монгол)]] [[Ангилал:Хөдөлмөрийн Гавьяаны Улаан Тугийн одон шагналтан (Монгол)]] [[Ангилал:Мянгадын хүн]] [[Ангилал:Монголын хүн]] [[Ангилал:Хятадууд]] [[Ангилал:1936 онд төрсөн]] [[Ангилал:2005 онд өнгөрсөн]] sg9txxej7kfuziq5bew795roa29fyph 0 35360 822677 687287 2025-06-22T04:38:57Z Orgio89 4242 822677 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Шонхорууд | status = | status_system = | status_ref = | trend = down | image = Falco cherrug 1 (Bohuš Číčel).jpg | image_width = 240px | image_caption = [[Идлэг шонхор]] | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[шувуу|Жигүүртэн]] | ordo = [[Шонхорынхон|Шонхортон]] | familia = [[Шонхорынхон]] | genus = ''Falco'' | species = | binomial = | binomial_authority = [[Карл Линней|Линней]], [[1758 он]] | range_map = | range_map_width = | range_map_caption = }} [[зураг:Eleonorenfalke1.jpg|thumb|right|Шонхор]] '''Шонхор''' нь махан идэшт үндсэн зүйлийн шувуу бөгөөд дотроо 37 төрлийн салбар зүйлтэй болно. Ихэнх хуурай газрын тивүүдээр тархаж амьдардаг. Нас гүйцсэн шонхор нимгэн хавтгай далавчтай байдаг нь түргэн нисэх ба чиглэлээ огцом өөрчлөхөд нь тусалдаг. Нас арай гүйцээгүй төлгөн насны шонхор арай дэрвэгэр далавчтай байдаг энэ нь нисч сурах анхны жилд нь тогтвортой нисэлтэд тусалдаг. Шонхорын нисэлт шумбалтын дээд хурд 320км/ц гэж тэмдэглэгдсэн байдаг бөгөөд энэ нь хуурай газрын амьтны хамгийн дээд хурд юм. Шонхрын хараа маш сайн, хүнээс 2,6 дахин нарийвчлалтай хардаг. Зарим судалгаагаар шонхор нь байгальд дасан зохицох ба идэш тэжээлээ олох мэдрэлийн үйл ажиллагаагаараа шувуудаас хамгийн дээд оноог авсан дүгнэлт гарчээ. Монгол оронд шонхор Хангайн бүсийн ихэнх нутагт тархсан. == Цахим холбоос == {{Wiktionary}} {{Commonscat|Falconidae|Шонхор}} [[Ангилал:Шонхорынхон]] [[Ангилал:Монголын үндэсний бэлгэ тэмдэг]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] o73lwooy2wqh77kz3hg3wjnrfbkx5yy 0 38026 822662 822241 2025-06-22T03:45:50Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822662 wikitext text/x-wiki [[Файл:Dijkstra Animation.gif|thumb|right]] '''Дижикстрагийн алгоритм''', Dijkstra –ийн алгоритмыг 1956 онд Нидерландын компьютерын эрдэмтэн судлаач Edsger Dijkstra үүсгэн томъёолсон ба 1959 онд нийтлүүлсэн. Графийн хайлтийн алгоритм бөгөөд нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдвэрлэдэг. Графийн ирмэгүүд нь сөрөг биш утгатай нэг эхтэй богино замын бодлогыг шийдсэн бөгөөд хамгийн богино замын модыг гаргаж өгдөг. Энэ алгоритм нь хамгийн бага замыг олохдоо эхний цэгээс графын зангилаа бүрээр дайрдаг. Алгоритм нь нэг зангилаанаас өөр нэг зангилаа очих хамгийн богино замыг олохоор ажиллах ба хамгийн дөт замыг олмогц програм зогсоно. Жишээлбэл: Дижикстрагийн алгоритм нь нэг хотоос өөр нэг хотруу холбосон эхлэлийн цэг болон төгсгөлийн цэгийн хоорондох зай хамгийн богино байхаар тооцон олдог. Улмаар , хамгийн эхний богино зам бол сүлжээний шугамын протоколуудад өргөн ашигладаг, тухайлбал IS-IS ба OSPF(нээлттэй хамгийн эхний богино зам) юм. Дижикстрагийн анхны алгоритмийн бага эрэмбийг олох дараалалд O(|V2|) –ийг хэрэглэдэггүй. V нь координатын босоо тэнхлэг дэх тоо. Энэ алгоритмын санааг Leyzorek бас дэвшүүлж байсан. Бага эрэмбэтэй дараалал дээр суурилсан Fibonacci-ийн овоолго байдлаар O(|E|+|V|log|V|) томёонд хэрэгжүүлсэн. E- эрмэгийн тоо Энэ нь шинж тэмдэггүй ,сөрөг биш утгагай, нэг эхтэй ,богино замаа хамгийн хурдан мэдэх алгоритм юм. == 1.Алгоритм == [[Image:Dijkstras progress animation.gif|thumb|Illustration of Dijkstra's algorithm search for finding path from a start node (lower left, red) to a goal node (upper right, green) in a [[robotics|robot]] [[motion planning]] problem. Open nodes represent the "tentative" set. Filled nodes are visited ones, with color representing the distance: the greener, the farther. Nodes in all the different directions are explored uniformly, appearing as a more-or-less circular [[wavefront]] as Dijkstra's algorithm uses a [[consistent heuristic|heuristic]] identically equal to 0.]] Бид одоо анхны гэж нэрлэгдсэн зангилаанаас эхэлнэ. Заннгилааны зайг Y үсгээр тэмдэглэнэ. Анхны зангилаанаас Y хүртэлхийг зай гэдэг. Дижикстрагийн алгоритмаар зарим анхдагч зайн утгуудыг оноож өгдөг, алхам алхмаар сайжруулдаг. 1. Эхлээд бүх зангилаандаа анхны утгыг олгоно: Тэр нь манай анхны зангилаанаас бусад зангилаанд тодорхойгүй буюу тэг гэдэг утга өгнө. 2. Анхдагч зангилааг тухайн зангилаа болгож авна. Бүх зангилааг агуулсан зочлоогүй зангилаануудын олонлогыг үүсгэнэ. 3. Тухайн зангилааны хувьд хөрш зангилаануудад анхааран тэдрээрийг урьдчилан бодож тооцоолно. Одоогийн а зангилаа 6-ийн урттай гэж тэмдэглэгдсэн, түүний b хөрш зангилаатай холбогдсон ирмэгийн урт нь 2 бол b хүртэлх урт нь (6+2=8) болно. Хэрэв энэ зай нь өмнө b хүртэлх урьдчилсан зайнаас бага бол түүнийг дарж бичнэ. Шалгаж үзсэн ч гэсэн (зочилсон ) гэж тэмдэглээгүй бол тэр зангилаа зочлоогүй олонлогт байсаар байна. 4. Тухайн зангилааны бүх хөршүүдийг авч үзсэний дараа тухайн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглээд зочлоогүй олонлогоос хасна. Зочилсон зангилааг дахин хэзээ ч шалгахгүй. 5. Хэрвээ очих ёстой эцсийн зангилааг зочилсон гэж тэмдэглэсэн бол (2 зангилааны хоорондох зам) тодорхойлогдсон, хэрэв зочлоогүй олонлог дахь зангилаануудын урьдчилсан хамгийн бага зай нь тодорхойгүй бол (төлөвлөгдсөн нэвтрэлт дууссан эсвэл анхны зангилаа болон үндсэн зочлоогүй зангилааны хооронд холбоо байхгүй байна). Тэгээд алгоритм дуусна. 6. Хамгийн бага урьдчилсан зайтай зочлоогүй зангилааг шинэ тухайн зангилаа болгоод 3-р алхам руу буцаана. == Тайлбар/description/ == :Та хотын газрын зургаас нэг газарт хүрэх хамгийн богино замыг олохын тулд анх эхлэх газар болон явах замаа тодорхойлох хэрэгтэй. Явах замаа тодорхойлохдоо: эхлэх цэгээс очих газар хүртлээ шулуунаар холбоно. Үүнийг хязгааргүй орон зайд ашиглах боломжгүй гэхдээ очоогүй газруудаа хаяглалгүй үлдээдэг.... == Ажиллах, гүйцэтгэх хугацаа == Дижикстрагын алгоритмын дээд хугацааг тооцоолохдоо төгсгөлийн тоо/E/ ба оройн тоо/V/ дүрсэлж болох ба функцээр илэрхийлэхэд |E|, |V| гэж тэмдэглэдэг. Ямарч oройн Q олонлогийн явах хугацаа О(|E|*dkq + |V|*emq) dkq ба emq нь хамгийн цөөн үйлдэл ба бага хугацаа зарах үйлдлүүд юм. Хамгиин хялбар Дижикстрагын алгоритмын хэрэглээ бол Q-г жирийн хэлхээтэй жагсаалт эсвэл цуваанд хадгалж, хамгийн бага хугацааг гаргах бол Q дэх оройнуудаас шугаман хайлт хийх юм. Энэ тохиолдолд явах хугацаа О(|E|+|V|^2)=O(|V|^2). Сийрэг граф-д Дижисктрагын алгоритмыг холбоост листэнд хийж хоёртын модны хайлт, хоёртын овоолго эсвэл фибонакын овоолгын анхдагч дарааллаар ашиглаж хамгийн бага хугацаа олохыг хурдан болгож алгоритмаа үр дүнтэйгээр шийдвэрлэсэн. Хоёртын модны хайлт эсвэл , хоёртын овоолго хэрэглэж хугацааг О((|E|+|V|)log|V|) олно. Энэ нь O(|E|log|V|)-ээр граф холбоостой үед дийлэгддэг. Энгийн хоёртын овоолго дээр О(|V|)хугацааг хэмнэхийн тулд oрой болгоны заагчийг овоолгын заагчтай хамт санах хэрэгтэй (бас анхны дараалал Q өөрчлөгдөхөд хугацаа хоцрогдолгүй байх ). Тэгэхлээр зөвхөн O(lov|V|)цаг авна. Фибонакын овоолго үүнийг O(|E|+|V|log|V|) болгож сайжруулна. Чиглэл нь тодорхой бус график зурган дээр хамгийн богино замыг шугаман хугацаанд олох боломжтой, оройнуудыг хамгийн богино хугацаанд бага зам туулхаар тооцоолон бодохдоо математикийн дүрмийн боловсруулалтыг ашигладаг. ==Тэмдэглэл== {{reflist}} == Эшлэл == * {{cite journal | authorlink = Edsger W. Dijkstra | first1 = E. W. | last1 = Dijkstra | url= http://www-m3.ma.tum.de/twiki/pub/MN0506/WebHome/dijkstra.pdf | title = A note on two problems in connexion with graphs | journal = Numerische Mathematik | volume = 1 | year = 1959 | pages = 269–271 | ref = harv | doi = 10.1007/BF01386390}} * {{cite book | author1-link = Thomas H. Cormen | first1 = Thomas H. | last1 = Cormen | author2-link = Charles E. Leiserson | first2 = Charles E. | last2 = Leiserson | author3-link = Ronald L. Rivest | first3 = Ronald L. | last3 = Rivest | author4-link = Clifford Stein | first4 = Clifford | last4 = Stein | title = [[Introduction to Algorithms]] | edition = Second | publisher = [[MIT Press]] and [[McGraw–Hill]] | year = 2001 | isbn = 0-262-03293-7 | chapter = Section 24.3: Dijkstra's algorithm | pages = 595–601}} * {{cite conference|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|conference=25th Annual Symposium on Foundations of Computer Science|year=1984|publisher=[[IEEE]]|pages=338&ndash;346|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934|ref=harv|doi=10.1109/SFCS.1984.715934}} {{Webarchiv|url=http://www.computer.org/portal/web/csdl/doi/10.1109/SFCS.1984.715934 |wayback=20121011090757 |text=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms |archiv-bot=2025-06-22 03:45:49 InternetArchiveBot }} * {{cite journal|first1=Michael Lawrence|last1=Fredman|authorlink1=Michael Fredman|first2=Robert E.|last2=Tarjan|authorlink2=Robert Tarjan|title=Fibonacci heaps and their uses in improved network optimization algorithms|journal=Journal of the Association for Computing Machinery|volume=34|year=1987|pages=596&ndash;615|url=http://portal.acm.org/citation.cfm?id=28874|ref=harv|doi=10.1145/28869.28874|issue=3}} * {{cite journal | first1 = F. Benjamin | last1 = Zhan | first2 = Charles E. | last2 = Noon | month =February | year = 1998 | title = Shortest Path Algorithms: An Evaluation Using Real Road Networks | journal = [[Transportation Science]] | volume = 32 | issue = 1 | pages = 65–73 | doi = 10.1287/trsc.32.1.65}} * {{cite book|first1=M.|last1=Leyzorek|first2=R. S.|last2=Gray|first3=A. A.|last3=Johnson|first4=W. C.|last4=Ladew|first5=S. R.|last5=Meaker, Jr.|first6=R. M.|last6=Petry|first7=R. N.|last7=Seitz|title=Investigation of Model Techniques &mdash; First Annual Report &mdash; 6 June 1956 &mdash; 1 July 1957 &mdash; A Study of Model Techniques for Communication Systems|publisher=Case Institute of Technology|location=Cleveland, Ohio|year=1957|ref=harv}} * {{cite journal|first1=D.E.|last1=[[Donald_Knuth|Knuth]]|title=A Generalization of Dijkstra's Algorithm|journal=[[Information Processing Letters]]|volume=6|number=1|pages=1–5|year=1977}} == Холбоос == {{linkfarm|date=September 2012}} {{Commons category|Dijkstra's algorithm}} * C/C++ ** [https://github.com/xtaci/algorithms/blob/master/include/dijkstra.h Dijkstra's Algorithm in C++] ** [http://www.boost.org/doc/libs/1_43_0/libs/graph/doc/dijkstra_shortest_paths.html Implementation in Boost C++ library] ** [https://web.archive.org/web/20141231054104/http://www.rawbytes.com/dijkstras-algorithm-in-c/ Dijkstra's Algorithm in C Programming Language] * Java ** [http://www.dgp.toronto.edu/people/JamesStewart/270/9798s/Laffra/DijkstraApplet.html Applet by Carla Laffra of Pace University] ** [https://web.archive.org/web/20200217212029/http://students.ceid.upatras.gr/~papagel/english/java_docs/minDijk.htm Visualization of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20070927234553/http://www-b2.is.tokushima-u.ac.jp/~ikeda/suuri/dijkstra/Dijkstra.shtml Shortest Path Problem: Dijkstra's Algorithm] ** [http://www.unf.edu/~wkloster/foundations/DijkstraApplet/DijkstraApplet.htm Dijkstra's Algorithm Applet] ** [http://code.google.com/p/annas/ Open Source Java Graph package with implementation of Dijkstra's Algorithm] ** [https://web.archive.org/web/20150307205448/http://www.stackframe.com/software/PathFinder A Java library for path finding with Dijkstra's Algorithm and example Applet] ** [https://github.com/graphhopper/graphhopper/tree/90879ad05c4dfedf0390d44525065f727b043357/core/src/main/java/com/graphhopper/routing Dijkstra's algorithm as bidirectional version in Java] * C#/.Net ** [http://www.codeproject.com/KB/recipes/ShortestPathCalculation.aspx Dijkstra's Algorithm in C#] ** [http://www.codeproject.com/KB/recipes/FastHeapDijkstra.aspx Fast Priority Queue Implementation of Dijkstra's Algorithm in C#] ** [https://web.archive.org/web/20180121140629/http://quickgraph.codeplex.com/ QuickGraph, Graph Data Structures and Algorithms for .NET] * [https://web.archive.org/web/20141220002741/http://optlab-server.sce.carleton.ca/POAnimations2007/DijkstrasAlgo.html Dijkstra's Algorithm Simulation] * [http://purl.umn.edu/107247 Oral history interview with Edsger W. Dijkstra], [[Charles Babbage Institute]] University of Minnesota, Minneapolis. * [http://www.cs.sunysb.edu/~skiena/combinatorica/animations/dijkstra.html Animation of Dijkstra's algorithm] * [http://bonsaicode.wordpress.com/2011/01/04/programming-praxis-dijkstra’s-algorithm/ Haskell implementation of Dijkstra's Algorithm] on Bonsai code * [http://hansolav.net/sql/graphs.html Implementation in T-SQL] * [https://web.archive.org/web/20121218050306/http://www.mathworks.com/matlabcentral/fileexchange/20025-advanced-dijkstras-minimum-path-algorithm A MATLAB program for Dijkstra's algorithm] * [https://web.archive.org/web/20140116200833/http://www.turb0js.com/a/Dijkstra%27s_Algorithm Step through Dijkstra's Algorithm in an online JavaScript Debugger] [[Ангилал:Оновчлолын алгоритм]] [[Ангилал:Граф хайлтын алгоритм]] [[Ангилал:Routing]] [[Ангилал:Аялал ба маршрутын төлөвлөлт]] dj6qlajzcdlnxoa0zn5fmdwbothup02 0 40935 822702 700854 2025-06-22T07:36:41Z 2405:5700:311:28DE:3C71:C9B2:2A19:4E75 Мэдээлэл шинэчлэв 822702 wikitext text/x-wiki '''[[Монгол Улсын Их Сургууль|Монгол Улсын Их Сургуулийн]] Улс Төр Судлалын Тэнхим''' хуучнаар (Монгол Улсын Их Сургууль – Нийгмийн Шинжлэх Ухааны Факультетийн – "Шинжлэх Ухааны Коммунизмын Онолын Тэнхим"). Монгол Улсын Их Сургууль - Улс төр судлалын тэнхим нь 47 жилийн түүхтэй. Монгол дахь орчин үеийн улс төрийн шинжлэх ухааны анхны тэнхим юм. [[Image:Uls_tor_tenhim_NUm.jpg|thumb|200px|frame|right|<center>МУИС - Улс төр судлал тэнхимийн үе үеийн эрдэмтэн багш нар</center>]] ==Түүх== Монгол Улсын Их Сургуульд Эдийн засгийн дээд сургуулийг нэгтгэж, МУИС -ийн зохион байгуулалтын өргөтгөн өөрчилсний дагуу Марксизм-Леннизмийн тэнхимээс Шинжлэх ухааны коммунизмын онолын тэнхим/ШУКО/ салж, 1967 оны 10-р сарын 1-нд бие даасан тэнхим болж байгуулагдсан. 1967-1990 оныг хүртэл ШУКО -н тэнхимд олон олон эрдэмтэн багш нар байсны дотор 1990 оны ардчилсан шилжилтийн манлайлагч С.Зориг багтаж байв. 1990 онд Ардчилалсан шилжилт хийсэнтэй холбоотойгоор Монгол Улсын Их Сургуулийн ректорын тушаалаар Шинжлэх ухааны коммунизмийн онол /ШУКО/-ын тэнхмийг татан буулгагдсаны дараа тухайн суурин дээр нь 1991 онд "Улс төр судлалын тэнхим" -г шинээр байгуулан, их сургуулийн нийт анги салбаруудад улс төрийн шинжлэх ухааны талаар мэдлэг олгохоор "Улс төрийн үндэс" хэмээх хичээлийг судлуулах болсон юм. 1993-1994 оны хичээлийн жилээс эхлэн МУИС-НУФ-Улс төр судлалын тэнхим бакалаврын зэргийн сургалтаар элсэлт авч хичээллүүлж эхэлсэн бөгөөд 1997 онд анхны төгсөлтөө хийж, "Улс төр судлаач, нийгэм судлалын багш" мэргэжлээр 13 оюутан төгсчээ. 1997 онд Улс төр судлалын оройн анги нээгдэж, 1997-1998 оны хичээлийн жилээс улс төрийн шинжлэх ухаанаар докторын зэрэг хамгаалуулах эрдмийн зөвлөл байгуулагдсанаар 1999 оноос эхлэн анхны докторын шатны сургалт эхэлсэн. 2002 онд БСШУЯ -ны сайдын 2002 оны 32-р тушаалаар улс төрийн шинжлэх ухаанаар докторын зэрэг хамгаалуулах улсын хэмжээний нэгдсэн зөвлөл байгуулагджээ. Улс төр судлалын тэнхим байгуулагдсанаас хойш өнөөг хүртэл гадаад, дотоодод бэлтгэгдсэн чадварлаг эрдэмтэн-багш нар ажиллаж ирлээ. Одоо тус тэнхимд нийт 11 үндсэн багш, 2 цагийн багш ажиллаж байгаагийн 80% нь эрдмийн зэрэг, цолтой байна. Улс төр, судлалын тэнхмийн хөтөлбөр БСШУЯ-с улсын хэмжээнд нийгмийн ухааны хөтөлбөрүүд дотроос анх магадлан итгэмжлэгдсэн бөгөөд өнгөрсөн хугацаанд 700 гаруй бакалавр, 80 магистр, 21 доктор тус салбарыг төгссөн байна. Тус тэнхимд "Улс төр судлаач" мэргэжилээр 170 гаруй оюутан залуучууд суралцаж байна. ==Тэнхимийн эрхлэгч== ШУКО, Улс төр судлалын тэнхмийн эрхлэгчээр профессор Д.Содномгомбо, профессор Ш.Содном, профессор Ц.Ганболд, профессор Ё.Довчин, профессор С.Мөнхбат, профессор Ж.Төртогтох нарын улс орондоо нэр алдартай эрдэмтэд ажиллаж иржээ. Өдгөө тэнхимийн эрхлэгчээр доктор, дэд профессор Д.Ундрах ажиллаж байна. {| class="wikitable" |- ! Нэр !! Ажилласан огноо |- | Д.Содномгомбо || 1967 - 1990 |- | Ш.Содном || 1991 |- | Ц.Ганболд || 1991 - 2009 |- | Ё.Довчин || 2009 - 2013 |- | С.Мөнхбат || 2013 -с хойш |- |Ж.Төртогтох |2017-2024 |- |Д.Ундрах |2024- |} ==Тэнхимийн багш нар== {| class="wikitable" |+ !№ !Багш нарын нэрс !Албан тушаал |- |1 |Д.Ундрах |Тэнхимийн эрхлэгч, доктор, дэд профессор |- |2 |С.Базарпүрэв |Зөвлөх профессор |- |3 |Ж.Төртогтох |Доктор, профессор |- |4 |Д.Бумдарь |Гэрээт дэд профессор |- |5 |Д.Түмэнжаргал |Доктор, дэд профессор |- |6 |Б.Эрдэнэдалай |Доктор, дэд профессор |- |7 |Г.Туяагэрэл |Доктор, дэд профессор |- |8 |Д.Уртнасан |Доктор, Ахлах багш |- |9 |Э.Саранцэцэг |Доктор, Ахлах багш |- |10 |Д.Бадамдаш |Багш |- |11 |О.Мөнхжаргал |Багш |- |12 |Т.Есүхэй |Багш |- |13 |Э.Сувдаа |Тэнхимийн туслах ажилтан |} ==Нэмэлт мэдээлэл== * [http://www.num.edu.mn/ МУИС албан ёсны веб сайт] [[Ангилал:Монгол Улсын Их Сургууль]] 3gy1m2knwdhw1iup8gjbu8b5bzj4u6c 0 43392 822683 642434 2025-06-22T04:58:55Z Orgio89 4242 822683 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Шаазгай | status = LC | status_system = iucn3.1 | image = Sroka Pica Pica II.jpg | image_width = 240px | image_caption = | regnum = [[Амьтан]] | phylum = [[Хөвчтөн]] | classis = [[Шувуу]] | ordo = [[Боршувуутан]] | subordo = [[Дуучшувуу]] | familia = [[Хэрээнийхэн]] | genus = ''Шаазгай'', ''Pica'' | species = '''''P. pica''''' | binomial = ''Pica'' | binomial_authority = [[Матюрен-Жак Бриссон|Бриссон]], (1760) }} '''Шаазгай''' буюу жинхэнэ шаазгай (''Pica'') нь [[Хэрээнийхэн|Хэрээний]] овгийн шувуу бөгөөд [[Европ]], [[Ази]] болон [[Африк]]ийн баруун хойд хэсэгт амьдарна. Шаазгай нь 40-51 см урт байна. Толгой хүзүү, цээж нь гялалзсан хар өдтэй ба ногоон хөхдүү туяатай. Гэдэс, далны орчим өд нь цагаан байдаг. Сүүл нь ногоовтор солонгорсон хар өнгөтэй. Эр нь эмээс биеэр арай том юм. == Идэш тэжээл == Шавж хорхой, модны үр жимс гэх мэтээр хооллоно. [[Хүрэлзгэнэ]], [[чихүүр хорхой]] зэрэг газар, хөрсөнд байх хорхой мөн иддэг. Намар болоход [[царцаа]] барьж иддэг ашигтай шувуу юм. == Үржил == 1 сарын дундаас үүр засах газар хайж олон, 3 сарын дундуур гэхэд модны мөчир, сүрэл гэх мэт ашиглан үүрээ барьж дуусдаг. Үл мэдэг ногоондуу туяатай 5-6 өндөг гаргах ба 20 өдрийн дараа хагаран ангаахай болдог. == Зургийн цомог == <gallery> Image:Blackbilledmagpie12.JPG| Image:Pica nuttalli.jpg| Image:Une pie en vol.JPG| </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Pica|Шаазгай}} [[Ангилал:Хэрээнийхэн]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] p2yqcypnm6s343d2y7a9ez1k9kyln3y 0 66085 822617 822175 2025-06-22T00:21:03Z InternetArchiveBot 70653 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 822617 wikitext text/x-wiki {{Infobox programming language | name = R хэл | logo = [[File:R logo.svg|200px|Лого]] | released = {{Start date and age|1993|08}}<ref name="Interface98">{{cite techreport |url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Interface98.pdf |title=R : Past and Future History |first=Ross |last=Ihaka |institution=Statistics Department, The University of Auckland, Auckland, New Zealand |conference=Interface '98 |year=1998}}</ref> | designer = [[wikisource:en:Ross Ihaka|Ross Ihaka]] and [[wikisource:en:Robert Gentleman (statistician)|Robert Gentleman]] | developer = R Core Team<ref>{{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ |at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}}</ref> | typing = [[wikisource:en:dynamic typing|Dynamic]] | implementations = | dialects = | influenced = | license = [[GNU GPL#Version 2|GNU GPL v2]]<ref>{{cite web |url=https://www.r-project.org/COPYING |title=R license |publisher=r-project |access-date=6 June 2016}}</ref> | website = [https://www.r-project.org/ www.r-project.org] | wikibooks = | paradigms = [[Multi-paradigm programming language|Multi-paradigm]]: [[Array programming|Array]], [[Object-oriented programming|object-oriented]], [[Imperative programming|imperative]], [[Functional programming|functional]], [[Procedural programming|procedural]], [[Reflective programming|reflective]] | latest_release_version = 3.4.0 (You Stupid Darkness)<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-devel/NEWS.html|title=R News|website=CRAN|access-date=22 April 2017}}</ref> | latest_release_date = {{Start date and age|2017|04|21}} | latest_test_version = | latest_test_date = | influenced_by = | file_ext = .r, .R, .RData, .rds, .rda }} R нь статистик тооцоолол, график дүрслэлд зоиулагдсан нээлттэй эх бүхий [[программчлалын хэл]] болон програм хангамж бөгөөд Статистик Тооцооллын R Сан дээр түшиглэдэг.{{refn| R language and environment * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-R_003f |title=R FAQ| at=2.1 What is R? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} R Foundation * {{Cite web |url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#What-is-the-R-Foundation_003f |title=R FAQ |at=2.13 What is the R Foundation? |date=November 26, 2015 |first=Kurt |last=Hornik |website=The Comprehensive R Archive Network |accessdate=2015-12-06}} The R Core Team [https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Citing-R asks authors who use R in their data analysis] to cite the software using: * R Core Team (2016). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria. URL http://www.R-project.org/. }} R хэлийг статистикчид, [[Data mining|өгөгдлийн уурхайчид]] статистикийн програм хангамж{{refn| widely used * {{cite journal | author1 = Fox, John | author2 = Andersen, Robert | lastauthoramp = yes | title = Using the R Statistical Computing Environment to Teach Social Statistics Courses | publisher = Department of Sociology, McMaster University | date = January 2005 | url = http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | format = PDF | accessdate = 2006-08-03 | archive-date = 2016-06-11 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160611085820/http://www.unt.edu/rss/Teaching-with-R.pdf | url-status = dead }} * {{cite news | url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html |title=Data Analysts Captivated by R's Power | date=2009-01-06 | accessdate=2009-04-28|last=Vance| first=Ashlee |work=[[New York Times]]| quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}} }} зохиох, мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html|title=Data Analysts Captivated by R's Power|date=2009-01-06|accessdate=2009-04-28|last=Vance|first=Ashlee|work=[[New York Times]]|quote=R is also the name of a popular programming language used by a growing number of data analysts inside corporations and academia. It is becoming their lingua franca...}}</ref> зэрэгт өргөн хэрэглэхийн зэрэгцээ сүүлийн жилүүдэд түүний хэрэглээ бусад чиглэлд ч хурдацтай өсөн нэмэгдэж байна.{{refn| R's popularity * David Smith (2012); [http://java.sys-con.com/node/2288420 ''R Tops Data Mining Software Poll''], Java Developers Journal, May 31, 2012. * Karl Rexer, Heather Allen, & Paul Gearan (2011); [http://www.rexeranalytics.com/Data-Miner-Survey-Results-2011.html ''2011 Data Miner Survey Summary''], presented at Predictive Analytics World, Oct. 2011. * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} }} R бол GNU програм хангамж юм.{{refn| GNU project * {{cite web | url=http://directory.fsf.org/project/gnur/ | publisher=Free Software Foundation (FSF) Free Software Directory|title=GNU R |date=19 July 2010|accessdate=13 November 2012}} * {{cite web | author=R Project|date=n.d.|url=https://www.r-project.org/about.html | title=What is R? | accessdate=2009-04-28}} }} R програмын эх код [[Си хэл|C]], [[Фортран|Fortran]], R хэл дээр бичигдсэн.<ref>{{cite web|author="Wrathematics"|url=http://librestats.com/2011/08/27/how-much-of-r-is-written-in-r/|title=How Much of R Is Written in R|date=27 August 2011|accessdate=2011-12-01|publisher=librestats}}</ref> R програмыг [[GNU General Public License|GNU GPL Олон Нийтийн Лиценз]]-ээр голлох [[Үйлдлийн систем|үйлдлийн системүүд]] дээр үнэ төлбөргүй ашиглах боломжтой. Мөн R нь командын мөрнөөс ажилладаг тул зориулалтын [[Хэрэглэгчийн график интерфейс|график интерфейс]] бүхий програмаар дамжуулан ашиглах нь зүйтэй.<ref name="R_gui">{{cite web|title=7 of the Best Free Graphical User Interfaces for R|url=http://www.linuxlinks.com/article/20110306113701179/GUIsforR.html|website=linuxlinks.com|accessdate=9 February 2016}}</ref> == Түүх == R нь John Chambers гэдэг хүний Bell Labs-д ажиллаж байх үедээ зохиосон [[wikisource:en:S (programming language)|програмчлалын S хэл]] дээр тулгуурласан. Эдгээрийн хооронд хэдэн чухал ялгаа байдаг ч S хэлээр бичигдсэн кодын ихэнх нь R дээр шууд ажилладаг.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/about.html|title=R: What is R?|website=R-Project|accessdate=7 February 2016}}</ref> R програмыг Росс Ihaka , Роберт Gentleman<ref>{{cite web|url=http://myprofile.cos.com/rgentleman|title=Individual Expertise profile of Robert Gentleman|last=Gentleman|first=Robert|date=9 December 2006|accessdate=2009-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110723215206/http://myprofile.cos.com/rgentleman|archivedate=23 July 2011}}</ref> нар Шинэ Зеландын Веллингтон Их Сургууль-д байх үедээ зохиосон бөгөөд одоогоор ''R Development Core Team'' хөгжүүлж байна. S хэлний зохиогч Chambers уг багийн нэг гишүүн юм. R гэх нэр нь түүнийг анхлан зохиогчдын нэр болон гол суурь нь болсон S хэлний нэртэй холбоотой.<ref>{{cite book|url=https://cran.r-project.org/doc/FAQ/R-FAQ.html#Why-is-R-named-R_003f|title=The R FAQ: Why is R named R?|isbn=3-900051-08-9|author=Kurt Hornik|accessdate=2008-01-29}}</ref> Төсөл 1992 онд санаачлагдсан бол анхны хувилбар нь 1995 онд гарсан. Харин тогтвортой beta хувилбар нь 2000 онд гарсан.<ref>{{Cite web|url=https://cran.r-project.org/doc/html/interface98-paper/paper_2.html|title=R : Past and Future History -- A Free Software Project|website=cran.r-project.org|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://blog.revolutionanalytics.com/2016/03/16-years-of-r-history.html|title=Over 16 years of R Project history|website=Revolutions|access-date=2016-05-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/Massey.pdf|title=The R Project: A Brief History and Thoughts About the Future|last=Ihaka|first=Ross|date=|website=stat.auckland.ac.nz|publisher=|access-date=}}</ref> == R програм Монгол улсад == R програмыг хэрэглэх, R хэлийг судлах явдал [[Монгол улс]]ад улам бүр дэлгэрч буй бөгөөд үүнийг гэрчлэх мэдээ материал<ref>{{Cite web|url=http://news.num.edu.mn/?p=38344|title=Судалгаанд статистикийн аргыг хэрэглэх нь сэдэвт сургалт амжилттай болж өндөрлөлөө|website=news.num.edu.mn|access-date=2016-11-29}}</ref>, нийгмийн сүлжээний бүлгэмүүд<ref>{{Cite web|url=https://www.facebook.com/groups/238749916309897/|title=Монголын R хэрэглэгчдийн групп|website=facebook.com|access-date=2017-05-19}}</ref> цөөнгүй байна. Зарим их, дээд сургууль сургалтын хөтөлбөртөө R програмыг нэвтрүүлснээс тухайлан [[Монгол Улсын Их Сургууль]] дээр хэрэгжиж буй Статистик хөтөлбөрийг дурдаж болно.{{citation needed|date=May 2017}} Монгол хэл дээрх ном, сурах бичиг, гарын авлагын хувьд [https://web.archive.org/web/20171129163653/http://galaa.mn/ Г.Махгал], Ш.Мөнгөнсүх нар бичиж Б.Магсаржав хянан тохиолдуулсан [https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html Статистик програмчлалын R хэл] сурах бичиг хэвлэгдэн гарчээ.<ref>{{Cite web|url=http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|title=МУИС Пресс хэвлэлийн газар|website=mongolbooks.com|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-05-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20170519163835/http://mongolbooks.com/%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%87%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD-r-%D1%85%D1%8D%D0%BB-2017/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://magadlal.mn/books/id-2.html|title=www.magadlal.mn|website=magadlal.mn|access-date=2017-05-19|archive-date=2017-12-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20171217135839/http://magadlal.mn/books/id-2.html|url-status=dead}}</ref> == Статистикийн зүгээс онцлох зүйлс == R, түүний сангууд олон янзын статистик болон график хэрэгсэл агуулдаг. Тухайлбал шугаман болон шугаман бус загвар, статистик шинжүүрүүд, хугацаан цувааны шинжилгээ, бүлэглэх, ангилах болон бусад олон шинжилгээ дурдаж болно. Мөн R програмын нэмэлт багцууд олон янзын функц болон бусад зүйлс агуулдаг. R хэлний стандарт функцүүдийн олонх нь R хэл дээрээ бичигдсэн бөгөөд нэмэлтээр [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээрх код оруулан ажиллуулж болдог. Өндөр мэдлэг чадвартай хэрэглэгчид C, C++,<ref>{{cite journal|url=http://www.jstatsoft.org/v40/i08|title=Rcpp: Seamless R and C++ Integration|first1=Dirk|last1=Eddelbuettel|first2=Romain|last2=Francois|journal=[[Journal of Statistical Software]]|volume=40|issue=8|year=2011|doi=10.18637/jss.v040.i08}}</ref> [[Java]],<ref>{{cite web|title=Calling R from Java|first=Duncan|last=Temple Lang|url=http://www.nuiton.org/attachments/168/RFromJava.pdf|date=6 November 2010|accessdate=18 September 2013|publisher=Nuiton}}</ref> [[.NET Фрэймворк|.NET]]{{refn| .NET Framework * {{cite web |title=Making GUIs using C# and R with the help of R.NET |url = http://psychwire.wordpress.com/2011/06/19/making-guis-using-c-and-r-with-the-help-of-r-net/}} * {{cite web |title=R.NET homepage |url=http://rdotnet.codeplex.com/ |access-date=2017-05-18 |archive-date=2015-10-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151013020201/http://rdotnet.codeplex.com/ |url-status=dead }} * {{cite conference |url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |title=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |last1=Haynold |first1=Oliver M. |date=April 2011 |conference=R/Finance 2011 |conference-url=http://www.rinfinance.com/RinFinance2011/agenda/ |publisher= |book-title= |pages= |location=Chicago, IL, USA |id= }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-22 00:21:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-19 00:48:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-17 00:06:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 12:49:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-16 04:39:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 09:35:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-15 00:55:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-12 01:56:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-09 01:04:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-06 02:10:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-06-04 21:26:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-29 00:04:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-26 00:51:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-23 00:06:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-20 02:24:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-17 00:55:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-14 00:10:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-11 00:45:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-08 00:19:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-05 00:52:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-05-01 23:56:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-29 01:00:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-26 00:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-23 00:44:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 23:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 21:44:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 19:51:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 17:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 16:01:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 14:02:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 12:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 10:14:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 08:24:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 06:31:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 04:38:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-19 02:34:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-17 22:09:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-07 21:38:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-04 20:50:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-04-01 22:11:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-29 20:49:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-26 21:49:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-23 21:06:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-20 21:41:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-17 20:54:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-14 21:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-11 20:48:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-08 21:41:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 20:55:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 14:51:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 07:26:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-05 01:27:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-03-01 22:19:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-26 23:16:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-23 22:32:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-20 22:59:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-17 22:13:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-14 23:11:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-11 22:21:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-08 22:50:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-05 22:25:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-02-02 23:03:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-30 22:09:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-29 19:19:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-24 22:21:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 22:54:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-21 17:03:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-18 17:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 17:33:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-15 11:02:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-11 21:07:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-08 21:55:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-05 21:02:30 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2025-01-02 21:53:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-30 21:14:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-27 21:46:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-24 20:59:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-21 22:01:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-18 21:06:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-15 21:41:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-12 21:15:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-09 22:36:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-06 21:06:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-12-03 21:52:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-30 20:59:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-27 21:53:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-24 21:25:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 21:36:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-21 15:16:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-18 15:56:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-15 15:31:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-12 16:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-09 17:02:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-11-06 18:17:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-20 23:39:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-18 22:35:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-08 00:12:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-05 00:41:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-10-01 23:54:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-29 01:10:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-26 00:54:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-23 00:42:21 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-20 00:16:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-17 00:39:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-13 23:56:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-11 01:00:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-07 23:55:10 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-05 00:50:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-09-02 00:13:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-30 00:43:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-27 00:02:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-24 00:51:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-20 23:52:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-18 00:48:54 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 23:48:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 19:34:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 14:52:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 12:21:02 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-14 09:07:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-10 16:11:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-07 15:01:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-08-04 16:35:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-31 09:33:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-28 12:22:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-25 09:51:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-22 09:58:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-17 13:54:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-14 14:33:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-11 13:16:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-08 15:15:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-05 13:29:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-07-02 14:31:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-29 14:02:09 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-26 13:52:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-24 18:03:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-20 11:07:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-17 11:47:35 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-14 11:19:24 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-11 11:45:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-08 10:54:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-05 11:53:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-06-02 10:48:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-30 11:46:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-27 11:12:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-24 11:42:51 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-21 11:41:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-18 12:34:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-15 11:55:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-12 10:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-09 11:53:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-08 10:54:33 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-07 08:13:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-06 00:38:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-04 23:27:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-05-02 01:42:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-29 00:14:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-26 01:43:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-23 00:59:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-20 00:07:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-17 00:48:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-14 00:20:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-11 00:57:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-07 20:06:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-04 18:23:34 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-04-01 20:05:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-29 19:22:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-27 03:09:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 17:56:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-23 05:41:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-22 02:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-21 08:56:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 14:08:47 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-20 01:58:38 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-19 12:23:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-18 12:37:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-17 20:04:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-14 21:51:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-11 21:02:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-08 21:37:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-05 20:47:26 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-03-02 21:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-28 21:02:39 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-25 21:36:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-22 21:10:36 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-19 21:40:23 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-16 21:01:50 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-13 21:44:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-10 20:53:01 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-07 21:24:58 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-04 20:40:16 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-02-01 21:47:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 19:37:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-29 03:10:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-28 03:40:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-27 08:11:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-26 15:41:25 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-25 23:48:29 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 23:22:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-24 03:04:15 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-23 10:42:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-22 16:16:46 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-21 15:57:00 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 20:27:41 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-20 05:13:52 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-19 13:05:32 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-18 13:06:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 16:34:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-17 00:43:31 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-16 09:14:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-13 01:25:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-10 07:39:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-07 00:41:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-04 00:02:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2024-01-01 00:44:22 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-28 23:55:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-26 00:48:06 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-22 23:59:17 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-20 00:42:07 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-16 23:59:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-14 00:46:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-10 23:47:08 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-08 01:13:03 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-05 00:45:27 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-12-01 23:52:59 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-29 01:02:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-25 23:51:53 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-23 00:47:05 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-20 00:13:11 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-17 00:36:18 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-13 23:55:56 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-11 00:55:13 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-07 23:50:04 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-05 19:50:40 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-11-02 00:06:12 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-30 01:23:37 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-26 23:47:49 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-24 01:20:57 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-20 23:50:43 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-18 00:46:19 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-15 00:08:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-12 00:39:45 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-08 23:53:55 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-06 01:17:42 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-10-02 23:50:44 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-30 01:05:20 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 23:46:14 InternetArchiveBot }} {{Webarchiv|url=http://www.rinfinance.com/agenda/2011/OliverHaynold.pdf |wayback=20151129223447 |text=An Rserve Client Implementation for CLI/.NET |archiv-bot=2023-09-26 05:10:10 InternetArchiveBot }} }} болон [[Python]] зэрэг хэл дээр R хэлний объект уруу шууд хандаж ажиллах код бичдэг.<ref name="SASvsR">{{cite web|url=https://intellipaat.com/blog/choosing-between-sas-r-and-python-for-big-data-solution/|title=Choosing between SAS, R and Python for Big Data Solution - Intellipaat Blog|first=|last=Intellipaat|work=intellipaat.com|accessdate=2 December 2016}}</ref> Статистик тооцооллын бусад хэлнүүдээс ялгарах гол давуу тал бол R хэлний [[Объект хандалтат програмчлал|объект-хандалтат]] чанар бөгөөд энэ нь S хэлнээс түүнд дамжсэн билээ. R хэлний бас нэг онцлог lexical scoping зарчмыг хэрэгжүүлсэн явдал юм.<ref>{{cite journal|last=Jackman|first=Simon|title=R For the Political Methodologist|journal=The Political Methodologist|volume=11|issue=1|pages=20–22|date=Spring 2003|publisher=Political Methodology Section, [[American Political Science Association]]|url=http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|format=PDF|accessdate=2006-08-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060721143309/http://polmeth.wustl.edu/tpm/tpm_v11_n2.pdf|archivedate=2006-07-21}}</ref> Түүний өөр нэг давуу тал бол математикийн тэмдэгт агуулсан, хэвлэлийн шаардлагад нийцэх график диаграм байгуулдаг явдал юм. Мөн нэмэлт багцуудын тусламжтай динамик болон интерактив график диаграм ч байгуулах боломжтой.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|title=CRAN Task View: Graphic Displays & Dynamic Graphics & Graphic Devices & Visualization|publisher=The Comprehensive R Archive Network|accessdate=2011-08-01|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926233106/https://cran.r-project.org/web/views/Graphics.html|url-status=dead}}</ref> R програм өөрийн баримт бичиг боловсруулалтын [[LaTeX]] төст Rd гэх форматтай.<ref name="R_Rd">{{cite web|title=Rd format|url=http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|website=hep.by|accessdate=9 February 2016|archive-date=13 Есдүгээр сар 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180913185536/http://www.hep.by/gnu/r-patched/r-exts/R-exts_49.html|url-status=dead}}</ref> == Програмчлалын зүгээс онцлох зүйлс == R нь шууд хөрвүүлэгдэн ажилладаг хэл бөгөөд хэрэглэгчид түүнийг командын мөрний хөрвүүлэгчээр дамжуулж ашигладаг. Хэрэв хэрэглэгч R хэлний командын мөрөнд <code>2+2</code> гэж бичээд enter дарвал компьютер доор үзүүлсэн шиг 4 гэсэн хариу өгнө:<source lang="rout"> > 2+2 [1] 4 </source>R програм энэ тооцоог тус бүр нэг элементтэй хоёр векторын нийлбэр гэж ойлгох тул үр дүн нь нэг элементтэй вектор байна. <code>[1]</code> угтвар векторын эхний элемент хэвлэгдсэнийг илтгэнэ (энэ нь тооцооны үр дүн олон мөр дамнан хэвлэгдэх үед илүү ашиг тустай байдаг). APL , MATLAB зэрэгтэй адил R хэл матриц дээрх арифметик үйлдлүүдийг дэмждэг. R-ын [[Өгөгдлийн бүтэц|өгөгдлийн бүтцэд]] вектор, матриц, массив, датафрейм (өгөгдлийн сангийн хүснэгттэй төстэй), лист зэрэг багтдаг.<ref>{{cite book|last=Dalgaard|first=Peter|title=Introductory Statistics with R|year=2002|publisher=Springer-Verlag|location=New York, Berlin, Heidelberg|isbn=0387954759|pages=10–18, 34}}</ref> Эдгээр объектуудаас гадна регрессийн загвар, хугацаан цуваа болон гео-орон зайн координат зэрэг өөр бусад төрлийн объектууд байдаг. Мөн хэрэглэгч өөрөө шинээр объектын класс тодорхойлж ашиглах боломжтой. Скаляр төрлийн өгөгдлийн хувьд энэ нь бие даасан өгөгдлийн бүтэц болдоггүй.<ref>{{cite journal|last=Ihaka|first=Ross|last2=Gentlman|first2=Robert|date=Sep 1996|title=R: A Language for Data Analysis and Graphics|url=https://www.stat.auckland.ac.nz/~ihaka/downloads/R-paper.pdf|journal=Journal of Computational and Graphical Statistics|publisher=American Statistical Association|volume=5|issue=3|pages=299–314|doi=10.2307/1390807|accessdate=2014-05-12}}</ref> Үүний оронд скаляр утгыг нэг урттай вектор гэж үздэг.<ref>{{Cite web|url=http://adv-r.had.co.nz/Data-structures.html|title=Data structures · Advanced R.|website=adv-r.had.co.nz|access-date=2016-09-26}}</ref> R нь зарим функцийн хувьд функц бүхий [[процедур хандалтат програмчлал]] болон ерөнхий функц бүхий [[объект хандалтат програмчлал]]<nowiki/>ын аль алийг дэмждэг. Ерөнхий функц нь түүний аргументаар дамжин ирсэн объектын классаас хамааран ажилладаг. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий функц объектын классыг ялгаад улмаар харгалзах функц уруу замчилж өгдөг. Жишээлбэл <code>print</code> нэртэй ерөнхий функц ашиглан бараг бүх төрлийн объектын утгыг хэвлэх тушаалыг  <code>print(objectname)</code>  хэлбэрээр өгч болдог.<ref name="help_print">{{cite web|last1=R Core Team|title=Print Values|url=https://stat.ethz.ch/R-manual/R-devel/library/base/html/print.html|website=R Documentation|publisher=R Foundation for Statistical Computing|accessdate=30 May 2016}}</ref> == Багц == R програмын боломж бололцоог хэрэглэгчдийн үүсгэсэн ''багц'' нэмж суулгах замаар жишээлбэл мэргэжлийн статистикийн арга техник, график төхөөрөмж (тухайлбал ggplot2 багц, зохиогч нь Hadley Wickham), импорт/экспортын боломжууд, тайлан гаргах хэрэгсэл (knitr, Sweave) гэх мэтээр өргөтгөх боломжтой. Тэдгээр багцууд голдуу R заримдаа [[Java]], [[Си хэл|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] хэл дээр бичигдсэн байдаг.{{citation needed|date=January 2016}} R програмын суулгацад агуулагдах үндсэн багцуудаас гадна Comprehensive R Archive Network (CRAN),<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/|title=The Comprehensive R Archive Network|publisher=}}</ref> Bioconductor, Omegahat,<ref>{{cite web|url=http://www.omegahat.net/|title=Omegahat.net|publisher=Omegahat.net|date=|accessdate=2016-09-09}}</ref> GitHub болон бусад агуулахуудад (2017 оны 4 сарын байдлаар) 10500 нэмэлт багц байна.{{refn| packages available from repositories * {{cite web|author=Robert A. Muenchen|year=2012|url= http://r4stats.com/articles/popularity/|title=The Popularity of Data Analysis Software}} * {{cite journal|url=http://www.nature.com/news/programming-tools-adventures-with-r-1.16609|title=Programming tools: Adventures with R|first1=Sylvia|last1=Tippmann|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume = 517| doi = 10.1038/517109a | pages = 109–110 | date = 29 December 2014}} * {{Cite web|url = http://www.rdocumentation.org/|title = <nowiki>Search all R packages and function manuals | Rdocumentation</nowiki>|date = 2014-06-16|accessdate = 2014-06-16|website = Rdocumentation|publisher = }} }} == Гол үе шатууд == R програмын өөрчлөлтийн түүхчилсэн жагсаалт CRAN дээр хадгалагдаж байдаг.<ref name="RNews">Changes in versions 3.0.0 onward: </ref> Тэдгээрээс заримыг онцлон дор жагсаав. {| class="wikitable" |- ! Release ! Date ! Description |- ! 0.16 | |This is the last [[Alpha test|alpha]] version developed primarily by Ihaka and Gentleman. Much of the basic functionality from the "White Book" (see [[S (programming language)#History|S history]]) was implemented. The mailing lists commenced on April 1, 1997. |- ! 0.49 | style="white-space:nowrap;"|1997-04-23 | This is the oldest [[Source code|source]] release which is currently available on CRAN.<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/src/base/R-0/|title=Index of /src/base/R-0|publisher=}}</ref> CRAN is started on this date, with 3 mirrors that initially hosted 12 packages.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/1997/000001.html|title=ANNOUNCE: CRAN|publisher=}}</ref> Alpha versions of R for Microsoft Windows and the [[classic Mac OS]] are made available shortly after this version.{{citation needed|reason=the CRAN announcement does not specifically mention Windows or Mac OS|date=October 2015}} |- ! 0.60 | 1997-12-05 | R becomes an official part of the [[GNU Project]]. The code is hosted and maintained on [[Concurrent Versions System|CVS]]. |- ! 0.65.1 | style="white-space:nowrap;"|1999-10-07 | First versions of update.packages and install.packages functions for downloading and installing packages from CRAN.<ref>https://cran.r-project.org/src/base/NEWS.0</ref> |- ! 1.0 | 2000-02-29 | Considered by its developers stable enough for production use.<ref>{{cite web|url=https://stat.ethz.ch/pipermail/r-announce/2000/000127.html|title=R-1.0.0 is released|author=Peter Dalgaard|accessdate=2009-06-06}}</ref> |- ! 1.4 | 2001-12-19 | S4 methods are introduced and the first version for [[macOS|Mac OS X]] is made available soon after. |- ! 2.0 | 2004-10-04 | Introduced [[lazy loading]], which enables fast loading of data with minimal expense of system memory. |- ! 2.1 | 2005-04-18 | Support for [[UTF-8]] encoding, and the beginnings of [[internationalization and localization]] for different languages. |- ! 2.11 | 2010-04-22 | Support for Windows 64 bit systems. |- ! 2.13 | 2011-04-14 | Adding a new compiler function that allows speeding up functions by converting them to byte-code. |- ! 2.14 | 2011-10-31 | Added mandatory namespaces for packages. Added a new parallel package. |- ! 2.15 | 2012-03-30 | New load balancing functions. Improved serialization speed for long vectors. |- ! 3.0 | 2013-04-03 | Support for numeric index values 2³¹ and larger on 64 bit systems. |} == Интерфейсүүд == Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг R хэлний график интерфэйс бүхий хөгжүүлэлтийн цогц орчин бол RStudio юм. Үүнтэй ижил төстэй интерфэйс гэвэл R Tools for Visual Studio програмыг нэрлэж болно. R хэлэнд зориулагдсан интерфейст мөн Crackle GUI, R Commander, RKWard багтана. Өргөн хэрэглэгддэг зарим редактор R хэлийг дэмждэг. Тухайлбал Eclipse,<ref>{{cite web|url=http://www.walware.de/goto/statet|title=StatET for R|author=Unknown|access-date=2017-05-18|archive-date=2016-09-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20160926134541/http://www.walware.de/goto/statet|url-status=dead}}</ref> Emacs, Кейт,<ref>{{cite web|url=http://kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|title=Syntax Highlighting|publisher=Kate Development Team|accessdate=2008-07-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080707062903/http://www.kate-editor.org/downloads/syntax_highlighting|archivedate=2008-07-07|url-status=dead}}</ref> LyX.<ref>{{cite web|url=http://wiki.lyx.org/LyX/LyxWithRThroughSweave|title=LyX with R through Sweave|author=Paul E. Johnson and Gregor Gorjanc|accessdate=2017-04-04}}</ref> Notepad++,<ref>{{cite web|url=http://sourceforge.net/projects/npptor/|title=NppToR: R in Notepad++|publisher=sourceforge.net|accessdate=2013-09-18|date=8 May 2013}}</ref> WinEdt,<ref>{{cite web|url=https://cran.r-project.org/web/packages/RWinEdt/index.html|title=RWinEdt: R Interface to 'WinEdt'|author=Uwe Ligges|accessdate=2017-04-04}}</ref> Tinn-Р.<ref>{{cite web|url=http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|title=Tinn-R|accessdate=2017-04-04|archive-date=2015-07-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713103753/http://nbcgib.uesc.br/lec/software/editores/tinn-r/en|url-status=dead}}</ref> R хэлийг [[Python]],<ref>{{cite web|url=http://rpy.sourceforge.net|title=A simple and efficient access to R from Python|accessdate=18 September 2013|date=21 October 2012|first=Laurent|last=Gautier}}</ref> Perl,<ref>{{cite web|url=https://metacpan.org/module/Statistics::R|title=Statistics::R - Perl interface with the R statistical program - metacpan.org|author=Florent Angly|publisher=}}</ref> Ruby,<ref>{{cite web|url=https://github.com/alexgutteridge/rsruby|title=GitHub - alexgutteridge/rsruby: Ruby - R bridge.|author=alexgutteridge|work=GitHub}}</ref> F#<ref>{{cite web|url=http://bluemountaincapital.github.io/FSharpRProvider/|title=F# R Type Provider|author=BlueMountain Capital|publisher=}}</ref> , Julia<ref>{{cite web|url=https://github.com/JuliaInterop/RCall.jl}}</ref> зэрэг хэд хэдэн скрипт хэлнээс хандаж ашиглах боломжтой байдаг. == useR! хурал == R хэрэглэгчдийн албан ёсны жил тутмын цугларалт бол  "[https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html useR!]" юм.<ref name="user">"useR!"</ref> Үүний анхны арга хэмжээ [https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/ useR! 2004] 2004 оны тав дугаар сард Австри улсын [[Вена]] хотноо зохион байгуулагдсан.<ref>{{cite web|url=http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|title=useR! 2004 - The R User Conference|accessdate=2013-09-18|date=27 May 2004|archive-date=2013-09-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20130914003125/http://www.ci.tuwien.ac.at/Conferences/useR-2004/|url-status=dead}}</ref> Уг арга хэмжээ 2005 онд өнжсөнөөс хойш жил бүр Европ болон Хойд Америкт ээлжлэн зохион байгуулагдаж байна.<ref>{{cite web|url=https://www.r-project.org/conferences.html|title=R-related Conferences|author=R Project|date=9 August 2013|accessdate=2013-09-18|archive-date=2015-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20150629180511/http://www.r-project.org/conferences.html|url-status=dead}}</ref> Дараагийн хурлуудыг дор жагсаав: * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2006/ useR! 2006, Vienna, Austria] * [https://web.archive.org/web/20161031082351/http://user2007.org/ useR! 2007, Ames, Iowa, USA] * [https://web.archive.org/web/20170603005926/http://www.statistik.uni-dortmund.de/useR-2008/ useR! 2008, Dortmund, Germany] * [https://web.archive.org/web/20161206224014/http://math.agrocampus-ouest.fr/infoglueDeliverLive/evenements/useR2009 useR! 2009, Rennes, France] * [https://www.r-project.org/conferences/useR-2010/ useR! 2010, Gaithersburg, Maryland, USA] * [https://web.archive.org/web/20170421113054/http://web.warwick.ac.uk/statsdept/useR-2011/ useR! 2011, Coventry, United Kingdom] * [https://web.archive.org/web/20161103201807/http://biostat.mc.vanderbilt.edu/wiki/Main/UseR-2012 useR! 2012, Nashville, Tennessee, USA] * [https://web.archive.org/web/20161103062642/http://www.edii.uclm.es/~useR-2013// useR! 2013, Albacete, Spain] * [https://web.archive.org/web/20190107054408/http://user2014.stat.ucla.edu/ useR! 2014, Los Angeles, California, USA] * [http://user2015.math.aau.dk// useR! 2015, Aalborg, Denmark] *[https://user2016.r-project.org// useR! 2016, Stanford, California, USA] * [http://user2017.brussels/ useR! 2017, Brussels, Belgium] *[https://user2018.r-project.org/ useR! 2018, Brisbane, Australia] *[https://web.archive.org/web/20191202142748/http://www.user2019.fr/ useR! 2019, Toulouse, France] *[https://user2020.r-project.org/ useR! 2020, St. Louis, Missouri, USA] == R сэтгүүл == ''R сэтгүүл'' нь R төслийн нээлттэй хандалттай, хөндлөнгийн хяналттай сэтгүүл юм. Энд R програмын хэрэглээ болон хөгжүүлэлт тухайлбал R хэлний багц, програмчлалын зөвлөмж, мэдээ зэрэг зүйлс хэвлэгддэг. == SAS, SPSS болон Stata програмуудтай харьцуулахад == R програмыг SAS, SPSS, Stata зэрэг өргөн тархсан статистикийн програмуудтай нарийвчлан харьцуулах нь зүйтэй.<ref>{{cite web|url=http://www.burns-stat.com/pages/Tutor/R_relative_statpack.pdf|title= Comparison of R to SAS, Stata and SPSS|first=Patrick|last=Burns|date=27 February 2007|accessdate=2013-09-18}}</ref> R нь статистикийн програмуудын харьцуулалт дээр статистикийн шилдэг програмуудтай хамт тэргүүн эгнээнд жагсдаг. ''New York Times'' сонины 2009 оны 1 дүгээр сарын дугаарт өгөгдөл шинжээчдийн дунд R програм хүлээн зөвшөөрөгдөхийн зэрэгцээ SAS зэрэг арилжааны чанартай статистикийн програмын зах зээлд болзошгүй аюул учруулж буй талаар нийтлэл хэвлэгдсэн байдаг.{{refn | R as competition for commercial statistical packages * {{cite news| url=https://www.nytimes.com/2009/01/07/technology/business-computing/07program.html | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=Data Analysts Are Mesmerized by the Power of Program R: [Business/Financial Desk] | date=2009-01-07}} * {{cite news| url=http://bits.blogs.nytimes.com/2009/01/08/r-you-ready-for-r/ | work=The New York Times | first=Ashlee | last=Vance | title=R You Ready for R? | date=2009-01-08}} }} == Жишээ == === Бичигдэх хэлбэр === Дараах жишээнд уг [[Синтакс|хэлний бичигдэх хэлбэр]] болон командын мөрнөөс ажиллах байдлыг харууллаа.{{citation needed|date=January 2016}} R хэлэнд утга оноох оператор болох = тэмдэгтийн оронд <- хоёр тэмдэгтээс тогтох сумыг өргөн хэрэглэдэг.<ref>{{cite web|author=R Development Core Team|title=Assignments with the = Operator|url=https://developer.r-project.org/equalAssign.html|accessdate=14 June 2012}}</ref><source lang="rout"> > x <- c(1,2,3,4,5,6) # Create ordered collection (vector) > y <- x^2 # Square the elements of x > print(y) # print (vector) y [1] 1 4 9 16 25 36 > mean(y) # Calculate average (arithmetic mean) of (vector) y; result is scalar [1] 15.16667 > var(y) # Calculate sample variance [1] 178.9667 > lm_1 <- lm(y ~ x) # Fit a linear regression model "y = f(x)" or "y = B0 + (B1 * x)" # store the results as lm_1 > print(lm_1) # Print the model from the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Coefficients: (Intercept) x -9.333 7.000 > summary(lm_1) # Compute and print statistics for the fit # of the (linear model object) lm_1 Call: lm(formula = y ~ x) Residuals: 1 2 3 4 5 6 3.3333 -0.6667 -2.6667 -2.6667 -0.6667 3.3333 Coefficients: Estimate Std. Error t value Pr(>|t|) (Intercept) -9.3333 2.8441 -3.282 0.030453 * x 7.0000 0.7303 9.585 0.000662 *** --- Signif. codes: 0 ‘***’ 0.001 ‘**’ 0.01 ‘*’ 0.05 ‘.’ 0.1 ‘ ’ 1 Residual standard error: 3.055 on 4 degrees of freedom Multiple R-squared: 0.9583, Adjusted R-squared: 0.9478 F-statistic: 91.88 on 1 and 4 DF, p-value: 0.000662 > par(mfrow=c(2, 2)) # Request 2x2 plot layout > plot(lm_1) # Diagnostic plot of regression model </source>[[Файл:Plots_from_lm_example.svg]] === Функцийн бүтэц === Хэрэглэгчийн функц зохиоход хялбар байдал нь R хэлний нэг давуу тал юм. Функцийн бие доторх объект функцийн дотоод хувьсагч болохын зэрэгцээ функцийн буцаах утга өгөгдлийн аль ч төрөл хэлбэрт байж болдог.<ref>{{cite web|url=http://www.statmethods.net/management/userfunctions.html|title=Quick-R: User-Defined Functions|first=Robert|last=Kabacoff|year=2012|accessdate=2013-10-28|website=statmethods.net}}</ref> Функцийн бүтцийг харуулсан жишээг дор өгөв:<source lang="r"> functionname <- function(arg1, arg2, ... ){ # функцийн нэр болон аргументуудыг зарлаж байна statements # тушаалууд return(object) # object объектыг функцийн утга болгон буцааж байна } sumofsquares <- function(x){ # хэрэглэгчийн үүсгэсэн функц return(sum(x^2)) # x векторын элементүүдийн квадратуудын нийлбэрийг буцааж байна } </source><source lang="rout"> > sumofsquares(1:3) [1] 14 </source> === Mandelbrot олонлог === R хэл дээрх дараах богинохон код ''c'' комплекс тогтмолын янз бүрийн утганд харгалзах ''z'' = ''z''² + ''c'' тэгшитгэлийн эхний 20 итерацаар Mandelbrot олонлогийг дүрслэн үзүүлнэ. Мөн энэ жишээ дараах зүйлсийг харуулна: * энд caTools багцын хэрэглээ * [[комплекс тоо]]<nowiki/>н дээрх үйлдэл * тоон элементүүдээс тогтох олон хэмжээст массивын хэрэглээ (<code>C</code>, <code>Z</code> , <code>X</code>).<source lang="r"> install.packages("caTools") # багц суулгах тушаал library(caTools) # write.gif функц ашиглахаар харгалзах багцыг дуудаж байна jet.colors <- colorRampPalette(c("#00007F", "blue", "#007FFF", "cyan", "#7FFF7F", "yellow", "#FF7F00", "red", "#7F0000")) dx <- 400 # урт dy <- 400 # өргөн C <- complex( real=rep(seq(-2.2, 1.0, length.out=dx), each=dy ), imag=rep(seq(-1.2, 1.2, length.out=dy), dx ) ) C <- matrix(C,dy,dx) # комплекс тоонуудыг матриц хэлбэрт шилжүүлэх Z <- 0 # Z хувьсагчид 0 утга оноох X <- array(0, c(dy,dx,20)) # гаралтанд ашиглах 3 хэмжээст массивыг үүсгэж байна for (k in 1:20) { # 20 итерац бүхий давталт Z <- Z^2+C # итерац X[,,k] <- exp(-abs(Z)) # үр дүнг хадгалах } write.gif(X, "Mandelbrot.gif", col=jet.colors, delay=900) </source>[[Файл:Mandelbrot_Creation_Animation.gif|400x400px]] == Санал болгох бусад мэдээлэл == * [[wikisource:en:Comparison of numerical analysis software|Comparison of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:Comparison of statistical packages|Comparison of statistical packages]] * [[wikisource:en:List of numerical analysis software|List of numerical analysis software]] * [[wikisource:en:List of statistical packages|List of statistical packages]] * [[wikisource:en:Programming with Big Data in R|Programming with Big Data in R]] (pbdR)<ref>{{cite web|author=Ostrouchov, G., Chen, W.-C., Schmidt, D., Patel, P.|title=Programming with Big Data in R|year=2012|url=http://r-pbd.org/}}</ref> * [[wikisource:en:Rmetrics|Rmetrics]] == Цахим холбоос == {{Commonscat|GNU R|R}} * [https://www.r-project.org/ R төслийн албан ёсны веб сайт] * [https://cran.r-project.org/doc/manuals/r-release/R-intro.html An Introduction to R] * [https://www.r-project.org/doc/bib/R-books.html R books], has extensive list (with brief comments) of R-related books * [http://www.r-bloggers.com/ R-bloggers], a daily news site about R, with 10,000+ articles, tutorials and case-studies, contributed by over 450 R bloggers. * [https://web.archive.org/web/20121206104812/http://rgm3.lab.nig.ac.jp/RGM/ The R Graphical Manual], a collection of R graphics from all R packages, and an index to all functions in all R packages * [http://rseek.org R seek], a custom frontend to Google search engine, to assist in finding results related to the R language * [https://web.archive.org/web/20061004131509/http://addictedtor.free.fr/graphiques/index.php R Graph Gallery] == Ашигласан материал == {{Reflist|3}} [[Ангилал:Статистикийн программчлалын хэл]] [[Ангилал:Чөлөөт статистикийн программ хангамж]] [[Ангилал:Чөлөөт тоон программ хангамж]] [[Ангилал:GNU багц]] 60jjeqxgxqbrwmbdlim3pvav05oorl9 0 75750 822672 623635 2025-06-22T04:35:55Z Orgio89 4242 822672 wikitext text/x-wiki [[зураг:Huh buh - Great Tit, Ulaanbaatar 2018-01.jpg|thumb|Хөх бух Улаанбаатар хотод 2018 оны 1 сард.]] [[File:Asian_great_tit_(Parus_major)_Jan_24_2018_from_Ulaanbaatar_Mongolia.webm|thumb|right|Улаанбаатар хотод хөх бух өвлөөр тахианы өөхөөр хооллож байгаа бичлэг 2018 оны 1 сард. Шувуунд будаа, талханы үртэс, тахианы өөх өгөхөд шувуу зөвхөн өөхийг сонгож идэж байсан.]] [[зураг:ParusMajorMap.svg|thumb|Хөх бухын тархалт]] Хөх бух нь европ, дундад ази, хойд азиар тархсан. Модорхог газар бараадаж амьдрана. Хол газар нүүдэллэдэггүй харин хэт хүнд цаг ууртай үеэр нүүдэг. Бусад төрлийн хөх бухнаас энэ төрөл нь хамгийн өргөн нутагт тархсан. Хөх бухын 15 дэд төрлүүд бий. Биеийн урт 12,5 - 14.0 см хэмжээтэй, цээж ба гэдсээрээ хар зурвастай түүний хоёр талаар цээж ба гэдэс хэсгийг нь бүрхсэн шар өнгөтэй хацраараа цагаан тархиний орой хэсэг хар танихад амархан зүстэй. Хөх бух нь шавьжаар дийлэнхдээ хооллоно. Зун ангаахайгаа төрөл бүрийн царцаа дэвхрэгээр голлож хооллодог зарим судлагаагаар хөх бух нь царцааны тоо хэмжээг 50% хүртэл бууруулж ургамал ногооны царцааны сүйтгэлийг бууруулсан мэдээ байдаг. Өвлийн улиралд шавьж ховордохоор төрөл бүрийн жимс ба үрээр хооллодог. [[Ангилал:Хөхбухынхан]] [[Ангилал:Евразийн шувууд]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] mximwlu1uexelkv6z72k63135yhw25d 0 75998 822608 692993 2025-06-21T14:52:11Z Avirmed Batsaikhan 53733 822608 wikitext text/x-wiki [[Файл:Vasilij-stalin.jpg|thumb|Василий Сталин, 1943 он.]] '''Василий Сталин''' ([[Орос хэл|орос.]] ''Василий Иосифович Сталин,'' {{lang-ka|ვასილი იოსების სტალინი}}) буюу '''Василий Иосифович Жугашвили''' ({{lang-ka|ვასილი იოსების ჯუღაშვილი}}, 1921 оны 3-р сарын 24-нд [[Москва]]д төрсөн-1962 оны 3-р сарын 16-нд ЗХУ-ын [[Казань]] хотод нас барсан) нь [[нисгэгч]], [[нисэх хүчний дэслэгч генерал]] бөгөөд Зөвлөлтийн удирдагч [[Иосиф Сталин]]ы Н.С.Аллилуева хоёрын бага хүү бөгөөд удирдагчийн хайртай хүү нь байв. Эх нь 1932 онд амиа егүүтгэсний дараа түүнийг Сталины хамгаалтын албаны дарга Э.С.Власик хүмүүжүүлсэн юм. [[Нисэх хүчин]]д алба хааж, дайн эхлэхэд ахмад цолтой байжээ. Тэрээр 1941 оноос [[Улаан Арми|Ажилчин, тариачны улаан армийн]] [[Нисэх хүчний шалгалтын албаны дарга]] байсан ба 1943 оны 1-р сард [[фронт]]од илгээгдэн [[Гвардийн сөнөөгч онгоцны 32-р хороо]]ны даргаар томилогдов. 1943 оны тавдугаар сарын 26-ны өдөр эцгийнхээ тушаалаар уг албанаас “архидалт, дур зоригоор авирласан” гэх тодорхойлолтын дагуу чөлөөлөгджээ. 1944 оноос [[3-р сөнөөгч онгоцны дивиз]], 1945 оны хоёрдугаар сараас [[286-р сөнөөгч онгоцны дизиз]]ийн даргаар тус тус томилогдон ажиллав. Дайны үеэр 27 байлдааны нислэг хийж, дайсны нэг онгоцыг сөнөөжээ. [[Байлдааны гавъяаны улаан тугийн одон]]гоор хоёр удаа, [[Александр Невскийн одон]], [[Суворовын одон]]гийн II зэрэг болон медалиудаар шагнуулсан. Түүний тодорхойлолтод “Сэтгэлийн хөөрөлтэй, түргэн ууртай, биеэ барих чадваргүй. Захирч буй хүмүүстээ гар хүрсэн тохиолдол бий. Биеийн эрүүл мэнд сул дорой, нэн ялангуяа мэдрэлийн систем нь тааруу, хэтэрхий түргэн ууртай. Энэ бүх дутагдал нь [[дивизийн дарга]] байхад харшилна” гэж бичсэн байна. Василий Сталин 1946 оноос [[корпусын захирагч]], дараа нь жагсаалын хэсгийн командлагчийн орлогч, 1948 оноос [[Москвагийн цэргийн тойргийн нисэх хүчний командлагч]]аар томилогджээ. Улсын асар их мөнгийг [[Нисэх хүчний спортын клуб]]т оруулж байлаа. Василийн ховоор нисэхийн олон дарга нарыг баривчлуулж, тэр ч байтугай Улс төрийн товчооны гишүүн Г.М.Маленковыг хүртэл хамруулаад авсан байв. В.Сталин архины донтон болсон байлаа. Эцэг Сталин нь нас барсны дараа түүнийг [[цэргийн дүрэмт хувцас]] өмсөхийг болиулж, [[арми]]ас халжээ. Удалгүй түүнийг баривчлан албан тушаалаа хувийн зорилгоор урвуулан ашигласан гэж 8 жилийн хорих ялаар шийтгэсэн байна. Гэхдээ түүнийг хугацаанаас нь өмнө сулалжээ. Чөлөөлөгдөөд сарын дараа согтуугаар [[машин]] жолоодож яваад [[осол]] гаргасан учир [[Казань|Казань хотод]] нутаг заагдан амьдарч байгаад 1962 онд нас баржээ. == Гадаад холбоос == * [http://ava.org.ru/iap/32g.htm Фото 32 ГИАП] {{DEFAULTSORT:Сталин, Василий}} [[Ангилал:Алдартай хүний гэр бүлийн гишүүн]] [[Ангилал:ЗХУ-ын дэслэгч генерал]] [[Ангилал:ЗХУ-ын агаарын зэвсэгт хүчний нисгэгч]] [[Ангилал:Иосиф Сталин]] [[Ангилал:ЗХУ-ын Улаан тугийн одон шагналтан]] [[Ангилал:Зөвлөлтийн иргэн]] [[Ангилал:1921 онд төрсөн]] [[Ангилал:1962 онд өнгөрсөн]] jl3hyjm8le89yjyl2txgwgb8cjxjlca 822609 822608 2025-06-21T14:53:16Z Avirmed Batsaikhan 53733 822609 wikitext text/x-wiki [[Файл:Vasilij-stalin.jpg|thumb|Василий Сталин, 1943 он.]] '''Василий Сталин''' ([[Орос хэл|орос.]] ''Василий Иосифович Сталин,'' {{lang-ka|ვასილი იოსების სტალინი}}) буюу '''Василий Иосифович Жугашвили''' ({{lang-ka|ვასილი იოსების ჯუღაშვილი}}, 1921 оны 3-р сарын 24-нд [[Москва]]д төрсөн-1962 оны 3-р сарын 16-нд ЗХУ-ын [[Казань]] хотод нас барсан) нь [[нисгэгч]], [[нисэх хүчний дэслэгч генерал]] бөгөөд Зөвлөлтийн удирдагч [[Иосиф Сталин|Иосиф Сталин,]] [[Надежда Аллилуева]] хоёрын бага хүү бөгөөд удирдагчийн хайртай хүү нь байв. Эх нь 1932 онд амиа егүүтгэсний дараа түүнийг Сталины хамгаалтын албаны дарга Э.С.Власик хүмүүжүүлсэн юм. [[Нисэх хүчин]]д алба хааж, дайн эхлэхэд ахмад цолтой байжээ. Тэрээр 1941 оноос [[Улаан Арми|Ажилчин, тариачны улаан армийн]] [[Нисэх хүчний шалгалтын албаны дарга]] байсан ба 1943 оны 1-р сард [[фронт]]од илгээгдэн [[Гвардийн сөнөөгч онгоцны 32-р хороо]]ны даргаар томилогдов. 1943 оны тавдугаар сарын 26-ны өдөр эцгийнхээ тушаалаар уг албанаас “архидалт, дур зоригоор авирласан” гэх тодорхойлолтын дагуу чөлөөлөгджээ. 1944 оноос [[3-р сөнөөгч онгоцны дивиз]], 1945 оны хоёрдугаар сараас [[286-р сөнөөгч онгоцны дизиз]]ийн даргаар тус тус томилогдон ажиллав. Дайны үеэр 27 байлдааны нислэг хийж, дайсны нэг онгоцыг сөнөөжээ. [[Байлдааны гавъяаны улаан тугийн одон]]гоор хоёр удаа, [[Александр Невскийн одон]], [[Суворовын одон]]гийн II зэрэг болон медалиудаар шагнуулсан. Түүний тодорхойлолтод “Сэтгэлийн хөөрөлтэй, түргэн ууртай, биеэ барих чадваргүй. Захирч буй хүмүүстээ гар хүрсэн тохиолдол бий. Биеийн эрүүл мэнд сул дорой, нэн ялангуяа мэдрэлийн систем нь тааруу, хэтэрхий түргэн ууртай. Энэ бүх дутагдал нь [[дивизийн дарга]] байхад харшилна” гэж бичсэн байна. Василий Сталин 1946 оноос [[корпусын захирагч]], дараа нь жагсаалын хэсгийн командлагчийн орлогч, 1948 оноос [[Москвагийн цэргийн тойргийн нисэх хүчний командлагч]]аар томилогджээ. Улсын асар их мөнгийг [[Нисэх хүчний спортын клуб]]т оруулж байлаа. Василийн ховоор нисэхийн олон дарга нарыг баривчлуулж, тэр ч байтугай Улс төрийн товчооны гишүүн Г.М.Маленковыг хүртэл хамруулаад авсан байв. В.Сталин архины донтон болсон байлаа. Эцэг Сталин нь нас барсны дараа түүнийг [[цэргийн дүрэмт хувцас]] өмсөхийг болиулж, [[арми]]ас халжээ. Удалгүй түүнийг баривчлан албан тушаалаа хувийн зорилгоор урвуулан ашигласан гэж 8 жилийн хорих ялаар шийтгэсэн байна. Гэхдээ түүнийг хугацаанаас нь өмнө сулалжээ. Чөлөөлөгдөөд сарын дараа согтуугаар [[машин]] жолоодож яваад [[осол]] гаргасан учир [[Казань|Казань хотод]] нутаг заагдан амьдарч байгаад 1962 онд нас баржээ. == Гадаад холбоос == * [http://ava.org.ru/iap/32g.htm Фото 32 ГИАП] {{DEFAULTSORT:Сталин, Василий}} [[Ангилал:Алдартай хүний гэр бүлийн гишүүн]] [[Ангилал:ЗХУ-ын дэслэгч генерал]] [[Ангилал:ЗХУ-ын агаарын зэвсэгт хүчний нисгэгч]] [[Ангилал:Иосиф Сталин]] [[Ангилал:ЗХУ-ын Улаан тугийн одон шагналтан]] [[Ангилал:Зөвлөлтийн иргэн]] [[Ангилал:1921 онд төрсөн]] [[Ангилал:1962 онд өнгөрсөн]] jtoq555qazaw0pok3dy9vj5tqyvs85r 0 76186 822686 730237 2025-06-22T05:05:27Z Orgio89 4242 822686 wikitext text/x-wiki [[Файл:Birds of Ramat Gan (13).jpg|thumb|Нугас]] Нугас-Өргөн хошуутай, богино бөгөөд сарвагар сарвуу бүхий хөлтэй, усны шувуу юм. [[Ангилал:Шувууд]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] tg5p789t435ukmu7zmhamvuuj044isw 822687 822686 2025-06-22T05:09:55Z Orgio89 4242 822687 wikitext text/x-wiki [[Файл:Birds of Ramat Gan (13).jpg|thumb|Нугас]] '''Нугас''' гэдэг нэршил нь Anatidae овгийн олон төрлийн усны шувуудын нийтлэг нэр юм. Нугаснууд нь ерөнхийдөө мөн овгийн гишүүн болох нугас, хунгаас жижигхэн, хүзүү нь богино байдаг. Тэд хэд хэдэн дэд овогт хуваагддаг бөгөөд нэг эцэг өвгөдийн бүх удам угсаа биш (монoфилетик бүлэг биш) бөгөөд хун, нугаснуудыг нугас гэж үздэггүй. Нугас ихэвчлэн усан шувууд бөгөөд цэнгэг болон далайн усанд амьдардаг. Нугасыг заримдаа биеийн бүтэц төстэй боловч харилцан холбоогүй усны бусад шувуудтай андуурдаг. Жишээ нь, луунууд (loon), шумбагч шувууд (divers), гребүүд (grebes), галлинулууд (gallinules), коотууд (coots) гэх мэт. ==Үүсэл гарал== “Нугас” гэдэг үг нь эртний англи хэлний dūce ‘шумбагч’ гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд *dūcan ‘шумбах, доош тонгойх’ үйл үгний хувилбар юм. Энэ нь нугаснуудын усны гадаргуу дээр хооллохдоо толгойгоо доош тонгойлгон шумбах маягтай хооллодог зангаас үүссэн. Холбогдох бусад герман хэлнүүдэд ч адил утгатай үг байдаг: нидерланд хэлний duiken, герман хэлний tauchen ‘шумбах’. Энэ үг нь эртний англи хэлний ened /ænid ‘нугас’ гэсэн үгийг орложээ. Энэд үг нь Proto-Indo-European гаралтай бөгөөд латин хэлний anas, литва хэлний ántis, эртний грек хэлний νῆσσα /νῆττα (nēssa / nētta), санскрит хэлний ātí ‘усны шувуу’ зэрэг үгстэй холбоотой. Нугасны төл нь үслэг хөвөнтэй залуу нугас буюу нярай нугасыг хэлдэг боловч махны худалдаанд насанд хүрсэн, мах нь зөөлөн залуу гэрийн нугасыг нугасны төл гэж нэрлэх тохиолдол бий. Эр нугасыг drake, эмийг нь duck буюу шувуу судлалд hen гэж нэрлэдэг. ==Төрөл зүйл== Бүх нугаснууд Anseriformes биологийн захиргаанд багтдаг бөгөөд энэ бүлэгт нугас, хунга, хунгууд, мөн screamers ба magpie goose багтдаг. Screamers-ийг эс тооцвол бүгд Anatidae овогт ордог. Овгийн дотор нугаснууд олон дэд овог ба овог бүлгүүдэд хуваагддаг бөгөөд эдгээрийн тоо, бүрэлдэхүүн нь мэргэжилтнүүдийн дунд маргаан үүсгэдэг. Зарим нь морфологийн шинж чанараар, зарим нь зан төлөв эсвэл генетикийн судалгаагаар үндэслэдэг. Нугас орсон дэд овогийн тоо хоёроос тав хүртэл хэлбэлздэг. Ойн нугаснуудын хооронд үүсдэг холимогжилт нь төрөл зүйлийн харилцааг тодорхойлоход төвөг учруулдаг. Орчин үеийн ангилалд ‘жинхэнэ нугас’ гэж нэрлэгддэг нь Anatinae дэд овогт багтдаг бөгөөд үүнийг дахин янз бүрийн овог бүлгүүдэд хуваадаг. Том овог болох Anatini-д ‘dabbling’ буюу ‘голын’ нугаснууд багтдаг бөгөөд тэдгээр нь гол төлөв цэнгэг усны гадаргуу дээр хооллодог. ‘Шумбагч нугаснууд’ нь Aythyini овогт багтаж, гол хооллолтын аргаараа нэрлэгдсэн. ‘Далайн нугаснууд’ Mergini овогт багтаж, голчлон загас, далайн амьтад идэж, ихэнх амьдралаа далайн усанд өнгөрөөдөг. Oxyurini овогт багтдаг ‘stifftails’ буюу жижиг, хатуу, босоо сүүлтэй шумбагч нугаснууд онцлогтой. Бусад нугас гэж нэрлэгддэг төрөл зүйлүүдийг ‘жинхэнэ нугас’ гэж үздэггүй бөгөөд ихэвчлэн өөр дэд овог, овог бүлэгт хуваадаг. Жишээ нь, whistling ducks нь Anatinae дэд овгийн Dendrocygnini овогт эсвэл Anserinae дэд овогт багтдаг, эсвэл өөрийн дэд овог Dendrocygninae эсвэл овог Dendrocyganidae-д хуваагддаг. Австралийн freckled duck нь Anserinae дэд овгийн Stictonettini овогт ганцхан гишүүн эсвэл өөрийн овог Stictonettinae-д багтдаг. Shelducks нь зарим ангилалд Anserinae овгийн Tadornini овогт багтдаг бол бусад ангилалд өөрийн дэд овог Tadorninae-д багтдаг. Steamer ducks нь Anserinae овгийн Tachyerini овогт эсвэл shelducks-тай хамт Tadorini овогт багтдаг. Perching ducks нь зарим ангилалд Anserinae дэд овгийн Cairinini овогт багтдаг ч бусад ангилалд энэ овогыг хасаж, гишүүдийг Anatini овогт шилжүүлдэг. Torrent duck нь ерөнхийдөө Anserinae дэд овгийн ганц төрөлтэй Merganettini овогт багтдаг ч заримдаа Tadornini овогт багтдаг. Pink-eared duck нь заримдаа Anatini эсвэл Malacorhynchini овогт жинхэнэ нугас гэж багтдаг бол бусад үед shelducks-тай хамт Tadornini овогт багтдаг. [[Ангилал:Шувууд]] [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] iymvl3chbe8bzh91npaxnx8g2f9o6yh 822695 822687 2025-06-22T05:24:00Z Orgio89 4242 822695 wikitext text/x-wiki [[Файл:Birds of Ramat Gan (13).jpg|thumb|Нугас]] '''Нугас''' гэдэг нэршил нь Anatidae овгийн олон төрлийн усны шувуудын нийтлэг нэр юм. Нугаснууд нь ерөнхийдөө мөн овгийн гишүүн болох нугас, хунгаас жижигхэн, хүзүү нь богино байдаг. Тэд хэд хэдэн дэд овогт хуваагддаг бөгөөд нэг эцэг өвгөдийн бүх удам угсаа биш (монoфилетик бүлэг биш) бөгөөд хун, нугаснуудыг нугас гэж үздэггүй. Нугас ихэвчлэн усан шувууд бөгөөд цэнгэг болон далайн усанд амьдардаг. Нугасыг заримдаа биеийн бүтэц төстэй боловч харилцан холбоогүй усны бусад шувуудтай андуурдаг. Жишээ нь, луунууд (loon), шумбагч шувууд (divers), гребүүд (grebes), галлинулууд (gallinules), коотууд (coots) гэх мэт. ==Үүсэл гарал== Англиар “duck” гэдэг үг нь эртний англи хэлний dūce ‘шумбагч’ гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд *dūcan ‘шумбах, доош тонгойх’ үйл үгний хувилбар юм. Энэ нь нугаснуудын усны гадаргуу дээр хооллохдоо толгойгоо доош тонгойлгон шумбах маягтай хооллодог зангаас үүссэн. Холбогдох бусад герман хэлнүүдэд ч адил утгатай үг байдаг: нидерланд хэлний duiken, герман хэлний tauchen ‘шумбах’. Энэ үг нь эртний англи хэлний ened /ænid ‘нугас’ гэсэн үгийг орложээ. Энэд үг нь Proto-Indo-European гаралтай бөгөөд латин хэлний anas, литва хэлний ántis, эртний грек хэлний νῆσσα /νῆττα (nēssa / nētta), санскрит хэлний ātí ‘усны шувуу’ зэрэг үгстэй холбоотой. Нугасны төл нь үслэг хөвөнтэй залуу нугас буюу нярай нугасыг хэлдэг боловч махны худалдаанд насанд хүрсэн, мах нь зөөлөн залуу гэрийн нугасыг нугасны төл гэж нэрлэх тохиолдол бий. Эр нугасыг drake, эмийг нь duck буюу шувуу судлалд hen гэж нэрлэдэг. ==Төрөл зүйл== Бүх нугаснууд Anseriformes биологийн захиргаанд багтдаг бөгөөд энэ бүлэгт нугас, хунга, хунгууд, мөн screamers ба magpie goose багтдаг. Screamers-ийг эс тооцвол бүгд Anatidae овогт ордог. Овгийн дотор нугаснууд олон дэд овог ба овог бүлгүүдэд хуваагддаг бөгөөд эдгээрийн тоо, бүрэлдэхүүн нь мэргэжилтнүүдийн дунд маргаан үүсгэдэг. Зарим нь морфологийн шинж чанараар, зарим нь зан төлөв эсвэл генетикийн судалгаагаар үндэслэдэг. Нугас орсон дэд овогийн тоо хоёроос тав хүртэл хэлбэлздэг. Ойн нугаснуудын хооронд үүсдэг холимогжилт нь төрөл зүйлийн харилцааг тодорхойлоход төвөг учруулдаг. Орчин үеийн ангилалд ‘жинхэнэ нугас’ гэж нэрлэгддэг нь Anatinae дэд овогт багтдаг бөгөөд үүнийг дахин янз бүрийн овог бүлгүүдэд хуваадаг. Том овог болох Anatini-д ‘dabbling’ буюу ‘голын’ нугаснууд багтдаг бөгөөд тэдгээр нь гол төлөв цэнгэг усны гадаргуу дээр хооллодог. ‘Шумбагч нугаснууд’ нь Aythyini овогт багтаж, гол хооллолтын аргаараа нэрлэгдсэн. ‘Далайн нугаснууд’ Mergini овогт багтаж, голчлон загас, далайн амьтад идэж, ихэнх амьдралаа далайн усанд өнгөрөөдөг. Oxyurini овогт багтдаг ‘stifftails’ буюу жижиг, хатуу, босоо сүүлтэй шумбагч нугаснууд онцлогтой. Бусад нугас гэж нэрлэгддэг төрөл зүйлүүдийг ‘жинхэнэ нугас’ гэж үздэггүй бөгөөд ихэвчлэн өөр дэд овог, овог бүлэгт хуваадаг. Жишээ нь, whistling ducks нь Anatinae дэд овгийн Dendrocygnini овогт эсвэл Anserinae дэд овогт багтдаг, эсвэл өөрийн дэд овог Dendrocygninae эсвэл овог Dendrocyganidae-д хуваагддаг. Австралийн freckled duck нь Anserinae дэд овгийн Stictonettini овогт ганцхан гишүүн эсвэл өөрийн овог Stictonettinae-д багтдаг. Shelducks нь зарим ангилалд Anserinae овгийн Tadornini овогт багтдаг бол бусад ангилалд өөрийн дэд овог Tadorninae-д багтдаг. Steamer ducks нь Anserinae овгийн Tachyerini овогт эсвэл shelducks-тай хамт Tadorini овогт багтдаг. Perching ducks нь зарим ангилалд Anserinae дэд овгийн Cairinini овогт багтдаг ч бусад ангилалд энэ овогыг хасаж, гишүүдийг Anatini овогт шилжүүлдэг. Torrent duck нь ерөнхийдөө Anserinae дэд овгийн ганц төрөлтэй Merganettini овогт багтдаг ч заримдаа Tadornini овогт багтдаг. Pink-eared duck нь заримдаа Anatini эсвэл Malacorhynchini овогт жинхэнэ нугас гэж багтдаг бол бусад үед shelducks-тай хамт Tadornini овогт багтдаг. [[Ангилал:Шувууд]] [[Ангилал:Усны шувууд]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] j4kcwjm8fin3zwhjn0rb726kefgodcq 0 84777 822613 738020 2025-06-21T17:20:40Z 2405:5700:310:FE1B:1678:8E62:23EB:3C80 Худал нийтлэл 822613 wikitext text/x-wiki '''Ишдулам Дашзэвэгийн'''(1871-1947). БНМАУ-ын алдарт гавьяат хөгжимчин Д.Ишдулам 1871он буюу билгийн улирлын цагаагчин хонин жил тэр үеийн Нийслэл хүрээнд ядуу ард Дашзэвэгийн гэр бүлд төржээ. Амгалан нь нөхөр нь юм. Энэ хүн ганц охинтой байсан. Одоо бүүр амар хүний өвөг дээдэс хулгайлж бичиж байх юм. [[Ишдулам]] нь хуучин цагийн хүрээний чадварлаг сайн хөгжимчдөөр шанз, ёочин заалгаж хамтран хөгжимдөж байсан нь түүний амьдралд чухал нөлөө болсон гэж үзэж болно. Түүний хүү Д. Амгалан хожим дурсахдаа: эхийн минь сэтгэлчлэн мөрөөдөж явдаг чин хүсэл 1921 оны хувьсгал ялснаар биелэгдсэн юм. Миний ээж, хувьсгал үүсэх үед тэр цагийн сайн хөгжимчдийн тоонд орж байсан бөгөөд Дарьгангын шар хуурч хэмээн алдаршсан Дамдин-Очир гэгч нэрт хөгжимчинтэй хамтран хөгжимдөж дуулцгаан дадлага сорилт хийж байжээ. Ардын хувьсгал мандсаны дараа эх маань өөрийн сайн дураар урлаг, уран сайханд оролцон, Дотоод яамны тусгай хороо, Дотоод яамны жижиг хүүхдийн сургууль, цэргийн ерөнхий сургууль, Ардын гэгээрүүлэх яамны 1,2,3-р сургууль зэрэг 20 гаруй сургуульд хөгжим зааж байжээ. Ийнхүү идэвх чармайлт гаргаж байсан тухай үнэмлэх бидэнд одоо хадгалагдаж байна гэжээ. Хөгжимч Ишдулам 1922 онд МАХН-ын Төв Хорооны дэргэдэх эмэгтэйчүүдийн хэлтсийн санаачлагаар байгуулагдсан “үндэсний хөгжмийн сайн дурын уран сайханчдын бүлгэм”-д элсэн орж байжээ. 1924 онд жанжин Сүхбаатарын нэрэмжит клуб, 1927 онд Ардын цэнгэлдэх хүрээлэн, 1931 онд Улсын төв театр зэргээр өргөжин хөгжиж байсан нийслэл хүрээний урлагийн байгууллагад хөгжмийн багш, эрхлэгчээр ажиллаж шинэ үеийн уран бүтээлчид, хөгжимчдийг бэлтгэхэд сэтгэл санаа, гар бие, эд хөрөнгөөр туслан дэмжиж(тэрээр өөрийн гэрт байсан ёочин, хуучир шанз, лимбэ, морин хуур, ятга, пипа зэрэг хөгжмийн зэмсэгүүдийг дээрх бүлгэмд бүрмөсөн шилжүүлэн өгч байжээ), зүтгэж байсан, шинэ театрын хамгийн анхны нь хөгжмийн багш юм. Д. Ишдулам 1933 онд Москвад болсон олон улсын ажилчны хувьсгалт театрын тэмцээнд оролцсон бөгөөд Улсын Бага хурал, Ардын Сайд нарын Зөвлөлийн 1935 оны 5-р сарын 11-ий 41-р тогтоолоор БНМАУ-ын алдар гавьяат хөгжимчин цол шагнагдсан манай дуу хөгжмийн нэрт зүтгэлтний нэг мөн. {{DEFAULTSORT:Ишдулам, Дашзэвэгийн}} [[Ангилал:Улаанбаатарын хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Монголын хөгжимчин]] [[Ангилал:Монгол улсын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:1871 онд төрсөн]] [[Ангилал:1947 онд өнгөрсөн]] 55moz1ipbjss51lzquts6jx9gpqlhkn 0 95889 822658 723453 2025-06-22T02:29:12Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822658 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Оргодол Батзориг | image = | caption = Оргодолын Батзориг | birth_name = Fedor Sergeyevich Bondarchuk | birth_date = {{Birth date and age|1980|09|01}} | birth_place = [[Монгол улс]], [[Улаанбаатар хот]] | occupation = Кино найруулагч, зохиогч | genre = | years_active = 2003–одоо хүртэл | notable_works = ''[[Би хайртай олон ангит]]'', ''[[Шөнө дундын яриа-1]]'', ''[[Хамгийн сайхан нь]]'', ''[[Шөнө дундын яриа-2]]'', ''[[Орилоон-2]]'' | influences = }} '''Оргодолын Батзориг''' (1980 оны [[9 сарын 1|9-р сарын 1]]-нд төрсөн) Монголын [[кино найруулагч]], [[кино зохиолч]], [[продюсер]] юм. 1997-2000 онуудад [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль|Д.Жигжидийн нэрэмжит КУДС]]-ийг [[кино]], [[театр]], [[телевиз]]<nowiki/>ийн найруулагч мэргэжилээр Хэнмэдэхийн Энхжаргал багшийн удирдлаган дор суралцссан. О.Батзориг нь айдсын, хайрын, адал явдалт зэрэг бүх кинонуудаа инээдмийн жанартай амжилттайгаар хослуулан бүтээдгээрээ онцлог уран бүтээлч юм. Түүний зохиолыг бичиж найруулсан "[[Шөнө дундын яриа|Шөнө Дундын яриа]]" 1, [[Шөнө дундын яриа 2|2]], "Хамгийн сайхан нь" зэрэг кинонууд нь үзэгч залуусын талархлыг зүй ёсоор хүлээсэн. [[:en:Akira_Kurosawa|Akira Kurosawa]], [[:en:Federico_Fellini|Federico Fellini]], [[:en:Antoine_Fuqua|Antoine Fuqua]], [[:en:Fyodor_Bondarchuk|Fyodor Bondarchuk]], [[:en:Aleksei_Balabanov|Aleksei Balabanov]] зэрэг найруулагчдыг хүндэтгэн кинонуудаас нь үзэж, суралцдаг. == Амьдралын эрт үе == О.Батзориг нь Монголын киноны ноён оргил "[[Мандухай сэцэн хатан (кино)|Мандухай Сэцэн Хатан]]" "[[Мөнх тэнгэрийн хүчин дор]]" "Алтан шонхор" зэрэг түүхэн кинонуудын бүхий л гол дүрийн хувцас хэрэглэлийг ерөнхийлөн гардаж хийсэн зураач, уран дархан С.Оргодолын хүү юм. Түүний кинонууд дийлэнх нь айдас, адал явдлын төрлөөр хийгддэг хэдий ч кинонуудынх нь үзэл санаа нь шударга ёс, хүнлэг энэрэнгүй амьдрал, эр зориг, үнэнч нөхөрлөл, цэвэр ариун хайр дурлалыг магтан дуулдаг. == Амжилтууд == Монголын Телевизүүдийн Холбооны Алтан шонхор наадам Шилдэг найруулагч 2012 он "Watch DOC" Олон улсын баримтат кино наадамаас "Гранпри" шагнал. "Далд пирамид" 2009 он "Олон улсын Хүний эрхийг хамгаалах" Кино Фестиваль "Шилдэг найруулагч"  "Шилдэг бүтээл" шагнал. "The Dark" 2012 он "Mongolian Academy awards-2013"."Шилдэг дебют кино". "Шөнө дундын яриа" УСК Монгол Улсын Соёлын Тэргүүний ажилтан. == Хувийн амьдрал == == Киноны ажлын жагсаалт == {| class="wikitable" ! rowspan="2" |он ! rowspan="2" |Уран сайхны кино |- !Найруулагч !Продюсер !Зохиолыг бичсэн |- |2010 |''Гэрч /thriller/'' |Тийм | |Тийм |- |2011 |''Би хайртай олон ангит /serial/'' | | | |- |2013 | ''"Шөнө дундын яриа"-1 /comedy-horror/'' |Тийм |Тийм |Тийм |- |2014 | ''"Хамгийн сайхан нь" /tragy-comedy, dram/'' |Тийм |Тийм |Тийм |- |2018 | ''"Шөнө дундын яриа"-2 /comedy-horror/'' |Тийм |Тийм |Тийм |- |2019 |Орилоон-2 horror |Тийм | |Тийм |- |2021 |Пөөдөө mongolian first puppet movie |тийм |тийм |тийм |- | | | | | |- | | | | | |- | | | | | |- | | | | | |- | | | | | |- | | | | | |- | | | | | |} === Хөгжмийн болон тоглолт === '''Зохион байгуулж, найруулсан тайзны шоу, тоглолтууд:''' "Яавал дээр вэ" Болор хамтлаг. /ерөнхий найруулагч/ 1999 он МҮСТО "Таван толгой" ХК-ийн 40 жилийн ойн баяр наадам. /ерөнхий найруулагч, зохион байгуулагч/ 2005 он Өмнө-Говь аймаг "Ш.Гүрбазар" Яруу найрагч Ш.Гүрбазарын тоглолт 2003 он UB Palace их танхим "Мичид рекордс 5 жил" 2005 он UB Palace Open air /найруулагч/ "Зүүн бүсийн театр""Жаахан шарга"-ын нээлтийн хүндэтгэлийн концерт /ерөнхий найруулагч / 2007 он Сүхбаатар аймаг "Опозит байгаа цагт" /ерөнхий найруулагч / 2012 он УБ хот "Vanquish Цэцэ and Опозит Гантулга" /ерөнхий найруулагч / 2012 он Дархан хот Залуучууд театр "Опозит 2013" продюсер ӨМӨЗО Хөх хот "Намдагийн Төмөрхуяг" /ерөнхий найруулагч / UB Palace концертын их танхим. 2015 он "Хуучирын Бодьсүрэн" Дуурь бүжгийн эрдмийн театр 2017 он <br /> === TV Commercials[edit source] === * '''Зохиож, санаачилж, хийсэн нэвтрүүлэг болон төслүүд:''' "Амьдралын амт"" төсөл. Реалити шоу 25 дугаар /ерөнхий найруулагч/   МҮОНТВ 2007 он "Үндэсний шилдэгийн эрэлд" төсөл. Реалити шоу. Анхны 30 дугаар/ерөнхий найруулагч   МҮОНТВ 2009 он "Мongolias Best Dance Crew " төслийн эзэн. 140 дугаар. Орчин үеийн бүжгийн тэмцээн. /ерөнхий найруулагч МҮОНТВ 2010 он "Эгэл амьдралын яриа" Увс аймгийн 10 сумын танилцуулга нэвтрүүлэг 10 дугаар. /ерөнхий найруулагч 2012 он "Уянгын дууны хаан" МУГЖ Намдагийн Төмөрхуягийн төслийг санаачлан зохион байгуулсан /ерөнхий найруулагч / 2015 он. Залуусыг ажил хөдөлмөрт уриалан дуудсан "Бригад" төслийн зохиогч, санаачилагч, ерөнхий найруулагч 2016 Монгол HD ТВ. "Бригад-2" төслийн эзэн, зохиогч, санаачилагч, ерөнхий найруулагч продюсер. 2023 он Монгол HD ТВ <br /> === Documentary [edit source] === * '''Баримтат кино:''' "Зуун дамжсан илч" Тавантолгой ХК /зохиолыг бичиж найруулсан /2005 он "Далд пирамид" /зохиолыг бичиж найруулсан /2009 он "The Dark"  Хүний эрхийн үндэсний комисс/зохиолыг бичиж найруулсан /2011 он "Цэнхэр хязгаар" Увс аймгийн баримтат кино /зохиолыг бичиж найруулсан /2012 он "Аз жаргалын амт" Жүр үр ХХК /зохиолыг бичиж найруулсан /2013 он "Нотлох ёстой үнэн" МУ-ын Шүүх Шинжилгээний Үндэсний Хүрээлэнгийн баримтат кино. /зохиолыг бичиж найруулсан /2014 он "Намдагийн Төмөрхуяг" МУГЖ Н.Төмөрхуяг /зохиолыг бичиж найруулсан /2015 он "Соёлын ажилтан" Баримтат кино/зохиолыг бичиж найруулсан /2015 он "Төгсөшгүй гайхамшиг" Монгол Улсын Хүүхэлдэйн Театрын 70 жилийн ойн баримтат кино /зохиолыг бичиж найруулсан /2019 он "Популизм" Баримтат hard punk Short documentary series 10цуврал 2020 он<br /> k6fsstwt4vbpbpbnap20ji2xxo1jbpm 0 106871 822679 642257 2025-06-22T04:40:09Z Orgio89 4242 822679 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | color = DarkSeaGreen | name = Улаан элээ | status = LC | status_system = IUCN3.1 | image = Milvus milvus R(ThKraft).jpg | image_caption = Улаан элээ ''(Milvus milvus)'' | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref name=IUCN>BirdLife International (2013). [https://www.iucnredlist.org/species/22695072/181651010 "Milvus milvus".] IUCN Red List of Threatened Species. 2013. Retrieved 10 December 2020.</ref> | regnum = | phylum = | classis = [[Шувуу]] (Aves) | ordo = [[Харцагатан]] (Accipitriformes) | familia = [[Харцагынхан]] (Accipitridae) | genus = [[Элээ]] (Milvus) | species = Улаан элээ | binomial = ''Milvus milvus'' | binomial_authority = ([[Карл Линней|Линней]], 1758 он) | range_map = Milvus milvus distr02.png | range_map_caption = Улаан элээний тархалт<br />Оюу: бүтэн жил<br />Цайвар ногоон: богино эсвэл дунд зайн нүүдлийн<br />Шар-ногоон зураастай: нүүдлийн<br />Шар-оюу зураастай: ихэнхдээ өвөлждөг | subdivision_ranks = Дэд зүйлүүд | subdivision = | synonyms = }} '''Улаан элээ''' заримдаа '''Хан хулд''', '''Сэрээ хулд''' хэмээн нэрлэгдэх [[элээ]] нь [[ойн сар]] шувуутай хэмжээгээрээ ойролцоо [[харцагынхан]] овгийн [[харцагатан|махчин шувуу]] юм. Ойр төрөлд орох, биеэр арай жижиг [[хар элээ|хар элээг]] бодвол улаан элээний тархах нутаг нь үндсэндээ европоор хязгаарлагдана. Улаан элээ нь бага зэргийн ой бүхий бүс нутаг эсвэл задгай газар өндөгөө дарна. Хар элээтэй харьцуулахад уснаас илэрхий бага хамааралтай. Төв Европ болон Умард Европын ихэнх улаан элээ нь нүүдлийн шувуу байхад, баруун ба баруун урд европын улаан элээ нь жилийн турш нутаглан үлддэг. Энэ зүйлийн нийт тоо толгойн 50 хувиас дээших нь Германы нутаг дэвсгэрт өндөглөдөг аж. Энэхүү элээ нь голчлон жижиг хөхтөн амьтан ба шувуугаар хооллоно. == Зургийн цомог == <gallery widths="160px" heights="130px"> Milvus milvus (2011-04-17 Switzerland Kanton Schaffhausen Gennersbrunn).jpg|<center>Хан хулд ангийн эрэлд</center> Milvus milvus MWNH 0750.JPG|<center>Улаан элээний өндөг, [[Герман]]ы [[Висбаден музей]]д</center> P6150074.JPG|<center>Улаан элээний ангаахай үүрэндээ, [[Барним (орон нутгийн тойрог)|Барним]], Герман</center> 2011-04-17 14-15-44 Switzerland Kanton Schaffhausen Gennersbrunn.jpg|<center>Улаан элээ, Геннерсбрунн гацаа, Шаффхаузен кантон, [[Швейцар]]</center> </gallery> == Цахим холбоос == {{Commonscat|Milvus milvus|Улаан элээ (''Milvus milvus'')}} {{Wiktionary}} * {{IUCN | Year = 2008 | ID = 22695072 | ScientificName = Milvus milvus | YearAssessed = 2008 | Assessor = BirdLife International | Download = 18. Januar 2009 }} == Эшлэл == <references/> [[Ангилал:Харцгайнхан]] [[Ангилал:Улаанбаатар хот орчмын шувууд]] ct24p6kp9ka6ytjz6k4c5q5tavkbum4 2 111892 822652 821951 2025-06-22T02:07:02Z Ganaahuu 27277 Цэнддоогийн Хулан, Кингс Кидс сургууль, Маззи 822652 wikitext text/x-wiki [[Ангилал:Монгол Викичид]] [[Ангилал:Улаанбаатарын Викичид]] __FORCETOC__ __NEWSECTIONLINK__ [[Ангилал:User mn]] Ganaahuu нь Монгол викичин. <br> {{Userboxtop|Гарал}} {{User Монгол}} {{User mn-N}} {{Userboxbottom}} <br><br><br> == Шинээр үүсгэсэн хуудас == === Хүмүүс === ==== Монгол хүмүүс ==== # [[Цэнддоогийн Хулан]] # [[Эрдэнэцогтын Сонинтогос]] # [[Эрдэнэцогтын Сарантогос]] # [[Нямбуугийн Нямдорж]] # [[Баатарсүрэнгийн Цэрэнпагма]] ‎ # [[Лхамжавын Тайванбат]] # [[Буянаагийн Ган-Очир]] # [[Доржийн Золбаяр]] ‎ # [[Самдангийн Дашдондог]] ‎ # [[Чулуунбаатарын Насантогтох]] ‎ # [[Маулетийн Зулькафиль]] # [[Товуухорлоогийн Дэлгэрмөрөн|Товуухоролын Дэлгэрмөрөн]] # [[Равжихын Эрдэнэбүрэн]] ‎ # [[Гомбын Ганбаатар]] ‎ # [[Анандын Байгалмаа]] # [[Шатарын Цэцэг]] ‎ # [[Гонгорын Батсүх]] ‎ # [[Жанцангийн Дорлигжав]] # [[Лувсанбямбаагийн Мөнхбаясгалан]] # [[Доржжавын Чулуун]] ‎ # [[Доржийн Мөнхөө]] # [[Мөнхөөгийн Оюунчимэг]] # [[Пунцагийн Цэгмид]] # [[Сүхбаярын Батцоож]] # [[Галсангийн Жамъян]] # [[Санзайгалсангийн Ууганбаяр]] # [[Яйчилын Батсуурь]] # [[Аръяагийн Хайдав]] # [[Долгорын Батжаргал]] # [[Жагдалын Лхагва]] # [[Сономын Удвал]] # [[Вандандоржийн Баттулга]] ‎ # [[Тогтохын Сэр-Од]] ‎ # [[Гончигжавын Чулуунбат]] # [[Чойжилжавын Чойсамба]] # [[Зундуйн Алтангэрэл]] ‎ # [[Гэндэндоржийн Цэрэндондог]] ‎ # [[Агвааны Тэгшээ]] ‎ # [[Шагдаржавын Бямбацогт]] ‎ # [[Шаравын Дэлгэржаргал]] ‎ # [[Ломбын Норовсүрэн]] # [[Дашдэлэгийн Ишдоо]] # [[Дугаржавын Цэрэнпунцаг]] ‎ # [[Луузаншаравын Шаравдорж]] # [[Буурангийн Нандинцэцэг]] # [[Данзандаржаагийн Туяа]] # [[Ойдовын Нямсүрэн]] # [[Батын Содном]] # [[Долгорын Цэнджав]] ‎ # [[Нэрэнгийн Мягмар]] # [[Очирын Мягмар]] # [[Дэмчигийн Мягмар]] # [[Бадамдоржийн Ганбат]] # [[Лувсангийн Одончимэд]] # [[Шагдарсүрэнгийн Гүрбазар]] # [[Сүхбаатарын Бадрал]] # [[Цэрэнчимэдийн Эрдэнэцог]] # [[Лхагваагийн Бумандорж]] # [[Самандарын Цогтбаяр]] # [[Дашцэрэнгийн Гунгаа]] # [[Бямбаагийн Ганхүү]] # [[Нүрзэдийн Оросоо]] ‎ # [[Ламжавын Ганболд]] # [[Цүлтэмийн Энхжин]] # [[Цүлтэмийн Мөнхжин]] # [[Чүлтэмийн Бизъяа]] # [[Мижидийн Лхагвадорж]] # [[Чойдогийн Базарваан]] # [[Чойжилнамсрайн Батмөнх]] ‎ # [[Сандагийн Алтангэрэл]] # [[Найдансүрэнгийн Дариймаа]] # [[Адъяагийн Гүржав]] ‎ # [[Цэгмэдийн Бүдбазар]] ‎ # [[Мижидийн Бүтэмж]] ‎ # [[Батлувсангийн Энхтуяа]] # [[Батцэндийн Пүрэвсүх]] # [[Очирын Мягмар]] # [[Дэмчигийн Мягмар]] ‎ # [[Ядамсүрэнгийн Үржнээ]] ‎ # [[Жамсрангийн Гэндэндарам]] # [[Пүрэвийн Цогзол]] # [[Сэр-Одын Саранцацралт]] ‎ # [[Сономын Удвал]] # [[Долгоржавын Болд]] # [[Ёндонгийн Өлзийхутаг]] ‎ # [[Сумъяажавын Дондог]] # [[Мятавын Цэмбэлдорж]] ‎ # [[Бадамжавын Чогсом]] ‎ # [[Содномын Төгс-Оюун]] # [[Цэндийн Монгол]] # [[Баянжаргалын Насанцэнгэл]] # [[Пүрэвийн Мэлс]] ‎ ==== Гадаад хүмүүс ==== # [[Василий Александрович Сухомлинский]] # [[Михаил Васильевич Ломоносов]] # [[Эдвард Марроу]] # [[Хантер Томпсон]] # [[Альфред Хармсворт]] # [[Харри Гордон Селфриж]] # [[Аксель Шпрингер]] # [[Анастасия Ивановна Филатова]] ‎ # [[Оно Ёоко]] # [[Жан Имоу]] # [[Амитабх Баччан]] ‎ # [[Уильям Ховард Рассел]] # [[Ли Сын-Ги]] # [[Хонгийн эгч дүүс]] # [[Кейро]] # [[Нелли Блай]] ‎ # [[Барбара Андерсон]] # [[Руперт Мёрдок]] # [[Уильям Рандольф Херст]] # [[Алла Пугачёва]] # [[Жозеф Пулитцер]] # [[Эммелин Панкхёрст]] === Амьтан === * [[Ингэ]] * [[Хөвсгөлийн омуль]] * [[Дархадын цагаан загас]] === Ургамал === * [[Царгас]] * [[Хошуу будаа]] * [[Лаванда]] * [[Шүүдэргэнэ]] ‎ * [[Хумсан цэцэг]] * [[Хадаасгана]] * [[Шар дэмэг]] * [[Хөц будаа]] ‎ * [[Зуншил цэцэг]] === Байгууллага === * [[Кингс кидс сургууль|Кингс Кидс сургууль]] * [[Титэм хамтлаг]] ‎ * [["Сэлэнгийн долгио" чуулга]] ‎ * [[39 дүгээр сургууль]] * [[Black Box театр]] * [["Мөнгөн хараа" чуулга]] ‎ * [[Данзанравжаа судлалын музей]] * [[С.Лувсанвандангийн нэрэмжит хөгжимт жүжгийн театр]] ‎ * [[Дүрслэх урлагийн бүтээл цуглуулагчдын үндэсний нийгэмлэг]] ‎ * [[Улаан бүч]] * [[Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музей]] ‎ * [[Монголын Спорт Аялалын Холбоо]] ‎ * [[Цагдаагийн Музей]] ‎ * [[Хэнтий аймгийн музей]] * [[Хархорум музей]] * [[Өвөрхангай аймгийн музей]] ‎ * [[Монгол Цэргийн Музей]] * [[Монголын урчуудын эвлэл]] * [[Монголын сэтгүүлчдийн эвлэл]] * [[Монголын Эмэгтэйчүүдийн Холбоо]] ‎ * [[Хэвлэл мэдээллийн зөвлөл]] * [[Сэтгүүлч коллеж]] === Ном === * [[Нүхнүүд (роман)]] * [[Хүүхэд залуучуудын нэвтэрхий толь I]] * [[Олон түмний харилцааны онол (ном)]] === Кино, жүжиг === * <bdi>[[Маззи (Muzzy)]]</bdi> * [[Жуманжи]] ‎ * [[Хааны нар]] * [[Баг (Солонгос ТВ цуврал кино)|Баг]] * [[Миний найз охин есөн сүүлт үнэг]] * [[Тамгагүй төр]] * [[Их Нацагдорж (теле-кино)|Их Нацагдорж]] * [[Долоогонын модон дор (кино)|Долоогонын модон дор]] * [[Шинэ жил (2017 оны монгол кино)|Шинэ жил]] * [[Сайн чөтгөр (ТВ цуврал)|Сайн чөтгөр]] === Сэтгүүл зүй === * [[Баримтат гэрэл зураг]] * [[Нийгмийн баримтат гэрэл зураг]] ‎ * [[Гэрэл зургийн сэтгүүл зүй]] * [[Гэрэл зургийн эссе]] ‎ * [[Эссе]] * [[Байгаль орчны сэтгүүл зүй]] * [[Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл]] * [[Эх сурвалж]] * [[Эрүүл мэндийн сэтгүүл зүй]] * [[Сэтгүүл]] * [[Шар хэвлэл]] * [[Долоо хоног тутмын сонин]] * [[Ярилцлага]] ‎ * [[Сэтгүүл зүйн дээд курс]] ‎ * [[Телевизийн мэдээ]] * [[Барууны сэтгүүл зүй]] * [[Уруугаа харсан гурвалжин (сэтгүүл зүй)]] * [[Мэдээний нэвтрүүлэг]] ‎ * [[Хуурамч мэдээ]] * [[Баримт нягтлах нь]] ‎ * [[Ташаа мэдээлэл]] ‎ * [[Сэтгүүл зүйн хоточ нохой]] * [[Мэдээллийн дүрсжүүлэлт]] ‎ * [[Спортын сэтгүүл зүй]] * [[Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй]] * [[Хэвлэл мэдээллийн зөвлөл]] * [[Цахим сэтгүүл зүй]] * [[Дүрслэл]] * [[Цагдан хяналт]] * [[Сурвалжлагч]] ‎ === Сэтгэл судлал === * [[Суртал ухуулга]] * [[Архинд донтох өвчин]] * [[Атаархал]] * [[Хардалт]] * [[Харилцаа]] * [[Хорон сэтгэл]] * [[Талархал]] * [[Дээрэлхүү]] * [[Дарамтлахуй]] * [[Сургууль орчмын дээрэлхэлт]] * [[Сайн сайхан байдал]] ‎ === Хоол хүнс === * [[Битүү хоол]] * [[Хайлмаг тос]] * [[Ингэний сүү]] * [[Хорхог]] === Боловсрол судлал === *[[Олон талт суралцахуй|Олон талт суралцахуйн загвар]] *[[Сургалтын хөтөлбөр]] * [[Сургалтын төлөвлөгөө]] * [[Суралцахуйн гурвалжин]] * [[Блумын таксономи]] * [[Судалгаа]] ‎ === Итгэл үнэмшил === * [[Алганы хээ судлал]] * [[Ганц хөндлөн алганы зураас]] * [[Арван хар нүгэл]] === Хувцас хэрэглэл === *[[Малгай]] *[[Богтаг малгай]] === Жагсаалт === * [[Монголын театруудын жагсаалт]] * [[Монголын зураачийн жагсаалт]] * [[Байгаль орчны голлох асуудлуудын жагсаалт]] ‎ === Бусад === *[[Улаан бал]] *[[Драмын дөрөв]] *[[Яг түүн шиг (7-р улирал)]] ‎ *[[Хатны булаг]] *[[Сэнжит хад]] ‎ *[[Жинчин]] * [[Тэмээчин]] * [[Тахилч]] ‎[[Тэмээн жин]] * [[Тэмээн жингийн цуваа]] * [[Тэмээн уралдаан]] * [[Тэмээний магтаал]] *[[Тэмээ эврээ алдсан нь]] *[[Өнчин цагаан ботго]] *[[Нагтан]] * [[Кхмер хэл]] * [[Данзангийн хэрэг]] * [[Стэнд-ап комеди]] * [[Тархины саажилт]] * [[Түүхэн эх сурвалж]] * [[Хүчирхийлэл]] * [[Баг (салаа утга)]] * [[Бүлэг]] * [[Цирк]] ‎ * [[Бүжгийн спорт]] * [[Эрх зүйн философи]] * [[Дарамсала]] ‎ * [[Дулаан ханз]] * [[Дэлхийн багш нарын өдөр]] lny5o0s63l4qvr8zoxp82w5yvil8o6f 0 118332 822611 778285 2025-06-21T15:32:52Z Avirmed Batsaikhan 53733 822611 wikitext text/x-wiki [[Файл:МҮХАҮТ лого.jpg|thumb|alt=МҮХАҮТ лого|МҮХАҮТ лого]]'''Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим''' ({{Lang-en|Mongolian National Chamber Of Commerce And Industry}}), '''МҮХАҮТ''' нь аж ахуйн нэгж, байгууллагуудаас худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэхтэй холбогдсон нийтлэг эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах болон худалдаа, үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор байгуулсан ашгийг төлөө бус хуулийн этгээд мөн. == Түүх == Монголын Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим анх 1960 оны 7-р сарын 2-нд “Худалдааны Танхим” нэрээр Танхимын дарга, гадаад худалдааны арбитрч, нарийн бичгийн дарга гэсэн 3 орон тоотойгоор үйл ажиллагаагаа анх эхэлсэн түүхтэй. 1994 онд "Бизнес таймс" сонины анхны дугаар хэвлэгдэн гарсан Гадаад худалдаа, бизнесийн сургалтын төв байгуулагдсан. 1995 оны 10-р сарын 25-нд УИХ-аар Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхимын ''тухай Монгол улсын хууль'' батлагдсанаар хууль эрх зүйн орчин, бүтэц зохион байгуулалтын хувьд шинэчлэгдэж МҮХАҮТ-ын үйл ажиллагаа гадаад дотоодод улам өргөжин тэлэх нөхцөл, боломжоор хангагдсан юм. 1996 онд МҮХАҮТ нь Ази Номхон далайн орнуудын Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхимуудын холбоо буюу CACCI-д гишүүнээр элссэн. 2000 онд “Монголд үйлдвэрлэв” үзэсгэлэнг анх удаа зохион байгуулсан “Бизнесийн итгэлийн индекс” судалгааг гаргаж эхэлсэн. “Бизнес фестиваль” бизнес эрхлэгчдийн парадыг зохион байгуулсан. 2012 онд Компанийн засаглалын гэрчилгээ олгох сургалтыг зохион байгуулж эхэлсэн. 1997-2012 он - Салбар танхимууд байгуулагдаж эхэлсэн. МҮХАҮТ нь өнөөдөр Монгол Улсад бизнесийн үйл ажиллагаагаа явуулж буй нийт аж ахуйн нэгж, компани, үйлдвэр, худалдааны байгууллагуудын дийлэнхийг эгнээндээ нэгтгэсэн, тэдний нийтлэг ашиг сонирхлыг илэрхийлэн хамгаалагч нэр хүнд бүхий байгууллага юм. == Удирдлага == МҮХАҮТ-ын ерөнхийлөгчөөр [[Самбуугийн Дэмбэрэл]], [[Баатаржавын Лхагважав]], [[Дашцэрэнгийн Энхтүвшин]], О.Амартүвшин, [[Лхагважавын Төр-Од]] нар ажиллаж байсан. == “Хийморь" хүндэтгэлийн одон == Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжил дэвшил, Монгол Улсад хувийн хэвшил, бизнесийг хөгжүүлэх, үр ашгийг дээшлүүлэхэд томоохон хувь нэмэр оруулж бизнесийн салбарт өндөр үр ашигтай дэвшилтэт техник технологи нэвтрүүлэн 10-аас дээш жил ажиллаж тодорхой үр дүнд хүрсэн компани, аж ахуйн нэгж, хувь хүнийг шагнана. == Гадны холбоос == * https://www.mongolchamber.mn [[Ангилал:Монголын эдийн засгийн байгууллага]] [[Ангилал:Худалдааны танхим]] fsrkz0x6kna1xgwvcajw1devz4uhxbv 0 130780 822689 774961 2025-06-22T05:11:31Z Tschin As 71910 822689 wikitext text/x-wiki '''Төмөр-Очирын Тулга''' (1998 оны 12-р сарын 11-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] төрсөн) -Монгол Улсын олон улсын хэмжээний мастер, чөлөөт бөхийн 65 кг жинд барилддаг Улсын шигишээ багийн тамирчин. 2021 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медальтан. [[Файл:Tömör-Ochiryn Tulga 2.JPG|thumb|Төмөр-Очирын Тулга]] == Намтар == Малын эмч мэргэжилтэй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг эцэг Төмөр-Очирын хүү болж 1998 онд төржээ. Тэр бөхийн удамтай. Ээжийнх нь дүү Б.Болдоо нь сумын заан бол өвөөгийнх нь дүүгийн хүү нь аймгийн арслан цолтон байжээ. 2006-2016 онд Нийслэлийн СХД-ийн 104 дүгээр бүрэн дунд сургуулийг төгсжээ. 2008 онд “Тэмүүжин” спорт сургалтын төвд хашир мастер Ц.Гантөгс, олон улсын шүүгч И.Моломжамц нар хүлээн авч, бөхийн спортын А үсгийг анх заажээ. 2013 оны үеэс багш нарынхаа багш, нэртэй дасгалжуулагч Б.Баттулгын удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлжээ. 2019 оны насанд хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний тавдугаар байр, 2015 оны өсвөр үеийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль,  2019 онд U23 насны Ази тивийн аварга, 2016 оны Роман Дмитриевийн нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алт, хүрэл медаль, 2016 оны Коркины нэрэмжит насанд хүрэгчдийн гранпри тэмцээнээс хүрэл медаль, 2016 оны Борис Будаевын нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн. 2018 онд Испани гранпри Олон улсын тэмцээнээс Хүрэл медаль, 2018 оны Дмитрий Коркины нэрэмжит Олон улсын А зэрэглэлийн тэмцээнээс мөнгөн медаль, 2021 оны Дэлхийн чансаа олгох Олон улсын тэмцээнээс мөнгөн медаль тус тус хүртсэн. ==ДАШТ-ий үр дүн== * Японы Кайки Ямагучийг ялсан, 3–2 оноогоор хожиж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hoNRnyDhsbg&t=121s Video. 1/8 FS - 65 kg: K. YAMAGUCHI (JPN) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * Армений Вазген Теваняныг ялсан, W 2–1, идэвхгүй байдлаар ялалт<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=kDTAqAZK26w Video. 1/4 FS - 65 kg: V. TEVANYAN (ARM) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * ОХУ-ын Загир Шахиевт ялагдсан, 4–4 хожигдсон, маргаантай ялагдал<ref>[https://archive.org/details/1-2-fs-65-kg-z.-shakhiev-rwf-v.-t.-tumur-ochir-mgl-1 Video. 1/2 FS 65 Kg Z. SHAKHIEV ( RWF) V. T. TUMUR OCHIR ( MGL)]</ref> * Энэтхэгийн тамирчин Рохит Сингхийг ялсан, 10F–4 цэвэр ялалт.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Tfg7pbW3Npk&t=3s Video. BRONZE FS - 65 kg: R. ROHIT (IND) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> Медальтан *Алтан медаль - Загир Шахиев (ОХУ) *Мөнгөн медаль - Амир Мохаммад Яздани (Иран) *Хүрэл медаль - Алибек Осмонов (Хяргас) *Хүрэл медаль - Төмөр-Очирын Тулга (Монгол) 46 жилийн дараа Т. Тулга анхны эрэгтэй дэлхийн аварга болох нь их боломжтой монгол бөх байсан 2023 оны чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тэрээр шөвгийн 16-д Хажи Алиевт 3:3-аар маргаантай ялагдсан.<ref>[https://matreshka.tv/video/cwJAyFOwHPM FS Worlds-2023, 65kg. Tulga TUMUR OCHIR (MGL) vs. Haji ALIYEV (AZE)]</ref> ==Азийн наадмын үр дүн== 2023 оны хятадын [[Ханжоу|Ханжоуд]] Азийн наадамд финалд орж Ираны дэлхийн аварга Амузад Рахманыг ялаад<ref>[https://archive.org/details/videoplayback-2023-12-04-t-080331.354 Video. Asian Games. Tömör-Ochiryn Tulga (MGL) vs Rahman Amouzad (Iran), W 11-1.]</ref> Азийн наадмын аварга болсон. ==Иван Ярыгиний нэрэмжит цомын үр дүн== 2024 оны ОХУ-д Иван Ярыгиний нэрэмжит Алтан Гран при тэмцээнд Төмөр-Очирын Тулга мөнгөн медаль хүртэж, хагас шигшээд дэлхийн аварга Загир Шахиевыг ялж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fQEusXKeTgQ Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Zagir Shakhiev vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>, сүүлийн тойрогт Олимпийн медальт, дэлхийн аварга Гаджимурад Рашидовт 4:3-аар маргаантай хожигдсон (бие даасан шинжээчид 5-3-аар ялалт монгол бөхөд өгчээ)<ref>[https://archive.org/details/65-.-2024 Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Gadzhimurad Rashidov vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>. ==Эх сурвалж== {{DEFAULTSORT:Тулга, Төмөр-Очирын}} [[Ангилал:1998 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Манханы хүн]] 775kddn22t5uak0lhg5wlmfz0dp85up 822692 822689 2025-06-22T05:14:06Z Tschin As 71910 822692 wikitext text/x-wiki '''Төмөр-Очирын Тулга''' (1998 оны 12-р сарын 11-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] төрсөн) -Монгол Улсын олон улсын хэмжээний мастер, чөлөөт бөхийн 65 кг жинд барилддаг Улсын шигишээ багийн тамирчин. 2021 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медальтан. [[Файл:Tömör-Ochiryn Tulga 2.JPG|thumb|Төмөр-Очирын Тулга]] == Намтар == Малын эмч мэргэжилтэй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг эцэг Төмөр-Очирын хүү болж 1998 онд төржээ. Тэр бөхийн удамтай. Ээжийнх нь дүү Б.Болдоо нь сумын заан бол өвөөгийнх нь дүүгийн хүү нь аймгийн арслан цолтон байжээ. 2006-2016 онд Нийслэлийн СХД-ийн 104 дүгээр бүрэн дунд сургуулийг төгсжээ. 2008 онд “Тэмүүжин” спорт сургалтын төвд хашир мастер Ц.Гантөгс, олон улсын шүүгч И.Моломжамц нар хүлээн авч, бөхийн спортын А үсгийг анх заажээ. 2013 оны үеэс багш нарынхаа багш, нэртэй дасгалжуулагч Б.Баттулгын удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлжээ. 2019 оны насанд хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний тавдугаар байр, 2015 оны өсвөр үеийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль,  2019 онд U23 насны Ази тивийн аварга, 2016 оны Роман Дмитриевийн нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алт, хүрэл медаль, 2016 оны Коркины нэрэмжит насанд хүрэгчдийн гранпри тэмцээнээс хүрэл медаль, 2016 оны Борис Будаевын нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн. 2018 онд Испани гранпри Олон улсын тэмцээнээс Хүрэл медаль, 2018 оны Дмитрий Коркины нэрэмжит Олон улсын А зэрэглэлийн тэмцээнээс мөнгөн медаль, 2021 оны Дэлхийн чансаа олгох Олон улсын тэмцээнээс мөнгөн медаль тус тус хүртсэн. ==ДАШТ-ий үр дүн== 2021 оны ДАШТ: * Японы Кайки Ямагучийг ялсан, 3–2 оноогоор хожиж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hoNRnyDhsbg&t=121s Video. 1/8 FS - 65 kg: K. YAMAGUCHI (JPN) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * Армений Вазген Теваняныг ялсан, W 2–1, идэвхгүй байдлаар ялалт<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=kDTAqAZK26w Video. 1/4 FS - 65 kg: V. TEVANYAN (ARM) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * ОХУ-ын Загир Шахиевт ялагдсан, 4–4 хожигдсон, маргаантай ялагдал<ref>[https://archive.org/details/1-2-fs-65-kg-z.-shakhiev-rwf-v.-t.-tumur-ochir-mgl-1 Video. 1/2 FS 65 Kg Z. SHAKHIEV ( RWF) V. T. TUMUR OCHIR ( MGL)]</ref> * Энэтхэгийн тамирчин Рохит Сингхийг ялсан, 10F–4 цэвэр ялалт.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Tfg7pbW3Npk&t=3s Video. BRONZE FS - 65 kg: R. ROHIT (IND) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> Медальтан *Алтан медаль - Загир Шахиев (ОХУ) *Мөнгөн медаль - Амир Мохаммад Яздани (Иран) *Хүрэл медаль - Алибек Осмонов (Хяргас) *Хүрэл медаль - Төмөр-Очирын Тулга (Монгол) 46 жилийн дараа Т. Тулга анхны эрэгтэй дэлхийн аварга болох нь их боломжтой монгол бөх байсан. 2023 оны чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тэрээр шөвгийн 16-д Хажи Алиевт 3:3-аар маргаантай ялагдсан.<ref>[https://matreshka.tv/video/cwJAyFOwHPM FS Worlds-2023, 65kg. Tulga TUMUR OCHIR (MGL) vs. Haji ALIYEV (AZE)]</ref> ==Азийн наадмын үр дүн== 2023 оны хятадын [[Ханжоу|Ханжоуд]] Азийн наадамд финалд орж Ираны дэлхийн аварга Амузад Рахманыг ялаад<ref>[https://archive.org/details/videoplayback-2023-12-04-t-080331.354 Video. Asian Games. Tömör-Ochiryn Tulga (MGL) vs Rahman Amouzad (Iran), W 11-1.]</ref> Азийн наадмын аварга болсон. ==Иван Ярыгиний нэрэмжит цомын үр дүн== 2024 оны ОХУ-д Иван Ярыгиний нэрэмжит Алтан Гран при тэмцээнд Төмөр-Очирын Тулга мөнгөн медаль хүртэж, хагас шигшээд дэлхийн аварга Загир Шахиевыг ялж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fQEusXKeTgQ Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Zagir Shakhiev vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>, сүүлийн тойрогт Олимпийн медальт, дэлхийн аварга Гаджимурад Рашидовт 4:3-аар маргаантай хожигдсон (бие даасан шинжээчид 5-3-аар ялалт монгол бөхөд өгчээ)<ref>[https://archive.org/details/65-.-2024 Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Gadzhimurad Rashidov vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>. ==Эх сурвалж== {{DEFAULTSORT:Тулга, Төмөр-Очирын}} [[Ангилал:1998 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Манханы хүн]] 8znevqp53ac9kzujb0ze6omptfgdjz6 822699 822692 2025-06-22T05:45:10Z Tschin As 71910 822699 wikitext text/x-wiki '''Төмөр-Очирын Тулга''' (1998 оны 12-р сарын 11-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] төрсөн) -Монгол Улсын олон улсын хэмжээний мастер, чөлөөт бөхийн 65 кг жинд барилддаг Улсын шигишээ багийн тамирчин. 2021 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медальтан. [[Файл:Tömör-Ochiryn Tulga 2.JPG|thumb|Төмөр-Очирын Тулга]] == Намтар == Малын эмч мэргэжилтэй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг эцэг Төмөр-Очирын хүү болж 1998 онд төржээ. Тэр бөхийн удамтай. Ээжийнх нь дүү Б.Болдоо нь сумын заан бол өвөөгийнх нь дүүгийн хүү нь аймгийн арслан цолтон байжээ. 2006-2016 онд Нийслэлийн СХД-ийн 104 дүгээр бүрэн дунд сургуулийг төгсжээ. 2008 онд “Тэмүүжин” спорт сургалтын төвд хашир мастер Ц.Гантөгс, олон улсын шүүгч И.Моломжамц нар хүлээн авч, бөхийн спортын А үсгийг анх заажээ. 2013 оны үеэс багш нарынхаа багш, нэртэй дасгалжуулагч Б.Баттулгын удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлжээ. 2019 оны насанд хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний тавдугаар байр, 2015 оны өсвөр үеийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль,  2019 онд U23 насны Ази тивийн аварга, 2016 оны Роман Дмитриевийн нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алт, хүрэл медаль, 2016 оны Коркины нэрэмжит насанд хүрэгчдийн гранпри тэмцээнээс хүрэл медаль, 2016 оны Борис Будаевын нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн. 2018 онд Испани гранпри Олон улсын тэмцээнээс Хүрэл медаль, 2018 оны Дмитрий Коркины нэрэмжит Олон улсын А зэрэглэлийн тэмцээнээс мөнгөн медаль, 2021 оны Дэлхийн чансаа олгох Олон улсын тэмцээнээс мөнгөн медаль тус тус хүртсэн. ==ДАШТ-ий үр дүн== 2021 оны ДАШТ: * Японы Кайки Ямагучийг ялсан, 3–2 оноогоор хожиж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hoNRnyDhsbg&t=121s Video. 1/8 FS - 65 kg: K. YAMAGUCHI (JPN) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * Армений Вазген Теваняныг ялсан, W 2–1, идэвхгүй байдлаар ялалт<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=kDTAqAZK26w Video. 1/4 FS - 65 kg: V. TEVANYAN (ARM) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * ОХУ-ын Загир Шахиевт ялагдсан, 4–4 хожигдсон, маргаантай ялагдал<ref>[https://archive.org/details/1-2-fs-65-kg-z.-shakhiev-rwf-v.-t.-tumur-ochir-mgl-1 Video. 1/2 FS 65 Kg Z. SHAKHIEV ( RWF) V. T. TUMUR OCHIR ( MGL)]</ref> * Энэтхэгийн тамирчин Рохит Сингхийг ялсан, 10F–4 цэвэр ялалт.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Tfg7pbW3Npk&t=3s Video. BRONZE FS - 65 kg: R. ROHIT (IND) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> Медальтан *Алтан медаль - Загир Шахиев (ОХУ) *Мөнгөн медаль - Амир Мохаммад Яздани (Иран) *Хүрэл медаль - Алибек Осмонов (Хяргас) *Хүрэл медаль - Төмөр-Очирын Тулга (Монгол) 46 жилийн дараа Т. Тулга анхны эрэгтэй дэлхийн аварга болох нь их боломжтой монгол бөх байсан. 2023 оны чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тэрээр шөвгийн 16-д Хажи Алиевт 3:3-аар маргаантай ялагдсан.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ss_V8PvLcwU FS Worlds-2023, 65kg. Tulga TUMUR OCHIR (MGL) vs. Haji ALIYEV (AZE)]</ref> ==Азийн наадмын үр дүн== 2023 оны хятадын [[Ханжоу|Ханжоуд]] Азийн наадамд финалд орж Ираны дэлхийн аварга Амузад Рахманыг ялаад<ref>[https://archive.org/details/videoplayback-2023-12-04-t-080331.354 Video. Asian Games. Tömör-Ochiryn Tulga (MGL) vs Rahman Amouzad (Iran), W 11-1.]</ref> Азийн наадмын аварга болсон. ==Иван Ярыгиний нэрэмжит цомын үр дүн== 2024 оны ОХУ-д Иван Ярыгиний нэрэмжит Алтан Гран при тэмцээнд Төмөр-Очирын Тулга мөнгөн медаль хүртэж, хагас шигшээд дэлхийн аварга Загир Шахиевыг ялж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fQEusXKeTgQ Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Zagir Shakhiev vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>, сүүлийн тойрогт Олимпийн медальт, дэлхийн аварга Гаджимурад Рашидовт 4:3-аар маргаантай хожигдсон (бие даасан шинжээчид 5-3-аар ялалт монгол бөхөд өгчээ)<ref>[https://archive.org/details/65-.-2024 Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Gadzhimurad Rashidov vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>. ==Эх сурвалж== {{DEFAULTSORT:Тулга, Төмөр-Очирын}} [[Ангилал:1998 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Манханы хүн]] ngi1tgqxus8mqyqqiulc9j442qmym79 822700 822699 2025-06-22T06:19:54Z Tschin As 71910 822700 wikitext text/x-wiki '''Төмөр-Очирын Тулга''' (1998 оны 12-р сарын 11-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] төрсөн) -Монгол Улсын олон улсын хэмжээний мастер, чөлөөт бөхийн 65 кг жинд барилддаг Улсын шигишээ багийн тамирчин. 2021 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медальтан. [[Файл:Tömör-Ochiryn Tulga 2.JPG|thumb|Төмөр-Очирын Тулга]] == Намтар == Малын эмч мэргэжилтэй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг эцэг Төмөр-Очирын хүү болж 1998 онд төржээ. Тэр бөхийн удамтай. Ээжийнх нь дүү Б.Болдоо нь сумын заан бол өвөөгийнх нь дүүгийн хүү нь аймгийн арслан цолтон байжээ. 2006-2016 онд Нийслэлийн СХД-ийн 104 дүгээр бүрэн дунд сургуулийг төгсжээ. 2008 онд “Тэмүүжин” спорт сургалтын төвд хашир мастер Ц.Гантөгс, олон улсын шүүгч И.Моломжамц нар хүлээн авч, бөхийн спортын А үсгийг анх заажээ. 2013 оны үеэс багш нарынхаа багш, нэртэй дасгалжуулагч Б.Баттулгын удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлжээ. 2019 оны насанд хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний тавдугаар байр, 2015 оны өсвөр үеийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль,  2019 онд U23 насны Ази тивийн аварга, 2016 оны Роман Дмитриевийн нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алт, хүрэл медаль, 2016 оны Коркины нэрэмжит насанд хүрэгчдийн гранпри тэмцээнээс хүрэл медаль, 2016 оны Борис Будаевын нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн. 2018 онд Испани гранпри Олон улсын тэмцээнээс Хүрэл медаль, 2018 оны Дмитрий Коркины нэрэмжит Олон улсын А зэрэглэлийн тэмцээнээс мөнгөн медаль, 2021 оны Дэлхийн чансаа олгох Олон улсын тэмцээнээс мөнгөн медаль тус тус хүртсэн. ==ДАШТ-ий үр дүн== 2021 оны ДАШТ: * Японы Кайки Ямагучийг ялсан, 3–2 оноогоор хожиж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hoNRnyDhsbg&t=121s Video. 1/8 FS - 65 kg: K. YAMAGUCHI (JPN) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * Армений Вазген Теваняныг ялсан, W 2–1, идэвхгүй байдлаар ялалт<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=kDTAqAZK26w Video. 1/4 FS - 65 kg: V. TEVANYAN (ARM) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * ОХУ-ын Загир Шахиевт ялагдсан, 4–4 хожигдсон, маргаантай ялагдал<ref>[https://archive.org/details/1-2-fs-65-kg-z.-shakhiev-rwf-v.-t.-tumur-ochir-mgl-1 Video. 1/2 FS 65 Kg Z. SHAKHIEV ( RWF) V. T. TUMUR OCHIR ( MGL)]</ref> * Энэтхэгийн тамирчин Рохит Сингхийг ялсан, 10F–4 цэвэр ялалт.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Tfg7pbW3Npk&t=3s Video. BRONZE FS - 65 kg: R. ROHIT (IND) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> Медальтан *Алтан медаль - Загир Шахиев (ОХУ) *Мөнгөн медаль - Амир Мохаммад Яздани (Иран) *Хүрэл медаль - Алибек Осмонов (Хяргас) *Хүрэл медаль - Төмөр-Очирын Тулга (Монгол) 46 жилийн дараа Т. Тулга анхны эрэгтэй дэлхийн аварга болох нь их боломжтой монгол бөх байсан. 2023 оны чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд тэрээр шөвгийн 16-д Хажи Алиевт 3:3-аар маргаантай ялагдсан (Тулга Азербайжаны Дэлхийн аваргыг нуруун дээр унгаагаад, цэвэр ялахад, шүүгч монгол бөхөд торгууль оноо өгчээ).<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ss_V8PvLcwU FS Worlds-2023, 65kg. Tulga TUMUR OCHIR (MGL) vs. Haji ALIYEV (AZE)]</ref> ==Азийн наадмын үр дүн== 2023 оны хятадын [[Ханжоу|Ханжоуд]] Азийн наадамд финалд орж Ираны дэлхийн аварга Амузад Рахманыг ялаад<ref>[https://archive.org/details/videoplayback-2023-12-04-t-080331.354 Video. Asian Games. Tömör-Ochiryn Tulga (MGL) vs Rahman Amouzad (Iran), W 11-1.]</ref> Азийн наадмын аварга болсон. ==Иван Ярыгиний нэрэмжит цомын үр дүн== 2024 оны ОХУ-д Иван Ярыгиний нэрэмжит Алтан Гран при тэмцээнд Төмөр-Очирын Тулга мөнгөн медаль хүртэж, хагас шигшээд дэлхийн аварга Загир Шахиевыг ялж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fQEusXKeTgQ Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Zagir Shakhiev vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>, сүүлийн тойрогт Олимпийн медальт, дэлхийн аварга Гаджимурад Рашидовт 4:3-аар маргаантай хожигдсон (бие даасан шинжээчид 5-3-аар ялалт монгол бөхөд өгчээ)<ref>[https://archive.org/details/65-.-2024 Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Gadzhimurad Rashidov vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>. ==Эх сурвалж== {{DEFAULTSORT:Тулга, Төмөр-Очирын}} [[Ангилал:1998 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Манханы хүн]] de6c8rpsgfrbzrafq8h7i40s1jl5nuv 822704 822700 2025-06-22T07:58:46Z Tschin As 71910 822704 wikitext text/x-wiki '''Төмөр-Очирын Тулга''' (1998 оны 12-р сарын 11-нд [[Ховд аймаг|Ховд аймгийн]] [[Манхан сум|Манхан суманд]] төрсөн) -Монгол Улсын олон улсын хэмжээний мастер, чөлөөт бөхийн 65 кг жинд барилддаг Улсын шигишээ багийн тамирчин. 2021 оны дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний хүрэл медальтан. [[Файл:Tömör-Ochiryn Tulga 2.JPG|thumb|Төмөр-Очирын Тулга]] == Намтар == Малын эмч мэргэжилтэй, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг эцэг Төмөр-Очирын хүү болж 1998 онд төржээ. Тэр бөхийн удамтай. Ээжийнх нь дүү Б.Болдоо нь сумын заан бол өвөөгийнх нь дүүгийн хүү нь аймгийн арслан цолтон байжээ. 2006-2016 онд Нийслэлийн СХД-ийн 104 дүгээр бүрэн дунд сургуулийг төгсжээ. 2008 онд “Тэмүүжин” спорт сургалтын төвд хашир мастер Ц.Гантөгс, олон улсын шүүгч И.Моломжамц нар хүлээн авч, бөхийн спортын А үсгийг анх заажээ. 2013 оны үеэс багш нарынхаа багш, нэртэй дасгалжуулагч Б.Баттулгын удирдлага дор бэлтгэл хийж эхэлжээ. 2019 оны насанд хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний тавдугаар байр, 2015 оны өсвөр үеийн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээний алтан медаль,  2019 онд U23 насны Ази тивийн аварга, 2016 оны Роман Дмитриевийн нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алт, хүрэл медаль, 2016 оны Коркины нэрэмжит насанд хүрэгчдийн гранпри тэмцээнээс хүрэл медаль, 2016 оны Борис Будаевын нэрэмжит залуучуудын Олон улсын тэмцээнээс алтан медаль хүртсэн. 2018 онд Испани гранпри Олон улсын тэмцээнээс Хүрэл медаль, 2018 оны Дмитрий Коркины нэрэмжит Олон улсын А зэрэглэлийн тэмцээнээс мөнгөн медаль, 2021 оны Дэлхийн чансаа олгох Олон улсын тэмцээнээс мөнгөн медаль тус тус хүртсэн. ==ДАШТ-ий үр дүн== 2021 оны ДАШТ: * Японы Кайки Ямагучийг ялсан, 3–2 оноогоор хожиж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hoNRnyDhsbg&t=121s Video. 1/8 FS - 65 kg: K. YAMAGUCHI (JPN) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * Армений Вазген Теваняныг ялсан, 2–1, идэвхгүй байдлаар ялалт<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=kDTAqAZK26w Video. 1/4 FS - 65 kg: V. TEVANYAN (ARM) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> * ОХУ-ын Загир Шахиевт ялагдсан, 4–4 хожигдсон, маргаантай ялагдал<ref>[https://archive.org/details/1-2-fs-65-kg-z.-shakhiev-rwf-v.-t.-tumur-ochir-mgl-1 Video. 1/2 FS 65 Kg Z. SHAKHIEV ( RWF) V. T. TUMUR OCHIR ( MGL)]</ref> * Энэтхэгийн тамирчин Рохит Сингхийг ялсан, 10F–4 цэвэр ялалт.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Tfg7pbW3Npk&t=3s Video. BRONZE FS - 65 kg: R. ROHIT (IND) v. T. TUMUR OCHIR (MGL)]</ref> Медальтан *Алтан медаль - Загир Шахиев (ОХУ) *Мөнгөн медаль - Амир Мохаммад Яздани (Иран) *Хүрэл медаль - Алибек Осмонов (Хяргас) *Хүрэл медаль - Төмөр-Очирын Тулга (Монгол) 46 жилийн дараа Т. Тулга анхны эрэгтэй дэлхийн аварга болох нь их боломжтой монгол бөх байсан. 2023 оны чөлөөт бөхийн ДАШТ-д Тулга шөвгийн 16-д Хажи Алиевт 3:3-аар маргаантай ялагдсан (Тулга Азербайжаны Дэлхийн аваргыг нуруун дээр унагаагаад, цэвэр ялахад шүүгч монгол бөхөд торгууль оноо өгчээ).<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ss_V8PvLcwU FS Worlds-2023, 65kg. Tulga TUMUR OCHIR (MGL) vs. Haji ALIYEV (AZE)]</ref> ==Азийн наадмын үр дүн== 2023 оны хятадын [[Ханжоу|Ханжоуд]] Азийн наадамд финалд орж Ираны дэлхийн аварга Амузад Рахманыг ялаад<ref>[https://archive.org/details/videoplayback-2023-12-04-t-080331.354 Video. Asian Games. Tömör-Ochiryn Tulga (MGL) vs Rahman Amouzad (Iran), W 11-1.]</ref> Азийн наадмын аварга болсон. ==Иван Ярыгиний нэрэмжит цомын үр дүн== 2024 оны ОХУ-д Иван Ярыгиний нэрэмжит Алтан Гран при тэмцээнд Төмөр-Очирын Тулга мөнгөн медаль хүртэж, хагас шигшээд дэлхийн аварга Загир Шахиевыг ялж<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fQEusXKeTgQ Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Zagir Shakhiev vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>, сүүлийн тойрогт Олимпийн медальт, дэлхийн аварга Гаджимурад Рашидовт 4:3-аар маргаантай хожигдсон (бие даасан шинжээчид 5-3-аар ялалт монгол бөхөд өгчээ)<ref>[https://archive.org/details/65-.-2024 Video. The XXXV (35th) Golden Grand Prix Ivan Yarygin 2024, Gadzhimurad Rashidov vs Tömör-Ochiryn Tulga, 65 kg.]</ref>. ==Эх сурвалж== {{DEFAULTSORT:Тулга, Төмөр-Очирын}} [[Ангилал:1998 онд төрсөн]] [[Ангилал:Амьд хүн]] [[Ангилал:Монголын олимпын оролцогч]] [[Ангилал:Бөхийн азийн наадмын аварга]] [[Ангилал:Монголын бөх]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:Манханы хүн]] 22eiwdbuwg9wnkq7sxmxxdgfvvfrl0l 0 132684 822600 821966 2025-06-21T13:42:43Z Ganaahuu 27277 Шүүмж 822600 wikitext text/x-wiki '''Эрдэнэцогтын Содонтогос''' (1974 онд [[Улаанбаатар]] хотод төрсөн) олон улсын улс төр судлаач, [[орчуулагч]], эдийн засагч, [[МОНЦАМЭ агентлаг|МОНЦАМЭ]] агентлагийн дарга асан. == Намтар == 1974 онд [[Сүхбаатар аймаг|Сүхбаатар]] аймгийн [[Халзан сум|Халзан]] сумын уугуул сэхээтэн Эрдэнэцогтын гэр бүлд 8 хүүхдийн нэг болж төрсөн. === Боловсрол === [[Хүмүүнлэгийн Ухааны Их Сургууль|Гадаад хэлний дээд сургууль]], [[Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль|Санхүү, эдийн засгийн дээд сургууль]] төгссөн. [[Орос хэл|Орос]], [[Англи хэл|англи]] хэлний орчуулагч, [[банк]]-зээлийн эдийн засагч мэргэжилтэй. [[Өмнөд Солонгос|БНСУ]]-ын Кюн Хи их сургуулийн Олон улс судлалын сургуульд Олон улсын улс төр судлал-эдийн засгийн магистрын зэрэг хамгаалсан. === Ажилласан байдал === * [[1995 он|1995]] онд [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага|НҮБ]]-ын Хүн амын санд орчуулагч. * [[Гадаад харилцааны яам (Монгол)|ГХЯ]]-ны Олон талт хамтын ажиллагааны газар, ҮАБЗ-д шинжээч. * [[2009 он|2009]] оноос Монгол Улсын [[Ерөнхийлөгч]] [[Цахиагийн Элбэгдорж|Ц.Элбэгдоржийн]] зөвлөх, шадар туслах. * 2015 оноос Монголын Мянганы сорилтын Сангийн гүйцэтгэх захирал. * "Монголиа майнинг журнал" [[сэтгүүл]] үүсгэн байгуулагч. * [[Монголын Үндэсний Олон Нийтийн Телевиз|Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз]]<nowiki/>ийн англи хэлээрх "Face to face" нэвтрүүлгийн хөтлөгч. * [[2022 он|2022]] оны [[11 сарын 22|11-р сарын 22]]-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын захирамжаар Эрдэнэцогтын Содонтогосыг мэдээллийн [[МОНЦАМЭ агентлаг|МОНЦАМЭ]] агентлагийн даргаар томилсон. [[2025 он|2025]] оны [[6 сарын 16|6-р сарын 16]]-нд өргөдлөө өгч ажлаас чөлөөлөгдсөн. == Гэр бүл == Эгч [[Эрдэнэцогтын Сонинтогос|Э.Сонинтогос]] [[Соёл Урлагийн Их Сургууль|Соёл урлагийн их сургуулийн]] гүйцэтгэх захирлаар 15 ажиллаад тэтгэвэрт гарсан. Дүү [[Эрдэнэцогтын Сарантогос|Э.Сарантогос]] Канадын элчин сайдаар ажиллаж байна. == Шүүмж == Монголын Мянганы сорилтын сангийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байхдаа ажилчдаа дарамталж, хүний эрх зөрчсөн гэх үндэслэлээр ажлаасаа халагдаж байжээ. МОНЦАМЭ агентлагийн ажилтнуудаас дарамталсан гомдол гаргасан. == Гадаад холбоос == *[https://eguur.mn/380316/][https://gogo.mn/r/0w11wg Э.Содонтогосыг МОНЦАМЭ агентлагийн даргаар томиллоо] *[https://gogo.mn/r/0w11wg Монцамэ агентлагийн дарга Э.Содонтогос өргөдлөө өгч, чөлөөлөгджээ] *[https://news.mn/r/2807691/ Э.Содонтогосыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлжээ] *[https://www.facebook.com/share/p/16V5VrHrQZ/ Онцлох мэдээ: Э.Содонтогос] *[https://ikon.mn/n/3foz Э.Содонтогос даргыг бид хүндэтгэж ажилласан. Өөдөөс нь тайлбар тавьсан ажилчдыг доромжлон хашхирах зэргээр бүдүүлэг үйлдэл их гаргадаг байсан] *[https://ikon.mn/n/3fhx МОНЦАМЭ агентлагийн ажилтнуудын гомдол болон Э.Содонтогос даргын хариулт] {{DEFAULTSORT:Содонтогос, Эрдэнэцогтын}} [[Ангилал:Монголын орчуулагч]] [[Ангилал:Халзангийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1974 онд төрсөн]] 1pk6wraszh0mm8qaswj1389yqbnbkop 0 132815 822607 817878 2025-06-21T14:43:50Z Avirmed Batsaikhan 53733 822607 wikitext text/x-wiki [[Файл:SemichastnyV.jpg|thumb|Владимир Семичастный]] '''Владимир Ефимович Семичастный''' (1924 оны 1-р сарын 15-нд ЗХУ-ын Зөвлөлт [[Украин|Украины]] Межевая тосгонд төрсөн —2001 оны 1-р сарын 12-нд ОХУ-ын [[Москва|Москвад]] нас барсан) — зөвлөлтийн намын болон төрийн зүтгэлтэн, хурандаа генерал (1964). 1961-1967 онд [[ЗХУ-ын Улсыг Аюулаас хамгаалах хороо|ЗХУ-ын Улсыг Аюулаас хамгаалах хорооны]] дарга ([[Орос хэл|орос]]. КГБ, 1961—1967). ЗХУКН-ын Төв хорооны гишүүн (1964—1971, орлогч гишүүн 1956—1964). ЗХУ-ын Дээд Зөвлөлийн депутат. 1946—1950 онуудад Зөвлөлт Украины Комсомолын буюу Коммунист Залуучуудын Эвлэлийн Төв Хорооны нарийн бичгийн дарга, 1-р нарийн бичгийн дарга. 1950—1958 онд ЗХУ-ын Комсомолын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга. 1958-1959 онд ЗХУ-ын Комсомолын 1-р нарийн бичгийн дарга. 1959 оны хавар ЗХУ-ын Коммунист намын Төв Хорооны хэлтсийн дарга. 1959-1961 онд Зөвлөлт Азербайжаны Коммунист намын Төв хорооны 2-р нарийн бичгийн дарга. 1961-1967 онд ЗХУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Улсыг Аюулаас хамгаалах хорооны дарга. 1964 онд [[Никита Хрущёв|Никита Хрущёвыг]] Зөвлөлтийн тэргүүний алба тушаалаас буулгах ажиллагааны гол зохион байгуулагчдын нэг гэж үздэг. 1967 онд албан тушаал буурч ЗХУ-ын Зөвлөлт Украины Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч даргааар 1981 он хүртэл ажилласан байна. 1981 оноос ЗХУ-ын Олон нийтийн Бүх Холбооны "Знание" /орч. Мэдлэг/ нийгэмлэгийн Удирдах зөвлөлийн орлогч дарга. 1988 онд тэтгэвэрт суугаад 2001 онд нас баржээ. eg7p7ol7n263bhcfkp57a88qt0vltn0 0 135091 822655 780917 2025-06-22T02:22:48Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822655 wikitext text/x-wiki '''Шатарын Цэцэг''' нь Монгол улсын гавьяат жүжигчин хүн юм. == Намтар == Шатарын Цэцэг нь Улаанбаатар хотод [[1945 он|1945]] онд төрсөн. === Боловсрол === * 1971 онд [[Монгол Улсын Боловсролын Их Сургууль|УБДС]]-ийг жүжигчин мэргэжлээр төгсжээ. === Ажилласан байдал === * 1971-1974 онд [[Улаанбаатар төмөр зам|УБТЗ]]-д найруулагч, бүжгийн [[багш]]<nowiki/>аар ажиллаж байгаад, * 1975 онд Монгол кино үйлдвэрт жүжигчин болжээ. * 1990-1995 онд Хүүхэд зулуучуудын театр-киноны хүрээлэнд найруулагчаар ажиллаж байгаад, * 1996 оноос [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль|Кино Урлагийн Дээд Сургууль]]<nowiki/>д багшлах болсон. Ш.Цэцэг сайн жүжигчин төдийгүй, сайн найруулагч юм. == Уран бүтээл == Ш.Цэцэг 1993 онд” Ам цагаан хулгана”, 1994 онд “Еэ еэ шар Буд аа” киног найруулсан бол 500 гаруй орчуулгын кинонд дуу оруулж, Монголын  уран сайхны кинонд тоглосон олонд танигдсан жүжигчин. === Уран сайхны кинонд === * 1971 онд "Тэмцэл"  – Хатан        * 1978 онд "Хайрхан өндөр хаа байна" – Ива Томан /Хамтарсан бүтээл/      * 1983 онд "Гарын таван хуруу" –  Должин      * 1987 онд "Ховор хүмүүс" – Эрхлэгч      * 1993 онд "Нүглийн золиос" – Бурмаа        * 2000 онд "Хааны сүүлчийн хатан" – Ордны хатан    Ш.Цэцэг нь  "Тэмцэл" киноны Хатан, "Гарын таван хуруу" киноны Должин, "Ховор хүмүүс" киноны ахлах тогооч гээд  үзэгчдийн сэтгэлд хайрлагдан үлдсэн сайхан дүрүүд бүтээж  монгол киноны сан хөмрөгийг баяжуулсан гавьяатай уран бүтээлч байсан юм. == Гавьяа шагнал == * Монгол Улсын Ардын жүжигчин, эрдэмтэн зохиолч, орчуулагч, найруулагч Э.Оюуны нэрэмжит шагнал * 2013 онд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин == Цахим холбоос == [https://www.mfi.mn/artist/tsetseg-shatar/detail Шатарын Цэцэг] [https://mongol-kino.mn/uranbuteelchid/%D1%88%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD-%D1%86%D1%8D%D1%86%D1%8D%D0%B3 Шатарын Цэцэг] lwg725co3bk69jsvgstftgrj2l8pzph 0 135366 822618 784618 2025-06-22T00:36:10Z Avirmed Batsaikhan 53733 822618 wikitext text/x-wiki [[Файл:Iguacu-004.jpg|thumb|Игуасу хүрхрээ|256x256px]] '''Игуасу́ хүрхрээ''' ([[Испани хэл|испани]]. ''Cataratas del Iguazú'', [[Португал хэл|порт]]. ''Cataratas do Iguaçu'') —[[Бразил]] ([[Парана|Парана муж]]) болон [[Аргентин]] ([[Мисьонес|Мисьонес аймаг]]) хоёр улсын хил дээр орших Игуасу мөрөн дахь 275 [[Хүрхрээ|хүрхрээнүүдийг]] хэлнэ. Энэхүү хүрхрээнүүд хоёр улсын нутаг дэвсгэр дахь "Игуасу" хэмээх үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд оршдог байна. == Аялал жуулчлал == [[Файл:Iguazu Décembre 2007 - Panorama 7.jpg|thumb|752x752px|Игуасу хүрхрээ|center]] Игуасу хүрхрээ бол Өмнөд Америкийн жуулчдын хамгийн их очдог газруудын нэг юм. Жил бүр 1.5-2 сая жуулчин энд ирдэг байна. Ажиглах тавцангууд нь жуулчдад зориулагдсан байдаг. Хүрхрээний ойролцоо явган болон автомашины аялалын маршрутууд байдаг. Замууд нь хүрхрээний бэлээр явдаг тул жуулчдад ус нэвтэрдэггүй хувцас санал болгодог. Игуасу хүрхрээний ойролцоо олон улсын нисэх онгоцны буудал, олон арван зочид буудал, амралтын газар, явган хүний ​​зам барьсан юм. Нутгийн иргэд аялал жуулчлалаар ирсэн зочдод зориулж орон нутгийн хувцас өмсдөг, нутгийн бүжиг, дуу сонирхуулдаг байна. [[Ангилал:Өмнөд Америкийн хүрхрээ]] [[Ангилал:Өмнөд Америкийн газар зүй]] [[Ангилал:Бразилын хүрхрээ]] [[Ангилал:Аргентины хүрхрээ]] [[Ангилал:Өмнөд Америкийн голын систем]] i9r6ghd6w7yrpqpo8my2i81jqx46ikr 0 136030 822660 788748 2025-06-22T02:32:22Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822660 wikitext text/x-wiki '''Гэнэнгийн Цэрэн''' ([[Дорноговь аймаг|Дорноговь аймгийн]] [[Хатанбулаг сум|Хатанбулаг сумын]] нутагт 1930 онд төрсөн-2000 онд нас барсан)- Монгол Улсын [[Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн|Урлагийн Гавъяат зүтгэлтэн]], кино зураглаач. 1947 онд 7-р ангиа төгсөөд МУИС-ийн бэлтгэл ангид 2 жил суралцан Зоотехникийн 2-р курст суралцаж байхад нь 1951 оны эхээр Монголкино үйлдвэр “Монгол улс” хэмээх өнгө, будагтай том хэмжээний кино хийхээр ЗХУ-аас хэсэг хүмүүс ирсэн, бас энэ ажилдаа хүн амьтан авах юм гэнэ гэсэн яриа сонсож, бага наснаасаа сэтгэлдээ тээж явсан киноны тухай бодол нь гэнýт сэргэж кино үйлдвэрт хүргэжээ.  Зорьсон хэрэг бүтэх болсонд баярлаж сурч байсан их сургуулиасаа гарч ЗХУ-аас ирсэн зураглаач П.Яцуны дагалдан болж дөрвөн сар гаруй хамт ажиллажээ.  1955 оноос  Урлагийн Гавьяат Зүтгэлтэн Д.Жигжидэд дагалдуулах тушаал гарч түүний багын мөрөөдөл биелэх эхлэл болсон байна. Г.Цэрэн 1956-1961 онд [[ЗХУ]]-ын Бүх Холбоотын Кино Урлагийн Дээд Сургуулийг кино зураглаачийн мэргэжлээр профессор Л.В.Косматовын  урланд суралцан төгсжээ. Тэрээр баримтат тэр дундаа кино мэдээнд ажиллана гэдэг зураглаачийн сэтгэн бодох чадвар, авхаалж самбаа, тэвчээрийг ямагт шалгасан, ёстой биеэ дайчилж ихийг сурах мэдрэмжийг цаг хүлээлгүй шаардаж, амьдралын гүнд орж, олон янзын хүмүүстэй учирч танилцах боломжийг олгодгоос залхуурал, хоцрогдолд хүргэдэггүй гэж өөрийн шавь нартаа болон залуу зураглаач нарт чухалчлан захиж сануулдаг байв. Тэрээр театрын тайзны арын дэлгэцийг диапозитив ашиглан хийх аргыг анх нэвтрүүлж байсан юм. [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль]]<nowiki/>д багшилж, залгамж халаагаа бэлтгэж байсан. Г.Цэрэнгийн уран бүтээлийг үнэлэн 1981 онд Монгол Улсын Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн цолоор шагнасан юм. == Зураглаачийн бүтээлүүд == '''Уран сайхны кино:''' * [[Баясгалан (кино)|Баясгалан]]- 1962 он * [[Толбот хивс]] – 1963 он * [[Гэмшил зэмлэл]] – 1965 он * [[Өглөө (кино)|Өглөө]] – 1968 он * [[Хүргэн хүү]] – 1970 он * [[Тэмцэл (Монгол кино)|Тэмцэл]] – 1971 он * [[Баянбулагийнхан|Баянбулгийнхан]] – 1973 он * [[Хүний төлөө]] – 1976 он * [[Давааны цаана даваа]] 2 анги – 1977 он * [[Газрын жигүүр]] – 1978 он * [[Хатанбаатар (кино)|Хатанбаатар]] 2 анги – 1981 он * Сахиул уу Сахиус уу –  2а нги – 1983 он * [[Тань руу нүүж явна]] – 1984 он *  Өв – 1993 он '''Баримтат кино:''' * Баярт уулзалт – 1957 он * Хөнгөн атлетик – 1957 он * 36-н жилийн ой – 1957 он * Энэтхэгийн зочин – 1957 он * Дуулвал дуу нэг – 1958 он * Улаанбаатар – 1960 он * Амьдралын цуурай – 1964 он * Аж үйлдвэрийн комбинатын 34-н жилийн ой – 1964 он * Зөвлөлтийн Праламентийн төлөөлөгчид – 1964 он * Майлын хаан – 1965 он * Зудын тухай – 1965 он * Усны үер – 1967 он * Уран нугараач  Норовсамбуу – 1967 он * ЗХУ-н Ардын бүжгийн эрдмийн чуулгынхан манай оронд  – 1974 он * Манай орны нэг өдөр – 1974 он * Ю.Цэдэнбал дарга Унгарт айчилсан нь – 1974 он * Ю.Цэдэнбал  Югистлавт – 1974 он * Ардын эрхт монгол улс – 1974 он * Намын 17-р их хурал – 1976 он * Манай эрхэм зочин Хенрих Ябленский – 1975 он * Октъябр манай баяр – 1978 он * ЗСБНХУ-н Соёлын өдрүүд манай оронд – 1978 он * Ардын хувьсгалын 58н жилийн ой – 1979 он * Буддистууд энх тайваны төлөө – 1979 он * Их говийн зоригтны нутгаар – 1980 он * Манай нам засгийн төлөөлөгчид БНАЛАУ-д айлчилсан нь *- 1980 он * Манай нам засгийн төлөөлөгчид Вьетнам  улсад айлчилсан нь – 1980 он * Манай нам засгийн төлөөлөгчид Комбуж  улсад айлчилсан нь – 1980 он * БНАГУ-н сайд нарын зөвлөлинй дарга нөхөр Вили-Штоф манай оронд – 1980 он * МАХН-н 18-р их хурал – 1981 он * Монгол их анд нөхөр – 1981 он * Цог жавхлангын баяр – 1982 он * Бүхнийг хүүхдийн төлөө – 1984 он * Яагаад үүнийг хориглодог вэ – 1985 он * Булчин цайх өвнөөс ёэргийл- 1986 он obdwxsw9p1dnyb4s4s38pi9yeoqn16x 0 137994 822628 802456 2025-06-22T01:02:24Z Avirmed Batsaikhan 53733 822628 wikitext text/x-wiki '''Гиннессийн Дэлхийн дээд амжилтын тухай ном''' ([[Англи хэл|англи]]. ''The Guinness Book of Records,'' АНУ-д ''The Guinness Book of World Records'') - Дэлхийн хүн, амьтдын үзүүлсэн дээд амжилт, байгалийн өвөрмөц үзэгдэл, шоу бизнес, хэвлэл мэдээлэл, соёлын гайхалтай бөгөөд сонин ололт дээд амжилтын талаарх мэдээллийг жил бүр гаргадаг лавлах ном юм. [[Файл:6764 Guinness.JPG|thumb|Холливүүд дахь Гиннессийн музей]] [[Файл:Lucky Diamond Rich face.jpg|thumb|Лаки Даймон Рич, дэлхийн хамгийн их шивээс хийлгэсэн хүн.]] Анх 1955 онд Ирландын "Гиннесс" шар айраг үйлдвэрлэгч компанийн захиалгаар хэвлэгдсэн ном юм. Ирланд, Британийн шар айрагны уушийн газруудад зочдод тодорхой үзэгдлийн талаарх маргааныг шийдвэрлэх эрх бүхий эх сурвалжийг бий болгох санааг Хью Бивер ([[Англи хэл|англи]]. ''Hugh Beaver'') гаргасан ажээ. Энэхүү санаа нь ихэр ах дүү Норис МакВрайтер болон Росс МакВрайтер ([[Англи хэл|англи]]. ''Noruis &'' ''Ross McWhirter)'' нарын хүчин чармайлтаар хэрэгжсэн бөгөөд 198 хуудастай Номын анхны дугаар 1955 оны 8-р сарын 27-нд хэвлэгдэн гарчээ. Эхэндээ Гиннессийн амжилтын номд ах дүү МакВрайтер нарын цуглуулсан шинжлэх ухааны баталгаатай баримтуудыг багтаасан байсан боловч цаг хугацаа өнгөрөхөд янз бүрийн хүмүүсийн хачирхалтай, сонин ололт амжилтууд гарч эхэлсэн байна. Анхны хэвлэл нь 1955 оны Зул сарын баяраар Их Британид бестселлерүүдийн жагсаалтыг тэргүүлж байсан. Дараа жил нь олон улсад худалдаанд гарсан. Ном зарагдсан тоон үзүүлэлт 1997 он гэхэд 75 саяд хүрсэн бөгөөд түүнээс олон тоогоор хэвлэгдсэн ганц ном нь Библийн судар байсан юм. 2025 оны байдлаар дэлхийн 100 улс, 40 хэл дээр хэвлэгдэн 70 дахь жилдээ хэвлэгдэн гарч байна. Мэдээллийн сандаа 53,000 гаруй бүртгэл хийсэн байна. == Гиннессийн номын үндсэн бүртгэлүүд == * Эд баялаг - мөнгөний бүртгэлд зориулагдсан хэсэг. Энэ хэсэгт мөрийтэй тоглоомын ялалт, хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл, хамгийн их хөрөнгө, хамгийн үнэтэй худалдан авалт гэх мэтийг бүртгэдэг; * Амжилт - аялалын тэмдэглэл, төрөл бүрийн хоол хүнс, ундаа уух тэмдэглэл, хамгийн их хүч чадал, тэсвэр тэвчээрийн үзүүлэлтүүд, түүнчлэн дундаж наслалтын бүртгэлийг ихэвчлэн энэ хэсэгт байрлуулдаг; * Мэдлэг - энэ хэсэгт тодорхой мэргэжлээр (ихэвчлэн архитектур, анагаах ухаан, шинэ бүтээл) амжилт, ололт амжилт, мөн ерөнхийдөө шинжлэх ухааны мэдлэгийн бүртгэлийг багтаасан болно; * Урлаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл - энэ хэсэг нь хөгжим, кино урлаг, загвар, хөдөлгөөнт дүрс, сурталчилгааны салбарын ололт амжилт, түүнчлэн сэдэвчилсэн парктай холбоотой бичлэгүүдэд зориулагдсан болно; * Аюул ба гамшиг - энэ хэсэгт дайн, тахал, терроризм, амьтдын халдлага, байгалийн гамшиг гэх мэт рекорд үзүүлэлтүүдийг агуулсан; * Эр зориг — энэ ангилалд дээд амжилтын эзэд, ихэвчлэн оргилуудыг байлдан дагуулж, дэлхийг тойрон аялж, хүмүүсийг аварч, хүн төрөлхтөнд чухал ач холбогдолтой хязгаарт (жишээ нь, сансар огторгуй, далайн гүн) хүрч алдар нэрийг олж авсан хүмүүс багтдаг; * Алдар - одод, шагнал, түүнчлэн алдартай гэмт хэрэгтнүүд, шашны зүтгэлтнүүд, буяны үйлстнүүдтэй холбоотой бүртгэлүүд; * Орчин үеийн технологи - тээвэр, интернет, хиймэл дагуулын холбоо, робот техник, зэвсэг, ухаалаг зүйлийг бүтээх технологийн дэвшил; * Спорт - Олимпийн дээд амжилт, зарим спортын амжилт, экстрим тамирчдын рекорд гэх мэт. * Хүн - энэ хэсэг нь биеийн хэмжээ, бодибилдинг, өөрийн биеийг өөрчлөх чадвар, түүнчлэн "сониуч туйлууд" гэж нэрлэгддэг бичлэгүүдээр хязгаарлагддаг. 4z4xnrptg5yhsvstou8izdzq02dk7bf 822632 822628 2025-06-22T01:08:19Z Avirmed Batsaikhan 53733 822632 wikitext text/x-wiki [[Файл:Guinness World Records Logo 2024.svg|thumb]] '''Гиннессийн Дэлхийн дээд амжилтын тухай ном''' ([[Англи хэл|англи]]. ''The Guinness Book of Records,'' АНУ-д ''The Guinness Book of World Records'') - Дэлхийн хүн, амьтдын үзүүлсэн дээд амжилт, байгалийн өвөрмөц үзэгдэл, шоу бизнес, хэвлэл мэдээлэл, соёлын гайхалтай бөгөөд сонин ололт дээд амжилтын талаарх мэдээллийг жил бүр гаргадаг лавлах ном юм. [[Файл:6764 Guinness.JPG|thumb|Холливүүд дахь Гиннессийн музей]] [[Файл:Lucky Diamond Rich face.jpg|thumb|Лаки Даймон Рич, дэлхийн хамгийн их шивээс хийлгэсэн хүн.]] Анх 1955 онд Ирландын "Гиннесс" шар айраг үйлдвэрлэгч компанийн захиалгаар хэвлэгдсэн ном юм. Ирланд, Британийн шар айрагны уушийн газруудад зочдод тодорхой үзэгдлийн талаарх маргааныг шийдвэрлэх эрх бүхий эх сурвалжийг бий болгох санааг Хью Бивер ([[Англи хэл|англи]]. ''Hugh Beaver'') гаргасан ажээ. Энэхүү санаа нь ихэр ах дүү Норис МакВрайтер болон Росс МакВрайтер ([[Англи хэл|англи]]. ''Noruis &'' ''Ross McWhirter)'' нарын хүчин чармайлтаар хэрэгжсэн бөгөөд 198 хуудастай Номын анхны дугаар 1955 оны 8-р сарын 27-нд хэвлэгдэн гарчээ. Эхэндээ Гиннессийн амжилтын номд ах дүү МакВрайтер нарын цуглуулсан шинжлэх ухааны баталгаатай баримтуудыг багтаасан байсан боловч цаг хугацаа өнгөрөхөд янз бүрийн хүмүүсийн хачирхалтай, сонин ололт амжилтууд гарч эхэлсэн байна. Анхны хэвлэл нь 1955 оны Зул сарын баяраар Их Британид бестселлерүүдийн жагсаалтыг тэргүүлж байсан. Дараа жил нь олон улсад худалдаанд гарсан. Ном зарагдсан тоон үзүүлэлт 1997 он гэхэд 75 саяд хүрсэн бөгөөд түүнээс олон тоогоор хэвлэгдсэн ганц ном нь Библийн судар байсан юм. 2025 оны байдлаар дэлхийн 100 улс, 40 хэл дээр хэвлэгдэн 70 дахь жилдээ хэвлэгдэн гарч байна. Мэдээллийн сандаа 53,000 гаруй бүртгэл хийсэн байна. == Гиннессийн номын үндсэн бүртгэлүүд == * Эд баялаг - мөнгөний бүртгэлд зориулагдсан хэсэг. Энэ хэсэгт мөрийтэй тоглоомын ялалт, хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл, хамгийн их хөрөнгө, хамгийн үнэтэй худалдан авалт гэх мэтийг бүртгэдэг; * Амжилт - аялалын тэмдэглэл, төрөл бүрийн хоол хүнс, ундаа уух тэмдэглэл, хамгийн их хүч чадал, тэсвэр тэвчээрийн үзүүлэлтүүд, түүнчлэн дундаж наслалтын бүртгэлийг ихэвчлэн энэ хэсэгт байрлуулдаг; * Мэдлэг - энэ хэсэгт тодорхой мэргэжлээр (ихэвчлэн архитектур, анагаах ухаан, шинэ бүтээл) амжилт, ололт амжилт, мөн ерөнхийдөө шинжлэх ухааны мэдлэгийн бүртгэлийг багтаасан болно; * Урлаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл - энэ хэсэг нь хөгжим, кино урлаг, загвар, хөдөлгөөнт дүрс, сурталчилгааны салбарын ололт амжилт, түүнчлэн сэдэвчилсэн парктай холбоотой бичлэгүүдэд зориулагдсан болно; * Аюул ба гамшиг - энэ хэсэгт дайн, тахал, терроризм, амьтдын халдлага, байгалийн гамшиг гэх мэт рекорд үзүүлэлтүүдийг агуулсан; * Эр зориг — энэ ангилалд дээд амжилтын эзэд, ихэвчлэн оргилуудыг байлдан дагуулж, дэлхийг тойрон аялж, хүмүүсийг аварч, хүн төрөлхтөнд чухал ач холбогдолтой хязгаарт (жишээ нь, сансар огторгуй, далайн гүн) хүрч алдар нэрийг олж авсан хүмүүс багтдаг; * Алдар - одод, шагнал, түүнчлэн алдартай гэмт хэрэгтнүүд, шашны зүтгэлтнүүд, буяны үйлстнүүдтэй холбоотой бүртгэлүүд; * Орчин үеийн технологи - тээвэр, интернет, хиймэл дагуулын холбоо, робот техник, зэвсэг, ухаалаг зүйлийг бүтээх технологийн дэвшил; * Спорт - Олимпийн дээд амжилт, зарим спортын амжилт, экстрим тамирчдын рекорд гэх мэт. * Хүн - энэ хэсэг нь биеийн хэмжээ, бодибилдинг, өөрийн биеийг өөрчлөх чадвар, түүнчлэн "сониуч туйлууд" гэж нэрлэгддэг бичлэгүүдээр хязгаарлагддаг. oeinysuiuzzml8pbwpf4zldyz72fm61 0 139802 822604 817759 2025-06-21T14:38:43Z Avirmed Batsaikhan 53733 822604 wikitext text/x-wiki [[Файл:The Soviet Union 1990 CPA 6265 stamp (Soviet Intelligence Agents. Rudolf Abel).jpg|thumb]] '''Рудольф Абель''' (жинхэнэ нэр Уильям Генрихович Фишер, 1903 оны 7-р сарын 11-нд [[Их Британи|Их Британий]] Ньюкасл-апон Тайн-нд төрсөн -1971 оны 11-р сарын 15-нд ЗХУ-ын Москва хотод нас барсан) -Зөвлөлтийн далд тагнуулын ажилтан, хурандаа цолтой байсан. 1948 оноос АНУ-д ажиллаж байгаад 1957 онд баривчлагджээ. 1962 оны 2-р сарын 10-нд Рудольф Абелийг ЗСБНХУ-ын нутаг дэвсгэр дээгүүр нисч байгаад онгоц нь пуужингаар буудуулж унасан Америкийн тагнуулын онгоцны нисгэгч [[Фрэнсис Пауэрс]], 1961 оны 8-р сард [[Зүүн Берлин|Зүүн Берлинд]] тагнуул хийсэн хэргээр баривчлагдсан Америкийн эдийн засгийн ангийн оюутан Фредерик Прайор нараар сольсон байна. == Намтар == [[Файл:RIAN archive 3001 Vladimir Semichastny with intelligence officers.jpg|thumb|317x317px]] 1903 оны 7-р сарын 11-нд Их Британийн Ньюкасл-апон Тайн хотод төрсөн. Тэрээр 1901 онд хувьсгалын үйл ажиллагааны улмаас Оросоос хөөгдсөн марксист улс төрийн цагаачдын гэр бүлийн хоёр дахь хүүхэд байв. Түүний эцэг Генрих Матвеевич Фишер нь Ярославль мужийн уугуул, герман үндэстний гэр бүлээс гаралтай, хувьсгалт хөдөлгөөний идэвхтэй оролцогч, В.И.Ленин, Г.М.Кржижановский нартай олон удаа уулзаж байсан, герман, англи хэлээр чөлөөтэй ярьдаг байжээ. Түүний эх Любовь Васильевна Саратовын уугуул, хувьсгалт хөдөлгөөнд оролцож, эх баригч мэргэжилтэй байсан. Р.Абель дунд сургуулиа төгсөөд Лондонгийн их сургуульд орсон боловч тэдний гэр бүл 1920 онд Зөвлөлт орос руу нүүж иржээ. Тэрээр эхлээд уран зургийн сургуульд орсон боловч орхиод 1924 онд дорно судлалын сургуульд элсэн орсон бөгөөд жилийн дараа цэрэгт татагдсан байна. 1927 онд зөвлөлтийн тагнуулын албанд ороод 1930 онд Английн ЭСЯ-нд хандаж буцах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж Ботаний паспорт аваад Англи руу нууц ажилтнаар явжээ. 1934 онд буцаж Зөвлөлтөд ирээд ажиллаж байжээ. 1941 оноос хойш тэрээр Зөвлөлтийн Дотоод яаманд, Германы ар талд партизаны дайн зохион байгуулах ангид буцаж ирэв. Фишер Германд эзлэгдсэн орнуудад илгээсэн партизаны анги, тагнуулын бүлгүүдэд радио операторуудыг сургасан. Энэ хугацаанд тэрээр Рудольф Абелтай ажиллаж, нөхөрлөж, түүний нэр, намтрыг хожим нь ашигласан байна. Дайны дараа түүнийг АНУ-д нуц ажилтнаар ажиллуулах, ялангуяа цөмийн байгууламжид ажиллаж байгаа эх сурвалжаас мэдээлэл авахаар явуулахаар болсон байна. Тэрээр 1948 оны 11-р сард Литва гаралтай АНУ-ын иргэн Эндрю Кажотисийн нэр дээрх паспорт ашиглан АНУ руу явжээ. Очоод тэрээр зураач Эмил Роберт Голдфусс нэртэй Нью-Йоркт суурьшиж, Зөвлөлтийн тагнуулын сүлжээг удирдаж, халхавчаар Бруклинд гэрэл зургийн студи эзэмшиж байжээ. Коэн гэр бүлийн хосыг "Марк" (В.Фишерийн нууц нэр)-ийн холбогч нараар томилсон байна. 1957 онд түүнийг өөрийнх нь нууц ажилтан [[АНУ-ын Холбооны мөрдөх товчоо|АНУ-ын Холбооны мөрдөх товчоонд]] баривчлуулжээ. Тэр жилдээ түүнд 32 жилийн хорих ял оноох Шүүхийн шийдвэр гарсны дараа "Марк" Нью-Йорк дахь урьдчилан хорих төвд ганцаарчлан хоригдож, улмаар Атланта дахь холбооны засан хүмүүжүүлэх хорих анги руу шилжүүлсэн байна. Шоронд байхдаа тэрээр математикийн бодлого, урлагийн онол, уран зургийн чиглэлээр бие дааж суралцаж байжээ. Түүнийг ЗХУ-ын тал 1962 оны 2-р сарын 10-нд Америкийн тагнуулын онгоцны нисгэгч [[Фрэнсис Пауэрс]]<nowiki/>ээр сольж авчээ. Уильям Генрихович Фишер 1971 оны 11-р сарын 15-нд 69 насандаа уушигны хорт хавдраар Москвад нас баржээ. qwt9q5p1d9zg5fnd03tcfgvjvt1gfks 0 140396 822653 821964 2025-06-22T02:09:18Z Ganaahuu 27277 Холбоос үүсгэв 822653 wikitext text/x-wiki '''Эрдэнэцогтын Сонинтогос''' нь Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Монголын сэтгүүлч юм. == Намтар == Эрдэнэцогтын Сонинтогос нь 1959 онд төржээ. === Боловсрол === * [[1977 он|1977]] онд [[нийслэл]]<nowiki/>ийн [[33 дугаар сургууль|33-р сургуулийн]] 10В ангийг төгссөн. * 1977–1982 онд [[Ленинград]]<nowiki/>ын Улсын Их Сургуульд [[сэтгүүлч]] мэргэжлээр бакалаврын зэрэг хамгаалж төгссөн. * [[2009 он|2009]] онд Ленинградын Улсын Их Сургуульд магистрын зэрэг хамгаалсан. * [[2011 он|2011]] оны [[6 сарын 8|6 сарын 08]]-нд "Телевизийн зар сурталчилгааны хэлний онцлог" сэдвээр докторын зэргээ хамгаалсан. === Ажилласан байдал === * "Хөдөлмөр" сонины орлогч эрхлэгч * РТМУС-д захирал * 2010-2025 он [[Соёл Урлагийн Их Сургууль|СУИС]]-д захирал == Гавьяа шагнал == * 2024 оны 2 сарын 09-нд [[Соёлын Гавьяат Зүтгэлтэн|Соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] цол тэмдэг == Гадаад холбоос == *[https://news.mn/r/16956/ СУИС-ийг Э.Сонинтогос удирдана] *[https://ubn.mn/p/75371 СУИС-ийн захирал Э.Сонинтогос: Бид нийгмийг соён гэгээрүүлэх асар том хариуцлагатай учраас энэ чиглэлд анхаардаг] *[https://eguur.mn/486749/ СУИС-ийн захирал Э.Сонинтогос: Дээрэлхэлтээс болж маш олон хүүхэд сургуулиас хөөгдсөн] *[https://ubn.mn/p/80967 СУИС-ийн захирал Э.Сонинтогос тэтгэвэртээ гарч, Ч.Бат-Эрдэнэ түр орлон гүйцэтгэгчээр нь томилогджээ] *[https://zuv.mn/n/83a СУИС-ийн захирал Э.Сонинтогос, Ч.Алтанцэцэг нарын балаг...] {{DEFAULTSORT:Сонинтогос, Эрдэнэцогтын}} [[Ангилал:Монголын сэтгүүлч]] [[Ангилал:Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн]] [[Ангилал:Соёл урлагийн их сургуулийн хүн]] [[Ангилал:Монголчууд]] [[Ангилал:1959 онд төрсөн]] 5t3ni2rb5c3gfdtnj1wrii17ytviaex 0 140664 822588 822565 2025-06-21T12:28:55Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ ГЭЖ ЮУ ВЭ?]] to [[НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ]] 822565 wikitext text/x-wiki Монгол орны нөхцөлд ашиглагдаж буй ихэнх хүлэмж нь мод эсвэл төмөр рамыг плёнкоор хучиж тоноглосон байдаг. Эдгээр хүлэмж нь голчлон гар аргаар хийсэн эсвэл хүлэмж импортолдог компаниас солонгосын нийлэг хальсан хүлэмжийг худалдан авдаг. Ийм төрлийн хүлэмж нь гадны хүчин зүйлээс хамгаалагдсан өргөст хэмх, лооль зэрэг хүнсий ногоог тариалж зуны улиралд ашигладаг боловч Монголын нөхцөлд зөвхөн дулааны улиралд 3-4 сарын хугацаанд ашиглагдах боломжтой бөгөөд зуны улиралд хэт халдаг дутагдалтай. Харин Нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь энгийн хүлэмжтэй харьцуулахадолон давуу талтай юм. Чанх өмнө зүг рүү харсан плёнкон нүүртэй, 3-н тал нь дулаалга бүхий хана, дээвэртэй. Ийм төрлийн хүлэмж ньМонгол, Өвөр Монгол, Гималай орчмоор, Төв ази, Канад зэрэг нар их тусдаг ч зунаас бусад улиралдаа хүнсний ногоо тарих боломжгүй сэрүүн уур амьсгалтай улс орнуудад голдуу ашиглахад зохицсон. Улаанбаатарын нөхцөлд нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь 3 сарын дундаас 11 сарын дунд хүртэл ашиглах боломжтой. Төвийн бүсэд 7 сар ашиглах боломжтой ч сэрүүн бүс нутагт (Алтайн хойд уулархаг нутгаар)ургамал ургалтын хугацаа богиносох, говийн болон зүүн зүгийн дулаан бүс нутгаар ургамал ургалтын хугацаа нь уртсах боломжтой. НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАХ ХҮЛЭМЖ ХЭРХЭН АЖИЛЛАДАГ ВЭ? - Өдрийн турш өмнө зүгрүү харсан хүлэмж хангалттай хэмжээний нарны энерги хуримтлуулна - Энэ энерги нь хүлэмжин доторхи агаарыг халаана (2).Энэ дулаан нь хөрс болон хананд хуримтлагдана. Хана болон хөрс нь дулаан массны горимоор ажиллана. - Шөнийн цагаар болон наргүй бүрхэг өдөр хөрс болон хананд хуримтлагдсан дулаан алдагдаж хүлэмжинд тархана. Тэгснээр хүлэмжний доторх агаар гаднах агаараас илүү дулаан байна. - Хүлэмж нь дулаалгатай учраас дулаан нь хүлэмжин дотроо л хуримтлагдана. Нарны эрчмээр ажилладаг хүлэмж нь байнга дулаан байдаг. Учир нь нартай үед хуримтлуулсан илүүдэл дулаанаа наргүй эсвэл бүрхэг үед ялгаруулдаг. 8sasv918nlp0s6lch1wamf7hcfejvrh 0 140666 822585 822567 2025-06-21T12:27:36Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[Хүлэмж барих газраа хэрхэн сонгох вэ?]] to [[Хүлэмжийн байршил]] 822567 wikitext text/x-wiki Хүлэмж барих тохиромжтой байршил Талбай нь тэгш эсвэл хазгай газартай бол өмнөд зүг рүү налуу байвал тохиромжтой. Талбай нь хойд зүгрүү налуу, эсвэл хэт налуу, химийн бодисонд хордсон, чулуурхаг, элсэрхэг эсвэл намгархаг хөрстэй байвал хүнсний ногоо тариалахад тохиромжгүй. Усан хангамж Хүлэмжинд хүнсний ногоо тариалахад ус (ялангуяа зуны улиралд) зайлшгүй шаардлагатай. Тариалалтын бүх хугацаанд хавраас намрын туршид тохиромжтой усалгааны системтэй байх ёстой. Зөөврийн усалгаатай бол хүндрэлтэй, хол зайтай байж болохгүй. Тиймээс ус авах газар, тээвэрлэлт, усалгааны систем, ус авахад зарцуулах цаг зэргийг маш нарийн тооцоолсон байх хэрэгтэй. Зуны ид халууны үед жимст ногоо ургуулахад 1 өдөрт шаардагдах усны хэмжээ: Загвар 60м2: 400-600л/м2/ Нарны гэрэл хангалттай тусдаг, ямар нэгэн сүүдэрлэх зүйлгүй байх Нарны тусгал нь хүлэмжийг дулаан байлгаж мөн хүнсний ногоог ургуулахад чухал үүрэгтэй. 3-11 сарын хооронд нар өглөөний 10-аас өдрийн 16 цаг хүртэл их илчтэй дулаан байдаг бөгөөд ингэснээр хүлэмжинд бүтэн 6 цаг нарны гэрэл тусах нөхцлийг бүрдүүлдэг. Мөн хүлэмжийн ойр орчмын уул толгод, барилга, гэр, өндөр байшин зэрэг нь сүүдэрлэхгүй байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Хэрвээ та хашаандаа хүлэмж барихаар боллоо гэж бодоход хүлэмжээ аль болох сүүдэр бага тусдаг газар барих хэрэгтэй. Танай хашаа 2 метрийн өндөр түүнээс гадна хүлэмжээ хашаатайгаа зэрэгцүүлж барих гэж байгаа бол хүлэмжээ хашаанаасаа багадаа 2 метрийн зайтай барина. Хэрвээ хашаа нь 2 метрээс өндөр бол хүлэмж барих зай хашаанаас төдий чинээ холдох ёстой. Сүүдэрлэж болох ямарваа нэг обьектийн өндрөөс 2 дахин хол зайд хүлэмжээ барина. cqmztyinix6d8x5rzqz7mtfcdh4dfiu 822587 822585 2025-06-21T12:28:03Z Orgio89 4242 822587 wikitext text/x-wiki Хүлэмжийн талбай нь тэгш эсвэл хазгай газартай бол өмнөд зүг рүү налуу байвал тохиромжтой. Талбай нь хойд зүгрүү налуу, эсвэл хэт налуу, химийн бодисонд хордсон, чулуурхаг, элсэрхэг эсвэл намгархаг хөрстэй байвал хүнсний ногоо тариалахад тохиромжгүй. Усан хангамж Хүлэмжинд хүнсний ногоо тариалахад ус (ялангуяа зуны улиралд) зайлшгүй шаардлагатай. Тариалалтын бүх хугацаанд хавраас намрын туршид тохиромжтой усалгааны системтэй байх ёстой. Зөөврийн усалгаатай бол хүндрэлтэй, хол зайтай байж болохгүй. Тиймээс ус авах газар, тээвэрлэлт, усалгааны систем, ус авахад зарцуулах цаг зэргийг маш нарийн тооцоолсон байх хэрэгтэй. Зуны ид халууны үед жимст ногоо ургуулахад 1 өдөрт шаардагдах усны хэмжээ: Загвар 60м2: 400-600л/м2/ Нарны гэрэл хангалттай тусдаг, ямар нэгэн сүүдэрлэх зүйлгүй байх Нарны тусгал нь хүлэмжийг дулаан байлгаж мөн хүнсний ногоог ургуулахад чухал үүрэгтэй. 3-11 сарын хооронд нар өглөөний 10-аас өдрийн 16 цаг хүртэл их илчтэй дулаан байдаг бөгөөд ингэснээр хүлэмжинд бүтэн 6 цаг нарны гэрэл тусах нөхцлийг бүрдүүлдэг. Мөн хүлэмжийн ойр орчмын уул толгод, барилга, гэр, өндөр байшин зэрэг нь сүүдэрлэхгүй байх тал дээр анхаарах хэрэгтэй. Хэрвээ та хашаандаа хүлэмж барихаар боллоо гэж бодоход хүлэмжээ аль болох сүүдэр бага тусдаг газар барих хэрэгтэй. Танай хашаа 2 метрийн өндөр түүнээс гадна хүлэмжээ хашаатайгаа зэрэгцүүлж барих гэж байгаа бол хүлэмжээ хашаанаасаа багадаа 2 метрийн зайтай барина. Хэрвээ хашаа нь 2 метрээс өндөр бол хүлэмж барих зай хашаанаас төдий чинээ холдох ёстой. Сүүдэрлэж болох ямарваа нэг обьектийн өндрөөс 2 дахин хол зайд хүлэмжээ барина. m4r4ni65wcn9h4mv89m6m1lttfwp3i9 0 140667 822590 822568 2025-06-21T12:29:36Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[Ургамлын физиологийн онолын үндэслэл]] to [[Ургамлын физиологийн онол]] 822568 wikitext text/x-wiki Ургамал нь хүрээлэн буй орчинтойгоо нягт холбоотой бөгөөд хөрс болон агаар (уур амьсгал) аль алинтай хамааралтай ургадаг. Хүлэмж болон ил талбайн хүрээнд газар тариалангийн аж ахуйд ургацаа сайжруулахын тулд, ургах нөхцөл, газар тариалангийн дадал заншилд тохируулан төлөвшүүлэхийн тулд физиологийн эдгээр харилцан үйлчлэлийг ойлгох нь маш чухал юм. Үнэн хэрэгтээ ихэнх тариалсан ургамлууд ургаж байх явцад усны хомсдол, хуурайшилт эдгээр процесстих мэдрэмтгий байдаг ба хөгжлийн үе шатад хязгаарлалт тавьдаг. Ургамлын хөгжлийн үед ихэвчлэн ус, эрчим хүч солилцохын тулд хүрээлэн буй орчинтойгоо тогтмол харилцан холбоотой байдаг учраас гаднах орчны усны стресс, дулааны стресс, эрдэс бодисын стресстэй хамааралтай ургацын хэмжээ буурч ургамал гэмтдэг. Ургамлын морфологи нь маш их өөрчлөгддөг, зөвхөн генетикийн хүчин зүйлээс гадна хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг. Генетикийн хувьд ижил төстэй гэхдээ өөр өөр нөхцөл байдалд ургаж буй хоёр ургамалд ижил төстэй зүйл байхгүй болно. Тохиромжгүй хөрс болон цаг уурын нөхцөлд ургасан ургамлын эрч хүч суларч, өвчинд илүү өртөмтгий болдог. Иймд ургацын тоо хэмжээ, чанарыг сайжруулахын тулд хүлэмж доторх хөрс, цаг уурын нөхцлийг зохицуулах шаардлагатай,энэ нь ургамал болгонд өөр өөр ба хүлэмжийн дулаан, чийгшлийг хянаж, үүнийг агааржуулалт болон усалгаагаар зохицуулах хэрэгтэй, мөн хөрсний менежментийг бордож, сийрүүлж байх. Хамгийн түрүүнд ургамлын хөгжлийн үе шатанд нь анхаарлаа хандуулах шаардлагатай. Ургамлын хөгжлийн үе шатууд нь соёололт, цухуйх, бутлах ба цэцэглэх, эдгээр хөгжлийн үе шатуудын хэрэгцээ нь өөр өөр байдаг. Ургамлын шим тэжээл нь ургамлын өсөлтийг хангах гол алхам юм. Ургамлын өсөлт, хөгжил, үржил зэрэг физиологийн өөр өөр функцуудыг хангахад чухал ач холбогдолтой шимт бодисуудыг шингээх, бүх төрлийн үйл явцыг хамардаг. ph9jbdgs0g3c1xznz761x716582utwe 0 140673 822576 2025-06-21T11:59:04Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хучилтын нимгэн давхарга нь хөрсний чийгийн ууршилтыг их хэмжэгээр багасгадаг. Хучилт нь нарны гэрлийг сүүдэрлэж хөрсийг хэт халахаас сэргийлдэг. Өнгөцхөн хэсэг нь хуурай хөрсийг сийрүүлж өгөх нь доод дахваргын чийгийг алдахаас хамгаалдаг. (Энэ нь хатс..." 822576 wikitext text/x-wiki Хучилтын нимгэн давхарга нь хөрсний чийгийн ууршилтыг их хэмжэгээр багасгадаг. Хучилт нь нарны гэрлийг сүүдэрлэж хөрсийг хэт халахаас сэргийлдэг. Өнгөцхөн хэсэг нь хуурай хөрсийг сийрүүлж өгөх нь доод дахваргын чийгийг алдахаас хамгаалдаг. (Энэ нь хатсан газрыг эвдэж, ус нэвчих боломжийг олгодог). Хөрсөн дэхь чийгийг сайн хадгалж үлдэх нь усалгааг багасгах боломжтой. Хучилт нь навч, өвс, мөчир, газар тариалангийн үлдэгдэл, сүрэл зэрэг ургамлын гаралтай өнгөн хөрсийг бүрхэх үйл явц юм. Хучилт нь чийгийн улаан зэрэг хөрсний организмын үйл ажиллагааг сайжруулдаг. Тэд хөрсөнд жижиг болон том нүх гарган, борооны ус болон усалгааны усыг хөрсөнд нэвчихэд тусалдаг. Хүчилт хийсэн материалууд дараа нь хөрсөнд холигдож органик бодисын агууламжийг нэмэгдүүлдэг. Хөрсний органик бодис нь тогтвортой ширхэглэг бүхий бүтэцтэй сайн хөрсийг бий болгоход тусалдаг.Тиймээс хөрсний хэсгүүд нь амархан усаар зөөгдөхгүй. Иймээс хучилга нь хөрс элэгдэхээс сэргийлэх маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Яаж хөрсний хучилт хийх вэ? Хэрэглэж болох материалууд: - Үр тариа (сүрэл) болон ногооны хаягдал - Газар тариалангийн үлдэгдэл - Өвс - Модноос тайрсан бут болон бусад хаягдлууд - Ойн газрын ялзарч боловсруулагдсан хаягдал Хөрсний хучилт нь ногоо тарих, шилжүүлэн суулгах ажил хийгдсэний дараа хийгдэх ёстой. Сийрүүлэх: Сийрүүлэлт нь өнгөн хөрсийг сулруулж, хатсан хөрсийг эвдэж, өнгөн хөрсний бүтцийг сайжруулан ургамалд хэрэгтэй үржил шим болон чийг хадгалалтыг нэмэгдүүлэхэд оршино. Бас сийрүүлэлт нь зэрлэг ургамал устгах аргаар хэрэгжүүлж болдог. Сийрүүлэлтийг байнга хийх нь борооны болон усалгааны дараах хөрсний нягтаршилаас сэргийлэх, сийрүүлэлт хийгдэхгүй бол үндэс боогдож ургамал сайн ургахгүй. Сийрүүлэлт ялангуяа хуурайшилттай үед, усны хомсдолд их мэдрэмтгий хүнсний ногоонд байнга хийгдэх нь зүйтэй (салат навч). mj22m4m50at1m7u66mrtbmxey8vlqad 0 140674 822577 2025-06-21T12:00:39Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Тариалалт хийх үрслэгээ бэлдэх нь газар тариалангийн хүвьд хөрс боловсруулалтын дараа ордог, 2 дахь чухал ажил юм. Ургамлын хөгжлийн үе шатын эхлэл болох тариалалтыг анхааралтай хийх нь ургац авахад нөлөө үзүүлдэг юм. Тариалалт хийхдээ шууд үрээр тарих..." 822577 wikitext text/x-wiki Тариалалт хийх үрслэгээ бэлдэх нь газар тариалангийн хүвьд хөрс боловсруулалтын дараа ордог, 2 дахь чухал ажил юм. Ургамлын хөгжлийн үе шатын эхлэл болох тариалалтыг анхааралтай хийх нь ургац авахад нөлөө үзүүлдэг юм. Тариалалт хийхдээ шууд үрээр тарих болон үрслэгээ бэлдэн шилжүүлэн суулгаж болдог. Шууд үрээр тариалах нь: Хүлэмжинд болон ил талбайд байж болдог, богино болцтой болон хүйтэнд тэсвэртэй ургамлыг тариална. Нарны эрчим хүчээр ажилладаг хүлэмжинд 4 сард навчит ногоо болон бусад хүйтэнд тэсвэртэй ногоог тариалж болдог. Үрслэгээгээр тариалалт хийх нь: Дулаанд дуртай болон ургалтын хугацаа урттай ургамлыг цаг хугацаа хожих талаас хавар эрт дулаахан орчинд хоовон, бортого бас халуун, хагас дарлаганд үрслүүлэн талбайд шилжүүлэх арга юм. Тариалалт хийх дараалал: Үр дэвтээх: Ердийн тайван байдалд байгаа үрийн чийг 14-16% байдаг. Ийм үед ургах чадваргүй байдаг. Иймээс үрийг 42-45%-ийн чийгтэй болгоход үр ургах чадвартай болдог. Дэвтээлтэнд 13-16°C-ийн температуртай усыг хэрэглэнэ. Дэвтээх хугацаа 12-48 цаг байна. Марганцын уусмалаар ариутгаж өгсөнөөр өвчин гарахаас сэргийлдэг юм.Үрийг дэвтээх нь соёлолтын хугацааг хурдасгадаг давуу талтай. Хөрс бэлдэх: Ургамал чийгшил болон шим тэжээлийг авахын тулд, ус болон агаар хөрсний дотор чөлөөтэй байхаар хөрсний бүтэцтэй байх хэрэгтэй.Соёололт болон үндэсний систем сайн хөгжихэд тохиромжтой хөрсий хольц: элс 25%, хар хөрс 10%, биоялзамаг 10%, хүлэрлэг хөрс 55% байна. Үрслэгээг шилжүүлэн суулгах хугацаа: Ургамал болгоны ургалтын хугацаа өөр өөр болохоор шилжүүлэн суулгах хугацаа нь янз бүр байдаг. Үрсэлгээг шилжүүлэн суулгах болсон гэдгийг навчаар нь, өндрөөр нь бас ургалтын хугацаагаар нь мэдэж болдог. Хугацаа болсон үед зөвхөн навч биш ургамлын үндэсний систем сайн хөгжсөн эсэхийг анхаарах хэрэгтэй. Үндэсний системийн хөгжил сайтай ургамал шилжүүлэн суулгалт сайн даадаг. gh41gujrvimiibhv1ujd06vb64as4df 0 140675 822578 2025-06-21T12:02:36Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Органик газар тариалан: Органик газар тариалан нь сэлгэн тариалалт, амьтан, ургамлын гаралтай бордоо хэрэглэх, биологийн аргаар өвчин хортонтой тэмцэх арга юм. Органик газар тариалан нь хүн, хүрээлэн буй орчин, хөрсийг эрүүл байлгахад чиглэсэн үйлдвэрл..." 822578 wikitext text/x-wiki Органик газар тариалан: Органик газар тариалан нь сэлгэн тариалалт, амьтан, ургамлын гаралтай бордоо хэрэглэх, биологийн аргаар өвчин хортонтой тэмцэх арга юм. Органик газар тариалан нь хүн, хүрээлэн буй орчин, хөрсийг эрүүл байлгахад чиглэсэн үйлдвэрлэлийн тогтолцоо юм. Дэлхийн нийт газар тариалангийн зориулалттай талбайн 0.9 хувь нь органик аргаар зохион байгуулагдсан бөгөөд энэ нь ойролцоогоор 37 000 000 га болж байгаа юм. 2) Өвчин хортноос урьдчилан сэргийлэх: Тариалалт: Ээлжлэн тариалах системийг баримтлах. Үрийг ариутгах, өвчинд тэсвэртэй үрээр тариалалт хийх. Ургамлын мөр хоорондох болон үр хоорондох зайг баримтлах. Таналт: Ургамлын муудаж ялзарсан навчыг хүлэмжнээс гаргаж, эрүүл ургамалд халдварлахаас сэргийлэх Хөрсөнд хүрч байгаа ургамлын навчыг цэвэрлэх эс бөгөөд өвчлөл үүснэ. Таналтыг зөв хийснээр ургамалд хүрэх агаарын сэлгээ сайн явагдаж өвчин үүсэх магадлал багасна. Сойлт: Өндөр ургадаг ургамлыг сойж ургуулснаар агаарын солилцоо сайн явагдаж, өвчин үүсэх магадлал багасна, сойлтын уяаг дараа жил дахин хэрэглэж нь өвчин үүсгэх эрсдэлийг нэмэгдүүлнэ. Усалгаа: Хөрсний чийг болон хүлэмжний агаарын чийг усалгаатай хамааралтай бөгөөд эдгээр нь илүүдэх эсвэл багадах үед өвчлөл үүсдэг юм. Агааржуулалт: Хүлэмжний агааржуулалтыг хавар, зун ба намрын үед тэр үеийн цаг агаарын байдлаас хамаарч янз бүрээр хийнэ. Хүлэмжин доторх хэмийг барихын тулд агааржуулалтыг дээврийн цонх, урд салхивч болон хаалга, цонхны тусламжтайгаар зохицуулна. 1fmq7sczh0ttljzaf3xncnlj4yxm735 0 140676 822579 2025-06-21T12:05:54Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Таримал ургамлын талбайд түүнтэй хамт ургаж, тариаланчдад ихээхэн хохирол учруулдаг зэрлэг ургамлыг хог ургамал гэнэ. Мөн нэг зүйлийн таримал ургамлын талбайд өөр зүйлийн таримал ургасан байвал тэр нь хог ургамал болно. Эдгээрээс гадна аль нэг сортын т..." 822579 wikitext text/x-wiki Таримал ургамлын талбайд түүнтэй хамт ургаж, тариаланчдад ихээхэн хохирол учруулдаг зэрлэг ургамлыг хог ургамал гэнэ. Мөн нэг зүйлийн таримал ургамлын талбайд өөр зүйлийн таримал ургасан байвал тэр нь хог ургамал болно. Эдгээрээс гадна аль нэг сортын талбайд өөр сортын ургамал ургасан байвал мөн хог ургамал болно. Хог ургамлын ангилал Энэхүү ангилал нь хог ургамалтай тэмцэх аргыг боловсруулахад суурь үндэс болно. Ургамлын ангиллын гол зарчим нь ботаникын шинжүүд байдаг боловч тэмцэх аргыг боловсруулах үүднээс хог ургамлыг гол төлөв биологийн онцлог, үржих арга, амьдрах хугацаа зэрэг шинжүүдээр бүлэглэх нь ашигтай. Цөөн наст хог ургамлын амьдрах хугацаа хоёр жилээс хэтрэхгүй бөгөөд зөвхөн үрээр үржээд үр боловсорч гүйцмэгц үхнэ. 1. Эртэч буюу түр зуурын хог ургамлын амьдрах хугацаа маш богино бөгөөд дулааны улиралд хэд хэдэн удаа үе удмаа үлдээх чадвартай. Үүний гол төлөөлөгч нь дунд ажигана юм. Дунд ажигана- Stellaria media Тохиромжтой нөхцөл бүрдсэн жил 2-3 удаа цэцэглэж, үрээ өгдөг. Баширын овогт багтана. Цэцэрлэг, ногооны талбай болон сэрүүн бүсэд үр тариаг хогтуулдаг, усалгаатай талбайд элбэг ургадаг хор хөнөөл ихтэй хог ургамал. Ургалтын хугацаа богино учраас хэдийд ч соёолсон байсан үр нь боловсорч амждаг. Нэг удаагийн боловсролтоор 2000-20000 хүртэл үр өгдөг. Үр нь хөрсний 3 см- аас доош гүнээс соёолж чаддаггүй, харин хөрсөнд 50 жил түүнээс дээш хугацаагаар соёолох чадвараа хадгалдаг. Тарилтын өмнөх боловсруулалт хийх, үрийг нь боловсрохоос өмнө хадаж, хөрс сийрүүлнэ. 2. Эртийн зусах хог ургамал нь цөөн настай бөгөөд хавар эрт хөрсний өнгөн үе +4- +70С дулаарч эхлэхэд цухуйдаг. Тэр жилдээ үр жимсээ өгөөд үхдэг. Ихэвчлэн таримал ургамлын хураалтын өмнө өсөлт хөгжилт нь дуусч, үр нь боловсордог буюу эсвэл таримлын болцтой зэрэгцдэг. Ийм хог ургамал хөрс болоод таримлын үрийг зэрэг хогтуулдаг. Эртийн хог ургамалд цагаан лууль, хонгио хошуу будаа, зэрлэг цагаан лууван, татар сагаг, хээрийн сармаг, шувуун тарна, чөдөр тарна, биржгэр тарна, усан хоног будаа, хөх ногоон лууль, нохой зангуу зэрэг ургамал орно. Олон наст хог ургамал Амьдрал хөгжил нь олон жил үргэлжилж, ихэнх нь жил бүр цэцэглэн үрээ өгдөг, үндэс, үндэслэг иш, үндэсний тасархайгаар үрждэг тариалангийн талбайд тархсан ургамлыг олон наст хог ургамал гэнэ. Хөрсийг вегетатив эрхтэн болон үрээр их хогтуулдаг, жил бүр сэргэн ургадаг, тэмцэхэд маш төвөгтэй. Энд хахуун холтсон цэцэг, эмийн багваахай, буржгар хурган чих, орхигдмол жамба цэцэг, хүрэн ягаан ноной орно. Хог ургамлаас урьдчилан сэргийлэхийн үндсэн зорилго нь хог ургамлын үрийг таримал ургамал ургах талбайд тархаахгуй байх болон тарах замуудыг таслан хаах ажлыг зохион байгуулахад чиглэнэ. Хог ургамалтай тэмцэхдээ нөхцлийг харгалзан урьдчилан сэргийлэх ба устгах арга хэмжээг авна. Доор урьдчилан сэргийлэх аргыг орууллаа: • Таримлын үрийг хог ургамлын үрээс цэвэрлэх • Үрийг хадгалах, агуулах, тээвэрлэхмашин болон сав, шуудай зэргийг цэвэр байлгах • Тариалалтын хугацаа, норм зэргийг хамгийн тохиромжтойгоор хэрэгжүүлэх • Хураалтын болон тарих техникийн ажиллагааг нарийн тохируулж, ялангуяа хураалтынмашиныг хог ургамлын үр ялгарах боломжтойгоор тохируулах • Хэрэв малын тэжээл бол сайн буталсан, уураар ариутгасан хэлбэрээр хэрэглэхийг чармайх • Хог ургамал ихээр ургадаг талбайн зах, хоорондын зурвас зэргийг хадах буюу цэвэрлэх • ХАА-н таримлын нэр төрлийг зөв сонгож, тариалах • Бууц болон багсармал бордоог сайн ялзруулж, зөв бордож хэрэглэх • Хог ургамлын үр талбайд тархах замуудыг хаах • Нэг талбайд дараалан нэг овгийн ургамал тариалахаас зайлсхийх /ээлжлэн тариалах системийг баримтлах/ • Зарим төрлийн үнэрт ногоог ургамлын хоорондуур болон захаар тарих • Аж ахуйн дотоодын болон гадаадын хорио цээрийн журмыг нарийн баримтлах n3qq5pz9e0adtvfilkkise8cyi1bbbt 0 140677 822580 2025-06-21T12:07:15Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Шимэгч ургамал гэдэг нь ургамлын бэлэн нүүрс усыг сорж амьдардаг ургамлыг хэлнэ. Шимэгч ургамлыг дотор нь бүрэн болон хагас шимэгч гэж ангилна. Бүрэн шимэгчийг нь үндэсний болон ишний, хагас шимэгчийг үндэсний шимэгч гэнэ. Энэ бүлэгт багтдаг ургамлын тө..." 822580 wikitext text/x-wiki Шимэгч ургамал гэдэг нь ургамлын бэлэн нүүрс усыг сорж амьдардаг ургамлыг хэлнэ. Шимэгч ургамлыг дотор нь бүрэн болон хагас шимэгч гэж ангилна. Бүрэн шимэгчийг нь үндэсний болон ишний, хагас шимэгчийг үндэсний шимэгч гэнэ. Энэ бүлэгт багтдаг ургамлын төрөл зүйл цөөхөн бөгөөд тархалтын хүрээгээр бага юм. Дэлхийд хамгийн их тархсан шимэгч хог ургамал бол наранцэцгийн гувшаахай юм. Энэ нь наранцэцэг тарьдаг бүс нутгуудад тархсан бөгөөд манайд одоогоор тэмдэглэгдээгүй байна. Манай оронд ургадаг шимэгч ургамлын гол төлөөлөгч нь ороонго юм. Хошоонгорын ороонго /ишний шимэгч/- Cuscutatrifolii Ороонгын овог. Иш нь маш нарийхан,навч нь дүрс хувирсан жижиг хайрс юм. Үрээр үржих бөгөөд 5 жил хүртэл амьдрах чадвартай. Хошоонгор, царгас зэрэг буурцагт болон бусад таримлыг хогтуулна. Хаа сайгүй тархана. Эзэн ургамлынхаа ишийг ороогоод дээш авирч ургадаг. Зэвхийдүү шаргал юмуу цайвар хүрэн өнгийн утаслаг ишээрээ сордог ургамлаа олон дахин ороож, багласан байдаг. Эзэн ургамлынхаа ишэнд шүргэж буй хэсэгт өргөс маягийн соруул үүсч түүгээрээ шим тэжээлийн бодисыг нь сорж хооллодог. Манай орны Дорнод хэсэгт голдуу тааралддаг, 5-7 сард цэцэглэдэг, 6-9 сард үр нь боловсордог. Одоогоор манайд хөвөн, буурцагт ургамал тариалдаггүй учраас зөвхөн бэлчээрийн буурцагт ургамлаар тархалт нь хязгаарлагдаж байна. Хонхолдой /хагас шимэгч/- Aleclorolophus major Хагас шимэгч хог ургамал нь эзэн ургамал нь үхсэн тохиолдолд биеэ дааж амьдраад, үрээ өгөх чадвартай. Энэ ургамал нь үндэсний шимэгч бөгөөд голдуу хиаг мэтийн үет ургамлын үндэснээс шим тэжээлээ сорж амьдардаг байна. Хонхолдойн үндэснээс гарсан соруул хиагны үндсэнд нэвтрэн орж, бэлэн болсон нүүрс усыг нь сорж амьдардаг байна. Ойролцоо ургаж байгаа хонхолдой болон хиагийг гаднаас нь харахад нэг нь нөгөөгөө сорж амьдардгийг мэдэх аргагүй. Гэхдээ хөрсийг 12-14 см гүнд ухаж үзвэл хонхолдойн үндэсний соруул хиагны үндсэнд шивсэн байдаг. snk7ikm753j9hbh9109uu7n6u4a512c 0 140678 822581 2025-06-21T12:08:34Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үр нь тариалангийн аж ахуйн хамгийн анхны орц юм. Тариаланчдын ашиглаж буй үрийн чанар нь тариаланчдын хэр туршлагтай гэдгийн тодорхойлдог. Органик тариалангийн үрийг үйлдвэрлэхийн тулд органик таримал ургамлыг сонгох хэрэгтэй. Үрийн үйлдвэрлэл гэдэг..." 822581 wikitext text/x-wiki Үр нь тариалангийн аж ахуйн хамгийн анхны орц юм. Тариаланчдын ашиглаж буй үрийн чанар нь тариаланчдын хэр туршлагтай гэдгийн тодорхойлдог. Органик тариалангийн үрийг үйлдвэрлэхийн тулд органик таримал ургамлыг сонгох хэрэгтэй. Үрийн үйлдвэрлэл гэдэг нь төрөл бүрийн сортын үр үржүүлэх үйл явц юм. Үр үржүүлэх нь нэг үрнээс олон тооны үр гаргаж авах. Тиймээс өндөр чанарын үрийг үйлдвэрлэхийн тулд генетик ба бие махбодийн хувьд цэвэр, эрүүл г.м газарт үйлдвэрлэх хэрэгтэй. Үрийн үйлдвэрлэлийн гол ашиг сонирхол нь боломжийн цаг хугацаанд газар дээр нь маш бага зардлаар үрээс үрийг их хэмжээгээр авах явдал юм. Тариаланч үр үржүүлэх сонирхолтой бол тэрийгээ зах зээлийн хэрэгцээнд нийцсэн үр үйлдвэрлэн худалдаалж ашиг олж болдог. Үр гаргаж авах нь тариаланчдын бие даасан байдал ба үрийн зардалд дэм болох чухал арга юм. Энэ нь тухайн үрийг хүрээлэн буй орчинд илүү дасан зохицох боломжийг олгодог. Үрийн үйлдвэрлэл нь ургац, үйлдвэрлэлийн чанарыг нэмэгдүүлэх боломжийг олгоно. Үнэн хэрэгтээ, тогтвортой өсөлт, хэвийн хөгжил, элбэг дэлбэг цэцэглэлт, хамгийн их үр жимс, эрүүл мэнд төгс байх нөхцлийг бүрдүүлсэн ургамлын үрийг авч үйлдвэрлэнэ. Энэ хэсэг нь хүнсний ногооны үр үйлдвэрлэлд анхаарлаа төвлөрүүлэх болно. Хадгалалт ба цэвэрлэгээ хийх нь маш чухал ач холбогдолтой ажил юм. Учир нь сайн хадгалаагүй тохиолдолд үрийн чанар алдагдана бас сайн цэвэрлээгүй тохиолдолд өвчин үлдэх магадлалтай. e43p6xy62uh3hd03rid6v7epz2asku7 0 140679 822582 2025-06-21T12:11:08Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрсэлгээ хийх болон шууд үрээр тарих Үрийг усанд хийгээд томчилж ангилаад дэвтээнэ. • ≤ 2-3 см жижиг саванд үр суулгана (0,3 cм гүнд, 1-2 үр) • эсвэл хайрцагт үр суулгаж болно (0,25 cм гүнд, нүх хоорондын зай нь 2 см) • 12-18 хоногийн дараа 5-7 x 5-7 cм томоохон саванд ши..." 822582 wikitext text/x-wiki Үрсэлгээ хийх болон шууд үрээр тарих Үрийг усанд хийгээд томчилж ангилаад дэвтээнэ. • ≤ 2-3 см жижиг саванд үр суулгана (0,3 cм гүнд, 1-2 үр) • эсвэл хайрцагт үр суулгаж болно (0,25 cм гүнд, нүх хоорондын зай нь 2 см) • 12-18 хоногийн дараа 5-7 x 5-7 cм томоохон саванд шилжүүлэн суулгана (энэ үед 3-4 навч ургасан байна) • Үр суулгаснаас хойш 6 долоо хоногийн дараа талбайд шилжүүлэх үед 4-6 хос навч ургасан, бахим бүдүүн иштэй өлчир чийрэг үрслэг гарсан байх. Тариалалтын үйл явц • Бордох: хөрснөөс хамааран бордоно (дундаж: гүйцэт боловсорсон бордооны 4кг/м2) • Хучих: хөрсний нягтаршил, хуурайшилтаас сэргийлж хөрсийг сүрлээр хучна. • Сойлт хийх: Тариалалтын дараа ургамлын дундуур уяагаар ороож дээш сойно (уяагаа жимстэй ишний доогуур оруулах), долоо хоногт 1 удаа • Таналт: гол иш болон навч хооронд ургасан завсрын салаа ишийг тайрна. • Навч цэвэрлэх: хөрсөнд хүрсэн навч болон мөөгөнцрийн толбо үүссэн эсвэл эсвэл шарлаж/харлаж эхэлсэн навчийг тайрч авна. • Усалгааг суулгацын ургалтын үе шат болон хөрсний шинж чанарт тохируулах ёстой (боловсрох хугацаанд илүү их усалгаа шаардлагатай). • Ургац хураах: 8-12 кг/м2 ургац хураана. Ургалтын хугацаа: 120-с (2, 3-р сард тариалах) 160 хүртэл хоног (4-р сард тариалах) Соёололтын температур: 21° C (өдөр болон шөнийн цаг) Ургахад тохиромжтой температур: өдрийн цагт 22° C, шөнийн цагт 16° C Хөрс: ямар ч төрлийн хөрсөнд тарьсан тохирдог. pH нь 6-6,5 хооронд хэлбэлзэх их хэмжээний элсэрхэг шавартай хөрс нь илүү сайн. Нарны гэрэл шаардах байдал: Их, бүтэн өдрийн Нягтрашил: 2,5 суулгац/м² Мөр хоорондын 50-60см Тууз хооронд 70-80 см Ургамал хооронд 40-45 см Сэлгэн тариалалт: 4 жил тутамд; Хөрсний үржил шим их шаарддаг, жил давтан тариалахаас зайлхийх(Өргөст хэмх, улаан лооль) Улаан лоолийн эмзэг үеийн чийг анхаарах нь: Үрслэг хүлэмжинд шилжүүлснээс хойш дулааныг өдөрт 24-26° С Шөнөдөө 15-16° С бууруулахгүй. Харьцангуй чийгшил лоольд их байвал толбожилтийн өвчин их гардаг. Тиймээс өргөст хэмхтэй хамт тариалж өргөст хэмхийн агаарын харьцангуй чийгшилтэй адилхан байлгаж болохгүй тариалалт байдаг. Иймээс лоолийн агаарын харьцангуй чийгшил 60-65 % иас хэтрүүлж болохгүй. flxhv9y927jo6khu5rpi3zf2r4okd2c 0 140680 822583 2025-06-21T12:13:09Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрслүүлэх ба шууд үрээр тарих Хэрэв хожуу тариалалт хийх бол (5-р сараас хойш): - Жижиг саванд (5x5 cм) талбай бүхий 2,5 cм гүнд үр суулгана. - Үр суулгаснаас хойш долоо хоногийн дараа талбайд шилжүүлэн суулгана (энэ үед 3-4 жинхэнэ хос навч ургасан байна). - Шууд ү..." 822583 wikitext text/x-wiki Үрслүүлэх ба шууд үрээр тарих Хэрэв хожуу тариалалт хийх бол (5-р сараас хойш): - Жижиг саванд (5x5 cм) талбай бүхий 2,5 cм гүнд үр суулгана. - Үр суулгаснаас хойш долоо хоногийн дараа талбайд шилжүүлэн суулгана (энэ үед 3-4 жинхэнэ хос навч ургасан байна). - Шууд үрээр тариалах: талбайд 2,5 cм гүн суулгана. - Сул, чийглэг бөгөөд дулаан хөрс нь суулгацын ургалтанд чухал байдаг. ЗӨВЛӨМЖ 1: Тариалалт хийхдээ үр суулгасан хэсгийн хөрсөн дээр тэмдэглэгээ хийнэ. ЗӨВЛӨМЖ 2: Өвчин үүсгэх магадлалтай учир навчсыг услахаас зайлсхийх. Тариалалтын үйл явц Бордох : хөрснөөс хамааран бордоно (дундаж: гүйцэт боловсорсон бордоо 4кг/м2) Хучих : хөрсний нягтрахаас сэргийлж хөрсийг сүрлээр хучна. Сойлт хийх: тариалалтын дараа ургамлын дундуур уяагаар ороож дээш сойно(уяагаа жимстэй ишний доогуур оруулах), долоо хоногт 1 удаа Таналт: Гол иш болон навч хооронд ургасан завсрын салаа ишийг тайрна. Навч цэвэрлэх: Хөрсөнд хүрсэн навч болон мөөгөнцрийн толбо үүссэн эсвэл шарлаж/харлаж эхэлсэн навчсыг тайрч авна. Усалгаа: Суулгацын ургалтын үе шат болон хөрсний шинж чанарт тохируулах ёстой. (боловсрох хугацаанд илүү их усалгаа шаардлагатай) Сүрлэн ба зориулалтын хар хучлага: Ургамлын мөрөн дээр бүрхэх нь хөрс нягтрахаас хамгаалах, хогийн ургамал үржих боломжгүй, хөрсний микро организмууд идэвхжиж ургалтад сайнаар нөлөөлнө. Ургац хураах : 8-12 кг/м2 ургац хураана Урьдчилан сэргийлэлт • 3 гол үзүүлэлтүүд: температур (20-25° C) - чийгшил (~50 %) - ypгамлын нягтрал. Эдгээр үзүүлэлтүүдийг сайн хянах нь нэн тэргүүнд өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ач холбогдолтой юм. ТАНИХ ХУУДАС Тариалалтын хугацаа: 70-90 хоног Соёололтын тохиромжтой температур: 25° C (өдөр болон шөнийн цагт) Ургахад тохиромжтой температур: 20° C Хөрс: Өргөст хэмхийн тариалалтад шаварлаг хөрс тохиромжтой байдаг. 5,5-7 хүртэлх pH-тэй органик бодисоор баялаг сул хөрс Нарны гэрлийн хэрэгцээ: өндөр Ургамлын нягтрал: 2,5 суулгац/м2 Ургамлын өндөр: 2 метр Сэлгэн тариалалт: Ижил овгийн ургамлыг давтан тариалахгүй, хулууны төрлийн таримлууд. 5ynoa6n4xsskiesyz6bdcmer9909g1m 0 140681 822586 2025-06-21T12:27:36Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[Хүлэмж барих газраа хэрхэн сонгох вэ?]] to [[Хүлэмжийн байршил]] 822586 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Хүлэмжийн байршил]] qizdm9ka659hdtcrwv8bzq2vwapri5t 0 140682 822589 2025-06-21T12:28:55Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ ГЭЖ ЮУ ВЭ?]] to [[НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ]] 822589 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[НАРНЫ ЭРЧМЭЭР АЖИЛЛАДАГ ХҮЛЭМЖ]] 5zcnhpdvr9h0dsabpz9xh42721cllf9 0 140683 822591 2025-06-21T12:29:36Z Orgio89 4242 Orgio89 moved page [[Ургамлын физиологийн онолын үндэслэл]] to [[Ургамлын физиологийн онол]] 822591 wikitext text/x-wiki #ЧИГЛҮҮЛЭГ [[Ургамлын физиологийн онол]] fa008kiuk6fpcsk2s6sb5nzi4rcqbs8 0 140684 822594 2025-06-21T13:28:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт: Хөрсөө хар шороотой эсвэл био ялзмагтай холино. Эсвэл хар шороо, хөрс зэргийг тус тусад нв тарьж болох юм. Яншуй нь их чулуутай газар л биш бол ямар ч хөрсөнд ургаж чаддаг ногоо юм. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: шууд тариалдаг учраас нэг..." 822594 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт: Хөрсөө хар шороотой эсвэл био ялзмагтай холино. Эсвэл хар шороо, хөрс зэргийг тус тусад нв тарьж болох юм. Яншуй нь их чулуутай газар л биш бол ямар ч хөрсөнд ургаж чаддаг ногоо юм. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: шууд тариалдаг учраас нэг их хоовонд тариалдаггүй. Талбайд шууд тарих: Яншуйг үрслүүлэхдээ ил талбайд мөр хоорондын зай нь 25-30 см байх бөгөөд үрээ цацах болон ирмэг хэсгээр нь суулгах байдлаар тарина. Соёололт: температураас шалтгаалаад 12-25 өдрийн дараа соёолдог. Шилжүүлэн суулгах: 8-10 см болсон үед талбайд мөр хоорондох болон өөр хоорондох зайг сайн тааруулж шилжүүлэх хэрэгтэй. ӨВЧЛӨЛ БА ГЭМТЭЛ Яншуй нь бусад ногоог бодвол харьцангуй өвчин бага тусдаг. Хэрвээ навч нь хэт их чийгтэй бол хөгцрөх аюултай ба хөгцөрсөн навчийг тасдах хэрэгтэй. Яншуй нь нялцгай биетийг өөртөө ихээр татдаг болохоор тэднийг урьдчилан сэргийлэхийн тулд ургамалаа тойруулан модны үртэс тавьж болно. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугaцаа : 70 – 80 хоног Ургах нөхцөл: Яншуйг услахдаа бүлээн усаар услаарай. Яншуй нь хүйтэн ба хэт хуурай байдалд хурдан үхдэг ногоо ба сүүдэртэй газар сайн ургадаг. Яншуйг хүлэмжний буланд таривал сайн байдаг. Соёололтын тохиромжтой дулаан: 10-25° C Хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар: -1° C Нягтрашил: 1-3 см х 15-20 см Холимог тариалалт: Яншуй нь бусад ногоотой хослуулан тарихад бага зэрэг эмзэг байдаг ч гэлээ улаан лоольтой тарьж болдог. Харин салад навч, вандуй 2-той хэзээ ч хослуулан тарьж болохгүй. Зөвлөмж: Яншуй ургаж эхэлж байх үед нь өвс шороо дарахаас болгоомжилж анхаарал тавих хэрэгтэй. Хадгалалт: Яншуйг сүүдэртэй газар хатааж хадгалж болдог. Гэхдээ хатаахаар амт болон тэжээллэг байдал алдагддаг муу талтай. cadhvmvjb1tjsolihx180nye59w8w28 0 140685 822595 2025-06-21T13:30:07Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрслэг ургуулах Үрсэлгээ ургуулах: Нарны хуримтлал бүхий хүлэмж ба өвлийн хүлэмж ажиллуулж байгаа үед үрслэгээ бойжуулах цаг хугацааны хувьд зөрүүтэй бойжуулах ажлууд байдаг. Дээрх 2 нөхцөлөөр эрт чанартай ургац авах мөн үнэтэй борлуулах боломжууд бай..." 822595 wikitext text/x-wiki Үрслэг ургуулах Үрсэлгээ ургуулах: Нарны хуримтлал бүхий хүлэмж ба өвлийн хүлэмж ажиллуулж байгаа үед үрслэгээ бойжуулах цаг хугацааны хувьд зөрүүтэй бойжуулах ажлууд байдаг. Дээрх 2 нөхцөлөөр эрт чанартай ургац авах мөн үнэтэй борлуулах боломжууд байдаг тул үрслэгээг цаг хугацаагаар дараалуулж ургуулах боломжтой. Үүнд 3-р сарын дундуур үрслэг хүлэмжинд шилжүүлэхдээ шөнөдөө дотуур хучлагатай хонуулах үеийн үрслэгээг 2-р сарын 01-с хэтрэхгүй орон сууц байшингийн цонхон дээр үрслэг тарьж эхлэх нь чухал. 2 дахь эрт ургац авах арга нь 3 р сарын 01-с хүлэмжинд халуун дарлаганд үрслэг эхлэх ажлуудыг хийнэ. Цаг хугацааны хувьд ялгаатай хэдий ч амтат болон гашуун чинжүүний соёололтийн үе дэх хөрсний болон агаарын дулаан шаардах байдал тогтмол 22-30° С байх. Үрслүүлж буй үрийн хэвтрийг 1 үр тутамд 25 см² талбай оногдохоор 1 ш үр 1см гүнд суулгана. Хоовонд үрслүүлэх: 1 хоовонд 1 үрийг 1 см гүн нүхэнд суулгана. Үрслүүлснээс хойш 10-15 хоногийн дараа соёолно. Үрслэг ургалтын хугацаа 60-70 хоног 3-4 хос навчтай болмогц хүлэмжинд шилжүүлэн суулгана. Ургалтын нөхцөл Таатай: • Тогтмол услах, нарны гэрэлд ил байлгах • 18 - 22 хэмд байлгах -> Зуны улиралд өвлийн хүлэмжинд тарьж байгаа тохиолдолд хүлэмжний агааржуулалтыг сайн хийж байх хэрэгтэй. Агааржуулалт муугаас болж мөөгөнцөртөж, ургац муу өгөх талтай. Таагүй: • Хүйтэн нөхцөл ( 10-12 хэмээс доош) • Усалгаа ихдэх эсвэл хэт хуурайших ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа : 140—160 хоног Соёололт: 22-30 0С Хүйтэнд тэсвэрлэх доод хэм 10 0С Хөрс: Сийрэг, тэжээллэг бодисоор баялаг сайн элбэгшүүлсэн Гэрэл шаардах байдал: Нарны гэрэл бүхэл өдрийн нартай байх ил газар тарих Тарих схем: Ургамал хооронд, мөр хооронд 50-60 см Усалгаа: 1 ургамалд 4-5л ус зарцуулахаар бодож усалгаа үргэлжлүүлнэ. Ургах орчин дулаан: 24 0С хэмээс дээш цэцэглэлт түрэгсч энэ үед тоос хүртээлтийг сайжруулахын ургамлыг өдөр бүр хөнгөн доргиох. Халуун өдөр дулааныг 26-30 0С д барих нь ургамлын хөгжилд хэвийн сайн нөлөөлн 8alahobhu3vj9b056ee5arysj599bis 0 140686 822596 2025-06-21T13:32:17Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Ямар ч талбайд төмс тарихдаа намар цэвдэгшлээр боловсруулах хэрэгтэй. Урт намар болдог нутагт намрын хагалгаа хийж, талбайг бэлддэг. Ингэхдээ га-д 30-40 тн ялзарсан бууц хийвэл сайн. Төмс тарих талбайг 25 см гүнд боловсруулалт хийх шаард..." 822596 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Ямар ч талбайд төмс тарихдаа намар цэвдэгшлээр боловсруулах хэрэгтэй. Урт намар болдог нутагт намрын хагалгаа хийж, талбайг бэлддэг. Ингэхдээ га-д 30-40 тн ялзарсан бууц хийвэл сайн. Төмс тарих талбайг 25 см гүнд боловсруулалт хийх шаардлагатай. Хэрэв усалгаатай тариалан эрхэлдэг бол 30 см гүн хагална. Намар хагалсан талбайг хавар эрт борнойдох хэрэгтэй. Тариалалт Тариалалт хийхдээ үрийн төмсийг наранд байлгаж, ургах соёог идэвхжүүлж, мөн хальсыг нь ногооруулж таривал өвчинд нэрвэгдэх нь бага байдаг. • 80-100 гр жинтэй стандарт үрийг сонгоно. • 8-12 см гүнд тарина. • Мөр хоорондын зай 70 см • Ургамал хоорондын зай 35 см Ургуулж тарьсан төмс 15-18 хоногт, ургуулаагүй тарьсан төмс 20-25 хоногт цухуйна. Нэг га-д тарих үрийн норм 2,5– 3,0 тн Ээлжлэн тариалалт Төмсний хамгийн сайн өмнөгч нь уринш, үр тариа, буурцагт ургамал. Эртийн төмсийг уриншинд таривал сайн ургац өгнө. Төмс өөрөө үр тариа, эрдэнэ шиш болон бүх ургамалд сайн өмнөгч болж чадна. Төмсний гарал үүсэл болон ач холбогдол Төмс нь Андын нуруу, Перу гэсэн өндөрлөг, сэрүүн газраас гаралтай. Хүн төрөлхтөн 7000 жилийн өмнөөс хүнсэнд хэрэглэхээр тарьж ургуулж байжээ. 1500 оны үед Өмнөд Америкт ирсэн Европчууд буцахдаа төмсийг авч яван Европт дэлгэрүүлсэн. Маш олон сортын төмс байдаг ч үндсэн дөрвөн төрөлд хуваагддаг байна. Үүнд: Хүнсний, техникийн, үрийн, бүх чиглэлийн. Эдгээрээс хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг нь хүнсний зориулалттай бөөрөнхий хэлбэртэй төмс. Энэ сортын төмсний 12 – 16 хувь нь крахмал буюу цардуул, С аминдэмийг агуулдаг. Харин техникийн зориулалттай төмсний цардуул нь харьцангуй их 18 хувиас дээш агууламжтай байдаг юм.Хүнсний зориулалт бүхий төмс нь хүний биед онцгой ач холбогдолтой. Цусны даралт бууруулах, ходоодны шарх үрэвсэл, гэдэсний түгжрээ, түлэгдлийн шарх болон арьсны намарс буюу экземийг эмчлэхэд уламжлалт ардын эмнэлэгт өргөн хэрэглэж ирсэн. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа: Нэн эрт болцтой 60-80 Эрт болцтой 80-100 Дунд болцтой 100-120 Орой болцтой 120– дээш Соёолох дулаан: Булцуу +6- +8° Ст ургаж эхлэх ба дулаан нэмэгдэхэд соёолох хоногийн тоо цөөрнө. Ургалтын тохиромжтой дулаан +18- +20° С. Хөрс: Шим тэжээлийн бодис, чийг хүрэлцээтэй, хөнгөн механик бүрэлдэхүүнтэй элсэнцэр ба хөнгөн шавранцар хөрс тохиромжтой. Арчилгаа: Тарилтаас 7 хоногийн дараа анхны борной, 7 хоногийн дараа 2 дахь борной, дахиад 7 хоногийн дараа 3 дахь борнойг явуулна. Төмсний үндэс хөрсөнд бүрэн бэхлэгдэж, мөр тод харагдах болсон үеэс мөр хоорондын сийрүүлэлт хийнэ. Төмсний усалгааг та Бундуйжилтын үед нь анхны маналт, цэцэглэлтийн үед 2 дахь маналт хийнэ. Усалгаа: Бундуужилтаас цэцэглэлт хүртэл Өвчин хортон: Төрөл бүрийн элдэв идэшт хортон / шпанк/ болон царцааны дайралтаас болгоомжил. jeu98rg0gtoxqeyzzcyq9mpgq767leg 0 140687 822597 2025-06-21T13:34:00Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 кв.м талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа..." 822597 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 кв.м талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа бэлтгэнэ. Шар хулуу нь хөрсөө маш сайн бордсон, органик бодис ихтэй байхыг шаарддаг. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: 3 см-н гүнд бортого бүрт 3 үр Талбайд үрслүүлэх: 3 см гүнтэй нүхэнд 2-3 үр суулгах, 2 нүхний хооронд 10 см Соёололт: температураас шалтгаалаад үр суулгаснаас хойш 9-12 өдөрт соёолдог. Шилжүүлэн суулгах: үрслэгээ 5-6 навчтай ба 8-12 см болох үед шилжүүлж болно. Шилжүүлэн суулгахаас өмнө хоорондох зайг сайн хэмжээд талбайд тогоо үүсгэх хэрэгтэй, нэг хоногийн өмнө услаад бэлдэнэ. Таналт: Ургамал сайн ургаж, чанартай жимс авахын тулд шар хулуунд таналт хийхийг зөвлөж байна. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа : 100-120 хоног Ургах нөхцөл: Шар хулуу нь дулаан хөрс, нарлаг орчинд сайн ургадаг. Энэ ногоо сайн ургахад хамгийн доод тал нь 12C° байх ёстой. Тохиромжтой хэм нь 15 - 20° C юм. Соёололтын тохиромжтой дулаан: 20-25° C Хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар: 8° C° Нягтрaшил: 80 см х 100-120 см Арчилгаа: Хулуу бол тарихад хялбар бөгөөд үр шимтэй ногооны нэг юм. Хэрэв хөрс нь үржил шим сайтай, чийглэг бол зуны турш нэг өрхийн хэрэгцээнд 2 хулууны мод л хангалттай! Хулуу сайн ургахад ногоо хоорондын зайг сайн анхаарах хэрэгтэй. Тариалалтын эхэн үед ойр ойрхон сайн услах хэрэгтэй бөгөөд навчыг нь хэт норгохоос зайлсхий. Зөвлөмж: Ер нь бол тоосонцор үүсгэхийг шавьж хариуцдаг. Гэвч тоосонцрыг тэтгэх хэд хэдэн аргууд бий. Хүлэмжинд ашигтай шавж татдаг цэцгүүдийг тарьж өгөх. Гараараа тоосонцор үүсгэж болно: Эр цэцэгт хурсан тоосонцрыг аваад, эм цэцэгний дотор талд нь тараана. Хулууны эр цэцгүүд өглөө маш эрт дэлбээгээ нээж хэдэн цагийн дараа хумидаг. Тиймээс сонор мэдрэмжтэй байж, яг тохирсон үед нь тоосонцрыг цуглуулж, цэцгэндээ хүртээх хэрэгтэй. gs5d5oxknf1bpzr08shwfp0xhr1szj5 0 140688 822598 2025-06-21T13:39:16Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрийг суулгах ба тариалалтын ажиллагаа Ургацаа байнга хурааж авч байхын тулд, үрээ бага багаар тогтмол суулгаж байх хэрэгтэй (2 юм уу 3 долоо хоног тутамд). Үрийг 1 см гүн нүхэнд, үр хооронд 2 см, мөр хоорондын зай 15 см байхаар суулгана. Улаан лууван нь хүйтэн..." 822598 wikitext text/x-wiki Үрийг суулгах ба тариалалтын ажиллагаа Ургацаа байнга хурааж авч байхын тулд, үрээ бага багаар тогтмол суулгаж байх хэрэгтэй (2 юм уу 3 долоо хоног тутамд). Үрийг 1 см гүн нүхэнд, үр хооронд 2 см, мөр хоорондын зай 15 см байхаар суулгана. Улаан лууван нь хүйтэнд тэсвэртэй ургамал (-1 хэм) ба нарны гэрэл их үзэх тусмаа сайн ургадаг. Хөрсийг нягтруулж болохгүй, үндэсний ургалтыг дэмжих зорилгоор бордоогоор хангалттай бордож үндэсний чийгийг хадгалж байх хэрэгтэй. Хоосон үндэс үр ургадаг нь (Хуурамч жимслэлт) ургамлын огцом гандалт ус дутагдсантай холбоотой байдаг. Ургамал гандалтын байдал олон давтагдахад хуурамч буюу хоосон үндэс үүсдэг. Улаан луувангийн ургацыг 2 өдөр тутамд хурааж байх хэрэгтэй. Уг ургамлын боловсрох хугацаа богино байдаг тул үр ургаснаас хойш 25-30 хоногт хураалтыг шинэ амт чанартай байдлаар хийж байх нь чухал. Энэхүү ногоо нь хөрсийг бүрхэн маш хурдан ургадаг тул хогийн ургамалд дарагдахгүй сайн ургадаг хурдан болцтой ногоо юм Улаан лууван ба шар луувангийн холимог тариалалт (Шар луувангийн талаарх мэдээллийг харна уу). Тариалалтын үеэр улаан лууван, шар луувангийн үрийг зэрэг суулгаж болно. Ургалтын богино хугацаанд ургадаг ногоо бөгөөд хурдан хугацаанд соёолж хурдан ургадаг ба мөрөөр тариалахад танихад хялбар байдаг. Улаан луувангийн навч шар луувангийн үрийг соёолоход сүүдэрлүүлж хөрсний чийгшлийг хадгалан хуурайшуулахаас сэргийлдэг тул хамт тариалахад тохиромжтой. Хамт тариалж болох ургамлууд Шар лууван, навчит ногоо, сонгино Сэлгээ буюу ээлжлэн тариалалт: Тоонолжин цэцэгтний овгийн ургамлын дараа тариалж болохгүй Жишээ нь: Олон төрлийн байцаа, шар манжин, рапс Ургалтын хугацаа: 35-45 хоног Хүйтэн тэсвэрлэх: чадвар -1° С Соёолох хэм: 7-18° С Хөрс: Шавранцар, сийрэг хөрс Нарны гэрэл шаардах байдал: маш их шаардлагатай Нягтрашил: Ургамал хооронд 2 см, мөр хооронд 15 см bxmupr069bhnh0q5a0rmvwazie9c8vj 0 140689 822599 2025-06-21T13:41:39Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрслэгээ болон шууд суулгалт Үрслэгээний саванд суулгах: Нэг саванд нэг үрийг 0,5 см ийн гүнд суулгана. Үрслэгээ хийх: Үрийг сайтар холин 0,5 см-ийн гүнд мөрлөж суулгана. Үр шилжүүлэн суулгалтыг ургамал 4-5 навчтай болсон үед хоёр ургамлын хооронд 10 см-ийн з..." 822599 wikitext text/x-wiki Үрслэгээ болон шууд суулгалт Үрслэгээний саванд суулгах: Нэг саванд нэг үрийг 0,5 см ийн гүнд суулгана. Үрслэгээ хийх: Үрийг сайтар холин 0,5 см-ийн гүнд мөрлөж суулгана. Үр шилжүүлэн суулгалтыг ургамал 4-5 навчтай болсон үед хоёр ургамлын хооронд 10 см-ийн зайтай, хоёр мөрний хоооронд 20-25 см-ийн зайтай суулгана. Тариалалтын үйл явц Салад навчийг сайтар бэлтгэсэн хөнгөн ба хөнгөн шавранцар хөрсөнд тариална. Ургамал ургалтын үед, салат навчийг хэт хурдан ургахаас зайлсхийж усалгааг маш анхааралтай хийж байх нь зүйтэй. Хуурай улирлын үед тогтмол усалж байх хэрэгтэй. Сийрүүлэлт нь хөрсний сийрэг байдлыг дээшлүүлэх маш чухал ажил бөгөөд мөн хог ургамлыг тогтмол устгаж байх нь хөрсний чийгийг тэнцвэржүүлэхэд тустай байдаг юм. Тариалалтаас хойш 5 долоо хоногийн дараа бүхлээр нь эсвэл навчаар нь тасдаж хэрэглэнэ. Ургалтын хугацаа: 30-35 хоног Ургалтын тохиромжтой хэм: Энэхүү навчит ургамал нь 25° С дээш хэмд сайн ургадаггүй, хүйтэнд тэсвэртэй. Соёололтын температур: 5-27° С Хөрс: Тариалалтын өмнө хөрсийг сайтар бэлтгэх, агааржуулах нь маш чухал үндсэн ажлуудыг нэг юм. Нягтрашил: Хоёр ургамлын хооронд 10 см, хоёр мөрний хооронд 20-25 см байхаар суулгана. Ил талбайд 5-р сарын эхээр 4-5 мөрөөр туузалж тарина. Тууз хоорондын зай 40-50 см Төр хооронд 15-18 см 1м² д 0,15 гр үр тарина. 1м² с авах ургац 1,5 кг Сэлгээ буюу ээлжлэн тариалалт: Гол гэсэртэн овгийн ургамлууд буюу Гэсэр цэцэг, иолгой салатны дараа давтан тариалахгүй Хамт тариалж болох ургамлууд : Салад навчийн ургах эргэлтийн хугацаа богино тул лууван, байцай, улаан лооль болон өргөст хэмхтэй хамт тариалж болно. ly5dhn6w9yntc7ypxbyp0j0grf7132q 0 140690 822601 2025-06-21T13:43:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Үржил шим сайтай гүн хагалсан (50-60см), их хөрсөнд сайн ургана. Учир нь артишок-ийн үндэс газрын хөрс рүү гүн ургадаг. Шаварлаг болон элсэнцэр хөрсөнд ургалт удааширдаг. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: 1-1.5 см-ийн гүнд бортого бүрт 1-2 үр хийж..." 822601 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Үржил шим сайтай гүн хагалсан (50-60см), их хөрсөнд сайн ургана. Учир нь артишок-ийн үндэс газрын хөрс рүү гүн ургадаг. Шаварлаг болон элсэнцэр хөрсөнд ургалт удааширдаг. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: 1-1.5 см-ийн гүнд бортого бүрт 1-2 үр хийж үрслүүлнэ. Соёололт: Хөрсний дулаанаас шалтгаалаад 12-14 өдрийн дараа соёолдог. Шилжүүлэн суулгах: Үрсэлгээнээс хойш 4 долоо хоногийн дараа эсвэл 10-12 см болсон үед шилжүүлэн суулгаж болно. Ургамал хооронд зай 60-70 см. Мөр хоорондын зай 1м. Өвчин хортон: Артишок нь бусад ургамлыг бодвол нэг их өвчилдөггүй. Хэт ихэдсэн агаарын болон хөрсний чийгээс навчинд нь толбо үүсэж, үндэс нь ялзрах магадлалтай. Ургац хураалт ба хадгалалт: Манай оронд ургамлын ургах тохиромжтой нөхцөл бүрдвэл боргоцойг нь авч болох ба голдуу навчийг нь хурааж авч хатааж хэрэглэдэг. Навч ишийг нь сүүдэртэй газар хатааж хадгалж болдог боловч хатаахаар амт болон тэжээллэг байдал нь бага зэрэг алдагддаг муу талтай. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа : 80 -130 хоногтой, олон наст ургамал ба үндэсийг нь 5-6 жил үлдээж жил болгон ургац авч болно. Ургах нөхцөл: Хүйтэнд тэсвэр муутай дулаанд дуртай хүнсний ногоо юм. Гэхдээ хэт дулаанд (25 C° дээш) ургалт нь удааширч зогсох магадлалтай. Тохиромжтой ургах дулаан 15-20° C. Соёололтын тохиромжтой дулаан: 20-30° C Хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар: 10° C ургалт нь удааширч, 5° C болох үед навч гэмтэж хөлдөх магадлалтай. Өндөр: 0.5-2 м хүрнэ. Навч: 0.5-1 м хүрнэ. Нягтаршил: 60-70 см х 100 см sw190u2kj2u9m51ndi86u66eeto4oz0 0 140691 822602 2025-06-21T13:45:42Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Гүзээлзгэний үндэс хөрсний өнгөн хэсэгт тархдаг учир хөрсийг бэлтгэхдээ үндсийг нь аль болох гүнд ургуулах чиглэлийг барьж, урд жил нь бэлтгэнэ. Хэрвээ ногоо тарьж байсан талбайд суулгах бол шар лууван, цагаан лууван, сармисны талбай..." 822602 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Гүзээлзгэний үндэс хөрсний өнгөн хэсэгт тархдаг учир хөрсийг бэлтгэхдээ үндсийг нь аль болох гүнд ургуулах чиглэлийг барьж, урд жил нь бэлтгэнэ. Хэрвээ ногоо тарьж байсан талбайд суулгах бол шар лууван, цагаан лууван, сармисны талбай тохиромжтой. 1 м2 талбайд 8-10 кг бууц орохоор тооцож, талбайд бууцаа тараасны дараа боловсруулалтаа хийнэ. Тариалалт Хавар эрт тарилт хийх нь манайд тохиромжтой. Тарилтанд сайтар үндэслэсэн залуу охин ургамлыг ашиглах ба энэ нь 5 см-ээс богиногүй үндэстэй, эрүүл, сайн хөгжилтэй, 2-3 навчтай байвал зохино. Тарих суулгацыг тээвэрлэхдээ нийлэг хальсан хүүдийд хийвэл үндэс нь хатахгүй бөгөөд шууд суулгах арга хэмжээ авна. Арчилгаа Суулгасан ургамлын хөрсийг намар орой болтол хангалттай чийгтэй байлгахын хамт хөрсийг сийрүүлж, хог ургамлыг авах хэрэгтэй. Ургалтын хугацаанд усалгаа бордоо хийсэн болон борооны дараа сийрүүлэлтийг 5-8 см гүн, ургамлаасаа 2-3 см зайнд хийнэ. Ялангуяа ургалтын 2, 3 дахь жилд бордоход сайн. Гэвч өвөлжсөний болон хөлдсөний дараа ургамал нь муу ургадаг учраас заавал бордох хэрэгтэй. Ингэхдээ бууцыг 3-4 дахин, сангасыг 10-11 дахин шингэрүүлж, бордох шаардлагатай. Чийгийн дутагдлыг тэсвэрлэхдээ муу тул сайн услах хэрэгтэй. Бороожуулж услах нь сайн нөлөөтэй. Жимсийг шороонд хүргэхгүй тусгаарлах хэрэгтэй. Мөн жимс авах бол эх ургамлаас салаалсан цагаан сэжмийг таслах хэрэгтэй, үржүүлэг хийх гэж байгаа бол авахгүй. Энэхүү зурган дээр 1-эх ургамал 2, 3, 4- охин ургамлыг харуулсан байна. Ургац хураалт, өвөлжүүлэлт Түүвэрлэн хураах ба хяруу унасны дараа бөөнөөр нь хураана. Хураалтыг өглөө оройн сэрүүнд хийнэ. Жимс нь удаан хадгалагдахгүй учраас шинээр нь болон боловсруулж ашиглана. Эх ургамлыг 20 см-ээс доошгүй зузаан хучлагатай өвөлжүүлэхэд 15-20 % хорогдолтой, төл ургамлыг ингэж өвөлжүүлэхэд 60-80 % хорогдол гардаг байна. Иймээс төл ургамлыг зооринд юм уу хөргөгчинд –1- +1 хадгалахад тохиромжтой. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа: Олон наст өвслөг ургамал учраас хүмүүс өөрсдийн хүссэн хугацаагаараа тарьж болно. Хэрэв үрээр таривал дараа жилээсээ эхлэн ургац авна. Гэхдээ үндэсний систем нь эхний 3 жилдээ эрчимтэй ургадаг байна. Хөрс: Үржил шимтэй бөгөөд агаарын хангамж сайтай, элсэрхэг болон шаварлаг ямар ч төрлийн хөрс тохиромжтой. Нягтаршил: 1м2 талбайд 8-12 ургамал Мөр хоорондын зай 50-70 см Ургамал хоорондын зай 15-20 см Усалгаа: Хөрсний чийгийн байдлыг харгалзан 7-8 удаа усална. Ялангуяа бүлээн усаар услах нь ургацыг нэмэгдүүлдэг ач холбогдолтой. Сийрүүлэлт: Усалгаа бүрийн дараа хөрсийг өрөмтүүлэхгүй сийрүүлэлт хийх хэрэгтэй. Суулгалт: Тарилтыг хийхдээ суулгацын үндэсний хүзүүг хөрсний гадаргуутай нэг төвшинд суулгах бөгөөд энэ нь залуу ургамал чөлөөтэй ургах хатахгүй байх чухал ач холбогдолтой. Жич: Үрээр тарих тохиолдолд маш нарийн технологиор тасалгаа юм уу хүлэмжинд тарьж ургуулна. 1gmtu4qqu0r7bk747tyyqx8vobjksa8 0 140692 822619 2025-06-22T00:46:07Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Аминзүйн онцлог: Хөрсний үржил шимийг их шаардаж ургадаг тул органик бордоогоор сайн бордож өргөн мөрөөр тариалах нь тохиромжтой. Тарих арга норм: 1 м² талбайд 2,5-3 гр нормоор тооцож 2-3 см гүнд тариална. Усалгаа: Шар манжинг тарьсны дараа 1 м² талбайд 30-40л, 7-..." 822619 wikitext text/x-wiki Аминзүйн онцлог: Хөрсний үржил шимийг их шаардаж ургадаг тул органик бордоогоор сайн бордож өргөн мөрөөр тариалах нь тохиромжтой. Тарих арга норм: 1 м² талбайд 2,5-3 гр нормоор тооцож 2-3 см гүнд тариална. Усалгаа: Шар манжинг тарьсны дараа 1 м² талбайд 30-40л, 7-хоног тутамд 1 м² д 10-12 л ус орохоор тооцох буюу 20-25 л хүртэл усалгааг ихэсгээд хураалтаас 20 иод хоногийн өмнө усалгааг зогсооно.Усалгааны дундаж нормыг орчны хуурайшилтаас шалтгаалж 1 м² талбайд 20-25 литрээр төлөвлөх нь зүйтэй. Бордоо: 1 м² талбай хөрсөнд 3-5 кг хөх бууц буюу органик бордоо, булцуу хэлбэржилтийг зөв байлгахын тулд элс 2 хувин элс хийнэ. Арчилгаа: Үрээр шууд ургуулж буй үед 1-2 жинхэнэ навчтай болмогц 5 см хүртэлх гүнд боловсруулалт хийж хог ургамал устгаж нийт ургалтын хугацаанд 6 с доошгүй удаа хөрс сийрүүлэлт хийнэ. Жич: Наран хуримтлал бүхий хүлэмж болон өвлийн хүлэмж ашиглаж байгаа хувь хүн аж ахуйн нэгжүүд үрслэгээг 3 р сарын сүүлээр хүлэмжинд дээрх 1м² үрийн нормоор үрслэгээнд тариалаад 5 р сарын сүүлээр ил талбайд шилжүүлэх төлөвлөлтийг хийж эрт ургац авна. Манжин маш хурдан томордог тул хөрсийг сайтар бүрхэж хог ургамал ургах зай бараг гаргадаггүй. Ургац хураалт: Суулгаснаас хойш 2 сарын дараа ургац хураана. Ургалтын хугацаа: 60—90 хоног Хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар : -3 0С Соёолох хэм: 7-30 0С Тохиромжтой хөрс : Шавранцар Нарны гэрэл шаардах байдал : дунд зэрэг Нягтрашил: Ургамал хоорондын зай 3-5 см Мөр хоорондын зай 20-30 см. Хамт тариалах ногоо: лууван, вандуй, салат навч Ургацын норм: 1 м² талбайгаас 20-30 кг tdoirvb66zg6su4jlxsg8y1nkdit2bg 0 140693 822620 2025-06-22T00:47:46Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 м2 талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа б..." 822620 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 м2 талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа бэлтгэнэ. Тарвас тарих талбайн хөрс бэлтгэх ажил нилээд өвөрмөц байдаг. Учир нь тарвасны үндэс газрын хөрс рүү гүн тархдаггүй өнгөн хэсгээр нь хажуу тал руугаа тархдаг. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: 3 см-н гүнд бортого бүрт 3 үр Талбайд тарих: 3 см-ийн гүнтэй нүх бүрт 1-2 үр хийх. Ургамал хоорондын зай 75 см. Мөр хооронд зай 1,2 м. Соёололт: температураас шалтгаалаад 12-25 өдрийн дараа соёолдог. Шилжүүлэн суулгах: Үрслэгээнээс хойш 4 долоо хоногийн дараа шилжүүлж суулгаж болно. Үндэс нь маш хэврэг, эмзэг учир болгоомжтой суулгах хэрэгтэй. Таналт: ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугaцаа : 70-100 хоног Ургах нөхцөл: Хүйтэнд тэсвэр муутай дулаанд дуртай хүнсний ногоо юм. Тарвасыг үржил шим сайтай элсэрхэг, бага зэрэг хайргатай хөрсөнд тарина. Соёололтын тохиромжтой дулаан: 24-30° C Хүйтэнд тэсвэрлэх чадвар: 10° C Нягтаршил: 75-80 х 120-130 см Арчилгаа: Зэрлэг устгахаас гадна, цөөлөлт, таналт хийх, нэмэлт үндэс үүсгэх гэсэн өвөрмөц ажиллагаа хийгддэг. Үүнд : 1. Цөөлөлт. 2-3 жинхэнэ навч гарсан үед нэг үүрэнд хамгийн сайн ургаж буй нэг ургамлыг үлдээж бусдыг нь сугалан авна. 2. Таналт. Тарвас олон иш татаж ургадаг. Үүнийг танахгүй бол олон жижиг жимс сууж болц нь гүйцдэггүй. Иймд чанартай өндөр ургац авахын тулд зөвхөн 2 иш / зарим хүн зэл гэж ярьдаг. / ургуулж нэг ишин дээр 2-3 эм цэцэг үлдээж бусдыг нь тасална. 3. Нэмэлт үндэс үүсгэх. Тарвасны зэллэн ургаж байгаа ишний үетэй хэсгийг чийгтэй хөрсөнд булна. Ингэхэд булагдсан үеээс үндэс үүсэж тэжээлийн бодисыг нэмж авах боломж бүрдэж ургалт эрчимжинэ rsrjl4y1nhbv0pwptcvaapliepk3nti 0 140694 822621 2025-06-22T00:49:31Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 кв.м талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа..." 822621 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Талбайн хөрсийг урд жил нь 1 кв.м талбайд 8-9 кг-аар тооцож бүрэн ялзарсан бууцаар бордоод 25-30 см хагалж өвөлжүүлнэ. Хавар цэнэг усалгаа хийсний дараа хөрсийг сайн тэгшилж чулуу хогийг түүж аваад дахин сийрүүлэлт хийсний дараа талбайгаа бэлтгэнэ. Хулуу нь хөрсөө маш сайн бордсон, органик бодис ихтэй байхыг шаарддаг. Үрслэгээ Хоовонд үрслүүлэх: 3 см.н гүнд бортого бүрт 3 үр Талбайд тарих: 2 см гүнтэй нүхэнд 2-3 үр суулгах, 2 нүхний хооронд 10см Соёололт: Температураас шалтгаалаад үр суулгаснаас хойш 6-12 өдөрт соёолдог. Шилжүүлэн суулгах: Үрслэгээ 4-5 навчтай ба 8-12см болох үед шилжүүлж болно. Шилжүүлэн суулгахаас өмнө хоорондох зайг сайн хэмжээд талбайд тогоо үүсгэх хэрэгтэй, нэг хоногийн өмнө услаад бэлдэнэ. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугaцаа : 70-100 хоног Ургах нөхцөл: Хулуу нь дулаан хөрс, нарлаг орчинд сайн ургадаг. Энэ ногоо сайн ургахад хамгийн доод тал нь 12° C байх ёстой. Тохиромжтой хэм 15 - 20° С юм. Соёололтын тохиромжтой дулаан: 20-25° C Хүйтэнд Тэсвэрлэх чадвар: 8° C Нягтрaшил: 75-80 х 120-130 см Арчилгаа: Хулуу бол тарихад хялбар бөгөөд үр шимтэй ногооны нэг юм. Хэрэв хөрс нь үржил шим сайтай, чийглэг бол зуны турш нэг өрхийн хэрэгцээнд 2 хулууны мод л хангалттай! Хулуу сайн ургахад ногоо хоорондын зайг сайн анхаарах хэрэгтэй. Тариалалтын эхэн үед ойр ойрхон сайн услах хэрэгтэй бөгөөд навчыг нь хэт норгохоос зайлсхий. Зөвлөмж: Ер нь бол тоосонцор үүсгэхийг шавьж хариуцдаг. Гэвч тоосонцрыг тэтгэх хэд хэдэн аргууд бий. Хүлэмжинд ашигтай шавж татдаг цэцгүүдийг тарьж өгөх. Гараараа тоосонцор үүсгэж болно: Эр цэцэгт хурсан тоосонцрыг аваад, эм цэцэгний дотор талд нь тараана. Хулууны эр цэцгүүд өглөө маш эрт дэлбээгээ нээж хэдэн цагийн дараа хумидаг. Тиймээс сонор мэдрэмжтэй байж, яг тохирсон үед нь тоосонцрыг цуглуулж, цэцгэндээ хүртээх хэрэгтэй. r92y894fpy3jcfoiiuew5gyvxgthnng 0 140695 822622 2025-06-22T00:51:36Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Аминзүйн онцлог 2-30С дулаанд үр ургах чадвартай хүйтэнд тэсвэртэй хэдий ч бөөрөнхий байцааны тэсвэрлэх чадварт хүрэхгүй. Үрийг ил талбай ба хүлэмжинд үрслэгээр ургуулахаас гадна үрээр тарих хугацаа нь 4 р сарын эхээр тариалах нь тухайн ургамлын аминзүйн..." 822622 wikitext text/x-wiki Аминзүйн онцлог 2-30С дулаанд үр ургах чадвартай хүйтэнд тэсвэртэй хэдий ч бөөрөнхий байцааны тэсвэрлэх чадварт хүрэхгүй. Үрийг ил талбай ба хүлэмжинд үрслэгээр ургуулахаас гадна үрээр тарих хугацаа нь 4 р сарын эхээр тариалах нь тухайн ургамлын аминзүйн орчинд нийцдэг. Үр тарилт Хятад байцайг хэрэглээний хувьд 2 аргаар тарина. Залуу үед нь цөөлөх шинэ ургац маягаар хэрэглэх бол - Мөр хоорондын зай 20 см, толгой үүссэн хойно нь хэрэглэх бол 35-50 см, - Ургамал хоорондын зай ургалтын эхэн үед ургацыг хэрэглэхээр бол 3-5 см зайтай үрийг тариална. Хураалтын хугацаанаас үр тарих гүн өөрчлөгдөхгүй 1 см с илүүгүй гүнд аль ч хугацааны үед тарина. Байцайны толгой боох үед хэрэглэх бол 20-25 см байхаар тариалалт хийнэ. Тариалалтын үйл явц Усалгаа 8-12 удаа; Сийрүүлэлт, хог ургамал устгах 3-5удаа; Маналт 2 удаа Ургац хураалт үрээр тарьснаас хойш үрслэгийн хугацаа ороод 45 хоногоос эхлэн түүвэрлэх маягаар Толгой боолтыг ургацыг үрээр тарьснаас 70-90 хоногт хийнэ. ЗӨВЛӨМЖ 1: Хятад байцай нь хэт өндөр температурт тэсвэргүй. Тиймээс зуны улиралд хүлэмжинд тариалахаас зайлсхийх хэрэгтэй. ЗӨВЛӨМЖ 1: Хятад байцай нь усалгаа муу үед ургадаггүй. Сайтар услах бөгөөд чийгшил өндөр байх нь чухал юм. Ургалтын хугацаа : 70-90 хоног Соёололтын тохиромжтой хэм: 17° C (өдөр болон шөнийн цагт) Ургах тохиромжтой хэм: 15-20° C Хөрс шаардах байдал : Ямар ч төрлийн хөрсөнд тохиромжтой. Чийг удаан барьдаг, органик нэгдлээр баялаг, сул, шаварлаг хөрс тохиромжтой. Нарны гэрэл шаардах байдал: Дундаж, 10/м2 (ил талбайд), 20/м2 (хүлэмж) Сэлгэн тариалалт: Өмнөгч ургамлууд нь нэг овгийн бус байх. Редиск, манжин зэрэг байцайны ургамалд багтах бусад ногоог тариалахаас зайлсхийх. l4j1nhe6hv82xudzrttplzc243zxi3x 0 140696 822623 2025-06-22T00:53:15Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Үрслэгээ бэлтгэх болон шууд үрээр тариалах Хэт их бордох нь ногоон массын ургалтыг түргэсгэхээс гадна ургамлыг үхүүлнэ. Соёололтыг хурдасгахын тулд үрийг дэвтээх хэрэгтэй. Шууд тариалалт: 2 см үүр тус бүрд 3 үр, ургамал хоорондын зай 5-20 см, мөр хоорондын..." 822623 wikitext text/x-wiki Үрслэгээ бэлтгэх болон шууд үрээр тариалах Хэт их бордох нь ногоон массын ургалтыг түргэсгэхээс гадна ургамлыг үхүүлнэ. Соёололтыг хурдасгахын тулд үрийг дэвтээх хэрэгтэй. Шууд тариалалт: 2 см үүр тус бүрд 3 үр, ургамал хоорондын зай 5-20 см, мөр хоорондын зай 30 см. Үрслэгээ хийх: 2 см гүн нүхэнд мөр хоорондын зай 8 см, ургамал хооронд 4 см зайтай суулгана. Үр суулгаснаас хойш 6-8 хоногт соёолдог. Ургалтын хугацаа : 70-100 хоног Ургалтын тохиромжтой температур: Зөөлөн ба чийглэг уур амьсгал зайлшгүй шаардлагатай. Хүрэн манжин нь 28-с дээш хэмийг тэсвэрлэхдээ муу. Өдрийн нарны гэрэлтүүлгийг хангалттай үзэх дуртай. Соёололтын температур: 10-25° C Хөрс: Хүрэн манжин нь гүн, сул хөрсөнд сайн ургадаг бөгөөд хөрс чийглэг байх хэрэгтэй. Нарны гэрэл: Хүрэн манжин нь өндөр температурт сайн тэсвэртэй биш тул зуны улиралд сүүдэрт байлгах зорилгоор өндөр ургадаг ногооны хажууд тарих нь зүйтэй. Нягтрашил: 15-20 см тутамд 1 ургамал, мөр хоорондын зай 30 см Хамт тариалж болох ургамлууд: байцаа, төмс, сонгино, шош. Тариалалтын үйл явц Хүрэн манжингийн үрслэгээг 3 навчтай болох үед шилжүүлэн суулгаж болно. 15 см тутамд нэг ургамал суулгах хэрэгтэй. Хүрэн манжинд их хэмжээний ус шаардлагагүй (ил талбайд бол бороо хангалттай байх ёстой) боловч чийглэг хөрс хэрэгтэй. Тиймээс сийрүүлэлтийг сайн хийснээр мөн хог ургамал устана. Хөрс хуурайшсан үед ус зайлшгүй шаардлагатай. Хөрсний чийгшлийг сайжруулахын тулд хөрсийг хучих нь хүрэн манжингийн ургалт болон үндсэнд ч чухал нөлөө үзүүлдэг. Хяруу унаж хүйтрэхээс өмнө ургацаа хураах хэрэгтэй. Хадгалахын өмнө талбай дээрээ 1-2 хоног байлгана. 4jn48ltszvlzblm84juf2dasio33udg 0 140697 822624 2025-06-22T00:53:37Z Avirmed Batsaikhan 53733 Хуудас үүсгэв: "'''А́нхель''' '''хүрхрээ''', ''Керепакупаи-Меру'' ([[Испани хэл|испани.]] ''Kerepakupai Meru'', [[Испани хэл|испани.]] ''Salto Ángel'') — дэлхий дахь 979 метр хамгийн өндөр хүрхрээ (зарим мэдээгээр 1054 метр). [[Венесуэл]] улсын Боливар мужийн Кереп гол дээр байдаг. Файл:Angel falls.jpg|thumb|Анхе..." 822624 wikitext text/x-wiki '''А́нхель''' '''хүрхрээ''', ''Керепакупаи-Меру'' ([[Испани хэл|испани.]] ''Kerepakupai Meru'', [[Испани хэл|испани.]] ''Salto Ángel'') — дэлхий дахь 979 метр хамгийн өндөр хүрхрээ (зарим мэдээгээр 1054 метр). [[Венесуэл]] улсын Боливар мужийн Кереп гол дээр байдаг. [[Файл:Angel falls.jpg|thumb|Анхель хүрхрээ]] 1933 онд тус хүрхрээ дээгүүр ниссэн нисгэгч Жеймс Анжелийн ([[Англи хэл|англи.]] ''Angel''), нэрээр нэрлэгдсэн байна. Энэхүү хүрхрээг 20-р зууны эхээр судлаач Эрнесто Санчес Ла Круз нээсэн боловч Жеймс Анжел нисэх хүртэл төдийлөн танигдаагүй байсан юм. Энэхүү хүрхрээ нь Венесуэлийн Боливар мужийн халуун орны ширэнгэн ойд, Канайма үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд байрладаг. Ус нь Ауян-тепуй уулын орой дээрээс унадаг. Уналтын өндөр нь маш их тул газарт хүрэхээс өмнө ус нь жижиг хэсгүүдэд хуваагдаж манан болж хувирдаг ажээ. Манан хэдэн километрийн орчинд мэдрэгдэг юм. Унаж буй ус нь Кереп гол руу унаж урсдаг. [[Файл:Angel falls panoramic 20080314.jpg|thumb|953x953px|Анхель хүрхрээ ойр орчим ]] 1994 онд ЮНЕСКО хүрхрээ багтсан Канайма үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнг Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэн оруулсан байна. r193iucyyrx05j2c9113p62nskwrfs5 0 140698 822625 2025-06-22T00:55:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Сармис нь сонгинолог нэг наст ургамал бөгөөд хумсаар төлжин ургадаг. Тухайлбал, хумс ургаж булцуу үүсгэж үржинэ. Цагаан хальст сармисыг хужиргүй, үржил шим сайтай элсэрхэг хөрсөнд тарихад тохиромжтой. Харин улаан сармисыг арай шавар..." 822625 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Сармис нь сонгинолог нэг наст ургамал бөгөөд хумсаар төлжин ургадаг. Тухайлбал, хумс ургаж булцуу үүсгэж үржинэ. Цагаан хальст сармисыг хужиргүй, үржил шим сайтай элсэрхэг хөрсөнд тарихад тохиромжтой. Харин улаан сармисыг арай шаварлаг хөрсөнд тарихад сайн ургана. Сармис тарих газрын хөрсийг хагалж бордож сайн усалж боловсруулна. Шаварлаг хөрсөнд сармис тарихын өмнө 1м2 талбайд адуу хонины бууц 3-4 кг, үхрийн бууц 5-6 кг тус тус хийж бордоно. Сармис суулгалт, тарилтанд бэлтгэх. Бөөрөнхий сармисны хумсыг нэг нэгээр нь салгаж, том хумсыг сонгож тарих нь чухал болно. Хумснуудын үндсийг соёолуулж таривал түргэн ургах бөгөөд томрох нь сайн байдаг. Иймээс хумснуудаа 1-2 хоног дулаахан өдөр нарлуулсны дараагаар бүлээн усанд 2-3 хоног байлгах хугацаанд үндэс нь соёолж ирэх үед талбайд шилжүүлэн суулгаж болно. Эсвэл гадаа газар ухаж нүхний ёроолд шуудай мэтийг дэвсэж дээр нь сармиснуудаа жигд тараан дэлгэж дээрээс нь нойтон шороо буюу сүрэл өвс мэтээр битүү хучиж, дулаалж, дулаахан нартай өдөр нарлуулж байвал хумснууд хөөж үндэс нь сайн соёолно. Ялаанаас хамгаалахын тулд тарих төл сонгино, сармисыг сэвсгэр хөрсөнд гүн суулгаж өгөх нь чухал байдаг. Ургалтын хугацаа : 90-120 хоног Соёололтын тохиромжтой дулаан: 0° C ялимгүй дээшлэх үеэс үндэс гарч эхэлнэ. Үрийн норм: Мөр хооронд 20-25см, ургамал хооронд 6-8 см зайтай, 1м2 талбайд 50–60 ш хумс, 150—160 гр Суулгах гүн: зусах сармисыг хавар 4-5см гүн ховилд тавьж, 1.5-2 см зузаан шороогоор далдална. Ийм гүн суулгасан хумс сайтар үндэслэнэ. Арчилгаа: Хөрс суллах: суулгасны дараахан төмөр шүдтэй тармуурар тармах юм уу борной явуулж суллана. Хог ургамал устгах нь ургацыг 15-20 %-аар нэмэгдэнэ. Суман иш авах: цэцэглэх ишийг гарсан тухай бүр нь авч байвал бүтээгдэхүүний гарц нэмэгдэнэ. Услах: сармис чийг зэгсэн шаарддаг ногоо учраас хураахаас өмнө арван хэд хоног усаар сойно. Хураах ба хадгалах: Сармисны навчнуудын үзүүр хатаж шарлаж эхлэх үед булцууны хальсыг гэмтээхгүй хүрз сэрээгээр ухаж авна. Булцуунд наалдсан шороо мэтийг цэвэрлэж, наранд ээвэр хуурай газар дэлгэн тавьж 6 хонуулсны дараа 25-50ш ишээр хооронд нь сүлжиж томж тусгай бэлтгэсэн салхи агаар сайн орох саравчин доор хэцэн дээр тохож, дүүжилж хальсыг нь сайтар хатаана. 7w4b5qeq2lvlnixvhd035r5kj1eb31k 0 140699 822626 2025-06-22T00:59:38Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Бууцай тарималын ач холбогдол Эрт таригддаг, богино болцтой учир аль ч таримлаас түрүүлж ургац өгдөг. Доорх хүснэгтэд ургах орчны 2 янз байдлаар тариалалт, ургац хураалтыг үйлдвэрлэлийн хуанли байдлаар үзүүлэв. Найрлагандаа уураг, нүүрс ус, K, Ca, P, Mg, Na, Fe,..." 822626 wikitext text/x-wiki Бууцай тарималын ач холбогдол Эрт таригддаг, богино болцтой учир аль ч таримлаас түрүүлж ургац өгдөг. Доорх хүснэгтэд ургах орчны 2 янз байдлаар тариалалт, ургац хураалтыг үйлдвэрлэлийн хуанли байдлаар үзүүлэв. Найрлагандаа уураг, нүүрс ус, K, Ca, P, Mg, Na, Fe, элементүүдийг агуулахаас гадна A, болон P, PP, E, D, K аминдэмүүдийг ихээр агуулдаг С аминдэмийн дутагдлыг амархан нөхдөг. Бууцайн аминзүйн онцлог Дулаан шаардах: 3-4° С д ургаж эхлэх бөгөөд, хөрсний тохиромжтой дулаан 15-18° С д сайн ургадаг. –6° С хүртэл хүйтнийг тэсвэрлэнэ. Үр хатуу хальстай тул усыг муу шингээдэг тариалалтаас 1-1,5 хоногийн өмнө үрээ дэвтээх нь чухал. Бууцайг ургалтын хугацаанд анхаарах зүйл нь хөрс чийглэг байх нь зүйтэй. Хөрс хуурай байх тохиолдлыг олон давтвал бууцай эрт хөгшрөлт хурдсаж иш голлож үрээ өгдөг. Сийрүүлэлт хийж, хучих нь бууцайн ургалтын явцад хөрсний чийгийг хадгалж бууцайн ургалт болон ургацыг нэмэгдүүлэхэд чухал нөлөөтэй. Соёололтоос хойш 25-35 хоногийн дараа навч навчаар нь түүвэрлэн хурааж авна. Бууцайг хөрсөнд ногоон бордоо болгон ашиглахад тохиромжтой. Ургалтын хугацаа богино тул хөрсийг хурдан шимтүүлж, хөрсний бичил биетийг идэвхжүүлснээр түүний бүтцийг сайжруулж, ургац хураалтын дараа хөрсний ногоон бордоот хучлага үүсгэдэг. Ургалтын хугацаа : 45-50 өдөр Хамгийн доод хэм: -7 0С Соёололтын хэм: 7-25 0С Хөрс: Чийгтэй, ялзмагт хөрс Нарны гэрэл: Өндөр хэмд болон хуурай орчинд маш мэдрэмтгий, нарны гэрэлд их байх шаардлагагүй. Үрийн норм: 1м ² д 2,5-3 гр буюу 200-240 ширхэг үр. 1м ²-с 1-2 кг ургац өгнө. 2cм тутамд нэг ургамал мөр хоорондох зай 25 cм . Хамт тариалж болох ургамлууд: Байцаа, гүзээлзгэнэ, шош, улаан лууван. f03e7cu47zavs3khy7l1yxsvrkzwifa 0 140700 822627 2025-06-22T01:02:02Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Хагалгааны өмнө 1м2 талбайд 6-8 кг ялзмаг хийнэ. Өмнө жил бордож байсан бол бордооны нормыг бууруулна. Тариалалт Хөрсний дулаан +15° C –аас давах үеэс эхэлнэ. Үрийг томчилж, марганцийн 1 % уусмалд 20 минут ариутгаж, цэвэр усаар угаана. Үрслэ..." 822627 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Хагалгааны өмнө 1м2 талбайд 6-8 кг ялзмаг хийнэ. Өмнө жил бордож байсан бол бордооны нормыг бууруулна. Тариалалт Хөрсний дулаан +15° C –аас давах үеэс эхэлнэ. Үрийг томчилж, марганцийн 1 % уусмалд 20 минут ариутгаж, цэвэр усаар угаана. Үрслэгийг болж өгвөл хоовонд 60-70 хоног бойжуулна. Богино болцтой сортын үрслэгийг мөр хооронд 50 см, тууз хооронд 90 см, ургамал хооронд 40 см зайтай тарина. Ердийн сортыг мөр хооронд 70 см, ургамал хооронд 30-35 см зайтай суулгана. Арчилгаа Суулгаснаас хойш 7 хоногийн дараа сойж эхэлнэ. Урт иштэй сортод 8-10, богино иштэй сортод 5-6 багц цэцэг үлдээж, нэг ишээр ургуулна. Ургах явцад салааг бүгдийг авна. Мөр хоорондын зайг сайтар сийрүүлж, өвчилж, шарласан навчийг байнга авна. Мөн 3 см зузаан шороогоор 3-аас доошгүй маналт хийнэ. Усалгааг бүлээн усаар хийх бөгөөд усалгааны дараа салхи оруулж, харьцангуй чийгийг бууруулна. Чийг ихэдвэл үрэвч унах төдийгүй, мөөгөнцрийн өвчнөөр өвчилнө. Хаш +24 - +26° C дулаанд сайн ургана. Үржлийн эрхтэнд тоос хүртээлтийг сайжруулах үүднээс ургамлыг доргиосны дараа усалгаа заавал хийнэ. Үүнээс 2 цагийн дараа агааржуулалт хийж, харьцангуй чийгийг бууруулна. Цэцэглэлтийн үед үүнийг хийж занших нь чухал. Жимслэх үеэр нэмэлт тэжээл өгвөл ургац нэмэгдэнэ. Усалгаа болон бууцыг ихдүүлснээр мөн гэрэл дутагдсанаар навч хуйлрах, хар ногоон өнгөтэй болох, ногоон масс ихээр нэмэгдсэнээр баг цэцэг муу гарч, жимс жижгэрч, тоо нь цөөрч, ургац багасна. Ургац хураалт Хураалтыг жимс боловсорсон тухай бүрд нь хийнэ. Хүрэнтэж эхэлсэн жимсийг хураагаад нартай газар тавихад 2 хоногт бүрэн улайна. 1 м² талбайгаас 4-5 кг ургац өгдөг. Жимс нь 200-400 гр хүрч томорно. Ач холбогдол Хаш нь холестрин бууруулж, зүрх судасны өвчтэй болон элэг, цөс муутай хүмүүс, хөгшин хүмүүс хэрэглэхэд тохиромжтой. Мөн хавантай хүнд идүүлэхэд сайн. Ургалтын хугацаа: Барбентане, Мадонна –90 хоног Бегемот –100 хоног Карликовый ранний 90-100 хоног Хөрс: Үржил шимтэй бөгөөд агаарын хангамж сайтай, чийглэг. Нягтрашил: 1 м2 талбайд 6-8 ургамал. Мөр хоорондын зай 60-70 см Ургамал хоорондын зай 25-35 см Усалгаа: Цэцэглэх хүртэл 1 м2-д 5-7 литр орохоор тооцож, 5 хоногт нэг удаа усална. Цэцэглэх, жимслэх шатанд 12- 15 литр хэрэглэнэ. Хураалт хийснээс хойш 10-12 литр орохоор тооцно. Сийрүүлэлт: Усалгаа бүрийн дараа сийрүүлэлтийг хийнэ. Суулгалт: 60-70 хоногийн настай үрслэг суулгана. Хэрэв 45-50 хоногтой үрслэг шилжүүлж байгаа бол дулааны хангамжийг сайжруулахад анхаарах хэрэгтэй. Өвчин хортон: Жимслэх үеэр ургамалд бөөс гарвал 10 литр усанд 1 шилэн аяга үнс найруулж, бага зэрэг тамхи нэмж шүршинэ. Шүлхий хачигны эсрэг 10 литр усанд 1 аяга сармис, ийм хэмжээний багваахай хандалж, бага зэрэг саван нэмж шүршинэ. a7p9817ultgyrj1h9mi10oivv09lh4k 0 140701 822629 2025-06-22T01:04:17Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулах Шар лууван ургуулахад гол анхаарах зүйл бол хөрс боловсруулах юм. Өмнөх жилүүдэд Umberilaceae буюу шүхэр цэцэгтний овгийн яншуй, цоохор майлз, гоньд ургуулсан талбайд давтан тариалж болохгүйгээс гадна уг ургамалтай ижил хэлбэр зүйтэй үндэс..." 822629 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулах Шар лууван ургуулахад гол анхаарах зүйл бол хөрс боловсруулах юм. Өмнөх жилүүдэд Umberilaceae буюу шүхэр цэцэгтний овгийн яншуй, цоохор майлз, гоньд ургуулсан талбайд давтан тариалж болохгүйгээс гадна уг ургамалтай ижил хэлбэр зүйтэй үндэс үртэн ногоо болох манжин, төмс, хүрэн манжингийн дараах давтан тарилт төдийлөн сайн биш. Хөрс боловсруулалтыг хийхдээ бусад үндэс үртэнгүүдийн хөрс боловсруулалттай ижил хамарлах бөгөөд хамарлаж засаж буй хөрсний зузаан 25-27 см байвал үндэс үр сайн хөгжиж ургах боломжтой. Тариалалт Мөрлөж суулгах: Үрийг мөр хооронд 20-30 см-ийн зайтай 1-2 см-ийн гүнд суулгана. Жижиг үрийг 1см-н гүнд суулгаж болох боловч соёололтын хугацаа удаан байдгаас өнгөн үед суусан үр сэнсрэх магадлалтай. Арчилгаа Шар лууван ургалтын эхэн үедээ маш эмзэг арчилгаа шаарддаг учир нь үрийн соёололт удаан 10-20 хоногийн дараа соёолж гарч ирдэг, мөн энэ хугацаанд хөрс хуурайших хог ургамалд дарагдах нь амархан. Соёололт жигдэрсний дараа өтгөн шигүү тарьсан үед ургамал хооронд 10 см байхаар цөөлөлт хийнэ. Цөөлөлтийг ургалтын эхэн үед 1-2 удаа, 3 дахь цөөлөлтийг түүвэрлэн хураах маягаар цөөлж тордох нь илүү үр дүнтэй. Шар лууван, улаан лууванг хамт тариалах: Тариалалтын үеэр улаан лууван, шар луувангийн үрийг зэрэг суулгаж болно. Улаан лууван нь богино хугацаанд ургадаг ногоо бөгөөд хурдан хугацаанд соёолж хурдан ургадаг ба мөрөөр тариалахад танихад хялбар байдаг. Улаан луувангийн навч шар луувангийн үрийг соёолоход сүүдэрлүүлж хөрсний чийгшлийг хадгалж хуурайшихаас сэргийлдэг тул хамт тариалахад тохиромжтой. Дараа нь улаан манжингаа хурааж авахын зэрэгцээ шар луувангийн таналтыг хийх цаг хугацааг хэмнэдэг. Ингэж тарьснаар талбай ашиглалт сайжрахаас гадна хоёр ногоог нэг дор тариалж мөн таналт хийх цаг хэмнэх ач холбогдолтой юм. Ургалтын хугацаа: 90-120 хоног Соёололтын температур: 7-30° С Хөрс: Лууванг тариалахад элсэрхэг сул хөрс тохиромжтой Нягтаршил: Мөр хоорондын зай 20- 30 см, ургамал хоорондын зай 10 см Хамт тариалах ногоо: Шар лууванг улаан лууван, салад навч, сонгинотой хамт тариалж болно Шар луувангийн үр тарихад анхаарах зүйлүүд 1. Шар луувангийн үр нь найрлагандаа эфирийн тос агуулдаг тул хөөж дэвтэхдээ бусад ургамлын үртэй адилгүй байдаг. Үр дэвтээлт 24-36 цаг. 2. Тариалах талбайн хөрсийг тухайн жилдээ бууцан бордоогоор бордоогүй эсвэл өмнөх жил нь бордоод өөр ургамал тариалсан өмнөх талбай байх нь зүйтэй. 3. Ургалтын эхэн үедээ хог ургамалд дарагдах нь маш амархан учраас үрслэгээний хэмжээнд анхаарч байх нь зүйтэй. 4. Булцуу томрохын хэрээр усалгаа их шаардаж, их халуун өдрүүдэд навч урвайж хөрсөө нална мөн хөрс луувангийн оройн нахиа үндэсний хүзүү орчмоор хагсаж хөрс хагардаг. Маналт сайн хийж усалгааг цаг уурын хуурайшилттай уялдуулж хөрсийг чийглэг байлгах нь зүйтэй c18jsl6mvi4r0k4ajgjma1f02uj1evr 0 140702 822630 2025-06-22T01:05:46Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Тарих талбайг сонгох / хөрсөө бэлтгэх: Хөрсний гүний усны түвшин 1-1.5 м-ээс доош байх нь чухал. Үхрийн нүдийг чийглэг бөгөөд ялзмагаар баялаг, хөнгөн элсэрхэг хөрсөнд тарьж болно. Хүчиллэг ихтэй хөрсөнд үхрийн нүд муу ургадаг. Ялангуяа намгархаг хөрсөнд ол..." 822630 wikitext text/x-wiki Тарих талбайг сонгох / хөрсөө бэлтгэх: Хөрсний гүний усны түвшин 1-1.5 м-ээс доош байх нь чухал. Үхрийн нүдийг чийглэг бөгөөд ялзмагаар баялаг, хөнгөн элсэрхэг хөрсөнд тарьж болно. Хүчиллэг ихтэй хөрсөнд үхрийн нүд муу ургадаг. Ялангуяа намгархаг хөрсөнд олигтой үндэслэж чаддаггүйн сацуу янз бүрийн мөөгөнцөр мэтийн өвчинд хялбархан нэрвэгддэг. Хашааны үхрийн нүдийг тариалах талбайг зөв сонгож авсны дараа модоо суулгах газрын өргөн урт нь 40x40 см-ээс доошоо хүрзний мөр тултал гүнзгий ухна. Хөрсний ялзмагт давхарга зузаан аваас нүхийг доош нь 50 см хүртэл гүнзгий ухна. Харин хөрсний ялзмагт давхарга нимгэн бол нүх ухаж ялзмагт шороог нөгөө талд гаргана. Ийнхүү үхрийн нүд тарихад зориулан ухсан нүхэнд ялзмагт шороотой малын бууц, шувууны сангас буюу аргал, модны үнс тус тус сайн хольж нүхээ дүүргэнэ. Суулгац бут суулгахаас 2-3 хоногийн өмнө нүхээ ухаж, хөрсөө бордож боловсруулна. Суулгац бэлтгэх: Үхрийн нүдийг тайрдас эсвэл бутны нугалга хийж, үндэслүүлэн суулгацаар тарьж ургуулна. Үүнд намар 9-р сарын 1, 2-р хагаст үхрийн нүдний бутны 5-6 нахиа бүхий 18-20 см мөчрийг тайран авч, мөчрийн дээд үзүүр, доод үзүүрийг нахианы доод талаар хурц хутгаар огтолж, түүнийгээ нар салхинд удаахгүй өдөрт нь багтаан тарина. Сайн бордож боловсруулсан хөрсөнд мөчир хооронд 12-15 см, эгнээ хооронд 60-70 см зайтай, 45° налуу газраас дээш 2 нахиа ил гаргаж 2 нахиатай доод үзүүрийг хөрсөнд булaж эргэн тойрны шороог сайтар нягтруулж усалж дараа нь хөрсөн дээр хөх бууц хийж болно. Ирэх хавар тарихаар намар тайрч авсан суулгац мөчрийг зооринд нойтон элсэнд эсвэл цасанд хучиж өвөлжүүлнэ. Дараа хавар нь эрт газрын хөрс гэсэж эхэлмэгц талбайд шилжүүлэн дээр дурдсан аргаар суулгана. Хөрсийг байнга сийрэг нойтон байлгавал суулгац түргэн үндэслэж эрчимтэй ургана. ТАНИХ ХУУДАС Ургалтын хугацаа : Үхрийн нүд бут тарьсан жилээс эхлэн 10 жилийн турш эрчимтэй жимсээ өгнө. Үхрийн нүдний жимсийг 7 дугаар сарын 25-наас хойш хурааж авна. Ургах нөхцөл: Хар үхрийн нүд ус чийг нэлээд шаарддаг таримал учир чийгэрхэг хөрстэй нөмөр буюу хашаа байшингийн нөмөр сүүдэрдүү, услахад тохиромжтой газар тарина. Харин гол нуга, намгархаг хөрстэй газар тохиромж муутай. Aрчилгаа: Хавар 5 дугаар сард үхрийн нүдний бут цэцэглэж байх үеэр манай орны нөхцөлд гэнэтийн цочир хүйтрэлтүүд болдог учир бутны цэцгийг хамгаалж бороожуулагчаар орчны хөрсийг услах ,талбайд утаа май тавих зэргээр хамгаална. mfjnqx5g6ztel2xh2xsz3n5gjo377od 0 140703 822631 2025-06-22T01:07:05Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хөрс боловсруулалт Чацаргана тарих талбайг 1-2 жилийн өмнө бэлдэнэ. Хавар аль болох гүн 25-40 см хагалж, зуны чийг, тунaдас, хог ургамлын ургалтыг харгалзан хэд хэдэн удаа өнгөн боловсруулалт хийнэ. Талбайг боловсруулахын өмнө 1 м2 талбайд 10-12 кг шим бордоо хи..." 822631 wikitext text/x-wiki Хөрс боловсруулалт Чацаргана тарих талбайг 1-2 жилийн өмнө бэлдэнэ. Хавар аль болох гүн 25-40 см хагалж, зуны чийг, тунaдас, хог ургамлын ургалтыг харгалзан хэд хэдэн удаа өнгөн боловсруулалт хийнэ. Талбайг боловсруулахын өмнө 1 м2 талбайд 10-12 кг шим бордоо хийх бөгөөд хүнд хөрсөнд элс хайрга хийж хөнгөрүүлэх, элсэн хөрсөнд бууц, ялзмаг нэмэх замаар бүтцийг нь сайжруулна. Суулгах материал Шаардлага хангасан 1-3 настай суулгацыг хэрэглэнэ. Модлог мөчрөөр ургуулсан бол нэг настай, 15 см-ээс доошгүй өндөртэй, ногоон мөчрөөр ургуулсан бол 2-3 настай байна. Тариалалт Олон настай, нэг байран дээр 10-12 жил, түүнээс ч олон жил ургадаг учир сүүдэрлэхгүй, нар бүтэн өдрийн турш ээдэг газар сонговол сайн. Манай орны нөхцөлд 4 сарын сүүлч, 5 сарын эхний хагаст тарих нь хамгийн ашигтай хугацаа юм. Нэг модонд 4-6 м² тэжээлийн талбай тохиромжтой бөгөөд 10-11 эм модонд нэг эр мод байх нь хамгийн ашигтай. Тарихын өмнө чацаргана тарих шан буюу нүхэндээ 8-10 кг бууц хийх нь залуу ургамлыг 2-3 жилд шим тэжээлийн бодисоор хангах бүрэн бололцоотой. Чацаргана тарих нүхийг 80 см голчтой ухаж бэлтгэх ба суулгацын үндэсний хүзүүг хөрснөөс 10 см доор суулгана. Суулгахын хамт услах бөгөөд энэ усалгаанаас 2-3 хоногийн дараа хоёр дахь усалгааг хийх ба ууршилтыг нь багасгах зорилгоор бууцаар хучиж өгнө. Суулгацыг суулгасны дараа салаа ишийг тайрч нэг иштэй болгоно. Арчилгаа Ургалтын эхний 5-6 жилд ургамлын ишний орчмыг цэвэр байлгах нь маш чухал. Чацарганы үндэс хөрсний өнгөн хэсэгт байрладаг учир сийрүүлэлтийг гүн хийж болохгүй, зөвхөн 10 см хүртэл гүнд хийхэд тохиромжтой. Ургамлын үндсийг гэмтээхгүйн тулд модтойгоо зэрэгцэн зогсоод үндэсний тархалтын дагуу цавчуураар сийрүүлнэ. Сийрүүлэлтийг усалгаа бүрийн дараа хийх, мөн усалгааны дараа хар өнгийн нийлэг хальсаар хучиж болно. Чацаргана нь өөрийн үндсэн дээрх булцууны тусламжтайгаар агаараас азотыг шингээн авч, өөрийн хэрэгцээт азотын хэмжээг тохируулж байдаг. Иймээс эхлээд фосфорын бордоог илүүтэйгээр шаарддаг. ТАНИХ ХУУДАС Хөрс: Үржил шимтэй хар хүрэн, хүрэн, цайвар хүрэн, хөнгөн сэвсгэр хөрсөнд сайн ургана. Мөн голын хөндийн жижиг хайрга чулуутай, хөнгөн хөрсөнд сайн ургадаг. Хужир марзтай, хүнд шавранцар хөрс тохиромж муутай. Нягтрашил: Нэг га-д 1514 эм, 152 эр буюу 1666 ширхэг мод таригдана. Мөр хоорондын зай 200 см Ургамал хоорондын зай 200-300 см k7zu5gz8x6ffujbk8qqvgbq1o56bfpf 0 140704 822633 2025-06-22T01:08:38Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хүнсний ногоо хадгалах технологи: Улирлын чанартай тариалалт, ургацтай уялдан тэдгээрийг тодорхой хугацаанд нөөцлөн хадгалах зайлшгүй шаардлага гардаг. Түүнчлэн хүнсний ногооны чанар нь хадгалалт, тээвэрлэлтийн явцад алдагдаж, шаардлага хангахгүй бо..." 822633 wikitext text/x-wiki Хүнсний ногоо хадгалах технологи: Улирлын чанартай тариалалт, ургацтай уялдан тэдгээрийг тодорхой хугацаанд нөөцлөн хадгалах зайлшгүй шаардлага гардаг. Түүнчлэн хүнсний ногооны чанар нь хадгалалт, тээвэрлэлтийн явцад алдагдаж, шаардлага хангахгүй болох магадлал өндөр байна. Иймээс их хэмжээний хүч хөдөлмөр зарцуулан тариалсан түүхий эдийг тоо болон чанарын хамгийн бага алдагдалтайгаар боловсруулах үйлдвэр, хүн амын хэрэглээнд нийлүүлэх нь хадгалах технологийн гол зорилго юм. Жимс, ногоог хадгалах арга: Жимс, жимсгэнийг хадгалах хөргөх, хөлдөөх, хатаах, боловсруулах гэсэн үндсэн арга байдаг. Жимс, жимсгэнэ, хүнсний ногоог хадгалахдаа: Физикийн арга: Бүтээгдэхүүнийг сэрүүн, хүйтэн орчинд байлгаж хөргөх буюу хөлдөөжхадгалах арга юм. Энэ аргаар төмс, хүнсний ногоог хадгалж байна. Физикийн аргаар хөргөх үйлчилгээг +3-0 хэмд хөлдөөлтийг -10 хэм хүртэлх хүйтний нөлөөн дор явуулна. Физик-химийн арга: Бүтээгдэхүүнийг хадгалахад ашигладаг нилээд түгээмэл аргын нэг бол хатаах арга юм. Хатаах явцад бүтээгдэхүүн чийгээ алдаж үлдэгдэл чийгийн хэмжээ 25-8% хүртэл буурна. Ийм чийгшилд үр жимс, хүнсний ногоо бусад бүтээгдэхүүн удаан хадгалагддаг. Биохимийн арга: Хүнсний ногоо, үр жимсийг эсгэх, норгож дэвтээх зэрэг нь уг аргад хамаарна. Эсгэлт нь сүүний тухайн бүтээгдэхүүний хадгалалтад нөлөөлөгч хүчин зүйл болж өгдөг. Химийн хүчлийн хуримтлалыг 0.6-1.4% хүргэхэд үндэслэгддэг бөгөөд эсгэлтийн дүнд үүсэх этилийн спиртийн үйлчлэлийн арга. Цууны хүчилд хийж хадгалах арга энд хамаарна. Био зоорины бэлтгэл: Аль ч төрөл хүнсний ногоог тусгай зориулттай зооринд хадгална. Уг зоорь нь төрөл бүрийн ногоог агротехнологийн дагуу чанар сайтай хадгалахаар төхөөрөмжлөгдсөн байхаас гадна зарим зоорийн дээвэр хана туурга нь зоорийн доторх температурыг тогтмол барьж байх зориулалтын материалаар хийгдсэн байх шаардлагатай. Мөн ердийн ба зориудын, идэвхтэй салхижуулагчаар тоноглож, зоорийн доторхи дулаан, харьцангуй чийгийн хэмжээг хэмжигч термометр, психрометр болон галын аюулаас урдьчилан сэргийлэх ажлын багаж хэрэгслийг байрлуулна. Хүнсний ногооны зоорийг доорхи байдлаар бэлтгэсэн байх ёстой. eouoj9z3zw8njkwtkx6fkfy6fwurom0 0 140705 822634 2025-06-22T01:09:52Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Эдийн засгийн хамгийн өндөр үр ашиг гэдэг нь зардалтай уялдуулан авч үзэхэд эдийн засгийн хувьд хамгийн өндөр үнэ цэнэ юм. Ямар нэгэн зүйл эдийн засгийн хувьд үнэ цэнэтэй байхын тулд хязгаарлагдмал нийлүүлэлттэй мөн зах зээл дээр ховор байх ёстой бөгөөд..." 822634 wikitext text/x-wiki Эдийн засгийн хамгийн өндөр үр ашиг гэдэг нь зардалтай уялдуулан авч үзэхэд эдийн засгийн хувьд хамгийн өндөр үнэ цэнэ юм. Ямар нэгэн зүйл эдийн засгийн хувьд үнэ цэнэтэй байхын тулд хязгаарлагдмал нийлүүлэлттэй мөн зах зээл дээр ховор байх ёстой бөгөөд ингэснээр зах зээлийн үнэ нь тэрхүү ховор зүйлийн хэрэглээг өрсөлдөөнд хүргэж үнэ цэнийг нь нэмэгдүүлж өгдөг. Жишээлбэл, агаар болон ус нь байгалиасаа өөрийн гэсэн онцгой үнэ цэнэтэй бөгөөд амьдрахад зайлшгүй чухал зүйлс юм. Гэхдээ эдгээрт эдийн засгийн хувьд тодорхой нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн үнэ цэнийг ихэнх тохиолдолд тогтоогоогүй байдаг. Учир нь эдгээр нь зах зээлийн үнэ тогтоох хэмжээнд нөлөөлөх ховор нөөцтэй биш гэж тооцогддог. Ерөнхийдөө, усны хэрэглээний энгийн тооцооны хуудас нь зөвхөн тэрхүү усыг хэрэглэгчдэд хүргэх зардлыг л оруулсан байх ба усыг бий болгох зардлыг тусгаагүй байдаг. Бохирдол болон зохисгүй хэрэглээний улмаас цэвэр агаар болон цэвэр ус нь бохирдсон тохиолдолд л эдгээр нь эдийн засгийн тодорхой үнэ цэнэтэй болно. Нэмж хэлэхэд, эдийн засгийн зөвхөн нэг төрлийн үйл ажиллагаагаар дагнах нь учирч болох санхүүгийн эрсдэлийг ихэсгэж байдаг. Санхүүгийн эрсдэлүүд нь тухайн фермийн зээлийн эргэн төлөлтийн гүйцэтгэлийн чадамжтай хамааралтай байдаг. Санхүүгийн эрсдэлүүд нь үйлдвэрлэл зах зээлийн эрсдэлүүдтэй хамааралтай байдаг бөгөөд бага ургац болон бага үнэ зэрэг нь магадгүй тухайн фермийг хохирол амсахад хүргэж болно. Эдийн засгийн хувьд тогтвортой фермийн аж ахуй эрхлэх нь фермийн үндсэн зорилгыг эргэн харахаас эхэлнэ. Хөдөө аж ахуйн үйл ажиллагаагашигтай гэж авч үзэх үндэслэл нь орон нутгийн иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх, эрүүл хоол хүнсээр хангах замаар фермерүүд, нийгмийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх тогтвортой системийг бий болгох явдал болно. 63xz22pjurrj3mm66vap940egs3glju 0 140706 822635 2025-06-22T01:11:46Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Маркетинг гэдэг нь бараа, үйлчилгээ, үзэл санааг бий болгох, хуваарилах, урамшуулах болон тэдгээрийн үнийг тогтоох замаар хэрэглэгчдийн хүсэл шаардлага, хэрэгцээг хангахад чиглэгдсэн солилцоог үр ашигтай, оновчтой хөнгөвчлөх бизнесийн үйл ажиллагаа юм..." 822635 wikitext text/x-wiki Маркетинг гэдэг нь бараа, үйлчилгээ, үзэл санааг бий болгох, хуваарилах, урамшуулах болон тэдгээрийн үнийг тогтоох замаар хэрэглэгчдийн хүсэл шаардлага, хэрэгцээг хангахад чиглэгдсэн солилцоог үр ашигтай, оновчтой хөнгөвчлөх бизнесийн үйл ажиллагаа юм. Хүнсний ногооны бизнес дээр авч үзвэл ургацыг эцсийн хэрэглэгчид хүргэх хүртэлх үйл явц гэж хэлж болно. Үйлдвэрлэгч нь бүтээгдэхүүнээ амжилттай зах зээлд нийлүүлэхийн тулд маркетингийн үйл явцыг сайн ойлгож, тооцоолох хэрэгтэй. Хүнсний ногооны зах зээлийн систем Хүнсний ногооны тариалалт эрхэлж буй хувь хүмүүс өвлийн улиралд борлуулалтаа үргэлжлүүлэхийн тулд хүнсний ногоог боловсруулж зах зээлд гаргах нь чухал байдаг. Жимс, хүнсний ногоог улирлын чанартай үйлдвэрлэдэг боловч зах зээл дээр хэрэглэгчид жилийн туршид бүтээгдэхүүнийг шаарддаг. Олон арван жилийн туршид хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээг хангахуйц бүтээгдэхүүний олдоцтой холбоотой асуудлыг дараах 2 байдлаар шийдвэрлэж борлуулж ирсэн: 1. Ургац хураалтын явцад шинэ ногоо борлуулах 2. Хүнсний ногоог боловсруулж бусад улиралд борлуулах Технологи сайжирч, хэрэглэгчдийн орлого нэмэгдэхийн хирээр боловсруулсан жимс жимсгэнэ, хүнсний ногоо ихээхэн эрэлт хэрэгцээтэй байна. Шууд борлуулах Жижиг хэмжээний тариалагчдын хувьд хураасан шинэ ногоог ойр орчмын гэрээт хүнсний дэлгүүр болон бие даасан жижиглэнгийн худалдаачдаднийлүүлж болно. Гэвч тогтвортой нийлүүлэлт хийхийн тулд та өөрийн маркетингийн системийг хөгжүүлэх ёстой бөгөөд үр дүнд нь та тариалагч, савлагч, бөөнөөр борлуулагч болж хүнсний ногооны аж ахуйн цогц үйл ажиллагааг явуулдаг болох юм. Нэмүү өртөг шингээж борлуулах Өрсөлдөх чадвартай байхын тулд хүнсний ногооны томоохон үйлдвэрлэгчид ерөнхийдөө хүнсний ногоог боловсруулж зах зээлд нийлүүлдэг . Орон нутгийн жижиг үйлдвэрлэгчид өөрийн жимс жимсгэнэ, хүнсний ногоог боловсруулж савлах, шошголох нь өөрийн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд таниулж, жилийн турш борлуулалт хийх боломжийг өгч цаашид өөрийн гэсэн брендийг үүсгэх бололцоог үүсгэдэг. 1qwemznhm4mvvz2cjtbvs51e40lura5 0 140707 822636 2025-06-22T01:13:19Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Эрэлтийг тооцоолох Ихэнх ногооны аж ахуй эрхлэгчид тариалалтаа хийсний дараа зах зээлээ хайж эхэлдэг, гэвч энэ нь хүнсний ногооны үйлдвэрлэгчдэд эрсдэлтэй үйлдэл юм. Хэрэв та хүнсний ногооны үйлдвэрлэлээ өргөжүүлж зах зээлд гаргах гэж байгаа бол зорил..." 822636 wikitext text/x-wiki Эрэлтийг тооцоолох Ихэнх ногооны аж ахуй эрхлэгчид тариалалтаа хийсний дараа зах зээлээ хайж эхэлдэг, гэвч энэ нь хүнсний ногооны үйлдвэрлэгчдэд эрсдэлтэй үйлдэл юм. Хэрэв та хүнсний ногооны үйлдвэрлэлээ өргөжүүлж зах зээлд гаргах гэж байгаа бол зорилтот бүлгийнхээ эрэлтийг зөв тодорхойлж, хэрэглэгчдэд хамгийн тохиромжтой борлуулалтын аргыг сонгох нь чухал. Орон нутгийн үйлдвэрлэгчид борлуулалт хийхээсээ өмнө дараах мэдээллүүдийг анхаарч авч үзэх нь зүйтэй: • Шинэ хүнсний ногоог зах зээлд хүргэх газар зүйн бүсийг тодорхойлох. Боломжит худалдан авагчдыг таньж мэдэх. (Хаана?, Хэнд?) • Тухайн бүсэд хэрэглэгчдийн ямар хэрэгцээ хангагдаагүй байгааг олж мэдэх, зах зээл дээрх худалдан авагчдын тоог тодорхойлох. Тэдэнд ямар үйлчилгээ үзүүлбэл илүү хүрч чадах вэ гэдгийг тооцоолох. • Таны боломжит өрсөлдөгчид хэн бэ, хаана байрладаг, ямар үйлчилгээ үзүүлдэг талаар мэдэх. Зах зээлийн судалгаа хийх Эрэлтийг тооцоолсны дараа зах зээлээ судлах хэрэгтэй бөгөөд хэрэглэгчийн судалгаа явуулж болно. Хэрэглэгчийн судалгааг дараах байдлаар явуулж болно: - Асуулга явуулах - Хүнсний ногоо худалдаж авч байгаа хэрэглэгчдийг ажиглах - Орон нутгийн зах зээлийн судалгааг харах Зах зээл дээр ямар хүнсний ногоо эрэлттэй байгааг мэдэж авснаар борлуулалтын стратегиа зөв боловсруулж бизнесийн гараа тань амжилттай эхлэх боломжтой. Боловсруулсан бүтээгдэхүүний сав баглаа боодол, шошго Бүтээгдэхүүний үнэ цэнийг нэмэгдүүлж хэрэглэгчдэд таниулахын тулд баглаа боодол чухал үүрэг гүйцэтгэдэг билээ. Эрүүл ахуйн шаардлагын дагуу хүнсний ногоог боловсруулж савлах нь дараах давуу талуудтай: - Бүтээгдэхүүнийг муудахаас хамгаална - Удаан хугацаанд хадгалах боломжтой - Тээвэрлэхэд хялбар - Хэрэглэгчдийн анхаарлыг татна - Шошгоос бүтээгдэхүүний мэдээлэл болон давуу талуудыг харж болно. Хүнсний бүтээгдэхүүний сав, баглаа, боодол нь барааг тээвэрлэх хадгалах, худалдах явцад чанарыг нь хамгаалах гол ач холбогдолтой. Савлалт нь барааг ус, чийг, нар салхи зэрэг гадны нөлөөнөөс хамгаалах, барааг бүртгэж тоолох өрж хураах ажлыг эмх цэгцтэй, хөнгөн шуурхай болгоход зохих хэмжээгээр нөлөөлдөг. sf6xp2218q7w2kq4nyzcaldl2e1x3zt 0 140708 822637 2025-06-22T01:15:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Бүтээгдэхүүнээ савлахдаа аль болох хэрэглэгчийн таалалд нийцүүлж хэмжээний хувьд олон сонголттойгоор санал болгох нь хэрэглэгчдэд илүү хүрэх магадлалтай. Зах зээлд савлагааны хэлбэр хэмжээг тохируулж захиалах боломжтой олон газрууд байгаа бөгөөд бү..." 822637 wikitext text/x-wiki Бүтээгдэхүүнээ савлахдаа аль болох хэрэглэгчийн таалалд нийцүүлж хэмжээний хувьд олон сонголттойгоор санал болгох нь хэрэглэгчдэд илүү хүрэх магадлалтай. Зах зээлд савлагааны хэлбэр хэмжээг тохируулж захиалах боломжтой олон газрууд байгаа бөгөөд бүтээгдэхүүнийхээ онцлог болонхэрэглэгчдийн анхаарлыг татах талаас нь бодолцож сонголтоо хийх нь чухал. Хүнсний сав баглаа боодол нь тухайн хүнсний бүтээгдэхүүний талаар заавал мөрдөх стандартад заагдсан мэдээллийг багтаасан шошготой байх ёстой. Хүнсний сав, баглаа, боодлын шошгод тавих ерөнхий шаардлагыг стандартаар тогтоосон байдаг бөгөөд үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ, шошго хэвлэх, олшруулах ажил эрхлэгч аж ахуйн нэгж, байгууллага, тухайн стандартыг мөрдөж ажилласнаар иргэд хүнсний бүтээгдэхүүний талаар үнэн зөв мэдээлэл авах, хүнсний аюулгүй байдлаа хангах ач холбогдолтой юм. Хүнсний бүтээгдэхүүний сав баглаа боодлын шошго нь дараах мэдээллийг агуулна. Үүнд: - Хүнсний бүтээгдэхүүний нэр - Бүтээгдэхүүний найрлага - Цэвэр ба хуурай жин - Үйлдвэрлэгчийн нэр, хаяг - Үйлдвэрлэсэн орон - Цувралын дугаар - Хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэсэн огноо болон хадгалах заавар - Бүтээгдэхүүний товч, тодорхой хэрэглэх заавар - Бүтээгдэхүүний шимт бодисын мэдээлэл, агууламж, мэдэгдэл - Эрүүл мэндийн мэдэгдэл - Ионжуулагч цацрагаар боловсруулсан хүнс - Хувиргасан амьд организмаас гаргасан хүнс - Органик хүнс зэрэг болно - Хэрэв уг бүтээгдэхүүн “Үндэсний тохирлын тэмдэг” авсан бол түүний тэмдэглэгээг байршуулж болно. Боловсруулсан бүтээгдэхүүний шошго дээр үйлдвэрлэгчийн холбогдох хаяг зайлшгүй байхаас гадна, бүтээгдэхүүний орц, давуу талуудыг дэлгэрэнгүй бичсэн байх нь хэрэглэгчдийг илүү татах болно. Монголын Үндэсний Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим нь үндэсний, байгалийн гаралтай түүхий эдээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнд “Органик бүтээгдэхүүн/Certified organic” шошго олгодог. “Органик бүтээгдэхүүн/certified organic” эко шошго нь тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, боловсруулж буй аж ахуйн нэгж нь тогтвортой, органик хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж буйг гэрчлэх тэмдэг болно. gv2sz9ngnhubdijzo7674ezn3wqlwdw 0 140709 822638 2025-06-22T01:17:13Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хүнсний ногоог зах зээлд таниулан сурталчлах хэд хэдэн арга байна. Үүнд: - Үзэсгэлэн худалдаанд оролцох, амталгаа хийх - Хүргэлттэй худалдаа хийх - Цахим сүлжээгээр зар тавих - Хөдөө аж ахуйн хоршоодтой нэгдэж бүтээгдэхүүнээ гаргах зэрэг аргууд байна. Т..." 822638 wikitext text/x-wiki Хүнсний ногоог зах зээлд таниулан сурталчлах хэд хэдэн арга байна. Үүнд: - Үзэсгэлэн худалдаанд оролцох, амталгаа хийх - Хүргэлттэй худалдаа хийх - Цахим сүлжээгээр зар тавих - Хөдөө аж ахуйн хоршоодтой нэгдэж бүтээгдэхүүнээ гаргах зэрэг аргууд байна. Түүнчлэн өөрийн гэсэн бүтээгдэхүүний логотой байвал хэрэглэгчдийн нүдэнд өртөж амархан танигддаг боловч эцсийн дүнд бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ буюу чанар хамгийн чухал байдаг. Орон нутгийн зах зээл дээр анх гарч байгаа бизнесүүд хэрэглэгчидэд илүү танигдахын тулд ойр орчмын зорилтот хэрэглэгчдэд амталгааг явуулж бүтээгдэхүүнийхээ дауу талыг сурталчлах нь дараа дараагийн худаалдаан авагчдад хүрэх давуу талтай. Борлуулалт хийхэд тулгарах саад бэрхшээлүүдийг тооцох Аливаа үйл ажиллагааг эхлэхэд дотоод болон гадаад хүчин зүйлүүд нөлөөлдөг бөгөөд борлуулалт хийхэд гарч болзошгүйэрсдэлүүдийг тооцсон байх хэрэгтэй. Үүнд: - Тээврийн зардал болон тээвэрлэлттэй холбоотой бэрхшээлүүд - Улирлын чанартай ногоонууд амархан муудах - Эрэлт тогтмол биш (зөвхөн хурим, баяр ёслолын үеэр эрэлттэй байдаг ногооны төрлүүд) - Үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгч рүү маш олон шат дамжлагыг туулж хүрэх зэрэг асуудлууд багтана. Аливаа бүтээгдэхүүний маркетинг хийх нь тухайн бүтээгдэхүүнийг худалдан авах боломжит хэрэглэгчидтэй үүсгэх харилцаанаас эхлэх бөгөөд дараах алхамуудыг анхаарч авч үзнэ: 1. Яаж хэрэглэгчтэй болох вэ? (сурталчилгаа, үзэсгэлэн, танилуулга гэх мэт) 2. Байгаа хэрэглэгчдээ яаж хадгалах вэ? (баталгаа өгөх, сэргээн засварлах үйлчилгээ, бэлэг өгөх, хөнгөлөлт үзүүлэх гэх мэт) 3. Хэрэглэгчдийнхээ тоог яаж өсгөх вэ? (нэмэлт үйлчилгээ, нэмэлт бүтээгдэхүүн санал болгох, багцлах гэх мэт) Товчхондоо, хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийг дээшлүүлэх замаар ашиг орлогоо нэмэгдүүлж байгууллагын зорилгодоо хүрэхэд чиглэгдсэн цогц үйл ажиллагааг маркетинг гэж болно. Бүтээгдэхүүний худалдан авалтад дараах хүчин зүйлүүд мөн нөлөөлж болно. Үүнд: Хүмүүс. Бүтээгдэхүүн зарж байгаа хүн нь мэдлэг туршлагатай байж худалдан авагчидад тодорхой мэдээлэл өгч нөлөөлж чаддаг байх. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд ажиллах хүмүүс тухайн чиглэлээрээ мэдлэг туршлагатай байх. Зөрүүтэй эсвэл дутуу мэдээлэл авсан хэрэглэгч хүртэл сөрөг мэдээллийг бусад худалдан авагчдад тарааж болох талтай байдаг. Тиймээс худалдан авагчтай харьцах харилцааг ямагт анхаарч чанартай үйлчилгээг үзүүлж байж хүмүүсийг татаж чадна. Хамтын ажиллагаа. Бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай түүхий эд материал нийлүүлэгчидтэй хамтран ажиллах, боломжит худалдан авагчидтайгаа харилцаагаа хөгжүүлэх. Бүтээгдэхүүн зарагдаж байгаа газрын орчин байдал. Ямар орчин нөхцөлд байх нь борлуулалтад нөлөөлдөг. Тухайлбал, томоохон худалдааны төвүүдэд борлуулалт сайн байна. Аливаа нэг худалдан авагчийн нийт худалдан авалтын 60-70 хувь нь төлөвлөөгүй худалдан авалт хийдэг хандлага байдаг гэдгийг анхаарч бүтээгдэхүүнийг аль болох худалдан авагчийн хараанд өртөхүйц байрлалд байрлуулбал зүгээр. ojzamxgm7tofbffffyhxlyq0w8unq2m 0 140710 822639 2025-06-22T01:18:33Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Цэвэр ногоо тариалах талбай = (Нийт хүлэмжний талбай м2) - (Хүлэмж доторх зам болон усны савын эзэлсэн талбайн хэмжээ м2) Тариалах ногоогоо сонгох шалтгаанууд: • Ээлжлэн тариалах системийг баримтлах: жил дараалан нэг газарт тариалалт аль болох хийхгүй бай..." 822639 wikitext text/x-wiki Цэвэр ногоо тариалах талбай = (Нийт хүлэмжний талбай м2) - (Хүлэмж доторх зам болон усны савын эзэлсэн талбайн хэмжээ м2) Тариалах ногоогоо сонгох шалтгаанууд: • Ээлжлэн тариалах системийг баримтлах: жил дараалан нэг газарт тариалалт аль болох хийхгүй байх • Хүлэмжинд тариалж болох ногоонуудыг тариалах • Хүлэмжний урд талд болон хойд талд нь тариалж болох ногоонууд: хүнсний ногоо өндөр, нам ургадаг болон хүйтэнд тэсвэртэй гэдгээр ялгаатай байдаг болхоор хүлэмжний урд хэсэгт намхан ургадаг ба хүйтэнд тэсвэртэй ногоог тариалан, харин хүлэмжний хойд хэсэгт өндөр ургадаг болон дулаахан газар сайн ургадаг ногоог тариалан. • Ногоонд ургалтын үед хийгдэх арчилгаа: ногооны арчилгаа сайн хийгдвэл өвчин хортон гарах боломж багасах болон та ургацаа нормаар нь хураах боломжтой болно. (усалгаа, таналт, ургамал хоорондох зай, агааржуулалт) • Ургалтын хугацааг анхаарах: тариалах гэж байгаа ногооны үрслэгээ хийх, хэзээ шилжүүлэн суулгах болон ургац хураах үеийг мэдэх нь чухал юм. Яагаад гэвэл үрслэгээ хийсний дараа үрлэгээгээ шилжүүлэн суулгах хүртэл нэг сараас их хугацаа байдаг энэ хугацаанд богино болцтой хүйтэнд ургах боломжтой (салат навч) ногоог тариалан ургац авч болно. Богино болцтой ногоог (салат навч) хүлэмжинд 4 удаа тариалах боложтой. • Хурааж авах боломжит ургацын хэмжээ (кг) болон ханш (₮): ургацын хэмжээ болон ногооны үнэ маш чухал байгаа юм. Том талбайд тариалагддаг болон их хэмжээний ургац өгдөг гэхдээ 1 кг-ын үнэ нь хяамдхан зарагддаг, жижиг талбайд тариалагддаг болон бага хэмжээний ургац өгдөг гэхдээ 1 кг-ын үнэ нь үнэтэй зарагддаг ногоо байдаг. Аль болох байгаа орон нутагдаа борлуулж болох ногоог сонгон тариалалт хийх нь чухал байдаг. b9bxw6ggsmjtac5lyg3rtmzuplj6y56 0 140711 822640 2025-06-22T01:19:44Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "МУ-н залуучуудыг (18-34 нас) дэмжих тухай хуулийн дагуу Монгол Улсын иргэн 15-34 насны залуучуудын хөгжил, оролцоог төрөөс дэмжих бөгөөдэнэхүү хуульд: - хөдөлмөрийн болон хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран малчин залуу..." 822640 wikitext text/x-wiki МУ-н залуучуудыг (18-34 нас) дэмжих тухай хуулийн дагуу Монгол Улсын иргэн 15-34 насны залуучуудын хөгжил, оролцоог төрөөс дэмжих бөгөөдэнэхүү хуульд: - хөдөлмөрийн болон хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран малчин залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх; - мэргэжлийн ур чадвараа сайжруулах, шинэ мэргэжил эзэмших сургалтад ажилгүй залуучуудыг хамруулах; - орон нутгийн захиалгат ажлын байранд ажиллахаар очсон залуучуудыг дэмжих; - ажил олоход хүндрэлтэй болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагыг төгссөн төгсөгчдийг дадлагажуулан байнгын ажлын байраар хангасан ажил олгогчийг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас дэмжих зэрэг хөтөлбөрүүд тусгагдсан байна. Хөдөлмөр эрхлээгүй залуучууд болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын төгсөгчдийг аж ахуй, бизнес эрхлэх ур чадвар, шинэлэг санаанд тулгуурлан гарааны болон санхүүгийн дэмжлэг олгох, бизнесээ тогтвортой эрхлэхийг дэмжих арга хэмжээнд хамруулж байнгын ажлын байртай болгох замаар тэдний хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжихэд хөтөлбөрийн зорилго оршино. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээг зохион байгуулах нэгдсэн удирдамжтай дараах холбоосоор танилцаж болно: <nowiki>http://www.mlsp.gov.mn/op/more/id/64</nowiki> Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын төгсөгч хувиараа болон бүлгээр хөдөлмөр 82эрхэлж, ажлын байр бий болгох зорилгоор тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгсэл худалдан авахад нь зориулж, нэг төгсөгчид 3 сая төгрөг, бүлэгт 10 хүртэл сая төгрөгийн санхүүгийн дэмжлэгийг олгоно. irbi162b96uzf5ws2j22cqcwa5dfbut 0 140712 822641 2025-06-22T01:23:51Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "ХНХЯамнаас Монгол улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал2030, Төрөөс хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар баримтлах бодлого 2015-2025, Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрүүдийн хүрээнд нийгмийн тогтвортой хөгжлийн бодлогуудыг Монгол улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл а..." 822641 wikitext text/x-wiki ХНХЯамнаас Монгол улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал2030, Төрөөс хөдөлмөр эрхлэлтийн талаар баримтлах бодлого 2015-2025, Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрүүдийн хүрээнд нийгмийн тогтвортой хөгжлийн бодлогуудыг Монгол улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгаж хэрэгжүүлж байгаа билээ. Эдгээр хөтөлбөрүүд нь МУ-н хэмжээнд тэр дундаа орон нутагт хэрэгжүүлж буй хөдөө аж ахуйн жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг санхүүжүүлэх, хөдөө аж ахуйн салбарт ажиллах сонирхолтой залуусыг Мэргэжил Сургалт Үйлдвэрлэлийн Төвүүдэд болон бусад сургалтад хамруулж чадваржуулахад чиглэсэн байна. ХХААХҮЯамнаас жижиг дунд үйлдвэрлэгчдийг хөгжүүлэх сангаас мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний үйлдвэрийн салбарын бодлогуудын хүрээнд ЖДҮ-дэд зээл олгохоос гадна дотоодын болон гадаадын санхүүжилттэй хөдөө аж ахуйн төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хамтран ажилладаг билээ. Атрын III аяны үргэлжлэл болох “Жимс, жимсгэнэ” үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд хүнсний ногоо, жимс жимсгэний нэр төрөл, үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх зорилготой. Энэ хүрээнд БНСУ, БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн нийлэг хальсан хүлэмжийг хүнсний ногоо, жимс, жимсгэний үйл ажиллагаа эрхэлдэг иргэн, аж ахуйн нэгжид 30 хувийн урьдчилгаатай, 4 жилийн хугацаатай хүүгүй зээлийг ХХААХҮЯолгож эхэлсэн байна. Монгол ногоо” хөтөлбөр. Хэрэгжих хугацаа 2016-2019 он. Хүнсний ногооны салбарын тогтвортой хөгжлийг дэмжих, хүйсийн тэгш байдлыг хангах замаар ногоочдын (ялангуяа хөдөө, орон нутгийн жижиг тариаланчид болон хот/хот орчмын эмзэг бүлгийн айлууд) амьжиргааг сайжруулах зорилготой. Швейцарийн хөгжлийн агентлаг “Монгол Улс дахь Хөдөө аж ахуйн тогтвортой хөгжил-II” төсөл. Хэрэгжих хугацаа 2016-2018 он. ХБНГУ, Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн салбарын яриа хэлэлцээрийг өргөжүүлэх, тогтвортой ХАА-г эрчимжүүлэх аливаа үйл ажиллагааг хөхүүлэн дэмжих, хүнс, хөдөө аж ахуйн салбарын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд тодорхой хувь нэмэр оруулах зорилготой. ХБНГУ-ын ХХААЯ “Жижиг фермерийн аж ахуйд зориулсан тогтвортой ногооны аж ахуй” төсөл. Мал үржүүлэг зохиомол хээлтүүлэг, шувууны аж ахуй, хүлэмжийн аж ахуй, зөгийн аж ахуйн чиглэлээр Хүнсний ногооны үр үйлдвэрлэлийг бэхжүүлэх, 5 хүртэл га талбайтай иргэн, хуулийн этгээдийг дэмжиж тариалангийн ажлыг механикжуулах, дуслын усалгааны технологи нэвтрүүлэх, механикжсан зоорь, өвөл, зуны хүлэмжийн тоо хэмжээ, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх замаар импорт, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулах, дотоодын үйлдвэрлэлээр хүнсний ногооны хэрэгцээг хангах зорилготой. Азийн хөгжлийн банк “Хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүн болон хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн өртгийн сүлжээг хөгжүүлэх” төсөл Зохистой хөдөлмөр эрхлэлт /Ажлын байр/ -г дэмжих, нэмүү өртгийн сүлжээ хөгжүүлэх зорилготой. 1mk80u8ux7r0qa2mr9j5kj4ly5lzea7 0 140713 822642 2025-06-22T01:25:03Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Нарны эрчмээр халдаг хүлэмж нь эдэлгээнийявцад арчилгаа болон засвар шаардана. Арчилгаа ба засвар хийгдээгүй тохиолдолд хүлэмжний дулаан хадгалах чадвар нь багасдаг бөгөөд хүлэмжинд сайжруулалт хийх тусам удаан эдэлгээтэй байж, ургац сайн өгч, ажлыг т..." 822642 wikitext text/x-wiki Нарны эрчмээр халдаг хүлэмж нь эдэлгээнийявцад арчилгаа болон засвар шаардана. Арчилгаа ба засвар хийгдээгүй тохиолдолд хүлэмжний дулаан хадгалах чадвар нь багасдаг бөгөөд хүлэмжинд сайжруулалт хийх тусам удаан эдэлгээтэй байж, ургац сайн өгч, ажлыг тань хөнгөлөх болно. Нарны эрчмээр ажилладаг өвлийн хүлэмжийг 10 жил тогтвортой ашиглах боломжтой гэж үзэн дараах хүснэгтийн дагуу хүлэмжийн засвар арчилгааг хийвэл тохиромжтой. Хөрс нь хүнсний ногооны аж ахуйн гол тулгуур учир хүлэмжин дэх хөрсний дулаалгыг жил болгон намар тариалалт хийхээс өмнө хийх бөгөөд хүлэмжний гялгарыг урагдаж гэмтэх бүрт цаг алдалгүй битүүлж скочдож байх хэрэгтэй. Ногоочдын туршлагаас харахад цаг уур, гадаад хүчин зүйлээс хамаарч хүлэмжний плёнкийг 4 жил тутамд солих, цонх хаалгыг 3 жил тутамд засварлах шаардлага гардаг. Хүлэмжин дэх ямарваа эвдрэл гэмтлийг цаг тухай бүрт арга хэмжээ авч засварлах нь хүлэмжний арчилгаанд маш чухал бөгөөд дараах алхмуудыг анхаарах хэрэгтэй. Ялангуяа салхины хүч ихтэй, хавар намрын улиралд хүлэмжний наалт, дулаалгууд аажмаар сулрах, цавуудаж бөглөсөн чигжээсүүд аажмаар хатаж хагсаж унах тохиолдлууд байнга гарах аваас энэ хэмжээгээр арчилгаа тордлогоо тухай бүрдээ гарч байна. Цаг алдалгүй дулаалга, бөглөө чигжээс, наалтуудыг хийж байх нь чухал. Арчилгаа: Хөрсний дулаалга: Хөрсний дулaалгыг хийхдээ хүлэмжийг тойрон 70 см гүн нүх үхаж хөөсөнцөр хийж шороогоор манана. Манааны шороо нь салхитай үед хийсэж, бороотой үед бага багаар урсаж багасаж дулаалгын хөөсөнцөр ил гарна. Цаг хугацааны явцад ил гарч ирсэн хөөсөнцөр чанараа алдсанаар хөрсний дулаалга алдагдах болно. Иймээс намархаяаны манасан шороонджил болгоншороо нэмэх, нягтруулах хэрэгтэй. Эсвэл манааны шороог чулуугаар хашиж өгч ил үлдсэн хөрстэй хэсэгт нь цэцэг тарьж ургуулбал жил болгон манах шаардлага гарахгүй. mn30xc30x1rcsn2hcpvzu6cktjxnx6l 0 140714 822643 2025-06-22T01:28:29Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Ногоон эдийн засаг гэж байгаль орчны эрсдэл, доройтлыг багасгах замаар хүний сайн сайхан байдал, нийгмийн тэгш хүртээмжтэй байдлыг сайжруулах зорилго бүхий эдийн засгийг ойлгоно. Ногоон хөгжил гэж байгалийн нөөцийг хэмнэлттэй, үр ашигтай ашигласан, эк..." 822643 wikitext text/x-wiki Ногоон эдийн засаг гэж байгаль орчны эрсдэл, доройтлыг багасгах замаар хүний сайн сайхан байдал, нийгмийн тэгш хүртээмжтэй байдлыг сайжруулах зорилго бүхий эдийн засгийг ойлгоно. Ногоон хөгжил гэж байгалийн нөөцийг хэмнэлттэй, үр ашигтай ашигласан, экосистемийн үйлчилгээг тэтгэсэн, хүлэмжийн хийн ялгарал болон хаягдал багатай, нийгмийн оролцоог хангаж, ядуурлыг бууруулах хөгжлийн загварыг ойлгоно. Ногоон худалдан авалт гэж эрчим хүч, байгалийн нөөц баялгийн хэмнэлттэй хэрэглээ, экосистемийн үйлчилгээний тогтвортой байдлыг хангах, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, ногоон орчныг бүрдүүлэхэд чиглэсэн бараа, ажил, үйлчилгээний худалдан авалтыг ойлгоно. Ногоон үйлдвэрлэл гэж эрчим хүч, нөөцийн хэмнэлттэй, хүлэмжийн хийн ялгарал болон хаягдал багатай, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд эрсдэлгүй үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг ойлгоно. Ногоон барилга гэж хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд сөрөг нөлөөгүй материал ашигласан, дулааны алдагдал хамгийн бага байх хийцтэй, агаарт ялгаруулах хаягдал багатай халаалтын шийдэлтэй, эрчим хүч, нөөцийн хэмнэлт үр ашигтай, хур тунадасны усыг хуримтлуулж ашиглах, хаягдал бохир усаа цэвэрлэж зайлуулах технологи бүхий, тав тухтай орчныг бүрдүүлсэн барилга байгууламжийг ойлгоно. Ногоон нийтийн тээврийн хэрэгсэл гэж уламжлалт дотоод шаталтын хөдөлгүүрт ашигладаг бензин, дизелиэс өөр төрлийн түлшийг хэрэглэх, эсвэл тээврийн хэрэгслээс ялгарч буй утаа, тортогжилтыг бууруулах нэмэлт тоног төхөөрөмжийг суурилуулан байгаль орчинд үзүүлэх хортой нөлөөллийг багасгасан нийтийн тээврийн хэрэгслийг ойлгоно. gwyu3dl302hht1cwbt42p883yuad81r 0 140715 822644 2025-06-22T01:35:57Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд нь үр дүнтэй эрдэм шинжилгээний ажилд оюуны чадавх өндөртэй, ёс суртахууны зарчмуудыг баримталдаг шударга бөгөөд оюуны төлөвшилт сайтай эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг уриалан дууддаг болохыг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Өндөр чадвартай эрдэм..." 822644 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд нь үр дүнтэй эрдэм шинжилгээний ажилд оюуны чадавх өндөртэй, ёс суртахууны зарчмуудыг баримталдаг шударга бөгөөд оюуны төлөвшилт сайтай эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг уриалан дууддаг болохыг анхаарч үзэх хэрэгтэй. Өндөр чадвартай эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг шинээр гарч ирэхэд нь дэмжлэг үзүүлэхийн тулд Гишүүн орнууд дараах арга хэмжээг авах шаардлагатай. Үүнд: (a) Арьсны өнгө, удам угсаа, хүйс, жендэр, бэлгийн чиг баримжаа, нас, эх хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэс угсаа, угсаатны гарал, нийгмийн гарал үүсэл, төрсөн газрын эдийн засаг эсвэл нийгмийн нөхцөл байдал, хөгжлийн бэрхшээл зэргээс шалтгаалан ялгаварлан гадуурхалгүйгээр, иргэн бүрийг эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил мэргэжлийг эзэмшихэд шаардлагатай анхан шатны боловсрол, сургалтад хамрагдах тэгш боломжоор хангах, цаашлаад дурдсан ёсоор боловсрол эзэмшсэн иргэдийг эрдэм шинжилгээний ажил хийх тэгш боломжоор хангах; (b) Боломж, бололцооны тэгш бус байдлыг арилгах; (c) Өнгөрсөн хугацаанд тохиолддог байсан тэгш бус байдал болон ялгаварлан гадуурхалтыг арилгахын тулд эмэгтэйчүүд ба бүрэн бус төлөөлөлтэй бусад бүлгүүдийн хүмүүсийг шинжлэх ухааны салбарт ажил мэргэжилтэй болоход нь идэвхтэй дэмжлэг үзүүлэх, ажлын орчин нөхцөл, үнэлгээтэй холбоотойгоор эмэгтэйчүүд болон бүрэн бус төлөөлөлтэй бусад бүлгийн хүмүүсийн эсрэг чиглэсэн ялгаварлан гадуурхах үзлийг арилгахад хүчин чармайлт гаргах; (d) Улс орныхоо ард түмэн, хүн төрөлхтөн, ирээдүй хойч үе, газар дэлхий болон түүний бүхий л экосистем, цаашлаад тогтвортой хөгжил, түүний хадгалалт хамгаалалтын төлөөх шинжлэх ухааны хөгжил дэвшил болон нийгэм, экологийн үүрэг хариуцлагад чиглэсэн үйлчилгээний мөн чанарыг боловсрол, сургалтын чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болгон хөхүүлэн дэмжих; (e) Эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг хэвлэн нийтлэх, хуваалцах, хадгалахад тохиолдох саад бэрхшээлийг арилгах замаар шинжлэх ухааны ном зохиол, өгөгдөл мэдээлэл, контентийн нээлттэй бөгөөд хүртээмжтэй байдлыг хангах. 4b4l67hhi02aci07g400r6jma2lag3p 0 140716 822645 2025-06-22T01:37:31Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд нь дээд зэргийн чанартай шинжлэх ухааныг 4-р зүйлд заасны дагуу хариуцлагатай байдлаар түгээж чадах нөхцөлийг дэмжин хөгжүүлэх шаардлагатай. Үүний тулд, Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнууд болон энэхүү Зөвлөмжийн дагуу холбогдо..." 822645 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд нь дээд зэргийн чанартай шинжлэх ухааныг 4-р зүйлд заасны дагуу хариуцлагатай байдлаар түгээж чадах нөхцөлийг дэмжин хөгжүүлэх шаардлагатай. Үүний тулд, Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнууд болон энэхүү Зөвлөмжийн дагуу холбогдох бусад хүмүүст эрх үүргээ бүрэн эдлэх, хүндэтгэн үзэх, хамгаалах, сайжруулахад чиглэсэн механизмуудыг бий болгон зохих бүх арга хэмжээг авах нь зүйтэй. Үүнд: (a) Эрдэм шинжилгээний ажилтнууд дараах эрхийг эдэлж, үүргийг биелүүлэх нь зүйтэй юм. Үүнд: (i) Шинжлэх ухааны үнэнийг хайх, хайж буй зүйлсээ тайлбарлах, хамгаалахын тулд оюун санааны эрх чөлөөт мөн чанарыг эрхэмлэн ажиллах, оюуны санааны эрх чөлөө гэдэгт өөрсдийн бие даасан үнэлгээг зохисгүй нөлөөллөөс хамгаалах; (ii) Оролцож байгаа хөтөлбөрүүдийнхээ зорилго, зорилтуудыг тодорхойлж шинжлэх ухаан, нийгэм, экологийн хувьд хариуцлагатай, хүнлэг байх арга замуудыг сонгон шийдвэрлэхэд хувь нэмэр оруулах; ялангуяа, эрдэмтэн судлаачид нь судалгааны амьд биет, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийг(b) багасгахыг эрмэлзэж, нөөцийг үр ашигтай, тогтвортой удирдах шаардлагатайг мэддэг байх; (iii) Төслүүдийн ёс зүй, хүмүүнлэг, шинжлэх ухаан, нийгэм, экологийн ач холбогдлын талаар өөрсдийн санаа бодлыг чөлөөтэй бөгөөд нээлттэйгээр илэрхийлэх, тухайлбал, шинжлэх ухаан, технологийн хөгжил дэвшил нь хүний сайн сайхан байдал, нэр хүнд, хүний эрхэд сөргөөр нөлөөлсөн эсвэл шинжлэх ухаан, технологийг энгийн болон цэрэг дайны зорилгоор "хослуулан ашигласан" тохиолдолд өөрийн ухамсраар тэдгээр төслүүдээс татгалзах, мөн энэ талаар өөрсдийн санаа бодлыг чөлөөтэй илэрхийлэх болон мэдээлэх үүрэг, хариуцлагыг эдлэх; lje4j2xlc4wrwzihh39mkk64d4okiqo 0 140717 822646 2025-06-22T01:39:05Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлын олон улсын цар хүрээг хүлээн зөвшөөрөх ёстой бөгөөд энэ утгаараа эрдэм шинжилгээний ажилтнуудад туслах боломжтой бүхнийг хийх шаардлагатай. Үүнд: (a) Үндэсний хууль тогтоомжийг хүндэтгэн үзэхийн сацуу бүх ул..." 822646 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлын олон улсын цар хүрээг хүлээн зөвшөөрөх ёстой бөгөөд энэ утгаараа эрдэм шинжилгээний ажилтнуудад туслах боломжтой бүхнийг хийх шаардлагатай. Үүнд: (a) Үндэсний хууль тогтоомжийг хүндэтгэн үзэхийн сацуу бүх улс орнуудын хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлж, тэдний ахиц дэвшилд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор хөгжингүй болон хөгжиж буй орнуудын шинжлэх ухааны нийгэмлэгүүдийн чөлөөт нэгдэл, түншлэлүүдийг бий болгох, цаашлаад соёл, шинжлэх ухааны хамтын ажиллагаа, хоёр болон олон талт гэрээ хэлэлцээрээр дамжуулан хөгжиж буй орнуудад шинжлэх ухааны мэдлэг туршлагыг цуглуулж, түүний ашиг тусыг хуваалцахад оролцох чадавхыг бэхжүүлэх, “оюуны дайжил” -ын нөлөөг тодорхойлж, түүнтэй тэмцэх; (b) Хүний хөгжлийн нийгмийн болон ёс зүйн шаардлага, цаашлаад дэлхий даяарх шинжлэх ухааны нийгэмлэгүүдийн чадамжийг бүрэн ашиглахад чухал шаардлагатай учраас шинжлэх ухаан, түүнээс үүдэлтэй мэдлэгийг бүх нийтэд хүртээмжтэй болгох; (c) Эрдэм шинжилгээний ажилтнууд мэдээ мэдээлэл болон боловсролын эх сурвалжуудыг хуваалцахад чөлөөтэй оролцож, хувь нэмэр оруулах ажлыг дэмжихэд чиглэсэн бодлогыг бий болгох, жишээлбэл цахим их сургуулиудын тусламжтайгаар; (d) Оюуны өмчийн тухай дүрэм журмын хүрээнд шинжлэх ухааны мэдлэгт оруулах хувь нэмрийг зохистойгоор үнэлэх, оюуны өмчийн эрхийн хамгаалалт болон мэдлэгийг нээлттэй хуваалцах, хүртээмжтэй байлгах байдлыг тэнцвэржүүлэх, мөн түүнчлэн уламжлалт мэдлэгийн эх сурвалж болон үр дүнг хамгаалах; (e) Биохимийн болон генетик материалыг нөхөн төлбөргүйгээр хууль бусаар ашиглах, арилжаалах болон эрхтэн, эд эс, дээж, генетикийн нөөц, генетиктэй холбоотой материалыг хууль бусаар хил давуулан худалдаалах зэрэг явдлын эсрэг арга хэмжээ авах; түүнчлэн хүний эрх, үндсэн эрх чөлөө болон нэр хүндийг хамгаалах, хувийн мэдээллийн нууцлалыг чандлан сахих зэрэг орно. 4ncj6hot4ow8qolx0mrk6d5si46fckm 0 140718 822647 2025-06-22T01:40:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд нь: (a) (Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудад судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлаа амжилттай гүйцэтгэхэд шаардлагатай материаллаг туслалцаа болон ёс суртахууны дэмжлэгийг үзүүлж, олон нийтэд таниулахад нь тус дөхөм болох; (b) Эрдэм шинжилгээний ажилтн..." 822647 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд нь: (a) (Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудад судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлаа амжилттай гүйцэтгэхэд шаардлагатай материаллаг туслалцаа болон ёс суртахууны дэмжлэгийг үзүүлж, олон нийтэд таниулахад нь тус дөхөм болох; (b) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг арьс өнгө, удам угсаа, хүйс, жендэр, бэлгийн чиг баримжаа, нас, төрөлх хэл, шашин шүтлэг, улс төрийн болон бусад үзэл бодол, үндэс угсаа, угсаатны гарал, нийгмийн гарал үүсэл, төрсөн газрын эдийн засаг эсвэл нийгмийн нөхцөл байдал, хөгжлийн бэрхшээл зэргээс шалтгаалан ялгаварлан гадуурхалгүйгээр хөдөлмөр эрхлэх, ажилд орох, тушаал дэвших авьяас чадварыг үнэлэх, сурах болон цалин авах тэгш нөхцөл боломжоор хангах; (c) Хангалттай төлөөлөлгүй бүлгүүдээс судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажилд оролцон ажил мэргэжлээ хөгжүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх. Гишүүн орнууд нь судалгааны биет, шинжлэх ухааны дэд бүтэц, шинжлэх ухааны архивыг зөрчил мөргөлдөөний үед ч мөн адил хадгалан хамгаалах бодлогыг боловсруулах шаардлагатай. Шинжлэх ухааны чанарын стандартад суурилсан шинжээчийн үнэлгээ чухал ач холбогдолтой тул Гишүүн орнууд эрдэм шинжилгээний аливаа бүтээлийг хэвлэн нийтлэх стандартыг бий болгох шаардлагатай. Үүнд нээлттэй сэтгүүлийн хүртээмжийн асуудал бас орно okdl1jlu2fquhef54mctzl9ylvuofln 0 140719 822649 2025-06-22T01:41:57Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын хэрэгцээ шаардлагыг хангах хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг боловсруулах шаардлагатай. Үүнд: (a) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг ажил мэргэжлээрээ хөгжин дэвших хэтийн төлөв болон тоног төхөөрөмжийн хангамж бү..." 822649 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын хэрэгцээ шаардлагыг хангах хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг боловсруулах шаардлагатай. Үүнд: (a) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг ажил мэргэжлээрээ хөгжин дэвших хэтийн төлөв болон тоног төхөөрөмжийн хангамж бүхий ажлыг шууд эрхлэх боломжоор хангах, энэ нь зөвхөн судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлаар хязгаарлагдахгүй байх; (b) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг хийж буй ажлынхаа шинж чанараас шалтгаалсан, зайлсхийж болох бэрхшээлтэй тулгарахгүй байхад чиглэсэн бүх хүчин чармайлтыг гаргах; (c) Шилжилт хөдөлгөөн эсвэл түр хугацаатай гэрээнээс үүдэлтэй тодорхой бус байдлыг шийдвэрлэхийн тулд эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын чадавхыг сайжруулах боломжуудыг нэмэгдүүлэх, ажил мэргэжлээ хөгжүүлэх ба/эсвэл өөр газарт шилжин ажиллах зэрэгт шаардлагатай санхүүжилт болон механизмуудаар хангах замаар тэдгээрийг ажлаа үргэлжлүүлэн хийхэд дэмжлэг үзүүлэх; (d) Ажил мэргэжлийнхээ гарааг эхэлж буй эрдэм шинжилгээний ажилтнуудад өөрсдийн чадварт тохирсон, чухал ач холбогдолтой судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлыг хийх, ажил мэргэжлийнхээ тогтвортой хөгжил дэвшлийг хурдасгах хүч чадлыг сорьсон боломжуудыг санал болгох. Үүнийг зөвхөн судалгаа, хөгжүүлэлтийн салбараар хязгаарлахгүй байх; (e) Шинжлэх ухааны судалгаа, хөгжүүлэлтийн ажлын олон төрлийн салбарууд нь өөр өөр сургалтын хугацаа, ур чадварын түвшнийг шаарддаг болохыг хүлээн зөвшөөрөх; (f) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын нээлттэй тэтгэлгийг дэмжин хөгжүүлэх, түүнчлэн судалгааны чухал хэсэг болох зохиол бүтээл, судалгааны өгөгдөл, мэдээлэлд нээлттэй нэвтрэх боломжийг хөхиүлэн дэмжих. mdy1xy7jdxcnlyhigen1cff8jpb3xio 0 140720 822650 2025-06-22T01:43:20Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын хөдөлмөр эрхлэхтэй холбогдуулан бие даасан, ил тод, жендэрийн мэдрэмжтэй, шатлалд суурилсан гүйцэтгэлийн үнэлгээний зохих (сайн туршлагыг нэвтрүүлэхийн тулд олон улсын харьцуулалтыг ашиглан) системийг з..." 822650 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын хөдөлмөр эрхлэхтэй холбогдуулан бие даасан, ил тод, жендэрийн мэдрэмжтэй, шатлалд суурилсан гүйцэтгэлийн үнэлгээний зохих (сайн туршлагыг нэвтрүүлэхийн тулд олон улсын харьцуулалтыг ашиглан) системийг загварчлан бий болгох шаардлагатай. Үүний тулд: (a) Хэвлэл, нийтлэл, патент, менежмент, сургалт, сурталчилгаа, хяналт, хамтын ажиллагаа, ёс зүйг даган мөрдөх байдал, шинжлэх ухааны харилцаа холбоонд оруулж буй хувь нэмэр зэрэг ажлын үнэлгээнд чухал ач холбогдолтой бүхий л бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хамруулах; (b) Үндсэн санаа, мэдлэгийн салбар хоорондын шилжилтийн нөлөө, мэдлэгийн салбар хоорондын зааг нь тодорхой бус байх, мэдлэгийн шинэ салбарууд бий болж буй байдал зэрэг гүйцэтгэлийг хэмжихэд хүндрэл учруулж буй хүчин зүйлс, цаашлаад хувь хүний гүйцэтгэлтэй холбоотой бүхий л бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг үнэлэх хэрэгцээ шаардлагыг харгалзан үзэх; (c) Зохих хэмжигдэхүүнийг хувь хүний бүтээмжүүдийг хараат бус шинжээчийн үнэлсэн дүгнэлттэй нэгтгэн ашиглах, ингэхдээ энэ зүйлийн (a) хэсэгт дурдсан зүйл болон ажлын бусад бүх үнэлгээг багтаах; (d) Гэр бүлийн асрамжтай холбоотой ажлын тасалдлыг ил тод тооцоолж урамшууллын аргаар тэгш шударга хандахыг дэмжих, ингэснээр эцэг эхийн чөлөө гэх мэт гэр бүлтэй холбогдуулан чөлөө авч байгаа хүмүүсийн ажил мэргэжлийн хөгжил болон судалгаанд сөргөөр нөлөөлөхгүй байх; (e) Эрдэм шинжилгээний ажлын бүхий л үйл явцыг (өгөгдөл, аргачлал, програм хангамж, үр дүн гэх мэт) хуваалцах, шинжлэх ухааны салбарт шинээр хөл тавьж буй хүмүүсийг удирдан чиглүүлэх үйл ажиллагааг урамшууллын тусламжтайгаар хөхиүлэн дэмжих. hr2qbkdrnfz1m30y3xfyf9qktnz65fg 0 140721 822651 2025-06-22T01:44:43Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын гаргасан ажлын үр дүнг хэвлэн нийтлэх болон шинжлэх ухааны мэдээ мэдээллээ хуваалцахад тэдэнд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор нийтлэлийг нь тэдний хэрэглэдэг өгөгдөл, аргачлал, программ хангамжаар өргөжүүлж,..." 822651 wikitext text/x-wiki Гишүүн орнууд нь эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын гаргасан ажлын үр дүнг хэвлэн нийтлэх болон шинжлэх ухааны мэдээ мэдээллээ хуваалцахад тэдэнд дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор нийтлэлийг нь тэдний хэрэглэдэг өгөгдөл, аргачлал, программ хангамжаар өргөжүүлж, улмаар шинжлэх ухаан, боловсрол, соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхийн тулд тэднийг үнэлэх гавьяа шагнал, нэр хүнд олж авахад нь дэмжлэг үзүүлэх нь зүйтэй. Шинжлэх ухааныг олон нийтийн сайн сайхны төлөө хөхиүлэн дэмжихийн тулд Гишүүн орнууд нь мэдлэгийн нээлттэй, хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын шинжлэх ухаан, технологийн үр дүн нь оюуны өмчийн эрхийн зохих хууль тогтоомж, ялангуяа патент, зохиогчийн эрхийн хуулиар хамгаалагдсан байх нөхцөлийг Гишүүн орнууд бүрдүүлж өгөх шаардлагатай. Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын ажлын үр дүнгээ хэвлэн нийтлэх эсвэл хуваалцах эрхэд хязгаарлалт тавьсан тохиолдолд Гишүүд орнууд дараах зүйлсийг анхаарна. Үүнд: (a) Ийм хязгаарлалтууд нь аль болох бага, олон нийтийн ашиг сонирхол болон ажил олгогч, хамтран ажиллагсдын эрх ашигт нийцсэн, эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын ажлын үр дүнд оруулсан хувь нэмрийг зохих ёсоор итгэмжлэн хүлээн зөвшөөрсөн болон тэдний ажлын ерөнхий нөхцөлүүдийг зохих ёсоор аль болох тодорхой бөгөөд бичгээр тодорхойлсон байх; (b) Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудыг энэ хэсэгт дурдсан хязгаарлалтуудыг онцгой тохиолдолд хэрэглэх эсэх, ямар механизмаар дамжуулан хэрэгжүүлэх эсэхийг журмаар тодорхой заасан байх. erss9hbuojnblfvkeh3k9y114lz5v4t 0 140722 822654 2025-06-22T02:22:38Z Ganaahuu 27277 Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль 822654 wikitext text/x-wiki '''Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль''' нь кино дэлгэцийн урлагийн уран бүтээлчид бэлтгэдэг дээд сургууль юм. == Түүхэн тойм == Д:Жигжидийн нэрэмжит Кино урлагийн дээд сургууль нь олноо Кино урлагийн дээд сургууль эсвэл [[Д.Жигжидийн нэрэмжит Кино Урлагийн Дээд Сургууль|КУДС]] гэдгээр танигдсан сургуулы нь1998 онд байгуулагдсан юм. КУДС нь Монголд киноны мэргэжилтэн бэлтгэдэг цорын ганц дээд сургууль болно. === Эрхэм зорилго: === “''Нийгмийн эрэлт шаардлагад нийцсэн зах зээлд хөрвөх чадвар бүхий соёл урлагийн уламжлал шинэчлэлийг хослуулсан, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн чадварлаг мэргэжилтнүүд бэлтгэх явдал юм''”. === Бакалаврын хөтөлбөрүүд === * Кино, телевиз, театрын найруулагч * Дуу чимээний найруулагч * Кино, телевиз, театрын жүжигчин * Соёл урлагийн удирдлага /Менежер/ * Кино, телевизийн зураглаач * Кино телевиз театрын зураач, загвар зохион бүтээгч * Радио телевизийн сэтгүүлч Төгсөх курсын оюутнууд улсын шалгалт өгсний дараа бүрэн хэмжээний жүжиг, дэлгэцийн ажил \Кино\-оор дипломоо хамгаалдаг тогтолцоотой. Төгсөгчид нь монголын бүхий л хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, уран бүтээлийн нэгдэл, телевизүүдэд мэргэжлээрээ ажилладаг. == Гадаад холбоос == [https://yesh.mn/profession/read/60fe6fbec27f6c40bf804b52?type=university КУДС] [https://opendatalab.mn/search/9098399 Кино Урлагийн Дээд Сургууль] 6pts6uagv13y9ckatr6sge1qslcd406 0 140723 822671 2025-06-22T04:26:07Z Orgio89 4242 Хуудас үүсгэв: "Физикийн хөдөлгүүр гэдэг нь тодорхой физикийн системүүдийг, ихэвчлэн 고лассик динамик (хатуу биеийн динамик, мөргөлдөөн илрүүлэхийг багтаасан), зөөлөн биеийн динамик болон шингэний динамикийг ойролцоогоор загварчилж симуляц хийдэг компьютерийн прогр..." 822671 wikitext text/x-wiki Физикийн хөдөлгүүр гэдэг нь тодорхой физикийн системүүдийг, ихэвчлэн 고лассик динамик (хатуу биеийн динамик, мөргөлдөөн илрүүлэхийг багтаасан), зөөлөн биеийн динамик болон шингэний динамикийг ойролцоогоор загварчилж симуляц хийдэг компьютерийн програм хангамж юм. Үүнийг компьютер график, видео тоглоом, кино (CGI) зэрэг салбарт ашиглагддаг. Хамгийн өргөн хэрэглээ нь видео тоглоомд (ихэвчлэн middleware хэлбэрээр) бөгөөд симуляцууд нь бодитоор явагддаг. Заримдаа энэ нэр томъёог өндөр гүйцэтгэлтэй шинжлэх ухааны симуляц зэрэг физикийн үзэгдлийг загварчлах ямар ч програм хангамжийн системийг ерөнхийд нь тодорхойлоход ашигладаг. ==Тайлбар== Физикийн хөдөлгүүрүүдийг ерөнхийдөө хоёр ангилалд хуваадаг: бодит цагийн (real-time) ба өндөр нарийвчлалтай (high-precision). Өндөр нарийвчлалтай физикийн хөдөлгүүрүүд маш нарийн бодолт хийхэд илүү их тооцооллын хүч шаарддаг бөгөөд ихэвчлэн эрдэм шинжилгээний болон компьютерийн анимэйшн кинонд ашиглагддаг. Бодит цагийн физикийн хөдөлгүүрүүд нь (видео тоглоом болон бусад интерактив тооцоололд) энгийнчилсэн тооцоолол, буурсан нарийвчлал ашиглаж, тоглоомын хариу үйлдэлд хангалттай хурдан бодолт хийдэг. Физикийн хөдөлгүүр нь үндсэндээ физикийг симуляц хийхэд шаардлагатай математикийн тооцоог хийдэг том калькулятор юм. ==Шинжлэх ухааны хөдөлгүүрүүд== ENIAC гэх мэт анхны ерөнхий зориулалтын компьютерүүдийг энгийн төрлийн физикийн хөдөлгүүр болгон ашиглаж байсан. Жишээ нь, АНУ-ын армид артиллерийн сумны нисэлтийн замыг тооцоолж, салхины нөлөөг тооцон, баллистик хүснэгт гаргахад ашиглаж байв. Үр дүнг нэг удаа тооцоолж, командлагч нарт тараадаг байжээ. 1980-аад оноос хойш физикийн хөдөлгүүрүүдийг суперкомпьютер дээр шингэний динамикийн тооцоололд өргөн ашиглах болсон. Үүнд, хурд болон өндөр нарийвчлал шаарддаг тул вектор процессор хэмээх тусгай процессоруудыг хөгжүүлсэн. Эдгээр аргуудыг цаг уурын урьдчилсан мэдээ, салхины хонгилын өгөгдөл, автомашин, онгоц, усан онгоцны загварчлал, процессорын дулаан ялгарлын судалгаа зэрэгт ашигладаг. Симуляцийн нарийвчлал нь загварын нарийвчлал, тооцооллын нарийвчлалаас ихээхэн хамаарна. Дугуй үйлдвэрлэгчид шинэ хээ, материал, ачааллын нөхцөлд дугуйн гүйцэтгэлийг симуляц хийхэд физикийн симуляц ашигладаг. ==Тоглоомын хөдөлгүүрүүд== Ихэнх компьютер тоглоомд процессорын хурд, тоглоомын явц нь симуляцийн нарийвчлалаас илүү чухал байдаг. Иймээс бодит цагийн физикийн хөдөлгүүрүүд нь энгийн тохиолдолд бодит ертөнцийн физикийг ойролцоогоор дуурайлган, хурдан үр дүн гаргахаар бүтээгддэг. Ихэнхдээ "мэдрэмжээр зөв" ойролцоолол гаргах нь бодит симуляц хийхээс илүү чухал байдаг. Гэсэн ч зарим тоглоомын хөдөлгүүр (жишээ нь Source) нь оньсого эсвэл тулаанд илүү нарийн физикийн симуляц шаарддаг. Өмнө нь хатуу биеийн динамикийг л ашигладаг байсан бол орчин үеийн тоглоом, кинонд зөөлөн биеийн физик, бөөмийн эффект, шингэн, даавуу, гал, дэлбэрэлтийн урсгалыг симуляц хийх болсон. ==Мөргөлдөөн илрүүлэх== Тоглоомын объектууд тоглогч, орчин, бусад объекттой харилцан үйлчилдэг. Ихэнхдээ 3D объект бүрт хоёр тор (mesh) ашигладаг: нэг нь тоглогчид харагдах нарийн, нөгөө нь физикийн хөдөлгүүрт зориулсан энгийнчилсэн тор. Жишээ нь, гоёмсог бариултай ваарыг физикийн хөдөлгүүр цилиндр хэлбэрээр авч үздэг тул бариулын нүхээр ямар ч зүйл нэвтрэх боломжгүй. Энэ энгийнчилсэн торыг мөргөлдөөний геометр гэж нэрлэдэг. Ихэнхдээ энэ нь хайрцаг, бөмбөрцөг, эсвэл convex hull хэлбэртэй байна. Хайрцаг, бөмбөрцөг ашигладаг хөдөлгүүрүүдийг маш энгийнд тооцдог. Мөргөлдөөний нарийвчлалд фреймийн хурд (framerate) чухал үүрэгтэй. Фрейм бүрийг тусдаа тооцдог тул бага фреймийн хурдтай, хурдан хөдөлж буй жижиг объект тасалдсан хөдөлгөөнтэй харагддаг бөгөөд зарим тохиолдолд объектууд мөргөлдөөнгүй өнгөрч болно. Үүнийг шийдэхийн тулд зарим хөдөлгүүр (жишээ нь Bullet, Havok) тасралтгүй мөргөлдөөн илрүүлэхийг ашигладаг. ==Зөөлөн биеийн динамик== Bounding box-д суурилсан хатуу биеийн системийн оронд төгсгөлтэй элементэд суурилсан систем ашиглаж болно. Энэ нь 3D объектийг олон жижиг элементэд хувааж, эдгээр элементүүдээр дамжуулан хатуулаг, уян хатан чанар, эзэлхүүний хадгалалт зэрэг физикийн шинж чанарыг загварчилдаг. Төгсгөлтэй элементүүдийн тоо нэмэгдэх тусам симуляцийн нарийвчлал нэмэгддэг. Энэ системийг deformation shader ашиглан дүрслэлд нөлөөлдөг. Өндөр хүчин чадалтай процессор, шинэ хэрэгслүүдийн ачаар бодит цагийн төгсгөлтэй элементэд суурилсан системүүд тоглоомд ашиглагдаж эхэлсэн бөгөөд Star Wars: The Force Unleashed тоглоомд Digital Molecular Matter алгоритмыг ашигласан. ==Брауны хөдөлгөөн== Бодит ертөнцөд бүх бөөмс байнга хөдөлгөөнд оршдог. Тоглоомын физикийн хөдөлгүүрт ийм нарийн хөдөлгөөнийг тооцох шаардлагагүй тул CPU-н ачааллыг багасгахын тулд хөдөлгөөнгүй болсон объектуудын физикийн тооцооллыг идэвхгүй болгож "унтуулдаг". Жишээ нь Second Life-д объект хөдөлгөөнгүй 2 секунд байвал физикийн тооцоолол зогсож, мөргөлдөөн болсон үед дахин идэвхждэг. ==Парадигмууд== Тоглоомын физикийн хөдөлгүүрүүдэд ихэвчлэн мөргөлдөөн илрүүлэх/хариу үйлдэл, динамик симуляцийн үндсэн хоёр бүрэлдэхүүн хэсэг байдаг. Орчин үеийн хөдөлгүүрүүдэд шингэний симуляц, анимацийн удирдлага, хөрөнгийн интеграцийн хэрэгсэл багтаж болно. Физикийн симуляцын гурван үндсэн парадигм бий: Торгуульд суурилсан арга (penalty method): ихэвчлэн масс-пүршийн системээр загварчилдаг. Зөөлөн биеийн физикт өргөн хэрэглэгддэг. Хязгаарлалтанд суурилсан арга (constraint-based): физикийн хуулийг илэрхийлэх тэгшитгэлийг боддог. Импульсэд суурилсан арга (impulse-based): харилцан үйлчлэлд импульс хэрэглэдэг. Энэ нь constraint-based аргын тусгай тохиолдол юм. Хосолсон арга ч бас байдаг. ==Хязгаарлалт== Физикийн хөдөлгүүрийн бодит байдлын гол хязгаар нь хязгаарлалт, мөргөлдөөний шийдлийн ойролцоо үр дүнгээс үүдэлтэй. Мөргөлдөөн илрүүлэх давтамж бага байвал объектууд нэг нэгнээ нэвтлэн өнгөрөх, эсвэл буруу хүчээр түлхэгдэх зэрэг алдаа гарч болно. Хэт ойролцоолсон үр дүн нь буруу үсрэлт, байрлалын алдаа үүсгэж, ялангуяа гинжин холбоос, дугуйтай объектуудад ихээр илэрдэг. Нарийвчлал нэмэгдэх тусам алдаа багасдаг ч тооцооллын зардал өсдөг. ==Физикийн процессорын нэгж (PPU)== Физикийн процессорын нэгж (PPU) гэдэг нь видео тоглоомын физикийн хөдөлгүүрийн тооцооллыг гүйцэтгэхэд зориулагдсан тусгай микропроцессор юм. Үүнд хатуу биеийн динамик, зөөлөн биеийн динамик, мөргөлдөөн илрүүлэх, шингэний динамик, үс ба хувцасны симуляц, төгсгөлтэй элементийн шинжилгээ, объектын хагарал зэрэг орно. Энэ нь GPU график тооцооллыг CPU-с салгаж хийдэгтэй адил, физикийн тооцооллыг CPU-с салгаж гүйцэтгэдэг. Ageia компанийн PhysX чип нь PPU нэр томъёог хэрэглэсэн анхны жишээ юм. CPU-GPU-ийн бусад технологиуд зарим ижил шинж чанартай боловч Ageia-ийн шийдэл нь зөвхөн PPU-д зориулагдсан цорын ганц бүрэн шийдэл байсан. [[Ангилал:Компьютер]] q7ht466bp05rp96qxby24upcnlv7jb2 14 140724 822673 2025-06-22T04:36:17Z Orgio89 4242 Хуудас үүсгэв: "{{category}}" 822673 wikitext text/x-wiki {{category}} etuntiavneowj5snb248l7orgz1rt1e 0 140725 822680 2025-06-22T04:53:42Z Orgio89 4242 Хуудас үүсгэв: "Өндөр ачаалалтай тооцоолол (HPC-High performance computing) нь дэвшилтэт тооцооллын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд суперкомпьютер, компьютерын кластеруудыг ашиглахыг хэлнэ. HPC нь системийн администрилалт (сүлжээ, аюулгүй байдлын мэдлэг орно), параллель програмчлалыг диж..." 822680 wikitext text/x-wiki Өндөр ачаалалтай тооцоолол (HPC-High performance computing) нь дэвшилтэт тооцооллын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд суперкомпьютер, компьютерын кластеруудыг ашиглахыг хэлнэ. HPC нь системийн администрилалт (сүлжээ, аюулгүй байдлын мэдлэг орно), параллель програмчлалыг дижитал электроник, компьютерийн архитектур, системийн програм хангамж, програмчлалын хэл, алгоритм, тооцооллын аргуудтай нэгтгэсэн олон салбарт хамаарах чиглэл юм. HPC технологи нь өндөр гүйцэтгэлтэй тооцооллын системийг бүтээх, хэрэгжүүлэхэд ашиглагддаг хэрэгслүүд юм. Сүүлийн үед HPC системүүд суперкомпьютерээс кластер, сүлжээний тооцоолол руу шилжиж байна. Кластер, сүлжээнд сүлжээний шаардлагатай учраас HPC технологийг нэгтгэсэн сүлжээний бүтцээр дэмжиж байна (энэ нь асуудал шийдвэрлэх, шинэчлэл хийхэд хялбар). HPC нь AI инженерийн өгөгдлийн аналитиктай нэгдэж, "ямар болох вэ" гэсэн асуултад хариулах симуляцийн чадварыг нэмэгдүүлдэг шинэ өгөгдлийн урсгалыг бий болгодог. Энэ нэр томъёо ихэвчлэн шинжлэх ухааны судалгаа, тооцооллын шинжлэх ухаанд ашиглагддаг. Хамааралтай нэр томъёо болох Өндөр ачаалалтай техникийн тооцоолол (HPTC) нь кластер дээр суурилсан тооцооллын инженерийн хэрэглээг (шингэний динамикийн тооцоо, виртуал прототип бүтээх зэрэг) илэрхийлдэг. HPC нь мөн бизнесийн өгөгдлийн агуулах, бизнесийн үйл ажиллагааны програмууд, гүйлгээний боловсруулалт зэрэгт хэрэглэгддэг. HPC нэр томъёо "суперкомпьютеринг"-ийн дараа бий болсон. Зарим контекстэд HPC-г суперкомпьютерингийн синоним гэж үздэг; харин бусад тохиолдолд "суперкомпьютер" нь "өндөр гүйцэтгэлтэй компьютерүүдийн" хүчирхэг дэд бүлгийг, "суперкомпьютеринг" нь "HPC"-ийн дэд бүлгийг илэрхийлдэг. Эдгээр нэр томъёоны хооронд ойлголтын төөрөгдөл үүсгэх эрсдэл бий. Ихэнх одоогийн програмууд HPC технологид зориулагдаагүй тул хүчирхэг процессор, машинуудад масштаблахдаа асуудалтай байдаг. Кластер, сүлжээнд олон процессор, компьютер ашигладаг учраас ирээдүйн суперкомпьютерийн системд эдгээр масштаблах асуудлууд ноцтой бэрхшээл учруулж болно. Тиймээс одоогийн хэрэгслүүд HPC нийгэмлэгийн хэрэгцээг хангахгүй, эсвэл HPC нийгэмлэг эдгээр хэрэгслийн талаар мэдэхгүй байна. HPC-ийн арилжааны хэрэглээний жишээ: *Структур дизайны зориулалттай машин ослын симуляци *Шинэ эмний дизайны зориулалттай молекулын харилцан үйлчлэл *Автомашин, нисэх онгоцны гадаргуугаар дамжин өнгөрөх агаарын урсгал Төрийн судалгааны байгууллагуудад эрдэмтэд галактик үүсэл, хөгжил, цөмийн эрчим хүч, дэлхийн дулаарал, мөн богино болон урт хугацааны цаг агаарын илүү нарийвчлалтай урьдчилсан мэдээг бий болгохын тулд симуляци хийдэг. 2008 оны дэлхийн 10-т ордог хамгийн хүчирхэг суперкомпьютер болох IBM Roadrunner (АНУ-ын Эрчим хүчний яамны Лос Аламосын Үндэсний Лабораторид байрладаг) цөмийн зэвсгийн гүйцэтгэл, аюулгүй байдал, найдвартай байдлыг симуляц хийж, тэдгээрийн үйл ажиллагааг баталгаажуулдаг. ==TOP500== TOP500 нь High Performance LINPACK (HPL) бенчмаркаар хэмжсэн дэлхийн хамгийн хурдан 500 HPC суперкомпьютер системийг эрэмбэлдэг. Бүх компьютерүүд эрэмбэлэгддэггүй (HPL бенчмарк ажиллуулж чадахгүй, эсвэл эзэд HPL оноогоо илгээхээс татгалзсан). Нэг LINPACK бенчмарк ашиглах нь маргаантай асуудал бөгөөд ганц хэмжүүр нь HPC-ийн бүх талыг шалгаж чадахгүй. LINPACK-ийн хязгаарлалтыг даван туулахын тулд АНУ-ын засгийн газар HPL бенчмаркийн бүтээгч Жак Донгарраг (Теннессийн Их Сургууль) LINPACK болон бусад тестүүдийг багтаасан HPC Challenge бенчмарк сюйтийг бүтээхээр захиалсан. Энэ сюйт зарим HPC худалдан авалтад ашиглагддаг боловч нэг тоо болгон бууруулж болохгүй тул TOP500 LINPACK-ийн сул талуудыг даван туулж чадаагүй. TOP500 жагсаалт жилд хоёр удаа шинэчлэгддэг: 6-р сард ISC Европын Суперкомпьютерийн Конференцид, 11-р сард АНУ-ын Суперкомпьютерийн Конференцид. Сүлжээний тооцооллын шинэ долгионы олон санааг анх HPC-ээс зээлсэн байдаг. [[Ангилал:Компьютер]] srv7s497ttsld2gojev0px9spys92hl 822681 822680 2025-06-22T04:55:23Z Orgio89 4242 822681 wikitext text/x-wiki Өндөр ачаалалтай тооцоолол (HPC-High performance computing) нь дэвшилтэт өндөр түвшиний тооцооллын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд суперкомпьютер, компьютерын кластеруудыг ашиглахыг хэлнэ. HPC нь системийн удирдлага (сүлжээ, аюулгүй байдлын мэдлэг орно), параллель програмчлалыг дижитал электроник, компьютерийн архитектур, системийн програм хангамж, програмчлалын хэл, алгоритм, тооцооллын аргуудтай нэгтгэсэн олон салбарт хамаарах чиглэл юм. HPC технологи нь өндөр гүйцэтгэлтэй тооцооллын системийг бүтээх, хэрэгжүүлэхэд ашиглагддаг хэрэгслүүд юм. Сүүлийн үед HPC системүүд суперкомпьютерээс кластер, сүлжээний тооцоолол руу шилжиж байна. Кластер, сүлжээнд сүлжээний шаардлагатай учраас HPC технологийг нэгтгэсэн сүлжээний бүтцээр дэмжиж байна (энэ нь асуудал шийдвэрлэх, шинэчлэл хийхэд хялбар). HPC нь AI инженерийн өгөгдлийн аналитиктай нэгдэж, "ямар болох вэ" гэсэн асуултад хариулах симуляцийн чадварыг нэмэгдүүлдэг шинэ өгөгдлийн урсгалыг бий болгодог. Энэ нэр томъёо ихэвчлэн шинжлэх ухааны судалгаа, тооцооллын шинжлэх ухаанд ашиглагддаг. Хамааралтай нэр томъёо болох Өндөр ачаалалтай техникийн тооцоолол (HPTC) нь кластер дээр суурилсан тооцооллын инженерийн хэрэглээг (шингэний динамикийн тооцоо, виртуал прототип бүтээх зэрэг) илэрхийлдэг. HPC нь мөн бизнесийн өгөгдлийн агуулах, бизнесийн үйл ажиллагааны програмууд, гүйлгээний боловсруулалт зэрэгт хэрэглэгддэг. HPC нэр томъёо "суперкомпьютеринг"-ийн дараа бий болсон. Зарим контекстэд HPC-г суперкомпьютерингийн синоним гэж үздэг; харин бусад тохиолдолд "суперкомпьютер" нь "өндөр гүйцэтгэлтэй компьютерүүдийн" хүчирхэг дэд бүлгийг, "суперкомпьютеринг" нь "HPC"-ийн дэд бүлгийг илэрхийлдэг. Эдгээр нэр томъёоны хооронд ойлголтын төөрөгдөл үүсгэх эрсдэл бий. Ихэнх одоогийн програмууд HPC технологид зориулагдаагүй тул хүчирхэг процессор, машинуудад масштаблахдаа асуудалтай байдаг. Кластер, сүлжээнд олон процессор, компьютер ашигладаг учраас ирээдүйн суперкомпьютерийн системд эдгээр масштаблах асуудлууд ноцтой бэрхшээл учруулж болно. Тиймээс одоогийн хэрэгслүүд HPC нийгэмлэгийн хэрэгцээг хангахгүй, эсвэл HPC нийгэмлэг эдгээр хэрэгслийн талаар мэдэхгүй байна. HPC-ийн арилжааны хэрэглээний жишээ: *Структур дизайны зориулалттай машин ослын симуляци *Шинэ эмний дизайны зориулалттай молекулын харилцан үйлчлэл *Автомашин, нисэх онгоцны гадаргуугаар дамжин өнгөрөх агаарын урсгал Төрийн судалгааны байгууллагуудад эрдэмтэд галактик үүсэл, хөгжил, цөмийн эрчим хүч, дэлхийн дулаарал, мөн богино болон урт хугацааны цаг агаарын илүү нарийвчлалтай урьдчилсан мэдээг бий болгохын тулд симуляци хийдэг. 2008 оны дэлхийн 10-т ордог хамгийн хүчирхэг суперкомпьютер болох IBM Roadrunner (АНУ-ын Эрчим хүчний яамны Лос Аламосын Үндэсний Лабораторид байрладаг) цөмийн зэвсгийн гүйцэтгэл, аюулгүй байдал, найдвартай байдлыг симуляц хийж, тэдгээрийн үйл ажиллагааг баталгаажуулдаг. ==TOP500== TOP500 нь High Performance LINPACK (HPL) бенчмаркаар хэмжсэн дэлхийн хамгийн хурдан 500 HPC суперкомпьютер системийг эрэмбэлдэг. Бүх компьютерүүд эрэмбэлэгддэггүй (HPL бенчмарк ажиллуулж чадахгүй, эсвэл эзэд HPL оноогоо илгээхээс татгалзсан). Нэг LINPACK бенчмарк ашиглах нь маргаантай асуудал бөгөөд ганц хэмжүүр нь HPC-ийн бүх талыг шалгаж чадахгүй. LINPACK-ийн хязгаарлалтыг даван туулахын тулд АНУ-ын засгийн газар HPL бенчмаркийн бүтээгч Жак Донгарраг (Теннессийн Их Сургууль) LINPACK болон бусад тестүүдийг багтаасан HPC Challenge бенчмарк сюйтийг бүтээхээр захиалсан. Энэ сюйт зарим HPC худалдан авалтад ашиглагддаг боловч нэг тоо болгон бууруулж болохгүй тул TOP500 LINPACK-ийн сул талуудыг даван туулж чадаагүй. TOP500 жагсаалт жилд хоёр удаа шинэчлэгддэг: 6-р сард ISC Европын Суперкомпьютерийн Конференцид, 11-р сард АНУ-ын Суперкомпьютерийн Конференцид. Сүлжээний тооцооллын шинэ долгионы олон санааг анх HPC-ээс зээлсэн байдаг. [[Ангилал:Компьютер]] i0mhndjywb3c0dcl0y9tial7qgzu2hg 822682 822681 2025-06-22T04:57:12Z Orgio89 4242 822682 wikitext text/x-wiki Өндөр ачаалалтай тооцоолол (HPC-High performance computing) нь дэвшилтэт өндөр түвшиний тооцооллын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд суперкомпьютер, компьютерын кластеруудыг ашиглахыг хэлнэ. HPC нь системийн удирдлага (сүлжээ, аюулгүй байдлын мэдлэг орно), параллель програмчлалыг дижитал электроник, компьютерийн архитектур, системийн програм хангамж, програмчлалын хэл, алгоритм, тооцооллын аргуудтай нэгтгэсэн олон салбарт хамаарах чиглэл юм. HPC технологи нь өндөр гүйцэтгэлтэй тооцооллын системийг бүтээх, хэрэгжүүлэхэд ашиглагддаг хэрэгслүүд юм. Сүүлийн үед HPC системүүд суперкомпьютерээс кластер, сүлжээний тооцоолол руу шилжиж байна. Кластер, сүлжээнд сүлжээний шаардлагатай учраас HPC технологийг нэгтгэсэн сүлжээний бүтцээр дэмжиж байна (энэ нь асуудал шийдвэрлэх, шинэчлэл хийхэд хялбар). HPC нь AI инженерийн өгөгдлийн аналитиктай нэгдэж, "ямар болох вэ" гэсэн асуултад хариулах симуляцийн чадварыг нэмэгдүүлдэг шинэ өгөгдлийн урсгалыг бий болгодог. Энэ нэр томъёо ихэвчлэн шинжлэх ухааны судалгаа, тооцооллын шинжлэх ухаанд ашиглагддаг. Хамааралтай нэр томъёо болох Өндөр ачаалалтай техникийн тооцоолол (HPTC) нь кластер дээр суурилсан тооцооллын инженерийн хэрэглээг (шингэний динамикийн тооцоо, виртуал прототип бүтээх зэрэг) илэрхийлдэг. HPC нь мөн бизнесийн өгөгдлийн агуулах, бизнесийн үйл ажиллагааны програмууд, гүйлгээний боловсруулалт зэрэгт хэрэглэгддэг. HPC нэр томъёо "суперкомпьютеринг"-ийн дараа бий болсон. Зарим контекстэд HPC-г суперкомпьютерингийн синоним гэж үздэг; харин бусад тохиолдолд "суперкомпьютер" нь "өндөр гүйцэтгэлтэй компьютерүүдийн" хүчирхэг дэд бүлгийг, "суперкомпьютеринг" нь "HPC"-ийн дэд бүлгийг илэрхийлдэг. Эдгээр нэр томъёоны хооронд ойлголтын төөрөгдөл үүсгэх эрсдэл бий. Ихэнх одоогийн програмууд HPC технологид зориулагдаагүй тул хүчирхэг процессор, машинуудад масштаблахдаа асуудалтай байдаг. Кластер, сүлжээнд олон процессор, компьютер ашигладаг учраас ирээдүйн суперкомпьютерийн системд эдгээр масштаблах асуудлууд ноцтой бэрхшээл учруулж болно. Тиймээс одоогийн хэрэгслүүд HPC нийгэмлэгийн хэрэгцээг хангахгүй, эсвэл HPC нийгэмлэг эдгээр хэрэгслийн талаар мэдэхгүй байна. HPC-ийн арилжааны хэрэглээний жишээ: *Структур дизайны зориулалттай машин ослын симуляци *Шинэ эмний дизайны зориулалттай молекулын харилцан үйлчлэл *Автомашин, нисэх онгоцны гадаргуугаар дамжин өнгөрөх агаарын урсгал Төрийн ба судалгааны байгууллагуудад эрдэмтэд галактик үүсэл, хөгжил, цөмийн эрчим хүч, дэлхийн дулаарал, мөн богино болон урт хугацааны цаг агаарын илүү нарийвчлалтай урьдчилсан мэдээг бий болгохын тулд симуляци хийдэг. 2008 оны дэлхийн 10-т ордог хамгийн хүчирхэг суперкомпьютер болох IBM Roadrunner (АНУ-ын Эрчим хүчний яамны Лос Аламосын Үндэсний Лабораторид байрладаг) цөмийн зэвсгийн гүйцэтгэл, аюулгүй байдал, найдвартай байдлыг симуляц хийж, тэдгээрийн үйл ажиллагааг баталгаажуулдаг. ==TOP500== TOP500 нь High Performance LINPACK (HPL) бенчмаркаар хэмжсэн дэлхийн хамгийн хурдан 500 HPC суперкомпьютер системийг эрэмбэлдэг. Бүх компьютерүүд эрэмбэлэгддэггүй (HPL бенчмарк ажиллуулж чадахгүй, эсвэл эзэд HPL оноогоо илгээхээс татгалзсан). Нэг LINPACK бенчмарк ашиглах нь маргаантай асуудал бөгөөд ганц хэмжүүр нь HPC-ийн бүх талыг шалгаж чадахгүй. LINPACK-ийн хязгаарлалтыг даван туулахын тулд АНУ-ын засгийн газар HPL бенчмаркийн бүтээгч Жак Донгарраг (Теннессийн Их Сургууль) LINPACK болон бусад тестүүдийг багтаасан HPC Challenge бенчмарк сюйтийг бүтээхээр захиалсан. Энэ сюйт зарим HPC худалдан авалтад ашиглагддаг боловч нэг тоо болгон бууруулж болохгүй тул TOP500 LINPACK-ийн сул талуудыг даван туулж чадаагүй. TOP500 жагсаалт жилд хоёр удаа шинэчлэгддэг: 6-р сард ISC Европын Суперкомпьютерийн Конференцид, 11-р сард АНУ-ын Суперкомпьютерийн Конференцид. Сүлжээний тооцооллын шинэ долгионы олон санааг анх HPC-ээс зээлсэн байдаг. [[Ангилал:Компьютер]] szrkxim5kpenrbdi03wlmmua0okzb3t 822685 822682 2025-06-22T05:00:32Z Orgio89 4242 822685 wikitext text/x-wiki '''Өндөр ачаалалтай тооцоолол (HPC-High performance computing)''' нь дэвшилтэт өндөр түвшиний тооцооллын асуудлуудыг шийдвэрлэхэд суперкомпьютер, компьютерын кластеруудыг ашиглахыг хэлнэ. HPC нь системийн удирдлага (сүлжээ, аюулгүй байдлын мэдлэг орно), параллель програмчлалыг дижитал электроник, компьютерийн архитектур, системийн програм хангамж, програмчлалын хэл, алгоритм, тооцооллын аргуудтай нэгтгэсэн олон салбарт хамаарах чиглэл юм. HPC технологи нь өндөр гүйцэтгэлтэй тооцооллын системийг бүтээх, хэрэгжүүлэхэд ашиглагддаг хэрэгслүүд юм. Сүүлийн үед HPC системүүд суперкомпьютерээс кластер, сүлжээний тооцоолол руу шилжиж байна. Кластер, сүлжээнд сүлжээний шаардлагатай учраас HPC технологийг нэгтгэсэн сүлжээний бүтцээр дэмжиж байна (энэ нь асуудал шийдвэрлэх, шинэчлэл хийхэд хялбар). HPC нь AI инженерийн өгөгдлийн аналитиктай нэгдэж, "ямар болох вэ" гэсэн асуултад хариулах симуляцийн чадварыг нэмэгдүүлдэг шинэ өгөгдлийн урсгалыг бий болгодог. Энэ нэр томъёо ихэвчлэн шинжлэх ухааны судалгаа, тооцооллын шинжлэх ухаанд ашиглагддаг. Хамааралтай нэр томъёо болох Өндөр ачаалалтай техникийн тооцоолол (HPTC) нь кластер дээр суурилсан тооцооллын инженерийн хэрэглээг (шингэний динамикийн тооцоо, виртуал прототип бүтээх зэрэг) илэрхийлдэг. HPC нь мөн бизнесийн өгөгдлийн агуулах, бизнесийн үйл ажиллагааны програмууд, гүйлгээний боловсруулалт зэрэгт хэрэглэгддэг. HPC нэр томъёо "суперкомпьютеринг"-ийн дараа бий болсон. Зарим контекстэд HPC-г суперкомпьютерингийн синоним гэж үздэг; харин бусад тохиолдолд "суперкомпьютер" нь "өндөр гүйцэтгэлтэй компьютерүүдийн" хүчирхэг дэд бүлгийг, "суперкомпьютеринг" нь "HPC"-ийн дэд бүлгийг илэрхийлдэг. Эдгээр нэр томъёоны хооронд ойлголтын төөрөгдөл үүсгэх эрсдэл бий. Ихэнх одоогийн програмууд HPC технологид зориулагдаагүй тул хүчирхэг процессор, машинуудад масштаблахдаа асуудалтай байдаг. Кластер, сүлжээнд олон процессор, компьютер ашигладаг учраас ирээдүйн суперкомпьютерийн системд эдгээр масштаблах асуудлууд ноцтой бэрхшээл учруулж болно. Тиймээс одоогийн хэрэгслүүд HPC нийгэмлэгийн хэрэгцээг хангахгүй, эсвэл HPC нийгэмлэг эдгээр хэрэгслийн талаар мэдэхгүй байна. HPC-ийн арилжааны хэрэглээний жишээ: *Структур дизайны зориулалттай машин ослын симуляци *Шинэ эмний дизайны зориулалттай молекулын харилцан үйлчлэл *Автомашин, нисэх онгоцны гадаргуугаар дамжин өнгөрөх агаарын урсгал Төрийн ба судалгааны байгууллагуудад эрдэмтэд галактик үүсэл, хөгжил, цөмийн эрчим хүч, дэлхийн дулаарал, мөн богино болон урт хугацааны цаг агаарын илүү нарийвчлалтай урьдчилсан мэдээг бий болгохын тулд симуляци хийдэг. 2008 оны дэлхийн 10-т ордог хамгийн хүчирхэг суперкомпьютер болох IBM Roadrunner (АНУ-ын Эрчим хүчний яамны Лос Аламосын Үндэсний Лабораторид байрладаг) цөмийн зэвсгийн гүйцэтгэл, аюулгүй байдал, найдвартай байдлыг симуляц хийж, тэдгээрийн үйл ажиллагааг баталгаажуулдаг. ==TOP500== TOP500 нь High Performance LINPACK (HPL) бенчмаркаар хэмжсэн дэлхийн хамгийн хурдан 500 HPC суперкомпьютер системийг эрэмбэлдэг. Бүх компьютерүүд эрэмбэлэгддэггүй (HPL бенчмарк ажиллуулж чадахгүй, эсвэл эзэд HPL оноогоо илгээхээс татгалзсан). Нэг LINPACK бенчмарк ашиглах нь маргаантай асуудал бөгөөд ганц хэмжүүр нь HPC-ийн бүх талыг шалгаж чадахгүй. LINPACK-ийн хязгаарлалтыг даван туулахын тулд АНУ-ын засгийн газар HPL бенчмаркийн бүтээгч Жак Донгарраг (Теннессийн Их Сургууль) LINPACK болон бусад тестүүдийг багтаасан HPC Challenge бенчмарк сюйтийг бүтээхээр захиалсан. Энэ сюйт зарим HPC худалдан авалтад ашиглагддаг боловч нэг тоо болгон бууруулж болохгүй тул TOP500 LINPACK-ийн сул талуудыг даван туулж чадаагүй. TOP500 жагсаалт жилд хоёр удаа шинэчлэгддэг: 6-р сард ISC Европын Суперкомпьютерийн Конференцид, 11-р сард АНУ-ын Суперкомпьютерийн Конференцид. Сүлжээний тооцооллын шинэ долгионы олон санааг анх HPC-ээс зээлсэн байдаг. [[Ангилал:Компьютер]] hnt96xir7xslol6jnqbfrln04b6zwzi 14 140726 822688 2025-06-22T05:10:21Z Orgio89 4242 Хуудас үүсгэв: "{{catefory}}" 822688 wikitext text/x-wiki {{catefory}} gh38nig25cif00kdswzlhwv313gxtxi 0 140727 822705 2025-06-22T08:43:16Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "“Хүүхдүүд ямар ямар эрх эдлэх эрхтэйг хэр зэрэг мэддэг вэ?” гэсэн асуултад судалгаанд хамрагдсан нийт охид 3 онооноос 2.08 оноо авсан нь охидууд өөрсдийн эрхийн талаарх мэдлэгийн түвшин дундаж байгааг харуулж байна. Судалгаанд хамрагдсан 5 дүүргээс БЗД н..." 822705 wikitext text/x-wiki “Хүүхдүүд ямар ямар эрх эдлэх эрхтэйг хэр зэрэг мэддэг вэ?” гэсэн асуултад судалгаанд хамрагдсан нийт охид 3 онооноос 2.08 оноо авсан нь охидууд өөрсдийн эрхийн талаарх мэдлэгийн түвшин дундаж байгааг харуулж байна. Судалгаанд хамрагдсан 5 дүүргээс БЗД нь 1.91 буюу хамгийн бага оноотой байв. Мөн 7-8 дугаар ангийн охидын хувьд мэдлэгийн түвшин 1.70-1.77 хоорон хамгийн бага байна. Хүүхдийн эрхийн тухай ойлголт төлөвшихөд гэр бүлийн хэв маяг, түүний нөлөө төдийлөн хүчтэй бус бөгөөд суралцаж буй түвшнээс хамаардаг (p = -0.243**). Өөрөөр хэлбэл, суралцаж буй түвшин буурахад хүүхдийн эрхийн талаарх мэдлэгийн түвшин доогуур байдаг. Судалгаагаар оролцогч хүүхдүүдийн хүүхдийн эрхийн талаарх ойлголт мэдлэгийг тандан асуухаас гадна тэдний хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн талаарх ойлголт, мэдлэг, хандлагыг давхар асуусан. Судалгаанд оролцсон охидын 49 хувь нь “Буруу зүйл хийвэл загнаж, шийтгэх нь байх ёстой зүйл” гэж үзсэн бол 45 хувь нь “Буруу зүйл хийсэн ч энэ нь байх ёсгүй” гэж, 5 хувь нь энэ талаар хэлж мэдэхгүй гэсэн байр суурьтай байв. Шийтгэлийн талаарх ойлголт нь судалгаанд оролцогчдын хүүхдийн эрхийн талаарх мэдлэгийн түвшнээс хамаарч байна. Хүүхдийн эрхийн талаарх ойлголт мэдлэгтэй гэсэн хүүхдүүдийн 60.0 хувь нь, огт мэдлэггүй гэсэн хүүхдүүдийн 22.2 хувь нь “Буруу зүйл хийсэн ч хүүхдийг шийтгэх ёсгүй” гэж хариулсан нь хүүхдүүдэд энэ талын мэдлэг ойлголт өгөх нь чухал болохыг илэрхийлж байгаа юм. Хүүхдийг загнаж, шийтгэх нь байх ёстой зүйл гэж үзсэн оролцогчдын хувь БЗД, БГД болон 7-8-р анги, 10-р ангийн охидын хувьд хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна. Хүүхдийн эрхийн талаарх ойлголт, мэдлэг нь бага ангид харьцангуй сул байгаа бол анги ахих тусам загнаж, шийтгэхийг хүчирхийлэл гэх хандлагаар хүлээн авч байна. Бага насны хүүхдүүдийн дунд хүмүүжлийн шийтгэлтэй аргыг хүлээн зөвшөөрөх байдал илүүтэй байсан бол нас нэмэгдэх тусам мэдлэг, мэдээлэл, нийгэмшлийн хүрээ тэлдэгтэй холбоотойгоор хүүхдүүд хүчирхийллийг таньж, хүмүүжлийн аливаа хүчирхийлэлт арга буруу гэдгийг ойлгох, шүүмжлэх хандлага тэдэнд илэрч байгааг анхааран, хүүхдэд багаас нь эрхийг нь танин мэдүүлдэг байх нь эрхийн зөрчлийг үл тэвчих чадварыг бий болгох үр дүнтэй. dr2ul8pvczucm8xmuxmmqzxt7nu1zy2 0 140728 822712 2025-06-22T10:02:42Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Судалгаанд хүчирхийллийн 15 хэлбэрийг ялгаж, үр дүнг тооцоход таван хүүхдээс нэг нь хүчирхийллийн аливаа хэлбэрт өртдөг бол үүнээс гэр бүлийнхнийх нь зүгээс хашгичиж загнах (50.7 хувь), үл хайхрах (46.3 хувь), байнгын шахалт, шаардлага үзүүлэх (44.7 хувь) нь хамг..." 822712 wikitext text/x-wiki Судалгаанд хүчирхийллийн 15 хэлбэрийг ялгаж, үр дүнг тооцоход таван хүүхдээс нэг нь хүчирхийллийн аливаа хэлбэрт өртдөг бол үүнээс гэр бүлийнхнийх нь зүгээс хашгичиж загнах (50.7 хувь), үл хайхрах (46.3 хувь), байнгын шахалт, шаардлага үзүүлэх (44.7 хувь) нь хамгийн түгээмэл тохиолддог. Эдгээрийн дараа үл хайхрах, үг хэлээр доромжлуулах, хүсэл сонирхлыг нь боогдуулах гэх мэт хүчирхийллийн төрлүүд удаалж байна. Судалгаанд оролцогч охидын зүгээс айлгаж загнахгүйгээр ойлгуулж хэлэх, тухайн болсон зүйлийн талаар ярилцах, бусадтай харьцуулахгүй байх, зөв шаардлага тавьдаг байх, хувийн орон зайг нь хүндэтгэдэг байх, байнгын зөвлөгөө мэдээлэл өгдөг байгаасай гэж хариулсан. Нэгтгээд харвал охид илүү нээлттэй, дотно, илэн далангүй, итгэлтэй, эелдэг, хайр халамж дээр тогтсон харилцаа хүсдэг болох нь харагдаж байна. Бүлгийн ярилцлагад оролцсон охид эцэг эх, асран хамгаалагчидтай холбоотой анхаарах шаардлагатай хэд хэдэн ноцтой асуудал хөндсөн. Асран хамгаалагчдын зүгээс өөрсдийн үзэл бодлоо тулгах, оролцоог нь хязгаарлах, харьцуулах, өөрийн хүүхэд учраас өөрийн зоргоор харьцах нь хамгийн түгээмэл байна. Ноцтой гэж болохуйц тохиолдлуудыг насанд хүрэгчид болон өсвөр үеийнхэн мэдсэн ч “бусдын хэрэг” гэж орхих, өсвөр үеийнхэн найз нөхдөдөө хэлээд өнгөрдөг. Төрийн үйлчилгээнд үл итгэх байдал, мөн олон нийтийн хандлагатай холбоотойгоор хүчирхийллийн талаар бусдад мэдээлэхгүй өнгөрөх, найз нөхөд, танилын хүрээллээс гаралгүй нууцлагдаж үлддэг талаар охид бүлгийн ярилцлагын үеэр дурдаж байсан. 2jgaxyp5x93ab24wgtzbbw7i1bnrl5a 0 140729 822713 2025-06-22T10:05:13Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Өсвөр насны охидын дийлэнх нь хүйсээс хамаарах биеийн ялгаатай байдлын талаарх мэдээллийг эрүүл мэндийн хичээлээр дамжуулан олж авдаг (81.0 хувь) байна. Судалгаанд оролцогч охидын 92.4 хувь нь хөх, 72.4 хувь нь бэлгэ эрхтэн, 71.0 хувь нь өгзөг, 42.1 хувь нь гуя, шилб..." 822713 wikitext text/x-wiki Өсвөр насны охидын дийлэнх нь хүйсээс хамаарах биеийн ялгаатай байдлын талаарх мэдээллийг эрүүл мэндийн хичээлээр дамжуулан олж авдаг (81.0 хувь) байна. Судалгаанд оролцогч охидын 92.4 хувь нь хөх, 72.4 хувь нь бэлгэ эрхтэн, 71.0 хувь нь өгзөг, 42.1 хувь нь гуя, шилбэ биеийн эмзэг хэсэг нэрлэснээс гадна, бэлхүүс (26.2 хувь), уруул (11.7 хувь) эмзэг хэсэг гэж хариулжээ. Судалгаанд оролцсон охидын хамгийн их итгэж, өөрийн хамгийн нандин, нууц асуудлаар ээж (96.0 хувь), аав (76.7 хувь)-даа итгэж ярьдаг. Найз охид, найз хөвгүүн, сургуулийн сэтгэл зүйч, нийгмийн ажилтанд итгэх итгэх 10 хувиас доогуур үзүүлэлттэй байна. Хэн нэгэн хүн биеийнх нь эмзэг хэсэгт хүрвэл эцэг, эхдээ хандана гэж охидын 61 хувь нь хариулсан бол 15 хувь нь сургуулийн багш, нийгмийн ажилтанд хандана гэжээ. Суралцаж буй түвшнээс хамаарч хандалтын хүрээ өөрчлөгдөх хандлага ажиглагдаж буй бөгөөд 7 дугаар ангийн охид эцэг, эхдээ хэлнэ гэх хандлага давамгайлж байгаа бол анги ахих тусам багш, нийгмийн ажилтан болон хүүхдийн тусламжийн 108 утсанд мэдээлэл өгнө гэж хариулсан байна. Охидын итгэл үзүүлэх хүрээлэл нь нэгд амьдралын хэв маягаас хамааралтай, хоёрт суралцаж буй түвшнээс хамаарч байна гэж харж болохоор байна. Хэн нэгэнд хандахгүй гэсэн 13 тохиолдол байгаа нь судалгаанд оролцогчдын 8.6 хувь болно. Шалтгааныг тодруулбал, доог тохуу болохоос эмээсэн, өөрөө загнуулна гэхээс айсан, бусад хүмүүс ойлгохгүй гэж өөрт нь итгэхгүй гэсэн шалтгаануудыг дурдсан байна. Эдгээр дурдсан шалтгаануудад гэр бүлийн орчин дах насанд хүрэгчдийн харилцаа, хандлага нөлөөлж байж болзошгүй юм. 241a2j5h1v45ep8de20ljdmwwxmny7k 0 140730 822714 2025-06-22T10:07:14Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "“Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай” хуульд заасны дагуу гэмт хэргийн улмаас амь нас, эрүүл мэнд, бусад эрх, эрх чөлөө, эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус хохирол хүлээсэн хүн, хуулийн этгээдийг ойлгоно гэж заасан байдаг. Статистикийн бүртгэл мэдээл..." 822714 wikitext text/x-wiki “Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай” хуульд заасны дагуу гэмт хэргийн улмаас амь нас, эрүүл мэнд, бусад эрх, эрх чөлөө, эд хөрөнгийн болон эд хөрөнгийн бус хохирол хүлээсэн хүн, хуулийн этгээдийг ойлгоно гэж заасан байдаг. Статистикийн бүртгэл мэдээлэл 2019 онд 30,782 хүн гэмт хэргийн улмаас хохирсон бол 2020 онд 23,050 болж, хүүхэд (17 хүртэл насны) хохирсон тохиолдлын тоо 2019 онд 1,598-аас 1,181 болж (дурдсан хугацаанд 7 хүртэл насны хүүхэд хохирсон 208-аас 155 бол, 8-13 насны хүүхэд хохирсон 496-аас 350 бол, 14-17 насны хүүхэд хохирсон 894-өөс 676) буурсан байна.2 Бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэргийн тоо сүүлийн 2017-2020 оны хооронд 564-өөс 502 болж буурсан бол хүчиндэх гэмт хэргийн улмаас хохирсон хүүхдийн тоо 187-оос 248 болж өссөн (ҮСХ, Хохирсон хүн: хүйс, насны ангилал, гэмт хэргийн төрлөөр, 2021). Өөрчлөлтийн харьцааг харвал Монгол Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэргийн хохирогчдын дундах 17 хүртэлх хүүхдүүдийн эзлэх хэмжээ 46.5-аас 66.3 хувь болж, хүчиндэх гэмт хэргийн улмаас хохирсон нийт хүмүүсийн дунд 17 хүртэл насны хүүхдүүд 50.8-аас 61.1 хувь болж өссөн (ҮСХ, Хохирсон хүн: хүйс, насны ангилал, гэмт хэргийн төрлөөр, 2021). Гэмт хэргийн улмаас хохирсон хүмүүсийн тоо хэмжээ буурсан боловч хохирогчдын дундах хүүхдүүдийн эзлэх хэмжээ өндөр, өсөх хандлагатай байгаа нь бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэргийн хохирогч болох нь 2017 оноос 2020 оны хооронд 20 хувиар өссөн байна. Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд зааснаар Монгол Улс хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг мэдээлэл хүлээн авах, илрүүлэх, шалгах (10.1.1), нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх (10.1.2), аюулгүй байдлыг хангах (10.1.3), дэмжих, холбон зуучлах (10.1.4), хүүхдийн эрхийн хууль зүйн хорооны үйлчилгээ үзүүлэх (10.1.5), гэр бүлд нь эргэн нэгтгэх (10.1.6) үе шаттайгаар,үүрэг хүлээгч талууд үүссэн нөхцөл байдлаас хамааран бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч хүүхдүүдэд дараах зураглалын дагуу үйлчилгээ үзүүлдэг. lukzbmi8r8om2q74zspsn7gwh5xaxqc 0 140731 822715 2025-06-22T10:08:59Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байх эрх нь зөрчигдсөн гэж тус судалгаанд оролцсон охидын 34.9 хувь (51 тохиолдол) нь найз нөхөд, эсвэл ойр дотно харилцаатай үеийн охид бэлгийн дарамт, хүчирхийлэлд өртөж байсан гэж хариулсан бол өөрсдөд нь ийм зүйл тохиолдож ба..." 822715 wikitext text/x-wiki Бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байх эрх нь зөрчигдсөн гэж тус судалгаанд оролцсон охидын 34.9 хувь (51 тохиолдол) нь найз нөхөд, эсвэл ойр дотно харилцаатай үеийн охид бэлгийн дарамт, хүчирхийлэлд өртөж байсан гэж хариулсан бол өөрсдөд нь ийм зүйл тохиолдож байсан гэж 34.7 хувь (52 тохиолдол) нь хариулсан. Гурван охин тутмын нэг нь бэлгийн дарамт, хүчирхийллийн аль нэг төрөлд ямар нэг байдлаар өртдөг гэж дүгнэж болох бөгөөд ихэнх тохиолдолд өөрсдийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр хөх (32.7 хувь), өгзөг (30.6 хувь) гэсэн эмзэг хэсгүүдэд нь хүрдэг гэжээ. Бэлгийн хүчирхийллийн шинжтэй үйлдлүүдэд өртөж байсан гэх охид (52 тохиолдол)-ын олонх нь биеийн халдашгүй байх эрх зөрчигдсөн (82.0 хувь) гэжээ. Мөн дөрвөн охин тутмын нэгд нүцгэн эрэгтэй эмэгтэй хүний зураг, кино үзүүлэх, таван охид тутмын нэгд бэлгийн харилцаатай холбоотой зүйлсийн талаар ярьж байсан байна. Өөрөөр хэлбэл, хүчирхийллийн шинжтэй үйлдлийн хохирогч болж буй охидын олонх нь биеийн халдашгүй байдлын эсрэг үйлдэл, эсвэл уруу татах, өдөөн хатгасан шинжтэй үйлдлийн хохирогч болох нь түгээмэл байна. Охид бэлгийн дарамтад өртсөний улмаас сэтгэл зүйн хувьд айдаст автах (42.0 хувь), олон хувцас давхарлаж өмсөх (16.3 хувь), хэнтэй ч ярихгүй ганцаараа байх (11.6 хувь)-ыг хүсдэг болсон гэж хариулсан нь тодорхой хэмжээгээр сэтгэл зүйн гэмтэлд өртдөг болохыг харуулж байна. Бэлгийн дарамт, хүчирхийлэлд өртсөн охидын 60 хувь нь хэн нэгэнд мэдэгдсэн бол 40 хувь нь огт мэдэгдээгүй гэжээ. 3kw73poel3bbtixbre1n8b2e897cnz0 0 140732 822716 2025-06-22T10:10:22Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Бүтэц, тогтолцоо ийнхүү бүрдэж сургуулиудад сэтгэл зүйчтэй болсноор ЕБС-иуд дахь аливаа шалтгааны улмаас сэтгэл зүйн гэмтэл авсан хүүхдүүдэд анхан шатны сэтгэл зүйн зөвлөгөө тусламж өгөх, шаардлагатай нэгнийг нь СЭМҮТ рүү холбон зуучлах болсон. Судалг..." 822716 wikitext text/x-wiki Бүтэц, тогтолцоо ийнхүү бүрдэж сургуулиудад сэтгэл зүйчтэй болсноор ЕБС-иуд дахь аливаа шалтгааны улмаас сэтгэл зүйн гэмтэл авсан хүүхдүүдэд анхан шатны сэтгэл зүйн зөвлөгөө тусламж өгөх, шаардлагатай нэгнийг нь СЭМҮТ рүү холбон зуучлах болсон. Судалгааны үр дүнгээс охидууд бэлгийн хүчирхийллийн аливаа хэлбэрт өртөх эрсдэл өндөр байгаа нь урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн ажил, үйлчилгээ чанар, хүртээмж, аргачлалыг улам бүр хүртээмжтэй, чанартай болгох нэн хэрэгцээтэй болох нь харагдаж байна. Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр практикт дараах байдлаар ажиллаж байна. Үүнд: - Эрсдэлт нөхцөлд амьдарч буй хүүхдүүдийг эрсдлээс хамгаалахын тулд нөлөөллийн ажил үйлчилгээ тогтмол явуулдаг боловч дүүрэг, хороодод харилцан адилгүй. Чингэлтэй дүүргийн ГБХЗХХ нь дүүргийн хэмжээнд эрсдэлт 300 гаруй өрхийг бүртгэсний дагуу мэргэжилтнүүд тухайн гэр бүлтэй тогтмол, биечлэн уулзаж нөлөөллийн ажил явуулж байгаа нь сайн жишээний нэг юм. ЦЕГ-ийн статистик мэдээллээр тус дүүрэгт сүүлийн 3 жилийн хугацаанд гэмт хэргийн улмаас хохирсон хүмүүсийн тоо дарааллан буурсан (ЦЕГ, 2020, 2021). Урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр олон нийтэд зориулсан сургалт зохион байгуулдаг ч цөөн тооны хүмүүс хамрагдаж мэдээ, мэдээлэл авдаг. Хүний тоо хязгаартайгаас гадна, сургалтанд хамрагдсан олж авсан мэдээллийг цааш түгээдэггүй эсвэл дадал болж хэвших магадлал эрс бага юм. Хэвлэмэл материал тараах, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нөлөөллийн ажил зохион байгуулж явуулдаг боловч эдгээр үйл ажиллагааны үр дүн, үр нөлөөг хэмжиж, тооцдоггүйн дээр тооцох боломж хязгаарлагдмал байдаг байна. dhbltkc60wmrf450slueemc7jth1qoj 0 140733 822717 2025-06-22T10:16:18Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хүүхэд хамгааллын тухай хууль (УИХ, Хүүхэд хамгааллын тухай, 2016)-ийн хоёр дугаар бүлэгт гэр бүл дэх, боловсролын салбар дахь, эрүүл мэндийн үйлчилгээн дэх, хэвлэл мэдээлэл, цахим орчин дахь, олон нийтийн арга хэмжээ, үйлчилгээн дэх, соёл, спортын үйл ажилла..." 822717 wikitext text/x-wiki Хүүхэд хамгааллын тухай хууль (УИХ, Хүүхэд хамгааллын тухай, 2016)-ийн хоёр дугаар бүлэгт гэр бүл дэх, боловсролын салбар дахь, эрүүл мэндийн үйлчилгээн дэх, хэвлэл мэдээлэл, цахим орчин дахь, олон нийтийн арга хэмжээ, үйлчилгээн дэх, соёл, спортын үйл ажиллагаан дахь хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ гээд зургаан бүлэг зүйл заалттын хүрээнд урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулж байна. Үүнд: - 5.1. Эцэг, эх, гэр бүлийн гишүүд, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь хүүхэдтэй холбоотой эрх, үүргээ урвуулан ашиглах, хүүхдийг үл хайхрах, дарамт, хүчирхийлэл, мөлжлөгийн бүх хэлбэр, аливаа гэмт хэрэг, зөрчлөөс хамгаалах арга хэмжээг авна. Эцэг эх асран хамгаалагч, эсвэл хүүхэд өөрөө Хүүхдийн тусламжийн 108 утсанд дуудлага өгч хүчирхийлэл үйлдэгчийг баривчлуулдаг боловч суллагдсаны дараа дахин хүчирхийлэл үйлдэж байгаа эсэхэд хяналт тавигдахгүй байна. Үйлчилгээ үзүүлж буй мэргэжилтнүүдийн зүгээс хохирогч хүүхдийг буруутгах байдлаар харьцдаг. Хүүхэд цагдаагийн байгууллагад хүчирхийллийн асуудлаар хандахад хүлээж авдаггүй зэрэг нь үүрэг хүлээгчдэд итгэх итгэлийг нь бууруулдаг. Тухайлбал, бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдэд үйлчилгээ үзүүлсэн тухай баримтад “мэргэжилтнүүдийн зүгээс буруутгал явагдаж байсан учир охин насанд хүрэгчдэд итгэх итгэл алдагдсан” гэж дүгнэсэн. ЕБС-ийн дунд ангийн сурагчдыг ахлах ангид оруулахгүй гэх анги удирдсан багшийн бие (эрэгтэй, эмэгтэй гэж ялгахгүйгээр өшиглөж, алгадах)-ийн болон сэтгэл зүйн дарамт (ахлах ангид оруулахгүй) их, ийм үйлдлээс болж өөр сургууль руу шилжсэн тохиолдол гарсан. Багш, сурган хүмүүжүүлэгчдийн үүргийг хуулинд дээрх байдлаар тусгасан хэдий ч өөрсдөө хүүхдийн эрхийг зөрчдөг болох нь судалгаанд оролцсон хүүхдүүдийн мэдээллээр баталгаажиж байна. Үүний үр нөлөө нь: нэгд, урьдчилан сэргийлэхэд голлох үүрэг гүйцэтгэх субъектүүдийн зүгээс сөрөг үйлдэл гаргаж байгаа нь хүүхдүүдэд итгэл төрүүлэхээс илүү өөрт тулгарч буй бэрхшээл, асуудлыг нууцлах хандлагыг төлөвшүүлдэг, хоёрт, хүүхэд сурч боловсрох эрхээ хамгаалах үүднээс сургуулиа солих, шилжих тохиолдол гардаг, гуравт, “Багш нарын зүгээс сурагчтайгаа салхинд гарахдаа цөөн тооны архи, пиво авч явахыг хүлээн зөвшөөрөх...” (Дэлхийн зөн Монгол, ШУА-ийн ФХ, 2015, p. Тайлангийн эх 47) гэж архи, согтууруулах ундааны хэрэглээг тодорхойлох судалгааны тайланд тэмдэглэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, багш сурган хүмүүжүүлэгч нарын зүгээс өөрсдөө хүүхэд хамгааллын тухай хуулийг зөрчиж байгаа тохиолдолд урьдчилан сэргийлэх, мэдээллэх үүрэг хүлээх хуулийн заалт хэрэгжихгүй байна. ennnktn1u68c0bpb06g738689p6p27i 0 140734 822718 2025-06-22T10:21:46Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Нэг. Хороодын нийгмийн ажилтан нийгмийн эмзэг бүлгийнхэнд хүрч ажилладаг боловч ихэнхдээ мэргэжлийн бус хүмүүс ажилладаг. Ажиллах нөхцөл хүнд, цалин урамшуулал хангалтгүй учир хүний нөөц тогтворгүй. 12 сарын хугацаанд 4 хүртэл ажилтан солигдсон тохиолд..." 822718 wikitext text/x-wiki Нэг. Хороодын нийгмийн ажилтан нийгмийн эмзэг бүлгийнхэнд хүрч ажилладаг боловч ихэнхдээ мэргэжлийн бус хүмүүс ажилладаг. Ажиллах нөхцөл хүнд, цалин урамшуулал хангалтгүй учир хүний нөөц тогтворгүй. 12 сарын хугацаанд 4 хүртэл ажилтан солигдсон тохиолдол гарч байгаа нь хүний нөөцийн тогтвортой байдлыг хадгалах хөшүүрэг сул, энэ хэрээр урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа, үйлчилгээг тогтвортой үзүүлэх боломж хязгаарлагддаг. Тухайлбал, удаан хугацаагаар ажиллаж буй буй мэргэжилтнүүд айл өрхүүдээ нэг бүрчлэн мэддэг учир зорилтот бүлэг, эрсдэлт нөхцөлд амьдарч буй өрх, иргэдэд шууд хүрч ажиллах боломжтой байдаг бол шинэ мэргэжилтнүүдийн хувьд өрх, иргэдийн талаар мэдээлэл хангалтгүй. Хоёр. Бэлгийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааг сайжруулахад хамтарсан баг болон хэсгийн ахлагч, сургуулийн нийгмийн ажилтан, сэтгэл зүйч нарын оролцоонд тулгуурлах нь харьцангуй өндөр үр дүнтэй байх талтай тул тэдгээрийг урамшуулах тогтолцоог бий болгох. Одоогийн нөхцөлд анхан шатны нэгж, зорилтот бүлэгтэй ажиллаж буй хүмүүсийг үйл ажиллагаандаа бүрэн татан оролцуулах хөшүүрэг хангалтгүй байгаагаас хамаарч тухайн орон нутагт эрсдэлт нөхцөлд амьдарч буй өрх, хүүхдүүдэд зөвлөгөө, үйлчилгээ үзүүлж боломж нь хязгаарлагддаг. Өөрөөр хэлбэл, удаан хугацаанд ажилласан мэргэжилтнүүд тухайн орон нутаг дахь нийт хүн ам, өрхийн талаар мэдээлэл харьцангуй өндөр бөгөөд мэдээлэлдээ үндэслэн зорилтот бүлгүүдэд үйлчилгээ үзүүлэх боломж нь нэмэгддэг. Хохирогчийн асран хамгаалагч нь сэтгэцийн өөрчлөлттэй тохиолдолд Шүүхийн тогтоолоор асран хамгаалах эрхийг нь цагдаа, прокуророос гадна ГБХЗХХ-ийн хүсэлт (хэлтэс газар бүр ийм тохиолдлууд бүртгэгддэг)-ийг үндэслэн СЭМҮТ-ээс асран хамгаалагчийн сэтгэцийн байдлыг тодорхойлуулах боломжтой байдлаар эрх зүйн нэмэлт зохицуулалт, өөрчлөлт хийх зайлшгүй хэрэгцээ бий. Үүнээс мөн эрсдэлт бүлэг гэдгийг ямар шалгуураар, яаж тодорхойлох тухай нэгдсэн шалгуур, аргачлал бүрдээгүй болох нь харагдах бөгөөд нийтлэг тохиолдолд архи согтууруулах ундааны хамааралтай хүмүүсийг ойлгодог. Гэвч нийгэм, хүн ам зүйн шинж, хүмүүжил төлөвшил, хэрэглээний зан үйл, дадал, гэр бүл дэх үүрэг оролцоо, нийгмийн байр суурь, өөрийгөө илэрхийлэх чадамж зэрэг олон хүчин зүйлээс хамаарах ойлголт юм. cmj977srx7jkb3yg0okghbmt0oo38gc 0 140735 822719 2025-06-22T10:24:23Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Холбон зуучлах үйлчилгээг бүхэлд нь “Хохирогчийг шаардлагатай үйлчилгээнд холбож өгөх, тэдний аюулгүй байдлыг хамгаалах, хүчирхийллийн улмаас учирсан сөрөг үр дагаврыг арилгах, хэвийн байдалд эргэн оруулах, нөхөн сэргээх зэргээр хүчирхийллийг даван..." 822719 wikitext text/x-wiki Холбон зуучлах үйлчилгээг бүхэлд нь “Хохирогчийг шаардлагатай үйлчилгээнд холбож өгөх, тэдний аюулгүй байдлыг хамгаалах, хүчирхийллийн улмаас учирсан сөрөг үр дагаврыг арилгах, хэвийн байдалд эргэн оруулах, нөхөн сэргээх зэргээр хүчирхийллийг даван туулж дуустал нь тасралтгүй дэмжих үйлчилгээ юм.” (ХТЭТ, ШХА, НҮБХАС, 2018, хуу. 25) гэж тодорхойлсон. Хүүхэд хамгааллын тухай хууулийн 12.4 “Нийгмийн ажилтан, хүүхдийн эрхийн ажилтан нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх явцдаа тухайн асуудлыг газар дээр нь болон хуульд заасны дагуу холбогдох этгээдээр шийдвэрлүүлэх үндэслэлтэй бол хүүхдэд хувийн хэрэг нээж, зөвлөгөө өгөх, дэмжих, холбон зуучлах үйлчилгээнд хамруулна.”, 14.1 “Нөхцөл байдлын үнэлгээгээр хүүхдэд тусламж, үйлчилгээ үзүүлэх дүгнэлт гарсан бол иргэний бүртгэл, сэтгэл зүй, хууль зүй, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн болон бусад шаардагдах үйлчилгээнд нийгмийн ажилтан холбон зуучилна.” гэж, хүний эрхийн ажилтан хяналт тавьж ажиллах үүрэгтэй байхаар зохицуулсан. Цагдаагийн албан хаагч тухайн тохиолдолд аюулын зэргийн үнэлгээг, нийгмийн ажилтан нөхцөл байдлын үнэлгээ хийж, хуулинд тусгасны дагуу асрах хувилбарт үйлчилгээ, эрүүл мэндийн байгууллагад, сэтгэл зүй, сэтгэл заслын үйлчилгээ үзүүлэх эрх бүхий иргэн, магадлан итгэмжлэгдсэн байгууллагад, хууль зүйн зөвлөгөө, өмгөөллийн үйлчилгээ (ХТЭТ, ШХА, НҮБХАС, 2018, хуу.26)-нд, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулинд нийгмийн хамгааллын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага буюу ГБХЗХХ мөн холбон зуучлах үйлчилгээ үзүүлэхээр тусгасан. Судалгааны баримт, чанарын мэдээллийн шинжилгээний үр дүнд үндэслэхэд холбон зуучлах үйлчилгээ үзүүлэх боломжтой бусад субъект (сургуулийн нийгмийн ажилтан болон сэтгэл зүйч, ИНБ-ын төлөө)-ийн оролцоо тодорхой бус байна. Хэргийн онцлогийн хувьд энэ төрлийн хэрэг ихэвчлэн оройн цагаар үйлдэгддэг бөгөөд 2020 оны гэмт хэргийн статистик мэдээлэлд “Бүртгэгдсэн 505 хүний бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэргийн 112 (22.2 хувь) нь 06-14 цагт, 130 (25.7 хувь) нь 14-19 цагт, 59 (11.7 хувь) нь 19-22 цагт, 204 (40.4 хувь) нь 22-06 цагт үйлдэгдсэн” (ҮСХ, Гэмт хэргийн статистик 2020, 2021, хуу.60) гэж тэмдэглэсэн. Ийнхүү гэмт хэрэг оройн цагаар үйлдэгдэх нь их учир хууль ёсны төлөөлөгч буюу өмгөөлөгч болон хамтарсан багийн төлөөлөл, ГБХЗХХ-ийн төлөөлөгч нар үйлчилгээ үзүүлэхэд гэнэтийн тохиолдлуудад мөнгө, санхүүгийн хувьд, мөнгө холбогдох боломжгүй байх зэргээр кейс шийдвэрлэхэд хүндрэл учирдаг. Холбон зуучлах үйлчилгээний явцад тухайлбал, цагдаагийн байгууллагад хүний нөөцийн талаас хохирогч хүүхэдтэй ажиллах мөрдөгч салбар нэгжүүдэд тэр бүр томилогдоогүй болохыг экспертийн ярилцлагад оролцогч тэмдэглэсэн. Цагдаагийн байгууллагад тухайн өдрийн жижүүрийн байцаагч хохирогчоос мэдүүлэг авч, түр хамгаалах байранд хүлээлгэн өгдөг. Санхүүгийн талаас мөн мөрдөгч нар хувиасаа мөнгө төлж шинжээч томилох (хуулийн зохицуулалт бүрэн бус бөгөөд мэргэшсэн шинжээч байх эсэх нь мөн эргэлзээтэй) тохиолдол байдаг. Тухайлбал, бэлгийн хүчирхийллийн улмаас учирсан гэмтлийн зэрэг тогтоолгох шаардлагатай тохиолдлууд гардаг. 53utqss9h19qq4vkemd5lna67t34gkw 0 140736 822720 2025-06-22T10:26:48Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээнд эргэн нэгтгэх үйлчилгээ (Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн 10.1.6, 16)-ний талаар дурдсан бөгөөд эргэн нэгтгэх нөхцөлийг тодорхой заах, мөн нөхцөл байдлаас хамаарч нийгмийн халамжийн тусгайлсан үйлчилгээ үзүүлэх хэрэгцээ..." 822720 wikitext text/x-wiki Хүүхэд хамгааллын хариу үйлчилгээнд эргэн нэгтгэх үйлчилгээ (Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн 10.1.6, 16)-ний талаар дурдсан бөгөөд эргэн нэгтгэх нөхцөлийг тодорхой заах, мөн нөхцөл байдлаас хамаарч нийгмийн халамжийн тусгайлсан үйлчилгээ үзүүлэх хэрэгцээ байгаа нь судалгааны баримт, үр дүнгээс тодорхой харагдаж байгаа юм. Сэтгэл зүйн гэмтэл нь удаан хугацаанд үргэлжилдэг болохыг мэргэжлийн сэтгэл зүйчид хүлээн зөвшөөрдөг. Монгол Улсад сэтгэл заслын үйлчилгээ, эмчилгээг шүүхээр хэрэг шийдвэрлэсний дараа үйлчилгээг зогсоодог жишиг тогтсон. Шүүх хурлын дараах сэтгэл заслын үнэ төлбөргүй үйлчилгээг СЭМҮТ, орон нутагт ГБХЗХГ үргэлжлүүлэн үзүүлдэг. Нийслэлд ГБХЗХХ-ээс хувийн байгууллагуудтай гэрээлэх байдлаар 2 сар хүртэл хугацаанд үйлчилгээ авдаг. ТББ-уудтай гэрээлж ажилласан тохиолдолд сэтгэл заслын үйлчилгээний үргэлжлэх хугацаа хангалтгүй бөгөөд эмчилгээ тасалдсаны улмаас хүчирхийллийн хохирогч сөрөг зан үйлд суралцах (тамхи татах, архи уух, гэр орноосоо дайжих г.м), эсвэл бэлгийн замбараагүй харилцаанд орох, хүн худалдаалах, бэлгийн мөлжлөгийн хохирогч болох тохиолдол гардаг. Сэтгэцийн гэмтлийн зэргээс хамаарч эмчилгээ, үйлчилгээний хугацааг тогтоодог зохицуулалт хийх зайлшгүй шаардлагатай. Хүчирхийлэлд өртсөн байдлаас, мөн шалтгаанаас хамаарч хохирогчид дарамт ирж, сөрөг зан үйлд татагдах тохиолдол байдгийг харгалзан үзэх хэрэгцээ гарч байна. Сэтгэл зүйн үйлчилгээ шаардлагатай ч хууль эрх зүйн зохицуулалтгүй орхигдож буй зүйлс байгаагийн нэг жишээ нь төрсөн эсвэл хойд эцэг нь хүүхдээ хүчирхийлсэн тохиолдолд хохирогч хүүхдээс гадна эхэд нь чиглэсэн сэтгэл зүйн үйлчилгээг үзүүлдэггүй, нөгөөтэйгүүр хохирогч хүүхэд сэтгэл зүйн эмчилгээ үйлчилгээ хийсэн ч эргэн нэгтгэж буй орчин (гэр бүл, сургууль)-д өөрчлөлт ороогүй тохиолдолд сэтгэцийн гэмтэл дахин сэдрэх, эсвэл дахин хүчирхийллийн хохирогч болох тохиолдол байдаг. ХЭҮТ-ийн мэргэжилтний өгсөн мэдээллээр нийтлэг тохиолдолд хохирогч хүүхдүүдэд үзүүлж буй үйлчилгээг шүүхээр хэрэг шийдвэрлэсний дараа дахин үйлчилгээ үзүүлдэг (СЭМҮТ-ээр үйлчлүүлж буй тохиолдолд гэр бүлээрээ үргэлжлүүлэн үйлчилгээ авах боломжтой), гэр бүлийн гишүүдэд чиглэсэн үйлчилгээ үзүүлэх тухай хуулинд тусгасан боловч бодит байдалд тухайн зүйл, заалт хэрэгждэггүй. 8ac3mtvmr0idhj9bf5k8ka3q1ceueu9 0 140737 822721 2025-06-22T10:29:54Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Ойн хүлэмжийн хийн ялгарал/шингээлтийн Суурь Түвшин болон Ойн суурь түвшин (ОЯСТ/ОСТ) –үүд нь REDD+ -ийг хэрэгжүүлж буй улс орон бүрийн гүйцэтгэлийг үнэлэхэд ашигладаг жишиг утга юм. Ойн ялгаралтын суурь түвшин болон Ойн суурь түвшин (ОЯСТ/ОСТ) нь НҮБУАӨСК-..." 822721 wikitext text/x-wiki Ойн хүлэмжийн хийн ялгарал/шингээлтийн Суурь Түвшин болон Ойн суурь түвшин (ОЯСТ/ОСТ) –үүд нь REDD+ -ийг хэрэгжүүлж буй улс орон бүрийн гүйцэтгэлийг үнэлэхэд ашигладаг жишиг утга юм. Ойн ялгаралтын суурь түвшин болон Ойн суурь түвшин (ОЯСТ/ОСТ) нь НҮБУАӨСК-н шийдвэрт байдаг хэдий ч эдгээр хоёр ойлголтын ялгааг тодруулаагүй байсан тул UN-REDD дараах байдлаар тайлбарласан байна: -Ойн хүлэмжийг хийн ялгаралтын суурь түвшин (ОХХЯСТ)-д зөвхөн ялгаралтыг бууруулах үйл ажиллагаануудыг багтаасан. Тиймээс ОЯСТ –ний хамрах хүрээ бол жишээ нь ойн хомсдол, доройтлоос үүдэлтэй ялгарлыг бууруулах байж болно. - Ойн суурь түвшин (ОСТ)-д ялгаралтыг бууруулах, шингээлтийг нэмэгдүүлэх үйл ажиллагааны аль алийг нь хамааруулдаг. Тиймээс ОСТ- ний хамрах хүрээнд ОЯСТ-ний үйл ажиллагааг мөн хамруулж, дээрээс нь, жишээ нь ойн нүүрстөрөгчийн нөөцийг нэмэгдүүлэх байж болно. ОСТ-г тогтоохдоо, хэрэв тухайн улс REDD+ -ийн холбогдолтой ажиллагаа явуулаагүй бол, ойд чиглэсэн үйл ажиллагаанаасаа ялгаралт/шингээлтийн ямар үр дүн хүлээж болохоо сайтар тооцоолох хэрэгтэй. Дээр өгүүлсэн жишээгээр, түүхэн хугацааны ялгаралтуудад тодорхой чиг хандлага ажиглагддаггүй ч өнгөрсөн хугацааны дундаж үзүүлэлт нь REDD+ -ийн хэрэгжилт байхгүй нөхцөлд хүлээгдэж болох ирээдүйн ялгаралтыг урьдчилан таамаглах сайн эх үүсвэр болох боломжтой. Хэдийгээр зарим орны хувьд өнгөрсөн хугацаа нь ирээдүйг таамаглахад тохирохгүй боловч ойн талбай ихтэй ойн хомсдол багатай орнуудын хувьд ийм жишээ байсаар байна. Улс орнууд үндэсний нөхцөл байдалдаа тохируулан мэдээллийг засварлах санал гаргаж болно, энэхүү мэдээллийн засвар нь ил тод, баталгаатай, тохиромжтой, бүрэн гүйцэд байна (жишээ нь; ОЯСТ/ОСТ –нь мэдээлэл бий болгоход зориулагддаг). htjuk6phoea3vh8xdrn5tk10hzakl7b 0 140738 822722 2025-06-22T10:31:14Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "ОЯСТ/ОСТ-г тооцох хэд хэдэн шалтгаан бий. Үүнд: • Улс орнууд НҮБУАӨСК-ийн хүрээнд REDD+ -ийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлснээр нүүрстөрөгчийн ялгаралтыг бууруулах олон улсын хүчин чармайлтад хувь нэмрээ оруулах сонирхол; • Уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруула..." 822722 wikitext text/x-wiki ОЯСТ/ОСТ-г тооцох хэд хэдэн шалтгаан бий. Үүнд: • Улс орнууд НҮБУАӨСК-ийн хүрээнд REDD+ -ийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлснээр нүүрстөрөгчийн ялгаралтыг бууруулах олон улсын хүчин чармайлтад хувь нэмрээ оруулах сонирхол; • Уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах чиглэлээр ойн салбарт хэрэгжүүлсэн бодлого, арга хэмжээний үр дүнгээ хэмжих тухайн улсын дотоод шалтгаан • Улс орнууд үр дүнд суурилсан урамшуулал (ҮДСУ) хүртэхийг хүсэж болох юм. НҮБУАӨСК –ийн шийдвэрт зааснаар үр дүнд суурилсан урамшуулал хүртэхийн тулд улс орнууд ойн суурь түвшнийг үнэлүүлсэн байх шаардлагатай. REDD+ -ийн хэрэгжилтийн үр дүнг үр дүнд суурилсан урамшуулал (ҮДСУ) –ын хүрээнд ОЯСТ/ОСТ -тэй харьцуулж хэмжсэн байх ба үүнийг хоёр жил тутмын шинэчилсэн тайлан (Biannual update report)-д тусгай хавсралт болгож тайлагнах шаардлагатай (Тогтоол 14/CP.19). НҮБУАӨСК –ийн үр дүнд суурилсан урамшуулал (ҮДСУ)-ын эх үүсвэр нь НҮБУАӨСК-ын албан ёсны санхүүгийн байгууллага болох Уур Амьсгалын Ногоон Сангаас гадна бусад олон тооны эх үүсвэрээс бүрддэг. Уур Амьсгалын Ногоон Сан одоогоор REDD+ -д зориулан аль нэг улсад ямар ч хөрөнгө оруулалт хийгээгүй бөгөөд 2015 оноос эхлэн санал хүлээн авч байгаа ч үр дүнд суурилсан урамшуулал (ҮДСУ)-ын нөхцөл хараахан тодорхой болоогүй байна. Одоогоор, Ойн Нүүрстөрөгчийн Түншлэлийн Сангийн (FCPF) дэргэдэх “Нүүрстөрөгч Сан” 1 -тай ижил төстэй хэд хэдэн санаачлагчаас үр дүнд суурилсан урамшуулал (ҮДСУ) олгох ажлыг туршилтын журмаар (жишээлбэл: ҮДСУ-ын загварыг турших) хэрэгжүүлж байна. Суурь Түвшингүүд2 нь ялгаралтыг бууруулах хөтөлбөрийн санал (ERPIN) хэлбэрээр Нүүрстөрөгчийн Санд хандах бөгөөд үүнийг дараа нь Ялгаралтыг Бууруулах Урамшууллын Гэрээ (ERPA)-нд ашиглах Суурь Түвшин болтол нь хөгжүүлж сайжруулдаг. FCPF Нүүрстөрөгчийн Сан нь НҮБУАӨСК- ийн удирдамжийн дагуу Ялгаралтыг бууруулах (ER) хөтөлбөрийг зөвлөмжөөр хангахаас гадна уг Сангаас үр дүнд суурилсан санхүүжилтийн шилжүүлгийн талаарх нэмэлт мэдээллийг өгдөг. REDD+ -ийн ОЯСТ/ОСТ-ийг тогтоох зорилгоор улс орнуудын хэрэглэж буй аргуудын3 талаарх дүгнэлт мэдээлэл UNREDD-ийн хэвлэлүүдээр дамжин түгээгддэг. 8sffqz219zrpxbtntf2rnv8cu0y5o61 0 140739 822723 2025-06-22T10:32:26Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Гол үйл ажиллагаанууд, нүүрстөрөгчийн сангууд болон хийнүүдийн үнэлгээн дээр үндэслэж цар хүрээг тодорхойлдог. Гэвч үүнд Үндэсний ойн мониторингийн систем болон бусад хамааралтай эх үүсвэрүүдийн мэдээний чанар, хүртээмж нөлөөлөх магадлалтай. Үүнээс г..." 822723 wikitext text/x-wiki Гол үйл ажиллагаанууд, нүүрстөрөгчийн сангууд болон хийнүүдийн үнэлгээн дээр үндэслэж цар хүрээг тодорхойлдог. Гэвч үүнд Үндэсний ойн мониторингийн систем болон бусад хамааралтай эх үүсвэрүүдийн мэдээний чанар, хүртээмж нөлөөлөх магадлалтай. Үүнээс гадна, цар хүрээг тодорхойлохдоо үндэсний стратеги эсвэл үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд тухайн улсын санал болгож буй үйл ажиллагаануудыг харгалзах асуудлыг үндсэн зарчим болгодог. Тухайн улс шаталсан байдлаар хамрах хүрээгээ өргөсгөж болно. Эхлээд цөөн хэдэн үйл ажиллагаа, нүүрстөрөгчийн сан дээр нарийвчилсан байдлаар хамрах хүрээгээ (зөвхөн ойн хомсдол, газрын дээд болон доод биомасс гэх мэт) сонгож болно. Тухайн улс үйл ажиллагаагаа бүс нутгийн түвшинд эхлүүлж болно. ҮС/ҮАТ нь REDD+ -ийг хэрэгжүүлэх эхний түвшнийг тодорхойлж болох ч мэдээллийн олдоц, түүнчлэн хэрэгжүүлэлт, мониторингийн чадавх зэрэг бусад элементүүдийг харгалзах хэрэгтэй. ОЯСТ/ОСТ-г тогтоох аргыг сонгохоос өмнө, тухайн улс өөрт байгаа мэдээг судлах, мөн хүний нөлөөллөөс шалтгаалах ой хүлэмжийн ялгаралт болон шингээлтийн хөдлөлзүйг ойлгоход анхаарлаа хандуулна. Түүхэн хугацааны мэдээ болон үндэсний нөхцөл байдлын судалгаа ойн хомсдол доройтлын хөдөлгөгч хүчийг илүү сайн ойлгох нь зөвхөн Ойн суурь түвшнийг тогтоох мэдээлэл бус мөн ҮС/ҮАТ-ийн үйл явцыг тодорхойлоход тусална. Үндэсний нөхцөл байдлын судалгаа нь тухайн улсын (ОСТ-ний) хөдөлгөгч хүчин зүйлсийн ойд хамаарах ялгаралт шингээлтийн ирээдүйн хандлагад хэрхэн нөлөөлж болох хандлагыг харуулахаас гадна, үүнтэй холбоотойгоор өөрсдийн төлөвлөгөөнд ямар нэг засвар оруулах эсэх талаар шийдвэр гаргахад тусалдаг. 6js6ka6zgl6mu8u75eoqckxjtyj2v90 0 140740 822724 2025-06-22T10:34:06Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "2014 оны зургаадугаар сард, Бразил улс НҮБУАӨСК –д анхны ОЯСТ –гийн тайланг хүргүүлсэн улс болсон. Мөн ондоо багтааж, Бразил улс ОЯСТ –ний сайжруулсан хувилбарыг Техникийн Үнэлгээнд (ТҮ) зориулсан дэлгэрэнгүй мэдээллийн хамт илгээсэн байна. Энэхүү Техни..." 822724 wikitext text/x-wiki 2014 оны зургаадугаар сард, Бразил улс НҮБУАӨСК –д анхны ОЯСТ –гийн тайланг хүргүүлсэн улс болсон. Мөн ондоо багтааж, Бразил улс ОЯСТ –ний сайжруулсан хувилбарыг Техникийн Үнэлгээнд (ТҮ) зориулсан дэлгэрэнгүй мэдээллийн хамт илгээсэн байна. Энэхүү Техникийн Үнэлгээний тайланг (ТҮ тайлан) НҮБУАӨСК веб хуудас6 (Бразил, 2014)-д нийтэлжээ. Шаталсан арга: Бразилын Амазон Сангийн хэрэгцээнд зориулсан ойн хомсдолын суурь судалгаа нь НҮБУАӨСК-д танилцуулсан ОЯСТ-нд ашиглагдах шатлалын аргын талаар тайлбарлан харуулж чадсан. ОЯСТ-д тусгагдсан нүүрстөрөгчийн сангууд Амазон Сангийн арга (FAO 2014-өөс харна уу) -тай харьцуулахад нэмэгдсэн ба бусад Ялгаралтын Коэффициентын тооцоонд илүү дэлгэрэнгүй мэдээллүүд ашиглагдсан. Суурь түвшнийг тооцоход, Амазон Сан газрын дээрх биомассыг 1 га-д 100 тонн нүүрстөрөгч (эх сурвалжуудаас үзэхэд га-д 130-320 тонн нүүрстөрөгч) тооцоологдох боломжтой гэж анх авч хэрэглэсэн байна. НҮБУАӨСК- ийн нэмэлт танилцуулгад нүүрстөрөгчийн байр-зүйн зураглал ашигласан нь ойн олон хэв шинж болон байршлаас хамааралтай хүлэмжийн хийн ялгаралтыг тус тус харуулжээ. Бразилын ОЯСТ-нийг хүлээлгэж өгөхдөө дараагийн удаад нэмэлт үйл ажиллагаануудыг хамруулах болно гэж дурдсан байна. Жишээ нь: ойн доройтол, Амазоны бүсэд хамааралгүй биомууд зэрэг болно. REDD+ үйл ажиллагаанууд: ОЯСТ-д эхлээд зөвхөн ойн хомсдолыг багтаасан. Бразил улс ойн хомсдолд анхдагч ойн талбай хамгийн багадаа 6.25 га-аас дээш хэмжээгээр огтлогдсон тохиолдолд тэмдэглэгдэхээр шийдсэн. Үүний шалтгааныг Бразил улс тайлбарлахдаа ойн хомсдол нь гол ялгаруулалтын эх үүсвэр болдог учраас мөн хомсдолын явц нь богино хугацаанд явагддаг учир бүрэн ойлгоход ач холбогдолтой болохыг онцолсон байдаг. Тайлангийн Хавсралтад (техникийн үнэлгээнд оруулаагүй), Бразил улсын ойн доройтлын үнэлгээний урьдчилсан үр дүнг үзүүлсэн бөгөөд энэ нь ойн хомсдолоос ялгарах нийт хэмжээний ойролцоогоор 59% нь ойн доройтлоос шалтгаалдаг болохыг тооцжээ. bsxfqafoss1bg9wnn4sqapjel1c0hyh 0 140741 822725 2025-06-22T10:39:04Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Олон талт хөгжлийн банкууд (ОТХБ)-аас тогтвортой хөгжлийн болон ядуурлыг бууруулах стратеги, чиг хандлагыг боловсруулан гаргасан. Эдгээр санал санаачилга нь зорилгоо тодорхойлох, үзүүлэлтийг сонгох, эдгээр зорилгод хүрэхэд гарч буй ахиц дэвшилд хяналт-..." 822725 wikitext text/x-wiki Олон талт хөгжлийн банкууд (ОТХБ)-аас тогтвортой хөгжлийн болон ядуурлыг бууруулах стратеги, чиг хандлагыг боловсруулан гаргасан. Эдгээр санал санаачилга нь зорилгоо тодорхойлох, үзүүлэлтийг сонгох, эдгээр зорилгод хүрэхэд гарч буй ахиц дэвшилд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх асуудлыг мөн хамарна. • Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратеги. ӨАЯО-ын санаачилга нь Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратегитай мөн уялдаа холбоотой. Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратегиудад үндэслэж хөнгөлөлттэй зээл олгох болон өрөөс чөлөөлөх асуудлыг шийдвэрлэж байхаар 1999 онд олон улсын хөгжлийн нийгэмлэг санал нэгдсэн байна. • “Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратегийн баримт бичиг (ЯБҮСББ) нь улс орны өсөлтийг хангах, ядуурлыг бууруулахад чиглэсэн макро эдийн засгийн, бүтцийн болон нийгмийн бодлого, хөтөлбөрийг тусгахын хамт гадны санхүүжилтийн хэрэгцээ шаардлагыг мөн тодорхойлсон байна. Засгийн газрууд нь иргэний нийгэм, хөгжлийн түншүүдийн оролцоотойгоор ЯБҮСББ-ийг боловсруулан гаргадаг” (Дэлхийн банк 2003b). • Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратеги нь бодлогын матриц, хэмжиж болохуйц шалгуур үзүүлэлтүүд болон гарч буй ахиц өөрчлөлтийг хэмжих хяналт шинжилгээ, үнэлгээний тогтолцоо зэргийг тусгасан 3 жилд хэрэгжүүлэхээр тохирсон хөгжлийн зорилтуудтай уялдсан байх ёстой. Тухайлбал, “ЯБҮСББ нь ядуурлыг бууруулах дунд ба урт хугацааны зорилтын үр дагавар (мөнгөн болон мөнгөн бус)-ыг тодорхойлж, ахиц өөрчлөлтийг хэмжих шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтоож, жил бүр болон дунд хугацаанд хүрэх зорилтот түвшинг боловсруулан гаргасан байна. Шалгуур үзүүлэлт болон зорилтот түвшин нь ядуурлыг хэмжих, хяналт-шинжилгээ хийх байгууллагын чадавхад тохирсон байна.... ЯБҮСББ нь улс орны хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тогтолцооны үнэлгээг мөн хамардаг...” (Дэлхийн банк 2003b). • Иймд, ӨАЯО-ын талаарх санаачилгад хамрагдахыг хүсч буй улс орон нь хэмжиж болохуйц үр дүнд хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, түүнд хүрэх замаар хариуцлагын тогтолцоо, ил тод байдлыг бүрдүүлсэн үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх талаар амлалт авсан байх ёстой. • Өргөн хүрээтэй хөгжлийн бүтэц. Өргөн хүрээтэй хөгжлийн бүтэц (ӨХХБ) нь дараах 4 үндсэн зарчмаас бүрдэнэ. Үүнд: урт хугацаатай, нийтийг хамарсан хөгжлийн бүтэц; үр дүнд чиглэсэн; тухайн улс орон эзэн нь байх болон улс орон өөрөө тэргүүлсэн түншлэл байх зэрэг болно. ӨХХБ болон Ядуурлыг бууруулах үндэсний стратегийг харилцан бататгасан байх ба аль аль нь үр дүнгийн хариуцлагын тогтолцоог чухалчилдаг. m234643jca0jkik83i1dd9hmy1rdvjw 0 140742 822726 2025-06-22T11:09:38Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''Ахуйн ус:''' Хүн амын эрүүл ахуй, халдвар хамгааллын хэвийн нөхцөл шаардлагыг хангасан хүрэлцээтэй, сайн чанарын, аюулгүй ус [1]. '''Байгаль дахь усны эргэлт:''' Далай тэнгис, гол мөрөн, нуур намгийн гадаргаас '''у'''уршилт явагдаж, ууршсан чийг агаар мандалд хө..." 822726 wikitext text/x-wiki '''Ахуйн ус:''' Хүн амын эрүүл ахуй, халдвар хамгааллын хэвийн нөхцөл шаардлагыг хангасан хүрэлцээтэй, сайн чанарын, аюулгүй ус [1]. '''Байгаль дахь усны эргэлт:''' Далай тэнгис, гол мөрөн, нуур намгийн гадаргаас '''у'''уршилт явагдаж, ууршсан чийг агаар мандалд хөрж өтгөрөн үүл үүсгэж газрын гадарга дээр хур тунадас болон бууж эргэн гадаргын ус болон хөрсөнд шингэн газрын доорх усыг тэжээдэг. Энэ үйл явц тасралтгүй явагдаж усны эргэлтийг үүсгэдэг [2]. '''Боргиотой/харгиатай амьдрах орчин:''' Усны урсгал хурдан бөгөөд эргэлттэй, усны гүн харьцангуй гүехэн, дэвсгэр нь үхэр чулуу, бул чулуу, хайрга зэргээс бүрддэг өндөрлөг газруудад элбэг. Боргио нь хүчилтөрөгчийн агууламжийг нэмэгдүүлдэг [3]. '''Булаг:''' Байгалийн зүй тогтлоор гадаргууд ил гарч урсаж буй газрын доорх усыг хэлнэ [1]. '''Гадаргын ус:''' Дэлхийн газрын гадарга дээрх нуур тойром, гол мөрөн, булаг шанд, намаг, мөнх цас, мөсөн гол зэрэг усан сангууд хамаарагддаг. Гадаргуугийн усны температур нь агаарын температурын өөрчлөлтөөс хамаарч харилцан адилгүй байдаг бөгөөд температураас шалтгаалж гадаргын усны ууршилт явагдана [4]. '''Газрын доорх ус:''' Газрын доорх бүрэлдэхүүний тогтцод баригдаж (агуулагдаж) байдаг ус [1]. '''Газрын доорх уст давхарга:''' Газрын доорх ус нь чулуулгийн нүх сүв, ан цавд орших ба чулуун бүрхүүлд (литосфер) оршиж байгаа нөхцөлөөр нь уст давхарга болгон ангилдаг [2]. '''Голдирлын өөрчлөлт:''' Сувгийг хаах, гүнзгий болгох, засах, багасгах, эсвэл голдирлыг өөрчлөн шилжүүлэхийг хэлнэ. Сувгийн өөрчлөлт нь голын морфологи, урсгалын нөхцлийг өөрчилдөг бөгөөд морфологи болон гидродинамик хүчин зүйлүүд бие биедээ харилцан нөлөөлдөг төдийгүй амьдрах орчинд нөлөөлнө [5]. '''Голын сүлжээний эрэмбэ:''' Гол, горхийг хэмжээгээр нь эрэмбэлдэг. Цутгал голгүй, хамгийн жижигхэн голыг нэгдүгээр эрэмбийн гол гэнэ. Нэгдүгээр эрэмбийн голууд нийлж хоёрдугаар эрэмбийн гол, хоёрдугаар эрэмбийн голууд нийлж гуравдугаар эрэмбийн гол болдог. Энэ мэтчилэн үргэлжлүүлэн эрэмбэлдэг. Нэгээс гуравдугаар эрэмбийн голыг голын эх гэж нэрлэдэг [6]. '''Гүний цооног (худаг):''' Газрын гүн рүү өрөмдөж, яндан хоолой суурилуулан, ус татах насосоор тоноглосон байдаг [7]. '''Даралт суллах цооног:''' Ихэвчлэн ус оргилж гарч буй худгийн усны даралтыг бууруулахын тулд хөндлөн өрөмдсөн байдаг. Энэ нь усны даралтыг бууруулж, илүүдэл усыг гол, горхи, нууранд эргийг нураалгүйгээр аюулгүй урсгах боломжийг олгодог хавхлагын үүргийг гүйцэтгэдэг mvx9lpobiju1x8q94nmmfzo3e3n9nnl 0 140743 822727 2025-06-22T11:12:03Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''Ёроолын субстрат:''' Макро сээр нуруугүйтэн, загасны төрөл, зүйлийн баялаг, нягтшилд нөлөөлдөг амьдрах орчны үндсэн хүчин зүйл. Том ширхэгтэй субстрат (үхэр чулуу, бул чулуу, хайрга), унасанмод /мөчир, эргийн доогуур ухагдсан хэсэг зэрэг нь усны амьтны амь..." 822727 wikitext text/x-wiki '''Ёроолын субстрат:''' Макро сээр нуруугүйтэн, загасны төрөл, зүйлийн баялаг, нягтшилд нөлөөлдөг амьдрах орчны үндсэн хүчин зүйл. Том ширхэгтэй субстрат (үхэр чулуу, бул чулуу, хайрга), унасанмод /мөчир, эргийн доогуур ухагдсан хэсэг зэрэг нь усны амьтны амьдрах таатай баялаг орчныгбүрдүүлнэ [8]. '''Жигд урсгалтай амьдрах орчин''': Усны урсгалын хурд дунд зэргээс удаан, усны гадаргуу нь бага зэрэг долгиотой, эсвэл огт долгиогүй жигд байж болно. Энэ нь цүнхээлээс гүехэн, боргиотой хэсгээс гүн байдаг [3]. '''Онцгой болон энгийн хамгаалалтын бүс:''' Усны сан бүхий газар, усны эх үүсвэр, рашааны ордыг хомсдох, бохирдохоос хамгаалах зорилгоор тогтоосон зурвас газрыг хэлнэ [9]. Уурхайн усны нөөц, чанарын хяналт-шинжилгээний хээрийн гарын авлага '''Өнгөн хөрсний ус:''' Газрын гадаргаас доош ус үл нэвтрүүлэх үеийн дээр байрлах хамгийн эхний давхаргын ус. '''Сав газрын ус хураах талбай:''' Ус өндөрлөг газраас нам дор хөндий рүү цугларч хуримтлагддаг газрыг хэлнэ. Сав газрын хил хязгаар буюу усны хагалбар нь тухайн голын эргэн тойрон дахь уулын хярыг дагасан өндөрлөг цэгүүдийг холбосон шугамаар тодорхойлогдоно [9]. '''Төвлөрсөн бус ус хангамж:''' Гүний худгаас болон ус түгээх байрнаас усыг зөөвөрлөн түгээж, хэрэглэгчийг стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах үйл ажиллагааг хэлнэ [9]. '''Төвлөрсөн ус хангамж:''' Ус олборлох, цэвэршүүлэх, дамжуулах, түгээх зориулалт бүхий шугам сүлжээ, барилга байгууламжийг ашиглан хэрэглэгчийг стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах үйл ажиллагааг хэлнэ [9]. '''Ундны ус:''' Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, хоол хүнсийг боловсруулахад зориулагдсан, шууд ууж хэрэглэж болох сайн чанартай, аюулгүй ус [1]. '''Ургамлан бүрхэвч бүхий эргийн бүсийн өргөн:''' Голын эргээс цааш ургамлан бүрхэвч бүхий эргийн бүсийн өргөнийг хэлнэ. Энэхүү бүс нь хур тунадасны урсцаар бохирдуулагч бодис гол руу орохоос хамгаалах, элэгдэл эвдрэлийг хянах буфер болохоос гадна, эргийн бүсийн амьдрах орчин, голын тэжээлийн бодисын эх үүсвэр болдог. Харьцангуй хөндөгдөөгүй эргийн бүс бүхий голын систем тогтвортой байдаг бөгөөд бэлчээрийн даац хэтэрсэн, зам, тариалангийн талбай, халцгай хөрс, хад эсвэл барилга байгууламж голын эрэг орчим байх нь эргийн бүсийг нарийн болгодог [3]. '''Ус ашиглагч:''' Ашиг олох зорилгоор үйлдвэрлэл, үйлчилгээндээ ус, усан орчин, рашааныг ашигладаг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хэлнэ [9]. '''Ус дамжуулах шугам хоолойн систем:''' Цэвэр усыг хэрэглэгчдэд хүргэх түгээх болон бохир усыг зайлуулах, буцааж шахах байгууламж [1]. '''Ус зүй/Гидрологи:''' Байгаль дахь усны эх үүсвэр, эргэлт, шилжилт, хөдөлгөөн, тэдгээрийн горим, нөөцийн орон зай цаг хугацааны хуваарилалтыг судалдаг шинжлэх ухааны салбар юм [2]. '''Ус түгээх байр:''' Усыг тээвэрлэн авчирч усан санд хуримтлуулан хэрэглэгчдэд хүргэж түгээдэг үйлчилгээний цэг [1]. '''Ус хангамжийн эх үүсвэр:''' Худаг, ус татах, цуглуулах, цэвэршүүлэх байгууламж, түгээх зориулалт бүхий усны барилга байгууламжийг хэлнэ [9]. '''Ус хэрэглэгч:''' Ашиг олох зорилгогүйгээр унд, ахуйн болон гэр бүл, өрхийн хэрэгцээний мал аж ахуй, газар тариаланд ус, усан орчинг ашигладаг хэрэглэгчийг хэлнэ [9]. '''Усаар элэгдэх:''' Хөрс, гадаргуугийн материалыг усаар урсган зөөх үйл явц. Энэ нь байгалийн процесс байж болох ч хүний үйл ажиллагааны улмаас эрчимжиж болно. Хөрс, ландшафт, цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалан элэгдлийн эрчим янз бүр байж болно. '''Усан сан бүхий газар:''' Нуур, цөөрөм, тойром, гол мөрөн, горхи, булаг, шанд, усан сан, рашаан, намаг, мөстөлт, мөсөн голын эзэлж буй талбай тэдгээрийн хамгаалалтын бүсийн газар [9]. '''Усан хангамжийн дамжуулах гол шугам:''' Ус хангамжийн эх үүсвэрээс салбар шугам хоолой руу ус дамжуулах гол шугам хоолой [1]. '''Усны нөөц:''' Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх усан сан бүхий газарт байгаа гадаргын болон газрын доорх ус [9]. gazkxoca9vuecfedyyksk44k01imzpw 0 140744 822728 2025-06-22T11:15:52Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''Усны түвшин:''' Ханалтын бүсийн дээд хэсэг [4]. '''Уурхайн ул мөр:''' Уурхайн үйл ажиллагаанд шаардагдах бүх дэд бүтцийг багтаасан ашигт малтмалын олборлолт явагдаж буй үндсэн цөм талбайг хэлнэ. '''Хурд/гүний горим:''' Голын усны эзлэхүүн нэмэгдэхийн хэрээр н..." 822728 wikitext text/x-wiki '''Усны түвшин:''' Ханалтын бүсийн дээд хэсэг [4]. '''Уурхайн ул мөр:''' Уурхайн үйл ажиллагаанд шаардагдах бүх дэд бүтцийг багтаасан ашигт малтмалын олборлолт явагдаж буй үндсэн цөм талбайг хэлнэ. '''Хурд/гүний горим:''' Голын усны эзлэхүүн нэмэгдэхийн хэрээр нэмэгдэх урсгалын хурд нь тэнд амьдрах амьд биесийн төрлийг тодорхойлдог (зарим организмд хурдан урсгалтай орчин, заримд нь тогтуун усан санд зохилдсон байдаг). Энэ нь урсан өнгөрч буй хурдсын хэмжээнд нөлөөлдөг. Тогтуун, удаан урсгалтай голд урсаж буй хурдас ёроол руу хурдан тунардаг. Харин түргэн урсгалтай голд хурдас усны багананд удаан хугацаагаар хөвдөг. Мөн хурдан урсгалтай голууд агаарын сэлгэлт сайтай тул удаан урсгалтай голуудтай харьцуулахад ууссан хүчилтөрөгчийн хэмжээ их байдаг. Гүний хэмжээ голын бусад олон шинж чанарт нөлөөлдөг. Жишээлбэл, гүехэн голд нарны гэрэл илүү их нэвтэрч, ус бүлээн болдог. Гүнзгий ус илүү удаан хугацаанд хүйтэн байх бөгөөд илүү хурдтай урсдаг [10]. '''Хурдасжилт:''' Усаар зөөгдөж буй элэгдэлд орсон материал усны урсгал удаашрахад усны баганаас ёроол руу бууж хуримтлагдах үйл явц. Хүнд нэгдлүүд хурдан тунадасжиж, илүү нарийн ширхэгтэй элс, шавар нь хэдэн өдөр, долоо хоногоор хөвөн усыг булингартуулдаг [10]. '''Хурдсын хуримтлал:''' Голын голдиролд байгаа нарийн ширхэгтэй хатуу нэгдлүүд. Нарийн ширхэгтэй хурдас (шавар, лаг, элс) голын адаг хүртэл усаар зөөгдөн тунадаг [3]. '''Хучигдсан байдал:''' Ёроолын том субстратын нарийн ширхэгтэй хурдсаар хучигдсан байдлаар илэрхийлэгдэнэ [10]. '''Хүчиллэг урсац болон металлын уусгалт''': Суурь металлын (Cu, Pb, Zn, Fe гэх мэт) хувьд түгээмэл тохиолддог сульфидын эрдсийн исэлдэлттэй холбоотой. '''Хяналт-шинжилгээ:''' Газрын доорх усны нөөц, чанар цаг хугацаа орон зайнаас хамааран хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг судалдаг. '''Цооног:''' Өрөмдөж гаргасан, яндан хоолой суулгаагүй нээлттэй цооног [7]. '''Цүнхээл:''' Урсгалын хурд удаан (дунджаас илүү удаан) бөгөөд боргиотой, жигд урсгалтай хэсгээс илүү гүн байдаг. Усны гадаргуу нь долгиогүй, голын суваг нь өргөн байдаг [3]. '''Шүлтлэг хаягдал:''' Хүдрийг салгаж/ялгах процесстой холбоотой, орчныг 10-11 хүртэл шүлтлэг болгохын тулд хэрэглэдэг химийн нэмэлт бодисын хаягдал. '''Эргийн тогтвортой байдал:''' Эргийн нурах эсвэл элэгдэх магадлал (жишээлбэл, эгц, ургамлан бүрхэвчгүй халцгай, сул шороон хөрстэй бол элэгдэлд өртөмтгий байдаг) ба элэгдлийн шинж тэмдгээр илэрхийлэгдэнэ. Голын эрэг нурж унасан, эвдэрсэн, хөрс хууларсан, тогтвор муутай бол элэгдэлд орсонд тооцно [3]. '''Эргийн ургамалжилт:''' Голыг сүүдэрлэх, эргийн элэгдэлд орох, их урсацтай үед усанд автахаас урьдчилан сэргийлэх, модлог ургамлын үлдэгдэл, хагд өвс зэрэг тэжээлийн эх үүсвэр болдгийн хувьд голын амьдрах орчны чухал бүрэлдэхүүн хэсэг болдог [11]. '''Эрүүл ахуйн бүс:''' Ус хангамжийн эх үүсвэр болон рашааны ордыг хамгаалах зорилгоор тогтоосон зурвас газрыг хэлнэ [9]. '''Эутрофикаци:''' Ихэвчлэн ХАА болон үйлдвэрийн урсцаар дамжин усанд азот, фосфор зэрэг илүүдэл тэжээлийн бодис гадаргын усанд ихсэх үзэгдэл бөгөөд замгийн хэт өсөлтийг нөхцөлдүүлж, улмаар усны организмууд их хэмжээгээр үхэж хорогдон, тэдгээрийн ялзралаас шалтгаан усны хүчилтөрөгчийн агууламжийг багасгадаг o1qzgdrtfpvsligraerpramdrg3c5zq 0 140745 822729 2025-06-22T11:17:12Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Дэлхийн усны нөөцийн ихэнх хувийг далайн давстай ус эзэлдэг ба нийт усны нөөцийн 2.6% нь цэнгэг ус байдаг. Цэнгэг усны дийлэнх хэсэг нь мөнх цас, мөсөн гол, газрын доорх усанд агуулагддаг бол бүх нуур, гол, намаг нийлээд дэлхийн цэнгэг усны нөөцийн дөнгөж 0.3%-..." 822729 wikitext text/x-wiki Дэлхийн усны нөөцийн ихэнх хувийг далайн давстай ус эзэлдэг ба нийт усны нөөцийн 2.6% нь цэнгэг ус байдаг. Цэнгэг усны дийлэнх хэсэг нь мөнх цас, мөсөн гол, газрын доорх усанд агуулагддаг бол бүх нуур, гол, намаг нийлээд дэлхийн цэнгэг усны нөөцийн дөнгөж 0.3%-ийг эзэлдэг (''Зураг 1'')[13]. Монгол орны жилийн усны нийт нөөц нь 564.8 км3, үүнээс 500 км3 нь томоохон нууруудад, 34.6 км3 нь гадаргын усанд, 19.4 км3 орчим нь мөсөн голд, 10.8 км3 нь газрын доорх усанд агуулагддаг [14]. Гадаргын цэнгэг усны нөөцийн ихэнх хувь нь нууранд хадгалагддаг бөгөөд Хөвсгөл нуур Монгол орны цэнгэг усны дөрөвний гурвыг агуулдаг. Монгол Улсын газрын доорх усны нөөцийг 10.8 км3 гэж тооцдог бөгөөд үүнээс ашиглах боломжтой нөөц нь 5.6 км3 болно. Нутгийн хойд хэсэгт газрын доорх усны сэргээгдэх хэмжээ нь 40-60 мм/жил байдаг бол өмнөд хэсэгт 1мм/ жил байдаг [15]. Монгол Улс хязгаарлагдмал усны нөөцтэй 60 орны нэг юм. Усны нөөц болон чанарын доройтол нь Монголын нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд сөрөг нөлөөтэй. Улаанбаатар хотын ирээдүйн усны хэрэгцээг тооцсон янз бүрийн загварчлал, сценаруудын үр дүнгээс үзэхэд 2021 оны түвшинд усны хэрэгцээ нь одоогийн ус хангамжийн хүчин чадлаас давах төлөвтэй байна. Үүнээс гадна, уул уурхай, аж үйлдвэрийн усны хэрэгцээ эрс нэмэгдэж байгаатай уялдан 2030 он гэхэд усны хэрэгцээ зарим бүс нутагт боломжит усны нөөцийг давж гарах төлөвтэй байна muqhhj0zocjo6tg6kbryx27kbodg8o0 0 140746 822730 2025-06-22T11:18:38Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Усны чанар гэдэг нь усны чанарын стандартад нийцэх эсэхийг илэрхийлэх физик, хими, биологийн цогц шинж чанар дээр үндэслэн ус тодорхой хэрэглээнд нийцэх эсэхийг илэрхийлэх хэмжигдэхүүн [9, 17]. Усны чанарын стандарт гэж усны хими, физик, биологийн шинж чан..." 822730 wikitext text/x-wiki Усны чанар гэдэг нь усны чанарын стандартад нийцэх эсэхийг илэрхийлэх физик, хими, биологийн цогц шинж чанар дээр үндэслэн ус тодорхой хэрэглээнд нийцэх эсэхийг илэрхийлэх хэмжигдэхүүн [9, 17]. Усны чанарын стандарт гэж усны хими, физик, биологийн шинж чанарын үзүүлэлтүүд нь хүний эрүүл мэнд, усан орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх хэм хэмжээг эрх бүхий байгууллагаар баталгаажуулсан удирдамжийг хэлнэ. Усны чанарын гол үзүүлэлт: усны орчин рН, усны температур ТоС, цахилгаан дамжуулах чанар (ЦДЧ), өнгө, үнэр, умбуур бодис (жинлэгдэх бодис), нийт ууссан давс (НУД), ууссан хүчилтөрөгч (УХ), биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (БХХ), химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (ХХХ), макро болон микро элементүүд; Онцгой бохирдуулагчид: газрын тосны бүтээгдэхүүн, хөдөө аж ахуйн пестицид, үйлдвэрийн хорт химийн бодис; Биологийн үзүүлэлтүүд: бактери (нийт нянгийн тоо, ''Е. Coli,'' гэдэсний бүлгийн нян), паразит эгэл биетэн (жишээлбэл: ''cryptosporidium'', ''giardia'') ба хөх-ногоон замаг зэрэг хамаарна (Усны чанарын үзүүлэлтийн тодорхойлолтыг тайлбар толь хэсгээс харна уу) [18]. Усзүйн талаар бүрэн ойлголттой байхын тулд цаг уурын мэдээллийг цуглуулах шаардлагатай. Хур тунадас, температур, чийгшил, нарны эрчим, салхины чиглэл/хурд, хөрсний чийгийн мэдээлэл нь усны эргэлт болон урсцын өөрчлөлтийг урьдчилан таамаглахад хэрэгтэй байдаг. Байгалийн усны чанар нь бүс нутаг, улирлын урсац, түвшин, мөчлөг, цаг уурын нөхцөл зэргээс хамаарч ялгаатай байдаг. Усны физик химийн шинж чанарт цаг уур, геоморфологи, геохимийн нөхцөл нөлөөлдөг [7]. Уусалт ба хур тунадасны хоорондын тэнцвэрээс шалтгаалан нийт ууссан нэгдлээр тодорхойлогдох эрдэс бодисын агууламж нь усны чанарын чухал хүчин зүйл болдог. omun1tikl3udgnicgyceb6mgem1iubu 0 140747 822731 2025-06-22T11:19:47Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Устай холбоотой бэрхшээлийг даван туулахад усны нөөцийн үр дүнтэй менежмент шаардлагатай байна. Нийгэм, эдийн засаг, ашиг сонирхол ба хүрээлэн буй орчны эрүүл мэндийг харгалзан үздэг усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн (УННМ) тусламжтайгаар тогтвортой, т..." 822731 wikitext text/x-wiki Устай холбоотой бэрхшээлийг даван туулахад усны нөөцийн үр дүнтэй менежмент шаардлагатай байна. Нийгэм, эдийн засаг, ашиг сонирхол ба хүрээлэн буй орчны эрүүл мэндийг харгалзан үздэг усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн (УННМ) тусламжтайгаар тогтвортой, тэнцвэртэй байдлаар усны нөөцийг удирдаж, хөгжүүлэх боломжтой. Ус хэрэглэгч салбарууд болон хүрээлэн буй орчны хэрэгцээ, шаардлага гэх мэт янз бүрийн сонирхлын бүлгүүдийн эрх ашгийг харгалзан усны нөөцийн нэгдсэн менежментийг хийдэг. '''БАРИМТ 3.''' Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийг орон нутгаас олон улсын түвшинд, өөр өөр салбаруудад нэгдсэн арга барилаар хийдэг. Энэ арга нь үндэсний бодлого, хууль боловсруулах үйл явц, сайн засаглалыг бий болгох, үнэ цэнэтэй институцийн болон зохицуулалтын арга хэмжээ бий болгох, илүү шударга, тогтвортой шийдвэр гаргах арга замыг тусгадаг. УННМ-д нийгэм, эдийн засаг, мэдээлэл, хяналтын систем, байгаль орчны үнэлгээ зэрэг төрөл бүрийн хэрэгслүүд дэмжлэг үзүүлдэг [22]. УННМ-ийн үйл ажиллагаа 1990-ээд оноос эхэлснээс хойш устай холбоотой олон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжсэн бөгөөд үүнд ТББ, олон улсын байгууллага, хандивлагч орнуудын хөгжлийн агентлагууд туслалцаа үзүүлсээр байна [23]. УННМ-ийг зорилт, стратегийн зорилго, шаардагдах үйл ажиллагааг Монгол Улсын Их Хурлаас 2010 оны 5-р сард “Ус” үндэсний хөтөлбөрт тодорхойлон баталсан. УННМ-ийн үйл ажиллагааг хоёр үе шаттайгаар хэрэгжүүлж байна. Эхний үе шат нь 2015 оны зургаадугаар сард, хоёрдугаар үе шат нь 2021 оны зургадугаар сард дууссан. “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого 2020 оны баримт бичигт 2021-2030 онд усны нөөцийн шаталсан үнэ тарифын тогтолцоог бүрдүүлэн, цэвэр усны үнэлэмжийг нэмэгдүүлж хамгаалах, усны нөөцийг хуримтлуулах, 2031-2040 онд УННМ-ийг бэхжүүлэх, усны хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, хүртээмж хангамжийг сайжруулах, 2041-2050 онд байгалийн болон зориудаар арвижуулсан нөөцийг хангалттай зохистой ашиглаж хэвших арга хэмжээ авахаар тусгажээ 2co3gywzmp8k18ydxxtf4ot1onpqdl2 0 140748 822732 2025-06-22T11:21:53Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Монгол Улс 1990-ээд оны дунд үеэс эхлэн байгаль орчны хууль, эрхзүйн орчинг нэлээд сайжруулж, байгалийн нөөцийг зүй зохистой ашиглах, байгаль орчныг нөхөн сэргээх, хамгаалах асуудлыг зохицуулах 30 хууль, 200 орчим дагалдах журам тогтоолыг гаргасан байна [25]. 2..." 822732 wikitext text/x-wiki Монгол Улс 1990-ээд оны дунд үеэс эхлэн байгаль орчны хууль, эрхзүйн орчинг нэлээд сайжруулж, байгалийн нөөцийг зүй зохистой ашиглах, байгаль орчныг нөхөн сэргээх, хамгаалах асуудлыг зохицуулах 30 хууль, 200 орчим дагалдах журам тогтоолыг гаргасан байна [25]. 2012 онд Байгаль орчныг хамгаалах тухай 18 хуулийг засварлан, долоон хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, 15 хуульд шинэчилсэн найруулга хийж, хоёр шинэ хуулийг батлан хэрэгжүүлжээ. Өнөөдрийг хүртэл хэд хэдэн жижиг өөрчлөлтүүд хийгдсэн. Усны тухай хуулиуд нь усны нөөцийг үр өгөөжтэй ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх, усан хангамж, ус ашигласны төлбөртэй холбогдох асуудлыг зохицуулна [26]. Монгол Улсын Усны тухай хууль (2012) нь байгаль орчны хамгийн чухал хуулиудын нэг бөгөөд уул уурхайн салбарын үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. 2012 оноос хойш 5 удаагийн нэмэлт өөрчлөлт оруулснаас 2017 онд хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага, 2019 онд ус бохирдуулсны төлбөрийн гэрээтэй холбоотой, 2020 онд усны үндэсний зөвлөл, усны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын бүрэн эрх зохицуулалтын талаар томоохон нэмэлт өөрчлөлтүүдийг хийсэн. Гэсэн хэдий ч одоогийн хууль тогтоомж нь уул уурхайн зорилттой тааруухан уялддаг. Зарим заалтын нийцтэй байдлыг шалгаж, хоёрдмол утгатай тохиолдлуудад онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй. Усны хайгуул, судалгаа явуулах, цооног өрөмдөх, усны барилга, байгууламжийн зураг төсөл боловсруулах, түүнийг барих, тоноглох, ус хэмнэх технологи нэвтрүүлэх, усны шинжилгээ, аудит хийх ажлыг усны мэргэжлийн байгууллага гүйцэтгэнэ. Усны нөөцийн хайгуул, судалгааны ажлыг эрхлэх мэргэжлийн байгууллагын эрхийг зөвхөн дотоодын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжид олгоно. Усны мэргэжлийн байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэл, гүйцэтгэх үүргийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын Уурхайн усны нөөц, чанарын хяналт-шинжилгээний хээрийн гарын авлага гишүүн (одоогийн нэрээр БОАЖЯ-ны сайд) батална. hopy02342ecm65s7u531tg0rgwci2ix 0 140749 822733 2025-06-22T11:23:48Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Усны тухай хуулийн 6.3-д зааснаар БОАЖЯ усны хяналт-шинжилгээний улсын нэгдсэн сүлжээг байгуулж, хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийг батлан мэргэжлийн удирдлагаар хангана. ЗГ-ын хэрэгжүүлэгч агентлаг Усны газар болон ЦУОШГ нь газрын доорх болон гадаргын у..." 822733 wikitext text/x-wiki Усны тухай хуулийн 6.3-д зааснаар БОАЖЯ усны хяналт-шинжилгээний улсын нэгдсэн сүлжээг байгуулж, хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийг батлан мэргэжлийн удирдлагаар хангана. ЗГ-ын хэрэгжүүлэгч агентлаг Усны газар болон ЦУОШГ нь газрын доорх болон гадаргын усны хяналт-шинжилгээний үндэсний сүлжээг хариуцан ажиллаж усны нөөц, горим, чанарын төлөв байдал өөрчлөлтөд байнгын ажиглалт, хэмжилт, судалгааг явуулж үнэлгээ өгөх, мэдээллээр хангах зорилготой. ЦУОШГ-ын харьяа Байгаль орчин хэмжилзүйн төв лаборатори болон түүний 21 аймгийн салбар гадаргын усны хяналт-шинжилгээний улсын нэгдсэн сүлжээний нэгж болдог. Усны хяналт-шинжилгээний өгөгдөл, үр дүнг улсын усны мэдээллийн өгөгдлийн санд оруулна. 1942 онд Монгол Улсын гадаргын усны хяналт-шинжилгээний сүлжээний эхлэл тавигдаж, одоо улсын хэмжээнд 110 гол, 16 нууранд байнгын 152 харуул ЦУОШГ-ын удирдлага дор ажиллаж байна. Усзүйн хэмжилтийг 152 харуул, усны химийн сорьцыг 142 харуул, усны ёроолын болон хөвөгч амьтдын сорьцыг 64 харуулаас тус тус авч хяналт, шинжилгээ хийдэг [18]. Газрын доорх усны хяналт-шинжилгээний нэгдсэн сүлжээг улсын төсөв болон хувийн хөрөнгөөр жил бүр өргөжүүлж байна. Одоогийн байдлаар газрын доорх усны бүрэн автомат 43, хагас автомат 249 болон гар хэмжилтийн 2, нийт 294 цэгийг үндэсний хэмжээнд нэгдсэн сүлжээнд холбож усны түвшин болон чанарын хяналтыг хийж байна [28]. Улсын усны мэдээллийн санд нийт 194 газрын доорх усны орд, 14713 тоноглосон худаг, 7516 хяналтын цооног, 11343 гар худаг зэргийг бүртгээд байна Усны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага ус ашиглагч, хэрэглэгч хангагч байгууллагыг усны талаарх мэргэжил, аргазүйн нэгдсэн удирдлагаар хангана. Усны талаар баримтлах бодлого, усны ашиглах боломжит нөөцийн хэмжээг сав газрын хэмжээнд ашиглалтын зориулалт бүрээр тогтоох, ус ашиглах дүгнэлт, зөвшөөрөл гэрээнд хяналт тавих, голын голдирлыг өөрчлөх, урсцад тохируулга хийх, шилжүүлэн ашиглах, усны барилга байгууламж барих, усан сан бүхий газрын ашиглалтын төсөлд дүгнэлт гаргах гэх мэт ажлыг хариуцна. bckyazd7np3yvojpmuvyr6q05ngmuf7 0 140750 822734 2025-06-22T11:26:35Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Уурхайн талбайн ус зайлуулах, усгүйжүүлэх үйл ажиллагаа нь уурхайн ул мөр доторх байгалийн усзүйн нөхцөлд болон хүрээлэн буй орчинд ихээхэн нөлөөтэй. Их хэмжээний ус нь уурхайн ул мөрөөс гарч буй бохирдуулагчаар бохирдох мөн эрдэсжих зэргээр нөлөөлөлд..." 822734 wikitext text/x-wiki Уурхайн талбайн ус зайлуулах, усгүйжүүлэх үйл ажиллагаа нь уурхайн ул мөр доторх байгалийн усзүйн нөхцөлд болон хүрээлэн буй орчинд ихээхэн нөлөөтэй. Их хэмжээний ус нь уурхайн ул мөрөөс гарч буй бохирдуулагчаар бохирдох мөн эрдэсжих зэргээр нөлөөлөлд өртөж болно. Усан сан руу очиж буй ус нь ууршилтын ихээхэн алдагдалтай байдаг. Зайлуулагдаж буй бохирдсон ус нь уурхайн ул мөрөөс гадаргын болон газрын доорх усны нэвчилтээр зөөгдөх боломжтой. Уурхайн үйл ажиллагаанд усыг аль болох дахин боловсруулж хэрэглэх нь зүйтэй. Тухайлбал: • Ус зайлуулах системээр шахуургадсан газрын доорх усыг усан хангамжид эргүүлэн ашиглах • Уурхайн ус зайлуулах суваг, шуудууны усыг тунгаагуурт тунгаан эргүүлэн ашиглах • Олборлолт ба баяжуулалтын үе шатанд хэрэглэсэн усыг зохих боловсруулалт хийсний дараа эргүүлэн ашиглах Уурхайн талбайн оновчтой төлөвлөлт бүхий ус зайлуулах систем (хоолой) нь хур тунадастай үед ажлын талбайг харьцангуй хуурай, тогтвортой байлгадаг. Аюултай материал, түлш, хатуу шингэн хог хаягдлыг хадгалах нөөцлүүр мэт өндөр эрсдэл бүхий байгууламж нь байгалийн усан сан бүхий газраас хол байх ёстой. Эдгээр байгууламж нь засвар үйлчилгээ хийхэд хүрэлцэхүйц зай талбайтай мөн асгарах, шүүрэх тохиолдолд үр дүнтэй арга хэмжээ авах боломжтой тэгш газар байрлах ёстой. Уурхайн цэвэр болон нөлөөлөлд өртсөн усыг тусгаарлах, зайлуулах ажиллагааны төлөвлөгөө: * Уурхайн талбайд гадаргын ус орохоос хамгаалж ус зайлуулах суваг татах * Хаягдал урсцыг хүрээлэн буй орчинд тархахаас өмнө цэвэрлэх * Цэвэр усны хэрэглээг багасгах зорилгоор дахин боловсруулах * Аюултай материалын менежментийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх eiu53mgvr8p0bnuavhjt79x5wlggr22 0 140751 822735 2025-06-22T11:27:51Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Усны нөөцийн менежментийн салбарт уул уурхайн салбар гол оролцогч. Ус хангамжийн бэлэн байдал нь уурхайн үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Уурхайн ойр орчмын уст давхаргад ил болон далд уурхайн усгүйжүүлэлт ноцтой нөлөөлж болзошгүй. Ирээдүйд уу..." 822735 wikitext text/x-wiki Усны нөөцийн менежментийн салбарт уул уурхайн салбар гол оролцогч. Ус хангамжийн бэлэн байдал нь уурхайн үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Уурхайн ойр орчмын уст давхаргад ил болон далд уурхайн усгүйжүүлэлт ноцтой нөлөөлж болзошгүй. Ирээдүйд уурхайн үйл ажиллагааны усны хэрэгцээ ихээхэн өсөх төлөвтэй байна [15, 16, 24]. Уурхайн үйл ажиллагаанд ус ашиглалт нь үр ашиггүй байгаа бөгөөд усыг дахин ашиглах тогтолцоо хангалттай хөгжөөгүй байна. Менежментийн шилдэг туршлагыг хэрэгжүүлсэн ч гэсэн усны нөөцөд тодорхой хэмжээний бохирдол, эрсдэл учрах нь гарцаагүй. Уурхайн үйл ажиллагаатай холбоотойгоор голын голдирлыг өөрчлөх, бохир усыг цэвэрлэлгүйгээр зайлуулах зэрэг асуудал гардаг. Гадаргын болон газрын доорх усны нөөцийн усны баланс, чанарт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь хариуцлагатай уурхайн үйл ажиллагааны менежментийн чухал, зөв дадал юм. Уурхайн амьдралын бүх мөчлөгт, уурхай хаагдсаны дараа ч орон нутгийн болон бүс нутгийн хэмжээнд эдгээр туршлагыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. '''Уурхайн эхний үе шатанд''' усны хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ нь гадаргын болон газрын доорх усны түвшин, урсгалын хурд, улирлын хэлбэлзлийг тодорхойлж усны чанарын бүрэн шинжилгээг хийснээр тухайн усны анхны, өөрчлөгдөөгүй төлөв байдлыг тодорхойлоход чиглэгддэг. Түүнчлэн хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх бүх нөлөөлөл, эрсдэлийг тодорхойлсон байх ёстой. '''Олборлолтын шатанд''' усны нөөц болон чанарт гарч болзошгүй өөрчлөлтийг илрүүлэхийн тулд гадаргын болон газрын доорх усны түвшинг хэмжих, усны сорьц авч шинжилгээ хийх замаар усны чанарыг хянах байнгын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, бохир болон цэвэрлэсэн усны чанарыг хянах шаардлагатай. '''Олборлолтын дараах''' болон нөхөн сэргээлтийн үе шатанд гадаргын болон газрын доорх усны түвшин, чанарыг тасралтгүй хэмжиж, хяналт тавих шаардлагатай. edtv6isrr1heuiflrl2i5dn2hwl4xwu 0 140752 822736 2025-06-22T11:29:48Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Уурхайн ашиглалтын явцад усны чанарын бүрэн шинжилгээ, хүнд металл, ашигт малтмал боловсруулалт дээр тулгуурласан химийн шинжилгээ хийгддэг [17]. Уурхайг байгуулахаас өмнө доорх цэгүүдэд усны чанарыг тодорхойлох шаардлагатай. • Уурхайн (ул мөрийн) дээд..." 822736 wikitext text/x-wiki Уурхайн ашиглалтын явцад усны чанарын бүрэн шинжилгээ, хүнд металл, ашигт малтмал боловсруулалт дээр тулгуурласан химийн шинжилгээ хийгддэг [17]. Уурхайг байгуулахаас өмнө доорх цэгүүдэд усны чанарыг тодорхойлох шаардлагатай. • Уурхайн (ул мөрийн) дээд болон доод хэсэгт гадаргын усны шинж чанарыг тодорхойлох. • Олборлолт эхлэхээс өмнө газрын доорх усны хяналтын цооногийг уст давхаргын гүнд өрөмдөх ёстой. • Уурхайг байгуулахаас өмнөх усны хяналтын цэгүүдийг олборлолтын үе шатанд үргэлжлүүлэн хянах. Олборлолтын явцад гадаргын болон газрын доорх усны сорьц авах цэгүүдийг уурхайн үйл ажиллагааны болзошгүй нөлөөллийн дээд хэсэгт болон нөлөөлөлд өртөх уурхайн ул мөр бүхий газарт байрлуулах хэрэгтэй • Газрын доорх усны чанарт нөлөөлөх эрсдэлийг урьдчилан тооцоолсон газруудад уурхайн идэвхтэй талбай, хаягдлын сан, хаягдал чулуулгийн овоолго, хүдэр боловсруулах байгууламж, хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж зэрэгт хяналтын цооног өрөмдөнө. • Ус зайлуулах цооногийг усны чанарын сорьц авахад ашиглаж болно. • Уст давхаргын бохирдлын хэмжээ, бохирдуулагч бодисын шилжих хөдөлгөөний чиглэл, түвшинг тодорхойлохын тулд олборлолтын явцад газрын доорх усны хяналтын цооногийг нэмж байгуулж болно. • Нөлөөлөлд өртсөн газрын усны чанарын өгөгдлийг байгалийн суурь нөхцөлтэй харьцуулан нөлөөллийг үнэлдэг. Усны чанарын зарим үзүүлэлтийг хээрийн багаж, хэрэгсэл ашиглан газар дээр нь хэмжих ба бүрэн шинжилгээг лабораторид хийлгэнэ. '''Ус ашиглалтын хэмжилтүүд''' • Уурхайн усны бүх хэрэглээг бүртгэж, шахуургаар татсан ус болон дахин боловсруулсан усны хэмжээний өдөр тутмын бүртгэл хөтөлж байх ёстой. • Уурхайн янз бүрийн байршилд ашигласан үйл ажиллагаа боловсруулалтын усны хэмжээ, цэвэрлэх системээс гарч буй цэвэрлэгдсэн “бохир” усны хэмжээг мөн тэмдэглэсэн байх ёстой • Зэргэлдээх гол, горхины урсцын хэмжилтийг хэмжих шаардлагатай бөгөөд, цэвэрлэгдсэн “бохир” усыг нийлүүлэхэд хамгийн бага үндсэн урсацтай байх нь чухал (хамгийн бага үндсэн урсцаас 5 дахин бага хэмжээтэй байхаар нийлүүлэх ёстой). • Ашиглалтын худгийн усны түвшинг тогтмол хугацаанд хэмжиж, уст давхаргын өөрчлөлтийг хянах мөн газрын доорх усны нөөцөд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлох хэрэгтэй. pi971mxff6kbzq3nw6yt8ydks5el0ur 0 140753 822737 2025-06-22T11:33:15Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''Тодорхойлолт''' Амьдрах орчныг нүдэн баримжаагаар үнэлэх нь голын амьдрах орчны элементүүдийг тодорхойлох, үнэлэхэд өргөн ашигладаг хялбар арга юм. '''I. Амьдрах орчны үнэлгээний хээрийн удирдамж''' Амьдрах орчны үнэлгээг голын ёроолын субстрат, субстр..." 822737 wikitext text/x-wiki '''Тодорхойлолт''' Амьдрах орчныг нүдэн баримжаагаар үнэлэх нь голын амьдрах орчны элементүүдийг тодорхойлох, үнэлэхэд өргөн ашигладаг хялбар арга юм. '''I. Амьдрах орчны үнэлгээний хээрийн удирдамж''' Амьдрах орчны үнэлгээг голын ёроолын субстрат, субстратын хучигдсан байдал, хурдас, боргионы давтамж, урсгалын хурд, хурд / гүн, сувгийн өөрчлөлт, эргийн тогтвортой байдал, эргийн орчмын ургамалжилт, эргийн бүсийн өргөн гэсэн арван үзүүлэлтээр эргийн дагуу 50 м-ийн зайд нүдэн баримжаагаар үнэлнэ. '''Замгийн үнэлгээ''' '''Тодорхойлолт''' Тухайн орчинд бичил биетэн, замаг, макро сээр нуруугүй амьтад, загас зэрэг тодорхой усны организмууд байгаа эсвэл байхгүй байгаа нь усны чанарыг илтгэдэг. Усны организмууд нь бохирдолд төрөл, зүйлээс хамаарч харилцан адилгүй хариу үйлдэл үзүүлдэг. Гол горхины ёроолын чулуу эсвэл бусад тогтвортой субстратад наалдамхай бүрхүүл үүссэн байдаг нь голчлон замагнаас бүрддэг боловч мөн мөөгөнцөр агуулагдаж болно. Замгийн гадаад байдал нь нимгэн хүрэн, ногоон өнгийн давхаргаас, зузаан бараан өнгийн давхарга, эсвэл ногоон, хүрэн өнгийн утаслаг зэрэг янз бүр байдаг. Усанд азот, фосфор зэрэг тэжээлийн бодис их хэмжээгээр агуулагдаж байвал замаг их хэмжээгээр ургадаг q2j0i08zgb7x3a017vp1nwa0qxql5uc 0 140754 822738 2025-06-22T11:34:29Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Усны нөөц болон чанарт уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөлөл байгаа эсэх, уурхай нь хууль эрх зүйн зохицуулалтын шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг үнэлэх. Хууль, эрхзүйн нийцлийг хангахын тулд дараах үйл ажиллагааг явуулна. • Уурхайн компани болон Засгийн г..." 822738 wikitext text/x-wiki Усны нөөц болон чанарт уурхайн үйл ажиллагааны нөлөөлөл байгаа эсэх, уурхай нь хууль эрх зүйн зохицуулалтын шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг үнэлэх. Хууль, эрхзүйн нийцлийг хангахын тулд дараах үйл ажиллагааг явуулна. • Уурхайн компани болон Засгийн газар нь байгаль орчинд чиглэсэн ажлын гүйцэтгэлийг шалгах, байгаль орчны хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөх, ашиглалтын үйл ажиллагааг боловсронгуй болгох, олборлож буй компани болон бусад бүлгүүдийн ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор уурхайн үйл ажиллагааг тасралтгүй хянаж байдаг. • Уурхайн талбайн БОМТ, зөвшөөрөл, лицензийн нөхцөл болзлыг хэрэгжүүлэхдээ зөв, нягт ажиллаж байгаа эсэхийг баталгаажуулах зорилгоор төрийн албан хаагчид хяналт шалгалт хийдэг. • Хяналт шалгалт нь уурхайн ашиглалт, дэд бүтцийн доголдол, асуудлыг тодорхойлох, зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс хэтэрсэн бохирдлын түвшинг тодорхойлох [38], эсвэл шийдвэрлээгүй орхисон аюул осолд хүргэж болзошгүй нөхцөл байдлыг тодорхойлох боломж олгодог [23]. Тиймээс байцаагч, байгаль хамгаалагч, экологийн цагдаа нар дараах аргыг ашиглан болзошгүй эрсдэлийг хайж, газар дээр нь авах арга хэмжээг санал болгож байна. '''УУРХАЙН ПРОЦЕСС УС БОЛОН ЦЭВЭРЛЭХ БАЙГУУЛАМЖИЙН УСНЫ ҮНЭЛГЭЭ''' Мэргэжлийн хяналтын болон байгаль орчны байцаагч нар уурхайд ажиллаж байхдаа хаягдал ус, ЦБ-ийн урсгалын хурд, хүчин чадал зэрэг бэлэн мэдээллийг бүртгэж байх нь зүйтэй. Мөн системийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж болохуйц гэнэтийн өөрчлөлтийн талаар ойлголт авах нь чухал юм. Жишээ нь, хүчтэй бороо, үер буусан үед системийн ачаалал хэрхэн өөрчлөгддөг гэх мэт. Цэвэрлэх байгууламжийн ус (ЦБ) эсвэл процесс усан дээр ажиллахад мөрдөх алхамчилсан заавар: '''Процесс ус гэдэг нь''' уурхайн үндсэн үйл ажиллагаанд (хүдэр боловсруулах, баяжуулах, нүүрс угаах гэх мэт) хэрэглэгдэж буй, мөн дахин ашиглаж буй эргэлтийн усыг нийтэд нь хэлнэ. jqtextl1r9vnfgwr9xjs0p9lj5ro9kv 0 140755 822740 2025-06-22T11:36:33Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Уурхай бүр ЦБ-ийн болон процесс/үйл ажиллагааны усны систем нь өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг тул систем тус бүрийн онцлогийг тусгасан газрын зураг, тайлбар, тайлбар зураглал зэрэг нь тодорхой байх ёстой. Харьцангуй жижиг масштабтай уурхайн хувьд хаягда..." 822740 wikitext text/x-wiki Уурхай бүр ЦБ-ийн болон процесс/үйл ажиллагааны усны систем нь өөрийн гэсэн онцлогтой байдаг тул систем тус бүрийн онцлогийг тусгасан газрын зураг, тайлбар, тайлбар зураглал зэрэг нь тодорхой байх ёстой. Харьцангуй жижиг масштабтай уурхайн хувьд хаягдал усны бүх фракцаас гарах замыг тодорхойлдог системийн урсгалын диаграммыг ашиглан зураглал хийх нь зүйтэй. Харин ЦБ-ийн хил хязгаар нь тодорхой суурин газар, сав газрыг хамарсан тохиолдолд газрын зураг нь илүү оновчтой. ЦБ систем болон үйл ажиллагаанд хэрэглэж буй усны системийн урсгалын бүдүүвч нь системийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хооронд нь холбосон энгийн инженерийн бүдүүвч'','' эсвэл урсгалын стандарт тэмдэглэгээг ашиглан зурсан системийн үйл явцын бүдүүвч зураг байж болно. Томоохон системд бусад техникийн зураг төсөлд тусгагдсан процессын урсгалын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг иш татан хялбаршуулсан схемийг гаргах нь илүү тохиромжтой. Газар дээр нь очиж танилцах ажлыг зураглалын хүрээнд дараагийн алхмаар хийх ёстой. Бохир усны бүх эх үүсвэрийг тусгах, үүнд: цэгэн ба цэгэн бус (борооны ус) эх үүсвэр хамаарна. Урсгалын бүх хэсгийг хэрхэн ашигласан буюу зайлуулсныг тооцох (жишээ нь: хөрсөнд шингэсэн, гадаргын болон газрын доорх ус руу, хаягдлын сан руу зайлуулсан агаарт дэгдсэн гэх мэт). Бүх хаалт хавхлагыг тодорхойлох, жишээ нь, цөөрөм, бохирын цооног, Мэдэгдэж байгаа урсгалын хурдыг оруулна. Бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн багтаамж, хүчин чадал, ачааллыг тусгах (жишээ нь: БУЦБ-ийн урсгал эсвэл ачааллын хязгаар, дамжуулах системийн хүчин чадал). Ариутгалын системийн үйл ажиллагаанд хамааралтай бол ундны усны эх үүсвэрүүдийг тусгах. Мөн үндсэн эх үүсвэрийг тусгах. 8a2sudbw4r8300oloh0b6bt8irlqurz 0 140756 822741 2025-06-22T11:38:02Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Хаягдал хадгалах байгууламжийг (ХХБ) ашиглах үйл ажиллагааны зааврыг шалгана уу. Тухайн ХХБ-ийн ашиглалтын гарын авлагад ашиглалт, нөхөн сэргээх, хаахтай холбоотой бүхий л холбогдох мэдээллийг багтаасан байх ёстой бөгөөд үүнд уурхайн удирдлага, операто..." 822741 wikitext text/x-wiki Хаягдал хадгалах байгууламжийг (ХХБ) ашиглах үйл ажиллагааны зааврыг шалгана уу. Тухайн ХХБ-ийн ашиглалтын гарын авлагад ашиглалт, нөхөн сэргээх, хаахтай холбоотой бүхий л холбогдох мэдээллийг багтаасан байх ёстой бөгөөд үүнд уурхайн удирдлага, операторууд ашиглалтын шаардлагыг хялбархан ойлгож, хэрэгжүүлэх боломжийг бүрдүүлэх хангалттай дэлгэрэнгүй мэдээллийг багтаасан байх ёстой. Үүнд мөн хяналт, аудит хийх, хяналт шалгалтын хуудсыг бүрдүүлэхэд тавигдах шаардлагыг багтаасан байна. Геотехникийн ажиглалт, усны чанарын хяналт, усны балансыг багтаасан хяналтын хөтөлбөрүүдийг шалгана. '''Геотехникийн ажиглалт:''' Далан, шугам хоолой болон усны хяналтын байгууламжийн нөхцөл байдлыг шалгах ажиглалтын стандарт маягтууд мөн геотехникийн хяналт-шинжилгээний өгөгдлийн системээс авсан бүртгэл орно. Ажиглалтыг талбайн тэмдэглэл дээр хөтөлнө. Далангийн хэсэг, эрэг орчмын элэгдэл, ургамлан бүрхэвчийн өөрчлөлт, бөглөрсөн шугам хоолой, ус зайлуулах хоолойн засвар болон хяналтын багаж хэрэгслийн ажиллагаанд онцгой анхаарал хандуулна. Жишээ нь: металл боловсруулах үйлдвэрт, ХХБ-ийн хэсэг бүрийн хойд ба урд талд хяналтын системийг суурилуулж усны шүүрлийг цуглуулах сувгийг байгуулна. '''Усны чанарын хяналт-шинжилгээ:''' Хаягдлын сангийн доорх гадаргын болон газрын доорх усны цооногийн хяналт-шинжилгээг төслийн ашиглалтын хугацаанд явуулж, бохирдуулагч бодисын алдагдлыг эрт илрүүлэх хэрэгтэй. Хяналт- шинжилгээийн худгууд болон '''пьезометрийн''' цооногийг хаягдлын далангийн бодит даралтыг хэмжихэд хэрэглэдэг. '''Усны баланс:''' Усны балансын хяналт-шинжилгээ нь ямар нэгэн мэдэгдэхүйц эсвэл мэдэгдэхээргүй усны алдагдал болон илүүдэл ус байгаа эсэхийг харуулдаг. Ийм алдагдал болон өсөлт нь тухайн усан хангамжийн битүү эргэлтийн системд шүүрэл болон бусад асуудлыг илтгэнэ. Жилийн усны балансыг тооцоолоход хур тунадас, урсцын хэмжээ, хаягдлын сангийн түвшин, нягт, ууршилт зэрэг өгөгдөл шаардлагатай. htne2ah7po9g4mdldk1uoa5maq0pozw 0 140757 822742 2025-06-22T11:39:38Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''pH''': Энэ нь устөрөгчийн ионы хэмжээгээр илэрхийлэгддэг ба усан орчны хүчиллэг болон шүлтлэг чанарыг илэрхийлнэ. pH -ийн хэмжээ нь 1- 14 хооронд байх ба pH 1 нь хүчтэй хүчил, pH 14 нь хүчтэй шүлтийг заана. Байгалийн усны орчин pH хүчиллэгээс сул шүлтлэг (6.5-8.5), ихэв..." 822742 wikitext text/x-wiki '''pH''': Энэ нь устөрөгчийн ионы хэмжээгээр илэрхийлэгддэг ба усан орчны хүчиллэг болон шүлтлэг чанарыг илэрхийлнэ. pH -ийн хэмжээ нь 1- 14 хооронд байх ба pH 1 нь хүчтэй хүчил, pH 14 нь хүчтэй шүлтийг заана. Байгалийн усны орчин pH хүчиллэгээс сул шүлтлэг (6.5-8.5), ихэвчлэн саармаг байдаг бөгөөд энэ нь ундны усны стандартад тохирдог. Устөрөгчийн ба гидроксилийн ионы хэмжээ тэнцүү байвал уг ус саармаг орчинтой байна. Үйлдвэрийн ус хүчтэй хүчиллэг эсвэл шүлтлэг байх нь ажиглагддаг. Зарим тохиолдолд уурхайн болон хүдрийн усны орчин 1 орчим байдаг. Усны pH өөрчлөлт нь бусад химийн өөрчлөлтийг үүсгэх ба усны амьд биетүүдээр шууд бусаар нөлөөлдөг. Жишээлбэл, бага pH (хүчиллэг) нь зарим хүнд металлын уусах чадварыг нэмэгдүүлдэг. Ингэснээр усны амьд биеийн биед хүнд металл амархан шингэж хуримтлагддаг. '''Цахилгаан дамжуулах чанар''': Тодорхой ионууд байгаа эсэхээс шалтгаалан усны цахилгаан дамжуулах чадварыг хэмждэг. Цэвэр ус нь цахилгаан муу дамжуулдаг бол натри, магни, кальци, хлорид ихээр агуулсан ус нь цахилгаан дамжуулах чанарыг нэмэгдүүлдэг. Учир нь цахилгаан гүйдлийг уусмал дахь ионуудаар дамжуулдаг тул ионы концентраци ихсэх тусам дамжуулалт нэмэгддэг. Цахилгаан дамжуулах чанарын Си системийн нэгж нь Siemensmeter (S/m). '''Нийт ууссан давс:''' Усанд ууссан эрдэс, давс, металл, катион анионуудыг хэлнэ. Нийт ууссан давс (НУД) нь органик бус давс (ихэнхдээ кальци, магни, кали, натри бикарбонат, хлорид, сульфат) ба бага хэмжээний органик бодисыг агуулдаг. НУД (мг/л) =EC (µs/см) *2/3 гэж мөн тооцож болно. '''Усны температур''': Усны температурын өөрчлөлт нь усны организмд маш их нөлөө үзүүлдэг. Усны температур нэмэгдэхийн хэрээр усанд ууссан хүчилтөрөгчийн хэмжээ буурч, бохирдуулах бодис ихсэх магадлалтай байдаг. 3h8vnrqhszj6dtc0i9ei8hirhzswjyn 822744 822742 2025-06-22T11:42:02Z Dashka01 97605 822744 wikitext text/x-wiki '''pH''': Энэ нь устөрөгчийн ионы хэмжээгээр илэрхийлэгддэг ба усан орчны хүчиллэг болон шүлтлэг чанарыг илэрхийлнэ. pH -ийн хэмжээ нь 1- 14 хооронд байх ба pH 1 нь хүчтэй хүчил, pH 14 нь хүчтэй шүлтийг заана. Байгалийн усны орчин pH хүчиллэгээс сул шүлтлэг (6.5-8.5), ихэвчлэн саармаг байдаг бөгөөд энэ нь ундны усны стандартад тохирдог. Устөрөгчийн ба гидроксилийн ионы хэмжээ тэнцүү байвал уг ус саармаг орчинтой байна. Үйлдвэрийн ус хүчтэй хүчиллэг эсвэл шүлтлэг байх нь ажиглагддаг. Зарим тохиолдолд уурхайн болон хүдрийн усны орчин 1 орчим байдаг. Усны pH өөрчлөлт нь бусад химийн өөрчлөлтийг үүсгэх ба усны амьд биетүүдээр шууд бусаар нөлөөлдөг. Жишээлбэл, бага pH (хүчиллэг) нь зарим хүнд металлын уусах чадварыг нэмэгдүүлдэг. Ингэснээр усны амьд биеийн биед хүнд металл амархан шингэж хуримтлагддаг. '''Цахилгаан дамжуулах чанар''': Тодорхой ионууд байгаа эсэхээс шалтгаалан усны цахилгаан дамжуулах чадварыг хэмждэг. Цэвэр ус нь цахилгаан муу дамжуулдаг бол натри, магни, кальци, хлорид ихээр агуулсан ус нь цахилгаан дамжуулах чанарыг нэмэгдүүлдэг. Учир нь цахилгаан гүйдлийг уусмал дахь ионуудаар дамжуулдаг тул ионы концентраци ихсэх тусам дамжуулалт нэмэгддэг. Цахилгаан дамжуулах чанарын Си системийн нэгж нь Siemensmeter (S/m). '''Нийт ууссан давс:''' Усанд ууссан эрдэс, давс, металл, катион анионуудыг хэлнэ. Нийт ууссан давс (НУД) нь органик бус давс (ихэнхдээ кальци, магни, кали, натри бикарбонат, хлорид, сульфат) ба бага хэмжээний органик бодисыг агуулдаг. НУД (мг/л) =EC (µs/см) *2/3 гэж мөн тооцож болно. '''Усны температур''': Усны температурын өөрчлөлт нь усны организмд маш их нөлөө үзүүлдэг. Усны температур нэмэгдэхийн хэрээр усанд ууссан хүчилтөрөгчийн хэмжээ буурч, бохирдуулах бодис ихсэх магадлалтай байдаг. '''Аммони:''' Аммони нь уурхайн үйл ажиллагаанд ашигласан аммонийн нитрат болон тэсэлгээний бодис (ANFO) -оос гарсан бохир усанд байж болно. '''Тиодавс:''' Шүлтлэг нөхцөлд сульфидын зарим хүдрийг тээрэмдэх, нунтаглах, хөвүүлэн баяжуулах явцад үүссэн хүхрийн оксидын нэгдлүүд тиосульфат, политионатууд орно. Тиодавсууд нь усанд исэлдэж хүхрийн хүчил үүсгэдэг. '''Үндсэн металлууд:''' Зэс, хар тугалга, цайр, хүнцэл зэрэг нь уурхайн үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй үндсэн металлууд ба олборлолттой нягт холбоотойгоор бохир усанд байж болох бөгөөд хэрэв хүлээн авч буй усанд их хэмжээгээр ялгаруулж байвал бохирдуулагч гэж үзнэ. mote22ped8yyovjiv0duqq3vgockiwx 0 140758 822743 2025-06-22T11:41:20Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "'''Ууссан хүчилтөрөгч:''' Ус ба агаарын харилцан үйлчлэлээр усанд шингээгдсэн болон усны организмын фотосинтезийн нөлөөгөөр бий болсон хүчилтөрөгч. Хэрэв фотосинтезээр усанд илүү их хүчилтөрөгч нийлүүлбэл ус хүчилтөрөгчөөр ханадаг. Нөгөөтэйгээр, усны о..." 822743 wikitext text/x-wiki '''Ууссан хүчилтөрөгч:''' Ус ба агаарын харилцан үйлчлэлээр усанд шингээгдсэн болон усны организмын фотосинтезийн нөлөөгөөр бий болсон хүчилтөрөгч. Хэрэв фотосинтезээр усанд илүү их хүчилтөрөгч нийлүүлбэл ус хүчилтөрөгчөөр ханадаг. Нөгөөтэйгээр, усны организмууд хүчилтөрөгчийг боломжтой хэмжээнээс илүү их хурдтайгаар хэрэглэвэл хүчилтөрөгчийн хэмжээ буурдаг. Ууссан хүчилтөрөгч 4 мг/л тэй тэнцүү буюу бага бол ус хүчилтөрөгчгүй шахуу (гипохик) болно. Энэ бол усны амьдрах орчинд шаардагдах хамгийн бага хэмжээ. Хэрэв ууссан хүчилтөрөгчгүй (0 тэй тэнцүү) бол усны хими биологийн хувьд бүрэн өөрчлөлт гарна. Зөвхөн агааргүй орчинд амьдрах чадвартай организмууд оршин тогтнох боломжтой ба химийн найрлага нь исэлдэлтээс ангижрах хүртэл өөрчлөгддөг. Усны бичил биетний хэрэглэдэг органик нэгдлүүд нь ихэвчилэн хүчилтөрөгчгүй болгоход нөлөөлдөг. Хүчилтөрөгч шаарддаг бодисын концентраци ихсэх тусам ууссан хүчилтөрөгч буурдаг '''Умбуур бодис''': Усан дотор хөвж буй жижиг хатуу нэгдлүүд бөгөөд харьцангуй том хэмжээтэй тул хагшаас маягаар ялгаж болно. Нийт умбуур бодис нь усан дахь шүүгддэг хатуу нэгдэл. Сорьцыг шилэн шүүлтүүрээр шүүнэ. Шүүлтүүрийг хатааж жинлэн литр сорьцод жинлэгдэх бодисын хэмжээг мг-аар тодорхойлно (ашиглагдаж байгаа бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн хувьд ихэвчлэн 25 мг/л байдаг). '''Биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (БХХ5)''': Усан дахь органик бодисыг органик биш эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь химийн исэлдүүлэлтэд зарцуулагдах хүчилтөрөгчийн хэмжээ. Тиймээс усны сорьцонд агуулагдах биологийн задралтай органик бодисын концентрацийг хэмжихэд ашигладаг. БХХ5-ийг усны сорьцыг хүчилтөрөгчөөр шингэрүүлсэн орчинд 20ºC-д 5 хоногийн турш өсгөвөрлөх замаар хэмждэг. Энэ нь усны ерөнхий чанар, органик бодисоор хэр бохирдсоныг Уурхайн усны нөөц, чанарын хяналт-шинжилгээний хээрийн гарын авлага мөн био задралыг дүгнэхэд ашиглаж болно. Энэ нь айл өрхийн хэрэглэсэн усанд дунджаар 300- 400 мг/л, цэвэрлэсэн усанд 30 мг/л-ээс бага байдаг. '''Химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч (ХХХ)''': Усны сорьцыг тодорхой нөхцөлд хүчтэй исэлдүүлэгч болох бихроматаар боловсруулахад түүнд агуулагдаж байгаа ууссан болон умбуур бодисыг исэлдүүлэхэд зарцуулагдах бихроматын хэмжээтэй тэнцүү хэмжээний хүчилтөрөгчийн нийт агууламж юм. Энэ нь мг/л-ээр хэмжигдэх ба литр тутамд зарцуулагдсан хүчилтөрөгчийн массыг харуулдаг ба бохирдлын индекс, түүний утга нь бохирдлын хичнээн хэсэг нь органик гаралтай болохыг илэрхийлдэг. Энэ нь айл өрхийн хэрэглэсэн усанд дунджаар 600 - 800 мг/л бол цэвэрлэсэн усанд 100 мг/л -ээс бага байдаг. '''Булингар:''' Байгалийн урсгал ус гол төлөв булингартай байдаг. Усны булингарыг нэмэгдүүлдэг хүчин зүйлс нь хөрсний элэгдэл, замагжсанаас үүссэн шим тэжээлийн нэгдлүүд, бохир ус, ёроолын хурдасны хөдөлгөөн болон усны ёроолын амьтад юм. Усны хэт их булингар нь нарны гэрлийн усны гүн рүү нэвтрэх чадварыг бууруулж улмаар фотосинтезийн процессыг бууруулж усны ургамлын хүчилтөрөгч үйлдвэрлэх хэмжээг бууруулдаг. '''Исэлдэн ангижрах потенциаль (ИАП)''': Усан дахь химийн элементийн орших төлөв, хэлбэр, түүний валентийн шилжилтийн нөхцөлийг тодорхойлдог үзүүлэлт бөгөөд ИАП нь усны pH -тэй шууд холбоотой. Исэлдэлт нь электрон өгөх, ангижрах нь электрон нэгтгэж авах процесс юм. Нэмэх ИАП нь электроныг хүлээн авах (исэлдэх процесс, исэлдүүлэгч) бол харин сөрөг исэлдэлтийн потенциаль нь тухайн нөхцөлд электрон өгөх (ангижрах процесс, ангижруулагч) чадварыг илэрхийлдэг. Исэлдэн ангижрах урвал нь байгалийн усанд явагдаж буй процессыг тайлбарлахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Байгалийн усны төлөв байдал нь исэлдэн ангижрах процесс түүний кинетик шинж чанар, тэнцвэрт байдалд байгаа систем бүрийн ИАП ийн хэмжээнээс хамаарна. '''Цианид''': Алтны хүдрийг боловсруулдаг олон байгууламжид цианидыг алтыг бариулахад хэрэглэдэг бөгөөд зарим хэсэг нь хаягдалд хаягддаг. Мөн бага хэмжээгээр хөвүүлэн баяжуулалтын ялгах хэлхээнд ашигладаг ба цианидын нэгдлүүд нь бохир усанд байж болно. 2ehumhv2nys0m68hwrydzwq1i4sc0t9 0 140759 822745 2025-06-22T11:46:34Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Ашигт малтмалын хайгуулын талаар Ашигт малтмалын хайгуул нь уул уурхайн амьдралын мөчлөгийн эхний үе шат бөгөөд эдийн засгийн хувьд үнэ цэнтэй ашигт малтмалын ордуудыг хайх явдлыг хэлдэг. Хайгуулын зорилго нь металл эсвэл ашигт малтмалын шинэ эх үүсв..." 822745 wikitext text/x-wiki Ашигт малтмалын хайгуулын талаар Ашигт малтмалын хайгуул нь уул уурхайн амьдралын мөчлөгийн эхний үе шат бөгөөд эдийн засгийн хувьд үнэ цэнтэй ашигт малтмалын ордуудыг хайх явдлыг хэлдэг. Хайгуулын зорилго нь металл эсвэл ашигт малтмалын шинэ эх үүсвэрийг олох явдал юм. Ашигт малтмал, олборлосон бүтээгдэхүүний хэрэглээ Үүнд: • үйлдвэрлэлийн зориулалттай ашигт малтмал (шил үйлдвэрлэхэд хэрэглэдэг цахиур • эсвэл шаазан үйлдвэрлэлд ашиглагддаг шаварлаг эрдсүүд гэх мэт) • металл (төмөр, хар тугалга, цайр, зэс гм) • үнэт металл, эрдэнийн чулуу (алт, алмааз) Хайгуулын үе шат нь гол төлөв геологийн судалгаа, бусад мэдээллийг ашиглах замаар баялаг болгон хөгжүүлж болохуйц, тодорхой төрлийн хүдрийн орд бүхий томоохон газрыг олж тогтоосноор эхэлдэг. Энэхүү ажлын эхэн үед Засгийн газрын харьяа Геологийн алба, хуучин мэдээллийн файлууд, их дээд сургуулиуд зэрэг газруудаас газрын зураг, судалгаа, тайлан зэргийг хянаж үзэх үйл ажиллагаа орно. Ашигт малтмалын хайгуулын төрлүүд •Анхдагч "ногоон талбайн" буюу “эхлэлийн" хайгуулын ажил нь ашигт малтмалын эсвэл металл өмнө нь илэрч байгаагүй талбайд ордын хайгуул хийхийг хэлнэ. •“Хүрэн талбайн" хайгуулын ажил нь мэдэгдэж буй уурхайн ойролцоо нэмэлт орд хайхыг хэлнэ. •Уурхайн талбай дээрх нэмэлт хайгуулыг шинэ технологи ашиглан ашигт малтмал илэрсэн одоо ажиллаж байгаа уурхайн талбай дээр нэмэлт ашигт малтмалын орд хайх зорилгоор хийдэг. Эхлэл хайгуулын ажил амжилтанд хүрэх нь ховор байдаг. Аль нэг хайгуулч нь амьдралынхаа туршид уурхай болон өргөжсөн нэг эсвэл хоёр ордыг нээсэн бол түүнийг азтайд тооцож болно. Үнэндээ 10,000 эрдсийн илэрцээс 1-ээс бага нь уурхай болдог гэж тооцжээ. Хайгуул нь маш удаан, зардал ихтэй, санхүүгийн хувьд эрсдэлтэй үйл явц юм.Ашигт малтмалын боломжийн илэрц нээсэн хайгуулын ажлын хувьд ерөнхийдөө шинэ уурхай болж нээгдтэл дор хаяж 7-10 жилийн хугацаа шаардагдана. Нэг газарт янз бүрийн компани ямар ч амжилт ололгүй олон удаа хайгуулын ажил хийж болно. Энэ үе шатанд өмч хөрөнгийн эзэмшигч нь хэд хэдэн удаа өөрчлөгдөж болно. Хайгуулын үед хөрөнгө оруулагчид нь зарцуулсан мөнгөнөөсөө ямар нэгэн ашиг орлого олохгүй бөгөөд зөвхөн уурхай ашиглалтанд орж, бүтээгдэхүүн болгон арилжихуйц ашигт малтмал үйлдвэрлэж эхлэх хүртэл энэ байдал үргэлжилдэг. 33h37vj92z4wcj2ezc50twdr2jvjvvw 0 140760 822747 2025-06-22T11:49:16Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Бараг бүх хайгуулын хөтөлбөрийн эхний алхам бол геологийн судалгаа хийх явдал юм. Геологийн судалгаа нь "эдийн засгийн үр өгөөжтэй ашигт малтмал"-ыг хайж олох хамгийн сайн газрыг тодорхойлохын тулд газрын гадаргуу болон түүний доорх хөрсний шинж чанары..." 822747 wikitext text/x-wiki Бараг бүх хайгуулын хөтөлбөрийн эхний алхам бол геологийн судалгаа хийх явдал юм. Геологийн судалгаа нь "эдийн засгийн үр өгөөжтэй ашигт малтмал"-ыг хайж олох хамгийн сайн газрыг тодорхойлохын тулд газрын гадаргуу болон түүний доорх хөрсний шинж чанарыг судлах үйл явц юм. Геологийн судалгааны аргууд Геологийн судалгаанд газрын гадаргуугийн болон газрын доорх хөрсний шинж чанарыг тодорхойлох хэд хэдэн аргыг багтаадаг. Эдгээр аргад тандалт хийх (агаарын ба газрын), газар хөдлөлтийн судалгаа, таталцал, соронзон, цахилгаан болон цахилгаан соронзон аргуудыг ордог. Геологийн судалгааг ихэвчлэн Засгийн газрын харьяа Геологийн алба, их дээд сургуулиуд хийдэг. Энэхүү мэдээллийг хайгуулчид болон хайгуулын компаниуд ашигладаг бөгөөд үүний зэрэгцээгээр эдийн засгийн үр өгөөжтэй ашигт малтмалыг хайх хамгийн оновчтой газрыг олохын тулд хуучин уурхайн эзэмших эрх, газрын зураг болон бусад өгөгдлийг ч мөн ашигладаг. Геологийн судалгааны үр дүнд “гажил буюу аномаль“-ийг илрүүлэхэд ашиглах газрын зураг, мэдээлэл, судалгаа гаргах, эсвэл эдийн засгийн үр өгөөжтэй ашигт малтмалын илэрц бүхий талбайг олж тогтоодог. Аномаль буюу гажил гэдэг нь гадаргуугийн болон гүний бусад хэсэгтэй харьцуулахад өөр шинж чанар (өөр соронзон орны дохио зэрэг) агуулдаг талбайг хэлдэг. Эдгээр гажил нь ашигт малтмалын боломжит ордуудыг тодорхойлоход ашиглагддаг. Газрын геофизикийн судалгаа Газрын геофизикийн судалгаагаар газрын гадаргуу болон түүний доорх хөрсний нарийвчилсан шинжилгээ хийх зорилгоор олон багаж хэрэгслийг ашиглана. Нарийвчилсан судалгаа нь бага хөндлөн шугамын зайтай бөгөөд ихэвчлэн дараах зорилгоор хийдэг. Үүнд: •Төмрийн эсвэл кимберлит зэрэг соронзон хүдрийн шууд эрэл, ба •Эдийн засгийн үр өгөөжтэй ашигт малтмалыг олох магадлалыг тодорхойлоход туслах бусад аргыг ашигласан шууд бус эрэл гэнэ. 3f1wxyc6in0adxm04j1bkvfbae0z0hd 0 140761 822748 2025-06-22T11:51:39Z Dashka01 97605 Хуудас үүсгэв: "Нэгэнт эзэмшилдээ авчихсан, мөн эдийн засгийн үр ашигтай ашигт малтмал тэнд байгаа гэж үзэх үндэслэл байгаа бол тухайн ашигт малтмалын илрэлийг цаашид нарийвчлан шалгахад хэр үнэ цэнтэй болох талаар тодорхойлохын тулд хайгуулын ажлыг эхлүүлж болно. Ха..." 822748 wikitext text/x-wiki Нэгэнт эзэмшилдээ авчихсан, мөн эдийн засгийн үр ашигтай ашигт малтмал тэнд байгаа гэж үзэх үндэслэл байгаа бол тухайн ашигт малтмалын илрэлийг цаашид нарийвчлан шалгахад хэр үнэ цэнтэй болох талаар тодорхойлохын тулд хайгуулын ажлыг эхлүүлж болно. Хайгуулын ажил нь олон төрлийн дээж авах аргыг ашиглан тухайн газарт илүү нарийвчилсан шинжилгээ хийдэг. Олон ашигт малтмалын орд нь газрын гадаргад ил гараагүй, хөрсөн дор, тунадас эсвэл бусад чулуулаг хэлбэртэйгээр газрын гүнд булагдсан байдалтай оршдог. Энэ үе шатанд ард иргэд нисдэг тэрэг эсвэл жижиг онгоцоор тусгай хэрэгслүүдийг зөөж, ажилчдын кэмп байгуулан, тухайн газарт хөл хөдөлгөөн орж байгааг анзаарч эхэлдэг. Анхны эрлийн ажилд ихэвчлэн жижиг дээж авдаг бол хайгуулын ажил нь суваг шуудуу гаргах эсвэл өрөмдлөгийн ажил зэрэг илүү нарийн дээж авах аргыг ашигладаг. Хэрвээ эхний ажил нь ашигт малтмалын том эсвэл үнэ цэнтэй металлын орд байх магадлал харагдвал хайгуулч эсвэл хайгуулын компани нь тухайн ашигт малтмалын ордын хэмжээ, хэлбэрийг тооцоолохын тулд илүү олон дээж авдаг. Дээж авах төрөл Дээж авах хэд хэдэн арга байдаг. Үүнд: • Гараар дээж авах – Илэрц зэрэг урьдаас тодорхойлсон газраас чулуулгийн дээж гараар түүвэрлэн авах. • Үйрмэг хэлтэрхийн дээж авах – Ил гарсан мөргөцгийн дагуу чулуулгийн жижиг үйрмэгээс тогтмол хэмжээгээр дугаарлан дээж цуглуулах. • Хоолойгоор дээж авах- Чулуулгийн хэмжээгээр хоолой ухаж нүх гаргах замаар зэргэлдээ чулуулгуудаас дээж авах. • Cуваг шуудуугаар дээж авах- тэсэлгээ хийж суваг шуудуу гаргаж, тухайн шуудуунаасаа чулуулгийн дээж авах nt5b4eb5l4yxegio6zfmsvad2dgcv2c